Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 26 қаңтар N 146

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында мұрағат ісін

дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған тұжырымдамасы мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім

министрлігі осы Тұжырымдамаға сәйкес Қазақстан Республикасында мұрағат

ісін дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын екі ай мерзімде

әзірлесін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2001 жылғы 26 қаңтардағы

N 146 қаулысымен мақұлданған

Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамытудың

2001-2005 жылдарға арналған

ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Кіріспе

Мұрағаттар барлық уақытта Қазақстан халқы құжаттық жадының асыл қазынасын сақтайды. Олар республика азаматтарының өткендi шолатын құжаттық ақпаратты қолайлы және көлемдi түрде алу құқығына қол жеткiзедi. Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару органдарының қызмет жүйесiн, республикалық және жергiлiктi деңгейдегi мемлекеттiк мұрағаттар, ведомстволық және жеке мұрағаттар торабын құрайтын мұрағат iсi саласы ұлттық тарихи-мәдени мұраның сақталуын, оны сақтауды және тиiмдi пайдалануды, соның iшiнде қоғамның экономикалық, әлеуметтiк және рухани дамуын ақпараттық қамтамасыз етуге мақсатына арналған.
Тұжырымдама мұрағат саласында мемлекеттiк саясаттың орта мерзiмдi бағдарлары мен ұзақ мерзiмдi басымдықтарын анықтайды және оларды iске асырудың практикалық жолдарын белгiлейдi. Тұжырымдаманың негiзгi мiндетi республика мұрағат жүйесiнiң тұрақты жұмыс iстеуiн, "Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы" Қазақстан Республикасы Z980326_ Заңының орындалуын қамтамасыз ету болып табылады.
Орталықтағы және жергiлiктi жерлердегi мұрағат ісiн басқару органдары ұйымдастыру, экономикалық, қаржыландыру, ақпараттық және құқықтық қажеттi тетiктердi қолдана отырып, саланы реформалауды жүзеге асырады. Ұсынылатын іс-шараларды жүргiзу жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдармен өзара iс-қимылда кезең-кезеңiмен жүзеге асырылады.

1. Мұрағат ісiнiң қазiргi жай-күйi

Қазақстанның мұрағат жүйесiне нарықтық қатынасқа көшу, мұрағат iсiнiң заңдық негiзiнiң болмауы, бюджеттен қаржының болмашы бөлiнуi ауыр тидi. Мемлекеттiк мұрағат мекемелерi қызметкерлерiнiң саны екi еседей азайды, ведомстволық сақтауды ұйымдастыруда, іс жүргiзу қызметiнiң жұмысында қолайсыз ағымдар орын ала бастады. Олардың жағдайы мен әлеуметтiк мәртебесi бiршама төмендедi.
Саланың материалдық-техникалық базасы моральдық және физикалық тұрғыдан ескiрдi, қазiргi стандарттар мен талаптарға сай келмейдi. Жоғары және орталық мемлекеттiк органдардың құжаттарын сақтау үшiн мұрағат қоймаларында бос орындар да, жағдай да жоқ. Алматы қаласындағы Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттiк мұрағаты, Кинофотоқұжаттар және дыбыс жазбалар орталық мемлекеттiк мұрағаты, Ғылыми-техникалық құжаттама орталық мемлекеттiк мұрағаты, Мұрағаттық материалдарды ықшам фильмдерге түсiру және қайта қалпына келтiру орталық лабораториясы, Қазақстан Республикасы құжаттану және мұрағат ісi жөнiндегi ғылыми-техникалық ақпарат орталығы орналасқан ғимаратқа 30 жылдан астам берi күрделi жөндеу жүргiзiлмеген. Облыстарда мемлекеттiк мұрағаттар ғимараттарын салу 20 жылдан берi қолға алынбаған, Көкшетау қаласының мемлекеттiк мұрағат ғимараты апатты жағдайда, Алматы облысы мен Астана қаласы мемлекеттiк мұрағаттарының өз үй-жайлары жоқ. Іс жүзiнде барлық дерлiк аудандық және қалалық мұрағаттар бейiмделген жайларда немесе басқа ұйымдардың үй-жайларында орналасқан.
Астана қаласында Қазақстан Республикасы Ұлттық мұрағатының ғимаратын салу мәселесi өз шешiмiн таппай отыр.
Мұрағат қоймаларын жабдықтау қазiргi қағидалар мен талаптарға сәйкес келмейдi. Олардың көпшiлiгiнде қазiргi заманғы өрт сөндiру, күзет және өртке қарсы белгi беретiн құралдар жоқ, құжаттарды сақтаудың қолайлы температуралық-ылғалдық режимiн ұстауға, олардың физикалық-химиялық сақталуын қамтамасыз етуге барлық уақытта мүмкiндiк бола бермейдi. Түпнұсқалардың жоғалу немесе бүлiну жағдайынан ақпаратты сақтап қалу мақсатында құжаттарды басқа материалға көшiру арқылы Ұлттық мұрағат қорының аса құнды бөлiгiн сақтауды қамтамасыз ету жұмысы тоқтап тұр.
90-шы жылдар ішiнде негiзгi құралдар, оның ішiнде компьютерлiк техника алуға қаржы бөлiнбедi. Орталық және облыстық мемлекеттiк мұрағаттардағы аздаған компьютерлiк және көбейткiш техника әкiмшiлiктер мен демеушiлердiң көмегi және халықаралық ұйымдардың гранттарының арқасында пайда болды.
Қазiргi жағдай экономикалық, әлеуметтiк-саяси түбегейлi өзгерiстер нәтижесiнде сақталатын құжаттама көлемiнiң шапшаң өсуiмен сипатталып отыр. Атап айтқанда, мемлекеттiк ұйымдарды қайта ұйымдастыру және тарату процесi құжаттардың елеулi бөлiгiн мемлекеттiк мұрағаттарға мерзiмiнен бұрын тапсыруға әкелiп соқты. Тек, 1991 жылдан берi Ұлттық мұрағат қорының әр түрлi көздердегi (басқару, кинофото және дыбыс жазбалар, ғылыми-техникалық, басқа да арнаулы құжаттама) көлемi 7,9-дан 15,1 миллион іске дейiн ұлғайды. Соның салдарынан, мемлекеттiк мұрағаттар мен олардың филиалдары көпшiлiгінiң қоймалары толу шегiнен асып кеттi немесе деңгейiне жақын қалды. Жоғарыда айтылғандар мемлекеттiк мұрағаттар қызметкерлерi штат санын қысқарту (осы мерзiм ішiнде екi еседей) ағымымен қоса Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын мемлекет пен қоғам мүддесi үшiн қалыптастыруға, сақтауға және пайдалануға жайсыз әсер етуде.
Құжаттарды пайдалану саласында құжаттық ақпаратқа қоғамның арта түскен қызығушылығы мен мұрағат мекемелерiнiң мүмкiндiктерi арасында сәйкессiздiк байқалады. Мұрағат мекемелерiнiң өз полиграфиялық базасы, жаңа компьютерлiк технологиясы, қазiргi заманға сай көрме жабдықтары болмай отыр. Отандастарға рухани-өнегелi тәрбие беру үшiн құжаттарды жариялауға, мұрағаттық ақпаратты пайдалануға мемлекет тарапынан мұрағатшыларға тиянақты тапсырыстар жоқ.
1998 жылы желтоқсан айында "Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы" Заңның қабылдануы, 1999 жылдың мамыр айында басқару органы - Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келiсiм министрлiгi Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөнiндегi комитетiнiң құрылуы келеңсiз процестердi тоқтатуға мүмкiндiк бердi. Осы кезеңде қабылданған шаралар мемлекеттiк мұрағат қызметiнiң жүйесiн, оның кадрлық әлеуетiн сақтауға және мемлекеттiк мұрағат мекемелерiнiң жаңа жағдайларға бейiмделуiне мүмкiндiк туғызды.
Дегенмен, мұрағат жүйесiн одан әрi реформалау тек мұрағат ісiн дамытудың нақты бағдарлары мен басымдықтарын анықтап алған кезде ғана мүмкiн болады.

