Соттардың қылмыстық істерді қосымша тергеу жүргізу үшін қайтаруы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы N 19 нормативтік қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2014 жылғы 24 желтоқсандағы № 4 нормативтік қаулысымен.

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Жоғарғы Сотының 24.12.2014 N 4 Нормативтік қаулысымен (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қылмыстық істерді қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару туралы сот практикасын қорытудың нәтижелерін талқылай келіп, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы республика соттарының жыл сайын қаралған істердің шамалы бөлігін қосымша тергеу жүргізу үшін жіберетінін атап көрсетеді.

Соттардың істерді қосымша тергеудің қажеттілігі туралы қаулылары көпшілік жағдайда дау тудырмайды және қылмыстық қудалау органдары орындауға қабылдап отыр, мұның өзі соттардың ҚІЖК-нің Z970206_ 303-бабын дұрыс қолданып отырғанын көрсетеді. Сонымен қатар, істерді қосымша тергеу жүргізу үшін негізсіз жіберу жағдайлары да орын алып отыр. Заңмен барлық негіздер белгіленсе де, соттардың істерді заңда көрсетілмеген негіздер бойынша және оның ішінде, алдын ала тергеудің жеткіліксіздігіне, тараптардың өтініштері болмаса да өз бастамасы бойынша басты сот талқылауы сатысынан қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу жағдайлары орын алуда.

Кейбір соттар басты сот талқылауын тағайындау үшін кедергі болатын қылмыстық-іс жүргізу заңын елеулі бұзушылықтары болмаса да істерді қосымша тергеу жүргізу үшін қайтаруда.

Соттардың кейбір қаулылары қылмыстық-іс жүргізу заңының іс жүргізу құжаттарына қоятын талаптарына сәйкес келмейді. Қаулыларда істі қосымша тергеудің қажеттілігі туралы шешімнің кімнің өтініші бойынша және қандай негіздерге сәйкес қабылданғаны әр кез көрсетіле бермейді, соттың тұжырымын растайтын және қабылданған шешімдерді негіздейтін дәлелдемелер келтірілмейді.

Істерді қосымша тергеу жүргізу үшін қайтаруды реттейтін қылмыстық-іс жүргізу заңының нормаларының дұрыс әрі біркелкі қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 75-бабына сәйкес, соттар қылмыстық істерді қарау кезінде айыптау мен қорғау функцияларынан ажыратылған тек сот төрелігі функциясын жүзеге асырады. Осыған байланысты сот өз бастамасы бойынша сотталушының жауапкершілігін күшейту және басқа адамдарды қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы мәселе қоюға құқылы емес.

Соттар істі қосымша тергеу жүргізуге қайтару үшін ҚІЖК-нің Z970206_ 303-бабында көрсетілген негіздердің түпкілікті болып табылатынын, ал соттың істі өз бастамасы бойынша қосымша тергеу жүргізу үшін қайтаруға жіберу құқығының заңмен шектелгенін ескерулері қажет.

2. Соттардың назары істерді қосымша тергеу жүргізу үшін қайтаруды реттейтін қылмыстық-іс жүргізу заңының нормаларын мүлтіксіз сақтаудың қажеттілігіне аударылсын. Істі қосымша тергеу үшін жіберу туралы шешім істі алдын ала тыңдау барысында, сондай-ақ басты сот талқылауы барысында да қабылдануы мүмкін.

Алдын ала тыңдау өткізудің нәтижелері бойынша, сот істер дұрыс біріктірілмеген немесе ажыратылмаған не қылмыстық-іс жүргізу заңының басқа да елеулі түрде бұзылуы анықталған жағдайларда ғана өз бастамасы бойынша, сондай-ақ тараптардың өтініші бойынша, істі қосымша тергеу жүргізу үшін жібере алады. Бұл ретте соттардың қылмыстық-іс жүргізу заңының кез келген елеулі түрде бұзылуы емес, тек сот талқылауын тағайындауға кедергі келтіретін жолсыздықтардың істі қосымша тергеу жүргізуге қайтару үшін негіз болып табылатынын назарда ұстағандары жөн.

