Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 1 шілдедегі N 729 қаулысы

Мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектiлердiң мүдделерін қаржылық әлеуметтiк және өзге де тәуекелдерден қорғаудың тиiмдi тете және ұзақ мерзiмдi iшкi инвестициялардың сенiмдi көзi ретінде сақтандырудың ролін нығайтуға бағытталған ұлттық сақтандыру индустриясын одан әрi реформалау, сондай-ақ оның басым бағыттарын одан әрi дамытуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногін дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтілсiн.
2. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынысты мемлекеттiк органдар (келiсiм бойынша) жарты жылдық қорытындысы бойынша жылына екi рет 15 қаңтарға және 15 шілдеге Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөнiндегi агенттігіне (келiсiм бойынша) Бағдарламаның iске асырылу жөнiндегі iс-шаралар жоспарының орындалу барысы туралы ақпаратты ұсынсын.
3. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөнiндегi агенттігі (келiсiм бойынша) жарты жылдық қорытындысы бойынша жылына екі рет 30 қаңтарға және 30 шiлдеге Қазақстан Республикасының Үкiметіне Бағдарламаның iске асырылуы жөнiндегi iс-шаралар жоспарының орындалу барысы туралы жиынтық ақпаратты ұсынсын.
4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөнiндегі агенттiгіне (келісім бойынша) жүктелсін.
5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енедi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрi

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2004 жылғы 1 шілдедегі
N 729 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын дамытудың
2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы

1. Паспорты (Бағдарламаның негiзгі параметрлерi)

Атауы Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын
дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы

Әзiрлеушi Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы
ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөнiндегi агенттiгi

Басты мақсаты Мемлекеттiң, азаматтардың және шаруашылық
жүргiзушi субъектiлердiң мүдделерiн қаржылық,
әлеуметтiк және өзге тәуекелдерден қорғаудың
тиiмдi тетiгі және ұзақ мерзiмдi iшкi
инвестициялардың сенiмдi көзi ретiнде сақтандырудың
ролiн нығайтуға бағытталған ұлттық сақтандыру
индустриясын одан әрi реформалау

Негiзгi жеке сақтандыруды дамыту, оның iшiнде оның ұзақ
мiндеттер мерзiмдi және жинақтаушы түрлерiн;
өзара сақтандыру жүйесiн дамыту;
халықтың сақтандыру мәдениетiн арттыру;
сақтандыру iсiн ақпараттандыру және автоматтандыру
деңгейiн көтеру;
мiндетті сақтандыру саласында мемлекеттік саясатты
жасау және оның тиiмдiлігін арттыру;
сақтандыру рыногының инфрақұрылымын одан әрi
жетілдiру;
сақтандыру саласында мамандарды даярлау және
білiктiлiгiн арттыру;
сақтандыру қызметiн реттеу мен қадағалау
стандарттарын арттыру;
қайта сақтандыру және ортақ сақтандыру тетiктерiн
жетiлдiру.

Күтiлетiн Ұлттық сақтандыру индустриясының тұрақтылығын және
нәтиже сенiмділігін нығайту, жеке сақтандыруға деген
сұраныстың сапалы өсiміне алғы шарттарды жасау,
сақтандыру рыногының қазiргі заманғы инфрақұрылымын
құру, халықтың сақтандыру мәдениетiнiң деңгейiн
көтеру, мiндеттi сақтандырудың тиiмдi жүйесiн құру,
сақтандыру аясында кадрлық әлуеттi жақсарту, жаңа
сақтандыру өнiмдерi мен технологияларды ендiру,
сақтандыру қызметiнiң сапасын жақсарту, сақтандыру
рыногы қатысушыларын қадағалау мен реттеудiң
тиiмдiлігін арттыру.

Қажетті Мөлшері 2005 жылғы бюджетте анықталатын
ресурстар мен республикалық бюджеттің қаражаты
қаржыландыру
көздері

Іске асыру
мерзімі 2004-2006 жылдар

2. Кiрiспе

Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы 27 қарашадағы
N 491 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытудың 2000-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын iске асыру экономиканың сақтандыру секторы дамуының белгiленген деңгейiне қол жеткiзуге жол ашты және осы салада одан әрi қайта құрулар үшiн алғышарттар жасады.
Атап айтқанда, базалық сақтандыру заңдары жалпы алғанда реттеу мен қадағалаудың халықаралық стандарттарын ескере отырып құрылды, мiндеттi сақтандыру түрлерiнiң тiзбесiн оңтайландыру бойынша шаралар қабылданды, сақтандыру ұйымдарының қызметiне қойылатын талаптар жаңа сапа деңгейiне көтерілдi, оның iшiнде олардың ашық болуы мен қаржы тұрақтылығына, сақтандыру қызметi тұтынушыларының заңды мүдделерiн қорғау жүйесiн құру, сақтандыру рыногының қалыптасуы мен оның инфрақұрылымын дамыту бойынша бастапқы іс-шаралар жүзеге асырылды.
Сонымен қатар, ел экономикасы дамуының қазiргi заманғы кезеңi, оның iшiнде мемлекет iшiнде, сол сияқты әлемдiк кеңістікте де осы саладағы үрдiстердi ескере отырып ұлттық сақтандыру индустриясының алдына жаңа мақсаттар мен мiндеттер қойып отыр. Сондықтан да республиканың ортамерзiмдi перспективаға сақтандыру рыногы дамуының басым бағыттарын және оларды iске асыру жолдарын уақтылы әрi нақты белгiлеу өте маңызды болып табылады. Бұл көптеген факторлармен негiзделген, оның iшiнде тәуекелдi басқарудың тиiмдi рыноктік механизмдердiң бiрi ретiнде сақтандыруды дамыту экономиканың басқа салаларының тұрақты дамуына мүмкiндiк туғызады.
Сонымен қатар, осы Бағдарламаны әзiрлеудiң қажеттілігi сақтандыру институтын қолдану саласы көптеген әр түрлiлігімен ерекшеленетiнімен негізделген және қоғамдық қатынастардың барлық сапасын қамтиды. Мұндайда сақтандырудың тиiмділiгі оны қолдану саласының (аясының) ерекшелiктерiн есепке алуға бiршама тәуелдi болады, сондықтан сақтандырудың осы немесе басқа түрлерiн дамытудың құқықтық, экономикалық және өзге алғышарттарын жасау жөнiндегі мәселелердi шешу үшiн тиiсті салалық мемлекеттiк органдар iске қосылуы тиiс.
Осы Бағдарламада Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 28 шiлдедегі N 753 қаулысымен мақұлданған, Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамыту тұжырымдамасында айқындалған отандық сақтандыру рыногын дамыту жөнiндегі негiзгі шараларды iске асыру көзделген.

3. Қазiргі жай-күйiмен проблемаларды талдау

3.1. Сақтандыру рыногы жөнiнде жалпы мәлiметтер

2004 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногында лицензиялары бар қызметтi 32 сақтандыру ұйымы (оның iшiнде 1 - өмiрдi сақтандыру бойынша, 6 - Қазақстан Республикасының резидент еместерiнiң қатысуымен), 6 сақтандыру брокері, 28 актуарий және сақтандыру ұйымына аудит жасауға лицензиясы бар 34 аудиторлық ұйым жүзеге асырады.
Есептi күнде 29 сақтандыру ұйымы сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру қорының қатысушылары болып табылады.
Сақтандыру сыйлықақылары . 2003 жылы жиналған сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемi 28,9 млрд. теңге болды, бұл 2002 жылда жиналған көлемнен 27,2%-ға көп.

млн. теңге
___________________________________________________________________
Сақтандыру сыйлықақысының !01.01.03! 01.01.04 жылға ! 2003/2002 ж.
түсуі ! жылға !----------------! өзгеруі,
! ! Сомасы !үлесі %! %-пен
-------------------------------------------------------------------
Барлығы, оның ішінде: 22719,4 28 870,2 100,0 27,2
Мiндетті сақтандыру бойынша 1201,8 2841,6 9,8 136,4
Ерiктi жеке сақтандыру
бойынша 1913,0 2778,4 9,6 45,2
Ерiктi мүлiктiк сақтандыру
бойынша 19604,6 23250,2 80,6 18,6
____________________________________________________________________

2004 жылғы 1 қаңтарға мiндетті сақтандыру бойынша сақтандыру сыйлықақыларының көлемі өткен жылдың осындай көрсеткiшiнен 136,4%-ке асады. Ерiктi жеке сақтандыру бойынша ұлғаю 45,2%, ерiктi мүлiктiк сақтандыру бойынша 18,6% болды.
Сақтандыру салалары бойынша (life, non-life) жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемі былайша көрінеді.
"Өмiрдi сақтандыру" саласы. 2003 жылғы кезең үшiн "өмiрдi сақтандыру" саласы бойынша жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемi 430,2 млн. теңге ($ 3,1 млн.) болды, бұл 2002 жылдың осы көрсеткішінен 2 есеге көп. "Өмiрдi сақтандыру" саласы бойынша есептi күнге жиналған сақтандыру сыйлықақыларының үлесi 2003 жылдың 1 қаңтарына 0,9%-ке қарсы 1,5% болды.
"Жалпы сақтандыру" саласы. "Жалпы сақтандыру" саласы бойынша 2003 жылғы кезең үшін жиналған сақтандыру сыйлықақыларының көлемi 28,4 млрд. теңге ($204,0 млн.) болды, бұл 2002 жылғы осыған ұқсас, кезеңнен 26,3%-ға артық.
Қазақстан Республикасы резидент еместерiнiң қатысуымен сақтандыру компанияларының 2004 ж. 1.01. жағдай бойынша жинаған сақтандыру сыйлықақыларының үлесi 37,5% (10,8 млрд. теңге) болып отыр.
Қайта сақтандыруға берiлген сақтандыру сыйлықақыларының көлемi 16,8 млрд. теңге немесе сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемiнiң 58,2%-і болып отыр. Мұндайда резидент еместерге қайта сақтандыруға сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемiнiң 54,2%-i берiлiп отыр.

млн. теңге
____________________________________________________________________
Қайта сақтандыруға берілген ! 01.12.03 жылға.! 01.10.04 жылға
сақтандыру сыйлықақылары !---------------------------------
! Сомасы !үлесі, ! Сомасы ! үлесі,
! !%-пен* ! ! %-пен*
-------------------------------------------------------------------
Қайта сақтандыруға берілген
барлығы, оның iшiнде 16865,1 74,2 16776,2 58,2
Резидент еместерге 15469,8 68,1 15654,8 54,2
Резиденттерге 1395,3 6,1 1121,4 4,0
____________________________________________________________________

Қайта сақтандыруға берiлген сақтандыру сыйлықақыларының жалпы сомасында негізгi үлесті ерiкті мүлiктік сақтандыру бойынша сыйлықақылар - 96,8%, epiкті жеке сақтандыру бойынша - 2,9%, мiндеттi сақтандыру бойынша - 0,3% алып отыр.
Сақтандыру төлемдерi . 2003 жылы жасалған сақтандыру төлемдерiнiң жалпы көлемi 2002 жылдың деректерiмен салыстырғанда 80,2 %-ке арта отырып 4,2 млрд. теңге ($ 29,1 млн.) болды. Сонымен бiрге қайта сақтандыру ұйымдары қайта сақтандыру есебінен өтеп отырған сақтандыру төлемдерінің үлесi 19% (0,8 млрд. теңге) болып отыр.

млн. теңге __________________________________________________________________
Сақтандыру төлемдері !01.01.03! 01.01.04 жылға ! 2003/2002
! жылға !----------------! жылмен
! ! Сомасы !үлесі %! салыстырғанда,
! ! ! ! %-пен
-------------------------------------------------------------------
Барлығы, оның ішінде 2315,2 4172,4 100,0 80,2
мыналар бойынша:
Мiндетті сақтандыру
бойынша 759,1 1316,7 31,6 73,5
Ерiктi жеке сақтандыру
бойынша 586,4 988,6 23,7 68,8
Ерiктi мүлiктiк сақтандыру
бойынша 969,7 1867,1 44,7 92,7
____________________________________________________________________

2003 жылғы кезеңде жасалған сақтандыру төлемдерiнiң жалпы сомасы бойынша сақтандыру төлемдерінің мейлiнше көп көлемі автокөлiк иелерiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлігін мiндеттi сақтандыру сыныбы бойынша төлемдердің жиынтық сомасының 31,5 %-i болды. Сақтандырудың осы сыныбы бойынша шығын коэффициентi 2003 жылдың желтоқсан айындағы осы сақтандыру сыныбы бойынша сақтандыру көлемінің өсуiне байланысты өткен айда 45,6%-ке көбейiп, 50,6% болды.
Жалпы алғанда есептi күнге шығын коэффициентi (сақтандыру төлемдерiнiң сақтандыру сыйлықақыларына қатынасы) 14,5% болды.

Капитал . 2004 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша сақтандыру ұйымдарының меншiк капиталының мөлшерi 9,0 млрд.теңге ($ 63,0 млн.) болды, бұл өткен жылдың осындай кезеңiмен салыстырғанда 47,3 %-ке көп болды.
Енгiзiлген нормативтерге сәйкес сақтандыру ұйымдарының меншiк капиталының жеткiлiктiгiн есептеуге өтiмдi қаржы активтері жатады.

Активтер. Сақтандыру ұйымдары активтерінің жиынтық көлемi 2004 жылғы 1 қаңтарда 20,7 млрд. теңге ($ 144,5 млн.) болды, бұл 2003 жылғы 1 қаңтардағы дәл сондай көрсеткiштен 64,4 %-ке көп.

Мiндеттемелер . 2004 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша сақтандыру ұйымдарының мiндеттемелер сомасы өткен жылдың осындай көрсеткiштермен салыстырғанда 57,4 %-ке өсе отырып, 7,4 млрд. теңге ($52,8 млн.) болды.
Есептi күнге сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қолданылып жүрген сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша (қайта сақтандырушының үлесiн шегере отырып) қабылданған мiндеттемелердiң орындалуын қамтамасыз ету үшiн құрылған сақтандыру резервтерiнiң көлемi 4,5 млрд. теңге болды, бұл 2003 жылғы 1 қаңтарда құрылған резервтер көлемiнен 66,7%-ке артық. Қайта сақтандырушының сақтандыру резервтерiндегi есептi күндегi үлесi 8,7 млрд. теңге болды.

3.2. Сақтандыру рыногының даму проблемалары

Сақтандыру рыногы дамуының негiзгі проблемалары республикада өмiрдi сақтандыру рыногының және жеке сақтандырудың басқа түрлерiнiң жеткiлiксiз дамуының, сақтандыру ұйымдарын корпоративтi басқару жүйесiн ендiру, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметi туралы статистикалық және өзге деректер базасын қалыптастыру әрi оған қол жеткiзудi қамтамасыз ету, сақтандыру компанияларының қызметiн автоматтандыру мәселелерi болып табылады.
Сақтандыру секторының проблемалары арасында өмірдi ұзақ мерзiмге және жинақтаушы сақтандыруды, сақтандыру өнiмдерiнiң салыстырмалы қымбатшылығын (құн талаптары заңдарда айқындалған сақтандырудың мiндетті түрлерiн қоспағанда) және олардың қажетсiздiгiн, рынокта жекелеген сақтандыру ұйымдарының жеткiліксiз белсендiгі мен сақтандыруға деген төмен қызығушылықты, әсiресе өз ақшасын көбiрек банктерге сенiп тапсыратын нақты сақтанушылардың өмiрдi сақтандыруға деген төмен қызығушылығы, сақтандыру ұйымдарының өз тәуекелдерiн (анықтау, бағалау, есеп бepу) басқаруының төмен сапасын, сақтандыру ұйымдарының өмiрдi жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтанушыларға заемдар беру жүйесiнiң дамымағандығын, халықтың сақтандыру рыногына деген сенiмiнiң жеткiлiксiздігін, сақтандыру ұйымдарындағы қызметтiң және қызмет көрсетудiң төмен сапасын, сақтандыру бизнесi саласындағы алаяқтықты қоса алғанда, ерiкті сақтандыру бойынша ұсынылып отырған қызметтердiң шектелуiн атап өткен жөн.
Төменде әр түрлi елдердiң сақтандыру рыноктарының негiзгi көрсеткiштерiне салыстырмалы талдау көрсетiлген.

Сақтандыру рыноктарының негiзгі көрсеткіштерiнiң салыстырмалы талдауы

___________________________________________________________________
! АҚШ !Жапония!Германия!Польша!Венгрия!Ресей!Қазақстан
------------------------------------------------------------------
Сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
сомасы (млн.
АҚШ.долл) 1157516 342421 164773 4795 1336 9481 201,4

Өмірді
сақтандыру
бойынша
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
үлесі %-пен 48,7 72,9 40,0 33,5 45,9 50,5 1,5

Сақтандыру
төлемдерінің
сомасы
(млн. АҚШ деректер
долл.) жоқ 112423 117585 2345 500 5889 29,1

Сақтандыру
төлемдерінің
сақтандыру
сыйлық-
ақыларына
қатынасы
(шағын
коэффициенті)
%-пен 77,5 33 71 49 37 62 14,5

Адам басына
шаққанда
сақтандыру
сыйлық-
ақылары
(АҚШ долл.) 3837 2655 1529 123 133 65 13,5

Сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
ЖІӨ-ге
қатынасы
%-пен 10,60 7,09 6,71 2,89 2,89 3,07 0,65

Сақтандыру
ұйымдары
қызметкерле-
рінің
санына
сақтандыру
сыйлық-
ақылары деректер деректер
(АҚШ долл.) 451264 696812 471199 154858 98477 жоқ жоқ

Сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
ұстап қалу
коэффициенті деректер
%-пен 89,57 95,35 84,02 84,06 84,13 жоқ 42

Резидент
еместерге -
қайта
сақтандыруға
берілген
сақтандыру
сыйлық-
ақылары
(млн.АҚШ деректер
долл.) 29867 725 3389 350 156 жоқ 117,0

Резидент
еместерге
қайта
сақтандыруға
берілген
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының деректер
үлесі %-пен 2,58 0,21 2,06 7,29 11,69 жоқ 54

Қайта
сақтандыруға
қабылданған
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
коэффициенті деректер
%-пен 8,72 1,58 23,72 1,26 0,11 жоқ 4,59

Сақтандыру
ұйымдары
шетелдік
қатысумен
жинаған
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
үлесі %-пен
(өмірді деректер
сақтандыру) 21,99 9,58 14,96 49,40 98,17 жоқ 1,5

Сақтандыру
ұйымдары
шетелдік
қатысумен
жинаған
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
үлесі %-пен
(жалпы деректер
сақтандыру) 12,01 25,85 13,40 33,35 0,10 жоқ 35,9

Міндетті
сақтандыру
бойынша
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
сақтандыру
сыйлық-
ақыларының
жалпы деректер деректер деректер деректер 31,40 26,00 9,8
сомасына жоқ жоқ жоқ жоқ
қатынасы
%-пен

Сақтандыру
ұйымдарының
активтері
(млн.АҚШ деректер деректер
долл.) 4186900 3113400 жоқ 8726,60 2508,30 жоқ 144,5
___________________________________________________________________

Германия, Венгрия, Жапония, Польша, АҚШ бойынша деректер 2000 ж. үшiн келтiрiлген.
Ресей бойынша деректер 2001 ж. үшiн.
Қазақстан бойынша деректер 2003 ж. үшін.

4. Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерi

Бағдарламаның басты мақсаты мемлекеттiң, азаматтардың және шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң мүдделерiн қаржы, әлеуметтiк және өзге тәуекелдерден қорғаудың тиiмдi механизмi мен ұзақ мерзiмдi iшкi инвестициялардың сенiмдi көзi ретiнде сақтандырудың ролiн және орнын нығайтуға бағытталған ұлттық сақтандыру индустриясын одан әрi реформалау.
Осы Бағдарламаның мақсаттарына қол жеткiзу үшiн мынадай мiндеттердi шешу болжанып отыр:
ұзақ мерзiмдi және жинақтаушы жеке сақтандырудың түрлерiн дамытуды ынталандыру арқылы азаматтардың әлеуметтік қорғалу деңгейiн көтеру;
өзара сақтандыру жүйесiн дамыту;
сақтандыру мақсаттарын, сақтандыру заңдарын, сақтандыру аясында жүргізіліп жатқан реформаларды насихаттау мен түсіндіру бойынша жұмысты күшейту, сақтандыру қызметін тұтынушылардың құқықтарын қорғауға бағытталған өзге шараларды жүзеге асыру және халықтың сақтандыру мәдениетiнiң деңгейiн көтеру;
Сақтандыру ісiн ақпараттандыру және автоматтандыру саласында жаңа технологияларды ендiруге жәрдем көрсету;
мiндетті сақтандыру саласында мемлекеттiк саясатты құру және мiндеттi сақтандыру жүйесінің тиiмдiлігін арттыру;
сақтандыру рыногының толыққанды инфрақұрылымын қалыптастыру, оның қатысушылар топтарын және олардың қызмет аясын нақты айқындау;
сақтандыру аясында мамандарды даярлау және бiлiктiлiгін арттыру;
сақтандыру рыногын бiрыңғай қадағалауға көшуiн ескере отырып сақтандыру қызметiн қадағалау мен реттеу жүйесiн ұйымдастыру;
қайта сақтандыру және ортақ сақтандыру рыноктарын дамыту.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi
бағыттары мен тетiктерi

5.1. Жеке сақтандыруды дамыту

Республикада сақтандыру рыногын дамытудың негізгі мәселелерiнiң бiрi жеке сақтандырудың (life insurance), соның iшiнде оның ұзақ мерзiмдi (жинақтаушы) түрлерiнiң жеткiліксiз дамуы болып табылады.
Атап айтқанда, жеке сақтандыру және оның iшiнде өмiрдi сақтандыру инвестициялық әлуеттi арттырады, өйткенi сақтандыру ұйымдары жеке сақтандырудың ұзақ мерзiмдi түрлерi арқылы экономикаға жеткiлiктi болатын ұзақ уақыт аралығына ақша тартады және институционалды инвестициялар жүйесiнiң дамуына тиiмдi мүмкiндiк туғызып, ел - экономикасы үшiн өте маңызды болады.
Бұл ретте жеке тұлғалар жеке сақтандырудың және өмiрдi сақтандырудың барлық спектрi бойынша нақты болатын сақтанушылары болып табылады, атап айтқанда: қайтыс болған жағдайда, еңбек ету қабiлетiн жоғалтқанда, шартта белгiленген жасқа немесе мерзiмге дейiн өмiр сүруге, сондай-ақ бiлiм беру шығыстарын сақтандыруға, зейнетақыны (аннуитеттер) сақтандыру, кредит заемшысының өмiрiн сақтандыруға.
Сондай-ақ жұмыс берушілер тиiстi жағдайлар болғанда қайтыс болу жағдайында сақтандыру, қосымша зейнетақыны сақтандыру және өз қызметкерлерiнiң өмiр сүруiн сақтандыру жөнiндегі сақтанушылар ретiнде болуға мүдделi болулары тиiс.

