Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн дамыту бағдарламасын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 2 шілде N 713

Қазақстан Республикасында төлем карточкаларын пайдалана отырып қолма-қол жасалмайтын төлемдер жүйесiн дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Yкiметi қаулы етеді:

1. Қоса берiлiп отырған Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн дамыту бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

2. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың басшылары Бағдарламада белгiленген iс-шараларды iске асыруды қамтамасыз етсiн және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiне (келiсiм бойынша) тоқсан сайын, есеп берiлетiн айдан кейiнгi айдың 5-iнен кешiктiрмей Бағдарлама iс-шараларының орындалуы туралы ақпарат ұсынсын.

3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (келiсiм бойынша) Қазақстан Республикасының Yкiметiне тоқсан сайын, есеп берiлетiн айдан кейiнгi айдың 20-сынан кешiктiрмей Бағдарлама iс-шараларының орындалуы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.

4. <*>
Ескерту. 4-тармақ алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2004.08.31. N 913 қаулысымен .

5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2002 жылғы 2 шілдедегі
N 713 қаулысымен бекітілген

Микропроцессорлық карточкалар негізінде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесін дамыту
Бағдарламасы

Астана қаласы, 2002 жыл

1. Паспорт

Атауы Қазақстан Республикасында микропроцессорлық
карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының
ұлттық банкаралық жүйесiн дамыту бағдарламасы
(бұдан әрi - Бағдарлама)

Қысқаша мазмұны Бағдарламада Микропроцессорлық карточкалар
негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық
банкаралық жүйесiн құру және осы жүйенi
Қазақстан Республикасының барлық аумағында
кезең-кезеңiмен ендiру көзделген.
Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем
карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн
құрудың мақсаттары:
- халықтың қолындағы қолма-қол ақша массасын
қолма-қол жасалмайтын ақша айналымына тарту;
- қандай банктiң қызмет көрсететiнiне
қарамастан, халыққа, сауда-сервис
кәсiпорындарына қызмет көрсету
бойынша бiрыңғай "төлем" кеңiстiгiн құру;
- мемлекеттiк басқаруда болашағы бар
ақпараттық технологияны жаппай пайдалануға
негiзделген жаңа технологиялық тәртiптi
қалыптастыру;
- ақша айналымына мемлекеттiк бақылауды
күшейту;
- бөлшек төлем жүйелерiне жаңа озық
ақпараттық технологияларды ендiрудi
қамтамасыз ету болып табылады.

Iске асыру мерзiмi 2002-2005 жылдар <*>
Ескерту. 1-бөлім өзгерді - ҚР Үкіметінің 2003.08.14. N 817 қаулысымен .

2. Кiрiспе

Төлем карточкаларының дүние жүзiнде XX ғасырдың 60-жылдарының ортасынан бастап кеңiнен қолданыла бастағанына қарамастан, Қазақстандағы төлем карточкаларының рыногы 1994 жылдан бастап қана дами бастады. Төлем карточкаларын қарапайым жiктеу бойынша магниттi жолағы бар және микропроцессорлық карточкаларға бөлуге болады. Магниттi жолағы бар карточка - XX жүз жылдықтың екiншi жартысындағы негiзгi төлем құралы, ол өз кемшiлiктерiне қарамастан дамыған елдерде кеңiнен қолданылуда. Микропроцессорлық карточкалардың өз кезегiнде қорғалу деңгейi, жады көлемi мен атқаратын қызметi бойынша магниттi жолағы бар карточкаларға қарағанда елеулi артықшылықтары бар, бiрақ олардың дамыған елдердегi төлем жүйелерiнде жаппай пайдаланылуын жүйедегi магниттi жолағы бар карточкаларды пайдалануға негiзделген iрi инвестициялар тоқтатып отыр. Төлем карточкаларын аз уақыттан берi қолданатын елдердiң қатарына жататын Қазақстан Республикасының да осы саладағы жаңа ақпараттық технологияға көшу жолында серпiлiс жасауына мүмкiндiгi бар.
Қазақстан Республикасында Ұлттық банкаралық төлем карточкалары жүйесiн құруға дайындық 1993 жылы басталды, 1993 жылдан 1995 жылға дейiнгi кезең iшiнде Ұлттық Банктiң тапсырысы бойынша IBM фирмасы (АҚШ) және банкаралық жұмыс тобы Электрондық қолма-қол ақшаның ұлттық жүйесiнiң техникалық-экономикалық негiздемесiн және Пластикалық карточкалардың интеграцияланған жүйесiнiң дизайнын әзiрледi, оларға сәйкес электрондық қолма-қол ақшаны және дебеттiк/кредиттiк карточкаларды дамытуға болжам жасалды. Сонымен қатар электрондық қолма-қол ақша жүйесi iс жүзiнде кәдiмгi банкноттар мен металл ақшаларға толық ұқсас болуға арналған едi. Осы жобаны iске асыру үшiн - интегралды микросхемасы - электрондық әмияны (тауарларды және қызмет көрсетудi сатушылармен есеп айырысу үшiн пайдаланылатын және баланстарда (әмияндарда) әлi пайдаланылмаған ақша сомасы туралы деректер және басқа қажеттi деректемелер сақталатын микропроцессорлық карточка) бар төлем карточкаларын қолдану болуы керек едi.
Жобада қолма-қол электрондық ақшаны, сондай-ақ дебеттiк және кредиттiк карточкаларды пайдалана отырып, тауарлар мен көрсетiлетiн қызметтерге ақы төлеу бойынша шағын бөлшек төлемдердi жүзеге асыру көзделдi. Электрондық қолма-қол ақшаны инфляциядан қорғауға мүмкiндiк туғызу үшiн шетел валютасын электрондық әмиянда сақтауға қосымша ұсыныс берiлдi.
Ұлттық Банктiң банкноттар мен металл ақшаларды сатқан жағдайдағы сияқты электрондық ақшаны екiншi деңгейдегi банктерге сату арқылы оны айналымға шығару көзделдi. Мұндай жағдайда айналыстағы ақша массасы екi бөлiкке бөлiнер едi: электрондық ақша және банкноттар, металл ақшалар.
Жоба негiзiнен сол кезеңдегi Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң даму деңгейiне сәйкес қажет болмады. Қазiргi кезде осы жобаны кезең-кезеңiмен iске асыру үшiн барлық алғышарттар бар. Бiрiншiден, екiншi деңгейдегi банктердiң ақпараттық инфрақұрылымы осы кезең iшiнде белгiлi бiр дамуға қол жеткiздi. Екiншiден, Қазақстан Республикасында ТМД елдерiнiң арасында неғұрлым дамыған, банкаралық есеп айырысуларды қамтамасыз ететiн төлем жүйесi қалыптасты.
Электрондық қолма-қол ақшаны енгiзу жолындағы алғашқы қадам электрондық әмияндар тұжырымдамасы негiзiнде микропроцессорлық дебеттiк және кредиттiк карточкаларды пайдалана отырып Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн құру болып табылады. Электрондық әмияндар тұжырымдамасын "таза" күйiнде iске асыру көзделмейдi, яғни есеп айырысу жүзеге асырылғанға дейiн клиенттердiң микропроцессорлық карточкаларына енгiзiлген ақша банк жүйесiнде жинақталуға мүмкiндiк бере отырып, iс жүзiнде клиенттердiң банктегi жеке есепшоттарында қалады. Халық тауарлар мен көрсетiлген қызметтер үшiн Қазақстан Республикасының кез келген жерiнде және осы карточканы ұстаушыға қандай банктiң қызмет көрсететiнiне қарамастан есеп айырысуға мүмкiндiк алады. Электрондық қолма-қол ақша ендiрудiң жолында бүгiнгi күн талабына жауап беретiн осы қадамның өзiн iске асыру осы Бағдарламада ұсынылады.

