Ең озық қолжетімді технологиялар тізбесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 12 наурыздағы N 245 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 3 сәуірдегі № 196 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 03.04.2015 № 196 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 16-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ :

1. Қоса беріліп отырған ең озық қолжетімді технологиялар тізбесі бекітілсін.

2. Осы қаулы алғаш рет ресми жарияланған күнінен бастап он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2008 жылғы 12 наурыздағы
N 245 қаулысымен
бекітілген

Ең озық қолжетімді технологиялар тізбесі

1. Сарқынды суларды салалар бойынша тазарту

N	Сала	Сарқынды сулардың түрі	Ең озық қолжетімді технология *)
1-кезең	2-кезең	3-кезең
1	2	3	4	5	6
1.	Суармалы жер шаруашылығы
1)		Коллектор- лық-дре- наждық су- ларды (КДС) тазарту	Ағындардың бөлігін су- ландыру үшін қайта- лама пайда- лану мақса- тында КДС-ны тоғандарда, ыдыстарда, жинақтағыш- тарда тұндыру	Бірінші кезең бойынша то- ғандарда, жинақтағыш- тарда тұндыр- ған соң одан әрі түйіршік- ті сүзгілерде сүзумен коа- гулянттар, флокулянттар қосумен ауаға қанықтыру	Екінші кезең- ге қосымша: жоғары сулы өсімдіктер бар биопла- толарда соңы- на дейін та- зарту немесе электр диализ немесе кері осмос әдісі- мен соңына дейін тазарту
2.	Коммуналдық сарқынды суларды тазарту
1)		Қалалық аэрация станцияла- рынан ша- руашылық- тұрмыстық және өнді- рістік сарқынды сулардың қоспасы	Құрамында азот бар қо- сылыстардың шоғырлануын төмендету үшін нитри- фикациялау- мен-денитри- фикациялау- мен аэротен- каларда ме- ханикалық және биоло- гиялық тазарту	Бірінші кезеңге қосымша: түйіршікті сүзгілерде сүзу; ауаға қанық- тырылатын биотоғандарда өңдеу; десорбция градирняла- рында аммиакты флотациялау, коагуляция- лау, үрлеу	Екінші кезең- ге қосымша: 1) клинопти- лолитпен ион ауыстырғыш колонналарда сүзу және өңдеу; 2) көмір сүзгісінде адсорбциялау
2)	Кәріздің және ағындарды тазарту- дың орта- лықтан- дырылған жүйелері- нің жоқ кезінде ауылды елді ме- кендердің және қала типтес кенттер- дің таза- ртылмаған ағындарын орналас- тыру	Шаруашылық -тұрмыстық ағындар; 100 текше м кем тәу- ліктік кө- леммен та- мақ, сүт, қайта өң- деу өнер- кәсібі кә- сіпорында- рының сар- қынды сулары	Тазартылма- ған ағын- дарды ассе- низациялау және сүзу алаңдары мен сарқын- ды суларды жинақтағыш- тарға төгу	Кәріз бен тазартудың орталықтанды- рылған жүйе- лерін салу. Су объектіле- ріне төгу; олардың жоқ кезінде - сү- зу алаңдарына немесе жинақ- тағыштарға төгу	Екінші кезең- ге қосымша: жоғары сулы өсімдіктері бар тоғандар- да соңына дейін тазарту
3.	Жеңіл өнеркәсіп
1)		Мақта-ма- та, тоқы- ма, жібек, жүн фабри- каларының сарқынды сулары	Минералды коагулянт- тармен және полимерлі флокулянт- тармен өң- деу, тұнды- ру немесе флотация- лау, сүзгі- лерде түйі- ршікті тиеумен со- ңына дейін тазарту	Минералды коагулянттар- мен және ор- ганикалық ка- тиондық реа- генттермен өңдеу, тұнды- ру, сүзгілер- де түйіршікті тиеумен соңы- на дейін тазарту	Минералды коагулянттар- мен және по- лимерлі фло- кулянттармен өңдеу, тұнды- ру, сүзгілер- де құмды тиеумен неме- се сорбциялы сүзгілерде соңына дейін тазарту
2)		Былғары өңдеу жө- ніндегі кәсіпорын- дардың сарқынды сулары	Орташаланды- ру, тұндыру, реагенттік өңдеу және ақшылтғанды- ру	Бірінші кезеңге қосымша: аэротенкалар- да биология- лық тазарту	Екінші кезең- ге қосымша: жоғары сулы өсімдіктер бар тоғандар- да соңына дейін тазарту
4.	Тамақ өнеркәсібі
1)		Қант қызылшасы зауыттары-ның, шарап зауыттары-ның және жеміс-кон- серві зау- ыттардың сарқынды сулары	Тұндыру, 2-сатылы аэротенка- ларда немесе ұзартылған ауаға қанық- тырумен аэ- ротенкаларда биологиялық тазарту	Бірінші кезеңдегідей	Екінші кезең- ге қосымша: жоғары сулы өсімдіктері бар тоғандар- да соңына дейін тазарту
2)		Салқындат- қыш сусын- дарды өндіру жө- ніндегі кәсіпорын- дардың сарқынды сулары	Қышқылдықты/сілтілікті орташалан- дыру, тұн- дыру және бейтарап- тандыру	Бірінші ке- зеңге қосым- ша: аэротен- каларда био- логиялық тазарту	Екінші кезең- ге қосымша: жоғары сулы өсімдіктері бар тоғандар- да соңына дейін тазарту
3)		Сүт өнер- кәсібі кәсіпорын- дарының сарқынды сулары	Механикалық тазарту: торлар, құм тұтқыштар (орташа шы- ғыны тәулі- гіне 100 шаршы м ас- там кезін- де), май ұстағыштар (ағындарда- ғы майдың шоғырлануы 100 мг/л астам кезін- де), ақшылт- тандыр- ғыштар, тік тұндырғыштар	Бірінші ке- зеңге қосым- ша: физикалық химиялық та- зарту - электрокоа- гуляция, тік тұндырғыштар немесе электрофлота- ция; аэротенкалар- да биология- лық тазарту	Екінші кезең- ге қосымша: су түбіндегі пленкалы тиеумен био- тенкалар, биосүзгілер тұрақтандыр- ғыштар, жоғары сулы өсімдіктер бар тоғандарда соңына дейін тазарту
4)		Ет өнер- кәсібі кәсіпорын- дарының сарқынды сулары	Ішкі цехтық және орталық (аулалық) механикалық тазарту: тезек ұста- ғыштар, торлар, құм тұтқыштар, май ұстағыш- тар, ақшылт- тандырғыш- тар, тұндыр- ғыштар	Бірінші кезеңге қосымша: құмды сүзгілер, микро сүзгі- лер, биологи- ялық тазарту	Екінші кезең- ге қосымша: электрофлото- коагуляция, көбікті айыру, пропе- ллерлік және пневмомехани- калық ауаға қанықтырумен аэротенкалар, гидроциклон- дар, жоғары сулы өсімдік- тер бар то- ғандарда со- ңына дейін тазарту
5)		Балық өнеркәсібі кәсіпорын- дарының сарқынды сулары	Механикалық тазарту: торлар, құм тұтқыштар, тұндырғыш- тар	Бірінші ке- зеңге қосым- ша: қысымды флотация, табиғи ауаға қанықтырумен ақшылттандыр- ғыштар (шығын тәулігіне 400 текше м астам кезде), био- логиялық тазарту	Екінші кезеңдегідей
6)		Май-тоңмай өнеркәсі- бінің кә- сіпорында- ры	Физикалық- химиялық тазарту: тоң майлар- ды күкірт қышқылды алюминиймен коагуляция- лау, ауаға қанықтыратын май ұстағыш- тарды және флотатор- ларды (екі сатылы) қолданумен қысымды флотация	Биологиялық тазарту	Екінші кезең- ге қосымша: су түбіндегі пленкалы тиеумен био- тенкалар, биосүзгілер тұрақтандыр- ғыштар, жоға- ры сулы өсім- діктер бар тоғандарда соңына дейін тазарту
5.	Мұнай өңдеу
1)		Мұнай өң- деу зауыт- тарының сарқынды сулары	Құм тұтқыш- тарда, мұнай аулағыштар- да, радиалды тұндырғыш- тарда тазар- ту, коагул- янтты (алю- миний суль- фаты) пайда- ланумен қы- сымды флота- торларда өң- деу, аэро- тенкаларда екі сатылы биологиялық тазарту, кейіннен биотоғандар- да немесе белсенді көмірде сорбция әдісімен соңына дейін тазартумен үйінді сүз- гілерде сүзу	Құм тұтқышпен біріккен көп қабатты мұнай аулағыштарда тазарту, коа- гулянтты (ВПК-101, ВА-1) пайда- ланумен қы- сымды флота- торларда өң- деу, екі са- тылы биохи- миялық тазар- ту, құмды сүзгілерде сүзу және белсенді кө- мірдің бар болуы кезінде биосорбция әдісімен бұдан әрі те- рең соңына дейін тазарту	Екінші кезең- ге қосымша: флотациядан кейін сарқын- ды суларды өңдеудің екі тәсілі: 1. Дистилля- циялық қон- дырғыларда термикалық булану әдісі- мен суды тұзсыздандыру немесе 2. 0,5 МПа қысымымен кері осмос әдісімен суды тұзсыздандыру
2)		Мұнай сақ- тағыштар, жөндеу кәсіпорын- дары	Шағын кәсіп- орындар: мұнай аулағыштар, ассенизация, сарқынды сулардың жинақтағыш- тарына төгу	Бірінші кезеңдегідей	Бірінші кезеңдегідей
6.	Көмір өндірісі
1)		Орташа ми- нералдан- ған қышқыл шахталық сулар	Ағындар реакциясының көрсеткішін (рН) 7,5-8,5 -ге дейін сілті реа- генттермен (әкпен, әктаспен) өңдеу, тұндырғыш тоғандарында тұндыру және хлормен немесе хлорлы әкпен залалсыздан- дыру	СО2-ні жою үшін суды ауаға қанық- тыру, реагентпен бейтараптан- дыру, құмды сүзгілерде сүзу және хлорлау	Реакциялық ағындар көр- сеткішін бі- рінші сатыда 4-6-ға, екінші - 8,5 -9-ға дейін жеткізумен секциялық қоспалағыш- тарда екі кезеңді бей- тараптандыру, флокулянт қосу, құмды сүзгіде сүзу және хлорлау
2)		Бейтарап тұзды (минерал- данған) шахталық сулар	Әр түрлі конструкци- ялардағы (тік, көлде- нең, секция- лық, сөрелік) тұндырғышта- рда тұндыру және хлормен немесе хлор- лы әкпен за- лалсызданды- ру	Коагулянттар- ды және фло- кулянттарды пайдаланумен реагенттік өңдеу, тұн- дырғыштарда тұндыру, құм- ды сүзгілерде сүзу, хлормен немесе хлорлы әкпен залал- сыздандыру	Салынды зат- тарды жою және тұрудың құрамды төмендету мақсатында шахталық суды өңдеудің кез келген түрі қолданы- лады: 1) тұндырғыш- тарда тұнды- ру, вакууммен дистилляция- лық буландыру қондырғылары- нда тазарту; 2) құмды сүз- гілерде та- зарту, темір иондарын жою, жұмсарту, электр диализ қондырғылар- ында өңдеу; 3) құмды сүз- гілерде сүзу, қаттылық тұз- дарын, карбо- наттарды жою, кері осмос әдісімен тазарту; 4) құмды сүз- гілерде сүзу, карбонаттарды жою, катион- дар және ани- онитті сүзгі- лер арқылы кезекті сүзу- мен суды ион ауыстырғышты тұзсыздандыру
7.	Гальваникалық өндірістер
		Қышқылды- сілтілі сарқынды сулар	Тазартудың кез келген әдістері қолданылады: 1) тазарту- дың реагент- ті әдісі: жалпы ағында (қышқылды және сілті- лі) сарқынды суларды (СС) орташаланды- ру, аралас- тыру кезінде реагентпен өңдеу, тұн- дыру, кварц сүзгілерінде сүзу, электр диализ әді- сімен соңына дейін тазарту; 2) тазарту- дың электро- химиялық тә- сілі: жалпы ағында (қыш- қылды және сілтілі) СС орташаланды- ру, рН-ты түзету (5-6,5), электрохими- ялық өңдеу, ақшылттанды- ру және сүзу, электр диализ әді- сімен соңына дейін тазарту; 3) гальвани- калық коагу- ляциялық тазарту: жалпы ағында (қышқылды және сілті- лі) СС орта- шаландыру, рН-ты түзету темір-кокс гальвандық буөрісінде гальвандық өңдеу, сүзу, алюминий- кокс галь- вандық бу өрісінде гальвандық өңдеу, сүзу, электр диа- лиз әдісімен соңына дейін тазарту	Тазартудың кез келген әдістері қолданылады: 1) электро- химиялық 2 деңгейлі тазарту: СС орташалан- дыру, рН-ты 8-10-ға дейін электрохими- ялық көтеру- мен электро- лизердің ка- тодтық каме- расында элек- тролиздік өң- деу, түзіле- тін шламды - металл гидро- оксидтерін жою, суды электролиздік өңдеу, электр офлотаторда соңына дейін тазарту, метал гидро- оксидтерін, фосфаттарын және сульфид- терін жою; 2) биохимия- лық тазарту: СС ағындар бойынша (құрамында мыс барды, құрамында никель барды жеке) бөлу, қоспалағышта орташаланды- ру, бактерия- лық дақылдар- мен аэротен- каларда өңдеу, тұндыру, сүзу, электр диализ әдісі- мен соңына дейін тазарту; 3) иондық алмасу әдісімен тазарту: суларды ағындар бойынша бөлу, орташаланды- ру, катион алмастырушы және анион алмастырушы сүзгілерде сүзу	Тазартудың кез келген әдістері қол- данылады: 1) тазартыл- ған суды шаю ваннасына қайтарумен СС ағын бойынша электрохимия- лық тазарту; 2) кері осмос әдісі (гипер сүзу): ағындар бойынша бөлу, патронды сүз- гі арқылы 1 және 2-саты- ның гипер сүзгі қондыр- ғысы арқылы сүзу
8.	Түсті металлургия
1)	Қорғасын және мырыш өндірісі
		Кенді сулар	Әктеу құм тұтқыш, ор- ташаландыр- ғыш, әкті сүтті дайын- дау торабы, қоспалағыш, бейтараптан- дырғыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш), залалсыздан- дыру (хлорлау блогы)	Бірінші кезеңге қосымша: түйіршікті сүзгілерде соңына дейін тазарту	Екінші кезеңге қосымша: қалдық сақтауышта тұндыру
		Байыту фабрикала- рының сар- қынды сулары	Хлорлау (орташалан- дыру, каль- ций гипохло- ритін дайын- дау торабы, қоспалағыш реактор), қалдық сақтауышта тұндыру	Айналмалы суларды кон- диционерлеу (орташаланды- ру, цианид- терді вакуум- дық қуу қондырғысы) және қалдық сақтағышта немесе буфер- лі тоғанда тұндыру	Екінші кезеңге қосымша: тұрақтандыру станциясында тұздық құрамы және рН бойынша кон- диционерлеу
		Металлур- гиялық кәсіпорын- дардың сарқынды сулары	Әктеу (құм тұтқыш, ор- ташаландыр- ғыш, әкті сүтті дайын- дау торабы, қоспалағыш, бейтараптан- дырғыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш) және түйір- шікті сүзгі- лерде соңына дейін тазарту	Градирняларда салқындату жолымен айналмалы суларды салқындату және ион алмастырулық тазарту	Екінші кезеңге қосымша: тұрақтандыру- шылық өңдеу
2)	Мыс өндірісі
		Кенді сулар	Қалдық сақтауыштар- да тұндыру және хлормен залалсыздан- дыру	Қалдық сақтауыштарда тұндыру, реагенттік коагуляция, тұндыру, гиперсүзу және хлормен залалсыздан- дыру	Қалдық сақтауыштарда тұндыру, реа- генттік қайта өңдеу, тұн- дырмадан құнды заттар- ды кәдеге жаратумен тұндыру
		Байыту фабрикала- рының сарқынды сулары	Қалдық сақ- тағыштарда тұндыру	Бірінші кезеңге қосымша: сұйық хлормен өңдеу, әкті сүтпен өңдеу және тұндыру	Сүзбейтін түбі бар қалдық сақтауышта тұндыру, айналмалы суларды кондиционер- леу (көмір сүзгілерде сорбциялы тазарту), ион алмасты- рушылық тазарту, тұрақтандыру- шылық өңдеу
		Мыс қорыту зауыттары- ның сарқынды сулары	Әкті сүтпен өңдеу, көл- денең тұн- дырмаларда тұндыру	Ашық гидро- циклондарда қатты бөлшек- терді қоршау, коагулянт ретінде күкірт қышқылды алюминийді қолданумен реагентті ағынды флотация	Екінші кезеңге қосымша: ион алмасты- рушылық тазарту
		Мысты электроли- ттік рафи- надтаудың сарқынды сулары	Әкті сүтпен бейтараптан- дыру, натрий сульфидімен соңына дейін тазарту, гравиялы- құмды сүзгілерде сүзу	Алдын ала сілтілендіру- мен электро- коагуляция, тұндыру, ауа- ға қанықтыру, гравиялы құм- ды сүзгіде сүзу	Тұндыру, реагенттік өңдеу, бұдан әрі элюаттар- ды қайта өң- деумен және тұздарды кә- деге жарату- мен электр диализ, сор- бциялы сүзгі- лерде соңына дейін тазарту
		Күкірт қышқылын өндірудің сарқынды сулары	Әкті сүтпен бейтараптан- дыру, тұнды- ру тоғанда- рында тұнды- ру	Бұдан әрі шөгінділерді кәдеге жара- тумен суль- фидті-пиролю- зитті әдіспен күшәнді жою, әкті сүтпен бейтараптан- дыру, тұндыру тоғандарында тұндыру	Екінші кезеңдегідей
3)	Никель, кобальт өндірісі
		Кенді сулар	Көлденең тұндырмалар- да екі саты- лы тұндыру	Бірінші кезеңге қосымша: сүзу, адсор- бция (адсор- бер сүзгі) және кварцты сүзгілерді пайдаланумен соңына дейін тазарту	Екінші кезеңдегідей
		Байыту фабрикала- рының сарқынды сулары	Қалдық сақтауыштар- да тұндыру	Бірінші кезеңге қосымша: Әкті сүтпен өңдеу, белсенді хлормен тотықтыру, тұндыру	Екінші кезеңге қосымша: ион алмасты- рушылық қон- дырғыда айна- лма суларды тұзды құрамы бойынша сал- қындату
4)	Алюминий өндірісі
		Алюминий тотығын өндірудің сарқынды сулары	Сүзгіштікке қарсы экран- мен шлам сақтағышта тұндыру	Реагентті өңдеу (қышқыл ерітіндісін дайындау бей- тараптандыр- ғыш, әкті сүтті дайын- дау торабы, қоспалағыш реактор), тұндыру (көл- денең тұндыр- ғыш) және тұрақтандыр- ғыштық өңдеу (тұрақтандыру станциясы)	Екінші кезендегідей
		Металл алюминийді өндірудің сарқынды сулары	Көлденең тұндырғышта тұндыру	Бірінші кезеңге қосымша: жылдамдықты сүзгіде сүзу	Екінші кезеңге қосымша: майды кәдеге жарату, айналма суларды салқындату (салқындату станциясы)
		Криолит өндірудің сарқынды сулары	Реагентті өңдеу (әкті сүтті дайын- дау торабы, суперфосфат ерітіндісін дайындау то- рабы, қос- палағыш, ре- акциялық ка- мера), көл- денең тұн- дырғышта тұндыру	Көлденең тұндырғышта тұндыру, электр диализ	Екінші кезеңге қосымша: ионды сүзгіде соңына дейін тазарту
5)	Титан, магний өндірісі
		Байыту фабрикала- рының сарқынды сулары	Қалдық сақтағышта тұндыру	Бірінші кезеңге қосымша: коагулянттар- мен өңдеу (әкті сүтті дайындау торабы, қоспалағыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш)	Екінші кезеңге қосымша: кварцты сүзгілерде соңына дейін тазарту
		Металлур- гия кәсіп- орындары- ның сар- қынды сулары	Әкті сүтпен бейтараптан- дыру (орта- шаландырғыш, әкті сүтті дайындау то- рабы, қоспа- лағыш реак- тор), көлде- нең тұндыр- ғыштарда тұндыру	Бірінші кезеңге қосымша: коагулянттар- мен және фло- кулянттармен өңдеу (күкірт қышқылды алю- миний ерітін- дісін дайын- дау торабы, полиакриламин ерітіндісін дайындау то- рабы, қоспа- лағыш), тұн- дыру (көлде- нең тұндыр- ғыш), кварцты сүзгілерде соңына дейін тазарту	Екінші кезеңге қосымша: ион алмасты- рушылық қон- дырғыда тұз- сыздандыру
6)	Құрамында алтын бар рудаларды өндіру және өңдеу
		Кенді сулар	Тұндыру, (көлбеу немесе тік тұндырғыш- тар), залал- сыздандыру (хлорлау блогы)	Тұндыру, коагуляциялау (әкті сүтті дайындау торабы) және залалсыздан- дыру (хлорлау блогы)	Екінші кезеңге қосымша: флокуляциялау (полиакрила- мид ерітінді- сін дайындау торабы, көл- денең тұндыр- ғышы), сүзу (жедел сүзгілер)
		Құрамында алтын бар рудаларды циандаудан кейінгі сарқынды сулар	Кектің алтыннан арылған ерітінділе- рін сұйық хлормен тазарту (әкті сүтті дайындау торабы, хлорлау қон- дырғысы, эжектор, ор- ташаландыр- ғыш) және қалдық сақ- тауышта тұндыру	Бірінші кезеңдегідей	Оны содан кейін сілті ерітіндісімен аулаумен және өндірістік үдеріске қай- тарумен көге- ретін қышқыл- ды қышқыл ортада айдау, белсенді хлормен соңы- на дейін тазарту, тұн- дыру (қалдық сақтауыш) және тұзды құрамы бойын- ша салқындату (салқындату станциясы)

