Электр қондырғыларын орнату қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 қазандағы № 1355 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 21 тамыздағы № 657 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 21.08.2015 № 657 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

РҚАО-ның ескертпесі.
ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № 236 бұйрығын қараңыз.

«Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңының 4-бабының 16) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Электр қондырғыларын орнату қағидалары бекітілсін.
2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі С. Ахметов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2012 жылғы 24 қазандағы
№ 1355 қаулысымен
бекітілген

Электр қондырғыларын орнату қағидалары

1. Жалпы ережелер

1. Осы Қағидалар «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 16) тармақшасына сәйкес әзірленді және қолданыстағы электр қондырғыларын жобалау, қайта жаңғырту және пайдалану кезінде қолданылады.
2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен терминдер пайдаланылады:
1) электр қондырғысы – электр энергиясын өндіруге, түрлендіруге, трансформациялауға, беруге, таратуға және оны энергияның басқа түріне түрлендіруге арналған машиналардың, аппараттардың, желілер мен қосалқы құралдардың (олар орнатылған құрылыстар мен үй-жайларымен бірге) жиынтығы.
Электр қауіпсіздігінің шарттары бойынша электр қондырғылары Қағидаларда 1 кВ дейінгі электр қондырғылары және 1 кВ жоғары (кернеудің қолданыстағы мәні бойынша) электр қондырғылары болып бөлінеді;
2) ашық немесе сыртқы электр қондырғылары - ғимаратты атмосфералық әсер етуден қорғамайтын электр қондырғылары.
Тек қана қалқамен, торлы қоршаулармен және т.с.с. қорғалған электр қондырғылары сыртқы электр қондырғылары ретінде қаралады;
3) жабық немесе ішкі электр қондырғылары – атмосфералық ықпалдан қорғайтын ғимараттың ішінде орналастырылған электр қондырғылары;
4) электр үй-жайы – білікті қызмет көрсетуші персонал үшін ғана қолжетімді электр қондырғылары орнатылған үй-жай немесе үй-жайдың оқшауланған бөлігі;
5) құрғақ үй-жайлар – ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60 %-дан аспайтын үй-жай. Осындай үй-жайларда 1-тармақтың 9) - 11) тармақшаларында келтірілген жағдайлар болмаған кезде олар қалыпты деп аталады;
6) ылғалды үй-жайлар – бу немесе конденсатты ылғал аз мөлшерде тек қысқа уақытта ғана бөлінетін, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60 %-дан астам, бірақ 75 % аспайтын үй-жайлар;
7) сызды үй-жайлар – ұзақ уақыт бойы ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 75 %-дан асатын үй-жай;
8) өте сызды үй-жайлар – ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 100 %-ға жақын (төбе, қабырға, еден және үй-жайдағы сызданған құралдар) үй-жай;
9) ыстық үй-жайлар – түрлі жылу шығару әсерінен температура үнемі немесе анда-санда (1 тәуліктен аса) + 35^оС-тен асатын үй-жай (құрғатқыштары, құрғататын және күйдіретін пештері бар бөлмелер, қазандықтар және т.б.);
10) тозаңды үй-жайлар – өндіріс жағдайында технологиялық тозаңның соншалықты көп бөлінуінен, олардың сымдарға, машиналардың, аппараттардың және т.б. ішіне тұрып қалуы мүмкін үй-жайлар.
Тозаңды үй-жайлар ток өткізетін тозаңды үй-жай және ток өткізбейтін тозаңды үй-жайға бөлінеді;
11) химиялық белсенді немесе органикалық орталы үй-жайлар – тұрақты немесе ұзақ уақыт бойы агрессивті булар, газдар, сұйықтықтар түзілетін, электр қондырғыларындағы ток жүргізу бөліктерді және оқшаулатқыштарды қирататын шөгінділер немесе өңездер түзілетін үй-жайлар;
12) май толтырылған аппараттар – жекелеген элементтерінің және барлық қалыпты ұшқынды бөліктерінің немесе арасында доға түзілетін бөліктерінің майға соншалықты толтырылғандығынан осы бөліктер мен қоршаған ауаның арасындағы жанасу мүмкіндігі жоққа шығарылған аппараттар;
13) параметрдің атаулы мәні (атаулы параметр) – қондырғыны пайдалану және сынақтан өткізу кезінде осы мәннен ауытқушылықты есептеу үшін бастапқы болып табылатын электр техникалық қондырғы шығарушысының көрсеткен параметр мәні;
14) білікті қызмет көрсетуші персонал – аталған жұмыс (лауазым) үшін міндетті көлемдегі білімін тексеруден өткен және электр қондырғыларын пайдалану кезінде Қауіпсіздік техникасы қағидаларында көзделген қауіпсіздік техникасы бойынша біліктілік тобына өткен, арнайы дайындалған тұлғалар;
15) энергетикалық жүйе (энергожүйе) – ортақ басқарудың аталған тәртібінде электр және жылу энергиясын өндіру, түрлендіру және таратудың үздіксіз үрдісінде режимдердің ортақтығымен байланысты және бір-бірімен жалғанған электр станцияларының, электр және жылу желілерінің жиынтығы;
16) энергожүйенің электрлік бөлігі – энергожүйенің электр станциялары мен электр желілерінің электр қондырғылары жиынтығы;
17) электр энергетикалық жүйе – электр энергиясын өндіру, беру, тарату және тұтыну үдерісінің ортақтығымен біріктірілген, электр энергиясының қабылдағыштары, одан қоректенетін энергожүйенің электрлік бөлігі;
18) электрмен жабдықтау – тұтынушыларды электр энергиясымен қамтамасыз ету;
19) электрмен жабдықтау жүйесі – электр энергиясымен тұтынушыларды қамтамасыз етуге арналған электр қондырғыларының жиынтығы;
20) орталықтандырылған электрмен жабдықтау – тұтынушыларды энергожүйеден электрмен жабдықтау;
21) электр желілері – белгілі бір аумақта жұмыс істейтін қосалқы станциялардан, тарату қондырғыларынан, ток сымдардан, электр берілісінің әуе және кәбіл желілерінен құралатын электр энергиясын беруге және таратуға арналған электр қондырғыларының жиынтығы;
22) электр энергиясының қабылдағышы (электрқабылдағыш) - электр энергиясын энергияның басқа түріне түрлендіру үшін арналған аппарат, агрегат, механизм;
23) электр энергиясын тұтынушы – технологиялық үрдіспен біріктірілген және белгілі бір аумақта орналасқан электр қабылдағыштар немесе электр қабылдағыштар тобы, сондай-ақ меншігінде осы электр қабылдағыштар бар заңды және жеке тұлғалар;
24) электр қабылдағыштар немесе электр қабылдағыштар тобын қоректендірудің тәуелсіз көзі – осы электр қабылдағыштардың басқасында немесе басқа қорек көздерінде кернеу болмаған кезде, авариядан кейінгі режим үшін осы Қағидалармен регламенттелетін шектегі кернеу сақталынатын қорек көзі.
Тәуелсіз қорек көзінің қатарына бір немесе екі электр станциясының және қосалқы станцияның екі секциясы немесе шиналар жүйесінің төмендегі екі шартты:
секцияның әрқайсысының немесе шиналар жүйесінің өз кезегінде тәуелсіз қорек көзінен қоректендірілуі;
шиналар секциясы (жүйесі) өзара бір-біріне байланысты емес немесе шиналар секциясының (жүйесінің) біреуі қалыпты жұмысын бұзған кезде автоматты ағытылатын байланысының бар болуын бірмезгілде сақтаған кезде жатқызылады;
25) электр энергиясын коммерциялық есепке алу – нарық субъектілерінің арасында коммерциялық есеп айырысулар жүргізу мақсатымен электр энергиясының мәнін анықтау;
26) қуатты бақылау – электр қуатының өндірімі мен тұтыну кестесін орындауды ағымдағы (нақты уақыт тәртібінде) бақылау;
27) коммерциялық есепке алу санауышы – электр энергиясын коммерциялық есептеуге арналған, заңнамада белгіленген тәртіппен қолдануға рұқсат етілген техникалық қондырғы;
28) электр энергиясын есепке алудың коммерциялық өлшемдік кешені (бұдан әрі – ЭЕӨК) – есепке алу нүктесінде электр энергиясының шамасын және басқа да электрлік шамаларды өлшеу үшін өлшемдік дабылдың үздіксіз жүру жолын түзетін, техникалық және нормативтік құжаттамаға сәйкес байланыс желісімен өзара байланысқан (екінші тізбекпен) өлшемдік техниканың (ауқымды өлшемдік түрлендіргіштердің - автоматтандырылған өлшем құралдарының – электр энергиясының санауышының ток трансформаторлары (бұдан әрі – ТТ) және кернеу трансформаторлары (бұдан әрі – КТ)) құралдары жиынтығы;
29) электр энергиясын коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесі (бұдан әрі – ЭКЕАЖ) – есеп нүктесі арқылы жүретін электр энергиясының шамасын автоматты анықтауы үшін энергия нысандарда орнатылған ЭЕӨК өлшемдер нәтижесін жинау, беру және сұрыптаудың тиісті құрал-жабдықтарымен біріктірілген техникалық құралдар кешені.
Коммерциялық санауыштар ақпаратты жинақтау, сақтау, кодтау қызметін атқаруы және берілген уақыт аралығымен қуатты өлшеудің әрбір берілген сәтінде белгіленген, есепке алынған электр энергиясы туралы ақпаратты және коммерциялық есепке алудың мәліметтерін жинау және сақтау қондырғыларына автоматты түрде беріп отыруы тиіс;
30) электр энергиясының техникалық (бақылаулық) есебі – электр станциясы, қосалқы станциялар, кәсіпорын және т.с.с. ішінде электр энергиясының жұмсалуын бақылаудың есебі;
31) тиімді бейтарапты жерге тұйықталған электрлік желі – 1 кВ жоғары кернеудегі үш фазалы электр желісі, ондағы жер үстінде тұйықталған коэфициенті 1,4-тен аспайды.
Үш фазалы электр желісінде жер үстінде тұйықталған коэфициенті басқа және екі басқа фазасының осы нүктеде тұйықтауға дейін фазалар мен жердің арасындағы әлеуеттердің түрлілігіне басқа және екі басқа фазаның жерге тұйықтау нүктесінде бүлінбеген фаза мен жердің арасындағы әлеуеттің түрлілік қарым-қатынасымен анықталады;
32) тікелей жерге тұйықталған бейтарап – тікелей немесе аз кедергі арқылы жерге тұйықталған қондырғыға жалғанған трансформатор немесе генератор бейтарабы;
33) оқшауланған бейтарап – жерге тұйықталған қондырғыға жалғанбаған немесе оған дабыл, өлшем, қорғау құралдары және көп кедергісі бар осыған ұқсас қондырғы арқылы жалғанған трансформатор немесе генератор бейтарабы;
34) жерге тұйықтау – жерге тұйықтау қондырғысы бар электр қондырғысы немесе құрал-жабдықтар, қандай да бір желі нүктесінің мақсатты электрлік жалғанымы;
35) қорғаныстық жерге тұйықтау – электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында орындалатын жерге тұйықтау;
36) жұмыстық жерге тұйықтау – электр қондырғылардың жұмысын қамтамасыз ету үшін қажетті электр қондырғылардың ток жүргізу бөлігінің қандай да бір нүктесін жерге тұйықтау;
37) 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғыларды нөлдеу – электр қауіпсіздігі мақсатында атқарылатын тұрақты токтың желісіндегі көздің жерге тұйықталған нүктесімен бірфазалы ток көзінің тікелей жерге тұйықталған шықпасымен, үш фазалы ток желісіндегі тікелей жерге тұйықталған генератор немесе трансформатор бейтарабымен кернеу астында қалыпты емес электр қондырғылар бөліктерінің мақсатты жалғанымы;
38) жерге түйісу – электр қондырғыларының кернеудегі ток жүру бөліктерінің жермен кездейсоқ жалғануы. Корпусқа тұйықтау деп кернеу астында қалыпты емес конструкциялық бөліктермен электр қондырғының кернеу астындағы бөліктерінің кездейсоқ жалғануы аталады;
39) жерге тұйықтау құрылғысы – жерге тұйықтағыштың және жерге тұйықтағышты өткізгіштердің жиынтығы;
40) жерге тұйықтағышты – өткізгіш немесе жермен жанасып жатқан сымдардың өзара металды жалғануының жиынтығы;
41) жасанды жерге тұйықтағыш – арнайы жерге тұйықтау мақсатында орындалатын жерге тұйықтағыш;
42) табиғи жерге тұйықтағыш – жерге тұйықтау мақсатында пайдаланылатын өндірістік және басқа мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстардың, коммуникацияның электр өткізгіш бөліктерінің жермен жанасуы;
43) басты жерге тұйықтаушы шина – 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғылардың жерге тұйықтау құрылымы болып табылатын және әлеуетті теңдестіру мен жерге тұйықтау мақсатында бірнеше сымдарды жалғауға арналған шина;
44) ашық өткізгіштік бөлігі - кернеу астында қалыпты емес, бірақ оқшаулануы бүлінген кезде кернеу астында қалуы мүмкін, адамның жанасуына бөгетсіз электр қондырғының электр өткізгіш бөлігі;
45) сыртқы өткізгіштік бөлігі – электр қондырғысының бөлігі болып табылмайтын электр өткізгіштік бөлігі;
46) ток жүргізу бөлігі – жұмыс кернеуі астындағы жұмыс үрдісінде жатқан электр қондырғыларының электр өткізгіштік бөлігі;
47) жерге тұйықтаушы өткізгіш – жерге тұйықталатын бөлікті жерге тұйықтағышпен жалғайтын сым;
48) қорғаушы өткізгіш – электр қауіпсіздігі мақсатына арналған өткізгіш;
49) қорғаушы жерге тұйықтаушы өткізгіш – қорғау үшін жерге тұйықтауға арналған қорғаушы өткізгіш;
50) әлеуетті теңестірудің қорғаныстық өткізгіші – әлеуетті қорғаныстық теңестіру үшін арналған қорғаныстық өткізгіш;
51) нөлдік қорғаушы өткізгіш – қорек көзінің тұйықтап жерге қосылған бейтарабына ашық өткізгіштік бөліктерді қосуға арналған 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғылардағы қорғаушы өткізгіш;
52) нөлдік жұмыстық өткізгіш – бір фазалы ток көзінің жерге мығым тұйықталған, тұрақты ток желісінде жерге мығым тұйықталған ток көзімен, үш фазалы ток желісінде генератор немесе трансформатордың жерге мығым қосылған бейтарабымен қосылған 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қабылдағыштардың қорегі үшін пайдаланылатын өткізгіш;
53) нөлдік жұмыспен үйлестірілген және нөлдік қорғаушы өткізгіш – нөлдік қорғаушы үйлестіру функциясы және нөлдік жұмыс өткізгіш;
54) жайылу аймағы – жерге тұйықтау және нөлдік әлеует аймағы арасындағы жердің аумағы;
55) нөлдік әлеует аймағы – электрлік әлеуеті нөлге тең деп қабылданатын қандай да бір жерге тұйықтауыштың ықпал аймағынан тыс жатқан жердің аумағы;
56) жерге тұйықтау қондырғыдағы кернеу – жерге тұйықтаушы қондырғыға ток кірісінің нүктесі және нөлдік әлеует аймағы арасындағы жерге тұйықтағыштан ток өткенде пайда болатын кернеу;
57) жанасу кернеуі – адамның бір мезгілде жанасуы кезінде өткізгіш бөліктердің арасында немесе екі электр өткізгіштердің арасындағы кернеу;
58) қадам кернеуі – адам қадамының ұзындығына тең деп қабылданатын бір-бірінен 1 м қашықтықтағы жер үстіндегі екі нүктенің арасындағы кернеу;
59) тікелей жанасудан қорғау – кернеу астындағы токөтер бөліктерге жанасуды болдырмас үшін қорғау;
60) жанама жанасу кезіндегі қорғау – оқшаулаудың бүлінген кезінде кернеу астында қалған ашық өткізгіш бөліктерге жанасқан кезде электр тоғының зақымдануынан қорғау;
61) жерге тұйықтағыш қондырғының кедергісі – жерге тұйықтағыштен жерге енген токқа жерге тұйықтағыш қондырғыдағы кернеудің қарым-қатынасы;
62) бірыңғай емес құрылыммен жердің эквивалентті меншікті кедергісі – біртекті құрылымды жердің меншікті кедергісі жердің бірыңғай құрылымындағыдай мәнге ие.
Осы Қағидаларда қолданылатын «меншікті кедергі» термині бірыңғай құрылымды жер үшін «эквивалентті меншікті кедергісі» ретінде түсінген жөн;
63) қорғаушы автоматты ажырату – бір немесе бірнеше фазалы өткізгіштердің тізбегінің, қажет болса электр қауіпсіздігі мақсатында нөлдік жұмыстық өткізгіштің автоматты ажырауы.
Қағидаларда пайдаланылатын қолданылатын «қоректі автоматты ажырату» терминін «қоректі қорғаныштық автоматты ажырату» ретінде түсінген жөн;
64) әлеуетті теңдестіру – әлеуеттің теңдігіне қол жеткізу үшін өткізгіш бөліктердің электрлік жалғанымы;
65) әлеуетті қорғау теңдестіру – электр қауіпсіздігі мақсатында орындалатын әлеуетті теңдестіру.
Осы Қағидаларда қолданылатын «әлеуетті теңдестіру» терминін «әлеуетті қорғау теңдестіру» ретінде түсінген жөн;
66) әлеуетті теңестіру – жер немесе еден бетіндегі әлеуеттің әркелкілігін (кернеу қадамын) жерде, едендегі немесе оның бетінде салынған және жерге қосылатын қондырғыға жалғанған қорғаушы өткізгіштер көмегімен немесе жердің арнайы жабынын қолдану жолымен төмендету;
67) негізгі оқшаулама – өзінің негізгі мақсатынан тыс, тікелей жанасудан қорғау қамтамасыз ететін ток жүретін бөліктерді оқшаулау;
68) қосымша оқшаулама – жанама жанасу кезінде қорғау үшін негізгі оқшаулауға қосымша орындалатын 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғыларындағы тәуелсіз оқшаулау;
69) қосарлы оқшаулама – негізгі және қосымша оқшауламаның жиынтығы;
70) күшейтілген оқшаулама – қосарлы оқшауламамен қамтамасыз етілетін қорғаушы тең бағалы электр тогының зақымдауынан қорғайтын дәрежені қамтамасыз ететін 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғылардағы оқшаулама;
71) аз кернеу – ауыспалы токтың 42 В және тұрақты токтың 110 В көп емес кернеу;
72) бөлектеуші трансформатор – бірінші реттік орамасы қорғаушы электрлік бөлектеуші тізбектің көмегімен екінші реттік орамадан бөлектенген трансформатор;
73) қауіпсіз бөлектеуші трансформатор – аз кернеулі тізбектің қорегі үшін арналған бөлектеуші трансформатор;
74) қорғаушы экран – басқа тізбектің ток жүргізу бөліктерінен электр тізбегін немесе өткізгіштерді бөлектеуге арналған өткізгіш экран;
75) тізбекті қорғанышты электрлік бөлектеу:
қосарлы оқшауламаның;
негізгі оқшаулама мен қорғаушы экранның;
күшейтілген оқшауламаның көмегімен 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғыларда бір электрлік тізбекті екінші электрлік тізбектен бөлектеу;
76) өткізбейтін (оқшаулайтын) үй-жайлар (аймақтар) – қорғаушы жанама жанасу кезінде еден мен қабырғаның жоғары кедергісін қамтамасыз ететін және онда жерге тұйықталған электр өткізгіш бөліктері жоқ үй-жайлар, алаңдар, аймақтар;
77) өндірістік жиіліктің сынақ кернеуі – тәжірибелік синусоидты, берілген уақыт ішінде сынақтың белгілі бір жағдайларында электр құрал-жабдықтарының сыртқы және ішкі оқшауламасы шыдауы тиіс 50 Гц жиіліктегі кернеудің қолданыстағы мәні;
78) қалыпты оқшаулауы бар электр құрал-жабдықтары – найзағайдан қорғау бойынша қарапайым шаралар кезінде атмосфералық асқын кернеулердің әрекетіне ұшырайтын электр қондырғыларды пайдалануға арналған электр құрал-жабдықтары;
79) жеңілдетілген оқшаулауы бар электр құрал-жабдықтары – атмосфералық асқын кернеулердің әсеріне ұшырамайтын электр қондырғыларды ғана қолдануға арналған немесе өндірістік жиіліктегі сынақ кернеуінің амплитудалы мәнінен аспайтын, атмосфералық асқын кернеулердің амплитудалы мәнін шектейтін мәнмен шектелетін найзағайдан қорғаудың арнайы қондырғысымен жабдықталған құрал-жабдықтар;
80) аппараттар – барлық санаттағы кернеудің ажыратқыштары, айырғыштары, бөлектеуіштері, қысқа тұйықтауыштары, сақтандырғыштар, токшектеуіш реакторлары, конденсаторлары, кешенді экрандандырылған ток сымдары;
81) нормаланбаған өлшенетін шама – абсолюттік мағынасы нормативті нұсқаулармен регламенттелмеген шама. Бұл жағдайда құрал-жабдықтардың жағдайын бағалау көрінеу жақсы мінездемеге ие біртипті құрал-жабдықтардағы ұқсас өлшемдердің мәліметтерімен немесе қалған сынақтар нәтижесімен салғастыру жолымен жүргізіледі;
82) электр жабдықтарының кернеу класы – осы электр жабдықтарының жұмысына арналған электрлік жүйенің атаулы кернеуі;
83) жылыстау жолының тиімді ұзындығы – ластану және сыздану жағдайында оқшаулатқыштың немесе оқшаулатқыш құрылымның электрлік беріктігін айқындайтын жылыстау жолы ұзындығының бөлігі;
84) жылыстау жолының меншікті тиімді ұзындығы – электр қондырғысы жұмыс істейтін желідегі неғұрлым көп жұмыстық фазааралық кернеуге жылыстау жолының тиімді ұзындығының қатынасы;
85) жылыстау жолының ұзындығын пайдалану коэффиценті (k) - оқшаулатқыштың немесе оқшаулатқыш құрылымның жылыстау жолының ұзындығын пайдалану тиімділігін есепке алатын түзету коэффициенті;
86) ластану дәрежесі (бұдан әрі – ЛД) – электр қондырғылардың оқшаулатқышының электрлік беріктігін төмендетуге атмосфера ластануының әсерін есепке алатын көрсеткіш;
87) ластану дәрежесінің картасы (бұдан әрі – ЛДК) – ЛД бойынша аумақты аудандастыратын географиялық карта;
88) тарату құрылғысы (бұдан әрі – ТҚ) – электр энергиясын қабылдау және тарату үшін қызмет ететін және коммутациялық аппараттардан, жинақтаушы және жалғаушы шиналардан, көмекші құрылғылардан (компрессорлы, аккумуляторлы және басқа), сондай-ақ қорғаныстық, автоматтық құрылғы мен өлшеуіш аспаптарынан тұратын электр қондырғысы;
89) ашық тарату құрылғысы (бұдан әрі – АТҚ) – барлық немесе негізгі құрал-жабдықтары ашық ауада орналастырылған ТҚ;
90) жабық тарату құрылғысы (бұдан әрі – ЖТҚ) – құрал-жабдықтары ғимарат ішінде орналасқан ТҚ.
Құрама ажыратқыш деп өздігінен және рұқсатсыз түрде жерге тұйықтаудың (жерге тұйықтаудың) ажыратылуы мен тұйықтағыштың қосылуын болдырмайтын ажыратқыш пен жерге қосқыштардың жетегін механикалық және электрлік блоктауы, стационарлы жерге тұйықтау (жерге тұйықтағыштардың) дәйекті түрде көзделген құрылым және оқшауламаның беріктігіне қатысты айырғыштарға қойылатын талаптарды қанағаттандыратын ажыратылған қалыптағы ажыратқыш;
91) жинақы тарату құрылғысы – жинақталған немесе жинақтау үшін толық дайындалған түрде жеткізілетін аппараттары, қорғау және автоматикалық құрылғысы қоса орнатылған блоктардан немесе толықтай жекелей жабық шкафтардан тұратын ТҚ.
Ішкі қондырғыға арналған жинақы тарату құрылғысы қысқаша ЖТҚ деп белгіленеді. Сыртқы қондырғы үшін арналған жинақы тарату құрылғысы қысқаша СЖТҚ деп белгіленеді;
92) қосалқы станция – электр энергиясын түрлендіру және тарату үшін қызмет ететін және трансформаторлардан немесе энергияны өзге түрлендіргіштерден, тарату құрылғыларынан, басқару құрылғылары мен көмекші құралымдардан тұратын электр қондырғысы.
Қандай да бір қызметіне байланысты қосалқы станциялар трансформаторлық немесе түрлендіргіш деп аталады;
93) қоса салынған қосалқы станция (қоса салынған ТҚ) – негізгі ғимаратқа тікелей жанасқан қосалқы станция (ТҚ);
94) кіріктірілген қосалқы станция (кіріктірілген ТҚ) – негізгі ғимараттың контурына кіретін жабық қосалқы станция (жабық ТҚ);
95) цех ішіндегі қосалқы станция – өндірістік ғимараттың (ашық немесе жеке жабық бөлмеде) ішінде орналасқан қосалқы станция;
96) жинақталған трансформаторлық (түрлендіргіш) қосалқы станция – трансформаторлардан (түрлендіргіштерден) және жинақталған немесе жинақтау үшін толықтай дайындалған түрде жеткізілетін блоктардан (ЖТҚ немесе СЖТҚ және басқа элементтерден) тұратын қосалқы станция. Жинақталған трансформаторлық (түрлендіргіш) қосалқы станциялар (ЖТС, ЖТС) немесе олардың бөліктері жабық үй-жайда орналастырылса, ішкі қондырғыларға, ашық ауада орнатылатындары – сыртқы қондырғыларға жатқызылады;
97) бағаналы (діңгекті) трансформаторлық қосалқы станция – барлық құрал-жабдықтары жоғарыда, қосалқы станцияның қоршауын қажет етпейтін құрылымдарда немесе ӘЖ тіректерінде орнатылған ашық трансформаторлық қосалқы станциялар;
98) тарату пункті (бұдан әрі – ТП) – қосалқы станция құрамына енбейтін түрлендірусіз және трансформацияланусыз бір кернеуде электр энергиясын қабылдауға және таратуға арналған ТЖ;
99) камера – аппараттар мен шиналарды орнатуға арналған үй-жай;
100) жабық камера – барлық жағынан жабық және тұтас (торлы емес) есіктері бар камера;
101) қоршалған камера – жартылай тұтас емес қоршаудан немесе толық қорғаушы қуыстары бар камера.
Аралас қоршаулар ретінде тұтас табақтар мен торлардан тұратын қоршаулар түсіндіріледі;
102) жарылғыш камера – жарылғыш дәлізге немесе сыртқа шығу есігі бар және онда орнатылған аппараттардың зақымдалуы кезінде ықтимал авариялық салдарды оқшаулауға арналған жабық камера;
103) қызмет көрсету дәлізі – аппараттар мен шиналарға қызмет көрсетуге арналған ЖТҚ шкафтарының немесе камераларының бойындағы дәліз;
104) жарылыс дәлізі – жарылыс камерасының есіктері шығарылған дәліз;
105) түрлендіру агрегаты – агрегаттың жұмысы мен оны қосуға қажетті трансформатордың, сондай-ақ құралдар мен аппараттың бір немесе бірнеше жартылай өткізгішті түрлендіргіштерінен тұратын жабдықтың жинағы;
106) жартылай өткізгішті түрлендіргіш – түрлендіргіштің жұмысы мен оны қосу үшін қажетті әуе немесе сумен салқындату жүйесі бар шкафтарда немесе жақтауларда орнатылған жартылай өткізгіш тетіктердің (басқарылатын немесе басқарылмайтын), сондай-ақ құралдар мен аппараттардың жиынтығы;
107) қоректендіретін жарық беруші желі – қосалқы станцияның тарату құрылғысынан немесе электр берілісінің әуелік желілерінен СҚ, СТҚ, БТҚ-на дейін тармақталған желі;
108) бөлу желісі – СҚ, СТҚ, БТҚ-нан бөлу пункттеріне, жарықтандыруды қоректендіретін қалқандар мен орындарға дейінгі желі;
109) топтық желі – қалқандардан шамдалдарға, ашалы розеткаларға және басқа да электр қабылдағыштарға дейінгі желі;
110) сыртқы жарықтандыруды қоректендіру пункті – сыртқы жарықтандырудың топтық желісін қуат көзіне қосуға арналған электр тарату құрылғысы;
111) түнгі режимнің фазасы – түнгі уақытта ағытылмайтын сыртқы жарықтандырудың бөлу желісі немесе қоректену фазасы;
112) сыртқы жарықтандыруды басқарудың каскадты жүйесі – сыртқы жарықтандырудың топтық желісі учаскесінің тізбекті қосылуын жүзеге асыратын жүйе;
113) шамдалдың зарядтау сымдары – желіге қосу үшін (ішінде ашалы ойығы немесе жанасу қыспақтары, желіге шамдалды қосу орнының кәбілдері немесе сымдары жоқ шамдал үшін) онда орнатылған ашаны ойықтар немесе жанасу қыспақтарынан шамдалдағы орнатылған шамдардың қысқыштары мен аппараттарына дейінгі шамдалдың ішіне төселетін сымдар;
114) кәбілдік желі – май толтырылған желілер үшін, тіреу бөлшектері мен шеткі, бітеуіш және шеткі муфталары (бітемелері) бар бір немесе бірнеше қосарлас кәбілдерден тұратын, одан басқа май қысымы дабылының жүйесі және қоректендіру аппараттарымен оның бөлек импульстар немесе электр энергиясын беру желісі;
115) кәбілдік құрылыс - онда кәбілдерді, кәбілді жалғастырмаларды, сондай-ақ май толтырылған кәбілдік желілердің қалыпты жұмысын қамтамасыз етуге арналған маймен жабдықталатын аппараттарды және басқа да жабдықтарды орналастыруға арналған арнайы құрылыс. Кәбілдік құрылыстарға мыналар жатады: кәбілді туннель, каналдар, қораптар, блоктар, шахталар, қос едендер, кәбілді эстакадалар, галереялар, камералар, қоректендіретін пунктер;
116) кәбілді туннель – кәбілдерді және кәбілді муфталарды орналастыруға арналған тіреу конструкциялары орналастырылған, кәбілді ұзына бойына төсеуге, кәбіл желілерін жөндеуге және қарауға мүмкіндік беретін еркін өтпелі жабық құрылыс (дәліз);
117) кәбілді канал – жерге, еденге, жабынға және оған ұқсас (ішінара немесе толық) кіріктірілген, онда жабынды алып тастағанда ғана кәбілдерді төсеуді, қарауды және жөндеуді жүргізуге болатын және жабық, өте алмайтын құрылыс;
118) кәбілдік шахта – биіктігі қимасы жағынан бірнеше есе үлкен, адамдар оның жанынан жүруі үшін (өтпелі шахта) саты және қапсырмамен жабдықталған немесе толықтай алынбалы немесе жартылай қабырғалы (өте алмайтын шахта) тік кәбілді құрылыс;
119) кәбілдік қабат – еден және төсем немесе жабынның шығыңқы бөліктерінің арасы кемінде 1,8 м қашықтығы бар, еденмен және жабынмен, төсеммен шектелген ғимараттың бір бөлігі;
120) кәбілдік блок – кәбілдерді төсеу үшін оларға жатқызылатын құдықтары мен құбырлары (каналдары) бар кәбілді құрылыс;
121) кәбілдік камера – блоктарға кәбілдерді тарту үшін немесе кәбілдік муфталарды төсеу үшін алынбалы-салынбалы бітеу бетон плитамен жабылатын жер асты кәбілдік құрылысы. Оған кіруге арналған қақпағы бар камера кәбілдік құдық деп аталады;
122) кәбілдік эстакада – жерүсті немесе жерасты, ашық, көлденең немесе еңіс тартылған кәбілдік құрылыс. Кәбілдік эстакада өтпелі немесе өтпелі емес болуы мүмкін;
123) кәбілдік галерея – жер үсті немесе жер асты, толық немесе жартылай жабық (бүйір қабырғалары жоқ) көлденең немесе еңіс тартылған өтпелі кәбілдік құрылыс;
124) қосарлы еден – қабаттар арасындағы аражабынды және (бүкіл алаңда немесе оның бір бөлігінде) алынбалы-салынбалы плиталары бар үй-жайдың еденмен және қабырғамен шектелген қуысы (алаңның он бағытына немесе бір бөлігіне);
125) төмен немесе жоғары қысымды май толтырылған кәбілдік желі – желілері ұзақ уақыт бойы жол берілген артық қысымы мыналарды құрайды:
қорғасын қабықтағы төмен қысымды кәбілдер үшін - 0,0245-0,294 МПа (0,25-3,0 кгс/см²);
алюминий қабықтағы төмен қысымды кәбілдер үшін - 0,0245-0,49 МПа (0,25-5,0 кгс/см²);
жоғары қысымды кәбілдер үшін 1,08-1,57 МПа (11-16 кгс/см²);
126) төмен қысымды май толтырылған кәбілді желінің секциясы – бітеуіш муфталардың немесе бітеуіш және шеткі муфталардың арасындағы желілердің учаскесі;
127) қосалқы қоректендіру пункт – қосалқы қоректендіретін аппараттары мен (қоректі бак, қысым багі, қосалқы қоректендіру агрегаты және басқалары) құрал-жабдығы бар жер үсті, жер асты және жердегі құрылыс;
128) бөлу құрылғысы – бір фазалы шеткі муфталар мен болат құбырдың шеті арасындағы жоғары қысымды кәбілдік желінің бөлігі;
129) қосалқы қоректендіретін агрегат – жоғары қысымды кәбіл желісін маймен жабдықтауды қамтамасыз етуге арналған бактардан, сорғылардан, құбырлардан, орағытпа клапандардан, вентильдерден, автоматика қалқанынан және басқа құрал-жабдықтан тұратын автоматты түрде істейтін құрылғы;
130) В-І класының аймақтары – ашық ыдыстардағы ТЖС құю немесе сақтау, технологиялық аппараттарды тиеу мен түсіру кезінде, жұмыстың қалыпты тәртібі кезінде ауамен жарылыс қауіпті қоспаны түзуі мүмкін осындай қасиетпен және осындай мөлшерде ТЖС жанғыш газдары немесе буы бөлінетін үй-жайларда орналасқан аймақтар;
131) В-Іа класының аймақтары – қалыпты пайдалану кезінде жанғыш газдары (тұтанудың төмен шоғырлану шегіне қарамастан) немесе ТЖС буы ауамен жарылыс қауіпті қоспалар түзілмейтін, олар тек қана ақаулардың немесе авариялардың салдарынан қалыптасуы мүмкін үй-жайларда орналасқан аймақтар;
132) В-Іб класының аймақтары – қалыпты пайдалану кезінде ТЖС буы немесе жанатын газдар ауамен жарылыс қауіпті қоспалар түзілмейтін, тек қана ақаулардың немесе аварияның салдарынан қалыптасуы мүмкін мынадай айырмашылықтармен ерекшелінетін үй-жайларда орналасқан аймақтар:
1) бұл аймақтардағы жанғыш газдардың тұтануының жоғары төмен шоғырлану шегіне ие болатын (15 %) және рұқсат етілетін шоғырлану шегінде өткір иісі бар;
2) газ түріндегі сутектің айналымымен байланысты, технологиялық үрдістің шарттары бойынша үй-жайдың бос орнының 5%-ынан аспайтын көлемде жарылыс қауіпті қоспаның түзілуін болғызбайтын, үй-жайдың жоғарғы бөлігінде ғана жарылыс қауіпті аумағы бар өндірістік үй-жай. Жарылыс қауіпті аймақ еденнің деңгейінен санағанда, бірақ крандық жолдан биік емес, (су электролизінің үй-жайлары, оталдырғыш және тартымды аккумулятор батареялардың зарядтау станциялары) егер ондай болса, үй-жайдың жалпы биіктігінің 0,75 белгісімен шартты түрде алынады.
Осы Қағидалардың 131-тармағының 2) тармақшасы сутекті салқындатуымен турбогенераторлары бар электр машиналық үй-жайларға табиғи қоздырумен сыртқа тарта желдетуді қамтамасыз еткен жағдайда қолданылмайды, бұл электр машиналардың үй-жайлары қалыпты ортаға ие.
В-Іб класына, сондай-ақ жанғыш газдар мен ТЖС үй-жайдың бос аймағының 5 %-нан аспайтын көлемде жарылыс қауіпті қоспаны дайындау үшін жеткіліксіз, аз мөлшерге ие жанғыш газдарымен және ТЖС-мен жұмыстар ашық алау қолданылмай жүргізілетін зертхана аймағы мен басқа да үй-жайлар жатқызылады. Жұмысы жүргізілетін бұл аймақтар, егер жанғыш газдары мен ТЖС жұмыстары сорып шығаратын шкафтар мен сыртқа тартатын шатырлар астында жүргізілсе, жарылыс қауіптілерге жатпайды;
133) В-Іг класының аймақтары – сыртқы қондырғылар кеңістігі: ТЖС немесе жанғыш газдары бар технологиялық қондырғылар, (осы Қағидалардың 1399-тармағына сәйкес жүргізілетін электр жабдықты таңдау, сыртқы компрессорлы қондырғыларды қоспағанда), ТЖС немесе жанғыш газдары бар жерасты және жерүсті резервуарлары (газгольдерлер), ТЖС құйып және ағызып алатын эстакадалары, қалқып жүрген мұнай қабыршақтарын тұндырғыш бөгеттер, ашық мұнай тұтқыштары торлары және т.б.
В-І г класының аймағына, сондай-ақ В-І, В-Іа және В-ІІ кластарының жарылыс қауіпті аймақтары бар үй-жайларының сыртқы қоршау құрылысы артының ойықтарындағы кеңістік (шыны блоктарымен толтырылған терезелердің ойығы кірмейді) кез келген кластың жарылыс қауіпті аймақтарындағы үй-жайлардың сыртқа тарта желдету жүйесінен ауаны шығару үшін құрылғы орнатылған болса, олар сыртқы жарылыс қаупінің шегінде болса, сыртқы қоршайтын құрылымның кеңістігі; жанар газдар мен ТЖС бар технологиялық аппараттардың және сыйымдылықтың тыныс және сақтандырғыш қақпақшаларының кеңістігі жатады;
134) В-ІІ класының аймақтары – жұмыстың қалыпты режимі кезінде ауамен жарылыс қауіпті қоспаларды пайда болуға қабілетті, осындай қасиеттермен және осындай мөлшерде өлшенген жанғыш күйіне өтетін тозаң бен талшық бөлінетін үй-жайларда орналасқан аймақтар.
В-ІІа класының аймақтары – қалыпты пайдалану кезінде осы тармақта көрсетілген қауіпті жағдайлар болмайтын үй-жайларда орналасқан аймақтар олар тек қана ақаулар немесе авария нәтижесінде болуы мүмкін.
3. Электр қондырғыларында қолданылатын электр жабдығы мен материалдар белгіленген тәртіпте бекітілген, техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттардың талаптарына сәйкес болуы тиіс.
4. Қолданылатын машиналардың, аппараттардың, құралдардың және басқа да электр жабдықтардың, сондай-ақ кәбілдердің және сымдардың құрылымы, орындалуы, оларды орнатудың тәсілі және оқшаулау класы желілердің немесе электр қондырғысының параметрлеріне, қоршаған ортаның жағдайына және осы Қағидалардың тиісті тарауларының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
5. Электр қондырғыларында қолданылатын электр жабдығы, кәбілдер мен сымдар өздерінің қалыптасқан, кепілдендірілген және есептелген сипаттамаларымен осы қондырғы жұмысының шарттарына сәйкес болуы тиіс.
Пайдалануда қосымша торлардың, қорғаушы, технологиялық үрдістің автоматтандырылуы мен басқару аппаратурасы мен қондырғыларының қалыпты жұмыстың шарттары (жұмыс параметрлерінің номиналды ауытқуы, рұқсат етілетін температурасы, діріл, кедергілер деңгейі және басқалар) қамтамасыз етіледі.
6. Электр қондырғылары және олармен байланысты құрылымдар қоршаған ортаның әсер етуіне берік болуы немесе осы ықпалдан қорғалуы қажет.
7. Электр қондырғыларының құрылыс және санитариялық-техникалық бөлігі (ғимараттың құрылымы және оның элементтері, жылыту, желдету, сумен жабдықтау және басқалар) осы Қағидаларда келтірілген қосымша талаптарды міндетті түрде орындау кезінде қолданыстағы құрылыс нормаларына және қағидаларына (бұдан әрі – ҚНжҚ) сәйкес орындалуы қажет.
8. Электр қондырғылары дірілдің, электр өрістерінің, шудың әсер етуі немесе қоршаған ортаның зиянды ластануы туралы қолданыстағы директивалы құжаттардың талаптарын қанағаттандыру қажет.
9. Электр қондырғыларында қалдықтарды: химиялық заттар, майлар, қоқыстар, техникалық суларды және т.б. жинау және жою қарастырылуы қажет. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қолданыстағы талаптарға сәйкес аталмыш қалдықтардың су қоймасына, нөсер суды ағызу жүйесіне, сайларға, сондай-ақ осы қалдықтарға арналмаған аймақтарға түсу мүмкіндігі болмауы тиіс.
10. Электр қондырғыларының схемасын, құрылымын және құрылысының кестесін таңдау мен жобалау техникалық-экономикалық салыстырулар, сенімді және қарапайым схемаларды қолдану, түрлі-түсті және басқа тапшы материалдарды, құрал-жабдықтардың және т.б. аз жұмсау, пайдалану тәжірибесін есепке ала отырып жаңа техниканы енгізу негізінде жүргізіледі.
11. Электр коррозиясының немесе топырақтық коррозияның қаупі туындаған кезінде құрылыстарды, құрал-жабдықты, құбырларды және басқа да жер асты коммуникациясын қорғау бойынша тиісті шаралар алдын ала қарастырылады.
12. Электр қондырғыларында олардың жеке элементтеріне жататын бөліктерді (түсін, таңбасын, жазуларын, электр жабдығының тиісті орналасуын, схемалардың көрнекілігін және қарапайымдылығын) оңай тану мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
13. Әр электр қондырғысында атаулары бір шиналардың түстік және әріптік-цифрлық белгілері бірдей болуы қажет.
Шиналар былайша белгіленеді:
1) ауыспалы үш фазалы ток кезінде: А фазалы шиналар – сары түспен, В фазалы – жасыл, С фазалы – қызыл, нөлдік жұмыс – көгілдір, нөлдік қорғаушы ретінде қолданылатын осы шина – сары және жасыл түсті жолақпен;
2) ауыспалы бір фазалы ток кезінде: ток көзі ораманың басына қосылған А шинасы – сары түспен, ораманың соңына қосылған В – қызыл түспен.
Егер бір фазалы шиналар үш фазалы жүйенің тармағы болған жағдайда тиісті үш фазалы ток шиналары ретінде белгіленеді;
3) тұрақты ток кезінде: оң шина (+) – қызыл түспен, теріс (-) – көк және нөлдік жұмыс М – көгілдір түспен;
4) резервті – резервтелетін негізгі шина ретінде егер резервті шина негізгі шиналардың кез келгенін ауыстыра алатын болса, онда ол негізі шиналардың түстерінің көлденең жолақтарымен белгіленеді.
Түстік белгі, егер ол сондай-ақ қарқынды салқындау үшін немесе тотығуға қарсы қорғау үшін көзделген болса, шиналардың жалпы ұзындығы бойынша орындалуы қажет.
Түстік белгілеу неғұрлым қарқынды салқындату немесе тоттануға қарсы қорғаныс үшін көзделген жағдайда шинаның ұзына бойы ұзындығы бойынша орындалуы тиіс.
Егерде түстік немесе тек әріптік-түстік белгілеу немесе шинаның қосылған орындарында түстік белгінің әріптік-сандықпен үйлесуі болған кезде түстік белгілеуді шинаның ұзына бойы ұзындығында орындауға жол беріледі; егерде оқшауланбаған шиналар кернеуде болған кезеңде қарау үшін қолжетімсіз болған кезде, онда оларды белгілемеуге рұқсат беріледі. Бұл жағдайда электр қондырғыға қызмет көрсеткен кезде қауіпсіздік және көріктілік деңгейі төмендемеуі тиіс.
14. Тарату қондырғыларында шиналарды (зауытта жасалған КТҚ басқа) орналастыру кезінде мынадай талаптарды сақтау қажет:
1) ауыспалы үш фазалы ток көзінде жабық тарату қондырғыларындағы шиналарды былайша орналастыру қажет:
құрама және айналыс шиналары, сондай-ақ секциялық шиналардың барлық түрлері тігінен орналасқан кезде А-В-С – жоғарыдан төмен; көлденең орналасқан кезде, еңкейіңкі немесе үшбұрыш тәріздес, біршама алыстағы А, ортадағы В, қызмет көрсету дәлізіне жақын С;
құрама шиналардан тармақталған – егер шиналарға қызмет көрсету дәлізінен (орталықтан үш дәліз болған жағдайда) қарайтын болсақ, сол жақтан оң жаққа қарай А-В-С;
ауыспалы үш фазалы токтың төрт және бес сымды торында кернеу тогы 1 кВ электр қондырғыларда:
тігінен орналасқан жағдайда – үстінен төмен қарай А-В-С-N - RE (REN);
көлденең немесе еңкейіңкі түрде орналасқан кезде – біршама алыс тұрған шина – А, қызмет көрсету дәлізіне жақын - RE (REN) орналасу реттілігі – А-В-С-N- RE (REN);
құрама шиналардан тармақталған – егер шиналарға қызмет көрсету дәлізінен (орталықтан үш дәліз болған жағдайда) қарайтын болсақ, сол жақтан оң жаққа қарай RE (REN) шиналарынан бастап;
2) ашық тарату құрылғыларында ауыспалы үш фазалы ток көзінде шиналар былайша орналасуы қажет:
құрама және айналыс шиналары, сондай-ақ секциялық шиналардың, тұйықталған мойнақтардың және шеңбер, біржарымдық және т.б. схемалардағы мойнақтардың барлық түрлерінде жоғары кернеудегі басты трансформатордың жағынан А шинасы болуы қажет;
ашық тарату құрылғыларындағы құрама шиналардан тармақталған шиналардың жағынан трансформаторға қарағанда шиналардың жалғасуы сол жақтан оң жаққа қарай А-В-С қосылуы қажет.
Ұялардағы тармақталған шиналардың орналасуы олардан тәуелсіз орналасуы құрама шиналарға қатысты бірдей болуы қажет;
3) тұрақты ток көзінде шиналар мынадай тәртіппен орналасуы қажет:
құрама шиналар тігінен орналасқан кезде: жоғары М, ортаңғы (-) және төменгі (+);
құрама шиналар көлденең орналасқан кезде: шиналарға қызмет көрсету дәлізінен қарағанда неғұрлым алыс орналасқан М, ортадағы (-) және жақын (+);
құрама шиналар тармақталған: шиналарға қызмет көрсету дәлізінен қарағанда сол жақ шина М, ортадағы (-) және оң жақ (+).
Осы Қағидалардың 13-тармағының 1) - 3) тармақшасында келтірілген кейбір жағдайларда талаптардан ауытқуға жол беріледі, егер олардың орындалуы елеулі күрделі электр қондырғыларға байланысты (әуелік желілер (бұдан әрі – ӘЖ) сымдарын транспозициялау үшін қосалқы станцияның жанына арнайы тіреулердің орнатылуын қажет етеді) немесе егер қосалқы станцияда трансформацияның екі немесе одан да көп сатысы қолданылса.
15. Қондырғысы 1 кВ дейінгі электр үй-жайларда егер жергілікті жағдайлар бойынша осындай қорғану, қандай да бір басқа мақсатқа қажет болса, жанасудан қорғаушы оқшауланған және оқшауланбаған ток жүргізу бөліктерін қолдануға жол беріледі. Бұл ретте қолжетімді бөліктер әдеттегі қызмет көрсетуде олармен жанасу қаупімен қатар келмейтіндей орналасуы тиіс.
16. Барлық қоршайтын және жабылатын құрылғылар жергілікті талаптарға сәйкес жеткілікті механикалық берік болуы тиіс. Кернеу тогы 1 кВ жоғары болғанда қоршайтын және жабылатын металл құрылғының жуандығы кемінде 1 мм болуы қажет. Механикалық ақаулардан кәбілдер әуе қорғау сымдары үшін арналған құрылғылар машиналарға, аппараттарға және құралдарға орнатылуы тиіс.

2. Электрмен жабдықтау және электр желілері

1. Жалпы ережелер

17. Электрмен жабдықтау желілерінің жүйесін жобалау мен электр қондырғыларын қайта жаңғырту кезінде мынадай мәселелер қарастырылады:
1) кернеудің басқа класс желілерімен қайта құрастырылатындары мен қайта құрастырылатын қолданыстағы электр желілерінің оңтайлы үйлесімділігін есепке ала отырып, электрмен жабдықтау жүйелері мен электр жүйелерінің келешектегі дамуы;
2) ведомстволық тиесілігіне қарамастан, электр желілерінің әрекет ету аймағында орналасқан барлық тұтынушылардың кешенді орталықтандырылған электрмен жабдықтауды қамтамасыз етілуі;
3) келешекке белгіленген шекті деңгеймен ҚТ тогын шектеу;
4) электр энергиясының шығынын азайту.
Бұл ретте, кешенде технологиялық резервтеудің экономикалық тиімділігін және мүмкіндігін есепке ала отырып, ішкі және сыртқы электрмен жабдықтау қарастырылады.
Резервтеу мәселесін шешу кезінде электр қондырғы элементтерінің жүктелу қабілеті, сондай-ақ технологиялық жабдықтағы қордың бар болуы есепке алынады.
18. Электрмен жабдықтау жүйелерін дамыту мәселесін шешу кезінде жөндеу, апаттық және апаттан кейінгі режимдер есепке алынады.
19. Энергия жүйесінің нысандары болып табылатын өзара резервтелетін тәуелсіз ток көзін таңдау кезінде, жүйелі ауыр авариялар кезінде осы ток көздерінде кернеу тогының бір мезгілде ұзақ мерзімге жоғалуы, сондай-ақ энергия жүйесінің электр бөлігіндегі ақаулары кезінде релелік қорғаушы мен автоматиканың әрекетінде кернеу тогының толық жоғалуы немесе бір мезгілде тәуелді аз уақытқа төмендеуі есепке алынады.
20. Электр желілерін жобалау оларға қызмет көрсетудің түрі (тұрақты кезекшілік, үйдегі кезекшілік, көшпелі бригадалар және т.б.) есепке алынып жүзеге асырылады.
21. Кернеу тогы 3-35 кВ электр желілерінің жұмысы резистор немесе доға сөндіруші реактор арқылы жерге тұйықтау, бейтараптамамен, сондай-ақ оқшауланған бейтараптамамен қарастырылған.
110 кВ электр желілерінің жұмысы тұйық жерге қосылған, сондай-ақ тиімді жерге тұйықталған бейтараптамамен қарастырылуы тиіс.
220 кВ электр желілерінің жұмысы тек қана тұйық жерге қосылған бейтараптамамен қарастырылуы тиіс.
Тұйықталған ток сыйымдылығының қарымталануы токтық тұрақты режимі кезінде қолданылуы тиіс:
1) ӘЖ темір-болат және металл тіреулері бар 3-20 кВ желілерінде және барлық 35 кВ және 10 А жоғары желілерде;
2) ӘЖ темір-болат және металл тіреулері жоқ: 3-6 кВ және 30 А жоғары кернеу тогы; 10 кВ және 20 А жоғары; 15-20 кВ және 15 А жоғары кезінде;
3) схемада 6-20 кВ трансформатор-генератор (генераторлық кернеу тогында) блоктарынан – 5 А жоғары.
Токтың жерге 50 А аса тұйықталуы кезінде екіден кем емес жерге тұйықтау доға сөндіргіш реактор қолданылады.

2. Электр қабылдағыштардың санаттары және электрмен
жабдықтаудың сенімділігін қамтамасыз ету

22. Электрмен жабдықтаудың сенімділігін қамтамасыз етуге қатысты электр қабылдағыштар мынадай үш санатқа бөлінеді:
І санаттағы электр қабылдағыштар – электрмен жабдықтаудағы үзілісі адамдардың өміріне қауіп төндіретін, кәсіпорындардың экономикасына айтарлықтай зардап тигізетін, негізгі қымбат жабдықтың зақымдалуы, өнімнің жаппай бүлінуі, күрделі технологиялық үрдістің бұзылуы, коммуналдық шаруашылықтың аса маңызды элементтерінің қызмет етуінің бұзылуына әкеліп соғатын электр қабылдағыштар.
І санаттағы электр қабылдағыштардың құрамынан іркіліссіз жұмысы адам өміріне қауіп төндірудің, жарылыстардың, өрттердің және негізгі қымбат тұратын құрал-жабдықтардың бұзылуының алдын алу мақсатында өндірістің авариясыз тоқтамауына қажет электр қабылдағыштардың ерекше тобы бөлінеді.
ІІ санаттағы электр қабылдағыштар – өнімнің жаппай шығарылмауына, жұмысшылардың, механизмдердің және өнеркәсіптік көліктің жаппай тоқтап тұруына, қала және ауыл тұрғындарының айтарлықтай санының қалыпты қызметінің бұзылуына әкелетін электр қабылдағыштар.
ІІІ санаттағы электр қабылдағыштар – І және ІІ санаттағы электр қабылдағыштарға жатпайтын электр қабылдағыштар.
23. І санаттағы электр қабылдағыштар екі тәуелсіз өзара резервтегі қорек көздерінен электр энергиясымен жабдықталады, қорек көздерінің біреуінен электрмен жабдықтаудың бұзылуы кезінде олардың электрмен жабдықталу үзілісі қоректі автоматты қалпына келтіру уақытында болуына ғана жол беріледі.
І санаттағы электр қабылдағыштардың ерекше тобын электрмен жабдықтау үшін тәуелсіз өзара резервтейтін үшінші қорек көзінен қосымша қоректендіру көзделген.
Электр қабылдағыштардың ерекше тобына арналған үшінші тәуелсіз қорек көзі және І санаттағы қалған электр қабылдағыштарға арналған екінші тәуелсіз қорек көзі ретінде жергілікті электр станциялары, энергия жүйесіндегі электр станциялар (жекелей, генераторлық кернеу шиналары), тоқтаусыз қоректендірудің арнайы агрегаттары, аккумуляторлық батареялар және т.б. қолданылады.
Егер электрмен жабдықтаудың резервтелуімен технологиялық үрдістің қажет үздіксіздігін қамтамасыз ету мүмкін болмаса немесе электрмен жабдықтаудың резервтелуі экономикалық лайықсыз болса, технологиялық резервтеу жүргізіледі.
Аса күрделі тоқтаусыз технологиялық үрдісі бар І санаттағы жұмыс тәртібі қалпына келуі үшін ұзақ уақытты қажет ететін, техникалық–экономикалық негіздемелері бар электр қабылдағыштардың электр жабдықталуы технологиялық үрдістің ерекшеліктерімен анықталатын қосымша талаптар қойылатын екі тәуелсіз өзара резервтейтін қорек көздері арқылы жүзеге асырылады.
24. ІІ санаттағы электр қабылдағыштар екі тәуелсіз өзара резервтейтін ток көздері арқылы электр энергиясымен қамтамасыз етіледі.
ІІ санаттағы электр қабылдағыштар үшін қорек көзінің біреуінен электрмен жабдықтау бұзылған кезде, кезекші қызметкерлердің немесе жедел-көшпелі бригаданың қимылымен резервтік қоректі қосу үшін қажет уақытқа электрмен жабдықтауда үзіліске жол беріледі.
25. ІІІ санаттағы электр қабылдағыштар үшін электрмен жабдықтау жүйесінің зақымдалған элементін жөндеуге немесе ауыстыруға арналған электрмен жабдықтаудағы үзіліс уақыты 1 тәуліктен аспаса, электрмен жабдықтау бір қорек көзінен жүзеге асырылады.

3. Кернеудің деңгейлері және оны реттеу, реактивті қуатты қарымталау

26. Кернеуді реттеу құрылғылары ең көп жүктемелер кезінде номиналды 105 %-дан төмен емес және осы желілердің ең аз жүктемелері кезінде 100 %-дан аспайтын таратушы желілер қосылған 6-20 кВ кернеуі бар станциялар мен қосалқы станциялар кернеулерінің сақталуын қамтамасыз етуі тиіс.
27. Тұтынушыда орналастырылатын реактивті қуатты қарымталау құрылғылары осы тұтынушының электр құрылғыларын жалғау шарттарының көрсетілген шегіндегі реактивті қуатты энергожүйесінің тұтынуын қамтамасыз етуі тиіс.
28. Электр желілеріндегі реактивтік қуаттың қарымталау құрылғыларын таңдау және орналастыру қолданыстағы реактивті қуатты қарымталау бойынша нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады.

3. Өткізгіштерді қыздыру, токтың экономикалық тығыздығы
және тәж шарттары бойынша таңдау

1. Қолданылу аясы

29. Қағидалардың осы тарауы электр өткізгіштердің (оқшауланбаған және оқшауланған өткізгіштер, кәбілдер және шиналар) қыздыру, токтың экономикалық тығыздығы және тәждің шарттары бойынша қимасын таңдауда қолданылады. Егер осы шарттар бойынша анықталған өткізгіштің қимасы басқа шарттар бойынша (ҚТ токтарында жылулық және электр динамикалық беріктілік, кернеудің жоғалуы және ауытқуы, механикалық беріктік, асқын жүктелуден қорғау) талап етілетін қимадан кем болса, осы шарттармен талап етілетін ең үлкен қима қолданылуы тиіс.

2. Қыздыру бойынша өткізгіштердің қималарын таңдау

30. Кез келген мақсаттағы өткізгіштер тек қалыпты режимді ғана емес, авариядан кейінгі, жөндеу жұмыстары кезіндегі және желі, шиналар секциялары арасындағы токтың бірқалыпты таралмауы және т.б. режимді ескергенде мүмкін болатын шекті рұқсат етілетін қыздыруға қатысты талаптарды қанағаттандыруы тиіс. Қыздыруды тексеру кезінде желінің осы элементінің орташа жарты сағаттық тогының ең көбі, жарты сағаттық токтың максимумы қабылданады.
Электр қабылдағыштардың қайта-қысқа мерзімді және қысқа мерзімді жұмыс тәртібінде (жалпы ұзақтық циклі 10 мин дейінгі және жұмыс кезеңі уақыты 4 мин артық емес) қыздыру бойынша өткізгіштер қимасын тексеру үшін есептік ток ретінде ұзақ режимге келтірілген ток қабылданады. Бұл ретте:
1) мыс өткізгіштер үшін қимасы 6 мм² дейін, ал алюминий өткізгіштері үшін қимасы 10 мм² дейінгі ток ұзақ жұмыс тәртібіндегі құрылғыларға арналғанындай қабылданады:
2) мыс өткізгіштер үшін қимасы 6 мм² асатын, ал алюминий өткізгіштері үшін қимасы 10 мм² асатын ток мүмкін болатын токтың коэффициентіне көбейтіндісімен анықталады, мұндағы ТҚС.в.- салыстырмалық бірліктердегі жұмыс кезеңінің ұзақтығы (циклдің ұзақтылығына қатысты қосудың ұзақтылығы).
31. Қоршаған ортаның температурасына дейін өткізгіштердің суытылуы үшін жеткілікті болатын қосулар арасында тоқтату және қосу ұзақтығы 4 минуттан аспайтын қысқа мерзімді жұмыс режимі үшін ең көп жіберілетін токтар қайта–қысқа мерзімді, режим нормалары бойынша анықталады. Қосудың 4 минуттан асатын ұзақтығы кезінде, сондай-ақ қосылулар арасында жеткіліксіз ұзақтықтағы тоқтауы кезінде, ең көп рұқсат етілетін токтар ұзақ жұмыс тәртібіндегі құрылғылар үшін қолданылатындай анықталады.
32. Номиналдықтан төмен жүктемедегі қағаз сіңдірілген оқшауламасы бар 10 кВ кернеу кәбілдері үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 1-кестеде көрсетілген қысқа мерзімді асқын жүктемеге рұқсат етіледі.
33. Авариядан кейінгі режимді жою кезеңінде егер осы тәуліктің басқа кезеңдерінде жүктеме номиналдықтан аспаса, 5 тәулік ішінде 6 сағаттан аспайтын ұзақтықтағы жүктеме максимум уақытына номиналды полиэтиленді оқшауламасы бар кәбіл үшін асқын жүктеме 10 %-ға дейін, ал поливинхлоридті оқшауламасы бар кәбілдер үшін 15 %-ға дейін болуға рұқсат етіледі.
Апаттан кейінгі режимдегі жойылу кезеңінде қағаздық оқшаулануы бар 10 кВ дейінгі қуаттандырылған кәбілдер үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 2-кестеде көрсетілген деңгейде 5 тәулік ішіндегі жүктеме қолданылады.
15 жылдан асқан қолданыстағы кәбілдік желілер үшін асқын жүктемелер 10 % төмендетілуі тиіс.
Кернеуі 20–35 кВ кәбілді желілерде асқын жүктемеге рұқсат етілмейді.
34. Қалыпты жүктеме және апаттан кейінгі асқын жүктеме талаптары кәбілдерге және оларда орналастырылған жалғастырушы және шеткі муфталарға және шеткі бітемелерге қойылады.
35. Үш фазалық токтың төрт өткізгіштік жүйесінде нөлдік жұмыс өткізгіштерінде фазалық өткізгіштердің өткізгішті кемінде 50 % болуы тиіс; қажет болған жағдайларда ол өткізгіштердің фазалық өткізгіштігі 100 %-ға көтерілуі қажет.
36. Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 12 - 15 және 22-кестелерінде келтірілген температурадан мейлінше ерекшеленетін ортада салынған кәбілдер, оқшауланбаған және оқшауланған өткізгіштер мен шиналар үшін, сондай-ақ қатты және иілгіш ток өткізгіштері үшін рұқсат етілетін ток ұзақтығын анықтағанда осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 3-кестеде келтірілген коэффициенттер қолданылады.

3. Резеңке және пластмасса оқшауламасы бар сымдар,
баулар және кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар

37. Резеңке және поливинилхлорид оқшауламасы бар сымдар, резеңке оқшауламасы бар баулар, қорғасын, поливинилхлорид және резеңке қабықшаларымен резеңке және пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 - 11-кестелерінде келтірілген. Олар: талсым +65, қоршаған ауа +25 және жердің +15^оС температурасы үшін қабылданған.
Бір құбырға төселетін (немесе көп талсымды өткізгіштің талсымы) желілердің санын анықтау кезінде үш фазалы ток жүйесінің төрт желілі нөлдік жұмыс өткізгіші, сондай-ақ жерге тұйықтаушы және нөлдік қорғаушы өткізгіштері есепке қабылданбайды.
Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 және 5-кестелеріндегі мәліметтер оларды төсеу орны (ауада, жабындарда, іргетастарда) мен құбырлар санына қарамастан қолданылады.
Қораптарда, сондай-ақ жаймаларда түйіндермен төселген кәбілдер мен желілер үшін жіберілетін ұзақ мерзімді токтар қабылдануы тиіс: желілер үшін – осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 және 5-кестелері бойынша құбырларға төселген желілерге арналған сияқты, ауаға салынған кәбілдер үшін – 6 - 8-кестелер бойынша. Құбырларға, қораптарға, сонымен қатар шоқ түрінде лоттардағы бір уақытта қойылған өткізгіштер саны төрттен асатын болса, ашық (ауада) орнатылған өткізгіштер тәрізді 5 пен 6 үшін 0,68; 7-9 үшін 0,63 және 10-12 үшін 0,6 төмендетілген коэффициентті енгізумен, токтар 4 және 5-кестеге сәйкес қабылдануы тиіс.
Екінші тізбектегі сымдар үшін төмендетілген коэффициенттер енгізілмейді.
38. Бір қатарлы төсеуде (шоқтарда емес) жаймаларға төселген сымдар үшін, ауада орнатылған сымдар сияқты ұзақ мерзімді токтар рұқсат етіледі.
Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 12-кестесінде көрсетілген төмендетілген коэффициентті қолдана отырып ашық (ауада) орнатылған дара сымдар мен кәбілдерге арналғанындай, қораптарда төселген сымдар мен кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 4 - 7-кестелерінде көрсетілгендей қабылданады.
39. Қорғасын, алюминий немесе поливинилхлоридті қабықшадағы кәбілдік қағаз сіңдірілген оқшауламасы бар кернеуі 35 кВ дейінгі кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар кәбілдер талсымының рұқсат етілетін температурасына сәйкес қабылданады:

Номиналды кернеу, кВ	3 дейін	6	10	20 және 35
Кәбіл талсымының рұқсат етілетін температурасы, оС	+80	+65	+60	+50

40. Жерге төсейтін кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 13, 16, 19 - 22-кестелерінде көрсетілген. Олар жердің 120 см к/Вт меншікті кедергісі кезінде және жердің +15⁰С температурасында бір кәбілден көп емес 1,7–1,0 м тереңдіктегі орда төсеу есебімен алынған.
Жоғарыда аталған кестеде көрсетілген токтық жүктемеге қажет 120 см к/Вт ерекшеленетін жердің меншікті кедергісі кезінде, осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 23-кестеге сәйкес түзету коэффициенттері қолданылады.
41. Суда төселетін кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 13, 16, 22, 21-кестелерде келтірілген. Олар судың +15⁰С температурасы есебімен алынған.
42. Ауада, ғимараттың іші мен сыртында төселетін кәбілдердің кез келген санында және ауаның +25⁰С температурасындағы төселетін кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5 қосымшасының 14, 19, 20, 21, 23, 24-кестелерінде келтірілген.
43. Жердегі құбырларда төселінетін дара кәбілдер үшін, ауада, жердің температурасына тең температурада төселген кәбілдерге арналғанындай, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар қабылданады.
44. Кәбілдерді аралас төсегенде суытудың неғұрлым нашар жағдайларындағы учаске үшін, егер оның ұзындығы 10 м асатын болса, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар қабылдануы тиіс. Аталған жағдайларда үлкен қимадағы кәбілді қыстырмалар қолданылады.
45. Жерге бірнеше кәбілдерді төсеген кезінде (құбырлардағы төсеуді қоса алғанда) осы Қағидалардың 5-қосымшасының 26-кестесінде көрсетілген коэффициенттерді енгізу арқылы, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар төмендетілуі тиіс. Бұл ретте резервтік кәбілдер есепке алынбауы керек.
Аралықтары 10 мм кем қашықтықта бірнеше кәбілдерді жерге төсеуге рұқсат етілмейді.
46. Май және газ толтырылған бір талсымды сауытталған кәбілдер, сондай-ақ жаңа құрылымды кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтарды өндіруші-зауыттар белгілейді.
47. Блоктарда орнатылған кәбілдер үшін, рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар эмпирикалық формула бойынша анықталады

І=а b c I₀

мұндағы I₀ - осы Қағидалардың 5-қосымшасының 27-кестесінде көрсетілген қола және алюминий талсымы бар 10 кВ кернеулі үш талсымды кәбіл үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді ток; а – блоктағы кәбілдің орналасуына және қимасына байланысты осы Қағидалардың 5-қосымшасының 28-кестесінде таңдалатын коэффициент; b – кәбілдің кернеуіне байланысты таңдалатын коэффициент:

Кәбілдің номиналды кернеуі, кВ	3 дейін	6	10
Коэффициент b	1,09	1,05	1,0

с – барлық блоктың орташа тәуліктік жүктемесіне байланысты таңдалатын коэффициент:

Орташа тәуліктік жүктеме Sорт.тәул /Sном	1	0,85	0,7
Коэффициент с	1	1,07	1,16

Жұмыс кәбілдері ажыратылғанда, олар жұмыс істесе, блоктың нөмірленбеген каналдарында резервтік кәбілдерді орнатуға болады.
48. Блоктардың арасындағы қашықтыққа байланысты таңдалатын коэффициенттерге көбейту арқылы бірдей конфигурациялы екі параллельді блоктарға орналастырылған кәбілдер үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар төмендетілуі тиіс:

Блоктар арасындағы қашықтық, мм	500	1000	1500	2000	2500	3000
Коэффициент	0,85	0,89	0,91	0,93	0,95	0,96

49. Оқшауланбаған сымдар және боялған шиналар үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді токтар осы Қағидалардың 5-қосымшасының 29 - 35-кестелерінде келтірілген. Ауаның +25 С температурасында оларды +70 С қыздырудың рұқсат етілетін температурасы есебінен алынған.
ПА500 және ПА600 маркалы алюминий қуыс сымдары үшін рұқсат етілетін ұзақ мерзімді ток қабылданады:

Сымның маркасы	ПА500	ПА600
Ток, А	1340	1680

50. Тік бұрышты қимадағы шинаны орналастырғанда осы Қағидалардың 5-қосымшасының 33-кестесінде келтірілген токтың жалпақтығы сызықтар ені 60 мм дейінгі шиналар үшін 5 % дейін және сызықтар ені 60 мм асатын шиналар үшін 8 % төмендетілуі тиіс.
51. Үлкен қимадағы шиналарды таңдаған кезде беттік әсерден және жақындық әсерінен, салқындатудың анағұрлым жақсы жағдайларынан (қапшықтағы жолақтар санының азаюы, қапшықтың оңтайлы құрылымы, кескінді шиналардың қолданылуы және т.б.) ең аз туындаған қосымша шығындарды қамтамасыз ететін, өткізу қабілеті шарттары бойынша неғұрлым үнемді құрылымдық шешімдерді таңдау қажет.
52. Өткізгіштердің қимасы токтың экономикалық тығыздығы бойынша тексерілуі тиіс. Экономикалық лайықты қима S, мм², мына қатынастан анықталады:

осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесі бойынша таңдалатын берілген жұмыс жағдайлары үшін мұнда І – энергиялық жүйенің максимумындағы сағаттағы есептік ток, А; J_эк – токтың экономикалық тығыздығының қалыпты мәні, А/мм².
Көрсетілген есептеу нәтижесінде алынған қима жанындағы стандартты қимаға дейін дөңгелектенеді. Есептік ток қалыпты жұмыс тәртібі үшін қабылданады, яғни, апаттан кейінгі және жөндеу жұмыстары тәртібіндегі токтың ұлғаюы есептелмейді.
53. 330 кВ және одан жоғарғы кернеулі тұрақты және токтың ауыспалы электр берілісі желілерінің, сондай-ақ жүйе аралық байланыстар желілерінің, барынша көп сағатқа жұмыс істейтін қуатты және иілгіш ток өткізгіштерінің сымдар қимасын таңдау техникалық-экономикалық есептердің негізінде жүзеге асырылады.
54. Токтың экономикалық тығыздығын қанағаттандыру мақсатында электрмен жабдықтау сенімділігі шарттары бойынша қажеттен тыс желілер немесе тізбектің санын арттыру техникалық-экономикалық есептің негізінде жүзеге асырылады. Мұның өзінде желілер немесе тізбектердің санының көбеюін болдырмау үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесінде келтірілген нормалық мәндерді екі есе асыруға рұқсат етіледі.
Техникалық-экономикалық есептерде желінің екі ұшындағы құрал-жабдықтар мен тарату құрылғысының камерасын қоса алғанда, қосымша желіге енгізілетін барлық есептеулер есепке алынады. Желі кернеуін арттырудың тиімділігі тексеріледі.
Жүктеменің өсуі жағдайында токтың экономикалық тығыздығын қамтамасыз ету үшін қосымша желілерді төсеуде немесе бар сымдарды үлкен қимадағы сымдарға ауыстыру кезінде осы нұсқауларды басшылыққа алу керек. Мұндай жағдайларда желілердің құрал-жабдықтарын барлық алу және салу жұмыстарының толық бағасы, аппараттар мен материалдардың бағасы қоса есептелуі қажет.
55. Мыналар токтың экономикалық тығыздығы бойынша тексеріске жатпайды:
1) 4000-5000 дейін кәсіпорынның құрылыс жүктемесін максималды сағаттар саны ішінде пайдаланудағы 1 кВ дейінгі кернеудегі өнеркәсіптік кәсіпорындар мен ғимараттардың желілері;
2) кернеуі 1 кВ дейінгі жеке электр қабылдағыштардың тармақтануы, сондай-ақ өнеркәсіптік кәсіпорындар, тұрғын және қоғамдық ғимараттардың жарықтандыру желілері;
3) барлық кернеулердегі ашық және жабық тарату құрылғылары шегіндегі шина жасау және электр құрылғылардың жинақтық шиналары;
4) резисторларға, қосу реостаттарына және т.б. баратын өткізгіштер;
5) уақытша құрылыстар желілері, сондай-ақ қызмет мерзімі 3 - 5 жыл болатын құрылғылар.
56. Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесін қолданғанда мынаны басшылыққа алу қажет:
1) түнгі уақыттағы жүктеменің максимумында токтың экономикалық тығыздығы 40 %-ға артады;
2) 16 мм² және одан аз қиылысатын оқшауланған өткізгіштер үшін экономикалық тығыздық 40 %-ға артады;
3) n жүктемемен тарамдалған бірдей қимадағы желілер үшін экономикалық тығыздық желінің басында ғана k_у рет жоғарылайды, k_у формуламен анықталады:
k_у

мұнда І₁, І₂....,І_n – желінің жеке учаскелерінің жүктемелері; l₁, l₂....,l_n– желінің жеке учаскелерінің ұзындықтары; L – желінің толық ұзындығы;
4) n біртиптік, өзара резервтелген электр қабылдағыштардың (сумен жабдықтау сорғылары, түрлендіргіш агрегаттары және т.б.), қоректенуі үшін өткізгіштер қимасын таңдағанда, соның ішінде m бір мезгілде жұмыс істесе, токтың экономикалық тығыздығы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесінде келтірілген шамаға қарсы k_n рет артады,
k_n тең:

57. Ауылдық жерде жүктемедегі кернеуді реттейтін трансформаторларлы 35/6-10 кВ төмендеткіш қосалқы станцияларды қоректендіретін 35 кВ ӘЖ сымдардың қимасы токтың экономикалық тығыздығына байланысты таңдалуы керек. Сымдардың қимасын таңдауда есептік жүктеме ӘЖ пайдалануға қабылданған жылынан бастап есептегенде алдағы 5 жылға қабылданады. Ауылдық жерлерде 35 кВ желілерде резервтеуге арналған ӘЖ 35 кВ үшін, апаттан кейінгі және жөндеу жұмыстарындағы тәртіптегі электр энергиясымен тұтынушыларды қоректендіруді қамтамасыз етуге байланысты, сымдар минималды қималарын рұқсат етілетін ұзақ мерзімді ток бойынша барынша аз қолдану керек.
58. Қуатты аралық іріктеуге әуе сымдарының және кәбіл желілері талсымдарының экономикалық қимасын таңдау әр учаске үшін учаскелердің есептеулеріне сәйкес жүзеге асырылады. Бұл ретте учаскелер үшін экономикалық қима шамасының арасындағы айырмашылық стандарттық қималар шкаласы бойынша бір сатыдағы деңгейде орналасса, басым тартылған учаске үшін экономикалық сәйкес келетін бірдей сым қимасын рұқсат етілетін көршілес учаскелер үшін қабылдауға болады. Ұзындығы 1 км дейін тармақталған тармақталу жүргізілетін әуе желісіндегідей болса қабылданады. Тармақталудың үлкен ұзындығында экономикалық қима осы тармақтардың есептік жүктемесімен анықталады.
59. Осы Қағидалардың 5-қосымшасының 36-кестесінде көрсетілген кернеуі 6-20 кВ болатын электр берілісінің желілері үшін ток тығыздығының шамасы кернеуді реттеу мен реактивті қуатты қарымталауда қолданатын құралдарды есепке алғанда, рұқсат етілетін шектен жоғары электр энергиясының қабылдағыштарында кернеуден ауытқуды тудырмағанда ғана қолданылуы мүмкін.
60. Кернеу 35 кВ және одан жоғары болғанда өткізгіштің келтірілген радиусы, сондай-ақ өткізгіштердің тегіс еместік коэффициентін келтіріп, теңіз деңгейінен жоғары аталған электр қондырғыларының орналасқан биіктігіндегі орташа жылдық тығыздық шамасы мен ауаның температурасын есепке ала отырып, тәждің пайда болу жағдайлары бойынша тексерілуі тиіс.
Осының өзінде пайдалану кернеуіндегі анықталған кез келген өткізгіштің беткі қабатындағы ең үлкен кернеу өрісі орташа жалпы тәждің пайда болуына, сәйкес электр өрісінің бастапқы кернеуінен 0,9 аспауы тиіс.
Одан басқа, өткізгіштер үшін тәждерден радио кедергілердің рұқсат етілетін деңгейін шарттар бойынша тексеру қажет.