5.1.1. Жеке сақтандыруды дамыту мәселелерi

Қазiргі уақытта республикада жеке сақтандыру секторы iс жүзiнде дамымаған күйiнде қалып отыр.
Жеке сақтандыруды, оның iшiнде қазiргi кезеңде өмiрдi сақтандыруды жүргiзу ерекшелiктерi мынадай мәселелермен байланысты:
халық кiрiсiнiң жеткiлiксiз деңгейi;
кеңес заманынан кейiнгi елдегі жеке сақтандырудың терiс тарихы;,
сенiмдi қаржылық инвестициялық құралдардың шектелген тобы;
нақты болатын сақтанушылардың болашаққа сенімсiздiгі;
халықтың, жеке сақтандыру делдалдарының және сақтандырушылардың сақтандыру мәдениетiнiң төмендігі;
халықтың ұзақ мерзiмдi жеке сақтандыруға қатысуы үшiн экономикалық ынтасының болмауы.
Осы тiзiмге халықтың сақтандыруға деген сенiмiнiң болмауын жатқызуға болады, бұл "қаржы пирамидаларына", сондай-ақ КСРО Мемсақтандырумен жасалған шарттар бойынша сақтандыру сомаларының құнсыздануына байланысты аты шулы жанжалдардың салдары болып табылады.
Жеке сақтандырудың дамуына халықтың жинақ ақшаны (жылжымалы, жылжымайтын мүлiк, шетел валютасын сатып алу) құрудың басқа тәсiлдерiн дәстүрлi пайдалануы кедергi келтiредi, бұл барлық уақытша бос қаражатты бiрден бiршама тұрақты құндылықтарға салған уақытта отандық экономиканың инфляция кезеңiнiң мұрасы болып табылады.
Еуропа Одағы елдерiнде, сақтандыру сыйлықақыларының ЖIӨ-не қатынасының орташа алғандағы көрсеткiшi 8,5 %-тi құрайды, Қазақстан Республикасында 2003 жыл үшiн ол 0,65 %-тi құрады. Мұндайда дамыған елдердiң сақтандыру сыйлықақыларының жалпы көлемiндегі өмiрдi сақтандыру бойынша сақтандыру сыйлықақыларының үлесi 50 %-тен 80 %-ке дейiн жетедi, бiздiң елiмiзде бұл көрсеткiш бүгінгi таңда барлығы 1,5 %-тi құрап отыр.
Көрсетiлген көрсеткiштердi қолдана отырып, 1990 жылғы деректер 1000 адамға шаққанда 834 сақтандыру шарты қолданыста болғанын көрсетедi. Шамамен 78 %-тей жұмысшылардың, қызметкерлер мен колхозшылардың өмiрi сақтандырылды, шаруа қожалықтарының 57 %-тi өз құрылыстарын, отбасылардың 44 %-тi - үй мүлкiн және сонша меншiк иелерi - өз автомобильдерiн сақтандырды. Сақтандырудың мұндай қамтуы егер объектiлердiң барлық 100 %-тiн ешкiм де сақтандыра алмағанын ескерсек (Ұлыбританияның өзiнде жеке меншiк үйлердiң және олардың мүлкiнiң 15-20 %-ті сақтандырылмаған), өте жоғары болды. Халықтың жалпы ақшалай шығыстарындағы сақтандыру сыйлықақылары 2,1 % болды, яғни әрбiр жұмсалған 100 сомның екi сомы сақтандыру қызметін төлеуге бағытталды, мұны велосипедтерді, мотоциклдерді және жеңiл автомобильдердi (1,8 %) сатып алу шығыстарымен салыстыруға болады.

5.1.2. Жеке сақтандыруды дамыту перспективалары

Мемлекет елдегі жеке сақтандыру рыногының дамуында ең мүдделi
субъект болып табылуы тиiс.
Бiрiншіден, Мемлекеттiк мәселелердi шешу үшiн қаражатты табу мәселесi бiрiншi кезектегі маңыздылыққа ие және атап айтқанда жеке сақтандыру, өмiрдi сақтандыруды қоса алғанда, ұзақ мерзiмді инвестициялық ресурстардың көзі болып табылатын қосымша қаражатты тартуға мүмкiндiк туғызады.
Екiншіден, жеке сақтандыру мемлекеттік әлеуметтiк кепiлдемелер тапшылығының орнын толтырады. Ұзақ мерзiмдi жеке сақтандыру (оның ішiнде зейнетақы аннуитеттерi) мемлекеттік төлемдер мөлшерiне, оның iшiнде кәрiлiк пен мүгедектiк бойынша тәуелдi болмайтын қосымша кiрiс алуды қамтамасыз етедi. Жеке сақтандырудың дамыған рыногының болуы мемлекеттің азаматтары әлеуметтік қамтамасыз етуге шығындарын азайта отырып, бюджеттiң шығыс бөлiгiне деген салмақты төмендетедi. Мұнымен, мемлекет халықтың барынша төмен қамтамасыз етілген бөлігін қорғауға назар аударуға мүмкіндiк алады.
Үшіншiден, сақтандырудың еңбек және ғылым тұрғысынан ауқымды салаларының бiрi ретінде жеке сақтандыруды дамыту жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әкеледi.
Қазіргі уақытта әлеуметтік салада және сақтандыру саласында мемлекет жүргiзiп отырған реформалар, сондай-ақ ел экономикасындағы оң өзгерiстер республикада жеке сақтандыру институтының дамуы үшiн негiзiн қалап отыр.
Қазiргі уақытта зейнетақы аннуитеттерiн енгiзу арқылы зейнетақы қызметi аясында, сондай-ақ жұмыс берушілердi сақтандыруды қоса алғанда, әлеуметтік аяның басқа да салаларында сақтандыру қағидаттарын пайдалану үшiн әлеует бар. Мемлекет айқындаған басым бағыттарға сәйкес жеке сақтандыруды дамыту, оның iшiнде өмiрдi сақтандыруды дамыту, аннуитеттердiң еңбек ету қабiлетін, денсаулығы мен жүйесiн және сақтандырудың әлеуметтiк тұрғыдан өзге де маңызды түрлерін дамыту туралы, сондай-ақ сақтандыру ұйымдары қызметiнiң белсендiлігiн ояту жөнiндегi мәселелер аса көкейтестi болып табылады.

5.1.3. Жеке сақтандыру саласында, оның iшiнде өмiрдi сақтандыру мен аннуитеттер саласында жаңа сақтандыру өнiмдерiн дамыту жөнiндегі iс-шаралар

Зейнетақы реформасын және әлеуметтiк қамсыздандыру жүйесінің реформасын табысты болатындай етіп жалғастыру мақсатында мыналарды тұрақты өмiр бойы немесе ұзақ мерзiмдi төлемдермен тиiмдi қамтамасыз етуге шақырылған аннуитеттердi жеке сақтандырудың өнiмi ретiнде ұсыну жүйесiн дамыту қажет:
зейнеткерлік жасқа келген тұлғаларды;
зейнеткерлiк жасқа келгенге дейiн еңбек ету қабiлетiн жоғалтқан тұлғаларды;
асыраушының қайтыс болуына байланысты мұрагерлерге.
Аннуиттердi енгiзу адамның зейнетақыда аса қорғалған болуын қамтамасыз етуге қол жеткізеді. Аннуитеттер жүйесi және өмiрдi сақтандыруды жүзеге асыратын ұйымдар зейнеткерлердi өмiр бойы кiрiспен қамтамасыз ете алады, өйткенi жинақтаушы зейнетақы қорлары зейнеткер өмiрiнiң ұзақтығына және өмiр бойы қамсыздандыру үшiн жинақталған қаражаттың жеткілiктi болуына қарамастан тек өздерiнiң салымшылары нақты жинаған сомаларын ғана төлей алады.
Жалпы алғанда сақтандыру рыногының және жеке сақтандыру рыногының дамуы, атап айтқанда, қаржы рыноктарының дамуына және осы рыноктар ұсынып отырған сақтандыру ұйымдарының активтері инвестицияланатын құралдарға барынша, тәуелдi болады. Сақтандыру ұйымдарының тәуекелдер бойынша, құралдардың мерзiмділiгi бойынша және олардың өтiмділігі бойынша активтерін диверсификациялауды қамтамасыз ету үшiн бағалы қағаздар рыногын одан әрi дамыту қажет.
Жеке сақтандырудың дамуында осы салада пайда болып жатқан жаңа сақтандыру өнiмдерi ерекше орын алып отыр, олар сақтанушыларға өз салымдарын сақтандыру жарналары түрінде басқаруға мүмкiндiк бередi. Қатысушы полистер (unit-linked) деп аталатын мұндай өнiмдер дамыған елдерде кең тараған және өмiрдi сақтандыруды жүзеге асыратын сақтандыру ұйымдары активтерiнiң едәуiр бөлігін қалыптастырады.
Осы Бағдарламаның жеке сақтандыруды, оның iшiнде аннуитеттердi дамыту аясындағы мақсаттарына қол жеткiзу үшiн мынадай басым бағыттарды атап көрсетуге болады:
1. Аннуитеттердi ұсыну, өмiрдi сақтандыру жұмыс қабiлетi саласында сақтандыру заңдарын, оның iшiнде жаңа сақтандыру өнiмдерiнің пайда болуын қамтамасыз ететiн сақтандыру заңдарын реформалау, сондай-ақ салалар мен сақтандыру сыныптарының жiктелуiн нақтылау мүмкіндiгiн қарастыру.
2. Өмірді сақтандыруды жүзеге асыратын ұйымдардағы жинақ ақшаның сақталуын қамтамасыз ету.
3. Ұзақ мерзiмдi (жинақтаушы) сақтандыруды дамыту мақсатында салық салу режимiн жетілдiру.
4. Өмiрдi сақтандыруды жүзеге асыратын ұйымдардың институционалды қалыптасуы үшiн жағдай жасау.
5. Өмiрдi сақтандыруды жүзеге асыратын ұйымдардың ұзақ мерзiмдi инвестициялары үшiн мүмкiндiктердi кеңейту.

5.1.4. Мемлекеттiк аннуитет компаниясын құру

Ұзақ мерзiмдi жеке сақтандыруды, атап айтқанда аннуитеттердi ұсыну жүйесiн дамытуда қосымша серпін Мемлекеттiк аннуитет компаниясын құру болуы тиiс.
Аталған ұйымды құру зейнеткерлік жасқа келген немесе зейнеткерлiкке мерзiмiнен бұрын шығатын азаматтардың зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарға сәйкес өмiр бойы зейнетақыны алу жөнiндегi құқықтарын iске асыру қажеттілiгiмен негiзделген. Осы мемлекеттiк ұйымның құрылтайшысы елiмiздiң Үкіметi болуы мүмкін. Мемлекеттiк аннуитет компаниясын құру аннуитеттердi ұсыну жүйесiн ынталандыру мен дамыту бойынша қосымша шаралар кешенімен ілесiп жүруi тиiс.
Сөйтіп, Мемлекеттік аннуитет компаниясын құру:
қызметкер өз еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде жұмыс берушiнiң оның өмірі мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жауапкершілігін міндетті сақтандыруды табысты жүргiзілуiн қамтамасыз етуге;
аннуитеттердi сақтандырудың жалпы және ұзақ мерзiмдi түрлерiнде ұсыну жүйесiнiң дамуын ынталандыруға;
сақтандыру ұйымдары қолданатын сақтандыру технологияларының дамуы мен жетiлдiруiне қосымша серпiн беруге;
аннуитеттердi ұсыну саласында қажеттi тәжiрибенi жинақтауға;
осы сақтандыру өнiмiне (аннуитеттерге) бар сұранысты қанағаттандыруға және азаматтарға зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарға сәйкес берілген құқықтардың іске асырылуын қамтамасыз етуге қол жеткiзедi.
Мемлекеттiк аннуитет компаниясы қызметiнiң негiзгі бағыттары мыналар болуы тиiс:
сақтандыру рыногында аннуитет өнiмдерiн ұсыну, оның iшiнде зейнетақы аннуитетi шартын жасау;,
аннуитет шарттарын жасау арқылы еңбек (қызметтiк) мiндеттерiн орындау кезiнде жарақат және зақым алған қызметкерлерге сақтандыру төлемдерiн жүзеге асыру.
Мемлекеттiк аннуитет компаниясы қызметiнiң нәтижесi мынадай болуы тиiс:
сақтандыру рыногында жаңа ұзақ мерзiмдi сақтандыру өнiмдерiнiң пайда болуы;
республиканың сақтандыру рыногында өмiрдi сақтандыру бойынша бiрнеше жеке сақтандыру ұйымдарының пайда болуы;
республикада зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн жетiлдiру;
ұлттық сақтандыру рыногының инфрақұрылымын одан әрi дамыту және нығайту;
жалпы алғанда сақтандыруды жүзеге асырудың жаңа технологияларын ендiру.

5.2. Өзара сақтандыруды дамыту

Әлемдiк тәжiрибе өзара сақтандыру қазiргi заманғы сақтандыру рыногының маңызды элементтерiнiң бiрi болып табылатынын дәлелдейдi.
Өзара сақтандыру кезiнде заңды және жеке тұлғалардың өзара сақтандыру қоғамдарын құру арқылы олардың мүлкi мен өзге де мүлiктiк мүдделерiнiң сақтандырылуы жүзеге асырылады. Әдеттегiдей мұндай қоғамдарды қызметi бiр тектес тәуекелдерге байланысты тұлғалар құрады. Атап айтқанда, өзара сақтандыру қоғамдарын кәсiби одақтар мен бiрлестiктер базасында кәсiпорындар қызметкерлерi, бiр тектес су көлiгi құралдары иелерi және т.б. құруы мүмкiн.
Өзара сақтандыру қажеттілігі ең алдымен коммерциялық сақтандырушылар әр түрлi себептермен: шығынның жиi болуы, сақтандыру сомаларының жоғары көрсеткiшi және c.c. сақтандыруға қабылдаудан бас тартатын тәуекелдердiң көп болуымен негiзделген.
Сақтандырудың өзара нысанының басты басымдықтарының бiрi оның коммерциялық сақтандырумен салыстырғанда төмен құны болып табылады, бұл оның басқа артықшылықтарымен қатар өзара сақтандыру қоғамдарының әлемдiк сақтандыру тәжiрибесiнде кеңiнен таралу тағдырын анықтады. Әлемдегі он iрi сақтандыру компанияларының алтауы өзара сақтандыру қоғамдары болып табылады. Бес iрi ұлттық сақтандыру рыноктарында (АҚШ, Жапония, Германия, Ұлыбритания, Франция) өзара сақтандыру операциялары бойынша үлесi барлық сақтандыру сыйлықақыларының шамамен 40%-тi болды. Сақтандыру сыйлықақыларының ЖIӨ-дегi үлесi шамамен 5%-тi құрайтын, ал елдiң бiр тұрғынына сақтандыру сыйлықақыларының шамамен 1600 АҚШ доллары келетiн Швецияда, 89 iрi сақтандырушылардың 21-i өзара сақтандыру қоғамдары.
Өзара сақтандырудың ұйымдық принципi қоғамның барлық мүшелерiне сақтандыру жағдайы келген кезде шығын сомасын бөлуден тұрады. Өзара сақтандыру қоғамының акционерлiк қоғамнан айырмашылығы әрбiр сақтанушы онда бiр мезгілде қоғамның мүшесi болып табылатындығында.
Бұл ретте халықаралық тәжiрибеде өзара сақтандыру қоғамдарының жекелеген санаттары ( мысалы, сақтандыру сыйлықақыларының көлемiне қарай) мемлекеттік органдар тарапынан реттелуге жатпайды, бұл көптеген кiшiгірiм өзара сақтандыру қоғамдарын құруға мүмкiндiк туғызады.
Сонымен қатар, Қазақстанда өзара сақтандыру институты мүлдем қолданылмайды. Бұған себептер көп, бiрақ мұнда өзара сақтандыру қоғамының құқықтық мәртебесiн және олардың қызмет ету шарттарын айқындайтын заң актiсінің болмауы үлкен роль ойнап отыр. Сондықтан да осы саладағы бiрiншi кезектегi мiндет тиiсті нормативтiк құқықтық базаны құру болып табылады.

5.3. Халықтың сақтандыру мәдениетiн көтеру

Елдегi сақтандыруды және сақтандыру қызметiн дамытудың негізгi мiндетi халықтың сақтандыру мәдениетін қалпына келтiру және одан әрi көтеру болып табылады. Қазiргі уақытта сақтандыру рыногы дамуының төмен деңгейi халықтың жеткілiксiз сақтандыру мәдениетiнiң қалыптасқанын айтуға болады.
Осының себептерiне халықтың жалпы алғанда сақтандыруға деген терiс қатынасын (халықтың сенiмсiздiгін), халықтың мемлекет тарапынан әлеуметтiк және өзге көмегіне тарихи қалыптасқан бағытта болуын, сақтандыру өнiмдерi, сақтандыру ұйымдарының қызметi туралы ақпараттың болмауын, оның iшiнде олардың төмен жарнама беру белсендiлiгіне орай, сақтандыру қызметiнiң мағынасын түсiнбеуiн, сақтандыру ұйымдарының қызметi туралы бұқаралық ақпарат құралдарында оңтайлы материалдардың болмауын, халықтың кiрiсiмен салыстыруға болмайтын жоғары сақтандыру тарифтерiнiң болуын, тиiмсiз сақтандыру шарттарын жатқызуға болады.
Халықтың сақтандыру мәдениетін көтеру саласында пайда болған проблемаларды шешу үшiн сақтандыру рыногының барлық кәсiби қатысушыларының және олардың бiрлестіктерiнiң, мемлекеттiк органдардың қатысуымен келісілген халық үшін сақтандырудың тартымдылығын арттыратын кең көлемді іс-шараларды жүзеге асыру қажет.
Осыған орай, осы Бағдарламаны iске асыру мақсатында мынадай iс-шараларды жүзеге асыру болжанып отыр:
тұрақты негiзде сақтандыру рыногының кәсiби қатысушыларымен және олардың бiрлестiктерiмен бiрлесiп сақтандыру қызметiнiң рыногы және сақтандыру өнімдері туралы, оның ішінде қаржылық қызмет көрсетудi тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелерi жөнiнде толық әрi объективтi ақпараттың берiлуiне бағытталған халық арасында оқу-ағарту және түсiндiрме жұмысын жүргізу;
сақтандыру рыногы қатысушыларының кәсiби білiм деңгейiн арттыруға бағытталған тақырыптық конференцияларды, семинарларды тұрақты өткiзу;
халықты сақтандыру рыногындағы заңсыз немесе заңға қарсы қызмет, оның iшiнде Қазақстан Республикасының аумағында сақтандыру агенттерiнiң және Қазақстан Республикасының резидент еместерi - сақтандыру ұйымдары делдалдарының қызметі туралы хабардар ету;
сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттарын жасаған кезде және сақтандыру қызметінде қолданылатын басқа құжаттарда пайдаланылатын терминологияны бiр ізге келтiру.
Халықтың сақтандыру мәдениетiн қалыптастыруда сақтандыру ұйымдарының және олардың бiрлестiктерiнiң ролi орасан зор, оларға бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара әрекет етудi жандандыру, елдiң қалың көпшілігі үшiн білім беретiн әрi оқытатын бағдарламаларды ұйымдастыру, халықтың сақтандыру қызметiне сұраныстарын зерттейтiн маркетинг зерттеулерiн жүргiзу қажет және керек болғанда жаңа сақтандыру өнiмдерiн әзiрлеу қажет.
Қазiргі уақытта отандық сақтандыру ұйымдары сақтандыру қызметiнiң төмен ассортиментін ұсынады (40 түрiнен астам емес, негізiнен классикалық. Салыстыру үшiн АҚШ-да сақтандыру түрлерiнiң 3 мыңнан астамы қолданылуда, Еуропада 400-500).
Халықтың сақтандыру және сақтандыру қызметi туралы хабардар болуын арттырудың тиiмдi құралдарының бiрi мамандандырылған баспасөз басылымының шығарылымы болуы тиiс (қазiргi уақытта ол жоқ), оны мемлекеттік органдардың, сондай-ақ сақтандыру рыногының кәсiби қатысушыларының қатысуы әбден мүмкiн.

5.4. Сақтандыру статистикасының толыққанды базасын қалыптастыру

5.4.1. Ағымдағы жай-күйi

Жалпы алғанда сақтандыруды, оның iшiнде оның жинақтаушы түрлері мен аннуитеттердi ұсыну жүйесiн дамытудың қажетті факторы статистикалық және өзге деректердiң ауқымды базасының болуы болып табылады.
Қолданылып жүрген мемлекеттік статистикалық сақтандыруда толық көлемде қолданылмауы мүмкiн.
Бiрiншiден, өмiр ұзақтығының жалпы кестелерi деректердiң жоғары дәлдігімен және толық салыстыруға болатындығымен, сондай-ақ олардың математикалық өңделу мұқияттылығымен ерекшеленбейді.
Екiншiден, мемлекеттік статистиканы нақтылау сақтандырудың міндеттi сияқты ерiктi түрлерiнiң де тарифтерін негіздеу үшін қажетті көптеген актуарлық кестелерді құруға мүмкіндік бермейді. Мемлекеттiк статистика деректерiнде актуарлық есептеулердi жүргізу үшін көптеген қажетті мәлiметтер жоқ.
Үшiншіден, сақтандыру компаниялары халықтың ерекше тобымен: әр түрлi уақытта, әр түрлi жаста және әр түрлi тәуекелдерден сақтандырылған тұлғалардың жиынтығымен жұмыс iстеуде.
Актуарлық есептеулер кезiнде шынайы статистикалық деректердi пайдаланудың маңыздылығын түсiне отырып, көптеген отандық сақтандыру компаниялары өздерiнiң деректер базасын жүргізу қажеттiгін түсiндi. Бiрақ бұл мәселенiң толыққанды шешiмi болып табылмайды, өйткенi мұндай бытыраңқы есеп болған жағдайда (әрбiр жекелеген сақтанушы) алған ақпараты аз көлемдi, бiр тектес емес және онша шынайы емес те болады.

5.4.2. Сақтандыру статистикасының толыққанды базасын қалыптастыру қажеттігi

Сақтандыру тарифтерiн және сақтандыру резервтерін есептеу сапасын жақсарту жөнiнде iс-шараларды ойдағыдай iске асыру, атап айтқанда оларды eceптеу жөнiндегі бағдарламалық өнiмдi әзiрлеу мен қолданысқа енгізу мұндай деректер базасынсыз мүмкiн емес.
Деректер базасы халықтың жалпы өлiм-жiтiмi, халықтың жекелеген санатының өлiм-жiтiмi (мысалы, жинақтаушы зейнетақы жүйесiне қатысатындар және тұрақты түрде зейнетақы жарналарын төлейтіндер), мүгедектердiң өлiм-жiтiмi туралы мәлiметтердi, мүгедектiктен қалпына келу көрсеткiшiн, мүгедектік, жарақаттылық және тағы басқалардың артуының көрсеткiштерiн қамтуы тиiс.
Сақтандыру статистикасының жинақталуы оны сақтандыру рыногының кәсiби қатысушылары, атап айтқанда актуарийлер, андеррайтерлер пайдалануы үшiн қиын әрi шығынды мiндет болып табылады. Бұл мынадай себептермен негiзделген:
Бiрiншiден, деректердi жоғары дәрежеде нақтылай отырып есеп берудi нысандарын әзiрлеу және оны барлық сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының жұмыс тәжiрибесiне енгiзу қажет.
Екiншiден, қажетті статистикалық ақпаратты жинақтау процесiн ұйымдастыру бойынша жұмыс, сондай-ақ деректер базасын қалыптастыру, жаңарту және мониторингi бойынша жұмыс көп еңбек сiңiрудi қажет етедi.
Үшіншіден, сақтандыру кезіндегі шынайы көріністі бара-бар көрсететiн статистикалық және өзге де деректерді қалыптастыру және жинақтау үшiн 3-5 жылдай ұзақ уақыт аралығы қажет.
Бұдан басқа, статистикалық және өзге де ресми деректердiң қажеттi базасының болуы сақтандыру тәуекелдерінің түсу мүмкiндігін және қандай да бiр мiндеттi сақтандыру түрін енгізудің мақсаттылығы туралы мәселелердi қарау барысында олардың келтіретін ең көп мөлшердегi зиянын бағалау үшiн қажет.
Ақиқаттылық деңгейi жоғары мұндай деректердiң болуы жалпы алғанда жеке сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру тарифтерiнiң бара-бар мөлшерiн белгiлеуге мүмкiндiк бередi.

