ИПС "Әділет"

      Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
      "Қылмыстық іс жүргізуші органдар", "Қылмыстық істі жүргізуші орган", "қылмыстық істі жүргізуші орган", "қылмыстық іс жүргізуші орган" деген сөздер тиісінше "Қылмыстық процесті жүргізуші органдар", "Қылмыстық процесті жүргізуші орган", "қылмыстық процесті жүргізуші орган", "қылмыстық процесті жүргізуші орган" деген сөздермен ауыстырылды;
      "ҚІЖК-нің" деген сөздер "ҚПК-нің" деген сөздермен ауыстырылды;
      "Қылмыс", "қылмыс", "қылмысы" "қылмыстардың", "қылмыстың", "қылмыстар", "қылмыстары", "қылмысты", деген сөздер тиісінше "Қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылығы", "қылмыстық құқық бұзушылықтардың", "қылмыстық құқық бұзушылықтың", "қылмыстық құқық бұзушылықтар", "қылмыстық құқық бұзушылықтары", "қылмыстық құқық бұзушылықты" деген сөздермен ауыстырылды;
      "алдын ала тергеу", "қамауға алу", "қамауға алудың", "қамауға алған" деген сөздер тиісінше "сотқа дейінгі тергеп-тексеру", "күзетпен ұстау", "күзетпен ұстаудың", "күзетпен ұсталған" деген сөздермен ауыстырылды;
      "қылмыстық әрекетке", "қылмыстық әрекеттерге", "қылмыстық әрекеттерінің" деген сөздер "қылмыстық құқық бұзушылық жасауға", "қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға", "қылмыстық құқық бұзушылықтарының" деген сөздермен ауыстырылды;
      "сезікті", "сезіктінің", "сезіктіден" деген сөздер тиісінше "күдіктіні", "күдіктінің", "күдіктіден" деген сөздермен ауыстырылды;
      "айыпкер", "айыпкердің", "айыпкерді", "Айыпкердің" деген сөздер тиісінше "айыпталушы", "айыпталушының", "айыпталушыны", "Айыпталушының" деген сөздермен ауыстырылды;
      "дәрежелеу", "дәрежеленетіні", "дәрежелеуге", "дәрежелемеу" деген сөздер "саралау", "сараланатыны", "саралауға", "сараламау" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Кәмелетке толмаған адамдардың қылмыстық құқық бұзушылықтары және оларды қылмыстық құқық бұзушылықтар мен қоғамға қарсы өзге де іс-әрекеттер жасауға тарту туралы істер жөніндегі сот практикасын жинақтаудың қорытындыларын талқылап, кәмелетке толмағандардың жауапкершілігін және оларға қатысты сот ісін жүргізудің тәртібін реттейтін Қазақстан Республикасының қылмыстық және қылмыстық-іс жүргізу заңдарының дұрыс және біркелкі қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында жалпы отырыс қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі сот ісін жүргізуге қатысты заңмен бекітілген талаптар мен ережелерді қатаң сақтау, осы санаттағы істерді уақытылы және сапалы қарау қажеттілігіне соттардың назары аударылсын.

2. Қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін қылмыстық жауаптылық басталатын жас шамасы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) 15-бабында көрсетілген. Қылмыстық процесті жүргізуші органдар кәмелетке толмағандардың істері бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамның жасын (туған жылын, айын, күнін) дәл анықтау жөнінде шара қолдануға міндетті. Бұл орайда адамның белгілі жасқа толуы ол туған күні емес, келесі тәуліктен бастап есептеледі.

Адамның жасын растайтын құжаттар болмаған жағдайда немесе ол құжаттар күмән тудыратын болса, Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі - ҚПК) 271-бабы бірінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес сараптама тағайындау қажет. Мұндайда сараптамашылар белгілеген жылдың соңғы күні туған күн болып есептеледі. Сараптамашылар жастың ең төменгі және ең жоғарғы мөлшерін жылдар санымен белгілесе (мысалы, 14-тен 15-ке дейін), онда сараптама ұсынған жастың ең төменгі мөлшері есепке алынуы қажет.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3. Кәмелетке толмаған адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы және оған жаза тағайындау туралы мәселелерді дұрыс шешу үшін ҚПК-нің 113 және 531-баптарында көрсетілген мән-жайлардың елеулі маңызы бар. Сондай-ақ, кәмелетке толмағанның иланушылығы, ашушаңдығы, тәуелділігі, сөзуарлыққа, бастамашылыққа, қиялға бейімділігі сияқты жеке басының өзіндік қасиеттерін анықтап алу қажет. Бұл мақсатта кәмелетке толмаған адамды тәрбиелеп отырған адамдардан және басқа да адамдардан жауап алып, оның денсаулығына және санасының дамуына қатысты ресми құжаттарды сұратып, сондай-ақ оның жеке басының құжаттарын (күнделіктер, жазбалар, хаттар, аудиожазбалар және т.б.) зерттеген, іс бойынша сотқа дейінгі пробация жүргізілген жағдайда сотқа дейінгі баяндаманы талап еткен жөн.

Ескерту. 3-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

4. Кәмелетке толмағанның ақыл-есінің кенже қалуы туралы жорамалға негіз болатын мәліметтер болған жағдайда, оның психикалық жетілуін анықтау үшін міндетті түрде жан-жақтылы психологиялық-психиатриялық сараптама тағайындалады.

Егер мұндайда кәмелетке толмағанның, психикасының бұзылуына байланысты емес, психикалық дамуы жағынан артта қалуы салдарынан қылмыстық құқық бұзушылықты жасау кезіндегі өзінің іс-әрекетінің іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін түсіне алмағаны не оған ие бола алмағаны анықталса, онда ол ҚК-нің 15-бабының үшінші бөлігінің ережелеріне сәйкес қылмыстық жауапкершілікке жатпайды.

Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

5. ҚПК-нің 67-бабы бірінші бөлігінің 2) тармағына және 542-бабы екінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес кәмелетке толмағанның қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы істер бойынша кәмелетке толмағанды ұстау немесе күзетпен ұстау кезінен бастап немесе одан күдіктіні немесе айыпталушы ретінде бірінші жауап алынған кезден бастап қорғаушының қатысуы міндетті болып табылады. Қылмыстық процесті жүргізуші орган кәмелетке толмағанның қорғаушыдан бас тартуын, оның себептеріне қарамастан, қабылдауға тиіс емес.

Егер іс тергелген немесе сотта қаралған кезде күдіктіні, айыпталушы, сотталушы кәмелетке толған жағдайда, қылмыстық процесті жүргізуші орган ҚПК-нің 69-бабының талаптарын қатаң сақтай отырып, оның қорғаушыдан бас тартуын қабылдауға құқылы.

Қылмыстық процесті жүргізуші орган Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 3-тармағының және ҚПК-нің 27-бабының талабына сәйкес, барлық жағдайларда кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының, сотталушының білікті заң көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиіс.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

6. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының қорғалу құқығы бұзылғандығы анықталғанда соттар сот ісін жүргізудің заңдылығы мен қағидаттары бұзылып жиналған дәлелдемелерді бағалау кезінде ҚПК-нің 9, 112, 125-баптарын басшлыққа алғаны және заңда көзделген негіздер болған кезде істегі тиісті материалдарды дәлелдемелер ретінде жол берілмейтін деп танығаны жөн.

