ИПС "Әділет"

Өкілеттіктер мен қызметтер

      1. Ұлттық мекемелерге адам құқықтарын қорғау және көтермелеу міндеті жүктеледі.
      2. Ұлттық мекемелерге құрамы мен жүзеге асыру аясын анықтайтын конституциялық немесе заңнамалық актілерде айқын белгіленетін барынша ауқымды өкілеттіктер беріледі.
      3. Ұлттық мекемелер, атап айтқанда, төмендегідей қызметтерді атқарады:
      а) үкіметке, парламентке және де тағы басқа да кез-келген құзыретті органға кеңес беру негізінде, мүдделі органдар өтініші бойынша немесе өзінен жоғары тұрған инстанцияға жүгінбей кез-келген мәселені қарастыру құқығын жүзеге асыру арқылы адам құқықтарын қорғау мен көтермелеуге қатысты мәселелер бойынша пікірлерін, ұсыныстарын, кеңестерін және де баяндамаларын ұсынады; ұлттық мекеме аталған құжаттарды жариялау туралы шешімді қабылдай алады; бұл қорытындылар, ұсыныстар, кеңестер мен баяндамалар, сондай-ақ кез-келген басқа да ұлттық мекеменің дәргейі келесідей салаларға жатады:
      i) кез-келген заңнамалық және әкімшілік ережелер, сонымен қатар соттық органдарға қатысты және адам құқықтарының қорғалуын қамтамасыздандыру мен қамтамасыздандырылуын күшейтуге бағытталған ережелер; осыған орай ұлттық мекеме қолданыстағы заңнама мен әкімшілік ережелерді, сонымен қатар заңнамалық жобалар мен ұсыныстарды зерттейді және осы ережелердің адам құқықтарының саласындағы негізгі қағидаларға сәйкестілігін қамтамасыздандыру үшін лайықты деп тапқан ұсыныстарды шығарады; қажет болған жағдайда жаңа заңнаманың қабылдануын, қолданыстағы заңнамаға өзгертулер енгізілуін және де әкімшілік шаралардың қабылдануын немесе өзгертілуін ұсынады;
      ii) қарастыру қажет деп шешетін кез-келген адам құқығының бұзылуы орын алған жағдай;
      iii) жалпылама адам құқықтарына қатысты, сонымен қатар нақты бір мәселе туралы мемлекеттегі ережелер туралы баяндамалар дайындау;
      iv) мемлекеттің кез-келген бір аймағында орын алған адам құқығының бұзылу жағдайларына үкіметтің назарын салу, үкіметке осындай бұзушылықтарды бұлтартпауға бағытталған шараларға қатысты ұсыныстар беру, және қажет болған жағдайда үкіметтің оған деген реакциясы мен ұстанатын ұстанымына қатысты өз пікірін айту;
      b) ұлттық заңнаманың, ережелер мен тәжірибенің сол мемлекетті қатысушысы болып табылатын адам құқықтары жөніндегі халықаралық құжаттармен келісім табуын қамтамасыздандырады және көтермелейді, және олардың тиімді түрде жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді;
      с) жоғарыда аталған құжаттардың ратификациясына немесе оларға қосылуына ат салысады және олардың тиімді түрде жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді;
      d) мемлекеттердің Біріккен Ұлттар Ұйымының комитеттері мен органдарына, сонымен қатар өздеріне келісімшарт жүктелген міндеттемелерін орындау үшін аймақтық мекемелерге ұсынатын баяндамаларын дайындауға қатысады, қажет болған жағдайда олардың тәуелсіздігін тиісінше сақтай отырып, аталмыш мәселе бойынша өз пікірін білдіреді;
      е) Біріккен Ұлттар Ұйымымен және де Біріккен Ұлттар Ұйымы жүйесінің тағы басқа да кез-келген ұйымдарымен, аймақтық мекемелермен және адам құқықтарын қорғау және көтермелеу мәселелері бойынша құзыретті басқа да мемлекеттердің ұлттық мекемелерімен ықтымақтастық орнату;
      f) адам құқықтары бойынша оқу және зерттеу бағдарламаларын дайындауда көмек көрсету және олардың мектептерде, университеттерде және кәсіби орталарда жүзеге асырылуына қатысу;
      g) адам құқықтары саласындағы ережелерді жариялау және қоғамның хабардар болуын арттыру арқылы, атап айтқанда ақпараттандыру және ағарту қызметі арқылы, сондай-ақ, барлық баспа органдарын пайдалану арқылы дискриминацияның барлық түрлеріне, әсіресе нәсілдік дискриминацияға қарсы күресті күшейтуге ат салысу.