5.4.3. Сақтандыру статистикасының толыққанды базасын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылуы қажет iс-шаралар

Сақтандыру статистикасының деректер базасын жасау және қалыптастыру жөнiндегі жұмыс сонымен қатар мынадай құрамдас бөлiктерден тұруы қажет:
бiрiншi кезекте мiндетті сақтандыруда жинақталатын деректердi жинау, сақтау және өңдеу үшiн бiрыңғай әдiстемелiк базаны әзiрлеу;
сақтандыру ұйымдарының қажеттілігін көрнекi және бара-бар көрсете алатын көрсеткiштер тiзбесiн айқындау;
сақтандыру рыногының өзгеруi барысында сақтандыру түрлерiнiң тiзбесiн және көрсеткіштер тiзбесiн түзету (қажет болған жағдайда) механизмiн, сондай-ақ осындай түзетуге статистикалық ақпарат тұтынушыларының қатысу тетігін жасау.
Сақтандыру статистикасы көрсеткiштерiнiң әзiрленетiн тiзбесi мынадай талаптарға жауап беруi тиiс:
сақтандырудың барлық саласын қамту;
байланыстарды көрсететiн (бiрыңғай жiктеулердi және жiктеушiлердi пайдалану арқылы) бiрнеше талдау операцияларының негізiнде сақтандыру статистикасы жүйесiнiң өз ішiндегі деректердiң өзара байланысын қамтамасыз ету;
сақтандыру жағдайының сақтандырылған объектiлердiң әр түрлi кластары үшiн туған кезiнде ерекшелiктерiн анықтау мүмкiндігін беру.
Тiзбенi әзiрлеу кезiнде осы саладағы халықаралық сақтандыру ұйымдары мен актуарлық қоғамдардың жинақтаған тәжiрибесiн ескерген жөн. Бұдан басқа, сақтандыру статистикасы көрсеткiштерiнiң әзiрленетiн тiзбесi әдiстемелiк және методологиялық жағынан әлемде қабылданған ұқсас көрсеткiштермен сәйкес келгенi жөн.
Көрсетiлген деректер базасын жасау, қалыптастыру және оған тұрақты мониторинг жүргізу жөнiндегі шаралар өмiрдi сақтандыруды ғана емес, жалпы барлық жеке сақтандыруды дамытуға қосымша серпін береді.
Осы мақсатта статистикалық есеп берудiң егжей-тегжейлi нысандарын әзiрлеу мен енгiзу бөлiгiнде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi және "Қазақстан Актуарий орталығы" ЖАҚ-мен бiрлесiп сақтандырудың әр түрлi түрлері (кластары) бойынша статистикалық деректер базасын қалыптастыру бойынша жұмысты белсендiру болжанып отыр.

5.5. Мiндетті сақтандыру жүйесін дамыту

Дамыған нарықтық экономикасы бар елдердiң тәжiрибесi көрсетiп отырғандай міндетті сақтандыру механизмі мемлекеттік әлеуметтiк тұрақтылығын қамтамасыз ету және экономикасының дамуын жеделдету мақсатында кеңiнен қолданылады.
Бұл тәжiрибе Қазақстанда да қолданыс табуда. Соңғы жылдары мұнда азаматтардың заңды тұлғалардың және мемлекеттің мүлiктік мүдделерiн табиғи, техногендiк, экономикалық және өзге де тәуекелдерден қорғау жөнiндегі міндеттерді шешу үшiн мiндетті сақтандыруды пайдалану аясы бiршама кеңейді.
Сонымен қатар мiндеттi сақтандырудың отандық жүйесiнде әлi де шешiмi табылмаған мәселелер бар, олардың көбici осы салада бiрыңғай мемлекеттiк саясаттың болмауымен байланысты.
Атап айтқанда, әр түрлi мемлекеттік органдар мiндеттi сақтандырудың қандай да бiр түрiн енгізу туралы шешiмдi қабылдау барысында әдетте, елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының басым бағыттарын, ұлттық сақтандыру рыногының және әлуеттi сақтандырушылардың қаржы мүмкiндiктерiнiң шынайы жай-күйiн ескермей-ақ ведомство ауқымындағы мүдделердi басшылыққа алады.
Мiндеттi сақтандырудың осы және басқа да мәселелерiн шешу мақсатында мынадай негізгi мiндеттердi шешу қажет:

1. Мынадай мәселелерден тұратын мiндеттi сақтандыру саласында мемлекеттік саясатты қалыптастыру.

1) Мiндеттi сақтандыру түрiн енгізудiң құқықтық, экономикалық және өзге де негіздерi
Азаматтар, шаруашылық жүргiзушi субъектілер және мемлекет үшiн әлеуметтік-экономикалық маңызы сақтандырудың қандай да бiр түрiн мiндеттi сақтандыруға жатқызудың басты критерийi болуы қажет.
Заң актісiнде міндетті сақтандыру түрiн көздейтiн норманы көрсету және/немесе ол бойынша тиiсті заң қабылдау үшiн енгізілетiн мiндеттi сақтандыру түрi қажеттілігінiң, тиiмділігінiң және экономикалық мақсаттылығының әлеуметтік-экономикалық негiздемесi әзiрленуi қажет.
"Мiндеттi сақтандыру" ұғымын, принциптерi мен оның қолданылу аясын нақтылау мақсатында Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiне өзгерiстер мен толықтырулар енгізу туралы мәселенi қарау қажет. Мұндайда жекелеген заң актiсiне немесе шартқа орай - мiндеттi сақтандыруды жүргiзудiң құқықтық негiздемелерi нақты шектеуi тиiс.
Мемлекет мүддесін қорғау тұрғысынан алып қарағанда, міндетті сақтандыру түрiн енгiзу мүмкіндігінше, халықтың және шаруашылық жүргiзушi субъектілердiң әлеуметтік, техногендiк, экологиялық, табиғи, кәсiпкерлiк және өзге де тәуекелдерден болған зияндарын өтеу көзi ретiндегi республикалық бюджетке түсетін ауырлықты азайту мақсатын көздеуi қажет.
Осыдан келіп, мыналарды алдын ала қарау қажет:
сақтандырудың тәуекелдерді басқарудың басқа да құралдарымен салыстырғандағы экономикалық пайдасы (мақсатты резервтер және қорлар, шығынды тiкелей бюджеттен өтеу, өзiн-өзi сақтандыру және басқалары);
статистикалық деректердiң толыққанды базасын қалыптастыру және экономикалық бағалауға қажетті қолданыстағы деректердің болу мәселелерi;
сақтандыруға тәуекелдердi қабылдаудың нақты мүмкiндігі, ол бiрiншi кезекте ұлттық сақтандыру нарығының көлемiмен (сақтандырушыларды капиталдандырумен), тәуекелдердің табиғатымен және олардың болуынан туындайтын салдардың мөлшерiмен, өндiрiстiң қауiпсiздiк және жұмыс iстеу кезеңiнің деңгеймен және басқа да факторлармен айқындалады;
енгізiлетiн міндетті сақтандыру принциптерiнiң сақтандырудың негiзгi ережелерiне (онысы экономикалық мәнiнiң сақтандыру қатынастарының осы түрiн ұйымдастырудың ерекше шарттарына) сәйкес келуi;
әлеуетке сақтандырушылардың сақтандыруды қаржылай қамтамасыз ету үшiн қаражатының (сақтандыру қызметтерiн пайдаланушы тұтынушылардың жеткілікті сатып алу деңгейінің) болуы;
мiндетті сақтандыруды жүргiзудi қамтамасыз ететiн тиiстi салалық инфрақұрылымның болуы;
енгізілетiн мiндеттi сақтандыру шарттарының сақтандырудың халықаралық тәжiрибеге сәйкес келуi.
2) Мiндетті сақтандырудың қағидаттары
Мiндетті сақтандыру түрiн қолданудың аясы және оны жүргiзудiң құқықтық негіздерi мынадай негізгi принциптерге сәйкес келуi тиiс:
сақтандырудың шарттары мен жүргізу тәртібiн заң белгiлейді (немесе онда жекелеген мәселелердiң басқалай реттелу мүмкiндiгi);
сақтандыруға жататын объектiлердi түгелiмен қамту;
сақтандыру қызметiн жүргізудiң жеткіліктi түрдегі ұзақтығы (тәртiп бойынша шарт жасау мiндетi сақтандыру объектісi жойылған жағдайда ғана тоқтатылады);
мiндеттi сақтандыруды жүзеге асырудың негізгі талаптары туралы ақпараттың ашықтығы;
сақтандырушылардың және басқа тұлғалардың шарт бойынша өз мiндеттерiн орындауының нақты мүмкiндігі;
сақтандыру шарты тараптарының және өзге де тұлғалардың, оның iшiнде мемлекеттің жауапкершілiк талаптары.
3) Мемлекеттiң міндетті сақтандыру саласына қатысуы
Мемлекеттің мiндеттi сақтандыру саласына қатысуының негізгі мақсаты оны өткiзуге бақылауды қамтамасыз ету болуы тиiс.
Осы мiндеттерді іске асыру міндетті сақтандырудың сенімді жүйесiн жасауды көздейді, оның негізгі буындарының бірі сақтандыру қызметiн тұтынушыларға мемлекеттік кепілдік ұсыну болуы тиіс. Бұл үшін мемлекеттің осы жүйеге жанама әрі тікелей қатысуын көздейтін механизмдер пайдаланылуы тиіс.
Жанама қатысу мемлекеттiң сақтандыру ұйымдарының қызметiне, оның iшiнде олардың қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігіне қойылатын талаптар деңгейін көтеру, олардың мiндетті сақтандыру рыногына кiруiне қосымша талаптарды белгілеуді қосқанда әр түрлі механизмдерді пайдалануын көздейдi.
Мемлекеттiң сақтандыру қызметін тұтынушылардың мүдделерін қорғау саласына тiкелей қатысуына айырықша тиiмдi механизмi сақтандыру ұйымдары мұны жүзеге асыра алмаған жағдайда сақтанушыларға (сақтандырылушыларға, пайда алушыларға) сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беретiн жүйенi құруы болып табылады.
Бұл мақсатты "Сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру қоры туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы N 423-ІІ Заңына сәйкес құрылған Сақтандыру төлемдерiне кепілдік беру қорының көмегімен кезеңдi түрде iске асыру жобаланатын болады. Дәл осы уақытта сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру жүйесiне сақтандыру жағдайлары тууының жоғары мүмкiндiгiмен және оған қатысты олардың тууынан болатын аз мөлшерлi зиянмен сипатталатын мiндеттi сақтандырудың неғұрлым көп түрi енгізiлген.
Перспективада сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру қорының капиталдандырылуының өсуіне орай, мiндетті сақтандырудың басқа түрлерiне де Қордың кепiлдiк төлемдерiн және жүзеге асыру негiздемелерi кеңейтiлуi мүмкiн.
Сақтандыру қызметін негізгі тұтынушылардың сатып алу қабiлетiнiң төмендігі, отандық сақтандыру ұйымдарының сақтандыру мәмiлелерiн жасау бойынша шектеулi мүмкiндiктерi және Қазақстанның сақтандыру рыногына және жалпы оның экономикасына тән басқа да объективтi себептер мiндеттi сақтандыру, оның iшiнде апатты тәуекелдермен қоса жүретiн сақтандыру аясын бұдан әрi кеңейтуге мүмкiндiк бермей отыр.
Бұл жағдайлар тәуекел факторларының деңгейiн төмендету жөнiндегi, осы мәселелер бойынша шаралар кешенiн орындау жөнiндегi iс-шаралардың жеделдігі мен маңыздылығын алдын ала айқындайды.
Атап айтқанда, Қазақстан халқының қаржыны айырықша ауыр, ал көп жағдайда орны толмастай жоғалтуы табиғат апаты салдарынан, олардың тұрғын үйлерiнiң бүлiнуi немесе жойылуына байланысты болуы мүмкiн екендiгін ескере келiп, республикада осы тәуекелдердi қорғауды қамтамасыз ететiн жүйе құру қажет болып отыр.
Сондықтан Қазақстан Республикасында тұрғын үй иелерiне табиғи апаттардан болған зиянды өтеу жүйесiн құруды қарау орынды болмақ.

2. Мiндеттi сақтандыру туралы заңнамаларды жетiлдiру

"Сақтандыру мiндеттілігі" туралы формальды заң нормаларын қайта қарауды қосқанда, мiндеттi сақтандырудың кейбiр қолданыста бар түрлерiн сақтаудың мәнділігін анықтау қажет болып отыр.
Мiндеттi сақтандыру саласының объектілерi бойынша және оларды өткізудің басқа талаптары бойынша мейлінше әртүрлі сақтандыру түрлерi қосылғанын (қосылуы мүмкін екендігін) назарда ұстай отырып, сақтандыру сыйлықақылары мен сақтандыру сомаларының мөлшерін (заң, нормативтiк құқықтық кесімі не сақтандыру шарты арқылы) белгілеудiң мүмкiн болып отырған негіздемелерін кеңейткен орынды.
Республиканың мiндеттi сақтандыру жүйесiне (жоспарланатын мiндетті сақтандырудың жаңа түрлерін енгізуді ескере отырып) сақтандырудың 10-ға жуық түрі енгізіледі, сондықтан заңдарды жүйелеу iс-шаралары аясында елде өткізілетін жекелеген заң актілерін міндетті сақтандыру түрлерi бойынша бiртұтас нормативтік құқықтық актіге шоғырландырудың орындылығы туралы мәселені қарау қажет.

3. Қазақстан Республикасының халықаралық сақтандыру жүйесiне кiру және міндетті сақтандыру аясында халықаралық кесiмдер жасау талаптары мен перспективаларын айқындау

Осы мiндеттi шешу - Қазақстанда жұмыс iстеп отырған халықаралық сақтандыру схемасына интеграциялауға қажеттi бiрқатар шараларды жүзеге асыруды көздейдi.
Жуық арадағы перспективада Қазақстанмен iргелес мемлекеттердiң аумағында көлiк құралдары иелерiнiң азаматтық жауапкершілігін мiндеттi сақтандыруды енгiзгеннен кейiн пайда болған мемлекетаралық автомобиль бағыты проблемасын шешу қажет болып отыр.
Атап айтқанда, бұл проблемалар уақытша болатын елдiң ұлттық заңдарының шетелдiк автокөлiк иесiмен оның азаматтық жауапкершiлiгін сақтандыру шартын жасау мiндеттілігі туралы талаптарына байланысты. Сонымен бiрге ұсталатын сақтандыру сыйлықақыларының мөлшерi де едәуiр жоғары.
Осыған байланысты ЕурАзияЭҚ не ТМД аясында көлiк құралдары жауапкершiлігінiң иелерiнiң халықаралық жүйесiн құруға байланысты мәселелердi қарау қажет болып отыр. Сонымен бiрге базалық модель ретiнде болашақта осы жүйеге қосылуға мүмкiндiк беретiн "Жасыл карта" халықаралық автосақтандыру жүйесiн пайдаланған орынды.

5.6. Сақтандыру рыногiнiң инфрақұрылымын дамыту

Сақтандыруды ұйымдастырудың маңызды элементтерi, әсiресе iрi тәуекелдердi сақтандыруда сақтандыру рыногының қатысушылары - актуарийлер, сақтандырушы делдалдар (сақтандырушы брокерлер және сақтандырушы агенттер), сюрвейерлер, апаттық комиссарлар, аджастерлер (claims аdiusters) және басқалар болып табылады. Бұл ең алдымен, сақтандырылатын тәуекелдердi және сақтандыру жағдайының орын алуы салдарынан шеккен зиянның мөлшерiн нақты бағалауға (қаржылық, техникалық) қажеттілігіне байланысты себепшi болып отыр. Сонымен бiрге аталған қатысушылар сақтандыру қызметiнiң сапасын және олардың тұтынушыларға жеткiзiлуiн жақсартуда үлкен роль атқарады.
Сонымен қатар, қазiр қазақстан сақтандыру рыногында осы тiзiмнен ресми түрде тек сақтандыру делдалдары мен актуарийлер ғана ұсынылып отыр. Бұл ретте сақтандыру делдалдығы мәселелерi бойынша қолданылып жүрген заңдар жетiлдiрудi, сонымен бiрге сақтандыру брокерi мен сақтандыру агентi қызметiнiң талаптарын белгілеудi мейлiнше нақтылай түсудi қажет етедi. Мұндайда сақтандыру жүйесi дамыған елдерде сақтандыру брокерлерi сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы делдалдық қызметтен басқа сақтандырылатын тәуекелдерге бағалау жүргізетiнiн, шығынды реттеуге байланысты мәселелердi өздерiне алатындығын ескеру қажет.
Сақтандыру рыногының аталған қатысушыларының қызметтік мақсаты оларды міндетті сақтандыру схемасына,әсiресе iрi тәуекелдердi сақтандыруға байланысты түрлерi бойынша тарту қажеттігін көрсетедi.
Сақтандыру рыногының әр қатысушысының қызметi мен өкiлеттiгін заңды түрде белгiлеу және олардың қалыптасуы мен дамуы үшiн басқа да алғышарттар жасау керек.
2003 жылы құрылған экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру жөнiндегі алда мемлекеттік сақтандыру корпорациясын қалыптастыру және дамыту жөнінде кешендi шараларды жасау керек болып отыр. Аталған сақтандыру ұйымының негізгі міндетті отандық экспортерлер мен инвесторларды саяси және кәсiпкерлiк тәуекелдерден сақтану қорғанысын қамтамасыз ету болып табылады.
Сондай-ақ 2003 жылы құрылған, халықтың ипотекалық кредит беру жүйесiне кiруiн кеңейту арқылы халықты тұрғын үймен қамтамасыз етiлуiн көтеру және оның қызмет ету сапасын жақсарту мақсатын көздеген (оның iшiнде кредит беру мерзiмiн ұзарту, кредиттер мөлшерiн ұлғайту, проценттiк ставкаларды және бастапқы жарна мөлшерiн төмендету) Қазақстан ипотекалық кредиттерге кепiлдiк беру қоры қызметiнiң мәселелерiн қарау қажет.
Атап айтқанда, аталған қорды сақтандыру ұйымына қайта ұйымдастыру көзделуде, бұл қолданылып отырған сақтандыру заңдарына өзгерiстер енгізудi талап етедi. Ең алдымен, бұл тәсіл негізiнен халықаралық тәжiрибеге сәйкес келедi. Атап айтқанда, Еуропалық кеңестің директивалары сақтандыру кредиттерiн, оның iшiнде ипотекалық кредиттердi сақтандыру ұйымдарының жүзеге асыратынын болжалдайды.
Ипотекалық сақтандыру заемшының төлем қабiлетсiздігі ықтимал болған кезде кредиттік тәуекелдi төмендету құралы болып табылады, сондай-ақ кепілге берiлген мүлiктi сату кезiнде жылжымайтын мүлiк рыногындағы бағаның ауытқуының кредиторды шығынға душар етуге әкелуi және оның осыған душар болуының халықаралық тәжiрибеде оны жүргiзудiң негізгi принциптерiнiң бiрi заемшының бастапқы жарна бөлігінде (top-tier) сақтандырушы болып табылады.
Ипотекалық сақтандыру кредиторлардың қаржылық тұрақтылығына тiкелей ықпал ететінін және өзара тығыз қарым-қатынаста болатынын ескере отырып, ипотекалық сақтандыруды жүзеге асыру принциптерiн заң шығару деңгейiнде белгілеу мәселелерi, оның iшiнде ипотекалық сақтандыруды жеке сақтандыру сыныбы ретінде бөлiп көрсету арқылы қарауды талап етедi. Мұндайда ипотекалық кредиттердi беруге байланысты тәуекелдердi сақтандыру мүлiктік сақтандырудың басқа түрлерi бойынша жүзеге асырылмауы тиiс.
Айтылғандарды ескере отырып, ипотекалық сақтандыруды (капиталдандыру деңгейi, сақтандыру резервтерін қалыптастыру тәртiбi) жүзеге асырушы сақтандыру ұйымдарының қызметiне арнайы талаптар белгiлеу қажет. Ең алдымен бұл сапалы және тартымды ипотекалық сақтандыру рыногының қалыптасуына ықпал ететiн осы сақтандыру ұйымдарының төлем қабiлеттiлігі мен қаржылық тұрақтылық деңгейiн көтеруге мүмкiндiк бередi.
Сонымен бiрге, сақтандыру рыногының түрлi кәсiби қатысушыларын (сақтандыру агенттерi, актуарийлер, апат комиссарлары және басқалар) бiрiктіретін сақтандыру рыногындағы өзiн-өзi реттейтiн ұйымдарды (ӨРҰ) дамытуға ерекше көңiл бөлу қажет. Сақтандыру рыногының жекелеген кәсiби қатысушыларына лицензия беру және рынокқа кiруiне рұқсат берудi осы өзiн-өзi реттейтiн ұйымдарға беру жоспарланып отырғанын ecкepceк, осы проблеманың айырықша мәнге ие болатынын байқаймыз.

5.7. Сақтандыру рыногының есебiн автоматтандыру және оны ақпараттандыру

Сақтандыру рыногының кәсiби қатысушыларының қызметiн, сонымен бiрге бухгалтерлiк есеп жүргiзу саласын автоматтандыру және ақпараттандыру елдегі сақтандыру рыногын дамытудың осы кезеңiндегі маңызды мiндеттердiң бiрi болып табылады.
Ең алдымен, автоматтандырылған жүйенi ендiру сақтандыру рыногының кәсiби қатысушылары жүргiзетін операциялардың сенiмдiлігі мен айқындығын көтеруге мүмкiндiк бередi, қызметкерлердiң күнделiктi еңбегiн жеңiлдетедi, ақпаратты жасау, өңдеу және талдау процестерiн жеделдетедi.
Осы мақсатпен сақтандыру рыногының кәсiби қатысушыларымен олардың бiрлестiктерiмен бiрлесе отырып бухгалтерлiк есептi жүргiзуге мүмкiндiк беретiн және қаржылық есептi автоматтандырылған тәсiлмен жүргізетiн автоматтандырылған ақпарат жүйесi (бағдарламалық қамтамасыз ету) бойынша жұмыс жүргiзу қажет.
Бұл ретте бастапқы кезеңде стандартты бағдарламалық қамтамасыз ету мыналарды қамтамасыз етуi тиiс:
1) барлық филиалдар мен өкiлдiктердi (болған жағдайда) ескере отырып автоматтандырылған ақпарат жүйесiне ендiрілген Бас бухгалтерлiк кiтапты жүргізу;
2) барлық жасалатын операциялар бойынша қосалқы бухгалтерлiк есептi жүргiзу;
3) қолданылатын автоматтандырылған ақпараттық жүйенiң сенiмдiлігі мен қауiпсiздігі.
Бұдан басқа, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарында стандартты бағдарламалық қамтамасыз етудi және оған сақтандыру статистикасының деректер базасын жүргізу, талдау бойынша қойылатын талаптарды әзiрлеу қажет. Бұл шаралар сақтандыру резервтерi есебiнiң рәсiмдерiн жеңiлдетуге және оңайлатуға мүмкiндiк бередi, актуарийлер растаған олардың есептерi мiндетті болып табылатындығы және сақтандыруды қадағалау органына тұрақты негізде ұсынылып отыратындығы ескерiледi.

5.8. Кадрлық әлеуетті дайындау

Отандық сақтандыру рыногының жедел дамуы және оның әлемдiк сақтандыру кеңiстiгіне кiру қажеттігі сақтандыру индустриясы кадрларының кәсiби бiлiктілігін түбегейлi түрде көтеру қажеттiлігін қойып отыр.
Қазiргі уақытта сақтандыру ұйымдарының басшыларының және мамандарының мейiлiнше көпшiлiгінiң не арнайы бiлiмi, не сақтандыру iсi саласында жеткiлiктi тәжiрибесi және бiлiмi болмай отыр. Бұл сақтандыру ұйымдары менеджерлерiнiң дұрыс тарифтiк және инвестициялық саясат белгiлеуiне, оңтайландырылған сақтандыру портфелiн және тағы сол сияқтыларды қалыптастыруда көрiнiс беріп, нәтижесiнде сақтандыру ұйымының тұрақтылығына, олар көрсеткен қызметтің саны мен сапасына терiс әсер етiп отыр.
Сақтандыру индустриясы кадрларының басым бөлігінiң кәсiби дайындығының болмау проблемалары негiзiнен республикада сақтандыру саласы бойынша мамандандырылған ғылыми-зерттеу және бiлiм беру орталықтарының болмауына байланысты. Бүгiнгi күнi сақтандыру мәселелерiн зерттеу заң және экономикалық жоғарғы оқу орындарындағы жекелеген пәндермен (сақтандыру ұйымдарындағы бухгалтерлiк есеп, сақтандыру құқығы және басқалар) шектеліп отыp.
Сақтандыру ұйымдары мамандарының қайта даярлау және кәсiби деңгейiн көтеру жөнiндегi бiртұтас бағдарламаның болмауы осы мәселелердi әр сақтандыру ұйымының жеке өз аясында шешуге мәжбүр етiп отыр, бұл iрi материалдық және өзге де шығындармен байланысты. Сондықтан өз қызметкерлерін шетелде оқытуды немесе осы мақсат үшiн шетелдiк мамандарды таратуды тек iрi сақтандыру ұйымдары ғана ұйымдастыра алады.
Сақтандыру саласындағы кадрларды кәсiби даярлауға қатысты осы және басқа проблемаларды шешу мақсатында мынадай негiзгі мiндеттердi шешу қажет:
1. Сақтандыру рыногы қызметкерлерiн қайта даярлау және бiлiктiлiгiн көтеруді орта және жоғары кәсіби білім беру жүйесі, оқу-практикалық конференциялар, курстар, оқу орталықтары, семинарлар және басқа оқыту нысандары жүйесі арқылы жүзеге асыру.
Бұл жұмыс Қазақстан сақтандырушыларының қоғамдық бірлестігі жасаған тиісті оқу бағдарламасы негізінде жүргізілуі тиіс. Осы мiндеттi iске асыру мақсатында сақтандырушылардың қоғамдық бiрлестігі жанынан қарасты оқу орталығын барлық сақтандыру ұйымдарының үлестiк қатысы есебiнен құру туралы мәселені қарау қажет.
2. Орта және жоғары кәсіби оқу орындары базасында сақтандыру iсi мамандарын дайындау жөніндегі орталықтар құру.
Осы мiндеттi iске асыру тиісті оқу орындарында тұрақты жұмыс iстейтiн сақтандыру ұйымдары қызметкерлерiнiң оқыту, білiктілiгiн көтеру және қайта даярлау курстарын ашу мәселесін, сондай-ақ "сақтандыру" мамандығы бойынша оқыту топтарын ашу мәселесін зерттеуді көздейді.
3. Халықаралық бағдарламаларды және халықаралық қаржы, сақтандыру және басқа ұйымдардың мүмкiндiктерiн мамандарды даярлау және бiлiктiлігін көтеру мақсатында барынша пайдалану.

