Соттардың азаматтық істер бойынша жеке ұйғарымдар шығару практикасы туралы

2010 жылғы 25 маусымдағы № 1 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы

Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбы және деректемелері жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "АІЖК-нің" деген сөз "АПК-нің" деген сөзбен; "253" деген цифрлар "270" деген цифрлармен ауыстырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Соттардың жеке ұйғарымдар шығару кезінде Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің нормаларын біркелкі қолдануы мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

1. Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 270-бабында белгіленген тәртіппен шығарылатын жеке ұйғарымдар соттардың заңдылық бұзылған жағдайларға ден қою актілері болып табылады.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

2. Сот отырысында анықталған заңдылықты бұзу жағдайлары жеке ұйғарымдар шығару үшін негіздер болып табылады.

Нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сәйкес келмейтін іс-әрекеттерді заңдылықты бұзу деп түсінген жөн.

Іске қатысатын тұлғалардың дәлелдеу жөніндегі процестік міндеттерді тиісінше орындамауы жеке ұйғарымдар шығару үшін жеткілікті негіз бола алмайды.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. Соттар басқару функцияларын атқаратын ұйымдардың, лауазымды адамдардың және өзге де адамдардың атына жеке ұйғарымдар шығарады.

Билік өкілінің функцияларын тұрақты, уақытша не арнайы өкілеттік бойынша жүзеге асыратын не мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында ұйымдастырушылық-өкімдік функцияларды немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды атқаратын адамдар лауазымды адамдар деп танылады.

Басқару функцияларын атқаратын өзге де тұлғалар деп коммерциялық және коммерциялық емес заңды тұлғалардың атқарушы органдарының басшыларын түсінген жөн.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

4. Сот жеке ұйғарымды қаралып отырған іс бойынша сот актісімен бір мезгілде жеке процестік құжат түрінде шығарады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

5. Жеке ұйғарымның мазмұны шешілетін істердің және жол берілген заңдылықты бұзу сипаты ескеріле отырып, АПК-нің 269-бабының талаптарына сәйкес келуге тиіс.

Жеке ұйғарымның уәждеу бөлігінде заңдылықты бұзуға жол берілгені туралы соттың түйін жасауына негіз болған дәлелдер жазылуы, жол берілген бұзушылықтардың мәні ашылуы, талаптары бұзылған нақты нормативтік құқықтық актілер, сондай-ақ әрекеттері (әрекетсіздіктері) заңдылықтың бұзылуына әкеп соққан адамдар көрсетілуге тиіс.

Жеке ұйғарымда мүдделеріне қатысы бар адамдардың қызметіне қатысты нақты нұсқамалар немесе ұсыныстар қамтылмауы тиіс, онда сонымен қатар кінәлі адамдардың құқықтық жауаптылық түрі мен шаралары белгіленбейді.

Жеке ұйғарымның қарар бөлігінде ұйымдардың атауы мен орналасқан жері көрсетілуге, сондай-ақ жеке ұйғарымды орындамаудың, жауапсыз қалдырудың немесе жеке ұйғарым бойынша мерзімінде жауап бермеудің салдары, жеке ұйғарымға шағым келтіру құқығы мен тәртібі туралы АПК-нің 270-бабы екінші бөлігінің ережелері түсіндірілуге тиіс.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

6. Шығарылған жеке ұйғарым қаралатын іс бойынша сот отырысында жария етіледі.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

7. АПК-нің 270-бабының бірінші бөлігіне сәйкес басқару функцияларын атқаратын ұйымдар, лауазымды немесе өзге де тұлғалар жеке ұйғарымды алған күнінен бастап, бір ай мерзім ішінде ол бойынша қолданған шаралар туралы соттарға хабарлауға міндетті.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

8. Жеке ұйғарымдар қараусыз қалдырылған не оларда көрсетілген заң бұзушылықтарды жою жөнінде шаралар қабылданбаған, сондай-ақ жеке ұйғарымдарға дәлелсіз себептермен уақтылы жауап берілмеген жағдайда, соттар лауазымды адамдарды Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексінің 664-бабы бойынша әкімшілік жауаптылыққа тартуға құқылы.