Тәуелсіздік пен плюрализм құрамы мен кепілдіктері

      1. Ұлттық мекеменің құрамы мен оның мүшелерін сайлау немесе өзге де әдістермен тағайындау тәртібі адам құқықтарын қорғау мен көтермелеу бойынша қызметтерге қатысатын атап айтқанда, өкілдермен тиімді түрде ынтымақтастық орнатуға мүмкіндік беретін уәкілеттіктерді пайдалану арқылы немесе өкілдердің қатысуы арқылы қоғамдық күштердің (азаматтық қоғамның) плюралистік өкілеттіктерін қамтамасыздандыру үшін барлық қажетті кепілдіктерін қарастыратын іс-шараларға сәйкес белгіленеді:
      а) адам құқықтары және нәсілдік дискриминацияға қарсы күрес мәселелерімен айналасатын үкіметтік емес ұйымдардың, кәсіподақтардың, тиісті қоғамдық және кәсіби ұйымдардың, мысалы заңгерлер, дәрігерлер, журналистер және тағы басқа да танымал ғалымдардың ассоциацияларының;
      b) түрлі философиялық және діни ағымдардың;
      с) университеттер мен білікті сарапшылардың;
      d) парламенттің;
      е) үкіметтік мекемелердің ( мұндай жағдайда олардың өкілдері мәселелерді қарастыруға тек кеңесші ретінде қатысады).
      2. Ұлттық мекеменің оның қызметінің үздіксіз атқарылуын қамтамасыздандыратын инфрақұрылымы, атап айтқанда жеткілікті түрде қаржыландырылуы тиіс. Мұндай қаражыландырудың мақсаты үкіметтен тәуелсіз болу үшін ұлттық мекемеге өзінің қызметкерлері мен жұмыс орындарының болу мүмкіндігін қамтамасыздандыру және тәуелсіздігіне әсер ететіндей қаржылық бақылау астына алынбау болып табылады.
      3. Шынайы тәуелсіздіктің негізі болып табылатын мекеме мүшелері мандатының тұрақтылығын қамтамасыздандыру үшін олардың тағайындалуы мандаттың нақты жұмыс атқару мерзімі көрсетілетін ресми актімен рәсімделеді. Мандат ұлттық мекеме құрамының плюралистік сипатын қамтамасыздандыру үшін қажет болған жағдайда ғана жаңартылуы мүмкін.

Жұмыс істеу тәсілдері

      Өз қызметі аясында ұлттық мекеме:
      а) үкімет тарапынан ұсынылған ба, жоқ па немесе өзінен жоғары тұрған инстанцияға жүгіне отырып қарастыруға қабылданған ба одан тәуелсіз оның мүшелерінің немесе кез-келген өтініш білдірушінің ұсынысы бойынша қызмет саласына байланысты кез-келген мәселелерді еркін қарастырады;
      b) қызмет саласына байланысты жағдайды бағалау үшін қажетті кез-келген құжаттарды, кез-келген ақпаратты алады және кез-келген тұлғаны таңдайды;
      с) кез-келген баспа органы арқылы немесе тікелей қоғамға сөз салу, негізінен өз пікірлері мен ұсыныстарын жариялау үшін;
      d) тұрақты түрде және қажет болған жағдайда, тиісті түрде хабарландырылған соң барлық мүшелерінің қатысуымен отырыстар өткізеді;
      е) қажет болған жағдайда мүшелерінің құрамынан топтар және қызметтерін жүзеге асыруда қолғабыс ету мақсатында жергілікті немесе аймақтық бөлімдер құрады;
      f) адам құқықтарын қорғау және көтермелеумен айналасатын басқа соттық және соттық емес органдармен (атап айтқанда, омбудсмендермен, төрешілермен немесе басқа да бара-бар органдармен) кеңес жүргізеді;
      g) үкіметтік ұйымдардың ұлттық ұйымдар қызметінің кеңейтуде атқаратын рөлін ескере отырып, адам құқықтарын қорғау және көтермелеумен, әлеуметтік және экономикалық дамытумен, нәсілшілдікке қарсы күреспен, айрықша осал топтарды (атап айтқанда, балаларды, еңбек етуші мигранттарды, босқындарды, физикалық және ақыл-ес кемістігі бар тұлғаларды) қорғаумен немесе басқа да арнайы мәселелермен айналасатын үкіметтік емес ұйымдармен қарым-қатынасты нығайтады.