4. Қысқа тұйықталу шарттары бойынша электр
аппараттарын және өткізгіштерді таңдау

1. Жалпы талаптар

61. Қысқа тұйықталу (одан әрі – ҚТ) тәртібінде мыналар тексерілу қажет:
1) 1 кВ-тан асатын электр құрылғыларында:
электрлік аппараттар, ток өткізгіштер, кәбілдер және басқа да өткізгіштер, сондай-ақ олар үшін тіреу және ұстап тұратын құрылғылар;
ҚТ токтарының динамикалық қимылында сымдардың бір-біріне соғылуының алдын алу үшін 50 кА ҚТ және одан асатын соққылық токтағы электр берілісінің әуе желілері.
Бұдан басқа, тармақталған сымдары бар желілер үшін тармақталған сымдардың тірегіштері арасындағы қашықтық тірегіштер мен сымдар соғылған кезде зақымдалудың алдын алу үшін тексерілуі қажет.
Тез әрекет еткіш автоматты қайталап қосудың құрылғыларымен жабдықталған ӘЖ сымдары термиялық төзімділігі бойынша тексерілуі тиіс;
2) 1 кВ дейінгі электр құрылғыларында – тек үлестіруші қалқандар, ток сымдары және күштік шкафтар. Тек ҚТ тәртібіндегі ток трансформаторлары тексерілмейді.
ҚТ токтарын ажыратуға арналған немесе өзінің жұмыс жағдайы бойынша қысқа тұйықталу тізбегін қоса алатын аппараттар, бұдан басқа барлық мүмкін болатын ҚТ токтарында осы операцияларды жасай алатындай қабілетке ие болу керек.
ҚТ токтарына, олардың одан әрі қалыпты пайдалануына кедергі жасайтын электрлік, механикалық және деформациялық өзге де қирауға кез болмай, есептік жағдайларда осы токтарға шыдас беретін аппараттар мен өткізгіштер төзімді деп есептеледі.
62. Кернеуі 1 кВ асатын ҚТ тәртібінде тексерілмейтіндер:
1) электр динамикалық төзімділігі бойынша 60 А дейінгі номиналды токтағы қыстырмасы бар балқымалы сақтандырғыштармен қорғайтын аппараттар мен өткізгіштер;
2) термиялық төзімділігі бойынша олардың номиналды токтағы мен түріне тәуелді емес балқымалы сақтандырғыштармен қорғалған аппараттар мен өткізгіштер.
Егер оның ағыту қабілеті осы Қағидалардың шарттарына сәйкес таңдалған болса және осы тізбекте мүмкін болатын ең аз апаттық токты ажыратуға қабілетті болса, тізбек балқымалы сақтандырғышпен қорғалған болып есептеледі;
3) жеке электр қабылдағыштарға баратын тізбектегі өткізгіштер, соның ішінде жалпы қуаты 2,5 МВ^.А және жоғарғы кернеуі 20 кВ тең цехтық трансформаторларға, егер мынадай шарттар бір уақытта сақталған болса:
технологиялық үрдістің тәртібі жойылуын тудырмайтындай етіп орындалған қабылдағыштардың көрсетілген электр қабылдағыштардың ажыратылуы резервте сақтаудың қажетті деңгейі электрлік немесе технологиялық бөлімде көзделген;
ҚТ кезінде өткізгіштің бұзылуы жарылыс немесе өртті тудырмайды;
өткізгішті едәуір қиындықсыз ауыстыруға болады.
4) осы Қағидалардың 62-тармағының 3-тармақшасында көрсетілген жеке электр қабылдағыштарға өткізгіштер, сондай-ақ егер мұндай электр қабылдағыштар мен таратқыш тармақтар шағын кіші тарату орындары және шарттардың біреуі орындалса, өзінің мақсатына жауапсыз болып табылады;
5) трансформаторлар мен реактивті желілерді қоректендіретін 20 кВ дейінгі тізбектердегі ток трансформаторлары, қосылған өлшеуіш құралдар дәлдігінің қажетті класын қамтамасыз ете алмаса, ҚТ шарттары бойынша трансформацияның аса көтерілуі коэффициентін талап ететін жағдайларда; бұл ретте күштік трансформаторлар тізбектерінде жоғарғы кернеу жағында ҚТ тогына төзімді емес токтың трансформаторларын пайдалануды болдырмау керек, ал есепке алу құралдары кернеудің төменгі жағына қосылуы тиіс;
6) ӘЖ сымдары;
7) кернеу транформаторлары тізбектерінің аппараттары мен шиналары оларды жеке камераға немесе сақтандырғышқа немесе бөлек орнатылған қосымша резисторға орналастырғанда.
63. ҚТ токтарын анықтау үшін есептік схеманы таңдағанда осы электр құрылғылардың ұзақ мерзімді жұмыс жағдайларын көздеуіне сүйену және ұзақ пайдалануға көзделмеген электр құрылғыларын схемасының қысқа мерзімділік түрін өзгертуімен санаспау қажет. Электр құрылғылардың жөндеу және авариядан кейінгі жұмыстарындағы тәртіп схеманың қысқа мерзімділік өзгерістеріне қатысты емес.
Есептік схема пайдалануға енгізу жоспарланғаннан 5 жылға кем емес мерзімде қарастырылып отырған құрылғы электрлік байланысатын сыртқы желілер мен генераторлық көздердің даму келешегін есепке алуы тиіс.
Бұл ретте ҚТ токтарының есебін ҚТ бастапқы кезеңіне жақындата жүргізуге рұқсат етіледі.
64. ҚТ есептік түрі ретінде қабылданады:
1) үш фазалық ҚТ – қосалқы және тіреу болатын құрылғылары жатқызылатын аппараттар мен қатты шиналардың, электр динамикалық төзімділігін анықтау үшін;
2) үш фазалық ҚТ - аппараттар мен өткізгіштердің термиялық төзімділігін анықтау үшін; электр станциясының генераторлық кернеуінде – үш фазалық немесе екі фазалық, олардың қайсысының қызуы жоғары болатынына байланысты;
3) коммутациялық қабілеті бойынша аппараттарды таңдау – жерге (жерге үлкен токпен тұйықталу желілерінде) үш фазалық және бір фазалық ҚТ жағдайларынан пайда болатын белгілерден; егер сөндіргіш екі коммутациялық қабілеттілік белгісімен сипатталса – үш фазалық және бір фазалық – тиісінше шаманың екеуі бойынша.
65. ҚТ есептік тогы қарастырылып отырған тізбектің аппараттары мен өткізгіштері ҚТ кезінде неғұрлым ауыр жағдайларда қалған осы нүктесіндегі бұзылу жағдайларына сүйене отырып анықталады. Схеманың екі түрлі нүктесінде түрлі фазалардың жерге бір уақыттағы тұйықталу жағдайларымен санаспауға рұқсат етіледі.
66. Сөрелермен, жабындармен және т.б. бөлінетін қоректендіретін жинақтық шиналардан (желіден таралатын – негізгі тізбектің элементтерінен) бөлінген және реакторға дейінгі өткізгіштер мен аппараттар орналасқан жабық тарату қондырғыларының реактивті желілерінде, егер реактор сол ғимаратта орналасса және шиналарымен жалғанса реактор артындағы ҚТ тогы бойынша таңдалады.
Жинақтық шиналардан шиналық тармақтар бөлгіш сөрелерге дейін және соңғысындағы оқшауланған өткізгіш ҚТ-дан реакторға дейін таңдалуы тиіс.
67. Термиялық төзімділікті есептеу кезінде есептік уақыт ретінде жақын ажыратқыштың ҚТ орнына орнатылған негізгі қорғаныстың әрекетінің және осы ажыратқыштың толық ағытылу уақытының (доғаның жану уақытын қоса), (СЖТ-әрекетін қоса) қосындысынан пайда болатын уақыт жиынтығы алынады.
Негізгі қорғаныстың сезімтал емес аймағы бар болса (ток, кернеу, тежегіш және т.б. бойынша) термиялық төзімділікті ажыратқыштың толық сөну уақытын қоса осы аймақтағы зақымдануына әсер ететін қорғаныш әрекеті уақытына сүйене отырып қосымша тексеру қажет. Мұның өзінде ҚТ есептік тогы ретінде осы зақымдалу орнына сәйкес шамасы қабылданады.
Қуаты 60 МВт және одан асатын генераторлар тізбектерінде қолданылатын және осындай қуаттағы генератор – трансформатор блоктарының тізбектеріндегі аппатура мен ток сымдары ҚТ тогы 4 сек. уақыт өткізгіштігімен анықталатын термиялық төзімділікпен тексерілуі тиіс.

2. Аппараттар мен өткізгіштерді таңдау үшін қысқа
тұйықталу токтарын анықтау

68. Мыналар токтың экономикалық тығыздығы бойынша тексеруге жатпайды:
1 кВ және одан асатын электр қондырғыларында ҚТ токтарын ұстап тұратын құрылымдарға аппараттар мен өткізгіштерді таңдау үшін және анықтау үшін:
1) қарастырылған ҚТ нүктесінің қоректендіруіне қатысатын барлық көздер бір уақытта номиналды жүктемеде жұмыс атқарады;
2) барлық синхронды машиналар кернеудің автоматты реттеуіштеріне және қоздыруды еселеудің құрылғыларына ие;
3) ҚТ тогы аса үлкен мәнде болғанда қысқа тұйықталу орын алады;
4) барлық қоректену көздерінің электр қозғалтқыш күштері фаза бойынша сәйкес келеді;
5) әр сатының есептік кернеуі желінің номиналды кернеуінен 5 % жоғары қабылданады;
6) осы желіге жалғанған синхронды компенсаторлардың және асинхрондық электр қозғалтқыштардың ҚТ токтарына әсері есепке алынуы тиіс. Асинхрондық электр қозғалтқыштардың ҚТ тогына әсері, электр қозғалтқыштардың бірліктегі 100 кВт дейін қуаты болса, егер электр қозғалтқыштар ҚТ орнынан трансформацияның бір сатысымен бөлінсе, сондай-ақ, егер олар кез келген қуатта ҚТ орнынан екі немесе одан да көп трансформацияның сатысымен бөлініп тұрса, егер олардан ток ҚТ орнына негізгі ҚТ ток өтетін элементтер арқылы өтсе және олар айтарлықтай кедергіге (желілер, трансформаторлар және т.б.) ие болса ескерілуі керек.
69. 1 кВ жоғары электр қондырғыларда есептік кедергі ретінде электрлік машиналардың, күштік трансформаторлардың және автотрансформаторлардың, реакторлардың, әуе және кәбіл желілерінің, сондай-ақ ток сымдары индуктивті кедергісі қабылданады. Активті кедергі тек қана шағын қималы сымдары және болат сымдары бар тек ӘЖ, сондай-ақ үлкен активті кедергісі бар шағын қималы кәбілді желілер үшін есептеледі.
70. 1 кВ дейінгі электр қондырғыларда есептік кедергі ретінде оған тізбектің барлық элементтерінің индуктивті және активті кедергілерін қоса алғанда, тізбектің өткізгіш активті кедергілері қабылданады. Егер бұл ретте тізбектің толық кедергісі 10 % аса кішіреймесе, бір түрдің (активті немесе индуктивті) кедергісін елемеуге рұқсат етіледі.
71. 1 кВ дейінгі электр желілерінің төмендеткіш трансформаторлардан қоректену кезінде ҚТ тогын есептегенде, трансформаторға келген кернеу өзгеріссіз қалса бастапқы шартқа және оның номиналды кернеуге тең екендігіне сүйену қажет.
72. Ток шектеуші әрекеті бар балқымалы сақтандырғышпен қорғалған тізбектің элементтері электр динамикалық төзімдікке сақтандырғыш арқылы өтетін ҚТ токтың міндетті белгісіне қатысты тексеріледі.

3. Өткізгіштер мен оқшаулатқыштарды таңдау, қысқа
тұйықталу токтарының динамикалық әрекеттерінің
шарттары бойынша негізгі құрылғыларды тексеру

73. Қатты шиналарға ықпал ететін және олар арқылы оқшаулатқышқа берілетін және қатты құрылғыларды ұстайтын әрекеттер шиналық құрылғының механикалық тербелісін есепке алмағанда және фазалардағы токтар арасындағы ығысуды есепке ала отырып ең көп жылдам шамадағы үш фазалық ҚТ i_у бойынша есептеледі. Жекелеген жағдайларда шиналардың механикалық тербелісі және шиналардың құрылғысы есепке алынуы мүмкін.
Иілгіш өткізгіштерге және оларды қолдайтын оқшаулатқыштарға, құрылымдарға, шықпаларға әсер ететін күштің импульстары көршілес фазалар арасындағы екі фазалық тұйықталудың орта шаршылық (өту уақыты ішінде) тогы бойынша есепке алынады. Тармақталған өткізгіштер және иілгіш ток өткелдерінде ҚТ тогының өзара әрекеті дәл сол фаза өткізгіштерінде үш фазалық қолданыстағы шама бойынша анықталады.
Иілгіш ток сымдары шырматылудан тексерілуі қажет.
74. Өткерме және тіреу оқшаулатқыштарының қатты шиналарымен ҚТ кезінде берілген есептеумен табылған 110 сәйкес механикалық әрекет дара оқшаулатқыштарды қолданғанда ең төмен қиратқыш күштеменің тиісті кепілдік шамасының 60 % аспайтынын қолданғанда; біріккен тірегіш оқшаулатқыштарда - бір оқшаулатқыш қиратқыш күштеменің 100 % аспайтындай құрауы тиіс.
Құрамды салалы шиналарды қолданған кезде (көп сызықтық, екі швеллерден және т.б.) механикалық кернеулер фазалардың өзара әрекеттесуі мен әрбір шина элементтерінің өзара әрекетесуінен кернеудің арифметикалық сомасындай болады.
Қатты шиналар материалындағы ең көп механикалық кернеу үзілуден 0,7 уақытша кедергісінен асып түспеуі тиіс.

4. Қысқа тұйықталу кезіндегі қыздыру жағдайында өткізгіштерді таңдау

75. ҚТ кезінде өткізгіштердің қыздыру температурасы шекті рұқсат етілетін мынадай шамадан жоғары болмауы тиіс, ⁰С:

Шиналар:
мыс	300
алюминий	200
болат, тікелей байланысы жоқ	400
болат, аппаратқа тікелей қосылған	300
Кернеудегі қоректендірілген қағаз оқшаулағышы бар кәбілдер, кВ:
10-ға дейін	200
20 - 220	125
Мыс және алюминий талсымдары мен оқшаулағыштары бар кәбілдер мен оқшауланған сымдар:
Поливинилхлоридті және резеңке	150
Полиэтиленді	120
Оқшауланбаған мыс сымның керілуі кезінде, Н/мм2
20-дан кем	250
20 және одан көп	200
Оқшауланбаған алюминий сымның керілуі кезінде, Н/мм2
10-нан кем	200
10 және одан көп	160
Болат – алюминий сымдарының алюминий бөлігі	200

76. Осы Қағидалардың 60 және 61-тармақтарына сәйкес талап етілген жағдайларда кәбілдерді ҚТ токтарының қыздыруға қатысты кәбілдерін:
1) кәбілдің басында ҚТ-ға сүйене отырып бір құрылыс ұзындығының дара кәбілдері;
2) жаңа қималы әр учаскенің басында ҚТ-сүйене отырып ұзындық бойынша сатылы қималы дара кәбілдер;
3) тікелей шоқ артындағы ҚТ-ға сүйене отырып (ҚТ өтпе ток бойынша) екі немесе одан көп параллельді қосылған кәбілдердің шоғы тексерілуі тиіс.
77. АҚҚ тез әрекет ететін құрылғылармен жабдықталған өткізгіш желілер мен аппараттарды термиялық төзімділікке тексеру кезінде осындай желілер бойынша ҚТ тоғының өтуінің жиынтық ұзақтығының артуынан қыздырудың артуы есепке алынуы тиіс.
Қыздыруға тексерген кезде ӘЖ тарамдалған сымдары ҚТ жағдайларында жиынтық қималы бір сым ретінде қарастырылады.

5. Коммутациялық қабілеті бойынша аппараттарды таңдау

78. 1 кВ жоғары ажыратқыштар:
1) қалпына келетін кернеудің параметрлерін есепке ала отырып ажырату қабілеті бойынша;
2) қосқыштық қабілеті бойынша таңдалады. Бұл ретте генераторлық кернеу жағында орнатылған генераторлардың ажыратқыштары қарсы фазалар жағдайында синхронды емес қосылуға ғана тексеріледі.
79. Сақтандырғыштар ажырату қабілеті бойынша таңдалады. Бұл ретте, есептік ток ретінде сақтандырғыштардың ток шектеуіш қабілетін есепке алмай, бастапқы ҚТ тогын құрайтын қолданыстағы кезеңді шама қабылданады.
80. Жүктеме ажыратқыштары және қысқа тұйықтауыштары ҚТ-ға қосқан кезде пайда болған шекті рұқсат етілетін тогы бойынша таңдалады.
81. Бөліктеуіштер мен айырғыштарды ҚТ кезінде коммутациялық қабілеті бойынша тексеру талап етілмейді. Жүктелмеген желілерді, жүктелмеген трансформаторларды немесе параллельді тізбектердің теңдеу токтарын, ажырату-қосу үшін бөліктеуіштер мен айырғыштарды қолдану кезінде – бөліктеуіштер мен айырғыштар осындай ажырату-қосу тәртібі бойынша тексеріледі.

5. Электр энергиясын есепке алу және қуатты бақылау

1. Жалпы талаптар

82. Белсенді электр энергиясын есепке алу:
1) электр станциясының генераторларымен өндірілетін;
2) қосалқы станция мен электр станциясының жеке және шаруашылық қажеттілігіне тұтынылған;
3) электр станция шиналарынан таралатын желілер бойынша тұтынушылар мен көтерме сатып алушыларға тікелей босатылған;
4) басқа энергия жүйелеріне және мемлекеттерге босатылған немесе олардан алынған;
5) электр желілерінен тұтынушылар мен көтерме сатып алушыларға тікелей босатылған энергияның санын анықтауды қамтамасыз етеді.
83. Бұдан басқа, белсенді электр энергиясын есепке алу:
1) энергожүйе кернеулерінің түрлі кластарындағы электр желілеріне электр энергиясының түсуін анықтау;
2) теңгерімдік тиесілік шегінде шаруашылық субъектілерімен электр энергиясының теңгерімін құрастыру;
3) тұтынушылардың өздері берген тұтыну тәртібін және электр энергиясының теңгерімін сақтауды бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
84. Қуатты бақылау:
1) электр станциясының генераторларымен өндірілетін;
2) электр станциялары мен қосалқы станциялардың жеке және шаруашылық қажеттіліктеріне тұтынылатын;
3) тұтынушыларға тікелей электр станцияларынан таралатын желілер бойынша көтерме сауда сатып алушыларына және тұтынушыларға тікелей босатылатын;
4) басқа энергия жүйелеріне және мемлекеттерге босатылған немесе олардан алынған;
5) электр желілерінен көтерме сауда сатып алушыларына және тұтынушыларға тікелей босатылған белсенді қуат туралы ақпаратты басқарудың жоғары деңгейіне өлшеу (берілген аралықтарымен нақты уақыт режимінде), жинау, сақтау және тапсыруды қамтамасыз етеді.
Мұның өзінде:
электр энергиясын көтерме нарық субъектілері мен теңгерімдік тиесілік шекарасындағы шаруашылық субъектілерінің қуат теңгерімін құрастыруы;
көтерме нарық субъектілерінің қуат теңгерімі мен тұтыну тәртібін сақтауды бақылау мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.
85. Реактивті электр энергиясын есепке алу, егер осы мәліметтер бойынша берілген қарымталауыш құрылғылардың жұмыс тәртібіне есептеулер немесе бақылау жүргізілсе, тұтынушының электрмен жабдықтаушы ұйымнан алған немесе оған босатылған реактивті электр энергиясының санын анықтау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

2. Электр энергиясын есепке алу құралдарын орнату пункттері

86. Коммерциялық санауыштарды (соның ішінде коммерциялық есеп жүйесінің құрамына кіретіндер) электр энергиясы нарығының субъектілерімен электр энергиясын сатып алу-сату нүктелерінде және тұтынушы мен электрмен жабдықтаушы ұйымның желілерінің бөлініс шекарасында орнатылуы қажет.
87. Белсенді электр энергиясының коммерциялық санауыштары электр станцияларда:
1) генератормен өңделген барлық электр энергиясы есепке алынатындай әр генератор үшін осындай есеппен;
2) электр энергиясы ағымы бағытының өзгеруі мүмкін болатын кернеу генераторы шиналарының барлық жалғанымдары үшін - электр энергиясын екі бағытты санауышы;
3) жүйеаралық және мемлекетаралық электр берілісінің желілері үшін – босатылған және алынған электр энергиясын есепке алатын электр энергиясының екі бағытты санауышы;
4) тұтынушылардың иелігіндегі және электр станциясы шиналарынан таралатын барлық сыныптардағы кернеудің желілері үшін орнатылуға тиіс.
Электр станциялары шиналарынан таралатын 10 кВ дейінгі желілер үшін есептеу тізбегін, қыспақтау жанамасын орындау, сондай-ақ санауыштарды орнату үшін орын қарастыру қажет;
5) өз қажеттіліктерінің (ӨҚ) негізгі кернеу шиналары (1 кВ жоғары) қоректенетін барлық желілер және трансформаторлар үшін орнатылуы тиіс:
Санауыштар жоғары кернеу жағына орнатылады; егер электр станциясының ӨҚ трансформаторлары 35 кВ және одан жоғары шиналарынан немесе 10 кВ жоғары кернеуге бұғаттанудан тармақтарынан қоректенетін болса санауыштарды трансформаторлардың төменгі кернеуі жағына орнатуға жол беріледі;
6) электр станциясының ӨҚ тарату құрылғысына жалғанған сыртқы тұтынушылар мен шаруашылық қажеттілік желілері үшін;
7) коммерциялық есепке алуы бар жалғанымдар үшін орағытпа ретінде пайдаланылатын шина жалғаушы ажыратқыш (секцияаралық) үшін немесе әр орағытпалы ажыратқыш үшін – электр энергиясының екі бағытты санауышы орнатылуы тиіс.
Автоматтандырылған коммерциялық есепке алу жүйелерімен жабдықталған электр станцияларында көрсетілген жүйелер электр энергиясын орталықтандырылған коммерциялық, сондай-ақ техникалық есепке алу үшін пайдаланылады.
88. Қуаты 1 МВт дейінгі электр станцияларында активті электр энергиясының коммерциялық санауыштарын тек қана тарамдалатын желілер мен генераторлар үшін немесе ӨҚ трансформаторлары мен генераторлары үшін ғана орнатуға рұқсат беріледі.
89. Энергожүйенің қосалқы станциясында белсенді электр энергиясының коммерциялық санауыштары:
1) тұтынушылардың иелігіндегі электр берілісі желілерінен тарамдалатын әр желі үшін;
2) электр берілісінің жүйеаралық желілері үшін – босатылған және алынған электр энергиясын есепке алатын электр энергиясының екі бағытты санауышы, осы желілерден басқа энергия жүйелеріне тармақталу болғанда – осы энергия жүйелерінің қосалқы станцияларындағы кірмелерде алынған және босатылған электр энергиясын есепке алатын электр энергиясының екі бағытты санауышы;
3) ӨҚ трансформаторларында;
4) ӨҚ шиналарына қосылған сыртқы тұтынушылардың (кент және т.б.) немесе шаруашылық қажеттілік желілері үшін;
5) коммерциялық есепте бар, жалғаным үшін орағытпа ретінде қолданатын шина жалғастырғыш (секцияаралық) ажыратқыш үшін немесе әр орағытпа ажыратқыш үшін – электр энергиясының екі бағытты санауышы орнатылуы тиіс.
10 кВ дейінгі желілер үшін барлық жағдайларда қысқыштардың жинағы, есепке алу тізбектері орындалуы, сондай-ақ санауыштарды орнату орындары қарастырылуы тиіс.
90. Тұтынушыға иелігіндегі қосалқы станцияда белсенді электр энергиясының коммерциялық санауыштары:
1) қоректенетін кернеуде басқа тұтынушы немесе энергожүйенің басқа қосалқы станциясымен электрлік байланыс болмаса, тұтынушының қосалқы станциясының электр берілісі желілерінің кірмесінде (қабылдау соңында);
2) қоректенуші кернеуде басқа тұтынушының болуы немесе энергия жүйесінің басқа қосалқы станциясымен электрлік байланысы болғанда тұтынушының қосалқы станциясы трансформаторларының жоғары кернеу жағына орнатылады.
ҚТ тогы шиналарды дифференциалды қорғау сипаттамалары бойынша таңдалған ток трансформаторы жағдайларында электр энергиясын есепке алудың талап дәлдігін қамтамасыз етпесе, сондай-ақ қолданыстағы ток трансформаторларында 0,5 дәлдік сыныбындағы орама болмаса, трансформаторлардың төменгі кернеу жағына санауыштарды орнатуға жол беріледі.
Коммерциялық санауыштарды (КЕҚ, ҚЕҚҚ) қосу үшін күштік трансформаторлардың төменгі кернеу жағынан қосымша ток трансформаторлары жинақтарын орнату мүмкін болмаған жағдайда 6-10 кВ тарамдық желілерде есепке алуды ұйымдастыруға жол беріледі.
Тұтынушының екі немесе одан көп есепке алу орындары болғанда, сондай-ақ жиынтықты 1 МВт жоғары қуатты тұтыну кезінде электр энергиясын коммерциялық есепке алудың автоматтандарылған жүйесін қолдану қажет;
3) егер жоғары кернеу жағында өлшеу трансформаторларын қолдану басқа мақсатты қажет етпесе, күштік трансформаторлардың орташа және төменгі кернеуі жағына;
4) егер өз қажеттіліктеріне босатылған электр энергиясы ӨҚ трансформаторларында басқа санауыштармен есепке алынбаса; мұның өзінде санауыштарды төменгі кернеу жағына орнату қажет;
5) егер тұтынушылардың трансформаторлары мен желілерінен олардан басқа дербес теңгерімдегі сыртқы тұтынушы (субабонент) қоректенетін болса, негізгі тұтынушы мен сыртқы тұтынушының шекара бөлінісінде.
Әр тарификациялық топтың тұтынушылары үшін жеке коммерциялық санауыш орнатылады.
91. Коммерциялық есепке алу үшін активті және реактивті энергияны бір мезгілде есепке алатын коммерциялық санауыштарды қолдану кезінде реактивті энергияның жеке санауыштарын орнату талап етілмейді.
Реактивті энергияны бір мезгілде есепке алатын, активті энергияны коммерциялық есепке алу үшін микропроцессорлы санауыштарды қолдану кезінде реактивті энергияның жеке санауыштарын орнату талап етілмейді. Қалған жағдайларда реактивті электр энергиясының санауыштары орнатылады:
1) реактивті қуатты қолдануға рұқсат етілгендігін есепке ала отырып электр энергиясы үшін төлем жасайтын тұтынушылар үшін активті электр энергиясының санауыштары орнатылған схеманың сол элементтерінде;
2) егер энергожүйенің желілеріне берілген электр энергиясы үшін есеп айырысу жүргізілетін болса немесе берілген жұмыс тәртібін бақылауды жүзеге асыратын болса, тұтынушылардың реактивті қуат көздерінің жалғанымдарында орнатылады.
Егер тұтынушы тарапынан энергия жүйесінің келісімімен реактивті электр энергиясын энергожүйе желілеріне беру жүргізілсе, активті электр энергиясының коммерциялық санауыш орнатылған схеманың сол элементтерінде реактивті электр энергиясының екі бағытты санауышы орнатылады. Қалған жағдайларда реактивті электр энергиясын реверстенбеген санауышы орнатылады.

3. Коммерциялық санауыштарға қойылатын талаптар

92. Коммерциялық ретінде қолданылатын электр энергиясының санауышы сертификатталуы және Қазақстан Республикасының өлшемдер бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің тізіліміне енгізілуі тиіс.
Әрбір орнатылған коммерциялық санауыш бекіту құрылғысында қаптамасы, тексерілген таңбасы бар пломбалары, ал электр санауыштардың қысқыштар қатарына қол жетімділікті болдырмайтын, басқа құрылғыда немесе қысқыш қалпағында электрмен жабдықтаушы және (немесе) энергия беруші ұйымның пломбасы болуы тиіс.
Жаңадан орнатылатын санауыштарда орнатылған мерзімі 12 айдан аспайтын тексеру пломбасы болуы тиіс.
93. Үш фазалы токтың активті және реактивті электр энергиясын есепке алуды үш фазалы санауыштардың көмегімен жүргізілуі қажет.
94. Есептеудің әртүрлі нысандары үшін активті және реактивті электр энергиясын коммерциялық есепке алудың санауышының дәлдік сыныбы осы Қағидалардың 5-қосымшаның 37-кестесінде келтірілген.
Осы Қағидалардың 94 - 103 тармақтарына сәйкес сымдардағы кернеудің түсуін есепке ала отырып, кернеу мен ток трансформаторларының санауыштарының кінәратын қоса алғанда, коммерциялық есепке алу кешенінің жалпы кінәраты жүктеме қуаттың пайызы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 38-кестесінде келтірілгеннен аспауы тиіс.

4. Өлшеуіш трансформаторларды қолдану арқылы есепке алу

95. Электр энергиясын коммерциялық есепке алу санауыштарын жалғау үшін ток және кернеу трансформаторларының дәлдік сыныбы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 39-кестесінде келтірілгеннен төмен болмауы тиіс.
Өлшеуіш құралдарын, техникалық есепке алудың санауыштарын жалғау үшін дәлдік сыныбы 0,5 кернеу және ток трансформаторларын қолдану қажет.
96. Егер ток жалғанымның ең жоғары жүктемесі кезінде ток трансформаторының екінші реттік оралымында номиналды ток санауышын 40 % кем емес, ал ең төмен жұмыс жүктемесінде – 5 % кем емес болғанда жоғарылатылған трансформация пайызымен (электр динамикалық және термиялық беріктігінің немесе шиналарды қорғау шарттары бойынша) ток трансформаторын қолдануға жол беріледі. Ток трансформаторларының екінші реттік орамасына санауыштардың ток орамасын жалғау қорғаныс тізбесінен бөлек және электр өлшеуіш аспаптармен жүргізіледі.
97. Оларды жеке жалғау қосымша ток трансформаторларын орнатуды талап етсе, ал бірге жалғау есепке алуға қызмет ететін трансформаторлардың тізбектерінің сенімділігіне және дәлдік сыныбының төмендеуіне әкелмесе және релелік қорғау құрылғыларының қажетті сипаттамаларын қамтамасыз етпесе, ток тізбектерін бірлестіре жалғауға жол беріледі.
Коммерциялық санауыштарды жалғау үшін аралық ток трансформаторларын қолдануға тыйым салынады.
98. Санауыштар жалғанатын өлшеуіш трансформаторлардың екінші реттік оралымының жүктемесі номиналды шамадан аспауы қажет.
Коммерциялық санауыштардың кернеу тізбектеріндегі сымдар мен кәбілдердің ұзындығы мен қимасын осы тізбектегі кернеу шығындары дәлдік сыныбы 1,0 кернеу трансформаторларынан қоректену кезінде 0,5 % аспауы және дәлдік сыныбы 0,5 кернеу трансформаторларынан қоректену кезінде 0,25 % номиналды кернеуден аспайтындай етіп таңдалуы тиіс. Осы талапты қамтамасыз ету үшін кернеу трансформаторынан санауыштарға дейін жеке кәбілдерді қолдануға жол беріледі.
Кернеу трансформаторынан техникалық есепке алу санауыштарына дейінгі кернеу шығындары номиналды кернеудің 0,5 %-ынан артпайтындай құралуы тиіс.
Мемлекетаралық ӘЖ, 110 кВ және одан жоғары ӘЖ, 10 МВ.А және одан жоғары генераторлардың, трансформаторлардың электр энергиясының санауыштары кернеу трансформаторларына жеке кәбілдермен (ТҚ аталған секциясының санауыштар тобына немесе әрбір жалғанымның санауыштары үшін жеке кәбіл) қосылуы тиіс.
99. 110 кВ және одан жоғары электр берілісі желілерінде коммерциялық санауыштарды жалғау үшін қосымша ток трансформаторларын орнатуға жол беріледі (санауыштарды жалғау үшін екінші реттік орамасы жоқ болса, талап етілетін дәлдік сыныбында санауыштар жұмысын қамтамасыз ету үшін екінші реттік орамалар жүктемесінің шарттары бойынша және т.б.)
100. Санауыштардың тізбектерін қоректендіру үшін бір фазалы, сондай-ақ үш фазалы кернеулер трансформаторы, соның ішінде оқшаулауды бақылау үшін қолданылатын төрт және бес өзекті трансформаторларда қолданылуы мүмкін.
Есепке алу тізбегі дербес қыспақтар жинамасына немесе қыспақтардың ортақ қатарындағы секцияларға шығарылады. Қыспақтары жоқ жинамасы болмаса, онда сынаулар блоктарын орнату қажет.
Қыспақтар ток трансформаторларының екінші реттік тізбегінің қысқа тұйықталуын, санауыштың токтық тізбектерін және санауыштардың әрбір фазасында кернеу тізбектерін оларды ауыстыру немесе тексеру кезінде ажыратылуын, сондай-ақ сымдар мен кәбілдерді ажыратусыз үлгілік санауыштардың қосылуын қамтамасыз етуі тиіс.
Коммерциялық санауыштардың және қыспақтарының жинамасы және қорапшаларының құрылымы оларды пломбалау мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
101. Есепке алу үшін ғана қолданылатын және жоғары кернеу жағында сақтандырғышпен қорғалған кернеу трансформаторларында сақтандырғыштың бүтіндігіне бақылау болуы тиіс.
102. Шиналардың бірнеше жүйелерінде және әрбір кернеу трансформаторын тек өзінің шина жүйесіне жалғағанда әрбір жалғанымдағы санауыштар тізбегін тиісті шиналар жүйесінің кернеу трансформаторына ауыстырып қосу үшін арналған қондырғы болуы тиіс.
103. Коммерциялық есепке алу үшін пайдаланылатын кернеу трансформаторларының жоғары кернеулері жағында сақтандырғыштары орнатылған қосалқы станциялардың торларының және есіктерінің құралымдары олардың пломбалану мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
Коммерциялық есепке алу үшін пайдаланылатын кернеу трансформаторларының ажыратқыш жетек саптарының пломбалайтын тетігі болуы тиіс.

5. Санауыштарды орнату және оларға қосылатын электр сымдары

104. Санауыштар қызмет көрсету үшін оңай қолжетімді, құрғақ үй-жайларда, жұмыс істеуіне барынша кең және қысылтың емес, қысқы уақыттағы температурасы 0⁰С төмен емес жерде орнатылуы тиіс.
Жалпы өндірістік орындаудағы санауыштарды өндірістік жағдайлар бойынша температурасы +40⁰С жиі артатын, сондай-ақ агрессивті орталық үй-жайларда орналастыруға рұқсат етілмейді.
Санауыштарды жылытылмайтын үй-жайларда және электр станцияларының және қосалқы станциялардың тарату қондырғыларының дәліздерінде, сондай-ақ сыртқы құрылғы шкафтарында орналастыруға жол беріледі. Мұның өзінде жылыту шкафтары, бүркеншік ішінде оң, бірақ +20⁰С жоғары емес температураны қамтамасыз ету үшін ішінде электр лампасы немесе қыздыру элементтері бар ауаны жылытатын қалпақтар арқылы қыс уақытында олардың стационарлық қымталуы қарастырылуы тиіс.
105. Электр энергиясын есепке алуға арналған жалпы өнеркәсіптік орындаудағы санауыштар дайындаушы зауыт белгілеген диапазондағы, қоршаған ортаның температурасындағы үй-жайларда орнатылады. Осындай үй-жайлар болмаса санауыштар жыл бойы қажет температура сақталатын арнайы шкафтарға орналастырылады.
106. Санауыштар қатты құралымы бар шкафтарда, жинақтық тарату қондырғыларының камераларында (ЖТҚ, ЖТҚК), панельдерде, қалқандарда, қуыс орындарда, қабырғаларда орнатылады.
Санауыштарды пластмасса немесе металл қалқандарда бекітуге жол беріледі.
Еденнен санауыштардың қыспақтар қорабына дейінгі биіктігі 0,8-1,7 м шегінде болуы тиіс. 0,8 м-ден кем, бірақ 0,4 м кем емес биіктікке жол беріледі.
107. Санауыштардың механикалық зақымдану қаупі бар немесе олар ласталатын орындардағы, немесе бөгде адамдар үшін қол жетімді орындардағы (өтпелерде, баспалдақтар алаңы және т.б.) санауыштар үшін циферблат деңгейінде әйнегі бар жабылатын шкаф қарастырылуы тиіс. Осыған ұқсас шкафтар осылайша төменгі кернеу жағында (тұтынушылардың кірмесінде) есепке алуды орындау кезінде санауыштар мен ток трансформаторларын бірлестіре жайғастыру үшін орнатылуы тиіс.
108. Шкафтардың, қуыстардың, қалқандардың және т.б. құралымдары және көлемдері санауыштардың қыспақтарына және ток трансформаторларына еркін кіруді қамтамасыз етуі тиіс. Одан басқа, санауышты ыңғайлы ауыстыру және 1⁰ кемінде еңіспен орнату мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. Оның бекіту құралымы санауышты өң жағынан орнату және орнынан алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
109. Санауыштарға электр тартылымдары осы Қағидалардың 15-тарауында келтірілген талаптарға жауап беруі тиіс.
110. Есептік санауыштар электр тартылымдарында дәнекерлеудің болуына жол берілмейді.
111. Санауыштарға жалғанған сымдар мен кәбілдердің қимасы осы Қағидалардың 837-тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
112. Тікелей қосылатын санауыштарды жалғау үшін электр таратылымдарын монтаждау кезінде санауыштардың жанынан ұзындығы 120 мм кем емес сымдардың ұшын қалдыру қажет. Санауыш алдындағы оқшаулаудың немесе ұзындығы 110 мм нөлдік сым қабықшасының айрықша бояуы болуы тиіс.
113. 380 В дейінгі кернеу желісінде санауыштарды қауіпсіз орнату және ауыстыру үшін санауышты оған дейін кемінде 10 м қашықтықта орнатылған коммутациялық аппарат немесе сақтандырғыштармен ағыту мүмкіндігін қарастыру тиіс.
Кернеуді алу санауышқа жалғанған барлық фазалардан қарастырылуы тиіс.
380 В дейінгі кернеуде санауыштарды жалғау үшін пайдаланылатын ток трансформаторлары, қуат ағымының бағыты бойынша коммутациялық аппараттардан кейін орнатылуы тиіс.
114. Санауыштарды және ток трансформаторларын жерге тұйықтау (нөлдеу) осы Қағидалардың 7-тарауының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Мұның өзінде, 1 кВ дейін ток трансформаторларынан және санауыштардан жерге тұйықтау және нөлдеу қорғаныс өткізгіштері ең жақын кернеу қыспақтар жинамасына дейін мыс болуы тиіс.
115. Нысанда санауыштардың панельдерінде электр энергиясының жеке есепке алумен бірнеше жалғанымдар бар болса, жалғанымдар атаулары жазылуы тиіс.

6. Техникалық есепке алу

116. Ақпараттық немесе басқарушы есептеуші кешендерімен жабдықталмаған агрегаттары (блоктары) бар жылу және атом электр станцияларында стационарлық орнатылады немесе техникалық-экономикалық көрсеткіштерді есептеу мүмкіндігі үшін СП жүйесінде техникалық есепке алудың көшірмелі инвентарлы санауыштары қолданылады. Мұның өзінде, активті электр энергиясының санауыштарын орнату өз қажетінің негізгі кернеудегі (1 кВ жоғары) тарату қондырғысының шиналарынан қоректенетін барлық электр қозғалтқыштардың тізбектерінде және осы шиналардан қоректенетін барлық трансформаторлардың тізбектерінде жүргізіледі.
117. Көлденең байланысты (ортақ бу құбырына ие) қосалқы станцияларда жоғарылатқыш трансформатордың генераторлы кернеу жағында коммерциялық генераторлық санауыштар жұмысының дұрыстығын бақылау үшін қолданылатын активті электр энергиясының техникалық есепке алу санауыштарын орнатудың техникалық мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
118. Техникалық есепке алу үшін активті электр энергиясының санауыштары кернеуі 35 кВ және одан жоғары қосалқы станцияларда: энергия беруші ұйымның теңгеріміндегі күштік трансформаторлардың орташа және төменгі кернеу жақтарында; 6 кВ және одан жоғары электр берілісінің әрбір тарамдалған желілерінде орнатылады.
Реактивті электр энергиясын техникалық есепке алу 35 кВ және одан жоғары қосалқы станциялардың күштік трансформаторларының орташа және төменгі кернеулер жағында ұйымдастырылады. Активті электр энергиясын есепке алу үшін микропроцессорлық санауыштарды қолдану кезінде реактивті энергияның жеке санауыштарын орнату талап етілмейді.
119. Кәсіпорындарда стационарлық (пайдаланым жағдайында) немесе өнімнің немесе жартылай фабрикаттың бірлігіне электр энергиясының шығынын анықтау үшін, цехтардың, технологиялық желілердің, жекелеген энергия сыйымды агрегаттардың электр энергиясы шығынының лимиттерін сақтауды бақылау үшін инвентарлық көшпелі санауыштарын қолдану қарастырылады.
Кәсіпорынның кірмесінде техникалық (бақылау) есепке алу санауыштарын, егер де осы кәсіпорынмен коммерциялық есепке алу энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың қосалқы станцияларында немесе электр станцияларында орнатылған санауыштар бойынша жүргізілсе, орнатуға жол беріледі.
Кәсіпорындарда техникалық есепке алу санауыштарын орнатуға және орнынан алуға энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың рұқсаты талап етілмейді.
120. Кәсіпорындарда техникалық есепке алу құралдары (санауыштар және өлшеуіштік трансформаторлар) тұтынушылардың өз қарауларында болуы тиіс және осы Қағидалардың 91-тармағының (энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың пломбасының болуы туралы талаптарды қоспағанда), 92 және 93-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
121. Активті электр энергиясы санауыштарының және техникалық есепке алу құралдарының дәлдік сыныбы 0,5 кем болмауы тиіс. Қуаты кемінде 1 МВ.А электр қондырғысы үшін дәлдік сыныбы 1,0 техникалық есепке алу құралдарын пайдалануға жол беріледі.
Реактивті электр энергиясы санауыштарының және техникалық есепке алу құралдарының дәлдік сыныбын активті электр энергиясын коммерциялық есепке алу санауыштарының дәлдігінің тиісті сыныбынан бір сатыға төмен таңдауға жол беріледі.

6. Электрлік шамаларды өлшеу

1. Жалпы талаптар

122. Барлық өлшеу құралдары заңмен белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасында қолданылуға рұқсат етілген болуы тиіс. Электрлік шамалардың өлшеу құралдары мынадай негізгі талаптарды қанағаттандыруы тиіс:
1) өлшеуіш аспаптардың дәлдік тобы 2,5 аспауы тиіс;
2) өлшеуіш шунттардың, қосымша резисторлардың, трансформаторлардың және түрлендіргіштердің дәлдік класы осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 40-кестеде келтірілгендерден аспауы тиіс;
3) құралдарды өлшеу шегі номиналды шамадан өлшем шамасына неғұрлым ұзақ ауытқушылық болуы мүмкіндігін есепке ала отырып таңдалуы тиіс.
123. Өлшеуіш құралдарды орнату басқару жүзеге асырылатын орыннан жүзеге асырылуы тиіс.
Қосалқы станцияларда және гидро электр станцияларында жедел қызметкерлердің тұрақты кезекшілігінсіз стационарлы көрсететін құралдарды орнатпауға жол беріледі, мұның өзінде арнайы оқытылған персоналдың көшпелі құралды жалғауы үшін орын көзделуі тиіс.
124. 110 кВ және одан жоғары электр берілісі желілеріндегі, сондай-ақ генераторлар мен трансформаторларда өлшеулер үздіксіз жүргізіліп отырылуы тиіс.
Өлшеулерді көрсететін құралдар кешенінің бірнеше жалғанымына (бірінші абзацта көрсетілгендер бұған кірмейді) ортақ «шақыру бойынша», сондай-ақ орталықтандырылған бақылаудың басқа құралдарын қолдануға жол беріледі.
125. Басқару орнының жедел контурында тіркелген құралдарды орнату кезінде сол шамадағы үздіксіз өлшеуге арналған көрсететін құралдарды орнатпауға жол беріледі.
126. Токты өлшеу, технологиялық үрдіс немесе құрал-жабдықтарды жүйелі бақылау үшін қажет болғанда, барлық кернеу тізбегінде жүргізілуі тиіс.
127. Тұрақты токты өлшеу мына тізбектерде жүргізілуі тиіс:
1) тұрақты ток генераторларында және күштік түрлендіргіштерде;
2) аккумуляторлы батареялар, зарядты, зарядасты және разрядты қондырғыларда;
3) синхронды генераторларды, компенсаторларды, сондай-ақ реттелетін қоздырылатын электр жылжытқыштарды қоздыру.
Тұрақты токтың амперметрлері егер ток бағытын өзгерту мүмкін болса екі жақты шкаласы болуы тиіс.
128. Ауыспалы үш фазалы токтың тізбегінде бір фазалы ток өлшенеді.
Әр фазаның тогын өлшеу жүргізілуі тиіс:
1) қуаты 12 МВт және одан көп синхронды турбогенератор үшін;
2) фазалық басқарумен электр берілісі желісі үшін, негізделген жағдайларда, 220 кВ және одан жоғары үш фазалық басқарудағы электр берілісі желілерінің әрбір фазасындағы токты өлшеу көзделеді;
3) доғалық электр пештері үшін.
129. Кернеуді өлшеу жүргізілуі тиіс:
1) жеке жұмыс істей алатын тұрақты және ауыспалы токтың жинақтық шиналарының секцияларында.
Өлшеудің бірнеше нүктесіне ауыстырып қосумен бір құралды орнатуға болады.
Қосалқы станцияларда, егер жоғары кернеу жағындағы кернеу трансформаторларын орнату басқа мақсаттарды қажет етпесе, төмен кернеу жағында ғана кернеуді өлшеуге жол беріледі;
2) тұрақты және ауыспалы токтың генераторларының, синхрондық компенсаторларының тізбегінде, сондай-ақ жекелеген жағдайларда арнайы мақсаттағы агрегаттар тізбектерінде.
Генераторларды немесе басқа да агрегаттарды автоматты түрде іске қосу кезінде оларда кернеуді үздіксіз өлшеу үшін құралдарды орнату міндетті емес;
3) қуаты 100 кВт және одан жоғары синхрондық машиналарды қоздыру тізбектерінде. Гидрогенераторларды қоздыру тізбектерінде өлшеулер міндетті емес;
4) күштік түрлендіргіштердің, аккумулятор батареяларының, зарядтау қондырғыларының тізбектерінде;
5) доға сөндіру реакторларларының тізбектерінде.
130. Үш фазалы желілерде бір фазааралық кернеуді өлшеу жүргізіледі. Тиімді жерлендірілген бейтарапта 1 кВ жоғары кернеу желілерінде бір құралды кернеуімен (ауыстырып қосумен) тізбектердің ақаусыздығын бақылау үшін үш фазааралық кернеулерді өлшеуге жол беріледі.
131. Кернеу бойынша оларда энергия жүйенің тәртібі жүргізілетін 110 кВ және одан жоғары электр станциялары мен қосалқы станцияларының (немесе берілген шамадан кернеудің ауытқуы) жинама шиналарының бір фазааралық кернеуінің шамаларын тіркеу жүргізілуі тиіс.
132. Доға сөндіргіш реактор бейтарабы арқылы оқшауланған немесе жерге тұйықталған 1 кВ жоғары ауыспалы ток желілерінде, оқшауланған бейтараппен 1 кВ дейінгі ауыспалы ток желілерінде және оқшауланған полюстерімен немесе оқшауланған орташа нүктелі тұрақты ток желілерінде көрсететін құрал көмегімен (ауыстырып қосумен) асимметрия кернеуін кейіннен бақылауға алумен, берілген шамадан төмен фазалардың (немесе полюс) оқшаулау кедергісі төмендеген кезде дабылға әсер ететіндей оқшаулағыштың автоматты бақылау орындалуы тиіс.
Кернеу асимметриясын көзбен шолып бақылау мақсатында кернеулерді кезеңдік өлшеу жолымен оқшаулауды бақылауды жүзеге асыруға жол беріледі.
133. Қуатты өлшеу осы Қағидалардың 122-тармағына сәйкес мына тізбектерде жүргізілуі қажет:
1) активті және реактивті қуат генераторларында;
Қуаты 50 МВт және одан жоғары генераторларда құралдарды көрсететін қалқандарды орнату кезінде дәлдік класы кемінде 1,0 болуы тиіс.
Егер параметрді жедел басқарудың жоғары тұрған деңгейіне автоматты түрде беру қажет болса, электр станцияларында жиынтық активті қуат өлшенуі тиіс;
2) қуаты 25 МВА және одан жоғары конденсаторлық батареяларда және синхрондық компенсаторларда – реактивті қуат;
3) кернеуі 6 кВ және одан жоғары өз қажетіне ӨҚ қоректендіретін трансформаторларда және желілерде, жылу электр станцияларында - активті қуат;
4) электр станциялардың екі орамалы жоғарылатқыш трансформаторларда – активті және реактивті қуат. Жоғарылатқыш үш орамалы трансформаторлар (немесе төмен кернеу орамасын пайдаланумен авто трансформаторларды) тізбектерінде активті және реактивті қуатты өлшеу орташа және төмен кернеулер жағынан жүргізілуі тиіс;
Блокта генератормен жұмыс істейтін трансформаторлар үшін төменгі кернеу жағынан қуатты өлшеу генератор тізбегінде жүргізіледі;
5) 110 кВ және одан жоғары төмендетілген трансформаторларда - активті және реактивті қуат.
Екі орамалы төмендеткіш трансформаторлар тізбектерінде қуатты өлшеу жоғары және төменгі кернеу жағынан жүргізілуі тиіс, үш орамалы төмендетілген трансформаторлар тізбектерінде – орташа және төменгі жағынан, қажет болған жағдайда жоғары кернеу жағынан.
110 кВ және одан жоғары қосалқы станцияларда, жоғары кернеу тарапынан ажыратқыштарсыз, ток және кернеу трансформаторларын орнату мүмкін болмаған кезде, қуатты өлшеу төменгі тарап бойынша жүргізіледі. Сондай-ақ бақылаушы көрсететін немесе тіркейтін құралдарды жалғау үшін орындар қарастырылуы керек;
6) кернеуі 110 кВ және одан жоғары желілер, сондай-ақ орағытпа ажыратқыштарда активті және реактивті қуат. Кернеуі 35 кВ және одан төмен желілерде – онда желілер тәртібін бақылау үшін активті және реактивті қуат ағындарын өлшеу қажет;
7) қосалқы станцияның басқа элементерінде, онда желілер тәртібін мезгілдік бақылау үшін активті және реактивті қуат ағындарын өлшеу қажет, бақылау көшпелі құралдарын жалғау мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
134. Тізбектерде қалқандық көрсеткіш құралдарын орнату кезінде, онда қуат бағыты өзгеруі мүмкін, осы құралдардың екі жақты шкалаға ие болуы қажет.
135. Тіркеу жүргізілуі керек:
1) турбогенераторлардың активті қуатын;
2) электр станциясының жиынтық қуатын.
136. Жиілікті өлшеу жүргізілуі тиіс:
1) генератор кернеуі шинасының әрбір секциясында;
2) блоктық жылу немесе атом электр станциясының әрбір генераторында;
3) электр станциясының жоғары кернеу шиналарының әрбір жүйесінде (секция);
4) энергия жүйесін синхронды емес жұмыс бөлігінде бөлу мүмкін торапта.
137. Жиілікті тіркеу немесе берілген шамадан оның ауытқуы жүргізілуі мүмкін:
1) қуаты 200 МВт және одан жоғары электр станцияларында;
2) қуаты 6 МВт және одан жоғары оқшаулана жұмыс істейтін электр станцияларында.
138. Қуатты реттеуге қатысатын электр станцияларында тіркелетін жиілік өлшеуіштердің абсолюттік қателігі +0,1 Гц кем болмауы керек.
139. Дәл синхрондау кезінде (қолмен немесе жартылай автоматты) өлшеулер үшін мынадай көзделуі қарастырылады: екі вольтметр (немесе екілік вольтметр); екі жиілік өлшеуіш (немесе екілік жиілікөлшеуіш); синхроноскоп.
140. Энергия жүйесінің электрлік бөлігінде авариялық үрдістерді автоматты тіркеу үшін авариялық оқиғалардың (автоматты цифрлық осциллографтар) тіркеуіштері немесе аталған қызметті орындайтын басқа да микроқұрылғылар қарастырылуы керек.
Нысандарда апатты оқиғалар тіркеуіштерін жайғастыру, сондай-ақ олармен тіркелінетін электрлік параметрлерді таңдау осы Қағидалардың 5-қосымшасының 41-кестесінде келтірілген талаптарға сәйкес жүргізіледі.
141. Энергожүйемен байланысы бар тұтынушыларға тиесілі электр станцияларында (блок-станцияларда) авариялық оқиғалардың тіркеуіші көзделуі тиіс. Бұл құралдар блок-станцияны жүйемен байланыстыратын шиналар, электр берілісі желілерінің токтар (фазалық және нөлдік реттілік) жүйесіне тиісті кернеуді (фазалық және нөлдік реттілік) тіркеуі қажет.
142. 110 кВ және одан жоғары желілердің бүлінген орнын анықтау үшін белгілеу құралдары немесе бүлінген орынды анықтау қызметі қоса орнатылған АРҚ-дың микропроцессорлы құрылғысы көзделуі тиіс.

7. Жерге тұйықтау және электр қауіпсіздігін қорғау шаралары

1. Жалпы ережелер

143. Электр қауіпсіздігі шараларына қатысты электр қондырғылар былайша бөлінеді:
1) тікелей жерге тұйықталған немесе жерге тиімді тұйықталған бейтарабымен желілерде 1 кВ жоғары кернеулі электр қондырғылар;
2) доғасөндіргіш реактор немесе бейтарап резисторы арқылы оқшауланған немесе жерге тұйықталған 1 кВ жоғары кернеулі электр қондырғылары;
3) тікелей жерге тұйықталған бейтарабымен 1 кВ дейінгі кернеудегі электр қондырғылар.
144. Электр қондырғыларының ток өткізгіш бөліктері кездейсоқ жанасу үшін қолжетімді болмауы, ал жанасуға қолжетімді ашық және бөгде өткізгіш бөліктер электр қондырғыларының қалыпты жұмысы кезінде, сондай-ақ оқшауламаның бүлінген кезінде электр тогымен зақымдану қаупін келтіретін кернеу астында болмауы тиіс.
145. Қалыпты режимде электр тогымен зақымданудан қорғау үшін тікелей жанасудан қорғаудың мынадай шарттары жекелей немесе үйлесімді қолданылуы тиіс:
1) ток өткізгіш бөліктердің негізгі оқшауламасы;
2) қоршаулар мен қабықшалар;
3) бөгесіндерді орнату;
4) аймақтан тыс орналастыру.
146. Оқшаулама бүлінген жағдайда электр тоғынан зақымданудан қорғау үшін жанама жанасу кезінде қорғаудың келесі шарттары жекелей немесе үйлестіріле қолданылуы тиіс:
1) қорғаныстық жерге тұйықтау;
2) қоректендіруді автоматты ажырату;
3) әлеуетті теңдестіру;
4) әлеуетті деңгейлестіру;
5) екі қабатты немесе күшейтілген оқшаулама;
6) аз кернеу;
7) тізбекті қорғаныстық электрлік бөліктеу;
8) өткізбейтін (оқшауланған) үй-жай, аймақтар, алаңдар.
147. Электр тогынан зақымданудан қорғау шаралары электр қондырғыда немесе оның бөлігінде қарастырылуы, болмаса жекелеген электр қабылдағыштарға қолданылуы және электр құрал-жабдықтарын дайындау кезінде, болмаса электр құрал-жабдықтарын монтаждау үрдісінде, болмаса осы жағдайлардың екеуінде жүзеге асырылуы тиіс.
Электр қондырғыларда екі немесе одан көп қорғаныс шараларын қолдану әрқайсысының тиімділігін төмендететін өзара ықпал етпеуі тиіс.
148. Жанама жанасу кезінде қорғаныс егер электр қондырғыларда кернеу 42 В ауыспалы және 110 В тұрақты токтан аспаса барлық жағдайда орындалуы тиіс.
Қауіптілігі жоғары, аса қауіпті панажайларда және сыртқы электр қондырғыларында жанама жанасу кезінде қорғанысты жасау Қағидалардың тиісті тарауларының талаптары болса және неғұрлым төмен кернеулерде талап етіледі.
Егер электр құрал-жабдықтары потенциалды теңдестіру аймағында орналасса, ал ең жоғары жұмыс кернеуі қауіптілігі жоғары емес панажайларда 25 В ауыспалы және 60 В тұрақты токтан аспаса және барлық жағдайда 6 В ауыспалы және 15 В тұрақты токтан аспаса тікелей жанасудан қорғау талап етілмейді.
149. Электр қондырғыларды жерге тұйықтау үшін жасанды және табиғи жерге тұйықтағыштар қолданылуы мүмкін. Егер табиғи жерге тұйықтағыштарды пайдаланған кезде жерге тұйықтағыш құрылғының кедергісі немесе жанасу кернеуі ұйғарынды шамаға ие болса, сондай-ақ жерге тұйықтағыш құрылғыда қалыпты шамасы және табиғи жерге тұйықтағыштарда ұйғарынды ток тығыздығы қамтамасыз етілсе, онда 1 кВ дейінгі электр қондырғыларда жасанды жерге тұйықтауды орындау міндетті емес. Жерге тұйықтағыш құрылғы ретінде табиғи жерге тұйықтағыштарды пайдалану қысқа тұйықталу токтарының олармен өту кезінде олардың бүлінуіне және олармен байланысты құрылғылар жұмысының бұзылуына әкеліп соқпауы тиіс.
150. Түрлі кернеудегі және түрлі мәндегі, аумағы жақын электр қондырғыларда жерге тұйықтау үшін бір ортақ жерге тұйықтаушы құрылғы орнатылады.
Осындай электр қондырғыларды жерге тұйықтау үшін пайдаланылатын жерге тұйықтау құрылғысы оқшаулау бүлінген кезде электр тогынан адамдардың зақымдануынан қорғау, желілердің жұмыс тәртібінің шарттарына, асқын кернеуден электр құрал-жабдықтарын қорғау және т.с.с. осылардың әрқайсысының жерге тұйықталуын пайдаланудың барлық кезеңінде қойылатын барлық талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
Ғимараттар мен үймереттердің электр қондырғыларының жерге тұйықтау және осы ғимараттар мен үймереттердің 2 және 3-ші санаттағы найзағайдан қорғау құрылғылары ортақ болуы мүмкін.
Ақпараттық және бөгеттің ықпалына сезімтал басқа да құрал-жабдықтардың жұмыс жағдайы бойынша жұмыстық жерге тұйықтаудың жекелеген (тәуелсіз) жерге тұйықтағышын орындаған кезде оқшаулама бүлінгенде потенциалдың қауіпті түрлілігіне түсіп кету қаупі бар бөліктерге бірмезгілде жанасуды болдырмайтын электр тогының зақымдануынан қорғаудың арнайы шаралары қолданылуы тиіс.
Түрлі электр қондырғыларының жерге тұйықтағыш құрылғыларын біріктіру үшін табиғи және жасанды жерге тұйықтаушы өткізгіштер пайдалануы мүмкін. Олардың саны екеуден кем болмауы тиіс.
151. Жерге тұйықталу токтарының және жылыстау тогының олардан ағылуы кезінде жерге тұйықтағыштарды құрылғылардың жанасуы мен кедергісінің талап етілетін кернеу шамасы ауа-райының неғұрлым қолайсыз жағдайларында қамтамасыз етілуі тиіс.
Жерге тұйықтағыш құрылғылардың кедергісін анықтау табиғи және жасанды жерге тұйықтағыштарды есепке ала отырып, орындалуы тиіс.
Жердің есептегіш ретінде үлес қарсылығын айқындаған кезде неғұрлым қолайсыз жағдайларға тиісті оның маусымдық мәні қабылданады.
Жерге тұйықтағыш құрылғылар жерге кететін токтың тұйықталуына механикалық, термикалық төзімді және динамикалық берік болуы тиіс.
152. Тұрғын үй, қоғамдық және өндірістік ғимараттардың 1 кВ дейінгі ауыспалы ток кернеулі электр қондырғылар, сондай-ақ 1 кВ дейінгі сыртқы электр қондырғылары тікелей тұйықталған бейтарапты көзден қоректенуі тиіс; бұл ретте электр қондырғыларының ашық өткізгіш бөліктері бейтарапқа қосылуы тиіс.
Жанама жанасу кезінде осындай электр қондырғыларында электр тогының зақымдауынан қорғау үшін осы Қағидалардың 173-174 тармақтарына сәйкес қоректендіруді автоматты ағыту орындалуы тиіс.
153. Ауыспалы токтың 1 кВ дейінгі кернеуіндегі электр қондырғыларды оқшауланған бейтарапты, электр қабылдағыштардың жерлендірілген ашық өткізгіш бөліктерінің көзінен қоректендіру жерге және әлеуеттерді теңдестіру жүйесімен байланысты ашық өткізгіш бөліктерге бірінші тұйықталу кезінде қоректің үзілісіне жол берілмеген кезде орындалады. Осындай электр қондырғыларында жанама жанасу кезінде қорғау үшін жерге бірінші тұйықталу кезінде желінің оқшауламасын бақылау құрылғысымен үйлескен қорғаныстық жерге тұйықтау орындалуы немесе 30 мА аспайтын дифференциалды токты номиналды ажырататын қорғаныстық ажырату құрылғысы (ҚАҚ) қолданылуы тиіс.
Жерге екі рет бірге тұйықталудан электр қондырғыны қорғау үшін осы Қағидалардың 176-тармағына сәйкес қоректендіруді автоматты ағыту орындалуы тиіс.
154. Тікелей тұйықталған бейтарапты және бейтарапқа жалғанбаған жерге тұйықтағыштың көмегімен ашық өткізгіш бөліктері жерге тұйықталған көзден 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғыларын қоректендіру тек қана тікелей бейтарапқа жерге тұйықтағышты жалғағанда электр қауіпсіздігі талаптары қамтамасыз етілмеген жағдайларда ғана жол беріледі. Жанама жанасудан қорғау үшін осындай электр қондырғыларында ҚАҚ-ты міндетті түрде қолдана отырып қоректі автоматты ағытуды орындау қажет. Мұның өзінде мынадай шарт сақталуы тиіс:

R_aI_a < 50 В,

мұнда I_a – қорғаныс құрылғысының іске қосылу тогы; R_a – жерге тұйықтағыш пен жерге тұйықтаушы өткізгіштің жиынтық кедергісі. Бірнеше электр қабылдағыштарды қорғау үшін ҚАҚ-ты қолдану кезінде - бұл неғұрлым алыстатылған электр қабылдағыштың жерге тұйықтағышының және жерге тұйықтауыш өткізгішінің кедергісі.
155. Қоректі автоматты ағытуды пайдаланған кезде осы Қағидалардың 177-тармағына сәйкес әлеуетті теңдестірудің негізгі жүйесі, ал қажет болғанда сондай-ақ әлеуетті теңдестірудің қосымша жүйесі осы Қағидалардың 178-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
156. Тікелей тұйықталған бейтарапты қорғаныс өткізгіштері жалғанған электр қондырғыларда ғимаратқа кірмеде, сондай-ақ басқа да қолжетімді орындарда осы өткізгіштерді қайта жерге тұйықтау орындалады.
Қайта жерге тұйықтау үшін бірінші кезекте табиғи жерге тұйықтағыштар қолданылады. Қайта жерге тұйықтауда жерге тұйықтағыштың кедергісі нормаланбайды.
Үлкен және көпқабатты ғимараттардың ішінде ұқсас қызметті басты жерге тұйықтағыш шинаға нөлдік қорғаныс өткізгішін жалғау жолымен әлеуетті теңдестіру арқылы орындалады.
Әуе желілері бойынша қорек алатын 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғыларды қайта жерге тұйықтау осы Қағидалардың 198 - 199-тармақтарына сәйкес орындалуы тиіс.
157. Егер қоректі автоматты ажырату осы Қағидалардың 173, 174, 176-тармақтарының талаптарын қанағаттандырмаса, онда электр қондырғының жекелеген бөліктері немесе жекелеген электр қабылдағыштар үшін жанама жанасу кезінде қорғаныс оқшауланатын үй-жай, аймақтар, алаңдардың электрлік бөлініс тізбегінің (ІІІ сыныпты электр құрал-жабдықтары) аз кернеуі (ІІ сыныпты электр құрал-жабдықтары) екі бірдей немесе күшейтілген оқшаулау орындалады.
Адамды электр тогының зақымдануынан қорғау тәсілі бойынша құрал-жабдықтардың жіктелуі және оны қолдану шарттары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 42-кестесінде келтірілген.
158. 1 кВ жоғары кернеу желісіндегі трансформатор арқылы байланысқан оқшауламалы бейтараптағы 1 кВ дейінгі электр желісі трансформатордың жоғары және төмен кернеу орамасының арасындағы оқшаулама бұзылған жағдайда тесілме сақтандырғышпен қорғалуы тиіс.
159. Электр тогының зақымдауынан қорғау үшін оқшауланған немесе тиімді жерге тұйықтау бейтарабымен 1 кВ жоғары кернеудегі электр қондырғыларында ашық өткізгіштік бөліктерінің қорғаныстық жерге тұйықталуы орындалуы тиіс.
160. Оқшаулама бейтарабымен 1 кВ жоғары кернеудегі электр қондырғыларында жерге тұйықталуды жылдам табу мүмкіндігі қаралуы тиіс. Жерге тұйықталудан қорғау қауіпсіздік шарттары бойынша (желілер, көшпелі қосалқы станциялар және механизмдер және т.с. үшін) қажет болған жағдайларда барлық электрлі байланысқан желілердегі ажыратуға әрекет ете отырып орнатылуы тиіс.
161. ӘЖ тіректерінде орнатылған, кернеуі 1 кВ дейінгі электр жабдығының (күштік және өлшеу трансформаторлары, айырғыштар, сақтандырғыштар, конденсаторлар және өзге аппараттар) қорғану жерлендірілуі (нөлденуі) Қағидалардың тиісті тараулары, сондай-ақ осы тарауда келтірілген талаптардың сақталуымен орындалуы тиіс.
Жабдық орнатылған ӘЖ тірегінің жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі 11 және 12-тараулардың талаптарына сәйкес келуі керек.