Ескертпелер :
Төгінділердің технологиялық нормалары жұмыс істеп тұрған және жоспарланып отырған тазарту құрылыстары үшін мына тазарту технологиялары негізінде белгіленеді:
бірінші кезең типтік жобаларға сәйкес кең қолданылатын технологиялық шешімдерді түсіндіреді;
екінші кезең ең жақсы техникалық-экономикалық көрсеткіштермен сипатталатын неғұрлым прогрессивті техникалық шешім;
үшінші кезең шаруашылық қызметтік қоршаған ортаға кері әсерін толығымен болдырмауға немесе мәнді қысқартуға мүмкіндік береді, ол технологияны енгізудің екі алдыңғы кезеңдерінің (бірінші және екінші кезеңдер) элементтерін үйлестіре алады немесе жаңа техникалық шешім бола алады.
Технологияны таңдау мына факторларды бағалау негізінде жүргізіледі:
сарқынды сулар кәрізінің орталықтандырылған жүйелерінің бар немесе жоқ болуы;
алаңнан тыс тазарту құрылыстарына төгу үшін орнатылған жергілікті тазарту құрылыстарында алдын ала тазартылған сарқынды сулардағы ластағыш заттардың тізбесі және шоғырлану деңгейі;
кәсіпорынның жобалау және/немесе қоршаған ортаға әсерін бағалау жобасын (ҚОӘБ) әзірлеу кезеңінде бағаланатын экономикалық және технологиялық мүмкіндіктерін ескерумен уәкілетті орган белгілейтін сарқынды сулардың түзілетін көлемдерінің шектік мәндері;
уәкілетті орган белгілейтін өзен бассейніндегі су сапасының стандарттары және/немесе су сапасының нысаналы көрсеткіштері.

2. Жылу энергетикасы

N	Операция- лар санаты	Ең озық қолжетімді технологиялар	Қосымша көрсеткіштер және ескертпелер
1	2	3	4
1.	Қатты бөл- шектердің шығарынды- лары	Қаныққан буды қолданумен шаңды басу технологиясы Электр сүзгіні және мата сүзгіні орналастыруға мүмкіндік беретін қазандық ұяшықтарымен жаңадан енгізілетін станциялар үшін газдық трактта алдын ала тазарту кезеңінде циклондарды және механикалық коллекторларды пайдаланумен электр сүзгілер және мата сүзгілер Гидравликалық күлді жоюы бар станциялар үшін эмульгатор типтес күл аулағыш қондырғылары, (СаО) 2 бойынша Апр > 190 көрсеткішті көмірді пайдаланатын станцияларды алып тастағанда	Тазарту тиімділігі -99,4-99,8%.
2.	Күкірт тотықтары- ның шыға- рындылары	Дымқыл скрубберді (қысқару жиілігі - 92-98%) және бүркігіш кептіргіш-скрубберді (қысқару жиілігі - 85-92%) пайдаланумен күкіртсіздендірудің техникалық әдістері Құрғақ сорбенті (әктасты) бүркумен бөлінетін газдарды күкіртсіздендіру	Қуаты 100 МВт астам қондырғылар үшін
3.	Азот то- тықтарының шығарынды- лары	Жаңа қондырғылар үшін таңдаушы өршіткілік редукция (бұдан әрі - ТКР) Азот тотықтарын таңдаулы өршіткілік емес редукциялау Ішкі қоспа түзумен жану камералары Құрамды циклді газдық турбиналар үшін су мен буды бүрку Өткір үрлеу Ауа мен отынды сатылы енгізу Төмен эмульсиялы жанарғыларды қолдану және/немесе қайта жағу Жоғары шоғырлы шаңды (ЖШШ) қолданумен шаңды жағу технологиясын қолдану	Шығарынды- ларды 80-95%-ға дейін төмендеу
4.	Иісті газдың шығарынды- лары	Тангенсалды немесе циклонды оттық жобасын қолдану жолымен көміртегінің толық жануын қамтамасыз ету
5.	Судың лас- тануының алдын алу	Салынды бөлшектерді қоршау және тұндыру Майды аулау үшін құдықтар
6.	Қатты отынды жағу әдістері	Стационарлы (көпіршік) қайнау қабатында жағу Циркуляцияланатын қайнау қабатында жағу Қайнау қабатында қысыммен жағу Жағудың шаңдық әдісі
7.	Жылу қон- дырғылары- ның суын салқындату жүйелері	Конденсаторлар мен градирнялар жылу алмастырғыштарының беті үшін коррозияға төзімді материалдарды таңдау; Жергілікті қорғанышты енгізу (бояулар, катодтық қорғаныш); Энергия тұтыну нүктелерін (вентиляторларды, сорғыштарды) қысқарту; Өңдеу үшін реагенттерді пайдалану және (био)мониторларды, химиялық мониторинг аспаптарына және реттеу құрылғыларын орнату; Температураның көтерілуі кезіндегі жүйелердің тәлімін зерделеу; Тірі ағзалардың түсуін шектеумен уды алу; Су ағындарымен төгілетін судың сапасын бақылау	Қолданыста бар қондырғылар, 1, 2, 7-тар- мақты алып тастағанда жаңа қондыр- ғылар үшін сияқты
8.	Теңіз қай- раңында пайдаланы- латын жылу пайдалана- тын қон- дырғылар	Аммиакты қолдануды алып тастау

3. Теңіз және континент мұнай газын өндіру

N	Операциялар санаты	Ең озық қолжетімді технологиялар
1	2	3
1.	Континенттік бұрғылау	Тұщы су сірнелері негізінде бұрғылау ерітінділерін жуу жүйелері Мұнай негізіндегі бұрғылау ерітінділерін пайдалануды; оларды қайталама пайдаланумен дизелдік негіздегі бұрғылау ерітінділерін пайдалануды алып тастау Бұрғылау ерітіндісінен сүзіліп алынған суды қайталама пайдалану Сульфобактериялармен байытылған ұңғымалардың азып-тозуының алдын алу үшін күкірт сутегі жұтқыштарын пайдалану Коррозия биоцидтерін, ингибиторларын қолдану Шикі мұнайды резервуарларда сақтау, сыйымдылығы 1590 м 3 резервуарларында жүзбе қақпақтың екінші (қосарланған) ілмегі болуы тиісті Жағар алдында күкірт сутектен және қышқыл газдар меркаптандарынан (күкірт қоспаларын жағу өнімділігі сағатына 1,8 кг астам қондырғыларда) тазарту Конденсат шығарындыларының алдын алу үшін алауларда барабандық сепараторларды пайдалану
2.	Теңіздік бұрғылау	Бұрғылау ерітінділері және техникалық сұйықтықтар үшін "нөлдік төгінділер" қағидатын қолдану Санитарлық-тұрмыстық сарқынды сулар үшін мембрандық биореакторды қолданумен биологиялық тазартуды қолдану Қауіпті қалдықтарды жер бетіндегі кешендерге тасымалдау. Бұрғылау платформаларында (баржаларда) және көмекші кемелерде қалдықтарды жинау және өңдеу (ұсату және престеу) үшін тиісті құралдар мен жабдықтардың немесе қоқысты жағу үшін жабдықтардың бар болуы