Соттық сыңайлы өкілеттіктері бар комиссия мәртебесіне қатысты қосымша қағидалар

      Ұлттық мекеме жекелеген тұлғаларға қатысты шағымдар мен өтініштерді тыңдауға және қарастыруға өкілетті. Оған материалдарды жекелеген тұлғалар, олардың өкілдері, үшінші жақ тұлғалары, үкіметтік емес ұйымдар, кәсіподақтар ассоциациялары немесе өзге де кез-келген өкілеттік ұйымдар бере алады. Мұндай жағдайда комиссияның басқа өкілеттіктеріне қатысты жоғарыда айтылған қағидалар үшін залал келтірілмей жүктелген қызметтер келесідей қағидаларға негізделуі мүмкін:
      а) ымыраға келу, немесе заңмен орнатылған қағидалар аясында міндетті шешімдер шығару арқылы немесе қажет болған жағдайда құпиялыллық негізінде бейбіт жолмен реттеу;
      b) өтініш берген тарапты оның құқықтары туралы, атап айтқанда, қолында бар құқықтық қорғаныс құралдары туралы хабарлау және оларға қол жеткізу үшін қолғабыс ету;
      с) кез-келген шағымдарды немесе арыз-өтініштерді тыңдау немесе оларды заңмен орнатылған өкілеттіктер аясында құзыретті органға жіберу;
      d) құзыретті органдарға заңдарға, ережелер мен әкімшілік тәжірибеге, негізінен арыз-талап берген тұлғалар тап болған қиыншылықтар себебі болып табылған жағдайда олардың құқықтарын қорғау үшін енгізілетін түзетулер немесе өзгертулерді ұсыну арқылы ұсыныстар беру.

Полномочия и функции

      1. На национальное учреждение возлагается задача поощрять и защищать права человека.
      2. Национальное учреждение наделяется как можно более широкими полномочиями, которые четко излагаются в конституционном или законодательном акте, определяющем его состав и круг его ведения.
      3. Национальное учреждение осуществляет, в частности, следующие функции:
      а) представляет правительству, парламенту и любому другому компетентному органу на консультативной основе, по просьбе заинтересованных органов или в порядке осуществления своего права рассматривать любой вопрос без обращения в более высокую инстанцию, мнения, рекомендации, предложения и доклады по вопросам, касающимся поощрения и защиты прав человека; национальное учреждение может принять решение о предании их гласности; эти заключения, рекомендации, предложения и доклады, а также любая прерогатива национального учреждения относятся к следующим областям:
      i) любые законодательные и административные положения, а также положения, касающиеся судебных органов и направленные на обеспечение и усиление защиты прав человека; в этой связи национальное учреждение изучает действующее законодательство и административные положения, а также законопроекты и предложения и выносит рекомендации, которые оно сочтет целесообразными для обеспечения соответствия этих положений основополагающим принципам в области прав человека; в случае необходимости оно рекомендует принятие нового законодательства, поправки к действующему законодательству и принятия или изменения административных мер;
      ii) любой случай нарушения прав человека, который оно решает рассмотреть;
      iii) подготовка докладов о положении в стране с точки зрения прав человека в целом, а также о более конкретных вопросах;
      iv) привлечение внимания правительства к случаям нарушения прав человека в любой части страны, представление ему предложений относительно мер, направленных на пресечение таких нарушений, и, в случае необходимости, изложение своего мнения относительно позиции и реакции правительства;
      b) поощряет и обеспечивает согласование национального законодательства, правил и практики с международными документами по правам человека, участником которых является данное государство, и их эффективное осуществление;
      с) содействует ратификации вышеупомянутых документов или присоединению к ним и обеспечивает их осуществление;
      d) участвует в подготовке докладов, которые государства должны представлять органам и комитетам Организации Объединенных Наций, а также региональным учреждениям во исполнение своих договорных обязательств и, в случае необходимости, выражать свое мнение по этому вопросу, должным образом соблюдая их независимость;
      е) сотрудничать с Организацией Объединенных Наций и любыми другими организациями системы Организации Объединенных Наций, региональными учреждениями и национальными учреждениями других стран, компетентными в вопросах поощрения и защиты прав человека;
     f) содействовать разработке учебных и исследовательских программ по правам человека и принимать участие в их осуществлении в школах, университетах и в профессиональных кругах;
      g) предавать гласности положение в области прав человека и усилия по борьбе против всех форм дискриминации, особенно расовой дискриминации, посредством повышения осведомленности общественности, в частности путем информирования и просветительской деятельности, а также посредством использования всех печатных органов.

