Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсiздігі тұжырымдамасы туралы" өкiмінің жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 1 тамыздағы N 772 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:
Қазақстан Республикасы Президентiнің "Қазақстан Республикасының экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы туралы" өкiмiнiң жобасы Қазақстан Республикасы Президентiнiң қарауына енгiзілсiн.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Mинистрі

Жоба

Қазақстан Республикасы Президентінің Өкімі

Қазақстан Республикасының экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасының экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мақсатында қаулы етемін:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы (бұдан әрi - Тұжырымдама) мақұлдансын.
2. Қазақстан Республикасының Үкiметi үш ай мерзiмде Тұжырымдаманы iске асыру жөнiндегi iс-шараларды әзiрлесiн.

Қазақстан Республикасының
Президентi

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2003 жылғы ___________
N ______ өкімімен
мақұлданған

Қазақстан Республикасының
экологиялық қауіпсіздігі
тұжырымдамасы

Астана, 2003 ж.

Жалпы ережелер

Кез келген мемлекеттiң барлық әлеуметтiк-экономикалық жүйесiн экологияландыру экологиялық проблемаларды табысты шешудiң және экологиялық апаттарды болдырмаудың негiзi болып табылатынын әлемдiк тәжiрибе көрсетiп отыр.
Экологиялық қауiпсiздiк ұлттық қауiпсiздiктiң құрамдас бөлiгi ретiнде орнықты дамудың мiндеттi шарты болып табылады және табиғи жүйелердi сақтаудың әрi қоршаған ортаның тиiстi сапасын қолдаудың негiзi болады.
Осы экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасы "Қазақстан-2030" Стратегиясының басымдықтарын негiзге ала отырып, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгi әлеуметтiк-экономикалық дамуының Стратегиялық жоспарына сәйкес, Йоханнесбург қаласында өткен Орнықты дамыту жөнiндегi дүниежүзiлiк саммит қарарының және XXI ғасырдағы күн тәртiбiнiң негiзгi ережелерi, қоршаған орта мен даму жөнiндегi Рио-де-Жанейро қағидаттары ескерiле отырып, әзiрлендi.
"Қазақстан-2030" Стратегиясының 1998-2000 жылдарда белгiленген кезеңiне мiндеттердi iске асыру барысында 90-шы жылдардың басымен салыстырғанда қоршаған ортаны қорғау саласында мемлекеттiк бақылауды күшейтудiң және мiндеттi экологиялық сараптаманы енгiзудiң есебiнен қоршаған ортаны ластау қарқыны едәуiр төмендедi.
Қоршаған орта жай-күйiнiң нормативтiк көрсеткiштерiне қол жеткiзе отырып, экологиялық қауiпсiздiктiң оңтайлы деңгейiн қамтамасыз ету қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыруды кезең-кезеңiмен (2010 жылға дейiн) жүзеге асыруды және оның жай-күйiн жақсартуды (2010-2030 жылдар) көздейдi.

1. Экологиялық қауiпсiздiктiң мақсаттары
мен негiзгi қағидаттары

Экологиялық қауiпсiздiк саласындағы мемлекеттiк саясат Қазақстан Республикасының Конституциясы негiзiнде жүзеге асырылады және табиғи жүйелердiң, қоғамның өмiрлiк маңызы бар мүдделерi мен жеке адамның құқықтарының қоршаған ортаға антропогендiк және табиғи әсер етудiң нәтижесiнде туындайтын қатерлерден қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған.
Мемлекеттiң экологиялық қауiпсiз дамуы мынадай қағидаттарға негізделедi:
экологиялық қауiпсiздiктiң аймақтық және жергiлiктi мiндеттерiн экологиялық дағдарыстың алдын алудың жаhандық және ұлттық қауiпсiздiк мақсаттарына бағындыруға;
адамның денсаулығына және қоршаған ортаға келтiрiлген нұқсанды мiндетті түрде өтеуге (табиғат пайдаланушы мен ластаушы төлейдi);
өндiрiстiк күштердi дамыту мен орналастыруды экологиялық-экономикалық теңдестiруге (экологиялық сыйымдылық қағидатына);
кейiн экологиялық сараптама жасай отырып, қоршаған ортаға шаруашылық және өзге де қызметтiң әсер етуiн мiндеттi түрде бағалауға;
оның экологиялық ақпаратқа қол жеткiзуi, қоршаған ортаны қорғау саласында шешiм қабылдауға қатысуы мен сотқа жүгiнуi жолымен халықтың хабардарлығы және экологиялық проблемаларды шешуге қатысуы;
халықаралық ынтымақтастықта және халықаралық құқық нормаларының сақталуындағы әрiптестiкке.

2. Экологиялық қауiпсiздiк қатерлерi және
оларды болдырмау жолдары

Қазақстанның экологиялық қауiпсiздiгiнiң қатерлерi (экологиялық проблемалары) олардың маңызы мен шешу деңгейiне қарай жаһандық, ұлттық және жергiлiктi болып бөлiнедi.

2.1. Жаhандық экологиялық проблемалар

Климаттың өзгеруi
Қазақстан Республикасы 1995 жылы БҰҰ-ның климаттың өзгеруi жөнiндегi негiздемелiк конвенциясын бекiттi, оны iске асыру үшiн атмосферадағы парниктiк газдардың шоғырлануын тұрақтандыруға, табиғаттық-климаттық жүйеге қауiптi антропогендiк әсер етуге жол бермейтiн деңгейде қол жеткiзу қажет.
Базалық 1990 жылмен салыстырғанда Қазақстанда парниктiк газдардың жиынтық шығарындылары жылына 200 млн. тоннаға төмендегенiн ескере отырып, негiзгi шаралар осы деңгейi ұстап тұруға бағытталуы тиiс.
1999 жылы Қазақстан осы Конвенцияның Киото хаттамасына қол қойды. Қазақстанның мәлiмдемесi бойынша көрсетiлген хаттама бекiтiлген және ол күшiне енген жағдайда Қазақстан парниктiк газдарды азайту жөнiндегi сандық мiндеттемелердi өзiне ала отырып, 1-қосымшаның Тарабы болатыны туралы Конференция талаптары арнайы шешiм қабылдады, бұл бiздiң ел үшiн халықаралық инвестицияларды тарту бойынша зор перспектива ашады.
Сонымен қатар, жоғарыда келтiрiлген факторларды және әлемдiк тәжiрибенi назарға алып отырып, Қазақстанның Киото хаттамасын бекітуiнiң орындылығына әлеуметтiк-экономикалық талдау жасау ұйғарылды.