Кәмелетке толмаған адамдардың істері бойынша сот отырысына қорғаушының міндетті түрде қатысуы туралы заң талаптарының сақталмауы - ҚПК-нің 436-бабы үшінші бөлігінің 4) тармағына сәйкес үкімнің жойылуына әкеп соғатын қылмыстық-процестік заңның елеулі бұзылуы ретінде қаралуы тиіс.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Қорғаушының іске қатысуы сотқа дейінгі тергеп-тексеру органдарын және сотты кәмелетке толмаған айыпталушының, күдіктінің, сотталушының заңды өкілін іске қатыстыру міндетінен босатпайды.

Кәмелетке толмағандардың заңды өкілі ретінде ҚПК-нің 7-бабының 13)-тармағында көрсетілген адамдар ғана бола алады.

Егер кәмелетке толмаған адамның ата-анасы болмаса және ол жалғыз тұрса немесе оны басқа біреу асыраса, бірақ ол тиісті түрде оның қорғаншысы немесе қамқоршысы болып тағайындалмаса, онда ҚПК-нің 537-бабының 1-бөлігіне сәйкес іске міндетті түрде қорғаншы және қамқоршы органдардың өкілдері қатыстырылуы тиіс.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

8. Заңды өкіл немесе қорғаншы және қамқоршы органның өкілі кәмелетке толмаған күдіктіден бірінші рет жауап алған сәттен бастап іске қатыстырылуы тиіс, бұл туралы тергеуші ҚПК-нің 537-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген олардың құқықтарын түсіндіре отырып, қаулы шығарады.

Туысқандық, қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыру және олардың асырауында болу фактілері заңмен бекітілген тәртіп бойынша расталуы қажет.

Қылмыстық процесті жүргізуші орган кәмелетке толмаған күдіктінің қатысуымен жасалатын барлық процессуалдық әрекеттерге заңды өкілді өздерінің процессуалдық құқықтарын жүзеге асыруы үшін қатыстыруға құқылы.

Заңды өкіл сот талқылауы аяқталғанша сот отырысының залында болады. Сот оның ҚПК-нің 537-бабының үшінші бөлігінде, 542-бабы екінші бөлігінің 2) тармағында көрсетілген құқықтарын басты сот талқылауының дайындық бөлігінде түсіндіруге міндетті.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

9. Кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының, сотталушының заңды өкілдерінің бірі қорғаушы міндетін атқарған жағдайда, қылмыстық процесті жүргізуші орган іске оның басқа заңды өкілін қатыстыруға, ал ондайлар болмаған жағдайда қорғаншы және қамқоршы органдардың өкілін міндетті түрде қатысуын қамтамасыз етуге тиіс.

10. Адам кәмелетке толған сәттен бастап заңды өкілдің міндеті тоқтатылады, бұл туралы қылмыстық қудалау органдары қаулы шығарады, ал сот басты сот талқылауының хаттамасына тиісті мәлімет енгізеді. Мұндай жағдайларда, бұрын заңды өкілдері болған адамдардан олардың келісімімен куә ретінде кәмелетке толмағанның жалпы психологиялық мінездемесіне, сондай-ақ тұрмыстық және оны тәрбиелеу жағдайларына қатысты мәселелер бойынша жауап алуға болады.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11. Істің мән-жайларын және кәмелетке толмағанның өмір сүру және тұрмыс жағдайларын ескере отырып, оларды ата-анасының, қорғаншылар мен қамқоршылардың немесе басқа да сенімді адамдардың, сондай-ақ өзі тұрған заңға сәйкес баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымның қарауына беру жөніндегі бұлтартпау шарасын кеңірек қолданған жөн. Бірақ мұндайда кәмелетке толмағанды ата-анасының немесе басқа адамдардың қарауына беру олардың жазбаша өтініші бойынша ғана мүмкін болатынын ескеру қажет.

Егер кәмелетке толмаған айыпталушыны өмір сүру және тәрбие алу жағдайларына байланысты бұрын тұрған жерінде қалдыруға болмаса, онда ол ҚПК-нің 540-бабына сәйкес қылмыстық процесті жүргізуші органның қаулысы бойынша заңға сәйкес баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымға орналастырылуы немесе патронатқа берілуі мүмкін.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

12. Соттар кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы істер бойынша басты сот талқылауын тағайындау мүмкіндігі туралы мәселені шешкен кезде ҚПК-нің 320-бабында көрсетілген мәселелермен қатар кәмелетке толмағанды күзетпен ұстаудың негізділігін жан-жақты тексеріп, мұндай шараның тек ерекше жағдайларда, ол ауыр немесе аса ауыр қылмыстық құқық бұзушылық жасағанда, ҚПК-нің 147-бабында көрсетілген негіздер болғанда ғана қолданыла алатынын ескергендері жөн.

Мұндайда ҚПК-нің 541-бабының төртінші бөлігіне орай осы кодекстің 151-бабында белгіленген сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында кәмелетке толмағанды қамауда ұстаудың мерзімі алты айдан аспауға тиіс.

Тергеу органдары жоғарыда аталған талаптарды орындамаса және кәмелетке толмағанды негізсіз күзетпен ұсталған жағдайда, сот оның бұлтартпау шарасын өзгертуге немесе бұзуға міндетті.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. Іс жөніндегі дәлелдемелерді, оның ішінде кәмелетке толмаған күдіктінің, айыпталушының істі сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында берген жауаптарын зерделеген кезде, соттар тергеу әрекеттерін жүргізу үшін кәмелетке толмағанды оның заңды өкілдері, олар болмаған кезде қорғаншы және қамқоршы органдар, ұстау орнының әкімшілігі арқылы шақыруға және ұзақтығы үзіліссіз екі сағаттан артық емес, ал күніне төрт сағаттан артпайтын жауапты тәуліктің күндізгі уақытында алу қорғаушының, заңды өкілдің, ал қажет болған жағдайда психологтың және педагогтың міндетті түрде қатысуымен алуға міндеттейтін ҚПК-нің 534 және 535-баптарының талаптарының орындалғанын тексеруге міндетті.

Заңның бұл талаптарын орындамау, сондай-ақ кәмелетке толмағанның қылмыстық құқық бұзушылық жасағанына сезіктенуге немесе оған айып тағуға жеткілікті негіз бола тұра, одан куә ретінде жауап алу кәмелетке толмағанның жауаптарын дәлелдер ретінде тануға жол бермейді.

Қылмыстық процесті жүргізуші органдар іске қатысушы педагогтар мен психологтарға ҚПК-нің 80-бабында көрсетілген мамандардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге міндетті, себебі олар бұл жағдайда мамандар болып табылады.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

14. Егер кәмелетке толмаған адамдардың түзелуі мен қайтадан тәрбиеленуіне ҚК-нің 84-бабында көзделген тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен қол жеткізу мүмкін болса, соттар үлкен қоғамдық қауіп тудырмайтын қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған кәмелетке толмаған адамдарға қылмыстық жаза қолдану жағдайларына жол бермеуге тиіс.