2. Мұрағат iсiн дамытудың орта мерзiмдi бағдарлары

Мұрағат iсiн басқару органдары мен мемлекеттiк мұрағат мекемелерiнiң 2001-2005 жылдардағы практикалық жұмысы елiмiздiң ақпараттық-мәдени кеңiстiгінiң ажырамас бiртұтас бөлiгi ретiнде Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қорын сақтау және молайту үшiн жүктелген маңызды мiндеттi орындауға бағытталады. Мемлекеттiк өкiмет органдарын өткендi шолатын құжаттық ақпаратпен қамтамасыз етуде билiк өкiлеттiгiн жүзеге асыру, басқару шешiмдерiн қабылдау және орындау, сондай-ақ қоғам мен азаматтардың ғылыми, мәдени және әлеуметтiк қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн олардың қызметiн жетiлдiру жұмысы жалғасады.
Көрсетiлген мақсатқа жету үшiн қалыптасып қызмет етiп тұрғанға барабар және болжанып отырған органдар жүйесi - Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөнiндегi республикалық (агенттiк, комитет), жергiлiктi (басқарма, бөлiм) органдар, сондай-ақ мемлекеттiк мұрағаттар саласына ұйымдастыру-құрылым саясатын мемлекеттiк деңгейде тиiмдi жүргiзу қажет.
Қоғамда мұрағат саласының рөлiн және абыройын одан әрi көтеру үшiн мұрағаттық қызметтiң орнын анықтау, заңдар базасын әрi қарай әзiрлеу және жетiлдiру аса маңызды болып табылады. Қазақстан Республикасы Парламентiне "Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы" Қазақстан Республикасының Z980326_ Заңына өзгерістер мен толықтырулар, Қазақстан Республикасының Yкiметiне сала қызметiнiң жеке бағыттарын реттейтiн: Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын Қазақстан Республикасынан тысқары шығару тәртiбi туралы ереже; Қазақстан Республикасы Ұлттық мұрағат қоры құжаттарының көшiрмелерiн сақтандыру қоры туралы ереже; Министрлiктерде, өзге де орталық атқарушы органдар мен ведомстволарда құжаттаудың және құжаттаманы басқарудың негiзгі ережелерi жөнiнде бiрқатар нормативтiк-құқықтық актiлердi ұсыну көзделедi. Мұрағат ісiн дамыту мәселелерiн заңдарға немесе өзге нормативтiк-құқықтық актiлерге, республикалық, салалық және аймақтық бағдарламаларға енгiзу мiндетi қойылады. Сонымен бiрге бiрқатар мемлекеттiк мұрағаттар мен мұрағаттық қорларды ұлттық-мәдени игiлiктер нысанасы және "Тарих және мәдениет ескерткiштерi жиынтығының" қатарында барлық мемлекеттiк мұрағаттарды аса маңызды мемлекеттiк нысана ретiнде Төтенше жағдайлар жөнiндегi агенттiктiң тиiстi тiзiмдерiне енгiзу мәселесiн шешу керек. Саланың барлық нормативтiк құжаттарын Қазақстан Республикасының мұрағат iсi туралы заңнама негiзiне сәйкестендiру жоспарланады.
Талдау бойынша жақын арада мемлекеттiк сақтауға бiрiншi кезекте басқару құжаттамасы және Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" Z990493_ Заңының күшiне енуiне байланысты қызметкерлердiң еңбек ету қызметiн растайтын құжаттар мен олардың зейнеткерлiкпен қамтамасыз ету жөнiндегi аударылған ақшалары туралы мәлiметтерi жөнiндегi iстердi өткiзу арта түседi. Меншiктiң мемлекеттiк емес түрлерiнiң толықтыру көздерiмен қарым-қатынас орнату жөнiндегi келiсiм-шарттарға (келiсiмдерге) қол қойылып, Ұлттық мұрағат қорына түсетiн құжаттар көлемi ұлғаяды. Мемлекеттік мұрағаттар ғылыми-тарихи және мәдени құндылығы бар жеке мұрағаттардан құжаттарды табу және қабылдауды неғұрлым белсендi түрде жүргiзедi. Ауызша тарих саласында мемлекеттiк мұрағат мекемелерiнiң жұмысын жандандыру, белсендi құжаттандыру тәсiлi (сауалнама тарату, аудиожазба, бейне және фотоға түсiру) болжанады. Жинақтаудың тағы бiр ерекшелiгi өткендi шолатын ақпараттар шоғырын электронды көздер арқылы қабылдау. Ұлттық мұрағат қорының ғылыми-әдiстемелiк базасы құрылатын болады, онда әртүрлi көздердiң құжаттары сараптаудан, ірiктеуден және сипаттаудан өтедi. Әзiрленiп жатқан Типтiк тiзбе және құжаттардың сақтау мерзiмi көрсетiлген салалық тiзбелерi іске қосылатын болады. Ведомстволық мұрағаттарда ұйымдастыру-әдiстемелiк басқаруды жақсартудың қосымша шараларын жүргiзу және министрлiктерде, ведомстволарда құжаттармен жұмыс жасауды ұйымдастыру көзделiп отыр. Құжаттау мәселесiнде басқару технологиясын жетiлдiрудi, оның ішiнде іс жүргiзудi мемлекеттiк тiлге көшiрудi қамтамасыз ететiн нормативтiк және әдiстемелiк құжаттар пакетiн әзiрлеу және жұмыс практикасына енгiзу жоспарланады. Мемлекеттiк мұрағаттар заңды тұлғалардың iс жүргізушi және мұрағат қызметiнiң қызметкерлерi үшiн жүйелi түрде бiлiктiлiгiн арттыру курстары ұйымдастырылып, құжаттандыру мен құжаттарды басқарудың соңғы ағымдары туралы ғылыми-техникалық ақпараттар берiлiп тұруы тиiс.
1992 жылдың 6 шiлдесiндегі "Бұрынғы КСРО мемлекеттiк мұрағаттарына қатысты құқықтық мұрагерлiк туралы келiсiм" баптарына және "Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы" Қазақстан Республикасы Заңына сүйене отырып, әр жылдары елдiң аумағында пайда болған құжаттарды қайтару жөнiнде белгiленген тәртiп бойынша ұсыныс енгiзу, Қазақстан Республикасына тарихи байланысы бар құжаттарды іздестiру және алуды ұйымдастыру жұмыстары тұр. Шетел мұрағаттарынан Қазақстан тарихы бойынша ерекше бағалы құжаттардың көшiрмесiн алудың мақсатты бағдарламасы жасалатын болады.
Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын орналастыру үшiн қосымша жай іздестiрiлiп, сондай-ақ аймақтық ведомствоаралық мұрағаттар түрiнде құжаттарды уақытша сақтау орталықтары құрылмақшы. Мұрағат қоймаларын телкөшiрме және басқа қажетсiз құжаттардан босата отырып, мемлекеттiк мұрағаттар қорларының құрамы мен мазмұнын оңтайландыру жалғасатын болады. Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттiк мұрағатының ғимаратына жөндеу жүргiзiлiп, технологиялық жабдығы жаңартылатын болады. Бес жыл iшiнде республикалық мемлекеттiк мұрағаттарда құжаттарды сақтау жағдайын жақсарту, Алматы, Атырау, Ақмола (Көкшетау қаласы) облыстық мемлекеттiк мұрағаттарына, Астана қаласындағы Орталық мемлекеттiк мұрағатқа дербес ғимарат бөлiнуiне қол жеткiзу көзделiп отыр. Сақтандыру қорындағы құжаттарды көшiрудi қайта бастау, құжаттарды қайта қалпына келтiру мен бұзылудан сақтау жөнiнде кешендi жұмыстар жүргiзу үшiн қаржы көздерiн іздестiру керек. Неғұрлым бағалы және жиi қолданатын мұрағат құжаттарын көшiрмелеудiң ыңғайы және ретi қайта қаралады, сақтық көшiрмелердiң сапасына ерекше назар аударылады. Сақтық қор сақтау орталығын құрудың дайындық шаралары ретiнде Астана қаласына жақын орналасқан облыстық мемлекеттiк мұрағаттардың бiрiнiң базасында құжаттардың сақтық көшiрмелерiне арнаулы қойма ашу көзделедi.
Астана қаласында Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағатының ғимаратын жобалауды аяқтау үшiн мемлекеттiк қаржыландыруға қол жеткiзу және оны Астанадағы құрылыс жоспарына енгiзу көзделедi.
Мемлекеттiк мұрағаттарды техникалық жабдықтау, қазiргi заманға сай мұрағаттық технологияны қолдану, компьютерлiк, көбейткiш техникаларды сатып алу бойынша жұмыс белсендiлiгi арттырылады. Мұрағаттарды орталықтандырылған құжаттану және мұрағат ісiн ақпараттандыру саласындағы жаңа әзiрлемелермен қамтамасыз етудi Қазақстан Республикасының Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі мемлекеттік өкілетті басқару органы мен Құжаттану және мұрағат ісi бойынша ғылыми-техникалық орталық жүзеге асырады. Аталған Орталық Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын сақтау, өңдеу, есепке алу және пайдалану жөнінде мемлекеттiк нормативтер мен салалық стандарттар пакетiн дайындайды. Автоматтандырылған мұрағаттық технологияны енгізу, мұрағатаралық және мұрағат ішiнде тақырыптық есепке алу базасы мен деректер жиынтығын жүргiзу жөнiнде жұмысты қарқындату жоспарланып отыр. Құжаттарды сақтауды қамтамасыз ету жөнiнде жаңа технологиялық регламенттер мен ұсынымдар әзiрленедi.
Қоғамды өткендi шолатын құжаттық ақпаратпен қамтамасыз ету бойынша мұрағат мекемелерiнiң қызметi ақпараттық қызметтің нарық мониторингiсiнде құжатты пайдаланудың дәстүрлi және жаңа қалыптар мен әдiстерiн үйлестiредi. Құжаттар жинағын шығаруға дайындағанда ақпараттық қажеттiлiк факторынан шығу көзделедi, шығарылымға демеушi тарту мүмкiндiгi ескерiлуi керек. Коммерциялық көрмелерге көшудi бағдарлап, тақырыптық көрме жобаларын ұйымдастыру және өткiзуге басымдық сипат беру көзделедi. Осыған байланысты республиканың мемлекеттiк мұрағаттарында тұрақты көрмелер жасау (жаңалау), мұрағат құжаттарын сақтау бағасын анықтайтын мемлекеттiк комиссия ұйымдастыру қажет. Мұрағаттық ақпаратқа қол жеткiзудi кеңейту мақсатында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк мұрағат құжаттарын құпиясыздандыруды аяқтау жоспарланады. Қоғамды Ұлттық мұрағат қорының құжаттарымен ақпараттандыру және оны Интернет жүйесiндегi ұлттық мұрағат қызметiнiң wеb-парағында пайдалану жалғасады.
Әдеттегiдей, Қазақстан Республикасы мен Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығы азаматтарынан түсетiн, сондай-ақ шетелдердiң дипломатиялық өкiлдiктерi арқылы әлеуметтiк-құқықтық сипаттағы сұранымдарын дер кезiнде және сапалы орындау жалғасады.
Қаржыландыру және материалдық-техникалық қамтамасыз ету саласында саладағы тұжырымдамалық мiндеттердi шешуге бағытталған бағдарламалар мен iшкi бағдарламаларды кеңейту көзделедi. Сақтаудағы құжаттама мен әлеуметтiк-құқықтық сипаттағы сұранымдардың көлемiнiң көбеюi күн тәртiбiне мемлекеттiк мұрағаттар жүйесi мен штатын мiндеттi түрде сақтау мәселелерiн қояды.
Мұрағат мекемелерiнiң қызметiн мемлекеттiк емес қосымша қаржыландыру үшiн халықаралық ұйымдардың мүмкiндiктерiн де барынша пайдалану керек.
Саланың ерекшелiгi кадрлар әлеуетiн сақтау және күшейту жөнiнде қажеттi шараларды қабылдауды қажет етедi. Қазақстан Республикасының мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөнiндегi мемлекеттiк өкiлеттi органы мұрағат iсiнiң мамандарын дайындауға мемлекеттiк сұранымды қалыптастыруға қатысады. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердiң мұрағаттану, құжаттану және құжаттамамен қамтамасыз ету бойынша кадрларды қайта дайындау және кәсiптiк деңгейін көтеруде базалық ұйымның мүмкiндiгiн пайдалану көзделедi. Мұрағатшылардың топтық (аймақтық) кеңестерiн және ғылыми-әдiстемелiк кеңес отырыстарын өткiзу, кадрларды қысқа мерзiмдi оқыту тәжiрибелерi қайта қолға алынады. Мұрағатшылардың әлеуметтiк қорғалуын күшейту жоспарланады, үздiк еңбек еткен қызметкерлердi моральдық және материалдық тұрғыдан марапаттау кеңiнен тәжiрибеге енедi.
Халықаралық институттар шегінде мұрағат ісi саласында шетелдермен ынтымақтастықты дамыту одан әрi жалғасады. Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығына қатысушы елдердiң мұрағаттық органдарымен мұрағаттық ақпараттық процестердi қалыптастыру, кадрларды даярлау, құжаттық шығарылымдар, ғылыми және қолданбалы зерттеулер мәселелерi бойынша ынтымақтастық және тұтыну туралы екi жақты халықаралық шарттар жасасу тәжiрибесi қайта жанданады.