4. Мұнайды, мұнай өнімдерін және көмірсутектік газдарды
өндеу және сақтау

N	Опера- циялар санаты	Қоршаған ортаға эмиссия- лардың түрі	Ең озық қолжетімді технологиялар	Қосымша көрсеткіш- тер және ескертпе- лер
1	2	3	4	5
1.	Мұнай- ды өң- деу
1)		Атмосфе- раға шы- ғарынды- лар	Отын ретінде мұнай химиясы өнді- рісінің қалдық газын пайдалану, мұнай өңдеу өндірісінің энергия- дағы қалған қажеттіліктерін сұйық отын есебінен қанағаттандыру
2)		Судың ластануы	Ластанған, аз ластанған және ластанбаған су ағындарын бөлу әдістерін және тәсілдерін қолдану жолдармен судың ластануын төмендету
3)		Топырақ- ты және жер асты суларды қорғау	Ағып кетулерді анықтау үшін аспаптар, ыдыстардың екі қабатты түбі, әлеуетті төгілулер орындарының сүзуге қарсы жабындылары
2.	Техни- калық опера- циялар		Алкилдеу үдерісінде фторлы сутегінің тұрақты шығарындыларын төмендету Өңделген күкірт қышқылын минималдау және регенерациялау Еріткішті регенерациялау (ұшқыш еріткіштерді рекуперациялау), деасфальттау кезіндегі, экстракция қондырғыларындағы және депарафиндеу қондырғыларындағы үш әрекетті буландыру жүйесі N-метилпирролидонды (NМР) хош иісті экстракттарда еріткіш ретінде пайдалану Шикі мұнай ағындарын соңғы тазарту үшін гидро өңдеуді және балауыздауды пайдалану Өршіткілік крекингте СО және NОх байланысты шығарындыларды төмендету Газ энергиясын регенерациялау, қазандықтарды бөлінетін газдармен қыздыру жолымен энергияны үнемдеу Қатты бөлшектердің шығарындыларын 10-40 мг/м 3 дейін төмендету Азот тотықтарының шығарындыларын 60-70%-ға және күкірт тотықтарын 95-99%-ға төмендету Кокстеу үдерісінде: жылуды рекуперациялау, флексикокинг Көп сатылы тұщылағыш Сутегін тұтыну үдерістері үшін гидрокрекингке арналған қондырғыларды пайдалану Сутегін өндіру үшін: көмір қышқыл газының көміртегі қос тотығына айналуы үшін булық реформинг қондырғысының түтіндік газының жылуын пайдалануды және еріткіш пен конвертердің жұтқышының жылуын біріктіруді қоса, жаға зауыттар үшін газбен қыздыру кезіндегі булық реформинг технологиясы; ауыр дизель отынын және коксты газдандыру үдерістерінен сутегін қалпына келтіру; сутегі өндірісінде жылуды біріктіру схемаларын қолдану; үрлеу газын мұнай өңдеу зауыты шегінде отын ретінде пайдалану Изомерлеу үшін: құрамында хлор бар жеделдеткіш; өршіткілік жүйелер	Газды тазарту жолымен < 1 мг/м 3 деңгейіне дейін, суға жібе- рулерде 20-40 ч/миллион деңгейіне дейін. СО 50-100 мг/м 3 дейін, ал NОх шыға- рындылары үшін - 100-300 мг/м 3 дейін
3.	Табиғи газды өңдеу
1)		Атмосфе- раға шы- ғарынды- лар, жерлерді қорғау	Отын ретінде құрамында H 2 S 5 мг/м 3 кем емес газды пайдалану
4.	Техно- логия- лық опера- циялар		Полимерлеу үшін: өршіткіні тұтынуды оңтайландыру; фосфор қышқылын (өршіткі) мұнай өңдеу өндірісі шегінде, мысалға биологиялық тазарту қондырғы- ларында қайталама пайдалану Алғашқы ажырату үшін: алғашқы тазарту және вакуумдық қондырғының немесе мұнай өңдеу зауытының басқа қондырғыларының арасында жылуды біріктіруді көтеру; шикі мұнайды алдын ала қыздыру желісінде энергияны оңтайландыру әдісін қолдану; шикі мұнайдың ректификациялық бағанасының айналуын арттыру; майлық жылытқыш көмегімен бүйірлік буландыру бағаналарын қайталама қайнату бумен ажыратудан басымырақ. Өнімдерді тазарту үшін: жаңа зауыттар үшін өршіткілік депарафиндеуді пайдалану; ащы сілтінің шоғырланған ерітіндісін қолдануды минималдау және пайдаланылған сілтілі ерітінділерді пайдалануды максималдау мақсатында сілтілі ерітінділерді пайдаланудың тиімді жүйесін құру. Пайдаланылуы мүмкін технологиялар: рециркуляция кезінде күйдіргіш сода каскадталады және пайдаланылған сілтілі ерітінділерді ажыратудан кейін қайталама пайдалану; ыдырату кезінде тұщылағыштарға (бұл технология кокстың түзілуін күшейте алады, мысалға висбрекерлерде) бүрку немесе жоғары ОХТ (оттегіні химиялық тұтыну) кезінде (мысалға, > 100 г/л) қалған пайдаланылған сілтілі ерітіндіні күлдеу қолданылады; тазарту үдерісінен пайдаланылған газды жағу (иістерді жағу бағдарламасының бөлігі ретінде)
5.	Мұнай өңдеу өнім- дерін сақтау және тасы- малдау		Жүзгіш қақпақты резервуарларда жоғары тиімді тығыздандырғыштарды пайдалану Тиеу/түсіру үдерістері кезінде буды теңгермелеу және бактарды кері дренаждау Стационарлық пайдалану кезінде және тиеу-түсіру жұмыстары уақытында резервуарлардағы, көлік құралдарындағы буды қалпына келтіру (ұшқыш емес өнімдер үшін қолдануға болмайды) Шлангтар үшін өзінше басқарылатын қосу муфталары Ыдыстардың толып кетуінің алдын алу үшін аспаптар Резервуарлардың өлшеуіш жүйесіне тәуелсіз жұмыс істейтін деңгейдің авариялық датчиктерін орнату