Озонды қабаттың жай-күйi
Болжамдар бойынша соңғы бiрнеше ондаған жылдары антропогендiк қызмет табиғи факторларды, оның iшiнде күн белсендiлiгi циклының әсерiн баса отырып, озон қабаты жай-күйiнiң өзгеруiн толық айқындайтын болады. 1973 жылдан бергi бақылау Қазақстанның үстiндегi озон қабатының қалыңдығы 5-7%-ға жұқарғанын көрсетедi.
Озон қабатын қорғау туралы Вена конвенциясына және Озон қабатын бүлдiретiн заттар жөнiндегi Монреаль хаттамасына сәйкес қабылданған реттеу бойынша шаралар озонды бүлдiрушi заттар өндiрiсiнiң 1986 жылмен салыстырғанда 85%-ға қысқарылуына ықпал етті.
Бiздiң ел көрсетiлген құжатты бекiттi (1998 жылы) және оған сәйкес озонды бүлдiретiн заттарды пайдалануды қысқарту мен оларды айналыстан алу жөнiндегi мiндеттемелердi iске асыру басталды.

Биологиялық әркелкілiктi сақтау
Қазақстанның экожүйелерi Орталық Азияның және жалпы құрлықтың экожүйелерiндегi биологиялық әркелкiлiгiнiң бiргейлiгiмен ерекшеленедi.
Сонымен бiрге, антропогендiк факторлардың әсерiмен Қазақстанда көптеген жануарлар түрлерiнiң саны азайды және олардың тiршiлiк ету аясы тарылды.
Биологиялық әркелкілiктi сақтаудың негiзгi бағыттары:
биологиялық әркелкiлiгi оны құрылымдық ұйымдастырудың (түрi, популяциялық, биогеоценоттық, ландшафтық және өңiрлiк) әртүрлi деңгейлерiнде жай-күйiн бағалау және оның объектiлерiн түгендеу;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың (ЕҚТА) желiсiн дамыту және оларды жасанды түрде молайту арқылы сирек түрлерiнiң табиғи популяциясын қолдау;
жолсыздықтарға жол берiлген аумақтарда қазiргi табиғи және антропогендiк-ынталандыру процестерiнiң трендтерiн ескере отырып, биологиялық әркелкiлiктi қалпына келтiру.

Жердiң шөлейттенуi мен азып-тозуы
Қазақстанда едәуiр жер алаңы (аумақтың 66%-ы) белгiлi бiр дәрежеде шөлейттену мен азып-тозу процесiне ұшыраған, мұның өзi ауыл шаруашылығы айналымын шығаруға әкеп соғады. Бұл ауыл шаруашылығын экстенсивтi жүргiзуге, пайдалы қазба кен орындарының кен өндiрiлетiн аумақтарының, тасымалдау мен қайта өңдеу аудандарының мұнай өнiмдерi мен көмiрсутектi шикiзаттар және радиоактивтi қосындыларымен ластануы туындады.
Көрсетiлген процестердi болдырмау үшiн:
азып-тозған жерлердi қалпына келтiру және топырақты құнарландыру;
жердi пайдалануды мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiру;
экологиялық тұрақты жер пайдаланудың экономикалық тетiктерiн енгiзу қажет.

2.2. Ұлттық экологиялық проблемалар

Экологиялық апат аймақтары (Арал және Семей өңiрлерi)
Арал және Семей өңiрлерi экологиялық апат аймағы деп жарияланды, онда қолайсыз экологиялық жағдай салдарынан халықтың денсаулығына елеулi зиян келтiрiлдi және табиғи экологиялық жүйенiң бұзылуы, өсiмдiк пен жануарлар дүниесiнiң азып-тозуы орын алды.
Қазiргi уақытта бұрынғы Семей полигонының маңындағы аудандарда (халық саны 71,9 мың адам 85 елдi мекен) халықтың онкологиялық ауруының және одан өлуiнiң, қан айналысы жүйесi ауруының, жаңа туылғандардың арасында дамуындағы кемiстiктердiң және ерте қартаюға әсер етудiң жоғары деңгейi байқалады.
Арал өңiрiндегi экологиялық апат аймағында (халық саны 186,3 мың адам 178 елдi мекен), әсiресе әйелдер мен балалар арасында асқазан-iшек аурулары мен анемия ауруларының, балалар өлiмiнiң және туа бiткен паталогияның жоғары деңгейi байқалады.
Проблемаларды шешудiң негiзгi бағыттары:
экологиялық апат аймағында тұратын халықтың әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық жағдайларын кешендi талдау;
Арал өңiрi мен Семей өңiрi аумақтарын экологиялық бағалауды және ядролық жарылыстар мен өзге факторлардың халық денсаулығына және қоршаған ортаға әсерiнiң зардаптарын ескере отырып, сауықтыру-оңалту iс-шараларын әзiрлеу;
Экологиялық апат аймақтарындағы халықтың iшкi көшi-қоны және осы аймақтар аумақтарын шаруашылыққа пайдалану бағдарламаларын әзiрлеу.

Каспий теңізі қайраңының ресурстарын қарқынды игеру
Каспий теңiзi бассейнi мемлекеттерiнiң көмiрсутек ресурстарын кеңiнен игеруi теңiз және теңiз жағалауы экожүйелерiне терiс әсер етуiнiң ауқымын ұлғайтады.
Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игерудiң мемлекеттiк бағдарламасына сәйкес 2005 жылдың аяғына дейiн теңiз экожүйесiне нұқсан келтiрмей мұнай өндiрудiң ықтимал шектi деңгейiн анықтау бойынша арнаулы зерттеулер жүргiзу, иесiз ұңғы мен басқа да тарихи ластайтындарды жою және алауларда iлеспе газды жағуды тоқтату көзделген.
Қазiргi уақытта Каспий теңiзiнiң коммерциялық ресурстарын пайдалану және Каспийдiң экожүйесiн қорғау алдағы уақыттағы iс-шараларға қатысты Каспий бойы елдерiнiң арасындағы өзара iс-қимыл жөнiндегi негiзгi бағыттар айқындалған Каспий теңiзiнiң теңiздегi қоршаған ортасын қорғау жөнiндегi негiздемелiк келiсiм мен Басым iс-қимылдардың өңiрлiк стратегиясының жобаларын қабылдау бойынша халықаралық деңгейде жұмыс жүргiзiлуде.

Қоршаған ортаның халықтың денсаулығына әсері
Адамның ауруларының көптеген түрлерi қоршаған ортадағы келеңсiз өзгерiстермен тiкелей немесе жанама түрде байланысты екенi анықталған, бiрақ халықтың науқастануының экологиялық факторлармен себеп-салдарлық байланыстарын анықтау мәселелерi жеткілiктi зерттелмеген күйде қалып отыр. Осыған байланысты медицина экологиясы саласында медицина-бағалау-мониторингтiк географиялық зерттеулердi жүргiзе отырып, жұмыстарды кеңейту қажет.