ҚІЖК-нің 303-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша сот алдын ала тыңдау барысында қараған және негізді деп таныған тараптардың өтініштері бойынша ғана істі қосымша тергеу үшін жіберуге құқылы.

Сот тергеуін ҚІЖК-нің 363-бабына сәйкес қысқартылған тәртіпте жүргізген кезде сотталушының өз кінәсін мойындамауы істі қосымша тергеуге жіберу үшін негіз болып табылмайды. Осындай жағдайларда сот тергеуін әдеттегі тәртіпте жүргізу туралы қаулы шығарып, барлық іс материалдарын толық көлемде зерттейді.

Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

3. Басты сот талқылауын тағайындауға кедергі келтіретін қылмыстық-іс жүргізу заңын елеулі бұзушылықтар деп сотты басты сот талқылауын ұйымдастыру және тағайындау, сондай-ақ оның шектерін белгілеу мүмкіндігінен айыратын заң бұзушылықтар танылуы мүмкін.

Атап айтқанда,

- прокурор айыптау қорытындысымен, сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу хаттамасымен өзінің келісімін білдірмесе;

- айыпкерлер сотқа берілмесе;

- айыпкерлер ретінде жауапқа тартылған және өздеріне қатысты айыптау қорытындысы әзірленген адамдардың кейбіреуін сотқа беру туралы қаулыда көрсетілмесе немесе сотқа берілмеген адамдарға қатысты қылмыстық істерді қысқарту туралы қаулы болмаса;

- сотталушының анкеталық мәліметтерін жазу кезінде сот түзей алмайтын қателіктерге жол берілсе;

- айыпкерді қылмыстық жауаптылыққа тартқан және сотқа берген баптың бөлігі, тармағы көрсетілмей қалса;

- сотқа шақырылуға жататын адамдардың мекен-жайлары анықталмаса (ҚІЖК-нің Z970206_ 101-бабына сәйкес бүркеншік атпен және белгiлi тұрғылықты жерi жоқ адамдар сұрақ алынған адамдардан басқа);

- іс материалдарының тізімдемесі болмаса;

- іс материалдары олардың толық оқылуына мүмкіндік бермейтін тәсілмен орындалса және сот жоя алмайтын басқа да жағдайлар басты сот талқылауын тағайындауға кедергі болуы мүмкін.

Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

4. Басты сот талқылауының шегі ҚІЖК-нің 320-бабымен шектелген, оған сәйкес сот талқылауы айып тағылып, сотқа берілген сотталушыға қатысты және оны айыптау шегінде жүргізіледі. Алдын ала тыңдау сатысынан және ҚІЖК-нің 207-бабының талаптарына қарамастан, айыпталушы ретiнде жауапқа тарту туралы қаулыда әрбір айыпталушыға қандай нақты әрекет тағылатынын, осы қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін қылмыстық заңда көрсетілмесе, не осы қаулы, айыптау қорытындысы, сотқа беру туралы қаулы арасында елеулі қайшылықтар болса және осыған байланысты айыпталушыға тағылған қылмысты анықтау және сот талқылауының шегін анықтау мүмкін емес болған жағдайларда іс қосымша тергеуге жіберілуге жатады.

Ескерту. 4-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

5. Соттардың назары басты сот талқылауы кезінде тек тараптардың өтініштері істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберуге себеп болып табылатынына аударылсын.

ҚІЖК-нің 7-бабына сәйкес айыпкер, оның қорғаушысы мен заңды өкілі, мемлекеттік айыптаушы, жәбірленуші мен оның өкілі, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері қылмыстық процестің тараптары болып табылады.