3. Мұрағат iсiн дамытудағы ұзақ мерзiмдi басымдықтар

Ұзақ мерзiмдi сипаттың басты мақсаты Ұлттық мұрағат қорын осы заманғы талапқа жауап беретiн ақпарат жүйесiне айналдыру болып табылады. Қазақстан Республикасында құрылып жатқан бiртұтас ақпарат кеңiстiгiне енетiн ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау, iздеу және беру процестерiн ақпараттық мұрағаттық технологиялар арқылы бiрте-бiрте автоматтандыру көзделуде.
Ұзақ мерзiмдi басымдық ретiнде мұрағат саласы қызметкерлерiнiң жағдайын жақсарту, кәсiби мамандық беделiн көтеру және ұлттық мұрағат қызметiнiң өткендi шолатын құжаттық ақпаратты тұтынушылар мен бiрiншi кезекте өкiлдi және атқарушы органдармен тұрақты өзара қарым-қатынасын орнату көзделуде. Әдеттегiдей, мемлекет мұрағат iсiн дамыту мен жетiлдiруге қамқор болады, мұрағат ісi мен құжаттануда бiртұтас мемлекеттiк саясат ұстанады.
Болашақта ведомстволық мұрағаттар әсiресе, мемлекеттiк емес заңды тұлғалар мен олардың бiрлестiктерi мұрағаттары ұйымдық-техникалық жағынан нығайтылады деп күтiлуде. Бұлар Ұлттық мұрағат қорының мемлекеттiк емес бөлiгiне жататын құжаттарды өңдеу, сақтау және сақтауды қамтамасыз ету мәселелерi бойынша кеңес алу, ғылыми-әдiстемелiк проблемаларды шешу қажеттiлiгiнен мемлекеттiк мұрағат мекемелерiмен байланыстарын бекiте түсуге тырысатын болады. Өз қызметiн ақылы негiзде жүргiзетiн (жеке құрам бойынша құжаттар мұрағаты, тұрақты және ауыспалы құраммен ведомствоаралық және аймақтық мұрағаттар, нотариат мұрағаттары және тағы басқалар) мұрағат iсiнiң мемлекеттiк емес секторы (немесе аралас нысаны) пайда болып, дами түсуi әбден мүмкiн.
Мұрағат ісiнiң заңдық негiзiн одан әрi жетiлдiру алда тұр, ол жаңа заңдар мен нормативтiк құқықтық кесiмдерде іске асырылады. Мұрағаттық ақпарат алмасу саласында Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердiң (немесе мұрагерлерiнiң) заңдарын жақындастыра түсу жөнiнде жұмыс жүргiзiлетiн болады. Өзара мүдделiлік туғызатын құжаттарды көшiрiп алу және алмасу жөнiнде мемлекетаралық жұмыстар қызу қолға алынады. Қазақстан Республикасы халықаралық мұрағат қауымдастығына бiржола кiрiгедi. Республикада мұрағат қызметiнiң барлық бағыттары бойынша халықаралық стандарттар енгiзiледi.
Мұрағат ісiн дамыту бойынша бағдарламалар үшiн мақсатты бюджеттiк қаржыландырумен бiрге, ақылы жұмыс пен қызмет көрсету номенклатурасын кеңейту есебiнен бюджеттен тыс көздердi пайдалану, отандық және халықаралық қорлар гранттарын алу, ақпараттық іс-шараларға демеушiлiк қолдау ойластырылады.
Орталық мұрағат мекемелерiнiң құрылымы өзгерiске ұшырайды деп шамалануда. Қазiргiлерге қоса Жеке қорлардың мемлекеттiк орталық мұрағаты, Сақтандыру қорын сақтау орталығы, Сот және нотариалдық құжаттардың арнаулы мұрағаты, Құжаттану және жаңа технологиялардың ұлттық орталығы, кинозалы бар Орталық көрме залы пайда болады.
Астана және Алматы қалаларында, облыстар орталықтарында жаңа мұрағаттар ғимараттарын жобалау және салу басталмақ. Алда жоспарлы негiзде мұрағат қоймаларын инженерлiк коммуникация, қайта жаңғырту және күрделi жөндеуден өткiзу өртке қарсы қауiпсiздiк қызметi жүйесiн жаңарту, мұрағат ғимараттарын күзетудi күшейту жұмыстары тұр. Саланы техникалық жабдықтауды жақсарту, зертханалық, компьютерлiк, көбейткiш және басқа да жабдықтарды сатып алу жөнiнде шаралар қабылданды. Елде мұрағат iсiн ақпараттандырудың кешендi бағдарламасын әзiрлеу және жүзеге асыру қажет.
Сала үшiн кадрлар мәселесi мемлекеттiк тапсырыс бойынша Қазақстан Республикасы мен Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығының жетекшi университеттерiнде тарихшы-мұрағатшы бейiнi мамандарын даярлау, елiмiздiң жоғарғы оқу орындарында мұрағаттану және іс жүргiзу арнаулы факультеттерiн ашу арқылы шешiлмек.
Құжаттық ақпаратты электронды көздерге, электронды-сандық технологияларға көшiру жөнiндегi жұмыстар ауқымы арта түседi деп болжануда. Алда электронды және өзге де жаңа көздердегi құжаттар үшiн арнаулы мұрағат қоймаларын құрастыру және салу тұр. Жоғарыда айтылғандар мұрағат ісi мен құжаттануда ғылыми-қолданбалы зерттеулердiң озық дамуын, мұрағат қызметi құрылымында арнаулы ғылыми орталықтың құрылуын белгiлейдi.

Қорытынды

Тұжырымдаманы іс жүзiне асыру үшiн мұрағат саласына мемлекеттiк

ұтымды қолдау қажет, ол елдiң рухани және мәдени дамуына, "Қазақстан -

2030"

K972030_

стратегиясының мақсаттарын орындауға оң әсерiн тигiзедi.

Көзделген басымдықтар мен бағдарларды өмiрде жүзеге асыру орталық және

жергiлiктi мемлекеттiк органдардың, мүдделi ұйымдардың, ғылыми және мәдени

жұртшылық кең ауқымының үйлестiрiлген күшiн-жiгерiн талап етедi.

Мамандар:

Багарова Ж.А.

Қасымбеков Б.А.

О Концепции развития архивного дела в Республике Казахстан на 2001-2005 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 января 2001 года N 146

Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития архивного дела в Республике Казахстан на 2001-2005 годы.
2. Министерству культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан в соответствии с данной Концепцией в двухмесячный срок разработать Программу развития архивного дела в Республике Казахстан на 2001-2005 годы.
3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр

Республики Казахстан

Одобрена

постановлением Правительства

Республики Казахстан

от 26 января 2001 года N 146

Концепция
развития архивного дела
в Республике Казахстан на 2001-2005 годы

Введение

Архивы всегда представляли сокровищницу документальной памяти народа Казахстана. Они материализуют право ее граждан на получение ретроспективной документной информации в оптимальном виде и объеме. Сфера архивного дела, представляющая деятельность системы органов управления архивами и документацией, сети государственных архивов республиканского и местного уровней, ведомственных и частных архивов, призвана обеспечить сохранность, хранение и эффективное использование национального историко-культурного наследия, в том числе и в целях информационного обеспечения экономического, социального и нравственного развития общества.
Концепция определяет среднесрочные ориентиры и долгосрочные приоритеты государственной политики в архивной отрасли и намечает практические пути их реализации. Основная задача Концепции состоит в обеспечении стабильного функционирования архивной сети республики, выполнения Закона Республики Казахстан Z980326_ "О Национальном архивном фонде и архивах".
Реформирование отрасли осуществляют органы управления архивным делом в центре и на местах, применяя необходимые организационные, экономические, финансовые, информационные и правовые механизмы. Проведение предлагаемых мероприятий будет осуществляться поэтапно во взаимодействии с местными представительными и исполнительными органами.

