Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалардың күш және оқпен ататын қаруды қолдануының негізгі қағидалары

БҰҰ-ның Қылмыстылықтың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым-қатынас жөніндегі Сегізінші Конгресімен қабылданды, Гавана, 1990 ж. 27 тамыз – 7 қыркүйек

Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар жұмысының әлеуметтік маңызының зорын, сол себепті сол лауазымды тұлғалардың еңбек жағдайын тиісті деңгейде, қажет болған жағдайда еңбек жағдайын әлде де көтеру қажеттілігін есепке ала отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың өмірі мен қауіпсіздігіне төнетін қауіп-қатерді жалпы қоғам тұрақтылығы мен тыныштығына төнетін қауіп-қатер ретінде қарастырылуы қажеттілігін есепке ала отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың адам құқықтарының Жалпыға ортақ декларациясында кепілдендіретін және азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактіде бекітілгендей адамның өмір сүруге, бостандығына және қауіпсіздігіне құқығын қорғауда ерекше маңызды рөл атқаратынын есепке ала отырып,
қамауға алынғандармен қарым-қатынастың ең төменгі Стандартты ережелерінде түрме қызметкерлерінің өз міндеттерін орындау барысында күш қолдануына рұқсат берілетін жағдайлар қарастырылғанын есепке ала отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың тәртібі жөніндегі Кодекстің 3-бабында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың өз міндеттерін орындау барысында аса қатты қажет болған жағдайда ғана күш қолдануына болатынын ескере отырып, Вареннада, Италия, өткізілген Біріккен Ұлттар Ұйымының қылмыстылықтың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым-қатынас жөніндегі жетінші Конгресіне орай ұйымдастырылатын дайындық жиналысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күш және оқпен ататын қаруды қолдануына шектеу қою бойынша болашақта жүргізілетін жұмыстар барысында қарастырылатын мәселелер жөнінде келісімдер өткізілді,
жетінші Конгресс өзінің 14 қарарында әсіресе тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті және оқпен ататын қаруды қолдануы адам құқықтарының тиісінше құрметтелу қажеттілігінің ескерілуімен жүзеге асу қажет деп атап өткенін есепке ала отырып,
Экономикалық және әлеуметтік кеңес 1986 жылы 21 мамырдағы 1986/10 қарарының ІХ бөлімінде мүше мемлекеттер Кодексті жүзеге асыру барысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті және оқпен ататын қаруды қолдануы жайлы мәселелерге ерекше назар аударуы қажет деп ұсынғанын, ал Бас Ассамблея 1986 жылы 4 желтоқсандағы 41/149 қарарында Кеңестің әсіресе осы ұсынысына жақсы қолдау көрсеткенін ескере отырып,
тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың жеке бастарының қауіпсіздігіне мақсатты түрде тиісті назарды аудара отырып, олардың әділ сот төрелігіне қатысты, адамның өмір сүруге, бостандығына және қауіпсіздігіне деген құқықтарын қорғаумен, мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпті сақтауды қамтамасыздандыруға, олардың біліктілігіне, дайындығы мен тәртібіне байланысты атқаратын рөлдерін қарастырған жөн боларын ескере отырып,
үкіметтерге ұлттық заңнамалар мен тәжірибелер аясында мүше мемлекеттерге тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың тиісті рөлді орындауын қамтамасыздандыру және оған ат салысу бойынша алға қойған міндеттерді жүзеге асыруда көмек көрсету мақсатында жасалған төменде берілген Негізгі қағидаларды назарға алып және оларды ұстану қажет; және де осы қағидаларды тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға, сонымен қатар судьяларға, прокуратура қызметкерлері, загерлер, атқарушы билік пен заңнамлық билік өкілдері секілді басқа да тұлғаларға және жалпы халыққа жеткізу қажет.