Тараптар ҚІЖК-нің 303-бабының 1-бөлігінде көзделген негіздер бойынша істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару туралы өтінішті басты сот талқылауының барысында: дайындау бөлігінде, сот тергеуі кезінде және ол аяқталғаннан кейін толықтыру ретінде білдіруі мүмкін. Өтінішті білдірген тарап ҚІЖК-нің Z970206_ 303-бабында көзделген қандай мәселелерді анықтау немесе қандай мәселелерді шешу үшін қосымша тергеу жүргізуді сұрайтынын көрсетуі қажет. Тарап өтінішті жазбаша беруге де құқылы.

Тараптар сот жарыссөзі барысында немесе айыпкер соңғы сөзінде істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару туралы өтініш білдірген жағдайларда, сот процеске қатысушы басқа адамдардың білдірілген өтініш туралы пікірін анықтау және шешім қабылдау үшін сот тергеуін қайта бастауға міндетті.

6. Тараптардың істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару туралы өтініштерін қарау кезінде сот, ҚІЖК-нің 303-бабына сәйкес, негізді өтініштердің міндетті түрде қанағаттандырылуға жататынын назарда ұстай отырып, заңда көрсетілген қандай негіз бойынша істі қосымша тергеу үшін жіберу ұсынылып отырғанын анықтауға тиіс. Тараптардың істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы өтініші, ҚІЖК-нің Z970206_ 325-бабының 2-бөлігіне сәйкес, кеңесу бөлмесінде қаралып, бұл жөнінде қаулы шығарылады.

Ескерту. 6-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

7. Соттар ҚІЖК-нің 24-бабының мән-жайларды жан-жақтылы, толық және шынайы зерттеу үшін шаралар қабылдау туралы талабының сот үшін істе бар және сот талқылауына қатысушы тараптар ұсынған дәлелдемелерге ғана қатысты екенін назарда ұстаулары қажет. Алдын ала тергеудің толық болмауы, қылмыстық қудалау органдарының тұжырымдамаларын растайтын дәлелдемелердің істе болмауы немесе жеткіліксіз болуы, сондай-ақ іс материалдарын жарамсыз дәлелдемелер деп тануға әкеп соғатын анықтау немесе алдын ала тергеу өндірісі кезінде қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі бұзылуына жол беру істі қосымша тергеуге жіберу үшін негіз болып табылмайды. Осындай жағдайларда іс қорытынды шешім қабылдана отырып, мәні бойынша қаралуға жатады. Егер айыптау тарабы толықсыздықты сот отырысында толықтырмаса, онда сот айыпталушының кiнәлiлiгiне сейiлмеген күдiк оның пайдасына түсiндiрiлетіндігі туралы Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабының 3-тармағы 8) тармақшасының және ҚІЖК-нің 19-бабы үшінші бөлігінің талабын сақтай отырып, шешім қабылдайды. Егер сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізуді жүзеге асыру кезінде істің барлық мән-жайларын толық және жан-жақты зерттеу қамтамасыз етілмесе не ол ҚІЖК-нің 190-1-бабының екінші бөлігінде көзделген мән-жайлар болған кезде, сондай-ақ ҚІЖК-нің 303-бабында көрсетілген мән-жайларды анықтаған кезде жүргізілсе, сот істі алдын ала тергеу немесе анықтау жүргізу үшін тиісті прокурорға жолдайды.

Сот тараптардың істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтарудың қажеттілігі туралы пікіріне байланысты емес және егер сот мәлімделген өтініштердің негізділігін растайтын мән-жайларды растаса, онда оны қанағаттандырусыз қалдыруға және істі сот отырысында қарауды жалғастыруға құқылы.