"Тарихи" ластанулар
"Тарихи" ластану көздерiне қазiргi уақытта иесiз қалған объектiлер: мұнай-газ ұңғылары, шахталар, кенiштер (оның iшiнде радиоактивтi қалдық бap), қалдық сақтағыштар мен сарқынды суларды жинақтағыштар жатады.
Бұл проблеманың кейбiр шешiмдерi iске асырылып отырған уран өндiру өндiрiсiнiң радиоактивтi қалдықтарын жою жөнiндегi бағдарламаны және иесiз мұнай мен гидрогеологиялық ұңғыларды жою жөнiндегi бюджеттiк бағдарламада анықталған.
"Тарихи" ластану барлық объектiлерiнiң қоршаған ортаға әсер етуiн бағалай отырып, оларды толық түгендеудi жүргiзу негiзiнде оларды жою жөнiндегi бағдарламалар әзiрлеу, сондай-ақ, тарихи ластанулардың пайда болуын болдырмайтын тетiктерiн (жою қорларын және т.б.) енгiзу көзделедi.

Шекара аралық сипаттағы экологиялық проблемалар
Шекара аралық экологиялық проблемаларға: суды болу, шекара аралық су объектiлерiнiң, атмосфералық ауаның және топырақтың ластануы, қауiптi қалдықтарды ауыстыру, шекара маңы пайдалы қазба кен орындарын өндiру, бiрегей табиғи кешендердi сақтау жатады.
Көрсетiлген проблемаларды шешу шекара мемлекеттерiнiң бiрлескен iс-қимылымен халықаралық шарттар шеңберiнде белгiленедi.

Әскери-ғарыштық кешен полигондарының әсерi
Қазiргi уақытта 4 әскери сынақ полигоны және "Байқоңыр" кешенi жұмыс iстейдi. Қоршаған ортаға жағымсыз әсер ететiн жерге құлаған зымыран бөлшектерi, жоғары уытты отынның төгiлуi және басқа да факторлар қоршаған орта үшiн айрықша қауiптi.
Осыған байланысты, олардың қызметiнiң зардаптарын жою бойынша шаралардың кешенiн әзiрлей отырып, полигондар аумақтары экологиялық жай-күйiнiң мониторингi жөнiнде жұмыстар ұйымдастыру қажет.

2.3. Жергiлiктi экологиялық проблемалар

Ауа бассейнiнiң ластануы
Атмосфераның негiзгi ластануы түстi металлургия, жылу энергетикасы, қара металлургия, мұнай-газ кешенi кәсiпорындарының шығарындыларына байланысты. Бұл ретте, өндiрiс орталықтарындағы халықтың едәуiр бөлiгi өндiрiстiң зиянды шығарындыларының тiкелей әсер ету аймағында тұрады, мысалы, кәсiпорындардың 20%-дан астамының нормативтiк санитарлық-қорғау аймақтары жоқ. 10 қала ең ластанғандардың қатарына жатады, олардың 8-iнiң ауасының ластану деңгейi жоғары.
1993-2000 жылдары атмосфераға зиянды заттардың шығарылуы 5,1 млн. тоннадан 3,2 млн. тоннаға дейiн, негiзiнен өндiрiстiң құлдырауынан қысқартылды.
Соңғы жылдары экономиканың көтерiлуi жағдайының өзiнде шығарындыларды 3,2-3,4 млн. тонна деңгейiнде тұрақтандыруға қол жеткізілдi және 2010 жылға дейiн оларды жоспарлы төмендетуге кірiсу көзделуде.

Су ресурстарының сарқылуы және ластануы
Қазақстан су ресурстарының тапшылығы зор елдер санатына жатады. Қазiргi уақытта су объектiлерiн кен өндiру, металлургия және химия кәсiпорындары, қалалардың коммуналдық қызметтерi қарқынды түрде ластайды. Ертiс, Нұра, Сырдария, Iле өзендерi ең лас өзендер.
Республикада бар ресурстарды өзен ағындарын реттеу, ағындарды бассейнiшiлiк және өңiраралық қайта бөлу, жер асты және қайтымды суларды тиiмдi пайдалану, суды көп қажет ететiн өндiрiстердi шектеу, суды үнемдейтiн және су айналымы технологияларын енгiзу, сондай-ақ суды бөлу және суды пайдалану саласында суды пайдалану саласындағы өндiрiстен тыс ысырабын азайту бойынша iс-шаралардың есебiнен арттыру және олардың сапасын жақсартуға болады.

Радиоактивтi ластану
Қазақстанда алты iрi уран өндiретiн геологиялық провинциялар, көптеген ұсақ кен орындары мен уран байқалатын кенiштер бар, олар табиғи радиоактивтiк артып кету деңгейiне негiз болады.
Оларды азайту үшiн халықтың денсаулығына терiс әсерiн кеңiнен зерттеу жүргiзу және шектеу шараларының кешенiн қабылдау қажет.
Уран өндiрушi кәсiпорындар мен ядролық жарылыс жүргiзiлген жерлерде жинақталған қалдықтар қатер төндiредi. Мұндай объектiлерде қайта өңдеу бойынша iс-шаралар жүргiзу үшiн түгендеу және олардың қоршаған орта мен халықтың денсаулығына әсер етуiн бағалау жұмыстарды аяқтау қажет.
Елде 50 мыңнан астам iстен шыққан иондаушы сәулелердiң пайдаланылған көздерi жинақталған және 700-ден астам бақылаусыз көздер, оның iшiнде олармен жанасқан адамдар үшiн 13 көз анықталды. Оларды көму мен тасымалдау проблемасын шешу тиiстi қаржыландыруды талап етедi.

Өндiрiстiк және тұрмыстық қалдықтардың жинақталуы
Республикада 20 млрд. тоннадан астам өндiрiстiк және тұтыну қалдықтары, оның iшiнде 6,7 млрд. тонна улы қалдықтар жинақталған, бұл ретте олардың өсу үрдiсi байқалады. Өндiрiстiк қалдықтардың жинақталуының сандық көрсеткiштерiн тұрақтандыру және оларды "тарихи" санатқа аудару жағдайын мүлде жою қажет.
Қатты тұрмыстық қалдықтардың негiзгi массасы компоненттерге бөлiнбей ашық қоқыстарға шығарылады және жиналады, олардың 97%-ы табиғат қорғау заңнамасының талаптарына сай емес. Оларды орналастыру мен жайластыру қоршаған ортаға әсерiнiң жобасы жасалмай және бағаланбай жүзеге асырылады. Республикада тек қатты тұрмыстық қалдықтардың 5%-ы ғана кәдеге жаратылады және өртеледi.
Жергiлiктi атқарушы органдар қатты тұрмыстық қалдықтарды шығару бойынша тиiстi қызметтер мен кәсiпорындар ұйымдастыру, оларды қайта өңдеу және кәдеге жаратудың қазiргi технологияларын енгiзу жөнiнде нақты шаралар қабылдауы қажет.

Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар
1993 жылдан бастап Қазақстанда терiс экологиялық зардаптары бар 270-тен астам iрi төтенше жағдайлар тiркелдi, бұл ретте жалпы тiкелей материалдық нұқсан 370 млн. доллардан астамды құрады. Оларды болдырмау үшiн табиғи және техногендiк сипаттағы ықтимал төтенше жағдайлардың экологиялық қатерiн бағалау және болжау жүйесiн әзiрлеу, сондай-aқ олардың зардаптарын жою қажет.
Шекара аралық сипаттағы төтенше жағдайларды жою үшiн шекара аралық мемлекеттермен бiрлескен iс-шараларды әзiрлеу және іске асыру көзделедi.

3. Экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудің
негізгi бағыттары

Экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi бағыттары экономиканы, заңнаманы және қоғамды экологияландыру болып табылады.

3.1. Экономиканы экологияландыру

Табиғаттың тұрақты пайдаланылуын қамтамасыз ету
Табиғатты пайдаланудың экологиялық қауiпсiздiгi өндiрiстiң табиғатқа тәуелдiлiгiн азайту және экономиканың зат пен энергия алмасудың биосфералық процестерiне ықпалын кемiту арқылы ресурстық-экологиялық тепе-теңдiктi сақтауды қамтиды.
Бұл ретте мынадай:
табиғаттың регенерациялық әлеуетiн арттыру;
ресурстарды үнемдейтiн технологияларды дамыту;
экологиялық жағынан лас өндiрiстердiң үлесiн кемiту;
әзiрленетiн барлық мемлекеттiк, өңiрлiк және салалық бағдарламаларға экологиялық шарттар мен талаптарды енгiзу шаралары қабылдануы тиiс.

Табиғатты пайдалануға жаңа экономикалық тетiктердi енгiзу
Табиғатты пайдаланушылардың табиғатты қорғау қызметiнiң тиімділігі қаржылай көтермелеудi жасау арқылы айқындалады. Табиғатты пайдаланудағы жаңа экономикалық тетiктер баға құрау жүйесiне экологиялық сипаттамаларды енгiзудi, табиғатты ақы төлеп пайдалану жүйесiн жетiлдiрудi және мiндеттi экологиялық сақтандыруды көздейдi.

Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласындағы мемлекеттiк бақылау жүйесiн жетiлдiру
Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалану саласындағы мемлекеттiк бақылаудың тиiмдiлiгi оны жүзеге асыруда мемлекеттiк басқару мен мемлекеттiк органдар деңгейлерi арасында жіті ажыратумен айқындалады.
Мемлекеттiк бақылау жүйесiн одан әрi жетiлдiру:
шаруашылық қызметi экологиялық жағынан қауiптiге жататын объектiлерде өндiрiстiк бақылау мен мониторингтiң деңгейiн халықаралық стандарттар деңгейiне жеткізудi;
экологиялық аудиттi енгiзудi көздейдi.

Табиғатты пайдалану мен экологиялық сараптаманың рұқсат беру жүйесiн оңтайландыру
Әлемнiң дамыған елдерiнде қоршаған ортаны ластауға рұқсат беру жобалық құжаттамаға экологиялық сараптама жасаудың негiзiнде жүзеге асырылады, мұның өзi табиғатты пайдаланушылармен жүргiзiлетiн жұмыстың тиiмдiлiгiн арттырады.
Қазақстанда, қоршаған ортаға әсердi бағалаумен және экологиялық сараптамамен қатар, кәсiпорындар қоршаған ортаны ластауға жыл сайын рұқсат алуға тиiс. Қазiрдiң өзiнде 35 мыңнан асатын кәсiпорындар санының жыл сайын ұдайы арта түсуi құжаттаманы талдауға салғырт қарауға жағдай жасайды. Осыған байланысты халықаралық тәжiрибенi пайдалана отырып, табиғатты пайдаланушы қызметiнiң жобалық шарттарының өзгеруiн ескере отырып, рұқсаттардың қолданылуы мерзiмдерiн қайта қарау арқылы рұқсат беру жүйесiн оңтайландыру.

Экологиялық мониторинг жүйесiн жетiлдiру
Қазiргi заманғы бақылау желiсi қажеттi бақылау пункттерiнiң тек 20 пайызын ғана құрайды, ал өлшеу аппараттарымен жарақтандыру 40-тан 80 пайызға дейiн аралықты қамтиды. Ауыстыруды қажет ететiн техникалық құралдар паркінiң тозуы қажеттi ақпараттың көлемi мен сенiмдiлiгiнiң төмендеуiне әкеп соғуда.
Сонымен қатар, кәсiпорындардың көпшiлiгi қазiргi заманғы жабдықтармен және мәлiметтердi компьютерлiк өңдеу құралдарымен жарақтандырылған өздерiнiң өндiрiстiк мониторинг жүйелерiн құруда. Сондай-ақ қоршаған орта мен табиғи ресурстардың жай-күйiн бақылайтын көптеген ғылыми-зерттеу институттары, зертханалар, орталықтардың едәуiр саны жұмыс iстеуде.
Әлемдiк практикада мемлекеттiк мониторинг жүйесiн дамытуда ғылыми және өндiрiстiк мекемелердiң тәжiрибелерi мен мүмкiндiктерi кеңiнен пайдаланылуда. Осыны ескере отырып, Қазақстанда геоақпараттық жүйелердiң (ГАЖ) негiзiнде Бiрыңғай мониторинг жүйесiн құрып, онда мониторингтiң барлық кәсiпорындары мен мекемелерiн, сондай-ақ өндiрiстiк мониторинг жүйелерiн қамту қажет.
Бұдан басқа мынадай:
экологиялық ақпарат қорын құру;
мониторинг жүйелерiнiң материалдық-техникалық базасын жаңғырту;
барлық мүдделi мемлекеттiк органдардың бақылау, экономиканың салалары үшiн талдау жасау және шешiмдер қабылдау жүйесiндегi өзара iс-қимылын ұйымдастыру мiндеттерiн шешу қажет.

3.2. Заңнаманы экологияландыру

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманы жетiлдiру
Заңнаманы экологияландыру және табиғи ресурстарды пайдалану заңнаманы жүйелеуге әрi жетiлдiруге қоршаған орта саласындағы экологиялық қауiпсiздiктi әзiрлеу мүмкiндiгiне бағытталған және ол:
Экологиялық кодекстi әзiрлеу мүмкiндiгiн; Қазақстанның қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi заңдарын Еуропа Одағының заңнамасымен және халықаралық құқық нормаларымен жақындастыруды;
экологиялық нормалау жүйесiн қайта қарауды;
Қазақстанның негiзгi табиғат қорғау келiсiмдерiне қосылуын көздейдi.

Халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
Қазақстанның әлемдiк қоғамдастықта неғұрлым кеңiнен таныла түсуi орнықты даму қағидаттарына негiзделген прогрессивтi ынтымақтастық пен әріптестік саясатын айқындауды талап етедi.
Осы саясаттың негiзгi бағыттары:
халықаралық келiсiмдердiң ережелерiн практикада iске асыруды;
қоршаған табиғи ортаның жай-күйiнiң сапасын бағалау бақылау мен оны бағалаудың жалпы көзқарасын, әдiстемелерiн, өлшемдерi мен рәсiмдерiн әзiрлеудi;
үйлестiрiлген iргелi және қолданбалы экологиялық зерттеулер жүргізуді;
экологиялық қауiпсiздiк проблемаларын шешуде халықаралық тәжiрибенi пайдалануды;
халықаралық ұйымдар қаражатын қоршаған ортаны қорғау және елдiң орнықты дамуы саласындағы нақты бағдарламалар мен жобалардың шешілуiне тартуды жандандыру.