1. Современное состояние архивного дела

Переход к рыночным отношениям, отсутствие законодательной базы архивного дела, скудные бюджетные ассигнования болезненно сказались на архивной системе Казахстана. Почти вдвое сократилась численность специалистов государственных архивных учреждений, неблагоприятные тенденции обозначились в организации ведомственного хранения, деятельности делопроизводственных служб. Значительно снизились их положение и социальный статус.
Материально-техническая база отрасли морально и физически устарела, не отвечает современным стандартам и потребностям. Отсутствуют как свободные площади архивохранилищ, так и условия для хранения документов высших и центральных государственных органов. Свыше 30 лет не подвергалось капитальному ремонту здание в городе Алматы, где размещаются Центральный государственный архив Республики Казахстан, Центральный государственный архив кинофотодокументов и звукозаписи, Центральный государственный архив научно-технической документации, Центральная лаборатория микрофильмирования и реставрации документальных материалов, Центр научно-технической информации по документоведению и архивному делу Республики Казахстан. Более 20 лет не ведется строительство зданий государственных архивов в областях, в аварийном состоянии находится здание Государственного архива города Кокшетау, не имеют собственных помещений госархивы Алматинской области и города Астаны. Практически все районные и городские архивы располагаются в приспособленных зданиях или занимают помещения в других организациях.
Не находит своего решения вопрос строительства здания Национального архива Республики Казахстан в городе Астане.
Оснащение имеющихся архивохранилищ не соответствует существующим правилам и требованиям. В большинстве их отсутствуют современные средства пожаротушения, охранной и противопожарной сигнализации, не всегда удается выдерживать оптимальный температурно-влажностный режим хранения документов, обеспечивать их физико-химическую сохранность. Приостановлена работа по обеспечению сохранности наиболее ценной части Национального архивного фонда путем перевода документов на другую основу с целью сохранения информации на случай утраты или повреждения оригиналов.
В течение 90-х годов не выделялись ассигнования на приобретение основных средств, в том числе компьютерной техники. Появление немногочисленной компьютерной и множительной техники в центральных и областных государственных архивах стало возможным благодаря помощи акиматов и спонсоров, грантам международных организаций.
Современная ситуация характеризуется стремительным наращиванием объемов хранимой документации вследствие кардинальных экономических, социально-политических реформ. В частности, процесс реорганизации и ликвидации государственных организаций привел к досрочной передаче значительных массивов документов в государственные архивы. Только с 1991 года Национальный архивный фонд увеличился с 7,9 до 15,1 млн. дел на различных носителях (управленческая, кинофото- и звукозаписи, научно-техническая, другая специальная документация). При этом хранилища большинства государственных архивов и их филиалов превысили или подошли к уровню предельной заполненности. Вышесказанное на фоне тенденции сокращения штатной численности работников государственных архивов (за этот период почти вдвое), неблагоприятно отражается на формировании, сохранении и использовании в интересах государства и общества документов Национального архивного фонда.
В области использования документов отмечается несоответствие между все возрастающим интересом общества к документной информации и возможностями архивных учреждений, которые не имеют собственной полиграфической базы, новейших компьютерных технологий, современного выставочного оборудования. Со стороны государства отсутствует четко сформулированный заказ архивистам на публикацию документов, использование архивной информации для духовно-нравственного воспитания сограждан.
Принятие в декабре 1998 года Закона Республики Казахстан Z980326_ "О Национальном архивном фонде и архивах", создание в мае 1999 года органа управления - Комитета по управлению архивами и документацией Министерства культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан дало возможность приостановить негативные процессы. Меры, принятые в течение этого периода, способствовали сохранению системы государственной архивной службы, ее кадрового потенциала и определенной адаптации государственных архивных учреждений к новым условиям.
Однако дальнейшее реформирование архивной сферы возможно лишь при определении четких ориентиров и приоритетов развития архивного дела.