Ескерту. 7-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

8. Соттың қаулысында істі қосымша тергеу жүргізуге жіберу үшін негіз болған мән-жайларға байланысты тағылған айыптың мәнін қысқаша баяндаумен қатар, атап айтқанда:

- істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару туралы өтінішті кімнің білдіргені;

- басты сот талқылауын тағайындауға кедергі келтіретін, жойылуға тиісті қандай елеулі жолсыздықтардың орын алғаны;

- соттың істердің дұрыс біріктірілмегені немесе дұрыс ажыратылмағаны туралы пікірінің сот отырысында анықталған қандай мәліметтерге негізделгені;

- сотталушыға басқа неғұрлым ауыр айып тағу және оның қаралып отырған іспен байланысын анықтау үшін негіздердің бар-жоғын қандай дәлелдемелер айғақтайтыны;

- соттың айыптау актісінде көрсетілген айыптауды бастапқыда тағылған айыптан анағұрлым ерекшеленетін неғұрлым ауыр айыпқа қандай негізде өзгертуді қажет деп санайтыны;

- басқа адамдарды қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін қандай негіздер бар екені және олардың іс-әрекетінің қаралып отырған іспен қалай байланысты екені;

- басқа адамдарға қатысты істі неліктен жеке қараудың мүмкін еместігі және басқа жағдайлар көрсетілуге тиіс.

9. Соттар істі алдын ала тыңдаудың нәтижелері бойынша, сондай-ақ басты сот талқылауынан істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару кезінде, айыптаудың дәлелденуі туралы мәселелерді алдын ала шешуге, дәлелдемелерге баға беруге және нақтылы қылмыстық заңды қолдануды көрсетуге жол берілмейтінін ескерулері қажет.

10. ҚІЖК-нің 303-бабының 1-бөлігінде көрсетілген негіздер анықталған жағдайларда, сот тараптардың істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы өтініші болмаған кезде, заңның талаптарына сәйкес, сот отырысында тек ақтау үкімін немесе дәлелденген жағдай бойынша айыптау үкімін не істі қысқарту туралы немесе сот ісін жүргізуді жарамсыз деп тану туралы қаулы шығарады.

11. ҚІЖК-нің 403-бабына сәйкес, бірінші сатыдағы соттың істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы қаулысына он бес тәуліктің ішінде жоғары тұрған сотқа шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін. Шағымдар мен наразылықтар апелляциялық іс жүргізу ережелері бойынша қаралады. Апелляциялық сатының соты бірінші сатыдағы соттың істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтарудың ҚІЖК-нің 303-бабында көрсетілген тәртібі мен негіздерінің сақталуын тексеруге міндетті. Егер сот заңның осы талаптарын сақтамаса, онда соттың қаулысы заңды әрі негізді болып танылмайды.

Ескерту. 11-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2008.12.22. N 18 Нормативтік қаулысымен.

12. Апелляциялық сатыдағы сот ҚІЖК-нің 303-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген негіздер болған жағдайда бірінші сатыдағы сот үкімінің күшін жойып, тараптардың өтініші бойынша істі қосымша тергеуге жолдайды.

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

13. Апелляциялық сатының соттарының назары, іс бойынша ҚІЖК-нің 411-бабы 1-бөлігінің 8-тармағына сәйкес үкім бұзылуға жататын қаулы қабылданған кезде, соттың ҚІЖК-нің 303-бабының 1-бөлігінде көзделген негіздер бойынша өзінің бастамасымен істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберуіне жол берілмейтіні туралы талаптың сондай-ақ апелляциялық сатының соттарына да қатысты екеніне аударылсын.

Кассациялық саты үкімнің күшін жойған кезде ҚІЖК-нің 303-бабының 1-бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша істі қосымша тергеуге жіберуге құқылы.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 04.04.2013 N 2 (жарияланған күнінен бастап күшіне енеді) нормативтік қаулыларымен.

14. Апелляциялық сатының соты, ҚІЖК-нің 411-бабының 8-тармағына сәйкес, бірінші сатыдағы сот тараптардың сот отырысында мәлімдеген осындай негізді өтініштерін қанағаттандырусыз қалдырған жағдайларда, тараптардың өтініштері бойынша, істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы шешім қабылдауға құқылы.