3.3. Қоғамды экологияландыру

Экологиялық бiлiм беру
Қоғамның экологиялық мәдениетiн қалыптастырудың негiзi ретінде экологиялық білiм берудi дамыту үшiн:
үздiксiз экологиялық бiлiм беру жүйесiн қалыптастыру;
бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнде экология мен орнықты даму мәселелерiн енгiзу;
экология саласында мамандарды даярлау, қайта даярлау және кадрлардың бiлiктiлiгiн арттыру;
экологиялық бiлiм берудi мемлекеттiк қолдау қажет.

Экологиялық қауiпсiздiктi ғылыми қамтамасыз ету
Экологиялық қауiпсiздiктi ғылыми қамтамасыз ету орнықты дамуға көшудiң теориялық және технологиялық негiздерiн қалыптастыруды көздейдi әрi iргелi және қолданбалы ғылыми-зерттеулердiң мынадай кешенiн қамтиды:
табиғи жүйелердiң экологиялық сыйымдылығын және олардың орнықтылық шегiн белгiлеудi;
экологиялық таза және ресурстарды үнемдейтiн технологияларды, өндiрiстердi, шикізат түрлерiн, материалдарды, өнiмдер мен жабдықтарды, соның iшiнде ауыл шаруашылығында әзiрлеудi;
биологиялық әркелкiлiктi сақтау проблемаларын зерделеудi;
климаттың жаһан және өңiрлiк ықтимал өзгерiстерiн және оның табиғи орта үшiн салдарларын зерттеудi;
экологиялық қатарларды айқындаудың ғылыми негiздерiн әзiрлеудi;
ластанудың алдын алу мен жоюдың, қоршаған ортаны қалпына келтiрудiң және қауiптi қалдықтарды кәдеге жаратудың құралдары мен әдiстерiн әзiрлеудi;
адамдардың ауруы мен қоршаған орта сапасының өзгеруi арасындағы байланысты зерттеудi;
қоршаған ортаны қорғау саласындағы жинақталған бiлiмдi жүйелеудi және ғылыми зерттеулердi үйлестiрудi.

Экологиялық насихат және жұртшылықтың қатысуы
Халық арасында экологиялық ақпаратты таратудың экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мәселелерiн шешуде зор ағартушылық-насихаттық маңызы бар.
Бұл жұмысқа орталық, облыстық және аудандық бұқаралық ақпарат құралдары таратылуда.
Сонымен қатар, ұсынылған материалдардың сапасын, жеделдiгi мен өзектiлiгiн арттыру жөнiнде шаралар қабылдау қажет. Мемлекеттiк органдар бұқаралық ақпарат құралдарында олар бойынша ресми материалдарды жариялап көкейкестi экологиялық проблемаларды жария етуге тиiс.
Экологиялық проблемаларды шешуде барлық мүдделi азаматтардың қатысуының тиiмділiгiн ескере отырып, мемлекеттiк органдар олардың экологиялық ақпаратқа қол жеткiзуiне қоршаған ортаны қорғау саласында шешiмдер қабылдауға және сотқа жүгiнуiн қамтамасыз ету тиiс.
Экологиялық насихат пен ағартуда салауатты тұрмыс салтының табиғатпен, экологиялық туризмдi дамытумен үйлесiмдi насихаттау ерекше роль атқаруы қажет.
Үкіметтiк емес ұйымдардың экологиялық әлеуетiн қоғамдық бақылауды жандандыру, қоғамдық экологиялық сараптама жүргiзу, қоршаған ортаның сапасын жақсарту мәселелерi бойынша қоғамдық пікірді қалыптастыруға қатысу арқылы экологиялық проблемаларды шешуге бағыттау қажет.

Экологиялық статистика
Экологиялық статистика стратегиялық және индикативтiк жоспарлардың, мемлекеттiк бағдарламалар мен басқа бағдарламалық құжаттардың орындалу барысын бақылауды жүзеге асыруға, Қазақстанның даму деңгейiн, оның әлемдiк қоғамдастықтағы орнын белгiлеуге мемлекеттiк органдар мен жұртшылық қызметiнiң басым бағыттарын баса көрсетуге жәрдемдеседi.
Алайда, көрсеткiштердi қалыптастырудағы жүйелi негiздiң болмауы және олардың аз болуы қоршаған ортаның және табиғи ресурстардың жай-күйiнiң өзгеру серпiнiн шынайы бағалауға мүмкiндiк бермейдi.
Осыған байланысты, қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалану саласында ғылыми негiзделген индикаторлар мен көрсеткiштер жүйесiн қалыптастыру қажет.

4. Экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасын iске асыру

Осы құжаттың ережелерiн iске асыру республикалық деңгейде iс-шаралар жоспарларын әзiрлеудi, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану саласында мемлекеттiк қолдау және реттеу шараларын әзiрлеудi және iске асыруды көздейдi. Осы құжаттың қоғам мен мемлекет қызметiнiң жекелеген салаларына және экология саласында мемлекеттiк саясатты жүргiзу ерекшелiктерiне қатысты ережелерiн нақтылау Қазақстан Республикасының мемлекеттiк, өңiрлiк және салалық бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде жүзеге асырылуы мүмкiн.
Экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасы қоршаған ортаны орнықты дамыту және қорғау саласындағы жаңа бағдарламалық құжаттар үшiн негiз болып табылады.

О проекте распоряжения Президента Республики Казахстан "О Концепции экологической безопасности Республики Казахстан"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 1 августа 2003 года N 772

Правительство Республики Казахстан постановляет:
Внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект распоряжения Президента Республики Казахстан "О Концепции экологической безопасности Республики Казахстан".

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Проект

Распоряжение Президента Республики Казахстан О Концепции экологической безопасности
Республики Казахстан

В целях обеспечения экологической безопасности Республики Казахстан постановляю:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию экологической безопасности Республики Казахстан (далее - Концепция).
2. Правительству Республики Казахстан в трехмесячный срок разработать мероприятия по реализации Концепции.

Президент
Республики Казахстан

Одобрена
распоряжением Президента
Республики Казахстан
от ______2003 года N ___

Концепция экологической безопасности
Республики Казахстан

Общие положения

Мировой опыт показывает, что экологизация всей социально-экономической системы любого государства является основой успешного решения экологических проблем и предотвращения экологических катастроф.
Экологическая безопасность, как составная часть национальной безопасности, является обязательным условием устойчивого развития и выступает основой сохранения природных систем и поддержания соответствующего качества окружающей среды.
Настоящая Концепция экологической безопасности разработана исходя из приоритетов Стратегии "Казахстан-2030", в соответствии со Стратегическим планом социально-экономического развития Республики Казахстан до 2010 года, с учетом основных положений резолюции Всемирного саммита по устойчивому развитию в г. Йоханнесбурге и Повестки дня на XXI век, принципов Рио-де-Жанейрской декларации по окружающей среде и развитию.
В ходе реализации задач, обозначенных в Стратегии "Казахстан - 2030" за период 1998-2000 годы по сравнению с началом 90-х годов значительно снижены темпы загрязнения окружающей среды за счет усиления государственного контроля в области охраны окружающей среды и внедрения обязательной экологической экспертизы.
Обеспечение оптимального уровня экологической безопасности с достижением нормативных показателей состояния окружающей среды предполагает поэтапное осуществление стабилизации качества окружающей среды (до 2010 года) и улучшения ее состояния (2010-2030 годы).