5.9. Сақтандыруды қадағалауды дамыту және тиiмділігiн арттыру

5.9.1. Сақтандыру заңнамаларын Еуропа Одағының Директиваларымен және Сақтандыруды Қадағалаудың Халықаралық Қауымдастығының сақтандыруды қадағалау қағидаттарымен және стандарттарымен кезең-кезеңмен үйлестіру

Қолданылып жүрген сақтандыру заңдары сақтандыру секторын реттеудiң мейiлiнше тиiмдi құралы болып табылады, бұл ретте ол уәкілеттi мемлекеттiк органның тәуелсiздiгiн және жеткiлiктi өкiлдiктерiн қамтамасыз етiп отыр. Сақтандыру қатынастарының қатысушылары арасындағы өзара қарым-қатынастар және сақтандыру қызметiн ұйымдастырудың көптеген мәселелерi реттелдi.
Сонымен бiрге, жаңа сақтандыру өнiмдердi және оны iске асыру технологиялары дамуда, сақтандырудың кәсiпкерліктің бiр түрi ретiнде даму үрдiстерi, әлемдiк сақтандыру рыногына мейлiнше интеграциялануы, сөйтiп халықаралық сипатқа ие бола бастағандығы көзге түсуде. Осыған байланысты, экономиканың осы секторын реттеу әдiстерi халықаралық стандарттар мен принциптердi ескере отырып жетiлдiрудi талап етуде.
Белгілi болып отырғандай, реттеудiң негізгі мiндеттерi мыналар болып табылады: сақтандыруды қадағалау органының сақтанушылардың заңды мүдделерінің қорғауының тиімділігін арттыру, яғни сақтандыру ұйымдарының өздерінің алдындағы міндеттерін орындайтынына сенімді болуы тиіс, сондай-ақ сақтандыру рыногындағы бәсекелестік ортаны қолдау және оның инфрақұрылымын сақтандыру ісін ұйымдастырудың халықаралық тәжірибесіне сәйкес дамыту.
Өз кезегiнде сақтандыру рыногындағы қызметке бiрдей талаптар қою сақтанушылар үшін ұсынылатын сақтандыру қызметі құнының төмендеуіне және тізбесінің ұлғаюына, сапасының артуына мүмкіндік береді.
Жоғарыда аталған проблемаларды шешу Қазақстан Республикасының сақтандыру және сақтандыру қызметі туралы заңдарының сақтандыру қызметiн реттейтiн еуропалық директивалармен және Сақтандыруды қадағалаудың Халықаралық Қауымдастығының сақтандыруды қадағалау стандарттарымен және негiзгi принциптерiмен кезең-кезеңiмен үйлесуiне мүмкіндік бередi.
Осы мақсат үшiн, яғни тиiмдi, әдiл және тұрақты сақтандыру рыногын дамытуға ықпал ететiн, сондай-ақ түрлi елдердiң қадағалау органдарымен қарым-қатынасты одан әрi дамытуға бағытталған қазақстандық сақтандыру заңдарының халықаралық стандарттармен өте жоғары дәрежедегі сәйкестiгiн қамтамасыз ету қажет.

5.9.2. Сақтандыру делдалдығын реттеу

Қазiргi уақытта сақтандыру делдалдары қызметiнiң талаптары iс жүзiнде реттелмей қалып отыр. "Сақтандыру қызметi туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес сақтандыру брокерлерi мен сақтандыру агенттерi қызметiнiң талаптары және тәртiбi аталған Заңның 17 және 18 баптарымен ғана реттелiп отыр.
Сонымен бiрге сақтандыру рыногы субъектiлерiнiң қызметiн реттейтiн және қадағалайтын уәкiлеттi орган тарапынан делдалдардың сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарымен және сақтанушылармен (сақтандырылғандармен, тиiмдi сатып алушылармен) өзара қарым-қатынасы Қазақстан Республикасы Заңдарының талаптарын бұзғаны үшiн жауапкершiлiк, құжат айналымына.
Делдалдар қызметiне бақылаудың және талаптардың болмауы олардың заңға қарсы әрекеттер мен операциялар жасауына терiс мақсатта пайдалануына мүмкiндiк беруде.
Айтылғандарды, сондай-ақ сақтандыру делдалдары қызметiне бақылауды жүзеге асыруды көздейтiн халықаралық тәжiрибенi ескере отырып, сақтандыру делдалдары қызметiн нақты реттеу, заңды тұлғалардың қолданылып жүрген заңдарға тиiсiнше өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу және нормативтiк құқықтық актiлер әзiрлеу арқылы сақтандыру агенттiктерiн құруға және қызмет ету талаптарын белгiлеуiне мүмкiндiк беру саласында жұмыстар жүргізген жөн.

5.9.3. Сақтандыруды қадағалаудың жаңа қағидаттарын енгiзу

Қазiргi уақытта сақтандыру қызметiн реттеу мен қадағалау жалпы алғанда, қадағалау субъектiлерiнiң белгіленген нормативтердi, оның ішiнде пруденциалдық реттеу деп аталатын пруденциалдық нормативтердi орындауды тексеру негізiнде жүзеге асырылады. Бұл әдiс бұрыннан бар проблемаларды және оны шешудiң (жоюдың) алдағы тәсiлдерiн iздестiруден тұрады. Осы әдiс қаншалықты қажет болғанымен, көптеген елдердiң тәжiрибесiн ескере отырып, оның ең негізгі кемшіліктерiнiң бiрi, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымында қандай-да бiр проблема пайда болған жағдайда оны нәтижелі шешуге күш салудың өте кеш болатынын атап айтқан жөн.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметiн қадағалау мен реттеу жүйесiн жетілдіру мақсатында компанияларда орын алуы мүмкiн тәуекелдердiң жаңадан пайда болу кезеңiнде анықтауға қабiлеттi реттеушi жаңа әдiстер мен механизмдердi әзiрлеу қажет.
Қадағалаудың тиімділігі проблемасын шешудiң бiр жолы - проблема нақты болғанға дейін-ақ (оның iшiнде пруденциалдық нормативтердi бұзу) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қызметiн бiр iзге түсiрiп, тәуекелді төмендетуге арналған тәуекелді бағалауға негізделген қадағалау тұжырымдамасын (Risk - Bosed Super-vision) пайдалану болып табылады.
Тәуекелдердi бағалау негiзiндегi қадағалауды әр сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы өз қызметі душар болатын құрылымдық процесс немесе негiзгi тәуекелдi анықтауға және жiктеуге бағытталған дәйектi құрылымдық процесс немесе дәйекті реттеу рәсiмдерiнiң кешенi тәуекелдердi бағалау және осы тәуекелдер туралы ескерту, төмендету немесе алдын алу жөнiндегі iс-шаралардың бағдарламасын әзiрлеу үшiн құралдарды іріктеу деп сипаттауға болады.
Қаралып отырған тұжырымдаманы пайдаланатын елдердегi (оның iшiнде АҚШ) зерттеулер қорытындысы бойынша мыналар анықталды, бiрге алынған аз ғана коэффициенттер мен ара-қатынастар (12-ден - 15-ке дейiнгі шекте) арқылы сақтандыру ұйымдарының төлем қабiлеті жоқ болып қалғанға дейiнгi екi жыл ішінде жағдайсыз болып қалуының 75%-iн, және тiптi әрi кеткенде, банкрот болардан 1 жыл бұрын жағдайсыз болып қалуының 95%-iн болжауға болады.

5.9.4. Сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалауды одан әрі жетілдіру

Сақтандыру қызметiн реттеу мен қадағалауды одан әрi жетiлдiру жөнiндегі негізгi мiндеттердi iске асыру шеңберiнде сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын қызметке тiкелей ықпал ететін қолданыстағы заңдар базасы мен заң аясындағы нормативтiк құқықтық актілерге сараптама жасалуы, кейiннен сақтандыру қызметiне реттеу мен қадағалау жасайтын уәкiлеттi органның қолданылып жүрген заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi жүзеге асыруы тиіс.
Атап айтқанда, осал бағытта мынадай мiндеттерді қарау жоспарланып отыр:
сақтандыру қызметін реттеудiң ұлттық режимі мен халықаралық принциптер мен стандарттардың жақындасуын республиканың Дүниежүзiлiк Сауда Ұйымына интеграциялануы қажеттігін, оның ішінде шетелдiк қатысуды шектеудi кезең-кезеңiмен төмендету арқылы ескере отырып қамтамасыз ету;
сақтандыру ұйымдары мен сақтандыру брокерлерінің қайта сақтандыру қызметін қадағалауды Қазақстан Республикасының резидент емес сақтандыру брокерлерінде кредиттік рейтингтердің (Credit Raiting) міндетті түрде болуын талап етуді белгілеу жолымен күшейту;
сақтандыру рыногы қатысушыларының (апат комиссарларының, аджастерлердiң, андеррайтерлердiң, сюрвейерлердiң, диспашерлердiң және басқалардың) құқықтық негiзiн нақтылау, сақтандыру брокерлерi мен сақтандыру агенттерiнiң қызметін шектеу және нақтылау;
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қаржылық тұрақтылығы және төлем қабілеттілігі талаптарын одан әрi дамыту;
актуарийлердiң, iшкi және сыртқы аудиторлардың қызметiн пайдалануға нұсқаларды, сондай-ақ делдалдар мен сақтандыру агенттерiнiң өзара қарым-қатынасын реттейтiн сақтандыру ұйымының iшкi ережелерiне қойылатын талаптарды әзiрлеу;
корпоративті басқару және тәуекелдерді басқару жүйелеріне, оның ішінде жүзеге асырылатын операциялардың нақты ретінің болуына қойылатын талаптар әзірлеу;
сақтандыру операцияларының бухгалтерлік есеп жүйесiн жетiлдiру және қаржы қызметiнiң айқындығын арттыру;
сақтандыру тарифтерiнiң есептеу тәртiбiне қойылатын талаптарды белгiлеу;
сақтандыру рыногының кәсiби қатысушыларын құрған, лицензиялаған, келiскен кезде белгіленетiн талаптарды басқа қаржы ұйымдарына қойылатын мынадай талаптармен салыстыра отырып бiрегейлендiру және стандарттау;
тәуекелдерді бағалау жүйесiне негiзделген алдын-ала ескерту тестерiн жүргiзу;
деректердi жинау және өңдеу жүйесiн автоматтандыру.

5.9.5. "Өмiрдi сақтандыру" саласындағы сақтандыру ұйымдарының қызметiн реттеу мен қадағалаудың тиiмділiгін арттыру

Сақтандыру рыногі субъектілерiнiң қызметiн реттеу және қадағалау жөнiндегі уәкілетті орган алдында өмiрдi сақтандыруды дамытуды одан әрi ынталандыру мақсатында Қазақстан Республикасы заңдарының жекелеген талаптарын қайта қарау, оның iшiнде сақтандыру ұйымдарының "өмiрдi сақтандыру" бойынша және жалпы алғандағы нормалары мен лимиттерiн қадағалау жөнiндегi пруденциалдық және басқа мiндеттi нормативтердi, сақтандыру бизнесiнiң ("жалпы сақтандыру" және "өмiрдi сақтандыру") түрлi саласындағы қызметiн жүзеге асыратын сақтандыру ұйымдарын қадағалауды жүзеге асыруға арналған тәсiлдерiн бөлу мiндетi тұр.
"Өмiрдi сақтандыру" саласы бойынша қызмет атқаратын сақтандыру ұйымдарының дамуын айқындайтын фактор - ұзақ мерзiмдi бағалы қағаздардың толыққанды отандық рыногының болуы болып табылатынын айта кету қажет.
Бұл проблема "өмiрдi сақтандыру" саласы бойынша қызмет атқаратын сақтандыру ұйымдары үшін айрықша мәнді ұзақмерзiмдi қаржы құралдарының дамуымен байланысы бар кең ауқымды іс-шаралар кешенiмен, оның iшiнде ел Үкiметінің қатысуымен шешілуi тиiс жалпы проблемалардың бiрегейi болып табылады.

5.9.6. Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарына iшкi басқару жүйесін ендіру

5.9.6.1. Корпоративті басқару

Кез-келген шаруашылық жүргізушi субъектінiң, сондай-ақ жеке тұлғаның қызметі тәуекелмен байланысты. Экономикалық ұғым бойынша, тәуекелмен төмен рентабельдік немесе экономикалық шығындар арқылы зиянға душар ететiн қолайсыз жағдайдың орын алу ықтималдығы.
Сақтандыру ұйымдары қызметiнiң негізгі түрi басқа тұлғалардың тәуекелдерiн өзiне қабылдауы екенiн ескере отырып және сондықтан онда осындай тәуекелдердiң басым бөлiгі топтасатындықтан, бара-бар реттеу қажеттілiгі, сондай-ақ корпоративті басқару жүйесін ендiру негiзiнде сақтандыру ұйымдары қызметiнiң тиiмділiгін арттыру қажеттігі пайда болады.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарында корпоративтi басқару жүйесiн ендiру - сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын жеке дамыту әрi жалды сақтандыру рыногын дамытудың мейлiнше өзектi мәселелерiнiң бiрi болып табылады.
Корпоративтi басқарудың, шағын жүйесi ретiнде акционерлер, директорлар кеңесi және басқарма арасында жарғымен, регламентпен компанияның iшкi ресми саясатымен белгіленген өзара қарым-қатынастар жүйесi танылады.
Бұл салаға сақтандыру рыногындағы iшкi аудит қызметiнiң, байқау кеңесiнiң, тәуекелдердi басқарудың толыққанды жүйесiнiң, өтiмділіктi басқару жүйесiнiң, инвестициялық, дивидендтік саясаттың және басқаларының болу талаптары кiредi. Қоғамның басқарушы органы - Директорлар кеңесiнiң, қоғамның атқарушы органы - Басқарманың және Басқарма Төрағасының белгiленген және бекiтiлген өкiлдiктерiнiң, сондай-ақ компания қызметкерлерiнiң iшкi рәсiмдермен және саясат арқылы белгіленген қоғамның шешімдері мен қаулыларын сақтандыру ұйымдарының барлық қызметкерлерiнiң нақты орындайтын қызметтiк нұсқаулықтарының болуы және олардың қолданылуын реттеу айырықша орын алады.
Корпоративтi басқару жүйесi сақтандыру ұйымы қызметiнiң түрлi процестерiнiң жан-жақты сипатталуының (формализациялау) болуын болжалдайды.
Қазақстанда корпоративтi басқару жүйесiн дамыту мақсатында оны кең ауқымда ендiруге байланысты мәселелер осы басқару үлгiсiн барлық компаниялар мен корпорациялар iс жүзiнде тиiмді пайдаланып отырған басқа елдердiң тәжiрибесiн талдауды және зерттеудi талап етедi.
Сондай-ақ "Корпоративтiк мiнез-құлық кодексінің" нормалары мен ұсыныстарын iс жүзiнде ендiру және қолдану бойынша iс-шараларды жүзеге асыру міндеті тұр.

5.9.6.2. Тәуекелдердi басқару жүйесi

Компанияның орын алуы мүмкiн тәуекелдерiн олардың алғашқы пайда болу кезеңiнде анықтау, сондай-ақ жалпы рынокта, әрі компанияның iшiнде жағдайдың өзгеру мүмкіндігін ескере отырып, кәсiпорынның дамуын болжау қажеттілігі мақсатында, корпоративтік басқару жүйесінің маңызды бір құрамдас бөлігі ретінде сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының тәуекелдерін басқару жүйесін (risk management) енгізу қажет болып отыр.
"Тәуекел менеджментінің" мақсаты тәуекелдердi талдау және анықтау, оларды бағалау және жіктеу құралдарын таңдау жөніндегі сабақтас іс-әрекеттердің кешенін ұйымдастыру, оларды ескерту, төмендету немесе алдын-алу және осы бағдарламаларды пайдалану жөніндегі іс-шаралар бағдарламасын әзірлеу болып табылады.
Тәуекелдерді басқару компанияның ірі қолайсыз факторлар алдындағы қаржылық осалдығын ескертуді қамтамасыз етуі тиіс.
Сақтандыру компаниясының тәуекел менеджмент жүйесін құру кезінде іс жүзінде қаржы-шаруашылық қызметінің барлық бағыттары бойынша тәуекелдердің пайда болуының және ықпал етуiнiң күрделi сипатын ескеру қажет.
Тәуекелдерді басқару процесі жалпы алғанда мынадай кезеңдерден өтеді:
тәуекелдердi анықтау;
тәуекелдердi жiктеу;
тәуекелдердi бағалау;
басқару әдiстерi мен құралдарын анықтау;
таңдап алынған әдiстердi нақты iске асыру.
Бұл ретте мынадай көпбағыттылық, жеделділік, объективтiлiк, кешендiлiк принциптерiне негізделген менеджмент тәуекелi жүйесi неғұрлым тиiмдiрек деп ұсынылып отыр.
Сақтандыру компаниясына ұсынылып отырған тәуекел менеджмент жүйесi сақтандыру рыногын дамытудың қазiргi кезеңдегi талаптарына сай тәуекелге қарсы басқарудың функционалды механизмi болып табылады. Тәуекелдердi басқару проблемасына aз көңіл бөлiнiп отырғанына қарамастан, болжанып отырған сақтандыру операцияларының көлемi мен бәсекелестiктiң өсуiнiң күшеюі отандық сақтандыру ұйымдарында тәуекел-менеджменттiң даму проблемаларын жақын арада шешу қажеттiгін айғақтап отыр.
Қазақстан Республикасының банк секторында тәуекелдердi басқару жүйесiн ендiру бойынша осындай жұмыстардың жүргізiлiп келдi және жүргiзiлгендiгі және жүргізiле беретіндігі белгілi. Осы орайда, банктердегi тәуекелдердi басқару жүйесiн ендiрудiң практикалық тәжiрибесi сақтандыру ұйымдары үшiн пайдаланылуы мүмкін.

5.10. Қайта сақтандыру және ортақ сақтандыру рыноктарын дамыту

Отандық сақтандырушылардың сақтандыру тәуекелдерiн, әсiресе iрiлерiн қабылдау мүмкiндiктерi шектеулi болжап отырған жағдайында ортақ сақтандырудың және қайта сақтандырудың рөлi бiрнеше мәрте өседi.
Қайта сақтандыру сақтандырушының төлем қабiлеттiлiгін және қаржылық тұрақтылығы деңгейiн көтерудiң тиiмдi механизмдерiнiң бiрi болып табылады, сондай-ақ тура сақтандырушының сақтандыру тәуекелiн қабылдауына қосымша мүмкiндiктер бередi.
Отандық қайта сақтандыру рыногының тиiсiнше дамымауы себептi қазақстандық сақтандырушылар тәуекелдерiнiң үлкен бөлiгі шетелдiк қайта сақтандыру рыногында орналастырылып отыр. Қазақстанда әзiрше қайта сақтандыруды айырықша қызмет түрi ретiнде жүзеге асыратын бiрде-бiр ұйым (қайта сақтандыру ұйымы) жоқ.
Қазіргі уақытта шетелге қайта сақтандыруға берілетін сыйлықақылар үлесiнiң көрсеткiшi жиналған сақтандыру сыйлықақыларының 54%-н құрайды. Істiң мұндай жағдайын сақтандырушылардың қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігіне қолдау көрсетудiң, отандық сақтандыру қызметiн көрсету рыногының әлемдік кеңiстiкке интеграциялануының және озық сақтандыру технологиясы мен жаңа сақтандыру өнімдерiнiң келуiнiң қажеттiгi тұрғысынан оң қарауға болады. Екiншi жағынан, бұл қазақстандық сақтандыру рыногын барынша әлсiз және ауқымды қайта сақтандыру рыногының өзгергіштiгiне тәуелді етедi.
Сақтандырушылардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етудiң тағы бiр механизмi opтақ сақтандыру, яғни бiр тәуекелдi бiрнеше сақтандырушының бiрлесiп сақтандыруы (сақтандыру пулi) болып табылады. Ортақ сақтандыру арқылы iрi немесе елеусiз және жаңа тәуекелдер көбiрек сақтандырылады. Халықаралық тәжiрибеде пулдiк сақтандыру апатты тәуекелдердi сақтандыру кезiнде барынша жиi қолданылады.
Ортақ сақтандыру механизмi Қазақстанда қазiрше iс жүзiнде кеңiнен қолданыс тапқан жоқ.
Осыны ескере отырып, мемлекеттiң қайта сақтандыру және ортақ сақтандыру механизмдерiн дамытуды ынталандыру бойынша бiрқатар нақты шараларды қолға алғаны жөн. Бұл ретте бiрiншi кезекте, оны жүргізудiң құқықтық негізiн жасау керек. Мұнда әңгіме қолданыстағы сақтандыру заңдарын жетiлдiру қажеттігі туралы болып отыр, олар қазiргі кезде қайта сақтандыру шарттарының және қайта сақтандыру қызметiнiң бүкiл ерекшелiктерiн ескермеген. Атап айтқанда, алда қайта сақтандыру шарттарының стандартты ережелерiн айқындау, қазақстандық қайта сақтандыру рыногының iскерлiк айналымы дәстүрлерiнiң жиынтығын қалыптастыру мiндетi тұр.
Алдымызда капиталды заңсыз аудару және ақшаны жылыстату үшiн трансшекаралық қайта сақтандыру операцияларын ескерту және пайдалануды болғызбау мақсатында қайта сақтандыру қызметiне тиiстi бақылауды қамтамасыз ету мәселесiн қарау мiндетi тұр.
Соңғы жылдары байқалып жүрген сақтандыру ұйымдарының капиталдандыру деңгейiнiң ұлғаю және олардың қаржылық жағдайының нығаю үрдiсiн ескере отырып сақтандырушының қолданылып жүрген заңдарда белгiленген жеке ұсталымдары лимитінiң мөлшерiн ұлғайтудың ақылға сыйымдылығын қарау қажет. Ocы шара ұлттық сақтандыру рыногының сыйымдылығын ұлғайтуға және валюта құралдарының трансшекаралық қайта сақтандыру арналары бойынша шетелге кетуiн қысқартуға мүмкiндiк бередi.
Сақтандыру ұйымдарының сақтандыру пулдерiне мiндеттi қатысуы туралар талапты сақтандыру ұйымдарының аса iрi тәуекелдердi сақтандыруға қабылдауды көздейтiн мiндеттi сақтандырудың жекелеген түрлерiн жүргiзуге рұқсат берудiң қосымша шарты ретiнде пайдалануға болады.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) пулдерiмен бiрлескен сақтандыруды жүзеге асыру талаптарын, оның iшiнде сақтандыру шартын жасау, сақтандыру тәуекелiнiң мөлшерiн анықтау, жауапкершілiктi бөлу, өзара есеп айырысуды ұйымдастыру және т.б. тәртiбiн реттейтiн нормативтiк құқықтық базаны жылдың қалыптастыру қажеттігі бар.

5.11. Салық салуды жетiлдiру

Халықтың және шаруашылық жүргізушi субъектiлердiң мүдделерiн қорғаудың негiзгі құралы ретінде сақтандыру жүйесiнiң қалыптасуы мемлекет тарапынан тиiстi салық салу режимiн құруды талап етедi.
Сақтандыру институты әлеуметтiк-экономикалық жүйенiң органикалық элементі ретiнде бiртiндеп өскен дамыған елдерден айырмашылығы қазақстан экономикасында сақтандыруды дамыту жылдамырақ қарқынды талап етедi.
Осыған байланысты сақтандыру жүйесiн жедел дамыту жолдарының бiрi сақтанушыларға, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарына салық салу жүйесiн жетiлдiру болып табылады.