Мынадай екі негіздің жиынтығы болған кезде:

сотталған адам қылмыстық теріс қылық жасағаны немесе онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасағаны үшін бірінші рет сотталса;

егер тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен оның түзелуіне қол жеткізілуі мүмкін болса, ҚК-нің 83-бабының екінші бөлігі бойынша тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары қолданыла отырып жазадан босатылуы мүмкін.

Ескерту. 14-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15. ҚК-нің 83-бабында көзделген жағдайларда, сот ҚПК-нің 545-бабына сәйкес кәмелетке толмаған адамды қылмыстық жауаптылықтан босата отырып және оған ҚК-нің 84-бабында көрсетілген тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып, ҚК-нің 85-бабында көрсетілген мерзімге айыптау үкімін шығарады.

Кәмелетке толмаған адамды мәжбүрлеп тәрбиелiк ықпал ету шараларын қолдана отырып, қылмыстық жауаптылықтан босату ҚК-нің 83-бабының бірінші және үшінші бөліктерінде көзделген жағдайларда соттың қаулы шығаруы арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Ата-аналардың немесе олардың орнындағы адамдардың, немесе арнаулы мемлекеттік органның қадағалауына тапсыру, сондай-ақ бос уақытын шектеу және тәртібіне ерекше талап белгілеу сияқты тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралар, соттың пікірінше, оның түзелуіне немесе қайта тәрбиеленуіне қажет мерзімге немесе ол он сегіз жасқа толғанша қолданыла алады. Бұл жөнінде үкімде көрсетілуге тиіс.

16. Қандай да болмасын жағдайда, сонымен қатар, егер кәмелетке толмағандар тәрбиелік әсері бар шараларды қолдану мерзімі ішінде олардан жалтарып немесе жаңа қылмыстық құқық бұзушылық жасағанда да тәрбиелік әсері бар шараларды қылмыстық жазаға ауыстыру мүмкіндігі заңда көрсетілмегені түсіндірілсін.

ҚК-тің 79-бабының екінші бөлігіне сәйкес тәрбиелік әсері бар шаралар қолданылған кәмелетке толмағандардың соттылығы жоқ деп танылады.

Ескерту. 16-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

16-1. Егер адамның өліміне немесе денсаулығына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр қылмыстық құқық бұзушылықты бірінші рет жасаған кәмелетке толмаған адам жәбірленушімен, арыз берушімен татуласса, оның ішінде медиация тәртібімен татуласса және келтірілген зиянның орнын толтырса, ҚК-нің 68-бабының екінші бөлігіне сәйкес, оған ҚК-нің 84-бабында көзделген тәрбиелік ықпалы бар мәжбүрлеу шаралары қолданылып, қылмыстық жауапкершіліктен босатылуы мүмкін екендігін соттар ескеруі қажет.

Кәмелетке толмаған адам ҚК-нің 68-бабының бірінші бөлігі негізінде қылмыстық жауаптылықтан босатылған жағдайда, оған тәрбиелiк ықпалы бар мәжбүрлеу шаралары қолданылмайды.

Ескерту. Қаулы 16-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

17. Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындаған кезде соттар ҚК-нің 52-бабында көрсетілген жағдайлардан басқа олардың тұрмыс және тәрбие алу жағдайларын (отбасындағы сәтсіз жағдай, ата-ананың, басқа туысқандардың кәмелетке толмағандарға дөрекілікпен, кейде қатыгездікпен қарауы және т.б.), психикалық дамуы деңгейін, жеке басының ерекшеліктерін (психикасының бұзылуы, сабырсыздық, қызбалық және т.б.), қылмыстық құқық бұзушылық жасаудың себептерін (тентектік, "елмен бірге", қызғанушылық, кек алушылық және т.б.), кәмелетке толмағанға ересек адамдардың әсер етуін ескеруге міндетті.

ҚК-нің 53-бабына cәйкес айыптының кәмелетке толмауы қылмыстық жауаптылық пен жазаны жеңілдететін мән-жай болып табылатынын соттардың ескергені жөн.

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

18. Кәмелетке толмағанға қатысты үкім қабылдаған кезде соттар ҚПК-нің 390 және 544-баптарында көрсетілген мәселелерді шешуге тиісті.

Мұндайда сот үкімде қабылданған шешімнің себептерін көрсете отырып, кәмелетке толмағанға оның түзелуі және қайта тәрбиеленуі қоғамнан шеттетусіз мүмкін болмаған жағдайда ғана бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау туралы шешім қабылдауға құқылы.

Кәмелетке толмағандарға ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыру жазасын тағайындауға жол бермеу қажет.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Егер кәмелетке толмағанға бас бостандығынан айыру жазасы ҚК-нің 56-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көрсетілген ережелер ескеріле отырып тағайындалса, онда жазаның неғұрлым ауыр түрі мерзімінің немесе мөлшерінің жартысы және төрттен үш бөлігі тиісінше кәмелетке толмағанға аяқталған қылмыстық құқық бұзушылық үшін тағайындалуы мүмкін бас бостандығынан айыру жазасы 10 немесе 12 жылдан бастап есептелуі тиіс.

Ескерту. 19-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19-1. ҚК-нің 63-бабының үшінші бөлігіне сәйкес кәмелетке толмағандарға алдыңғы қылмыстық құқық бұзушылығы үшін шартты түрде сотталған кезде пробациялық бақылау кезеңінде олар ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыстық құқық бұзушылықтарды қайтадан жасаған кезде, шартты түрде соттауды қолдануға болатынын соттар назарға алуы керек. Кәмелетке толмаған адам шартты түрде сотталған кезде сынақ мерзімі заңда белгіленген қысқартылған мөлшерде: алты айдан бір жылға дейін тағайындалады.

Ескерту. Қаулы 19-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

20. Егер адам бірнеше қылмыстық құқық бұзушылық жасап, олардың бірі 18 жасқа толғанша, ал басқалары кәмелетке толғаннан кейін жасалса, сот жазаны қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша тағайындаған кезде ҚК-нің 81-бабының талаптарын ескере отырып, әуелі он сегіз жасқа дейін жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтары үшін, ал содан соң кәмелетке толғаннан кейін жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтары үшін түпкілікті жазаны ҚК-тің 58-бабының ережелері бойынша тағайындайды.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

21. ҚК-нің 81-бабының бірінші бөлігінің мазмұны негізге алына отырып, кәмелетке толмаған жаста қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдарға мүлікті тәркілеу түрінде қосымша жаза қолданылуға тиіс емес.

Егер ҚК-нің ерекше бөлігінің тиісті бабының санкциясы мүлікті тәркілеуді міндетті қосымша жаза ретінде көздесе, онда соттар оның қолданылмауын, ҚК-нің 81-бабына сілтеме жасай отырып, үкімде дәлелдеулері қажет.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

22. ҚК-нің 14-бабының үшінші бөлігіне сәйкес кәмелеттік жасқа толмай тұрып жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін бұрынғы соттылықтар, қылмыстық құқық бұзушылықтың қайталануын тану және қылмыстардың қауіпті қайталануын тану кезiнде ескерілмейтіні түсіндірілсін.