3. Проблеманың қазiргi жай-күйiн талдау

Қазақстан Республикасындағы бөлшек сауда iс жүзiнде қолма-қол ақша айналымының 100%-нен тұрады. Халықтың көпшiлiгiне банктерде қызмет көрсетiлмейдi және ақыны қолма-қол алады. Банктiк есепшоттары бар клиенттер қолма-қол ақшаны алып, өзiнiң барлық шығыстарын қолма-қол ақшамен төлеудi қалайды.
Салық органдарының iс жүзiнде қолма-қол ақша айналымы басым рыноктарда салық төлеушiлердiң кiрiстерiн тексеруге және бақылауға мүмкiндiктерi жоқ. Қолма-қол ақшаның негiзгi бөлiгi ұсақ-түйек сатып алуға жұмсалады. Бөлшек сауда рыногындағы ұсақ төлемдер бойынша өндiрiстiң әр түрлi салалары және импорттық өнiм берушiлер есепке алынбаған тауарлардың едәуiр көлемiн тарата алады және мемлекет бұл орайда салық жинау проблемаларына кезiгедi. Халықтың көпшiлiгi қазiргi уақытта тиiстi тiркеусiз жұмыс істейді және төлемдi қолма-қол ақшамен жүргізетiндiктен қызметкерден және жұмыс берушiден салық жинау көп қиындық туғызады. Мемлекеттiң қазiргi кезде халық қажеттiлiгiнiң нақты көлемiн тiркеуге және жанама салық салу саласындағы iстiң жай-күйiн бағалауға мүмкiндiк беретiн тетiктерi жоқ.
(қазақша мәтінде сөйлемнің аудармасы болмағандықтан орысша мәтіні беріліп отыр)
Владельцу денег нужна прозрачность и он постоянно нуждается в подсчете имеющейся у него суммы денег. Сол себептi ол ақшаны әмиянда сақтауды қолайлы санайды. Егер ол қалдық соманы көргiсi келген кезде көре алатын болса және оның ақшасы қандай да бiр жағдайда, инфляциядан iшiнара қорғалатын болса, онда ол ақшаны банкте сақтаудан және төлем карточкаларын пайдалана отырып оларды алудан бас тартуына себеп жоқ. Алайда, мұндай карточканың иесi үшiн ережелердiң бiр уақытта барлығы үшiн өзгеруiнiң маңызы бар.
Қазiргi уақытта Қазақстандағы магниттi жолағы бар төлем карточкалары негiзiндегi жергiлiктi және халықаралық төлем жүйелерi барлық жағымды жақтарына қарамастан, күнделiктi жасалынатын ұсақ төлемдер рыногын қанағаттандыра алмайды. Магниттi жолағы бар төлем карточкалары негізiнде, "оn-linе" режимiнде (тауарларға және қызмет көрсетуге ақы төлеу сәтiнде сауда терминалының процессинг орталығымен тiкелей байланысы кезiнде төлем карточкаларын пайдалана отырып төлемдер бойынша ақпарат алмасу режимi) ғана жұмыс iстейтiн төлем жүйелерiн пайдалану кезiнде транзакциялар өңдеудiң жоғары құнына байланысты ұсақ төлемдерге қызмет көрсету тиiмсiз. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы телекоммуникациялық желiнiң даму дәрежесi авторизацияның қажеттi деңгейiн жаппай қамтамасыз ете алмайды.
Осы Бағдарламада ұсынылып отырған микропроцессорлық технология ұсақ төлемдердi жүзеге асыру үшiн қаржы рыногының қажеттiлiгiн қанағаттандыратын және нашар дамыған телекоммуникациялық желi жағдайларында жұмыс iстей алатын төлем құралы болып табылады. Бұл технология карточка ұстаушыларының банктiк есепшоттарындағы ақшаны жинақтауға және оларды "оn-linе" режимiнде (тауарларға және қызмет көрсетуге ақы төлеу сәтiнде процессинг орталығы мен сауда терминалының арасында байланыс орнатпай, төлем карточкаларын пайдалана отырып төлемдер бойынша ақпарат алмасу режимi), сол сияқты "оn-linе" режимiнде қолданып, төлемдердi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Микропроцессорлық "off-line" технологиясы "оn-linе" технологиясына қарағанда процессинг орталығымен төлем жасау сәтiнде байланысу үшiн телефон желiсiн пайдаланудың шұғыл қажеттiлiгi болмағандықтан төлемдердi қабылдаудың инфрақұрылымын құру кезiнде коммуникациялардың дамыған желiсiн қажет етпейдi.
Ағымдағы кезеңде бiрқатар екiншi деңгейдегi банктер өздерiнiң төлем жүйелерiне жергiлiктi және халықаралық төлем карточкалары бойынша едәуiр қаражатты инвестициялауды жалғастыруда. Екiншi деңгейдегі банктердiң магниттi жолағы бар төлем карточкаларының жергiлiктi және халықаралық төлем жүйелерiне салған инвестициялар көлемi айтарлықтай сома болды. Бұл орайда банктердiң жергiлiктi төлем жүйелерi, әдетте, өзара сәйкес келмейдi және оларды дамытуға жұмсалатын алдағы шығындар бiрыңғай жүйенi құру кезiнде тиiмсiз немесе құнсыз болуы мүмкiн.
Ағымдағы кезеңде Қазақстан Республикасы төлем карточкаларының қазiргi ұлттық банкаралық жүйесiн iске асыру үшiн күштердi бiрiктiру қажет, оны iске асыру банктердiң қаражатты үнемдеудi қамтамасыз етуiне мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасында Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн ендiрудi ұйымдастыру жөнiнде шаралар қолдануда. 2000 жылдың аяғында Ұлттық Банк "Процессинг орталығы" жабық акционерлiк қоғамын құрды, оны құрудағы мақсат Қазақстан Республикасында төлем карточкаларын пайдалануға арналған бiрыңғай төлем кеңiстiгiн қалыптастыру болып табылады.

4. Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерi

Осы Бағдарламаға қол жеткiзуге бағытталған басты мақсаттар мыналар болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының банк жүйесiнде қаржы құралдарының айтарлықтай көлемiн ұсақ бөлшек тауар-ақша айналымындағы едәуiр қолма-қол ақша массасын тарту есебiнен жинақтау арқылы, оларды қолма-қол жасалмайтын айналымға аудару арқылы iшкi инвестициялық мүмкiндiктердi кеңейту;
2) бөлшек сауда саласында айналатын қаржы ағынының айқын болуына мүмкiндiк беретiн микропроцессорлық төлем карточкаларын қолдана отырып, ауқымды қолма-қол жасалмайтын бөлшек төлем жүйесiн құру.
Бағдарлама мынадай мiндеттердi шешуге бағытталған:
1) ақша айналымын бақылауды күшейту, қолма-қол ақшаның қалтарысты айналымын азайту және салықтың толық алынуын қамтамасыз ету;
2) жалақы, зейнетақы, жәрдемақы төлеу тетiктерiн жетiлдiру;
3) коммуналдық төлемдер жинау, көлiк, байланыс қызметiне ақы төлеу барысын оңтайландыру;
4) бюджеттiк (салықтық, кедендiк) және өзге де мiндеттi алымдарды қолма-қол жасалмайтын нысанда жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк құрылымдарда микропроцессорлық карточкалар технологиясын қолдану арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бағдарламасына жәрдемдесу;
5) бюджет қаражатын мақсатсыз пайдалануға жол бермеу және зейнетақы реформасы бойынша iс-шаралар мен арнайы әлеуметтік жеңiлдiктер беру бағдарламалары шеңберiнде жеңiлдiктер мен жәрдемақылар беру процесiн орталықтандырылған басқару есебiнен әлеуметтiк шиеленiстi азайту;
6) қолма-қол ақшаның бiрдей массасын эмиссиялауға шығыстарды қысқарту.
Бағдарлама микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн құруды көздейдi, ол:
1) ұлттық валютамен жүргiзiлетiн жұмысқа бағытталған;
2) көпшiлiк халықтың пайдалануына арналған;
3) ұсақ және орташа төлемдердiң рыногына бағытталған;
4) халықаралық төлем жүйелерi қатаң белгiлейтiн ережелерге тәуелсiз және сол арқылы ұлттық қауiпсiздiк мүдделерiне жауап бередi;
5) карточканың жадында мынадай деректердiң: жеке тұлғаның тiркеу нөмiрi, салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi, әлеуметтiк жеке код, паспорттық, медициналық деректер және басқаларының болуына мүмкiндiк бередi.
Екiншi деңгейдегi банктердiң шығындарын оңтайландыру және Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн кейiннен халықаралық жүйелермен шоғырландыру мақсатында Бағдарлама екiншi деңгейдегi банктер үшiн халықаралық жүйелердiң төлем карточкаларын пайдалана отырып жүзеге асырылатын төлемдер клирингiн бағыттау мен жүргiзудi қамтамасыз ету қызметiн iске асыруды көздейдi.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгі бағыттары мен тетiктерi