2. Тікелей жанасудан қорғану шаралары

162. Ток өткізгіш бөліктерінің негізгі оқшаулануы ток өткізгіш бөліктерін жауып, пайдалану кезінде өз қасиеттерін сақтауы тиіс. Оқшаулауды жою, тек оны бұзу арқылы мүмкін болуы тиіс. Нақты бұйымдарға техникалық шарттармен арнайы ескертілген жағдайлардан басқа, лакты бояу жабындары электр тогынан қорғайтын оқшаулама болып табылмайды. Жинақтау кезінде оқшалау орындаған кезде, осы Қағидалардың 8-тарауының талаптарына сәйкес сыналуы тиіс.
Негізгі оқшаулау әуе аралығымен қамтамасыз етілсе, ток өткізгіш бөліктеріне тікелей жанасу немесе оларға қауіпті арақашықтыққа жақындаудан қорғану қабықша, қоршау, тосқауылдар немесе қол жету аймағынан тыс жерде орналасу арқылы орындалуы тиіс.
163. Электр жабдығының дұрыс жұмыс жасауы үшін үлкен саңылаулар қажетті болған жағдайлардан басқа, кернеуі 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы қоршаулар мен қабықшалардың IР2Х кем емес қорғану дәрежесі болуы тиіс.
Қоршаулар мен қабықшалар сенімді бекітіліп, тиісті механикалық беріктігі болуы тиіс.
Қоршаудан өту немесе қабықшаны ашу тек арнайы кілт немесе сайман арқылы немесе ток өткізгіш бөліктерден кернеу алынғаннан соң мүмкін болуы тиіс. Бұл шарттар сақталуы мүмкін болмаса, IР2Х қорғану дәрежесі бар аралық қоршаулар орнатылуы тиіс, олардың жойылуы да тек арнайы кілт немесе сайман арқылы мүмкін.
164. Тосқауылдар кернеуі 1 кВ дейін электр қондырғыларына кездейсоқ жанасу немесе кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларының ток өткізгіш бөліктеріне қауіпті арақашықтыққа жақындаудан қорғануға арналады. Кедергілер әдейі алуға мүмкін болмайтындай бекітілуі тиіс. Тосқауылдар оқшаулағыш материалдарынан жасалуы тиіс.
165. Қол жету аймағынан тыс жерде орналастыру осы Қағидалардың 161 – 163 тармақтарында көрсетілген шаралар орындалуы мүмкін болмаған жағдайда немесе олар жеткіліксіз болған жағдайда қолданылады. Бұл ретте кернеуі 1 кВ дейін электр қондырғыларының ток өткізгіш бөліктеріне бір уақытта мүмкін болатын жанасу арақашықтығы 2,5 м-ден кем болмауы тиіс. Қол жету аймағы ішінде әр түрлі әлеуеттермен бір уақытта жанасу мүмкін болатын бөліктер болмауы тиіс.
Тік бағытта, 1 кВ дейін электр қондырғыларында қол жету аймағы, адамдар орналасқан жерден 2,5 м жерде болуы тиіс.
Көрсетілген мөлшерлер қосалқы құралдардың (сайман, саты, т.с.с.) қолдануы есепке алынбай беріледі.
166. Тосқауылдарды орнату мен қол жету аймағынан тыс жерге орналастыру тек білікті персонал кіре алатын бөлмелерде рұқсат етіледі.
167. Кернеу 1 кВ дейін электр қондырғылары үй-жайларында мынадай шарттар бір уақытта орындалған кезде, тікелей жанасудан қорғану қажет етілмейді:
1) бұл үй-жайлар айқын белгіленіп, және оларды тек кілтпен ашуға болады;
2) сыртынан кілттенсе де, үй-жайдан кілтсіз шығу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі керек;
3) қызмет көрсету өтулерінің аз мөлшерлері осы Қағидалардың 16-тарауының талаптарына сәйкес.
168. 1 кВ дейін электр қондырғыларындағы кіші кернеу (әрі қарай – КК) тізбектердің қорғанысты электр бөлуімен немесе қоректендіруді автоматты ажыратумен бірге тікелей және жанама жанасу кезінде электр тогынан қорғану кезінде қолданылады.
Екі жағдайда да КК тізбектерін қоректендіру көзі ретінде бірдей қауіпсіздік деңгейін қамтамасыз ететін, қауіпсіз бөлектейтін трансформатор немесе өзге КК көзі қолданылады.
КК тізбектерінің ток өткізгіш бөліктері, өзге тізбектерден бөлектейтін трансформатордың бастапқы және қайталама орамалары арасындағы бөлуге бірдей тізбектердің электрлік бөлінуі қамтамасыз етілетіндей бөлінуі тиіс.
КК тізбектерінің өткізгіштері, жоғары кернеуі олардан жоғары өткізгіштері мен қорғану өткізгіштерінен бөлек төселуі немесе олардан жерге тұйықтау металдық экранымен (қабықшамен), немесе негізгі оқшауламаға қосымша металдық емес қабықшаға енгізілуі тиіс.
КК тізбектеріндегі штепсельдік жалғағыштарының вилкалары мен розеткалары өзге кернеулердегі вилкалар мен розеткаларға қосылуына жол бермеуі тиіс.
КК тізбектеріндегі штепсельдік розеткалар қорғаныс түйіспесіз орындалуы тиіс.
Ауыспалы ток 25 В, ал тұрақты ток 60 В жоғары КК шамалары кезінде де 1 мин. ішінде ауыспалы токтың сынау кернеуі 500 В сәйкес келетін қоршаулар немесе қабықшалар немесе оқшауламалар көмегімен тікелей жанасудан қорғаныс қолданылуы тиіс.
169. Тізбектердің электрлік бөлінуімен КК қолданғанда, электр жабдығының бөгде өткізгіш бөліктерімен қосылу қажет болып, бұл бөліктердегі кернеу КК мәнінен аспаған жағдайдан басқа, ашық өткізгіш бөліктері жерге тұйықтағышқа, қорғану өткізгіштеріне немесе өзге тізбектердің ашық өткізгіш бөліктеріне және бөгде өткізгіш бөліктеріне әдейі қосылуына рұқсат етілмейді.
КК тізбектерінде ғана емес, өзге тізбектерде зақымдану кезінде де КК көмегімен электр тогынан қорғануды қамтамасыз ету қажет болған кезде, тізбектердің электрлік бөлінуімен КК қолданылады.
170. КК-ні қоректендіруді автоматты ажыратумен бірге қолданған кезде КК көзі шығарылымдарының біреуі және оның корпусы көзді қоректендіретін тізбектің қорғау өткізгішіне қосылуы тиіс.
171. Электр қондырғысында ең жоғары жұмыс кернеуінің ауыспалы тогы 42 В, бұл ретте тұрақты тогы 110 В аспайтын электр жабдығы қолданса, бұл ретте осы Қағидалардың 167 – 169 тармақтарының талаптары сақталған кезде, бұл кернеу тікелей және жанама жанасудан қорғану шарасы ретінде қолданады.

3. Жанама жанасудан қорғаныс шаралары

172. Жанама жанасу кезіндегі қорғаныс кезінде талаптары мыналарды қамтиды:
1) электр машиналарының корпусына, трансформаторларға, аппараттарға, шамдарға және т.с.с.;
2) электр аппараттарының жетектеріне;
3) тарату қалқандарының, басқару қалқандарының, қалқаншалар мен шкафтардың қаңқаларына, сондай-ақ түсіргіш және ашылатын бөліктеріне, оларда ауыспалы тогы кернеуі 42 В, ал тұрақты тогы кернеуі 110 В асатын электр жабдығы орнатылса (ауыспалы тогы кернеуі 25 В немесе тұрақты тогы кернеуі 60 В асатын жағдайларда – Қағидалардың тиісті тарауларында ескерілсе);
4) тарату құрылғыларының металдық құралымдарына, кәбілдік муфталарға, бақылау және күштік кәбілдерінің қабықшалары мен сауытына, сымдардың қабықшаларына, электр сымының жеңдері мен құбырларына, шина өткізгіш (ток өткізгіш) қабықшалары мен тіректік құралымдарына, науаларына, қорапшаларға, ішектерге, кәбілдер мен сымдар тіркелген арқандар мен белдіктерге (нөлденген немесе жерге тұйықталған металдық қабықша немесе сауыты бар кәбілдер жүргізілген ішектер, арқандар жерге тұйықталған орнына жерге тұйықтау және белдіктерден басқа) және өзге электр жабдығы орнатылған металдық құралымдарына;
5) осы Қағидалардың 147-тармағында көрсетілген кернеуден аспайтын, жалпы металдық құрылымдарында жүргізілген бақылау және күштік кәбілдер мен сымдардың металдық қабықшалары мен сауытына, оның ішінде: кернеуі жоғарылау кәбілдерімен, сымдарымен жалпы құбырларға, қорапшаларға, лотоктарға және т.с.с.;
6) жылжымалы және тасымал электр қабылдағыштарының металдық корпусына;
7) қозғалатын станоктар, машина және тетiктердің бөлiктерiне қойылған электр жабдығына.
Қоректендірудің автоматты ажыратылуы қорғау шарасы ретінде қолданған кезде, көрcетiлген ашық өткiзушi бөлiктер қатты жерлендірілген бейтараптамаға қосылуы немесе жерге тұйықтаушы құрылғысы ретінде жерге тұйықталуы тиіс.
173. Мыналарды бейтараптамаға әдейі қосуға және жерге тұйықтауға болмайды:
1) жабдық корпустармен аппараттар негіздемелермен сенімді электрлік түйісуі қамтамасыз етіліп, қоректендіру көзі бейтараптамасына қосылған немесе жерге тұйықтау, металдық негіздерге орнатылған электр жабдығы мен аппараттардың тұрықтарына (құрылымдарға, тарату құрылғыларына, қалқандарға, шкафтарға, станоктар тұғырына, машиналар мен тетіктерге);
2) осы құрылымдар мен қорғаныс өткізгішіне қосылған және оларда орнатылған электр жабдығы арасында сенімді электрлік түйіспе қамтамасыз етілген кезде, осы Қағидалардың 171-тармағында көрсетілген құралымдарға;
3) тарату құрылғылары, шкафтар, қоршаулар, т.с.с. камераларының металдық қаңқаларының түсіргіш немесе ашылатын бөліктерінде, түсіргіш (ашылатын) бөліктерде электр жабдығы орнатылмаса немесе орнатылған электр жабдығының кернеуі осы Қағидалардың 147-тармағында көрсетілген шамалардан аспаса;
4) электр берілісі әуе желілері оқшауламаларының арматурасына және оған қосылатын бекіту бөлшектеріне;
5) екі еселік оқшауламасы бар электр жабдығының ашық өткізгіш бөліктеріне;
6) металдық тұтқалар, тіркемелер, алаңы 100 см² дейінгі қабырғалар, аражабындар, өзге электр өткізгіштердің ұқсас бөлшектерінен өту жерінде кәбілдердің механикалық қорғанысының құбырлар бөлшектеріне, оның ішінде жасырын электр өткізгіштерінің тартылған және тармақталған қорапшаларына.
174. 1 кВ дейінгі электр қондырғыларында қоректендіруді автоматты ажырату кезінде барлық ашық өткізгіш бөліктер қабылданған кезде тұйықтау жүйесіне қабылданғанға қарай қоректендіру көзінің бекем жерге тұйықтау бейтараптамасына қосылуы немесе жерге тұйықталуы тиіс.
Бұл ретте қоректендіретін тораптың номиналды фазалық кернеуіне сәйкес қорғану-коммутациялық аппараты мен тізбектің ажыратылуының нақты шамаланған уақыты қамтамасыз етілуі үшін қорғану аппараттарының сипаттамалары мен қорғану өткізгіштерінің параметрлері келісуі тиіс.
Қорғану ретінде қоректендіруді автоматты ажырату қолданылатын электр жабдықтарында әлеуеттер теңестірілуі тиіс.
Қоректендіруді автоматты ажырату үшін артық ток немесе дифференциалды тогына жауап беретін қорғану-коммутациялық аппараттары қолданылуы мүмкін.
175. Ашық өткізгіш бөліктер нөлденген кезде қоректендіруді автоматты ажырату уақыты осы Қағидалардың 5-қосымшасы 43-кестесінде көрсетілген шамалардан аспауы тиіс.
Көрсетілген ажырату уақыты шамалары электр қауіпсіздігін, оның ішінде І класты қолды сайман, тасымал және жылжымалы электр қабылдағыштарын қоректендіретін топтық тізбектерде қамтамасыз етуге жеткілікті болып саналады.
Тарату, топтық, қабаттық және өзге қалқаншаларды қоректендіретін тізбектерде ажырату уақыты 5 секундтан аспауы тиіс.
Ажырату уақыты шамалары 43-кестеде көрсетілгеннен асуына жол беріледі, бірақ 5 секундтан аспауы тиіс тарату қалқаншаларынан қоректенетін тек тұрақты электр қабылдағыштары немесе мына шараларды орындаған кездегі қалқандарынан соң рұқсат етіледі:
1) басты жерге тұйықтау шиналары және болу қалқаны арасындағы қорғаныс өткізгішінің толық кедергісінің шамалары мына белгіленген формуладан аспайды:

Z_n = 42 . Z_ц / U₀,

бұл жерде Z_n – қорғаныс өткізгішінің толық кедергісі, Ом; Z_ц – «фаза - нөл» тізбегінің толық кедергісі, Ом; U₀ – тізбектің номиналдық фазалық кернеуі, В; 42 – басты жерге тұйықтағыш шинасы мен болу қалқаны (қалқаншасы) арасындағы қорғаныс өткізгішінің аймағындағы кернеудің азаюы, В;
2) болу қалқаны (қалқаншасы) жерге тұйықтау шинасына әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесі сияқты бөгде өткізгіш бөліктерін қамтитын әлеуеттерді теңестірудің қосымша жүйесі қосылған.
Дифференциалды тогына әсер ететін ҚАҚ қолданылуына рұқсат етіледі.
176. Төрт өткізгіш үш фазалық тізбектерінде дифференциалды тогына әсер ететін ҚАҚ қолданылуына рұқсат етілмейді. Мұндай тізбектерден қоректенетін жекелеген электр қабылдағыштарын қорғау үшін ҚАҚ қолданылуы қажет болса, электр қабылдағышының қорғау өткізгіші қорғану-коммутациялық аппаратына дейін бейтараптамаға қосылуы тиіс.
177. Оқшауланған бейтараптамасы бар үш фазалық тораптарында ашық өткізгіш бөліктеріне екі еселік тұйықталу кезіндегі қоректендірудің автоматты ажыратылуы уақыты осы Қағидалардың 5-қосымшасы 44-кестесінде көрсетілгенге сәйкес келуі тиіс.
178. 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесі мына өткізгіш бөліктерін өзара қосуы тиіс:
1) қоректендіретін желінің тұйық жерге қосылған бейтараптамасын;
2) электр қабылдағыштары ашық өткізгіш бөліктерінің жерге тұйықтаушы өткізгіштерін;
3) ғимаратқа кіруде қайта жерге тұйықтау жерге тұйықтағышына қосылған жерге тұйықтағыш өткізгіштерін;
4) ғимаратқа кіретін қатынас-байланыстық металл құбырлары (ыстық және суық сумен жабдықтау, жылу, кәріз, газбен жабдықтау және т.с.с.).
Егер газбен жабдықтау құбырының үйге кірмесінде оқшаулайтын тетігі болса, әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесіне құбырдың тек ғимарат ішіндегі бөлігі қосылады;
5) ғимарат қаңқасының металл бөліктері;
6) желдету мен шартқа сәйкестендіру, орталықтандырылған жүйелерінің металл бөліктері осы жүйелердің қоректендіру қалқандарының жерге тұйықтау шиналарына қосылады;
7) 2 және 3-санаттағы найзағайдан қорғау жүйесінің жерге тұйықтау құрылғысы;
8) қорғану жерге тұйықтауының жерге тұйықталатын құрылғысына жұмыстық жерге тұйықтау торабына қосылуға шектеулер болмаса, функционалды (жұмыстық) жерге тұйықталатын өткізгіш;
9) телекоммуникациялық кәбілдерінің металл қабықшалары.
Ғимараттардың сыртынан кіретін өткізгіш бөліктер ғимараттарға кірменің қасынан қосылуы тиіс.
Әлеуеттерді теңестірудің негізгі жүйесімен қосылу үшін барлық көрсетілген бөліктер әлеуеттерді теңестірудің жүйесі өткізгіштердің көмегімен басты жерге тұйықтау шинасына қосылуы тиіс.
179. Әлеуеттерді теңестірудің қосымша жүйесі жанасуға қол жететін ғимарат құрылыс құралымдарының металл бөліктері, штепсельдік розеткалардың қорғану өткізгіштерімен қоса қорғану жерге тұйықтау және нөлдік өткізгіштерді қоса алғанда барлық бір мезетте жанасуға мүмкін стационарлық электр жабдығының ашық өткізгіш бөліктері мен бөгде өткізгіш бөліктерінен болуы тиіс.
180. Әлеуеттерді теңестіру үшін электр тізбегі өткізу қабілеті мен іркіліссіз жұмысына қарай қорғану өткізгіштеріне қойылатын осы Қағидалардың 214-тармағы талаптарын қанағаттандырса, арнайы ескерілген өткізгіштер немесе ашық және бөгде өткізгіш бөліктері қолданылуы мүмкін.
181. Екі еселік немесе күшейтілген оқшаулама көмегімен қорғану ІІ класты электр жабдығы қолдануымен немесе ток өткізгіш бөліктерінің тек негізгі оқшауламасы бар электр жабдығын оқшаулайтын қабықшаға енгізу арқылы қамтамасыз етіледі.
Екі еселік немесе күшейтілген оқшауламасы бар жабдықтың өткізгіш бөліктері қорғану өткізгішіне немесе әлеуеттерді теңестірудің жүйесіне қосылмауы тиіс.
182. Тізбектерді қорғаудың электрлік бөлінуі бір тізбек үшін қолданылады.
Бөлінетін тізбектің ең жоғары жұмыс кернеуі 500 В аспауы тиіс.
Бөлінетін тізбектің қоректенуі бөлгіш трансформаторынан немесе оған тең қауіпсіздік дәрежесін қамтамасыз ете алатын өзге көзден жасалуы тиіс.
Бөлгіш трансформаторынан қоректенетін ток өткізгіш бөліктердің өзге тізбектердің жерге тұйықталған бөліктері мен қорғану өткізгіштерімен қосылуы болмауы тиіс.
Бөлгіш трансформаторынан қоректенетін тізбектер өткізгіштері өзге тізбектерден бөлек жүргізіледі. Ол мүмкін болмаса, мұндай тізбектер үшін, кәбілдер мен сымдардың номиналды кернеуі бірге жүргізілген тізбектердің ең жоғары кернеуіне сәйкес болып, әр тізбек артық токтан қорғалса, металл қабықшасы, сауыты, экраны жоқ кәбілдері немесе оқшаулама құбырлары, қорапшаларда және арналарда жүргізілген, оқшауланған сымдары қолданылуы қажет.
Бөлгіш трансформаторынан қоректенетін электр қабылдағыштарының ашық өткізгіш бөліктері қорғану өткізгіштеріне және өзге тізбектердің ашық өткізгіш бөліктеріне қосылмауы тиіс.
Бірнеше электр қабылдағыш бөлгіш трансформаторынан қоректенетін болса, мына жағдайлар орындалуы тиіс:
1) электр қабылдағыштарының ашық өткізгіш бөліктерінің трансформатордың металл корпусымен электрлік байланысы болмауы тиіс;
2) электр қабылдағыштарының ашық өткізгіш бөліктері өзара әлеуеттерді теңестірудің жергілікті жүйесінің оқшауланған орынды өткізгіштерімен қосылуы тиіс;
3) барлық штепсельдік розеткалардың әлеуеттерді теңестірудің жергілікті жерге тұйықталмаған жүйесіне қосылған қорғану түйіспесі болуы тиіс;
4) ІІ класты жабдықты қоректендіретіндерден басқа барлық икемді кәбілдердің әлеуеттерді теңестірудің өткізгіші ретінде қолданылатын қорғаныс өткізгіші болуы тиіс;
5) ашық өткізгіш бөліктеріне екі фазалық тұйықталу кезіндегі қорғану құрылғысының ажыратылуы уақыты осы Қағидаларға 5-қосымшаның 44-кестесінде көрсетілген шамалардан аспауы тиіс.
183. Қоректендірудің автоматты ажыратылуы талаптары орындалуы мүмкін болмаса, ал өзге қорғаныс шараларының қолдануы мүмкін емес немесе жерге тұйықталмаған болмаса, 1 кВ дейінгі электр қондырғыларына оқшаулайтын (өткізбейтін) үй-жайлар, аймақтар, алаңдар қолдануы мүмкін.
Мұндай үй-жайлардың және аймақтардың, алаңдардың кез келген нүктедегі оқшаулайтын еденнің жекелеген жеріне кедергісі мыналардан төмен болмауы тиіс:
мегаомметрмен 500 В кернеуіне өлшенген 500 В дейін қоса электр қондырғысының номиналды кернеуі кезінде – 50 кОм;
мегаомметрмен 1000 В кернеуіне өлшенген 500 В астам номиналды кернеуі кезінде – 100 кОм.
Оқшаулайтын (өткізбейтін) үй-жайлар (аймақтар, алаңдар) үшін, ең болмағанда, мынадай үш шарт орындалғанда, 0 класты электр жабдығын қолдануға рұқсат етіледі:
1) ашық өткізгіш бөліктер бір бірінен және бөгде өткізгіш бөліктерінен кем дегенде 2 м алыстатылған. Бұл арақашықтықты 1,25 м дейін азайтуға болады;
2) ашық өткізгіш бөліктер бөгде өткізгіш бөліктерінен оқшаулау материалынан жасалған кедергілермен бөлінген. Бұл жерде 1) тармақшада көрсетілген арақашықтықтар кедергінің бір бөлігі жағынан қамтамасыз етілуі тиіс;
3) бөгде өткізгіш бөліктері 1 мин ішінде 2 кВ кем емес ауыспалы тогының сынамалы кернеуін ұстайтын оқшаулаумен жабылған.
Оқшаулайтын бөлмелерде (аймақтарда) қорғану өткізгіші ескерілмеуі тиіс.
Бөтен өткiзушi бөлменiң бiр бөлiктерiне әлеуеттің күртiгiне қарсы шара сырттай ескерілуi керек.
Айырғыш бөлмелердiң еденіне және қабырғаларына дымқылдық әсерi тимеуі керек.

4. Желілердегі 1 кВ кернеуінен жоғары тиімді жерге тұйықталған
бейтараптамасымен электр қондырғыларының
жерге тұйықтау құрылғылары

184. Бейтараптамасы тиімді жерге тұйықталған желінің 1 кВ жоғары кернеуі бар электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары осы Қағидалардың 185-тармағына сәйкес олардың кедергісіне не болмаса осы Қағидалардың 187-тармағына сәйкес жанасу кернеуіне қойылатын талаптарды сақтаумен, сондай-ақ осы Қағидалардың 188 және 189-тармақтарына сәйкес олардың құрылымдық орындалуына және осы Қағидалардың 184-тармағына сәйкес жерге тұйықтау қондырғысында кернеуді шектеуге қойылатын талаптарды сақтаумен орындалады. Осы Қағидалардың 183 – 189-тармақтарының талаптары ӘЖ тiректерінің жерге тұйықтау құрылғыларына қатысты қолданылмайды.
185. Жерге тұйықталған тогы жерге ағып түсетін жерге тұйықтау құрылғысындағы кернеу 10 кВ аспауы тиіс. 10 кВ жоғары кернеу әлеуеттердің шығаруы, ғимараттардың сыртына шығарған және электр қондырғылардың сыртқы қоршау жерге тұйықтау құрылғыларда рұқсат етiледi. Жерге тұйықтау құрылғысында 5 кВ жоғары кернеу болғанда, байланыс және телемеханиканың шегiнетiн кәбілдерiнiң оқшауламасын қорғау бойынша және қауiптi әлеуеттерді электр қондырғының сыртына шығаруын алдын алу бойынша шаралар көзделуі керек.
186. Жылдың кез келген уақытында оның кедергiсiне талаптардың сақталуымен орындалатын жерге тұйықтау құрылғысында, табиғи және жасанды жерге тұйықтағыштар, кедергiлерін қоса алғанда 0,5 Ом-нан аспайтын кедергісі болуы тиіс.
Аумақтағы жерге тұйықтағышқа электр әлеуеті және электр жабдықтың қосуын қамтамасыз етудiң теңестiрулерi, бос емес жабдықпен, ұзынынан және көлденең жерге тұйықтау мақсаттардағы және отырғызатын торға олар өзара жалғастыруға салынады.
Ұзынынан жерге тұйықтағыштар, электр жабдықтың жер тереңдiгі 0,5 -0,7 метр қызмет көрсету және iргетастың немесе жабдықтың негiздерiн 0,8 - 1,0 метр қашықтықта салу керек. Егер қызмет көрсету туралы тарап бiр-бiрiне аударса, жабдықтың екi қатары үшiн немесе бiр жай тартқышты төсеммен 1,5 м дейiн жабдық негiздерiнiң іргетасы қашықтықтарының ұлғаюына рұқсат етiледi немесе екi қатардың негiздерi мен iрге арасындағы қашықтық 3,0 м аспайды.
187. Көлденең жерге тұйықтағыштар 0,5 - 0,7 м тереңдікке жермен жабдықтың аралығында жайлы орындарда салынады. Олар арасындағы қашықтық өсiп келе жатқан жерге тұйықтағыш тордың орталығына шеттегiден қабылданады. Сонымен бiрге шеттен бастап бiрiншi және кейінгі қашықтық тиісінше 4,0; 5,0; 6,0; 7,5; 9,0; 11,0; 13,5; 16,0 және 20,0 м аспауы тиіс. Күш беретiн трансформаторлар және тұйықтағыштарының оны қосудың орындарына, құрылымға шемудi жерге тұйықтауға тұстасқан жерге тұйықтағыш торлардың ұяшықтарының өлшемдерi 6x6 м аспауы тиiс.
Көлденең жерге тұйықтағыштар тұйық контурларды құрастыратындай етiп атқаратын жерге тұйықтау құрылғысы орналасқан аумақтың шеті бойынша салынады.
Егер жерге тұйықтайтын құрылғыны, электр қондырғыны сыртқы қоршау шектерiнде орналастырса, онда оның аумағына кiрулер және кiрулерiнде сыртқы көлденең жерге тұйықтағышқа керiсiнше қосылған екi тiк жерге тұйықтағыштарды қою жолымен әлеует тегiстеледi. Тiк жерге тұйықтауыштар ұзындығы 3-5 метр болуы керек, ал арасындағы қашықтық кiру немесе кiру күші тең болуы керек.
188. Жанасу кернеуiне қойылатын талаптарды сақтаумен орындалатын жерге тұйықтау құрылғысы кез келген жыл мезгілінде одан жерге тұйықталу тогы аққан кезде қалыптыдан аспайтын жанасу кернеуінің мәнін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл ретте жерге тұйықтау құрылғысының кедергiсі жерге тұйықтау құрылғыда жол берілетін кернеу және жерге тұйықталған тогы бойынша анықталады.
Рұқсат етілетін жанасу кернеуінің шектi мәнін анықтауда ықпал етудің есептi уақыты ретiнде қорғау әсерiнiң уақыты және сөндiргiштiң толық ажыратылу уақытының сомасы қабылданады. Негiзгi қорғау жанасу кернеулерi мүмкiн мәндердiң анықтауында резервтегi қорғаудың әсерiнiң уақыты жанында әсерi тиiп кетуi үшiн қызметшiге ауыстырып қосу субұрғыш құрылғы ҚТ түсiнiктi есептi уақыт ретiнде жедел ауыстырып қосуларды өндiрiсте пайда бола алған жұмыс орындары үшiн қабылданады.
Ұзындығына және көлденең жерге тұйықтағыштарды орналастыру мөлшерленген мәндерге дейiн жанасу кернеулерiнiң шектеуiнiң талаптары және жерге қосылатын жабдықтың жерге тұйықтағыш оралымдылығымен анықталуы керек. Ұзындығы және көлденең жасанды жерге тұйықтағыштардың арасындағы қашықтық 30 метрден аспауы керек, ал жерге олардың салуын тереңдiк жанасу кернеуiн төмендету үшiн кемiнде 0,3 м болуы тиіс. Жанасу кедергісін төмендету үшін негіздеме жағдайларда жұмыс орындарында 0,1 - 0,2 м қалыңдықта қиыршық тас төсемін салу жүргізіледі.
189. Осы Қағидалардың 185 және 187-тармақтарының талаптарына қосымша және осы Қағидалардың талаптарын сақтаулармен оның кедергiсiне немесе жанасу кернеу көрсетiлетiн жерге тұйықтау құрылғылары орындауына қосымша:
1) жердегi жабдық немесе жерге тұйықтағыш құрылғы жалғауыш жерге тұйықтау өткiзгiштерi кемiнде 0,3 м тереңдiкке салу;
2) күш беретiн трансформаторлардың жерге қосылатын бейтараптарының қоныстары осы маңай, тұйықтағыш (төрт бағытта) өзеннiң көлденең жерге тұйықтағыштар ұзындығынан салу.
Жерге тұйықтау құрылғысы электр қондырғының қоршауынан тыс жерге шығып кеткенде, электр қондырғының аумағынан тыс орналасқан көлденең жерге тұйықтағыштар кемінде 1 м тереңдігінде салынады. Осы жағдайда жерге тұйықтау құрылғысының сыртқы контуры доғалы немесе дөңгелектелген бұрыштары бар көпбұрыштың түрiнде орындалады.
190. Электр қондырғыларды сыртқы қоршауды жерге тұйықтағыш құрылғыға қосуға рұқсат етiлмейдi. Егер электр қондырғылар 110 кВ және одан жоғары ӘЖ жүрсе, оның барлық периметрі бойынша қоршаудың бағандарында 20-50 м, тік периметрдің көмегімен 2-3 м ұзындыққа жерге тұйықталады. Мұндай жерге тұйықтауды орнату үшін арматурасы электрлі темір буындармен жалғанған, темір және темірбетон табантіректерімен қоршау қажет емес.
Сыртқы қоршаумен ішкі, сыртқы және екі жағынан бойлай орналасқан, жерге тұйықталған қондырғылар элементтерінің арасында, электр байланысын болдырмау үшін арақашықтары 2 м кем болмауы керек. Металдық коммуникациялар және басқа көлденең жерге тұйықтағыштар, құбыр және металдық қабығы бар кәбілдер кiретiн қоршаудың сыртына кемiнде 0,5 м қоршау табандылардың арасындағы тереңдiкке ортасында салуы керек. Ішкi металдық қоршауларды сыртқы қоршауға қабысулар орындарында кемiнде 1 м ұзындықтағы кiрпiш немесе ағаш орнатылуы тиіс.
Электр қабылдағыштардың орналасуында олардың қоректенуi сыртқы қоршауда бөлгiш трансформаторлар арқылы iске асырылады. Бұл трансформаторларды қоршауда орнатуға рұқсат етiлмейдi. Қоршауда орналасқан сызық, бөлгіш трансформаторларының жалғастырғыш екінші кезектік орамасы және электр қабылдағышы, жерге тұйықтағыш қондырғылардағы маңызы есептелген кернеу жерден оқшаулануы керек.
Егер көрcетiлген шаралардың, ең болмаса, біреуі орындалуы мүмкiн болмаса, онда жерге тұйықталған қондырғы, металдық қоршаудың бiр бөлiктерi және сыртқы және қоршаудың iшкi жақтарымен жанасу кернеуi мүмкiн мәндердi аспайтындай етiп, әлеуеттерді теңестiрулердi орындауға қосады. Кедергi бойынша құрылымның осы мақсатпен орындаудың жанында оған және тереңдiкке 1 м, көлденең жерге тұйықтағыш қоршаудың сыртынан 1 м қашықтықта салуы керек. Бұл жерге тұйықтағыш, кемінде төрт нүктедегі жерге тұйықталып қондырғыларға қосылады.
191. Егер электр қондырғының жерге тұйықтау құрылғысы, басқа электр қондырғының жерге тұйықтау құрылғысымен металл қабығы бар кәбілмен, орамсауытпен немесе басқа металдық байланыстар арқылы тұйықталса, онда ғимарат айналасында басқа электр қондырғыны әлеуеттi теңестiру үшiн немесе оған мына шарттардың бiрi қолданылуы керек:
1) ғимараттың іргетасы немесе жабдығы орналасқан аумақтың периметрi, бұл ғимарат немесе аумақ әлеуеттерінің теңестiру жүйесімен бiрлескен жерге тұйықтағыш 1 м тереңдiкке және 1 м қашықтықта төсеу, ал ғимаратқа кіреберістерде немесе кіретін жерлерде өткізгіштерді жерге тұйықтағыштан 1 және 2 м қашықтықта тиісінше 1 және 1,5 м тереңдікке төсеу және осы өткізгіштерді жерге тұйықтағышпен қосу;
2) егер бұл ретте әлеуеттерді теңестірудің рұқсат етілетін деңгейі қамтамасыз етілсе, осы Қағидалардың 204-тармағына сәйкес жерге тұйықтағыштар ретінде темірбетонды іргетасты қолдану.
Егер ғимарат айналасында асфальт жыртыстары, соның ішінде кіреберіс және көлік кіреберісінде болса, 190-тармақтың 1 және 2-тармақшаларында көрcетiлген шарттардың орындалуы қажет болмайды. Егер, кейбір кіреберістерде (кіретін жерде) тармағы болмаса, 1-тармақта көрсетілгендей немесе 190-тармақтың 2-тармақшасының талаптары сақталса орындалуы мүмкін. Барлық жағдайларда осы Қағидалардың 191-тармағының талаптары орындалуы тиіс.
192. Әлеуетті шығаруды болдырмау үшiн бейтарап жерге тұйықтаумен желiнiң жоғары 1 кВ электр қондырғылардың жерге тұйықтағыш құрылғыларының шектерiне тиiмдi болатын электр қабылдағыштардың жасалынған кәбілдiң жоғары 1 шаршы кернеумен электр қондырғыны жерге тұйықтағыш құрылғының шектерiндегi мұндай электр қабылдағыштардың қоректенуi керек болса, сызық бойынша 1 кВ тарапта ажыратылған бейтараптандырғышы бар трансформатордан iске асыруға болатын трансформаторлардың бейтарап жерге тұйықтауы бар 1 кВ орамдарынан қоректену металдық қабықсыз және бронсыз рұқсат етiлмейдi немесе ылғалға арналған кәбілмен жүзеге асырылады.
Жерге тұйықтағыш құрылғыда бұл кернеуде тесiлетiн сақтандырғыш, ажыратылған бейтараптандырғышы бар трансформатордың тарапқа орнатылған төменгi кернеуiн iстеудi кернеу асуы керек.
Мұндай электр қабылдағыштардың қоректенуi сондай-ақ бөлгiш трансформатор арқылы iске асады. Егер ол 1 кВ-ден жоғары электр қондырғының жерге тұйықтау құрылысы алып жатқан аумақ бойынша өтсе, электр қабылдағышқа, оның екiншi орамынан бөлгiш трансформатор және сызық, атқаратын жерге тұйықтағыш құрылғымен орындалады.

5. Оқшауланған бейтарабы бар желiлердегi кернеуі 1 кВ жоғары
электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары

193. R, Ом жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі оқшауланған бейтарабы бар 1 кВ жоғары электр қондырғыларында табиғи жерге тұйықтағыштардың кедергісін есепке алып, кез келген жыл мезгілінде есептік жерге тұйықтау тогы өтуі кезінде болуы тиіс:
R < 250/I, бірақ 10 Ом-нан көп емес,
мұндағы I – жерге тұйықтаудың есептік тогы, А.
Есептік ток ретінде мыналар қабылданады:
1) сыйымды токтар өтелмейтін желiлерде - жерге толық тұйықталатын ток;
2) сыйымды токтар өтелетін желiлерде:
өтейтін аппараттар қосылған жерге тұйықталған құрылғылар үшін – осы аппараттардың ең қуаттысының 125 % номиналды тогына тең ток.
өтейтін аппаратар қосылмаған жерге тұйықталған құрылғылар үшін – өтейтін аппараттардың ішінен ең қуаттысын өшіргенде осы желіде өтетін жерге тұйықталатын ток.
Есептi жерге тұйықтау тогы бұл токтың ең көп мәні бар желі схемаларын пайдалануда мүмкін болып айқындалуы тиіс.
194. Оқшауландырылған бейтарабы бар кернеуі 1 кВ дейiн электр қондырғылары үшiн жерге тұйықтау құрылғылары қолданғанда бiр уақытта осы Қағидалардың 200-тармағының шарттары орындалуы тиіс.
Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар 1 кВ дейінгі кернеулі электр қондырғылары үшін бір мезгілде жерге тұйықтау құрылғысын пайдаланғанда, жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі осы Қағидалардың 197-тармағында көрсетілгеннен артық болмауы тиіс немесе жерге тұйықтау құрылғысына осы кәбілдердің ортақ ұзындығы кемінде 1 км болғанда, кемінде екі кәбілдің (кез келген кернеудегі) қабықшалары мен сауыттары қосылуы керек.
195. 6-10/0,4 кВ кернеудiң қосалқы станциялары үшiн бiр ортақ жерге тұйықтау құрылғысы орындалуы керек, оған мыналар қосылуы тиіс:
1) 1 кВ дейiн тарапта трансформатордың бейтарабы;
2) трансформатордың корпусы;
3) кәбілдердiң металдық қабықтары және сауыты;
4) 1 кВ дейін және одан жоғары кернеудегі электр қондырғылардың ашық өткiзушi бөлiктерi;
5) сыртқы өткiзушi бөлiктер.
Қосалқы станция алып жатқан алаңның айналасында кемінде 0,5 тереңдікте және қосалқы станция ғимараты іргетасының шетінен немесе ашық орнатылған жабдық іргетасының шетінен 1 м аспайтын қашықтықта жерге тұйықтау құрылғысына қосылған жабық көлденең жерге тұйықтағыш (контур) салынуы тиіс.
196. Тиімді жерге тұйықталған бейтарабы бар 1 кВ жоғары кернеулі желінің жерге тұйықтау құрылғысымен бір ортақ жерге тұйықтау құрылғысына біріктірілген оқшауландырылған бейтарабы бар, 1 кВ жоғары кернеулі желінің жерге тұйықтау құрылғысы сондай-ақ осы Қағидалардың 185 және 186-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы тиіс.

6. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар желiлердегi 1 кВ-ге дейiн
кернеудегі электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары

197. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар электр қондырғыларында генератордың немесе үш фазалық айнымалы ток трансформаторының бейтарабы, тұрақты ток көзiнiң орташа нүктесi, бiр фазалы ток көзi шығарындыларының бiрi жерге тұйықтағышқа қосылуы тиіс.
Бейтарапты жерге тұйықтауға арналған жасанды жерге тұйықтағыш генератордың немесе трансформатордың жанында орналасады. Цех iшiндегi қосалқы станциялар үшiн жерге тұйықтағышты ғимарат қабырғасының жанында орналастыруға рұқсат етiледi.
Егер қосалқы станция орналасқан ғимараттың iргетасы табиғи жерге тұйықтағыштар ретiнде қолданылса, трансформатордың бейтарабы кемінде екі металды бағаналарға немесе кемiнде екi темiрбетон iргетастың арматурасына пiсiрiп дәнекерленген бөлшектеріне қосу жолымен жерге тұйықталады.
Кіріктірілген қосалқы станциялар көпқабатты ғимараттың түрлі қабаттарында орналастырылғанда, осындай қосалқы станциялардың трансформаторлар бейтарабының жерге тұйықталуы арнайы салынған жерге тұйықтау өткізгіші арқылы орындалуы тиіс. Бұл жағдайда жерге тұйықтау өткізгіші трансформаторға ең жақын орналасқан ғимараттың бағанасына қосымша қосылуы тиіс, ал оның кедергiсi трансформатордың бейтарабы қосылған жерге тұйықтау құрылғының кедергiсін айқындауда есепке алынуы тиіс.
Барлық жағдайларда жерге тұйықтау тізбегінің үзiлiссiздiгiн қамтамасыз ету және жерге тұйықтау өткiзгiштi механикалық зақымданулардан қорғау шаралары қолданылуы тиіс.
Егер трансформатордың немесе генератордың бейтарабын тарату құрылғысының нөлдік шинасымен жалғайтын өткізгіште ток трансформаторы орнатылған болса, онда жерге тұйықтау өткiзгiші трансформатордың немесе генератордың бейтарабына тiкелей емес, бiрден ток трансформаторынан кейін нөлдiк өткiзгiшке қосылуы тиіс. Сондай-ақ ток трансформаторына бөлiнуi бар жүйесiндегi электр қондырғы жұмысының жағдайындағы нөлдiк қорғаныш өткiзгiшiн қосу нөлдiк жұмыс және нөлдiк қорғайтын өткізгішпен орындалуы тиіс.
Токтың трансформаторын генератордың (трансформатордың) бейтарабы шығатын жеріне жақын орналастыру керек.
198. Генератордың немесе трансформатордың бейтараптары немесе бiр фазалы ток көзiнiң шығатын жерлері қосылған жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі кез келген жыл мезгілінде үш фазалы ток көзінің 660, 380 және 220 В немесе бір фазалы ток көзінің 380, 220 және 127 В сызықтық кернеулерінде тиісінше 2, 4 және 8 Ом аспауы тиіс. Бұл кедергi табиғи жерге тұйықтағыштарды, сондай-ақ кемінде ығысатын екі желі болғанда, ӘЖ нөлдік өткізгіштің қайталама өткізгіштерінің жерге тұйықтағыштарын пайдалану есебімен қамтамасыз етілуі керек. Бұл ретте генератордың немесе трансформатордың бейтарабынан немесе бір фазалы ток көзінің шығатын жерінен тікелей жақындықта орналасқан жерге тұйықтағыштың кедергісі үш фазалы ток көзінің 660, 380 және 220 В немесе бір фазалы ток көзінің 380, 220 және 127 В сызықтық кернеулерінде тиісінше 15, 30 және 60 Ом аспауы тиіс.
Жердің үлестік кедергісі с > 100 Ом^.м болғанда, жоғарыда көрсетілген нормаларды 0,01 с есе, бірақ он еседен артық емес ұлғайтуға рұқсат етіледі.
199. Ұзындығы 200 м артық ӘЖ ұштарында (немесе оның тармақтарында), сондай-ақ жанама тиіп кеткен кезде қауіпсіздік шаралары ретінде электр қондырғы автоматты түрде өшетін ӘЖ-ден бастап электр қондырғыларына енгізулерде нөлдік жұмыс сымдарын қайта жерге тұйықтау қажет. Бұл ретте, ең алдымен, табиғи жерге тұйықтағыштар (жер астындағы тiреулердiң бөлiктерi, сондай-ақ найзағайдан болатын асқын кернеулерден қорғау үшін жасалған жерге тұйықтау құрылғылары) қолданылады.
Егер осыдан жиi жерге тұйықтаулар найзағайдан болатын асқын кернеулерден қорғау шарттары бойынша керек болмаса, көрcетiлген қайтадан жерге тұйықтаулар орындалады.
Тұрақты ток желiлерiндегi нөлдiк өткiзгiштiң қайтадан жерге тұйықтаулары, жер астындағы құбырлармен металды жалғағыштары жоқ жекеленген жасанды жерге тұйықтағыштар көмегiмен iске асырылуы тиіс. ӘЖ-дегі найзағайдың шамадан тыс кернеуінен қорғау үшін орнатылған тұрақты токтың жерге тұйықтағыш құрылғылары нөлдік жұмыс сымын қайта жерге тұйықтау үшін қолданылады.
Нөлдiк өткiзгiшті қайтадан жерге тұйықтауға арналған жерге тұйықтау өткiзгiштерінің көлемі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 45-кестесінде келтірілген көлемнен кем болмауы керек.
200. Кез келген жыл мезгіліндегі әрбiр ӘЖ-дiң нөлдiк жұмыс өткiзгiшiнiң барлық қайтадан жерге тұйықтауларының (соның iшiнде табиғи) жерге тұйықтағыштарын ортақ кедергiсі үш фазалы ток көзінің 660, 380 және 220 В немесе бір фазалы ток көзінің 380, 220 және 127 В сызықтық кернеулерінде тиісінше 5, 10 және 20 Ом аспауы тиіс.
Жердің үлестік кедергісі с > 100 Ом^.м болғанда, жоғарыда көрсетілген нормаларды 0,01 с есе, бірақ он еседен артық емес ұлғайтуға рұқсат етіледі.

Оқшауландырылған бейтарабы бар желiлердегi кернеуі 1 кВ-ге
дейін электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары

201. Оқшауландырылған бейтарабы бар 1 кВ-ге дейінгі желінің ашық өткізгіш бөліктерін қорғаныс жерге тұйықтау үшін қолданылатын жерге тұйықтау құрылғыларының кедергісі:
R < U_пр /І шартына сәйкес келуі тиіс.
мұндағы R – жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі, Ом; U_пр – жанасу кернеуі, оның мәні 42 В тең деп қабылданады; І – жерге тұйықтаудың толық тогы, А.
Трансформаторлардың немесе генераторлардың 100 кВ^.А аспайтын қуаты кезінде 10 Ом дейінгі жерге тұйықтау құрылғысының кедергісіне рұқсат беріледі. Кедергінің осы мәні, сондай-ақ жинақ қуаты 100 кВ^.А жоғары емес параллельді жұмыс істейтін бірнеше генераторлар (трансформаторлар) үшін де рұқсат етіледі.

8. Үлкен шекті жер кедергісі бар аудандардағы жерге тұйықтау
құрылғылары

202. Жердің меншікті кедергісі жоғары болып келетін аудандарда тиімді жерге тұйықтау бейтарабы бар кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларының жерге тұйықтау құрылғылары жанасу кернеуіне қойылатын талаптар сақтала отырып орындалады.
Тасты құрылымдарда осы Қағидалардың 188 - 190-тармақтарында көрсетілгендерден кем, бірақ 0,15 м кем емес тереңдікте көлденең жерге тұйықтағыштың төселуіне жол беріледі. Сонымен қатар осы Қағидалардың 185-тармағында талап етілген, кіретін жерлердегі тік жерге тұйықтағыштардың орындалмауына жол беріледі.
203. Жердің меншікті кедергісі жоғары болып келетін аудандарда жасанды жерге тұйықтағыштарды орнату кезінде мынадай іс-шаралар орындалады:
1) егер де жердің меншікті кедергісі тереңдеген кезде төмендейтін, ал табиғи тереңдетілген жерге тұйықтағыш болмаған кезде, ұзындығы ұлғайтылған тік жерге тұйықтағыш құрылғылар;
2) егер де электр қондырғысының жанында (2 км-ге дейін) жердің меншікті кедергісі аз орындар болатын болса, шығаратын жерге тұйықтағыш құрылғылар;
3) көлденең жерге тұйықтағыш маңындағы орға тасты құрылымдардың сулы балшықты топырағының бетін тегістеп, ордың бетіне дейін қиыршық тасты төсеу;
4) егер де басқа әдістер қолданылмайтын немесе тиісті әсер етпейтін болса, оның меншікті кедергісін азайту мақсатында топырақтың жасанды өңделуін пайдалану.
204. Меншікті кедергісі 500 Ом^.м жоғары жер үшін ажыратылған бейтарабы бар желілердегі 1 кВ-ден жоғары, сондай-ақ 1 кВ-ге дейін кернеудің электр қондырғыларында осы Қағидалардың 201 - 202-тармақтарында көзделген іс-шаралары бар, экономикалық тұрғыдан қолайлы емес жерге тұйықтағыштарды алуға жол берілмейді, осы тарауда талап етілетін жерге тұйықтау құрылғылары кедергілерінің мағынасын 0,002 с есе арттыруға жол беріледі, мұндағы с – жердің баламалы меншікті кедергісі, Ом^.м. Бұл ретте осы тарауда талап етілетін жерге тұйықтағыш құрылғысының кедергісін ұлғайту он еседен аспауы тиіс.

9. Жерге тұйықтағыштар

205. Табиғи жерге тұйықтағыштар ретiнде мыналар қолданыла алады:
1) ғимараттардың металдық және темiрбетон конструкциялары және топырақпен жақын болатын, нашар агрессивтi және орташа агрессивтi орталарда болатын, судан қорғайтын жамылғылары, соның iшiнде темiрбетон iргелері;
2) су құбырының жерге салған металдық құбырлары;
3) бұрғы ұңғымаларының шеген құбырлары;
4) гидротехникалық ғимараттарды металдық шпунттардың, затворлардың бiр бөлiгiнiң суағарлары, кепiлдеме қағаздары және т.с.с;
5) рельстер арасындағы қасақана қойылған ұстатқыштар магистральдық электрленбеген темiр жолдардың рельс жолдары және кiрiс жол рельс жолдары болған жағдайда;
6) жерде болатын басқа, металл құралым және ғимарат;
7) жерге салған сауыт қапталған кәбілдердiң металдық қабықтары; кәбілдердiң қабықтары табиғи жерлендiргiштер мен кәбілдер санында екiден кем емес қызмет көрсете алады.
Жерге тұйықтағыштар ретінде кәбілдердiң алюминий қабықтарын қолдануға рұқсат етiлмейдi.
206. Жерге тұйықтағыштар ретінде орталық жылу және кәріз құбырларын, жанғыш сұйықтық, жанғыш немесе жарылыс қауіпі бар газдар мен қоспалардың құбырларын қолдануға рұқсат етілмейді. Көрсетілген шектеулер осы Қағидалардың 178-тармағына сәйкес әлеуеттерді теңестіру мақсатында осындай құбырларды жерге тұйықтау құрылғысына қосу қажеттілігін жоққа шығармайды.
Алдын ала кернеулi арматурасы бар ғимараттар мен темірбетонды құрылыстары жерге тұйықтағыштар ретiнде пайдаланылмайды, бірақ бұл шектеу ӘЖ тiреулеріне және АТҚ-ның тіреуіш құрылыстарына қолданылмайды.
Токтардың ол бойынша тығыздығының шарты бойынша табиғи жерге тұйықтағыштарды қолдану мүмкiндiгi ағатын, темiрбетон iргелердiң арматуралық сырықтарына ғимараттар мен конструкциялардың темiрбетон iргелерiнiң арматуралық сырықтарының дәнекерлеуi, құрыштан жасалған бағаналардың анкерлiк бұрандамаларын дәнекерлеудiң қажеттiлiгi, сонымен бiрге күштi агрессивтi орталардағы iргелердi қолданудың мүмкiндiгiн есептеумен анықталуы тиіс.
207. Жасанды жерге тұйықтағыштар қара немесе мырышталған болаттан немесе мыстан жасала алады.
Жасанды жерге тұйықтауыштар боялмауы тиіс.
Жерге тұйықтағыштардың материалдары мен ең кiшi өлшемдерi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 45-кестесінде келтiрiлген мәндерге сәйкес келуi керек.
208. Кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғылары үшiн көлденең жерге тұйықтағыштардың қимасы рұқсат етілетін 400⁰С қыздыру температурасында ыстыққа төзімділігі шарты бойынша (ажыратқыштың қорғаныс әрекетінің уақытына және сөнуіне сәйкес келетін қысқа мерзiмдi қыздыру) болып таңдалады.
Жерге тұйықтау құрылғыларының коррозиясы қатері болған жағдайда жерге тұйықтағыштардың және жерге тұйықтау өткізгіштерінің қимасын олардың қызмет ету мерзімін есепке алумен үлкейту керек немесе гальваникалық жабындысы бар немесе мыс жерге тұйықтағыштар мен жерге тұйықтау өткізгіштерін қолдану керек.
Бұл ретте коррозияға байланысты болуы мүмкiн жерге тұйықтағыш құрылғылар кедергiсінiң ықтималды ұлғаюы есепке алынады.
Көлденең жерге тұйықтағыштарға арналған орлар қиыршықтаспен және шағылтасы мен құрылыс қоқысы жоқ бiркелкi топырақпен толтырылуы керек.
Жер құбырлар жылудың әсерiнен және т.с.с. кептірілетін орындарда жерге тұйықтағыштар қолданылмайды.

10. Жерге тұйықтағыш өткізгіштер

209. 1 кВ-ге дейiнгі кернеулі электр қондырғыларындағы жерге тұйықтағыштардың қималары қорғайтын өткiзгiштерге осы Қағидалардың 217-тармағының талаптарына сәйкес келуі тиіс.
Жерде өткізілген жерге тұйықтау өткізгіштерінің ең кiшi қималары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 45-кестесінде келтiрiлгендерге сәйкес келуі тиiс.
Жерге алюминий оқшауланбаған өткізгіштерді төсеуге жол берілмейді.
210. Кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларда жерге тұйықтағыш өткізгіштердің қималары тиімді жерге тұйықталған бейтарабы бар электр қондырғыларында олар бойынша бір фазалы ҚТ ең үлкен тогы немесе оқшауландырылған бейтарабы бар электр қондырғыларында екі фазалы ҚТ тогы өткенде, жерге тұйықтау өткізгіштерінің температурасы 400⁰С аспайтындай (ажыратқыштың қорғаныс әрекетінің уақытына және сөнуіне сәйкес келетін қысқа мерзiмдi қыздыру) таңдалуы тиіс.
Оқшауланған бейтарабы бар кернеуі 1 кВ жоғары электр қондырғыларда қимасы мыс бойынша 25 мм²-ге дейін немесе оған тең басқа материалдардан жасалған жерге тұйықталған өткізгіштердің өткізу қабілеті фазалық өткізгіштердің өткізу қабілетінің 1/3-нен кем болмауы тиіс. Қималары 25 мм² асатын мыс, 35 мм² асатын алюминий, 120 мм² болат өткізгіштерін қолдану талап етілмейді.
211. Жерге тұйықтау құрылғының жайлы орнында кедергiнi өлшеуді орындау үшiн жерге өткiзгiшiн ажырату мүмкiндiгі ескерiлуі тиіс. Кернеуі 1 кВ дейiн электр қондырғылардағы мұндай орын бас жерге тұйықтағыш шина болып табылады. Жерге тұйықтағыштың өткiзгiшiн ажырату тек қана құралдың көмегімен орындалуы мүмкiн.
Кернеуі 1 кВ дейiн электр қондырғыларда жерге тұйықтағышты жұмыстық (істеп тұрған) жерге тұйықтағышын бас тұйықтағыш шинасына қосатын жерге тұйықтау өткiзгiшінің қимасы мыналардан кем болмауы тиіс: мыс - 10 мм², алюминий - 16 мм², болат - 75 мм².
Ғимараттарға тұйықтағыш өткізгіштерді енгізу орындарында айырым белгісі көзделуі тиіс.

11. Басты жерге тұйықтағыш шинасы

212. Басты жерге тұйықтағыш шина электр қондырғы iшiнде немесе одан бөлек орындалады.
Басты жерге тұйықтағыш шина ретiнде енгiзу құрылымы iшiнде нөлдiк қорғайтын шина қолданылады.
Бас жерге тұйықтағыш шинаны жеке орнатқанда, енгiзу құрылғысының жанында қызмет көрсету үшiн қолжетімді, ыңғайлы жерде орналасады.
Бөлек орнатылған басты жерге тұйықтағыш шинаның қимасы қоректендіру желісінің нөлдiк өткiзгiшiнiң қимасынан кем болмауы керек.
Бас жерге тұйықтағыш шина мыстан орындалуы тиiс. Бұл мақсаттарда болатты қолдануға рұқсат етiледi. Алюминийді қолдануға рұқсат етiлмейдi.
Шина конструкциясында оған қосылған өткізгіштердің жеке ажыратылу мүмкiндiгi ескерiлуі керек. Ажыратылуы құралдың көмегімен ғана қарастырылуы керек.
Тек қана білікті персоналдың қолы жетімді жерлерде бас жерге тұйықтағыш шина ашық орнатылады. Бөгде адамдардың қолы жетімді жерлерде ол кілтпен жабылатын есігі бар (жәшiкке) шкафқа орналастырылуы керек.
Есікте немесе қабырғада шинаның үстіңгі жағында тану белгісі салынады.
213. Егер ғимаратта бірнеше өзгешеленген кіреберістері болса, бас жерге тұйықтағыш шина әрбір енгізу құрылым үшін орындалуы тиіс. Кiрiктiрiлген трансформаторлық қосалқы станциялар болған жағдайда басты жерге тұйықтағыш шина олардың әрқайсыларының жанында орнатылуы керек. Осы жағдайда барлық орнатылған жерге тұйықтағыш шиналар қимасы қиманы ең үлкен алатын қосалқы станциялар кернеуiнiң шегiнетiн аласа қалқандарының арасында сол сызығының нөлдiк өткiзгiшiнiң қимасының жартысы болуы керек болатын әлеуеттерді теңестiруiн өткiзгiшпен тұйықтауы керек. Егер олар үзiлiссiздiкке және электр тiзбегiнiң өткiзу қабiлеттерi 300 талаптарына сәйкес келсе, бiрнеше бас жерге тұйықтағыш шиналардың қосулары үшiн бөтен өткiзушi бөлiктер қолданыла алады.

12. Нөлдік қорғау өткізгіштері

214. Кернеуі 1 кВ-ге дейiн электр қондырғыларында нөлдiк қорғайтын өткiзгiштер ретiнде мыналар қолданыла алады:
1) әдейi көзделген өткiзгiштер:
көп талсымды кәбілдер талсымдары;
фаза өткiзгiштерi бар қабықтағы оқшауланған және оқшауланбаған өткiзгiштерi;
тұрақты салынған оқшауланған немесе оқшауланбаған өткiзгiштер;
2) электр қондырғылардың ашық өткiзушi бөлiктерi:
кәбілдердiң алюминий қабықтары;
электр өткiзгiштiктердiң құрыштан жасалған құбырлары;
металдық қабықтар және зауытта жасалған шина өткізгіштерінің және жиынтық құрылымдарының тiрек конструкциялары;
электр өткiзгiштiктерiнiң металдық қораптары және науаларын қораптар мен науалардың конструкцияларында осындай пайдалану көзделген жағдайда қорғау өткізгіштері ретінде қолдануға рұқсат етіледі, ол туралы жасап шығарушының құжаттамасында нұсқау болады, олардың орналастырылуы механикалық зақымдану мүмкiндiгін жоққа шығарады;
ғимараттардың металл құралымдары (ферма, бағана және т.с.с).
3) кейбiр сыртқы өткiзушi бөлiктер:
ғимараттар мен имараттардың металды құрылыс конструкциялары (фермалар, бағаналар және т.с.с.);
осы Қағидалардың 214-тармағы талаптарының орындалуы шартында ғимараттардың темірбетонды құрылыс құрылымдарының арматурасы;
өндірістік мақсаттағы металл құрылымдары (кран астындағы рельстер, галереялар, алаңдар, лифтердің, көтергіштердің және элеваторлардың шахтасы, жиектеу арналары және т.с.с.).
215. Егер электр тiзбегiнiң үзiлiссiздiгi ұзына бойына қамтамасыз етілсе және олар осы тараудың өткізгіштік туралы талаптарына жауап берсе, ашық және бөгде өткізуші бөліктерді қорғау өткізгіштері ретінде пайдалануға рұқсат етіледі.
Егер олар бұдан басқа, бiр уақытта келесi талаптарға жауап берсе, сыртқы өткiзушi бөлiктерi қорғайтын өткізгіштер ретінде қолдана алады:
1) электр тiзбегiнiң үзiлiссiздiгi не конструкциямен, немесе механикалық, химиялық және басқа зақымданулардан қорғалған тиiстi қосылыстармен қамтамасыз етiледi;
2) тізбектің үзіліссіздігін және оның өткізгіштігін сақтау бойынша шаралар көзделмесе, осы бөлшектерді бұзуға рұқсат етілмейді.
216. Мыналарды қорғайтын өткізгіштер ретінде қолдануға рұқсат етiлмейдi:
оқшаулаушы құбырлар және металл жеңнiң түтiк тәрiздi өткiзгiштерiнiң трос электр өткiзгiштiгiнiң жанында арқан жүк көтергiш металдық қабықтары, сонымен бiрге өткiзгiштер және кәбілдердiң қорғасын қабықтары;
жанармайлар және жарылыс қауіпi бар заттар және басқа қоспалардың құбырлары, газбен жабдықтау құбырлары, кәріз және орталық жылыту құбырлары;
оларда оқшаулау ендірмелері болған кезде су өткізу құбырлары.
217. Басқа тізбектер бойынша қоректендірілетін электр жабдықты нөлге теңестiру үшiн бiр тізбектердің нөлдiк қорғаушы өткiзгiштерiн қолдануға, сондай-ақ оларға қорғау өткізгіштерін керекті жерде қосу мүмкіндігін қамтамасыз ететін зауытта шығарылған шина өткізгіштері мен жиынтық құрылғылардың қабықшалары мен тірек конструкцияларын қоспағанда, электр жабдықтардың ашық өткiзушi бөліктерін басқа электр жабдықтар үшін нөлдік қорғаушы өткізгіштер ретінде қолдануға рұқсат етілмейді.
Арнайы төселген қорғаушы өткізгіштерді басқа мақсаттарға қолдануға рұқсат етілмейді.
218. Қорғайтын өткізгіштердің ең кiшi қималары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 46-кестесіне сәйкес келуi тиіс.
Қималардың аудандары қорғайтын өткiзгiштер фаза өткiзгiштерi жасалған дәл сол материалдан жасалған жағдайлар үшін келтірілген. Басқа материалдардан жасалған қорғайтын өткiзгiштер қималары өткiзу қабiлетi бойынша кестеде келтiрiлгендерге баламалы болуы тиіс.
Егер ол төмендегі формула бойынша (ажыратылу уақыты үшін ғана < 5 с) есептелсе, қажет болғанда, қорғайтын өткізгіштің қимасын талап етілетіндерден аздау етіп қабылдауға рұқсат етіледі:

мұндағы S – қорғайтын өткізгіштің көлденең қимасының ауданы, мм²; I – осы Қағидаларға 5-қосымшаның 43 және 44-кестесіне сәйкес тізбекті қорғау аппаратымен ажыратылу уақытын және осы Қағидалардың 174-тармағына сәйкес 5 с аспайтын уақытты қамтамасыз ететін қысқа тұйықталу тогы, А; t – қорғау аппаратының іске қосылу уақыты, с; k – мәні қорғайтын өткізгіштің материалына, оның оқшаулануына, бастапқы және соңғы температураларына байланысты коэффициент. Түрлі жағдайлардағы қорғайтын өткізгіштер үшін k мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 47 - 50-кестесінде келтірілген.
Егер есептеген кезде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 46-кестесінде келтірілгеннен өзгеше қима болып шықса, ең жақын үлкен мәні таңдалады, ал стандартты емес қима болып шыққанда – ең жақын үлкендеу стандартты қимасындағы өткізгіштер қолданылады.
Қорғайтын өткізгіштің қимасын айқындағандағы максималды температураның мәндері 3-бөлімге сәйкес ҚТ өткізгіштер қызуының шекті рұқсат етілетін температураларынан аспауы тиіс.
219. Кәбілдің құрамына кірмейтін немесе ортақ емес қабықшаға (құбырға, қорапқа) салынбаған фазалық өткізгіштермен бір арнашықта болмайтын мыс қорғаушы өткізгіштердің қимасы барлық жағдайларда мыналардан кем болмауы тиіс:
2,5 мм² – механикалық қорғау болған жағдайда;
4 мм² – механикалық қорғау болмаған жағдайда.
Бөлек салынған алюминий қорғау өткізгіштерінің қимасы кемінде 16 мм² болуы тиіс.
220. 1 кВ-қа дейін тұйық жерге қосылған бейтарапты электр қондырғыларында осы Қағидалардың 217-тармағының талаптарын қамтамасыз ету үшін нөлдік қорғайтын өткізгіштер бірге немесе фаза өткізгіштерімен тікелей жақындықта салынады.
221. Оқшауланбаған нөлдік қорғайтын өткізгіш пен металды қабықша немесе конструкция арасындағы ұшқындау салдарынан фазалық өткізгіштердің зақымдануы мүмкін жерлерде нөлдік қорғайтын өткізгіштерде фазалық өткізгіштердің оқшауламасына тең оқшауламасы болуы тиіс.
222. Оқшауланбаған қорғайтын өткізгіштері коррозиядан қорғалған болуы тиіс. Өткізгіштердің кәбілдермен, құбыржолдармен, темір жолдармен қиылысқан жерлерде, олардың ғимараттарға кіру жерлерінде және қорғайтын өткізгіштердің механикалық зақымдануы мүмкін басқа жерлерде өткізгіштер қорғалуы тиіс.
Температуралы және шөгінді тігістердің қиылысқан орындарында қорғаныс өткізгіштердің ұзындығын өтеу қарастырылуы тиіс.

13. Қиыстырылған нөлдiк қорғайтын және нөлдiк жұмыс өткiзгiштерi

223. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар және талсымдары мыс бойынша кемінде 10 мм² немесе алюминий бойынша кемінде 16 мм² қималы талсымдары бар тұрақты салынған кәбілдер үшін ашық өткізуші бөліктері нөлденген көп фазалық тізбектерде нөлдік қорғайтын және нөлдік жұмыс өткізгіштерінің функциялары бір өткізгіште үйлесуі мүмкін.
224. Нөлдiк қорғайтын және нөлдiк жұмыс өткiзгiші функцияларын бiр фазалы және тұрақты токтың тізбектерінде үйлестіруге рұқсат етiлмейдi.
Мұндай тізбектердегі нөлдiк қорғайтын өткiзгiш ретiнде жеке үшiншi өткiзгiш көзделуі тиіс. Бұл талап электр энергиясының бiр фазалы тұтынушыларына 1 кВ дейінгі кернеумен ӘЖ тармақтарына қолданылмайды.
225. Қиыстырылған нөлдік өткізгіш ретінде бөтен өткiзгіш бөліктерді қолдану рұқсат етiлмейдi. Әлеуеттерді басқару жүйесіне оларды қосу кезінде қосымша қиыстырылған өткізгіш ретінде ашық және бөтен өткізгіш бөліктерді қолдану рұқсат етіледі.
226. Арнайы қарастырылған қиыстырылған нөлдік өткізгіштер осы Қағидалардың 217-тармағында қорғайтын өткізгіштердің қимасына, сондай-ақ нөлдік жұмыс өткізгішіне қойылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Қиыстырылған нөлдік өткізгіштердің оқшаулануы фазалы өткізгіштердің оқшаулануына тең болуы тиіс. 1 кВ дейін кернеу құрылғыларының құрастырмалы шиналарының нөлдік шинасын оқшаулау талап етілмейді.
227. Нөлдік қорғайтын және нөлдік жұмыс өткізгіштері электр қондырғыларының қандай да бір нүктесінен бастап бөлінетін кезде, электр энергиясын үйлестіру кезінде оларды осы нүктеге біріктіру рұқсат етілмейді. Өткізгіштер бөлінген жерде жеке қысқыштар немесе бөлінетін өткізгіштер үшін шиналар қарастырылуы қажет. Қоректендірілетін желінің қиыстырылған нөлдік өткізгіші нөлдік қорғайтын өткізгіштің қысқышына (шинасына) қосылған болуы тиіс.

14. Әлеуеттерді теңдестiру жүйесiнiң өткiзгiштерi

228. Әлеуеттерді теңдестiру жүйесінің өткiзгiші ретiнде ашық және осы Қағидалардың 213-тармағында көрсетілген сыртқы өткiзушi бөлiктер немесе арнайы салынған өткiзгiштер, не болмаса олардың үйлесімі қолдана алады.
229. Егер әлеуеттерді теңдестiру өткiзгiшiнiң қимасы мыс бойынша 25 мм² аспаса немесе басқа материалдардан оған тең болса әлеуеттерді теңдестiрудi негiзгi жүйесiнiң қимасы электр қондырғыны қорғайтын өткiзгiштiң ең үлкен қимасының кемінде жартысы болуы керек. Әлеуеттерді теңдестiрудi негiзгi жүйесiнiң өткiзгiшінің қимасы кез келген жағдайда мынадай болуы керек: мыс - 6 мм², алюминий - 16 мм² - 50 мм² құрыштан жасалған.
230. Әлеуеттерді теңдестiрудiң қосымша жүйесi өткізгіштерінің қимасы мыналардан кем болмауы керек:
1) екi ашық өткiзушi бірге қосылғанда – осы бөліктерге қосылған қорғау өткізгіштері кiшiсiнің қимасы;
2) ашық өткiзушi бөлiк және сыртқы өткiзушi бөлiк қосылғанда – ашық өткізуші бөлікке қосылған қорғау өткізгіші қимасының жартысы.
Әлеуеттерді қосымша теңдестіру өткізгіштерінің кәбіл құрамына кірмейтін қималары осы Қағидалардың 218-тармағының талаптарына сәйкес болуы тиіс.

15. Жерге тұйықталатын және қорғаныс өткізгіштерінің қосылыстары

231. Жерге тұйықталатын, қорғаныс өткізгіштерін және әлеуеттерді теңдестіру және теңестіру жүйесінің өткізгіштерін қосу немесе біріктіру сенімді және электр тізбегінің үзіліссіздігін қамтамасыз етуі тиіс. Болат өткізгіштердің қосылулары дәнекерлеу арқылы орындалады.
Қосылыстар коррозия және механикалық зақымданулардан қорғалған болуы тиіс.
Болттық қосылыстар үшін өлшем түйіспесінің бәсеңдеуіне қарсы шаралар қарастырылуы тиіс.
232. Қосылыстар қарау және сынақтан өткізу үшін қолжетімді болуы тиіс. Конструкциялық тұрғыдан жабық жасалған қосылыстар (герметизацияланған, компаунд толтырылған және т.с.с.), сондай-ақ едендерде, қабырғаларда, аражабындарда және жерде жылыту жүйелеріндегі қосылыстар бұған жатпайды.
233. Жерге тұйықтау тізбегінің үзіліссіздігін бақылау қондырғыларын қолданғанда, қорғаныс өткізгіштерін айыруға жол берілмейді.
234. Жерге тұйықталатын және қорғайтын өткізгіштердің ашық өткізуші бөліктерге қосылуы болттық қосулар немесе дәнекерлеудің көмегімен орындалуы тиіс. Осындай өткізгіштерді жиі бөлшектеуге ұшырайтын немесе жылжымалы не болмаса сілкіністер пен дірілдерге ұшырайтын негіздерде орнатылған жабдық бөліктеріне қосу иілгіш өткізгіштердің көмегімен орындалуы тиіс.
Электр сымдары мен ӘЖ-ның қорғайтын өткізгіштерінің қосылыстары фазалы өткізгіштердің қосылыстары секілді әдістермен орындалады.
235. Жерге тұйықтау өткізгіштерін ұзына созылған табиғи жерге тұйықтағыштарға қосудың орындары және әдiстерi жөндеу жұмыстары үшін жерге тұйықтағыштарды ажыратқан кезде, жанасу кернеуінің күтілетін шамалары мен жерге тұйықтау құрылғысы кернеуінің есептік мәндері қауіпсіз мәндерден аспайтын болып таңдалуы тиіс.
Су өлшеуiштер, ысырмалар және т.б. шунттау құбырдың: әлеуеттерді теңестіру жүйесінің қорғайтын өткізгіші, нөлдік қорғайтын өткізгіш немесе қорғайтын жерге тұйықтау өткізгіші ретінде қолданылуына байланысты орындалады.
236. Электр қондырғысының әрбір ашық өткізуші бөлігінің нөлдік қорғайтын немесе қорғайтын жерге тұйықтау өткiзгiшіне қосылуы жеке тармақ арқылы орындалуы тиіс. Қорғайтын өткiзгiшке ашық өткiзушi бөліктерді кезектілікпен қосуға рұқсат етiлмейді.
Өткізуші бөліктерді әлеуеттерді теңдестiрудің негізгі жүйесiне қосу жеке тармақтар көмегiмен орындалуы тиіс.
Өткізуші бөліктерді әлеуеттерді теңдестірудің қосымша жүйесіне қосу жеке тармақтар көмегімен де, бір айырылмайтын өткізгішке қосылу арқылы да орындалады.
237. Электр қабылдағыштарды штепсельдік қосқыштар арқылы қоректендіру жағдайларын қоспағанда, коммутациялық аппараттарды қорғайтын өткізгіштер тізбектеріне қосуға жол берілмейді.
Бiр уақытта барлық өткізгіштерді сөндіру ӘЖ-нің бір фазалық тармақтарынан қоректенетін жеке тұрғын, саяжайлық үйлер және оларға ұқсас объектілердің электр қондырғыларға кіреберісте рұқсат етіледі. Бұл ретте, нөлдік өткізгішті қорғайтын және жұмыс өткізгішіне бөлу коммутациялық енгізу аппаратына дейін орындалуы тиіс.
238. Фазалық және қорғайтын өткізгіштерді бір уақытта айыратын штепсельдік қосқышты пайдаланғанда, штепсельдік қосқыштың розеткасы мен шанышқысында оларға қорғайтын өткiзгiштерді қосу үшiн арнайы қорғайтын түйіспелері болуы тиіс.
Егер штепсель розеткасының корпусы металдан орындалса, ол розетканы қорғайтын түйіспесіне қосылуы тиіс.

16. Тасымалды электр қабылдағыштары

239. Тасымалды электр қабылдағыштарына оларды пайдалану процесіндегі адамның қолында бола алатын электр қабылдағыштар (қол электр сайманы, тасымалды тұрмыстық электр аспаптары, тасымалды радиоэлектронды аппаратурасы және т.с.с.) жатады.
240. Тасымалды электр қабылдағыштардың қоректенуі кернеуі 380/220 В аспайтын желіден орындалады.
Адамдарға электр тогымен зақым келтіру қауіптілігінің деңгейі бойынша үй-жайлардың санатына байланысты тасымалды электр қабылдағыштарды қоректендіретін тораптарда жанама жанасу кезіндегі қорғаныс үшін қоректенуді автоматты сөндіру, тізбектерді электрлік қорғанысты айыру, төмен кернеу, қосарлы оқшаулау қолданылуы мүмкін.
241. Қоректенуді автоматикалық сөндіруді қолдану кезінде, қосарланған оқшауламалары бар электр қабылдағыштарды қоспағанда, тасымалданатын электрқабылдағыштардың металл корпустары жерге тұйықталуы немесе нөлге теңестірілуі қажет, ол үшін штепсельдік қосқыш шанышқысының қорғау контактісіне және электрқабылдағыштардың корпусына қосылатын өткізгіштермен (кәбілдің және өткізгіштің үшінші талсымы тұрақты және бірфазалық электрқабылдағыштар үшін, төртінші немесе бесінші талсым – үш фазалық электрқабылдағыштар үшін) бір қабықта орналасқан арнайы қорғау өткізгіші ескерілуі қажет. Қорғайтын өткізгіш иілгіш болып, мыстан орындалуы тиіс, оның қимасы фазалық өткізгіштердің қимасына тең болуы керек. Бұл мақсат үшін нөлдік жұмыс өткізгішін, соның ішінде фазалық өткізгіштермен ортақ қабықшада орналасқан өткізгішті қолдануға рұқсат етілмейді.
242. Сынау зертханалары және олардың жұмыс кезінде орнын ауыстыру көзделмейтін эксперименталды қондырғылардың тасымалды электр қабылдағыштары үшiн тұрақты және жеке тасымалды қорғайтын өткiзгiштердi рұқсат етiледi. Бұл ретте, тұрақты өткiзгiштер осы Қағидалардың 213 - 221-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы керек, ал тасымалды өткiзгiштерi иілгіш болып, мыстан орындалуы тиіс және олардың қимасы фазалық өткізгіштер қимасынан кем болмауы керек.
243. Тікелей жанасудан және қосымша қорғау үшін және жанама жанасуда сыртқы қондырғының номиналдық тогы 20 А жоғары емес штепсельдік розеткалар, сондай-ақ ғимараттардан тыс немесе қауіптілігі жоғары және аса қауіпті үй-жайларда қолданылатын тасымалды электр қабылдағыштары қосылуы мүмкін ішкі қондырғы розеткалары номиналдық сөндіретін дифференциалдық тогы 30 мА аспайтын қорғанысты сөндіру құрылғыларымен қорғалады. ҚСҚ ашаларымен жабдықталған қолдық электр құрал саймандарын қолдануға рұқсат етіледі.
Аса қауіпті үй-жайларда тораптарды қорғанысты электрлік айыруды қолдану кезінде әрбір розетка жеке таратушы трансформатордан немесе оның дара орамасынан қоректенуі тиіс.
Төмен кернеуді қолданған кезде тасымалды электр қабылдағыштардың қоректенуі қауіпсіз таратушы трансформатордан іске асырылуы тиіс.
244. Тасымалды электр қабылдағыштарды қоректенетін желіге қосу үшін осы Қағидалардың 237-тармағының талаптарына сәйкес келетін штепсельдік қосқыштар қолданылады. Бұл ретте, қорек көзінің жағында өткізгіш розеткаға, ал электр қабылдағыш жағында - ашаға жалғануы тиіс.
245. Розеткалы тораптардың ҚСҚ таратушы (топтық, пәтерлі) қалқандарда орналастырады.
ҚСҚ розеткаларын қолдануға рұқсат беріледі.
246. Тасымалды өткізгіштердің қорғанысты өткізгіштері мен кәбілдері сары-жасыл жолақтармен белгіленуі тиіс.