5. Қара металлургия

N№	Операция- лар санаты	Ең озық қолжетімді технологиялар	Қосымша көрсеткіштер
1	2	3	4
1.	Ыстық және салқын штамптау
1)	Шикізатты және көмекші материалдарды сақтау және жұмыс істеу	Арнаулы әдістерді, мысалға қорғау шұңқырларын және дренажды пайдалану мен төгілулер мен ағып кетулерді жинау Майды ластанған дренаж суынан бөлу және қалпына келтірілген майды қайталама пайдалану Айырылған суды су тазарту құрылысында өңдеу
2)	Машиналық тазарту	Машинамен тазарту кезінде қоршау және мата сүзгілердің көмегімен шаң деңгейін төмендету Түтіннің жоғары ылғалдылығына байланысты мата сүзгілер қолданыла алмайтын жерлерде электр статикалық сүзгілер Отпен тазарту кезінде түзілетін қабыршақты/ұсақ жоңқаны бөлек жинау
3)	Қырнап өңдеу	Машинамен қырнау үшін қоршау және қолмен қырналау үшін қорғаныш қақпақтарымен жабдықталған кабинаны бөлу және мата сүзгілердің көмегімен шаңды азайту
4)	Ректификация- лау үдерістері	Ректификацияның (қатты заттар- дың бөлінуі) барлық үдерісте- рінен суды тазарту және қайталама пайдалану Қабыршақты, жоңқаны және шаңды ішкі кәдеге жарату немесе кәдеге жаратуға сату
5)	Қайталама қыздыру және термикалық өңдеу пештері	Пештің құрылымына немесе пайдалану мен техникалық қызмет көрсетуге жатқызылатын жалпы шаралар Жедел немесе құрастырулық құралдармен тиеу уақытында ауаның артықшылығын және жылуды жоғалтуды төмендету Мыналар үшін жану жағдайларын оңтайландыру үшін пештер үшін отынды таңдау және автоматтауды/басқаруды қолдану - табиғи газ; - барлық газдар және газ қоспалары; - мұнай отыны (< 1 % S) Қазандықты қыздыру немесе суармалы салқындатуды үшін регенеративтік рекуперативтік жүйелерде тиелген шикізатты алдын ала қыздыру үшін пайдаланған газдың жылуын пайдалану NОх құрамын жағатын жанарғылардың екінші буыны	SО 2 деңгей- лері: <100мг/м 3 , < 400 мг/м 3 , 1700мг/м 3 дейін. Энергияны үнемдеу 25-50% және NОх шоғырлану- ын 50%-ға дейін төменде- ту NОх шоғыр- лануын 65 %-ға дейін төмендету
6)	Таза желі	Содан кейін тазартумен суды шашу, бұл кезде қатты бөлшектер (темір тотықтары) бөлінеді және темірді кәдеге жарату үшін жиналады Ауаны мата сүзгілермен тазартумен және жиналған шаңды кәдеге жаратумен сору жүйелері
7)	Түзету және дәнекерлеу	Соратын қақпақтар және мата сүзгілермен содан кейінгі тазарту
8)	Құрамында ұсақ жоңқа және май бар технологиялық суды тазарту	Рецикуляция коэффициенті 95 % < жабық технологиялық циклдер Тазарту әдістерін оңтайлы үйлесуді пайдалану жолымен шығарындыларды төмендету	С3 < 20 мг/л Май:< 5 мг/л Ғе: <10 мг/л Сr барлығы: < 0.2 мг/л Ni: < 0.2 мг/л Zn: < 2 мг/л
9)	Көмірсутекті ластанудың алдын алу	Майды тұтынуды 50-70%-ға төмендету	Майды тұтынудың 50-70%-ға төмендеуі
2.	Салқын прокат
1)	Орамдарды жазып ашу	Сулық перделер, мата сүзгілермен және шаңды кәдеге жаратумен сору жүйесі
2)	Улау	Қышқылды тұтынуды төмендету жөніндегі шаралар: дұрыс сақтау жолымен болат коррозиясының алдын алу, болатты алғашқы механикалық тазарту, улаудың тиімді әдістерін пайдалану (бүрку, турбулентті улау), пайдалану мерзімі ішінде улау ванналарын механикалық сүзу және рециркуляция, ваннаны қалпына келтіру үшін иондық алмасу немесе электр диализ Қалпына келтірілген қышқылды рециркуляциялаумен қышқылды газ фазалық әдіспен регенерациялау жолымен немесе қайнап жатқан қабатта (немесе эквиваленттік үдеріс) пайдаланылған НСl қайталама пайдалану Толық жабылған жабдық немесе қақпақтармен және сорудан кейін ауаны тазартумен жабдықталған жабдықтар Бос күкірт қышқылын кристалданумен қалпына келтіру; регенерациялық қондырғы үшін ауаны тазарту құрылғылары Қышқыл қоспаларын еркін (иондық алмасудың немесе электр диализдің бүйірлік фракциясы әдісімен) кәдеге жарату немесе қышқылды мына әдістермен регенерациялау: газ фазалық әдіспен; немесе буландырумен Н 2 О 2 , карбамид, және с.с. көмегімен тазарту немесе тазарту ваннасына немесе ИКВ-ға Н 2 О 2 немесе карбамид қосумен NOх басу Балама: азотты қышқылсыз улауды пайдалану плюс жабық жабдық немесе қақпақтармен және сорудан кейін ауаны тазартумен жабдықталған жабдықтар Жылу алмастырғыш көмегімен тікелей емес қыздырумен қышқылды қыздыру	Шаң 20-50 мг/м 3 , НСl 2-30 мг/м 3 , SO 2 50-100 мг/м 3 , СО 150 мг/м 3 , СO 2 180000 мг/м 3 : NO 2 300-370 мг/м 3 Шаң 10-20 мг/м 3 НСl 2-30 мг/м 3 . Н 2 SO 4 5-10 мг/м 3 SO 2 8-20 мг/м 3 Шаң <10 мг/м 3 НF < 2 мг/м 3 NO 2 < 200мг/м 3 HF<2мг/м 3 NO 2 <100мг/м 3 Барлығы үшін: NOх 200-650 мг/м 3 НF 2-7мг/м 3
3)	Сарқынды суды барынша азайту	Құйылысты ішкі кәдеге жаратумен каскадтық жуу жүйесі (мысалға, улау ванналарында немесе жуу кезінде) "Қышқыл-жуғышты улау/регенерациялау" жүйесін мұқият жөнге келтіру және басқару
4)	Сарқынды суды тазарту	Бейтараптау, флокуляция және с.с. жолымен тазарту, мұнда жүйеден қышқыл суды шығарудан кету мүмкін емес ("Сарқынды суларды тазарту" бөлімін қара)	Салымды заттар (С3) < 20мг/л Май: < 5мг/л Ғе: < 10 мг/л 1 Сr: < 0.2мг/л Ni: < 0.2мг/л 2 Zn: < 2 мг/л
5)	Эмульсиялар	Герметизацияны, құбырларды және т.б. уақтылы тексеру жолымен ластанулардың алдын алу, ағып кетулерді есептеу Эмульсиялардың сапасын тұрақты бақылау Қолдану мерзімін арттыру үшін эмульсияларды тазарту және қайталама пайдалану жолымен эмульсияның циркуляциясын қолдау Майдың құрамын азайту үшін пайдаланылған эмульсияны тазарту, мысалға, ультра сүзу немесе электролиттік бөлу жолымен
6)	Прокат және жұмсарту	Ластанған ауаны тұман аулағыштар көмегімен тазартумен сору жүйесі	Көмірсутектер: 5-15 мг/м 3
7)	Майсыздандыру	Майсыздандыру ерітіндісін тазарту және қайталама пайдалану жолымен майсызданды- рудың тоқтаусыз үдерісі Тазартудың қолайлы шаралары - механикалық әдістер және мем- браналық сүзу Майдың құрамын төмендету үшін электролиттік бөлу немесе ультра сүзу жолымен пайдаланылған майсыздандыру ерітіндісін тазарту, бөлінген майлық фракцияны қайталама пайдалану, бөлінген суды төгуге дейін тазарту (бейтараптау және т.б.) Түтінді (булануларды) майсыздандыру және тазарту үшін сору жүйесі
8)	Күйдіруге арналған пештер	Тоқтаусыз жұмыс істейтін пештер үшін NОх шоғырлануын төмендетін жанарғыларды қолдану Регенеративтік және рекуперативтік жанарғыларды пайдаланған кезде жану үшін ауаны алдын ала қыздыру Шихтаны бөлінген газбен алдын ала қыздыру	Ауаны алдын ала қыздырмай NОх-250-400 мг/м 3 , 3 % О 2 . NОх үшін жағу нормасы 60 % (және СО үшін 87 %)
9)	Жеткізу/ майландыру	Созу қақпақтары және тұман аулағыштар және/немесе электр статистикалық сүзгілер Электр статистикалық майлау
10)	Түзету және дәнекерлеу	Сору қақпақтары және ауаны содан кейін мата сүзгілермен тазарту	Шаң: < 5-20 мг/м 3
11)	Салқындату (машиналар және т.б.)	Жабық циклде жұмыс істейтін суды салқындатудың бөлек жүйелері
3.	Сымды созу
1)	Ваннада улау	Тазарту ваннасының параметрлерін қатаң бақылау: температура және шоғырлану Будың жоғары эмиссиялары, мысалы жылытумен және жоғары шоғырлануымен тұз қышқылы бар улау ванналары үшін жаңа және бар қондырғыларда бүйірлік соруды орнату, сорылған ауаны тазарту	НСl: 20 мг/м 3
2)	Улау	Каскадтық улау (өндіргіштік > 15 000 тонна созбасын жылына) немесе Бос қышқыл фракциясын қалпына келтіру және улау қондырғысында қайталама пайдалану Пайдаланылған қышқылды сыртқы қалпына келтіру Пайдаланылған қышқылды қайталама екіншілік шикізат ретінде пайдалану Қабыршақты қышқылсыз жою, мысалға, сапаға сәйкестік жағдайында бөлшектеп шапшып тазарту көмегімен Кері ағыспен каскадтық шаю
3)	Құрғақ созу	Созу жылдамдығы > 4 м/с созу машиналарын қоршау (және, егер қажет болса, экранды сүзгіге қосу)
4)	Дымқыл созу	Созудың майлау майын тазарту және қайталама пайдалану Майдың құрамын төмендету және/немесе қалдықтар көлемін азайту үшін пайдаланылған майлауды тазарту, мысалға, электролиттік эмульсияны химиялық ыдырату немесе ультра сүзу жолымен Пайдаланылған судың фракциясын тазарту
5)	Құрғақ және дымқыл созу	Сумен салқындатудың жабық жүйелері Сумен салқындатудың тік ағатын жүйелерін пайдалануды алып тастау
6)	Күйдіру пештері	Қорғаныс өнімділік газын жағу Сымды тұрақты күйдіру: Күйдіру үдерісін ұтымды ұйымдастыру және басқару шаралары Құрамында Рb бар қалдықтарды жаңбыр мен қардан қорғаумен сақтау Құрамында Рb бар қалдықтарды түсті металлургияда пайдалану үшін өңдеу Шынықты ванналары жұмысының тұйық схемасы	Рb < 5 мг/м 3 , СО <100мг/м 3 ТОС <50мг/м 3
4.	Қорытындыға үзіліссіз ыстық батыру
1)	Майсыздандыру	Каскадтық майсыздандыру Майсыздандыратын ерітінділерді тазарту және жағу; тазартудың қажетті шаралары - механикалық әдістер және мембраналық сүзу Май құрамының азайту үшін пайдаланылған майсыздандырғыш ерітіндісін эмульсияның электролиттік ыдырауының немесе ультра сүзу көмегімен өңдеу; Бөлінген май фракциясын қайталама пайдалану; бөлінген су фракциясын өңдеу (бейтараптау және т.б.) Ластанған ауасы бар жабық резервуарлар және оны скруббермен немесе тұман аулағышпен тазарту Электролитті әкетуді төмендету үшін сығылатын білікшелерді пайдалану
2)	Жылулық өңдеу пештері	NOх құрамын төмендететін жанарғылар Регенеративтік және рекуперативтік жанарғылармен ауаны алдын ала қыздыру Жолақты алдын ала қыздыру Жылуды қалпына келтіру үшін пайдаланылған газды пайдаланумен буды өндіру	Ауаны алдын ала қыздырусыз NОх - 250-400 мг/м 3 (3%O 2 ); СО 100-200 мг/м 3
3)	Қорытындыға батырумен қорғаныс жабындыны жағу	Цинк бар қалдықтардың, шлактың және гартмырыштың (цинк темір қорытпасы) бөлек жинақталуы және түсті металлургияда пайдаланумен қайта өңдеу
4)	Гальваникалық күйдіру	NOх құрамын төмендететін жандырғылар Жанудың регенеративтік және рекуперативтік жүйелері	Ауаны алдын ала қыздырусыз NOх - 250-400 мг/м 3 (3% О 2 )
5)	Майлау	Жолақтарды майлау үшін машиналарды қоршау Электр статистикалық майлау
6)	Фосфаттау және белсен- сіздендіру/ хромдау	Технологиялық ванналарды қоршау Фосфаттау үшін ерітіндіні тазарту және қайталама пайдалану Белсенсіздендіру үшін ерітіндіні тазарту және қайталама пайдалану Сығылатын білікшені пайдалану Сарқынды суларды тазарту үшін қондырғыда жаттықтыру клетінде/шынықтыруда жұмсарту ерітіндісін жинақтау
7)	Сарқынды су	Тұндыруды, сүзуді және/немесе флотациялауды/шөгуді/іріткі- леуді үйлестірумен пайдаланыл- ған суды тазарту Суды тұрақты тазартудың қолданыста бар қондырғылары (оларда Zn<4 мг/л қол жеткізілетін бірегейлер)	С3 < 2мг/л Ғе < 10 мг/л Zn < 2 мг/л Ni < 0.2 мг/л Cr < 0.2 мг/л Pb < 0.5 мг/л Sn < 2 мг/л
5.	Жаймаларды алиттеу (алюминдеу)
1)	Улау	Жабық ванналар және сумен суарумен скрубберді жеделдету, улау үшін скрубберден және ваннадан сарқынды суды тазарту	HCl < 30 мг/м 3
2)	Никельді жабынды	Жабық үдеріс, сумен суарумен скрубберді желдету
3)	Қорытындыға батырумен жабындыны жағу	Жабынды қалыңдығын бақылау үшін әуе пышақтар
4)	Майлау	Электр статикалық майлау машиналары
6.	Сымды жабу
1)	Улау	Қоршалған жабдық немесе шатырлармен және сорылатын ауаны тазартумен жабдықталған жабдықтар Бір желінің өндіргіштігі жылына 15 000 тоннадан астам жаңа қондырғыларда каскадтық улау Бос қышқыл фракциясын қалпына келтіру Барлық қондырғылар үшін пайдаланылған қышқылды сыртқы қалпына келтіру Пайдаланылған қышқылды екіншілік шикізат ретінде қайталама пайдалану	HCl - 2-30 мг/м 3
2)	Суды тұтыну	Каскадтық шаю, жаңа және барлық ірі қондырғыларда суды тұтынуды төмендету үшін басқа әдістермен үйлестіру мүмкін (> 15 000 тонна жылына)
3)	Сарқынды су	Физикалық-химиялық өңдеу жолмен сарқынды суды тазарту (бейтараптау, флокуляциялау және т.б.)	С3 < 20мг/л Ғе: < 10мг/л Zn: < 2мг/л Ni: < 0.2мг/л Сr < 0.2 мг/л Рb: < 0.5мг/л Sn: < 2мг/л
4)	Қождамалау	Темірді тасымалдауды төмендетуге және ванналарды ұстауға бағытталған өндірісті ұтымды ұйымдастыру және үдерісті басқару Шлакты ванналарды жергілікті қалпына келтіру (темірдің бүйірлік фракциясын алып тастау) Қождаманың пайдаланылған ерітіндісін сыртқы қайта кәдеге жарату
7.	Цинктеу (гальванизациялау)
1)	Майсыздандыру	Егер бөлшектер майдан толық бос болмаса, майсыздандыру тәсілдерін анықтау Тиімділікті арттыру үшін ваннаны оңтайлы, мысалға араластыру жолымен пайдалану Әрекетін көтеру үшін майсыздандыру ерітінділерін тазарту (беткі қабатын алу, центрифугалау және т.б.) және қайта циркуляция, май тұлбасын қайталама пайдалану немесе бактериялардың көмегімен орында тазартумен (майсыздандыру ерітіндісінен майларды алып тастау) "биологиялық майсыздандыру"
2)	Улау + жабындыны химиялық улату	"Араластырылған" сұйықтықтардан қалпына келтіру үдерісі жүзеге асырылмаса, (орында немесе бөгде мамандандырылған жеткізушілер арқылы) бөлек улау және улату Пайдаланылған улату ерітіндісін пайдалану (сыртқы немесе ішкі, мысалға, қождамаланатын қоспаны қалпына келтіру үшін) Қиыстырылған улау және химиялық улату жағдайында "араластырылған" сұйықтықтардан қасиеттерінің мәндерін қалпына келтіру, мысалға, қождамаларды өндіру, қышқылды қалпына келтіру және гальванизацияда қайталама пайдалану үшін немесе басқа бейорганикалық химикаттарды алу үшін пайдалану
3)	Тұз қышқылымен улау	Пайдаланылған улау ерітіндісінен бос қышқыл фракциясын қалпына келтіру немесе улау ерітіндісін сыртқы қалпына келтіру Қышқылдан мырышты алып тастау Қождамаларды өндіру үшін пайдаланылған улау ерітіндісін пайдалану Бейтараптау үшін пайдаланылған улау ерітіндісін пайдалануды алып тастау Эмульсияны бөлу үшін пайдаланылған улау ерітіндісін пайдалануды алып тастау	НСl - 2-30 мг/м 3

6. Түрлі-түсті металлургия

N№	Операциялар санаты	Ең озық қолжетімді технологиялар
1	2	3
1.	Технологиялық операциялар	Мата сүзгісі, ыстық электр статикалық сүзгі және циклон Көмір сүзгісі Соңына дейін жағушы (диоксид үшін салқындатуды қоса алғанда) Су немесе жартылай құрғақ скруббер Алюминий тотықты скруббер Хлорды қалпына келтіру Оңтайландырылған жағу Төмен NОх бар жанарғы Тотығатын скруббер Күкіртті ұстап алу және кәдеге жарату (SO 2 конверсиясы) Салқындатқыш, ЕР, әк/көмірмен адсорбция және мата сүзгісі Пештерді немесе басқа технологиялық қондырғыларды герметизациялау Технологиялық үдерістер арасында материалдардың жылжуын минимумға дейін төмендету Балқытылған металды, штейнді немесе қоқысты тасымалдаған немесе шығарған кезде пайда болатын түтінді жинау үшін сору және шаң аулау жүйесі
2.	Металдардың ерітінділерін химиялық тазарту	Мырышты/қорғасынды тазартқан кезде күшән және сүрменің тотығын перманганатты тазарту Шайырларды күйдіру, конденсаттау немесе құрғақ абсорбциялау Сілті скруббері НСN асқын оксидтер немесе гипохлоритпен тотықтыру
3.	Қалдықтарды қайта өңдеу және жою	Металдарды қалпына келтіру үшін қалдықтарды қайта өңдеу Құрылыс материалы ретінде қолдану үшін қалдықтарды қайта өңдеу Уытты қосылыстарды залалсыздандыру Энергияны мынадай жолдармен қалпына келтіру: концентраттарды балқыту немесе күйдіру немесе конвертерде метал сынығын балқыту үшін реакциялық жылуды пайдалану; тиелетін материалдарды құрғату үшін ыстық технологиялық газдарды пайдалану; пеш газдарының немесе басқа көздерден ыстық газдар қорының көмегімен төгуді алдын ала жылыту; жану үшін рекуперативтік пештерді пайдалану немесе ауаны алдын ала жылыту; отын ретінде түзілетін иісті газды (СО) пайдалану; сілті ерітінділерін ыстық технологиялық газдармен немесе сұйықтықтармен жылыту; пластиктің жақсы сапасын қалпына келтіру мүмкін болмаған және ұшқыш органикалық қосылыстар мен диоксиндерді бөлу болмаған жағдайда шикізаттың кейбір түрлерінің құрамында бар пластмассаны отын ретінде пайдалану; ол қолданылатын жерлерде жеңіл отқа төзімді керамиканы пайдалану