Төлем карточкаларын Қазақстан Республикасының барлық аумағында Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесi шеңберiнде ендiрудi және пайдалануды қамтамасыз ету үшiн нақты микропроцессорлық төлем карточкасын қандай банк шығарғанына қарамастан, микропроцессорлық төлем карточкаларын жаппай пайдалану үшiн тиiстi жағдайлар жасау және инфрақұрылым құру қажет.
Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiнiң негiзгi қатысушылары банктер, сауда және қызмет көрсету кәсiпорындары және төлем карточкаларының ұстаушылары болып табылады.
Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн тиiмдi iске асырудағы үлкен роль Ұлттық Банкке, екiншi деңгейдегi банктерге, Қазақстан Республикасының орталық және жергiлiктi атқарушы органдарына берiледi.
Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесi карточкалар арқылы әскери қызметкерлер үшiн жалақы, үлес, зейнеткерлерге зейнетақы және басқа атаулы төлемдер төлеу, тауарлар мен қызмет көрсетудiң кез келген түрлерiн төлеу, кедендік алымдар мен төлемдер жасау жағдайларын жақсарту, салық органдарының салық алымдары мен төлемдерiн оңтайландыру, медициналық қызмет көрсетудi есепке алу және т.б. мiндеттердi шешуге мүмкiндiк беруi тиiс.
Микропроцессорлық карточкалар негiзiнде Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесi мынадай функцияларды iске асыруды қамтамасыз етуi тиiс:
1) төлем карточкалары бойынша транзакциялар өңдеу, қажеттi төлем қуаттарын дайындау;
2) осы төлем жүйесiнiң қатысушы банктерi арасында өзара есеп айырысуларды жүргiзу үшiн ақпарат дайындау;
3) төлем карточкаларын, оның iшiнде халықаралық төлем жүйелерiнiң төлем карталарын пайдалана отырып, жүзеге асырылған төлемдердi бағыттау және клирингi;
4) қатысушылардың таза позициясына сәйкес ақша аударымын жүзеге асыруға арналған қатысушы банктердiң таза позицияларын белгiлеу;
5) мемлекеттiк органдармен және екiншi деңгейдегi банктермен, бағдарламалық-техникалық құралдарды жеткiзушiлермен жүргiзiлетiн жұмысты үйлестiру және өзара iс-әрекеттердi қамтамасыз ету, жүйенің технологиялық даму бағыттарын белгiлеу, қатысушы банктер және сауда мен қызмет көрсету кәсiпорындары үшiн құнды барынша төмендету мақсатында жүйеге арналған жабдықты жеткiзу үшiн көтерме тапсырыстарды орналастыруды ұйымдастыру;
6) қатысушы банктердiң бiрыңғай жүйеде өзара iс-әрекеттерiн техникалық және ақпараттық қамтамасыз етуiн ұйымдастыру;
7) төлем карточкаларын қабылдау желiсiне (сауда терминалдарына, банкоматтарға) қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
8) микропроцессорлық карточкалар негiзiнде электрондық коммерция жүйесiн (E-Commerce) құруды және дамытуды, коммерциялық ұйымдарға, корпоративтiк және жеке клиенттерге, мемлекеттiк мекемелерге электрондық коммерция бойынша қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
9) мемлекеттiк органдармен бiрге Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiнiң негiзiнде халыққа атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң, зейнетақы және бюджеттiк басқа төлемдердiң, салықтар мен баж салығын жинаудың автоматтандырылған жүйесiн құру жөнiндегi бiрлескен жобаларды iске асыруды ұйымдастыру.
Төлем карточкаларын пайдалануға байланысты операциялар бойынша ақша төлемдерiн және аударымдарын жүзеге асыру кезiнде кредит тәуекелiн және өтімдiлiк тәуекелiн төмендету мақсатында Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiнiң қатысушы банктерi арасындағы ақша төлемдерi және аударымдары жұмыс iстеп тұрған банкаралық ақша аудару жүйесi арқылы жүзеге асырылады.
Төлем карточкаларын шығаруды және/немесе эквайрингтi жүзеге асыратын кез келген банк Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiнiң қатысушы банкi бола алады. Бұл ретте эквайринг қызметi ретiнде банктердiң сауда және қызмет көрсету кәсiпорындарымен жасалған шарттың талаптарына және/немесе төлем карточкасын пайдалана отырып төлемдi жүзеге асыру кезiнде сауда және қызмет көрсету кәсiпорны жасаған төлем құжатының талаптарына сәйкес сауда және қызмет көрсету кәсiпорындарының пайдасына келiп түскен ақшаны қабылдау жөнiндегi операциялар кiретiн қызметiн, сондай-ақ осы банктiң клиенттерi болып табылмайтын төлем карточкаларын ұстаушыларға қолма-қол ақша беру жөнiндегі операцияларды жүзеге асыру қызметiн түсiнген жөн. Қатысушы банктiң функциясына төлем карточкаларын шығару, оларды дербестендiру және менеджмент, карт-есепшоттарды жүргiзу, банкаралық есеп айырысуларға және клирингке қатысу кiредi. Қатысушы банктiң филиалдары төлем карточкаларын және эквайринг шығаруды дербес жүзеге асыра алады. Осындай мүмкiндiк экономикалық және Ұйымдастырушылық жағынан алғанда қандай да болмасын банктiң немесе оның филиалының осы төлем жүйесiне қатысу нысандары жөнiнде оңтайлы шешiмдер табуға мүмкiндiк жасайды. Банктер пайданы жеке есепшоттардағы орташа айлық өтпелi қалдықтардағы ақшаны орналастырудан, сауда бизнесiнен, төлем карточкаларын шығарудан және оларға қызмет көрсетуден алады.
Жұмыс берушiлердiң ұйымдары клиенттердiң банктiк есепшоттарына жалақы аударуға (пакеттiк файлдарды пайдалана отырып) және түрлi зейнетақы және сақтандыру қорларына басқа төлемдер жасауға жауапты. Егер компания өзiнiң қызметкерлерiне қосымша қызмет көрсету ұсынса, карточкадағы ақша туралы ақпаратты жаңарту және клиент туралы басқа ақпарат алу үшiн iрi ұйымдарға оn-linе терминалын орнату мүмкiндiгi берiлуi тиiс. Жұмыс берушi өз қызметкерлерiнiң карточкалары құнының бiр бөлiгiн төлей алады, сондай-ақ қызметкерлердi тiркеу үшiн карточкаларды пайдалана алады.
Сақтандыру бизнесiне де микропроцессорлық төлем карточкаларын және төлем карточкаларын ұстаушы клиенттерге өзiнiң сақтандыру қызметiн ұсыну үшiн осы карточкаларды қабылдау желiсiн пайдалану мүмкiндiгi ұсынылуы тиiс. Осындай инфрақұрылымды пайдалану және оны пайдалануға ғана ақы төлеу сақтандыру ұйымдарына транзакцияларды өңдеу жөнiндегi операциялық шығыстарды қысқарту есебiнен ең төменгi баға деңгейiнде клиенттiк қарым-қатынастардың түбегейлi жаңа жолын құруға мүмкiндiк бередi.
Тауарлар мен қызметтердi төлеу кезiнде сауда және қызмет көрсету ұйымдарына Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiнiң төлем карточкаларын қабылдау үшiн карточкаларды қабылдау құрылғысы - POS терминалдар (төлем карточкаларын пайдалана отырып тауарлар және қызмет көрсету үшiн ақы төленетiн электронды-механикалық құрылғы) қажет.
Бизнесiнiң мөлшерiне қарай сауда және қызмет көрсету ұйымдары принтерiмен бiрге қызмет көрсететiн оn-linе құрамасы бар әмбебап құрылғыны немесе одан арзандау оn-linе терминалын пайдаланады. Терминал жабдығын толық сатып алмай жалдау мүмкiндiгi, сондай-ақ жалдау ақысын банктiк эквайринг комиссиясының құрамына енгiзе отырып алу мүмкiндiгi көзделуi қажет.
Карточкаларды пайдаланудың тартымдылығын арттыру үшiн бiрiншi кезеңде бiрқатар ынталандыру шараларын қабылдаған дұрыс. Мұндай шаралар мыналарды қамтуы мүмкін:
(1) тармақшаның қазақша мәтінде аудармасы болмағандықтан орысша мәтіні беріліп отыр)
1) нормативные (предоставление льгот и скидок пенсионерам, предусмотренных законодательством Республики Казахстан)
2) коммерциялық (карточкалар бойынша комиссиялық алымдар, сатып алу кезiндегi шегерiмдер, лотереялар);
3) сервистiк (артықшылықтар, клубқа мүше болу).
Мұндай жағдайларда карточка құнының бiр бөлiгiн жабу немесе осы құнды төлеудi бөлу дұрыс болады.