6. Қажетті ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi

Осы Бағдарлама мемлекеттiң, оның орталық салалық органдарының, сақтандыру рыногы субъектiлерiнiң және оның инфрақұрылымының отандық сақтандыру индустриясын дамыту жөніндегі шаралар кешенiн әзiрлеу және iске асыруға жан-жақты қатысуын көздейді.
Бағдарламада белгіленген мiндеттердiң басым бөлiгі тиiстi нормативтiк құқықтық актiлердi жетiлдiру арқылы шешiледi, ол бюджет қаражатынан қосымша шығынды талап етпейдi.
Сақтандыру ұйымдарының және сақтандыру рыногының өзге де субъектілерiнің мамандарын даярлау, қайта даярлау және кәсiби деңгейiн көтеру жөнiндегi iс-шараларды iске асыру үшiн шетелдiк сарапшыларды және халықаралық қаржы және өзге де ұйымдардың гранттарын, сондай-ақ рыноктың кәсiби қатысушыларының өздерiнiң қаражатын тарту көзделуде.
Мөлшері 2005 жылғы бюджетте анықталатын, республикалық бюджет қаражатын талап ететін Мемлекеттік аннуитет компаниясын құру туралы ел Үкiметiнiң шешiмiн қабылдау.

7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер

Осы Бағдарламаны iске асыру:
ұлттық сақтандыру индустриясының тұрақтылығын және сенiмдiлiгiн нығайтуға, елде жеке сақтандыруды дамытуға бастапқы негiз қалауға;
мiндеттi сақтандырудың тиiмдi жүйесiн құруға мүмкiндiк беретiн ұлттық экономиканың басым салаларының қажеттіліктерін халықты әлеуметтiк қолдауды ескере отырып міндетті сақтандыру саласында ұзақ мерзiмдi мемлекеттік саясатты жасауға;
сақтандыру рыногының толыққанды инфрақұрылымын құруға қолдау көрсетуге, сақтандыру саласында кадрлық әлеуетті жақсартуға;
жаңа сақтандыру өнімдері мен технологияларды ендіруді жандандыруға, сақтандыру қызметінің сапасын жақсартуға және оның тізбесін кеңейтуге;
сақтандыру рыногы субъектілерiн қадағалау мен реттеу стандарттарын көтеруге;
ұлттық сақтандыру рыногын халықаралық рыноктарға интеграциялау процестерiн және сақтандыру (қайта сақтандыру) схемасын тереңдетуге мүмкiндiк береді.
Мiндетті сақтандырудың жаңа түрлерін ендiрудi және жеке сақтандыру жөнiндегі қызметті жандандыруды ескере отырып сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемi 2005 жылға қарай 2003 жылмен салыстырғанда орташа алғанда 100%-ке көбейдi, 2006 жылы 2-2,5 есе, 2007 жылға қарай -3-3,5 есе ұлғаяды.
Сақтандыру сыйлықақыларының көлемiнiң ұлғаюы оның жалпы iшкi өнiмдегі үлесiнiң 2003 жылы 0,6%-тен 2004 жылы 1%-1,2%-ке, 2005 жылы 1,4%-1,6%-ке және 2006 жылы 2%-ке ұлғаюына алып келедi.
Сақтандыру ұйымдарының жиынтық активтерi, осы кезеңде 2 еседей өседi, бұл сақтандыру рыногының инвестициялық әлуетiн 40 млрд. теңгеге дейiн дерлiк ұлғайтуға мүмкiндiк бередi.
Ұлттық сақтандыру индустриясының дамуы жалпы мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк қауiпсiздiгін қамтамасыз етуге қажеттi алғышарттарды құруға жағдай жасайды.

8. Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын
дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасын
iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

Ескерту. 8-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2006.04.28. 340 қаулысымен.

1. Жеке сақтандыруды дамыту
___________________________________________________________________
P/c| Iс-шаралар |Аяқталу |Орындауға |Орындалу|Болжамды|Қаржы.
N | |нысаны |жауаптылар|мерзімі |шығыстар|ландыру
| | | | |(млн. |көздерi
| | | | |теңге) |
___________________________________________________________________
1 2 3 4 5 6 7
___________________________________________________________________
1. Өмiрдi жинақтаушы Қазақ. ҚҚА (келi. 2004- Талап
сақтандыруды және стан сiм бойын. 2006 етілмейдi
аннуитеттер жүйе. Респу. ша), ЭБЖМ, жылдар
сiн дамыту жөнiнде блика. ҚарМ, ҚҰБ ішінде
ынталандырулар, сының (келiсiм
оның iшiнде осы Үкіме. бойынша)
саладағы сақтан. тіне
дыру қатынастары ұсыныс.
үшiн салық режимiн тар,
жақсарту және ұзақ норма.
мерзiмдi қаржы тивтік
құралдарын дамыту құқықтық
арқылы ынталанды. кесiм.
рулар жасау дердiң
жоба.
лары

2. Жеке сақтандыру Заң ҚҚА 2005 Талап
мәселелерi бойынша жобасы (келісім жыл етілмейді
сақтандыру және бойынша)
сақтандыру қызметi
туралы заңдарды
жетiлдiру

3. Мемлекеттiк анну. Қазақ. ҚҚА (келi. 2005- Мөлшерi
итет компаниясын стан сiм бойын. 2006 2005
құрудың мақсат. Респу. ша), ЕХӘҚМ, жылдар жылғы
тылығын қарау және блика. ҚарМ, ҚҰБ бюджетте
оны құру бойынша сының (келiсiм анықта.
ұсыныстар дайындау Үкiме. бойынша) латын
тіне респуб.
ұсы. ликалық
ныстар бюджет.
тiң қа.
ражаты

4. Жаңа сақтандыру Норма. ҚҚА 2005 Талап
технологиялары мен тивтiк (келiсiм жыл етiлмейдi
өнiмдерiн (сақта. құқықтық бойынша) екiншi
нушыға өз салым. кесiм. тоқсан
дарын басқаруға дердің
мүмкiндiк беретiн жобалары
пайдаға қатысушы
полистер (unit-
linked) ендiру
___________________________________________________________________

2. Халықтың сақтандыру мәдениетiн көтеру
___________________________________________________________________
1. Сақтандыру қызме. Баспасөз ҚҚА Ай Талап
тiн тұтынушылардың конферен. (келiсiм сайын етілмейдi
құқықтарын түсiн. цияларын бойынша)
дiру және халықтың өткiзу,
сақтандыру мәде. баспа.
ниетiн көтеру сөз-рел.
жөнiндегi ақпа. издерiн,
раттық-түсiндiру мақала.
жұмысын жандандыру лар мен
сөйлей.
тiн сөз.
дердi
БАҚ-қа
жариялау

2. Қазақстан Респу. Бақылау ЭСЖҚКА, Тұрақты Талап
бликасының сақ. ұйымдас. IIМ, Бас етiлмейдi
тандыру қызметiн тыру прокуратура
көрсету рыногында және ша. (келiсiм
заңсыз қызметтi ралар бойынша),
анықтау және оның қабыл. ҰҚК (келi.
жолын кесу, соның дау, сiм бойын.
iшiнде уәкiлеттi ҚҚА-не ша), ҚҚА
органның деректi ақпарат (келiсiм
тексерулер актiсi жiберу бойынша)
бойынша

3. Қазақстан Респу. БАҚ-қа ҚҚА Тұрақты Талап
бликасының рези. ақпа. (келiсiм етілмейдi
дентi емес сақ. раттық- бойынша)
тандыру ұйымдары. түсiн.
ның сақтандыру дiрме
агенттерi мен мате.
басқа делдалда. риалдар
рының Қазақстан
Республикасының
аумағындағы заңсыз
қызметi туралы
халықты хабардар
ету

4. Қазақстан Респу. Жарияла. ҚҚА Тұрақты Талап
бликасында сақтан. нымдар, (келiсiм етілмейдi
дыру рыногын телера. бойынша)
дамыту бойынша диосю.
ақпарат құралдары жеттер,
арқылы ақпараттық ақпа.
қолдау раттық
хабар.
ламалар
___________________________________________________________________

3. Сақтандыру статистикасының толыққанды базасын қалыптастыру, сақтандыру рыногының есебiн автоматтандыру және оны ақпараттандыру
___________________________________________________________________
1. Сақтандыру (қайта Норма. ҚҚА 2004 Талап
сақтандыру) ұйым. тивтік (келiсiм жыл етілмейдi
дары және сақтан. құқықтық бойынша), төр.
дыру рыногының кесімнің ҚҰБ тiншi
өзге де кәсiби жобасы (келiсiм тоқсан
қатысушылары үшiн бойынша),
бухгалтерлiк "Қазақстан
есепке алуды, актуарий
қаржылық, статис. орталығы"
тикалық тұрақты ЖАҚ
есептілiктi әзiр. (келiсiм
леу және жетiлдiру бойынша)

2. Сақтандыру стати. Сақтан. ҚҚА 2005 Талап
стикасының қалып. дыру (келiсiм жыл етiлмейдi
тасқан деректер (қайта бойынша), төр.
базасының және сақтан. ҚҰБ тінші
оған жасалған дыру) (келiсiм тоқсан
талдау нәтижелерi ұйымда. бойынша),
негізiнде сақтан. рына "Қазақстан
дыру кластары арналған актуарий
бойынша тәуекелдер ұсы. орталығы"
жiктемесiн әзiрлеу ныстар ЖАҚ
(келiсiм
бойынша)

3. Қолда бар статис. Сақтан. ҚҚA (келi. 2005 Талап
тикалық деректер дыру сiм бойын. жыл етiлмейдi
базасы негiзiнде (қайта ша), ҚҰБ төр.
сақтандырудың әр сақтан. (келiсiм тінші
түрлi кластары дыру) бойынша), тоқсан
(түрлерi) бойынша ұйымда. "Қазақстан
тәуекелдер жiкте. рына актуарий
лiмiн ескере арналған орталығы"
отырып сақтандыру ұсы. ЖАҚ
тарифтерiн есеп. ныстар (келiсiм
теуге қойылатын бойынша)
стандартты талап.
тарды әзiрлеу
және есептеу
___________________________________________________________________

4. Мiндеттi сақтандыру жүйесiн дамыту
___________________________________________________________________
1. Мiндетті сақтан. Заңдар. ҚҚА 2004- Талап
дыру жөнiндегі дың жо. (келісім 2006 етілмейдi
заңнаманы балары бойынша), жылдар
жетілдіру ТСМ, ТЖМ,
IIМ, ҚОҚМ,
АШМ, ККМ,
ЕХӘҚМ,
ҚарМ, ЭБЖМ

2. Мiндеттi сақтан. Қазақ. ҚҚА 2004 Талап
дыру түрлерін стан (келiсiм жыл етілмейді
енгізу шарттары Pecпубли. бойынша үшінші
мен тәртібін касының тоқсан
айқындау Үкiметiне
ұсыныстар

3. "Сақтандыру тө. Қазақ. ҚҰБ (келi. 2004 Талап
лемдерiне кепiлдiк стан сiм бойын. жыл. етiлмейдi
беру қоры" АҚ-тың Респу. ша), ҚҚА үшiншi
мақсаты мен мiн. блика. (келiсiм тоқсан
деттерiн нақтылау, сының бойынша),
оны дамыту перс. Үкiме. "Сақтандыру
пективасын тiне төлемдерiне
айқындау ұсы. кепiлдiк
ныстар беру қоры"
АҚ (келiсiм
бойынша)

4. Табиғи зiлзала. Қазақ. ТЖМ, ҚҚА 2006 Талап
лардан туындаған стан (келiсiм жыл етілмейдi
зиянды өтеу жүйе. Респу. бойынша), төр.
сiнiң тетiктерiн блика. ҚҰБ (келi. тінші
айқындау сының сiм бойын. тоқсан
Үкiме. ша), ҚОҚМ,
тiне ҚарМ, ЭБЖМ
ұсы.
ныстар

5. ЕурАзЭҚ не ТМД Халықа. ҚҚА (келi. 2004 Талап
шеңберiнде көлiк ралық сiм бойын. жыл. етiлмейдi
құралдары иелерi. келi. ша), ККМ бiрiншi
нiң жауапкершiлі. сiмнiң тоқсан
гін сақтандырудың жобасы
халықаралық жүйе.
сiн ендiру мәсе.
лесiн ойластыру
___________________________________________________________________

5. Сақтандыру рыногының инфрақұрылымын дамыту
___________________________________________________________________
1. Өзара сақтандыру Заң ҚҚА 2006 Талап
қоғамдарын құру жобасы, (келiсiм жыл етiлмейдi
және қызметі норма. бойынша)
бойынша норма. тивтiк
тивтiк құқықтық құқықтық
база жасау кесiм.
дердiң
жобалары

2. Сақтандыру рыно. Норма. ЭБЖМ, ҚҚА 2004 Талап
гына кәсiби қа. тивтiк (келiсiм жыл етiлмейдi
тысушылардың құқықтық бойынша) төр.
қызметiн лицен. жобалары тінші
зиялау рәсiмдерiн тоқсан
жетілдiру, оның
iшiнде жекелеген
өкілеттiктердi
өзiн-өзi реттейтiн
ұйымдарға беру
арқылы жетiлдiру

3. Сақтандыру (қайта Норма. ҚҚА 2005 Талап
сақтандыру) шарт. тивтік (келiсiм жыл етілмейдi
тарын жасау жөнiн. құқықтық бойынша)
дегі делдалдық кесiм.
қызметті реттеудi дердiң
жетiлдiру жобалары

4. Сақтандыру (қайта Қазақ. ҚҚА 2004 Талап
сақтандыру) ұйым. стан (келiсiм жыл етілмейдi
дарының сақтандыру Респу. бойынша) төр.
және қайта сақ. блика. тiншi
тандыру пулдерiн сының тоқсан
жасауын ынталан. Yкiме.
дыру. Оларды тіне
қалыптастыру және ұсы.
дамыту жөнiндегi ныстар
iс-шаралар

5. Сақтандыру дел. Заң ҚҚА 2005 Талап
далдары мен сақ. жобасы (келiсiм жыл етiлмейдi
тандыруға байла. бойынша)
нысты қызметтi
жүзеге асыратын
тұлғалар (аджас.
тер, апаттық
комиссар, андер.
райтер, ассистант,
диспашер, сюрвейер
және басқалары)
қызметінің құқық.
тық жағдайы мен
шарттарын нақтылау

6. Қайта сақтандыруға Заң ҚҚА 2005 Талап
қойылатын талаптар жобасы (келiсiм жыл етілмейді
бөлігінде сақтан. бойынша)
дыру және сақтан.
дыру қызметi
туралы заңдарды
жетілдiру, қайта
сақтандыру және
ортақ сақтандыру
рыноктарын дамыту

7. "Қазақстан ипоте. Қазақ. ҚҰБ (келi. 2004 Талап
калық кредиттерге стан сiм бойын. жыл етілмейді
кепiлдiк беру Респу. ша), ҚҚА төр.
қоры" АҚ-ның блика. (келiсiм тінші
мақсаты мен сының бойынша), тоқсан
мiндеттерiн нақ. Үкiме. "Қазақстан
тылау, оны дамыту тiне ипотекалық
перспективасын ұсы. кредиттерге
айқындау ныстар кепiлдiк
беру қоры"
АҚ (келiсiм
бойынша),
"Қазақстан
ипотека
компаниясы"
АҚ (келiсiм
бойынша)

8. Ипотекалық сақ. Заң ҚҚА 2005 Талап
тандыру мәселе. жобасы (келiсiм жыл етілмейдi
лерi жөнiндегi бойынша),
заңдарды "Қазақстан
жетiлдiру ипотекалық
кредиттерге
кепiлдiк
беру қоры"
АҚ (келiсiм
бойынша),
"Қазақстан
ипотека
компаниясы"
АҚ (келiсiм
бойынша)
___________________________________________________________________

6. Кадрлық әлеуеттi дайындау
___________________________________________________________________
1. Сақтандыру (қайта Семи. ҚҚА (келi. Тұрақты Талап
сақтандыру) ұйым. нарлар, сiм бойын. етілмейдi
дары және сақтан. конфер. ша), БҒМ,
дыру рыногының енциялар ИжСМ, Экс.
басқа да кәсiби ұйым. порттық
қатысушылары үшiн дастыру кредиттер
тұрақты негiзде мен инвес.
сақтандыру және тицияларды
сақтандыру қызметі сақтандыру
мәселелерi бойынша жөнiндегi
семинарлар мен мемлекеттік
конференциялар сақтандыру
өткiзу корпора.
циясы АҚ
(келісiм
бойынша)

2. Сақтандыру (қайта Норма. ҚҚА (келi. 2005 Талап
сақтандыру) ұйымы тивтiк сiм бойын. жыл етiлмейдi
қызметкерлерiнің құқықтық ша), ҚҰБ
жекелеген санатта. кесім. (келiсiм
рына қойылатын дердің бойынша)
бiлiктiлiк талап. жоба.
тарын айқындау лары

3. Қадағалау органы Оқу ҚҚА Тұрақты Талап
қызметкерлерiнiң бағдар. (келiсiм етiлмейдi
біліктілігін арт. ламасы бойынша)
тыру және прак.
тикалық дағдыла.
рын жақсарту

4. Орта және жоғары Қазақ. БҒМ 2005 Талап
оқу орындарының стан жыл етiлмейдi
базасында сақтан. Респу.
дыру iсiнiң ма. блика.
мандарын даярлау сының
жөнiндегi орталық. Үкiме.
тар құру тiне
ұсы.
ныстар
___________________________________________________________________

7. Сақтандыруды қадағалауды дамыту және тиімділігін арттыру
___________________________________________________________________
1. Сақтандыру заңда. Норма. ҚҚА 2005 Талап
рын және сақтан. тивтiк (келiсiм жыл етiлмейдi
дыру қызметін құқықтық бойынша)
Еуропалық Одақтың кесім.
Директиваларымен дердің
және Халықаралық жобалары
Сақтандыруды
Қадағалау Қауым.
дастығының (ХСҚҚ)
сақтандыруды
қадағалау прин.
циптерi мен
стандарттарына
кезең-кезеңмен
үйлестiру

2. Тәуекелдi бағалау. Норма. ҚҚА 2005 Талап
ға негізделген тивтiк (келiсiм жыл етiлмейдi
сақтандыруды қа. құқықтық бойынша) төр.
дағалау жүйесiн кесiмдер тiншi
енгізу (Risk- жобалары тоқсан
Based Supervision)

3. Сақтандыру (қайта Норма. ҚҚА 2004 Талап
сақтандыру) ұйым. тивтiк (келiсiм жыл етiлмейдi
дарында iшкi бас. құқықтық бойынша) төр.
қару жүйелерiн кесiмдер тiншi
ендiру жобалары тоқсан

4. Сақтандыру қызме. Норма. ҚҚА Тұрақты Талап
тiн реттеу мен тивтiк (келiсiм етiлмейдi
қадағалаудың тиiм. құқықтық бойынша)
дiлігін бұдан әрi кесiмдер
арттыру жобалары
___________________________________________________________________

8. Салық салуды жетiлдiру
___________________________________________________________________
1. Сақтанушыларға Норма. ЭБЖМ, ҚарМ, 2004- Талап
және сақтандыру тивтiк ҚҚА 2005 етiлмейдi
(қайта сақтандыру) құқықтық (келiсiм жылдар
ұйымдарына салық кесiмдер бойынша)
салу жүйесiн
жетiлдiру
___________________________________________________________________

Об утверждении Программы развития страхового рынка Республики Казахстан на 2004-2006 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 1 июля 2004 года N 729

В целях дальнейшего реформирования национальной страховой индустрии, направленного на укрепление роли страхования как эффективного механизма защиты интересов государства, граждан и хозяйствующих субъектов от финансовых, социальных и иных рисков и надежного источника долгосрочных внутренних инвестиций, а также обеспечения дальнейшего развития ее приоритетных направлений Правительство Республики Казахстан постановляет:

1. Утвердить прилагаемую Программу развития страхового рынка Республики Казахстан на 2004-2006 годы (далее - Программа).

2. Центральным и местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), представлять информацию о ходе выполнения Плана мероприятий по реализации Программы в Агентство Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (по согласованию) два раза в год, к 15 января и 15 июля, по итогам полугодия.

3. Агентству Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (по согласованию) представлять сводную информацию о ходе выполнения Плана мероприятий по реализации Программы в Правительство Республики Казахстан два раза в год, к 30 января и 30 июля, по итогам полугодия.

4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Агентство Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (по согласованию).

5. Настоящее постановление в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 1 июля 2004 года N 729

Программа развития страхового рынка
Республики Казахстан на 2004-2006 годы

1. Паспорт (основные параметры Программы)

Наименование Программа развития страхового рынка Республики
Казахстан на 2004-2006 годы.

Разработчик Агентство Республики Казахстан по регулированию
и надзору финансового рынка и финансовых
организаций.

Главная цель Дальнейшее реформирование национальной страховой
индустрии, направленное на укрепление роли
страхования, как эффективного механизма защиты
интересов государства, граждан и хозяйствующих
субъектов от финансовых, социальных и иных
рисков и надежного источника долгосрочных
внутренних инвестиций.

Основные развитие личного страхования, в том числе его
задачи долгосрочных и накопительных видов;
развитие системы взаимного страхования;
повышение страховой культуры населения;
повышение уровня информатизации и автоматизации
страхового дела;
выработка государственной политики в области
обязательного страхования и повышение его
эффективности;
дальнейшее совершенствование инфраструктуры
страхового рынка;
подготовка и повышение квалификации специалистов
в сфере страхования;
повышение стандартов регулирования и надзора за
страховой деятельностью;
совершенствование механизмов перестрахования и
сострахования.

Ожидаемый Укрепление стабильности и надежности
результат национальной страховой индустрии, создание
предпосылок качественного роста спроса на личное
страхование, создание современной инфраструктуры
страхового рынка, повышение уровня страховой
культуры населения, построение эффективной
системы обязательного страхования, улучшение
кадрового потенциала в сфере страхования,
внедрение новых страховых продуктов и
технологий, улучшение качества страховых услуг,
повышение эффективности надзора и регулирования
участников страхового рынка.

Необходимые Средства республиканского бюджета, размер
ресурсы и которых будет определен в бюджете 2005 года
источники
финансирования

Срок реализации 2004-2006 годы

2. Введение

Реализация Государственной программы развития страхования в Республике Казахстан на 2000-2002 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 27 ноября 2000 года N 491, позволила достичь определенного уровня развития страхового сектора экономики и создала предпосылки для дальнейших преобразований в этой отрасли.
В частности, базовое страховое законодательство построено в целом с учетом международных стандартов регулирования и надзора, приняты меры по оптимизации перечня видов обязательного страхования, на качественно новый уровень подняты требования к деятельности страховых организаций, в том числе к их прозрачности и финансовой стабильности, осуществлены первоначальные мероприятия по созданию системы защиты законных интересов потребителей страховых услуг, становлению и развитию инфраструктуры страхового рынка.
Вместе с тем, современный этап развития экономики страны, в том числе с учетом тенденций в этой сфере как внутри государства, так в мировом пространстве, ставит перед национальной страховой индустрией новые цели и задачи. Поэтому важно своевременно и четко обозначить приоритетные направления развития страхового рынка республики на среднесрочную перспективу и пути их реализации. Это обусловлено многими факторами, в том числе и тем, что развитие страхования, как одного из эффективных рыночных механизмов управления рисками, способствует стабильному развитию и других отраслей экономики.
Кроме того, необходимость разработки данной Программы обусловлена и тем, что область применения института страхования отличается большим разнообразием и охватывает практически все сферы общественных отношений. При этом эффективность страхования в значительной мере зависит от учета особенностей отрасли (сферы) ее применения, поэтому для решения вопросов по созданию правовых, экономических и иных предпосылок развития того или иного вида страхования должны быть задействованы соответствующие отраслевые государственные органы.
Настоящая Программа предусматривает реализацию основных мер по развитию отечественного страхового рынка, определенных Концепцией развития финансового сектора Республики Казахстан, одобренной постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 июля 2003 года N 753.