Әкімшілік жазаны қолдану тиісті лауазымды адамдарды жеке ұйғарым бойынша қабылданған шаралар туралы сотқа хабарлау міндетінен босатпайды.

Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

9. Егер сот жеке ұйғарым шығару үшін негіздердің болуы мен жеткіліктілігіне қарамастан, жеке ұйғарым шығармаса, онда келесі сатыдағы сот АПК-нің 270-бабында белгіленген тәртіппен сот актісінің заңдылығын тексере отырып, өзі жеке ұйғарым шығаруға құқылы.

Ескерту. 9-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

10. Жеке ұйғарымдарға заңда белгіленген тәртіппен жеке шағымдар берілуі, прокурордың өтінішхаты немесе наразылықтар келтірілуі мүмкін.

Егер жеке ұйғарымдармен құқықтары мен заңды мүдделері қозғалған адамдар істі қарау кезінде қатыспаса, олардың атына шығарылған жеке ұйғарымдар туралы білмесе және (немесе) заңда белгіленген шағым жасау мерзімін өткізіп алса, олар жеке ұйғарымдарға шағым жасауға құқылы.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

11. Жеке ұйғарымда көрсетілген заңдылықты бұзу анықталмаған жағдайларды қоспағанда, сот актісінің күшін жою шығарылған жеке ұйғарымның күшін жоюға әкеп соқпайды.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12. "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" 2015 жылғы 18 қарашадағы № 410-V Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабына, АПК-нің 4-бабына сәйкес соттар сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтардың алдын алу, олардың салдарларын жою және кінәлілерді жауаптылыққа тарту арқылы азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған мемлекеттік функцияларды жүзеге асырады.

Тараптардың, басқа да процеске қатысушылардың, лауазымды немесе басқа да адамдардың әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері анықталған жағдайда соттар бұл туралы прокурорларға хабарлайды.

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
13. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 2012.12.29 № 6 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

14. Мыналардың:

1) "Соттардың қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманы қолдану тәжірибесі туралы" 2000 жылғы 22 желтоқсандағы № 16 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумы қаулысының 30-тармағының екінші және үшінші абзацтарының;

2) "Соттардың бала асырап алу туралы істерді қарау кезінде неке және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы" 2000 жылғы 22 желтоқсандағы № 17 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысының 20-тармағының;

3) "Соттардың жер заңнамасын қолдануының кейбір мәселелері туралы" 2007 жылғы 16 шілдедегі № 6 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысының 21-тармағының күші жойылды деп танылсын.

Ескерту. 14-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

15. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Ескерту. 15-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.11.2024 № 4 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	М. Әлімбеков
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Ж. Бәйішев

О практике вынесения судами частных определений по гражданским делам

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 25 июня 2010 года № 1.

Сноска. В заголовок, преамбулу и по всему тексту на казахском языке вносятся изменения, текст на русском языке не меняется в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.11.2024 № 4 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
Сноска. По всему тексту:
цифры "253" заменены цифрами "270" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях единообразного применения судами норм Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан при вынесении частных определений, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Частные определения, выносимые в порядке, установленном статьей 270 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - ГПК), являются актами реагирования судов на случаи нарушения законности.

2. Основаниями для вынесения частных определений являются выявленные в судебном заседании случаи нарушения законности.

Под нарушением законности следует понимать деяния, которые не соответствуют требованиям нормативных правовых актов.

Не может служить достаточным основанием для вынесения частных определений ненадлежащее выполнение лицами, участвующими в деле, процессуальных обязанностей по доказыванию.

3. Суды выносят частные определения в адрес организаций, должностных и иных лиц, выполняющих управленческие функции.

Должностными лицами признаются лица, постоянно, временно либо по специальному полномочию осуществляющие функции представителя власти либо выполняющие организационно-распорядительные функции или административно-хозяйственные функции в государственных органах, органах местного самоуправления, а также в Вооруженных Силах, других войсках и воинских формированиях Республики Казахстан.