6. Қажеттi ресурстар және қаржыландыру көздерi

Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесi операторының қажеттi инфрақұрылымын және қызметiн қамтамасыз етудi ұйымдастыру үшiн Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi, екiншi деңгейдегi банктер, басқа ұйымдар инвестициялайтын қаражат қаржыландыру көздерi болып табылады. Мемлекеттiк бюджеттен осы мақсаттарға арналған инвестициялар талап етiлмейдi. Шетелдiк ұйымдардың инвестициялары тартылған жағдайда Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiнiң операторы акцияларының бақылау пакетi қазақстандық тарапқа тиесiлi болуы тиiс.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер

Осы Бағдарламада көзделген барлық iс-шараларды iске асыру мыналарды қамтамасыз етуге:
Мемлекеттiк органдарға:
1) ақша айналымын бақылауды күшейтудi, қолма-қол ақшаның қалтарысты айналымын азайтуды және жанама салықтар бойынша алымдардың толық болуын қамтамасыз ету;
2) едәуiр кредит ресурстарын экономиканың нақты секторына инвестициялау үшiн банктiк жүйеге жинақтау;
3) бюджет ақшасының түсуiн және пайдаланылуын тиiмдi бақылауды және тиiсiнше мемлекеттiк органдардың және құрылымдардың өкiлдерi тарапынан терiс мақсатта пайдалану мүмкiндiгiн болдырмауды ұйымдастыру;
4) республикалық және жергiлiктi бюджеттердегi түсiмдердi болжаудың тиiмдi мүмкiндiктерiн жасау;
5) айналыстағы қолма-қол ақша массасын (эмиссиясын) теңбе-тең ұстап тұруға байланысты шығыстарды қысқарту;
6) экономикадағы бақылаусыз ақша ағынына байланысты қылмыстың себептерiн жою;
7) халықты әлеуметтiк қолдау, әлеуметтiк жәрдемақылар, балаларға төленетiн ай сайынғы жәрдемақылар, зейнетақылар төлеуге кепiлдiктi қамтамасыз ету, халыққа қосымша қызметтер көрсету жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырған кезде қолма-қол жасалмайтын есеп айырысуды ендiру мүмкiндiгiн бередi.
Екiншi деңгейдегi банктерге:
1) бiрыңғай "төлем" кеңiстiгiнде жұмыс iстеу және басқа банктер эмиссиялаған төлем карточкалары бойынша халыққа, сауда-сервистiк кәсiпорындарға қызмет көрсету;
2) клиенттер базасын кеңейту, есепке алу сапасын жақсарту;
3) халықтың қосымша ақша қаражатын тарту;
4) эквайринг қызметiн көрсетуден түскен кiрiстердi көбейту;
5) эмиссиялық-кассалық жұмысқа (ақшаны инкассациялау, өңдеу, сақтау) байланысты шығындарды қысқарту;
6) жүйеде есеп айырысуды ұйымдастырудың арнайы технологиясымен үйлестірiлген микропроцессорлық карточкалар пайдаланылатын болғандықтан қаржы залалдары мен тәуекелдерiн, жүйенi бұзуды және карточканы қолдан жасауды iс жүзiнде толық болдырмау және ақпаратты қорғау;
7) тауарларға ақы төлеу және қолма-қол ақша алу жөнiндегi жаппай операцияларды орындау кезiнде off-line режимiн пайдалануға байланысты қатысушы банктiң орталық компьютерлiк жүйесiне түсетiн күштi азайту. Терминалдық карточкалармен және банкомат карточкаларымен жасалған электрондық инкассация операцияларының қарапайымдылығы, жылдамдығы, сенiмдiлiгi, байланыс желiлерiн жүргiзуде немесе жалдауда үнемдеу;
8) микропроцессорлық карточканың, сол сияқты басқа карточкалық төлем жүйелерiнiң магниттi жолағы бар карточкасының да терминалдық жабдығында қызмет көрсету мүмкiндiгiн бередi.
Сауда және қызмет көрсету ұйымдарына:
1) төлем карточкалары бойынша есеп айырысуды жүзеге асыратын клиенттердiң қосымша санын тарту;
2) есепке алудың сапасын жақсарту;
3) қолма-қол ақшаның инкассациясына, сақтауға және өңдеуге кететiн шығыстарды төмендету;
4) клиенттерге жедел қызмет көрсету, авторизация жүргiзуге кететiн уақыт шығынының болмауы, қағаз құжаттарды қолмен жасау және өңдеу қажеттiлiгiнiң болмауы, жабдықтармен жұмыс iстеу үшiн мамандардың арнайы бiлiмi және дайындығы талап етiлмейтiн операциялардың қарапайымдылығы;
5) барлық жасалған төлем операцияларына сауда ұйымы әкiмшiлiгiнiң тарапынан қарапайым ыңғайлы бақылау;
6) iрi және ұсақ сауда нүктелерiнде төлем жасауға карточкалар қабылдау мүмкіндігі;
7) сол сауда терминалында қызмет көрсетуге микропроцессорлық карточкаларды, сол сияқты әдеттегi магниттi карточкаларды да қабылдау мүмкiндiгiн бередi.
Микропроцессорлық карточкаларды ұстаушы клиенттерге:
1) жоғалту, ұрлау, есеп айырысуда қателер жiберу тәуекелдерiн болдырмау, алаяқтықтан қорғауға техникалық кепiлдiк беру;
2) салым бойынша пайыздар түрiнде қосымша кiрiс алу мүмкiндiгi, мұндайда карточкадағы ақша карточкалық есепшоттың жалпы теңгерiмiне кiредi;
3) жедел сатып алу, iрi және ұсақ сатып алу жасау үшiн карточкаларды пайдалану мүмкiндігiн;
4) микропроцессорлық карточка жоғалған кезде қаражаттың жұмсалмаған бөлiгi банкте қалады және клиентке қайтарыла алады;
5) карточканың көмегімен ақша аударымдарын және есепшоттарды төлеудi жүзеге асыру мүмкiндiгiн;
6) клиенттiң микропроцессорлық карточкасындағы транзакциялардың тiзiмi бойынша қаржы операцияларын жеңiл, ыңғайлы бақылауды, кез келген сауда нүктесiнде, банкоматта немесе банктiң офисiнде оn-linе режимiнде соңғы операциялар бойынша анықтамалар немесе карточканың көкейкесті теңгерiмi бойынша жиi қажет болатын анықтаманы алу мүмкiндiгiн;
7) өзiне-өзi қызмет көрсету терминалы арқылы микропроцессорлық карточкаға қаражат салу мүмкiндiгiн бередi.
Барлық ұйымдарға:
1) қызметкерлерге кассалық қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындарды төмендету;
2) есепке алу сапасын жақсарту мүмкiндiгiн бередi.

8. Микропроцессорлық карточкалар негізінде
Төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесін дамыту
бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Ескерту. 8-бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2003.08.14. N 817 қаулысымен .
Ескерту. 7-жол алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2004.08.31. N 913 қаулысымен .