3. Анализ современного состояния и проблемы

3.1. Общие сведения по страховому рынку

По состоянию на 1.01.2004 года на страховом рынке Республики Казахстан осуществляют лицензированную деятельность 32 страховые организации (в том числе: 1 - по страхованию жизни, 6 - с участием нерезидентов Республики Казахстан), 6 страховых брокеров, 28 актуариев и 34 аудиторские организации, имеющие лицензию на осуществление аудита страховой организации.
На отчетную дату 29 страховых организаций являются участниками фонда гарантирования страховых выплат.
Страховые премии. Совокупный объем страховых премий, собранных за 2003 год, составляет 28,9 млрд. тенге, что на 27,2 % больше объема, собранного за 2002 год.

млн. тенге
___________________________________________________________________
Поступление страховых премий ! На ! на 1.01.04 г. !Изменение
!1.01.03г.!---------------!2003/2002
! ! Сумма ! доля,%!г., в %
-------------------------------------------------------------------
Всего, в том числе по: 22719,4 28870,2 100,0 27,2
Обязательному страхованию 1201,8 2841,6 9,8 136,4
Добровольному личному
страхованию 1913,0 2778,4 9,6 45,2
Добровольному имущественному
страхованию 19604,6 23250,2 80,6 18,6
___________________________________________________________________

Объем страховых премий по обязательному страхованию на 1 января 2004 года превышает аналогичный показатель прошлого года на 136,4 %. По добровольному личному страхованию превышение составляет 45,2 %, по добровольному имущественному страхованию - 18,6 %.
Объем страховых премий, собранных по отраслям страхования, (life, non-life) выглядит следующим образом.
Отрасль "страхование жизни". За период 2003 года объем страховых премий, собранных по отрасли "страхование жизни", составляет 430,2 млн. тенге ($ 3,1 млн.), что в 2 раза превышает аналогичный показатель 2002 года. Доля страховых премий, собранных по отрасли "страхование жизни" на отчетную дату, составляет 1,5 % против 0,9 % на 1 января 2003 года.
Отрасль "общее страхование". Объем страховых премий, собранных за период 2003 года по отрасли "общее страхование", составляет 28,4 млрд. тенге ($ 204,0 млн.), что на 26,3 % больше, чем за аналогичный период 2002 года.
Доля страховых премий, собранных страховыми компаниями с участием нерезидентов Республики Казахстан, по состоянию на 1.01.2004 года составляет 37,5 % (10,8 млрд. тенге).
Объем страховых премий, переданных в перестрахование, составляет 16,8 млрд. тенге или 58,2 % от совокупного объема страховых премий. При этом в перестрахование нерезидентам передано 54,2 % от совокупного объема страховых премий.

млн. тенге
____________________________________________________________________
Страховые премии, переданные ! На 1.01.03 г. ! на 1.01.04 г.
в перестрахование !-------------------------------------
! Сумма ! доля,% ! Сумма ! доля,%
-------------------------------------------------------------------
Всего передано в
перестрахование, в т.ч. 16865,1 74,2 16776,2 58,2
Нерезидентам 15469,8 68,1 15654,8 54,2
Резидентам 1395,3 6,1 1121,4 4,0
____________________________________________________________________

От общей суммы страховых премий, переданных в перестрахование, основную долю занимают премии по добровольному имущественному страхованию - 96,8 %, по добровольному личному страхованию - 2,9 %, по обязательному страхованию - 0,3 %.
Страховые выплаты. Общий объем страховых выплат, произведенных за 2003 год, составил 4,2 млрд. тенге ($ 29,1 млн.), увеличившись по сравнению с данными за 2002 год на 80,2 %. При этом, доля страховых выплат за счет возмещения по перестрахованию от перестраховочных организаций составляет 19 % (0,8 млрд. тенге).

млн. тенге
___________________________________________________________________
Страховые выплаты ! На ! на 1.01.04 г. !Изменение
!1.01.03г.!---------------!2003/2002
! ! Сумма ! доля,%!г., в %
-------------------------------------------------------------------
Всего, в том числе по: 2315,2 4172,4 100,0 80,2
Обязательному страхованию 759,1 1316,7 31,6 73,5
Добровольному личному
страхованию 586,4 988,6 23,7 68,8
Добровольному имущественному
страхованию 969,7 1867,1 44,7 92,7
___________________________________________________________________

Из общей суммы страховых выплат, произведенных за период 2003 года, наибольший объем страховых выплат сохраняется по классу обязательного страхования гражданско-правовой ответственности владельцев транспортных средств 31,6 % от совокупной суммы выплат. Коэффициент убыточности по данному классу страхования составляет 50,6 %, увеличившись с 45,6 % в прошлом месяце в связи с увеличением объема страховых выплат по данному классу страхования в декабре 2003 года.
В целом, на отчетную дату коэффициент убыточности (отношение страховых выплат к страховым премиям) составляет 14,5 %.
Капитал. По состоянию на 1 января 2004 года размер собственного капитала страховых организаций составил 9,0 млрд. тенге ($ 63,0 млн.), что на 47,3 % больше чем на аналогичную дату прошлого года.
В соответствии с введенными нормативами расчет достаточности собственного капитала страховых организаций включает в себя ликвидные финансовые активы.
Активы. Совокупный объем активов страховых организаций на 1 января 2004 года составил 20,7 млрд. тенге ($ 144,5 млн.), что на 64,4 % больше аналогичного показателя на 1 января 2003 года.
Обязательства. По состоянию на 1 января 2004 года сумма обязательств страховых организаций составила 7,4 млрд. тенге ($ 52,8 млн.), увеличившись по сравнению с аналогичным показателем прошлого года на 57,4 %.
На отчетную дату объем страховых резервов, сформированных страховыми (перестраховочными) организациями для обеспечения исполнения принятых обязательств по действующим договорам страхования и перестрахования (за вычетом доли перестраховщика), составил 4,5 млрд. тенге, что на 66,7 % больше объема сформированных резервов на 1 января 2003 года. Доля перестраховщика в страховых резервах на отчетную дату составляет 8,7 млрд. тенге.

3.2. Проблемы развития страхового рынка

Основными проблемами развития страхового рынка являются вопросы недостаточности развития в республике рынка страхования жизни и других видов личного страхования, внедрения систем корпоративного управления страховых организаций, формирования и обеспечения доступности базы статистических и иных данных о деятельности страховых (перестраховочных) организаций, автоматизации деятельности страховых компаний.
Среди проблем страхового сектора также следует отметить ограниченность предлагаемых услуг по добровольному страхованию, включая долгосрочное и накопительное страхование жизни, относительную дороговизну страховых продуктов (за исключением обязательных видов страхования, где стоимостные условия определены законодательством) и их невостребованность, недостаточную активность отдельных страховых организаций на рынке и низкий интерес к страхованию, особенно к страхованию жизни, потенциальных страхователей, которые, пока больше доверяют свои деньги банкам, низкое качество управления страховыми организациями собственными рисками (выявление, оценка, отчетность), неразвитость системы предоставления займов страхователям страховыми организациями по договорам накопительного страхования жизни, недостаток доверия населения к страховому рынку, невысокое качество услуг и обслуживания в страховых организациях, мошенничество в области страхового бизнеса.
Ниже приведен сравнительный анализ основных показателей страховых рынков разных стран.

Сравнительный анализ основных показателей страховых рынков
___________________________________________________________________
! США !Япония!Германия!Польша!Венгрия!Россия!Казахстан
------------------------------------------------------------------
Сумма
страховых
премий (млн.
долл. США) 1157516 342421 164773 4795 1336 9481 201,4

Доля
страховых
премий по
страхованию
жизни в % 48,7 72,9 40,0 33,5 45,9 50,5 1,5

Суммы
страховых
выплат
(млн. долл. нет
США) данных 112423 117585 2345 500 5889 29,1

Отношение
страховых
выплат к
страховым
премиям
(коэффициент
убыточности)
в % 77,5 33 71 49 37 62 14,5

Страховые
премии на душу
населения
(долл. США) 3837 2655 1529 123 133 65 13,5

Отношение
страховых
премий к
ВВП в % 10,60 7,09 6,71 2,89 2,89 3,07 0,65

Страховые
премии к
количеству
работников
страховых
организаций нет нет
(долл. США) 451264 696812 471199 154858 98477 данных данных

Коэффициент
собственного
удержания,
страховых нет
премий в % 89,57 95,35 84,02 84,06 84,13 данных 42

Страховые
премии,
переданные на
перестрахо-
вание - нере-
зидентам нет
(млн.долл.США) 29867 725 3389 350 156 данных 117,0

Доля страховых
премий, пере-
данных на
перестрахование
нерезидентам нет
в % 2,58 0,21 2,06 7,29 11,69 данных 54

Коэффициент
страховых
премий принятых
на перестрахо- нет
вание в % 8,72 1,58 23,72 1,26 0,11 данных 4,59

Доля страховых
премий, собран-
ных страховыми
организациями с
иностранным
участием в %
(страхование нет
жизни) 21,99 9,58 14,96 49,40 98,17 данных 1,5

Доля страховых
премий, собран-
ных страховыми
организациями
с иностранным
участием в %
(общее страхо- нет
вание) 12,01 25,85 13,40 33,35 0,10 данных 35,9

Отношение
страховых
премий по
обязательному
страхованию к
общей сумме
страховых нет нет нет нет
премий в % данных данных данных данных 31,40 26,00 9,8

Активы
страховых
организаций
(млн.долл. нет нет
США) 4186900 3113400 данных 8726,60 2508,30 данных 144,5
___________________________________________________________________

Данные по Германии, Венгрии, Японии, Польше, США приведены за 2000 год.
Данные по России за 2001 год.
Данные по Казахстану за 2003 год.

4. Цель и задачи Программы

Главной целью Программы является дальнейшее реформирование национальной страховой индустрии, направленное на укрепление роли места страхования, как эффективного механизма защиты интересов государства, граждан и хозяйствующих субъектов от финансовых, социальных и иных рисков и надежного источника долгосрочных внутренних инвестиций.
Достижение цели настоящей Программы предполагает решение следующих задач:
повышение уровня социальной защищенности граждан путем стимулирования развития видов долгосрочного и накопительного личного страхования;
развитие системы взаимного страхования;
усиление работы по пропаганде и разъяснению целей страхования, страхового законодательства, реформ, проводимых в сфере страхования, осуществление иных мер, направленных на защиту прав потребителей страховых услуг и повышение уровня страховой культуры населения;
содействие внедрению современных технологий в области информатизации и автоматизации страхового дела;
формирование государственной политики в области обязательного страхования и повышение эффективности системы обязательного страхования;
формирование полноценной инфраструктуры страхового рынка, более четкое определение круга участников и сферы их деятельности;
подготовка и повышение квалификации специалистов в сфере страхования;
организация системы надзора и регулирования страховой деятельности с учетом перехода на единый надзор за финансовым рынком;
развитие рынков перестрахования и сострахования.

5. Основные направления и механизмы реализации Программы

5.1. Развитие личного страхования

Одной из основных проблем развития страхового рынка в республике является недостаточное развитие личного страхования (life insurance), в том числе его долгосрочных (накопительных) видов.
Именно личное страхование, и в том числе страхование жизни, повышает инвестиционный потенциал, поскольку страховые организации через долгосрочные виды личного cтрахования привлекают деньги в экономику на достаточно продолжительный промежуток времени и становятся тем самым инструментом, который может эффективно способствовать развитию системы институциональных инвестиций, что особенно важно для экономики страны.
При этом физические лица являются потенциальными страхователями по всему спектру личного страхования и страхования жизни в частности: на случай смерти, потери трудоспособности, достижения определенного договором возраста или срока, а также страхования расходов на образование, страхования пенсии (аннуитеты), страхования жизни заемщика кредита.
Также работодатели при наличии соответствующих условий должны быть заинтересованы выступить в качестве страхователей по страхованию на случай смерти, страхованию дополнительной пенсии и по страхованию на дожитие своих сотрудников.

5.1.1. Проблемы развития личного страхования

В настоящее время в республике сектор личного страхования остается практически неразвитым.
Особенности проведения личного страхования и в том числе страхования жизни на нынешнем этапе связаны со следующими проблемами:
недостаточный уровень доходов населения;
негативная история личного страхования в постсоветский период;
ограниченный круг надежных финансовых инвестиционных инструментов;
неуверенность потенциальных страхователей в будущем;
низкая страховая культура населения, отдельных страховых посредников и страховщиков;
отсутствие экономических стимулов для участия населения в долгосрочном личном страховании.
В этот список также можно добавить отсутствие доверия со стороны населения к страхованию, являющееся следствием громких скандалов, связанных с "финансовыми пирамидами", а также обесцениванием страховых сумм по договорам, заключенным Госстрахом СССР.
Развитию личного страхования также мешает традиционное использование населением других способов создания сбережений (движимое имущество, недвижимость, покупка иностранной валюты), что отчасти является наследием инфляционного периода отечественной экономики, когда все свободные средства сразу же вкладывали в относительно твердые ценности.
В странах Европейского Союза, в среднем показатель отношения страховых премий к ВВП составляет 8,5 %, в Республике Казахстан за 2003 год он составил 0,65 %. При этом доля страховых премий по страхованию жизни в общем объеме страховых премий в развитых странах достигает от 50 % до 80%, в нашей стране данный показатель на сегодняшний день составляет всего 1,5 %.
Используя названные показатели необходимо отметить, что данные за 1990 год свидетельствуют, что в расчете на 1 000 человек действовало около 834 договора страхования. Страхованием жизни было охвачено порядка 78 % численности рабочих, служащих и колхозников, 57 % хозяйств страховали строения, 44 % семей - домашнее имущество и столько же собственников - свои автомобили. Такой охват страхованием являлся довольно высоким, если учесть, что застраховать все 100 % объектов не удается ни одному государству (даже в Великобритании 15-20 % частных домов и находящееся в них имущество не застрахованы). Страховые премии в общих денежных расходах населения составляли 2,1 %, то есть из каждых 100 истраченных рублей два рубля направлялось на оплату страховых услуг, что сопоставимо с затратами на приобретение велосипедов, мотоциклов и легковых автомобилей (1,8 %).

5.1.2. Перспективы развития личного страхования

Наиболее заинтересованным субъектом в развитии рынка личного страхования в стране должно являться государство.
Во-первых, проблема изыскания средств для решения государственных проблем имеет первостепенную важность, и именно личное страхование, включая страхование жизни, позволяет привлечь дополнительные средства, являющиеся источником долгосрочных инвестиционных ресурсов.
Во-вторых, личное страхование компенсирует дефицит государственных социальных гарантий. Долгосрочное личное страхование (в том числе пенсионные аннуитеты) обеспечивает получение дополнительного дохода, не зависящего от размера государственных выплат, в том числе по старости и инвалидности. Наличие развитого рынка личного страхования снижает нагрузку на расходную часть бюджета, уменьшая затраты государства на социальное обеспечение граждан. Тем самым, государство получает возможность сосредоточиться на защите наименее обеспеченных слоев населения.
В-третьих, развитие личного страхования, как одной из наиболее трудоемких и наукоемких отраслей страхования, ведет к образованию новых рабочих мест.
Реформы, проводимые в настоящее время государством в социальной сфере и сфере страхования, а также положительные сдвиги в экономике страны закладывают основу для развития института личного страхования в республике.
В настоящее время уже имеется потенциал для использования страховых принципов в сфере пенсионных услуг путем внедрения пенсионных аннуитетов, а также в других областях социальной сферы, включая страхование работодателей. В соответствии с приоритетами, определенными государством, вопрос о развитии личного страхования, и в том числе страхования жизни, трудоспособности, здоровья, системы аннуитетов и иных социально значимых видов страхования, а также об активизации деятельности страховых организаций, осуществляющих страхование жизни, является наиболее актуальным.

5.1.3. Мероприятия по развитию новых страховых продуктов в сфере личного страхования, в том числе страхования жизни и аннуитетов

В целях успешного продолжения пенсионной реформы и реформы системы социального обеспечения необходимо развитие системы предоставления аннуитетов, как продукта личного страхования, призванного эффективно обеспечить регулярные пожизненные или долгосрочные выплаты:
лицам, достигшим пенсионного возраста;
лицам, утратившим трудоспособность до достижения пенсионного возраста;
наследникам по случаю смерти кормильца.
Именно внедрение аннуитетов позволит обеспечить наиболее защищенное пребывание человека на пенсии. Система аннуитетов и организации, осуществляющие страхование жизни, могут обеспечить пожизненным доходом пенсионеров, поскольку накопительные пенсионные фонды могут выплатить лишь суммы, фактически накопленные их вкладчиками, независимо от продолжительности жизни пенсионера и достаточности накоплений для пожизненного обеспечения.
Развитие страхового рынка в целом и рынка личного страхования в частности во многом зависит от развития финансовых рынков и предлагаемых этими рынками инструментов, в которые могут инвестироваться активы страховых организаций. Для обеспечения диверсификации активов страховых организаций по рискам, по срочности инструментов и их ликвидности необходимо дальнейшее развитие рынка ценных бумаг.
Особое место в развитии личного страхования занимает появление новых страховых продуктов в этой отрасли, которые позволяют страхователям управлять своими вложениями в виде страховых взносов. Такие продукты, так называемые участвующие полисы (unit-linked), широко распространены в развитых странах и формируют значительную часть активов страховых организаций, осуществляющих страхование жизни.
Для достижения целей настоящей Программы в сфере развития личного страхования, в том числе аннуитетов можно выделить следующие приоритеты:
1. Реформирование страхового законодательства в области предоставления аннуитетов, страхования жизни и трудоспособности, в том числе, обеспечивающего появление новых страховых продуктов, а также рассмотрение возможности уточнения классификации отраслей и классов страхования.
2. Обеспечение сохранности накоплений в организациях, осуществляющих страхование жизни.
3. Совершенствование режима налогообложения с целью развития долгосрочного (накопительного) страхования.
4. Создание условий для институционального становления организаций, осуществляющих страхование жизни.
5. Расширение возможностей для долгосрочных инвестиций организаций, осуществляющих страхование жизни.

5.1.4. Создание Государственной аннуитетной компании

Дополнительным импульсом в развитии долгосрочного личного страхования, в особенности системы предоставления аннуитетов, должно стать создание Государственной аннуитетной компании.
Создание названной организации обусловлено необходимостью реализации прав граждан, достигших пенсионного возраста или выходящих на пенсию досрочно по получению пожизненной пенсии в соответствии с законодательством о пенсионном обеспечении. Учредителем этой государственной организации может выступить Правительство страны. Создание Государственной аннуитетной компании должно сопровождаться целым комплексом дополнительных мер по стимулированию и развитию системы предоставления аннуитетов.
Таким образом, создание Государственной аннуитетной компании позволит:
обеспечить успешное проведение обязательного страхования ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника при исполнении им трудовых (служебных) обязанностей;
стимулировать развитие системы предоставления аннуитетов в общем и долгосрочных видов страхования в частности;
придать дополнительный импульс развитию и совершенствованию страховых технологий, применяемых страховыми организациями;
накопить необходимый опыт в области предоставления аннуитетов;
удовлетворить имеющийся спрос на этот страховой продукт (аннуитеты) и обеспечить реализацию прав граждан, предоставленных им в соответствии с законодательством о пенсионном обеспечении.
Основными направлениями деятельности Государственной аннуитетной компании должны стать:
предоставление на страховом рынке аннуитетных продуктов, в т.ч. заключение договоров пенсионного аннуитета;
осуществление страховых выплат работникам, получившим травмы и увечья, при исполнении ими трудовых (служебных) обязанностей посредством заключения договоров аннуитета.
Результатом деятельности Государственной аннуитетной компании должно стать:
появление на страховом рынке новых долгосрочных страховых продуктов;
появление на страховом рынке республики нескольких частных страховых организаций по страхованию жизни;
совершенствование системы пенсионного обеспечения в республике;
дальнейшее развитие и укрепление инфраструктуры национального страхового рынка;
внедрение современных технологий осуществления страхования в целом.

5.2. Развитие взаимного страхования

Мировая практика свидетельствует, что взаимное страхование является одним из важных элементов современного страхового рынка. При взаимном страховании осуществляется страхование имущества и иных имущественных интересов юридических и физических лиц путем создания ими обществ взаимного страхования. Как правило, такие общества создаются лицами, деятельность которых связана с однотипными рисками. В частности, создание обществ взаимного страхования возможно работниками предприятий на базе их профессиональных союзов и объединений, владельцами однотипных водных транспортных средств и так далее.
Необходимость взаимного страхования обусловлена, прежде всего, наличием большого количества рисков, которые коммерческие страховщики отказываются принимать на страхование в силу различных причин: частые убытки, высокие значения страховых сумм.
Одним из главных преимуществ взаимной формы страхования является ее более низкая стоимость по сравнению с коммерческим страхованием, которая наряду с другими ее достоинствами предопределила широкое распространение обществ взаимного страхования в мировой практике страхования. Шесть из десяти крупнейших страховых компаний в мире являются обществами взаимного страхования. На пяти крупнейших национальных рынках страхования (США, Япония, Германия, Великобритания, Франция) доля премий по операциям взаимного страхования составляет около 40 % всех страховых премий. В Швеции, где доля страховой премии в ВВП составляет около 5 %, а на одного жителя страны приходится около 1600 долларов США страховых премий, из 89 крупных страховщиков, 21 - это общества взаимного страхования.
Организационный принцип взаимного страхования состоит в разложении суммы убытка при наступлении страхового случая на всех членов общества. Отличие общества взаимного страхования от акционерного состоит в том, что каждый страхователь является в нем одновременно и членом общества.
При этом в международной практике отдельные категории обществ взаимного страхования (например, в зависимости от объема страховых премий) не подлежат регулированию со стороны государственных органов, что способствует созданию множества небольших обществ взаимного страхования.
Вместе с тем, в Казахстане институт взаимного страхования не используется вообще. Причин этому можно назвать много, но большую роль в этом играет отсутствие законодательного акта, определяющего правой статус обществ взаимного страхования и условия их деятельности. Поэтому первоочередной задачей в этой сфере является создание соответствующей нормативной правовой базы.

5.3. Повышение страховой культуры населения

Основной задачей развития страхования и страховой деятельности в стране являются восстановление и дальнейшее повышение страховой культуры населения. В настоящее время можно констатировать, что низкий уровень развития страхового рынка сложился, в том числе в силу недостаточной страховой культуры населения.
К числу причин этого можно отнести негативное отношение населения к страхованию в целом (недоверие населения), исторически сложившуюся ориентированность населения на социальную и иную помощь со стороны государства, отсутствие доступной информации о страховых продуктах, деятельности страховых организаций, в том числе в силу их низкой рекламной активности, непонимание смысла страховых услуг, отсутствие позитивных материалов о деятельности страховых организаций в средствах массовой информации, высокие страховые тарифы, несопоставимые с доходами населения, невыгодные условия страхования.
Для решения существующих проблем в сфере повышения страховой культуры населения необходимо осуществление широкомасштабных, согласованных с участием всех профессиональных участников страхового рынка и их объединений, государственных органов мероприятий позволяющих повысить привлекательность страхования для населения.
В связи с чем, в целях реализации настоящей Программы предполагается осуществление следующих мероприятий:
проведение на регулярной основе совместной с профессиональными участниками страхового рынка их объединениями просветительской и разъяснительной работы среди населения, направленной на представление более полной и объективной информации о рынке страховых услуг и страховых продуктах, в том числе по вопросам защиты прав потребителей финансовых услуг;
регулярное проведение тематических конференций, семинаров, направленных на повышение уровня профессионального образования участников страхового рынка;
информирование населения о незаконной либо неправомерной деятельности на страховом рынке, в том числе страховых агентов и других посредников страховых организаций - нерезидентов Республики Казахстан на территории Республики Казахстан;
унификация терминологии, используемой при заключении договоров страхования (перестрахования) и других документов, используемых в страховой деятельности.
В формировании страховой культуры населения велика роль самих страховых организаций и их объединений, которым необходимо активизировать взаимодействие со средствами массовой информации, организации образовательных и обучающих программ для широких слоев населения, проведения маркетинговых исследований, изучающих спрос населения на страховые услуги и, при необходимости разработки новых страховых продуктов.
В настоящее время отечественные страховые организации предоставляют достаточно низкий ассортимент страховых услуг (не более 40 видов, причем, в основном, классических. Для сравнения в США действует более 3 тысяч видов страхования, в Европе 400-500).
Одним из эффективных средств повышения информированности населения о страховании и страховой деятельности должен стать выпуск специализированного печатного издания (которое в настоящее время отсутствует), в создании которого возможно участие также профессиональных участников страхового рынка.