Жалпы ережелер

1. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың адамдарға қарсы күш пен оқпен ататын қаруды қолдануы туралы нормалар мен нормативтік ережелерді қабылдап, оларды іс жүзінде орындайды. Мұндай нормалар мен ережелерді дайындап шығару барысында үкіметтер мен құқық қорғау органдары негізінен әдетте күш пен оқпен ататын қаруды қолданумен байланысты этикалық мәселелерді ескереді.
2. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары құралдардың біршама кең ауқымын дайындап, тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға күш пен оқпен ататын қаруды дифференциалды түрде қолдануға мүмкіндік беретіндей әр алуан қару мен қару жарақтарымен қамтамасыздандырады. Мұндай қарулар мен қару жарақтардың құрамына өлімге әкеліп соқпайтын, алайда өлтіре алатын немесе жарақаттандыра алатын құралдарды қолдану саласын барынша азайту мақсатында тиісті жағдайларда ғана қолданылатын бейтараптандырушы қару түрлері кіреді. Осы мақсаттарда тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларды қандай да бір қаруды қолдану қажеттілігін азайту мақсатында қалқан, дулыға, оқ өтпейтін көлік құралдары секілді өздерін қорғау үшін қажетті құрал-саймандармен жабдықтау мүмкіндігі болу қажет.
3. Өзге адамдарға залал келтіру қаупін мейлінше азайту үшін өлімге әкеліп соқпайтын, алайда бейтараптандыратын қару түрлерін дайындап шығару туралы мәселені егжей-тегжейлі қарастыру қажет, және де осындай қаруды қолдануға байланысты қатаң қадағалау жүргізу қажет.
4. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар осындай қызметтерді атқару барысында мүмкіндігінше күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануға мәжбүрлегенге дейін күштеп, зорламайтын құралдарды пайдаланады. Олар күшті пен оқпен ататын қаруды осыдан басқа тәсілдер тиімсіз болған жағдайда немесе көзделген нәтижеге жетуге ешқандай үміт қалдырмаған жағайларда ғана қолдана алады.
5. Күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануға қолданбасқа шара қалмаған барлық жағдайда тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар:
a) мұндай күшті қолдануда шыдамдылық танытып, құқық бұзушылықтың қатаңдығы мен заңды мақсатқа жету үшін әрекет етеді;
b) залал келтіру, жарақаттандыру мүмкіндігін барынша азайтады және адам өмірін қорғайды;
c) ең қысқа мерзімде кез-келген жарақат алған немесе жапа шеккен тұлғаларға медициналық және басқа да қажетті көмектің көрсетілуін қамтамасыз етеді;
d) жарақат алған немесе жапа шеккен тұлғалардың жақын туыстары немесе жақын достарының мүмкіндігінше ең қысқа уақыт аралығында хабардар болуын қамтамасыз етеді.
6. Егер де тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануы белгілі бір тұлғаның жарақаттануына немесе өліміне әкеліп соқса, олар бұл туралы 22 қағидаға сәйкес жоғары тұрған басшылыққа хабарлайды.
7. Үкіметтер тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың күшті немесе оқпен ататын қаруды ерікті түрде немесе қасақана қолдануы қылмыс ретінде заңға сәйкес жазалануын қамтамасыз етеді.
8. осы Негізгі қағидалардан қандай да бір жалтару ішкі саяси тұрақсыздық немесе тағы басқа да төтенше қоғамдық құбылыстар секілді төтенше жағдайлар арқылы ақтауға болмайды.