Ескерту. 22-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2006.12.25 N 12 нормативтік қаулысымен, өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

23. Кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауға немесе қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту туралы істерді тергеген және қараған кезде бұл қылмыстық құқық бұзушылықтардың тек қасақана жасалатынын ескеру қажет.

Мұндайда қылмыстық жауаптылық, егер айыпты адам осындай қылмыстық құқықтық бұзушылыққа тартылған адамның кәмелетке толмағанын анық білген жағдайда ғана туындайтынын басшылыққа алу қажет.

Ескерту. 23-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

24. Кәмелетке толмағанды қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тарту деп қылмысқа тартушы адамның кәмелетке толмағанның қылмысқа қатысуға ынтасын (ниетін, ұмтылысын) және дайындығын қалыптастыру жөніндегі мақсатты әрекеттерін тану қажет. Мұндайда ересек адамның әрекеттері белсенді болуы тиіс және психикалық немесе денесіне зиян келтірумен (ұру, көндіру, қауіп туғызу және қорқыту, ақша беру, алдау, кек алу, қызғану және өзге де ұждансыз сезімін қоздыру, жауапсыздыққа сендіріп, қылмыстық құқық бұзушылықты жасаудың орны мен тәсілін немесе оның іздерін жасыру туралы кеңес беру, жасаған әрекеттер үшін ақы төлеуге немесе ұрланған заттарды сатуға көмектесуге уәде беру және т.б.) ұштасуы мүмкін.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеру органдары және соттар кәмелетке толмағанды қылмыстық құқық бұзушылықтарды немесе қоғамға қарсы іс-әрекеттерді жасауға тарту мақсатында ересектердің қандай нақты әрекеттер жасағанын көрсетуге міндетті.

Ересек адамның кәмелетке толмағанға психикалық немесе денесіне зиян келтірмей, қылмыстық құқық бұзушылық жасау туралы өздігінен жәй ұсыныс айтуы кәмелетке толмағанды қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тарту болып табылмайды.

Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

25. ҚК-нің 132, 133, 134 және 144-баптарымен көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтар, кәмелетке толмағанның ересек адамның ықпалымен қылмыстық құқық бұзушылықтарды қасақана жасау ниеті пайда болған кезде, қылмыстық құқық бұзушылықты немесе қоғамға қарсы өзге де әрекеттерді жасауға, сондай-ақ жезөкшелікпен айналысуға, эротикалық мазмұндағы өнімдерді әзірлеуге тарту сәтінен бастап аяқталды деп есептеледі.

Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

26. ҚК-нің 132-бабының үшінші бөлігінде, 133-бабының үшінші бөлігінде және 134-бабының екінші бөлігінде көзделген кәмелетке толмағандарды қылмыстық құқық бұзушылықтарды немесе қоғамға қарсы іс-әрекеттерді жасауға тарту кезінде күш қолдану деп кәмелетке толмағанның денесін ауыртумен, денсаулығына жеңіл және орташа дәрежедегі зиян келтірумен байланысты ұрып-соғуды, өзге де күш қолдану әрекеттерін түсінген жөн.

Егер кәмелетке толмағанды қылмыстық құқық бұзушылықтарды немесе қоғамға қарсы іс-әрекеттерді жасауға тарту оның денсаулығына ауыр зардап келтірумен немесе дербес қылмыстық құқық бұзушылық құрамын құрайтын өзге әрекеттермен ұштасса, онда бұл әрекеттерді қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша саралау қажет.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

27. Кәмелетке толмағанды қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тартқан және оған қатысқан ересек адамның әрекеттері жасөспіріммен бірге нақтылы қылмыстық құқық бұзушылық жасауға қоса қатысқаны және оны қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тартқаны үшін жауапкершілікті көздейтін ҚК-нің баптарының жиынтығы бойынша сараланатыны түсіндірілсін. Мұндайда қылмыстық жауапкершілік жүктелетін жасқа толмаған адаммен бірге жасалған қылмыстық құқық бұзушылықты адамдар тобымен жасалған деп саралауға болмайды. Мұндай жағдайда ҚК-нің 28-бабының екінші бөлігіне сәйкес кәмелетке толмаған адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тартқан ересек адамды қылмыстық құқық бұзушылықты орындаушы деп тану қажет.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

28. Қылмыстық істегі азаматтық талап арызды қараған кезде соттар Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - АК) 926-бабына сәйкес 14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар келтірілген (оның ішінде моральдық) зиян үшін жалпы негізде жауапкершілікке тартылатынын басшылыққа алулары тиіс.

Егер 14-тен 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың зиянды өтеу үшін жеткілікті табысы немесе өзге мүлкі болмаған жағдайда, зиянды толық немесе оның жетіспеген бөлігін, егер зиянның өздерінің кінәсінен туындамағанын дәлелдей алмаса, оның заңды өкілдері толық өтеулері тиіс.

Зиян келтірген адам он сегіз жасқа толғаннан кейін немесе оның кәмелетке толғанша зиянды өтеу үшін жеткілікті табысы немесе өзге мүлкі пайда болса, не ол құқық қабілеттілігін кәмелетке толғанша иеленсе, заңды өкілдердің және тиісті мекеменің кәмелетке толмағандардың келтірген зиянын өтеу жөніндегі міндеті тоқтатылады (АК-нің 17-бабының 2-тармағы, 22-1-бабы).

Егер зиян бірнеше адамның біріккен қылмыстық құқық бұзушылықтарының салдарынан туындаса, онда сотталғандардың ересектері де, кәмелетке толмағандары да жеткілікті еңбекақысы мен мүлкі болған жағдайда, АК-нің 932-бабына сәйкес ортақ материалдық жауапкершілікке тартылады. АК-нің осы бабының екінші бөлігіне сәйкес сот жәбірленушінің арызы бойынша және оның мүддесі үшін бірігіп зиян келтірген адамдарға үлестік жауапкершілік жүктей алады.

Заңда көрсетілген жағдайларда кәмелетке толмаған сотталушылардың келтірген зияны үшін жауапкершілікке тартылатын азаматтар мен ұйымдар оны үлес бойынша өтейді.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

29. Кәмелетке толмағанды шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы мәселені шешу үшін ҚК-нің 80, 81, 86-баптарымен жазаны өтеудің қысқартылған мерзімдері белгіленгеніне соттардың назары аударылсын.

Егер адам қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін он сегіз жасқа толғанға дейін сотталып, оны мерзімінен бұрын босату шарттары он сегіз жасқа толғаннан кейін туындаса, онда бұл мәселені шешкен кезде ҚК-нің 80, 86-баптарының ережелері қолданылады.