___________________________________________________________________
р/с| Іс-шара |Орындауға |Аяқталу |Орын. |Болжамды|Қаржы.
N | |жауаптылар |нысаны |далу |шығыстар|ландыру
| | | |мерзімі| |көздері
___________________________________________________________________
1 2 3 4 5 6 7
___________________________________________________________________
1 Микропроцессорлық Ұлттық Ұлттық 2002 Шығыстар Қаржы.
карточкалар негі. Банк Банк жылғы жоспар. лан.
зінде Төлем (келісім Басқар. 4- ланбайды дыру
карточкаларының бойынша), масының тоқсан талап
ұлттық банкаралық "Процессинг қаулысы етіл.
жүйесінің жұмыс орталығы" мейді
істеу ережесін ЖАҚ
әзірлеу (келісім
бойынша)

2 Микропроцессорлық Ұлттық Дайын. 2002 Шығыстар Қаржы.
карточкалар негі. Банк далған жылғы жоспар. лан.
зінде Төлем (келісім конкурс 4- ланбайды дыру
карточкаларының бойынша), талап. тоқсан талап
ұлттық банкаралық ККМ, ҚарМ, тары етіл.
жүйесінің жұмыс "Процессинг және мейді
істеу үшін жабдық. орталығы" құрылған
тарды және бағдар. ЖАҚ конкурс
ламалық қамтамасыз (келісім комиссия.
етуді жеткізуші. бойынша), сы, жет.
лерді таңдау екінші кізушіні
бойынша тендер деңгейдегі (лерді)
өткізуге конкурс банктер таңдау
талаптарын дайын. (келісім
дау, тендер бойынша)
комиссиясын құру
және конкурсты
өткізу

3 Микропроцессорлық Ұлттық Үкімет. 2002- Шығыстар Қаржы.
карточкалар негі. Банк ке 2004 жоспар. лан.
зінде Төлем (келісім ақпарат жылдар ланбайды дыру
карточкаларының бойынша), талап
ұлттық банкаралық "Процессинг етіл.
жүйесінің қаты. орталығы" мейді
сушылары арасында ЖАҚ
семинарлар өткізу (келісім
бойынша)

4 Төлем карточкала. Ұлттық БАҚ-та 2002- Шығыстар Қаржы.
рын сауда және Банк жария. 2004 жоспар. лан.
қызмет көрсету (келісім ланым. жылдар ланбайды дыру
саласында танымал бойынша), дар мен талап
ету және пайдалану "Процессинг сөз етіл.
мақсатында бұқара. орталығы" сөйлеу. мейді
лық ақпарат құрал. ЖАҚ лер
дарында халық (келісім
арасында насихат. бойынша),
тау және түсінді. екінші
ру жұмысын деңгейдегі
жүргізу банктер
(келісім
бойынша)

5 "Мемлекеттік Ұлттық Үкімет 2002 Шығыстар Қаржы.
бюджеттің қаража. Банк қаулы. жылғы жоспар. лан.
ты есебінен жала. (келісім сының 4- ланбайды дыру
қы, стипендия, бойынша) жобасы тоқсан талап
зейнетақы, жәр. етіл.
демақы және басқа мейді
да ақшалай төлем.
дерді төлеудің
тәртібін жетілді.
ру жөніндегі ша.
ралар туралы"
Қазақстан
Республикасы
Үкіметінің
1999 жылғы 28
қыркүйектегі
N 1464 қаулысына
мемлекеттік меке.
мелер, мемлекет.
тік кәсіпорындар
және мемлекеттің
қатысуы бар ұйым.
дар қызметкерле.
рінің жалақысын
екінші деңгейдегі
бантерде ашылған
карт-шоттарға
аудару бөлігінде
өзгерістер енгізу
туралы Үкімет
қаулысының жоба.
сын әзірлеу

6 Екінші деңгейдегі Ұлттық Ұсыным. 2003 Шығыстар Қаржы.
банктерге және Банк дар жылғы жоспар. лан.
"Казпочта" ААҚ-ға (келісім 4- ланбайды дыру
бюджетке төлемдер бойынша) тоқсан талап
бойынша, сондай- етіл.
ақ төлем карточ. мейді
каларын пайдалана
отырып коммунал.
дық қызметтер
көрсетуге, байла.
ныс қызметтеріне
ақы төлеу бойынша
операциялар жүр.
гізу үшін өз
бөлімшелерінде
халыққа қызмет
көрсететін жаб.
дықтар орнатуды
қамтамасыз етуді
ұсыну

7 <*>

8 Міндетті медици. ДСМ, ЭБЖМ, Ұлттық 2004 Шығыстар Қаржы.
налық сақтанды. "Процессинг Банкке жылғы жоспар. лан.
руды енгізу жө. орталығы" ұсыныс. 3- ланбайды дыру
ніндегі іс-шара. ЖАҚ тар тоқсан талап
лар іске асырыл. (келісім етіл.
ған жағдайда бойынша) мейді
Микропроцессорлық
карточкалар негі.
зінде Төлем
карточкаларының
ұлттық банк
аралық жүйесі
шеңберінде төлем
карточкаларының
технологияларын
пайдалану және
қызмет көрсету
мүмкіндігін
қарастыру

9 Сауда және сервис Екінші Ұлттық 2004 Шығыстар Қаржы.
ұйымдарын сауда деңгейдегі Банкке жылғы жоспар. лан.
терминалдарымен банктер есептер, 4- ланбайды дыру
қамтамасыз ету (келісім Үкіметке тоқсан талап
жөніндегі ұйым. бойынша), ақпарат етіл.
дастыру іс-шара. "Процессинг мейді
ларын жүргізу орталығы"
ЖАҚ
(келісім
бойынша),
облыстар.
дың, қала.
лардың
және ау.
дандардың
әкімдері

10 Қазақстан ҚарМ, АБА, Норма. 2005 Шығыстар Қаржы.
Республикасының ӘдМ, ІІМ, тивтік жылғы жоспар. лан.
Ұлттық тізілім. "Процессинг құқық. 1- ланбайды дыру
дерін жасау мақ. орталығы" тық ке. тоқсан талап
сатында Жеке (заң. ЖАҚ сімнің етіл.
ды) тұлғаның (келісім жобасы мейді
бірыңғай нөміріне бойынша)
(ИН(БИН) көшу
бағдарламасын
іске асырған
кезде оларға
Микропроцессорлық
карточкалар негі.
зінде Төлем кар.
точкаларының ұлт.
тық банкаралық
жүйесі шеңберінде
қызмет көрсету
үшін төлем карточ.
каларының техноло.
гияларын пайдалану
___________________________________________________________________

Об утверждении Программы развития Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек

Постановление Правительства Республики Казахстан от 2 июля 2002 года N 713

В целях развития в Республике Казахстан системы безналичных платежей с использованием платежных карточек Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Утвердить прилагаемую Программу развития Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек (далее - Программа).
2. Руководителям центральных и местных исполнительных органов обеспечить реализацию мероприятий, определяемых Программой, и представлять Национальному Банку Республики Казахстан (по согласованию) ежеквартально, не позднее 5-го числа месяца, следующего за отчетным, информацию о выполнении мероприятий Программы.
3. Национальному Банку Республики Казахстан (по согласованию) представлять Правительству Республики Казахстан ежеквартально, не позднее 20 числа месяца, следующего за отчетным, сводную информацию о выполнении мероприятий Программы.
4. (Пункт исключен - остановлением Правительства РК от 31 августа 2004 года N 913 ).
5. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 2 июля 2002 года N 713

Программа
развития межбанковской системы платежных карточек
на основе микропроцессорных карточек

1. Паспорт <*>

Сноска. В раздел 1 внесены изменения - постановлением Правительства РК от 14 августа 2003 г. N 817 .

Наименование Программа развития Национальной
межбанковской системы платежных
карточек на основе микропроцессорных
карточек в Республике Казахстан (далее -
Программа).

Краткое содержание Программа предусматривает создание
Национальной межбанковской системы
платежных карточек на основе
микропроцессорных карточек и поэтапное
внедрение данной системы по всей
территории Республики Казахстан. Целями
создания Национальной межбанковской
системы платежных карточек на основе
микропроцессорных карточек являются:
- вовлечение в безналичный оборот
наличной денежной массы, находящейся в
руках у населения;
- создание единого "платежного"
пространства по обслуживанию
населения, торгово-сервисных
предприятий, независимо от того в
каком банке они обслуживаются;
- формирование в государственном
управлении новых технологических
укладов, базирующихся на массовом
использовании перспективных
информационных технологий;
- усиление контроля государства за
денежным оборотом;
- обеспечение внедрения новых
передовых информационных технологий в
розничных платежных системах.

Срок реализации 2002-2005 годы.