Арнайы ережелер

9. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар өзін-өзі қорғау немесе басқа тұлғаларға өлім қаупі немесе жарақат алу мүмкіндігі айдан анық туғанда басқа адамдардың қорғау қажет болған жағдайларды қоспағанда немесе өмірге деген айтарлықтай қауіп төндіретін аса ауыр қылмысты жасаудың алдын алу мақсатында, осындай қауіп төндіретін олардың билігіне қарсылық-көрсеткен тұлғаны тұтқынға алу мақсатында немесе ондай адамдардың қашып кетуінің алдын алу мақсатында және де тек қана осындай мақсаттарға жету үшін шешуші шаралар жеткіліксіз болған жағдайларды қоспағанда адамдарға қарсы оқпен ататын қаруды қолдана алмайды. Кез-келген жағдайда нәтижесінде өлім әкеліп соқтырған қасақана күш қолдану өмірді қорау үшін ешқандай басқа шара қалмаған жағдайда ғана орын алуы тиіс.
10. 9 қағидада қарастырылған жағдайларда тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар өздерін таныстырып, оқпен ататын қаруды қолдану ниеті туралы нақты ескерту жасайды, содан соң осындай ескертуге жауап беру үшін жеткілікті уақыт береді, мұндай іс-әрекеттер тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға қажетсіз қауіп-қатерді тудырған немесе басқа тұлғалар үшін өлім қаупін немесе ауыр залал келтіру қаупін тудырған жағдайларды немесе оқиғаның қалыптасқан жағдайларында мұндай іс-әрекеттер орынсыз немесе қажетсіз болған жағдайларды қоспағанда.
11. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың оқпен ататын қаруды қолдану туралы нормалар мен ережелердің құрамына мыналарды қамтитын негізгі қағидалар кіреді:
a) тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың оқпен ататын қаруды ұстауы қажет жағдайларды анықтайды және оқпен ататын қару мен қару жарақтардың рұқсат етілген түрлерін қарастырады;
b) оқпен ататын қарудың тек қана тиісті жағдайларда жән де шектен тыс залал келтіру қаупін мүмкіндігінше азайтуға болатындай түрде қолданылатынын қамтамасыз етеді;
c) аса ауыр жарақат келтіретін немесе ақталмайтын қауіп көзі болып табылатын оқпен ататын қару мен қару жарақтардың түрлерін қолдануға тиым салады;
d) тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларға берілген оқпен ататын қару мен қару жарақтар үшін есеп беру шараларын қоса алғанда, оқпен ататын қару мен қару жарақтардың бақылануын, сақталуын және берілуін реттейді;
e) оқпен ататын қарумен атар алдында тиісті жағдайларда беретін ескертулерді анықтайды;
f) тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың оқпен ататын қаруды өздерінің қызметтік міндеттерін орындау барысында қолданған барлық жағдайларда есеп беру жүйесін қарастырады.

Заңсыз жиналыстар болған жағдайда тәртіп сақтау

12. Адам құқықтарының Жалпыға ортақ декларациясында және азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактіде белгіленген қағидаларға сәйкес әрбір адам заңды және бейбіт жиналыстарға қатысуға құқылы болғандықтан, үкіметтер мен мекемелер, тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар күш пен оқпен ататын қару тек қана 13 және 14 қағидаларға сәйкес қолданылу қажеттілігін растайды.
13. Күштемей жиналған заңсыз жиналыстарды тарату барысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар күш қолдануға бармайды, алайда ол мүмкін болмаған жағдайда оның қолданылуын қажетті минимумға дейін шектейді.
14. Күштемей жиналған заңсыз жиналыстарды тарату барысында тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар оқпен ататын қаруды тек қана қаупі одан аздау келетін құралдарды қолдану жеткіліксіз немесе қажеттілігі өте аз шамада қолданылатын жағдайдағыдай секілді жағдайларда қолдануға болады. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар 9 қағидада айтылған жағдайларды қоспағанда басқа жағдайларда оқпен ататын қаруды қолданбайды.