Ескерту. 29-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

30. Айыпталушының, сотталушының қылмыстық жауапкершілікке тартылған кезде немесе үкім орындалған кезде кәмелетке толған-толмағанына қарамастан, ҚК-нің 88-бабына сәйкес кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық жауапкершілікке тарту мерзімінің өтіп кетуі және айыптау үкімін орындау мерзімі ҚК-нің 71 және 77-баптарында көрсетілген ересек адамдар үшін белгіленген мерзімдердің жартысын құрайтынын ескерген жөн.

Ескерту. 30-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

31. Соттар ҚПК-нің 405-бабының талаптарын бұлжытпай орындаулары тиіс, әрбір іс бойынша жасөспірімдердің қылмыстық құқық бұзушылық жасауына ықпал еткен себептер мен жағдайларды анықтауы, олар алатын тәрбиедегі, әкімшілік органдар мен лауазымды адамдардың кәмелетке толмаған құқық бұзушылардың тәртібін қадағалауды жүзеге асырудағы кемшіліктер мен олқылықтарға, сондай-ақ сот ісін жүргізуде жол берілген заң бұзушылықтарға көңіл аударуы және осындай фактілер бойынша жеке қаулылар шығаруы тиіс.

Ескерту. 31-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

31-1. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттылығына жататын қылмыстық істер ҚПК-нің 307-бабында белгіленген.

Кәмелетке толмаған жаста қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға қатысты қылмыстық іс, оның сотта іс жүргізу кезеңінде кәмелетке толғанына қарамастан, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған соттың (қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық әскери соттың және гарнизон әскери сотының соттылығына жатқызылған істерді қоспағанда) соттылығына жатады. Бұл ретте сотта кәмелетке толған сотталушыларға қатысты іс жүргізу ҚПК-нің 530-бабының бірінші бөлігіне сәйкес ҚПК-нің 56-тарауының нормалары бойынша емес, сот ісін жүргізудің жалпы қағидалары бойынша жүргізіледі.

Ескерту. Нормативтік қаулы 31-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

32. Соттарға кәмелетке толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары туралы істерді қарауды тәжірибесі мол білікті судьяларға тапсыру; қажетті жағдайларда кәмелетке толмағандарға қатысты істерді жеке өндіріске бөлу туралы және сот талқылауының жариялылығын шектеу жөніндегі мәселелерді шешу; шартты соттау және бас бостандығынан айырумен және тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолданумен байланысты емес жаза тағайындалған жағдайда бұл туралы мамандандырылған мемлекеттік органдарға хабарлау және оларға сотталушының тәртібін қадағалауды жүзеге асыруды жүктеу ұсынылсын.

Ескерту. 32-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

33. Кәмелетке толмағандарды негізсіз соттау немесе олардың әрекеттерін дұрыс сараламау фактілерін болдырмау үшін соттар апелляциялық апелляциялық шағымдар мен заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтініштерді қараған кезде оларға тағайындалған жаза мөлшерінің сәйкестілігіне және әділдігіне ерекше көңіл бөлуге, әрбір заңды бұзушылық реттеріне назар аударуға және олқылықтарды уақытылы жоюға шара қолданулары тиіс.

Ескерту. 33-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

34. ҚПК-нің 414-бабының бірінші бөлігі, және 486-бабының бірінші бөлігінің мағынасы бойынша қорғаушылардың, өкілдер мен кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерінің сот актілеріне апелляциялық тәртіппен шағым беруге, сондай-ақ заңды күшіне енген сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтініш беруге құқығы бар екендігі түсіндірілсін.

Жәбірленушінің өкілінің оның іске қатысуы тоқтатылғанға дейін кассациялық сатыдағы сотқа берген өтінішхаты өзіне қатысты өтінішхат келтірілген адам өтінішхатты қарау сәтінде кәмелеттік жасқа толғанына қарамастан барлық жағдайда да қарауға жатады.

Ескерту. 34-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен; өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

35. Осы қаулының қабылдануына байланысты Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1986 жылғы 19 желтоқсандағы "Жасы толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылықтары және оларды қылмысқа, өзге де қоғамға жат іске тарту жайындағы істер жөніндегі сот тәжірибесі туралы" N 19 қаулысының күші жойылды деп танылсын.

36. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-тармағына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. Нормативтік қаулы 36-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Жалпы отырыстың хатшысы,
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы

      Сноска. Заголовок в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
      Сноска. По всему тексту:
      слова "преступлений" заменены словами "уголовных правонарушений";
      слова "предварительного", "ареста" заменены соответственно словами "досудебного", "содержания под стражей";
      слова "в преступную или иную антиобщественную деятельность" заменены словами "в совершение уголовных правонарушений или иных антиобщественных действий" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Обсудив итоги обобщения судебной практики по делам об уголовных правонарушениях несовершеннолетних и о вовлечении их в совершение уголовных правонарушений и иных антиобщественных действий, в целях обеспечения правильного и единообразного применения уголовного и уголовно-процессуального законодательства Республики Казахстан, регламентирующего ответственность несовершеннолетних и порядок судопроизводства в отношении них, пленарное заседание постановляет:

Сноска. Преамбула с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Обратить внимание судов на необходимость строго соблюдать установленный законом порядок судопроизводства по делам несовершеннолетних, своевременно и качественно рассматривать дела указанной категории.

2. Возраст, с которого наступает уголовная ответственность за совершение уголовных правонарушений, установлен статьей 15 Уголовного Кодекса Республики Казахстан (далее - УК). По делам несовершеннолетних орган, ведущий уголовный процесс, обязан принимать меры к установлению точной даты рождения (число, месяц, год рождения) лица, привлекаемого к уголовной ответственности. При этом лицо считается достигшим определенного возраста не в день рождения, а начиная со следующих суток.

При отсутствии документов, подтверждающих возраст либо при наличии сомнений в достоверности этих документов, необходимо в соответствии с пунктом 3) части первой статьи 271 Уголовно-процессуального Кодекса Республики Казахстан (далее - УПК) назначать экспертизу. В таких случаях днем рождения считается последний день того года, который назван экспертами. При определении экспертами возраста минимальным и максимальным количеством лет (например, от 14 до 15 лет), следует исходить из предлагаемого экспертизой минимального возраста.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Для правильного решения вопросов о привлечении несовершеннолетнего к уголовной ответственности и о назначении ему наказания существенное значение имеет установление обстоятельств, предусмотренных статьями 113 и 531 УПК. Необходимо также выяснять индивидуально-личностные свойства несовершеннолетнего как внушаемость, возбудимость, зависимость, склонность к браваде, лидерству, фантазированию и другие. В этих целях следует допрашивать лиц, на воспитании которых находится несовершеннолетний, и иных лиц, истребовать официальные документы, касающиеся его здоровья и интеллектуального развития, а также исследовать принадлежащие ему личные документы (дневники, записки, письма, аудиозаписи и т.д.) истребовать досудебный доклад в случае проведения досудебной пробации по делу.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. При наличии сведений, дающих основания предполагать об умственной отсталости несовершеннолетнего, обязательно назначение комплексной психолого-психиатрической экспертизы для выяснения уровня его психического развития.