1. Цели и основные принципы экологической безопасности

Государственная политика в области экологической безопасности осуществляется на основе Конституции Республики Казахстан и нацелена на обеспечение защищенности природных систем, жизненно важных интересов общества и прав личности от угроз, возникающих в результате антропогенных и природных воздействий на окружающую среду.
Экологически безопасное развитие государства базируется на следующих принципах:
подчиненность региональных и локальных задач экологической безопасности глобальным и национальным целям предупреждения экологического кризиса;
обязательность компенсации ущерба окружающей среде и здоровью человека (платят природопользователи и загрязнители);
эколого-экономическая сбалансированность развития и размещения производственных сил (принцип экологической емкости);
обязательность оценки воздействия хозяйственной и иной деятельности на окружающую среду с последующей экологической экспертизой;
информированность и участие населения в решении экологических проблем путем его доступа к экологической информации, принятию решения и правосудию в области охраны окружающей среды, проникновение экологических подходов и факторов в сферы социальной деятельности;
партнерство в международном сотрудничестве и соблюдение норм международного права.

2. Угрозы экологической безопасности
и пути их предотвращения

Угрозы экологической безопасности Казахстана (экологические проблемы) в зависимости от значимости и уровня их решения подразделены на глобальные, национальные и локальные.

2.1. Глобальные экологические проблемы

Изменение климата
Казахстаном в 1995 году ратифицирована Рамочная конвенция ООН по изменению климата, для реализации которой необходимо достичь стабилизации концентрации парниковых газов в атмосфере на уровне, не допускающем опасного антропогенного воздействия на природно-климатическую систему.
Учитывая то, что по сравнению с базовым 1990 годом в Казахстане снизились суммарные выбросы парниковых газов на 200 млн. тонн в год, основные мероприятия должны быть направлены на удержание данного уровня.
В 1999 году Казахстаном подписан Киотский протокол к данной Конвенции. По заявлению Казахстана, специальным решением Конференции сторон принято, что в случае ратификации указанного протокола и его вступления в силу, Казахстан станет Стороной Приложения 1 с возложением на себя количественных обязательств по сокращению выбросов парниковых газов, что открывает для нашей страны большие перспективы по привлечению международных инвестиций.
Вместе с тем, принимая во внимание вышеприведенные факторы и мировой опыт, предполагается проведение социально-экономического анализа целесообразности ратификации Казахстаном Киотского протокола.

Состояние озонового слоя
По прогнозам в последующие несколько десятилетий антропогенная деятельность будет полностью определять изменение состояния озонового слоя, подавляя природные факторы, в том числе и влияние циклов солнечной активности. Наблюдения с 1973 года показывают, что толщина озонового слоя над Казахстаном уменьшилась на 5-7%.
Меры по регулированию, принятые в соответствии с Венской конвенцией об охране озонового слоя и Монреальским протоколом по веществам, разрушающим озоновый слой, способствовали сокращению производства озоноразрушающих веществ на 85% по сравнению с уровнем 1986 года.
Наша страна ратифицировала указанные документы (1998 год), и в соответствии с ними начата реализация обязательств по сокращению использования озоноразрушающих веществ и изъятию их из обращения.

Сохранение биологического разнообразия
Экосистемы Казахстана отличаются уникальностью биологического разнообразия в экосистемах Центральной Азии и континента в целом.
Вместе с тем, под влиянием антропогенных факторов в Казахстане стала снижаться численность многих видов животных и сокращаться область их обитания.
Основные направления сохранения биологического разнообразия:
оценка состояния и инвентаризация объектов биологического разнообразия на разных уровнях его структурной организации (видовом, популяционном, биогеоценотическом, ландшафтном и региональном);
развитие сети особо охраняемых природных территорий (ООПТ) и поддержание природных популяций редких видов с помощью их искусственного воспроизводства;
восстановление биологического разнообразия на нарушенных территориях с учетом трендов современных природных и антропогенно-стимулированных процессов.

Опустынивание и деградация земель.
В Казахстане значительные площади (66% территории) в той или иной степени подвержены процессам опустынивания и деградации, что приводит к выводу земель из сельхозоборота. Это обусловлено экстенсивным ведением сельского хозяйства, загрязнением территорий разработки месторождений полезных ископаемых, районов транспортировки и переработки углеводородного сырья, в том числе нефтепродуктами и радиоактивными соединениями.
Для предотвращения указанных процессов необходимо:
восстановление деградированных земель и плодородия почв;
совершенствование системы государственного управления землепользованием;
внедрение экономических механизмов экологически устойчивого землепользования.

2.2. Национальные экологические проблемы

Зоны экологического бедствия (Аральский и Семипалатинский регионы)
Аральский и Семипалатинский регионы объявлены зонами экологического бедствия, где вследствие неблагополучной экологической обстановки нанесен существенный вред здоровью населения и произошли разрушения естественных экологических систем, деградация флоры и фауны.
В настоящее время в районах, прилегающих к бывшему Семипалатинскому полигону (85 населенных пунктов с численностью населения 71,9 тыс. человек), отмечается высокий уровень онкологической заболеваемости населения и смертности от нее, болезней системы кровообращения, пороков развития среди новорожденных и эффектов преждевременного старения.
В зоне экологической катастрофы Приаралья (178 населенных пунктов с населением 186,3 тыс. человек) наблюдается высокий уровень желудочно-кишечных заболеваний и анемии, особенно среди женщин и детей, детской смертности и врожденной патологии.
Основные направления решения проблем:
комплексный анализ социально-экономических и экологических условий проживания населения в зонах экологического бедствия;
разработка оздоровительно-реабилитационных мероприятий с учетом экологической оценки территорий Приаралья и Семипалатинского региона и последствий влияния ядерных взрывов и иных факторов на здоровье населения и окружающую среду;
разработка Программ внутренней миграции населения и хозяйственного использования территорий зон экологического бедствия.

Интенсивное освоение ресурсов шельфа Каспийского моря
Широкое освоение углеводородных ресурсов государствами бассейна Каспийского моря увеличивает масштаб негативного воздействия на морские и прибрежные экосистемы.
В соответствии с Государственной программой освоения казахстанского сектора Каспийского моря предусматриваются до конца 2005 года проведение специальных исследований по определению предельно возможного уровня добычи нефти без нанесения ущерба морским экосистемам, ликвидация бесхозных скважин и других исторических загрязнений и принятие мер по прекращению сжигания попутного газа на факелах.
В настоящее время проводится работа на международном уровне по принятию проектов Рамочной конвенции по защите окружающей морской среды Каспийского моря и региональной Стратегии приоритетных действий, в которых определены основные направления по использованию коммерческих ресурсов Каспийского моря и общего взаимодействия между прикаспийскими странами в отношении предстоящих мероприятий по охране экосистемы Каспия.