2. Введение


Несмотря на то, что платежные карточки стали широко использоваться в мире уже с середины 60-х годов XX века, рынок платежных карточек в Казахстане начал развиваться только с 1994 года. По упрощенной классификации платежные карточки можно разделить на карточки с магнитной полосой и микропроцессорные карточки. Карточка с магнитной полосой - основной платежный инструмент второй половины XX столетия, который, несмотря на его недостатки, продолжает широко использоваться в развитых странах. В свою очередь микропроцессорные карточки имеют значительные преимущества перед карточками с магнитной полосой по уровню защищенности, объему памяти и функциональности, но массовое их использование в платежных системах развитых стран тормозится большими инвестициями в системы, основанные на применении карточек с магнитной полосой. Страны, не имеющие большой истории применения платежных карточек, к которым относится и Республика Казахстан, имеют шанс сделать рывок по переходу на новые информационные технологии в этой сфере.
Подготовка к созданию Национальной межбанковской системы платежных карточек в Республике Казахстан началась в 1993 г., когда по заказу Национального Банка в период с 1993 по 1995 годы фирмой IВМ (США) и межбанковской рабочей группой было разработано Технико-экономическое обоснование Национальной системы электронных наличных денег и Дизайн интегрированной системы пластиковых карточек, согласно которым предполагалось развитие электронных наличных денег и дебетных/кредитных карточек. При этом система электронных наличных денег призвана была стать практически полным аналогом обычных банкнот и монет. Реализацией этого проекта должно было стать применение платежных карточек с интегральной микросхемой - электронный кошелек (микропроцессорная карточка, используемая для расчетов с продавцами товаров и услуг и хранящая в балансах (кошельках) данные о неиспользованной еще сумме денег и другие необходимые реквизиты).
Проект предусматривал осуществление малых розничных платежей по оплате товаров и услуг с помощью использования наличных электронных денег, а также дебетных и кредитных карточек. Дополнительно предлагалось хранить в электронном кошельке иностранную валюту для предоставления возможности сохранения электронных наличных денег от инфляции.
Предусматривалось, что Национальный Банк будет вводить в обращение электронные деньги путем продажи их банкам второго уровня также, как при продаже банкнот и монет. При этом денежная масса в обращении подразделялась бы на две части: электронные деньги и банкноты, монеты.
Проект не был востребован, в основном, исходя из-за уровня развития в тот период банковской системы Республики Казахстан. В настоящее время имеются все предпосылки для поэтапной реализации этого проекта. Во-первых, информационная инфраструктура банков второго уровня получила за этот период определенное развитие. Во-вторых, в Республике Казахстан сформировалась наиболее развитая среди стран СНГ платежная система, обеспечивающая межбанковские расчеты.
Первым шагом на пути к внедрению электронных наличных денег является создание Национальной межбанковской системы платежных карточек с применением микропроцессорных дебетных и кредитных карточек на основе концепции электронных кошельков. Предусматривается реализация концепции электронного кошелька не в "чистом" виде, т.е. до осуществления расчетов, деньги, учитываемые на микропроцессорных карточках клиентов, фактически будут оставаться в банке на лицевых счетах клиентов, позволяя таким образом аккумулировать их в банковской системе. Население получит возможность проведения расчетов за товары и услуги в любом месте Республики Казахстан и независимо от того, в каком банке обслуживается держатель такой карточки. Реализация именно этого подхода на пути к внедрению электронных наличных денег, отвечающего потребностям сегодняшнего времени, и предлагается данной Программой.

3. Анализ современного состояния проблемы

Розничная торговля в Республике Казахстан сегодня состоит практически из 100% наличного денежного оборота. Большинство населения не обслуживается в банках и получает оплату наличными. Клиенты, имеющие банковские счета, предпочитают снимать наличные деньги и оплачивать все свои расходы наличными деньгами.
На рынках с доминированием наличного оборота налоговым органам практически невозможно отследить и контролировать доходы налогоплательщиков. Основная часть наличных денег тратится на мелкие покупки. Именно по мелким платежам на рынке розничной торговли, различные отрасли производства и импортные поставщики могут распространять значительные объемы неучтенных товаров, и государство при этом сталкивается с проблемами сбора налогов. Большинство людей в настоящее время работают без надлежащей регистрации и, так как оплата происходит наличными деньгами, достаточно сложно собрать налоги с работника и работодателя. Государство не имеет в настоящее время механизмов, позволяющих регистрировать реальный объем потребления населения и оценивать состояние дел в сфере косвенного налогообложения.
Владельцу денег нужна прозрачность и он постоянно нуждается в подсчете имеющейся у него суммы денег. Вот почему он предпочитает хранить их в кошельке. Если бы он мог видеть остаточную сумму каждый раз, когда бы хотел, и его деньги в какой-то мере частично были бы защищены от инфляции, то нет причин, почему бы он отказался хранить деньги в банке и иметь к ним доступ с использованием платежных карточек. Однако для держателя такой карточки было бы важно, если бы правила изменились для всех одновременно.
Имеющиеся в настоящее время в Казахстане локальные и международные платежные системы на основе платежных карточек с магнитной полосой при всех их положительных сторонах не в состоянии удовлетворить рынок мелких платежей совершаемых ежедневно. Обслуживание мелких платежей нерентабельно при использовании платежных систем на основе карточек с магнитной полосой, работающих только в режиме "on-line" (режим обмена информацией по платежам с использованием платежных карточек при непосредственной связи торгового терминала с процессинговым центром в момент совершения оплаты товаров и услуг) из-за высокой стоимости обработки транзакций. Кроме того, степень развития телекоммуникационной сети в Республике Казахстан еще не позволяет повсеместно обеспечить необходимый уровень авторизации.
Платежным инструментом, удовлетворяющим потребности финансового рынка для осуществления мелких платежей, и способным работать в условиях слаборазвитой телекоммуникационной сети, является предлагаемая данной Программой микропроцессорная технология. Эта технология дает возможность аккумулирования денег на банковских счетах держателей карточек и осуществления платежей с их применением как в режиме "off-line" (режим обмена информацией по платежам с использованием платежных карточек без установления связи между процессинговым центром и торговым терминалом в момент совершения оплаты товаров и услуг), так и в режиме "оn-linе". Микропроцессорная "off-line" технология, в отличие от "on-line" технологии, не требует развитых сетей коммуникаций при создании инфраструктуры приема платежей, так как отсутствует оперативная необходимость использования телефонной линии для связи с процессинговым центром в момент совершения платежа.
На текущем этапе ряд банков второго уровня продолжают инвестировать значительные средства в свои платежные системы по локальным и международным платежным карточкам. Объем инвестиций, вложенных банками второго уровня в локальные и международные системы платежных карточек с магнитной полосой, уже составляет значительную сумму. При этом локальные платежные системы банков, как правило, не совместимы между собой и дальнейшие затраты на их развитие могут оказаться неэффективными или бросовыми при создании единой системы.
На текущем этапе необходимо объединение усилий для реализации современной Национальной межбанковской системы платежных карточек Республики Казахстан, реализация которой одновременно позволит обеспечить экономию средств банкам.
Национальным Банком Республики Казахстан предпринимаются меры по организации внедрения в Республике Казахстан Национальной межбанковской системы платежных карточек. В конце 2000 года Национальным Банком Республики Казахстан учреждено закрытое акционерное общество "Процессинговый центр", целью создания которого является формирование единого платежного пространства в Республике Казахстан для использования платежных карточек.

4. Цели и задачи Программы

Главными целями, на достижение которых направлена данная Программа, являются:
1) расширение внутренних инвестиционных возможностей путем аккумулирования в банковской системе Республики Казахстан значительных объемов финансовых средств за счет привлечения большой массы наличных денег, находящихся в мелкорозничном товарно-денежном обороте, путем перевода их в безналичный оборот;
2) создание масштабной безналичной розничной платежной системы с применением микропроцессорных платежных карточек, позволяющей сделать прозрачными финансовые потоки, обращающиеся в сфере розничной торговли.
Программа направлена на решение задач:
1) усиления контроля за денежным оборотом, уменьшения теневого оборота наличных денег и обеспечение полноты сборов налогов;
2) усовершенствования механизма выплаты зарплаты, пенсий, пособий;
3) оптимизации процесса сбора коммунальных платежей, оплаты услуг транспорта, связи;
4) содействия программам борьбы с коррупцией путем применения технологии микропроцессорных карточек в государственных структурах для осуществления бюджетных (налоговых, таможенных) и иных обязательных сборов в безналичной форме;
5) снижения социальной напряженности за счет исключения нецелевого расходования бюджетных средств и централизованного управления процессом предоставления льгот и пособий в рамках мероприятий по пенсионной реформе и программ предоставления адресных социальных льгот;
6) сокращения расходов на эмиссию адекватной массы наличных денег.
Программа предусматривает создание такой Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек, которая:
1) ориентирована на работу с национальной валютой;
2) предназначена для использования самыми широкими слоями населения;
3) ориентирована на рынок мелких и средних платежей;
4) независима от правил, жестко определяемых международными платежными системами, и тем самым отвечает интересам национальной безопасности;
5) позволяет иметь в памяти карточки такие данные как: регистрационный номер физического лица, регистрационный номер налогоплательщика, социальный индивидуальный код, паспортные, медицинские данные и прочие.
В целях оптимизации затрат банков второго уровня и последующей интеграции Национальной межбанковской системы платежных карточек с международными системами Программа предусматривает реализацию услуг для банков второго уровня по обеспечению маршрутизации и проведению клиринга платежей, осуществляемых с использованием платежных карточек международных систем.