Состав и гарантии независимости и плюрализма

      1. Состав национального учреждения и порядок назначения его членов, путем выборов или иным способом, устанавливаются в соответствии с процедурой, предусматривающей все необходимые гарантии обеспечения плюралистического представительства общественных сил (гражданского общества), участвующих в деятельности по поощрению и защите прав человека, в частности путем использования полномочий, позволяющих установить эффективное сотрудничество с представителями, или посредством участия представителей:
      а) неправительственных организаций, занимающихся вопросами прав человека и борьбы против расовой дискриминации, профсоюзов, соответствующих общественных и профессиональных организаций, например ассоциации юристов, врачей, журналистов и видных ученых;
      b) различных философских и религиозных течений;
      с) университетов и квалифицированных экспертов;
      d) парламента;
      е) правительственных ведомств (в этом случае их представители участвуют в рассмотрении вопросов лишь в качестве консультантов).
      2. Национальное учреждение должно располагать инфраструктурой, обеспечивающей бесперебойное осуществление его деятельности, в частности достаточным финансированием. Цель такого финансирования должна заключаться в том, чтобы предоставить национальному учреждению возможность иметь свой персонал и свои помещения, с тем чтобы оно могло быть независимым от правительства и не подлежать финансовому контролю, который может влиять на его независимость.
      3. Для обеспечения стабильности мандата членов учреждения, без чего не может быть подлинной независимости, их назначение оформляется официальным актом, в котором указывается конкретный срок действия мандата. Мандат может возобновляться при условии обеспечения плюралистического характера состава национального учреждения.

Методы работы

      В рамках своей деятельности национальное учреждение:
      а) свободно рассматривает любые вопросы, относящиеся к сфере его ведения, независимо от того, были ли они представлены правительством или приняты к рассмотрению без обращения к более высокой инстанции, по предложению его членов или любого заявителя;
      b) заслушивает любое лицо и получает любую информацию и любые документы, необходимые для оценки ситуаций, относящихся к сфере его ведения;
      с) обращается к общественности непосредственно или через любой печатный орган, особенно для предания гласности своих мнений и рекомендаций;
      d) проводит заседания на регулярной основе и, в случае необходимости, с участием всех своих членов после их надлежащего уведомления;
     е) по мере необходимости образует из своих членов рабочие группы и создает местные или региональные отделения для содействия в осуществлении его функций;
      f) проводит консультации с другими судебными и несудебными органами, занимающимися поощрением и защитой прав человека (в частности, омбудсменами, арбитрами или другими аналогичными органами);
      g) учитывая ту основополагающую роль, которую играют неправительственные организации в расширении деятельности национальных учреждений, развивает связи с неправительственными организациями, занимающимися поощрением и защитой прав человека, социальным и экономическим развитием, борьбой против расизма, защитой особо уязвимых групп (в частности детей, трудящихся-мигрантов, беженцев, лиц с физическими и умственными недостатками) или другими специальными вопросами.

Дополнительные принципы, касающиеся статуса комиссий, обладающих квазисудебными полномочиями

      Национальное учреждение может быть уполномочено заслушивать и рассматривать жалобы и заявления, касающиеся положения отдельных лиц. Материалы могут передаваться ему отдельными лицами, их представителями, третьими сторонами, неправительственными организациями, ассоциациями профсоюзов или любыми другими представительными организациями. В этом случае без ущерба для вышеизложенных принципов, касающихся других полномочий комиссий, возложенные на них функции могут основываться на следующих принципах:
      а) достижение полюбовного урегулирования путем примирения или, в установленных законом пределах, путем вынесения обязательных решений, или, в случае необходимости, на основе конфиденциальности;
      b) уведомление стороны, представившей заявление, о ее правах, в частности об имеющихся в ее распоряжении средствах правовой защиты, и содействие получению доступа к ним;
      с) заслушивание любых жалоб или заявлений или направление их любому другому компетентному органу в пределах, установленных законом;
      d) представление рекомендаций компетентным органам, в частности, путем предложения поправок или изменений к законам, правилам и административной практике, особенно если они являются причиной трудностей, с которыми столкнулись лица, представившие заявления, в целях отстаивания их прав.

Адам құқықтарын қорғау және көтермелеумен айналасатын ұлттық мекемелердің мәртебесіне қатысты қағидалар [Париж қағидалары]