Влияние окружающей среды на здоровье населения
Установлено, что многие виды заболеваний человека прямо или косвенно связаны с негативными изменениями в окружающей среде, но недостаточно изученными остаются вопросы определения причинно-следственных связей заболеваемости населения с экологическими факторами. В этой связи необходимо расширение работ в области медицинской экологии с проведением медико-оценочно-мониторинговых географических исследований.

"Исторические" загрязнения
К "историческим" источникам загрязнения относятся бесхозные в настоящее время объекты: нефтегазовые скважины, шахты, рудники (в том числе с радиоактивными отходами), хвостохранилища и накопители сточных вод.
Некоторые решения этой проблемы определены в реализуемой Программе по ликвидации радиоактивных отвалов уранодобывающей промышленности и бюджетной программе по ликвидации бесхозных нефтяных и гидрогеологических скважин.
На основе проведения полной инвентаризации всех объектов "исторических" загрязнений с оценкой их воздействия на окружающую среду предполагается разработка программ по ликвидации, а также внедрить механизмы, исключающие их появление (ликвидационные фонды и др.).

Экологические проблемы трансграничного характера
К трансграничным экологическим проблемам относятся вопросы вододеления, загрязнения трансграничных водных объектов, атмосферного воздуха и почвы, перемещения опасных отходов, разработки приграничных месторождений полезных ископаемых, сохранения уникальных природных комплексов.
Решение указанных проблем определяется совместными действиями сопредельных государств в рамках международных договоров.

Воздействие полигонов военно-космического комплекса
В настоящее время функционируют 4 военно-испытательных полигона и комплекс "Байконур". Особую опасность для окружающей среды представляют упавшие на землю фрагменты ракет, разливы высокотоксичного топлива и другие факторы, оказывающие негативное воздействие на окружающую среду.
В этой связи необходима организация работ по мониторингу экологического состояния территорий полигонов с разработкой комплекса мероприятий по ликвидации последствий их деятельности.

2.3. Локальные экологические проблемы

Загрязнение воздушного бассейна
Основное загрязнение атмосферы связано с выбросами от предприятий цветной металлургии, теплоэнергетики, черной металлургии, нефтегазового комплекса. При этом значительная часть населения промышленных центров проживает в зоне повышенного влияния вредных выбросов, так как более 20% предприятий не имеют нормативной санитарно-защитной зоны. К наиболее загрязненным отнесены 10 городов, 8 из которых - с высоким уровнем загрязнения воздуха.
С 1993 по 2000 годы выбросы вредных веществ в атмосферу сократились с 5,1 млн. тонн до 3,2 млн. тонн, в основном за счет спада производства.
В последние годы уже в условиях подъема экономики удалось стабилизировать выбросы вредных веществ в атмосферу на уровне 3,2-3,4 млн. тонн и до 2010 года предполагается приступить к их планомерному снижению.

Истощение и загрязнение водных ресурсов.
Казахстан относится к категории стран с большим дефицитом водных ресурсов. В настоящее время водные объекты интенсивно загрязняются предприятиями горнодобывающей, металлургической и химической промышленности, коммунальными службами городов. Наиболее загрязнены Иртыш, Нура, Сырдарья, Или.
Увеличение и улучшение качества располагаемых водных ресурсов республики возможно за счет мероприятий по регулированию речного стока, его внутрибассейновому и межрегиональному перераспределению, рациональному использованию подземных и возвратных вод, ограничению водоемких производств, внедрению водосберегающих и водооборотных технологий, а также путем снижения непроизводительных потерь воды в сфере водораспределения и водопользования.

Радиоактивное загрязнение
В Казахстане имеются шесть крупных ураноносных геологических провинций, множество мелких месторождений и рудопроявлений урана, которые обуславливают повышенный уровень естественной радиоактивности.
Для его снижения необходимо провести широкое изучение отрицательного воздействия на здоровье населения и принять комплекс ограничительных мер.
Серьезную угрозу представляют отходы, накопленные на уранодобывающих предприятиях и в местах проведения ядерных взрывов. Для проведения мероприятий по рекультивации таких объектов необходимо завершение работ по инвентаризации и оценке их воздействия на окружающую среду и здоровье населения.
В стране скопилось более 50 тысяч отработанных источников ионизирующих излучений и обнаружено более 700 неконтролируемых источников, из которых 13 - смертельно опасных для контактирующих с ними людей. Решение проблемы захоронения и транспортировки требует соответствующего финансирования.

Накопление промышленных и бытовых отходов
В республике накоплено более 20 млрд. тонн отходов производства и потребления, в том числе 6,7 млрд. тонн токсичных, при этом наблюдается тенденция их увеличения. Необходимы стабилизация количественных показателей накопления промышленных отходов и полное исключение случаев их перевода в разряд "исторических".
Основная масса твердых бытовых отходов без разделения на компоненты вывозится и складируется на открытых свалках, 97% которых не соответствуют требованиям природоохранного законодательства. Их размещение и обустройство осуществлены без проектов и оценки воздействия на окружающую среду. Только около 5% твердых бытовых отходов в республике подвергается утилизации или сжиганию.
Местным исполнительным органам необходимо принять меры по организации соответствующих служб и предприятий по вывозу твердых бытовых отходов, внедрению современных технологий их переработки и утилизации.

Чрезвычайные ситуации природного и техногенного характера
Начиная с 1993 года, в Казахстане зарегистрировано более 270 крупных чрезвычайных ситуаций с негативными экологическими последствиями, при этом общий прямой материальный ущерб составил свыше 370 млн. долларов. Для их предотвращения необходима разработка системы оценки и прогнозирования потенциального экологического риска чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера, а также ликвидации их последствий.
С целью предотвращения чрезвычайных ситуаций трансграничного характера предполагаются разработка и реализация совместных мероприятий с приграничными государствами.

3. Основные направления обеспечения
экологической безопасности

Основными направлениями обеспечения экологической безопасности являются экологизация экономики, законодательства и общества.

3.1 Экологизация экономики

Обеспечение устойчивого природопользования
Экологически безопасное природопользование заключается в сохранении ресурсно-экологического равновесия через снижение природоемкости производства и уменьшение воздействия экономики на биосферные процессы обмена вещества и энергии. При этом должны быть приняты меры:
повышения регенерационного потенциала природы;
развития ресурсосберегающих технологий;
снижения доли экологически грязных производств;
внедрения экологических условий и требований во все разрабатываемые государственные, региональные и отраслевые программы.