5. Основные направления и механизмы реализации Программы

Для обеспечения внедрения и использования платежных карточек на всей территории Республики Казахстан в рамках Национальной межбанковской системы платежных карточек необходимо создание соответствующих условий и инфраструктуры для повсеместного использования микропроцессорных платежных карточек независимо от того, каким именно банком выпущена конкретная микропроцессорная платежная карточка.
Основными участниками Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек являются: банки, предприятия торговли и услуг и держатели платежных карточек.
Большая роль в эффективной реализации Национальной межбанковской системы платежных карточек на основе микропроцессорных карточек отводится Национальному Банку, банкам второго уровня, центральным и местным исполнительным органам Республики Казахстан.
Национальная межбанковская система платежных карточек должна позволять решать задачи выплаты через карточки заработной платы, довольствия для военнослужащих, пенсии пенсионерам и других адресных выплат, оплаты любых видов товаров и услуг, улучшения условий оплаты таможенных сборов и платежей, оптимизации сбора налогов и платежей налоговыми органами, учета медицинских услуг и т.п.
Национальная межбанковская система платежных карточек на основе микропроцессорных карточек должна обеспечивать реализацию следующих функций:
1) обработку транзакций по платежным карточкам, подготовку необходимых платежных документов;
2) подготовку информации для проведения взаиморасчетов между банками-участниками данной платежной системы;
3) маршрутизацию и клиринг платежей, осуществленных с использованием платежных карточек, в том числе и платежных карт международных платежных систем;
4) определение чистых позиций банков-участников для осуществления перевода денег в соответствии с чистыми позициями участников;
5) организация координации работ и обеспечения взаимодействия с государственными органами и банками второго уровня, поставщиками программно-технических средств, определения направлений технологического развития системы, размещения оптовых заказов на поставки оборудования для системы в целях минимизации стоимости для банков-участников и предприятий торговли и услуг;
6) организация технического и информационного обеспечения взаимодействия банков-участников в единой системе;
7) организация обслуживания сети приема платежных карточек (торговые терминалы, банкоматы);
8) организация создания и развития на базе микропроцессорных карточек систем электронной коммерции (Е-Соммеrсе), предоставления услуг по электронной коммерции коммерческим организациям, корпоративным и частным клиентам, государственным учреждениям;
9) организация реализации совместных проектов с государственными органами по созданию на базе Национальной межбанковской системы платежных карточек автоматизированной системы адресной социальной помощи населению, пенсионных и других бюджетных выплат, сбору налогов и пошлин.
В целях снижения кредитного риска и риска ликвидности при осуществлении платежей и переводов денег по операциям, связанным с использованием платежных карточек, платежи и переводы денег между банками- участниками Национальной межбанковской системы платежных карточек будут осуществляться через действующую межбанковскую систему перевода денег.
Банком-участником Национальной межбанковской системы платежных карточек может быть любой банк, осуществляющий выпуск платежных карточек и/или эквайринг. При этом, под эквайринговой деятельностью следует понимать деятельность банков, включающая в себя операции по принятию денег, поступающих в пользу предприятий торговли и услуг согласно условиям договора с предприятиями торговли и услуг и/или условиями платежного документа, составленного предприятием торговли и услуг при осуществлении платежа с использованием платежной карточки, а также осуществление операций по выдаче наличных денег держателям платежных карточек, не являющимися клиентами данного банка. В функции банка-участника входит выпуск платежных карточек, их персонализация и менеджмент, ведение карт-счетов, участие в межбанковских расчетах и клиринге. Филиалы банка-участника могут самостоятельно осуществлять выпуск платежных карточек и эквайринг. Такая возможность позволит находить оптимальные с экономической и организационной точек зрения решения о формах участия того или иного банка или его филиала в данной платежной системе. Прибыль банки получают от размещения денег из среднемесячных переходящих остатков на лицевых счетах, торгового бизнеса, от выпуска и обслуживания платежных карточек.
Организации работодателей ответственны за перевод зарплат на банковские счета клиентов (используя пакетные файлы) и выплату других оплат в различные пенсионные и страховые фонды. Большим организациям должна предоставляться возможность инсталлировать on-line терминалы для обновления информации о деньгах на карточки и получения другой информации о клиенте, если компания предоставляет дополнительные услуги своим работникам. Работодатель может оплачивать часть стоимости карточек своих работников, а также использовать карточки для регистрации работников.
Страховому бизнесу также должна предоставляться возможность использовать микропроцессорные платежные карточки и сеть приема этих карточек для предоставления своих услуг страхования клиентам - держателям платежных карточек. Использование такой инфраструктуры и оплата только ее эксплуатации позволит страховым организациям создать кардинально новый путь клиентских взаимоотношений на самом низком ценовом уровне за счет сокращения операционных расходов по обработке транзакции.
Организациям торговли и услуг для приема платежных карточек Национальной межбанковской системы платежных карточек при оплате товаров и услуг необходимы устройства приема карточек - POS терминалы (электронно- механическое устройство, посредством которого производится оплата товаров и услуг с использованием платежных карточек).
В зависимости от размера бизнеса организации торговли и услуг могут использовать универсальное устройство с поддержкой on-line соединения с принтером или же более дешевый off-line терминал. Необходимо предусмотреть возможность аренды терминального оборудования, не выкупая его полностью, а также возможность получения арендной платы, включая ее в состав банковской эквайринговой комиссии.
Для повышения привлекательности использования карточек целесообразно на первом этапе принятие ряда стимулирующих мер. Такие меры могут включать:
1) нормативные (предоставление льгот и скидок пенсионерам, предусмотренных законодательством Республики Казахстан);
2) коммерческие (комиссии по карточкам, скидки при покупках, лотереи);
3) сервисные (приоритеты, клубное членство).
В этих случаях, приемлемо покрытие части стоимости карточки или распределение выплаты этой стоимости.

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

Источниками финансирования являются средства, инвестируемые Национальным Банком Республики Казахстан, банками второго уровня, другими организациями для организации необходимой инфраструктуры и обеспечения деятельности оператора Национальной межбанковской системы платежных карточек. Инвестиции для этих целей из государственного бюджета не требуется. В случае привлечения инвестиции иностранных организаций, контрольный пакет акций оператора Национальной межбанковской системы платежных карточек должен принадлежать казахстанской стороне.