17. Жылжымалы электр қондырғылары

247. Жылжымалы электр қондырғыларына қойылатын талаптар:
1) кеме электр қондырғыларына;
2) станоктардың, машиналар мен механизмдердің қозғалатын бөліктерінде орналастырылған электр жабдықтарына;
3) электрлендiрiлген көлiкке;
4) тұрғын автофургондарға қолданылмайды.
248. Жылжымалы электр қондырғылар тұрақты немесе автономды жылжымалы электр энергиясы көздерінен қоректене алады. Автономды көздер ретiнде тұтынушыларды тұрақты электр энергиясы көздерінен тәуелсіз қоректендіруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін көздер түсініледі.
Жылжымалы электр қондырғылардың тұрақты электр желiден қоректенуі нөлдік жұмыс және қорғайтын өткізгіштері бөлінген жерге тұйық қосылған бейтарабы бар көзден орындалады. Осы өткізгіштердің бөлінуі қондырғыны қоректендіру көзіне қосу нүктесінде орындалуы тиіс. Аталған өткізгіштерді жылжымалы электр қондырғының ішінде біріктіруге рұқсат етiлмейдi.
Жылжымалы электр қондырғысы автономдық көзден қоректендірілгенде, оның бейтарабы оқшаулануы тиіс.
249. Автономдық жылжымалы қорек көздерінен стационарлық электр қабылдағыштарының қоректенуі кезінде қорек көзі режимінің бейтарабы мен қорғаныс шаралары стационарлық электр қабылдағыштар үшін қабылданған бейтарап режимі мен қорғаныс шараларына сәйкес болуы тиіс.
250. Тұрақты қоректену көзінен қоректендірілетін жылжымалы электр қондырғыларында жанама жанасудан қорғау үшін асқын токтардан қорғау құрылғыларын қолданумен осы Қағидалардың 176-тармағына сәйкес қоректендіруді автоматты ажырату орындалуы тиіс. Бұл ретте, осы Қағидалардың 5-қосымшасының 43-кестесінде келтірілген ажырату уақыты екі есе азайтылуы тиіс немесе асқын токтардан қорғау құрылғысына қосымша сараланатын токка ден қоятын қорғаныстық ажыратылу құрылғысы қолданылуы керек.
Жерге қатысты корпус әлеуетіне ден қоятын арнайы электр қондырғыларында ҚСҚ қолдануға жол беріледі. Мұндай жағдайда сөндіретін кернеудің мәні бойынша ұстаным ажыратылу уақыты 5 сек. аспағанда, 25 В тең болуы тиіс.
251. Жылжымалы электр қондырғының қоректену көзiне қосылған нүктесінде асқын токтардан қорғау құрылғысы және сараланған токты елейтін ҚСҚ орнатылуы керек. Осы ҚСҚ-ның номиналды ажыратушы сараланған тогы жылжымалы электр қондырғыға енгізуде орнатылған ҚСҚ тиісті тогынан 1 – 2 саты артық болуы тиіс.
Қажет болған жағдайда жылжымалы электр қондырғыға енгiзуде осы Қағидалардың 181-тармағына сәйкес тізбектерді қорғайтын электр бөлiнісі қолданылады. Бұл ретте, таратқыш трансформатор, сондай-ақ енгiзу қорғайтын құрылғысы оқшаулайтын қабыққа орналастыруы керек.
Жылжымалы электр қондырғыға қоректенудiң енгiзуiн қосу құрылғысында қосарланған оқшауламасы болуы керек.
252. Жылжымалы электр қондырғыларда жанама жанасу кезінде қорғаныс үшін оқшауланған бейтарабы бар желіде қоректің автоматты сөнуін қолдану кезінде:
1) дабылға әсер ететін оқшаулауды үздіксіз бақылаумен үйлесімдегі қорғанысты жерге тұйықтау;
2) ашық өткізуші бөліктерге екі фазалық тұйықтау кезінде осы Қағидалардың 5-қосымшасының 51-кестесіне сәйкес сөндіру уақытын қамтамасыз ететін қоректенуді автоматты сөндіру орындалуы тиіс.
Қоректенуді автоматты сөндіруді қамтамасыз ету үшін сараланған токқа әсер ететін ҚСҚ-мен немесе ажыратуға әсер ететін оқшаулауды үзіліссіз бақылау құрылғысымен бірге не болмаса осы Қағидалардың 249-тармағына сәйкес жерге қатысты корпус әлеуетіне әсер ететін ҚСҚ-мен бірге асқын токтардан қорғау құрылғысы қолданылуы тиіс.
253. Жылжымалы электр қондырғыға енгiзуде бас жерге тұйықтау шинасына осы Қағидалардың 211-тармағының талаптарына сәйкес келетін әлеуеттерді теңдестiрудің бас шинасы көзделуі тиіс, оған мыналар қосылуы керек:
1) қоректендіретін желінің қорғайтын өткiзгiшi;
2) оған ашық өткiзушi бөліктердің қорғайтын өткiзгiштерiмен қосылған жылжымалы электр қондырғының қорғайтын өткiзгiші;
3) жылжымалы электр қондырғысы корпусының және басқа да сыртқы өткізуші бөліктерінің әлеуеттерін теңестіру өткізгіштері;
4) жылжымалы электр қондырғының жергiлiктi жерге тұйықтауышына қосылған (бар болғанда) жерге тұйықтау өткiзгiші.
Қажет болған жағдайда ашық және сыртқы өткiзушi бөлiктер әлеуеттерді қосымша теңестiру өткізгіштері арқылы өзара қосылуы тиіс.
254. Оқшауландырылған бейтарабы бар жылжымалы электр қондырғының қорғаныстық жерге тұйықтауы ашық өткізуші бөліктерге бір фазалы тұйықталуда оның кедергісі не жанасу кернеуіне қойылатын талаптарды сақтаумен орындалуы тиіс.
Жерге тұйықтау құрылғысын оның кедергісіне қойылатын талаптарды сақтаумен орындаған кезде кедергінің мәні 25 Ом аспауы керек. Көрсетілген кедергіні осы Қағидалардың 203-тармағына сәйкес көтеруге жол беріледі.
Жерге тұйықтау құрылғысын оның жанасу кернеуіне қойылатын талаптарды сақтаумен орындаған кезде жерге тұйықтау құрылғысының кедергісі нормаланбайды. Бұл жағдайда мынадай шарт орындалуы тиіс:

R_з < 25/I_з,

Мұндағы R_з - жылжымалы электр қондырғының жерге тұйықтау құрылғысының кедергiсі, Ом; I_з – жылжымалы электр қондырғысының ашық өткiзушi бөлiктерiне бiр фаза тұйықталудың толық тогы, А.
255. Оқшауланған бейтарабы бар жылжымалы автономды қоректену көзінен қоректенетін жылжымалы электр қондырғыларды қорғаныс тұйықталуы үшін жергілікті жерге тұйықтауды мынадай жағдайда орындамауға рұқсат етіледі:
1) автономды қоректену көзi және электр қабылдағыштар жылжымалы электр қондырғыда тікелей орналастырылып, олардың корпустары өзара қорғайтын өткізгішпен қосылуы тиіс, сол көзден басқа электр қондырғылары қоректенбейдi;
2) автономды жылжымалы қоректену көзiнде қорғаныш жерге тұйықтау үшiн өзінің жерге тұйықтау құрылғысы болады, жылжымалы электр қондырғының барлық ашық өткiзушi бөлiктерi, оның корпусы және басқа сыртқы өткiзушi бөлiктер автономды жылжымалы көздiң корпусымен қорғайтын өткiзгiш көмегiмен сенімді қосылған, жылжымалы электр қондырғының электр жабдығының корпусына екi фазалы тұйықталу болғанда қоректендіруді автоматты ажырату уақыты осы Қағидаларға 5-қосымшаның 52-кестесіне сәйкес қамтамасыз етіледі.
256. Оқшауланған бейтарабы бар автономды жылжымалы қоректену көзінде жарық және дыбыс сигналдары бар корпусқа (жерге) қатысты оқшаулау кедергісін үздіксіз бақылау құрылғысы болуы тиіс. Оқшаулағышты бақылау құрылғысының жұмыс істеуін және ажыратылуын тексеру мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
Осындай автономды жылжымалы көзден қоректендірілетін жылжымалы электр қондырғысында сигналға әсер ететін оқшаулау кедергісін үзіліссіз бақылау құрылғысын осы Қағидалардың 254-тармағының шарты орындалған жағдайда орнатпауға болады.
257. Жылжымалы электр қондырғыларында тура жанасудан қорғау ток өткізуші бөліктерді, қоршаулар мен қабықшаларды негізгі оқшаулауды қолдану арқылы қамтамасыз етілуі тиіс. Тосқауылдарды қолдануға және қолы жетпейтін жерлерде орналастыруға жол берілмейді.
Электр қабылдағыштарды жылжымалы электр қондырғылардың үй-жайынан тыс қосуға арналған штепсельдік розеткаларды қоректендіретін тізбектерде осы Қағидалардың 242-тармағына сәйкес қосымша қорғау орындалуы тиіс.
258. Жылжымалы электр қондырғының қорғайтын өткiзгiштерi иілгіш болуы тиіс, мыстан орындалып, фаза өткiзгiштерiмен ортақ қабықшада орналасуы керек. Өткiзгiштер қимасы мынадай талаптарға:
1) нөлдiк – осы Қағидалардың 217 - 218 тармақтарына;
2) жерге тұйықтаушы – осы Қағидалардың 208-тармағына;
3) әлеуеттерді теңдестiру – осы Қағидалардың 227 - 229 тармақтарына сәйкес болуы керек.
259. Жылжымалы электр қондырғы қоректендіретін желінің барлық өткізгіштерін, қорғайтын өткізгішті қоса алғанда, бір коммутациялық аппарат (тiркеуiш) көмегiмен бiр уақытта ажыратуға рұқсат етiледi.
260. Егер жылжымалы электр қондырғы штепсельдік қосқыштарды қолдануымен қоректендірілсе, қосқыштың шанышқысы жылжымалы электр қондырғысы жағынан қосылып, оқшаулағыш материалдан қабығы болуы керек.

18. Жануарларды ұстауға арналған үй-жайлардың электр
қондырғылары

261. Мал шаруашылық үй-жайлардың электр қондырғыларын қоректендіру бейтарап жерге тұйықтауы бар айнымалы токтың 380/220 В кернеудегі желiден орындалады.
262. Жанама жанасу кезінде адамдар мен жануарларды қорғау үшін қоректендіруді автоматты ажыратылу орындалу керек. Қоректендіретін желіде нөлдік жұмыс және нөлдік қорғайтын өткізгіштер бөлінуі тиіс. Өткізгіштерді бөлу енгізу қалқаншасында орындалады. Осындай электр қондырғылары кіріктірілген және жапсырма салынған қосалқы станциялардан қоректендірілгенде, өткізгіштерді бөлу трансформатор бейтарабында орындалады, бұл ретте нөлдік жұмыс өткізгішінде оның барлық ұзындығында фазалық өткізгіштер оқшауламасына тең оқшауламасы болуы тиіс.
Жануарларды ұстауға арналған үй-жайларда, сондай-ақ олармен сыртқы өткізуші бөліктермен байланысқан үй-жайларда қоректенуді автоматты ажырату қорғау уақыты осы Қағидаларға 5-қосымшасының 52-кестесіне сәйкес келуі тиіс.
Егер ажыратудың көрcетiлген уақытына кепілдік берілмесе, қосымша қорғау шараларын орындау қажет.
263. Үй-жайға енгiзудегi қиыстырылған нөлдiк өткiзгiш қайтадан жерге тұйықталуы керек. Қайтадан жерге тұйықтау кедергiсінiң мәнi осы Қағидалардың 199-тармағына сәйкес келуi керек.
264. Жануарларды ұстауға арналған үй-жайларда бір уақытта жанасуға қолжетімді барлық ашық және сыртқы өткiзушi бөлiктерді (су құбырлары, вакуум құбыры, қотанның метал қоршаулары, металл көгендері және т.б.) қосатын әлеуеттерді теңдестiрудiң қосымша жүйесі орындалуы керек.
265. Жануарларды орналастыру аймағында еденде металды тор немесе басқа құрылғының көмегімен әлеуеттердi теңестiру орындалуы тиіс, ол әлеуеттерді теңестірудің қосымша жүйесімен қосылуы керек.
266. Әлеуеттерді теңестiру және теңдестiру құрылғылары электр жабдықтардың қалыпты жұмыс режимінде 0,2 В аспайтын, апаттық режимде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 52-кестесінде көрcетiлген ажырату уақытында қауіптілігі жоғары, аса қауіпті үй-жайларда және сыртқы қондырғыларда - 12 В-тан аспайтын жанасу кернеуін қамтамасыз етуі тиіс.
267. Штепсельдік розеткаларды қоректендіретін барлық топтық тізбектер үшін 30 мА аспайтын номиналдық ажырататын сараланған токпен ҚСҚ көмегімен тура жанасудан қосымша қорғау орындалуы тиіс.
268. Әлеуеттерді теңестіруді орындауды талап ететін жағдайлар жоқ мал шаруашылық үй-жайларда енгізу қалқаншасында орнатылатын 100 мА кем болмайтын номиналдық ажырататын сараланған токпен ҚСҚ көмегімен қорғау орындалуы тиіс.

8. Қабылдау-тапсыру сынауының нормалары

1. Жалпы ережелер

269. Энергия өндіретін, энергиямен жабдықтайтын, энергия тарататын ұйымдардың және тұтынушылардың пайдалануға қайта енгізілген 500 кВ дейінгі электр жабдықтары осы тараудың талаптарына сәйкес қабылдау-тапсыру сынақтарына ұшыратылады.
Осы нормалармен қамтылмаған электр жабдықтарын қабылдау-тапсыру сынақтарын жүргізген кезде дайындаушы-зауыттардың нұсқаулықтарын және жеткізуші-фирмалардың нұсқамаларын басшылыққа алу керек.
Жалпы мақсаттағы электр жабдықтау жүйелерiне электр энергиясының тұтынушылары ортақ қосылу нүктелерінде электр энергиясының сапа көрсеткiштерiнiң өлшемдерiн қосылуға дейін және қосылғаннан кейін энергия жабдықтау және/немесе энергия тарату ұйымдары тұтынушының электр қондырғыларын пайдалануға берудің алдында өткізеді, ал пайдалану процесінде электр энергиясының сапасы көрсеткіштерін өлшеу мерзімділігі «Жалпы мақсаттағы электрмен жабдықтау жүйелеріндегі электр энергиясы сапасының нормалары» МемСТ-13109-97, Электр энергиясын пайдалану қағидаларының және басқа да нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сәйкес белгіленеді.
270. Электр станциялары мен қосалқы станциялардағы релелiк қорғау және электр автоматика құрылғылары белгіленген тәртіппен бекiтiлген нұсқаулықтар бойынша тексеріледi.
Тұтынушылардың электр жетекті және басқа да электр жабдықтарын қорғау және автоматика құрылғылары Қазақстан Республикасының мүдделi министрлiктері және ведомстволарының нұсқаулықтары бойынша тексеріледi.
271. Осы тарауда көзделген сынаулардан басқа барлық электр жабдықтар зауыттық және монтаждық нұсқаулықтарға сәйкес механикалық бөлiгі жұмысының тексеруден өтуі керек.
Жабдықтың пайдалануға дайындығы жабдықтың осы бiрлiгіне жататын барлық сынаулардың нәтижелерiмен қарастыру негiзiнде анықталады.
272. Қолданыстағы директивалық құжаттарға, өндіруші зауыттардың нұсқаулықтарына және осы нормаларға сәйкес монтаждау процесінде монтаждау персоналы, сондай-ақ іске қосып реттеу персоналы электр жабдықты тікелей пайдалануға берудің алдында жүргізген барлық өлшемдері, сынаулары мен сынақтары тиісті актілермен және хаттамалармен ресімделуі тиіс.
273. Кернеуі жоғары энергия өндіруші, энергиямен жабдықтаушы, энергия таратушы ұйымдарда және тұтынушыларда осы тарауда айтылған жағдайларды қоспағанда, барлық 35 кВ және одан төмен электр жабдықтары, ал сынақ құрылғылары болған кезде кернеуі 35 кВ жоғары электр жабдықтар да сыналуы тиіс.
274. Номиналдық кернеуі олар қолданылған қондырғының номиналдық кернеуінен асып түсетін оқшаулағыштар мен электр жабдықтары электр қондырғыны оқшаулаудың тиісті класына арналған нормалар бойынша жоғарылатылған кернеумен сынала алады.
275. Шетелдік фирмалардың осы тараудың нормаларымен көзделгеннен төмен электр беріктігі бар электр жабдықтарды оқшаулау (айналмалы машиналардан басқа), егер жеткізу фирмалардың басқа нұсқаулары жоқ болса, зауыттық сынақ кернеуінің 90 %-ын құрайтын кернеумен сыналуы тиіс.
276. Аппараттар оқшауламасын өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғарылатылған кернеуiмен сынау таратқыш құрылғының шиналарын оқшаулауын сынауымен бiрге (шинаны алмай) жасалуы керек. Бұл ретте, сынау кернеуiн ең кiшi сынау кернеуі бар жабдықтарға арналған нормалар бойынша қабылдауға рұқсат етiледi.
Электр жабдықтардың оқшауламасын сынаудың бірнеше түрін өткізгенде жоғарылатылған кернеумен сынаудың алдында оны сынаудың басқа түрлері өткізілуі керек.
277. 1 кВ тең өнеркәсiптiк жиiлiктiң кернеуi оқшаулағышын сынауы оқшаулау кедергісінің бір минуттық мәнін 2,5 кВ арналған мегаомметрмен өлшеумен алмастырылады. Егер бұл ретте кедергінің мәні нормаларда келтірілген мәндерден аз болса, өнеркәсіптік жиілікті 1 кВ кернеуімен сынау міндетті болады.
Электр қондырғыларды жұмыс кернеуі 60 В жоғары қайталама тізбектерді оқшаулаудың өнеркәсіптік жиілігі кернеуімен сынау энергия өндіруші, энергиямен жабдықтаушы, энергия таратушы ұйымдар және тұтынушылар үшін міндетті.

2. Синхронды генераторлар, компенсаторлар мен коллекторлық қоздырғыштар

278. Қуаттылығы 1 МВт жоғары кернеуі 1 кВ жоғары синхронды генераторлар, сондай-ақ синхрондық компенсаторлар мен коллекторлық қоздырғыштар осы параграфтың толық көлемінде сыналуы тиіс.
Қуаттылығы 1 МВт дейін кернеуі 1 кВ жоғары генераторлар 278-тармақтың 1) - 5), 7) - 15)-тармақшалары бойынша сыналуы тиіс.
Олардың қуаттылығына тәуелсiз кернеуі 1 кВ дейiн генераторлар 278-тармақтың 2), 4), 5), 8), 10) – 14)-тармақшалары бойынша сыналуы тиіс.
1) Қағазды-майлы оқшауламасы бар генераторлар үшін кептіру қажеттілігі өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес белгіленеді.
ТГВ-300 үлгісінің турбогенераторлары үшiн, егер оқшаулағыштың өзге сипаттамалары (R60/R15 және R60) белгіленген нормаларға сәйкес келсе, 3-тен астам сызықтық емес коэффициентiнде кептірусіз қосуға рұқсат етiледi.
2) Оқшаулағыштың кедергiсiн өлшеу. Оқшаулағыштың кедергiсi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 53-кестесінде келтiрiлген мәндерден кем болмауы керек.
3) Фазалар бойынша токтың ағып кетуін өлшеумен жоғары түзетілген кернеулi статор орамдарының оқшаулануын сынау. Сынауға әрбiр фаза немесе тармақ корпусқа қосылған басқа фазалар немесе тармақтарда жеке ұшырайды.
Статор орамасы сумен салқындатылатын генераторларда оны сынау мүмкіндігі генератор конструкциясында көзделген болса жүргізіледі.
Сынау кернеуiнiң мәндерi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 54-кестесінде келтiрiлген.
ТГВ 300 үлгісіндегі турбогенераторлары үшiн сынау тармақтар бойынша жүргізіледі.
ТГВ-200 және ТГВ-300 үлгісіндегі турбогенераторлары үшiн сынақтық түзетілген кернеуi осы генераторларды пайдалану нұсқаулығына сәйкес қабылданады.
Олардың кернеуден тәуелділік қисықтарын құру үшін ағып кету токтарын өлшеу түзетілген кернеудің кемінде бес мәнінде жүргізіледі - 0,2 U_max тең сатылармен U_max дейін. Әрбiр сатыда кернеу 1 мин бойы ұсталады. Бұл ретте, ағып кету токтары 15 және 60 сек. кейін тіркеледі.
4) Оқшаулауды өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеумен сынау. Сынау осы Қағидаларға 5-қосымшаның 55-кестесінде келтiрiлген нормалар бойынша жүргiзiледi.
Корпуспен қосылған басқа фазалар немесе тармақтарда жеке сынауға әрбір фаза немесе тармақ ұшырайды.
Нормаланған сынау кернеуiн қолдану ұзақтығы 1 мин.
Оқшаулауды өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеумен сынау кезінде мыналарды басшылыққа алу керек:
генератор статоры орамдарының оқшаулағышының сынауы роторды статорға енгiзуiне дейiн жүргізіледі. Егер гидрогенератор статорының ұштастыруы және құрастыруы монтаждау алаңдарында iске асырылса және кейiннен, статор жиюлы түрдегi шахтаға орнатылса, онда оның оқшаулануы: монтаждау алаңында құрастырудан кейiн және роторды статорға енгiзуiне дейiн шахтаға статорды қойғаннан кейiн екi рет сыналады.
Сынау процесінде машинаның қарсы бөліктерінің күйіне бақылау жүзеге асырылады: турбогенераторларда – алынған бүйірлік қалқаншаларда, гидрогенераторларда - ашық желдету люктерiнде;
сумен салқындатылатын машиналар үшiн статор орамы оқшаулағышының сынауы кемiнде 75 кОм/см меншiктi кедергiсi бар және номиналды шығында салқындату жүйесiнде тазартылған су айналымы кезінде жүргізіледі;
статор орамын жоғары кернеумен сынағаннан кейiн 1 мин. бойы 10 кВ және жоғары генераторларда сынау кернеуi генератордың номиналды кернеуiне дейiн азайтылады және статор орамдарының қарсы бөліктерінің тәждануын бақылау үшiн 5 мин. бойы ұсталады. Бұл ретте, жеке нүктелерде шоғырланған сары немесе қызыл түстi жарық шығуы, түтіннің пайда болуы, құрсаулар бықсуы және соған ұқсас құбылыстардың болуына жол берілмейді, көгiлдiр және ақ жарықтың шығуына жол беріледі;
турбогенератор роторы орамының оқшаулағышын сынау ротордың номиналды айналу жиiлiгi кезінде жүргізіледі.
5) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу. Тұрақты токқа кедергiнiң мүмкiн ауытқуларының нормалары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 56-кестесiнде келтiрiлген.
6) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң айнымалы тогына ротор орамы кедергiсiн өлшеу. Қуаты 1 МВт-тан астам генераторлары үшiн жүргізіледі. Өлшем 220 В айналу жиiлiктерiнiң үш-төрт баспалдақтарындағы, номиналды, сонымен бiрге жылжымайтын күйде қоса аспайтын кернеуде жүргізіледі. Өлшем анық полюстi машиналардың жылжымайтын күйдегi қиықтарының оқшауланбаған қосылыстары үшiн полюстің әрбiр мәніне жеке немесе жұп бойынша жүргізіледі. Өлшенген мәндердiң өндіруші зауыт немесе полюстердің орташа кедергiсiнен өлшеу дәлдiгi шектерiнде болуы керек.
7) Генератордың статоры мен роторының арасындағы әуе саңылауын өлшеу. Егер жеке үлгідегі генераторлардың нұсқаулықтарында неғұрлым қатаң нормалар көзделмесе, онда диаметралдық қарама-қарсы нүктелердегі саңылаулар бiр-бiрiнен кемінде мынадай айырмашылықта бола алады:
орташа мәннен 5 % (олардың жартылай сомасына тең) - өткiзгiштері тiкелей салқындатылатын 150 МВт және жоғары турбогенераторлар үшiн;
10 %-ға - басқа турбогенераторлар үшiн;
20 %-ға - гидрогенераторлар үшiн.
Анық полюстi машиналарда саңылауды өлшеу барлық полюстардың астында жасалады.
8) Қоздыру жүйесін тексеру және сынау. Электр машина қоздырушыларын тексеру және сынау осы Қағидаларға 5-қосымшаның 56-кестесіне сәйкес жүргізіледі. Жартылай өткiзгiш жоғары жиiлiктi қоздырушыларды тексеру және сынау өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
9) Генератор сипаттамаларын анықтау:
үш фазалық ҚТ. Сипаттама токтың номиналдыға дейiн өзгерiсiнде алынады. Зауыт сипаттамасынан ауытқулар өлшеу дәлдiгi шектерiндегi болуы керек.
Өлшеу дәлдiгiнен асатын өлшенген сипаттаманың төмендеуi ротордың орамында орамды тұйықталулардың бар болуын куәландырады.
Трансформаторы бар блокта жұмыс iстейтiн генераторларда (трансформаторға закоротка қоюмен) барлық блоктың ҚТ сипаттамасы алынады. Егер өндіруші зауыттар стендінде тиiстi сынаулардың хаттамалары болса, трансформаторы бар блокта жұмыс iстейтiн генератор сипаттамасын айқындамауға рұқсат етіледі.
Егер зауытта алынған сипаттама болмаса, үш фазалық ҚТ сипаттамаларын алу iлеспе компенсаторларда екпінді қозғалтқышсыз сол жағдайында жүргізіледі:
Бос жүрiс. Бос жүрiстегi номиналды жиiлiктiң кернеуiн көтеру турбогенераторлар және iлеспе компенсаторлардың 130 % номиналды кернеуi, гидрогенераторлардың 150 % номиналды кернеуiне дейiн жүргізіледі. Статордың орамында кернеу генератордың айналу жиiлiгiне төмендетiлген күйiндегі қоздыруды номиналды токқа дейiн турбо және гидрогенератордың бос жүрiсiнiң сипаттамасын не шарт кезiнде 1,3 номиналды асып түспеуге шығуда алуға рұқсат етiледi. Iлеспе компенсаторларда сипаттаманы шығуда алуға рұқсат етiледi. Трансформаторлары бар блок жұмыс iстейтiн генераторларда блоктiң бос жүрiсiнiң сипаттамасы алынады (трансформатормен шектеледi), 1,15 номиналды кернеуге дейiн бұл генераторда қыздырмайды. Егер тиiстi сынаулар хаттамалары зауытта болса - өндіруші болса блоктiң трансформатор ажыратылған генератор шындығында бос жүрiстiң сипаттамасын шешпеуге рұқсат етiледi. Бос жүрiстiң сипаттамасының ауытқуын зауыт мөлшерлемейдi, бiрақ ПҚА болуы тиіс.
10) Орам аралығындағы оқшаулауды сынау. Сынау мәнге дейiн бос жүрiсiнде генератордың номиналды жиiлiгiнiң кернеуiн көтерумен жүргізіледі, тиiстi гидрогенераторлардың статордың тиiстi 150 % номиналды кернеуi, 130 % - турбогенераторлар және iлеспе компенсаторлар. Осы тармақтың 9-тармақшасына сәйкес трансформаторы бар блокта жұмыс iстейтiн генераторлар үшiн фазалар бойынша кернеулердiң симметриясы тексеріледі. Кернеу ең үлкен күйiнде сынаудың ұзақтығы - 5 мин. Оқшаулауды орам арасындағы сынау бос жүрiстiң сипаттамасын алумен бiр уақытта өндiрiп алады.
11) Дiрiлдi өлшеу. Үш бағытта өлшенген синхронды генераторлар мен компенсаторлардың және олардың қоздырушылары мойынтіректерінің (тiк орындалған гидрогенераторларда кiрiстiрiлген бағдарлаушы мойынтіректермен оларда айқастырманың дiрiлін өлшеу жүргізіледі) дiрiлi (екi есе еселенген тербелiстер амплитудасы) осы Қағидаларға 5-қосымшаның 57-кестесінде келтiрiлген мәндерден аспауы тиіс.
12) Салқындату жүйесiн тексеру және сынау. Өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
13) Маймен жабдықтау жүйесін тексеру және сынау. Өндіруші зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
14) Генератор (компенсатор) жұмысы кезінде мойынтірек оқшаулауын тексеру жүргізіледі. Бiлiк ұштарының арасындағы, сонымен бiрге негiз тақтамен және шеттетiлген мойынтірек корпусының арасындағы кернеуді өлшем жолымен жүргізіледі. Бұл ретте негiз тақтамен және мойынтіректің аралығындағы кернеу бiлiк ұштарының арасындағы кернеуден аспауы тиіс. Кернеулердiң арасындағы 10 %-дан астам айырмашылық оқшаулаудағы ақаулықты көрсетеді.
15) Жүктемедегі генераторды (компенсаторды) сынау. Жүктеме қабылдау-тапсыру сынақтары кезеңінде практикалық мүмкiндiктермен анықталады. Аталған жүктемеде статордың қызуы төлқұжат деректеріне сәйкес келуi тиіс.
16) Ротор тізбегінде АГК ажыратылған кезде генератордың қалдық кернеуiн өлшеу. Қалдық кернеудiң мәнi нормаланбайды.
17) Индукциялы кедергiлер және генератордың уақыт тұрақтыларын анықтау. Индукциялы кедергiлер мен уақыт тұрақтыларының мәндерi нормаланбайды.

3. Тұрақты ток машиналары

279. Қуаты 200 кВ-ге дейінгі, кернеуі 440 В-ге дейінгі тұрақты ток машиналары Қағидалардың осы тарауының 1), 2), 4-3), 8) тармақтары бойынша, қалғандары – қосымша 3), 4-1), 5) тармақтары бойынша саналады.
Синхронды генераторлар мен компенсаторларды қоздырушылар осы параграфтың 1)-6), 8)-тармақшалары бойынша сыналады.
Қағидалардың осы тарауының 7) тармақшасы бойынша бөлшектенген түрде монтаждау орнына түскен машиналар үшiн жүргізіледі.
1) Тұрақты ток машиналарын құрғатусыз қосу мүмкіндігін анықтау;
2) Оқшаулағыш кедергісін өлшеу. Машинаның корпусы мен бандаждарына қатысты орамалар оқшаулануы кедергісін, сондай-ақ орамалар арасында өлшеу 1 кВ кернеуге арналған мегаомметрмен жүргізіледі.
Оқшаулағыштың кедергiсi мыналардан төмен болмауы тиіс:
орамдардың арасындағы және корпусқа қатысы әрбiр орамның 10-30⁰С температура кезінде - 0,5 МОм;
зәкiрлер бандаждары (қоздырушылардан басқа) нормаланбайды;
қоздырушы зәкiр бандаждары - 1 МОм.
3) Оқшаулағышты өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеуiмен сынау. Сынау 58-кестеде келтірілген нормалар бойынша жүргізіледі. Нормаланған сынау кернеуін қолдану уақыты 1 мин;
4) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу:
қоздыру орамдары. Кедергi мәнiнің өндіруші зауыт деректерінен айырмашылығы 2 %-дан көп болмауы тиіс.
зәкiр орамдары (коллектор пластиналарының арасындағы). Кедергiлерi мәндерiнің біреуі екіншісінен, бұл шамалардың заңды тербелiстерi орамдардың қосу схемасымен шартталған жағдайларды қоспағанда, 10 %-дан көп болмауы тиіс;
реостаттар және іске қосу реттеу резисторлары. Жалпы кедергi өлшенедi және дәнекер түсiрулердiң тұтастығы тексеріледi. Кедергiлер мәндерiнің айырмашылығы дайындаушы зауыт деректерінен 10 %-дан көп болмауы тиіс.
5) Бос жүрiстiң сипаттамасын алу және орамды оқшаулауды сынау. Кернеудi көтеру 130 % номиналды кернеуге дейiн тұрақты токтың генераторлары үшiн; қоздырушылар үшiн - ең үлкен (төбе) немесе өндіруші зауыт қойған кернеуге дейiн жүргізіледі. Көршi коллектор пластиналарының арасындағы полюстар саны төрттен астам машиналардың орамды оқшаулаулары сынау кезінде орташа кернеу 24 В-тан аспауы тиіс. Орамды оқшаулағышты сынау ұзақтығы 5 мин.
Алынған сипаттама мәндерінің зауыттық сипаттама мәндерінен ауытқуы өлшеу дәлдігі шегінде болуы тиіс.
6) Жүктеме сипаттамасын алу. Генераторды қоздыру номиналды тогынан төмен емес мәнiне дейiн жүктеме қоздырушылары үшiн жүргізіледі. Зауыт сипаттамасынан ауытқу нормаланбайды.
7) Полюстар арасындағы әуе саңылауларын өлшеу. Қарама-қарсы нүктелердегi саңылау өлшемдерi бірі-бірінен саңылаудың орташа мөлшерінен 10 %-дан көп емес аспауы тиіс. 300 МВт турбогенераторлар қоздырушылары үшiн бұл айырмашылық 5 %-дан және одан жоғары көп болмауы тиіс.
8) Бос жүрiсте және жүктемеде сынау. Зауыт және жобалау деректеріне сәйкес келуi тиіс айналу жиiлiгiн немесе кернеуді реттеу шегі айқындалады.
Жүктемемен жұмыс iстегенде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 59-кестесінде келтiрiлген шәкiл бойынша бағаланатын ұшқындау дәрежесі тексеріледi.
Егер ұшқындау дәрежесін өндіруші зауыт арнайы ескертпесе, онда ол номиналды режимде 1,5-тен артық болмауы тиіс.

4. Айнымалы ток электр қозғалтқыштары

280. 1 кВ-ге дейiн айнымалы токтың электр қозғалтқыштары осы Қағидалардың 279-тармағының, 2), 4-2), 10), 11) тармақшалары бойынша сыналады.
1 кВ-ден жоғары айнымалы тогының электр қозғағыштары осы Қағидалардың 279-тармағының 1) 4), 7), 9)-11) тармақшалары бойынша сыналады.
Осы тармақтың 5), 6), 8) тармақшалары бойынша бөлшектенген кезде монтаждауға түсетін электр қозғалтқыштары сыналады.
1) 1 кВ-ден жоғары кернеудегі электр қозғалтқыштарын құрғатусыз қосу мүмкiндiгiн айқындау;
2) Оқшаулау кедергiсiн өлшеу. 1 кВ-ден жоғары кернеудегі электр қозғалтқыштарды оқшаулау кедергiсiнiң мүмкiн мәндерi осы Қағидалардың 279-тармағында көрcетiлген нұсқаулық талаптарына сәйкес келуі тиіс. Оқшаулаудың кедергiсi қалған жағдайларда осы Қағидаларға 5-қосымшаның 60-кестесінде келтiрiлген нормаларға сәйкес келуi тиіс;
3) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау. Толық жиюлы электр қозғалтқышта жүргізіледі.
Статор орамын сынау корпусқа қажетті әрбiр фаза үшiн жеке корпуспен жалғанған екi басқа жүргізіледі. Әрбір фазаның шығыстары жоқ қозғалтқыштар үшін корпусқа қатысты барлық орамды сынауды жүргізуге жол беріледі.
Сынау кернеулерiнің мәндері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 60-кестесiнде келтiрiлген. Нормаланған сынау кернеуiн қолдану ұзақтығы 1 мин;
4) Тұрақты токқа кедергiнiң өлшемi:
статор және ротор орамдары. Электр қозғалтқыштарының қуаты 300 кВ және одан жоғары болған кезде жүргізіледі.
Әр түрлi фазалар орамдарының өлшенген кедергiлерiнің айырмашылығы зауыт деректерінен 2 %-дан көп емес болуы тиіс.
реостаттар және іске қосу реттеу резисторлары. Жалпы кедергi өлшенедi және дәнекер түсiрулердiң тұтастығы тексеріледi. Кедергi мәнiнің айырмасы төлқұжат деректерінен 10 %-дан көп болмауы тиіс;
5) Ротор және статор болатының арасындағы саңылауды өлшеу. Ротор осіне қатысты 90⁰-қа жылжытылған қарама-қарсы нүктелердегi әуе саңылауларының өлшемдердің айырмашылығы ротордың осiне 10 %-дан көп емес болуы тиіс;
6) Сырғанау мойынтiректерiндегi саңылауларын өлшеу. Саңылауларды өлшеу осы Қағидаларға 5-қосымшаның 62-кестесiнде келтiрiлген;
7) Электр қозғалтқышы мойынтіректерінің дiрiлiн өлшеу. Әрбiр мойынтіректе өлшенген дiрiл мәндері төменде келтiрiлген мәндерден аспауы тиіс:

Электр қозғалтқышының синхронды айналу жиiлiгi, Гц	50	25	16,7	12,5 және одан төмен
Жол берілетін дiрiл, мкм	50	100	130	160

8) Осьтік бағыттағы ротор екпiнiн өлшеу. Сырғанау мойынтiректері бар электр қозғалтқыштары үшiн жүргізіледі. Осьтік екпiн 2-4 мм-ден аспауы тиіс;
9) Ауа суытқышты гидравликалық қысыммен сынау. 0,2-0,25 МПа артық гидравликалық қысыммен (2-2,5 кгс/см²) жүргізіледі. Сынаудың ұзақтығы 10 мин. Бұл ретте, қысымның түсуi немесе сынау қолданылатын сұйыққа ағып кету байқалуы керек;
10) Электр қозғалтқышының жұмысын бос жүрiспен немесе жүктелмеген тетiкпен тексеру. Тексеру ұзақтығы кемiнде 1 сағат;
11) Электр қозғалтқышының жұмысын жүктемемен тексеру. Пайдалануға өткiзу сәтіне қарай технологиялық жабдықпен қамтамасыз етiлетiн жүктемемен жүргізіледі. Бұл ретте, реттелетiн айналу жиiлiктерiмен электр қозғалтқышы үшiн реттеудiң шектерiмен анықталады.

5. Күштік трансформаторлар, автотрансформаторлар, май
реакторлары және жерге тұйықтайтын доға өшiретiн реакторлар
(доға өшiретiн катушкалар)

281. 1,6 МВ^.А дейiн қуаттың майға толған трансформаторлары осы Қағидалардың 280-тармағының 1), 2), 4), 8), 9), 11) – 14)-тармақшалары бойынша сыналады.
1,6 МВ^.А қуаттың майға толған трансформаторлары электр станциясының өз мұқтаждығынан қоректенеді.
Барлық қуаттарды трансформаторлар құрғақ және төлмен толтырылған осы Қағидалардың 208-тармағының 1)-8), 12), 14) тармақшалар бойынша сыналады.
1) Трансформаторларды қосу шарттарын анықтау. «Күштік транформаторлар. Тасымалдау, түсіру, сақтау, монтаждау және пайдалануға енгізу» нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі;
2) Оқшаулағыш сипаттамасын өлшеу. R₆₀ оқшаулау кедергiсiнiң мүмкiн мәндерi, R₆₀/R₁₅ сору коэффициенті, диэлектриялық жоғалтулар мен С₂/С₅₀ және қатынасы бұрышының тангенсi осы Қағидалардың 279-тармағы бойынша нұсқаулармен реттеледi.
3) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
енгiзулермен бiрге орамдарының оқшаулауы. Сынау кернеулерi осы Қағидалардың 5-қосымшаның 63-кестесiнде келтiрiлген. Нормаланған сынау кернеуiн қолдану ұзақтығы 1 мин.
Маймен толтырылған трансформаторлардың орамдары оқшаулаудың өнеркәсiптiк жиiлiгiнiң үлкен кернеуiмен сынау пайдалануға қосуда мiндеттi емес.
Құрғақ трансформаторлардың орамдары оқшаулауын өнеркәсiптiк жиiлiгiнiң үлкен кернеуiмен сынау мiндеттi және жеңiлдiктi оқшаулауы бар аппараттар үшiн осы Қағидаларға 5-қосымшаның 63-кестесiнде келтiрiлген нормалар бойынша жүргізіледі.
Егер олар осы трансформатор зауытта сынап көрген кернеуден аспаса, импорттық трансформаторларды осы Қағидаларға 5-қосымшаның 63-кестесiнде келтiрiлген кернеулермен сынауға рұқсат етiледi.
35 кВ-ге дейiн кернеуге жерге тұйықтаушы реакторларды сынау тиiстi сыныптағы трансформаторлар үшiн келтiрiлген кернеуге ұқсас болып келеді.
110 кВ және одан жоғары кернеулі (85 және 100 кВ сынау кернеуi) бейтараптың толық емес оқшаулауы болатын кластарындағы трансформатор орамының сызықты шығысының оқшаулауы тек индукцияланған кернеумен, бейтараптың оқшаулауы - қосымша тiркелген кернеумен сыналады;
қолжетімді тұтастырғыш түйрегіштердің, сығымдағыш сақиналардың және мойынағаш арқалықтардың оқшауланулары. Сынау белсенді бөлігін қарау кезінде жүргізіледі. Сынау кернеуі 1-2 кВ. Нормаланған сынау кернеуін қолдану ұзақтығы 1 мин.
4) Тұрақты токқа орамдардың кедергiсiн өлшеу. Егер ол үшiн өзектiң қуысы талап етілмесе, барлық тармақтарда жүргізіледі. Басқа фазалардың осындай тармағынан алынған кедергiден немесе өндіруші зауыттың деректерінен 2 %-ға аспайтын айырмашылығы болуы керек.
5) Трансформациялау коэффициентiн тексеру. Ауыстырып қосудың барлық сатыларында жүргізіледі. Трансформациялау коэффициентiнің Басқа фазалардың осындай тармағынан алынған кедергiден немесе өндіруші зауыттың деректерінен 2 %-ға аспайтын айырмашылығы болуы керек. РПН бар трансформаторлар үшін трансформациялау арасындағы айырмашылықтар реттеу сатысының мәнінен аспауы тиіс.
6) Үш фазалық трансформаторлардың қосу тобын және бiр фазалық трансформаторлардың шығыстары полярлығын тексеру. Егер төлқұжат деректері болмаса немесе осы деректердің ақиқаттығына күдiгi бар болса, монтаждау кезінде жүргізіледі. Қосу тобы төлқұжат деректеріне және қалқаншадағы белгілерге сәйкес болуы керек.
7) Ток пен бос жүріс шығындарын өлшеу. Төменде көрсетілген өлшемдердің бірі жүргізіледі:
номиналды кернеу кезінде. Бос жүріс тогы өлшенеді. Токтың мәні нормаланбайды;
шағын кернеу кезінде. Өлшеу шығындарды номиналды кернеуге жеткізумен немесе жеткізбей (салыстыру әдісі) жүргізіледі.
8) Ауыстырылып қосылатын қондырғының жұмысын тексеру және айналмалы диаграммасын алып тастау. Барлық жағдайда ауыстырылып қосылатын айналмалы диаграммасы жасалады. Айналмалы диаграмманың дайындаушы зауытта жасалғаннан айырмашылығы болмауы тиіс. Ауыстырылып қосылатын қондырғының іске қосылу мен түйіспелер қысымын тексеру зауыт нұсқаулықтарына сәйкес жүргізеді.
9) Радиаторлары бар бактi гидравликалық қысыммен сынау. Герметизацияланған және кеңейткіші жоқ трансформаторлардан басқа барлық трансформаторларға жасалады.
Сынау жүргізіледі:
кернеуі 35 кВ-ге дейiн трансформаторларды қоса алғанда - толтырылған кеңейткiш деңгейiнiң үстiнде биiктiгi 0,6 м құрайтын май бағанасының гидравликалық қысымымен толтырылған бактары бар трансформаторлар және май бағанасының биiктiгi үшiн 0,3-ке тең қабылданатын пластинкалы радиаторларды қоспағанда;
майының қабыршақты қорғауы бар трансформаторларда – иілгіш қабықшаның ішінде 10 КПа ауаның артық қысымын жасау арқылы;
өзге трансформаторларда - кеңейткiш май үсті кеңiстiгiнде құрғақ 10 КПа азотты артық қысым немесе май үсті құрғақ ауаны жасау арқылы.
Барлық жағдайлардағы сынау ұзақтығы - кемiнде 3 сағ.
Кернеуі 150 кВ-ге трансформаторларды сынау кезінде бактағы май температурасы – 10^оС төмен емес, басқалары – 20-дан төмен емес.
Егер тексеруден кейін май ағуы байқалмаса, трансформатор майтығызды болып есептеледі.
10) Салқындату жүйесiн тексеру. Жiберу және мұздатқыш құрылымдар жұмысының тәртiбi өндіруші зауыт нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
11) Силикагелдiң күйiн тексеру. Индикатор силикагелi бiр қалыпты көгiлдiр түске боялуы тиіс. Түстiң өзгеруі силикагелдiң сулануын куәландырады.
12) Трансформаторлардың фазировкасы. Фазалар бойынша сәйкестік болуы кажет.
13) Трансформаторлық майды сынау. Жаңа майсыз келетiн жаңадан іске қосылатын трансформаторлардың құю алдында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесiнің 1), 2), 4)–12) тармақшаларындағы көрсеткiштер бойынша сыналуы тиіс.
Майсыз тасымалданатын трансформаторлардан монтаждың басталуына дейiн май қалдықтарының (түбінен) сынамалар алуы жүргізіледі.
110-220 кВ кернеуі бар трансформаторлардағы май қалдықтарының электр берiктiгi 35 кВ төмен емес және 330-500 кВ-ге кернеуі бар трансформаторлардағы 45 кВ төмен емес болуы керек.
Маймен тасымалданатын 110 кВ және одан жоғары кернеуі бар трансформаторлардың майы монтаждау басталғанға дейін осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесі 1)-5) және 10) тармақшаларының көрсеткіштері бойынша жүргізіледі.
Май массасы 1 т-дан астам маймен келетін трансформаторлардағы майды сынау зауыттық хаттамасы болмаған кезде майды сынау жұмысқа қосар алдында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 1)–9) тармақшалары бойынша жүргізіледі, ал 110 кВ және одан жоғары кернеулі трансформаторлардың майы бұдан басқа осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 10) тармақшасы бойынша жүргізіледі.
Трансформаторға құйылған майды оны монтаждаудан кейін кернеуге қосудың алдында сынау осы Қағидаларға 5-қосымшасының 93-кестесінің 1)–5) тармақшалар бойынша жүргізіледі.
110 кВ және одан жоғары кернеулі трансформаторлардың майын осы Қағидаларға 5-қосымшасының 93-кестесіндегі 1)–5) тармақшалар бойынша сынаған кезде майдың диэлектрлік шығындары бұрышының тангенсін өлшеу жүргізіледі. Майдың диэлектрлік шығындары бұрышының тангенсін өлшеу сондай-ақ оқшаулаудың диэлектрлік шығындары бұрышы тангенсінің жоғарылатылған мәні бар трансформаторларда да жүргізіледі.
Монтаждауға маймен толтырылып келетін І және ІІ габаритті трансформаторлардың майын оны жұмысқа қосудың алдындағы 6 ай бұрын өткізілген нормаларды қанағаттандыратын зауыттық сынау көрсеткіштері болғанда, осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 1) және 2) тармақшалары бойынша ғана сынауға рұқсат етіледі.
14) Номиналды кернеуге түрткi арқылы қосумен сынау. Трансформаторды номиналды кернеуге 3-5 еселенген қосу процесiнде трансформатордың қанағаттанарлықсыз жұмысын көрсететін құбылыстар орын алмауы тиіс.
Генераторы бар блоктың схемасы бойынша құрастырылған трансформаторлар кернеудi нөлден көтерумен желiлерге қосылады.
15) Енгiзулердi сынау. Осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес жүргізіледі.
16) Токтың кiрiстiрiлген трансформаторларын сынау. Осы Қағидалардың 281-тармағына сәйкес жүргізіледі.

6. Өлшеу трансформаторлары

282. Өлшеу трансформаторлары осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
1) Оқшаулау кедергiсiн өлшеу:
Ток трансформаторының негiзгi оқшаулау кедергісін, өлшеу конденсаторының және конденсаторлық типтегі қағаз-май оқшаулаудың соңғы мұқабасының кедергiсiн өлшеу 2500 В мегаомметрмен жүргізіледі.
Ток трансформаторларының екiншi орамдары мен аралық каскадты орамдарының цокольге қатысты кедергiсiн өлшеу 1000 В мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулау кедергісінің өлшенген мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 64-кестесiнде келтiрiлген мәндерден төмен болмауы тиіс.
Токтың каскадты ток трансформаторларындағы оқшаулау кедергiсі жалпы ток трансформаторлары үшiн өлшенедi. Мұндай оқшаулау кедергiсiн өлшеу нәтижелерi қанағаттанғысыз болған жағдайда сатылар бойынша қосымша өлшенедi.
2) Оқшаулаудың диэлектрлік жоғалтуларының бұрыштық тангенсiн өлшеу. 110 кВ және одан жоғары кернеудегі ток трансформаторлары үшiн жүргiзіледi.
+20⁰С температура кезінде ток трансформаторлары оқшаулаудың диэлектрлік жоғалтуларының бұрышты тангенсi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 65-кестесінде келтiрiлген мәндерден аспауы тиіс.
3) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеуiмен сынау:
бастапқы орамдардың оқшаулағышы. Сынау (шығарулардың бiрiнiң баяу оқшаулағышы бар кернеулі трансформаторларынан басқа) кернеуі 35 кВ-ге дейiнгі трансформаторлар және ток трансформаторлары үшiн арналған.
Өлшеу трансформаторлары үшiн сынау кернеуiнің мәндері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 66-кестесiнде көрсетiлген.
Нормаланған сынау қосымшасының ұзақтығы: кернеулі трансформаторлар үшiн 1 мин; керамика, сұйық немесе қағаз-май оқшаулағышы бар ток трансформаторлары үшiн 1 мин; қатты органикалық материалдар немесе кәбілдiк массалардан оқшаулағышы бар ток трансформаторлары үшiн 5 мин;
екiншi орамдардың оқшаулағыштары. Шынжырлармен қосылған екінші орамды оқшаулағыштары үшін кернеудің мәні 1 кВ-ні құрайды. Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы – 1 мин.
4) Бос токты өлшеу. Екiншi орамда кернеуі 110 кВ және одан жоғары каскадты трансформаторлары үшiн номиналды кернеуде жүргізіледі. Бос токтың мәнi нормаланбайды.
5) Ток трансформаторларының магнит өткiзгiшінің магниттелуiнiң сипаттамаларын алу. Егер ол үшiн 380 В-ден жоғары кернеу қажет болмаса, токтың нөлден номиналдыға өзгерiсiнде жүргізіледі. Ауытқуларды, теңгерімсіз токты және токтың номиналдыдан жоғары өту шарттарына қатысты рұқсат берілген жүктемесін есептеу қажет болған кезде релелiк қорғау, автоматты авариялық осциллографтар, белгілеу аспаптары және т.б. құрылғыларды қуаттандыруға арналған ток трансформаторларының сипаттамасын алу токты өлшеу нөлден бастап ток магнит өткізгіштер қанықтырыла бастаған мәнге дейін өзгерген кезде жүргізіледі.
Орамдар тармақталған болса, сипаттамасы жұмыс тармақтарында алынады.
Алынған сипаттамалар үлгiлік магниттеу сипаттамасымен немесе токтың басқа бiр типті жөнделген трансформаторлары магниттелуiнiң сипаттамаларымен біріздендіріледі.
6) Шықпалардың (бiр фазалық) полярлығы немесе өлшеу трансформаторларын (үш фазалық) қосу тобын тексеру. Егер паспорттық мәлiметтер болмаса немесе бұл мәлiметтердiң дұрыстығына күдiгi бар болса монтаждау кернеуде жүргізіледі. Қосу полярлығы және тобы паспорт деректеріне сәйкес келуi тиіс.
7) Барлық тармақтардағы өзгеру коэффициентiн өлшеу. Кіріктірілген ток трансформаторлары және ауыстырып қосатын (ауыстырып қосқыштың барлық жағдайларында) құрылғысы бар трансформаторлар үшiн жүргізіледі. Коэффициенттiң анықталған мәнiнiң паспорттағыдан ауытқуы өлшеу дәлдiгi шегінде болуы тиіс.
8) Орамдардың тұрақты токқа кедергiсiн өлшеу. 10 кВ және одан жоғары кернеудiң ауыстырып қосатын құрылымы болатын токтардың алғашқы трансформатор орамдарында және кернеудiң каскадты трансформаторларын байланыстыратын орамдарда жүргізіледі. Орам кедергiсiнiң өлшенген мәнiнiң ауытқуы паспорт немесе басқа фазалар орамдарының кедергiсiнен 2 %-дан аспауы тиіс.
9) Трансформаторлық майды сынау. Осы Қағидалардың 300-тармағына сәйкес 35 кВ және одан жоғары өлшеу трансформаторларында жүргізіледі.
Оқшаулаудың диэлектрлік жоғалтуларының бұрыштық тангенсiнiң үлкен мәні болатын өлшеу трансформаторлары үшiн майды сынау осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесiнiң 10-тармақшасы бойынша жүргізіледі.
Майға толған каскадты өлшеу трансформаторларында жеке сатыдағы майдың жай-күйiн бағалау сатының (каскад) номиналды жұмыс кернеуiне сәйкес нормалар бойынша жүргізіледі.
10) НДГ түрiндегі кернеулi көлемді трансформаторларды сынау. Өндіруші зауыт нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
11) НДГ түрiндегі кернеулi трансформаторларының вентильдiк разрядниктерін сынау. Осы Қағидалардың 295-тармағына сәйкес жүргізіледі.

7. Май ажыратқыштары

283. Кернеудiң барлық кластарының май ажыратқыштары осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
1) Оқшаулау кедергiсiн өлшеу:
органикалық материалдан жасалған бағдарлаушы және жылжымалы бөліктер. Кернеуі 2,5 кВ мегаомметрмен жүргізіледі.
Оқшаулау кедергiсi төменде келтiрiлген мәндерден кем болмауы тиіс:

Ажыратқыштардың номиналды кернеуi, кВ	3-10 15-150 220-500
Оқшаулау кедергiсi, МОм	1000 3000 5000

екiншi шынжырларды, қосу және ажырату электромагниттерін және т.с.с. өлшеу осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
2) Енгiзулердi сынау. Осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес жүргізіледі.
3) Бак iшiндегi оқшаулаудың жай-күйiн және доға өшiргiш құрылғылардың оқшаулауын бағалау. Оқшаулау жоғалтуларының диэлектрлік бұрыштары тангенсiн өлшеу жолымен қойылған енгiзулерi бар 35 кВ ажыратқыштар үшiн жүргізіледі. Егер тангенстiң өлшенген мәнi енгiзулердiң жоғалтуларын диэлектрлік бұрышының доға өшiргiш құрылымдарының бак iшiндегi оқшаулау ықпалының толық шығару өлшенген тангенсiнен 2 есе артық болса, яғни ажыратқышқа енгiзулердi орнатуға дейiн бак iшiндегi оқшаулау құрғатуға жатады.
4) Оқшаулауды өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
корпус немесе тiрек оқшаулауға қарағандағы ажыратқыштардың оқшаулаулары. Кернеуі 35 кВ дейін ажыратқыштар үшiн жүргізіледі.
Ажыратқыштар үшін сынау кернеуі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес қабылданады.
Мөлшерленген сынау кернеуiн қою ұзақтығы 1 мин;
екiншi шынжырлар және қосынды және ажыратудың электр магниттерi орамдарының оқшаулары. Сынау кернеуінің мәні 1 кВ. Мөлшерленген сынау кернеуiн қою ұзақтығы 1 мин.
5) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу:
май ажыратқыштардың қосылуларын. Ажыратқыш полюсінің ток өткiзетiн жүйесiнiң кедергiсi және жеке оның элементтерi өлшенедi. Тұрақты токқа қосылулардың мәнi өндіруші зауыт деректеріне сәйкес келуі тиіс;
доға өшiргiш құрылғылардың шунтталатын резисторлары. Кедергiнiң өлшенген мәнi зауыттық мәлiметтерiнен кемінде 3 %-ға айырмашылығы болуы тиіс;
қосу және ажырату электромагниттерінің орамдары. Орамдар кедергiлерiнің мәнi өндіруші зауыт деректеріне сәйкес келуi тиіс.
6) Ажыратқыштардың жедел және уақытша сипаттамаларын өлшеу. Уақытша сипаттамаларды өлшеу кернеудiң барлық кластарының ажыратқыштары үшiн жүргізіледі. Қосу және ажырату жылдамдығын өлшеу 35 кВ және одан жоғары ажыратқыштар үшiн жүргізіледі, сондай-ақ бұл өндіруші зауыт нұсқаулығында талап етілген жағдайларда кернеудiң класына тәуелсiз болады. Өлшенген сипаттамалар өндіруші зауыт мәліметтеріне сәйкес келуi тиіс.
7) Ажыратқыштың, қосу кезіндегі контактілердің жылжымалы бөлістерінің (траверс) тығыздаулауды контактілерді, бiр уақытта тұйықталуын және ажыратылуын өлшеу. Алынған мәндер өндіруші зауыт деректеріне сәйкес келуі тиіс.
8) Ажыратқыштардың және жетектердің, механизмдердің реттеу және орнату сипаттамаларын тексеру ажыратқыштардың және жетектердің әрбiр түрі жетек паспорттары және өндіруші-зауыт нұсқаулықтарының нормалары мен көлемі бойынша жүргізіледі.
9) Еркiн ажырату тетiгінiң әрекетiн тексеру. Жылжымалы контактілердің учаскесінде сөндiру кезінде жүргізіледі – жағдайдың ажыратқыштың алғашқы шынжырының тұйықталу сәтінен бастап толық қосылуына (олар қосылған кезде пайда болатын контактілерінің арасындағы аралықты есепке ала отырып) дейін жүргізіледі. Сонымен бiрге қосу электр магнитінің өзегі толық көтерілген немесе серіппелері іске қосылмаған (жүк) кезде жетектің құрылымына байланысты және еркін тіркеуін ағыту тетігінің қолданысын тексеру қажеттілігін айқындайтын ерекше талаптар есепке алынуы тиіс.
10) Ажыратқыштар жетектерінің жұмыс кернеуiн (қысым) тексеру. Жетектердің электр магниттерiнiң қысқыштары немесе ажыратқыштары жанында жұмысқа қабiлеттiлiктерін сақтайтын пневможетектердегі ауа қысымында кернеудiң нақты мәндерiнiң анықтау мақсатымен (ажыратқыштардың алғашқы шынжырында токсыз) жүргізіледі, яғни қосу және ажырату операцияларын басынан аяғына дейін орындайды. Сонымен қатар уақытша және жедел сипаттамалар нормаланатын мәндерге сәйкес келмеуi мүмкiн.
Жетек электр магниттерiнiң қысқыштарындағы жұмыс кернеуiнің төменгi шегi 15-20 % аз пневможетектердiң iстеуiн қысым - қалыпты қысымды төменгi шек 20-30 %-дан аз болуы тиіс. Серiппелi жетегі бар ажыратқыштардың жұмысқа қабiлеттiлiгi қосатын серiппелердiң керiлiсi кiшiрейген күйiнде өндіруші-зауыт нұсқауларына сәйкес тексеру тиіс.
Май сөндiргiштер жетек электр магниттерiнiң қысқыштарында сенiмдi жұмысты кернеудiң келесi мәндерiнде қамтамасыз етуi тиіс: ажыратуда 65-120 % номиналды; ажыратқыштардың қосуларында (қосулар номиналды токпен 50 кВ-ге дейiн) 80-110 % номиналды және (қосулар номиналды тогымен 50 кВ-ден астам) 85-110 % номиналды. Қалыпты қысымды өзгерiс диапазоны пневможетектерi бар ажыратқыштар үшiн кемiнде 90–110 % номиналды болуы тиіс. Жетектердің жұмыс кернеуiнiң (қысым) төменгi шегі мәндерiнiң көрcетiлген мәндері сөндіргіштер өндіруші зауыт нормалайтын уақыттық және жылдамдық сипаттамаларын қамтамасыз етуi керек.
11) Бiрнеше рет қосу және ажырату арқылы ажыратқыштарды сынау. Май ажыратқыштарды бiрнеше рет байқау электр магниттердiң қысқыштарында кернеуде жүргізіледі: iске қосылудың 110, 100, 80 (85) % номиналды және ең төменгi кернеудегi қосулары; iске қосудың 120, 100, 65 % номиналды және ең төменгi кернеудегi ажыратулары.
Төмен және жоғары кернеу кезіндегі операциялардың саны 3-5, номиналды кернеуде – 10 болуы керек.
Сонымен қатар, ажыратқыштар (уақытты ұстамай) В-О циклде 3-5 еселенген байқауға, ал АҚҚ-ның режімінде жұмыс iстейтін ажыратқыштарда О-В және В-О-О циклдердегi 2-3-еселi байқауға ұшырайды. Күрделi циклдердегi ажыратқыштардың жұмысы жанында жетек электр магниттерiнiң қысқыштарындағы 80 % (85 %) номиналды кернеу кезінде тексерілуi тиіс.
12) Ажыратқыштардың трансформаторлық майын сынау. Майды 110 кВ және одан жоғары кернеудегі және аз көлемдi ажыратқыштардың барлық кластарының бак ажыратқыштарында сынау майды ажыратқыштарға құйғанға және одан кейін жүргізіледі.
35 кВ дейін май аз көлемдi ажыратқыштарда доға өшiргiш камераларында құюға дейiн сыналады. Майды сынау осы Қағидалардың 300-тармағына сәйкес жүргізіледі.
13) Кiрiстiрiлген ток трансформаторларын сынау. Осы Қағидалардың 281-тармағына сәйкес жүргізіледі.

8. Әуе ажыратқыштар

284. Кернеудiң барлық класындағы әуе сөндiргiштерi осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
1) Оқшаулау кедергісін өлшеу:
тiрек оқшаулағышын, өшiру камераларының және бөлгiштердің оқшаулағыштарын, кернеулердiң барлық кластарының ажыратқыштардың оқшаулау тартпаларының оқшаулау кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеуде немесе түзеткіш токтың кернеу көзінен мегаомметрмен жүргізіледі.
Қажет болған жағдайда тiрек оқшаулағыштарының, өшiру камераларының және бөлгiштер оқшаулағыштарының оқшаулау кедергiсiн өлшеу сыртқы бетіне қорғау сақиналарын орнатумен жүргізіледі.
Оқшаулау кедергісі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 68-кестесінде келтiрiлген мәннен аз болмауы керек.
екiншi тізбектердің, қосу және сөндіру электр магниттерi орамаларының оқшаулау кедергісін өлшеу осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
2) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
ажыратқыштардың оқшаулағыштары. 35 кВ дейiнгі ажыратқыштар үшiн мiндеттi. Ажыратқыштардың тұтас фарфор оқшаулау тірегі осы Қағидалардың 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес өнеркәсiптiк жиiлiктiң жоғары кернеуiмен сыналады. Мөлшерленген сынау кернеуiн орнату ұзақтығы - 1 мин.
Көп элементтi оқшаулағыштардан тұратын сөндiргiштердi оқшаулау осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес сыналады;
екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерiнiң орамасын оқшаулау осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
3) Ток өткiзгіш (бас шынжыр) контурдың тұрақты токқа кедергiсiн өлшеу:
ток өткiзгіш контурдың кедергiсi жеке-жеке, яғни әрбір доға өшiргiш құрылғы (модуль) үшін, өшіру камерасы мен және бөлгiш (ажырату) элементі үшін, полюсішілік шиналау және т.б. үшін жеке өлшенуi керек. Әуе ажыратқыштардың байланысу кедергiлерінiң ең үлкен шекті мәндерi осы Қағидалардың 5-қосымшасының 69-кестесiнде келтiрiлген;
ажыратқыштардың қосу және сөндіру электр магниттерінiң орамасы. Ажыратқыштардың әрбiр түрi үшiн осы Қағидаларға 5-қосымшаның 70-кестесiне немесе жасап шығарушы зауыттың деректеріне сәйкес белгіленеді;
кернеудi бөлгiштер және сөндiргiштiң шунтталатын резисторлары. Олар үшін нормалар жасап шығарушы зауыттың деректері бойынша белгіленеді.
4) Ажыратқыштардың сипаттамасын тексеру. Ажыратқыштардың қарапайым операциялар және күрделi циклдер кезіндегі номиналды, ең төменгi және ең жоғары жұмыс қысымдары кезінде алынған сипаттамасы жасап шығарушы зауыттың деректеріне сәйкес келуі тиiс.
5) Кернеу төмен болған кезде ажыратқыш жетегінің iске қосылуын тексеру. Бактарда ауа қысымы (21,0 кгс/см²) 2,06 МПа өте жоғары болған кезде басқару электр магниттерiнiң iске қосылу кернеуі номиналдыдан 65 % көп болмауы керек.
6) Ажыратқыштарды бiрнеше рет қосып және ажыратып сынау. Әрбiр сөндiргiш орындайтын операциялар мен күрделi циклдердiң саны осы Қағидаларға 5-қосымшаның 71-кестесiне сәйкес белгіленеді.
7) Әуе ажыратқыштардың кернеудi бөлгiштерiнiң конденсаторларын сынау. Осы Қағидалардың 294-тармағына сәйкес жүргізіледі.
8) Басқару электр магниті зәкiрінің жүрiсін тексеру. Үдемелі электромагнит зәкірінің жүрісі 8 (-1) мм тең болуы тиіс.

9. Жүктеме ажыратқыштары

285. Жүктеменiң толық жиылған және реттелген сөндiргiшi осы параграфта көзделген көлемде сыналады:
1) Екiншi тораптар мен басқару электр магниттерi орамдарының оқшаулау кедергiсiн өлшеу. Осы Қағидалардың 301-тармағына сәйкес жүргізіледі.
2) Өнеркәсiптiк жиiлiктiң үлкен кернеуiмен сынау:
жүктеме ажыратқыштардың оқшаулағыштары. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес жүргізіледі;
екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерi орамдарының оқшаулағыштары. Осы Қағидалардың 301-тармағымен сәйкес жүргізіледі.
3) Тұрақты токқа кедергiнi өлшеу:
ажыратқыштардың контактілері. Полюстің ток өткiзгіш жүйесiнiң кедергiсiн және жұмыс контактілерінің әрбiр жұбын өлшеу жүргізіледі. Кедергiнiң мәнi жасап шығарушы зауыттың деректеріне сәйкес келуi керек;
басқару электр магниттерінiң орамдары. Кедергiнiң мәнi дайындаушы зауыттың деректеріне сәйкес келуi керек.
4) Еркiн ажырату тетiктерінің әрекетін тексеру. Еркiн ажырату тетігі жұмыс барысында осы Қағидалардың 283-тармағының 9) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
5) Төмендетілген кернеулі кезінде жетек әрекетін тексеру осы Қағидалардың 283-тармағының 10) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
6) Жүктеме ажыратқыштарды көп мәрте байқау арқылы сынау осы Қағидалардың 283-тармағының 11) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
7) Сақтандырғыштарды сынау осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес жүргізіледі.

10. Элегаз сөндiргiштері

286. Толық жиылған және реттелген элегаз сөндiргiші осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
1) Екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерi орамалары оқшаулағыштарының кедергiсiн өлшеу. Осы Қағидалардың 302-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
2) Оқшаулауды сынау: Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі:
өнеркәсiптiк жиiлiгінің 50 Гц жоғары кернеуiмен. Оқшаулаудың электр берiктiгiн сынау 35 кВ және одан төмен кернеумен толық жиюлы аппаратта жүргізіледі.
Сынау кернеуiнің мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 67-кестесiне сәйкес қабылданады;
екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерінiң орамдарымен сынау. Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
3) Мыналардың тұрақты токқа кедергісін өлшеу:
бас тізбектің. Полюстің бүкіл ток өткізгіш контурына да, доға өшiргiш әрбір құрылымға жеке-жеке де жүргізіледі (егер аппараттың құрылымы оған мүмкiндiк берсе);
басқару және олардың тізбегіндегі қосымша резисторлардың электр магниттерінiң орамдары. Кедергiнiң мәнi зауыттық нормаларға сәйкес келуi керек.
4) ажыратқыштардың іске қосылуының ең төменгi кернеуiн тексеру. Сөндiргiштер 0,7 U_ном аспайтын кернеуде жетегі тұрақты токтың көзiнен қоректенген кезде iске қосылуы керек; жетегі айнымалы ток желiсiнен қоректенген кезде жетек резервуарларындағы сөндiргiш қуыстары ең үлкен қалыпты қысымда элегаздың номиналды қысымы 0,65 U_ном болған кезде. Электромагниттерге кернеу соққы арқылы берілуі керек.
5) Кернеудi бөлгiштердiң конденсаторларын сынау. Сынау осы Қағидалардың 294-тармағының нұсқауларына сәйкес орындалуы тиіс. Өлшенген ыдыстың мәнi жасап шығарушы зауыттың нормасына сәйкес келуi керек.
6) Ажыратқыштардың сипаттамасын тексеру. Элегаздық ажыратқыштардың жұмысын тексеру кезінде зауыттың нұсқаулығында жазылған сипаттамалар айқындалуға тиіс. Тексеру және өлшеу нәтижесі паспорт мәлiметiне сәйкес келуi керек. Операциялар және күрделi циклдердiң түрлерi, сөндiргiштердiң сипаттамалары тексерілуге тиіс жетек резервуарындағы қысымдардың мәні және жанында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 71-кестесiнде келтiрiлген. Ажырату және қосудың меншікті уақытының мәні жетек резервуарларындағы сөндiргiштiң доға өшiргiш камераларында, жетек резервуарларындағы қысылған ауаның бастапқы артық қысымы элегаз номиналды қысымда, номиналдыға тең және басқару электромагниттерi тізбектерінің қорытындыларындағы номиналды кернеу қамтамасыз етiлуi керек.
7) Ажыратқыштарды бiрнеше рет байқау арқылы сынау. Осы Қағидалардың 283-тармағының 11) тармақшасына және осы Қағидалардың 5-қосымшасының 71-кестесiне сәйкес жүргізіледі.
8) Газ жылыстауының бар болуын бақылау. Саңылаусыздықты тексеру саңылау iздегіш арқылы жүргізіледі. Саңылау iздегіш сүңгiсi арқылы газ жылыстауы анықталған жағдайда түйiскен қосындыларды нығайту орны мен ажыратқыштардың дәнекерлеу жіктері бақыланады.
Саңылау iздегіштің сүңгі құралы саңылауды көрсетпесе саңылаудың бар болуын бақылау нәтижесi қанағаттанарлық болып есептеледi. Бақылау элегаздың номиналды қысымында жүргізіледі.
9) Элегаздың құрамында ылғалдың болуын тексеру. Шық нүктесін өлшеу негiзiнде анықталады. Элегаздың шық нүктесiнiң температурасы минус 50⁰ С жоғары болмауы керек.
10) Токтың кiрiктiрiлген трансформаторларын сынау. Осы Қағидалардың 282-тармағына сәйкес жүргізіледі.

11. Вакуум сөндiргiштерi

287. Толық жиылған және реттелген вакуум сөндiргiш осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
1) Екiншi тізбектер мен басқару электромагниттерi орамдары оқшаулағыштарының кедергiсiн өлшеу. Осы Қағидаларға 302-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
2) Оқшаулағышты мыналардың 50 Гц жиiлiкті жоғары кернеуімен сынау:
сөндiргiш. Сынау кернеуiнің мәні осы Қағидаларға 5-қосымшасының 67-кестесiне сәйкес қабылданады;
екiншi тізбектер мен басқару электр магниттерінiң орамдары. Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
3) Сөндiргiштiң iске қосылуының ең төменгi кернеуiн тексеру.
Вакуум сөндiргiштерiнiң басқару электр магниттерi:
қосындының электр магниттерi кемiнде 0,85 U_ном кернеуде;
ажыратудың электр магниттерi кемiнде 0,7 U_ном кернеуде iске қосылуы керек.
4) Ажыратқыштарды көп реттік сынақтармен сынау. Электр магниттердің шығыс бөлігінде кернеу нақты болатын жағдайда, ажыратқыштардың орындауына жататын күрделі циклдер мен операциялардың саны:
қосу және ажыратудың 3-5 операцияларын;
операциялар арасындағы В-О уақыт өлшемегенде 2-3 циклді құрауы тиіс.