Тұтқынға алынған немесе қамаудағы тұлғаларды бақылау

15. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар тұтқынға немесе қамауға алынған тұлғалармен қарым-қатынас барысында түзету мекемелерінде қауіпсіздік пен тәртіпті сақтау үшін аса қатты қажет болатын жағдайларды немесе жеке басының қауіпсіздігіне қауіп төнген кездерді қоспағанда, басқа уақытта күш қолданбайды.
16. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалар тұтқынға немесе қамауға алынған тұлғалармен қарым-қатынас барысында өзін-өзі қорғау немесе өзгелерді тікелей өлім қаупінен немесе ауыр жарақат алудан қорғау қажет болған жағдайларды немесе 9 қағидада айтылғандай қауіп төндіретін тұтқынға немесе қамауға алынған тұлғалардың қашып кетуінің алдын алу қажет болған жағдайларды қоспағанда, басқа жағдайларда оқпен ататын қаруды қолданбайды.
17. Қамауға алынғандармен қарым-қатынас жасаудың ең төменгі стандартты ережелерінде, әсіресе 33, 34 және 35 ержелерде берілген түрмелер қызметкерлерінің құқықтары, қызметтері және міндеттеріне келтірілетін залалсыз қолданылады.

Біліктілік, дайындық және кеңес беру

18. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғалардың тиісті түрде іріктеу іс-шараларының өткізілуі арқылы іріктелуін, өз міндеттерін тиімді атқару үшін тиісті рухани, психологиялық және физикалық қасиеттерге ие болуын, және де үздіксіз және жете кәсіби дайындығын қамтамасыз етеді. Осындай міндеттерді орындау үшін қажетті еңбекке жарамдылықтарын белгілі бір уақыт аралығында тексеріп тұру қажет.
19. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалардың қажетті дайындықтан өтіп, күш қолдануды қажет ететін жағдайларда әрекет етуге арнайы дайындықтарға сәйкес тексерілуін қамтамасыз етеді. Оқпен ататын қаруды ұстап жүруге міндеттелген тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар оларды қолдану бойынша арнайы курсты аяқтаған соң ғана тиісті рұқсаттамаларды алады.
20. Тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымдық тұлғаларды дайындау барысында үкіметтер мен құқық қорғау органдары полицейлік этика және адам құқықтары туралы мәселелерге әсіресе тергеу жүргізу барысында, күш пен оқпен ататын қаруды қолдану орнына басқа да альтернативті шаралары, оның ішінде дауларды бейбіт жолмен реттеу, бұқаралық сипатта жиналған адамдардың әрекетін түсіну мен көндіру тәсілдері, келісімсөздер мен делдалдық келісімдер жүргізу, сонымен қатар күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдануды шектеу мақсатында техникалық құралдарды қолдану мәселелеріне ерекше назар аударады. Құқық қорғау органдары нақты оқиғалар бойынша тәжірибе алып, өздерінің оқу бағдарламалары мен оперативтік іс-шараларын қайта қарастыруы қажет.
21. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары күш немесе оқпен ататын қаруды қолдануға мәжбүрлейтін жағдайларға ұшыраған тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар стресс алған жағдайларда олардың кеңес алуына үлкен назар аударады