Тараптар бірінші сатыдағы сотта ҚІЖК-нің 303-бабының 1-бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша істі қосымша тергеу жүргізу үшін қайтару туралы өтініштер білдірмеген, осыған байланысты сот сот отырысында зерттелген дәлелдемелердің негізінде шешім шығаруға міндетті болған өзге жағдайларда, апелляциялық саты тараптардың шағымда немесе наразылықта мазмұндалған өтініштері болған жағдайда да соттың шешімін бұзуға және істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберуге құқылы емес.

Ескерту. 14-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

15. Заңның мәні бойынша, бірінші сатыдағы соттың істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы заңды күшіне енген қаулысы, сондай-ақ апелляциялық сатының бірінші сатыдағы соттың істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы қаулысын өзгеріссіз қалдыру немесе істі қосымша тергеу жүргізу үшін жібере отырып сот үкімін бұзу туралы қаулысы, қадағалау тәртібінде қайта қарауға жатады.

ҚІЖК-нің 467-бабының 6-бөлігіне сәйкес, қадағалау сатысының соты, үкімді бұза отырып, істі қосымша тергеу жүргізу үшін жіберу туралы шешім қабылдауға құқылы емес, алайда, егер осындай шешімді қабылдау сәтінде іс бойынша қосымша тергеу басталмаған болса, ҚІЖК-нің 467-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес бірінші, апелляциялық және кассациялық соттың істі қосымша тергеуге жіберу туралы қаулысының күшін жоюға құқылы.

Ескерту. 15-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2010.06.25 N 12 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) Нормативтік қаулысымен.

16. Осы қаулының қабылдануына байланысты Қазақ ССР Жоғарғы Соты Пленумының "Қазақ ССР соттарының істерді қосымша тергеуге қайтаруды реттейтін қылмыстық іс жүргізу нормаларын қолданудың кейбір мәселелері туралы" 1989 жылғы 30 маусымдағы N 5 P89005s_ қаулысы күшін жойды деп танылсын.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы Жалпы отырыстың хатшысы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы Мамандар: Қасымбеков Б.А. Икебаева Ә.Ж.

О возвращении судами уголовных дел для дополнительного расследования

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 13 декабря 2001 года № 19. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда Республики Казахстан от 24 декабря 2014 года № 4

Сноска. Утратило силу нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 4 (вводится в действие со дня официального опубликования).