7. Ожидаемые результаты от реализации Программы

Реализация всех мероприятий, предусмотренных данной Программой позволит обеспечить: государственным органам:
1) усиление контроля над денежным оборотом, уменьшение теневого оборота наличных денег и обеспечение полноты сборов по косвенным налогам;
2) аккумулирование в банковской системе значительных кредитных ресурсов для инвестирования в реальный сектор экономики;
3) организация эффективного контроля за поступлением и использованием бюджетных денег и соответственно исключение возможности злоупотреблений со стороны представителей государственных органов и структур;
4) создание эффективных возможностей прогнозирования поступлений в республиканский и местный бюджеты;
5) сокращение расходов, связанных с поддержанием в обращении (эмиссией) адекватной массы наличных денег;
6) устранение причин криминализации экономики, связанных с неконтролируемым денежным потоком;
7) возможность внедрения безналичных расчетов при реализации мероприятий по социальной поддержке населения, обеспечение гарантированной выплаты социальных пособий, ежемесячных пособий на детей, пенсий, предоставление дополнительных услуг населению.
Банкам второго уровня:
1) функционирование в едином "платежном" пространстве и обслуживание населения, торгово-сервисных предприятий по платежным карточкам, эмитированным другими банками;
2) расширение клиентской базы, улучшение качества учета;
3) привлечение дополнительных денежных средств населения;
4) увеличение доходов от эквайринговых услуг;
5) сокращение издержек, связанных с эмиссионно-кассовой работой (инкассация, обработка, хранение денег);
6) практически полное исключение финансовых потерь и рисков от взломов системы и подделки карточек, поскольку в системе будут использоваться микропроцессорные карточки в сочетании со специальной технологией организации расчетов и защиты информации;
7) уменьшение нагрузки на центральную компьютерную систему банка-участника в связи с использованием режима off-line при выполнении массовых операций оплаты товаров и получения наличных денег. Простота, быстрота, надежность операций электронной инкассации терминальных карточек и карточек банкоматов, экономия на прокладке или аренде линий связи;
8) возможность обслуживания на терминальном оборудовании, как микропроцессорной карточки, так и карточки с магнитной полосой других карточных платежных систем.
Организациям торговли и услуг:
1) привлечение дополнительного числа клиентов, осуществляющих расчеты по платежным карточкам;
2) улучшение качества учета;
3) снижение расходов на инкассацию, хранение и обработку денежной наличности;
4) оперативность обслуживания клиентов, отсутствие затрат времени на проведение авторизации, отсутствие необходимости ручного составления и обработки бумажных документов, простота операций, не требующих специальных знаний и подготовки персонала для работы с оборудованием;
5) простой удобный контроль над всеми совершаемыми платежными операциями со стороны администрации торговой организации;
6) возможность приема карточек к оплате в крупных и мелких торговых точках;
7) возможность принимать к обслуживанию на том же торговом терминале как микропроцессорные карточки, так и традиционные магнитные карточки.
Клиентам - держателям микропроцессорных карточек:
1) отсутствие рисков потери, ограбления, ошибок в расчетах, технические гарантии защиты от мошенничества;
2) возможность получения дополнительного дохода в виде процентов по вкладу, при этом деньги, находящиеся на карточке, входят в общий баланс карточного счета;
3) оперативность совершения покупок, возможность использования карточки для крупных и мелких покупок;
4) при утрате микропроцессорной карточки неизрасходованная часть средств остается в банке и может быть возвращена клиенту;
5) возможность осуществлять денежные переводы и оплаты счетов с помощью карточки;
6) легкий, удобный контроль финансовых операций по списку транзакций на микропроцессорной карточке клиента, возможность получения справки по последним операциям в любой торговой точке, банкомате или офисе банка в режиме оff-linе, или справку по актуальному балансу карточки так часто, как это окажется необходимым;
7) возможность загрузки средств на микропроцессорную карточку через терминал самообслуживания.
Всем организациям:
1) снижение затрат на кассовое обслуживание работников;
2) улучшение качества учета.

8. План мероприятий по реализации Программы развития
Национальной межбанковской системы платежных карточек
на основе микропроцессорных карточек <*>

Сноска. Раздел 8 - в редакции постановления Правительства РК от 14 августа 2003 г. N 817 ; с изменениями - от 31 августа 2004 года N 913 . ____________________________________________________________________
N ! Мероприятие !Ответствен-!Форма за-!Срок !Предпо-!Источники
п/п! !ные за ис- !вершения !испол-!лагае- !финанси-
! !полнение ! !нения !мые !рования
! ! ! ! !расходы!
--------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7
--------------------------------------------------------------------
1 Разработать Пра- Нацбанк (по Постанов- 4 Расходы Финанси-
вила функциониро- согласова- ление квар- не пла- рование
вания Националь- нию), ЗАО Правления тал нируют- не тре-
ной межбанковской "Процессин- Нацбанка 2002 ся буется
системы платежных говый года
карточек на осно- центр" (по
ве микропроцес- согласова-
сорных карточек нию)

2 Подготовить кон- Нацбанк (по Подготов- 4 Расходы Финанси-
курсные требова- согласова- ленные квар- не пла- рование
ния для проведе- нию), МТК, конкурс- тал нируют- не тре-
ния тендера по МФ, ЗАО ные тре- 2002 ся буется
выбору поставщи- "Процессин- бования года
ков оборудования говый и создан-
и программного центр" (по ная кон-
обеспечения для согласова- курсная
функционирования нию), банки комиссия,
Национальной второго выбор
межбанковской уровня (по поставщи-
системы платежных согласова- ка(ов)
карточек на осно- нию)
ве микропроцес-
сорных карточек,
формирование тен-
дерной комиссии и
проведение кон-
курса

3 Провести семинары Нацбанк (по Информа- 2002- Расходы Финанси-
среди участников согласова- ция Пра- 2004 не пла- рование
Национальной меж- нию), ЗАО витель- годы нируют- не тре-
банковской систе- "Процессин- ству ся буется
мы платежных кар- говый
точек на основе центр" (по
микропроцессорных согласова-
карточек нию)

4 Провести пропа- Нацбанк (по Публика- 2002- Расходы Финанси-
гандистскую и согласова- ции и 2004 не пла- рование
разъяснительную нию), ЗАО выступле- годы нируют- не тре-
работу в целях "Процессин- ния в СМИ ся буется
популяризации и говый
использования центр" (по
платежных карто- согласова-
чек в сфере тор- нию), банки
говли и услуг второго
среди широкого уровня (по
круга населения согласова-
в средствах нию)
массовой инфор-
мации

5 Разработать Нацбанк (по Проект 4 Расходы Финанси-
проект постанов- согласова- постанов- квар- не пла- рование
ления Правитель- нию) ления тал нируют- не тре-
ства о внесении Прави- 2003 ся буется
изменений в пос- тельства года
тановление Прави-
тельства Респуб-
лики Казахстан
от 28 сентября
1999 года N 1464 "О мерах по со-
вершенствованию
порядка выплаты
заработной платы,
стипендий, пен-
сий, пособий и
других денежных
выплат за счет
средств государ-
ственного бюдже-
та" в части пе-
речисления зара-
ботной платы
работников госу-
дарственных уч-
реждений, госу-
дарственных пред-
приятий и органи-
заций с участием
государства на
карт-счета, от-
крытые в банках
второго уровня

6 Рекомендовать Нацбанк (по Рекомен- 4 Расходы Финанси-
банкам второго согласова- дации квар- не пла- рование
уровня и ОАО нию) тал нируют- не тре-
"Казпочта" обес- 2003 ся буется
печить установ- года
ление в своих
подразделениях,
обслуживающих
население, обо-
рудования для
проведения опера-
ций по платежам в
бюджет, а также
по оплате комму-
нальных услуг,
услуг связи с
использованием
платежных карто-
чек

7 (Строка исключена - постановлением Правительства РК от 31 августа 2004 года N 913)

8 Рассмотрение воз- Минздрав, Предложе- 3 Расходы Финанси-
можности исполь- МЭБП, ЗАО ния в квар- не пла- рование
зования техноло- "Процессин- Нацбанк тал нируют- не тре-
гий платежных говый 2004 ся буется
карточек и обслу- центр" (по года
живания их в рам- согласова-
ках Национальной нию)
межбанковской
системы платежных
карточек на осно-
ве микропроцес-
сорных карточек
при реализации
мероприятий по
внедрению обяза-
тельного меди-
цинского страхо-
вания

9 Провести органи- Банки вто- Отчеты в 4 Расходы Финанси-
зационные меро- рого уровня Нацбанк, квар- не пла- рование
приятия по обес- (по согла- информа- тал нируют- не тре-
печению торговыми сованию), ция в 2004 ся буется
терминалами орга- ЗАО "Про- Прави- года
низаций торговли цессинго- тельство
и сервиса вый центр"
(по согла-
сованию),
акимы об-
ластей, го-
родов и
районов

10 При реализации МФ, АИС, Проект 1 Расходы Финанси-
Программы перехо- МЮ, МВД, норматив- квар- не пла- рование
да на единый но- ЗАО "Про- ного пра- тал нируют- не тре-
мер физического цессинго- вового 2005 ся буется
(юридического) вый центр" акта года
лица (ИН (БИН)) в (по согла-
целях создания сованию)
Национальных
реестров Респуб-
лики Казахстан
использовать тех-
нологии платежных
карточек для их
обслуживания в
рамках Националь-
ной межбанковской
системы платежных
карточек на осно-
ве микропроцес-
сорных карточек
--------------------------------------------------------------------