12. Ажыратқыштар, бөлектегіштер және қысқа тұйықтағыштар

288. Кернеудің барлық тобының толық жинақталған және реттелген ажыратқыштар, бөлектегіштер және қысқа тұйықтағыштар осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
1) Оқшаулама кедергісін өлшеу:
органикалық материалдардан жасалған жетектердің және тартпалардың оқшаулама кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеумен мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулама кедергісі осы Қағидалардың 283-тармағының 1) тармақшасында келтірілген шамадан төмен болмауы тиіс;
көп элементті оқшаулағыштардың оқшаулама кедергісін өлшеу осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес жүргізіледі;
басқару электр магниттерінің қайталама (екінші ретті) тізбектері мен орамдарының оқшаулама кедергісін өлшеу осы Қағидалардың 302-тармақтарының 1) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
ажыратқыштар, бөлектегіштер және қысқа тұйықтағыштардың оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау. Осы Қағидаларға 5-қосымшасының 67-кестесіне сәйкес жүргізіледі;
басқару электр магниттерінің қайталама (екінші ретті) тізбектері мен орамдарының оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Осы Қағидалардың 302-тармағының 2) тармақшасына сәйкес жүргізіледі.
3) Тұрақты токтың кедергісін өлшеу:
байланыс жүйесінің кернеуі 110 кВ және жоғары ажыратқыштар, бөлектегіштердің тұрақты ток кедергісін өлшеу. Өлшенген шамалар дайындаушы зауыттың немесе осы Қағидаларға 5-қосымшаның 72-кестесінде берілген мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс;
басқару электр магниттері орамдарының тұрақты ток кедергісін өлшеу. Орамдар кедергісінің шамасы дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
4) Қозғалмайтын түйіспелерден қозғалатынның созылу күшін өлшеу. 35 кВ ажыратқыштар мен бөлектегіштерде жүргізіледі, ал энергия өндіруші, энергия жабдықтау, энергия тарату ұйымдарының және тұтынушылардың электр қондырғыларында кернеу класына тәуелсіз болады. Түйісу беттерінің майсызданған күйінде созылу күшінің шамасын өлшеу дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы қажет, ал ол болмаған жағдайда осы Қағидаларға 5-қосымшаның 73-кестесінде көрсетілген мәліметтерге сәйкес болуы тиіс.
Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 73-кестесінде көрсетілген нормалардан басқа, 35-220 кВ номиналды тогымен 630-2000 А сыртқы қондырғылардың ажыратқыштары үшін дайындаушы зауыт орнатқан созылу күшінің жалпы нормасы жұп ламельге 78,5-98Н (8-10 кгс) сәйкес болуы керек.
5) Жұмысты тексеру. Қолмен басқарылатын аппараттарды тексеру қосу және ажыратудың 10-15 операциясын орындау арқылы жүргізіледі. Номиналды кернеу басқарумен қашықтан басқарылатын аппараттарды тексеру 25 қосу және ажырату циклдерін және электр магниттердің (электр қозғалтқыштардың) қысқыштарындағы номиналды кернеудің 80 % дейін төмендетілген 5-10 қосу және ажырату циклдерін орындаумен жүргізіледі.
6) Уақыт сипаттамаларын анықтау. Қысқа тұйықтағыштарда қосу кезінде, ал бөлектегіштерде ажырату кезінде жүргізіледі. Өлшенген шамалар дайындаушы зауыт мәліметтеріне, ал ол болмағанда осы Қағидаларға 5-қосымшаның 74-кестесінде берілген мәліметтерге сәйкес болуы тиіс.

13. Ішкі және сыртқы қондырғыларының
(КТҚ және КТҚС) жиынтықты
тарату құрылғылары

289. Жиынтықты тарату құрылғылары монтаждаудан кейін орнатылған орында осы параграфта көзделген көлемде сыналады.
Майлы ажыратқыштардың, өлшеу трансформаторларының, жүктеме ажыратқыштарының, вентильді разрядтауыштардың, сақтандырғыштардың, ажыратқыштардың, күштік трансформаторлардың және трансформатор майының КТҚ элементтерін сынау нормалары осы тараудың тиісті параграфтарында көрсетілген.
1) Оқшаулау кедергісін өлшеу:
бастапқы тізбектердің оқшаулау кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеудегі мегаомметрмен өлшенеді.
Сынау нәтижелеріне әсер тигізуі мүмкін, тораптар мен бөлшектер орнатылған толығымен жинақталған бастапқы тізбектердің оқшаулағышының кедергісі 1000 МОм кем болмауы қажет;
екінші ретті тізбектер 0,5-1 кВ кернеудегі мегаомметрмен жүргізіледі. Барлық қосылған аппараттармен (реле, құралдармен, ток және кернеу трансформаторларының екінші ретті орамдары және т.б.) екінші реттік тізбектердің әрбір жалғаудың оқшаулама кедергісі 1 МОм кем болмауы тиіс.
2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
КТҚ және КТҚС ұяшықтарының бастапқы тізбектерінің оқшаулауы. Жұмыс күйіне алынған, толығымен монтаждалған КТҚ және КТҚС ұяшықтары арбашада және жабық есіктерде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 75-кестесінде сынама кернеуі көрсетілген.
Керамикалық оқшаулағышы бар ұяшықтар үшін нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы – 1 мин; қатты органикалық материалдардан жасалған оқшаулағышы бар ұяшықтар үшін – 5 мин;
екінші ретті тізбектердің оқшаулағышы 1 кВ кернеумен жүргізіледі. Нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин.
3) Тұрақты ток кедергісін өлшеу. Алынатын және болтты қосылыстардың кедергісі тұрақты токқа осы Қағидаларға 5-қосымшаның 76-кестесінде көрсетілген шамалардан аспауы тиіс.
4) Механикалық сынау. Дайындаушы зауыт нұсқамаларына сәйкес жүргізіледі. Механикалық сынауларға:
жылжымалы элементтерді ажыратқыш түйіспелерінің, сондай-ақ пердешелердің, блоктаулардың, фиксаторлардың және т.б. өзара кіруін тексерумен домалатып кіргізу және шығару;
бірінші реттік ажыратқыш түйіспелерін жанасқан басуды өлшеу;
жерге тұйықталған ажыратқыштардың жұмысын және түйіспелердің күйін тексеру жатады.

14. Ауа салқындатқышы бар жиынтықты экрандалған ток
өткізгіштері және шина өткізгіштер

290. Ток өткізгіштері және шина өткізгіштеріне (генератор, күштік және өлшеу трансформаторлары т.б.) қосылған қондырғылардың сынау көлемі мен нормасы осы тараудың тиісті параграфында көрсетілген.
Толық орнатылған ток өткізгіштері осы параграфта қарастырылған көлемде сыналады.
1) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Генератор, күштік трансформаторлардың және кернеу трансформаторлары орамының ажыратылған күйдегі ток өткізгішінің оқшаулағышын сынау кернеуі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 77-кестесіне сәйкес орнатылады.
Таза фарфор оқшаулағышы бар ток өткізгіштер үшін нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин., егер ток өткізгіш оқшаулағышының құрамында қатты органикалық материалдардың элементтері болса, сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 5 мин созылады.
2) Болтты және дәнекерлеу арқылы жалғанған қосылыстардың сапасын тексеру. Ток өткізгіштің болтты қосылысының ішке тартудың таңдаулы тексеру.
Егер ток өткізгіш монтажы тапсырыс берушінің болмауында жүргізілетін болса, түйіспелі қосылысының орындалу сапасын тексеру мақсатында ток өткізгішінің 1-2 болтты қосылысының таңдаулы сұрыптауы жүргізіледі.
Дәнекерлеу қосылыстары алюминийді дәнекерлеу нұсқамасына сәйкес немесе тиісті құрылғының, рентген немесе гамадефектоскопия немесе дайындаушы зауыттың басқа ұсынылған әдістерінің бар болуы тексеруге ұшырайды.
3) Оқшаулау төсемелерінің күйін тексеру. Тіреуіш металл конструкцияларынан қабы оқшауланған ток өткізгіштерінде жүргізіледі. Оқшаулама төсемелерінің бүтіндігі секциялардың тұғыр арасындағы металл конструкцияларында жүретін, фаза секциясының оқшаулама төсемелерінде кернеу төмендеуін салыстырмалы өлшеулерді немесе токты өлшеу арқылы тексеріледі.
4) Ток өткізгішінің жасанды салқындату құрылғысын тексеру және қарау. Дайындаушы зауыт нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.

15. Құрама және біріктіруші шиналар

291. Шиналар: 1 кВ дейінгі кернеуге осы тармақтың 1), 3), 5)тармақшалары бойынша, 1 кВ асатын кернеуге осы Қағидалардың 290-тармағының 2), 6) тармақшалары бойынша осы параграфта қарастырылған көлемде сыналады.
1) Оқшаулау кедергісін өлшеу. 1 кВ кернеуге мегаомметрмен өлшенеді. Оқшаулау кедергісі 0,5 МОм кем болмауы тиіс.
2) Оқшаулауды өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау:
бір элементті тіреуіш оқшаулағыштар. Ішкі және сыртқы қондырғылардың керамикалық бір элементті тіреуішті оқшаулағыштары осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес сыналады;
тіреуіш көп элементті және аспалы оқшаулағыштар. Істікшелі және аспалы оқшаулағыштар осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес сыналады.
3) Шиналардың болтты түйіспелі жалғауларын орындау сапасын тексеру. Түйіспелердің ішке тарту және қосылыстардың 2-3 % ашылу сапасын таңдаулы тексерісі жүргізіледі. Түйіспелі қосылысының ауыспалы кедергісін өлшеу 2-3 % қосылысына 1000 А және одан астам құрама және біріктіруші шиналарында таңдаулы түрде жүргізіледі. Шина учаскесінде (0,7-0,8 м) кернеу немесе кедергі төмендеуі түйіспелі қосылыс орнында шина учаскесінің ұзындығы және қимасы 1,2 есе кернеу немесе кедергі төмендеуінен аспауы тиіс.
4) Шиналардың қысылған түйіспелі қосылыстарын орындау сапасын тексеру. Қысылған түйіспелік қосылыстар мынадай жағдайларда ақауы бар деп танылады:
олардың геометриялық өлшемдері осы типтегі қосылу қысқышты монтаждау бойынша нұсқаулықтың талаптарына сәйкес болмаса;
жалғағыш немесе қысқыштың бетінде сызат, айтарлықтай тоттанған немесе механикалық бүлінген болса;
қысылған қосылыстың қисықтығы оның ұзындығының 3 % асатын болса;
қысылған темір өзекше симметриялы емес орнатылған жағдайда.
Қысылған түйіспелік қосылыстардың 3-5 % өтпелі кедергісін таңдаулы өлшеу қажет.
Қосылыс учаскесінде кернеу немесе кедергі төмендеуі түйіспелі қосылыс орнында өткізгіш учаскесінің ұзындығы және қимасы 1,2 есе кернеу немесе кедергі төмендеуінен аспауы тиіс.
5) Дәнекерленген түйіспелі қосылыстарды бақылау. Егер дәнекерлеуді орындағаннан кейін:
өткізгіштің сыртқы орамын күйдіріп жіберу немесе қосылған өткізгіштерді ию кезінде дәнекерлеудің бұзылуы;
дәнекерлеу орнында өткізгіштің тереңдігі 1/3 диаметрінен асатын отыру қабыршағы анықталған жағдайда дәнекерленген түйіспелі қосылыстар ақаулы болып саналады.
6) Өтпелі оқшаулағыштарды сынау осы Қағидалардың 298-тармағына сәйкес орындалады.

16. Құрғақ ток шектеуіш реакторлар

292. Құрғақ ток шектеуіш реакторлар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналуы тиіс.
1) Бекітпе болттарына қатысты орамаларының оқшаулағышының кедергісін өлшеу 1-2,5 кВ кернеуге мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулағыштың кедергісі 0,5 МОм кем болмауы тиіс.
2) Реакторлардың фарфорлық тіреу оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктің жоғары кернеуімен сынау. Толық жинақталған реактордың тіреу оқшауламасының сынау кедергісі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 78-кестесіне сәйкес орнатылған.
Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы – 1 мин.
Құрғақ реакторлардың тіреу оқшаулағышын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеуімен сынау ұяшықтарды шиналау оқшаулағыштарымен бірге жүргізіледі.

17. Электр сүзгілері

293. Электр сүзгілері осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналуы тиіс.
1) Қоректену агрегатының трансформатор орамның оқшаулама кедергісін өлшеу 1000-2500 В кернеуде мегаомметрмен өлшенеді.
380 (220) В кернеудегі орамалардың оқшаулағышының кедергісі оған жалғанған тізбектерді қосқанда 1 МОм кем емес болуы тиіс.
Жоғары кернеудегі орамның оқшаулама кедергісі 25^о С температурада 50 МОм кем болмауы немесе агрегат паспортында көрсетілген шамадан 70 % кем болмауы тиіс.
2) Қоректену агрегатының 380 (220) В тізбегінің оқшауламасын сынау 50 Гц жиілікте 2 кВ кернеумен 1 мин ішінде жүргізіледі*.
3) Жоғары кернеудегі кәбілдің оқшауламасының кедергісін өлшеу 2500 В кернеуімен мегаомметрмен өлшенген оқшауламаның кедергісі 10 МОм кем болмауы тиіс.
4) Жоғары кернеу кәбілінің оқшауламасын және шеткі кәбілдік муфталардың оқшауламасын сынау 75 кВ тұрақты ток кернеуімен 30 мин ішінде жүргізіледі.
5) Трансформатор майын сынау. Майдың тесу кернеуінің шекті шамасы: құйғанға дейін – 40 кВ; құйғаннан кейін – 35 кВ.
Май құрамында судың тамшылары болмауы тиіс.
6) Жабдықтардың элементтерінің жерге тұйықтауының дұрыстығын тексеру. Жерге тұйықтау шиналарын жерге тұйықтағыштарға және жабдықтың келесі элементтеріне бекітудің сенімділігін тексеру: жобаға сәйкес, отырғызу электродтары, қоректену агрегатының оң полюсі, электр сүзгісінің корпусы, трансформаторлар мен электр қозғалтқыштарының корпустары, қайта қосқыштардың табаны, панелдердің каркасы мен басқару қалқандары, жоғары кернеу кәбілінің қабығы, оқшаулағыш қорабының есіктері, кәбіл муфтілерінің қораптары, оқшаулағыш фланецтері және басқа да металл конструкцияларына жүргізіледі.
7) Жерге тұйықтау құрылғылардың кедергісін тексеру. Жерге тұйықтағыштың мен қосқыштың кедергісі – 4 Ом, ал жерге тұйықтағыш құрылғылардың өтпелі кедергісі – 0,05 Ом аспауы тиіс.
8) Вольт-амперлік көрсеткіштерді алу. Электр сүзгілерінің вольт-амперлік көрсеткіштері (берілген кернеуінен тәж өрісінің ток тәуелділігі) ауада және түтінді газда осы Қағидаларға 5-қосымшасының 79-кестесінің нұсқауына сәйкес алынады.

18. Өнеркәсіптік мақсаттарына арналған статикалық
түрлендіргіштер

294. Жиынтықты статикалық түрлендіргіштер осы параграфпен қарастырылған көлемде: иондық реверсивтік емес осы Қағидалардың 293-тармағының 1)-8), 10), 11) тармақшалары бойынша, иондық реверсивтік 1)-11) тармақшалары бойынша, жартылай өткізгіш басқарылатын реверсивтік емес осы Қағидаларға 293-тармағының 1)-4), 6)-8), 10), 11) тармақшалары бойынша, жартылай өткізгіш басқарылатын реверсивтік осы Қағидалардың 293-тармағының 1)-4), 6)-11) тармақшалары бойынша, жартылай өткізгіш басқарылмайтын осы Қағидалардың 293-тармағының 1)-4), 7), 10), 11) тармақшалары бойынша сыналады.
Осы параграф синхронды генераторлар мен компенсаторлардың тиристорлы қоздырғыштарына таралмайды.
1) Элементтердің оқшауламасының және түрлендіргіштің тізбектерінің кедергісін өлшеу. Дайындаушы зауыттың нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.
2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
иондық түрлендіргіш пен түрлендіргіш трансформатор тізбектерінің мен тораптарын оқшаулағышы 1 мин ішінде өндірістік жиіліктегі сынау кернеуіне шыдауы тиіс. Сынау кернеуінің шамасы 80-кестеде көрсетілген, мұндағы U_d – түрлендіргіш агрегаттың бос жүрісінің кернеуі.
Вентильдің катоды мен корпусының арасындағы сына кернеуі оқшауланған катоды бар түрлендіргішке жатады.
Қарсы келетін-параллельді схемалар үшін катодтың әрбір фазасында және вентиль корпусында электр жетекке арналған түрлендіргіштер және түрлендіргіштер тізбекті қосылысты вентильдер үшін, сондай-ақ катодпен қосылған тізбектер үшін 2,25 U_d+3500 кернеуімен сыналуы қажет;
жартылай өткізгіш түрлендіргіштің тізбектері мен тораптарының (күштік тізбектер – корпус және күштік тізбектер – өз қажеттігінің тізбектерінің) оқшаулағышы 1,8 кВ немесе дайындаушы зауыттың көрсеткен, өнеркәсіптік жиіліктегі сынақ кернеуіне 1 мин. ішінде шыдауы тиіс.
Айнымалы және түзетілген кернеудің қуат тізбектері сынау уақытында өзара электрмен жалғануы тиіс.
3) Түрлендіргіштің қорғаудың барлық түрлерін тексеру. Қорғаудың іске қосылу шегі жобада есептелген көрсеткіштерге сәйкес болуы тиіс.
4) Түрлендіргіш трансформатор мен реакторды сынау осы Қағидалардың 280-тармағына сәйкес жүргізіледі.
5) Тұтануды тексеру. Тұтану тұтандыру жүйесінің ұзақ соғуынсыз, нақты жүруі тиіс.
6) Фазалауды тексеру. Басқару импульсінің фазасы реттеу диапазонындағы анодтық кернеу фазасына сәйкес болуы тиіс.
7) Салқындату жүйесін тексеру. Сынапты түрлендіргіштің салқындату жүйесінің кірісі мен шығысындағы су температурасының айырмашылығы дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
Ауамен қолдан салқындатылатын жартылай өткізгіш түрлендіргіштің салқындату ауаның жылдамдығы дайындаушы зауыттың көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс.
8) Тураланған кернеуін реттеу диапазонын тексеру. Реттеу диапазоны дайындаушы зауыттың көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс, түзетілген кернеудің шамасы біртіндеп өзгертілуі тиіс. Реттеу көрсеткішін алу 0,1 номиналдыдан кем емес жүктемеде түрлендіргіштің жұмысы барысында жүргізіледі. Сынау кезінде қолданылатын жүктеменің көрсеткіштері түрлендіргішке қарастырылатын жүктеме көрсеткішіне сәйкес болуы тиіс.
9) Статикалық теңестіретін токты өлшеу. Өлшеу реттеудің барлық диапазонында жүргізіледі. Теңестіру тогы жобада қарастырылған шамадан аспауы тиіс.
10) Жүктемемен жұмыс істеп тұрған түрлендіргіштің жұмысын тексеру (реттеудің барлық диапазонындағы реттеу түрлендіргіштер үшін). Бұл ретте токтың фаза және вентильдер бойынша біркелкі таралуын тексеру жүргізіледі. Әркелкілік түрлендіргіштің қандай да бір фазасының шамадан тыс арнасынан асуын болдырмауы тиіс.
11) Түрлендіргіштің параллельді жұмысын тексеру. Жүктеме түзеткіш агрегаттардың параллельді жұмыс істеп тұрған параметрлеріне сәйкес тұрақты таралуы тиіс.

19. Қағаз-майлы конденсаторлар

295. Қағаз-майлы байланыс, қуатты іріктеу конденсаторлары, бөлу конденсаторлары, бойлық компенсацияның конденсаторлары, қуат пайызын арттыру конденсаторлары осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады; 1 кВ төмен кернеудегі қуат пайызын арттыру конденсаторлары осы Қағидалардың 294-тармағының 1), 4), 5) тармақшасы бойынша, 1 кВ және жоғары кернеудегі қуат пайызын арттыру конденсаторлары осы Қағидалардың 294-тармағының 1), 2), 4), 5) тармақшасы бойынша, байланыс, қуатты іріктеу конденсаторлары, бөлу конденсаторлары осы Қағидалардың 294-тармағының 1)-4) тармақшалары бойынша сыналады.
1) Оқшаулама кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеудегі мегаомметрмен жүргізіледі. Шығыс бөлігінің және конденсатордың корпусына қатысты арасындағы және R₆₀/R₁₅ оқшаулама кедергісі нормаланбайды.
2) Сыйымдылықты өлшеу. 15-35 ⁰С температурада жүргізіледі. Өлшенген сыйымдылық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 81-кестесінде келтірілген көрсеткіштер мен өлшем қателігін есепке алғандағы паспорт мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
3) Диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсін өлшеу. Байланыс, қуатты іріктегіш және бөлгіш конденсаторлары үшін жүргізіледі. 15-35 С температурада конденсаторлардың барлық типтерінің диэлектрлік шығындарының бұрышының тангенсінің өлшенген шамалары 0,4 % аспауы тиіс.
4) Жоғары кернеумен сынау қуат пайызын арттыруға арналған конденсаторлардың сынау кернеуі 82-кестеде берілген; байланыс, қуатты іріктегіш және бөлгіш конденсаторларға осы Қағидаларға 5-қосымшасының 83-кестесінде, бойлық компенсация конденсаторлары үшін осы Қағидалардың 5-қосымшасының 84-кестесінде келтірілген.
Сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 1 мин.
Қажетті қуаттағы ток көзі болмаған жағдайда, өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау, осы Қағидалардың 5-қосымшасының 82-84-кестелерінде көрсетілгенге қатысты екі еселенген шаманы түзетілген кернеумен сынаумен алмастырылады.
Шығыс бөлігі бар және корпуспен жалғанған, қуат пайызын арттыруға арналған (немесе бойлық компенсация конденсаторларына) конденсаторлардың оқшаулағышының корпусына қатысты өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау жүргізілмейді.
5) Конденсаторлар батареяларын үш мәрте қосу арқылы сынау. Әрбір фаза бойынша токтың көрсеткішін бақылай отырып, номиналды кернеуге қосу арқылы жүргізіледі. Әр түрлі фазалардағы токтар бір бірінен ерекшеленуі 5 % артық болмауы тиіс.

20. Вентильді разрядтаушылар және
асқын кернеулерді тежегіштер

296. Вентильді разрядтаушылар мен асқын кернеулерді тежегіштерді орынға орнатқаннан кейін осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Разрядтаушы элементінің кедергісін өлшеу 2,5 кВ кернеуіндегі мегаомметрмен жүргізіледі. Элементтің оқшаулағыштың кедергісі нормаланбайды. Оқшаулағышты бағалау үшін разрядтаушы бірдей фазасының элементтерінің оқшаулама кедергісінің өлшенген шамалары салыстырылады; одан басқа, бұл шамалар басқа фазалар жиынтығының немесе дайындаушы зауыттың элементтерінің оқшаулама кедергісімен салыстырылады.
РВН, РВП, РВО, GZ разрядтаушылардың кедергілері 1000 МОм кем болмауы тиіс.
РВС разрядтаушы элементтерінің кедергісі зауыт нұсқаулығының талаптарына сәйкес болуы тиіс. РВМ, РВРД, РВМГ, РВМК разрядтаушылардың элементтер кедергісі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 85-кестесінде келтірілген мәліметтерге сәйкес болуы тиіс.
Өткізу мүмкіндігінің имитатор кедергісі 1000 В кернеудегі мегаомметрмен өлшенеді. Өлшенген кедергінің шамасы зауыт өлшемдері немесе қолданыстағы бұрынғы өлшемдердің нәтижелерінен 50 % астам емес айырмашылығы болуы тиіс.
Іске қосылу регистраторлары бар разрядтауыштардың табандарын оқшаулайтын оқшауламаның кедергісін 1000-2500 В кернеудегі мегаомметрмен өлшейді. Оқшауламаның өлшенген кедергісінің шамасы 1 МОм кем болмауы тиіс.
3 кВ дейінгі номиналды кернеуімен асқын кернеуді шектеуіштердің кедергісі 1000 МОм кем болмауы тиіс.
3-35 кВ номиналды кернеуімен асқын кернеулерді шектеуіштердің кедергісі дайындаушы зауыттың нұсқаулықтар талаптарына сәйкес болуы тиіс.
110 кВ және одан жоғары номиналды кернеумен асқын кернеуді шектеуіштердің кедергісі 3000 МОм кем болмауы тиіс, айырмашылығы қолданыстағы бұрынғы өлшемдердің нәтижесінде алынған немесе паспортта келтірілген мәліметтерден ± 30 % астам емес айырмашылығы болуы тиіс.
2) Тураланған кернеудегі вентильді разрядтаушылар өткізу тогын (ток азаюы) өлшеу. Вентильді разрядтаушылардың жеке элементтерінің мүмкін өткізу тогы (ток азаюы) осы Қағидалардың 5-қосымшасының 86-кестеде көрсетілген.
3) Асқын кернеуді тежегіштің өткізу тогын өлшеу. Асқын кернеуді тежегіштердің мүмкін өткізу тогы осы Қағидаларға 5-қосымшасының 87-кестесінде келтірілген.
4) Жұмыс кернеуіндегі асқын кернеуді тежегіштің өткізу тогын өлшеуге арналған жабдық жиынтығына кіретін элементтерді тексеру. Желіден ажыратылған асқын кернеуді тежегіште жүргізіледі.
Оқшауланған шығарымның электр беріктігін тексеру АКТ-330 және 500 кВ тежегіштері үшін пайдаланудың алдында және тежегіш қосылған қондырғының жөндеуге шығаруда 6 жылда 1 реттен жиі емес жүргізіледі.
Уақытты сақтамай 10 кВ дейінгі 50 Гц жиіліктегі кернеуді біртіндеп көтеру арқылы сынау жүргізіледі.
ТФҚ-10-750 оқшаулағыштың электрлік беріктігін тексеру 1 мин ішінде 50 Гц жиіліктегі 24 кВ кернеумен жүргізіледі.
Қорғаныс резисторының ток өткізгіштігін өлшеу 50 Гц жиіліктегі 0,75 кВ кернеуде жүргізіледі. Ток шамасы 1,8-4,0 мА деңгейінде болуы тиіс.
5) Өнеркәсіптік жиіліктегі тесіп өтетін кернеуді өлшеу. Өнеркәсіптік жиіліктегі вентильдік разрядтаушылардың элементтерінің ұшқындық аралықтарының тесіп өтетін кернеуі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 88-кестесінде көрсетілген шаманың маңында болуы тиіс.
Шунттайтын резисторлары бар, разрядтаушылардың өнеркәсіптік жиіліктегі тесіп өтетін кернеуді өлшеу, разрядтаушы арқылы токты 0,1 А дейін шектеуге мүмкіндік беретін және кернеу қосымша ұзақтығы 0,5 с дейін болады.

21. Түтікті разрядтаушылар

297. Түтікті разрядтаушылар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Разрядтаушы бетінің жағдайын тексеру. Разрядтауышты тірекке орнатудан бұрын тексеру арқылы жүргізіледі. Разрядтауыштың сыртқы бетінде сызат және қабаттануы болмауы тиіс.
2) Сыртқы ұшқын аралығын өлшеу. Разрядтауышты орнату тіреуінде жүргізіледі. Ұшқын аралығы берілген шамадан аспауы тиіс.
3) Шығару орналасу аймағын тексеру. Разрядтауышты орнатқаннан кейін жүргізіледі. Шығару аймақтары Разрядтауыштың ашық ұшының потенциалынан ерекшеленетін потенциалы бар, конструкциялар мен өткізгіштердің элементтерімен жанаспаулары және қамтымауы тиіс.

22. 1 кВ жоғары кернеудегі сақтандырғыштар,
сақтандырғыштар-ажыратқыштар

298. 1 кВ жоғары кернеудегі сақтандырғыштар, сақтандырғыштар-ажыратқыштар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сақтандырғыштардың тіреу оқшауламасын сынау. Сынау кернеуі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 78-кестесіне сәйкес орнатылады.
Нормаланған сынама кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин. Сақтандырғыштардың тіреу оқшауламасын өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау ұяшықтарды шиналайтын оқшаулағыштарды сынаумен бірге жүргізіледі.
2) Ток тежегіш резисторлар мен балқымалы енгізулердің бүтіндігін және олардың жоба мәліметтеріне сәйкестігін тексеру. Балқымалы енгізулер және ток тежегіш резисторлар калибрленуі қажет және жоба мәліметтеріне сәйкес болуы қажет. Кварц құмы бар сақтандырғыштарда балқымалы енгізулердің бүтіндігі қосымша тексеріледі.
3) Сақтандырғыш-ажыратқыш патронының ток жүретін бөлігінің тұрақты тогына кедергісін өлшеу. Кедергінің өлшенген шамасы патрондағы калибровканың номиналды тогының шамасына сәйкес болуы тиіс.
4) Сақтандырғыш-ажыратқыш алмалы-салмалы контактілеріндегі контактілі басуын өлшеу. Контактілі басуының өлшенген шамасы зауыт мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
5) Сақтандырғыш-ажыратқыштың патронының доға сөндіргіш бөлігінің жағдайын тексеру. Сақтандырғыш-ажыратқыштың патронының доға сөндіргіш бөлігінің ішкі диаметрі өлшенеді.
Патронның ішкі доға сөндіргіш бөлігінің диаметрінің өлшенген шамасы зауыт мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
6) Сақтандырғыш-ажыратқыштың жұмысын тексеру. Сақтандырғыш-ажыратқышты қосу және ажырату операциясының 5 циклі орындалады.
Әрбір операция бірінші талпыныстан сәтті орындалуы тиіс.

23. Кірмелер және өтпелі оқшаулағыштар

299. Кірмелер және өтпелі оқшаулағыштар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Оқшауламаның кедергісін өлшеу. Қағаз-майлы оқшауламасы бар кірмелерде 1-2,5 кВ кернеуге мегаомметрмен жүргізіледі. Қосылыс төлкесіне қатысты кірменің соңғы және өлшейтін қоршауының оқшауламасының кедергісі өлшенеді. Оқшаулама кедергісі 1000 МОм кем болмауы тиіс.
2) Диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсін өлшеу. Ішкі негізгі майды бөгегіш, қағазды-майлы және бакелиттік оқшауламасы бар, өтпелі оқшаулағыштар мен кірмелерде жүргізіледі. Кірменің диэлектрлік шығындары және өтпелі оқшаулағыштардың бұрыштарының тангенсі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 89-кестесінде көрсетілген шамадан аспауы тиіс.
Арнайы шықпасы бар потенциометрлік құрылғыға (ПМН) кірмелер мен өтпелі оқшауламаларда, негізгі оқшауламаның және өлшеуіш конденсатордың оқшауламасының диэлектрлік шығындарының бұрышының тангенсі өлшенеді. Бір мезгілде сыйымдылықты өлшеу жүргізіледі.
Өлшеуіш конденсаторлардың оқшауламасына арналған диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсі бойынша ақаулы нормалар негізгі оқшауламаның ақауларымен бірдей.
Оқшауламаның соңғы қабатының (диэлектрлік шығындардың бұрышын өлшеу) орамынан өлшейтін шықпасы бар кірмелерде осы оқшауламаның диэлектрлік шығындардың тангенсі өлшенеді.
Диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсін өлшеу 3 кВ кернеумен жүргізіледі.
Кірменің қағаз-майлы оқшауламасының соңғы орамының жағдайын анықтау үшін, диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсінің орта тәжірибелік шамаларына негізделуі қажет: 110-115 кВ үшін – 3 % және 220 кВ кірмелер үшін – 2 % және 330-500 кВ кірмелері үшін – негізгі оқшауламаға қабылданған, диэлектр шығындар бұрышының тангенсінің шекті шамалары жатады.
3) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау. Сынау 35 кВ дейінгі кернеудегі кірмелер мен өтпелі оқшаулағыштарға міндетті жүргізіледі.
Кірмелер мен өтпелі оқшаулағыштарға қажетті сынау кернеуі жеке сыналған немесе тарату құрылғысына орнатқаннан кейін май ажыратқышына және т.б. осы Қағидалардың 5-қосымшасының 90-кестесіне сәйкес қабылданады.
Күштік трансформаторларына орнатылған кірмелерді сынау күштік трансформаторларына арналған нормалар бойынша соңғы орамды сынаумен бірге жүргізіледі.
Негізгі керамикалық, сұйық немесе қағаз-майлы оқшауламасы бар кірмелер мен өтпелі оқшаулағышқа арналған нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 1 мин, ал бакелит немесе басқа да қатты органикалық материалдардан негізгі оқшауламаларға 5 мин. Трансформаторлардың орамдарымен бірге сыналған кірмелерге қажетті нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин.
Егер майда (маймен толтырылған кірме) ойық, жабын, сырғанақ разряд және жарым-жарты разрядтар, газдың бөлінуі, сондай-ақ егер сынаудан кейін оқшауламаның жергілікті қызып кетуі табылмаған жағдайда, кірме сынаудан өтті деп саналады.
4) Кірмелердің тығыздығының сапасын тексеру. 98 кПа (1 кгс/см²) артық қысымды жасау арқылы қағаз-майлы оқшауламасы бар 110-500 кВ кернеудегі тұмшаланбаған маймен толтырылған кірмелер үшін жүргізіледі. Сынау ұзақтығы 30 мин. Сынау кезінде майдың ағу белгілері болмауы тиіс.
5) Маймен толтырылған кірмелердің трансформаторлық майды сынау. Май жаңа құйылған кірмені сынау осы Қағидалардың 300-тармағына сәйкес сыналуы тиіс.
Монтаждаудан кейін құйылған майды сынау осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 93-кестенің 1-5-тармақшаларының көрсеткіштері бойынша жүргізіледі, ал диэлектрлік шығындардың бұрышының жоғары тангенсі бар кірмелер және 220 кВ және одан жоғары кернеудегі кірмелерде, майдың диэлектрлік шығынының бұрышының тангенсі өлшенеді. Көрсеткіштердің шамалары осы Қағидалардың 5-қосымшасының 93-кестесінде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс, ал диэлектрлік шығындардың бұрышының тангенсінің шамасы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 91-кестесінде көрсетілген шамадан астам болмауы тиіс.

24. Фарфорлық аспалы және тіреу оқшаулағыштары

300. Фарфорлық аспалы және тіреу оқшаулағыштары осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
Тіреу-стержендік оқшаулағыштарды өндірістік жиіліктегі жоғары кернеумен сынау қажет емес.
Шыны аспалы оқшаулағыштарға электрмен сынау жүргізілмейді. Олардың күйі сыртқы тексеру арқылы бақыланады.
1) Аспалы және көп элементті оқшаулағыштардың оқшауламасының кедергісін өлшеу. Ауаның қолайлы температурасында ғана 2,5 кВ кернеуде мегаомметрмен жүргізіледі. Оқшаулағыштарды тексеру олардың электр тарату желілері мен тарату құрылғыларына тікелей орнатудың алдында тексеріледі. Әрбір аспалы оқшаулағыштың немесе істікше оқшаулағыштың әрбір элементінің оқшаулама кедергісі 300 МОм кем болмауы тиіс.
2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау:
бір элементті тірек оқшаулағыштар. Ішкі және сыртқы қондырғылардың осы оқшауламалары үшін сынақ кернеуінің шамасы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 92-кестесінде көрсетілген. Нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 1 мин;
көп элементті тіреу және аспалы оқшаулағыштар. Жаңа орнатылған істікшелі және ауыспалы оқшаулағыштар оқшаулағыштың әрбір элементіне қамтылған 50 кВ кернеумен сыналады.
Негізгі оқшауламасы органикалық материалдар болып табылатын оқшаулағыштар үшін нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы 5 мин, керамикалық оқшаулағыштар үшін 1 мин.

25. Трансформатор майы

301. Жабдықты монтаждау орнындағы трансформатор майын сынау осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Жабдыққа құюдан бұрын майды талдау. Зауыттан жаңа келіп түскен трансформатор майының әрбір партиясы жабдыққа құюдан бұрын осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінде көрсетілген осы тармақтың 13) тармақшасынан басқа көрсеткіштер бойынша бір реттен сынаудан өтуі тиіс.
Сынау кезінде алынған көрсеткіштердің шамасы, осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс.
Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінде көрсетілмеген техникалық шарттар бойынша дайындалған майлар, сол көрсеткіштер бойынша сыналуы тиіс, бірақ сынау нормалары осы майларға арналған техникалық шарттарға сәйкес қабылданады.
2) Жабдықты іске қосудың алдында майды талдау. Жабдықты монтаждаудан күйін кернеуге қосудың алдында алынған май осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 1-5 және 11-тармақтарында көрсетілген көлемде, ал 110 кВ және одан жоғары жабдықтарға осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің 10) тармақшасымен, ал азотты қорғанышы бар жабдықтарға осы Қағидаларға 5-қосымшаның 93-кестесінің13) тармақшасымен қарастырылады.
3) Аппараттардан алынатын майлардың оны араластыру кезіндегі тұрақтылығын сынау. Аппараттарға әртүрлі маркадағы кондициялық майларды құю кезінде қоспаның араласу пропорциясындағы тұрақтылығы тексеріледі және қоспаның тұрақтылығы, тұрақтылығы төмен араласқан майлардың бірінің тұрақтылығынан кем болмауы тиіс. Май қоспасының тұрақтылығын тексеру тек қана ингибирленген және ингибирленбеген майлардың араласуы жағдайында жүргізіледі.

26. Кернеуі 1 кВ дейінгі электр аппараттар, екінші
ретті тізбектер және электр өткізгіштер

302. Электр аппараттары және қорғаныс схемаларының екінші ретті тізбектері, басқару, дабыл және өлшеулер осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады. Кернеуі 1 кВ дейінгі электр өткізгіштер тарату нүктелерінен электр қабылдағыштарға дейін осы Қағидалардың 301-тармағының 1) тармақшасына сәйкес сыналады.
1) Оқшаулама кедергісін өлшеу. Оқшаулама кедергісі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 94-кестесінде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс.
2) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Барлық қосылған аппараттармен (автоматты ажыратқыштар, магниттік қосқыштар, контакторлар, реле, құралдар және т.б.) қорғаныс, басқару, дабыл және өлшеу екінші ретті тізбек схемасы үшін сынау кернеуі 1 кВ. Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы 1 мин.
3) Автоматты ажыратқыштардың ток ағытқыштарының әсерін тексеру. Ток ағытқыштардың әсерін тексеру (ең жоғарғы, тәуелді, нөлдік, дифференциалды және т.б.) барлық типтегі автоматты ағытқыштарда бірінші ретті токпен жүргізіледі. Ағытқыштардың әрекет шегі зауыт көрсеткіштеріне сәйкес болуы тиіс.
4) Оперативтік токтың төмен және номиналды кернеуіндегі автоматты ажыратқыштармен контакторлардың жұмысын тексеру. Көп ретті қосу және ажыратылатын автоматты ажыратқыштар мен контакторларды сынау кезіндегі операциялардың саны мен кернеудің шамалары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 95-кестесінде келтірілген.
5) Релелік аппаратураны тексеру. Қорғаныс, басқару, автоматика және дабыл релелерін және басқа құрылғыларды тексеру қолданыстағы нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі. Жұмыс жарғыларындағы реленің іске қосылу шегі есептік көрсеткіштерге сәйкес болуы тиіс.
6) Жедел токтың әртүрлі шамасындағы толық жиналған схемалардың дұрыс жұмыс істеуін тексеру. Схемалардың барлық элементтері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 96-кестесінде келтірілген оперативтік токтың шамасындағы жобамен қарастырылған кезектілікте сенімді жұмыс істеуі тиіс.

27. Аккумулятор батареялары

303. Монтаждаумен аяқталған аккумулятор батареясы осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Оқшаулама кедергісін өлшеу. Өлшеу вольтметрмен жүргізіледі (вольтметрдің ішкі кедергісі нақты белгілі болуы тиіс, тобы 1-ден төмен емес).
Толық алынып тасталған жүктемеде қыспақтардағы және әрбір қыспақ пен жердің арасындағы батареяның кернеуі өлшенуі тиіс.
R_х оқшаулама кедергісі келесі формуламен есептеледі:

^,

мұндағы, R_q – вольтметрдің ішкі кедергісі;
U – батареяның қыспағындағы кернеу;
U₁ және U₂ – оң қысқыш және жердің арасындағы кернеу және теріс қысқыш пен жердің арасындағы кернеу.
Батареяның оқшауламасының кедергісі төменде көрсетілген шамадан кем болмауы тиіс:

Номиналды кернеу, В 24 48 60 110 220

Кедергі, кОм 15 25 30 50 100

2) Форматталған аккумулятордың сыйымдылығын тексеру. Толық зарядталған аккумуляторларды 3 немесе 10 сағаттық режимдегі токпен ажыратылады.
+25 С температураға келтірілген, аккумулятор батареясының сыйымдылығы дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
3) Электролит температурасы мен тығыздығын тексеру. Әрбір элементтің электролитінің температурасы мен тығыздығы батареяның заряды мен разрядының аяғында дайындаушы зауыттың мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс. Зарядтау кезіндегі электролиттің температурасы +40 ⁰С жоғары болмауы тиіс.
4) Электролитті химиялық талдау. Қышқылды аккумуляторлық батареяларға құюға арналған электролит А сортты күкіртті аккумулятор қышқылы мен дистилденген судан жасалады.
Араластырылған электролиттегі қоспаның құрамы мен ұшып кетпейтін қалдық құрамы төменде келтірілген шамалардан аспауы тиіс.

Мөлдірлігі	Мөлдір
Калориметриялық анықтамаға сәйкес түсі, мл	0,6
Тығыздығы т/м3, 20оС	1,18
Құрамы, %
Моногидрат	24,8
Темір	0,006
Күшәла	0,00005
Марганец	0,00005
Хлор	0,0005
Азот қышқылдары	0,00005
Ұшпайтын қалдықтар	0,3
Күкіртті сутекпен тұндырылған металға реакциясы шыдамды сыналуы
Марганецті қышқыл калийді қалпына келтіретін заттар сынауды шыдайды

5) Элементтердегі кернеуді өлшеу. Разрядтың аяғында қалып қоятын элементтердің кернеуінің айырмашылығы, қалған элементтердің орташа кернеуінен 1-1,5 % аспауы тиіс, ал қалып қоятын элементтердің саны батареядағы олардың жалпы көлемінен 5 % кем болмауы тиіс.

28. Жерге тұйықтағыш құрылғылар

304. Жерге тұйықтағыш құрылғылар осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Жерге тұйықтау құрылғылардың элементтерін тексеру. Тексеруге мүмкін деңгейде жерге тұйықтау құралдарының элементтерін тексеру арқылы жүргізіледі. Жерге тұйықтау құрылғылардың өткізгіштігі мен қимасы осы Қағидалардың талаптарына және жобаның мәліметтеріне сәйкес болуы тиіс.
2) Жерге тұйықтағыш пен жерге тұйықтау элементтерінің арасындағы тізбекті тексеру. Жерге тұйықтау және нөлдеу сымдарының қимасы, олардың қосылыстары мен жалғанымдарының бүтіндігі және беріктігі тексеріледі. Аппаратты жерге тұйықтау контурымен қосатын жерге тұйықтау сымдарда үзілу және көзге көрінетін ақаулар болмауы тиіс. Дәнекерлеу жұмысының сенімділігі балғамен соғып тексеріледі.
3) 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы теспелі сақтандырғыштардың жағдайын тексеру. Теспелі сақтандырғыштар ақаусыз және электр қондырғысының нақты кернеуіне сәйкес болуы тиіс.
4) Нейтралы тұтас жерге тұйықталған 1 кВ дейінгі электр қондырғыларындағы нөл-фазаның тізбегін тексеру. Тексеру мына тәсілдердің бірімен жүргізіледі: корпусқа немесе сымға бір фазалы тұйықталудың тогын арнайы құралдар көмегімен тікелей өлшеу арқылы; бір фазалы тұйықталу тогын кезекті есептей отырып, нөл-фазасының ілмегінің толық кедергісін өлшеу арқылы.
Корпусқа немесе нөлдік сымға бір фазалы тұйықталу тогы осы Қағидалардың тиісті тарауларындағы берілген коэффициенттерді есепке ала отырып, қорғаныстың сенімді іске қосылуын қамтамасыз етуі тиіс.
5) Жерге тұйықтау құрылғыларының кедергісін өлшеу. Кедергі шамалары осы Қағидалардың тиісті тарауларында берілген шамаларды қанағаттандыруы тиіс.
6) Жанасу (жанасу кернеуіне норма бойынша орындалған электр қондырғыларында) кернеуін өлшеу. Жерге тұйықтау құрылғылардың монтажынан, қайта құрастырудан және күрделі жөндеуден кейін жүргізіледі. Өлшеу жалғанған табиғи жерге тұйықтағыштар мен ӘЖ арқанда жүргізіледі.
Жанасу кернеуі жобалау кезіндегі есептеумен шамалар анықталған, бақылау нүктелерінде өлшенеді. Әсер етудің ұзақтығы деп, релелік қорғаудың әсер ету уақыты және ажыратқышты ажыратудың жеке уақытының жиынтық уақытын атайды. 110-500 кВ АТҚ қосалқы станцияның жанасу кернеуінің шекті шамалары төменде келтірілген:

Кернеудің әсер ету ұзақтығы	0,1 0,2 0,5 0,7 0,9 1,0 және одан жоғары
Жанасу кернеуі, В	500 400 200 130 100 65

7) Электр станциялары мен қосалқы станциялардың ТҚ тұйықталу тогының жерге ағуы кезінде жерге тұйықтау құрылғысында кернеуді тексеру. Монтаждаудан, қайта құрастырудан кейін жүргізіледі және нейтралы тиімді жерге тұйықталған желістегі 1 кВ жоғары кернеудегі электр жабдықтары үшін 12 жылда 1 рет жүргізіледі.
Жерге тұйықтау құрылғысындағы кернеу:
ғимараттан тыс және электр қондырғының сыртқы қоршауынан әлеуеті алып тасталған электр қондырғылары үшін шектелмейді;
10 кВ астам емес, егер шығатын байланыс және телемеханика кәбілдерінің оқшауламасын қорғау және потенциалдарды шығаруды алдын алу шаралары қарастырылған жағдайда;
қалған басқа да жағдайда 5 кВ астам болмауы тиіс.

29. Қуат кәбіл желілері

305. 1 кВ дейінгі кернеудегі қуат кәбіл желілері 1), 2), 7), 13) тармақтары бойынша, 1 кВ жоғары және 35 кВ дейінгі кернеудегі 1)-3), 6), 7), 11) 13) тармақтары бойынша, 110 кВ және жоғары кернеудегі осы Қағидалардың 29-тармағында қарастырылған толық көлемде сыналады.
1) Кәбіл талсымдарының бүтіндігі мен фазалауды тексеру. Кәбілдің жалғанған талсымдары фазаларының белгілерінің тұтастығы мен сәйкестігі тексеріледі.
2) Оқшаулама кедергісін тексеру. 2,5 кВ кернеуге мегаомметрмен жүргізіледі. 1 кВ дейінгі күштік кәбілдері үшін оқшаулама кедергісі 0,5 МОм кем болмауы тиіс. 1 кВ жоғары күштік кәбілдері үшін оқшаулама кедергісі нормаланбайды. Өлшеу кәбілді жоғарылатылған кернеумен сынағанға дейін және одан соң жүргізіледі.
3) Тураланған токты жоғарылатылған кернеумен сынау. 1 кВ жоғары күштік кәбілдері тураланған токтың жоғарылатылған кернеуімен сыналады.
Сынау кернеуінің шамалары мен нормаланған сынау кернеуін қосымша ұзақтығы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 97-кестесінде келтірілген.
1 кВ дейінгі кернеуге резеңке оқшауламасы бар кәбілдер жоғарылатылған кернеумен сыналмайды.
Тураланған токты жоғарылатылған кернеумен сынау үдерісінде шығу тогының өзгеру сипаттамасына назар аударылады.
Өлшеу кезіндегі ағылудың шекті тогы сынақ кернеуіне қарай және ассиметрия пайызының шекті шамасы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 98-кестесінде көрсетілген.
Егер жылыстаған разрядтар, тесік және шығатын токтың соққылары болмаса немесе оның белгілі шамаға жеткеннен кейін қайта арту жағдайы болмаған кезде кәбіл сынаудан өтті деп саналады.
4) Өнеркәсіптік жиіліктегі жоғарылатылған кернеумен сынау. Тураланған токтың орнына 110-220 кВ желістерге жүргізуге болады; сынау кернеуінің шамасы: 110-220 кВ желістеріне (жерге қатысты 130 кВ); 220-500 кВ желістеріне (жерге қатысты 288 кВ). Нормаланған сынау кернеуінің қосымша ұзақтығы 5 мин.
5) Талсымдардың активті кедергісін анықтау. 20 кВ және одан жоғары желістерге жүргізіледі. 1 мм² қимаға, 1 м ұзындыққа және 20⁰С келтірілген тұрақты токқа кәбіл желістерінің талсымдарының активті кедергісі, мыс талсымдарға 0,01793 Ом астам емес және алюминий талсымдары үшін 0,0294 Ом астам емес болуы тиіс.
Өлшенген кедергі көрсетілген шамалардан 5 % астам емес айырмашылығы болуы мүмкін.
6) Талсымдардың электрлі жұмыс сыйымдылығын анықтау. 20 кВ және одан жоғары желістерге жүргізіледі. Меншікті шамаларға келтірілген, өлшенген сыйымдылық зауыттық сынау нәтижелерінен 5 % астам емес болуы қажет.
7) Бір талсымды кәбілдер бойынша токтың таралуын өлшеу. Кәбілдерде токтың таралуының әркелкілігі 10 % аcтам болмауы қажет.
8) Кезбе токтардан қорғанысты тексеру. Орнатылған катодтық қорғаудың әрекеті тексеріледі.
9) Ерімеген ауаның бар болуына сынау (сіңдірілген сынау). 110-220 кВ маймен толтырылған кәбіл желістері үшін жүргізіледі. Майдағы ерімеген ауаның құрамы 0,1 % астам болмауы қажет.
10) Қоректендіру агрегаттарын және шеткі муфтаның автоматты қызуын сынау. 110-220 кВ маймен толтырылған кәбіл желістері үшін жүргізіледі.
11) Тоттануға қарсы жабынның жағдайын тексеру. 110-220 кВ маймен толтырылған кәбіл желістерінің болат құбыр жолдары үшін жүргізіледі.
12) Майдың және оқшаулау сұйықтың сипаттамасын анықтау 110-500 кВ маймен толтырылған кәбіл желістерінің барлық элементтеріне және 110 кВ кернеудегі пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдердің шеткі муфтасы (трансформаторға және ЖТҚЭ енгізу) үшін жүргізіледі.
С-220, 5-РА, МН-3 және МН-4 маркасындағы майлардың үлгісі және ПМС маркасындағы оқшаулау сұйықтың үлгісі осы Қағидаларға 5-қосымшасының 99 және 100-кестелерінің норма талаптарын қанағаттандыруы қажет.
Егер МН-4 майының дегазациясының деңгейі мен электр беріктігінің шамалары нормаға сәйкес болса, tgd шамасы 100-кестеде көрсетілген нормадан асатын болса, онда майдың үлгісін үздіксіз tgd өлшей отырып, 2 сағ. ішінде 100 ⁰С температурада қосымша ұстап отырады. Tgd шамасын азаю кезінде майдың үлгісі негізгі шама ретінде қабылданған шаманы алғанға дейін 100 ⁰С температурада ұстайды.
Төмен қысымдағы МНКЛ май үлгісін коллектордан, ал қанағаттанарлықсыз нәтиже болған жағдайда қысым бактарынан алуға болады.
13) Жерге тұйықтау кедергісін өлшеу. Шеткі бітеулердің барлық кернеуінің желістерінде, 110-220 кВ желістерінде, сондай-ақ кәбілдік құдықтардың металл конструкциялары мен қоректендіру орындарында жүргізіледі.

30. 1 кВ жоғары кернеудегі электр таратудың әуе желілері

306. Электр таратудың әуе желілері осы параграфпен қарастырылған көлемде сыналады.
1) Оқшаулағыштарды тексеру. Осы Қағидалардың 299-тармағына сәйкес жасалады.
2) Сымдардың жалғануын тексеру. Сырттан тексеру және кернеудің немесе кедергінің төмендеуін өлшеу арқылы жүргізіледі.
Престелген өткізгіш мына жағдайларда жарамсыз деп танылады:
престелген жалғағыштың темір өзекшесі симметриялы емес орнатылса;
геометриялық өлшемдері (ұзындығы және престелген бөліктің диаметрі) осы типтегі жалғағыш қыспақтардың монтажы бойынша нұсқаулықтың талаптарына сәйкес болмаса;
жалғағыштың немесе қыспақтың бетінде сызат, тоттың және механикалық бүлінудің ізі болса;
жалғанған аймақтағы кернеудің немесе кедергінің төмендеуі, сол ұзындықтағы өткізгіштің (сынау таңдаулы 5-10 % жүргізіледі) аймағындағы кернеу немесе кедергінің төмендеуінен 1,2 есеге артатын болса;
престелген жалғағыштың қисықтығы оның ұзындығынан 3 % асатын болса.
Дәнекерленген жалғаулар, егер:
сыртқы өткізгіштердің күюі немесе жалғанған өткізгіштерді иген кездегі пісірудің бұзылғаны анықталған жағдайда;
пісірген жердегі шұңқыр өткізгіштің 1/3 диаметрінен асатын тереңдікте, ал 150-600 мм² қимасы бар болат-алюминий өткізгіштер үшін – 6 мм астам емес;
кернеу немесе кедергінің төмендеуі, сол қашықтықтағы өткізгіш аймағындағы кернеу немесе кедергінің төмендеуінен 1,2 есе асатын болса жарамсыз деп саналады.
3) Тірек, олардың тіктеуіш кермелері және арқанның жерге тұйықтау кедергісін өлшеу. Осы Қағидалардың 303-тармағына сәйкес жүргізіледі.

9. Айнымалы токтың электр қондырғыларының оқшауламасы

1. Жалпы талаптар

307. Фарфор немесе әйнектен жасалған оқшаулайтын конструкциялар немесе оқшаулағыштарды таңдау, электр қондырғыларының орнатылған жеріндегі ЛД және оның нақты кернеуіне қарай ағу жолының үлесті тиімді ұзындығы бойынша жүргізіледі. Фарфор немесе әйнектен жасалған оқшаулайтын конструкциялар немесе оқшаулағыштарды таңдау, сондай-ақ ластанған және ылғал күйіндегі разрядтық көрсеткіштері бойынша жүргізіледі.
Электр қондырғыларының орнатылған жеріндегі ЛД және оның нақты кернеуіне қарай полимер оқшаулағыштар немесе конструкцияларды таңдау ластанған және ылғал күйіндегі разрядтық көрсеткіштері бойынша жасалады.
308. ЛД анықтау ластау көздерінің көрсеткіштері мен олардан қондырғыға дейінгі арақашықтыққа байланысты жүзеге асырылады (осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-117-кестелері). Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-117-кестелерін пайдалану мүмкіндігі болмаған жағдайда, онда ЛД анықтау ЛДК бойынша жүргізіледі.
Өнеркәсіптік кешендерге жақын, ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың ластайтын аймақтары, ЖЭС және электр өткізгіштігі жоғары ылғалдандыру көздері бар аймақтарда ЛД, ЛДК бойынша анықталады.
309. Фарфор немесе әйнектен жасалған оқшаулайтын конструкциялар немесе оқшаулағыштардың L ағылу жолының ұзындығы мына формула бойынша анықталады:

Мұндағы l_э – 101-кесте бойынша ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы, см/кВ;
U – фаза аралық ең жоғарғы жұмыс кернеуі,кВ;
k – ағылу жолының ұзындығын пайдалану пайызы (осы тараудың 6-параграфы).

2. ӘЖ оқшаулау

310. Металл және темірбетон тіректеріндегі ӘЖ істікшелі оқшауламасы мен оқшаулағыштардың гирляндыларын сақтап тұратын сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы ЛД және нақты кернеуге қарай (теңіз деңгейінен 1000 м дейінгі биіктікте) осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесі бойынша алынуы тиіс.
Теңіз деңгейінен 1000 м жоғары биіктіктегі ӘЖ істікшелі оқшауламасы мен оқшаулағыштардың тіркесін сүйемелдейтін сейілу жолының меншікті тиімді ұзындығы осы Қағидаларға 5-қосымшасындағы 101-кестесіндегі нормаланған көрсеткішпен салыстырғанда арттырылуы тиіс:
1000-2000 м дейін – 5 %;
2000-3000 м дейін – 10 %;
3000-4000 м дейін – 15 %.
311. Ток өткізгіштің әуедегі тіректің жерге қосылған бөлігіне дейінгі оқшаулайтын арақашықтығы 17-тараудың талаптарына сәйкес болуы тиіс.
312. Металл және темірбетон тіректеріндегі ӘЖ қажетті сүйемелдеуші тіркесіндегі және арнайы конструкциядағы (V-тәрізді, L-тәрізді, - тәрізді, - тәрізді және т.б., бір типтегі оқшаулағыштардан құрылған) оқшаулағыштың тіркесінің кезекті тізбегіндегі кермелі тәрелке тәріздес оқшауламаның саны келесі формула бойынша анықталады:

мұндағы L_и - стандарт бойынша немесе нақты типтегі оқшауламаның техникалық шарттары бойынша бір оқшаулағыштың ағылу жолының ұзындығы, см. Егер есептеу тұтас сан бермесе, онда келесі тұтас сан таңдалады.
313. Металл және темірбетон тіректеріндегі 6-20 кВ кернеудегі ӘЖ кермелі және сүйемелдеуші тіркестерде кермелі тәрелке тәріздес оқшаулағыштың саны осы Қағидалардың 9-тарауының 2-тармағы бойынша анықталуы тиіс және тірек материалына қарамастан екеуден кем болмауы тиіс.
Тіркестері жерге қосылып бекіткіштері бар металл, темірбетон және ағаш тіректі 35-110 кВ кернеудегі ӘЖ барлық типтегі кермелі тіркестердегі тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың саны 1-2-ші аймақтарында ЛД осы Қағидалардың 9-тарауының 2-тармағы бойынша алынған көлеммен салыстырғанда, әрбір тіркесте бір оқшауламаға арттырылады.
Металл және темірбетон тіректеріндегі 150-750 кВ кернеудегі ӘЖ кермелі тіркестердегі тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың саны осы Қағидалардың 9-тарауының 2-тармағы бойынша анықталуы тиіс.
314. Металл және темірбетон тіректеріндегі ӘЖ арналғанға қарағанда, ағаш тіректермен 35-220 кВ кернеуіндегі ӘЖ ЛД 1-2 аймақтарында әйнек және фарфордан жасалған тәрелкелі ілмелі оқшауламалардың саны 1-ден кем емес алынуы қажет.
Ағаш тіректермен немесе металл және темірбетон тіректеріндегі ағаш траверса 6-20 кВ кернеудегі ЛД 1-2 аймақтарында ӘЖ оқшаулағыштардың ағу жолында тиімді меншікті жолының ұзындығы 1,5 см/кВ кем емес болуы қажет.
315. Жоғары өту жолындағы тірек тіркестерінде 6-35 кВ кернеудегі ӘЖ үшін l_э=1,9 см/кВ және 110-750 кВ кернеудегі ӘЖ үшін l_э=1,4 см/кВ болғандағы бір тізбекті тіркестерге анықталған қалыпты орындалатын оқшаулағыштардың санына қатысты, 50 м жоғары тірек биіктігінен асатын әрбір 10 м фарфор немесе әйнекті бір қосымша тәрелке тәріздес оқшаулағыштан қарастырылады. Бұл ретте гирляндадағы оқшаулағыш саны өту аймақтарының ластану шарттары бойынша талаптардан кем емес болуы қажет.
316. 100 м биіктікке ілінген фарфор немесе әйнекті тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың тіркестерінде осы Қағидалардың 9-тарауының 6-тармағына сәйкес анықталғаннан екі қосымша оқшаулағыштар қарастырылады.
317. Оқшауланған өткізгіші бар ӘЖ оқшауламаны таңдау осы тараудың 6-параграфына сәйкес жүргізілуі тиіс.

3. Электр жабдықтардың және АТҚ сыртқы әйнек
және фарфор оқшауламасы

318. 6-750 кВ кернеудегі АТҚ оқшаулағыштары мен электр жабдықтарының және ЛД және номиналды кернеуге (теңіз деңгейінен 1000 м биіктікте) қарай ЖТҚ кірме бөлігінің сыртқы бөлігінің сыртқы фарфорлық оқшауламасының сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесі бойынша қабылдануы тиіс.
1000 м биіктіктен астам орнатылған 6-220 кВ кернеудегі АТҚ оқшаулағыштары мен электр жабдықтарының сыртқы оқшауламасының сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы: 2000 м дейінгі биіктікте – 101-кесте бойынша, 2000-3000 м дейінгі биіктікте - нормамен салыстырғанда ластанудың бір деңгейіне жоғары қабылдануы тиіс.
319. АТҚ оқшауламасын таңдау кезінде АТҚ ток өткізгіш бөлігінен жермен қосылған конструкцияларға дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 17-тарауының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
320. АТҚ кермелі және сүйемелдеуші тіркестеріндегі тәрелке тәріздес оқшаулағыштардың саны 110-150 кВ дейінгі кернеудегі тіркестің әрбір тізбегіне – біреу, 220-330 кВ - екі, 500 кВ - үш, 750 кВ - төрт оқшаулағыштарды қоса отырып, осы Қағидалардың 9-тарауының 3-тармағына сәйкес анықталады.
321. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесінің талаптарына сай, 3-4-ші ЛД аймақтарға арналған электр жабдықтары болмаған жағдайда, 5-қосымшадағы 101-кестені қанағаттандыратын оқшаулағышы бар жоғары нақты кернеудегі жабдықты, оқшаулағышты және кірмелерді пайдалануға болады.
322. 4-деңгейді, ЛД асатын ластану жағдайындағы аймақтарда ЖТҚ құрылысы қарастырылады.
323. 500-750 кВ кернеудегі АТҚ және 110-330 кВ кернеудегі АТҚ 3-4 ЛД аймақтарында орнатылмауы тиіс.
324. 110 кВ және одан жоғары кернеудегі ЖТҚ электр жабдықтарын және оқшауламалардың сыртқы оқшауламасының сейілу жолының үлесті тиімді ұзындығы 1-ші ЛД аймақтарында 1,2 см/кВ кем емес және 2-4-ші ЛД аймақтарында 1,5 см/кВ кем емес болуы тиіс.
325. 1-3 ЛД аймақтарында осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 101-кесте бойынша оқшауланатын ЖТҚС және ЖТҚС қолданылуы тиіс. 4-ші ЛД аймақтарында арнайы орындалатын оқшаулағышы бар ЖТҚС және ЖТҚС қолдануға жол беріледі.
326. Иілмелі және қатты сыртқы ашық ток сымдарының оқшаулағыштары 101-кестесі бойынша ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы бойынша анықталуы тиіс: 1-3 ЛД аймақтарында 10 кВ ток өткеліне қажетті 20 кВ номиналды кернеудің _э=1,9 см/кВ; 4-ші ЛД аймақтарында 10 кВ ток өткеліне қажетті 20 кВ нақты кернеуге л_э=3,0 см/кВ; 1-4-ші ЛД аймақтарындағы 13,8-24 кВ ток өткеліне қажетті номиналды кернеуге _э=2,0 см/кВ.

4. Разрядтық көрсеткіштер бойынша оқшауламаны таңдау

327. 6-750 кВ кернеудегі ӘЖ тіркестері, 6-750 кВ кернеудегі АТҚ оқшаулағыштар мен электр жабдықтарының сыртқы оқшауламасы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-кестесінде келтірілген шамалардан төмен емес, ластанған және ылғал күйдегі өндірістік жиіліктегі 50 % разрядтық кернеуі болуы тиіс.
Ластану қабатының меншікті беткі өткізгіштігі:
-1-ші ЛД үшін – 5 мкСм, 2-ші ЛД үшін – 10 мкСм, 3-ші ЛД үшін – 20 мкСм, 4-ші ЛД үшін – 30 мкСм кем емес болып қабылдануы тиіс.

5. Ластану деңгейін анықтау

328 Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесіндегі нормаланғанға қарағанда өнеркәсіптік ластау көздерінің (ормандар, тундра, орманды тундра, шағындық) әсер ету аймағына кірмейтін аймақтарға 1-ші ЛД арналған, ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы аз оқшаулама қолданылады.
329. 1-ші ЛД аймақтарға өнеркәсіптік және табиғи ластау (ми батпақ, таулы аймақтар, аз тұздалған топырақ аймағы, ауыл шаруашылығы аймақтары) көздерінің әсер ететін аймағына кірмейтін аумақтар жатады.
330. Өнеркәсіптік аймақтарда негізгі көрсеткіштері болған жағдайда, аймақтарға 4-ші ЛД арналған осы Қағидаларға 5-қосымшаның 101-кестесіндегі нормаланғанға қарағанда, ағылу жолының меншікті тиімді ұзындығы жоғарылатылған оқшауламасы қолданылады.
331. Өнеркәсіптік кәсіпорындарының маңының ластану деңгейі шығарылатын өнімнің түрі мен есептік көлеміне және ластау көзіне дейінгі арақашықтығына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-111-кестелері бойынша анықталады.
Өнеркәсіптік кәсіпорынның шығаратын өнімінің көлемі өнімнің барлық түрін қосу арқылы анықталады. Қолданыстағы немесе салынатын кәсіпорынның қалдық шығару аймағындағы ЛД кәсіпорынның келешек даму жоспарын (алдағы 10 жылдан астам емес) есепке ала отырып, өнімнің жоғары жылдық көлемі бойынша анықталады.
332. ЖЭС жақын және өнеркәсіптік қазандықтардың аймағының ластану деңгейі отынның түрі, станцияның қуаты және түтін құбырларының биіктігіне қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 112-кестесі бойынша анықталуы тиіс.
333. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-112-кестелері бойынша арақашықтықты есептеу кезінде ластау көзінің шегі болып, тиісті кәсіпорынның (ЖЭС) атмосфераға тастайтын қалдықтардың барлық жерін қамтитын қисық табылады.
334. Осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-112-кестелерінде көрсетілген көлеммен салыстырғанда, ЖЭС қуаты мен шығаратын өнімінің көлемнің асатын жағдайында ЛД бір сатыға арттырылады.
335. Бір кәсіпорында бірнеше ластау көзі болған жағдайдағы шығарылатын өнімнің көлемі жекелеген цехтар өнімінің көлемін қосу арқылы анықталады. Егер жекелеген өндірістің ластайтын заттарды тастау көзі кәсіпорынның басқа ластау көлдерінен 1000 м қашықтықта тұрса, онда өнімнің жылдық көлемі осы өндірістер және кәсіпорынның қалған бөлігі үшін жеке анықталуы тиіс. Бұл жағдайда есептік ЛД осы Қағидалардың тармағына сәйкес анықталады.
336. Егер бір кәсіпорында осы Қағидаларға 5-қосымшаның 102-111-кестелерінде көрсетілген өнеркәсіптің бірнеше салаларының өнімдері шығарылатын болса, онда ЛД осы Қағидалардың 329-тармағына сәйкес анықталады.
337. Мұндай ЛД аймақ шегі, желдің ұйытқуы есепке ала отырып, мына формула бойынша түзетіледі:

S=S_о.W/W_о;

мұндағы, S – ластау көзінің аймағынан желдің айналмалы ұйытқуын есепке алумен, тиісті ЛД аумағының шегіне дейінгі арақашықтық, м;
S_о – ластау көзінің аймағынан желдің айналмалы ұйытқуы кезіндегі тиісті ЛД аумағының шегіне дейінгі нормаланған арақашықтық, м;
W – қарастырылған желдің ұйытқуының жылдық қайталанушылығы, %;
W_о – желдің айналмалы ұйытқуындағы бір румбадағы желдің қайталанушылығы, %.
S/S_о шамалары 0,5< S/S_о<2 шектерімен шектелуі тиіс.
338. Тұтанған материалдар, қойма ғимараттары мен құрылыстары, кәріз-тазарту құрылыстарына жуық ластану деңгейі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 113-кестесі бойынша анықталады.
339. Қысқы уақытта химиялық тайғаққа қарсы құралдарды көп пайдаланатын автокөлік жолдарына жуық ластану деңгейі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 114-кестесі бойынша анықталады.
340. Теңіздің жағалау аймақтары, тұзды көлдер және су қоймаларының маңының ластану деңгейі, судың тұздылығына және жағалауға дейінгі арақашықтығына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшасының 115-кестесі бойынша анықталады. Судың есептік тұздылығы гидрологиялық карталар бойынша акваторияның 10 км тереңдігіндегі судың беткі қабатының тұздылығының жоғарғы шамасы ретінде анықталады. 0,1 км аймақ үшін осы Қағидаларға 5-қосымшаның 115-кестесінен қарағанда тұзданған су қоймаларының бетіндегі ластану деңгейі бір сатыға жоғары алынады.
341. Теңіз жағынан (10 жылда бір рет мерзімді) жылдамдығы 30 м/с болатын желге бейім аймақтардың 115-кестеде келтірілген жағалаудан арақашықтығы 3 есеге арттырады.
1000-10000 м² су қоймаларында ЛД осы Қағидаларға 5-қосымшаның 115-кестесінің көрсеткіштерімен салыстырғанда бір сатыға төмендетуге болады.
Градирняларға және бүркитін бассейндердің маңының ластану деңгейі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 116-кестесімен анықталуы қажет.
342. Циркуляциялық судың үлесті өткізгіштігі 1000-3000 мкСм/см болса, 117-кесте бойынша және үлесті өткізгіштігі 1000 мкСм болса.
343. Осы Қағидалардың 336-тармағы бойынша желді ескере отырып айқындалған екі тәуелсіз көздерден ластану аймағындағы есептік ЛД өнеркәсіптік немесе табиғи ластану түріне қарамастан осы Қағидаларға 5-қосымшаның 118-кестесі бойынша анықталады.

6. Оқшаулағыштар мен оқшаулайтын конструкциялардың
негізгі типтерін (әйнек және фарфор) пайдалану коэффициенттері

344. Бір типтік оқшаулағыштардан жасалған оқшаулағыш конструкцияларды k пайдалану коэффициенттері:

K = k_и.k_к,

мұндағы k_и - оқшаулағышты пайдалану пайызы;
k_к - қатарлы немесе кезекті-қатарлы тармақтары бар конструкцияны пайдалану пайызы.
345. Оқшаулау бөлшегінің төменгі беті төмен кермелі тәрелке тәріздес оқшаулағыштарды k_и пайдалану коэффициенттері, оқшаулағыштың ағылу жолының ұзындығының L_и оның тәрелкесінің диаметріне D қатынасына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 119-кестесі бойынша анықталады.
346. Беті жақсы жасалған k_и арнайы кермелі тәрелке тәріздес оқшаулағыштарды пайдалану коэффициенттері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 120-кестесі бойынша анықталады.
347. Беті нашар жасалған істікшелі оқшаулағыштарды (сызықтық, тіректі) k_и пайдалану коэффициенттері - 1,0 беті жақсы жасалған 1,1 тең қабылдануы тиіс.
348. Жеке оқшаулайтын конструкция түрінде жасалған сыртқы электр жабдықтардың сыртқы оқшауламасының k_и пайдалану коэффициенттері, оның ішінде 110 кВ дейінгі номиналды кернеуге сыртқы қондырғының тірек оқшаулағыштары және 110 кВ дейінгі номиналды кернеудің өзекше типтес кермелі оқшаулағыштар оқшаулағыштың сейілу жолының ұзындығының немесе оқшаулағыш конструкцияның L_и олардың оқшаулағыш бөлігінің ұзындығына Һ қатынасына қарай осы Қағидаларға 5-қосымшаның 121-кестесі бойынша анықталады.
349. Бір типті оқшаулағыштардан жасалған бір тізбекті тіркестер мен бірлі-жарым тірек бағаналарының k_к пайдалану коэффициенттері 1,0 тең қабылданады.
350. Бір типті элементтерден жасалған (екі тізбекті және көп тізбекті ұстап тұратын және тартпалы гирляндалары, екі және көп тіреулікті бағана) параллельді тармақтары бар (қосқышсыз) конструкцияларды k_к пайдалану коэффициенттері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 122-кестесі бойынша анықталады.
351. Бір тізбекті тармақтары бар Л–тектес және V–тектес тіркестерді пайдалану коэффициенттері К_к 1,0-ге тең деп қабылданады.
352. Бір типті ( немесе гирлянд түрлері, ұзындық бойынша параллельді тармақтарының тіреу бағаналар саны, сондай-ақ тартпалары мен қосалқы станцияның аппараттары) оқшаулағыштан жасалған кезекті-параллельді тармақтары бар конструкцияларды К_к пайдалану коэффициенттері 1,1 тең қабылданады.
353. Әртүрлі типтегі оқшаулағыштардан жасалған k_и1 және k_и2 пайдалану коэффициенттерімен бір тізбекті тіркестер мен бірлі-жарым тірек колонкаларын пайдалану k_и коэффициенттері мына формула бойынша анықталады:

k=L₁+L₂/L₁+L₂/ k_и1 k_к2;

мұндағы L₁, L₂ - тиісті типтегі оқшаулағыштардың конструкциясының аймағының ағылу жолының ұзындығы. Осы жолмен екіден көп оқшаулағыштардың әртүріндегі аталған түрдегі конструкцияға қажетті k_и шамасы анықталуы қажет.
354. Ластанудың әртүрлі аймақтарына арналған кермелі оқшаулағыштардың конфигурациясы осы Қағидаларға 5-қосымшасының 123-кестесі бойынша анықталуы тиіс.