Обсудив результаты обобщения судебной практики о возвращении уголовных дел для дополнительного расследования, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан отмечает, что ежегодно судами республики направляется для дополнительного расследования незначительное количество рассмотренных дел.
В большинстве случаев постановления судов о необходимости дополнительного расследования дел не оспариваются и принимаются органами уголовного преследования к исполнению, что свидетельствует о правильном применении судами ст. 303 УПК. Вместе с тем имеют место и случаи необоснованного направления дел для дополнительного расследования. Несмотря на то, что законом определены исчерпывающие основания, суды возвращают дела для дополнительного расследования по основаниям, не указанным в законе, и в том числе из-за неполноты предварительного следствия, при отсутствии ходатайств сторон по инициативе суда со стадии главного судебного разбирательства.
Отдельные суды возвращают дела для дополнительного расследования при отсутствии существенных нарушений уголовно-процессуального закона, препятствующих назначению главного судебного разбирательства.
Некоторые постановления судов не соответствуют требованиям уголовно-процессуального закона, предъявляемым к процессуальным документам. В постановлениях не всегда указывается, по чьим ходатайствам, по каким основаниям принято решение о необходимости дополнительного расследования дела, не приводятся данные, подтверждающие выводы суда и мотивы принятого решения.
В целях обеспечения правильного и единообразного применения норм уголовно-процессуального закона, регулирующих возвращение дел для дополнительного расследования, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан постановляет:
1. В соответствии со ст. 75 Конституции Республики Казахстан суд осуществляет при рассмотрении уголовных дел исключительно функцию отправления правосудия, которая отделена от функций обвинения и защиты. В связи с этим, суд не вправе по собственной инициативе ставить вопрос об усилении ответственности подсудимого и привлечении других лиц к уголовной ответственности.
Судам необходимо учитывать, что указанный в ст. 303 УПК перечень оснований для возвращения дела для дополнительного расследования является исчерпывающим, право суда возвращать дело для дополнительного расследования по своей инициативе ограничено.
2. Обратить внимание судов на необходимость безусловного соблюдения норм уголовно-процессуального закона, регулирующих возвращение дел для дополнительного расследования. Решение о направлении дела для дополнительного расследования может быть принято как в ходе предварительного слушания дела, так и в ходе главного судебного разбирательства.
По результатам проведения предварительного слушания суд вправе направить дело для дополнительного расследования, как по своей инициативе, так и по ходатайству сторон, только лишь в случаях неправильного соединения или разъединения дел либо обнаружения других существенных нарушений уголовно-процессуального закона. При этом судам следует иметь в виду, что не любые нарушения уголовно-процессуального закона могут служить основанием для возвращения дела для дополнительного расследования, а только такие, которые препятствуют назначению главного судебного разбирательства.
По основаниям, указанным в части первой статьи 303 УПК, суд вправе направить дело для дополнительного расследования только по ходатайствам сторон, которые в ходе предварительного слушания были рассмотрены и признаны судом обоснованными.
Непризнание подсудимым своей вины при проведении в соответствии со статьей 363 УПК судебного следствия в сокращенном порядке, не является основанием для направления дела для дополнительного расследования. В таких случаях суд постановляет о проведении судебного следствия в обычном порядке и исследует все материалы дела в полном объеме.
Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
3. Существенными нарушениями уголовно-процессуального закона, препятствующими назначению главного судебного разбирательства, могут быть признаны такие нарушения, которые лишают суд возможности организовать и подготовить назначение главного судебного разбирательства, а также определить его пределы.
В частности, препятствия к назначению главного судебного разбирательства могут иметь место, когда:
- прокурор не выразил согласие с обвинительным заключением, протоколом упрощенного досудебного производства;
- обвиняемый не предан суду;
- в постановлении о предании суду указаны не все лица, которые привлечены в качестве обвиняемых, и в отношении которых составлено обвинительное заключение, при отсутствии постановления о прекращении уголовного преследования в отношении лиц, которые не преданы суду;
- допущены ошибки при написании анкетных данных подсудимого, которые не могут быть судом исправлены;
- не указаны часть и пункт статьи УК, по которой привлечен к уголовной ответственности и предан суду обвиняемый;
- отсутствуют в деле адреса лиц, подлежащих вызову в суд (кроме допрошенных, в соответствии со ст. 101 УПК, под псевдонимом и лиц без определенного места жительства);
- отсутствует опись материалов дела;
- материалы дела исполнены способом, исключающим возможность их полного прочтения и другие, которые не могут быть устранены судом.
Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
4. Пределы главного судебного разбирательства ограничены ст. 320 УПК, согласно которой производство судебного разбирательства допускается только в отношении того подсудимого и в пределах того обвинения, по которому он предан суду. Дело подлежит направлению для дополнительного расследования со стадии предварительного слушания и в тех случаях, когда вопреки требованиям статьи 207 УПК в постановлении о привлечении в качестве обвиняемого не указано, какие конкретные действия вменяются каждому обвиняемому, уголовный закон, предусматривающий ответственность за данное преступление, либо имеются существенные противоречия между данным постановлением, обвинительным заключением, постановлением о предании суду и в силу этого определить инкриминируемое обвиняемому преступление и определить пределы судебного разбирательства невозможно.
Сноска. Пункт 4 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
5. Обратить внимание судов на то, что поводом к возвращению дела для дополнительного расследования в главном судебном разбирательстве является только ходатайство сторон.
В соответствии со ст. 7 УПК, сторонами уголовного процесса являются подсудимый, его защитник и законный представитель, государственный обвинитель, потерпевший и его представитель, гражданский истец, гражданский ответчик и их представители.
Ходатайство о возвращении дела для дополнительного расследования по основаниям, предусмотренным ч. 1 ст. 303 УПК, может быть заявлено сторонами в ходе главного судебного разбирательства: в подготовительной части, во время судебного следствия и по его окончанию в дополнениях. Сторона, заявившая ходатайство, должна указать для установления каких обстоятельств или разрешения каких вопросов, предусмотренных ст. 303 УПК, она просит провести дополнительное расследование. Сторона вправе заявить ходатайство и в письменном виде.
В случаях заявления сторонами ходатайства о возвращении дела для дополнительного расследования в ходе судебных прений или подсудимым в последнем слове, суд обязан возобновить судебное следствие, для выяснения мнения других участников процесса о заявленном ходатайстве и принятия решения.
6. При рассмотрении ходатайств сторон о возвращении дела для дополнительного расследования суд, в соответствии со ст. 303 УПК, должен выяснить, по какому из указанных в законе основанию предлагается направить дело для дополнительного расследования, имея в виду, что обоснованные ходатайства подлежат обязательному удовлетворению. Ходатайства сторон о возвращении дела для дополнительного расследования в соответствии с ч. 2 ст. 325 УПК рассматриваются в совещательной комнате, о чем судом выносится постановление.
Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
7. Судам следует иметь в виду, что требования ст. 24 УПК о принятии мер для всестороннего, полного и объективного исследования обстоятельств обязательны для суда в отношении тех доказательств, которые имеются в деле и представлены суду сторонами уголовного процесса. Неполнота предварительного следствия, отсутствие или недостаточность в деле доказательств, подтверждающих выводы органов уголовного преследования, а также допущенные при производстве дознания или предварительного следствия существенные нарушения уголовно-процессуального закона, влекущие признание материалов дела недопустимыми доказательствами, не является основанием для направления дела для дополнительного расследования. В таких случаях дело подлежит рассмотрению по существу с принятием итогового решения. Если неполнота стороной обвинения не восполнена в судебном заседании, то суд принимает решение с соблюдением требований подпункта 8) пункта 3 статьи 77 Конституции Республики Казахстан и части третьей статьи 19 УПК о том, что неустранимые сомнения в виновности подлежат толкованию в пользу подсудимого. Если при осуществлении упрощенного досудебного производства не были обеспечены полнота и всесторонность исследования всех обстоятельств дела или когда оно проведено при наличии, предусмотренных в части второй статьи 190-1 УПК обстоятельств, а равно при установлении обстоятельств, указанных в статье 303 УПК, суд направляет дело соответствующему прокурору для проведения предварительного следствия или дознания.
Суд не связан с мнением сторон о необходимости возвращения дела для дополнительного расследования и если суд не установит обстоятельств, подтверждающих обоснованность заявленного ходатайства, то вправе оставить его без удовлетворения и продолжить рассмотрение дела в судебном заседании.
Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
8. В постановлении суда в зависимости от обстоятельств, послуживших основанием для возвращения дела для дополнительного расследования, помимо краткого изложения сущности предъявленного обвинения, должно быть, в частности, указано:
- кто из сторон заявил ходатайство о возвращении дела для дополнительного расследования;
- какие существенные нарушения уголовно-процессуального закона, препятствующие назначению главного судебного разбирательства, должны быть устранены;
- какими данными, установленными в судебном заседании, обосновываются выводы суда о неправильном соединении или разъединении дел;