7. Қалдық сақтауыштар мен үйінділер

№N	Операциялар санаты	Ең озық қолжетімді технологиялар
1	2	3
1.	Суға төгінділер	Пайдаланылған суды қайталама пайдалану Эродирленген бөлшектерді тұндыру үшін тұндырғыштарды салу Сілті қалдықтарын күкірт қышқылымен немесе көмірқышқыл газымен бейтараптандыру Күшәнді шахталық сулардан темір тұздарын қосу жолымен жою Қышқыл сарқындыларды тазарту үшін: әктасты (кальций карбонаты), гидранттық әктікті немесе бәсеңдетілмеген әкті қосу; құрамында көп марганец бар ДКП үшін каустикалық соданы қосу; белсенді емес тазарту; ашық әктастық арналар/оттексіз әктік ағындар; су ағызатын құдықтар
2.	Шумен күрес	Үзіліссіз жұмыс істейтін жүйелерді (мысалы, транспортерлерді, су құбырларын) пайдалану Транспортерлердің белдік жетектерін қаптамаға салу Алдымен үйіндінің сыртқы қиябетін жасау, содан кейін, ол мүмкін болғанша, көлбеу жазықтықтар мен қазып алатын кертпештерді үйіндінің ішкі кеңістігіне тасымалдау
3.	Бөгетшені жобалау	Қауіптілігі төмен бөгетшенің авариялық төгіндісінің биіктігін есептеу үшін 100-жыддық кезеңде бір рет су басуды пайдалану Қауіптілігі жоғары бөгетшенің авариялық төгіндісінің биіктігін есептеу үшін 5000-10000 жылдық кезеңде бір рет су басуды пайдалану Өте жоғары бу қысымының қауіп-қатерін бағалау және бөгетше бөлшектерін салған кезде және құрылыстың барлық кезеңінде бу қысымына бақылау. Бағалауды тәуелсіз сарапшы жүргізуі тиіс
4.	Бөгетшені салу	Құрылыс учаскесінен топырақтың құнарлы қабатын алу Бөгетшені салу үшін пайдаланушы- лық жүктемелер және климаттық жағдайлардың әсер етуінен өз техникалық сипаттамаларын жоғалтпайтын жарайтын құрылыс материалын таңдау Құрылыс кезінде мына жағдайлар кезінде көтерілетін ағын әдістерін пайдалану: жергілікті жердің өте төмен сейсмологиялық қауіптілігі; бөгетше салу үшін мөлшері 0.075-4 мм бөлшектері бар барлық қалдық материалдың ең аз дегенде 40-60% қолдану (қойылған қалдық кезінде қолданылмайды); Құрылыс кезінде бөгетше үшін құрылыс материалының жеткілікті саны бар да төмендейтін ағын әдісін пайдалану (мысалы, қалдықтар немесе қалдық жыныстар) Құрылыс кезінде жергілікті жердің сейсмологиялық төмен қауіпсіздігі кезінде орталық сызық әдісін пайдалану
5.	Бөгетшені пайдалану	Авариялық жағдай пайда болған кезде тұндырғы су қоймасына түсірілетін ағынның басқа орынға бұру мүмкіндігін қамтамасыз ету Баламалы, мүмкін басқа су қоймасына төгу үшін қондырғылармен қамтамасыз ету Қосымша құю қондырғыларымен (мысалы авариялық толып кету кезінде) және/немесе авариялық жағдайлар үшін су қоймасындағы судың деңгейі су үстіндегі борттың барынша төмен белгісіне жеткен кезде резервті сорғы баржаларымен қамтамасыз ету Жыныстардың жылжуын тереңдік инклинометрлермен өлшеу және бу қысымының жай-күйі туралы мәліметтер алу Тиісті дренажды қамтамасыз ету Барлық жаңартуларды/өзгерістерді енгізе отырып, жобалау және құрылыс кезінде жазуларды жүргізу Бөгетшенің қауіпсіздігін қолдау жөніндегі нұсқаулықты тәуелсіз аудиторлармен үйлестіре сақтау
6.	Тұндырғы су қоймасы	Аңғарда және аңғардан тыс орналасқан су қоймалары үшін табиғи грунтқа суағарды пайдалану Қоршалған су қоймалары үшін оң су балансы бар салқын климатта су алатын мұнараны пайдалану Егер жоғары жұмыс су үстіндегі борт қолданылса, қоршалған су қоймалары үшін кері су балансы бар жылы климатта су алатын құдықты пайдалану
7.	Қалдықтар мен бос жыныстар- ды (үйіндіні) жою және за- лалсызданды- руға арналған құрылыстар	Табиғи сыртқы ағынды бұру Карьерлерде қалдықтар мен бос жынысты өңдеу Грунтты прогрессивті қалпына келтіру/рекультивациялауды жүргізу
8.	Орнықтылықты бақылау	Қалдық сақтауышты/бөгетшені бақылау Су деңгейін бақылау Бөгетшеден өтіп кететін ағындының сапасы мен санын бақылау Барлық элементтердің геометриясын бақылау Бу қысымын бақылау Сейсмикалықты бақылау Динамикалық бу қысымы мен сұйытуды бақылау Грунттар механикасы Көзбен инспекциялау, тәуелсіз аудиттер
9.	Авариялардың алдын алу және салдар- ларын жою	Авариялар жағдайына іс-шараларды жоспарлау Авариялық жағдайларды бағалау және салдарларды жою үшін іс-шаралар Құбырларға бақылау
10.	Бұзылған қоршаған ортасы бар аймақты азайту	Кері жауып тастауды кен орындарды әзірлеудің шарттарының бірі ретінде қарастыру Кері жауып тастауға қол жеткізетін жақындағы ашық істен шыққан кеңістіктерді пайдалану Шахталардағы үлкен тазарту забойларын (қазып алу камераларын) жауып тастау қалдықтар мен тау жыныстарын пайдалану мүмкіндігін зерттеу
11.	Жабу және одан кейінгі өңдеу	Құнын бағалауды қоса алғанда, жобалау және пайдалану стадияларында жабу және одан кейінгі өңдеу жоспарларын әзірлеу, уақыт өткеннен кейін оларды жаңарту Цианидті пайдалана отырып, алтынды сілтілеу қолданылатын барлық өндірістер үшін мыналарды қолдану жолымен CN 4 пайдалануын төмендету: цианидты қосуды барынша азға дейін төмендетуге бағытталған пайдаланудың стратегияларын цианидты автоматты бақылауды мүмкіндігінше, асқын оксидтермен алдын ала өңдеу; тұндырғыға түсірер алдында қалған бос цианидтерді бұзу Мынадай қауіпсіздік іс-шараларына қолдану: нақтылай талаптардан екі есе асатын еңбек өнімділігімен цианидті бұзу тәсілін пайдалану; әкті қосу үшін резервті жүйені қондыру; резервті күшті агрегатын қондыру Барлық алюминий тотығы зауыттары үшін: пайдалану кезінде - жер үсті суларға сарқынды сулардың төгілуіне жол бермеу; бұған зауыттағы өндірістік суды тазартудан кейін қайталама пайдаланумен қол жеткізіледі; жабудан кейін өңдеу стадиясында: химиялық құрамы жер үсті суларға төгу үшін қолайлы шоғырлануларға сәйкес болмағанша, қалдықтар мен тау-кен жыныстарын залалсыздандыру үшін құрылыстардан төгу алдында жер үсті ағынды тазарту; келетін жолдарды, дренаж жүйелерін және өсімдік жамылғысын қолдау (қажет болса, өсімдікті қалпына келтіруді қоса алғанда); жер астындағы сулардың сынамаларын алуды жалғастыру; Барлық көмір қазулар үшін: сүзілудің алдын алу; ұсақ қалдықтарды сусыздандыру ( < 0,5 мм).

8. Химия өнеркәсібі

N№	Операциялар санаты	Ең озық қолжетімді технологиялар	Қосымша көрсеткіштер
1	2	3	4
1.	Сарқынды суларды жинау жүйесі	Техникалық ластанған және ластанбаған жаңбыр суын және басқа да ластанбаған су ағындарын бөлу Ластанудың әртүрлі типінің техникалық суларын бөлу Ластанған сулардың авариялық көлемі үшін резервтік ыдыс Өрт сөндіру үшін су резерві Қауіпті және тұтанатын заттар үшін дренаж жүйесі (мысалы, от аймағынан тасымалдау үшін)
2.	Ағындарды басқарудың кешенді схемасы	Стадияларды пайдалана отырып, ағындарды тазартудың неғұрлым ұтымды схемасын таңдау: орында биологиялық ССТҚ (сарқынды суларды тазарту бойынша қондырғы- ларда) орталықтандырылған түпкілікті тазарту; қалалық ССТҚ орталықтандырылған түпкілікті тазарту: химиялық-механикалық ССТҚ бейорганикалық сарқынды суларды орталықтандырылған түпкілікті тазарту; жергілікті ТИ орталықсыздандырыл- ған тазарту
3.	Құрамында мұнай және басқа да көмірсутегі- лері бар ағындар	Мұнайды/суды циклонмен айыру Түйіршіктелген сүзілу материалдарды немесе газ флотациясын пайдалана отырып, сүзу Орталықтандырылған биологиялық ССТҚ, немесе қалалық ССТҚ, немесе жеке тазарту қондырғысында биологиялық тазарту	Тазартылған ағындарда: С3 барынша көп болуы: 0,05-1,5; мг/л: оттектегі биологиялық қажеттілік (ОБҚ 5 )-2-20
4.	Эмульсиялар	Эмульсиялардың олардың пайда болу көзінде ыдырауы және бөлінген құрамдас құрауыштарды кәдеге жарату Оларды кейіннен айыра отырып, флокулянттарды және/немесе коагулянттарды қосу Эмульсияларды олардың пайда болу көзінде тотығу, конденсациямен булану, жану немесе биологиялық ыдырау жолымен жою
5.	Істен шыққан газдарды тазарту	Бөлінетін газдарды жинау жүйесі, тұтану және жарылыс қауіп-қатерінің алдын алу Газдарды өңдеудің біртінділігінің барынша ұтымды схемасын таңдау Шаңды және қатты бөлшектерді аулау: айыру, құрғақ және су циклондау, май және мата сүзгілер, электр сүзгілер. (Сондай-ақ "Жылу қондырғылары" бөлім- ді қараңыз) Жеңіл органикалық қосылыстар мен басқа құрауыштарды аулау: газды сулы тазарту (су, қышқыл ерітінді, сілті) сутегі, Сl 2 , SO 2 , Н 2 S, NН 3 , галоид үшін, СS 2 , СOS үшін сусыз еріткішпен газды тазарту, СS 2 , СOS, Нg үшін адсорбция, NН 3 , Н 2 S, СS 2 үшін биологиялық газды тазарту, Н 2 S, СS 2 , СOS, НСN, СО үшін жағу, хлорды сутегіні кәдеге жарату; NН 3 кәдеге жарату Сүзгінің көмегімен өртенетін газбен өңдеуден кейін диоксиндердің санын қысқарту

Об утверждении перечня наилучших доступных технологий

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 марта 2008 года N 245. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 3 апреля 2015 года № 196

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 03.04.2015 № 196 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

В соответствии со статьей 16 Экологического кодекса Республики Казахстан от 9 января 2007 года Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый перечень наилучших доступных технологий.