2. Среднесрочные ориентиры развития архивного дела

В течение 2001-2005 годы практическая работа органов управления архивным делом и государственных архивных учреждений будет направлена на выполнение возложенной миссии по сохранению и приумножению Национального архивного фонда Республики Казахстан как неотъемлемой части единого информационно-культурного пространства страны. Продолжится совершенствование их деятельности по обеспечению документной ретроспективной информацией органов государственной власти для осуществления ими властных полномочий, принятия и реализации управленческих решений, а также удовлетворения научных, культурных и социальных потребностей общества и граждан.
Для достижения указанных целей необходимо проведение на государственном уровне эффективной организационно-структурной политики, направленной на функционирование адекватно сложившейся и прогнозируемой ситуации системы органов - республиканского (агентство, комитет), местного (управление, отдел) по управлению архивами и документацией, а также сети государственных архивов.
Для дальнейшего повышения роли и престижа архивной сферы в обществе, определения места архивной службы в системе государственного устройства чрезвычайно актуальным является дальнейшая разработка и совершенствование законодательной базы. Предполагается внести в Парламент Республики Казахстан изменения и дополнения, в Закон Республики Казахстан Z980326_ "О Национальном архивном фонде и архивах", в Правительство Республики Казахстан - ряд нормативных правовых актов, регламентирующих развитие отдельных сегментов архивного дела и систем документации: Положение о порядке вывоза документов Национального архивного фонда за пределы Республики Казахстан; Положение о страховом фонде копий документов Национального архивного фонда Республики Казахстан; Основные правила документирования и управления документацией в министерствах, иных центральных исполнительных органах и ведомствах. Ставится задача включения вопросов развития архивного дела в проекты законодательных или иных нормативных правовых актов, государственные, отраслевые и региональные программы. Следует решить вопросы о включении ряда государственных архивов и архивных фондов в число объектов национально-культурного достояния и "Свод памятников истории и культуры", а всех государственных архивов - в соответствующие списки органов Агентства по чрезвычайным ситуациям, как объектов особой государственной важности. Планируется привести в соответствие с основами законодательства Республики Казахстан об архивном деле все нормативные документы отрасли.
Согласно анализу в ближайшие годы возрастут темпы передачи на государственное хранение, в первую очередь, управленческой документации и ввиду вступления в силу Закона Республики Казахстан Z990493_ "О труде" документов, подтверждающих трудовую деятельность работников и сведения об отчислении денег на их пенсионное обеспечение. Увеличатся объемы поступления документов Национального архивного фонда от источников комплектования - организаций негосударственных форм собственности, с которыми будут подписаны договоры (соглашения) о сотрудничестве. Более активно государственными архивами будет вестись выявление и прием документов из личных архивов, имеющих научно-историческую и культурную ценность. Прогнозируется активизация работы государственных архивных учреждений в области устной истории методами инициативного документирования (анкетирование, аудиозапись, видео- и фотосъемки). Другой особенностью комплектования станет прием массивов ретроспективной информации на электронных носителях. Будет вестись создание научно-методической базы формирования Национального архивного фонда, включающей теоретические и методические основы экспертизы, отбора и описания видов документов на различных носителях. Вступят в действие разрабатываемые Перечень типовых и отраслевые перечни документов с указанием сроков хранения. Намечается осуществить дополнительные меры по улучшению организационно-методического руководства ведомственными архивами и организации работы с документами в министерствах, ведомствах. Планируется подготовка и внедрение в практику работы пакета нормативных и методических документов, обеспечивающих совершенствование управленческих технологий в вопросах документирования, в том числе перевода делопроизводства на государственный язык. На регулярной основе должны быть организованы курсы повышения квалификации работников государственных архивов, делопроизводственных и архивных служб государственных юридических лиц, научно-техническое информирование о современных тенденциях развития документирования и управления документацией.
Основываясь на статьях "Соглашения о правопреемственности в отношении государственных архивов бывшего СССР" от 6 июля 1992 года и Закона Республики Казахстан "О Национальном архивном фонде и архивах", предстоит инициирование в установленном порядке соответствующих предложений по возврату определенных архивных фондов, образованных на территории страны в разные годы, организации поиска и приобретения документов, исторически связанных с Республикой Казахстан. Будет подготовлена целевая программа выкопировки особо ценных документов по истории Казахстана из архивов зарубежных государств.