Если при этом будет установлено, что несовершеннолетний вследствие отставания в психическом развитии, не связанном с психическим расстройством, во время совершения уголовного правонарушения не мог в полной мере осознавать фактический характер и общественную опасность своего деяния либо руководить им, он в соответствии с положениями части третьей статьи 15 УК уголовной ответственности не подлежит.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Согласно пункту 2) части первой статьи 67 и пункту 3) части второй статьи 542 УПК участие защитника по делам об уголовных правонарушениях несовершеннолетних обязательно на всех стадиях судопроизводства, начиная с момента задержания либо содержания под стражей несовершеннолетнего, либо с момента первого допроса в качестве подозреваемого или обвиняемого. Орган, ведущий уголовный процесс не должен принимать отказ несовершеннолетнего от защитника, независимо от мотивов такого отказа.

Если подозреваемый, обвиняемый, подсудимый достиг совершеннолетия к моменту расследования или рассмотрения дела в суде, то орган, ведущий уголовный процесс, вправе принять его отказ от защитника с точным соблюдением требований статьи 69 УПК.

Орган, ведущий уголовный процесс в соответствии с требованиями пункта 3 статьи 13 Конституции Республики Казахстан и статьи 27 УПК во всех случаях должны обеспечить право несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого, подсудимого на получение квалифицированной юридической помощи.

Сноска. Пункт 5 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Установив, что в ходе досудебного расследования право несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого на защиту было нарушено, судам при оценке доказательств, собранных с нарушением законности и принципов судопроизводства, следует руководствоваться статьями 9, 112, 125 УПК и при наличии предусмотренных законом оснований признавать соответствующие материалы дела недопустимыми в качестве доказательств.

Несоблюдение требований закона об обязательном участии защитника по делам несовершеннолетних в судебном заседании в силу пункта 4) части третьей статьи 436 УПК должно рассматриваться как существенное нарушение уголовно-процессуального закона, влекущее отмену приговора.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Участие защитника в деле не освобождает органы досудебного расследования и суд от обязанности привлечь к участию в деле законного представителя несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого, подсудимого.

Законными представителями несовершеннолетних могут быть лишь лица, перечисленные в пункте 13) статьи 7 УПК.

Если несовершеннолетний не имеет родителей и проживает один или у лица, которое его содержало, но не было назначено надлежащим образом его опекуном или попечителем, то в соответствии с частью первой статьи 537 УПК к участию в деле в обязательном порядке должны быть привлечены представители органа опеки и попечительства.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Законный представитель или представитель органа опеки и попечительства должен быть допущен к участию в деле с момента первого допроса несовершеннолетнего в качестве подозреваемого, о чем следователем выносится постановление с разъяснением прав, предусмотренных частью третьей статьи 537 УПК.

Факты родства, осуществления опеки и попечительства, нахождения на иждивении должны быть подтверждены в установленном законом порядке.

Орган, ведущий уголовный процесс, вправе привлекать законного представителя для реализации им своих процессуальных прав к участию во всех процессуальных действиях, совершаемых с участием несовершеннолетнего подозреваемого.

Законный представитель присутствует в зале судебного заседания в течение всего судебного разбирательства. Его права, предусмотренные частью третьей статьи 537, пунктом 2) частью второй статьи 542 УПК, суд обязан разъяснить в подготовительной части главного судебного разбирательства.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. При выполнении одним из законных представителей несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого, подсудимого функций защитника, орган, ведущий уголовный процесс, должен привлечь к участию в деле другого его законного представителя, а при отсутствии такового обеспечить обязательное участие представителя органа опеки и попечительства.

10. Органу, ведущему уголовный процесс, следует иметь в виду, что с момента достижения лицом совершеннолетия, функция законного представителя прекращается, о чем органом уголовного преследования выносится постановление, а судом делается соответствующая запись в протоколе главного судебного разбирательства. В таком случае лица, ранее выступавшие законными представителями, с их согласия могут быть допрошены в качестве свидетелей по вопросам психологической характеристики личности, а также условий жизни и воспитания несовершеннолетнего.

Сноска. Пункт 10 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Исходя из конкретных обстоятельств дела и данных об условиях жизни и быта несовершеннолетнего, следует шире применять в качестве меры пресечения отдачу его под присмотр родителей, опекунов, попечителей или других, заслуживающих доверие лиц, а также организации, осуществляющей в соответствии с законом функции по защите прав ребенка, в которой он находится. Однако при этом необходимо учитывать, что отдача несовершеннолетнего под присмотр родителей и других лиц возможна лишь по их письменному ходатайству.

Если несовершеннолетний обвиняемый по условиям жизни и воспитания не может быть оставлен в прежнем месте жительства, то в соответствии со статьей 540 УПК он по постановлению органа, ведущего уголовный процесс может быть помещен в организацию, осуществляющую в соответствии с законом функции по защите прав ребенка, или отдан под патронат.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Суды при решении вопроса о возможности назначения главного судебного разбирательства по делам об уголовных правонарушениях несовершеннолетних наряду с вопросами, перечисленными в статье 320 УПК, должны тщательно проверять обоснованность содержания под стражей несовершеннолетнего, имея в виду, что такая мера пресечения может быть избрана лишь в исключительных случаях, при совершении им тяжкого или особо тяжкого преступления, при наличии оснований, указанных в статье 147 УПК.

При этом в силу части четвертой статьи 541 УПК срок содержания несовершеннолетнего под стражей на стадии досудебного расследования, установленный статьей 151 УПК, не может превышать шести месяцев.

В случае несоблюдения органами досудебного расследования выше перечисленных требований и необоснованного содержания под стражей несовершеннолетнего суд обязан эту меру пресечения изменить либо отменить.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. При исследовании доказательств по делу, в том числе показаний несовершеннолетнего подозреваемого, обвиняемого, данных им в ходе досудебного расследования, суды должны проверять, были ли выполнены требования статей 534 и 535 УПК, обязывающие вызывать несовершеннолетнего для производства следственных действий через законных представителей, при их отсутствии через органы опеки и попечительства либо администрацию мест его содержания и осуществлять его допрос в дневное время суток, продолжительность которого не может составлять более двух часов без перерыва и более четырех часов в день, в обязательном присутствии защитника, законных представителей, при их отсутствии через органы опеки и попечительства либо администрацию мест его содержания, а в случае необходимости психолога и педагога.

Невыполнение этих требований закона, а также допрос несовершеннолетнего в качестве свидетеля, при наличии достаточных оснований подозревать его в совершении уголовного правонарушения либо предъявить ему обвинение, может повлечь признание показаний несовершеннолетнего недопустимым доказательством.

Орган, ведущий уголовный процесс, должен разъяснять участвующим в деле педагогам и психологам права и обязанности специалиста, предусмотренные статьей 80 УПК, поскольку они в этом случае также являются специалистами.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Суды не должны допускать случаев применения уголовного наказания к несовершеннолетним, совершившим уголовные правонарушения, не представляющие большой общественной опасности, если их исправление и перевоспитание может быть достигнуто путем применения принудительных мер воспитательного воздействия, предусмотренных статьей 84 УК.