2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 12 марта 2008 года N 245

Перечень наилучших доступных технологий

1. Очистка сточных вод по отраслям

N	Отрасль	Вид сточных вод	Наилучшая доступная технология *)
			Первый этап	Второй этап	Третий этап
1	2	3	4	5	6
1.	Орошаемое земледелие
1)		Очистка коллекторно- дренажных вод (КДВ)	Отстаивание КДВ в прудах, емкостях, накопителях с целью повторного использования части стоков для орошения	После отстаивания в прудах, накопителях по первому этапу, аэрирование с добавлением коагулянтов, флокулянтов с последующим фильтрованием на зернистых фильтрах	Дополнительно ко второму этапу: доочистка на биоплато с высшей водной растительностью либо доочистка методом электродиализа или обратного осмоса
2.	Очистка коммунальных сточных вод
1)		Смесь хозяйственно- бытовых и производ- ственных сточных вод от городских станций аэрации	Механическая и биологичес- кая очистка в аэротенках с нитрификацией- денитрифика- цией для снижения концентрации азотсодержащих соединений	Дополнительно к первому этапу: фильтрование на зернистых фильтрах; обработка в аэрируемых биопрудах; флотация, коагуляция, отдувка аммиака в градирнях десорбции	Дополнительно ко второму этапу: 1) фильтрова- ние и обработка в ионообменных колоннах с клиноптило- литом; 2) адсорбция на угольных фильтрах
2)	Разме- щение неочи- щенных стоков сельских населен- ных пунктов и поселков город- ского типа в отсут- ствии центра- лизован- ных систем канали- зации и очистки стоков	Хозяйственно- бытовые стоки; сточные воды предприятий пищевой, молочной, перерабаты- вающей промышлен- ности с суточным объемом стоков менее 100 куб.м	Ассенизация и сброс неочищенных стоков на поля фильтрации и в накопители сточных вод	Строительство централизо- ванных систем канализации и очистки. Сброс в водные объекты; при их отсутствии - на поля фильтрации или накопители	Дополнительно ко второму этапу: доочистка в прудах с высшей водной растительностью
3.	Легкая промышленность
1)		Сточные воды хлопчатобу- мажных, трикотажных, шелковых, шерстяных фабрик	Обработка минеральными коагулянтами и полимерными флокулянтами, отстаивание или флотация, доочистка на фильтрах с зернистой загрузкой	Обработка минеральными коагулянтами и органичес- кими катионными реагентами, отстаивание, доочистка на фильтрах с зернистой загрузкой	Обработка минеральными коагулянтами и полимерными флокулянтами, отстаивание, доочистка на фильтрах с песчаной загрузкой и на сорбционных фильтрах
2)		Сточные воды предприятий по обработке кожи	Усреднение, отстаивание, реагентная обработка и осветление	Дополнительно к первому этапу: биологическая очистка в аэротенках	Дополнительно ко второму этапу: доочистка в прудах с высшей водной растительностью
4.	Пищевая промышленность
1)		Сточные воды свеклосахар- ных заводов, винзаводов и плодокон- сервных заводов	Отстаивание, биологическая очистка в 2-ступенчатых аэротенках или в аэротенках с продленной аэрацией	То же, что в первом этапе	Дополнительно ко второму этапу: доочистка в прудах с высшей водной растительностью
2)		Сточные воды предприятий по произ- водству прохлади- тельных напитков	Усреднение, отстаивание и нейтрализация кислотности/ щелочности	Дополнительно к первому этапу: биологическая очистка в аэротенках	Дополнительно ко второму этапу: доочистка в прудах с высшей водной растительностью
3)		Сточные воды предприятий молочной промышлен- ности	Механическая очистка: решетки, песколовки (при среднем расходе более 100 куб. м/ сутки), жиро- ловки (при концентрации жиров в стоках более 100 мг/л), осветлители, вертикальные отстойники	Дополнительно к первому этапу: Физикохими- ческая очистка - электрокоагу- ляция, вертикальные отстойники или электро- флотация; биологическая очистка в аэротенках	Дополнительно ко второму этапу: биотенки с погружной пленочной загрузкой, биофильтры стабилизаторы, доочистка в прудах с высшей водной растительностью
4)		Сточные воды предприятий мясной про- мышленности	Механическая очистка внутрицеховая и центральная (дворовая): навозоулови- тели, решетки, песколовки, жироловки, осветлители, отстойники	Дополнительно к первому этапу: песчаные фильтры, мик- рофильтрация, биологическая очистка	Дополнительно ко второму этапу: электрофлото- коагуляция, пенная сепара- ция, аэротенки с пропеллерной и пневмомеха- нической аэрацией, гидроциклоны, доочистка в прудах с высшей водной растительностью
5)		Сточные воды предприятий рыбной про- мышленности	Механическая очистка: решетки, песколовки, отстойники	Дополнительно к первому этапу: флотация напорная, осветлители с естественной аэрацией (при расходе более 400 м. куб/ сутки), биологическая очистка	То же что и на втором этапе
6)		Предприятия масло- жировой промышлен- ности	Физико- химическая очистка: коагуляция жиров сернокислым алюминием, напорная флотация с применением аэрируемых жироловушек и флотаторов (две ступени)	Биологическая очистка	Дополнительно ко второму этапу: биотенки с погружной пленочной загрузкой, биофильтры стабилизаторы, доочистка в прудах с высшей водной растительностью
5.	Нефтепереработка
1)		Сточные воды нефтеперера- батывающих заводов	Очистка в песколовках, нефтеловушках, радиальных отстойниках, обработка в напорных флотаторах с использованием коагулянта (сульфат алюминия), двухступенча- тая биологи- ческая очистка в аэротенках, фильтрование на насыпных фильтрах с последующей доочисткой в биопрудах или методом сорбции на активных углях	Очистка в многоярусных нефтеловушках, совмещенных с песколовкой, обработка в напорных флотаторах с использованием коагулянта (ВПК-101, ВА-1), двухступенча- тая биохими- ческая очистка, фильтрование на песчаных фильтрах и дальнейшая глубокая доочистка методом биосорбции в присутствии активного угля	В дополнение ко второму этапу: после флотации два способа обработки сточных вод: 1. Обессолива- ние вод методом термического испарения на дистилляционных установках или 2. Обессолива- ние воды мето- дом обратного осмоса под давлением 0,5 МПа
2)		Нефтехрани- лища, ремонтные предприятия	Малые предприятия: нефтеловушки, ассенизация, сброс в накопители сточных вод	То же, что на первом этапе	То же, что на первом этапе
6.	Добыча угля
1)		Кислые шахтные воды с умеренной минерализа- цией	Обработка щелочными реагентами (известью, известняком) до показателя реакции стоков (рН) до 7,5-8,5, отстаивание в прудах- отстойниках и обеззаражива- ние хлором или хлорной известью	Аэрирование воды для удаления СО2, нейтрализация реагентом, фильтрование на песчаных фильтрах и хлорирование	Двух стадийная нейтрализация в секционном смесителе с доведением показателя реакции стоков (рН) на Второй до 8,5-9,0, добавление флокулянта, фильтрование на песчаных фильтрах, хлорирование
2)		Нейтральные солоноватые (минерализо- ванные) шахтные воды	Отстаивание в отстойниках различной конструкции (вертикальных, горизонталь- ных, секцион- ных, полочных) и обеззаражи- вание хлором или хлорной известью	Реагентам обработка с использованием коагулянтов и флокулянтов, отстаивание в отстойниках, фильтрование на песчаных фильтрах, обеззаражива- ние хлором или хлорной известью	Применяется любой из способов обработки шахтных вод с целью удаления взвешенных веществ и снижения соле- вого состава: 1) отстаивание в отстойниках, очистка в дистилляционных испарительных установках под вакуумом; 2) очистка на песчаных фильтрах, удаление ионов железа, умягчение, обработка на электродиализ- ных установках; 3) фильтрование на песчаных фильтрах, удаление солей жесткости, карбонатов, очистка мето- дом обратного осмоса; 4) фильтрование на песчаных фильтрах, удаление карбонатов, ионообменное обессоливание воды с после- довательным фильтрованием через катионитовые и анионитовые фильтры
7.	Гальва- нические произ- водства	Кислотно- щелочные сточные воды	Применяется любой из способов очистки: 1) реагентный метод очистки: усреднение сточных вод (СВ) в общем потоке (кислотных и щелочных), обработка реагентом при перемешивании, отстаивание, фильтрация на кварцевых фильтрах, доочистка методом электродиа- лиза; 2) электрохи- мический метод очистки: усреднение СВ в общем потоке (кислотных и щелочных), коррекция рН (до 5-6,5), электрохими- ческая обработка, осветление и фильтрация, доочистка методом элек- тродиализа; 3) гальвано- коагуляцион- ная очистка: усреднение СВ в общем потоке (кислотных и щелочных), коррекция рН, гальванообра- ботка в поле гальванопары железо-кокс, фильтрация, гальванообра- ботка в поле гальванопары алюминий- кокс, фильтрация, доочистка методом электродиализа	Применяется любой из способов очистки: 1) электрохи- мическая 2-х стадийная очистка: усреднение СВ, электро- лизная обработка в катодной камере электролизера с электрохи- мическим повышением рН до 8-10, удаление образующегося шлама - гидроксидов металлов, электролизная обработка воды, доочистка в электрофлота- торе, удаление гидроксидов, фосфатов и сульфидов металлов; 2) биохими- ческая очистка: разделение СВ по потокам (отдельно медьсодержа- щие, никель- содержащие), усреднение в смесителе, обработка в аэротенках бактериальными культурами, отстаивание, фильтрация, доочистка методом элек- тродиализа; 3) очистка методом ионного обмена: разделение вод по потокам, усреднение, фильтрация на катионообмен- ном и анионообмен- ном фильтрах	Применяется любой из способов очистки: 1) электрохи- мическая очистка СВ по потокам с возвратом очищенной воды в промывочную ванну; 2) метод обратного осмоса (гиперфильтра- ция): разделение по потокам, фильтрация через патронный фильтр, через установку гиперфильтрации 1-й и 2-й ступени
8.	Цветная металлургия
1)	Произ- водство свинца и цинка
		Рудничные воды	Известкование (песколовка, усреднитель, узел приготовления известкового молока, смеситель, нейтрализа- тор), отстаивание (горизонталь- ный отстой- ник), обезза- раживание (блок хлорирования)	Дополнительно к первому этапу: доочистка на зернистых фильтрах	Дополнительно ко второму этапу: отстаивание в хвостохранилище
		Сточные воды обогатитель- ных фабрик	Хлорирование (усреднитель, узел приготовления гипохлорита кальция, смеситель- реактор), отстаивание в хвостохрани- лище	Кондициониро- вание оборотных вод (усреднитель, установка вакуум-отгонки цианидов) и отстаивание в хвостохрани- лище или буферном пруду	Дополнительно ко второму этапу: кондициониро- вание по солевому составу и рН на станции стабилизации
		Сточные воды металлурги- ческих предприятий	Известкование (песколовка, усреднитель, узел приготовления известкового молока, смеситель, нейтрализа- тор), отстаивание (горизонталь- ный отстойник) и доочистка на зернистых фильтрах	Кондициониро- вание оборотных вод путем охлаж- дения на градирнях и ионообменная очистка	Дополнительно ко второму этапу: стабилизацион- ная обработка
2)	Произ- водство меди
		Рудничные воды	Отстаивание в хвостохрани- лище и обеззаражива- ние хлором	Отстаивание в хвостохрани- лище, реагентная коагуляция, отстаивание, гиперфильтра- ция и обезза- раживание хлором	Отстаивание в хвостохранили- ще, реагентная обработка, отстаивание с утилизацией ценных веществ из осадков
		Сточные воды обогатитель- ных фабрик	Отстаивание в хвостохрани- лище	Дополнительно к первому этапу: обработка жидким хлором, обработка известковым молоком и отстаивание	Отстаивание в хвостохранилище с нефильтрую- щим дном, кондициониро- вание оборотных вод (сорбцион- ная очистка на угольных фильтрах), ионообменная очистка, стабилизацион- ная обработка
		Сточные воды медеплавиль- ных заводов	Обработка известковым молоком, отстаивание в горизонталь- ных отстойниках	Осаждение взвеси в открытых гидроциклонах, реагентная напорная флотация с применением в качестве коагулянта сернокислого алюминия	Дополнительно ко второму этапу: ионообменная очистка
		Сточные воды электролити- ческого рафинирова- ния меди	Нейтрализация известковым молоком, доочистка сульфидом натрия, фильтрование на гравийно- песчаных фильтрах	Электрокоагу- ляция с предваритель- ным подщела- чиванием, отстаивание, аэрирование, фильтрование на гравийно- песчаных фильтрах	Отстаивание, реагентная обработка, электродиализ с последующей переработкой элюатов и утилизацией солей, доочистка на сорбционных фильтрах
		Сточные воды производства серной кислоты	Нейтрализация известковым молоком, отстаивание в прудах- отстойниках	Удаление мышьяка сульфидно- пиролюзитным методом с последующей утилизацией осадков, нейтрализация известковым молоком, отстаивание в прудах- отстойниках	То же, что и во втором этапе
3)	Произ- водство никеля, кобальта
		Рудничные воды	Двухступенча- тое отстаивание в горизонтальных отстойниках	Дополнительно к первому этапу: фильтрация, адсорбция (фильтр- адсорбер) и доочистка с использованием кварцевых фильтров	То же, что и во втором этапе
		Сточные воды обогатитель- ных фабрик	Отстаивание в хвостохрани- лище	Дополнительно к первому этапу: обработка известковым молоком, окисление активным хлором, отстаивание.	Дополнительно ко второму этапу: кондициониро- вание оборот- ных вод по солевому составу на ионообменной установке.
4)	Произ- водство алюминия
		Сточные воды производства глинозема	Отстаивание в шламонакопи- теле с противофильт- рационным экраном	Реагентная обработка (узел приготовления раствора кислоты, нейтрализатор, узел приго- товления известкового молока, смеситель- реактор), отстаивания (горизонталь- ный отстойник) и стабилиза- ционной обработки (станция стабилизации)	То же что и во втором этапе
		Сточные воды производства металличес- кого алюминия	Отстаивание в горизонтальных отстойниках	Дополнительно к первому этапу: фильтрование на скоростных фильтрах	Дополнительно ко второму этапу: утилизация масел, конди- ционирование оборотных вод (станция кондициониро- вания)
		Сточные воды производства криолита	Реагентная обработка (узел приготовления известкового молока, узел приготовления раствора суперфосфата, смеситель, реакционная камера), отстаивание в горизонтальных отстойниках	Отстаивание в горизонтальных отстойниках, электродиализ	Дополнительно ко второму этапу: доочистка на ионитовых фильтрах
5)	Произ- водство титана, магния
		Сточные воды обогатитель- ных фабрик	Отстаивание в хвоcтохрани- лище	Дополнительно к первому этапу: обработка коагулянтами (узел приготовления известкового молока, смеситель), отстаивание (горизонталь- ный отстойник)	Дополнительно ко второму этапу: доочистка на кварцевых фильтрах
		Сточные воды металлурги- ческих предприятий	Нейтрализация известковым молоком (усреднитель, узел приго- товления, известкового молока, смеситель- реактор), отстаивание в горизонтальных отстойниках	Дополнительно к первому этапу: обработка коагулянтами и флокулянтами (узел приготовления раствора сернокислого алюминия, узел приготовления раствора по- лиакриламина, смеситель), отстаивание (горизонталь- ный отстой- ник), доочистка на кварцевых фильтрах	Дополнительно ко второму этапу: обессоливание на ионообменной установке
6)	Добыча и перера- ботка золото- содержа- щих руд
		Рудничные воды	Отстаивание (горизонталь- ные или вертикальные отстойники), обеззаражива- ние (блок хлорирования)	Отстаивание, коагулирование (узел приготовления известкового молока) и обеззаражива- ние (блок хлорирования)	Дополнительно ко второму этапу: флокуляция (узел приготовления раствора по- лиакриламида, горизонтальный отстойник), фильтрование (скорые фильтры)
		Сточные воды после цианирования золотосодер- жащих руд	Очистка обез- золоченных растворов кека жидким хлором (узел приготовления известкового молока, хлораторная установка, эжектор, усреднитель) и отстаивание в хвостохра- нилище	То же что и в первом этапе	Отгонка синильной кислоты в кислой среде с последующим ее улавливанием раствором щелочи и возвращением в производствен- ный процесс, доочистка активным хлором, отстаивание (хвостохрани- лище) и конди- ционирование по солевому составу (станция кон- диционирования)

Примечания:
Технологические нормы сброса устанавливаются для действующих и проектируемых очистных сооружений на основе следующих технологий очистки:
первый этап подразумевает широко применяемые технологические решения согласно типовым проектам;
второй этап более прогрессивное техническое решение, характеризующееся лучшими технико-экономическими показателями;
третий этап позволяет практически исключить или существенно сократить негативное воздействие хозяйственной деятельности на окружающую среду; она может сочетать элементы двух предыдущих этапов внедрения технологий (первый и второй этапы) или представлять новое техническое решение.
Выбор технологий производится на основании оценки следующих факторов:
наличия или отсутствия централизованных систем канализования сточных вод;
перечня и уровня концентраций загрязняющих веществ в сточных водах, предварительно очищенных на локальных очистных сооружениях, установленных для сброса на внеплощадочные очистные сооружения;
пороговых значений образующихся объемов сточных вод, установленных уполномоченными органами, с учетом экономических и технологических возможностей предприятий, оцениваемых на стадии проектирования и/или разработки проекта оценки воздействия на окружающую среду (ОВОС);
стандартов качества воды и/или целевых показателей качества воды в речном бассейне, устанавливаемых уполномоченными органами.

2. Теплоэнергетика

N	Категория операций	Наилучшие доступные технологии	Дополнительные показатели и примечания
1	2	3	4
1.	Выбросы твердых частиц	Технология пылеподавления с применением насыщенного пара. Электрофильтры и тканевые фильтры с использованием циклонов и механических коллекторов на этапе предварительной очистки в газовом тракте для вновь вводимых станций и станций с размером котельных ячеек, позволяющих размещение электрофильтра и тканевого фильтра. Золоулавливающие установки типа эмульгатора для станций с гидравлическим золоудалением, исключение - станции, использующие уголь с показателем Апр по (СаО) 2 >190	Эффективность очистки - 99,4-99,8 %.
2.	Выбросы окислов серы	Технические методы обессеривания с использованием мокрого скруббера (интенсивность сокращения - 92-98 %) и распылительной сушилки-скруббера (интенсивность сокращения - 85-92 %). Обессеривание отходящих газов с впрыскиванием сухого сорбента (известняка)	Для установок мощностью более 100 МВт
3.	Выбросы окислов азота	Избирательная каталитическая редукция (далее - ИКР) для новых установок. Выборочная некаталитическая редукция окислов азота. Камеры сгорания с внутренним смесеобразованием. Впрыскивание воды и пара для газовых турбин с комбинированным циклом. Острое дутье. Ступенчатый ввод воздуха и топлива. Применение низкоэмиссионных горелок и/или дожигание. Применение технологии сжигания пыли с применением подачи пыли высокой концентрации (ПВК)	Снижение выбросов до 80-95 %
4.	Выбросы угарного газа	Обеспечение полного сгорания углерода, путем применения проекта топки тангенциального или циклонного
5.	Предот- вращение загрязне- ния воды	Осаждение и отстаивание взвешенных частиц. Колодцы для уловления масла
6.	Методы сжигания твердого топлива	Сжигание в стационарном (пузырьковом) кипящем слое. Сжигание в циркулирующем кипящем слое. Сжигание в кипящем слое под давлением Пылевой метод сжигания
7.	Системы охлажде- ния воды теплоус- тановок	Выбор коррозиеустойчивых материалов для поверхности теплообменника конденсаторов и градирен. Внедрение местной защиты (краски, катодная защита). Сокращение точек потребления энергии (вентиляторов, насосов). Использование реагентов для обработки и установка (био)мониторов, приборов химического мониторинга и регулирующих устройств. Изучение поведения систем при повышении температуры. Водозабор с ограниченным попаданием живых организмов. Контроль за качеством воды, сбрасываемой водостоком	Существующие установки: то же, что и для новых установок, исключая пп. 1, 2, 7
8.	Теплоис- пользующие установки, эксплуа- тируемые на морском шельфе	Исключение применения аммиака