В целях должного размещения документов Национального архивного фонда предполагается изыскать дополнительные помещения, а также создать центры временного хранения документации в форме региональных межведомственных архивов. Предстоит продолжить оптимизацию состава и содержания фондов государственных архивов, высвобождая архивохранилища от дублетных и иных документов. Будет проведен ремонт и обновлено технологическое оборудование здания Центрального государственного архива Республики Казахстан. За пятилетие предполагается улучшить условия хранения документов республиканских государственных архивов, добиться выделения самостоятельного здания Алматинскому, Атыраускому, Акмолинскому (город Кокшетау) областным государственным архивам, Государственному архиву города Астаны. Требуется изыскать источники финансирования для проведения комплекса работ по реставрации и консервации документов, возобновления копирования документов страхового фонда. Будут пересмотрены подходы и очередность копирования наиболее ценных и часто используемых архивных документов, обращено особое внимание на качество страховых копий. В качестве подготовительных мер по созданию Центра хранения страхового фонда предполагается открыть специальное хранилище страховых копий документов на базе одного из областных государственных архивов, расположенных близ города Астаны.
Прорабатывается вопрос государственного финансирования на завершение проектирования здания Национального архива Республики Казахстан в городе Астане и включить его в план застройки столицы.
Активизируется работа по техническому оснащению государственных архивов, применению современных архивных технологий, приобретению компьютерной и множительной техники. Централизованное обеспечение архивов новейшими разработками в области документоведения и информатизации архивного дела будет осуществляться уполномоченным государственным органом управления архивами и документацией Республики Казахстан и Центром научно-технической информации по документоведению и архивному делу. Упомянутый Центр подготовит пакет государственных нормативов и отраслевых стандартов по хранению, обработке, учету и использованию документов Национального архивного фонда. Предполагается интенсифицировать работу по внедрению автоматизированных архивных технологий, ведению тематических межархивных и внутриархивных учетных баз и банков данных. Будут разработаны новые технологические регламенты и рекомендации по обеспечению сохранности документов.
В деятельности архивных учреждений по обеспечению общества ретроспективной документной информацией будут сочетаться традиционные и новые формы, методы использования документов, основывающиеся на мониторинге рынка информационных услуг. При подготовке к изданию документальных сборников предполагается исходить из фактора востребованности информации, возможностей привлечения к изданию спонсоров. Намечается придать приоритетный характер организации и проведению тематических выставочных проектов, ориентируясь на переход к коммерческим выставкам. В этой связи необходимо создать (обновить) стационарные выставки в зданиях государственных архивов республики, организовать республиканскую комиссию по страховой оценке архивных документов. В целях расширения доступа к архивной информации планируется завершить в установленном порядке рассекречивание документов государственных архивов. Будет продолжено информирование общественности о документах Национального архивного фонда и их использовании на wеb-страничке национальной архивной службы в Интернете.
Как и прежде, продолжится своевременное и качественное исполнение запросов социально-правового характера, поступающих ежегодно в значительных объемах от граждан Республики Казахстан, СНГ, а также через дипломатические представительства зарубежных стран.
В области финансового и материально-технического обеспечения намечается расширение программ и подпрограмм, направленных на решение концептуальных задач отрасли. Рост объемов хранимой документации и запросов социально-правового характера ставит на повестку дня вопрос об обязательном сохранении сети и штатов существующих государственных архивов.
Также следует всемерно использовать возможности международных организаций и предпринимательских структур для дополнительного негосударственного финансирования деятельности архивных учреждений.
Специфика отрасли требует принятий должных мер по сохранению и укреплению кадрового потенциала. Уполномоченный государственный орган управления архивами и документацией примет участие в формировании госзаказа на подготовку специалистов архивного дела. Намечается использовать возможности базовой организации по переподготовке и повышению квалификации кадров по архивоведению, документоведению и документационному обеспечению государств-участников СНГ. Возобновится практика проведения кустовых (зональных) совещаний архивистов и заседаний научно-методических советов, краткосрочной учебы кадров. Предполагается усилить социальную защищенность архивистов, шире практиковать моральное и материальное поощрение отличившихся работников.
В рамках существующих международных институтов получит дальнейшее развитие сотрудничество с зарубежными странами в области архивного дела. Возобновится практика заключения двусторонних международных договоров с архивными органами стран СНГ о сотрудничестве и кооперации по вопросам формирования архивного информационного пространства, подготовки кадров, документальных публикаций, научных и прикладных исследований.