Под иными лицами, выполняющими управленческие функции, следует понимать руководителей исполнительных органов коммерческих и некоммерческих юридических лиц.

4. Частное определение выносится судом в виде отдельного процессуального документа одновременно с судебным актом по рассматриваемому делу.

Сноска. Пункт 4 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 29.09.2022 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Содержание частного определения должно соответствовать требованиям статьи 269 ГПК с учетом характера разрешаемых дел и допущенных нарушений законности.

В мотивировочной части частного определения должны быть изложены доводы, по которым суд пришел к выводу о допущенных нарушениях законности, раскрыта суть допущенных нарушений, указаны конкретные нормативные правовые акты, требования которых нарушены, а также лица, чьи действия (бездействие) привели к нарушению законности.

В частном определении не должны содержаться конкретные предписания или предложения относительно деятельности лиц, интересов которых оно касается, в нем также, не устанавливаются вид и меры правовой ответственности виновных лиц.

В резолютивной части частного определения должно указываться наименование и местонахождение организаций, а также разъясняться положения части второй статьи 270 ГПК о последствиях неисполнения, оставления без ответа либо несвоевременного ответа по частному определению, о праве и порядке обжалования частного определения.

Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Вынесенное частное определение оглашается в заседании суда по рассматриваемому делу.

7. Согласно части первой статьи 270 ГПК организации, должностные и иные лица, выполняющие управленческие функции, обязаны в месячный срок со дня получения частного определения сообщать судам о принятых по нему мерах.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. В случае оставления частных определений без рассмотрения либо непринятия мер по устранению указанных в них нарушений закона, а также несвоевременного ответа на частные определения без уважительных причин, суды вправе привлекать должностных лиц к административной ответственности по статье 664 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях.

Наложение административного взыскания не освобождает соответствующих должностных лиц от обязанности сообщать суду о мерах, принятых по частному определению.

Сноска. Пункт 8 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 24.12.2014 № 3 (вводится в действие со дня официального опубликования).

9. В случае, если суд не вынес частное определение, несмотря на наличие и достаточность оснований для его вынесения, последующая судебная инстанция, проверяя законность судебного акта, вправе сама вынести частное определение в порядке, установленном статьей 270 ГПК.

10. На частные определения могут быть поданы частные жалобы, принесены ходатайство прокурором или протесты в установленном законом порядке.

Если лица, чьи права и законные интересы затронуты частными определениями, не участвовали при рассмотрении дела, не знали о вынесенных в их адрес частных определений и (или) пропустили установленный законом срок обжалования, они также вправе обжаловать частные определения.

Сноска. Пункт 10 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного суда РК от 20.04.2018 № 7 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Отмена судебного акта не влечет отмену вынесенного частного определения, кроме случаев, когда не установлено нарушение законности, указанное в частном определении.

12. В соответствии со статьей 5 Закона Республики Казахстан от 18 ноября 2015 года № 410-V "О противодействии коррупции", статьей 4 ГПК суды осуществляют государственные функции, направленные на защиту прав и свобод граждан и юридических лиц путем предупреждения правонарушений, связанных с коррупцией, устранения их последствий и привлечения виновных к ответственности.

В случае обнаружения признаков уголовного правонарушения в действиях сторон, других участников процесса, должностных и иных лиц, суды сообщают об этом прокурорам.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 29.12.2012 № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
13. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 29.12.2012 № 6 (вводится в действие со дня официального опубликования).

14. Признать утратившими силу:

1) абзацы второй и третий пункта 30 постановления Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2000 года № 16 "О практике применения судами законодательства об охране окружающей среды";

2) пункт 20 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2000 года № 17 "О некоторых вопросах применения судами законодательства о браке и семье при рассмотрении дел об усыновлении (удочерении) детей" (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями от 25 декабря 2006 года № 10 и от 22 декабря 2008 года № 14);

3) пункт 21 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 16 июля 2007 года № 6 "О некоторых вопросах применения судами земельного законодательства".

15. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан	М. Алимбеков
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	Ж. Баишев