Внедрение новых экономических механизмов в природопользовании
Эффективность природоохранной деятельности природопользователей определяется созданием финансовых стимулов. Новые экономические механизмы в природопользовании предусматривают включение экологических характеристик в систему ценообразования, совершенствование системы платности природопользования и обязательное экологическое страхование.

Совершенствование системы государственного контроля в области охраны окружающей среды и природопользования
Эффективность государственного контроля в области охраны окружающей среды и природопользования определяется четким разграничением полномочий между уровнями государственного управления и государственными органами в его осуществлении.
Дальнейшее совершенствование системы государственного контроля предполагает:
повышение до международных стандартов уровня производственного контроля и мониторинга на объектах, хозяйственная деятельность которых относится к экологически опасным;
внедрение экологического аудита.

Оптимизация разрешительной системы природопользования и экологической экспертизы
В развитых странах мира выдача разрешений на загрязнение окружающей среды осуществляется на основании экологической экспертизы проектной документации, что повышает эффективность работы с природопользователями.
В Казахстане, наряду с оценкой воздействия на окружающую среду и экологической экспертизой, предприятия должны ежегодно получать разрешения на загрязнение окружающей среды. Постоянный рост количества предприятий, которых уже более 35 тысяч, создает условия для формального подхода к анализу документации. В этой связи необходимо, используя международный опыт, оптимизировать разрешительную систему посредством пересмотра сроков действия разрешений с учетом изменений проектных условий деятельности природопользователя.

Совершенствование системы экологического мониторинга
Современная сеть наблюдений составляет лишь 20% наблюдательных пунктов от оптимального их количества, оснащенность измерительной аппаратурой - от 40 до 80%. Изношенность парка технических средств, нуждающихся в замене, приводит к снижению объема и достоверности необходимой информации.
В то же время, все большее количество предприятий создает собственные системы производственного мониторинга, оснащенные современным оборудованием и средствами компьютерной обработки данных. Также функционирует значительное количество научно-исследовательских институтов, лабораторий, центров, занимающихся наблюдениями за состоянием окружающей среды и природных ресурсов.
В мировой практике широко используются опыт и возможности научных и производственных учреждений в развитии государственной системы мониторинга. С учетом этого в Казахстане необходимо создать Единую систему мониторинга на основе геоинформационных систем (ГИС) с включением в нее всех предприятий и учреждений мониторинга, а также систем производственного мониторинга.
Кроме того, необходимо решение следующих задач:
Создание фонда экологической информации;
модернизация материально-технической базы систем мониторинга;
организация взаимодействия всех заинтересованных государственных органов в системе наблюдения, анализа и принятия решений для отраслей экономики.

3.2. Экологизация законодательства

Совершенствование законодательства в области охраны окружающей среды
Экологизация законодательства направлена на систематизацию и совершенствование законодательства в области охраны окружающей среды и использования природных ресурсов и предусматривает:
возможность разработки Экологического кодекса;
сближение законов по охране окружающей среды Казахстана с законами Европейского Союза и нормами международного права;
пересмотр системы экологического нормирования;
дальнейшее проведение работ по присоединению Казахстана к основным природоохранным международным соглашениям.

Расширение международного сотрудничества
Все большее признание Казахстана в мировом сообществе обуславливает необходимость определения политики прогрессивного сотрудничества и партнерства, основанной на принципах устойчивого развития.

Основные направления данной политики:
практическая реализация положений международных соглашений;
выработка общих подходов, методик, критериев и процедур оценки качества и контроля состояния окружающей природной среды;
проведение скоординированных фундаментальных и прикладных экологических исследований;
использование международного опыта в решении проблем экологической безопасности;
активизация привлечения средств международных организаций на решение конкретных программ и проектов в области охраны окружающей среды и устойчивого развития страны.

3.3. Экологизация общества

Экологическое образование
Для развития экологического образования, как основы формирования экологической культуры общества, необходимо:
формирование непрерывного экологического образования;
внедрение вопросов экологии и устойчивого развития в учебные программы всех уровней образования;
подготовка специалистов, переподготовка и повышение квалификации кадров в области экологии;
государственная поддержка экологического образования.

Научное обеспечение экологической безопасности
Научное обеспечение экологической безопасности предусматривает формирование теоретических и технологических основ перехода к устойчивому развитию и включает следующий комплекс фундаментальных и прикладных научных исследований:
определение экологической емкости природных систем и пределов их устойчивости;
разработка экологически чистых и ресурсосберегающих технологий, производств, видов сырья, материалов, продукции и оборудования, в том числе в сельском хозяйстве;
изучение проблем сохранения биологического разнообразия;
исследование возможного глобального и регионального изменения климата и его последствий для природной среды;
разработка научных основ определения экологических рисков;
разработка средств и методов предупреждения и ликвидации загрязнений, реабилитации окружающей среды и утилизации опасных отходов;
изучение связи между заболеваниями людей и изменениями качества окружающей среды;
систематизация накопленных знаний и координация научных исследований в области охраны окружающей среды.

Экологическая пропаганда и участие общественности
Распространение экологической информации среди населения имеет большую просветительно-пропагандистскую значимость в решении вопросов обеспечения экологической безопасности. В этой работе задействованы центральные, областные и районные средства массовой информации.
Вместе с тем, необходимо принять меры по повышению качества, оперативности и актуальности представляемых материалов. Государственные органы должны освещать в средствах массовой информации актуальные экологические проблемы с публикацией официальных материалов по ним.
Учитывая эффективность участия всех заинтересованных граждан в решении экологических проблем, государственные органы должны обеспечить соответствующий доступ к экологической информации, принятию решений и правосудию в области охраны окружающей среды.
Особую роль в экологической пропаганде и просвещении необходимо уделять пропаганде здорового образа жизни в гармонии с природой, развитию экологического туризма.
Потенциал экологических неправительственных организаций необходимо направить на решение экологических проблем посредством активизации общественного контроля, проведение общественной экологической экспертизы, участие в формировании общественного мнения по вопросам улучшения качества окружающей среды.

Экологическая статистика
Экологическая статистика способствует осуществлению контроля хода выполнения стратегических и индикативных планов, государственных программ и других программных документов, определению уровня развития Казахстана, его места в мировом сообществе, выделению приоритетных направлений деятельности государственных органов и общественности.
Однако отсутствие системной основы в формировании показателей, а также их малочисленность не позволяют достоверно оценить динамику изменений состояния окружающей среды и природных ресурсов.
В этой связи необходимо формирование научно обоснованной системы индикаторов и показателей в области охраны окружающей среды и использования природных ресурсов.

4. Реализация Концепции экологической безопасности

Реализация положений настоящего документа предполагает разработку планов мероприятий на республиканском уровне, а также разработку и реализацию мер государственной поддержки и регулирования в сфере охраны окружающей среды и рационального природопользования. Конкретизация положений настоящего документа применительно к отдельным сферам деятельности общества и государства и особенностям проведения государственной политики в области экологии может быть осуществлена при разработке государственных, региональных и отраслевых программ Республики Казахстан.
Положения Концепции экологической безопасности являются основой для новых программных документов в области устойчивого развития и охраны окружающей среды.