Баянат беру және оны талдау іс-шаралары

22. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары 6 және 11 (f) қағидаларында айтылған барлық оқиғаларға қатысты тиімді баянаттарды беру және талдау іс-шараларын орнатады. Осы қағидаларға сәйкес ұсынылған баянаттар болса, үкіметтер мен құқық қорғау органдары сол оқиғалар бойынша тиімді талдануын және қажет болған жағдайларда тәуелсіз әкімшілік органдардың немесе соттық тергеу жүргізіп жатқан органдардың заңгерлік қызмет көрсетуін қамтамасыз етеді. Өлімге әкеліп соққан және аса ауыр жарақат алған жағдайларда немесе тағы басқа да ауыр салдары болған жағдайларда шұғыл түрде тәуелсіз әкімшілік тергеу және соттық бақылау үшін жауапты құзыретті органдарға егжей-тегжейлі баянат жіберіледі.
23. Күшті және оқпен ататын қаруды қолданудың салдарынан жапа шеккен тұлғалар немесе олардың заңды өкілдері сот рәсімін қоса алғанда тәуелсіз жүргізілетін іс-шараларға қол жетімділігі қамтамасыз етіледі. Мұндай тұлғалардың өлімге душар болған жағдайда осы ереже тиісінше оның барлық қамқорлығындағы адамдарға қатысты қолданылады.
24. Егер де жоғары лауазымды тұлғаларға өздерінің қол астындағы тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғаларының күшті немесе оқпен ататын қаруды заңсыз қолдану жағдайының орын алатыны немесе орын алуы туралы белгілі болған болса немесе белгілі болуы тиіс болған болса және де олар осындай оқиғалардың алдын алу, бұлтартпау немесе ол туралы хабарлау үшін қолдан келетін барлық тиісті шараларды қолданбаған болса, онда үкіметтер мен құқық қорғау органдары мұндай тұлғалардың жауапқа тартылуын қамтамасыз етеді.
25. Үкіметтер мен құқық қорғау органдары тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар тәртібінің Кодексіне және осы Негізгі қағидаларға сәйкес күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдану бұйрығын орындаудан бас тартқан немесе мұндай күшті немесе оқпен ататын қаруды қолдану туралы өзге лауазымды тұлғалар арқылы хабарлаған тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғаларға қатысты ешқандай да қылмыстық немесе тәртіптік шаралар қолданылмауын қамтамасыз етеді.
26. Егер де тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғалар күшті және оқпен ататын қаруды қолдану туралы бұйрықтың заңсыз екенін анық білсе, оны қолдану қандай да бір адамның өліміне немесе ауыр жарақат алуына әкеліп соққан болса және егер де сол бұйрықтан бас тартудың дұрыс мүмкіндігі болған болса, онда жоғары тұрған лауазымды тұлғалардың бұйрықтарын орындау ондай тәртіпті сақтау жөніндегі лауазымды тұлғаларды ақтамайды. Кез-келген жағдайда жауапкершілік сондай-ақ заңсыз бұйрық берген жоғарыда тұрған лауазымды тұлғаларға да артылады.

Основные принципы применения силы и огнестрельного оружия должностными лицами по поддержанию правопорядка

Приняты Восьмым Конгрессом ООН по предупреждению преступности и обращению с правонарушениями, Гавана, 27 августа - 7 сентября 1990 года

Учитывая, что работа должностных лиц по поддержанию правопорядка имеет большую социальную важность и что поэтому необходимо поддерживать на должном уровне и, при необходимости, улучшать условия труда и положение этих должностных лиц,
учитывая, что угроза жизни и безопасности должностных лиц по поддержанию правопорядка должна рассматриваться как угроза стабильности общества в целом,
учитывая, что должностные лица по поддержанию правопорядка играют исключительно важную роль в защите права человека на жизнь, свободу и безопасность, как это гарантируется во Всеобщей декларации прав человека и подтверждается в Международном пакте о гражданских и политических правах,
учитывая, что в Стандартных минимальных правилах обращения с заключенными предусматриваются обстоятельства, в которых сотрудники тюрем могут применять силу при выполнении своих обязанностей,
учитывая, что в статье 3 Кодекса поведения должностных лиц по поддержанию правопорядка говорится, что должностные лица по поддержанию правопорядка могут применять силу только в случае крайней необходимости и в той мере, в какой это требуется для выполнения их обязанностей, учитывая, что на подготовительном совещании к седьмому Конгрессу Организации Объединенных Наций по предупреждению преступности и обращению с правонарушителями, состоявшемуся в Варенне, Италия, были согласованы элементы, которые будут рассмотрены в ходе будущей работы по ограничению применения силы и огнестрельного оружия должностными лицами по поддержанию правопорядка,
учитывая, что седьмой Конгресс в своей резолюции 14, в частности, подчеркивает, что применение должностными лицами по поддержанию правопорядка силы и огнестрельного оружия должно осуществляться при надлежащем уважении прав человека,
учитывая, что Экономический и Социальный Совет в разделе IX своей резолюции 1986/10 от 21 мая 1986 года предлагает государствам-членам при осуществлении Кодекса уделять особое внимание вопросам применения должностными лицами по поддержанию правопорядка силы и огнестрельного оружия, а Генеральная Ассамблея в своей резолюции 41/149 от 4 декабря 1986 года, в частности, приветствует эту рекомендацию Совета,
учитывая, что целесообразно, уделяя должное внимание личной безопасности должностных лиц по поддержанию правопорядка, рассмотреть их роль в связи с отправлением правосудия, защитой права человека на жизнь, свободу и безопасность, их задачами по обеспечению государственной безопасности и общественного порядка и значением их квалификации, подготовки и поведения,
правительствам следует принять во внимание и соблюдать в рамках своего национального законодательства и практики изложенные ниже Основные принципы, разработанные с целью оказания помощи государствам-членам в осуществлении их задачи по обеспечению и содействию выполнению соответствующей роли должностными лицами по поддержанию правопорядка; и следует довести эти принципы до сведения должностных лиц по поддержанию правопорядка, а также других лиц, таких, как судьи, работники прокуратуры, юристы, работники исполнительной власти и законодательной власти и населения в целом.