3. Морская и континентальная нефтегазодобыча

N	Категория операций	Наилучшие доступные технологии
1	2	3
1.	Континен- тальное бурение	Система промывки буровых растворов на основе пресноводных гелей. Исключение использования буровых растворов на нефтяной основе; использование буровых растворов на дизельной основе с повторным их использованием. Повторное использование отфильтрованной воды из бурового раствора. Использование поглотителей сероводорода для предотвращения деградации скважин, обогащенных сульфобактериями. Применение биоцидов, ингибиторов коррозии. Хранение сырой нефти в резервуарах; резервуары емкостью более 1590 м3 должны иметь вторичный (двойной) запор плавающей крышки. Очистка от сероводорода и меркаптанов кислых газов (в установках с производительностью сжигания серных смесей более 1,8 кг в час) перед сжиганием. Использование на факелах барабанных сепараторов для предотвращения выбросов конденсата
2.	Морское бурение	Применение принципа "нулевых сбросов" для буровых растворов и технических жидкостей. Применение биологической очистки для санитарно- бытовых сточных вод с использованием мембранного биореактора. Перевозка опасных видов отходов на наземные комплексы. Наличие на буровых платформах (баржах) и на вспомогательных судах соответствующих средств и оборудования для сбора и переработки (измельчение и прессование) отходов или оборудование для сжигания мусора

4. Переработка и хранение нефти,
нефтепродуктов и углеводородных газов

N	Категория операций	Вид эмиссий в окружающую среду	Наилучшие доступные технологии	Дополнительные показатели и примечания
1	2	3	4	5
1.	Перера- ботка нефти
1)		Выбросы в атмосферу	Использование в качестве топлива остаточного газа нефтехимического процесса; остальные потребности нефтеперера- батывающего производства в энергии удовлетворять за счет жидкого топлива
2)		Загрязне- ние воды	Снижение загрязнения воды путем применения методов и способов разделения потоков загрязненной, малозагрязненной и незагрязненной воды
3)		Охрана почв и подземных вод	Приборы для обнаружения утечек, двойное дно емкостей, противофильт- рационное покрытие мест потенциальных разливов
2.	Техноло- гические операции		В процессе алкилирования понижение постоянных выбросов фтористого водорода. Минимизация и регенерация отработанной серной кислоты. Системы выпаривания тройного действия при регенерации растворителя (рекуперации летучих растворителей), деасфальтизации, установках экстракции и депарафинизационных установках. Использование N-метилпирролидона (NMP) в качестве растворителя в ароматических экстрактах. Использование для окончательной очистки потоков сырой нефти гидрообработки и вощения. В каталитическом крекинге снижение выбросов, связанных с СО и NOx. Экономия энергии путем регенерации энергии газа, нагрева котлов отходящими газами. Снижение выбросов твердых частиц до 10-40 мг/м3. Снижение выбросов окислов азота на 60-70 % и окислов серы на 95-99 %. В процессе коксования: рекуперация тепла, флексикокинг. Многоступенчатые опреснители. Для процессов потребле- ния водорода использова- ние установок для гидрокрекинга. Для производства водорода: технология парового реформинга при нагревании газом, включая использование тепла дымового газа установки парового реформинга и объедине- ние тепла поглотителя растворителя и конвертера для превращения оксида углерода в двуокись углерода; восстановления водорода из процессов газификации тяжелого дизельного топлива и кокса; применение схем интеграции тепла в производстве водорода; использовать продувоч- ный газ в качестве топлива в пределах нефтеперерабатывающего завода. Для изомеризации: ускоритель содержащий хлор; каталитические системы	До уровня < 1 мг/м3 путем газоочистки, до уровней 20-40 частей/ миллион в спусках в воду. СО до 50-100 мг/м3, а для выбросов NOx - до 100-300мг/м3
3.	Перера- ботка природно- го газа
1)		Выбросы в атмосферу, охрана земель	Использовать в качестве топлива газ с содержа- нием H 2 S менее 5мг/м3
4.	Техноло- гические операции		Дня полимеризации: оптимизировать потреб- ление катализатора; повторно использовать фосфорную кислоту (катализатор) в пределах нефтеперерабатывающего производства, например, в установках биологической очистки; Для первичной перегонки: повысить интеграцию тепла между первичной очисткой и вакуумной установкой или другими установками нефтеперерабатывающего завода: применение метода оптимизации энергии в технологической линии предваритель- ного нагрева сырой нефти; повышение циркуляции ректификационной колонны сырой нефти; повторное кипячение боковых отпарных колонн при помощи масляного обогрева предпочтительнее, чем отгонка паром. Для очистки продуктов: использование каталитической депарафинизации для новых заводов; создать эффективную систему способов использования щелочных растворов с целью минимизации применения концентрированного раствора едкой щелочи и максимизации исполь- зования отработанных щелочных растворов. Технологии, которые могут использоваться: при рециркуляции каскадируется раствор каустической соды и повторное использова- ние отработанных щелочных растворов после отгонки; при разложении исполь- зуется впрыскивание в опреснители (эта технология может усилить формование кокса, например, в висбрекерах) или озоление остального отработанного щелочного раствора при высоком (например, > 100 г/л) ХПК (химическое потребле- ние кислорода); сжигание отработанного газа из процессов очист- ки (как часть программы снижения запахов)
5.	Хранение и транс- портировка продуктов нефтепе- реработки		Использование высокоэффективных уплотнителей в резервуарах с плавающей крышей. Балансирование пара и обратный дренаж баков во время процессов загрузки/выгрузки.
			Восстановление пара (не применять для нелетучих продуктов) в резервуарах, транспортных средствах, при стационарном использовании и во время погрузочно-разгрузочных работ. Самоуплотняющиеся соединительные муфты для шлангов. Приборы для предупрежде- ния переполнения емкостей. Аварийные датчики уровня, работающие неза- висимо от измерительной системы резервуара

5. Черная металлургия

N	Категория операций	Наилучшие доступные технологии	Дополнительные показатели
1	2	3	4
1.	Горячая и холодная штамповка
1)	Хранение и обращение с сырьем и вспомога- тельными материалами	Сбор разливов и утечек с исполь- зованием специальных способов, например, защитные ямы и дренаж. Отделение масла от загрязненной дренажной воды и повторное исполь- зование восстановленного масла. Обработка отсепарированной воды в водоочистном сооружении
2)	Машинная зачистка	Ограждение при машинной зачистке и снижение уровня пыли при помощи тканевых фильтров. Электростатические фильтры там, где тканевые фильтры не могут использоваться из-за высокой влажности дыма. Раздельный сбор окалины/мелкой стружки, образующейся при огневой зачистке
3)	Шлифовка	Ограждения для машинной шлифовки и выделенные кабины, оборудованные защитными колпаками для ручной шлифовки и уменьшение пыли при помощи тканевых фильтров
4)	Процессы ректифи- кации	Очистка и повторное использование воды изо всех процессов ректифика- ции (отделение твердых веществ). Внутренняя утилизация или продажа на утилизацию окалины, стружки и пыли
5)	Печи повторного нагрева и термичес- кой обра- ботки	Общие меры, относящиеся к конструкции печи или эксплуатации и техническому обслуживанию. Снижение избытка воздуха и потери тепла во время загрузки оперативными или конструктивными средствами. Выбор топлива и применение автоматизации/управления для печей, чтобы оптимизировать условия горения - для природного газа - для всех газов и газовых смесей - для нефтяного топлива (< 1 % S). Использование тепла отработанного газа для предварительного нагрева загрузочного сырья, в системах регенеративных или рекуперативных горелок, для нагревания котла или оросительного охлаждения Второе поколение горелок, снижающих содержание NOx	Уровни SO2: < 100мг/м3 < 400 мг/м3 до 1700мг/м 3 Энергосбереже- ние 25-50 % и снижение концентрации NOx до 50 % Снижение концентрации NOx до 65 %
6)	Чистовая линия	Разбрызгивание воды с последующей очисткой, при которой твердые частицы (оксиды железа) отделяются и собираются для утилизации железа. Вытяжные системы с очисткой воздуха тканевыми фильтрами и утилизацией собранной пыли
7)	Выравнива- ние и сварка	Всасывающие колпаки и последующая очистка тканевыми фильтрами
8)	Очистка технологи- ческой воды, содержащей мелкую стружку и масла	Замкнутые технологические циклы с коэффициентом рециркуляции от > 95 %. Снижение выбросов путем использо- вания оптимального сочетания методов очистки.	ВВ < 20 мг/л Масло: < 5 мг/л Fe: < 10 мг/л Сr: < 0.2 мг/л Ni: < 0.2 мг/л Zn: < 2 мг/л
9)	Профилак- тика углеводо- родного загрязнения	Снижение потребления масла на 50-70 %
2.	Холодный прокат
1)	Разматыва- ние рулонов	Водяные завесы, вытяжная система с тканевыми фильтрами и утилизация пыли
2)	Травление	Меры по снижению потребления кислоты: предупреждение коррозии стали путем надлежащего хранения, предварительная мехочистка стали, использование эффективных методов травления (распыление, турбулентное травление), механическая фильтрация и рециркуляция травильных ванн на протяжении срока службы, ионный обмен или электродиализ для восстановления ванны. Повторное использование отработан- ной НСl путем регенерации кислоты газофазным методом или в кипящем слое (или эквивалентный процесс) с рециркуляцией восстановленной кислоты. Полностью закрытое оборудование или оборудование, оснащенное колпаками и очисткой воздуха после вытяжки. Восстановление свободной серной кислоты кристаллизацией; устройства очистки воздуха для регенерационной установки. Свободная утилизация смеси кислот (путем боковой фракции ионного обмена или электродиализа) или регенерации кислоты следующими методами: газофазным методом; или выпариванием. Очистка при помощи Н 2 О 2 , мочевиной и т.п. или подавление NOx добавлением Н 2 O 2 или мочевины в травильную ванну. Альтернатива: использование азотного бескислотного травления плюс закрытое оборудование или оборудование, оснащенное колпаками и очисткой воздуха после вытяжки. Нагревание кислот непрямым нагре- вом при помощи теплообменников	Пыль 20-50 мг/м 3 , НСl 2-30 мг/м 3 , SO 2 50-100 мг/м 3 , СО 150 мг/м 3 , СО 2 180000 мг/м 3 : NO 2 300-370 мг/м 3 Пыль 10-20 мг/м 3 НСl 2-30 мг/м 3 . H 2 SO 4 5-10 мг/м 3 SO 2 8-20 мг/м 3 Пыль < 10 мг/м 3 HF < 2 мг/м 3 NO 2 < 200 мг/м 3 HF < 2 мг/м 3 NO 2 < 100 мг/м 3 Для всех: NOx 200-650 мг/м 3 HF 2-7 мг/м 3
3)	Минимизация сточной воды	Системы каскадной промывки с внутренней утилизацией слива (например, в травильных ваннах или при промывке). Тщательная наладка и управление системой "травления\регенерации кислоты-промывки"
4)	Очистка сточной воды	Очистка путем нейтрализации, флокуляции и т.п., где невозможно избежать выпуска кислой воды из системы (см. раздел "Очистка сточных вод")	Взвешенные вещества (ВВ) < 20 мг/л Масло: < 5 мг/л Fe: < 10 мг/л1 Сr: < 0.2 мг/л Ni: < 0.2 мг/л2 Zn: < 2 мг/л
5)	Эмульсии	Профилактика загрязнений путем регулярной проверки герметизации, трубопроводов и т.д., контроль утечек. Постоянный контроль качества эмульсии. Поддержка циркуляции эмульсии путем очистки и повторного исполь- зования эмульсии для увеличения срока применения. Очистка отработанной эмульсии, для уменьшения содержания масла, например, путем ультрафильтрации или электролитического разделения
6)	Прокат и отпуск	Вытяжная система с очисткой загрязненного воздуха при помощи туманоуловителей	Углеводороды: 5-15 мг/м 3
7)	Обезжири- вание	Непрерывный процесс обезжиривания путем очистки и повторного использования обезжиривающего раствора. Приемлемые меры очистки - механические методы и мембранная фильтрация. Очистка отработанного обезжиривающего раствора путем электролитического разделения или ультрафильтрации, чтобы понизить содержание масла; повторное использование выделенной масляной фракции; очистка (нейтрализация и т.п.) выделенной воды до сброса. Вытяжная система для обезжиривания и очистки дыма (испарений)
8)	Печи для отжига	Для непрерывно работающих печей применение горелок, снижающих концентрацию NOx. Предварительный нагрев воздуха для горения при использовании регенеративных и рекуперативных горелок. Предварительный нагрев шихты отходящим газом	NOx - 250-400 мг/м 3 без предвари- тельного нагрева воздуха, 3 % O 2 . Нормы снижения на 60 % для NOx (и 87 % для СО)
9)	Доводка/ промас- ливание	Вытяжные колпаки и туманоуловители и/или электростатические фильтры. Электростатическое промасливание
10)	Выравни- вание и сварка	Всасывающие колпаки и последующая очистка воздуха тканевыми фильтрами	Пыль: < 5-20 мг/м 3
11)	Охлаждение (машины и т.п.)	Раздельные системы охлаждения воды, работающие в замкнутом цикле
3.	Волочение проволоки
1)	Травление в ванне	Строгий контроль параметров травильной ванны: температура и концентрация. Для травильных ванн с высокими эмиссиями пара, например, ванн с соляной кислотой с подогревом или высокой концентрацией: установка боковой вытяжки, очистка вытянутого воздуха как в новых, так и в существующих установках	НСl: 2-30 мг/м 3
2)	Травление	Каскадное травление (производительность > 15 000 тонн катанки в год) или Восстановление фракции свободной кислоты и повторное использование в установке травления. Внешнее восстановление отработан- ной кислоты. Использование отработанной кислоты в качестве вторичного сырья Бескислотное удаление окалины, например, с помощью дробеструйной очистки, при условии соответствия качеству. Каскадная промывка обратным потоком
3)	Сухое волочение	Ограждение волочильных машин (и, если необходимо, подключение экрана к фильтру) со скоростью волочения > 4 м/с
4)	Мокрое волочение	Очистка и повторное использование волочильной смазки. Очистка отработанной смазки для снижения содержания масла и/или для уменьшения объема отходов, например, путем химического разложения, разделения электролитической эмульсии или ультрафильтрации. Очистка фракции отработанной воды
5)	Сухое и мокрое волочение	Закрытые системы водяного охлаждения. Исключение использования прямо- точных систем водяного охлаждения
6)	Отжиговые печи	Сжигание защитного продувочного газа. Непрерывный отжиг проволоки. Меры рациональной организации и управления процессом отжига. Отдельное хранение Рb-содержащих отходов с защитой от дождя и ветра. Переработка Рb-содержащих отходов для использования в цветной металлургии. Замкнутая схема работы закалочных ванн.	Рb < 5 мг/м 3 , СО < 100 мг/м 3
4.	Непрерывное горячее погружение в расплав
1)	Обезжири- вание	Каскадное обезжиривание. Очистка и сжигание обезжиривающих растворов; необходимые меры очистки - механические методы и мембранная фильтрация. Обработка использованного обезжи- ривающего раствора при помощи электролитического разложения эмульсии или ультрафильтрации для уменьшения содержания масла. Повторное использование отделенной масляной фракции; обработка (нейтрализация и т.д.) отделенной водной фракции. Закрытые резервуары с загрязненным воздухом и его очистка скруббером или туманоуловителем. Использование отжимных валиков для снижения уноса электролита
2)	Печи тепловой обработки	Горелки, снижающие содержание NOx. Предварительный нагрев воздуха регенеративными или рекуперативными горелками. Предварительный нагрев полосы. Производство пара с использованием отработанного газа для восстановления тепла	NOx - 250-400 мг/м 3 (3 % О 2 ) без предвари- тельного нагрева воздуха; СО 100-200 мг/м 3
3)	Нанесение защитного покрытия погружением в расплав	Раздельное накопление цинксодержащих остатков, шлака и гартцинка (цинко-железный сплав) и переработка с использованием в цветной металлургии
5)	Гальвани- ческий отжиг	Горелки, снижающие содержание NOx. Регенеративные или рекуперативные системы горения.	NOx - 250-400 мг/м 3 (3 % О 2 ) без предвари- тельного нагрева воздуха
6)	Промасли- вание	Ограждение машины для промасливания полос. Электростатическое промасливание
7)	Фосфати- рование и пассивация /хромиро- вание	Ограждение технологических ванн. Очистка и повторное использование раствора для фосфатирования. Очистка и повторное использование раствора для пассивации. Использование отжимных валиков. Накопление раствора пропуска в дрессировочной клети/закалки в установке для очистки сточных вод
8)	Сточная вода	Очистка отработанной воды сочетанием отстаивания, фильтрации и/или флотации/осаждения/ флокуляции. Существующие установки непрерывной очистки воды (единственные, в которых достигается Zn < 4 мг/л)	ВВ < 2 мг/л Fe < 10 мг/л Zn < 2 мг/л Ni < 0.2 мг/л Сr < 0.2 мг/л Рb < 0.5 мг/л Sn < 2 мг/л
5.	Алитиро- вание (алюмини- рование) листов
1)	Травление	Закрытые ванны и продувание скруббера с водяным орошением, очистка сточной воды из скруббера и ванны для травления	НСl < 30 мг/м 3
2)	Никелевое покрытие	Закрытый процесс, проветривание скруббера с водяным орошением
3)	Нанесение покрытия погружением в расплав	Воздушные ножи для контроля толщины покрытия
4)	Промасли- вание	Машина электростатического промасливания
6.	Покрытие проволоки
1)	Травление	Огражденное оборудование или оборудование, снабженное зонтами и очисткой вытяжного воздуха. Каскадное травление в новых установках производительностью одной линии выше 15000 тонн/год. Восстановление фракции свободной кислоты. Внешнее восстановление отработан- ной кислоты для всех установок. Повторное использование отработан- ной кислоты как вторичного сырья	HCl - 2-30 мг/м 3
2)	Потребле- ние воды	Каскадная промывка, возможно, в сочетании с другими способами для снижения потребления воды в новых и всех крупных установках (> 15000 тонн в год)
3)	Сточная вода	Очистка сточной воды путем физико- химической обработки (нейтрализа- ция, флокуляция и т.д.)	ВВ < 20мг/л Fe: < 10 мг/л Zn: < 2 мг/л Ni: < 0.2 мг/л Сr < 0.2 мг/л Рb: < 0.5 мг/л Sn: < 2 мг/л
4)	Флюсование	Рациональная организация произ- водства и управления процессом, направленным на снижение переноса железа и содержание ванн. Местное восстановление шлаковых ванн (удаление боковой фракции железа). Внешняя реутилизация отработанного раствора флюса
7.	Цинкование (гальвани- зация)
1)	Обезжири- вание	Определение способов обезжирива- ния, если детали не полностью свободны от жира. Оптимальная эксплуатация ванны для повышения эффективности, например, путем перемешивания. Очистка обезжиривающих растворов для повышения действия (снятие поверхностного слоя, центрифуги- рование и т.п.) и рециркуляция, повторное использование масляного осадка, или "биологическое обезжиривание" очисткой на месте (удаление жира и масла из обезжиривающего раствора) при помощи бактерий
2)	Травление + химическое стравли- вание покрытия	Раздельное травление и стравливание покрытия, если не осуществляется процесс восстанов- ления из "смешанных" жидкостей (на месте или через сторонних специализированных поставщиков). Использование отработанного стравливающего раствора (внешнее или внутреннее, например, для восстановления флюсующей добавки). В случае комбинированного травле- ния и химического стравливания: восстановление значений свойств из "смешанных" жидкостей, например, использование для производства флюсов, восстановления кислоты и повторного использования в гальванизации или для получения других неорганических химикатов.
3)	Травление соляной кислотой	Восстановление фракции свободной кислоты из использованного травильного раствора или внешнее восстановление травильного раствора. Удаление цинка из кислоты. Использование отработанного травильного раствора для производства флюсов. Исключение использования отработанного травильного раствора для нейтрализации. Исключение использования отрабо- танного травильного раствора для разделения эмульсий.	НСl - 2-30 мг/м 3