10. 220 кВ дейінгі кернеудегі кәбіл желістері

1. Жалпы ережелер

355. Кәбіл желістерін жобалау және салу желісті дамытуды, желістің мақсаты мен жауаптылығын, жолдың сипатын, жабынмен жабу тәсілін, кәбілдердің конструкциясын және т.б. есепке ала отырып, техника-экономикалық есептеулердің негізінде жүргізілуі тиіс.
356. Кәбіл желісінің жолын таңдау кезінде кәбілдің темір қабығына үйлеспейтін топырақты жерлерді алмау керек.
357. Электр желістерін қорғаудың қолданыстағы Қағидаларына сәйкес, жер асты кәбіл желістері кәбілдің үстіндегі аудан көлемінде қорғау:
1 м-ден 1 кВ астам кәбіл желістері үшін шеткі кәбілдердің әрбір жағынан;
1 м-ден 1 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін шеткі кәбілдердің әрбір жағынан, жаяу жүргіншілер жолының астынан өтетін кәбіл желістері үшін ғимаратқа қарай 0,6 м және көшенің көлік жүретін бөлігі – 1 м аймағы қарастырылуы тиіс.
358. 1 кВ және одан жоғары су асты кәбіл желістеріне аталған Қағидаларға сәйкес, шеткі кәбілдерден 100 м арақашықтықта параллель түзумен белгіленген қорғау аймағы орнатылуы тиіс.
359. Кәбіл желістерінің қорғау аймақтары электр желістерін қорғау Қағидаларының талаптарын сақтау арқылы пайдаланылады.
360. Кәбіл желісінің жолы кәбілдің аз шығынын, механикалық әсерлерге оның төзімділігін, тоттанудан сақтауды қамтамасыз ету, діріл, қатты қызу, кәбілдердің бірінде ҚТ пайда болуы жағдайында электр доғасымен қатарлас кәбілдердің бөліну мүмкіндігін есепке ала отырып анықталуы тиіс. Кәбілдерді орнату кезінде оларды өзара қиыстыруға, құбыр жолдарымен қиылыстыруға жол бермеу қажет.
361. Төмен қысымдағы кәбілдік май толтырылған желістің жолын таңдау кезінде желістерде толықтырғыш бактарды пайдалану және тиімді орналастыру үшін жергілікті жердің рельефін ескерген жөн.
362. Кәбіл желістері монтаждау және пайдалану үдерісінде оларда қауіпті механикалық бүлінулердің пайда болуын болдырмайтындай етіп жасау қажет, ол үшін:
1) кәбілдер топырақтың көшуі жағдайында және кәбілдің өзінің және олар төселген конструкцияның температуралық деформациясында пайдалану мүмкіндігімен ұзындығынан біраз қалдырылуы тиіс, кәбілдің артығын сақина (орам) түрінде орауға тыйым салынады;
2) конструкциялар, қабырғалар, аралықтар бойынша горизонтальды салынған кәбілдер бөгеткіш және жалғағыш муфталарға, шеткі бітеулерге, шеткі нүктелерге қатты бекітілуі тиіс;
3) конструкциялар, қабырғалар, аралықтар бойынша вертикальды салынған кәбілдер, сыртқы қабығы бүлінбейтіндей және кәбілдердің өздерінің салмағынан муфталардағы талсымдардың қосылысы үзілмейтіндей етіп орнатылуы тиіс;
4) қапталмаған кәбілдер салынатын конструкциялар, кәбілдердің қабықтары механикалық бүлінбейтіндей етіп жасалуы тиіс және осы кәбілдердің қабықтары қатты бекітілген жерлер, эластикалық төсемдердің көмегімен механикалық бүліну және тоттанудан қорғалуы тиіс;
5) механикалық бүлінуі мүмкін жерлерге орнатылған кәбілдер (автокөлік қозғалысы, механизмдер мен жүктердің қозғалысы) еденнен 2 м немесе жерде 0,3 м биіктікте қорғалуы тиіс;
6) кәбілдерді қолданыстағы кәбілдермен қатар салу кезінде соңғыларының бүлінуін болдырмайтын шаралар қолданылуы тиіс;
7) кәбілдер қызу беттерден қашық салынуы тиіс, ағытпа және фланецпен қосылған жерлерде ыстық заттардың жарылуынан кәбілдерді қорғау шаралары қолданылуы тиіс.
363. Кезбе токтардан және топырақ коррозиясынан кәбілдерді қорғау осы Қағидалардың талаптарына қанағаттандыруы тиіс.
364. Жер асты кәбіл жайларының конструкциялары кәбілдің салмағын, топырақтың салмағын, жол жабыны мен өтетін көліктің салмағын ескере отырып жасалуы тиіс.
365. Кәбілдер салынатын кәбіл жайлары мен конструкциялары жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс.
366. Кәбіл жайларында басқа уақытша құрылғыларды жасауға, оларда материалдар мен жабдықтарды сақтауға тыйым салынады.
367. Уақытша кәбілдер пайдалануға беруші мекеменің рұқсатымен, кәбілдік төсемдерге қойылатын барлық талаптарды сақтаған жағдайда салыну тиіс.
368. Кәбіл желістерінің ашық төсемі күн сәулесінің тікелей әсерін және жылудың әртүрлі жылу сәулелерін ескере отырып жүргізілуі тиіс.
369. Кәбілдердің иілісінің ішкі қисығының радиусында ішкі еселік диаметріне қатысты стандарттарда немесе техникалық шарттарда көрсетілген сәйкес кәбіл маркаларынан кем болмауы тиіс.
370. Кәбілдердің талсымдарының иілісінің ішкі қисығының радиустары кәбілді бітеу кезінде еселік талсымдардың келтірілген диаметріне қатысты стандарттар немесе техникалық шарттарда көрсетілген кәбілдердің тиісті маркаларынан кем болмауы тиіс.
371. Кәбілдерді салу және оларды құбырларға тарту кезіндегі ауырлық күші талсымдар мен қабықтарға қажетті механикалық кернеумен анықталады.
372. Әрбір кәбіл желісінің өз нөмірі мен атауы болады. Егер кәбіл желісі бірнеше қатар кәбілдерден тұратын болса, онда олардың әрқайсысы А, Б, В және т.б. қоса отырып, сол нөмірді иеленуі қажет.
373. Ашық салынған кәбілдер, және барлық кәбілдік муфталар кәбіл биркаларында және шеткі муфталарында маркасын, кернеуі, қимасы, желістің нөмірі немесе атауы, қосылыс муфталарында – муфталардың нөмірі немесе монтаждалған күні көрсетілген биркалармен жабдықталуы тиіс.
374. Биркалар қоршаған ортаның әсеріне төзімді болуы тиіс. Кәбіл жайларында салынған кәбілдерде биркалар ұзындық бойынша әрбір 50 м-ден жиі емес орнатылуы тиіс.
375. Жерде және салынып бітпеген жерлерге салынған кәбіл желістерінің қорғаныс аймағы ақпараттық белгілермен белгіленуі тиіс.
376. Ақпараттық таңбалар 500 м сайын орнатылуы тиіс және кәбіл желісінің бағытының өзгеретін жерлеріне қойылуы тиіс.
377. Ақпараттық белгілерде кәбіл желістерінің қорғау аймағының ені және кәбіл желістерінің иелерінің телефон нөмірлері болуы тиіс.

2. Төсеу тәсілдерін таңдау

378. 35 кВ дейінгі қуат кәбіл желістерін салу тәсілдерін таңдау кезінде келесілерді негізге алу қажет:
1) Бір траншеядағы жерге кәбілді төсеу кезінде кәбіл саны алтыдан аспауы тиіс. Кәбілдердің саны көп болған жағдайда оларды бөлек траншеяларға кәбіл топтарының арасындағы арақашықтық 0,5 м болатындай етіп немесе туннелдерде, эстакадаларда, галереяларда төсейді.
2) Туннелдерде, эстакадаларда, галереяларда кәбілдерді төсеуде, бір бағытта жүретін 20 асатын күштік кәбілдері қажет етіледі.
3) Блоктарға кәбіл төсеу теміржолдармен қиылысу жерлерінде, металдың төгілу мүмкіндігі, трассада тығыздықтың жоғары болуы жағдайында пайдаланылады.
4) Қала аумағы бойынша кәбілдерді төсеудің тәсілдерін таңдау кезінде пайдалану-жөндеу жұмыстарының өндірісіне байланысты шығындар мен бастапқы күрделі шығындар есепке алынуы тиіс және жайларға қызмет көрсетудің ыңғайлылығы мен үнемділігі ескерілуі тиіс.
379. Электр станцияларының аумағында кәбілдер туннелдерде, қораптарда, каналдарда, блоктарда, эстакада және галереяларда төселуі тиіс. Траншеяларға қуат кәбілдерін алты санынан аспайтын көлемде алшақ қосалқы объектілерге (отын қоймасы, шеберханалар) төсеуге рұқсат етіледі. Жалпы қуаты 25 МВт электр станцияларының аумағына кәбілдерді траншеяларға төсеуге рұқсат етіледі.
380. Өнеркәсіп кәсіпорындарының аумағында кәбіл желістері жерге (траншеяға), туннелдерге, блоктарға, каналдарға, эстакадалар бойынша, галереяларда және ғимараттың қабырғалары бойынша төселуі тиіс.
381. Қосалқы станцияларының маңына және тарату құрылғыларында кәбіл желістері туннелдерге, қораптарға, каналдарға, құбырларға, жерге (траншеяда), жер бетіндегі теміржол лотоктарына, эстакада бойынша, галереяларға салынуы тиіс.
382. Қалалар мен ауылдарда жеке кәбіл желістері көлік жүрмейтін бөлігі бойынша (тротуар астында) жерге (траншеяда), аула және газон түріндегі техникалық жолақтар бойынша салынады.
383. Жер асты коммуникацияларымен көп қамтылған көшелер мен аудандар бойынша 10 және одан көп көлемдегі кәбілдер желісін коллекторлар мен кәбіл туннелдерінде салу қарастырылады. Көше қиылыстары мен жетілдірілген жабындармен жабылған және көліктің қарқынды қозғалысы бар аймақтарда кәбіл желістерін блоктарда немесе құбырларда салыну тиіс.
384. Ғимарат ішінде кәбіл желістері ғимарат конструкциялары (ашық және қорап немесе құбыр) бойынша, каналдарда, блоктарда, туннелдерде, едендер мен аралықтарда салынған құбырларда, машиналардың фундаменті бойынша, шахталарға, кәбіл қабаттарында және қосарлы едендерге салынады.
385. Маймен толтырылған кәбілдер мен пластмассалы оқшауламасы (кәбілдің әртүрлі санында) бар кәбілдер туннелдерде және галереяларда және жерлерге (траншеяда) салынады, оны салу тәсілі жобамен анықталады.

3. Кәбілдерді таңдау

386. Әртүрлі топырақ бойынша трассаға салынған кәбіл желістер үшін кәбілдердің конструкциялары мен қимасын таңдау, егер қолайлы жағдайдағы учаске ұзындығы кәбілдің салыну ұзындығынан аспайтын болса, ауыр жағдайдағы учаске бойынша жүргізіледі. Әртүрлі салынған трассаның жекелеген аймақтарының біршама ұзындығында олардың әрқайсысы үшін кәбілдердің тиісті конструкциялары мен қималары таңдалынады.
387. Әртүрлі салқындату жағдайдағы трассаларға салынатын кәбіл желістері үшін, егер оның ұзындығы 10 м кем болмайтын болса, кәбіл қималары трассаның нашар салқындатылатын аймақтары бойынша анықталуы тиіс. 10 кВ дейінгі кәбіл желілеріне, су астыдан басқа, әртүрлі қималарды пайдалануға рұқсат етілген, тек үштен астам емес егер кесінді ұзындығы 20 м кем емес болатын болса.
388. Жерге немесе суға салынатын кәбіл желістері үшін, брондалған кәбілдер көбірек қолданылуы тиіс. Бұл кәбілдердің металл қабықтары химиялық әсерлерден қорғауға арналған сыртқы қабықшасы болуы тиіс. Сыртқы қорғау қабықтардың (броньдалмаған) басқа конструкциялары бар кәбілдер топырақтың әр түрінде салу кезінде, блоктар мен құбырларға тарту кезінде механикалық әсерлерге төзімді болуы тиіс және пайдалану-жөндеу жұмыстары кезінде жылу және механикалық әсерлерге төзімді болуы тиіс.
389. Жерге немесе суға салынған жоғары қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістердің құбыржолдары жобаға сәйкес тоттануға қарсы қорғанысы болуы тиіс.
390. Кәбіл жайлары мен өндірістік бөлмелерде механикалық бүліну қаупі болмаған жағдайда қапталмаған кәбілдер салынады, ал пайдалануда механикалық бүліну қаупі бар болса, қапталған кәбілдер немесе механикалық бүлінуден қорғалуы тиіс.
Кәбілдік жайлардан тыс аймаққа қапталмаған кәбілдер қол жетпейтін биіктікке (2 м кем емес) салынады, төмен биіктікке салу олар механикалық бүлінулерден қорғалған жағдайында (қораптармен, бұрыштық темірмен, құбырлармен) қапталмаған кәбілдерді салуға рұқсат етіледі.
Араласқан төсеуде (жер – кәбілді құрылыс немесе өндірістік үй-жай) сыртқы қорғаныс бетінде жанғыш емес, жерге салуға арналған кәбілдер қолданылады.
391. Кәбіл жайларына кәбіл желістерін салу және өндірістік жайларда қапталған кәбілдердің қабының беті болмауы тиіс, ал қапталмаған кәбілдердің бетінде, жанғыш материалдардан қорғау қабығы, металл қабықтары болмауы тиіс.
Ашық төсемдер үшін жанғыш полиэтиленді оқшауламасы бар қуат және бақылау кәбілдерін пайдалануға болмайды.
Кәбілдер салынатын металл қабықшалары мен олар салынатын металл беттері тоттануға қарсы жабынмен қорғалуы тиіс.
Қолайсыз ортасы бар жайларға осы ортаның әсеріне төзімді кәбілдер төселуі тиіс.
392. Осы Қағидалардың 426-тармағында көрсетілген электр станциялары мен тарату құрылғылары мен қосалқы станциялардың кәбілдік желістеріне жанбайтын жабынмен қорғалатын, темір лентамен қапталған кәбілдер қолданылады. Электр станцияларында жанғыш полиэтиленді оқшауламасы бар кәбілдерді пайдалануға болмайды.
393. Кәбіл блоктары мен құбырларға салынатын кәбіл желістері үшін, қорғасын қабықшадағы қапталған кәбілдер қолданылады. Блоктар мен құбырлардың аймағында және олардан 50 м дейінгі қашықтықтағы тармақтарда кәбіл жібінің сыртқы қабығынсыз қорғасын немесе алюминий қабықшадағы қапталған кәбілдерді салуға рұқсат етіледі. Құбырларда салынатын кәбіл желістеріне пластмасса немесе резеңке қабықшадағы кәбілдерді пайдаланған жөн.
394. Кәбілдердің қаптамаларын бүлдіретін заттарды қамтитын топырақтарға (ақ сортаң, батпақ, шлакпен және құрылыс материалдары бар төгілген топырақ және т.б.), сондай-ақ электрмен тоттануға әсерінен қауіпті аймақтарда, қорғасын қабықшалары және Б_л, Б_2л типтеріндегі күшті қорғау жабындары бар кәбілдер немесе алюминий қабықшасы мен Бв, Бп типтеріндегі (ылғалға төзімді пластмасса шлангісіне) күшті қорғау жабындары бар кәбілдер қолданылуы тиіс.
395. Батпақпен кәбіл желістерімен қиылысатын аймақтарда кәбілдер геологиялық жағдайды және химиялық және механикалық әсерлерді ескере отырып таңдалуы тиіс.
396. Көшуге бейім топырақтарға сым қаптамасы бар кәбілдер қолданылуы тиіс және топырақ көшкен кезде сымды сауыты бар кәбілдер немесе кәбілге әсер ететін күштерді жою бойынша шаралар (тығыны немесе бағаналы қатармен және т.б. нығайту) қолданылуы тиіс.
397. Көлшіктер, олардың жайылмасы және орлармен кәбілдік желістің қиылысатын аймақтарында жерге төселетін кәбілдер қолданылуы тиіс.
398. Темір жол көпірлері және басқа да көлік көп жүретін көпірлер бойынша салынатын кәбіл желістеріне алюминий қабығы бар қапталған кәбілдер қолданылуы тиіс.
399. Жылжымалы механизмдердің кәбілдік желістеріне көп рет июге болатын резеңке немесе сондай оқшауламасы бар икемді кәбілдер қолданылуы тиіс.
400. Жер асты кәбіл желістеріне дөңгелек сымнан жасалған қаптамасы бар кәбілдер қолданылуы тиіс. Осы мақсатта бір талсымды кәбілдерді қолдануға рұқсат етіледі.
Жағадан көлге өту жерлерде кәбілді желілерде қатты ағыс және сумен жуылатын жағасы бар өзендер учаскелерінде кәбілді салғанда, сондай-ақ үлкен тереңдікте (40-60 м дейін) екі еселенген метал сауыт қолданылады.
Поливинилхлоридті қабықтағы резеңке оқшауламасы бар кәбілдер, сонымен қатар арнайы су жібермейтін жабыны жоқ алюминий қабықтағы кәбілдерді суға салуға болмайды.
Кеме жүзбейтін, арнасы мен түбі тұрақты ені 100 м астам емес (жайылмасы толғанмен бірге) кәбілдерді төсеу кезінде таспалы броньді қолдануға жол беріледі.
401. Кәбілдік маймен толтырылған желістер және 110-220 кВ кернеудегі пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдік желістер үшін кәбілдердің типі мен конструкциясы жоба бойынша анықталады.
402. Әртүрлі деңгейлі трассаның (жолдың) вертикалды және еңкіш аймақтарында 35 кВ дейінгі кәбіл желістерін салу үшін, ақпайтын ылғалдағыш массасы бар кәбілдер, ылғал қағаз оқшауламасы бар кәбілдер және резеңке немесе пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдер қолданылуы тиіс. Аталған жағдайларға тұтқыр ылғалдылығы бар кәбілдерді тек осы кәбілдерге арналған деңгейлердің әртүрлі айырмашылықтарына сәйкес, трасса бойынша орналастырылған бекіткіш муфталары бар кәбілдерді пайдалану қажет.
Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбілдік желістердің бекіткіш муфталарының арасындағы тік белгілердің айырмашылығы шекті жылу режимдеріндегі қоректенуді есепке ала отырып және тиісті техникалық шарттармен анықталады.
403. Төрт сымды желістерде төрт талсымды кәбілдер қолданылуы тиіс. Нөлдік талсымдарды (төртінші талсымы) фазадан бөлек салуға болмайды. 1 кВ дейінгі кернеудегі алюминий қабықшадағы үш талсымды қуат кәбілдерін олардың қабықтарын пайдаланудың қалыпты жағдайында нөлдік сымдағы ток фазалық токтың шекті жоғары тогының 75 % құрайтын жарылысқа қауіпті ортасы және қондырғысы бар құрылғыларды қоспағанда, нейтралы тұтас жерге қосылған айнымалы токтың (жарықтандыру, күштік және аралас) төрт сымды желістерде нөлдік сым ретінде қолдана отырып қолдануға болады.
Аталған мақсаттарға үш талсымды қуат кәбілдерінің қорғасын қабықтарын тек 220/127 және 380/220 кВ қайта салынатын қала электр желістерінде пайдалануға болады.
404. 35 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін үш талсымға қарағанда мыс немесе алюминийді үнемдеуге мүмкіндік беретін болса немесе қажетті құрылыс ұзындығындағы кәбілді пайдалану мүмкіндігі жоқ болған жағдайда бір талсымды кәбілдерді пайдалануға болады. Бұл кәбілдердің қимасы оларды қабықшаларға жіберілген токпен қосымша қызуын ескере отырып таңдалуы тиіс.
Қатар қосылған кәбілдердің арасындағы токтың біркелкі таралуын қамтамасыз ету бойынша және олардың сырттарына қауіпсіз тию, жақын жерде тұрған металл бөліктерінің қызуын болдырмау және оқшаулайтын клицтерге кәбілдерді мықты бекіту бойынша шаралар орындалуы тиіс.

4. Кәбілдік маймен толтырылған желілердегі май
қысымының дабылы және қоректік құрылғылары

405. Маймен толықтырғыш жүйе кез келген қалыпты және өзгермелі жылу режимдеріндегі сенімді жұмысты қамтамасыз етуі тиіс.
406. Маймен толықтырғыш жүйедегі майдың көлемі кәбілді толықтыру шығынын есепке ала отырып анықталуы тиіс. Одан басқа, апатты жөндеу жұмыстарына және кәбіл желістерінің қашық секцияларын маймен толықтыруға қажетті май қоры болуы тиіс.
407. Төмен қысымдағы желістің толықтырғыш бактары жабық жайларға орналастырылады. Ашық пункттерде толықтырғыш бактардың шағын көлемі (5-6) порталдарға, тіреуіштерге т.б. жеңіл жәшіктерде (қоршаған орта минус 35 ⁰С төмен болғанда) орналастырылады. Толықтырғыш бактарда май қысымы көрсетілуі және күн сәулесі түспейтін жерге қойылуы тиіс.
408. Жоғары қысым желісінің толықтырғыш агрегаттары +10 ⁰С кем емес температурадағы жабық жайларда орнатылуы тиіс және кәбіл желістеріне қосатын жақын жерге қойылуы тиіс. Бірнеше қоректік агрегаттарды желіске май коллекторы арқылы қосады.
409. Жоғары қысымдағы май толтырылған бірнеше кәбіл желістерін қатар төсеу кезінде, әрбір желіс жеке толықтырғыштан толтырылады немесе агрегаттарды кез келген желіске автоматты қосатын құрылғы орнатылуы тиіс.
410. Толықтырғыш агрегаттар міндетті резервті автоматты қосатын құрылғысы бар, екі тәуелсіз қуат көздерінен алынатын электр энергиясымен қамтамасыз етіледі. Толықтырғыш агрегаттар бір бірінен өртке төзімділігі 0,75 сағаттан кем емес, жанбайтын аралық қабырғамен бөлінуі тиіс.
411. Әрбір маймен толтырылған кәбіл желісінде кезекші персоналға майдың қысымының мүмкіндігі шектен асуы және түсуі туралы сигналдарды беруге және тіркеуге мүмкіндік беретін майдың қысымының дабыл жүйесі болуы тиіс.
412. Төмен қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістің әрбір секциясында ең болмағанда екі датчик орнатылуы тиіс, жоғары қысым желісінде әрбір қоректік агрегаттарда датчик болуы тиіс. Апат сигналдары пунктке персоналдың тұрақты кезекшілігімен беріліп тұруы тиіс. Майдың дабыл жүйесі күштік кәбіл желістерінің электр өрістерінің әсерінен қорғалуы тиіс.
413. Төмен қысымдағы желістердегі қоректік орындар диспетчерлік орындармен бар телефон байланысымен жабдықталуы тиіс (желілік ауданның электр желілері).
414. Қоректік агрегаттың коллекторын маймен толтырылған кәбіл желісіне жалғайтын май өткізгіш жылы температурадағы жайларға орнатылуы тиіс. Оларды жылы траншеяларға, лотоктарға, каналдарға қоршаған ортаның қолайлы температурасымен қамтамасыз етілген жағдайдағы тоңазу аймағынан төмен жерге төсеуге жол беріледі.
415. Қоректік агрегатты автоматты басқаруға қажетті құралдары бар қалқан жайындағы діріл шекті шамалардан аспауы тиіс.

5. Кәбілдердің жалғанымдары және бітемелері

416. Қуат кәбілдерін жалғау және ұштау кезінде олардың жұмыстарына және қоршаған ортаға сәйкес муфталардың конструкциясы қолданылады. Кәбіл желістерінде жалғанымдар мен бітемелер кәбілге ылғал және басқа қоршаған ортаның зиян келтіретін заттарының кіргізбейтіндей және жалғанымдар мен бітемелер кәбіл желісіне арналған сынақ кернеуіне шыдамды болатындай етіп жасалуы тиіс.
417. 35 кВ дейінгі кәбіл желістеріне ұштайтын және жалғайтын муфталар белгілі тәртіппен бекітілген муфталардың техникалық құжаттамасына сәйкес қолданылуы тиіс.
418. Төмен қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістердің жалғағыш және бекіткіш муфталарына тек латунь және мыс муфталарын қолдану қажет.
Пластмассалы оқшауламасы бар кәбіл желістеріне, пластмасса қабықтағы ұштайтын және жалғағыш муфталарды қолданған жөн.
Төмен қысымдағы кәбілдік маймен толтырылған желістерде бекіткіш муфталарды орнату орны мен секциясының ұзындығы қалыпты және өзгермелі жылу режимдеріндегі маймен желісті толықтыруды есепке ала отырып анықталуы тиіс.
Маймен толтырылған кәбіл желістерінің бекіткіш және жартылай бекіткіш муфталары кәбіл құдықтарына орнатылуы тиіс; жалғағыш муфталар кәбілді жерге төсеу кезінде кейін жерді құммен көмуге болатын камераларға орнатылады.
Электрленген көлік жүретін аймақтарда (метрополитен, трамвай, теміржол) немесе металл қабықтар мен кәбіл желістерінің муфталарын қабылдамайтын топырақтар қатысты жалғағыш муфталар бақылауға болатын жерге салынуы тиіс.
419. Қалыпты толықтырылған қағаз оқшауламасы бар және ақпайтын массамен толтырылған кәбілдермен жасалған кәбіл желістерінде муфталар, егер қалыпты толықтырылған оқшауламасы бар кәбілдерді салу деңгейі ақпайтын массасы бар кәбілдерді салу деңгейінен жоғары болатын болса, бекіткіш-өткізбелі муфталар арқылы жасалады.
420. 1 кВ жоғары кәбіл желістерінде, резеңке шлангтардағы резеңке оқшауламасы бар иілмелі кәбілдерде кәбілдер ылғалға қарсы ыстық атқыланатын лакты жабынмен жалғанады.
421. Жаңадан салынып жатқан кәбіл желістеріне 1 км жалғағыш муфталардың саны: 3х55 мм² дейінгі қимасы бар 1-10 кВ үш талсымды кәбілдерге - 4 дана; 3х120-3х240 мм² қималы 1-10 кВ үш талсымды кәбілдер үшін - 5 дана; үш фазалы кәбілдерге 20-35 кВ - 6 дана; бір талсымды кәбілдерге - 2 дана.
110-220 кВ кәбіл желістері үшін жалғағыш муфта саны жобамен анықталады.
Алшақ кәбіл желістерін салуға кәбілдердің аз көлемді кесінділерін пайдалануға болмайды.

6. Жерге тұйықтау

422. Металл қабығы немесе броні бар кәбілдер, кәбілдер салынатын кәбіл конструкциялары 7-тарауда келтірілген талаптарға сәйкес жерге тұйықталуы немесе нөлденуі тиіс.
423. Қуат кәбілдерінің металл қабықтарын және қаптамасын жерге тұйықтау немесе нөлдеуде, олар өзара және муфталардың корпусымен (шеткі, жалғанғыш және т.б.) икемді мыс сыммен жалғануы тиіс. Алюминий қабықшасы бар 6 кВ жоғары кәбілдерде қабықшасы мен қаптамасы жеке сымдардан жасалуы тиіс.
Кәбілдердің қабықтарының өткізгіштігіне қарағанда өткізгіштігі жоғары жерге қосатын және нөлдейтін сымдарды пайдаланудың қажеті жоқ, бірақ барлық жағдайдағы қимасы 6 мм² кем болмауы тиіс.
Тексеру кәбілдерінің жерге қосатын сымдарының қимасы осы Қағидалардың 174-176-тармақтарының талаптарына сәйкес таңдалынады.
Егер конструкциясының тіреуінде сыртқы ұштағыш муфта және разрядтауыштардың комплекті орнатылған болса, онда металл қабықтарының қаптамасы мен муфта разрядтауыштары жерге тұйықтау құрылғысына жалғануы тиіс.
424. Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбіл желістерінде шеткі, бекіткіш және жалғағыш муфталар жерге тұйықталады.
Алюминий қабықтары бар кәбілдерде толтырғыш құрылғылар желістерге оқшаулағыш ендірмелер арқылы, ал шеткі муфталардың корпустары кәбілдердің алюминий қабықтарынан оқшаулануы тиіс. Көрсетілген шарттар трансформаторларға тікелей енгізілген кәбіл желістеріне қолданылмайды.
Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбіл желістерге қапталған кәбілдерді қолдану кезінде кәбілдің қаптамасының әрбір шұңқырында муфтаның екі жағынан дәнекерленіп, жерге тұйықталуға тиіс.
425. Төмен қысымдағы маймен толтырылған кәбіл желістеріндегі темір құбыржолы барлық шұңқырда және шеттері бойынша жерге қосылуы және ал салынған кәбіл жайларында-жобада қарастырылған аралық нүктелерде және шеттері бойынша жерге тұйықталуға тиіс.
Темір құбыржолын тоттан қорғау үшін жерге тұйықтау осы қорғаудың талаптарына сай орындалуы тиіс және тоттануға қарсы жабынның электр кедергісін бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
426. Кәбіл желісін әуе желісіне өзгерту кезінде және ӘЖ тірегінде жерге тұйықталатын құрылғының болмауы жағдайында, кәбіл муфталарын егер кәбілдің екінші шетіндегі кәбіл муфтасы жерге тұйықтағыш құрылғымен жалғанған немесе кәбіл қабығын жерге тұйықтау кедергісі осы Қағидалардың 7-тарауының талаптарына сәйкес болса, кәбілдің металл қабығына жалғау арқылы жерге тұйықтауға болады.

7. Электр станциялары, қосалқы станциялар және тарату
құрылғыларының кәбіл шаруашылығына қойылатын арнайы талаптар

427. Осы Қағидалардың 426-432-тармақтарында келтірілген талаптар, 25 МВт қуаттағы жылу және су электр станцияларының кәбіл шаруашылықтарына және 220-500 кВ кернеудегі тарату құрылғылары мен қосалқы станцияларға, энергия жүйесінде маңызы зор тарату құрылғысына және қосалқы станцияларға қойылады.
428. Электр жалғауларының негізгі схемасы, жеке қажеттілік схемасы және жабдықты басқару және жабдықты құрастырудың оперативтік тогының схемасы және электр станциялары мен қосалқы станциялардың кәбіл шаруашылығының схемасы, кәбіл шаруашылығында немесе одан тыс жерде өрт болған жағдайда, электр станциясының біреуден жоғары блогының жұмысының істен шығуын болдырмайтындай, өзара резервті жалғанған тарату құрылғылары мен қосалқы станцияларының бір мезгілде істен шығуын, өртті сөндіру және анықтау жүйесінің жұмысының істен шығуын болдырмайтындай етіп жасалуы тиіс.
429. Электр станцияларында негізгі кәбіл ағымдарына технологиялық жабдықтан оқшауландырылған және кәбілдерге бөгде адамдардың кіруіне жол бермейтін кәбіл жайлары (қабаттар, туннелдер, шахталар және т.б.) қарастырылуы тиіс.
Электр станцияларында кәбілдердің бастарын орналастыру кезінде кәбіл желістерінің жолдары:
1) технологиялық жабдықтың қызатын беттерінен кәбілдердің қызуын болдырмау;
2) шаң жүйесінің сақтандырғыш құрылғылары арқылы шаң шығару (өртену мен жарылыс) кезінде кәбілдердің бүлінуінің алдын алу;
3) су тозаңды жою технологиялық туннелдерінде, химиялық сумен тазарту туннелдерінде және химиялық агрессивтік сұйықтығы бар құбыржолдары орналасқан жерлерде транзиттік кәбілдерді салуға тыйым салуға жол бермеуді есепке алуы.
430. Өзара резервтелген негізгі кәбіл желістері (күштік, оперативті ток, байланыс, басқару, дабыл, өртті сөндіру құралдары және т.б.) өрт кезінде өзара резервтелген кәбіл желістерінің бір мезгілде істен шығу мүмкіндігінің алдын алатындай етіп салынуы тиіс. Кәбіл шаруашылығының апаттың өршу қаупі жоғары аймағында кәбіл ағындары бірі бірінен оқшауланған топтарға бөлінеді. Кәбілдерді топтарға бөлу жергілікті жердің жағдайына қарай анықталады.
431. Бір энергия блогының деңгейінде 0,25 сағ. өртке төзімділік шегіндегі кәбіл жайын салуға рұқсат етіледі. Өрт көзі болып табылуы мүмкін технологиялық жабдық (майы бар бак, май станциялары және т.б.) осы жабдықта өрт болған жағдайда кәбілдің тұтану мүмкіндігін болдырмайтын 0,75 с. кем емес, өртке төзімділік шегіндегі қоршауы болуы тиіс.
Электр станциясының бір энергия блогының деңгейінде, кәбілдерді арнайы кәбіл жайларынан тыс салуға, оларды механикалық бүлінуден және шаң басудан, технологиялық жабдығын жөндеу кезіндегі ұшқыннан немесе жалыннан сенімді қорғанысы, кәбіл желістеріне қажетті қалыпты температураны және оларға қызмет көрсетудің ыңғайлы жағдайы жасалған жағдайда рұқсат етіледі.
5 м биіктікте орнатылған кәбілдерге қол жетімділікті қамтамасыз ету үшін арнайы алаңдар мен өту жолдары салынуы тиіс.
Бірлі-жарым және шағын кәбіл топтарына (20 дейін) алаңдар салынбайды, бірақ пайдалану жағдайында кәбілдерді жөндеу және жедел алмастыру мүмкіндігімен қамтамасыз етілуі тиіс.
Арнайы кәбіл жайларынан тыс бір энергия блогының деңгейінде кәбілдерді салу кезінде оларды әртүрлі жолдар бойынша өтетін жеке топтарға бөлінуі қамтамасыз етілуі тиіс.
432. Электр станцияларының әртүрлі энергия блоктарының кәбілдері орналастырылған кәбіл қабаттары мен туннелдер, басқарудың блокты қалқандарының астындағы кәбіл қабаттары мен туннелдерді қосқанда, блок бойынша бөлініп, басқа жайлардан, кәбіл қабаттарынан, туннелдерден, шахталардан, қораптардан және жанбайтын арақабырғалары бар каналдардан және 0,75 сағат кем емес өртке төзімді деңгейдегі аралық жабындылардан бөлектенуі тиіс.
Кәбілдерді қосымша ауыстыру және салу мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында арақабырға мен аралық жабындар арқылы кәбілдердің өтуі мүмкін аймақтарда 0,75 сағат өртке төзімділік деңгейіндегі жанбайтын арақабырға қарастырылуы тиіс.
Жылу электр станцияларының алшақ кәбіл жайларында 50 м кем емес аралықта орналастырылған апатты шығу жолдары қарастырылуы тиіс.
Электр станцияларының кәбіл шаруашылықтарын желістік кәбіл туннелдерінен және 0,75 сағат кем емес, өртке төзімділік деңгейіндегі жанбайтын ара қабырғалардың коллекторларынан бөлектеу қажет.
433. Жабық тарату құрылғыларының жайлары мен басқару қалқаны бар және ашық тарату құрылғыларын қорғау жайларына кәбілдердің кірген жерлерінде 0,75 сағат өртке төзімділік деңгейінде аралық қабырғалары болуы тиіс.
Электр станцияларын басқарудың блок қалқандарына кәбілдің кіретін жері 0,75 өртке төзімділік деңгейдегі арақабырғамен жабылуы тиіс.
Кәбіл шахталары кәбіл туннелдерінен, қабаттардан және басқа да кәбіл жайларынан 0,75 сағат кем емес, өртке төзімділік деңгейінде жанбайтын аралық қабырғалары болуы тиіс және жоғарысында және төменгі бөлігінде аралық жабыны болуы тиіс. Алшақ шахталар аражабындар арқылы өту кезінде, бірақ 20 м кем емес арақашықтықта, 0,75 сағат өртке төзімділік деңгейіндегі жанбайтын аралық қабырғалары бар отсектерге бөлінуі тиіс.
Өтпелі кәбіл шахталардың кіретін есігі болуы тиіс және сатылармен немесе арнайы құралмен жабдықталуы тиіс.

8. Кәбіл желістерін жерге төсеу

434. Кәбіл желістерін жерге төсеу кезінде кәбілдер траншеяларға салынуы тиіс және астында төсемесі мен үстінде тас, құрылыс қалдықтары және шлагы жоқ, жердің жіңішке қабатымен үйіндісі болуы тиіс.
Кәбілдің барлық ұзындығы 35 кВ кернеудегі және одан жоғары кернеуі қалыңдығы 50 мм кем емес темірбетон плиталарымен, 35 кВ төмен кернеуде – плиталармен немесе қарапайым құм кірпіштермен кәбіл трассасынан көлденең бір қабатқа, траншеяны жер қазатын механизммен қазу кезінде фрезаның ені 250 мм, сондай-ақ бір кәбілге – кәбіл трассасының бойын жабу арқылы механикалық бүлінуден қорғалуы тиіс. Силикат, қуыс немесе тесік кірпіштерді қолдануға болмайды.
1-1,2 м тереңдікке 20 кВ және одан төмен кәбілді (қалалық электр желілерінен басқа) төсеу кезінде механикалық бүлінуден қорғау қажет етілмейді.
1 кВ дейінгі кәбілдердің механикалық бүлінулер болуы мүмкін аймақтарда ғана қорғанысы болуы тиіс. Көшелердің асфальтті жабындары қазулар сирек жағдайда жүргізілетін орындар ретінде қарастырылады.
І санатты электр қабылдағыштарына қуаттандыратын 1 кВ жоғары желістерден басқа, 20 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін, траншеяларға екіден аспайтын кәбіл желісін салуға рұқсат етілмейді және кірпіштің орнына ҚР министрлігі және ведомстволары бекіткен техникалық талаптарға сай дабылдама пластмасса таспаларды пайдалануға болады. Дабыл ленталарды кәбіл желістерінің инженерлік коммуникациялармен қиылысатын жерлерге және қиылысатын коммуникациядан әрбір жағына 2 м арақашықтықтағы кәбілдік муфталардың астына салуға және тарату құрылғылары мен 5 м радиустағы қосалқы станцияларға желістің кіре берістеріне салуға болмайды.
Дабылдама таспасына кәбілдің астындағы траншеяға олардың беткі қабығынан 250 мм арақашықтықта салынуы тиіс. Траншеяға бір кәбілді салу үшін лента кәбілдің осі бойынша салынуы тиіс, кәбілдер көп болған жағдайда таспаның шеттері шеткі кәбілдерден 50 мм шығыңқы болуы тиіс. Траншеяның ені бойынша біреуден көп таспаларды салу кезінде - аралас таспалар ені 50 мм кем емес артық салынуы тиіс.
Дабылдама таспасын пайдалануда траншеяда кәбілдік жастықтармен кәбілдерді төсеуде топырақтың бірінші қабатымен кәбілге шашу және таспаны салу, сонымен қоса ұзындық бойымен таспаға топырақ қабатын шашу электр монтажды ұйымның өкілінің және электр желілерінің басшысының болуында жүргізілуі қажет.
435. Жоспарлы белгіден кәбіл желісін салу тереңдігі: 20 кВ дейінгі желісі үшін 0,7 м; 35 кВ үшін 1 м; көшелер мен алаңдардың қиылысуы жағдайында кернеуге қарамастан 1 м болуы тиіс.
Кәбілдік маймен толтырылған желістер мен 110-220 кВ пластмассалы оқшауламасы бар кәбіл желістерінің жоспарлы белгіден 1,5 м кем емес көму тереңдігі болуы тиіс. Тереңдікті 5 м дейінгі ұзындықтағы ғимаратқа желістің кіре берісіндегі аймақта және механикалық бүлінуден кәбілдерді қорғау жағдайында олардың жер асты құрылыстарымен қиылысу аймақтарында 0,5 м дейін азайтуға болады.
Айдалған жерлер бойынша 6-10 кВ кәбіл желістерін салу 1 м кем емес тереңдікте жүргізілуі тиіс және жол үстіндегі жерге егіс егуге болады.
436. Жерге төселген кәбілден құрылыс іргетасына дейінгі арақашықтық 0,6 м кем болмауы тиіс. Іргетастың астындағы жерге кәбілдерді төсеуге болмайды.
437. Кәбіл желістерін қатар төсеу кезінде кәбілдер арасындағы көлденең бойынша арақашықтығы:
1) 10 кВ дейінгі күштік кәбілдерінің, сондай-ақ олар мен басқа кәбілдердің арасы 100 мм;
2) 20-35 кВ кәбілдерінің арасындағы және олардың арасындағы және басқа да кәбілдер арасындағы арақашықтық 250 мм;
3) Әртүрлі ұйымдармен пайдаланатын кәбілдер арасындағы және күштік кәбілдер мен байланыс кәбілдерінің арасында 500 мм;
4) Май толтырылған кәбілдер және 110-220 кВ пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер арасында 500 мм; төмен қысымдағы май толтырылған кәбіл желістері бір-бірінен және басқа кәбілдерден көлденең қойылған темірбетон плиталармен бөлінеді, байланыс кәбіліне электр магниттік әсердің есебі жүргізіледі.
Бір фазалы май толтырылған кәбілдер және пластмассалы оқшауламасы бар кәбілдер ортасында қажет жағдайда жерге қосатын өткізгіші болатын үшбұрыштың басы бойынша тығыз салынады. Желістік өткізгіш қабілетін жақсарту және жылуды жақындатпау үшін, егер қысқа тұйықталу тогының шарты бойынша жерге қосатын өткізгішті пайдалану талап етілмейтін болса фазалардың арасындағы арақашықтығы 100 мм болатын көлденең жазықтыққа салынады.
Осы тармақтың 2 және 3-тармақшаларында көрсетілген арақашықтарды жергілікті жердің жағдайын ескере отырып, пайдаланушы ұйымдар өзара келісу арқылы 100 м дейін азайту, 10 кВ дейінгі күштік кәбілдері мен телефон байланысының тығыздалған, жоғарғы жиілікті жүйесінен басқа байланыс кәбілдерінің арасындағы арақашықтықты 250 мм дейін азайтуына болады, кәбілдің біреуінде (құбырларда төсеу, жанбайтын шымылдықты орнату және т.б.) ҚТ болу мүмкінін бұзылудан кәбілді қорғаныс шартарында жол беріледі.
Бақылау кәбілдерінің арасындағы арақашықтық нормаланбайды.
438. Көшет отырғызу аймағындағы кәбіл желістерін салу кезінде, кәбілден ағаш түбіріне дейінгі арақашықтық 2 м кем болмауы тиіс. Иелігіне жас көшеттер кіретін мекеменің келісімі бойынша бұл арақашықтықты қазу арқылы кәбілдерді құбырға салған жағдайда азайтуға болады.
Бұталар отырғызылған жасыл аймақ шегінде кәбілдерді төсеу кезінде көрсетілген шамаларды 0,75 м дейін азайтуға жол беріледі.
439. Қатар салу кезінде көлденең бойынша 35 кВ дейінгі кернеудегі кәбіл желістерінен, май толтырылған кәбілдер және пластмассалы оқшауламасы бар кәбіл желістерінен құбыржолдарына, су құбырына, канализация және дренажға дейінгі арақашықтық 1 м кем болмауы тиіс; төменгі (0,0049 МП1), орта (0,294 МП1) және жоғары (0,294 астам 0,588 дейін МП1) - 1 м; жоғары қысымдағы газ құбырларына дейінгі арақашықтық - 1 м; жоғары қысымдағы газ құбырына (0,588 астам 1,176 дейін МП1) дейінгі арақашықтық 2 м; жылу құбырына дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 439-тармағына сәйкес қабылданады.
Тығыз жағдайда 35 кВ дейінгі кәбіл желістері үшін аталған арақашықтықтарды жанғыш сұйықтығы және газы бар құбырларға дейінгі арақашықтықты қоспағанда, кәбілдерді арнайы қорғамай 0,5 м дейін, кәбілдерді құбырларға салуда 0,25 м дейін азайтуға болады.
Май толтырылған кәбілдер және пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер үшін 50 м аспайтын жанасу аймағында арақашықтықты жанғыш сұйықтығы және газы бар құбырларға дейінгі арақашықтықты қоспағанда, май толтырылған кәбілдер және 110-220 кВ пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер және механикалық бүлінуді болдырмайтын қорғау қабырғасының құбыржолының арасында құрылғының болуы жағдайында – 0,5 м дейін азайтуға болады. Кәбілдерді құбыржолдарының астына және үстіне параллель төсеуге жол берілмейді.
440. Кәбіл желісін жылу құбырымен қатар төсеу кезінде кәбіл мен жылу каналының қабырғасының арасындағы арақашықтық 2 м-ден кем болмауы немесе жылу құбыры кәбілмен кез-келген жерде жанасу жағдайында жылу құбырының, қосымша жердің қызуы мен жылу құбыры кәбіл жүретін жерлерде жылдың кез-келген мерзімінде 10 кВ және 5 ⁰С дейінгі кәбіл желістері үшін 10 ⁰С және 20-220 кВ желістер үшін 5 ⁰С астырмайтын жылу оқшауламасы болуы тиіс.
441. Кәбіл желістерін теміржол кәбілдерімен қатар салу кезінде, кәбілдер жолдың темір жол қарауына алынған аймақтан тыс салынады. Кәбілдерді темір жол қарауына алынған жерлер деңгейінде салу тек Жол қатынасы министрлігінің ұйымдарының келісімі бойынша салынады және кәбілден темір жол жолының осіне дейінгі арақашықтық 3,25 м астам емес, ал электрмен жүретін жолдарға – 10,75 м астам емес. Тарылу шарттарында көрсетілген арақашықтықтарының азаюына жол беріледі, бұл ретте кәбілдер барлық учаскеде блокқа немесе құбырларға салынуы қажет.
Электрлендірілген жолдарда тұрақты токтағы блоктар мен құбырлар оқшауландырылған (асбестцементті, гудронмен немесе битуммен сіңдірілген және т.б.) тиіс.
442. Кәбіл желістерін трамвай жолымен қатар салу кезінде, кәбілден трамвай жолының осіне дейінгі арақашықтық 2,75 м кем болмауы тиіс. Тығыз жағдайда бұл арақашықтықты азайтуға осы Қағидалардың 440-тармағында көрсетілген оқшаулағыш құбырларға және блоктарға салынатын жағдайда рұқсат етіледі.
443. Кәбіл желістерін І және ІІ категориядағы автокөлік жолдарымен қатар салу кезінде, кәбілдер кюветтің сыртқы жағынан 1 м арақашықтықта немесе бордюр тасынан 1,5 м арақашықтыққа салуға рұқсат етіледі. Бұл арақашықтықтарды азайтуға, әр жағдайда тиісті жол басқармаларының келісімі бойынша рұқсат етіледі.
444. Кәбіл желістерін 110 кВ және одан жоғары ӘЖ қатар салу кезінде кәбілден шеткі сым арқылы өтетін вертикальды жазықтыққа дейінгі арақашықтық 10 м кем болмауы тиіс.
Кәбіл желістерінен ӘЖ жерге қосылған және жерге қосатын бөліктеріне дейінгі арақашықтық 35 кВ дейінгі кернеуде 5 м аспауы, 110 кВ 10, 110 кВ одан жоғары кернеуде 10 м болуы тиіс. Тығыз жағдайда кәбіл желістерінен 1 кВ жоғары ӘЖ жер астындағы бөліктері мен жекелеген тіректерінің жерге қосқыштарына дейінгі арақашықтық 2 м аспауы тиіс.
Кәбіл желістерінен 1 кВ ӘЖ тіректеріне дейінгі арақашықтық 1 м кем болмауы, ал кәбілді оқшаулағыш құбырлардағы жанасу аймақтарында - 0,5 м болуы тиіс.
Электр станциялары мен қосалқы станциялардың аумақтарында тығыз жағдайда, егер кәбіл желістерін әуе байланыстарының және 1 кВ жоғары ӘЖ тіректерінің жер асты бөліктерінен, егер осы тіректердің жерге тұйықтау бөліктері қосалқы станцияның жеге қосылған контурына жалғанған болса, 0,5 м арақашықтыққа салуға рұқсат етіледі.
445. Басқа кәбілдердің қиылысу жағдайында олар жердің қабатының 0,5 м қалыңдығымен бөлінуі тиіс, бұл арақашықтықты тығыз жағдайларда 35 кВ дейінгі кәбілдерді, оң барлық қиылысу аймағында кәбілдерді 1 м әр жағын плиталармен немесе бетон құбырлармен немесе сондай материалдармен бөлінген жағдайында 0,15 м дейін азайтуға болады.
446. Кәбіл желістері құбыржолдарымен, оның ішінде мұнай және газ құбырларымен қиылысу кезінде, кәбілдер мен құбырлардың арасындағы арақашықтық 0,5 м кем болмауы тиіс. Құбырларда әр жағынан 2 м-ден кем емес қиылысу учаскесін кәбілдерін төсеу шарттарында бұл арақашықтықты 0,25 м дейін азайтуға болады.
Май толтырылған кәбілдер және пластмасса оқшауламасы бар кәбілдердің құбыржолдарымен қиылысу кезінде олардың арасындағы арақашықтық 1 м кем болмауы тиіс. Тығыз жағдайларда бұл арақашықтықты, егер кәбілдер қақпағы бар темірбетон лотоктар мен құбырларға салынған жағдайда 0,25 м деп алуға болады.
447. Кәбіл желістері 35 кВ дейінгі жылу құбырымен қиылысу кезінде кәбілдер мен жылу құбырының аражабындарының арасындағы арақашықтық 0,5 м кем болмауы тиіс, ал тығыз жағдайда – 0,25 м кем болмауы тиіс. Бұл ретте жер температурасы жаздың ең жоғарғы температурасына қарасты және 15 ⁰С қыстың ең төмен температурасына қарасты 10 ⁰С астам емес артуы болмауы үшін жылу өткізгіші қиылысу учаскесі шеткі кәбілдердің әр жағына 2 м оқшауламаны қосу қажет.
Аталған талаптар орындалмайтын жағдайларда, келесі шаралардың бірі орындалуы тиіс:
1) кәбілдерді 0,7 м орнына, 0,5 м дейін тереңдету;
2) жоғары қималы кәбіл ендірмесін қолдану;
3) кәбілдерді құбыр жолдарының астына 0,5 кем арақашықтықта салу және құбырлар кәбілдерді ауыстыру жер жұмыстарының өндірусіз жүргізілетіндей етіп салынуы тиіс.
Май толтырылған кәбілдер пластмасса оқшауламасы бар кәбілдер жылу құбырларымен қиылысқан кезде кәбілдер мен құбыр жабыны арасындағы қашықтық кемінде 1 м болуы керек, ал одан аз болған жағдайда кемінде 0,5 м. Бұл ретте жер температурасы жылдың кез келген мерзімінде 5 ⁰С астам емес артуы болмауы үшін, жылу өткізгіші қиылысу учаскесі шеткі кәбілдердің әр жағына 3 м-ден қосуы оқшауламасы болуы қажет.
448. Кәбіл желістері теміржол және автокөлік жолдарымен қиылысу кезінде, кәбілдер, темір жол полотносынан 1 м кем емес тереңдіктегі және су ағызатын орлардың түбінен 0,5 м теміржол мақсатына алынған жердің аймағының бүкіл ені бойынша туннелдерге, блоктарға немесе құбырларға салынады. Егер темір жол мақсатындағы аймақ жоқ болса, онда салудың аталған шарттары тек жолдың жабындысының екі жағы бойынша 2 м плюс қиылысу аймағында орындалуы тиіс.
Кәбіл желістері темір жолдың электрлендірілген және электрлендіруге жататын блоктары мен құбырлары оқшауландырылуы тиіс. Қиылысу орны стрелкадан, айқастырмадан және кәбілдерді рельстерге жалғау орнынан 13 м арақашықтықта болуы тиіс. Кәбілдердің электрлендірілген рельстік көлік жолдарымен қиылысуы жол осіне 75-90⁰ бұрышпен жүргізілуі тиіс.
Блоктар мен құбырлардың ұшы 330 мм тереңдікте су өткізбейтін (мыжылған) саз жағылған кендірмен өрілген сыммен батырылуы тиіс.
Көлік аз жүретін өнеркәсіптік мақсаттағы тұйық жолдармен және арнайы жолдармен қиылысында кәбілдер тікелей жерге көміледі.
Кәбіл желістерінің трассалары жаңадан салынып жатқан электрлендірілмеген теміржол және автокөлік жолдарымен қиылысу кезінде қолданыстағы кәбіл желістерін қайта салу қажет етілмейді. Қиылысқан жерлерде кәбілдерді жөндеу қажет болғанда пайдаланылатын шеттері тығыз бітелген резервтік құбырлар немесе блоктар болуы тиіс.
Кәбіл желістерін әуе желістеріне ауыстыру кезінде кәбіл топырақ үйіндісінен немесе темір жол төсемінің шетінен 3,5 м кем емес арақашықтықтағы бетке шығарылуы тиіс.
449. Трамвай жолдарымен кәбіл желістерінің қиылысу жағдайында кәбілдер оқшауландырылған блоктар немесе құбырларға салынуы тиіс. Қиылысу орны стрелкадан, айқастырмадан және кәбілдерді рельстерге жалғау орнынан 3 м арақашықтықта орындалуы тиіс.
450. Кәбіл желістері автокөліктердің аулаға, тұраққа кіру жолдарымен қиылысуы кезінде кәбілдер құбырларға салынуы тиіс. Кәбілдер осындай тәсілмен орлар мен көлшіктермен қиылысу аймағында қорғалуы тиіс.
Кәбіл желістерінде кәбіл муфталарын орнату кезінде кәбіл муфтасының корпусының және жақын жердегі кәбілдің арақашықтығы 250 мм кем болмауы тиіс.
Биік еңіс трассаларда кәбіл муфталарын орнату кезінде олардың астында көлденең алаңдар болуы тиіс.
Кәбіл желісінде муфталардың бүлінуі жағдайында оларды қайта монтаждау мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін муфталардың екі жағын артық салу керек.
451. Кәбіл желісінің жолында қауіпті кезбе токтың болуы жағдайында:
1) Қауіпті аймақтардан өту үшін кәбіл желісінің жолын өзгерту қажет.
2) Жолды өзгерту мүмкін болмаған жағдайда: кезбе токтардың деңгейін барынша төмендету бойынша шараларды қарастыру; тоттануға қарсы төзімділігі жоғары кәбілдерді қолдану; электрмен тоттану әсерінен кәбілдерді қорғауды жүзеге асыру қажет.
Агрессивті топыраққа және шекті шамадан тыс кезбе токтың болуы мүмкін аймақтарға кәбілдерді салу кезінде катодтық полярлау (электр дренаждарды, қорғаушыны, катодты қорғаныс) қолданылуы тиіс. Басқа да электр дренаж құрылғыларын қосудың әдістері бойынша сору учаскесінің потенциалдар айырмасының нормасын сақтау.
Тоттанудан кәбіл желістерін қорғау қажеттілігі электр өлшемдері мен топырақтың үлгілерінің химиялық талдауларының жиынтық нәтижелері бойынша анықталуы тиіс. Кәбілдерді тоттанудан қорғау аралас жер асты құрылыстарының жұмысына қауіпті жағдай тудырмауы тиіс. Тоттанудан қорғау бойынша жобадағы жоспарланған шаралар жаңа кәбіл желісін іске қоспас бұрын жүзеге асырылуы тиіс. Жерде кезбе токтың болуы жағдайында кәбіл желістерінде қауіпті аймақтарды анықтауға мүмкіндік беретін бақылау орындарының орналастырылуы тиіс, ол қорғау құралдарын ары қарай тиімді таңдауға және орналастыруға қажет.
Кәбіл желістерінде потенциалдарды бақылау үшін кәбілдердің трансформатор қосалқы станцияларына, тарату орындарына және т.б. шығатын жерлерін пайдалану керек.

9. Кәбіл блоктарына, құбырларда және темірбетон
тартпасына кәбіл желістерін төсеу

452. Кәбіл блоктарын дайындау үшін, кәбілдерді құбырларға салу үшін темір, шойын, асбест-цементті, бетон, керамика және соған ұқсас құбырлар қолданылады. Блоктар мен құбырларға материалды таңдауда жер асты суларының деңгейі мен олардың агрессивтілігі, кезбе токтарының бар-жоғы ескеріледі.
Төмен қысымды маймен толтырылған бір фазалы кәбілдер, пластмассалы оқшауламасы бар бір фазалы кәбілдерді тек асбест-цементті және магнитті емес материалдардан жасалған құбырларға салған дұрыс және әрбір фаза жеке құбырға салынады.
453. Блоктардағы каналдардың шекті саны, олардың арасындағы арақашықтық және көлемі осы Қағидалардың 46-тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
454. Әрбір кәбіл блогының 15 % дейін резервтік каналы, біреуден аспайтын каналы болуы тиіс.
455. Жерге көмілген кәбіл блоктары мен құбырлардың тереңдігі жергілікті жердің жағдайы бойынша анықталуы тиіс, бірақ осы Қағидалардың 434-тармағында келтірілген арақашықтықтан кем болмауы тиіс. Жабық аумақтарда және өндірістік жайлардың едендеріне төселген кәбіл блоктары мен құбырлардың көму тереңдігі нормаланбайды.
456. Кәбіл блоктары шұңқыр тұсына 0,2 % кем емес еңіс болуы тиіс. Осындай еңісті кәбілдерге арналған құбырды салуда да сақтаған жөн.
457. Кәбіл желістеріне арналған құбырды тікелей жерге төсеу кезінде құбырлар арасындағы және олардың арасындағы және басқа кәбілдермен арасындағы аз арақашықтық құбырсыз салынған кәбілдерге алынған шамада анықталуы тиіс.
Жайдың еденіне кәбіл желістерін құбырмен салу кезінде олардың арасындағы арақашықтық жерге салатын арақашықтыққа тең деп алынады.
458. Блоктарға салынған кәбіл желістерінің жолдарының бағыты өзгеретін жерлерде және кәбілдер мен кәбіл блоктарының жерге ауысатын жерлерінде кәбілді тартуға және оларды блоктан шығаруға ыңғайлы кәбіл құдығы болуы тиіс. Бұндай құдықтар кәбілдердің шекті ауырлығымен анықталатын бір бірінен алшақ жолдың тік сызықты аймақтарында да жабдықталуы тиіс. Кәбіл саны 10 дейін және кернеу 35 кВ аспайтын жағдайда кәбілдерді блоктан жерге кәбіл құдықтарынсыз ауыстыруға болады. Кәбілдердің блоктан шығу тұстары су өткізбейтін материалдармен бітелуі тиіс.
459. Блоктардан және құбырлардан ғимарат, туннель, өжірелерге кәбіл желістерін ауыстыру келесі тәсілдердің бірімен жүргізілуі тиіс:
оларға тікелей блок және құбырды кіргізу, ғимарат ішіне құдық салу немесе сыртқы қабырғаға камера салу арқылы.
Құбырлар арқылы ғимаратқа, туннелге майда жануарлардың кіру мүмкіндігін болдырмайтын шаралар қарастырылуы қажет.
460. Кәбіл блоктарының каналдары, құбырлар, олардың шыға берісі және олардың жалғанымдары созу кезінде кәбілдердің қабықтары механикалық бүлінбеуі үшін, беттері өңделіп тазартылуы тиіс. Блоктардан кәбілдердің кәбіл жайларына және камераларға шыға берісінде үйкелуден және жарылудан кәбіл қабықшаларын қорғайтын шаралар (иілімді төсемді қолдану, бүгіліс қажетті радиусын сақтау және т.б.) қарастырылуы тиіс.
461. Жер асты суларының жоғары деңгейінде АТҚ аумағында кәбілдерді төсеудің жер бетінде қолданылатын тәсілдері (науа, қораптарда) қолданылады. Жер бетіндегі лотоктар мен оларды жабатын плиталар темірбетоннан жасалуы тиіс. Лотоктар арнайы бетон подсадкаларға жаңбыр суының ағуына кедергі келтірмейтіндей жоспарлы жолдан 0,2 % кем емес еңіс орнатылуы тиіс. Жаңбыр суының ағуын қамтамасыз ететін науалардың түбінде қуыс болған жағдайда еңкіш жасау қажет етілмейді.
Кәбілдерді төсеуге кәбіл науаларын пайдалану кезінде АТҚ аумағы бойынша көлік жүретін жол және жөндеу және пайдалану жұмыстарын орындауға қажетті машиналар мен жабдықтарға кіретін жол қарастырылуы тиіс. Бұл мақсат үшін тартпаларды бір деңгейде тұруын сақтай отырып, өтетін көлік жүктемесін ескергенде темірбетон плиталардың көмегімен науалар арқылы өту жолдары жасалуы тиіс. Кәбіл тартпаларын пайдалану кезінде науадан төмен тұрған каналдар мен траншеяларға, құбырларға және жолдың астына кәбілді төсеуге болмайды.
Кәбілдердің науадан басқару және қорғау шкафтарына кіруін жерге көмілмеген құбырларда орындалуы тиіс. АТҚ бір ұяшығының деңгейінде кәбіл мойнағын траншеяға салуға болады және бұл жағдайда оларды басқару және релелік қорғау шкафтарына кіргізу кезінде кәбілдерді қорғау құбырларын пайдалануға ұсынылмайды. Механикалық зақымданудан кәбілдерді қорғау басқа тәсілдермен (түпкірді, швеллерді қолданумен) орындалуы тиіс.

10. Кәбіл құрылыстарында кәбіл желістерін төсеу

462. Кәбіл құрылыстарының барлық түрлері жобамен қарастырылған кәбілдің көлемінің 15 % өлшемінде кәбілдерді қосымша төсеу мүмкіндігін (монтаждау үдерісінде кәбілдерді ауыстыру, келесі пайдалануда қосымша төсеніш және т.б.) ескере отырып орындалады.
463. Кәбіл қабаттары, туннелдері, галереялар, эстакадалар бойынша және шахталар, басқа бөлмелер мен қатарлас кәбіл жайларынан, 0,75 с кем емес өртке төзімді деңгейдегі жанбайтын аралық қабырғалары мен аралық жабындардан бөлектенуі тиіс. Осындай аралық қабырғалармен алшақ туннелдер күштік және бақылау кәбілдері және маймен толтырылған кәбілдер мен пластмасса оқшаулығы бар кәбілдер болған жағдайда 150 м кем емес, ұзындықтағы отсектерге бөлінуі тиіс. Қосарлы еденнің әрбір отсегінің ауданы 600 м² кем болмауы тиіс.
Кәбіл 0,75 с. өртке төзімділік деңгейіндегі аралық қабырғаларда және кәбіл жайларындағы есіктері осы Қағидалардың 426-тармағында аталған электр қондырғыларында 0,75 с өртке төзімділік шегінде және 0,6 с қалған электр қондырғыларында болуы тиіс.
Кәбіл жайларынан шығу сырттан немесе Г және Д категориясының өндірістері бар жайлардан қарастырылуы тиіс.
Кәбіл құрылыстарынан шығатын есіктің саны мен орналасуы жергілікті жердің жағдайын ескере отырып анықталуы тиіс, бірақ олар екіден кем болмауы тиіс. Кәбіл құрылыстар ұзындығы 25 м болған жағдайда бір шығатын есігі болуы тиіс.
Кәбіл құрылыстарының есіктері мықты бітелген өздігінен жабылатындай болуы тиіс. Кәбіл құрылыстарының шығатын есіктері сырттан ашылатын және кәбіл жайынан кілтсіз ашылатын болуы тиіс, ал отсектер арасындағы есіктер жақын шығатын жердің бағыты бойынша ашылуы және оларды жабық күйінде ұстап тұратын құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
Көпірлері бар өтпелі кәбіл эстакадаларының сатылары бар кіретін орны болуы тиіс. Кіре берістің арасындағы арақашықтық 150 м-ден кем болмауы тиіс. Эстакаданың шетінен кіре беріске дейінгі арақашықтық 25 м-ден аспауы тиіс.
Кәбілдік көрмелер 0,75 сағат өртке төзімділік шегінде өртке қарсы жанбайтын бөгеттері бар бөліктерге бөлінуі тиіс. Бөліктердің ұзындығы 35 кВ-ке дейін кәбіл салынған кезде 150 м-ден аспауы және пластмассалық оқшаулағышы бар кәбілде, май толтырылған кәбілдер салынған кезде 120 м-ден аспауы тиіс. Жартылай жабық сыртқы кәбілдік көрмелерге берілген талаптар таралмайды.
464. Туннелдер мен каналдарда оларға технологиялық су мен майдың түсуінің алдын алу бойынша шаралар қолданылуы және жер асты және жаңбыр суының ағып кетуіне жағдай жасалуы тиіс. Олардағы еденнің су қоймасына қарай еңісі немесе су канализациясы 0,5 % еңісі болуы тиіс. Туннелдің бірінен екіншісіне өту жолы 15 ^оС аспайтын көтеру бұрышы бар пандус арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Туннелдердің бөліктерінің арасындағы саты салуға болмайды.
Жайлардан тыс және жер асты суларының деңгейінен жоғары салынатын кәбіл каналдарында қиыршықталған тас немесе құмнан үйілген қалыңдығы 10-15 см дренаждайтын үйінді болуы тиіс.
Туннелдерде дренажды механизмдерді пайдалану қарастырылған және оларды судың деңгейіне қарай автоматты қосуға болады. Іске қосу аппараттары мен электр қорғалтқыштары олар өте ылғал жерлерде жұмыс істей алатындай болуы тиіс.
Өтпелі типтегі эстакадалар мен галереялардың бір белгіден екіншісіне өту жолдарында 15 ^оС еңісті пандус орнатылуы тиіс. 1:1 еңісті сатыны орнатуға болады.
465. Тарату құрылғылары мен жайларда кәбіл каналдары мен қосарлы едендер алмалы-салмалы жанбайтын плиталармен жабылуы тиіс. Электр машиналарында және соған ұқсас жайларда каналдар кедір-бұдырлы темірмен, ал паркетті-ағаш еденді басқару щиттары бар жайларда каналдар мен қосарлы едендер онымен жүретін жабдықтарға кедергі келмейтін етіп жабылуы тиіс.
466. Ғимараттың сыртындағы кәбіл каналдары алмалы-салмалы плиталардың сыртынан қалыңдығы 0,3 м құммен көмілуі тиіс. Қоршалған аумақтарда кәбіл каналдарының үстіндегі алмалы-салмалы плиталардың үстін топырақпен көмудің қажеті жоқ. Қолмен ашылатын арқалық плиталардың салмағы 70 кг аспауы тиіс. Плиталар көтеретін құралмен жабдықталуы тиіс.
467. Балқытылған металл, ыстық сұйықтар немесе кәбілдің қабығы бүлдіретін басқа да заттардың төгілуі мүмкін аймақтарда каналдарды салуға болмайды.
Аталған аймақтарға коллекторлардағы және туннельдерге люк салуға болмайды.
468. Ғимараттан тыс жер асты туннельдері жабынының үсті 0,5 м қалыңдықта құм қабатымен жабылуы тиіс.
469. Кәбілдер мен жылу құбырларын бірге салу кезінде, жайларда кәбіл орнатылған жерде жылу құбырының ауаны қыздыруы кез келген мерзімде 5 ⁰С аспауы тиіс, ол үшін құбырларға жылуды оқшаулағыш пен желдеткіш орнатылуы тиіс.
470. Кәбіл жайларында кәбілдер тұтас ұзындықта салынады, ал кәбілдерді жайларда келесі талаптарға сай орналастыру қарастырылады:
1) Бақылау кәбілдері және байланыс кәбілдері тек қуат кәбілдерінің астына орнатылуы тиіс; оларды аралық қабырғамен ажыратады.
2) Бақылау кәбілдерін 1 кВ қуат кәбілдерімен қатар салуға болады.
3) 1 кВ-қа дейін күш беретін кәбілдер 1 кВ-тан жоғары кәбілдердің үстіне салынады; бұл жағдайда оларды қалқамен бөліп қояды.
4) Әртүрлі топтағы кәбілдер, 1 кВ-тан жоғары трансформаторлардың, генераторлардың резервтегі кәбілдері мен жұмысшы кәбілдер және сол сияқты 1 категориялық электр қабылдағышпен қуаттанатын тағы да сол сияқтылар әртүрлі горизонталды деңгейлерде салынады және оларды қалқалармен бөліп қояды.
5) 1), 3), 4) пункттерде көрсетілген және осы пунктте көрсетілген бөлгіш қалқалар отқа төзімділігі 0,25 сек-тан кем болмайтындай отқа жанбайтын болуы тиіс.
Әуе-механикалық көбікті және бытыраңқы су қолданылатын автоматты өрт сөндіргішті қолданғанда 1), 3), 4) және осы пункте көрсетілген қалқаларды орнатпауға болады.
Сыртқы кәбіл эстакадаларында және сыртқы жабық кәбіл галереяларда осы тармақтың 1), 3) және 4) тармақшаларында көрсетілген қалқаларды орнату міндетті емес. Сонда өзара сақтаулы күш беретін кәбілдер торабы (1 санаттағы ерекше топқа жататын электр қабылдағыштардың торабын қоспағанда) арақашықтығы 600 мм-ден кем болмайтын қашықтықта салынады және аралық конструкцияның (арқалық, ферма) екі жағынан эстакадаларға орналастырылады; галереяларда жүретін жолдан бастап жан-жағына орнатады.
471. Май толтырылған кәбілдер мен пластмасса қорғанысы бар кәбілдер жекелеген кәбіл құрылыстарына салынады. Оларды өзге кәбілдермен бірге салуға болады; ол жағдайда май толтырылған кәбілдер мен пластмасса қорғанысы бар кәбілдер кәбіл құрылысының төменгі жағына орнатылады және басқа кәбілдерден өртке беріктігі 0,75 сек-тан кем емес көлденең қалқа арқылы бөлініп қойылады. Дәл осындай қалқалармен маймен толтырылған кәбілдер және пластмасса қорғаны бар кәбілдер де бөлінеді.
472. Кәбілді құрылыстарда автоматты стационарлық құралдар мен өрт сөндіру құралдарының көлемі және қолданылуы белгіленген тәртіп бойынша бекітілген ведомстволық құжаттар негізінде анықталуы тиіс.
Тікелей кіре беріске жақын жерге, люктер мен желдеткіш шахталарға (25 м-дей радиуста) өрт сөндіру краны орнатылуы тиіс. Эстакадалар мен галереяларға арналған өрт сөндіру гидранттары белгілі бір есеппен орнатылуы тиіс, яғни, эстакада мен галерея трассасы осінің кез келген нүктесінен жақын жердегі гидрант арақашықтығы 100 м-ден аспауы тиіс.
473. Кәбіл құрылыстарында бақылау кәбілдерін және қимасы 25 мм² немесе одан да жоғары күш беретін кәбілдерді (қорғасынмен қапталған берік кәбілдерді қоспағанда) кәбіл конструкциясы бойынша орындайды.
Сауыттанбаған бақылау кәбілдер, сауыттанбаған қорғасын қабықты күш беретін кәбілдер және қимасы 16 мм² және одан төмен орындалған сауытталмаған күш беретін кәбілдердің барлық түрлері тартпаларға немесе қалқаларға (тұтас немесе тұтас емес) салынады.
Егер тереңдігі 0,9 м-ден аспайтын болса, канал түбіне кәбіл жүргізуге болады; онда 1 кВ-тан жоғары күш беретін кәбілдер мен бақылау кәбілдер тобы арасындағы арақашықтық 100 м-ден кем болмауы тиіс немесе бұл кәбіл топтары жанбайтын, отқа беріктігі сағатына 0,25-тен кем болмайтын қалқалармен қоршалуы тиіс.
Жекелеген кәбілдердің арақашықтығы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 124-кестесінде көрсетілген.
Кәбіл құрылыстарында өткелдердің биіктігі, ені және конструкция мен кәбілдердің арасындағы қашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 124-кестесінде келтірілген арақашықтықтан кем болмауы тиіс. Кестеде берілген арақашықтықпен салыстырғанда өткелдерді 800 мм-ге дейін тарылтуға немесе 1,0 м ұзындыққа биіктікті 1,5 м-ге төмендетуге рұқсат етіледі, соған сәйкес вертикал кәбілдердің арақашықтығын конструкция біржақты немесе екіжақты орналасқан жағдайда кемітуге болады.
474. Бақылау кәбілдерін тартпаларға бір буда етіп салуға болады және металл қораптарға көп қабаттап салу үшін мына шарттарды қадағалау керек:
1) кәбіл будаларының сыртқы диаметрі 100 мм-ден аспауы тиіс;
2) бір қораптағы қабаттар биіктігі 150 мм-ден аспауы тиіс;
3) будаларға және көп қабаттарға қабығы бір типті кәбілдер ғана салынады;
4) будадағы, қораптағы көп қабатты кәбілдерде, тартпадағы буда кәбілдерде бекіту құрылғысының және өз салмағының ықпалымен кәбіл қабықтарында деформация болмайтындай етіп бекіту керек;
5) өртке қауіпсіз болу мақсатында қораптар ішінде оттан қорғайтын белдік орнатылуы тиіс: вертикал учаскелерде – 20 м-дей қашықтықта, сонымен бірге кіре берісте жамылғы арқылы; көлденең учаскелерде – қоршаулар арқылы өтетін өткелдерде;
6) кәбіл трассасының әрбір бағытында жалпы қорап сыйымдылығының 15 %-нан кем болмайтын сыйымдылықта қор болуы қарастырылуы тиіс.
Күш беретін кәбілдерді будалап немесе қабаттап салуға болмайды.
475. Жер асты коммуникациясымен толықтырылған орындарда Қағидалардың 5-қосымшасының 124-кестесінде қарастырылғанмен салыстырғанда биіктігі азайтылған, бірақ 1,5 м-ден кем болмайтын жартылай өткелді туннелдер жүргізуге болады, онда да мына талаптарды орындаған жағдайда: кәбіл торабының қысымы 10 кВ-тан аспауы тиіс; туннель ұзындығы 100 м-ден аспауы керек; қалған қашықтықтар кестедегі 5-қосымшаға сәйкес болу керек; туннель соңында шығатын есік немесе люк болуы тиіс.
476. Төмен қысымдағы май толтырылған кәбілдер, пластмасса қорғанысы бар кәбіл тораптары металл конструкцияларға кәбіл айналасына тұйық магнитті контур түзілуін болдырмайтындай етіп бекіту керек; бекітілген орындар арақашықтығы 1 м-ден аспауы тиіс.
Жоғары қысымды май толтырылған кәбілдердің болат құбырлары тіректерге орнатылады немесе алқаларға асып қойылады; тіректердің немесе алқалардың арақашықтығы торап жобасымен анықталады. Сонымен қатар құбырлар пайдалану барысында температуралық деформация болмас үшін қозғалмайтын тіректерге бекітіледі.
Құбырдан тірекке түсетін салмақ тірек іргетасын бұзатындай немесе ауысушылыққа әкелмеуі тиіс. Көрсетілген тіректердің саны және орналасқан орны жобамен анықталады.
Жоғары қуатты тораптардағы тармақталған құрылғының бекітпелері мен механикалық тіректері тармақталған құбырдың тербелуін болдырмауы тиіс, олардың айналасына тұйық магниттік контур түзілуін болдырмау керек, ал бекітілген орындарда немесе тірекке түйіскен жерлерде қорғаныс төсемдері болу керек.
477. Кәбіл құдықтарының тереңдігі 1,8 м-ден кем болмау керек; камера биіктігі нормаланбайды. Байланыстыратын тоқтатқыш және жартылай тоқтатқыш муфталарға арналған кәбіл құдықтарының көлемі муфтаға қазбай монтаж жасауға болатындай болу керек.
Су асты өткелдеріндегі жағалау құдықтарының көлемі резервтегі кәбілдерді және қуаттандыратын аппараттарды орналастыруға болатындай болуы тиіс.
Құдық еденінде топырақ суын және жауын суын жинайтын шағын шұңқыр орнатылуы тиіс; сонымен бірге осы Қағидалардың 463-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес су шығаратын құрылғы қарастырылуы тиіс.
Кәбіл құдықтары металл баспалдақтармен жабдықталуы тиіс.
Кәбіл құдықтарында кәбілдер мен байланыстырғыш муфталар конструкцияда, тартпаларда және қоршауларда орнатылуы тиіс.
478. Кәбіл құдықтары мен туннелдердегі люктердің диаметрі 650 мм-ден кем болмайды және екі металл қақпақпен жабылуы керек, оның астынғысы құлыппен жабылуға арналады және туннель жағынан кілтсіз ашылады. Қақпақтардың ашуға арналған қондырғысы болу керек. Бөлме ішінде екінші қақпақты қолданбаса да болады.
479. Туннелдердегі, кәбіл этаждары мен каналдарындағы қуаттылығы 6-35 кВ күш беретін кәбілдердің байланыстырғыш муфталарында электр тесіп өткенде пайда болатын жарылыстар мен өртті жоюға арналған арнайы қорғаныс қап болу керек.
480. Жоғары қысымды май толтырылған кәбіл тораптары ұшындағы муфталар жайлы температуралы бөлмелерде орналасуы тиіс немесе температура +5 ^оС-ден төмендегенде автоматты қыздырғыш қондырғымен жабдықталуы тиіс.
481. Май толтырылған кәбілдерді, пластмасса қорғанысы бар кәбілдерді галереяға жүргізерде галереяның жылылығы талаптағы техникалық шарттарға сәйкес болу керек.
Жоғары қысымды тораптардағы май сіңіретін агрегаттар бөлмелерінде табиғи желдеткіш болуы тиіс. Жер асты қуаттандырғыш пункттерді кәбіл құдықтарымен бірге қолдануға болады, ол жағдайда осы Қағидалардың 476-шы пунктіне сәйкес құдықтарға су шығаратын құрылғы орнату керек.
482. Байланыстырғыш муфталарға арналған эстакадалар, құдықтар, каналдар мен камералардан басқа кәбіл құрылысы табиғи немесе жасанды желдеткіштермен жабдықталуы тиіс және де әрбір бөлекжай желдеткіші дербес болуы тиіс.
Кәбіл құрылысы желдеткішінің есебі келіп түсетін және шығып кететін ауа арасындағы температураның құлауы 10 ^оС аспауына байланысты анықталады. Сонда туннель тарылғанда, бұрылыстарды, айналмаларда ыстық ауа қапшық тәрізді жиналмайды.
Желдеткіш құрылғылар от тұтанып кеткен жағдайда ауаның келуін тоқтату үшін, сонымен бірге қыс мезгілдерінде туннелдің қатып қалуының алдын алу мақсатында тосқауылдармен жабдықталу керек.
Бөлме ішіне кәбіл салу кезінде қоршаған орта температурасының көтерілуінен және технологиялық қондырғылардың ықпалынан кәбілдің қызып кетуін болдырмау керек.
Байланыстырғыш муфтаға арналған құдықтардан, каналдардан, камералардан және ашық эстакадалардан басқа кәбіл құрылысы электр жарығымен және жылжымалы шамдар мен аспаптар қосуға арналған желілермен жабдықталуы тиіс. Жылу электр станцияларында аспаптарды қоректендіруге арналған желі қоймауға рұқсат етіледі.
483. Коллекторлерге, технологиялық галереяларға және технологиялық эстакадаларға кәбіл ҚНжҚ талаптарына сәйкес салынады.
Кәбіл эстакадасы мен галереясынан ғимараттар мен құрылыстарға дейінгі жарықтағы ең аз арақашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 125-кестесіне сәйкес келуі тиіс.
Кәбілдер эстакадасы мен галереясының электр берілісінің әуе тораптарымен, завод ішіндегі теміржол мен автомобиль жолдарымен, өрт сөндіру жүрісімен, арқан жолдарымен, әуе байланыс тораптарымен және радиофикациямен, құбырлармен қиылысуы 30 ^оС бұрышта орындалады.
Эстакадалар мен галереялардың әуе байланыс тораптарымен параллель жүру кезінде кәбілдер мен байланыс тораптарының сымдары арасындағы арақашықтықты кәбіл тораптарының байланыс және радиофикация тораптарына ықпалын есептеу арқылы анықтайды. Байланыс және радиофикация сымдары эстакада мен галереяның асты мен үстінде орналасады.
Өндіріс кәсіпорны аумағындағы жүргінші жүрмейтін бөлігіндегі кәбілді эстакада мен галереяның ең төменгі биіктігі жердегі жоспарланған белгіден кәбілдердің ең төменгі қатарын 2,5 м-ден кем болмайтындай деңгейде салу мүмкіндігінің есебінен алынады.