Общие положения

1. Правительства и правоохранительные органы принимают и осуществляют нормы и нормативные положения о применении должностными лицами по поддержанию правопорядка силы и огнестрельного оружия против людей. При разработке таких норм и положений правительства и правоохранительные органы постоянно учитывают этические вопросы, связанные с применением силы и огнестрельного оружия.
2. Правительства и правоохранительные органы разрабатывают как можно более широкий арсенал средств и обеспечивают должностных лиц по поддержанию правопорядка различными видами оружия и боеприпасов, позволяющими дифференцированно применять силу и огнестрельное оружие. В их число входит разработка не приводящих к смерти, но нейтрализующих видов оружия, применяемого в надлежащих ситуациях, в целях все большего сужения сферы использования средств, способных убить или ранить. В тех же целях необходимо также иметь возможность оснащения должностных лиц по поддержанию правопорядка для их самозащиты таким снаряжением, как щиты, каски, пуленепробиваемые транспортные средства для уменьшения необходимости использования любого рода оружия.
3. Следует тщательно рассмотреть вопрос о разработке и использовании не приводящих к смерти, но нейтрализующих видов оружия, чтобы свести к минимуму риск нанесения ущерба посторонним лицам, и осуществлять строгий контроль в отношении использования такого оружия.
4. Должностные лица по поддержанию правопорядка при осуществлении своих функций, насколько это возможно, используют ненасильственные средства до вынужденного применения силы или огнестрельного оружия. Они могут применять силу и огнестрельное оружие только в тех случаях, когда другие являются неэффективными или не дают каких-либо надежд на достижение намеченного результата.
5. Во всех случаях, когда применение силы или огнестрельного оружия неизбежно, должностные лица по поддержанию правопорядка:
a) проявляют сдержанность в таком применение силы и действуют исходя из серьезности правонарушения и той законной цели, которая должна быть достигнута;
b) сводят к минимуму возможность причинения ущерба и нанесения ранений и охраняют человеческую жизнь;
c) обеспечивают предоставление медицинской и другой помощи любым раненым или пострадавшим лицам в самые кратчайшие сроки;
d) обеспечивают, чтобы родственники или близкие друзья раненых или пострадавших лиц уведомлялись в как можно более короткий срок.
6. Если применение должностными лицами по поддержанию правопорядка силы или огнестрельного оружия приводит к ранению или смерти, они немедленно сообщают об этом вышестоящему начальству в соответствии с принципом 22.
7. Правительства обеспечивают, чтобы произвольное или злонамеренное применение силы или огнестрельного оружия должностными лицами по поддержанию правопорядка каралось в соответствии с их законом как уголовное преступление.
8. Чрезвычайные обстоятельства, такие, как внутренняя политическая нестабильность или любые другие чрезвычайные общественные явления, не могут служить оправданием для любого отхода от настоящих Основных принципов.