6. Цветная металлургия

N	Категория операций	Наилучшие доступные технологии
1	2	3
1.	Техноло- гические операции	Тканевый фильтр, горячий электростатический фильтр и циклон Угольный фильтр Дожигатель (включая охлаждение для диоксина) Мокрый или полусухой скруббер Глиноземный скруббер Восстановление хлора. Оптимизированное сжигание Горелка с низким NOx Окисляющий скруббер Улавливание и утилизация серы (конверсия SO 2 ) Охладитель, влажный керамический фильтр, адсорбция известью/углем и тканевый фильтр Герметизация печей или других технологических установок Снижение до минимума перемещение материалов между технологическими процессами Система вытяжки и пылеулавливания для сбора дыма, образующегося при переносе или выпуске расплавленного металла, штейна или шлака
2.	Химическая очистка растворов металлов	Перманганатная очистка оксида мышьяка и сурьмы при рафинировании цинка/свинца Дожигание, конденсация или сухая абсорбция смол Щелочной скруббер Окисление HCN перекисью или гипохлоритом
3.	Переработка и удаление отходов	Переработка отходов для восстановления металлов. Переработка отходов для применения в качестве строительного материала Обезвреживание токсичных соединений Восстановление энергии путем: использования реакционного тепла для плавки или обжига концентратов или плавки металлолома в конвертере; использования горячих технологических газов для сушки загрузочных материалов; предварительного нагрева завалки при помощи запаса энергии печных газов или горячих газов из другого источника; использования рекуперативных печей или предварительного нагрева воздуха для горения; использования образующегося угарного газа (СО) в качестве топлива; нагревания щелочных растворов горячими технологическими газами или жидкостями; использования пластмасс, содержащихся в некоторых видах сырья, в качестве топлива, при условии невозможности восстановления хорошего качества пластика и отсутствия выделения летучих органических соединений и диоксинов; использования легкой огнеупорной керамики там, где это применимо

7. Хвостохранилища и отвалы

N	Категория операций	Наилучшие доступные технологии
1	2	3
1.	Сбросы в воду	Повторное использование отработанной воды Сооружение отстойников для осаждения эродированных частиц Нейтрализация щелочных отходов серной кислотой или углекислым газом Устранение мышьяка из шахтных вод путем добавления солей железа Для очистки кислотных стоков: добавление известняка (карбонат кальция), гидратной извести или негашеной извести; добавление каустической соды для ДКП с высоким содержанием марганца; пассивная очистка: открытые известняковые каналы/ бескислородные известковые стоки; водосливные колодцы
2.	Борьба с шумом	Использование непрерывно работающих систем (например, транспортеров, трубопроводов) Заключение ременных приводов транспортеров в кожухи Создание сначала наружного откоса отвала, а затем перенос наклонных плоскостей и выемочных уступов во внутреннее пространство отвала, насколько это возможно
3.	Проекти- рование дамбы	Использование для расчета высоты аварийного сброса дамбы низкой опасности затопления один раз в 100-летний период Использование для расчета высоты аварийного сброса дамбы, высокой опасности затопления - один раз в 5000-10000-летний период Оценка риска слишком высокого порового давления и контроль порового давления при возведении частей дамбы и на протяжении всего периода строительства
4.	Строи- тельство дамбы	Снятие плодородного слоя почв с участка строительства Выбор подходящего строительного материала для строительства дамбы, не теряющего свои технические характеристики под воздействием эксплуатационных нагрузок и климатических условий Использование при строительстве методов восходящего потока при следующих условиях: очень низкая сейсмоопасность местности; применение для строительства дамбы по меньшей мере 40-60 % всего хвостового материала, имеющего размер частиц 0,075-4 мм (не применяется при загущенных хвостах); Использование при строительстве метода нисходящего потока при наличии достаточного количества строительного материала для дамбы (например, хвосты или остаточная порода) Использование при строительстве метода центральной линии при низкой сейсмоопасности местности
5.	Эксплуа- тация дамбы	Обеспечение возможности отвода спускаемого в отстойный водоем потока в другое место в случае возникновения аварийной ситуации Обеспечение установками для альтернативного сброса, возможно, в другой водоем Обеспечение дополнительными сливными установками (например, при аварийном переполнении) и/или резервными насосными баржами для аварийных ситуаций, когда уровень воды в водоеме достигает отметки минимума надводного борта Измерение передвижения пород глубинными инклинометрами и получение сведений о состоянии порового давления Обеспечение соответствующего дренажа Ведение записей при проектировании и строительстве с внесением всех обновлений/изменений Соблюдение инструкции по поддержанию безопасности дамбы в сочетании с независимыми аудитами
6.	Отстойный водоем	Использование водослива в естественный грунт для водоемов, находящихся в долине и вне долины Использование водозаборной башни в холодном климате с положительным водным балансом для отгороженных водоемов Использование водозаборного колодца в теплом климате с отрицательным водным балансом для отгороженных водоемов если поддерживается высокий рабочий надводный борт
7.	Сооружения для уда- ления и обезврежи- вания хвостов и пустой породы (отвала)	Отвод естественного внешнего стока Переработка хвостов и пустой породы в карьерах Проведение прогрессивного восстановления/ рекультивации грунта
8.	Контроль устойчи- вости	Наблюдение за хвостохранилищем/дамбой Наблюдение за уровнем воды Контроль качества и количества потока, просачивающегося сквозь дамбу Наблюдение за геометрией всех элементов Контроль порового давления Контроль сейсмичности Контроль динамического порового давления и разжижения Механика грунтов Визуальные инспекции, независимые аудиты
9.	Предупреж- дение и ликвидация последствий аварий	Планирование мероприятий на случай аварии Оценка аварийных ситуаций и мероприятия для ликвидации последствий Наблюдение за трубопроводами
10.	Уменьшение зоны с нарушенной окружающей средой	Рассмотрение обратной засыпки как одного из условий разработки месторождений. Использование близлежащих открытых выработанных пространств, доступных для обратной засыпки Засыпка больших очистных забоев (выемочных камер) в шахтах Исследование возможности использования хвостов и горных пород
11.	Закрытие и последующая обработка	Разработка планов закрытия и последующей обработки во время стадий планирования и эксплуатации, включая оценки стоимости, а затем их обновление спустя время Для всех производств, где применяется выщелачивание золота с использованием цианида, снижение использования CN 4 путем применения: стратегий эксплуатации, направленных на снижение до минимума добавление цианида; автоматического контроля цианида; по возможности, предварительной обработки перекисью; разрушения оставшихся свободных цианидов перед спуском в отстойник. Применение следующих мер безопасности: использование способа разрушения цианида с производительностью, вдвое превышающей фактические требования; установка резервной системы для добавления извести; установка резервных силовых генераторов Для всех глиноземных заводов: в период эксплуатации - недопущение сброса сточных вод в поверхностные воды; это достигается повторным использованием производственной воды на заводе после очистки; на стадии обработки после закрытия: очистка перед сбросом поверхностного стока из сооружений для обезвреживания хвостов и горных пород, пока химический состав не будет соответствовать концентрациям, приемлемым для сброса в поверхностные воды; поддержка подъездных дорог, дренажных систем и растительного покрова (включая восстановление растительности, если необходимо); продолжение отбора проб грунтовых вод; Для всех угольных разработок: предотвращение фильтрации; обезвоживание мелких хвостов (< 0.5 мм)

8. Химическая промышленность

N	Категория операций	Наилучшим доступные технологии	Дополнительные показатели
1	2	3	4
1.	Система сбора сточных вод	Разделение технических загрязненных и незагрязненной дождевой воды и других незагрязненных водных потоков Разделение технических вод разного типа загрязнения Резервные емкости для аварийного объема загрязненных вод Резерв воды для пожаротушения Система дренажа для опасных и воспламеняющихся веществ (например, чтобы транспортиро- вать их из зоны огня)
2.	Комплекс- ная схема управления стоками	Выбор наиболее рациональной схемы очистки стоков с использованием стадий: централизованная окончательная очистка на биологической установке по очистке сточных вод на месте (УОСВ): централизованная окончательная очистка на городской УОСВ; централизованная окончательная очистка неорганических сточных вод на химико-механической УОСВ; децентрализованная очистка на локальных очистных сооружениях
3.	Стоки, содержащие нефть и другие углево- дороды	Сепарация нефти/воды циклоном Фильтрация с использованием гранулированного фильтрующего материала или газовой флотации Биологическая очистка в городской УОСВ, либо в отдельной очистительной установке	В очищенных стоках макс. содержание УВ - 0,05-1,5 мг/л; биологическая потребность в кислороде (БПК 5 ) - 2-20
4.	Эмульсии	Разложение эмульсий в источнике их образования и утилизация разделенных составных компонентов Добавление флокулянтов и/или коагулянтов с последующей сепарацией. Удаление эмульсий в источнике их образования, путем окисления, испарения с конденсацией, сжигания или биологического разложения
5.	Очистка отрабо- танных газов	Система сбора отходящих газов Уловление пыли и твердых частиц: сепарация, циклонирование сухое и мокрое, масляные и тканевые фильтры, электрофильтры. (См. также раздел "Тепловые установки") Уловление легких органических соединений и других компонентов: мокрая очистка газа (вода, кислый раствор, щелок) для галоида водорода, Сl 2 , SO 2 , H 2 S, NH 3 , очистка газа с безводным растворителем для CS 2 , COS, адсорбция для CS 2 , COS, Hg, очистка биологического газа для NH 3 , H 2 S, CS 2 , сжигание для H 2 S, CS 2 , COS, HCN, CO, утилизации хлористого водорода, утилизация NH 3 Сокращение количества диоксинов с помощью фильтра (гранулирован- ный активированный уголь) после обработки топочным газом