3. Долгосрочные приоритеты в развитии архивного дела

Главной целью долгосрочного характера является превращение Национального архивного фонда в отвечающую современным требованиям информационную систему. Предполагается постепенно автоматизировать процессы сбора, обработки, хранения, поиска и передачи информации посредством информационных архивных технологий, вписывающихся в создаваемое в Республике Казахстан единое информационное пространство.
В качестве долгосрочного приоритета намечается улучшение положения работников архивной отрасли, повышение престижа профессии и установление стабильных взаимоотношений национальной архивной службы с потребителями ретроспективной документной информации, в первую очередь, с представительными и исполнительными органами. Как и прежде, государство будет заботиться о развитии и совершенствовании архивного дела, проводить единую государственную политику в архивном деле и документоведении.
В перспективе ожидается организационно-техническое укрепление ведомственных архивов, особенно негосударственных юридических лиц и их объединений. Последние будут стремиться к упрочению контактов с государственными архивными учреждениями ввиду необходимости решения научно-методических проблем, получения консультаций по вопросам обработки, хранения и обеспечения сохранности документов, относящихся к негосударственной части Национального архивного фонда. Не исключается появление и активное развитие негосударственного сектора (или смешанной формы) архивного дела, реализующего свои услуги на платной основе (архивы документов по личному составу, межведомственные или региональные архивы с постоянным и переменным составом, архивы нотариата и так далее).
Законодательной базе архивного дела предстоит дальнейшее совершенствование, реализующееся в законах и нормативных правовых актах. Будет проводиться работа по сближению законодательства государств-участников (или преемников) СНГ в области обмена архивной информацией. Интенсифицируется межгосударственная деятельность по выкопировке и обмену документами, представляющими взаимный интерес. Республика Казахстан окончательно интегрируется в международное архивное сообщество. В республике будут внедряться международные стандарты по направлениям архивной деятельности.
Наряду с целевым бюджетным финансированием программ по развитию архивного дела предполагается использование внебюджетных источников за счет расширения номенклатуры платных работ и услуг, получение грантов отечественных и международных фондов, спонсорской поддержки проводимых информационных мероприятий.
Предположительно видоизменится структура центральных архивных учреждений. В дополнение к существующим возникнут Центральный государственный архив личных фондов, Центр хранения страхового фонда, Специальный архив судебной и нотариальной документации, Национальный центр документоведения и новейших технологий, Центральный выставочный зал с кинозалом.
Начнется проектирование и строительство новых зданий архивов в областных центрах, городах Астане и Алматы. На плановой основе предстоит провести реконструкцию и капитальный ремонт архивохранилищ, инженерных коммуникаций, модернизировать системы противопожарной безопасности, укрепить охрану зданий архивов. Будут приняты меры по улучшению технического обеспечения отрасли, приобретению лабораторного, компьютерного, копировального и пр. оборудования. Целесообразно подготовить и осуществить комплексную программу информатизации архивного дела в стране.
Проблема кадров для отрасли будет решаться путем подготовки специалистов историко-архивного профиля в ведущих университетах Республики Казахстан и СНГ по госзаказу, создания специальных факультетов архивоведения и делопроизводства в вузах страны.
Прогнозируется увеличение масштабов работы по переносу документной информации на электронные носители, активному использованию электронно-цифровых технологий. Предстоит конструирование и строительство специальных архивохранилищ для документов на электронных и иных новых носителях. Вышесказанное определяет опережающее развитие научно-прикладных исследований, создание в структуре архивной службы специализированного научного центра в области архивного дела и документоведения.

Заключение

Для практической реализации Концепции необходимо эффективная

государственная поддержка архивной сферы, что положительно скажется на

духовном и культурном развитии страны, выполнении целей

K972030_

Стратегии

"Казахстан-2030". Претворение в жизнь намечаемых приоритетов и ориентиров

потребует скоординированных усилий центральных и местных государственных

органов, заинтересованных организаций, широких кругов научной и культурной

общественности.

(Специалисты: Мартина Н.А.,

Цай Л.Г.)