Специальные положения

9. Должностные лица по поддержанию правопорядка не применяют огнестрельного оружия против людей, за исключением случаев самообороны или защиты других лиц от неминуемой угрозы смерти или серьезного ранения или с целью предотвращения совершения особо серьезного преступления, влекущего за собой большую угрозу для жизни, с целью ареста лица, представляющего такую опасность, сопротивляющегося их власти, или с целью предотвращения его побега и лишь в тех случаях, когда менее решительные меры недостаточны для достижения этих целей. В любом случае преднамеренное применение силы со смертельным исходом может иметь место лишь тогда, когда оно абсолютно неизбежно для защиты жизни.
10. При обстоятельствах, предусмотренных в принципе 9, должностные лица по поддержанию правопорядка представляются в качестве таковых и дают четкое предупреждение о намерении применить огнестрельное оружие, предоставляя достаточное время для ответной реакции на это предупреждение, за исключением тех случаев, когда эти действия создают для должностных лиц по поддержанию правопорядка ненужную опасность или создают опасность смерти или нанесения серьезного ущерба другим лицам, или же были бы явно неуместными или ненужными при создавшихся обстоятельствах инцидента.
11. Нормы и положения о применении огнестрельного оружия должностными лицами по поддержанию правопорядка включают руководящие принципы, которые:
a) определяют обстоятельства, при которых должностные лица по поддержанию правопорядка уполномочены носить огнестрельное оружие, и оговаривают разрешенные виды огнестрельного оружия и боеприпасов;
b) обеспечивают, чтобы огнестрельное оружие применялось лишь в надлежащих обстоятельствах и таким образом, чтобы можно было бы уменьшить опасность причинения чрезмерного ущерба;
c) запрещают применение таких видов огнестрельного оружия и боеприпасов, которые наносят чрезвычайно тяжелые ранения или служат источником неоправданного риска;
d) регулируют контроль, хранение и выдачу огнестрельного оружия, включая процедуры, обеспечивающие подотчетность должностных лиц по поддержанию правопорядка за выданное им огнестрельное оружие и боеприпасы;
e) определяют предупреждения, которые в соответствующих случаях даются перед выстрелом из огнестрельного оружия;
f) предусматривают систему отчетности во всех случаях, когда должностные лица по поддержанию правопорядка применяют огнестрельное оружие при исполнении служебных обязанностей.

Поддержание порядка в случае незаконных собраний

12. Поскольку в соответствии с принципами, изложенными во Всеобщей декларации прав человека и Международном пакте о гражданских и политических правах, участие в законных и мирных собраниях может принимать каждый человек, правительства и учреждения и должностные лица по поддержанию правопорядка признают, что сила и огнестрельное оружие могут применяться лишь в соответствии с принципами 13 и 14.
13. При разгоне противозаконных собраний ненасильственного характера должностные лица по поддержанию правопорядка избегают применения силы или, если это невозможно, ограничивают такое применение до необходимого минимума.
14. При разгоне собраний насильственного характера должностные лица по поддержанию правопорядка могут применять огнестрельное оружие лишь в тех случаях, когда нельзя применить менее опасные средства, и лишь в той мере, в какой это минимально необходимо. Должностные лица по поддержанию правопорядка не применяют огнестрельного оружия в таких случаях, за исключением условий, оговоренных в принципе 9.

Контроль за лицами, находящимися под стражей или в заключении

15. Должностные лица по поддержанию правопорядка в своих отношениях с лицами, находящимися под стражей или в заключении, не применяют силу, за исключением случаев, когда это строго необходимо для поддержания безопасности и порядка в исправительном учреждении или когда создается угроза для личной безопасности.
16. Должностные лица по поддержанию правопорядка в своих отношениях с лицами, находящимися под стражей или в заключении, не применяют огнестрельного оружия, за исключением случаев самообороны или защиты других от непосредственной угрозы смерти или серьезного ранения, или когда это строго необходимо для предотвращения побега лица, находящегося под стражей или в заключении и представляющего опасность, о которой говорится в принципе 9.
17. Вышеизложенные принципы применяются без ущерба для прав, функций и обязанностей персонала тюрем, изложенных в Стандартных минимальных правилах обращения с заключенными, особенно в правилах 33, 34 и 54.