В силу части второй статьи 83 УК освобождение от наказания с применением принудительных мер воспитательного воздействия возможно при наличии совокупности двух оснований:

впервые осужденный в совершении уголовного проступка или преступления небольшой или средней тяжести;

его исправление может быть достигнуто путем применения принудительных мер воспитательного воздействия.

Сноска. Пункт 14 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. В случаях, предусмотренных статьей 83 УК, суд в соответствии со статьей 545 УПК постановляет обвинительный приговор с освобождением несовершеннолетнего от уголовной ответственности и с применением к нему указанных в статье 84 УК принудительных мер воспитательного воздействия на срок, указанный в статье 85 УК.

Освобождение несовершеннолетнего от уголовной ответственности с применением принудительных мер воспитательного воздействия возможно путем вынесения постановления судом в случаях, предусмотренных частями первой и третьей статьи 83 УК.

Принудительные меры воспитательного воздействия в виде передачи под надзор родителей или лиц, их заменяющих, либо специализированного государственного органа, а также в виде ограничения досуга и установления особых требований к поведению, могут быть применены к несовершеннолетнему в течение срока, необходимого, по мнению суда, для его исправления или перевоспитания либо до достижения им восемнадцати лет, о чем должно быть указано в приговоре.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. Разъяснить, что закон не предусматривает возможность замены мер воспитательного воздействия уголовным наказанием при любых обстоятельствах, в том числе и при уклонении несовершеннолетнего от них или при совершении им нового уголовного правонарушения в период применения принудительных мер воспитательного воздействия.

Несовершеннолетние, к которым были применены меры воспитательного воздействия, в соответствии с частью второй статьи 79 УК признаются не имеющими судимости.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16-1. Судам необходимо учитывать, что в соответствии с частью второй статьи 68 УК несовершеннолетнее лицо, впервые совершившее тяжкое преступление, не связанное с причинением смерти или тяжкого вреда здоровью человека, если оно примирилось с потерпевшим, заявителем, в том числе в порядке медиации и загладило причиненный потерпевшему вред, может быть освобождено от уголовной ответственности с применением принудительных мер воспитательного воздействия, предусмотренных статьей 84 УК.

В случае освобождения несовершеннолетнего лица от уголовной ответственности на основании части первой статьи 68 УК принудительные меры воспитательного воздействия к нему не применяются.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 16-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. При назначении наказания несовершеннолетним суды обязаны помимо обстоятельств, указанных в статье 52 УК, учитывать условия их жизни и воспитания (неблагополучная обстановка в семье, грубое, порой жестокое отношение к несовершеннолетним со стороны родителей, близких родственников и т.д.), уровень психического развития, особенности личности (наличие психического расстройства, неуравновешенность, вспыльчивость и т.д.), мотивы совершения уголовных правонарушений (детское озорство, "за компанию", зависть, мстительность и т.д.), влияние на несовершеннолетнего старших по возрасту лиц.

Судам следует иметь в виду, что в силу статьи 53 УК несовершеннолетие виновного является обстоятельством, смягчающим уголовную ответственность и наказание.

Сноска. Пункт 17 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. При постановлении приговора несовершеннолетнему суды должны разрешать вопросы, перечисленные в статьях 390 и 544 УПК.

При этом суд вправе принять решение о назначении несовершеннолетнему наказания в виде лишения свободы только тогда, когда исправление и перевоспитание его невозможно без изоляции от общества с указанием в приговоре мотивов принятого решения.

Следует не допускать необоснованного назначения несовершеннолетним лишения свободы на длительный срок.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Если несовершеннолетнему назначается наказание в виде лишения свободы с учетом правил, предусмотренных частями второй и третьей статьи 56 УК, то половина и три четверти срока или размера наиболее строгого вида наказания должны исчисляться соответственно от 10 либо 12 лет лишения свободы, которые могли быть назначены несовершеннолетнему за оконченное уголовное правонарушение.

Сноска. Пункт 19 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19-1. Судам следует иметь в виду, что в соответствии с частью третьей статьи 63 УК применение условного осуждения несовершеннолетним возможно и при повторном совершении им преступления небольшой или средней тяжести в период пробационного контроля при условном осуждении за предыдущее уголовное правонарушение. При условном осуждении несовершеннолетнего пробационный контроль назначается в установленных законом сокращенных размерах: от шести месяцев до одного года.

Сноска. Постановление дополнено пунктом 19-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. В случае совершения лицом нескольких уголовных правонарушений, одни из которых были совершены до наступления 18 лет, а другие - в совершеннолетнем возрасте, суд при назначении наказания по совокупности уголовных правонарушений вначале должен назначить наказание за уголовные правонарушения, совершенные в возрасте до восемнадцати лет с учетом требований статьи 81 УК, а затем за уголовные правонарушения, совершенные после достижения совершеннолетия и окончательное наказание - по правилам статьи 58 УК.

Сноска. Пункт 20 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

21. Исходя из содержания части первой статьи 81 УК к лицам, совершившим уголовное правонарушение в несовершеннолетнем возрасте, не может быть применено дополнительное наказание в виде конфискации имущества.

Если санкция статьи особенной части УК предусматривает конфискацию имущества как обязательное дополнительное наказание, то суды ее неприменение должны мотивировать в приговоре со ссылкой на статью 81 УК.

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. Разъяснить, что в соответствии с частью третьей статьи 14 УК прежние судимости за уголовные правонарушения, совершенные в несовершеннолетнем возрасте, при признании рецидива преступлений и опасного рецидива не учитываются.

Сноска. Пункт 22 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 25.12.2006 N 12; с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

23. При расследовании и рассмотрении дел о вовлечении несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений или в совершение антиобщественных действий необходимо иметь в виду, что эти уголовные правонарушения совершаются только с прямым умыслом.

При этом надлежит исходить из того, что уголовная ответственность наступает при условии, если виновный достоверно знал о несовершеннолетнем возрасте вовлекаемого лица.

Сноска. Пункт 23 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24. Под вовлечением несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений следует понимать целенаправленные действия вовлекающего по формированию у несовершеннолетнего желания (намерения, стремления) и готовности участвовать в совершении уголовных правонарушений. При этом действия взрослого должны носить активный характер и могут сопровождаться применением психического или физического воздействия (побои, уговоры, угрозы и запугивания, подкуп, обман, возбуждения чувства мести, зависти и других низменных побуждений, уверения в безнаказанности, дача советов о месте и способе совершения или сокрытия следов уголовных правонарушений, обещание платы за совершенные действия либо оказание содействия в реализации похищенного и другие).

Органы досудебного расследования и суды обязаны указывать какие конкретные действия были совершены взрослым в целях вовлечения несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений или иных антиобщественных действий.

Само по себе предложение взрослого лица совершить уголовное правонарушение, сделанное несовершеннолетнему, без оказания на него психического либо физического воздействия, нельзя расценивать как вовлечение несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений.

Сноска. Пункт 24 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

25. Уголовные правонарушения, предусмотренные статьями 132, 133, 134 и 144 УК, считаются оконченными с момента склонения несовершеннолетнего к совершению уголовного правонарушения или иных антиобщественных действий, а также в занятие проституцией, в изготовление продукции эротического содержания, когда под влиянием взрослого у него возник умысел на их совершение.