11. Өндірістік үй-жайларда кәбіл тораптарын салу

484. Өндірістік бөлмелерде кәбіл тораптарын салу кезінде төмендегідей талаптар орындалуы тиіс:
1) кәбілдер жөндеуге қол жетерлік жерде болуы тиіс, ал ашық жүргізілгендер - бақылау үшін қолайлы болуы тиіс.
Механизмдердің, қондырғылардың, жүк пен көліктің алмасатын орындарындағы кәбілдер (сауытталғандары да) осы Қағидалардың 361-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес зақымданудан қорғалған болуы тиіс.
2) кәбілдер арасындағы қашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшаның 124-кестесіне сәйкес болуы тиіс.
3) параллель орнатылған күш беретін кәбілдер мен әртүрлі құбырлар арасындағы арақашықтық 0,5 м-ден кем болмауы тиіс, ал газ құбырлары мен жанар май құбырлары арасы – 1 метрден кем болмау керек. Арақашықтық жақын болған жағдайда және кәбілдер қиылысып өткен жағдайда барлық жақындау учаскелерінде оның әрбір жағынан 0,5 м плюс, ал өте қажет жағдайларда қызып кетуден және механикалық зақымданудан (металл құбырлардан, қаптардан, т.б.) қорғалуы тиіс.
Жолаушы жүретін жерлерде кәбілдердің қиылысуы еденнен 1,8 м биіктікте орындалу керек.
Май құбырларының және жанар май құбырларының астымен және үстімен вертикалды жазықтықта кәбілдерді параллель салуға болмайды.
485. Еденге және қабат аралық жабуларға салынатын кәбілдер каналдарда немесе құбырларда жүргізіледі; оларды кәбілмен бітеп тастауға болмайды. Ішкі қабырға және қайта жабылған жерлер арқылы кәбілді құбыр немесе тесік арқылы жүргізеді, кәбіл жүргізіп болғаннан кейін құбыр мен тесіктегі саңылауды жанбайтын материалмен жауып тастау керек.
Желдеткіш каналдармен кәбіл жүргізуге болмайды. Бұл каналдармен болат құбырға жүргізілген бір кәбілмен қиысуына болады.
Баспалдақ торы бойымен кәбілді ашық салуға болмайды.

12. Кәбіл тораптарын су астымен жүргізу

486. Кәбіл тораптары өзенді, каналды қиып өткенде кәбілдер су аса бұзбайтын түбі және жағалауы бар учаскелерде салынады. Су бұзып өтетін арнасы мен жағалауы тұрақсыз өзендер арқылы кәбіл жүргізгенде жергілікті жағдайды ескере отырып қана кәбілді түбіне тереңдету керек. Кәбіл жүргізу тереңдігі жоба арқылы анықталады. Айлық, кемежай, паромды өткелдер зоналарында кәбіл жүргізгенде, әсіресе кемелер мен баржалардың қысқы тұрақтарында жүргізуге рұқсат етілмейді.
487. Теңізге кәбіл тораптарын жүргізгенде оның тереңдігі, жылдамдығы, өткел жерлердегі судың ауысу стилі, үстемдік ететін желдер туралы, теңіз түбінің профилі мен химиялық құрамы жайлы, судың химиялық құрамы жайлы анықтамаларды ескерген жөн.
488. Теңіз түбіне кәбіл салғанда түбіндегі тегіс емес жерде жатпауы керек; тік шығыңқы жерлерді жою керек. Трассадағы құм қайраң сана жерлер, тас тізбектері және өзге де су асты кедергілерін айналып өту керек және ол жерлерге траншея немесе өткел салу қарастырылады.
489. Кәбіл тораптарымен өзендерді, каналдарды, т.б. кесіп өткенде, сонымен бірге кеме мен қайық жолдарында кәбілдерді жағалау сулары және таяз сулы учаскелерде тереңдігі 1 метрдей болатын теңіз түбіне тереңдету керек; май толтырылған кәбілді тораптармен қиып өткенде 2 метр тереңдікке орналастыру керек.
Үздіксіз түбін тереңдетумен айналысатын су қоймаларында кәбіл жүргізгенде су көлігі ұйымдарының келісімімен анықталған белгіге дейін тереңдетіп жүргізеді.
Кеме жүретін өзендер мен каналдарда 110-220 кВ-тық май толтырылған кәбілді тораптар салу кезінде оларды механикалық зақымданудан қорғау мақсатында траншеялар құм салынған қаптармен толтырылып, үстіне тастар тасталынады.
490. Өзен түбіне, канал және тағы сол сияқты ені 100 метрдей су қоймалары бар жерлерге салынған кәбілдер ара қашықтығы 0,25 м-ден кем болмайды. Қайта салынатын су асты кәбіл тораптары көп жылдық судың орташа деңгейін есептей отырып, қолданыстағы кәбіл торабынан су қоймасы тереңдігі 1,25-тен кем болмайтындай қашықтықта салынуы тиіс.
Ағыс жылдамдығы 1 м/с-тан аспайтын, 5-15 метр тереңдіктегі суда төмен қысымды кәбілдер салу кезінде параллель тораптардың жеке фазалары арасындағы (фазаларды өзара арнайы бекітпей) ара қашықтық – 0,5 метр, ал параллель тораптардың шеткі кәбілдерінің арасындағы қашықтық кемінде 5 м болуы керек.
15 метр тереңдікте су астында кәбіл жүргізгенде және ағыс жылдамдығы 1 м/с-тан жоғары болғанда жеке фазалар мен тораптар ара қашықтығы жобаға сәйкес қабылданады.
Май толтырылған кәбіл тораптары мен 35 кВ-тық тораптарды су астында параллель салған кезде олардың арасындағы көлденең ара қашықтық судың көп жылдық орташа деңгейі есептелініп, тереңдігі 1,25-тен кем болмауы, бірақ 20 метрден кем емес болуы керек.
Өзен, канал, су қоймалары түбіне тереңдетілген кәбілдердің көлденең бойынан мұнай, газ жүргізілетін құбырларға дейінгі ара қашықтық құбыр мен кәбіл жүргізгенде орындалатын түбін тереңдететін жұмыстар түріне байланысты жобамен анықталуы тиіс және 50 метрден кем болмауы тиіс. Кәбіл тораптары мен құбырларды жүргізетін ұйымдардың келісімі бойынша бұл қашықтықты 15 метрге дейін азайтуға болады.
491. Жағасы жетілдірілмеген жағалауларда су асты кәбіл өткелдерінің орнына өзенге ұзындығы 10 метрдей, теңізге 30 метр резерв қарастырылуы керек, ол сегіз формасында салынуы тиіс. Жетілдірілген жағаларда кәбілдерді құбырларда жүргізіледі. Кәбілдің шыға беріс жерлерінде кәбіл құдықтары орнатылу керек. Құбырдың жоғарғы ұшы жағалау құдығына кіріп тұрады, ал төменгісі - судың ең төмен деңгейімен салыстырғанда 1 метр тереңдікте жатуы тиіс. Жағалау учаскелеріндегі құбырлар берік жасалуы тиіс.
492. Су бұзып зақымданған арналар мен жағалауларда мұз жүргенде және су тасығанда кәбіл жалаңаштанып қалмас үшін жағалауда бекіту жұмыстарын жүргізу (тас төсеу, шой дамбалар, қадалар, плита-тақталар, шпунттар, т.б.) керек.
493. Су астында кәбілдер өзара қиылыспау керек.
494. Су астындағы кәбіл өткелдері жағалауда ішкі кеме жолдары мен теңіз бұғаздары бойынша қолданылатын Қағидаларға сәйкес дабыл таңбаларымен белгіленіп көрсетілуі тиіс.
495. Суда 35 кВ-қа дейінгі үш және одан да көп кәбілдер салғанда әрбір үш жұмысшы кәбілге бір резервті кәбіл қарастырылуы тиіс. Суда бір фазалы кәбілден тұратын май толтырылған кәбіл торабын жүргізгенде бір торапқа – бір фаза резерв, екі торапқа – екі фаза резерв, үш және одан да көп торапқа – жоба бойынша екі фазадан кем болмайтын резерв қарастырылуы керек. Резервтік фазалар кез-келген жұмысшы фазаның орнына пайдалануға қолайлы болатындай қойылуы тиіс.

13. Арнайы құрылыстар бойынша кәбіл тораптарын салу

496. Металл, тас, темірбетон көпірлермен кәбіл тораптарын салғанда канал көпірінің жаяу жүргіншіге арналған бөлігіне немесе әрбір кәбілді жеке жанбайтын құбырларда жүргізу керек; ол құбырлар бойымен жауын-шашын сулары ақпауын қадағалау керек. Металл және темірбетон көпірлерге және оларға кәбіл жақындайтын жеріне асбесттіцементті құбырлар салу керек. Көпір конструкциясындағы өткел орындарда кәбіл топырағына да асбесттіцементті құбыр жүргізеді.
Барлық жер асты кәбілдері металл және темірбетон жерлерден өткенде көпірдің металл бөлігінде электрден қорғаныс жасалуы тиіс.
497. Ағаштан жасалған құрылыстарда (көпір, айлақ, пирс, т.б.) кәбіл тораптарын салу болат құбырларда орындалуы тиіс.
498. Көпірдің температуралы тігістерінен және көпір конструкциясы тігістерінен кәбіл тораптары өтетін жерлерде кәбілдерге механикалық күш пайда болуын болдырмас үшін шара қолданылуы тиіс.
499. Тоған, дамба, пирс және айлақтармен кәбіл тораптарын тікелей жер траншеяларында 1 метр жер қалыңдығында салуға рұқсат етіледі.
500. Май толтырылған кәбілді тораптарды және пластмасса қорғанысы бар кәбіл тораптарын көпірмен жүргізуге болмайды.

11. 1 кВ-қа дейінгі кернеуліктегі электр берілісінің әуе
тораптары

1. Жалпы ережелер

501. Әуе тораптарының (ӘЖ) элементтерінің механикалық есебі 12-тарауда бейнеленген әдістеме бойынша жүргізіледі.
502. ӘЖ ғимаратқа кіре берісті және аулаға шығатын жолды жауып тұрмайтындай және көлік пен жаяу жүргінші қозғалысына кедергі келтіріп жолды жауып тұрмайтындай орналасу керек. Кейбір көлік келіп қалатын жерлерде (аулаға шыға берісте, жолдан шығатын жерлерде, жол қиылыстарында) тіректер көлік келуінен қорғап тұруы тиіс.
503. ӘЖ тіректерінде жерден 2,2-3 метр биіктікте орнатылуы тиіс: тірек орнатылған жыл және реттік номері; ӘЖ тіректерінен кәбілді байланыс тораптарына дейінгі арақашықтық көрсетілген плакаттар (байланыс кәбіліне дейін 4 метрден кем болмайтын қашықтықтағы тірекке ілінуі тиіс), ал 250 метрден кейін ӘЖ магистралі бойымен – қорғау зонасының көлденеңі мен ӘЖ иесінің телефоны көрсетіледі.
504. ӘЖ орман алаптарымен және көк орай егістіктермен өтетін болса, өзі алып жүретін қапталған сымдар (ӨҚС) қолданылады, олар ағаш кесіп орман жолдарын салуды қажет етпейді. Бұл жағдайда сым мен ағаштың және бұталардың арақашықтығы 0,3 м-дей болу керек.
Оқшауланбаған сымдарды пайдаланған кезде ағаштарды кесу қажет емес. Сондай-ақ ең үлкен стрела кезінде сымдардан ағаштарға, бұталарға және басқаларға дейінгі арақашықтық 1 м-ден кем болмауы тиіс.
505. ӘЖ-ның металл конструкциялары, бандаждары және т.с.с. тіректері шіріп тоттанбау үшін қорғалуы тиіс.
506. 1 кВ кернеуліктегі электр берілісінің әуе тораптарының барлық элементтері бүкіл қызмет мерзімі бойынша жұмыс қабілеттілігін жоғалтпау керек.

2. Климаттың есептік жағдайы

507. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ есептеуге арналған климаттық жағдайлар 10 жылда 1 рет қайталанып отыруға арналған климаттың есептік жағдайға арналған, оларды қоректендіретін 10 кВ ӘЖ сияқты қабылдануы тиіс.
508. Көлденең желдің ықпалынан қорғалған жерлерде (құрылыс тұтас салынған елді мекен пункттері, орман алаптары және ғимараттар биіктігі орташа бақшалық-парк егістіктері және ағаш биіктіктері тірек биіктігінен 2/3-тен кем болмайтын ӘЖ, тау алқаптары, аңғарлар, т.б.) салынған ӘЖ үшін нормативті жел қысымының мәні 40 %-ға төмендетіліп қабылданады.
509. Сымдарға жел күшінің ықпалын есептесек, жел бағыты ӘЖ трассасының осіне 90^о бұрышпен қабылданады.
Тіректерді есептеген кезде тірекке әсер ететін сыртқы күштің ең пайдалы үйлесімділігін беретін жел бағыты қабылданады.

3. Сымдар, арматуралар

510. Қайта салынып, қайта конструкцияланатын ӘЖ үшін осы Қағидалардың 500-тармағын басшылыққа ала отырып, ашық ауада орналастырылған және тіректерге арматуралар арқылы бекітілген өзі көтеретін оқшауланған сымдар қолданылады.
511. Механикалық беріктігі жағынан ӘЖ-ға оқшауланбаған сымдар қолданылады: алюминий - көк мұз қабырғасының есептік қалыңдығы 10 мм аудандарда - 25 мм² кем емес, көк мұз қабырғасының есептік қалыңдығы 15 мм және одан да жоғары аудандарда – 35 мм² шамасында, алюмендіболатты және балқытылған алюминийден – барлық климаттық аудандарда 25 мм² шамасында.
512. Бұрын пайдаланғанда сымдар тоттанып шіріген жерлерге ӘЖ салған кезде (теңіз жағалауы, тұзды көлдер, өндіріс аудандары және тұзды құм басқан аудандар, оның маңындағы атмосфераның ластануы бойынша ІІ және ІІІ типтегі аудандар, сонымен қатар осы ізденулер мәліметі бойынша мұндай ластанудың мүмкін болатындығы) тоттанбайтын сымдар, немесе ӨОС қолданылады. Пайдалану мәліметтері жоқ жазық жерлердегі жағалау алқаптарының аумағы көрсетілген талаптарға сай 5 км деп, ал химиялық кәсіпорын тастайтын алаптар - 1,5 км деп қабылданады.
513. Бір ӘЖ сымдарының екі қиылысуы ғана мүмкін болады.
ӘЖ магистралы бір қималы сымдармен орындалады.
ӘЖ магистралының фазалы сымдарының қимасы 50 мм²-ден қабылданады. 120 мм² қима қолдануға болмайды.
514. Ғимараттарға енгізу үшін ӘЖ-тан тармақтандыру үшін механикалық берік, қоршаған орта ықпалына тұрақты, қимасы мыстан 6 мм², алюминийден 16 мм², оқшауланған сымдар қолданады.
515. Ғимаратқа енгізу үшін ӘЖ-тан алынатын тармақтану аралығының ұзындығы тармақтауды орындайтын тірек беріктігіне байланысты, бірақ 25 м-ден аспайтын есеп бойынша анықталады. Аралық тармақтау ұзындығы 25 м болған жағдайда қосымша аралық тірек орнату қарастырылады.
Есеп көк мұз режимінде екі жағдай үшін орындалуы тиіс:
1) Жел бағыты ӘЖ осіне 90^о бұрышта, ӘЖ сымдары қалыңдығы b_э көк мұзбен жабылған, тармақталған сымдардағы көк мұз қабырғасының қалыңдығы - b_о = 0,5_b;
2) Жел бағыты ӘЖ бойымен (О градус бұрыш), тармақтанған сымдардағы көк мұз қабырғасының қалыңдығы – b_о = b_э.
Мұнда екі жағдайда да тіректің жоғары жағы ауытқығандағы тармақтанған сымдардың ауырлық редукциясы ескеріледі.
516. Сымдар беріктігінің механикалық есебі мүмкінді кернеу әдісі бойынша жүргізіледі. Сонда сымдағы кернеу 126-кестеде көрсетілген мүмкін шамадан аспауы тиіс, ал сымдардан қиып өтетін құрылыс жерінің бетіне дейін және тіректің жермен жалғанған элементіне дейінгі ара қашықтық осы тарау талаптарына сәйкес болуы тиіс. Есептегенде сымдардың және зауыт каталогтарындағы физикалық-механикалық параметрлер қолданылады.
517. Сымдардағы максимал кернеу мәндері анкер типті ӘЖ тіректерінің беріктігіне сәйкес келуі тиіс.
518. Қуаттаушы және кернеулі анкерлі қыстырғыштың, бекіткіш түйіндердің және кронштейннің есептік күші қалыпты режимде бұзуға әкелетін механикалық салмақтан 40 %-дан аспауы тиіс.
519. Ілгек пен штыр сенімділік коэффициенті 1:1 болатын бұзғыш салмақ әдісі бойынша есептелуі тиіс.
520. Қапталмаған сымдарды ӘЖ тіректеріндегі изоляторға және оқшаулайтын траверске бекіту, қимаға арналған тіректерді есептемегенде, біреулік болуы тиіс. Сымдарды аралық тіректердегі штырлы изоляторларға бекіту проволкамен байлау арқылы немесе қыстырғышпен изолятор мойнына тірекке қаратып орындайды. ӘЖ-нан тармақталған сымдар бітеу бекітілуі тиіс.
521. ӘЖ аралығында сымдарды 90 %-ға механикалық беріктік беретін байланыстырушы қыстырғыштар көмегімен байланыстырады.
Әртүрлі металдан жасалған сымдарды немесе әртүрлі қималы сымдарды тек анкер тіректерінің ілмектерімен, ауыспалы қыстырғыш арқылы немесе пісіру арқылы байланыстырады. Осындай қыстырғыштар орнатылған ауыспалы қысқыштар мен сым учаскелеріне сым салмағынан механикалық күш түспеу керек.
Бір аралықта әр сымға бір ғана байланыс болу керек.
Инженерлік құрылысты ӘЖ қималарының аралықтарында ӘЖ сымдарын байланыстыруға болмайды.

4. Сымдардың тіректе орналасуы

522. Тіректерде климат жағдайының ауданына қарамастан кез-келген фазалы сым орнатуға болады. Нөлдік сым фазалық сымнан төмен орналасады. Тіректер арқылы жүргізілген сыртқа жарық беретін сымдар ӘЖ сымдарымен бірге нөлдік сымдар үстіне орнатылады.
Жерге жалғанған бейтарап желілердегі екі шынжырлы ӘЖ-да әрбір шынжырдың өз нөлдік сымы болу керек.
523. Электр қабылдағыштарды қосуға арнап тірекке орнатылған аппараттар жер бетінен 1,6-1,8 м биіктікте орналастырылуы тиіс.
Тірекке орнатылатын қалқымалы сақтандырғыштар, сонымен бірге қорғайтын, секцияға бөліп тұратын басқа да құрылғылар ӘЖ сымдарынан төмен орналасуы тиіс.
524. Тіректегі және аралықтағы сымдардың ара қашықтығы 1,2 м аралықта жақын болу шартына байланысты төмендегіден кем болмауы тиіс:
1) cымдар вертикал орналасқанда және сымдардың көлденең жылжығандағы орналасуы 20 см - 60 см-ден аспауы тиіс, бұл көк мұз қабырғасының нормативті қалыңдығы 15 мм-дей болатын аудандарда және көк мұз қабырғасының нормативті қалыңдығы 20 мм және одан жоғары болатын аудандарда – 90 см болады;
2) көк мұзды басқа барлық аудандарда сымдар басқаша орналасқанда, желдің жылдамдығы 18 м/с-қа дейін – 40 см, ал жылдамдығы 18 м/с-та – 60 см болады.
525. Тіректегі әртүрлі фазалы сымдар арасындағы вертикал арақашықтық ӘЖ-ден тармақталған кезде және ортақ тіректегі әртүрлі қиысулар кезінде 10 см-дей болу керек. Ось бойымен енгізу изоляторы арасындағы арақашықтық 40 см-дей болу керек.
526. Тірекке түсер кездегі сымдар арасындағы көлденең арақашықтық 15 см-ден кем болмауы тиіс. Сымнан бағанға, траверске және басқа тіректің элементтеріне дейінгі ара қашықтық 5 см-ден кем болмау керек.
527. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарын және оқшауланбаған 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарын ортақ тірекке мына шарттарды сақтаған жағдайда бірге ілуге болады:
1) 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ-дың климат жағдайының есебі бойынша орындалуы тиіс;
2) 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдары 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарынан жоғары орналасуы тиіс;
3) бекітпе оқшаулағышына бекітілген 10 кВ-қа дейінгі ӘЖ сымдарында қос бекіткіш болуы тиіс;
4) ортақ тіректе орналасқан, әртүрлі кернеулі жақын жатқан сымдар арасындағы вертикал арақашықтық, сонымен бірге желсіз қоршаған ортаның ауа температурасы +15 градус болғанда аралық ортасы 2 м-ден кем болмау керек.
528. Ортақ тіректерге ӨОС-ті және 1 кВ-қа дейінгі оқшауланбаған ӘЖ сымдарын бірге ілгенде тіректе және аралықта вертикалды арақашықтығы қоршаған орта температурасы желсіз +15 ^оС болған жағдайда 0,4 м-ден кем болмауы тиіс.
529. Белгіленген жүктемемен жекелеген тұтынушылар қуат алатын ӘЖ-ында жеті сым ілу қарастырылған, яғни ортақ нөлдік сыммен бір фазаны екі сымға ажырату арқылы жүзеге асырылады.

5. Оқшаулау

530. Қадалық оқшаулауыштың сенімділік коэффициенті 2,5-нан кем болмау керек.
531. Тірек материалы, атмосфераның ластану деңгейі және найзағай әрекетінің үдемелілігі қандай болса да, ӘЖ-ға оқшаулығыштар немесе оқшаулағыштық материалдардан жасалған траверстер қолданылады.
532. ӘЖ-дан тармақталған жерлерде көпмойынды немесе қосымша оқшаулағыштар қолданылады.
Нөлдік сымдар оқшаулағышқа немесе оқшаулайтын траверстерге бекітілу керек.

6. Жерге тұйықтау,
артық ток күшінен (кернеуден) қорғаныс

533. ӘЖ тіректерінде жерге тұйықталатын құрылғы болу керек, ол нөлдік сымды қайта жерге тұйықтау үшін, атмосфералық аса қысымнан қорғау үшін, ӘЖ тіректеріне орнатылған электр қондырғыларын жермен байланыстыру үшін, қорғаныс аппараттарын қорғау үшін қажет.
Найзағай кернеуінен қорғайтын жерге тұйықталған құрылғы нөлдік сыммен жермен қайта байланыстырылады.
534. Металл тіректер, металл конструкциялар және темірбетон тіректердің арматуралары қорғаныс өткізгіші арқылы нөлдік сымға жалғануы тиіс.
535. Темір бетон тіректерде нөлдік сым темірбетон қадалар мен тірек тіреуіштерінің жермен байланысқан арматурасымен байланыстырылады.
536. Кейбір нөлдік сыммен қайта жерге байланыстырылған тіректерде және атмосфералық аса кернеуден қорғауға арналған жермен байланысуларды айтпағанда, ӘЖ ағаш тіректерінің ілгектері мен штырлары жермен байланысуға жатпайды.
537. ӘЖ тіректерінің тартпалары жермен байланыстырылатын өткізгішпен жалғастырылуы тиіс.
538. Қиылысу аралықтарымен шектелетін 1 кВ-қа дейінгі кернеулі ӘЖ тіректерінің ілгектері, штырлары және арматуралары жермен байланыстырылуы тиіс. Жермен байланыстыратын құрылғы кедергісі 30 Ом-нан аспауы тиіс.
539. ӘЖ тіректеріне орналастырылған қорғаныс аппараттары найзағай кернеуінен сақтау үшін жермен байланыстырғышқа жеке түсіріп байланыстыру керек.
540. Бір-екі этажды құрылыстар салынған елді мекендерде өнеркәсіптің түтінді және басқа құбырларымен, биік өскен ағаштармен, ғимараттармен экрандалмаған ӘЖ-да атмосфералық кернеулерден қорғайтын жермен байланыстыратын құрылғы болуы тиіс. Бұл жермен байланыстыратын құрылғылар кедергісі 30 Ом-нан аспауы тиіс, ал олардың арасындағы арақашықтық бір жылда найзағай 40 сағатқа дейін болатын аудандарда – 200 м-дей және бір жылда найзағай саны 40 сағаттан аса болатын аудандарда – 100 м болу керек.
Сонымен қатар, жермен байланыстыратын құрылғылар мынадай түрде орындалуы тиіс:
1) адам саны көп шоғырланатын бөлмеге кіргізу үшін тармақтары бар тіректерде (мектептер, бала бақшалар, ауруханалар, т.б.) немесе шаруашылық құндылығы зор бөлмелерде (мал ұстайтын бөлмелер, қоймалар, шеберханалар, т.б.);
2) енгізуге арналған тармақтары бар тораптың соңғы тіректерінде, бұл жағдайда осы тораптың жермен байланысқан көрші қорғанысынан ең көп арақашықтығы - бір жылда болатын найзағай саны 40-50 болатын аудандарда - 100 м-ден, бір жылдағы найзағай саны 40-тан жоғары болатын аудандарда – 40-50-ден аспауы тиіс.
541. Нөлдік сыммен қайта жермен байланыстыратын құрылғыларға арналған және нөлдік қорғаныс пен жермен байланыстыратын өткізгіштер таңдау талаптары 7-тарауда көрсетілген.
542. ӘЖ тіректерінде жермен байланыстыратын өткізгіш ретінде тоттануға қарсы жамылғысы бар, диаметрі 6 мм дөңгелек болат қолданылады.
543. Жермен байланыстыратын өткізгіштерді өзара байланыстыру, оларды темірбетон тіректер тіреуіштерінің, ілгектерінің, кронштейндеріне жермен байланыстыратын жоғарыдан шығып тұратын бөлігіне байланыстыру, сонымен бірге ӘЖ тіректеріне орнатылған жермен байланыстыратын металл конструкцияларға, жермен байланыстыратын электр қондырғыларға пісіру арқылы немесе бұрандамен байланыстыру арқылы орындау керек.
Жермен байланыстыратын өткізгішті жердегі байланыстырғышқа пісіру арқылы немесе бұрандамен бұрау арқылы орындайды.

7. Тіректер

544. Тіректер әртүрлі конструкциялық материалдардан жасалынады. Көбіне темірбетоннан жасайды.
545. ӘЖ-ға мынадай тірек типтері қолданылады:
1) Аралық тіректер, тікелей ӘЖ трассаларының учаскелерінде орнатылады. Бұл тіректер қалыпты жұмыс режимде ӘЖ бойымен бағытталған күшті қабылдамауы тиіс.
2) Анкерлі тіректер, анкерлік аралықты шектеу үшін орнатылады, сонымен қатар, ӘЖ сымдарының қимасы мен маркасы, саны өзгерген орындарда орнатады.
3) Бұрыш тіректері, ӘЖ трассасы өзгерген орындарға орнатылады. Бұл тіректер қалыпты жұмыс режимінде аралас аралық сымдардың салмағынан болатын жүкті қабылдауы тиіс. Бұрыш тіректері аралық болып және анкер типті болып орындалады.
4) Ақырғы тіректер, ӘЖ басында және соңында қойылады, сонымен бірге үстеме кәбілдерді шектейтін орындарда қойылады. Олар анкерлік тип тіректері болып табылады және ӘЖ-ның қалыпты жұмыс режимінде барлық сымдар салмағын біржақты қабылдауы тиіс.
5) Тармақтандыратын тіректер, ӘЖ-дан тармақтану орындалады.
6) Айқасу тіректері, ӘЖ-ның екі бағытының қиылысуы орындалады.
Тармақтандыратын және айқастыратын тіректер көрсетілген типтердің ең жоғарысы болуы мүмкін.
ӘЖ-ды инженерлік құрылыспен қиып өту үшін барлық типтердің артық түрі қолданылады.
546. Тірек конструкциясы төмендегілерді қондыруды қамтамасыз етуі тиіс:
1) көшені жарықтандыратын шамдардың барлық типтері;
2) соңғы кәбіл муфтасын;
3) қорғаныс аппараттарын;
4) секциялайтын және коммутациялық аппараттар;
5) электр қабылдағышты қосуға арналған щиттерді және шкафты.
Тіректердің барлық типтері тірек сымдарының төменіне де, жоғарысына да шам орнатуға мүмкіндігі болатындай қарастырылуы тиіс.
547. Тіректер типі қандай болса да, еркін тұратын, тіреуішті және тартпалы болуы мүмкін.
Тірек тартпалары жерге цилиндр тәрізді орнатылған анкерлерге немесе ғимараттар мен құрылыстардың металл, темірбетон, кірпіш, тас элементтеріне бекітіледі. Олар көп сымды болуы мүмкін немесе дөңгелек болаттан жасалуы мүмкін. Тартпа қималары есептеу арқылы анықталады.
Бір сымды болат тартпалар қимасы 25 мм²-ден кем болмауы тиіс.
548. ӘЖ-дың қалыпты жұмыс режимінде бірінші және екінші шектік жағдайға байланысты, климаттық салмаққа есептелуі тиіс және олардың үйлесімділігі осы Қағидалардың 506 және 507-тармақтары бойынша есептеледі.
Аралық тіректер мынадай салмақ үйлесімділігіне есептелуі тиіс:
1) сымға бір мезгілде көлденең жел ауырлығы ықпалына, еркін немесе көк мұзбен жабылған және тірек конструкцияларына, сонымен бірге тармақталған сымдардың салмағынан болатын жүк, еркін және аздап көк мұз жапқан (осы Қағидалардың 514-тармағы бойынша);
2) енгізердегі сым тармақтарының ауырлығынан болатын салмаққа, көк мұз жамылғысынан болатын салмаққа, бұл жағдайда салмақтың ықпалымен тіректердің ауытқуын есептеуге болады;
3) тіректің жоғарғы ұшына қойылған және ӘЖ осі бойымен бағытталған 1,5 кН-ға тең шартты есептік салмаққа.
Бұрыш тіректері (аралық және анкерлі) сымға түсетін салмаққа және ӘЖ трассасының бұрылыс бұрышының биссектрисасы бойынша бағытталған сым ауырлығына мен жел қысымынан болатын тірек конструкциясына түсетін ауырлыққа есептелуі тиіс.
Анкерлі тіректер аралас аралық сымдарының ауырлығының әртүрлілігіне және көк мұзда жел қысымынан болатын көлденең салмаққа және тірек конструкциясына түсетін салмақтың әр түрлілігіне есептелген. Ауырлықтың ең аз айырмасы барлық сымдардың бір жақты ауырлығының ең көп мәні 50 % қабылданады.
Соңғы тіректер барлық сымдардың бір жақты салмағына есептелген.
Тармақтандыратын тіректер барлық сымдардың ауырлығынан болатын реттегіш салмаққа негізделген.
549. Анкерлі тіректің басының ауытқуы топырақтағы бұрылысты ескергенде 1/30 Н-нен аспауы тиіс, мұндағы Н – ӘЖ тірегінің биіктігі.
Топырақтағы бір бағанды тірек бұрылысының бұрышы 0,02 рад-тан аспайды.
Тірек басының ауытқуын, топырақтағы тірек бұрылысының бұрышын, ӘЖ тіректерінің темірбетон тіреуіштеріне түскен сызат пен жарылуды тексеру нормативті жүктемемен жүргізіледі.
550. ӘЖ-ның ағаш тіректерінің бөлшектерін дайындау үшін қылқан жапырақты жыныстардың (қарағай, қайың, самырсын, бал қарағай) зауыттық әдіспен антисептиктер сіңірілген бірінші, екінші, үшінші сортты ағаш материалдары қолданылады.
Тіректің ағаш бөлшектерінің сіңіру сапасы қолданыстағы стандарттарға сәйкес келуі тиіс. Ылғалданбаған бал қарағай қолдануға да болады. Конус тәрізді бөренені есептегенде 1 метр ұзындыққа 8 мм тең деп қабылданады.
551. Тіректің есептелетін негізгі элементтеріне (бағандар, қосылыстар, траверстер) арналған бөрене диаметрі 16 см-ден кем болмау керек. Тіректің басқа элементтері үшін, сондай-ақ кірістерінің тармақтарында ғимараттар алдында орнатылатын тіректер үшін бөрене диаметрі үстіңгі жерінде 12 см-ден кем болмауы тиіс.
552. Ағаш тіректер қосымшалары алдын ала керілген темірбетоннан дайындалуы тиіс. Тіректі қосымшасынан бөлшектеу қамыттың көмегімен жүзеге асырылады.
553. Тіректерді қатайту әдісі және тереңдік өлшемі олардың биіктігіне, санына және тірекке бекітілетін сымдардың қимасына, топырақ жағдайына, сонымен бірге жер қазу жұмыстарын өндіру әдістеріне байланысты анықталады.
554. Топырақты шайып кететін немесе мұз көшкінінің әсерінен трассаның су басатын учаскелеріне тірек орнатар кезде тіректер қатайтылу керек (банкеткалар орнату, төсеу, мұз кескіш орнату, т.б.).

8. Габариттер, түйісулер және жақындасулар

555. ӘЖ сымынан жердің немесе судың бетіне дейін, сондай-ақ әртүрлі құрылысқа дейін ӘЖ өтер кезде ең аз арақашықтық (габариттер) былайша анықталады:
1) сымдардың электр тоғымен қызуын ескермеген жағдайда, ауа температурасы жоғарылағанда және жел жоқ болған жағдайда;
2) температура минус 5 ^оС көк мұз қабырғасының b_э есептік қалыңдығында және жел жоқ болған жағдайда.
556. Елді мекенде және елсіз мекенде ӘЖ сымдарынан жер беті мен көшенің көлік жүретін бөлігіне дейін 6 метрден кем болмау керек.
ӘЖ сымдарынан жерге дейінгі арақашықтықты жолы қиын жерлерде 3,5 м-ге дейін азайтуға болады және мүлдем қол жетпейтін жерлерде (тау сілемдері, жартастар, құздар) 1 метрге дейін азайтуға болады.
Көшенің жүргінші жүрмейтін бөлігін ӘЖ тармақтары қиып өтер кезде сымдардан жерге дейінгі, тротуарға және жаяу жүргіншілер жолына дейін салмақ кемдігі көбірек жерде арақашықтықты 3,5 м-ге дейін азайтуға болады. Ғимаратқа енгізетін изоляторларда сымнан жерге дейінгі арақашықтықты 2,75 м-дей қалдыруға болады.
Көрсетілген қашықтықты сақтау мүмкін болмаған жағдайда қосымша тірек немесе ғимарат конструкциясы орнатылуы керек.
557. ӘЖ сымдарынан көлденең арақашықтық, ғимаратқа, құрылымға және құрылысқа дейін аздаған ауытқу болған жағдайда мынадан кем болмауы тиіс:
1) 1,5 м - балконға, террасаларға және терезеге дейін;
2) 1 метр - бітеу қабырғаға дейін.
Ғимараттарға енгізетін ӘЖ-дан тармақтарды қоспағанда, ғимараттардың, құрылыстардың және құрылымдардың үстімен оқшауланбаған ӘЖ сымдарын жүргізуге болмайды.
558. Тіректің су асты бөлігінен немесе ӘЖ-дың жермен байланыстыратын құрылғыларынан жер асты кәбілдеріне, құбырларына және жердегі әртүрлі мақсатқа қолданылатын колонкаларға дейін көлденең арақашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 127-кестеде келтірілгеннен кем болмауы тиіс.
559. ӘЖ кеме жүретін өзендермен қиылысуға жол берілмейді. Егер кеме жүрмейтін және қатып қалған шағын өзендерді, каналдарды, т.б. кесіп өтетін болса, ӘЖ сымдарынан судың ең жоғары деңгейіне дейінгі арақашықтық 2 метрден кем болмау керек, ал мұзға дейін – 6 метрден кем болмаған дұрыс.
560. ӘЖ әртүрлі құрылыстармен түйіскен жағдайда, сондай-ақ қалалардың көшелері мен алаңдарымен және басқа елді мекен тармақтарымен қиылысқанда, қиылысу бұрышы нормаланбайды.
561. Кернеулігі 1 кВ ӘЖ 1 кВ-тан жоғары ӘЖ-мен қиылысуы, олар параллель жүргенде жақындасуы, сондай-ақ ӘЖ-ның ортақ тіректеріне сымдарын бірге ілу жұмыстары 11-тарауда келтірілген талаптарды қадағалау арқылы жүзеге асырылады.
562. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ-ның өзара қиылысуы қиылысу тіректерінде орындалады. ӘЖ-дың қиылысу орындарында анкерлі және аралық тіректер қолданылады.
ӘЖ аралықта қиылысатын болса, қиылысу орны ӘЖ-дың жоғарғы түйісу тіректеріне жақын таңдалады. Бұл жағдайда түйісетін тіректер мен түйісетін ӘЖ сымдарының көлденең арақашықтығы 2 м-ден кем болмау керек, ал ӘЖ-да түйісетін жақын сымдар арасындағы тігінен арақашықтығы, қоршаған орта температурасы желсіз +15 ^оС болса, 1 метрден кем болмауы тиіс.
563. 1 кВ-қа дейінгі ӘЖ және 1 кВ-тан жоғары ӘЖ параллель жүргенде және жақындасқанда, олардың арасындағы көлденең арақашықтық 11-тарауда көрсетілгеннен кем болмау керек.
564. ӘЖ байланыс тораптарымен және сигнализациямен (БЖ) және сыммен хабар тарату торабымен (СХ) түйіскенде төмендегі нұсқалардың бірімен орындалуы мүмкін:
1) ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен және БЖ-ның (СХ) оқшауланған сымдарымен;
2) ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен және жер асты немесе БЖ-ның (СХ) аспалы кәбілімен;
3) ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен және БЖ-ның (СХ) механикалық беріктігі жоғары оқшауланбаған сымдарымен;
4) ӘЖ-дың оқшауланған сымдарымен және БЖ-ның (СХ) оқшауланбаған сымдарымен;
5) ӘЖ-ына жер асты кәбіл қондырғысымен және БЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен.
565. ӘЖ-ның БЖ-мен (СХ) қиылысу бұрышы мүмкін болғанша 90 ⁰С жақын болуы тиіс. Тар жағдайларға арналған қиысу бұрышы нормаланбайды.
566. ӘЖ сымдарынан БЖ-ның сымдарына дейін немесе аспалы кәбілдеріне дейінгі арақашықтық салмақ кемдігі көп болғанда аралық қиылысуларда мынадан кем болмауы тиіс:
1) ауа температурасы өте жоғары болғанда ӘЖ сымдарының электр тоғымен қызуын ескермесек – 1,25 м;
2) Б_э көк мұз қабырғасының қалыңдығын есептегенде және ауа температурасы минус 5 ^оС болса – 1 метр.
ӘЖ сымдары СХ сымдарымен немесе аспалы кәбілдерімен ортақ тіректе қиылысқанда олардың арасындағы тігінен арақашықтығы 1,5 метрден кем болмауы тиіс. БЖ-ның сымдарын немесе аспалы кәбілдерін кронштейндерге орналастырған кезде бұл арақашықтық, ол сол ӘЖ тірегінің сол жағында орналасқан және онда БЖ-ның сымдары немесе аспалы кәбілдері бар ӘЖ сымынан қабылданады.
ӘЖ сымдарының БЖ (СХ) сымдары мен аспалы кәбілдерімен аралықтағы қиылысу орны мүмкіндігінше ӘЖ тірегіне жақын орналасу керек, бірақ оған 2 метрден жақын болмауы керек.
567. ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдары БЖ-ның (СХ) оқшауланған сымдарымен қиылысқан кезде төмендегі талаптар сақталуы тиіс:
1) ӘЖ сымдары СХ сымдарымен қиылысуы, сондай-ақ кернеулігі 360 В–тан жоғары БЖ сымдарымен қиылысуы аралықта ғана орындалуы тиіс. ӘЖ сымдары кернеулігі 360 В-ға дейінгі БЖ сымдарымен қиылысуы аралықта да, ортақ тіректе де орындала береді;
2) магистральды және аймақ ішіндегі байланыс желісінің БЖ-мен және ауылдық телефон байланысы (АТБ)-ның байланыстырушы тораптарымен аралық қиылысуын шектейтін ӘЖ тіректері, сондай-ақ, кернеулігі 360 В СХ тораптары анкер типті болуы тиіс. Қалған барлық БЖ мен ӘЖ қиылысқан кезде аралық типті ӘЖ тіректері қосымша приставкамен немесе тіреуішпен күшейтілуге болады;
3) ӘЖ-ның сымдары БЖ-ның (СХ) сымдарының үстіне орналастырылады. ӘЖ сымдарының аралық қиылысуын шектейтін тіректерде ӘЖ сымдары қос бекіткішпен бекітілуі тиіс. Кейбір жағдайларда ӘЖ-ның 380/220 В-тық және одан төмен сымдары БЖ-ның (СХ) сымдарының астына орнатуға рұқсат етіледі. Бұл ретте аралық қиылысуды шектейтін тіреуіштерде қос бекіткіш болу керек;
4) ӘЖ сымдарын, сондай-ақ БЖ-ның (СХ) сымдарын аралық қиылысуларда қосуға тыйым салынады. ӘЖ сымдары көп сымды болуы тиіс, және қимасы: алюминий сымдары үшін 35 мм² және балқытылған алюминий мен болат қосылған алюминий сымдар үшін 25 мм²-тан кем болмауы тиіс;
5) 1 кВ-ға дейін кернеуліктегі ӘЖ-мен аралық қиылысуды шектейтін БЖ (СХ) тіректерінде 50 мм-ге үзіліп түсетін найзағайдан қорғаныс орнатылуы тиіс. Темірбетон қосымшалары бар тіректерде үзіліп түсу тіректің ағаш бөлігінде орындалады және қосымшадан 10-15 см-ге жоғары орналасады. Түсуді ағаш рейкамен жабудың қажеті жоқ.
568. ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдары БЖ-ның (СХ) жер асты және аспалы кәбілдерімен қиылысқан кезде төмендегі талаптар орындалуы тиіс:
1) ӘЖ мен БЖ трассаларын таңдаған кезде олардың келесі жақын тірекке дейінгі арақашықтығы мүмкіндігінше үлкен алынуы тиіс.
БЖ-ның (СХ) жер асты кәбілдерінен ӘЖ-ның металл тіректеріне дейін немесе жерге тұйықтайтын құрылғысы жоқ темірбетон тіректердің жер асты бөлігі немесе жермен байланыстыратын бөлігіне дейінгі арақашықтық тұрғын елді мекендерде 3 метрден кем болмау керек.
Тар жерлерде бұл арақашықтық 2 метрден кем болуға болады, бірақ 1 метрден кем болмайды; бұл жағдайда кәбіл болат құбырға салынуы тиіс немесе 3 м қашықтықта тіректің екі жағының ұзына бойына бұрыштық болатпен немесе швеллермен жабу керек. Ел тұрмайтын орындарда БЖ (СХ) жер асты кәбілдерінен ӘЖ тіректерінің жерге тұйықтағышқа дейін немесе жер асты бөлігіне дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 5-қосымшасының 128-кестесінде келтірілген мәннен кем болмауы керек.
2) ӘЖ сымдары БЖ-ның аспалы кәбілдерінің үстіне орналасуы тиіс.
3) Аралық қиысуда ӘЖ сымдарын БЖ (СХ)-ның аспалы кәбілдерімен байланыстыруға болмайды. ӘЖ сымдары БЖ-ның аспалы кәбілдерімен қиылысу аралығында қимасы алюминий сымдарға 35 мм²-ден кем болмайтындай, болат қосылған алюминий сымдарға – 25 мм²-ден кем болмайтындай көп сымды болу керек.
4) Аспалы кәбіл мен тростың кәбіл ілулі тұратын металл қабығы қиылысу аралығын шектейтін тіректерде жерге тұйықталуы керек, бұл жағдайда жерге тұйықтау кедергісі 10 Ом-нан аспауы керек.
5) Көлденең жазықта БЖ-ның кәбіл тіректерінің негізінен ӘЖ-ның жақын жатқан сымының проекциясына дейінгі көлденең арақашықтығы ӘЖ биіктігінен кем болмау керек.
Осы параграфта айтылған ӘЖ-ның БЖ (СХ)-мен қиылысу нұсқасы мына жағдайда қолданылады, егер:
1) БЖ-ға кәбіл ендірмесін қолданғанда, бұрын орнатылған күшейткіш пунктін тасымалдау қажеттігі немесе қосымша құрылғы орнату қажеттігі туындайды;
2) СХ-ға кәбіл ендірмесін қолданса, СХ-дағы кәбіл қосымшасының жалпы ұзындығы тиісті мәннен асып түседі.
569. ӘЖ-ның оқшауланбаған сымдарын БЖ-ның оқшауланбаған сымдарымен кесіп өткенде мына талаптарды сақтау керек:
1) ӘЖ сымдарын БЖ сымдарымен және СХ сымдарымен қиылысуы тек аралықта орындалады. ӘЖ сымдары абоненттік және фидерлік СХ тораптарымен қиылысуы 360 В кернеулікте ӘЖ тіректерінде ғана орындалады;
2) қиысу аралығын шектейтін ӘЖ тіректері анкер типті болу керек;
3) ӘЖ сымдары БЖ (СХ) сымдарының үстінде орналасу керек. ӘЖ сымдарының қиылысу аралығын шектейтін тіректерде қос бекіткіш болу керек. 380/220 В және одан төмен кернеуліктегі ӘЖ сымдары СХ мен ГТС-тің тіреуішті тораптарының сымдарының астында орналасу керек. Бұл жағдайда қиылысу аралығын шектейтін СХ мен ГТС сымдары қос бекіткішпен бекітілу керек;
4) ӘЖ сымдарын және БЖ (СХ) сымдарын қиылысу аралықтарында қосуға болмайды. ӘЖ сымдары қимасы алюминий үшін 35 мм²-ден кем болмайтын, болатты алюминий үшін 25 мм²-ден кем болмайтын көп сымды болу керек;
5) қиылысу аралығын шектейтін БЖ (СХ) тіректерінде жай тартқыш орнатылады.
570. Оқшауланған ӘЖ сымдары мен оқшауланбаған БЖ (СХ) сымдары қиылысқан кезде мына талаптар орындалуы тиіс:
1) ӘЖ сымдары БЖ сымдарымен қиылысуы аралықта ғана орындалады. ӘЖ сымдары СХ сымдарымен аралықта да, ортақ тіректе де орындала береді;
2) магистральды және аймақ ішіндегі БЖ байланыс желісімен және СТС байланыс тораптарымен қиылысу аралығын шектейтін ӘЖ тіректері анкер типті болу керек. Қалған барлық БЖ-ның ӘЖ-да қиылысуы кезінде қосымша приставкамен және тіреуіштермен күшейтілген аралық тіректер қолдануға болады;
3) қиысу учаскесіндегі ӘЖ сымдарының атмосфера ықпалына төзімді оқшаулағышы болу керек, жергілікті жердің ең нашар метеорологиялық жағдайында созылу беріктігінің запас коэффициенті 2,5-тен кем болмау керек;
4) ӘЖ сымдары БЖ (СХ) сымдарының үстінде орналасу керек. Қиысу аралығын шектейтін тіректерде ӘЖ-ның сымдары және көтеріп тұратын тростары қос бекіткішпен бекітілу керек және бітеу байлану керек. 380/220 В және одан да төмен кернеуліктегі ӘЖ сымдары СХ тіреуіш сымдарының астына орналасады, ол да қос бекіткішпен бекітіледі. Бұл жағдайда тіректегі қиылысу аралығын шектейтін СХ сымдары қос бекіткішпен бекітілу керек;
5) ӘЖ сымдарын, сондай-ақ БЖ сымдарын қиылысу аралығында қосуға болмайды;
6) қиысу аралығын шектейтін БЖ мен СХ тіректеріне жай тартқыш орнатылуы керек.
571. ӘЖ жер асты кәбіл қосымшасын оқшауланбаған БЖ (СХ) сымдарымен қиып өткенде мына талаптар сақталу керек:
1) ӘЖ жер асты кәбіл қосымшасынан БЖ (СХ) тіректеріне дейін және оның жерге тұйықтағышқа дейінгі арақашықтық 1 метрдей, ал оқшауландырылған құбырға кәбіл жүргізгенде – 0,5 метрден кем болмау керек;
2) көлденең жазықтағы ӘЖ кәбіл табанынан ең жақын жатқан БЖ (СХ) сымдарының проекциясына дейінгі көлденең арақашықтық БЖ (СХ) тіректерінің биіктігінен кем болмау керек.
572. ӘЖ әуедегі БЖ (СХ)-мен жақындасқанда осы тораптардың ең шеткі сымдарының арасындағы арақашықтық 2 метрден кем болмау керек, ал тар жағдайларда – 1,5 метрден кем болмауы тиіс. Қалған жағдайлардың барлығында тораптар арасындағы арақашықтық ӘЖ, БЖ және СХ тіректерінің өз биіктіктерінен кем болмау керек.
ӘЖ жер асты немесе аспалы БЖ (СХ) кәбілдерімен жақындасқанда олардың арасындағы арақашықтық осы Қағидалардың 567-тармағындағы 1) және 4) тармақшаларында көрсетілгеннен кем болмау керек.
573. Радио орталықтарын, радио орталық қабылдағыштарын тарататын антенна құрылыстарымен, радиофикация мен жергілікті радио тораптарға бөлінген қабылдау пункттерімен ӘЖ жақындасуы нормаланбайды.
574. ӘЖ сымдары және БЖ (СХ) сымдарымен, телевизия кәбілдері және радиоантенналар түсуіндегі ӘЖ сымдары арасындағы көлденең арақашықтық 1,5 метр болу керек. Бұл ретте ӘЖ тіректеріндегі ғимаратқа енгізуге дейінгі сымдар және ӘЖ-ның ғимаратқа енетін сымдары БЖ-ның тармақталған сымдарымен қиылыспауы керек және БЖ (СХ) сымдарынан төмен орналаспауы керек.
575. Жаңа салынған ӘЖ-ның ортақ тіректеріне оқшауланбаған ӘЖ, БЖ және СХ сымдарын бірге асып ілуге болмайды.
Істен шығып тозығы жеткен ӘЖ орнына қайта салынған ӘЖ сымдарын ортақ тіректерде бұрыннан ілулі тұрған оқшауланбаған СХ сымдарымен және СХ сымдарымен бірге асып ілуге болады.
Ол үшін мынадай шарттар қадағалануы керек:
1) ӘЖ-ның ең төмен кернеуі 380/220 В-тан аспау керек;
2) СХ сымдарының арасындағы ең төмен кернеу 360 В-тан аспау керек;
3) СХ-ның төменгі сымдарынан жерге дейінгі арақашықтық, СХ тізбегі мен олардың сымдары арасындағы арақашықтық қолданыстағы «Әуе байланыс тораптары мен радио хабарлау желілерінің құрылысы мен жөндеу қағидаларына» сәйкес болу керек;
4) ӘЖ сымдары СХ сымдарының үстінде орналасу керек; бұл жағдайда ӘЖ төменгі сымынан тігінен СХ-ның жоғарғы сымына дейінгі тіректегі арақашықтық, өзара қалай орналасса да 1,5-нан кем болмау керек, ал аралықта – 1,25-тен кем болмауы тиіс; СХ сымдары кронштейнде орналасса, бұл қашықтық сол СХ сымы тұрған жақтағы ӘЖ-ның төменгі сымынан алынады.
576. Ортақ тіректерге 380/220 В аспайтын кернеулікте оқшауланған ӘЖ (ӨОС) сымдарын оқшауланбаған немесе БЖ-ның оқшауланған сымдарымен не кәбілдермен бірге және металл емес тамшылықты оптикалық кәбілдермен бірге (ОКСН) асып ілуге болады, бұл жағдайда арнайы келісілген шарттар және оқшауланған СХ сымдарына арналған 679-тармағының талаптары қадағалануы тиіс.
577. ӘЖ сымдары темір жолмен, сондай-ақ І және ІІ деңгейлі автомобиль жолдарымен қиылысқанда немесе параллель жүргенде 11-тараудағы талаптар орындалуы тиіс.
Қиылысулар ӘЖ-ның кәбіл ендірмелуі көмегімен орындалады.
Қиылысу нұсқасын таңдау техникалық-экономикалық есептеулер негізінде жүргізілуі тиіс.
ІІІ және V категориялы автомобиль жолдарымен ӘЖ қиылысқан жағдайда аз-маз салмақ кемдігі болса, ӘЖ сымдарынан жолдың жүргінші жүретін бөлігіне дейінгі тігінен арақашықтығы 6 метрден кем болмау керек. Бұл жағдайда елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындар аумағын сыртқы жарықтандырумен қамтамасыз ететін әуе желілеріне осы Қағидалардың 27-тарауында талаптар келтірілген.
578. Автомобиль жолдарымен ӘЖ жақындасқанда және қиылысқанда ӘЖ сымдарынан жол белгілеріне дейін және оларды көтеріп тұратын тросқа дейінгі арақашықтық 1 метрден кем болмау керек. ӘЖ-мен қиылысатын орындарда көтеріп тұратын тростар 10 Ом-нан аса кедергісі бар жермен тұйықтау құрылғысымен жерге тұйықталуы тиіс.
579. ӘЖ сымдары трамвайдың немесе троллейбус желілерінің байланыс сымдарымен және көтеріп тұратын тростарымен жақындасқанда және қиылысқанда төмендегі талаптар орындалуы керек:
1) ӘЖ байланыс желілері бар және тіректер бар құрылыстар аймағынан тыс орналастырылады. Бұл аймақтарда ӘЖ тіректері анкер типті болу керек, ал оқшауланбаған сымдар қос бекіткішпен бекітілу керек;
2) ӘЖ сымдары байланыс сымдарының көтеріп тұратын тростарының үстінде орналасу керек. ӘЖ сымдары көпсымды болу керек, қимасы алюминийде - 35 мм², болатты алюминийде – 25 мм²-ден кем болмау керек. ӘЖ сымдарын қиылысу аралықтарында қосуға болмайды;
3) ӘЖ сымдарынан арақашықтық аз салмақ кемдігі болған жағдайда трамвай торабының рельстерінің басына дейін 8 м-ден кем болмау керек, ал троллейбус торабы жүретін аймақтағы көшенің жүргінші жүретін бөлігіне дейін 10,5 м болу керек. Бұл ретте барлық жағдайда да ӘЖ сымдарынан көтеріп тұратын тросқа дейін немесе байланыс сымдарына дейінгі арақашықтық 1,5 метрден кем болмауы тиіс. Байланыс желісі орналасқан аймақтарда ӘЖ тіректері анкер типті болу керек, ал сымдар қос бекіткішпен бекітілу керек;
4) байланыс сымдары көлденең орналасқан жерлерде ӘЖ қиылысуы болуға болмайды;
5) троллейбус тораптарында байланыс сымдарын және кернеуі 380 В-тан асатын ӘЖ сымдарын тіректерге бірге ілу үшін мына шарттар қадағалануы тиіс: троллейбус тораптарының тіректері ӘЖ сымдарын ілуге жеткілікті болатындай механикалық берік болу керек; ӘЖ сымдарымен кронштейн арасындағы немесе байланыс сымдарын көтеріп тұратын тросты бекіту құрылғысы арасындағы арақашықтық 1,5 метрден кем болмау керек.
Бұл параграфтың талаптары көшені жарықтандыру тораптарына қолданылмайды.
580. Арқанды жолдармен және жердегі металл құбырлармен ӘЖ жақындасқанда және қиылысқанда мына талаптар орындалуы тиіс:
1) ӘЖ арқан жолдың астымен жүру керек; ӘЖ арқан жол үстімен жүруге тыйым салынады;
2) арқан жолдардың төменгі жағында ӘЖ сымдарын қоршап тұру үшін баспалдақ өткел немесе тор болу керек;
3) ӘЖ арқан жолдың астымен жүргізілген жағдайда немесе құбыр астымен жүрсе, ӘЖ сымдары олардан мынадай қашықтықта болу керек: арқан жолдың торларын қоршап тұрған өткелге дейін немесе құбырға дейін – 1 метрден кем болмау керек; құбырға дейін немесе арқан жол элементтеріне дейін сымдарда азғантай ауытқу болғанда және аз салмақ кемдігі болса – 1 метрден кем болмау керек;
4) ӘЖ астына орнатылған құбырлармен ӘЖ қиылысқанда ӘЖ сымдарынан құбыр элементтеріне дейінгі арақашықтық салмақ кемдігі болған жағдайда 1 метрден кем болмау керек.

2. Қорғаныс және автоматика

12. Кернеулігі 1 кВ дейінгі электр желілерін қорғау

1. Қорғаныс аппараттарын таңдау және
оларға қойылатын талаптар

581. Қорғаныс аппараттары ретінде автоматты ажыратқыштар немесе сақтандырғыштар қолданылады. Күрделі ажыратқышпен қамтамасыз етілген немесе құрастырылған автоматты ажыратқыштар да қолданылады.
Жылдам әрекет етуді, сезімталдылықты және іріктеу талаптарын қамтамасыз ету үшін, қажет болған жағдайда, төзімді реле (жанамалы әрекеттегі реле) қолданылған қорғаныс қондырғылары да пайдаланылады. Бұл ретте, осы қорғаныс қондырғыларының сезімталдылық коэффициенті қорғау аймағының шегінде 1,5 кем болмауы тиіс.
582. Қорғаныс аппараттары өзінің ажыратқыш қабілеттілігімен электр желілерінің қорғалатын учаскесінің ұшындағы қысқа тұйықталу тогының шектеу шегіне сәйкес болуы тиіс, яғни олар осы Қағидалардың 4-тарауының анықтамасына сәйкес осы токқа төзімді болуы қажет.
Ток көзінің бағытында орналасқан топтасқан автоматты ажыратқыш немесе жақын орналасқан автоматты ажыратқыш қысқа тұйықталу тогын дер кезінде өшіруді қамтамасыз ететін болса, ҚТ тогының максималды шегінде төзімді бола алмайтын қорғаныс құралдарын орнатуға болады. Ол үшін, көрсетілген ажыратқыштардағы қас-қағым ӘЖ әрекет ететін ағытушының (сақталу уақытынсыз кесіндінің) қондырмасындағы ток қорғалатын топтағы әрбір аппараттың және егер аппараттардың барлық тобының мұндай іріктеусіз өшірілуі апаттық, қымбат тұратын жабдықтар мен материалдардың зақымдануы немесе күрделі технологиялық процестің бұзылуы қаупін төндірмейтін болса, бірмезгілдік шектік қосылғыштық бейімінің тогынан аз болуы керек.
583. Электр желілерінің жеке учаскелерін қорғау үшін қызмет көрсететін сақтандырғыштың балқымалы ендірмелеріндегі қалыпты ток немесе автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігіндегі қалыпты ток, барлық жағдайда телімдердегі есептеулі токтан кем мөлшерде алынады немесе электр қабылдағыштарының қалыпты тогымен таңдалады. Осылайша уақытша келген асқын жүктеме кезінде (іске қосу тогы, технологиялық жүктеме шегі, өз бетінше қосылу кезіндегі ток және т.б.) қорғаныс аппараттары электр қондырғыларын ток көзінен ажыратылмауы тиіс.
584. Тығын тәріздес автоматты ажыратқыштар мен сақтандырғыштар желілерге былайша қосылуы қажет: сақтандырғыштың (автоматты ажыратқыш) тығыны бұралып алынған кезде бұралмалы гильзада кернеу болмауы тиіс. Бір жақтан ток көзінен қамтамасыз етілген кезде, қоректендіру сымы (кәбіл немесе сым) қорғау коммутациялық аппараттың жылжымайтын контактісіне жалғануы тиіс.
Қоректендіру сымы электр желісі автоматты ажыратқыштың қозғалушы контактісіне жалғанған жағдайда, кейбір автоматты ажыратқыштардың коммутациялық мүмкіндігі шегінен төмендейтінін ескеру қажет.
585. Әрбір қорғаныс аппаратында, өзі қорғайтын желілеріне қажетті қалыпты ток деңгейі көрсетілген, босатқыш тетігі мен балқымалы ендірмесінің қалыпты тогы көрсетілген таңбасы болуы тиіс.
Қорғаныс аппараттары орналасқан шкафтардың есіктерінде немесе қалқандарында желіні қорғауға арналған автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігі мен сақтандырғыштардағы балқымалы ендірмесінің қалыпты тогы көрсетілген схемалар орнатылуы тиіс.

2. Қорғанысты таңдау

586. Электр желілерінде токтың қысқа тұйықталуы кезінде өшірілу уақыты мүмкіндігінше аз болатындай және іріктеу мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей қорғаныс болуы тиіс.
Қорғаныс токтың қысқа тұйықталуы белгілері анықталғанда, қорғалатын желінің соңына қарай зақымдалған учаскені өшіруді қамтамасыз етуі: бір-, екі- және үш фазалық желіде – бейтарап тұйықтау; екі-, үш фазалық желіде – бейтарап оқшаулануы тиіс.
Токтың қысқа тұйықталуы белгілері анықталғанда қысқа тұйықталу желілерінің белсенді және индуктивті қарсылық көрсету деңгейі, электр доғасының қарсылық көрсету деңгейі, сондай-ақ желінің қызуы нәтижесінде қарсылық көрсету деңгейі ескерілуі тиіс.
587. Желінің зақымдалған бөлігінің сенімді өшірілуі үшін, қорғалатын желінің соңында токтың қысқа тұйықталу есебін барынша шектеу шегіне жеткізу үшін мынадай шамасының еселенуі қажет:
1) сақтандырғыштағы балқымалы ендірменің қалыпты тогына – кемінде 3;
2) ток сипаттамасына кері бағынышты автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігіндегі қалыпты тогына – кемінде 3;
3) ток сипаттамасына кері бағынышты автоматты ажыратқыштардың босатқыш тетігіндегі жинақталған ток бойынша басқару бөлігіне – кемінде 3;
4) автоматты ажыратқыш іске қосылуына әсер ететін токтың жоғарғы шегі, дер кезінде іске қосылатын және токтың максимальды босатқыш тетігінде – кемінде 1,1.
Өрт қаупі бар аумақтарға қысқа тұйықталу тогының еселігі 25-тарауда көрсетілген.
588. Бойына оқшауланған сымдарды (БОС) пайдаланып тұрғызылған электр желілерінде, сондай-ақ үй-жайлардың ішіндегі желілерде де асқын жүктемеден сақтайтын қорғаныс болуы тиіс:
1) сыртқы қабығы немесе сыртқы оқшауламасы қызатын сымдардан жасалған ашық орындалған электр желілері;
2) тұрғын үй және қоғамдық ғимараттар мен құрылыстардың, сауда үй-жайларының, өндірістік кәсіпорындардағы қызметтік-тұрмыстық жайлардың, тұрмыстық және тасымалды электр қабылдағыштары желілерін қосқанда (үтік, шәйнек, плиталар, тоңазытқыштар, шаңсорғыштар, жуу және тігін машиналары және т.б.), сонымен қатар өртке қауіпті аймақтардың топтастырылған жарықтандыру желілері;
3) тұрғын үй және қоғамдық ғимараттар мен құрылыстардың, сауда үй-жайларының, өндірістік кәсіпорындардың күш желілері – технологиялық процестер шарты бойынша немесе желінің жұмыс режимі бойынша өткізгіштерде ұзақ уақыт бойы асқын жүктеме пайда болатын болса;
4) 6-бөлімнің талаптар бойынша арнайы қондырғылар желісі.
589. Асқын жүктемеден қорғалатын желілерде ток аппараттардағы токтың еселенуі қорғалатын өткізгіштегі ток жүктемесінің рұқсат етілген ұзындығына қатынасы мыналардан артық болмауы тиіс:
1) 0,8 – лезде әрекет ететін ажыратқышы бар, автоматты ажыратқыштардың қалқаншасы мен балқымалы ендірмелеріне арналған номиналды ток;
2) 1,0 – кері байланысқа тәуелді реттелмейтін токпен сипатталатын автоматты ажыратқыштардың номиналды тогы (қиманың болуына тәуелсіз);
3) 1,25 – кері байланысқа тәуелді реттелетін токпен сипатталатын автоматты ажыратқыштардың номиналды тогы (қиманың болуына тәуелсіз).
590. Электр станциясының меншікті қажеттілігіне арналған кәбілдік желіден токты ажырату қорғалатын кәбілдің аяғындағы көп фаза және бір фаза аралық қысқа тұйықталудың сезімталдық коэффициенті 1,3 кем болмауы тиіс. Бұл кезде қорғалатын кәбілдің соңындағы бір фазалы қысқа тұйықталудан қорғауды қамтамасыз ету үшін бөлек қорғаныс орнатылуы қажет, ол қосылатын жерден жіберілетін ажырату тогының сезімталдық коэффициенті 1,5 кем болмауы тиіс. Егер токтан кері тәуелді сипаттамасы бар ажыратқыш жұмысында кәбілдің ыстыққа төзімділігі мен қорғауды іріктеу қамтамасыз етілсе қорғалатын кәбіл желісінің барлық ұзындығын қимамен қамтымауға болады.
Электр станциясының меншікті қажеттілігіне арналған кәбілдік желілерде араласқан телімдерді қорғайтын резервтік қорғаныс болады.
591. Тұрақты токтағы электр қондырғыларын қорғау үшін құрастырма айырғышы бар автоматты ажыратқыштар немесе арнайы тасымалды релелік қорғаныстар қолданылады. Сақтандырғыштарды да қолдануға рұқсат беріледі. Зақымдалған учаскені өшіру үшін іріктеуді қамтамасыз ету керек, ол үшін мына жағдайлар орындалуы тиіс:
1) барлық қысқа тұйықталуға автоматты ажыратқыштарды қолдану кезінде қорғалатын негізгі аймақта сезімталдық коэффициенті 1,5 кем емес токтық ажыратылым жүзеге асырылуы тиіс; резервтеу аймағында сезімталдық коэффициенті 1,3 кем емес токтық ажыратылым жүзеге асырылуы керек. Резервтеу кезінде кәбілдердің ыстыққа төзімділігі қамтамасыз етілген болса, токқа кері бағынышты сипаттамасы бар ажыратқыштарды пайдалануға рұқсат етіледі;
2) тасымалды релелік қорғаныстарын қолдану кезінде сезімталдық коэффициенті мынадан төмен болмауы тиіс: негізгі аймақ үшін – 1,5; резервтік аймақ үшін – 1,2;
3) сақтандырғыштарды қолдану кезінде сезімталдық коэффициенті мынадан төмен болмауы тиіс: негізгі аймақ үшін – 5; резервтік аймақ үшін – 3;
592. Екі тізбекті әуе желілерінде, егер бұл желілердің бойында жалпы нөлдік сымдар болатын болса, автоматты ажыратқыштың босатқыштары немесе тасымалды ток қорғанысы орнатылмайды.