5.4. Формирование полноценной базы страховой статистики

5.4.1. Текущее состояние

Необходимым фактором развития страхования в целом, в том числе его накопительных видов и системы предоставления аннуитетов является наличие обширной базы статистических и иных данных.
Имеющаяся в наличии государственная статистика не в полной мере может быть использована в страховании.
Во-первых, общие таблицы продолжительности жизни не отличаются высокой точностью и полной сопоставимостью данных, а так же тщательностью их математической обработки.
Во-вторых, детализация государственной статистики не позволяет построить необходимое множество актуарных таблиц для обоснования тарифов различных видов страхования, как обязательного, так и добровольного. Многие необходимые сведения для проведения актуарных расчетов в данных государственной статистики, вообще, отсутствуют.
В-третьих, страховые компании работают с особой группой населения: совокупностью лиц застрахованных в разное время, в разном возрасте и от разных рисков.
Понимая важность использования при актуарных расчетах достоверных статистических данных, многие отечественные страховые компании уже пришли к пониманию необходимости ведения собственных баз данных. Однако это не является полноценным решением проблемы, так как в случае такого разрозненного учета, полученная (каждым отдельным страховщиком) информация будет достаточно малого объема, не однородна и не слишком достоверна.

5.4.2. Необходимость формирования полноценной базы страховой статистики

Успешная реализация мероприятий по улучшению качества расчетов страховых тарифов и страховых резервов, в частности, разработка и введение в действие программного продукта по их расчету, невозможна без наличия такой базы данных.
База данных должна содержать сведения об общей смертности населения, смертности отдельных категорий населения (например, участвующих в накопительной пенсионной системе и регулярно уплачивающих пенсионные взносы), смертности инвалидов, показатель восстановления от инвалидности, показатели повышения степени инвалидности, травматизма и так далее.
Накопление страховой статистики для ее использования профессиональными участниками страхового рынка, в особенности актуариями, андеррайтерами, является достаточно трудной и затратной задачей. Это обусловлено следующими причинами.
Во-первых, необходимо разработать и ввести в практику работы всех страховых (перестраховочных) организаций формы отчетности с высокой степенью детализации данных.
Во-вторых, достаточно трудоемкой является работа по организации процесса сбора необходимой статистической информации, а также работа по формированию, обновлению и мониторингу базы данных.
В-третьих, для формирования и накопления статистических и иных данных, адекватно отражающих реальную картину при осуществлении страхования, необходим достаточно длительный промежуток времени, порядка 3-5 лет.
Кроме того, наличие достаточной базы статистических и иных официальных данных, необходимо для оценки вероятности наступления страхуемых рисков и максимального размера вреда, причиняемого ими при рассмотрении вопросов о целесообразности введения того или иного вида обязательного страхования.
Наличие таких данных с высокой степенью достоверности, позволит устанавливать адекватные размеры страховых тарифов по договорам личного страхования.

5.4.3. Мероприятия, осуществление которых необходимо с целью формирования полноценной базы страховой статистики

Работа по созданию и формированию базы данных страховой статистики должна включать в себя, в том числе следующие компоненты:
разработку единой методической базы для сбора, хранения и обработки собираемых данных, в первую очередь в обязательном страховании;
определение перечня показателей, способных наглядно и адекватно отразить потребности страховых организаций;
создание механизма корректировки (при необходимости) перечня видов страхования и перечня показателей в процессе изменения конъюнктуры страхового рынка, а также механизма участия потребителей статистической информации в такой корректировке.
Разрабатываемый перечень показателей страховой статистики должен отвечать следующим требованиям:
охватывать все области страхования;
обеспечивать взаимосвязь данных внутри самой системы страховой статистики на основе ряда аналитических операций, отражающих эти связи (путем использования единых классификаций и классификаторов);
предоставлять возможность выявления особенностей в наступлении страхового случая для различных классов застрахованных объектов.
При разработке перечня следует учесть опыт, накопленный в данной сфере международными статистическими организациями и актуарными обществами. Более того, желательно, чтобы разрабатываемый перечень показателей страховой статистики был методически и методологически совместим с аналогичными показателями, принятыми в мире.
Мероприятия по созданию, формированию и постоянному мониторингу указанной базы данных позволят придать дополнительный импульс в развитии не только страхования жизни, но и всего личного страхования в целом.
С этой целью, предполагается активизировать работу по формированию статистической базы данных по различным видам (классам) страхования совместно с Национальным Банком Республики Казахстан и ЗАО "Казахстанский Актуарный центр" в части разработки и введения детализированных форм статистической отчетности.

5.5. Развитие системы обязательного страхования

Механизм обязательного страхования, как показывает опыт стран с развитой рыночной экономикой, широко используется государством в целях обеспечения социальной стабильности и ускорения развития экономики.
Данный опыт получил свое применение и в Казахстане, где за последние годы существенно расширилась сфера использования обязательного страхования для решения задач по защите имущественных интересов граждан, юридических лиц и государства от природных, техногенных, финансовых, экономических и иных рисков.
Вместе с тем, отечественной системе обязательного страхования еще присущи проблемы, многие из которых связаны с отсутствием единой государственной политики в этой сфере.
В частности, различные государственные органы при решении вопроса о введении какого-либо вида обязательного страхования руководствуются, как правило, узковедомственными интересами, без учета приоритетов социально-экономического развития страны, реального состояния национального страхового рынка и финансовых возможностей потенциальных страхователей.
В целях разрешения этих и других проблем обязательного страхования необходимо решение следующих основных задач.

1. Формирование государственной политики в сфере обязательного страхования, включающей в себя следующие вопросы.

1) Правовые, экономические и иные основания введения вида обязательного страхования.
Главным критерием отнесения того или иного вида страхования к обязательному страхованию должна стать его социально-экономическая значимость для граждан, хозяйствующих субъектов и государства.
Для указания в законодательном акте нормы, предусматривающей вид обязательного страхования, и/или принятия соответствующего закона по нему должно быть разработано социально-экономическое обоснование необходимости, эффективности и экономической целесообразности вводимого вида обязательного страхования.
Следует рассмотреть вопрос о внесении изменений и дополнений в Гражданский кодекс Республики Казахстан в целях уточнения понятия "обязательного страхования", принципов и сферы его применения. При этом должны быть четко разграничены правовые основания проведения обязательного страхования - в силу отдельного законодательного акта или договора.
С точки зрения защиты интересов государства, введение вида обязательного страхования также должно преследовать, по возможности, цели уменьшения нагрузки на республиканский бюджет, как источника компенсации убытков населения и хозяйствующих субъектов от социальных, техногенных, экологических, природных, предпринимательских и иных рисков.
Исходя из этого, предварительному рассмотрению подлежат:
экономическая выгодность страхования по сравнению с другими инструментами управления рисками (целевые резервы и фонды, компенсация ущерба напрямую из бюджета, самострахование и другие);
вопросы формирования полноценной статистической базы данных и наличия уже существующих данных для экономической оценки;
реальная возможность принятия рисков на страхование, которая в первую очередь, определяется емкостью национального страхового рынка (капитализацией страховщиков), природой рисков и размером возможных последствий их проявления, уровнем безопасности производства и жизнедеятельности и другими факторами;
соответствие принципов вводимого обязательного страхования основополагающим правилам страхования (его экономической сути и особым условиям организации этого вида страховых отношений);
наличие у потенциальных страхователей средств для финансового обеспечения страхования (достаточный уровень покупательской способности потребителей страховых услуг);
наличие соответствующей отраслевой инфраструктуры, позволяющей обеспечить проведение обязательного страхования;
соответствие условий вводимого обязательного страхования международной практике страхования.
2) Принципы обязательного страхования.
Сфера применения вида обязательного страхования и правовые основания его проведения должны соответствовать следующим основным принципам:
условия и порядок проведения страхования устанавливаются законом (либо с указанием в нем возможности иного регулирования отдельных вопросов);
сплошной охват объектов, подлежащих страхованию;
достаточная длительность проведения страхования (как правило, обязанность по заключению договора страхования прекращается только с исчезновением объекта страхования);
открытость информации об основных условиях осуществления обязательного страхования;
реальная возможность выполнения страховщиками и другими лицами своих обязательств по договору страхования;
условия ответственности сторон договора страхования и иных лиц, в том числе государства.
3) Участие государства в сфере обязательного страхования.
Основной целью участия государства в сфере обязательного страхования должно стать обеспечение контроля за его проведением.
Реализация этой цели предполагает создание надежной систем обязательного страхования, одним из ключевых звеньев которого должна стать защита потребителей финансовых страховых услуг. Для этого должны быть использованы механизмы, предусматривающие как косвенное, так и прямое участия государства в этой системе.
Косвенное участие предполагает использование государством различных механизмов, включая повышение уровня требований к деятельности страховых организаций, в том числе к их финансовой устойчивости и платежеспособности, установление дополнительных условий их допуска на рынок обязательного страхования.
Наиболее эффективным механизмом прямого участия государства в области защиты интересов потребителей страховых услуг является создание системы, гарантирующей страховую выплату страхователям (застрахованным, выгодоприобретателям) в случаях, когда это не может осуществить страховая организация.
Эту цель предполагается поэтапно реализовать с помощью созданного в соответствии с Законом Республики Казахстан от 3 июня 2003 года N 423-II "О Фонде гарантирования страховых выплат" Фонда гарантирования страховых выплат. В настоящее время в систему гарантирования страховых выплат включены наиболее массовые виды обязательного страхования, которые характеризуются высокой вероятностью наступления страховых случаев и относительно небольшими размерами вреда от их наступления.
В перспективе с ростом капитализации Фонда гарантирования страховых выплат возможно расширение оснований осуществления гарантийных выплат названным Фондом и на другие виды обязательного страхования.
Низкая покупательская способность основных потребителей страховых услуг, ограниченные возможности по заключению страховых сделок отечественных страховых организаций, и другие объективные причины, присущие страховому рынку Казахстана и его экономике в целом, не позволяют чрезмерно расширять сферу обязательного страхования, в том числе сопряженного с катастрофическими рисками.
Эти обстоятельства предопределяют срочность и важность мероприятий по снижению уровня рисковых факторов, выработке комплекса мер по этим вопросам.
В частности, учитывая, что наиболее тяжелые, а в большинстве случаев и невосполнимые финансовые потери населения Казахстана могут быть связаны с повреждением или уничтожением их жилья в результате стихийных бедствий, необходимо создание в республике системы, обеспечивающей защиту от этих рисков.
Поэтому представляется целесообразным рассмотрение создания в Республике Казахстан системы возмещения ущерба, вызванного природными бедствиями собственникам жилья.

2. Совершенствование законодательства об обязательном страховании.

Предстоит определить целесообразность сохранения некоторых существующих видов обязательного страхования, включая пересмотр формальных законодательных норм об "обязательности страхования".
Принимая во внимание, что в сферу обязательного страхования включены (могут быть включены) виды страхования, крайне различные по объектам и другим условиям их проведения, целесообразно расширить возможные основания установления размеров страховых премий и страховых сумм (в силу закона, нормативного правового акта либо договора страхования).
Система обязательного страхования республики (с учетом планируемых к введению новых видов обязательного страхования) будет включать около 10 видов страхования, поэтому в рамках проводимых в стране мероприятий по систематизации законодательства необходимо рассмотреть вопрос о целесообразности консолидации отдельных законодательных актов по видам обязательного страхования в единый нормативный правовой акт.

3. Определение условий и перспектив вступления Республики Казахстан в международные системы страхования и заключения международных соглашений в сфере обязательного страхования.

Решение данной задачи предполагает осуществление ряда мер, необходимых для интеграции Казахстана в существующие международные схемы страхования.
В ближайшей перспективе необходимо решить проблемы межгосударственного автомобильного сообщения, возникшие после введения на территории сопредельных с Казахстаном государств, обязательного страхования гражданской ответственности владельцев транспортных средств.
В частности, эти проблемы связаны с требованиями национального законодательства страны временного пребывания об обязательности заключения иностранным автовладельцем договора страхования своей гражданской ответственности. При этом размеры взимаемых страховых премий достаточно высоки.
В этой связи предстоит рассмотреть вопросы, связанные с созданием в рамках ЕврАзЭС либо СНГ международной системы ответственности владельцев транспортных средств. При этом в качестве базовой модели целесообразно использовать международную систему автострахования "Зеленая карта", что позволит в дальнейшем присоединиться к этой системе.

5.6. Развитие инфраструктуры страхового рынка

Важными элементами организации страхования, особенно страхования крупных рисков, являются такие участники страхового рынка, как актуарии, страховые посредники (страховые брокеры и страховые агенты), сюрвейеры, аварийные комиссары, аджастеры (claims adjusters) и другие. Это обусловлено, прежде всего, необходимостью точной оценки (финансовой, технической) страхуемых рисков и размера вреда, причиненного в результате наступления страхового случая. Кроме того, названные участники играют важную роль для улучшения качества страховых услуг и продвижения их к потребителям.
Вместе с тем, сегодня на казахстанском страховом рынке из этого списка официально представлены только страховые посредники и актуарии. При этом действующее законодательство по вопросам страхового посредничества требует совершенствования, в том числе более четкого определения условий деятельности страхового брокера и страхового агента. Необходимо иметь ввиду, что в странах с развитой страховой системой страховые брокеры помимо предоставления посреднических услуг между страхователем и страховщиком проводят оценку страхуемых рисков, берут на себя вопросы, связанные с урегулированием убытков.
Функциональное предназначение названных участников страхового рынка обуславливает необходимость вовлечения их в схемы обязательного страхования, особенно в видах, связанных со страхованием крупных рисков.
Необходимо законодательно определить функции и полномочия каждого участника страхового рынка и создать иные предпосылки для их становления и развития.
Необходимо продолжить реализацию мер по развитию Государственной страховой корпорации по страхованию экспортных кредитов и инвестиций, созданной в 2003 году. Основной задачей названной страховой организации является обеспечение страховой защиты для отечественных экспортеров и инвесторов от политических и коммерческих рисков.
Также необходимо рассмотреть вопросы деятельности Казахстанского фонда гарантирования ипотечных кредитов, созданного в 2003 году, целью создания которого является повышение обеспеченности населения жильем путем расширения доступа населения к системе ипотечного кредитования и улучшение качества ее функционирования (в том числе за счет удлинения сроков кредитования, увеличения размеров кредитов, снижения процентных ставок и размера первоначального взноса).
В частности, предполагается реорганизация названного фонда в страховую организацию, что потребует внесения изменений в действующее страховое законодательство. Прежде всего, такой подход в целом соответствует международной практике. В частности, директивы Европейского Союза предполагают осуществление страхования кредитов и, в том числе ипотечных кредитов страховыми организациями.
Ипотечное страхование является инструментом снижения кредитного риска при возможной неплатежеспособности заемщика, а также влияния ценовых колебаний на рынке недвижимости при реализации залогового имущества, приводящих к убыткам кредитора, и в международной практике одним из основных принципов его проведения является страхование заемщиком части первоначального взноса (top-tier).
Учитывая, что ипотечное страхование тесно взаимосвязано и оказывает прямое влияние на финансовую устойчивость кредиторов, требуется рассмотреть вопросы определения на законодательном уровни принципов осуществления ипотечного страхования, в том числе путем выделения ипотечного страхования как отдельного класса страхования. При этом страхование рисков, связанных с выдачей ипотечных кредитов, не должно осуществляться по другим видам имущественного страхования.
Учитывая изложенное, необходимо установление специальных требований к деятельности страховых организаций, осуществляющих ипотечное страхование (уровень капитализации, порядок формирования страховых резервов). Прежде всего, это позволит повысить уровень платежеспособности и финансовой устойчивости данных страховых организаций, что будет способствовать становлению качественного и привлекательного рынка ипотечного страхования.
Кроме того, следует уделить особое внимание развитию саморегулируемых организаций на страховом рынке (СРО), которые будут объединять различных профессиональных участников страхового рынка (страховых агентов, актуариев, аварийных комиссаров и так далее). Особую значимость эта проблема приобретает с учетом того, что лицензирование и допуск на рынок отдельных профессиональных участников страхового рынка планируется передать именно саморегулируемым организациям.

5.7. Автоматизация учета и информатизация страхового рынка

Автоматизация и информатизация деятельности профессиональных участников страхового рынка, в том числе в области ведения бухгалтерского учета, является одной из важнейших задач на данном этапе развития страхового рынка в стране.
Прежде всего, внедрение автоматизированных информационных систем позволит повысить надежность и прозрачность операций, проводимых профессиональными участниками страхового рынка, облегчить повседневный труд работников, ускорить процессы составления отчетности, обработки и анализа, информации.
С этой целью необходимо совместно с профессиональными участниками страхового рынка, их объединениями проводить работу по автоматизации информационной системы (программного обеспечения), позволяющей вести бухгалтерский учет и составлять финансовую отчетность автоматизированным способом.
При этом на начальном этапе стандартное программное обеспечение должно обеспечивать:
1) ведение Главной бухгалтерской книги, внедренной в автоматизированной информационной системе с учетом всех филиалов и представительств (при их наличии);
2) ведение вспомогательного бухгалтерского учета по всем совершаемым операциям;
3) надежность и безопасность используемой автоматизированной информационной системы.
Помимо этого необходимы разработка и введение в страховых (перестраховочных) организациях стандартного программного обеспечения и требований к нему по ведению, анализу баз данных страховой статистики. Эти меры позволят облегчить и упростить процедуру расчета страховых резервов, учитывая, что их расчет, заверенный актуарием, является обязательным и предоставляется в орган страхового надзора на регулярной основе.

5.8. Подготовка кадрового потенциала

Ускоренное развитие отечественного страхового рынка и необходимость его вхождения в мировое страховое пространство настоятельно диктует необходимость коренным образом повысить профессиональную квалификации кадров страховой индустрии.
В настоящее время подавляющее большинство руководителей и специалистов страховых организаций не имеет ни специального образования, ни достаточного опыта и знаний в области страхового дела. Особенно это сказывается на способности менеджеров страховой организации определит правильную тарифную и инвестиционную политику, сформировать оптимальный страховой портфель, что в конечном итоге может негативно сказаться на устойчивости страховой организации, качестве и количестве предоставляемых ею услуг.
Проблемы профессиональной неподготовленности значительной части кадров страховой индустрии в основном связаны с отсутствием в республике научно-исследовательских и образовательных центров, специализирующихся в области страхования. На сегодняшний день изучение вопросов страхования ограничивается только отдельными дисциплинами (бухгалтерский учет в страховых организациях, страховое право и так далее) в юридических и экономических высших учебных заведениях.
Отсутствие единых программ переподготовки и повышения профессионального уровня специалистов страховых организаций вынуждает решать эти вопросы в рамках каждой отдельно взятой страховой организации, что связано с большими материальными и иными затратами. Поэтому организовать обучение своих работников за границей или привлечь для этих целей иностранных специалистов могут только крупные страховые организации.
В целях решения этих и других проблем профессиональной подготовки кадров в сфере страхования необходимо решение следующих основных задач.
Осуществление переподготовки и повышения квалификации работников страхового рынка через систему среднего и высшего профессионального образования, организацию курсов, учебных центров, учебно-практических конференций и семинаров и других форм обучения.
Эта работа должна проводиться на основе соответствующих программ обучения, составленных общественным объединением страховщиков Казахстана. В целях реализации данной задачи необходимо рассмотреть вопрос о создании учебного центра при общественном объединении страховщиков за счет долевого участия всех страховых организаций.
2. Создание на базе средних и высших профессиональных учебных заведений центров по подготовке специалистов страхового дела.
Реализация данной задачи предполагает изучение вопроса открытия в соответствующих учебных заведениях постоянно действующих курсов обучения, переподготовки и повышения квалификации работников страховых организаций, а также открытия учебных групп по специальности "страхование".
3. Активное использование международных программ и возможностей международных финансовых, страховых и иных организаций для целей подготовки и повышения квалификации специалистов.

5.9. Развитие и повышение эффективности страхового надзора

5.9.1. Поэтапная гармонизация страхового законодательства с Директивами Европейского Союза и принципами и стандартами страхового надзора Международной Ассоциации Страховых Надзоров

Действующее страховое законодательство является достаточно эффективным инструментом регулирования страхового сектора, обеспечив при этом уполномоченный государственный орган независимостью и достаточными полномочиями. Урегулированы многие вопросы организации страховой деятельности и взаимоотношений между участниками страховых отношений.
Вместе с этим развиваются новые страховые продукты и технологии их реализации, наблюдаются тенденции развития страхования как вида предпринимательства, все больше интегрирующегося в мировой страховой рынок, приобретая при этом международный характер. В связи с этим методы регулирования данного сектора экономики требуют совершенствования с учетом международных стандартов и принципов.
Как известно, основными задачами регулирования являются: повышение эффективности органа страхового надзора в защите законных интересов страхователей, которые должны быть уверены в исполнении страховыми организациями своих обязательств перед ними, а также поддержание конкурентной среды на страховом рынке и развитие его инфраструктуры в соответствии с международной практикой организации страхового дела.
В свою очередь создание равных условий деятельности на страховом рынке будет способствовать улучшению качества, расширению перечня и снижению стоимости предлагаемых страховых услуг для страхователей.
Решению описанных выше проблем будет способствовать поэтапно гармонизация законодательства Республики Казахстан о страховании и страховой деятельности с европейскими директивами, регулирующими страховую деятельность, и основными принципами и стандартами страхового надзора Международной ассоциации страховых надзоров.
В этих целях требуется обеспечить максимальное соответствие казахстанских требований страхового законодательства международным стандартам, направленным на поддержание и оказание содействия развитию эффективного, справедливого и стабильного страхового рынка, а также дальнейшее развитие сотрудничества с надзорными органами разных стран.

5.9.2. Регулирование страхового посредничества

В настоящее время остаются практически не урегулированными условия деятельности страховых посредников. В соответствии с требованиями Закона Республики Казахстан "О страховой деятельности" порядок и условия деятельности страховых брокеров и страховых агентов регулируются только 17_ и 18_ статьями названного Закона.
При этом со стороны уполномоченного органа по регулированию и надзору за деятельностью субъектов страхового рынка не определены в полной мере полномочия и обязанности посредников во взаимоотношениях со страховыми (перестраховочными) организациями и страхователями (застрахованными, выгодоприобретателями), ответственность за нарушение требований законодательства Республики Казахстан, требования к документообороту.
Отсутствие контроля и требований за деятельностью посредников дает им возможность злоупотребления, совершения противоправных действий и операций.
Учитывая изложенное, а также международную практику, предполагающую осуществление контроля за деятельностью страховых посредников, следует провести работу в области четкой регламентации деятельности страховых посредников, установления возможности создания и условиям деятельности страховых агентств юридическими лицами, путем внесения соответствующих изменений и дополнений в действующее законодательство и разработки нормативных правовых актов.

5.9.3. Внедрение новых принципов страхового надзора

В настоящее время регулирование и надзор за страховой деятельность в общем, осуществляется на основе проверки выполнения субъектами надзора установленных нормативов, в том числе пруденциальных, так называемое пруденциальное регулирование. Этот подход заключается в поиске уже имеющихся проблем и последующих попытках их решения (устранения). При всей необходимости данного подхода, учитывая опыт многих стран, как один из его основных недостатков отмечается то, что в случае возникновения какой-либо проблемы у страховой (перестраховочной) организации, велика степень вероятности того, что уже слишком поздно прилагать усилия для ее успешного решения.
В целях совершенствования системы надзора и регулирования деятельности страховых (перестраховочных) организаций необходимо разрабатывать новые методы и механизмы регулирования, способные выявить возможные риски компаний уже на ранних этапах их возникновения.
Одним из решений проблемы эффективности надзора является использование концепции надзора, основанного на оценке риска (Risk-Based Supervision), которая призвана уменьшить риск в областях деятельности страховой (перестраховочной) организации, имеющих его высокую концентрацию, еще до фактического возникновения проблемы (в том числе нарушения пруденциальных нормативов).
Надзор на основе оценки рисков можно характеризовать как структурный процесс или комплекс последовательных процедур регулирования, направленный на выявление и классификацию ключевых рисков, с которыми сталкивается каждая страховая (перестраховочная) организация в процессе своей деятельности, выбор инструментов для оценки рисков и разработка программ мероприятий по предупреждению, снижению или предотвращению этих рисков.
По результатам исследований в странах, использующих рассматриваемую концепцию (в частности в США), выявлено, что с помощью небольшого числа коэффициентов и соотношений (в пределах от 12 до 15) взятых в совокупности можно прогнозировать до 75% случаев несостоятельности страховых организаций по меньше мере за два года до того, как они стали неплатежеспособными, и предсказывать, по крайней мере, 95% случаев их несостоятельности за один год до банкротства.