- какие доказательства, приведенные сторонами, свидетельствуют о наличии оснований для предъявления подсудимому другого более тяжкого обвинения и о его связи с рассматриваемым делом;
- на основании чего стороны считают необходимым изменить указанное в обвинительном акте обвинение на более тяжкое или существенно отличающееся от первоначально предъявленного обвинения;
- какие основания имеются для привлечения к уголовной ответственности других лиц и как их действия связаны с рассматриваемым делом;
- почему отдельное рассмотрение дела в отношении других лиц невозможно и другие обстоятельства.
9. Судам следует учитывать, что при возвращении дела для дополнительного расследования, как по результатам предварительного слушания дела, так и с главного судебного разбирательства, недопустимо предрешать вопросы о доказанности обвинения, давать оценку доказательствам и указывать о применении конкретного уголовного закона.
10. В случаях установления оснований, указанных в ч. 1 ст. 303 УПК суд, при отсутствии ходатайств сторон о направлении дела для дополнительного расследования постановляет в соответствии с требованиями закона оправдательный приговор или постановляет обвинительный приговор по тому обвинению, которое нашло свое подтверждение в судебном заседании либо выносит постановление о прекращении дела или о признании судопроизводства недействительным.
11. В соответствии со ст. 403 УПК, постановление суда первой инстанции о направлении дела для дополнительного расследования может быть обжаловано и опротестовано в течение пятнадцати суток в вышестоящий суд. Жалобы и протесты рассматриваются по правилам апелляционного производства. Суд апелляционной инстанции обязан проверить, соблюдены ли судом первой инстанции порядок и основания возвращения дела для дополнительного расследования, предусмотренные ст. 303 УПК. Если эти требования закона судом не соблюдены, то постановление суда не может быть признано законным и обоснованным.
Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2008 № 18 (порядок введения в действие см. п. 2 ).
12. Суд апелляционной инстанции, отменяя приговор суда первой инстанции, при наличии оснований, предусмотренных частью первой статьи 303 УПК, по ходатайству сторон направляет дело для дополнительного расследования.
Сноска. Пункт 12 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
13. Обратить внимание судов апелляционной инстанции на то, что когда по делу постановлен приговор, который подлежит отмене в соответствии с п. 8 ч. 1 ст. 411 УПК, требование о недопустимости направления дела по инициативе самого суда для дополнительного расследования по основаниям, предусмотренным ч. 1 ст. 303 УПК, в равной мере относится и к ним.
Кассационная инстанция при отмене приговора вправе направить дело для дополнительного расследования по основаниям, указанным в части 1 статьи 303 УПК.
Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2); от 04.04.2013 № 2 (вводится в действие со дня официального опубликования).
14. Суд апелляционной инстанции вправе по ходатайству сторон принять, в соответствии с п. 8 ст. 411 УПК, решение о направлении дела для дополнительного расследования в тех случаях, когда суд первой инстанции оставил без удовлетворения аналогичные обоснованные ходатайства сторон, заявленные ими в судебном заседании.
В иных случаях, когда стороны в суде первой инстанции не заявляли ходатайств о возвращении дела для дополнительного расследования по основаниям, указанным в ч. 1 ст. 303 УПК, в связи, с чем суд был обязан вынести решение на основании исследованных в судебном заседании доказательств, апелляционная инстанция не вправе даже при наличии ходатайств сторон, изложенных в жалобе или протесте, отменять решение суда и направлять дело для дополнительного расследования.
Сноска. Пункт 14 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
15. По смыслу закона вступившие в законную силу постановления суда первой инстанции о возвращении дела для дополнительного расследования, а также постановления апелляционной инстанции об оставлении без изменения постановления суда первой инстанции о возвращении дела для дополнительного расследования или об отмене приговора суда с возвращением дела для дополнительного расследования, подлежат пересмотру в порядке надзора.
В соответствии с ч. 6 ст. 467 УПК, суды надзорной инстанции, отменяя приговор, не вправе принимать решение о возвращении дела для дополнительного расследования, однако в соответствии с частью шестой статьи 467 УПК вправе отменить постановление суда первой, апелляционной и кассационной инстанций о направлении дела для дополнительного расследования, если к моменту принятия такого решения дополнительное расследование по делу не было начато.
Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 25.06.2010 № 12 (порядок введения в действие см. п. 2).
16. В связи с принятием настоящего постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 30 июня 1989 года № 5 "О некоторых вопросах применения судами Казахской ССР уголовно-процессуальных норм, регулирующих возвращение дел на дополнительное расследование".

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан

Секретарь пленарного заседания,
судья Верховного Суда Республики Казахстан