Сноска. Пункт 25 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

26. Под насилием при вовлечении несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений или иных антиобщественных действий, предусмотренным в части третьей статьи 132, части третьей статьи 133 и части второй статьи 134 УК, следует понимать нанесение побоев, иные насильственные действия, связанные с причинением физической боли, причинение легкого или средней тяжести вреда здоровью несовершеннолетнего.

Если вовлечение несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений или иных антиобщественных действий было сопряжено с причинением тяжкого вреда его здоровью или другими действиями, образующими самостоятельный состав уголовного правонарушения, содеянное надлежит квалифицировать по совокупности уголовных правонарушений.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. Разъяснить, что действия взрослого, вовлекшего несовершеннолетнего в совершение уголовного правонарушения и принимавшего в нем участие, подлежат квалификации по совокупности статей УК, предусматривающих ответственность как за совершение в соучастии с подростком конкретного уголовного правонарушения, так и за вовлечение его в совершение уголовных правонарушений. При этом уголовное правонарушение, совершенное совместно с лицом, не достигшим возраста, с которого наступает уголовная ответственность, не может квалифицироваться как совершенное группой лиц. Исполнителем уголовного правонарушения в таких случаях в соответствии с частью второй статьи 28 УК следует признавать взрослого, вовлекшего несовершеннолетнего в совершение уголовных правонарушений.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

28. При рассмотрении гражданского иска в уголовном деле судам следует исходить из того, что в силу статьи 926 Гражданского Кодекса Республики Казахстан (далее - ГК) несовершеннолетние в возрасте от 14 до 18 лет самостоятельно несут ответственность за причиненный вред (в том числе и моральный) на общих основаниях.

В случаях, когда у несовершеннолетнего в возрасте от 14 до 18 лет нет доходов или иного имущества, достаточных для возмещения вреда, вред должен быть возмещен полностью или в недостающей части его законными представителями, если они не докажут, что вред возник не по их вине.

Обязанность законных представителей и соответствующего учреждения по возмещению вреда, причиненного несовершеннолетними, прекращается по достижении причинившим вред восемнадцатилетнего возраста либо в случаях, когда у него до достижения совершеннолетия появились доходы или иное имущество, достаточные для возмещения, либо когда он до достижения совершеннолетия приобрел дееспособность (пункт 2 статьи 17, статья 22-1 ГК).

Если ущерб явился результатом совместных уголовных правонарушений нескольких лиц, то осужденные как взрослые, так и несовершеннолетние, при наличии у них достаточного заработка и имущества, несут солидарную материальную ответственность в соответствии со статьей 932 ГК. В силу части второй данной статьи ГК суд по заявлению потерпевшего и в его интересах может возложить на лиц, совместно причинивших вред, долевую ответственность.

Граждане и организации, привлеченные в предусмотренных законом случаях в качестве ответчиков, за ущерб, причиненный несовершеннолетними осужденными, возмещают его в долях.

Сноска. Пункт 28 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

29. Обратить внимание судов, что статьями 80, 81, 86 УК установлены сокращенные сроки отбывания наказания для возможного решения вопроса об условно-досрочном освобождении несовершеннолетнего.

Если лицо за совершение уголовного правонарушения осуждено до наступления восемнадцати лет, а условия его досрочного освобождения наступают после достижения им восемнадцати лет, то для решения этого вопроса применяются правила статей 80, 86 УК.

Сноска. Пункт 29 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

30. Следует иметь в виду, что сроки истечения давности привлечения к уголовной ответственности и давности исполнения обвинительного приговора в отношении несовершеннолетних в силу статьи 88 УК составляют половину предусмотренных статьями 71 и 77 УК сроков, установленных для взрослых лиц, независимо от того достиг ли обвиняемый, осужденный к моменту привлечения к уголовной ответственности или к моменту исполнения приговора совершеннолетия.

Сноска. Пункт 30 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

31. Судам надлежит неуклонно выполнять требования статьи 405 УПК, по каждому делу выявлять причины и условия, способствовавшие совершению подростками уголовных правонарушений, реагировать на недостатки и упущения в их воспитании, в осуществлении административными органами и должностными лицами контроля за поведением несовершеннолетних правонарушителей, а также на допущенные в ходе судопроизводства нарушения законности и выносить по таким фактам частные постановления.

Сноска. Пункт 31 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

31-1. Подсудность уголовных дел специализированному межрайонному суду по делам несовершеннолетних установлена статьей 307 УПК.

Уголовное дело в отношении лица, совершившего уголовное правонарушение в несовершеннолетнем возрасте, независимо от достижения им совершеннолетия в период производства дела в суде, подсудно специализированному суду по делам несовершеннолетних (за исключением дел, отнесенных к подсудности специализированного межрайонного суда по уголовным делам, специализированного межрайонного военного суда по уголовным делам и военного суда гарнизона). В этом случае, производство в суде в отношении подсудимых, достигших совершеннолетия, в соответствии с частью первой статьи 530 УПК, производится по общим правилам судопроизводства, а не по нормам главы 56 УПК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 31-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

32. Рекомендовать судам рассмотрение дел об уголовных правонарушениях несовершеннолетних поручать наиболее опытным квалифицированным судьям, в необходимых случаях решать вопросы о выделении дела в отношении несовершеннолетнего в отдельное производство и об ограничении гласности судебного разбирательства; при условном осуждении и назначении наказания, не связанного с лишением свободы, либо применения принудительных мер воспитательного воздействия, направлять сообщения об этом в специализированный государственный орган с возложением на него контроля за поведением осужденного.

Сноска. Пункт 32 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

33. Судам при рассмотрении апелляционных жалоб и ходатайств о пересмотре вступивших в законную силу судебных актов следует тщательно проверять обстоятельства дела с тем, чтобы не допускать фактов необоснованного осуждения или неправильной квалификации действий несовершеннолетних, обращать особое внимание на соразмерность и справедливость назначенной им меры наказания, реагировать на каждый случай нарушения закона и принимать меры к своевременному устранению ошибок.

Сноска. Пункт 33 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

34. Разъяснить, что по смыслу части первой статьи 414, и части первой статьи 486 УПК защитники, представители и законные представители несовершеннолетнего имеют право обжаловать судебные акты в апелляционном порядке, а также подать ходатайство о пересмотре вступившего в законную силу судебного акта в кассационном порядке.

Ходатайство в суд кассационной инстанции представителя потерпевшего, поданное до прекращения его участия в деле, подлежит рассмотрению во всех случаях независимо от того, что к моменту рассмотрения ходатайства лицо, в интересах которого оно принесено, достигло совершеннолетия.

Сноска. Пункт 34 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

35. В связи с принятием настоящего постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 19 декабря 1986 года N 19 "О судебной практике по делам о преступлениях несовершеннолетних и о вовлечении их в преступную деятельность и иную антиобщественную деятельность".

36. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 36 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Секретарь пленарного заседания,
судья Верховного Суда
Республики Казахстан