Квалификация, подготовка и консультирование

18. Правительства и правоохранительные органы обеспечивают, чтобы все должностные лица по поддержанию правопорядка отбирались с помощью надлежащих процедур отбора, обладали соответствующими моральными, психологическими и физическими качествами для эффективного выполнения своих функций и проходили непрерывную и тщательную профессиональную подготовку. Необходимо периодически осуществлять проверку их пригодности для исполнения таких функций.
19. Правительства и правоохранительные органы обеспечивают, чтобы все должностные лица по поддержанию правопорядка проходили подготовку и проверялись в соответствии с надлежащей специальной подготовкой к действиям в условиях применения силы. Должностные лица по поддержанию правопорядка, которые должны носить огнестрельное оружие, получают соответствующие разрешения лишь по завершении специального курса обучения их применению.
20. При подготовке должностных лиц по поддержанию правопорядка правительства и правоохранительные органы обращают особое внимание на вопросы полицейской этики и прав человека, особенно в процессе ведения расследований, на альтернативы применению силы и огнестрельного оружия, включая мирное урегулирование конфликтов, понимание поведения больших масс людей и методы убеждения, ведения переговоров и посредничества, а также технические средства с целью ограничения применения силы или огнестрельного оружия. Правоохранительным органам следует пересматривать свои учебные программы и оперативные процедуры в свете конкретных инцидентов.
21. Правительства и правоохранительные органы уделяют особое внимание консультированию на случай стресса должностных лиц по поддержанию правопорядка, попадающих в ситуации, в которых применяется сила или огнестрельное оружие.

Процедуры представления и разбора рапортов

22. Правительства и правоохранительные органы устанавливают эффективные процедуры представления и разбора рапортов в отношении всех инцидентов, упомянутых в принципах 6 и 11(f). По инцидентам, рапорты в отношении которых представлены в соответствии с этими принципами, правительства и правоохранительные учреждения обеспечивают эффективный процесс разбора и возможность осуществления при надлежащих обстоятельствах юрисдикции независимыми административными органами или органами, осуществляющими судебное преследование. В случаях смерти и серьезного ранения или других тяжелых последствий немедленно направляется подробный рапорт компетентным органам, ответственным за независимый административный разбор дела и судебный контроль.
23. Лица, пострадавшие от применения силы и огнестрельного оружия, или их законные представители имеют доступ к независимому процессу, включая судебный процесс. В случае смерти таких лиц настоящее положение соответствующим образом распространяется на их иждивенцев.
24. Правительства и правоохранительные органы обеспечивают привлечение старших должностных лиц к ответственности, если им известно или должно было быть известно об имевшихся или имеющихся случаях незаконного применения силы или огнестрельного оружия находящимися в их подчинении должностными лицами по поддержанию правопорядка и они не предприняли всех имеющихся в их распоряжении мер для предотвращения, пресечения таких случаев или сообщения о них.
25. Правительства и правоохранительные органы обеспечивают, чтобы в отношении должностных лиц по поддержанию правопорядка, которые в соответствии с Кодексом поведения должностных лиц по поддержанию правопорядка и настоящими Основными принципами отказываются выполнять приказ о применении силы или огнестрельного оружия или которые сообщают о таком применении силы или огнестрельного оружия другими должностными лицами, не применялись никакие уголовные или дисциплинарные меры.
26. Исполнение приказов вышестоящих должностных лиц не является оправданием, если должностные лица по поддержанию правопорядка знали о явной незаконности приказа о применении силы и огнестрельного оружия, что привело к смерти или серьезному ранению какого-либо лица, и имели разумную возможность отказаться от его исполнения. В любом случае ответственность возлагается также на вышестоящих должностных лиц, отдавших незаконные приказы.