5.9.4. Дальнейшее совершенствование регулирования и надзора за страховой деятельностью

В рамках реализации основных задач по совершенствованию регулирования и надзора за страховой деятельностью необходимо осуществить экспертизу существующей законодательной базы и подзаконных нормативных правовых актов, оказывающих непосредственное влияние на деятельность, осуществляемую страховыми организациями, с последующим внесением изменений и дополнений в действующие законодательные акты Республики Казахстан и нормативные правовые акты уполномоченного органа.
В частности, в этом направлении планируется рассмотреть следующие задачи:
обеспечение сближения национального режима регулирования страховой деятельности с международными принципами и стандартами необходимости интеграции республики во Всемирную торговую организацию, в том числе путем поэтапного снижения ограничений на иностранное присутствие;
усиление надзора за перестраховочной деятельностью страховых организаций и страховых брокеров, в том числе путем установления требований к обязательному наличию у страховых брокеров - нерезидентов Республики Казахстан кредитных рейтингов (Credit Rating);
уточнение правовых основ деятельности участников страхового рынка (аварийных комиссаров, аджастеров, андеррайтеров, сюрвейеров, диспашеров и так далее), разграничение и уточнение деятельности страховых брокеров и страховых агентов;
дальнейшее развитие требований к финансовой устойчивости и платежеспособности страховых (перестраховочных) организаций;
разработка руководств по использованию деятельности актуариев, внутренних и внешних аудиторов, а также требований к внутренним правилам страховой организации, регламентирующим их взаимоотношения с посредниками и страховыми агентами;
разработка требований к системам корпоративного управления и управления рисками, в том числе к наличию четкой регламентации, осуществляемых операций;
совершенствование системы бухгалтерского учета страховых операций и повышение прозрачности финансовой отчетности;
установление требований к порядку расчета страховых тарифов;
унификация и стандартизация требований, определяемых при создании, лицензировании, согласовании профессиональных участников страхового рынка с требованиями, предъявляемыми к другим финансовым организациям;
проведение тестов раннего предупреждения рисков, основанных на системе оценки рисков;
автоматизация системы сбора и обработки данных.

5.9.5 Повышение эффективности регулирования и надзора деятельности страховых организаций в отрасли "страхование жизни"

Перед уполномоченным органом по регулированию и надзору за деятельностью субъектов страхового рынка в целях дальнейшего стимулирования развития страхования жизни стоит задача по пересмотру отдельных требований законодательства Республики Казахстан, в том числе по соблюдению пруденциальных нормативов и иных, обязательных к соблюдению норм и лимитов для страховых организаций по "страхованию жизни" и в целом, разделению подходов к осуществлению надзора за страховыми организациями, осуществляющими деятельность в различных отраслях страхового бизнеса ("общее страхование" и "страхование жизни").
Необходимо отметить, что определяющим фактором развития страховых организаций, осуществляющих деятельность в отрасли "страхование жизни", является наличие полноценного отечественного рынка долгосрочных ценных бумаг.
Эта проблема является частной в одной из общих проблем, связанных с развитием долгосрочных финансовых инструментов, крайне важных для страховых организаций, осуществляющих деятельность в отрасли "страхование жизни", которая должна решаться целым комплексом мероприятий, в том числе с участием Правительства страны.

5.9.6. Внедрение внутренних систем управления в страховых (перестраховочных) организациях

5.9.6.1. Корпоративное управление

Деятельность любого хозяйствующего субъекта, а также любого физического лица связана с риском. В экономическом понимании риск представляет собой вероятность наступления неблагоприятного события, влекущего за собой нанесение ущерба, выраженного в низкой рентабельности или экономическими убытками.
Учитывая, что основным видом деятельности страховых организаций является принятие рисков других лиц, и следовательно в ней концентрируется значительная часть таких рисков, возникает необходимость адекватного регулирования, а также повышения эффективности деятельности страховой организации на основе внедрения системы корпоративного управления.
Внедрение системы корпоративного управления в страховых (перестраховочных) организациях является одним из наиболее актуальных вопросов развития как отдельной страховой (перестраховочной) организации, так и страхового рынка в целом.
Под системой корпоративного управления понимается система взаимоотношений между акционерами, советом директоров и правлением, определенных уставом, регламентом, официальными внутренними политиками компании.
В эту область входят требования по наличию в страховых организациях службы внутреннего аудита, наблюдательного совета, полноценной системы управления рисками, системы управления ликвидностью, инвестиционная, дивидендная политика и другое. Особое место занимает наличие установленных и утвержденных полномочий органа управления общества - Совета директоров, исполнительного органа общества - Правления и Председателя Правления, а также должностных инструкций работников компании, с четким выполнением решений и постановлений общества всеми работниками страховой организации и регламентацией их действий, установленных внутренними процедурами и политиками.
Система корпоративного управления предполагает наличие подробных описаний (формализация) различных процессов деятельности страховой организации.
В целях развития системы корпоративного управления в Казахстане вопросы, связанные с его широким внедрением, требуют анализа и изучения опыта других стран, где данная модель управления эффективно используется практически всеми компаниями и корпорациями.
Также предстоит осуществить мероприятия по практическому внедрению и применению норм и рекомендаций Кодекса корпоративного поведения.

5.9.6.2. Система управления рисками

В целях выявления возможных рисков компании уже на ранних этапах их возникновения, а также необходимости прогнозирования развития предприятия с учетом возможного изменения ситуации как на рынке в целом, так и внутри самой компании, возникает необходимость введения системы управления рисками (risk management) страховой (перестраховочной) организации, как и одного из важнейших компонентов системы корпоративного управления.
Целью риск-менеджмента является организация комплекса последовательных действий по анализу и выявлению рисков, выбору инструментов для их оценки и классификации, разработки программ мероприятий по их предупреждению, снижению или предотвращению использованию этих программ.
Управление рисками должно обеспечить предупреждение финансовой уязвимости компании перед потенциальными неблагоприятными факторами.
При построении системы риск-менеджмента страховой компании необходимо учитывать сложный характер проявления и воздействия риска практически во всех направлениях финансово-хозяйственной деятельности.
В общем виде процесс управления рисками проходит следующие этапы:
выявление рисков;
классификация рисков;
оценка рисков;
определение методов и инструментов управления;
практическая реализация выбранных методов.
При этом наиболее эффективной представляется система риск-менеджмента, базирующаяся на принципах многонаправленности, оперативности, объективности, комплексности.
Предложенная система риск-менеджмента страховой компании является функциональным механизмом антирискового управления в современных условиях развития страхового рынка. И несмотря на неоправданно малое внимание проблеме управления рисками, усиливающаяся конкуренция и прогнозируемый рост объемов страховых операций свидетельствуют о необходимости скорейшего решения проблемы развития риск-менеджмента в отечественных страховых организациях.
Как известно, в Республике Казахстан проводилась и проводится аналогичная работа по внедрению системы управления рисками в банковском секторе. В этом отношении возможно использование практического опыта внедрения системы управления рисками в банках и для страховых организаций.

5.10. Развитие рынков перестрахования и сострахования

В условиях ограниченных возможностей отечественных страховщиков по принятию рисков на страхование, особенно крупных, многократно возрастает роль сострахования и перестрахования.
Перестрахование является одним из эффективных механизмов повышения уровня платежеспособности и финансовой устойчивости страховщика, а также предоставляет дополнительные возможности для принятия прямым страховщиком рисков на страхование.
Из-за неразвитости отечественного рынка перестрахования большая часть рисков казахстанских страховщиков размещается на зарубежных рынках перестрахования. В Казахстане пока нет ни одной организации, осуществляющей перестрахование как исключительный вид деятельности (перестраховочная организация).
В настоящее время показатель доли премий, передаваемых в перестрахование за рубеж, составляет 54 % от собранных страховых премий. Такое положение дел можно рассматривать позитивно с точки зрения необходимости поддержания финансовой устойчивости и платежеспособности страховщиков, интеграции отечественного рынка страховых услуг в мировое страховое пространство и притока передовых страховых технологий и новых страховых продуктов. С другой стороны, это делает казахстанский страховой рынок крайне уязвимым и зависимым от изменчивости глобального рынка перестрахования.
Еще одним механизмом обеспечения финансовой стабильности страховщиков является сострахование, т.е. совместное страхование одного риска несколькими страховщиками (страховым пулом). При помощи сострахования преимущественно страхуются крупные или малоизвестные и новые риски. В международной практике пуловое страхование наиболее часто используется при страховании катастрофических рисков.
Механизм сострахования пока в Казахстане не получил своего широкого практического применения.
Учитывая это, государству необходимо предпринять ряд практических мер по стимулированию развития механизмов перестрахования и сострахования и, в первую очередь, создать необходимую правовую основу их проведения. Речь идет о необходимости совершенствования существующего страхового законодательства, которое в настоящее время не учитывает всех особенностей договора перестрахования и перестраховочной деятельности. В частности, предстоит определить стандартные положения договоров перестрахования, сформировать свод обычаев делового оборота казахстанского рынка перестрахования.
Предстоит рассмотреть вопросы обеспечения надлежащего контроля за перестраховочной деятельностью в целях предупреждения и исключения использования операций трансграничного перестрахования для незаконного перевода капитала и отмывания денег.
С учетом наблюдающейся за последние годы тенденции увеличения уровня капитализации страховых организаций и укрепления их финансового состояния необходимо рассмотреть целесообразность увеличения размера лимита собственного удержания страховщика, установленного законодательством Республики Казахстан. Данная мера позволит увеличить емкость национального страхового рынка и сократить отток валютных средств за границу по каналам трансграничного перестрахования.
Требование об обязательности участия страховых организаций в страховых пулах можно использовать в качестве дополнительного условия допуска страховых организаций к проведению отдельных видов обязательного страхования, предполагающих принятие на страхование особо крупных рисков.
Существует необходимость скорейшего формирования нормативной правовой базы, регламентирующей условия осуществления сострахования страховыми (перестраховочными) пулами, в том числе порядка заключения договора страхования, определения размера страхового риска, распределение ответственности, организация взаиморасчетов и так далее.

5.11. Совершенствование налогообложения

Становление системы страхования как основного инструмента защиты интересов населения и хозяйствующих субъектов потребует создания со стороны государства соответствующего режима налогообложения.
В отличие от развитых стран, где институт страхования развивался постепенно, как органический элемент социально-экономической системы, развитие страхования в казахстанской экономике требует более ускоренных темпов.
В этой связи одним из путей ускоренного развития системы страхования будет являться совершенствование системы налогообложения страхователей, страховых (перестраховочных) организаций.

6. Необходимые ресурсы и источники их финансирования

Настоящая Программа предполагает всестороннее участие государства, его центральных исполнительных органов, субъектов страхового рынка и ее инфраструктуры в разработке и реализации комплекса мер по развитию отечественной страховой индустрии.
Большая часть задач, определенных Программой, может быть решена посредством совершенствования соответствующих нормативных правовых актов, что не потребует дополнительных затрат бюджетных средств.
Для реализации мероприятий по подготовке, переподготовке и повышению профессионального уровня специалистов страховых организаций и иных субъектов страхового рынка предполагается привлечь иностранных экспертов и гранты международных финансовых и иных организаций, а также средства самих профессиональных участников рынка.
Принятие Правительством страны решения о создании Государственной аннуитетной компании потребует средства республиканского бюджета, размер которых будет определен в бюджете 2005 года.

7. Ожидаемый результат от реализации Программы

Реализация настоящей Программы позволит:
укрепить стабильность и надежность национальной страховой индустрии, заложить первоначальные основы развития личного страхования в стране;
выработать долгосрочную государственную политику в области обязательного страхования, с учетом потребностей приоритетных отраслей национальной экономики и социальной поддержки населения, что позволит построить эффективную систему обязательного страхования;
способствовать созданию полноценной инфраструктуры страхового рынка, улучшить кадровый потенциал в сфере страхования;
активизировать внедрение новых страховых продуктов и технологий, улучшить качество страховых услуг и расширить его перечень;
повысить стандарты надзора и регулирования субъектов страхового рынка;
углубить процессы интеграции национального страхового рынка в международные рынки и схемы страхования (перестрахования).
Ожидается, что с учетом введения новых видов обязательного страхования и активизации деятельности по личному страхованию совокупный объем страховых премий по сравнению с 2003 годом к 2005 году увеличится в среднем на 100 %, к 2006 году в 2-2,5 раза, к 2007 году в 3-3,5 раза.
Увеличение объема страховых премий повлечет и увеличение его доли во внутреннем валовом продукте с 0,6% в 2003 году до 1%-1,2% в 2004, 1,4%-1,6% в 2005 году и до 2% в 2006 году. Совокупные активы страховых организаций за этот период возрастут почти в 2 раза, что позволит увеличить инвестиционный потенциал страхового рынка до 40 млрд. тенге.
Развитие национальной страховой индустрии в целом будет способствовать созданию необходимых предпосылок для обеспечения экономической и социальной безопасности государства.

8. План мероприятий по реализации
Программы развития cтpaxoвого рынка
Республики Казахстан на 2004-2006 годы <*>

Сноска. В План внесены изменения - постановлением Правительства РК от 28 апреля 2006 года N 340 .

1. Развитие личного страхования

-------------------------------------------------------------------
N ! Мероприятие ! Форма !Ответст-!Срок ис-!Предпо-!Источ-
п/п! !завершения!венный !полнения!лагае- !ники
! ! !за ис- ! !мые !финан-
! ! !полнение! !расходы!сирова-
! ! ! ! !(млн. !ния
! ! ! ! !тенге) !
-------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7
------------------------------------------------------------------
1. Создание стимулов Предложения АФН (по В тече- Не тре-
по развитию нако- в Прави- согла- ние буется
пительного страхо- тельство сованию), 2004-
вания жизни и Республики МЭБП, 2006
системы аннуите- Казахстан, МФ, НБК годы
тов, в том числе проекты (по сог-
путем улучшения нормативных ласова-
налогового режима правовых нию)
для субъектов актов
страховых отноше-
ний в этой области
и развития долго-
срочных финансовых
инструментов

2. Совершенствование Проект АФН (по 2005 Не тре-
законодательства Закона согла- год буется
о страховании и сованию)
страховой деятель-
ности по вопросам
личного страхования

3. Рассмотрение Предложения АФН (по 2005- Сред-
целесообразности в Прави- согла- 2006 ства
и подготовка тельство сованию), годы респуб-
предложений по Республики МТСЗН, ликан-
созданию государ- Казахстан МФ, НБ ского
ственной аннуитет- (по сог- бюд-
ной компании ласова- жета,
нию) размер
которых
будет
опреде-
лен в
бюджете
2005
года

4. Внедрение новых Проекты АФН (по Второй Не тре-
страховых техноло- норматив- согла- квартал буется
гий и продуктов ных пра- сованию) 2005
(полисы, участвую- вовых года
щие в прибыли актов
(unit-linked) и
дающие возможность
страхователю
управлять своими
вложениями)

2. Повышение страховой культуры населения

1. Активизировать Проведение АФН (по Еже- Не тре-
информационно- пресс-кон- согла- месячно буется
разъяснительную ференций, сованию)
работу по разъяс- публикация
нению прав потре- пресс-рели-
бителей страховых зов,статей
услуг и повышению и выступ-
страховой куль- лений в
туры населения СМИ

2. Выявление и пре- Организация АБЭКП, Пос- Не тре-
сечение незаконной контроля и МВД, тояно буется
деятельности на принятие Ген-
рынке страховых мер,направ- прокура-
услуг Республики ление ин- тура
Казахстан, в том формации (по сог-
числе по акту в АФН ласова-
документальной нию),
проверки уполно- КНБ (по
моченного органа согла-
сованию),
АФН (по
согла-
сованию)

3. Информирование Информа- АФН (по Пос- Не тре-
населения о ционно- согласо- тоянно буется
незаконной дея- разъясни- ванию)
тельности страхо- тельные
вых агентов и дру- материалы
гих посредников, в СМИ
страховых органи-
заций-нерезиден-
тов Республики
Казахстан на
территории
Республики
Казахстан

4. Информационная Публикации, АФН (по Пос- Не тре-
поддержка по телерадио- согла- тоянно буется
развитию страхо- сюжеты, сованию)
вого рынка в информацион-
Республике ные сообще-
Казахстан через ния
средства массовой
информации

3. Формирование полноценной базы страховой статистики,
автоматизация учета и информатизация страхового рынка

1. Разработка и Проект АФН (по Четвер- Не тре-
совершенствование норматив- согла- тый буется
бухгалтерского ного сованию), квартал
учета, финансовой, правового НБК (по 2004
статистической, акта согла- года
регуляторной сованию),
отчетности для ЗАО
страховых (пере- "Казах-
страховочных) станский
организаций и актуарный
иных профессио- центр"
нальных участников (по согла-
страхового рынка сованию)

2. Разработка Рекомен- АФН (по Четвер- Не тре-
классификации дации для согласо тый буется
рисков по классам страховых ванию), квартал
страхования на (пере- НБК (по 2005
основе сформиро- страховоч- согласо- года
ванной базы ных) орга- ванию),ЗАО
данных страховой низаций "Казах-
статистики и станский
результатов актуарный
проведенного ее центр"
анализа (по сог-
ласованию)

3. Разработка и Рекоменда- АФН (по Четвер- Не тре-
расчет на основе ции для согласо- тый буется
имеющейся базы страховых ванию), квартал
статистических (перестра- НБК (по 2005
данных стандарт- ховочных) согласо- года
ных требований организаций ванию),
к расчету страхо- ЗАО
вых тарифов с "Казах-
учетом классифи- станский
кации рисков по актуарный
различным классам центр" (по
(видам) страхо- согласо-
вания ванию)

4. Развитие системы обязательного страхования

1. Совершенствование Проекты АФН (по 2004- Не тре-
законодательства Законов согласо- 2006 буется
об обязательном ванию), годы
страховании МТС,МЧС,
МВД,МООС,
МСХ,МТК,
МТСЗН,МФ,
МЭБП

2. Определение Предложения АФН (по Третий Не тре-
условий и порядка в Прави- (согласо- квартал буется
введения видов тельство ванию) 2004
обязательного Республики года
страхования Казахстан

3. Уточнение целей Предложения НБК (по Третий Не тре-
и задач АО "Фонд в Прави- согласо- квартал буется
гарантирования тельство ванию), 2004
страховых выплат", Республики АФН (по года
определение Казахстан согласо-
перспектив его ванию),
развития АО "Фонд
гаранти-
рования
страховых
выплат"
(по согла-
сованию)

4. Определение Предложения МЧС, АФН Четвер- Не тре-
механизмов в Прави- (по сог- тый буется
системы возмеще- тельство ласова- квартал
ния ущерба, вы- Республики нию),НБК 2006 год
званного природ- Казахстан (по согла-
ными бедствиями сованию),
МООС, МФ,
МЭБП

5. Проработка Проект АФН (по Первый Не тре-
вопроса внедре- между- согласо- квартал буется
ния в рамках народного ванию), 2004
ЕврАзЭС либо СНГ Соглашения МТК год
международной
системы страхова-
ния ответствен-
ности владельцев
транспортных
средств

5. Развитие инфраструктуры страхового рынка

1. Создание Проект АФН (по 2006 Не тре-
нормативной Закона, согласо- год буется
правовой базы по проекты ванию)
созданию и норматив-
деятельности ных право-
обществ взаимного вых актов
страхования

2. Совершенствова- Проекты МЭБП, Четвер- Не тре-
ние процедуры нормативных АФН (по тый буется
лицензирования правовых согласо- квартал
деятельности актов ванию) 2004
профессиональных года
участников стра-
хового рынка,
в том числе
путем передачи
отдельных полно-
мочий само-
регулируемым
организациям

3. Совершенствование Проекты АФН (по 2005 год Не тре-
регулирования нормативных согласо- буется
посреднической правовых ванию)
деятельности по актов
заключению дого-
воров страхования
(перестрахования)

4. Стимулирование Предложе- АФН (по Четвер- Не тре-
создания страхо- ния в согласо- тый буется
выми (пере- Правитель- ванию) квартал
страховочными) Республики 2004
организациями Казахстан года
страховых и пере-
страховочных
пулов. Меры по их
становлению и
развитию

5. Уточнить правовое Проект АФН (по 2005 Не тре-
положение и усло- Закона согласо- год буется
вия деятельности ванию)
страховых посред-
ников и лиц,
осуществляющих
деятельность,
связанную со стра-
хованием (аджастер,
аварийный комиссар,
андеррайтер,
ассистант,
диспашер, сюрвейер
и др.)

6. Совершенствование Проект АФН (по 2005 Не тре-
законодательства Закона согла- год буется
о страховании и сованию)
страховой деятель-
ности в части
требований к пере-
страхованию,
развития рынков
перестрахования
и сострахования

7. Уточнение целей Предложения НБК (по Четвер- Не тре-
и задач АО в Прави- согласо- тый буется
"Казахстанский тельство ванию), квартал
фонд гарантиро- Республики АФН (по 2004
вания ипотечных Казахстан согласо- года
кредитов", ванию),
определение АО
перспектив его "Казах-
развития станский
фонд
гаранти-
рования
ипотечных
кредитов"
(по сог-
ласованию),
АО "Казах-
станская
ипотечная
компания"
(по согла-
сованию)

8. Совершенствование Проект АФН (по 2005 Не тре-
законодательства Закона согласо- год буется
по вопросам ванию),
ипотечного НБК (по
страхования согласо-
ванию),
АО "Казах-
станский
фонд
гаранти-
рования
ипотечных
кредитов"
(по сог-
ласованию),
АО "Казах-
станская
Ипотечная
Компания"
(по согла-
сованию)

6. Подготовка кадрового потенциала

1. Проведение Организация АФН (по Пос- Не тре-
семинаров и конфе- семинаров, согласо- тоянно буется
ренций по вопросам конференций ванию),
страхования и МОН, МИиТ,
страховой деятель- АО "Госу-
ности для страхо- дарствен-
вых (перестрахо- ная стра-
вочных) организа- ховая кор-
ций и других порация
профессиональных по страхо-
участников страхо- ванию
вого рынка на экспортных
регулярной основе кредитов
и инвес-
тиций"
(по сог-
ласова-
нию)

2. Определение Проекты АФН (по 2005 Не тре-
квалификационных нормативных согласо- год буется
требований к правовых ванию),
отдельным катего- актов НБК (по
риям специалистов согласо-
страховой (пере- ванию)
страховочной)
организации

3. Повышение квали- Учебная АФН (по Пос- Не тре-
фикации и улуч- программа согласо- тоянно буется
шение практических ванию)
навыков работников
надзорного органа

4. Создание на базе Предложения МОН 2005 Не тре-
средних и высших в Прави- год буется
профессиональных тельство
учебных заведений Республики
центров по под- Казахстан
готовке специ-
алистов страхового
дела

7. Развитие и повышение эффективности страхового надзора

1. Поэтапная Проекты АФН (по 2005 Не тре-
гармонизация норматив- согласо- год буется
законодательства ных пра- ванию)
о страховании и вовых
страховой актов
деятельности с
Директивами
Европейского
Союза и Прин-
ципами и стан-
дартами страхо-
вого надзора
Международной
ассоциации
страховых над-
зоров (МАСН)

2. Введение сис- Проекты АФН (по Четвер- Не тре-
темы страхового норматив- согла- тый буется
надзора, осно- ных сованию) квартал
ванного на оценке правовых 2005
риска (Risk- актов года
Based Supervision)

3. Внедрение Проекты АФН (по Четвер- Не тре-
внутренних систем норматив- согласо- тый буется
управления в стра- ных ванию) квартал
ховых (пере- правовых 2004
страховочных) актов года
организациях

4. Дальнейшее Проекты АФН (по Пос- Не тре-
повышение эффек- нормативных согласо- тоянно буется
тивности регули- правовых ванию)
рования и надзора актов
за страховой
деятельностью

8. Совершенствование налогообложения

1. Совершенствование Нормативные МЭБП, 2004- Не тре-
системы налого- правовые МФ, АФН 2005 буется
обложения страхо- акты (по сог- годы
вателей и страховых ласова-
(перестраховочных) нию)
организаций
____________________________________________________________________