3. Қорғаныс аппараттарын орнату жерлері

593. Қорғаныс аппараттары қызмет көрсетуіне ыңғайлы, яғни кездейсоқ механикалық бүлінуде мүмкіндігі жоққа шығарылатын болатындай қолайлы үй-жайларда орнатылуы тиіс. Орнату жұмыстары кезінде мүмкіндігінше айналасындағы заттардың бүлінбеуі және персоналдың жұмыс кезіндегі қауіпсіздік шаралары қатаң сақталуы тиіс.
Ашық ток жүргізуші бөліктері бар қорғаныс аппараттарына қызмет көрсетуге тек кәсіби біліктілігі жоғары персоналға ғана рұқсат беріледі.
594. Қорғаныс аппараттары сым қимасы азайтылған электр тораптарында (электрэнергиясын тұтынатын орынға бағытталу бойынша) және қорғаныстың сезімталдылығымен және іріктелуімен қамтамасыз етуді қажет ететін орындарда орнатылады.
595. Қорғаныс аппараттары қорғалатын өткізгіштің қоректенетін желілерге қосылған жерлерінде орнатылуы тиіс.
Қоректенетін желілер мен тармақталатын орынның қосылған жерлерінің арасында біршама аралық болған жағдайда және келесі шарттар орындалған кезде тармақталған қорғаныс аппараттарын орнатуға рұқсат беріледі:
1) қоректенетін желілерге қосылған орындардан бастап аппаратқа дейінгі учаскенің ұзындығы 3 метрден аспаса;
2) қосылу орнындағы тармақталу тұтанбайтын немесе жанбайтын құбырларда, темірден жасалған қорғаныс қалқаншаларында, қорабшаларда жүргізілген оқшауламасы бар кәбілмен орындалады;
3) осы учаскеге жақын жерлерге жанармай заттары орналаспайды.
596. Желілері сақтандырғыш арқылы қорғаған жағдайда барлық қалыпты жерге тұйықталмаған полюстер мен фазаларда сақтандырғыш орнатылуы тиіс. Сақтандырғышты нөлдік өткізгіштерге орнатуға тыйым салынады.
597. Желілерді автоматты ажыратқыштар арқылы қорғаған жағдайда олар барлық қалыпты жерге тұйықталмаған өткізгіштерге орнатылуы тиіс.
Нөлдік өткізгіштердегі ажыратқыштарды орнатуға мынадай жағдайда, ажыратқыштар іске қосылған кезде бір мезетте барлық өткізгіштер желіден өшірілетін болса, рұқсат етіледі.
598. Пайдалану шарттарына қарай орынды болса, қорғаныс аппараттарын мынадай орындарда:
1) бір қалқанда орналасқан қалқан шинасынан бастап аппаратқа дейінгі аралықта орналасқан өткізгіштерді тармақтау, бұл кезде өткізгіштер тармақталатын ток есебі бойынша таңдалады;
2) қоректенетін желінің ұзындығы бойынша және тармақталуына қарай қимасын қысқарту, егер желінің алдыңғы учаскесінің қимасы төмен учаскемен қорғалатын болса;
3) қоректенетін желілерден өлшеу тізбектері, басқару және дабыл қағу өткізгіштерін тармақтау, егер бұл өткізгіштер тиесілі машинаның немесе қалқанның сыртына шығып тұрмаса немесе олардың сыртына шығып тұрса, бірақ жанбайтын құбырлар арқылы жүргізілген немесе сыртында жанбайтын қабықшалары болса орнатпауға да болады.
Егер дабыл қағу және өлшеу, басқару тізбектерінің өшірілуі салдарынан қауіпті жағдайлар туындайтын болса (өрт сөндіру сорғысының, желдеткіштердің, электр станциясының қажетті меншікті механизмдерінің өшірілуі, жарылғыш қоспасының пайда болуы) қоректенетін желілерге қосылатын жерлерге қорғаныс аппараттарын орнатуға жол берілмейді. Бұл жағдайларда барлық тізбектер құбырлар арқылы жүргізілуі немесе сыртында жанбайтын қабықшалары өткізгіштермен орындалуы тиіс. Осы тізбектердің қимасы осы Қағидалардың 837-тармағында келтірілгеннен кем болмауы тиіс.

13. Релелік қорғаныс

1. Пайдалану саласы

599. Қағидалардың осы тарауы электр жүйесінде қолданылатын электрлік бөлшек элементтеріндегі релелік қорғаныс қондырғыларына, өндірістік және 1 кВ жоғары басқа да электрқондырғыларына; генераторлар, трансформаторлар (автотрансформаторлар), генератор блоктары - трансформатор, электр тасымалдау желілері, шиналар мен синхронды компенсаторларға қолданылады.
Қағидалардың осы тарауында 500 кВ-тан жоғары электр қондырғыларының барлық түрлері, 35 кВ-тан жоғары кәбілдік желілер, сондай-ақ атомдық электростанциялар мен тұрақты ток тасымалдау қондырғыларының қорғанысы қаралмайды.
Осы және басқа да тарауларда қарастырылмаған, электр қондырғыларының элементтеріндегі релелік қорғаныс құрылғылары осы тараудың жалпы талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.

2. Жалпы ережелер

600. Электр қондырғылар мыналарға арналған релелік қорғаныс құрылғыларымен жабдықталуы тиіс:
1) бүлінген элементті электр жүйесінің (электрқондырғысының) бүлінбей қалған бөлігінен автоматты түрде ажырату үшін; егер бүліну электр жүйесінің жұмысын тікелей бұзбаса, релелік қорғаныс әрекеті тек қана сигналға рұқсат етіледі;
2) электр жүйесіндегі элементтердің қауіпті, бейқалыпты жұмыс режиміне көңіл аудару (артық жүктеме, гидрогенератордағы статордың оралымындағы кернеудің артуы); электр қондырғысының жұмыс режиміне және пайдалану жағдайларына байланысты релелік қорғаныс сигналға әрекет етумен орындалуы керек немесе бүлінуге әкеліп соғуы мүмкін, жұмыс істеп тұрған элементтердің ажыратылуына.
601. Электрқондырғыларын арзандату мақсатында автоматтық ажыратқыштың және релелік қорғаныстың орнына сақтандырғыш немесе балқытылмалы кірме қолданылады, егер олар:
1) қажетті параметрлермен таңдалса (номиналды кернеу және ток, номиналды ажыратылуы тогы және басқа);
2) қажетті іріктеу мен сезімталдықты қамтамасыз етсе;
3) электрқондырғының жұмыс шарттары бойынша қажетті автоматиканы қолдануға бөгет жасамаса (автоматты қайта қосу – АҚҚ, резервті автоматты қосу – РАҚ және т.б.).
Сақтандырғыштарды немесе ашық балқымалы кірмелерді қолданғанда толық емес фазалы режимде бейсимметрия деңгейіне және берілетін жүктеменің сипатына қатысты қабылдаушы қосалқы станцияда толық емес фазалы режимнен қорғаныс орнату қажеттілігі қарастырылады.
602. Релелік қорғаныс қондырғылары жүйенің бүлінбеген бөлігінің үзіліссіз жұмысын сақтауды қамтамасыз ету мақсатында қысқа тұйықталудан өшіп қалудың неғұрлым аз уақытын қамтамасыз етуі керек (электр жүйесінің және тұтынушылардың электрқондырғыларының тұрақты жұмысы, АҚҚ және РАҚ-тың табысты әрекетінің арқасында қалыпты жұмысты қалпына келтіруді қамтамасыз ету және т.б.) және элементтің бүліну дәрежесі мен аймағын шектеу.
603. Ажыратуға әрекет ететін релелік қорғаныс іріктеу әрекетін қамтамасыз етуі керек, электрқондырғының кейбір элементтері бүлінген жағдайда тек қана осы бүлінген элемент өшіп қалуы керек.
Қорғаныстың іріктелмеген әрекеті жұмыс істеуі мүмкін (АҚҚ мен РАҚ-тың кейінгі әрекетімен жөнделген):
1) егер қажет болса ҚТ өшіруді жеделдетуді қамтамасыз ету үшін;
2) бүлінген элементті токсыз паузаға өшіретін, желі тізбегінде немесе трансформаторларда бөлгіштермен қысқартылған негізгі электр схемаларын қолданғанда.
604. Уақытша үзілістермен іріктеу әрекетін қамтамасыз ететін релелік қорғаныс құрылғыларын орындауға болады, егер:
1) уақытша үзілістермен ҚТ-ды өшіргенде осы Қағидалардың 600-тармағының талаптарын орындалуы қамтамасыз ететін болса;
2) қорғаныс резерв ретінде әрекет еткенде.
Сатылы қорғаныс үшін (қашықтықты, көпфазалы ҚТ мен ҚТ–дан жерге болатын токтық) алғашқы сатылар желінің бір бөлігін қамтиды және осы учаскедегі бүлінуді қорғаныс сол заматта өшіреді (яғни, Т1 = 0,00 с). Келесі сатылар үшін уақыт сақталуы сатылы принцип бойынша таңдалады. Уақыт сақталуын таңдау кезінде таратуды қоса алғандағы күш ажыратқышының өшіру уақыты, қорғаныс құрылғысының қайту уақыты есепке алынуы тиіс. Элегазды ажыратқыштарды қолданған жағдайда қорғаныстың микропроцессорлық құрылғысының өзінің жұмысының уақытын есепке ала отырып іріктеу уақыты артығымен 0,2–0,4 сек. болып қабылдануы мүмкін (0,5 сек. емес – майлы және ауалы ажыратқыштардағыдай және электр механикалық қорғаныс релесінің схемасындай).
605. Релелік қорғаныстың сенімді жұмыс істеуі (қосылуға жағдай пайда болғанда қосылуы және олардың жоқ кезінде қосылмауы) өзінің параметрлері мен орындалуы міндетіне сәйкес болатын және осы құрылғыларға тиісті қызмет көрсету жағынан кемшілігі жоқ құрылғыларды қолданумен қамтамасыз етілуі тиіс.
Қажет кезінде жұмыс істеудің сенімділігін арттырудың арнайы шаралары қолданылады, мысалы, схемалық резервтеу, жағдайды үздіксіз немесе мерзімді бақылау, т.б. Сонымен бірге персоналдың релелік қорғаныспен қажетті операцияларды орындау кезіндегі қате әрекеттерінің мүмкін болуы есепке алынуы тиіс.
606. Кернеу тізбегі бар релелік қорғаныс болған жағдайда мынадай құрылғылар есепке алынады:
1) автоматты ажыратқыштар өшкенде қорғанысты әрекеттен автоматты шығаратын, сақтандырғыштар күйгенде және кернек тізбегіндегі басқа да бұзылулар болғанда (егер осы бұзылулар бірқалыпты режимде қорғаныстың жалған қосылуына әкеліп соқса) және осы тізбектегі бұзылулар туралы дабыл беретін;
2) тізбектегі бұзылулар туралы дабыл беретін, егер бұл бұзылулар бірқалыпты режимде қорғаныстың жалған қосылуына әкеліп соқпаса, бірақ басқа жағдайда артық қосылуға әкеп соқтыруы мүмкін.
607. Түтікті разрядтаушылары бар электр желілерінде жылдам әрекет ететін релелік қорғанысты орнату кезінде разрядтаушылардың жұмысынан оның арақашықтығы есепке алынуы тиіс, ол үшін:
1) релелік қорғаныстың қосылуының өшіруге сигнал беру сәтінің ең қысқа уақыты разрядтаушылардың бір рет қосылуының уақытынан көп болуы керек, атап айтқанда: 0,06–0,08 сек аралығында;
2) разрядтаушылардың ток импульсынан қосылатын қорғаныстың қосу органдары, мүмкіндігінше аз қайту уақыты болуы керек (импульстің жоғалып кету сәтінен 0,01 сек аралығында).
608. Сақталу уақыты бар релелік қорғаныс үшін әрбір нақты жағдайда қорғаныстың қосылу жағдайының болмай қалуын болдырмау үшін токтың бастапқы мәнінен немесе ҚТ кезіндегі қарсыласудан қорғанысты қамтамасыз етудің мақсаттылығы қарастырылады (ҚТ токтарының уақыт кезінде сөнуінен, тербелістердің пайда болуының нәтижесінде, бүлінген жерде доғаның пайда болуынан, т.б.).
609. 110 кВ және одан жоғары электр желілеріндегі қорғаныстың тербеліс кезінде немесе асинхронды жүрісте олардың әрекетін тоқтататын қондырғылары болуы керек, егер көрсетілген желілерде осындай тербелістер немесе асинхронды жүріс болатын болса, мұндай кезде қорғаныстар артық қойылуы мүмкін.
Осыған ұқсас құрылғыларды электр энергиясын бір көзден алатын 110 кВ және одан төмен желілер үшін қолдануға болады (тербеліс пайда болу мүмкіндігіне қарап немесе асинхрондық жүрісіне және артық өшулердің салдарына).
Тербеліс кезінде қорғанысты тоқтатусыз орындауға болады, егер ол тербеліс уақыт бойынша қалыптастырылған болса (қорғаныстың сақталу уақыты – 1,5-2 сек. аралығында).
610. Релелік қорғаныстың әрекеті қосылу көрсеткіштерінің релесіне қойылған көрсеткіш релесімен, қосылу санының есептегіштерімен, апаттық оқиғалардың тіркегіштерімен (АОТ) және басқа құрылғылармен қорғаныстың жұмысын талдау мен есептеуге қажетті дәрежеде тіркелуі тиіс.
611. Релелік қорғаныстың өшіруге арналған әрекетін тіркейтін құрылғылар әрбір қорғаныстың әрекеті, ал күрделі қорғаныс кезінде – оның кейбір бөліктері (қорғаныстың әртүрлі сатысы, бүлінудің әртүрлі түрінен қорғаныстың жеке жинағы және т.б.) дабыл беретіндей орнатылуы тиіс.
612. Электрқондырғының элементтерінің әрқайсысында осы элементте орнатылған басқа қорғаныстарға қарағанда басқа қорғалатын элементтердің бүлінуіне әрекет ететін көлемдегі уақыттан аз уақытта әрекет ететін негізгі қорғаныс қарастырылуы тиіс.
Электр қондырғының айрықша жауапты элементтерінде: 500 кВ желілерде, 500 кВ жоғары кернеудегі байланыс автотрансформаторларында, 500 кВ шунттаушы реакторларда, 500 кВ шиналарда және синхронды компенсаторларда, генераторларда және АЭС блоктарының трансформаторларында немесе жылу және гидравликалық станциялардың үлкен қуатында және ЖТҚЭ элементтерінде, негізгі қорғаныс екеуден орнатылады.
613. Қорғаныс жұмыс істемей қалған кезде немесе жапсарлас элементтер ажыратқыштарының әрекет ету үшін қашық резервті әрекет етуді қамтамасыз етуге арналған резервті қорғаныс көзделеді.
Егер элементтің негізгі қорғанысы абсолюттік іріктеуге ие болса (жоғары жиілікті қорғаныс, бойлық және көлденең дифференциалды қорғаныстар), онда осы элементте тек қана қашықтық емес, жақыннан резервтеу қызметін де, яғни осы элементтің негізгі қорғанысы жұмыс істемей қалғанда әрекет ететін немесе ол істен шыққан жағдайда атқаратын резервті қорғаныс орнатылуы тиіс. Егер фазалар аралығындағы тұйықталудан негізгі қорғаныс ретінде дифференциалдық-фазалық қорғаныс қолданылған болса, онда резервтік қорғаныс ретінде сатылы қашықтық қорғанысын қолдануға болады.
Егер 110 кВ желінің негізгі қорғанысы салыстырмалы іріктеуге ие болса, онда:
1) жеке резервті қорғанысты қарастырмауға болады, егер осы желіде қысқа тұйықталу (ҚТ) кезінде жапсарлас элементтер қорғанысының қашық резервтік әрекеті қамтамасыз етілсе;
2) егер осы желіде қысқа тұйықталу (ҚТ) кезінде қамтамасыз етілмесе, жақыннан резервтеуді қамтамасыз ететін шаралар қарастырылуы тиіс.
100 % «жақыннан» резервтеу (элементтің негізгі қорғанысы қашықтан ғана емес, сонымен бірге жақыннан резервтеу қызметін атқаратын абсолютті іріктеуге және осы элементте резервті қорғанысқа ие), АІШҚР болған кезде, осы элементтегі ҚТ кезінде қашықтық резервтеуді қамтамасыз етпеуге болады.
614. 35 кВ және одан жоғары электр тасымалдау желілері үшін бүлінуді өшірудің сенімділігін арттыру мақсатында желінің басталуында қосымша қорғаныс ретінде осы Қағидалардың 622-тармағының талаптары орындалған жағдайда уақыттың сақталуынсыз токтық кесінді қарастырылуы мүмкін.
615. Егер қашықтық резервтеудің толық қамтамасыз етілуі қорғаныстың біршама күрделілігімен немесе техникалық мүмкін болмауымен байланысты болса, мыналарға:
1) трансформаторлардың арт жағындағы, реакторланған желілерде, 110 кВ және одан жоғары желілерде жақыннан резервтеу болған жағдайда ҚТ өшіруді резервтемеуге;
2) жұмыстың сирек режимдерін есептеусіз және қорғаныстың каскадты ескере отырып;
3) жапсарлас элементтердің ҚТ кезінде қорғаныстың іріктеусіз әрекетін қарастыруға (қашық резервтеу әрекеті кезінде – қорғаныстың соңғы сатысын қосылудың параметрі бойынша алдыңғы элементтердің қорғаныстарымен келіспеу және т.б.), кей жағдайларда қосалқы станциялардың токсыз қалу мүмкіндігімен, мұндай кезде бұл іріктеусіз өшірулер АҚҚ немесе РАҚ әрекетімен жөнделеді;
4) 110–220 кВ трансформаторларда тәуелсіз әрекет ететін қосымша ең жоғарғы қорғанысты қарастыруға жол беріледі.
616. Ажыратқыштар (АЖРҚ) жұмыс істемей қалған кезде резервтеу құрылғылары 110-500 кВ электр қондырғыларында қарастырылуы тиіс.
Бүлінген элемент ажыратқыштарының біреуі істен шыққан кезде (желі, трансформатор, шиналар) АЖРҚ электр қондырғылары істен шыққан жапсарлас ажыратқыштардың өшуіне әрекет етуі тиіс.
Егер қорғаныстар шығармалы ток трансформаторларына қосылған болса, онда АЖРҚ ҚТ кезінде осы ток трансформаторлары мен ажыратқыштардың арасында әрекет етуі тиіс.
Кейбір элементтердегі ажыратқыштар ҚТ кезінде істен шыққанда бірыңғайланған АЖРҚ қолдануға болады; 35–220 кВ кернеуі кезінде, одан басқа, тек шинақосылғыш (секциялық) ажыратқыштың өшуіне әрекет ететін құрылғыларды қолдануға жол беріледі.
Қашық резервтеудің тиімділігінің жеткіліксіздігі кезінде сенімділігін арттыру үшін АЖРҚ-қа қосымша жақыннан резервтеу қажеттілігі қарастырылады.
617. Резервтік қорғанысты жеке жиынтық түрінде орындау кезінде жекелей тексеру мүмкіндігі немесе элемент жұмыс істеп тұрған элемент кезінде негізгі немесе резервті қорғанысты жөндеу қамтамасыз етіледі.
Егер қосылу қорғанысы екі немесе одан көп өзара резервтелетін қорғаныс жүйесінен тұратын жағдайда, қорғаныстың әрбір жүйесі басқасынан толық тәуелсіз болуы тиіс – ҚТ кезінде қорғалатын аймақта бір жүйедегі қорғаныстың істен шығуы басқа қорғаныс жүйесіндегі істен шығуды немесе өшіру уақытының артуын болдырмауы тиіс. Көрсетілген релелік қорғаныс пен автоматика (РҚА) құрылғылары әртүрлі автоматтық ажыратқыштардан қоректенуі тиіс, дискретті кіру мен шығу бойынша бөлінуі тиіс, ток трансформаторларының әртүрлі екінші оралымына қосылуы тиіс және мүмкін болғанша кернеу тізбелерімен және қоректену көзімен, тұрақты оперативті ток бойынша басқару тізбелерімен бөлінуі тиіс. Бұл жағдайда негізгі және резервті қорғанысты оперативті тұрақты токпен қоректендіретін тізбелер немесе қорғаныстың жеке топтары әртүрлі кәбілдерде тартылуы тиіс. Аса жауапты жағдайларда (желілер мен 500 кВ автотрансформаторлар, т.б.) кәбілдер қорғаныстың екі тобынан өшірілетін тізбелермен әр түрлі трассаларда тартылады.
618. Релелік қорғаныстың негізгі типтерінің сезімталдығын бағалау сезімталдық коэффициентінің көмегімен жүргізілуі тиіс, ол былайша анықталады:
1) бүліну жағдайында артатын шамаларды сезінетін қорғаныстар үшін – осы шамалардың есептік маңызының қатынасы ретінде (токтың немесе кернеудің) металдық ҚТ кезінде қорғаныстың қосылу параметріне қорғалатын аймақтың шегінде;
2) бүліну жағдайында төмендейтін шамаларды сезінетін қорғаныстар үшін – осы шамалардың есептік маңызының қатынасы ретінде (кернеу немесе кедергі) қорғалатын аймақтың шегінде металдық ҚТ кезінде.
Бүлінген жердегі уақыт бойынша алдыңғы қорғаныс сатысының анағұрлым сезімтал қорғанысының келесі сатысынан электр доғасының дамуы нәтижесінде релелік қорғаныс әрекетінің баяулауын болдырмау үшін қосылу фиксациясы пайдаланылады.
Шамалардың есептік мәндері бүлінудің анағұрлым жағымсыз түрлеріне қарап, бірақ электр жүйесі жұмысшының нақты мүмкін болатын режимі үшін орнатылуы тиіс.
619. Негізгі қорғаныстың сезімталдығын бағалау мынадай ең аз деген коэффициенттерімен қамтамасыз етуден тұрады:
1) Кернеудің босату және босатпау, бағытталған және бағытталмаған максималды токты қорғаныс, сонымен қатар қарсы немесе нөлдік кезектіліктен тұратын токты бірсатылы бағытталған және бағытталмаған түрде қорғаныс төмендегідей:
ток органдары мен кернеу үшін – 1,5;
қуаттың қарсы және нөлдік кезектілікпен бағыттау органдары үшін – қуаты бойынша 2,0 және ток пен кернеу бойынша 1,5;
толық ток пен кернеуге қосылған қуаттың бағытталған органы үшін қуат және ток бойынша шамамен 1,5 нормаланбайды;
трансформатордың 0,23–0,4 кВ төменгі кернеудегі токты максималды қорғаныс үшін ең аз деген сезімталдық коэффициенті шамамен 1,5 болуы мүмкін.
2) Ток пен кернеуді немесе токты нөлдік кезектілікті құрайтын немесе толық ток пен кернеуге қосылған бағытталған және бағытталмаған деңгейдегі қорғаныс төмендегідей:
резервті іс-әрекетті есептемегенде қорғаныс учаскесінің соңында ҚТ кезіндегі іс-әрекетке негізделген қорғаныс деңгейіндегі ток және кернеу органдары үшін – шамамен 1,5; барлық резервті деңгейлердің берік кезіндегі – шамамен 1,3 болады; желінің қарама-қарсы жағындағы шинаны жеке қорғау кезінде нөлдік кезектілікті қатардағы қорғаныс үшін қатысты сезімталдық коэффициенті (шамамен 1,5 және 1,3) каскадты өшіру кезінде қамтамасыз етіледі;
нөлдік және қарсы кезектіліктегі қуат бағытының органы үшін – қуат бойынша шамамен 2,0; ток және кернеу бойынша шамамен 1,5 болады;
толық ток пен кернеуге қосылған қуат бағытының органы үшін ток бойынша шамамен 1,5 және қуат бойынша нормаланбайды.
3) Көп фазалы ҚТ-дан қашық қорғаныс, жерге ҚТ және БРАҚ қондырғысының таңдау органдары:
қашықтықтағы қорғаныс органын көп фазалық ҚТ мен үшінші деңгейдегі қашықтықтағы органын босату үшін шамамен 1,5 болады;
қорғаныстың екінші сатысының қашықтықтағы органы үшін көпфазалы ҚТ қорғаныс желі соңындағы ҚТ кезінде резервті әрекет есебінсіз шамамен 1,5 болады. Ал үшінші деңгейдегі қорғаныс кезінде шамамен 1,25 болады.
Ток бойынша сезімталдық органын көрсету үшін шамамен 1,3 болуы қажет (токпен тура жұмыс жасау кезінде) сол нүктеде істен шыққан кезде.
Жерге ҚТ кезде екінші деңгейдегі қашықтықтағы органы үшін және БРАҚ қарсыласу қондырғылардың таңдаулы органы үшін:
қорғаныс желінің соңындағы жерге металлды ҚТ кезінде – шамамен 1,5 шамасында;
қорғаныс желісінің каскадты өшірілген фаза соңында ауыспалы қарсы тұру арқылы жерге ҚТ кезінде шамамен 1,15;
ток пен кернеу бойынша фильтрленген таңдаулы органның нөлдік және қарсы кезектіліктегі қорғаныс желі соңындағы металдық тұйықталу кезінде – шамамен 2,0 болады.
Тербелуден болған қамау қамалған деңгейдегі дистанционды қорғаныстың әрекет аймағын шектемеу қажет.
4) Генераторлар, трансформаторлар, желілер және басқа да элементтердің көлденең дифференциалды қорғаныстары, сонымен қатар шинаның толық дифференциалды қорғанысы – шамамен 2,0; токты босату органы үшін генератор кернеуіндегі шинаның толық емес қашықтықтағы және дифференциалды қорғаныс сезімталдығы – шамамен 2,0, ал генераторлы кернеудегі шинаны толық емес дифференциалды ток қорғанысының бүлінген түрде орындалған алғашқы қатары үшін шамамен 1,5 (шина ҚТ кезінде).
Генераторлар мен трансформаторлардың дифференциалды қорғанысы үшін оның сезімталдығы ҚТ нәтижесінде тексеріледі. Осыған орай тікелей салқындатылған өткізгішпен гидрогенераторлар және турбогенераторлар үшін сезімталдық коэффициенті мәніне тәуелсіз қорғаныста іске қосылған ток генераторының номиналды тогынан кем қолданбайды. Автотрансформаторлар мен жоғарғы трансформаторлардың 63 MB·А және одан да жоғары қуаты үшін токты іске қосу тежелуді есептемегенде номиналдан аз қолданылады (автотрансформаторлар үшін – типті қуатпен сәйкес келетін токтан аз).
Қалған трансформаторлардың 25 MB·А және одан да жоғары қуаты үшін тежелуді есептемегенде токты іске қосу трансформатордың 1,5 номиналды тогынан артық қолданбайды.
Трансформатордың дифференциалды қорғанысы мен генератор-трансформатор блогы үшін сезімталдық коэффициентін төмендету мынадай жағдайлар бойынша:
ҚТ кезінде төмендетілген трансформаторлардың қуаты 80 MB·А-дан аз төменгі кернеуді шығару (кернеуді реттеу есебімен анықталады);
кернеу астына трансформаторды қосу режимінде, сонымен қатар оның жұмысының қысқа мерзімді режимі үшін шамамен 1,5 мәніне дейін жол беріледі.
Қоректенетін элементтердің біреуіне қосылған бүлінген шинаға кернеуді тарату режимі үшін сезімталдық коэффициентін төмендетуге шинаның дифференциалды қорғанысы үшін шамамен 1,5 мәніне дейін жол беріледі.
Көрсетілген 1,5 коэффициенті дифференциалды қорғаныс аймағына енетін трансформатордың төменгі кернеуінде қондырылған реактордан кейінгі ҚТ кезінде трансформатордың дифференциалды қорғанысы жатады. Реактордан кейінгі ҚТ кезінде сезімталдықтың талаптарын қанағаттандыратын және реакторды қамтитын басқа да қорғаныстар бар болса, осы нүктеде ҚТ кезінде трансформатордың дифференциалды қорғаныс сезімталдығы қамтамасыз етілмейді.
5) Паралелльді желілердің қорғанысына бағытталған бойлық дифференциалдар:
фазааралық ҚТ мен жерге тұйықталудан қорғаныс жиынтығының ток релесі мен кернеу релесінің жіберу органдары үшін – зақымдалған желінің екі жағындағы ажыратқыштың қосылып тұрған кездегі шамамен 2,0 және зақымдалған желінің қарама-қарсы жағындағы ажыратқыштың өшірулі тұрған кезінде шамамен 1,5 болады;
нөлдік кезектіліктің кернеу қуатының органы үшін – қуат бойынша шамамен 4,0 және екі жақты ажыратқыштың қосылып тұрған кездегі ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0 және қуат бойынша шамамен 2,0 және қарама-қарсы жақтағы ажыратқыштың өшірулі тұрған кездегі ток пен кернеу бойынша шамамен 1,5 болады;
толық ток пен кернеуге қосылып тұрған кернеу қуатының органы үшін қуат бойынша нормаланбайды, ал ток бойынша – екі жақтан ажыратқыш қосылып тұрған кезде шамамен 2,0 және қарама-қарсы жақтағы ажыратқыш өшіріліп тұрған кездегі шамамен 1,5 болады.
6) Жоғарғы жиілікті оқшаулағышы бар бағытталған қорғаныстар:
өшіру шынжырын қадағалайтын қарсы және нөлдік кезектіліктегі кернеу қуатының органы үшін – қуат бойынша шамамен 3,0 ал ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0 болады;
өшіру шынжырын қадағалайтын жіберу органдары үшін – ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0, қарсыласу бойынша шамамен 1,5 болады.
7) Дифференциалды-фазалық жоғарғы жиілікті қорғаныс:
өшіру шынжырын қадағалайтын жіберу органдары үшін – ток пен кернеу бойынша шамамен 2,0, қарсыласу бойынша шамамен 1,5 болады.
8) Қорғанысты қондыру орнына ҚТ кезінде қуаты 1 МВт-ға дейін жететін генераторлар мен трансформаторларда орналастырылған тұрақсыз мезгілдегі токты кесіп тастау – шамамен 2,0.
9) Оқшауланған нейтральмен бірге желідегі кәбілді желілердің жерге тұйықталуынан қорғаныс (белгі беру және өшіп қалған кезде әрекет етеді):
негізгі жиілікті токқа әсер ететін қорғаныс үшін – шамамен 1,25;
жоғарғы жиілікті токқа әсер ететін қорғаныс үшін – шамамен 1,5.
10) Белгі беру және өшіп қалған кезде әрекет ететін оқшауланған нейтральді желіде жерге тұйықталудан қорғау – шамамен 1,5 болады.
620. Осы Қағидалардың 617-тармағының 1), 2), 5) және 7) тармақшаларында көрсетілген сезімталдық коэффициентін анықтау кезінде мыналар міндетті түрде есепке алынуы тиіс:
1) нөлдік тізбектелуімен кері жағдайда ғана токтық құрастырушы және күшті тек қана бағытталған қуат қосылған кернеу сезімталдық қуатын индукциондық реле тексеріледі;
2) сезімталдық реле бағыттаушы күшті, атқарылған тізбектегі салыстырмалы (абсолюттік шама немесе фаза) тексеріледі: ток және кернеу қосылған жағдайда – токтар бойынша; қосылған жағдайда құрастыру токтары және кернеу нөлдік тізбектелуімен кері жағдайда – токтар және кернеу бойынша.
621. Құрастырылған шиналарға жұмыс істейтін генераторларға, токтық қорғаныстың сезімталдығы жерге қысқа тұйықталудан статор орамындағы, өшіру әрекетіндегі, іске қосылуы токпен анықталады, сондай-ақ 5 А аспауы тиіс.
Трансформаторы бар блокта істейтін генераторлар үшін статордың барлық орамын қамтитын жерге бірфазалы тұйықталулардан қорғаныстың сезімталдық коэффициенті 2,0-ден аспауы тиіс, статордың орамын толық қамтымайтын нөльдік тізбектілген қорғау үшін іске қосылу кернеуі 15 В аспауы тиіс.
622. Электромагнитті ажыратуды шунтсыздандыру схемасы орындалатын ауыспалы оперативті токтағы қорғаныстың сезімталдығы шунттан ажыратудан соң трансформаторлық ток ауытқу тогының есебімен тексеріледі. Осының есебінен электромагнитті сезімталдық ажыратқыш минималды коэффициенттік көрсеткішін, сенімді қосылуын анықтау үшін 20 % көп шамамен қорғауын қабылдауы тиіс.
623. ҚТ кезінде резервтік қорғаныс үшін жапсарлас элементтің соңында ең кіші сезімталдық немесе мынадай элементтерден анағұрлым қашықтағы резервтеу аймағына кіретін коэффициенттері:
1) токтың, кернеудің, кедергінің органдары үшін – 1,2;
2) кері және нөлдік реттіктерінің қуат бағыттарының органдары үшін – 1,4 қуат бойынша және 1,2 ток және кернеу бойынша;
3) толық ток пен кернеуге қосылған қуат бағыттарының органдары үшін қуат пен кернеу бойынша нормаланбайды, ток бойынша 1,2 болуы тиіс.
Жақындық резервтеуді іске асыратын резервтік қорғаныстардың сезімталдық дәрежесін бағалау кезінде, осы Қағидалардың 611-тармағында келтірілген сезімталдық коэффициенттерінен шығу қажет.
624. Қорғаныстың сезімталдық бойынша анағұрлым ыңғайлы режимінде қорғаныстың орнатылған жерінде қысқа тұйықталу (ҚТ) кезінде желілерде орнатылатын және қосымша қорғаныс міндетін атқаратын уақыты сақталмайтын ток кесінділері үшін, сезімталдық коэффициенті 1,2-ге жақын болуы тиіс.
625. Егер келесі элемент қорғанысының әрекеті алдыңғы элементтің жеткіліксіз қорғаныс сезімталдығының істен шығуының нәтижесінде мүмкін болса, онда бұл қорғаныстардың сезімталдығын өзара келістіру қажет.
Қашықтық резервтеуге арналған бұл қорғаныстардың сатыларын өзара келістірмеуге болады.
626. Жерге тұйық қосылған бейтарапты желілерде күш трансформаторларының бейтараптарының релелік қорғаныс жағдайына байланысты мынадай жерге тұйықталу режимі таңдалуы тиіс (яғни трансформаторларды жерге тұйықталған бейтараппен орналастыру), бұл токтар мен кернеулердің шамалары жермен тұйықталған кезде жүйе элементтерінің релелік қорғанысының әрекетін электр жүйесін пайдаланудағы мүмкін болатын барлық режимі кезінде қамтамасыз етеді.
Жоғарылататын трансформаторлар мен бейтараптың шығатын жағындағы оралымның толық емес оқшаулағышына ие екі- және үшжақты қоректенетін трансформаторлар үшін (немесе синхронды электрқозғалтқыштардан немесе синхронды компенсаторлардан елеулі түрде қоректенетін), бөлінген шиналарға оқшауланған бейтарапқа немесе жерге бір фазамен тұйықталған 110-220 кВ желісінің теліміне арналған істеуге болмайтын жұмыс режимінің пайда болуын болдырмау керек.
627. Қысқа тұйықталудан (ҚТ) релелік қорғаныс құралдарының токтық тізбелерін қоректендіруге арналған ток трансформаторлары мынадай талаптарға сай болуы керек:
1) Қорғалуға жатпайтын аймақта ҚТ кезінде қорғаныстың артық қосылуын болдырмау мақсатында ток трансформаторларының дәлсіздігі (толық немесе токтық) 10 %-дан аспауы тиіс. Қорғаныстарды пайдалану кезінде олардың жоғары дәлсіздіктер кезіндегі дұрыс әрекеттері арнаулы іс-шаралардың көмегімен қамтамасыз етілсе, анағұрлым жоғары дәлсіздіктерді жіберуге болады. Көрсетілген талаптар:
сатылы қорғаныстар үшін – ҚТ кезінде қорғаныс сатысының әрекет ету аймағының соңғы жағында, ал бағытталған сатылы қорғаныстар үшін – тағы да сыртқы ҚТ кезінде;
қалған қорғаныстар үшін – сыртқы ҚТ кезінде немесе синхронсыз қосылыс кезінде;
дифференциалды токтық қорғаныстар үшін (шиналардың, трансформаторлардың, генераторлардың және т.б.) толық дәлсіздік есепке алынуы керек, қалған қорғаныстар үшін – токтық дәлсіздік, ал соңғыларды екі және одан көп ток трансформаторларының токтарының сомасын қосқанда және сыртқы ҚТ режимі кезінде – толық дәлсіздік сақталуы тиіс.
Ток трансформаторларына ұйғарымды жүктемені есептеген кезде бастапқы ретінде толық дәлсіздікті алуға болады.
2) Ток трансформаторларының токтық дәлсіздігі қорғалатын аймақтың бас жағындағы ҚТ кезінде қорғаныстың істен шығуын болдырмау мақсатында мыналардан:
реле қосылған жердегі жоғары дірілдің жағдайы бойынша қуаттың бағыттары немесе ток релесі – таңдалып алынған реленің рұқсат етілген шамалары;
реленің рұқсат етілген шектері бойынша қуаттың бағыттары және бұрыштық дәлсіздіктің реле кедергісінің бағыттары – 50 % аспауы тиіс.
3) Ток трансформаторларының екінші оралымындағы шығатын жерінде қорғалатын аймақтағы ҚТ кезінде релелік қорғаныс және автоматика (РҚА) құрылғылары үшін рұқсат етілген шамалардан аспауы тиіс.
628. Электрөлшегіш құралдар мен релелік қорғаныстың токтық тізбелері (есептегіштермен бірге) ток трансформаторының әртүрлі оралымдарына қосылуы тиіс.
Осы Қағидалардың 96, 99 және 625-тармақтарының талаптары орындалған жағдайда оларды ток трансформаторларының бір оралымына қосуға болады. Бұл ретте электрөлшегіш құралдарды тек қана аралық ток трансформаторлары арқылы, егер ток трансформаторлары аралық ток трансформаторларының екінші тізбесі ажыратылған жағдайда осы Қағидалардың 625-тармағының талаптарын қанағаттандыратын болса жол беріледі.
629. Бірінші, сол сияқты екінші тікелей әрекет ету және ауыспалы оперативті токпен қорғаныс, егер бұл мүмкін болса және электрқондырғысының оңайлатуына және арзандатуына апаратын болса, қолданылады.
630. ҚТ-дан қорғаныс үшін ауыспалы оперативті токтың көзі ретінде, қорғалатын элементтің ток трансформаторы пайдаланылады. Сонымен бірге кернеу трансформаторлары мен өзіндік қажетті трансформаторларды да пайдалануға жол беріледі.
Нақты жағдайларға байланысты мына схемалардың біреуі қолданылуы тиіс: ажыратқыштарды өшірудің электр магниттерін шунтсыздандыру, қоректендіру блоктарын пайдалану, конденсаторы бар зарядтаушы құрылғыларды пайдалану.
631. Жұмыстан жүйе режимінің шарттары, әрекеттің іріктелуі немесе басқа себептер бойынша шығарылатын релелік қорғаныс құрылғылары, оларды оперативті қызметкерлер жұмыстан шығаруы үшін арнайы құралдары болуы тиіс.
Қорғаныс схемаларында пайдалану тексерулерін және сынауларын қамтамасыз ету үшін, қажет жерінде сынау блоктары немесе сынау қысқыштары қарастырылады.

3. Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей
жұмыс істейтін генераторларды қорғау

632. Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей жұмыс істейтін қуаттылығы 1 кВ-тан, 1 МВт-тан жоғары турбиналық генераторлар үшін релелік қорғаныс құрылғылары қарастырылуы тиіс, олар қалыпты режимдегі жұмыстан мынадай ауытқушылықтар мен бұзушылықтар:
1) генератор статорының орамасында және олардың шықпаларында көп фазалы тұйықталудан;
2) статордың орамасында бір фазалы жерге тұйықталудан;
3) жерге екі мәрте тұйықталудан, оның бірі статордың орамасында пайда болса, екіншісі - сыртқы торапта;
4) статордың орамасында бір фаза орамдарының арасындағы тұйықталудан (орамдардың параллель буындары болған кезде);
5) сыртқы қысқа тұйықталудан;
6) кері тізбектелетін токпен асқын жүктемелеуден (қуаттылығы 30 СВт-тан жоғары генераторлар үшін), орамалары тікелей салқындатылатын барлық генераторлар үшін;
7) статор орамасының симметриялық асқын жүктемесінен;
8) токпен қоздыру арқылы ротор орамасын асқын жүктемелеу (орамдары өткізгішті тікелей салқындату арқылы жұмыс істейтін генераторлар мен су генераторлары үшін);
9) асинхронды режимінен;
10) қоздыру тізбегінің бір нүктесінде жерге тұйықталудан;
11) қоздыру тізбегінің екінші нүктесінде жерге тұйықталудан (қоздырылу жүйесі щеткасыз турбиналық генераторлар, тікелей салқындатылатын генераторлар мен су генераторлары үшін);
12) кері қуаттанудан;
13) қоздыру шығындарынан айырылудан;
14) кернеудің асқынуынан (орамалары тікелей салқындатылатын генераторлар мен су генераторлары үшін);
15) агретаттар қозғалтқышы немесе синхронды қарымталаушы режимінде су агрегаттарын пайдалану кезіндегі кернеудің төменгі қорғаныстан қорғайды.
633. Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей жұмыс істейтін қуаттылығы 1 кВ-тан және 1 МВт-тан жоғары турбиналық генераторлар үшін осы Қағидалардың 630-тармағының 1), 2), 3), 4), 7)-тармақшаларына сәйкес релелік қорғаныс құрылғылары қарастырылуы тиіс.
Генераторлық кернеудегі құрастырылған шиналарға тікелей жұмыс істейтін, қуаттылығы 1 кВ-қа және 1 МВт-қа дейінгі турбиналық генераторлар үшін, релелік қорғаныс осы Қағидалардың 645-тармағына сәйкес орнатылады.
634. Бейтараптылығы жағынан жеке фазалық шығарымдары бар, қуаттылығы 1 кВ-тан және 1 МВт-тан жоғары генераторлардың статор орамаларын көп фазалы тұйықталудан қорғау үшін көлденең дифференциалды токтық қорғау қарастырылуы тиіс. Қорғаныс генератордың барлық ажыратқыштары өшірілгенде, өрістер өшірілгенде, сонымен қатар турбиналары тоқтаған кезде іске қосылуы тиіс.
Генератордан басқа қорғау іс-әрекеттері аймағына электр станцияларының құрастырмалы шиналары мен генераторлардың қосылулары да кіруі тиіс.
Көлденең дифференциалды токтық қорғау 0,6 I_ном көп емес іске қосылу тогымен орындалуы тиіс. Қуаттылығы 30 МВт-тан жоғары жанама салқындатылатын генераторлар үшін қорғау – 1,3–1,4 I_ном іске қосылу тогымен орындалуы тиіс.
Қорғаныстың токтық тізбегіндегі ақауды тексеру I_ном жоғары іске қосылу тогымен орындауды қарастырады.
Көлденең дифференциалды токтық қорғау теңгерімінсіз токтың өткізу маңызын қамтамасыз етуі тиіс.
Қорғаныс үш фазалы үш релелік орындалады. Екі жақты жерге тұйықталудан қорғайтын қорғанысы бар, қуаттылығы 30 МВт-ға дейінгі генераторлар үшін екі фазалы екі релелік қорғаныстар орнатуға жол беріледі.
635. Қуаттылығы 1 кВ-тан жоғары және 1 МВт-қа дейінгі электр энергетикасы жүйесімен немесе басқа да генераторлармен қосарлы жұмыс істейтін генераторлардың статор орамасын көпфазалы тұйықталудан сақтау үшін генератор шықпасы мен құрастырмалы шинасы аралығына орнатылған, уақыт сақталымын қадағаламайтын токтық қырқу болуы тиіс. Егер токтық қырқу сезімталдық талаптарын қанағаттандырмаса оның орнына көлденең дифференциалды токтық қорғау орнатуға жол беріледі.
Токтық қорғаныс орнына дифференциалды токтық қорғауды пайдалануға болады және ол нейтрал жағынан фазалық шығымы жоқ, қуаттылығы жоғары генераторлар үшін қолданылуы тиіс.
Қуаттылығы 1 кВ-тан жоғары және қуаты 1 МВт-қа дейінгі жеке жұмыс істейтін генераторлар үшін статор орамасындағы көп фазалы тұйықтанудан қорғайтын қорғаныс ретінде сыртқы ҚТ қорғанысы пайдаланылады. Олар қорғаныс генераторының ажыратқыштары мен ток өрісі өшірген кезде іске қосылуы тиіс.
636. Қуаттылығы 1 кВ жоғары және қуаты 50 МВт және одан да жоғары генераторлардың статор орамасын бір фазалық жерге тұйықталудан қорғау үшін жерге тұйықталу тогының сыйымдылық мөлшеріне қарамастан және жерге екі мәрте тұйықталудан қорғайтын селективті қорғаныс қарастырылуы тиіс. Қорғаныс ауыспалы процестерден құралуы және іс-әрекетке енгізілуі тиіс: жерге тұйықталу уақытының ұсталымы 0,5 сек. артық емес - генератор мен ток өрісін өшіру, агрегатты тоқтату және электрлік тежегіштерге тыйым салу (су генераторлары үшін); екі фазалық жерге тұйықталу кезеңінде уақыт ұстамын белгілемеу - сол сияқты бір фазалық тұйықталудан қорғау.
Қуаттылығы 50 МВт-тан төмен генераторлар үшін жерге тұйықтаудан қорғау құралы ретінде оқшауламаны бақылау құралдарын пайдалануға болады, олар екі уақыт ұсталымдылығымен: бірі – генераторлық кернеудегі шинаны бөлу, екіншісі – генераторды өшіру, ток өрісін өшіру, агрегатты тоқтату және электрлік тежегіштерге тыйым салу (су генераторлары үшін) әрекет етеді. 5 А-ден төмен токпен тұйықталғанда қорғаныс құралдарының әрекетіне дабыл беруге рұқсат етіледі.
Нөлдік тізбектегі трансформатордың генераторларында бір фазалы жерге тұйықталудан қорғайтын қондырғыны орнату кезінде осы ток трансформаторына қосылатын екі мәрте жерге тұйықтаудан қорғайтын токтық қорғаныс құралы ескерілуі тиіс.
Үлкен кернеулі токтың іс-әрекеті кезінде сенімділікті арттыру үшін ток трансформаторымен қанық реле қолданылады. Бұл қорғаныс осы Қағидалардың 632 және 633-тармақтарында көрсетілген қорғаныс секілді әрекет етуі және уақыт кідіріссіз орындалуы тиіс.
637. Параллель шығарылған тармақшалары бар генератор статорының орамасындағы бір фазалық тармақшалардың арасындағы тұйықталудан қорғау үшін уақыт кідірісі сақталмайтын көлденең дифференциалды токтық қорғау болуы қажет, ол осы Қағидалардың 632-тармағында көрсетілген қорғаныс секілді ескерілуі тиіс.
638. Осы Қағидалардың 630-тармағының 6-тармақшасындағы генераторларды қысқа тұйықтау сыртқы симметриялы емес шарттасқан токтан, сонымен қатар кері тізбектелген ток жүктемесінен қорғау үшін екі уақыт кідірісі бар өшіруге әрекет ететін кері тізбектелген токтық қорғаныс қарастырылған.
Орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторлар үшін қорғаныс - қорғалатын генератордың зауыттық сипаттамасына сәйкес қабылдай алатын асқын жүктемесімен, интегралдық тәуелділік сипаттамасымен орындалуы тиіс. Осыған байланысты тәуелділік сипаттамасы екінші уақыт ұстанымында (өте жоғары) кері тізбектелген токпен жұмыс істейтін генератордың қабылдай алатын асқын жүктемесінің сипаттамасынан артық болмауы тиіс.
Орамасындағы өткізгіштері жанама салқындатылатын генераторлар үшін қорғаныс тәуелсіз уақыт кідірісі генераторды салқындату үшін қабылдай алатын кері тізбектелген токтың өтуі кезінде 2 минут ішінде орындалады; одан төмен уақыт кідірісі генератор шығымдарындағы екі фазалы қысқа тұйықталу уақытынан аспауы тиіс.
Өшірулерге елең ететін кері тізбектелген токтық қорғаныс уақыт кідірісінен тәуелсіз дабылға әрекет ететін аса сезімтал элементтермен орындалуы тиіс. Бұл элементке әсер ететін ток осындай генераторлар үшін кері тізбектелген токты қабылдай алатындай ұзақтықтан артық болмауы тиіс.
Тұрақты кезекшілік жасайтын қызметкері жоқ су станциялары үшін кері тізбектелген токтық қорғаудың сезімтал мүшесі уақыт кідірісі 2 минуттан аспайтын өшірулерге әрекет етуі тиіс.
639. Статордың орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторларды қорғау үшін бір релелік қашықтан қорғау қарастырылуы тиіс, ол қысқа тұйықталудың сыртқы симметриясынан қорғайды және генераторды ішкі ақаулардан сақтайтын резерв болып табылады. Орамасындағы өткізгіштері жанама салқындатылатын генераторлар үшін бұл мақсатқа төменгі кернеу жіберу арқылы жоғары токтық қорғаныс қарастырылған. Аталған қорғаныстар екі уақыт кідірісімен жұмыс істейді.
Статордың орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторларды қорғау үшін ішкі симметриялық қысқа тұйықталудан және генераторларды ішкі ақаудан сақтайтын генератор қорғанысын қорландыруға қажетті қашықтан қорғаныс қарастырылуы немесе төменгі кернеумен жіберілетін жоғары токтық қорғаныс қарастырылуы тиіс.
Жоғарғы токтық қорғаныс іске қосылу үшін токтың шамасы 1,3–1,5 I_ном болуы тиіс, ал турбиналық генераторлар үшін кернеудің іске қосылу шамасы 0,6–0,6 U_ном, су генераторлары үшін – шамамен 0,6-0,7 U_ном болуы тиіс.
640. Орамасындағы өткізгіштері жанама салқындатылатын, қуаттылығы 1 МВт-тан бастап 30 МВт-қа дейінгі генераторлар үшін сыртқы ҚТ-дан (симметриялық және симметриялық емес) және генераторларды ішкі ақаудан сақтайтын генератор қорғанысын қорландыруға екі фазалы екі релелі максимальды токтық қорғаныс қолданылады, ол фаза аралық кернеу қосу арқылы ең төменгі бір реле кернеуімен және ең төменгі реле кернеуінің тізбегін үзетін кері тізбектелу кернеуінің бір сүзгі-реле қондырғысы арқылы орындалған.
Қорғаныстың іске қосылатын тогы мен кернеудің ең төменгі мүшесі іске қосылатын кернеулік осы Қағидалардың 637-тармағында көрсетілген көрсеткіштерге тең, сүзгі-реле қондырғысы іске қосылатын кернеулік кері тізбектелген кернеудің шамамен 0,1-0,12 U _ном тең.
641. 1 кВ-тан жоғары қуаттылығы 1 МВт-қа дейінгі генераторлар үшін сыртқы тұйықталудан қорғау құралы ретінде ток трансформаторына нейтрал жағынан қосылған жоғары ток қорғанысы қолданылады. Қорғанысты орнату жүктеме тогы бойынша қажетті қорларды жию арқылы орындалады. Сонымен бірге, кернеудің қысқартылған минималды қорғанысын да (реле тогынсыз) қолдануға болады.
642. Қуаттылығы 1 МВт-тан жоғары генераторларды сыртқы қысқа тұйықталумен шарттастырылған токтан қорғау үшін мынадай талаптар орындалуы тиіс:
1) қорғаныс генератордың нейтрал жағындағы шығыстарына орнатылған ток трансформаторына қосылады;
2) генераторлық кернеудің қалқандарын секцияға бөлу керек болған кезде қорғаныс екі уақыт ұстанымымен орындалады: аз ұстаныммен – тиесілі секциялық және қалқандарды қосу ажыратқыштарын өшіруге; көп ұстаныммен - генератор ажыратқыштары мен ток өрістерін өшіру.
Генераторларға кері тізбектелген токтық қорғаныс пен ток трансформаторларына қашықтан қорғанысты қосуға тыйым салынбайды, бірақ ол үшін генераторлар құрастырылған шиналар жағынан қосылуы тиіс. Бұл кезде қосымша резервтік қорғаныс қарастырылуы тиіс, ол трансформаторға генератордың нейтрал жағынан қосылуы қажет және ол генератор зақымдалған кезде немесе желіден ажыратылған кезде дифференциалды қорғанысты қамтамасыз ету үшін қажет.
643. Статордың орамасындағы өткізгіштері тікелей салқындатылатын генераторларда генератордың негізгі және қосымша жұмысы кезінде асқын жүктемеден қорғайтын роторы болуы тиіс. Бұл қорғаныс ротордың орамасындағы токтан ықпалдастырылған тәуелді уақыт кідірісімен орындалуы тиіс және ол токтың әсерімен іске қосылатын генератордың қабылдай алатын кернеулігінің сипаттамасына сәйкес келеді.
Қажет болған жағдайда, ротор орамасындағы кернеуліктің көтерілуіне әрекет ететін қорғаныс уақыт кідірісіне тәуелсіз орындалуы да мүмкін.
Қорғау генератордың сөндірілуіне және алаңның өшірілуіне әрекет етуі тиіс. Уақыттың аз ұстанымымен қорғаудан ротордың қайта жүктелуі жүргізілу тиіс.
644. Тікелей салқындатылатын генераторларды симметриялы асқын кернеуліктен қорғау бір фазалы токтың уақыт ұстанымына ықпалдастырылған тәуелді орындалуы тиіс. Қорғаныс жүктемеге, қажет болған жағдайда генератордың өшірілуіне әрекеттенуі тиіс.
Қорғаныс дабылға тәуелсіз уақыт кідірісімен әсер ететін сезімтал органмен толықтырылуы тиіс.
Жанама салқындатылатын генераторларды симметриялық жүктемеден қорғау уақыт кідірісіне тәуелсіз дабылға әрекет ететін, бір фазалық токтан қорғалатын барынша көп токтық қорғау түрінде орындалуы мүмкін.
645. Ротор орамасы жанама салқындатылатын турбиналық генераторларды өршу тізбегіндегі жерге тұйықталудың бірінші нүктесінде қорғау үшін уақыт ұстамдылығы сақталған дабылға әсер етуі, ал су генераторлары үшін – генераторлардың өшірілуі тиіс.
Ротор орамасын тікелей салқындатылатын генераторларды қоздыру тізбегіндегі жерге тұйықталудан бірінші нүктесінде қорғау үшін оқшаулама деңгейін төмендету жөніндегі екі саты болуы тиіс. Бірінші саты уақыт кідірісіне сақталған ескерту дабылына әрекет етуі тиіс, ал екінші саты апаттық дабыл немесе генераторды өндіруші зауыттың талаптарына сәйкес генераторды өшіруге әрекеттенуі тиіс.
Турбиналық генераторларды қыздыру тізбегіндегі жерге тұйықталудың екінші нүктесінде қорғау қоздыру тізбегі параметрлері бір-біріне ұқсас бірнеше генераторлардың (бірақ үштен артық болмауы тиіс) бір кешенінде қарастырылуы тиіс. Қорғаныс - оқшауламаны тексеру кезінде пайда болатын, өршу тізбегіндегі бірінші нүктеде жерге тұйықталудың алғашқы белгілері пайда болған кезде іске қосылуы тиіс. Қорғаныс генератор ажыратқыштарын өшіруге және ток өрісін өшіруге әсер етуі тиіс.
646. Турбиналық генераторларда асинхронды режимнен (АР) қорғайтын қорғаныс қондырғылары орнатылады. Асинхронды режимді өткізетін генераторлардың қорғанысы дабыл және белсенді қуаттың жүктемесі кезінде іске қосылуы тиіс.
Су генераторларында асинхронды режимнен қорғайтын қорғаныс қондырғыларын орнату осы Қағидалардың 749-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
Асинхронды режимді өткізбейтін генераторлар жүйеде және басқа да генераторларда реактивті қуат тапшылығы кезінде қорғаныс іске қосылған кезде желіден ажыратылуы тиіс. Сонымен қатар, асинхронды режимді болдырмауға арналған өршуді жоюдан пайда болатын қорғаныс та қарастырылуы мүмкін.
Қорғаныс мына:
ток өрісін автоматты өшіру факторлары бойынша;
ротор және статордағы токтың өсуі бойынша. Ток роторы бойынша орнату өршу реттегішінің ең төменгі өршуіне қойылған шектеу арқылы тұрғызылуы тиіс;
ең төменгі кедергілік қорғаныс принципі бойынша жағдайларында орындалады.
647. Жерге тұйықталмаған нейтралды, қуаттылығы 1 МВт-қа дейінгі 1 кВ генераторларды барлық ақаулар мен қалыпсыз режимдегі жұмыстан қорғау үшін автоматты ажыратқыштың шығысында орнатылған ең жоғары ажыратқыш немесе екі фазалық түрде орындалған ең жоғары токтық қорғаныс орнату арқылы жүзеге асырылады. Нейтрал жағынан шығарылған қорғаныс ток трансформаторына қосылады.
Нейтралмен тұйықталған генераторлар үшін бұл қорғаныс үш фазалы орындалумен қарастырылған.
648. Су генераторларында жүктемені түсіру кезінде асқын кернеулікті қайтару үшін кернеуліктен қорғайтын қондырғы көзделуі тиіс. Қорғанысты орнатуға 1,5 U_ном қажет. Қорғаныс генератордың өшірілуіне, ток өрісінің өшірілуіне, сонымен қатар агрегаттардың тоқтатылуына әрекет етуі тиіс.
Генераторлардың қозғалыс режиміне өтуін жою үшін бағытталатын аппараттың өз бетімен жабылуы немесе турбина қалқандарының нығыздамай жабылуы кезінде кері қуаттылықтағы қорғаныс орнатылады.

4. 500 кВ шунтталған реакторлар және 3 кВ және одан
жоғары орамды трансформаторларды (автотрансфоматорларды) қорғау

649. Трансформаторлар үшін мынадай ақаулар мен қалыпсыз жұмыс режимімен релелік қорғаныс құрылғылары көзделуі тиіс:
1) орамдарда және шығыстарда (ошиновка) көп фазалық тұйықталулар;
2) тұйық жерге тұйықталған нейтралмен желіге қосылған, шығыстарда (ошиновка) және орамдардағы жерге бір фазалық тұйықталулар;
3) орамдағы айналымды тұйықтау;
4) сыртқы ҚТ-мен шарттасылған, орамдардағы тоқтар;
5) шамадан тыс жүктелумен шарттасылған, орамдардағы тоқтар;
6) май деңгейінің төмендеуі;
7) 500 кВ енгізулердің оқшаулағышының жартылай ойығы;
8) трансформаторлардың 6-35 кВ жағында жерге бір фазалық тұйықталу;
9) толық емес фазалық режим (автотрансформаторлар мен генератор-трансформатор блоктары үшін).
650. 500 кВ шунтталған реакторлар үшін мынадай ақаулар мен қалыпсыз жұмыс режимімен релелік қорғаныс құрылғылары көзделеді:
1) шығыстарда және орамдарда бір фазалық және екі фазалық жерге тұйықталу;
2) орамдардағы айналымды тұйықталады;
3) май деңгейінің төмендеуі;
4) енгізулердің оқшаулағышының жартылай ойығы.
651. Газдың бөлінуімен бірге жүретін, қаптама ішіндегі зақымданудан газдық қорғаныш және май деңгейінің төмендеуінен қарастырылуы тиіс:
1) қуаттылығы 4 МВ.А және жоғары трансформаторлар үшін;
2) кернеулігі 500 кВ шунтталған реакторлар үшін;
3) қуаттылығы 360 кВ.А және жоғары цехішілік төмендеуіш трансформаторлар үшін.
Газдық қорғанышын сонымен қатар қуаттылығы 1 – 2,5 МВ.А трансформаторларда орнатуға болады.
Газдық қорғаныш әлсіз газтүзілу кезіндегі сигналға, майдың деңгейі төмендеген жағдайда, қарқынды газтүзілуі кезінде және одан арғы май деңгейі төмендеу кезіндегі ажырату.
Газ бөлінумен жүретін трансформатордың қаптамасының ішкі бүлінуінен қорғау, қысым релесін қолдану арқылы орындалуы мүмкін.
Май деңгейіннің төмендеуін болдыртпау трансформатордың ұлғайтқышында орналастырылған реле қолдану арқылы жүзеге асыруға болады.
Майдағы доға үзілумен КЖКР контакторлы құрылғыны қорғау үшін газдық және қысым релелері қолданылады (сигналға ауыстырусыз).
Бөлек бакта орналастырылған КЖКР-дың таңдаушыларын қорғау бөлек газ релесі қолданады.
Сигналдықтан бөлек сигнализацияны орындау және газдық реленің ажырататын элементтердің (сигналдық түрімен ажыратылады) және газдық қорғаныштың сөндіру элементінің әрекетін көшіру мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
Тек қана сигналға ажыратылатын элемент әрекетімен газдық қорғанышты орындау рұқсат беріледі:
1) жер сілкінісі ықтимал аудандарда орналастырылған трансформаторларда;
2) жоғары кернеулігі жағынан ажыратқыштары жоқ, қуаттылығы 2,5 МВ.А және төмен цехішілік төмендеткіш трансформаторларда.
652. Шығу орындарындағы бүлінулерден және ішкі бүлінулерді болдырмау мақсатында келесі қорғау шаралар қарастырылуы қажет:
1) бойлық токты саралау қорғанышы уақыт ұстамы жоқ трансформаторларда қуаты 6,3 МВ.А және одан астам, 500 кВ шунтталған реакторларда және де қуаты 4 МВ.А трансформаторлардың қатарлас жұмыстарында істен шыққан трансформаторларды селективті ажырату.
Саралау қорғанысы кіші қуатты трансформаторларда ескеріледі бірақ 1 МВ^.А көп емес, егер:
1) ток кесер сезгіштік талаптарына сай келмеген жағдайда ол ең көп ток қорғанышы уақыт ұстамы 0,5 сек. астам болса;
трансформатор жел сілкінісіне ықтимал аудандарда орналастырылған жағдайда;
2) уақыт ұстамы жоқ токкесер, токпен қамтамасыз етілетін жақта орналастырылған және трансформатордың бөлік орамасын қамтып саралау қорғанышы қарастырылмаған жағдайда.
220 кВ жоғары кернеудегі және одан да көп автотрансформатордың жақын резервтік қорғану тиімділігін арттыру мақсатында екі топқа бөлінеді, аталған саралау қорғаныштары бір топқа кіретіндей, ал газдысы басқа топқа.
Автотрансформаторларда 500 кВ шунтталған реакторы үшін екі жиынтық саралау ток қорғаныштарын қарастыру қажет.
Аталған қорғаныштар трансформатордың барлық ажырату құрылғыларына әрекет ету қажет.
653. Ұзына бойы сараланған қорғанысы арнайы ток релесін немесе магниттеу тогы лақтырылуларынан, баланс емес өтпелі және тұрақталған токтардан қалыптасқан микропроцессор құрылғыларын қолдана отырып жүзеге асырылуы тиіс.
Ұзына бойы сараланған қорғаныс құрастырмалы шиналармен жалғанып оның әрекет аймағына кіретіндей орындалуы тиіс.
Трансформатор тогының сараптап жіктеу қорғанысы үшін қолдануға рұқсат етіледі. Трансформаторларға орнатылған саралап жіктеу үшін шинаның саралап жіктеуі немесе ошиновканы құрамалы шиналармен трансформаторы жалғанып ҚТ ажыратуын қамтамасыз ететін трансформаторға орнатылған токты пайдалануға жол беріледі.
Егер трансформатор кернеуінің ең төменгі тізбегінде реактор орнатылған болса және трансформатор қорғанысы реактордан сырт ҚТ кезінде сезімталдық талаптарын қамтамасыз етпесе, реактор қорғанысын жүзеге асыру үшін трансформатордың төмендетілген кернеудегі шықпасы жағынан ток трансформаторларын орнатуға жол беріледі.
654. Трансформаторлардың, автотрансформаторлардың және шунттаушы реакторлардың саралаушы және газ қорғанысына өрт сөндіру қондырғыларын іске қосу датчиктерінің функциялары жүктелмеуі тиіс. Көрсетілген элементтердің өрт сөндіру схемасын іске қосу өртті анықтау арнайы құрылғысынан жүзеге асырылуы тиіс.
655. 500 кВ (КИЗ) оқшалау кірменің бақылау қондырғысы кірме оқшаулауының төмендетілген деңгейін дабыл әрекетіндегі тез арадағы ажыратуды талап етпейтін және толық оқшаулау деңгейі болып жатқан жағдайда және кірме оқшаулауының бүлінуіне байланысты ажыратып орындалуы тиіс.
Блоктауы ескеріліп отыру керек, шықпаның КИВ тізбегіндегі жалғану үзілген жағдайда КИВ қондырғысының жалған іске қосылуының алдын алатын бұғаттау көзделуі тиіс.
656. Трансформаторларды қосу жағдайларында (ішкі цехтардан басқа) трансформатордағы бүліну кезеңінде желілерді ажыратқышсыз ажырату үшін мынадай іс-шаралардың бірі қарастырылуы тиіс:
1) Жерге бір фазалы (ақырын байтарапты желі үшін) немесе арасындағы екі фазаны (оқшауланған бейтарап желі үшін) жасанды тұйықталу үшін қысқа тұйықталуды орнату және қажет жағдайда АҚҚ желісінің токсыз паузасына автоматты автоматты ажыратуды бөліңіз.
2) Қысқа тұйықталу функциясын орындайтын ашық балқымалы қыстырғыны төмендетуші трансформатордың жоғары кернеуі жағында орнату және АҚҚ желісімен үйлескен кезде бөліңіз.
3) Ажыратқыштағы (немесе ажыратқыштардағы) өшіруші дабылды беру, бұл жағдайда қажет болған жағдайда бөлгіш орнатылады, өшіруші сигналды беруді резервтеу үшін немесе басқа канал бойынша өшіруші дабылды беруді қайталау арқылы қысқа тұйықталуды орнатуға жол беріледі.
1) және 2) тармақшалар бойынша іс-шаралар орнына өшіруші дабылды беру 110 кВ және одан жоғары қосалқы трансформаторлар үшін қолданылады.
4) Төмендетуші трансформатордың жоғары кернеуі жағында орнату.
Осы тармақтың 1)-4) тармақшаларындағы іс-шаралар трансформатор екі жақты қоректену кезінде блоктың жалпы қорғанысымен (арнайы мақсаттағы жоғары жиілікті немесе бойлықты сараланған) қорғалған кезде, сондай-ақ бір жақты қоректену кезінде қуаты 25 МВ.А және одан кем трансформатор кезінде, егер де қоректену желісінің қорғанысы сонымен қатар трансформатордың қорғанысын қамтамасыз еткен жағдайда (желінің шапшаң әрекет ететін қорғанысы трансформаторды жартылай қорғайды және уақыты 1 с. кем емес желінің резервтік қорғанысы трансформаторды толық қорғайды) желі-трансформатор желісінің блоктары үшін көзделмейді, бұл жағдайда газ қорғанысы дабылға ғана ажыратушы элементтің әрекетімен орындалады.
Осы тармақтың 1) немесе 3) тармақшаларындағы іс-шараларды қолданған жағдайда трансформаторда орнатылуы тиіс:
токтың қоса салынған трансформаторларындағы жоғары кернеуі трансформаторлары тарапында (110 кВ және одан жоғары) – осы Қағидалардың 649, 650, 655 және 656-тармақтары бойынша қорғаныс болған кезде;
токтың қоса салынған трансформаторлары болмаған кезде – токтың жапсырмалы немесе магнитті трансформаторларын қолдана отырып жасалған сараланған (осы Қағидалардың 650-тармағына сәйкес) немесе ең жоғары ток қорғанысы және осы Қағидалардың 649-тармағы бойынша газ қорғанышы.
Трансформаторлардың жоғары кернеуі шығысындағы зақымдалуларды қорғаныс желісімен жоюға жол беріледі.
Егер ашық балқымалы қыстырғылар қолданылған болса, онда сезгіштікті арттыру үшін газ қорғанысының әрекеті қыстырғының жасанды ҚТ механикалық жолымен жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер кіші станциялардың жүктемелерінде сихронды электр қозғалтқыштары болатын болса, онда басқа трансформаторлар арқылы өтетін синхронды электр қозғалтқыштарынан токты бөлгішпен ажыратудың алдын алу бойынша (трансформаторлардың біріндегі ТҚ кезінде) шаралар қабылдануы тиіс.
657. Қуаты 1 МВ.А және одан жоғары трансформаторлардағы көпфазалық сыртқы ҚТ резервтік қорғаныс ретінде ажыратқыш әрекетіндегі мынадай қорғаныстар қарастырылады:
Екі жақтан қоректендіруі бар жоғарылататын трансформаторларда – ҚТ симметриялық емес қайтымдылық бірізділік қорғанысы және симметриялық емес ҚТ қайтымдылық бірізділік қорғанысын және ең жоғарғы ток қорғанысын ең төменгі іске қосу кернеуі қашықтан қорғанысты қолдануға жол беріледі.
Қашықтықтан қорғанысты қолдануға рұқсат беріледі.
Төмендетуші трансформаторларда – құрама іске қосылатын кернеу арқылы немесе оны қолданбастан ең жоғары ток қорғанысы, қуатты төмендетуші трансформаторларда екі жақтан қоректену болған кезде симметриялық емес ҚТ кері кезектілікті ток қорғанысын және симметриялы ҚТ ең төменгі іске қосылатын ең жоғары ток қорғанысын қолдануға болады.
Ең жоғары ток қорғанысының іске қосылысы тогын таңдаған кезде параллельді жұмыс атқаратын трансформаторлар ажыратылған кезде мүмкін болатын асыра жүктеу тогын және трансформаторлардан қоректенетін электр қозғалтқыштарының өздігінен іске қосылу тогын ескеру қажет.
500 кВ автотрансформаторда әрекет үшiн қашықтық қорғаныс (ЖК және ОЖ сатылық тараптардың әрқайсыларына) сыртқы көп фаза ТҚ ескерiледi. 220 кВ автотрансформаторда симметриялық ТҚ ең төменгi кернеу жiберумен симметриялық емес ТҚ және максималь ток қорғаныс керi дәйектiлiк бағытталған қорғаныс (бұл жапсарлас кернеулердiң қорғаулары алыс резервте сақталуды немесе келiсу қамтамасыз ету үшiн керек болатын да жағдайлардағы) сыртқы көп фаза ТҚ-дардан қашықтық қорғаныс ток ескерiледi.
658. 1 МВ.А трансформаторындағы қуаты одан аз (жоғарылату және төмендету) токтан қорғаныс ретінде шарттастырылған сыртқы көпфазалық ҚТ ең жоғары ток қорғанысын ажырату әрекеті қарастырылып орналастырылады.
659. Сыртқы көп фазалық ҚТ шарттасқан токтардың қорғанысы:
1) екі орамды трансформаторларда негізгі қоректену жағынан;
2) көп орамды трансформаторларда – үш және одан аса жалғанатын ажыратқыштар мен трансформатордың жан-жағынан;
3) екі орамды трансформаторлардағы төмендетілуі бөлек жұмыс істеу секцияларын қоректенуі жағынан және әр секциясында;
4) трансформаторлардың ток сырттағы жоғары кернеудегі сырттағы төмендеуі кернеудегі екі орамдағы трансформаторларда және сыртындағы төмендету және орта кернеудегі үш орамды трансформаторларда орналастырылады.
Сыртқы көпфазалық ҚТ-мен шарттасатын токтан қорғауды аралас элементтердің қорғанышын резервтеу үшін қарастыруға және трансформаторлардың негізгі қорғаныштары сөнген кезде әрекеттер үшін қарастыруға, егер бұндай әрекеттерді орындау қорғауға қиындық тудырса, рұқсат етіледі.
Осы Қағидалардың 656-тармағы бойынша сыртқы көпфазалық ҚТ-мен шарттасатын токтан қорғауды орындау кезінде кернеуі орташа және төмен шиналар үшін арналған токкесермен толықтыру мүмкіндігі және қажеттілігі қарастырылуы тиіс.
660. Егер де трансформаторлардағы жоғары көтерілу ток қорғанысынан шарттастырылған сыртқы көпфазалық ҚТ талап етілген сезгіштікті және талғаулықты қамтамасыз етпесе, онда трансформаторлардың қорғанысы үшін ток релесі генератор қорғанысына сәйкестігін қолдануға жол беріледі.
661. Қуаты 1 МВ.А трансформаторының жоғары көтерілуі және одан да екі, үшжақты трансформатолардың қоректендіруі және автотрансформаторларда шартқа байланысты аралас элементтерінде жерге тұйықталу ажыратуы резервтік қажеттілік одан басқа және қорғаныс талғаулылығының жерге тұйықталуынан әр түрлі тораптар жүктемесін сырттағы жерге тұйықталуынан үлкен токтың жерге тұйықталуын торапқа жалғап орама жағынан орналастырылатын нөлдік ток қорғаныс бірізділігін шартты қамтамасыз етуіне байланысты қарастырылуы тиіс.
Трансформаторлардың бөліктерінің болуынан (нөлдік жағындағы шықпаның орама оқшаулауының толық еместігінің бейтарап оқшауландырылған осы Қағидалардың 624-тармағымен сәйкес осы трансформаторлардың бейтарап режимінде рұқсат бермеуі көзделуі қамтамасыз етілуі тиіс. Сол мақсатпен электр станциясында немесе қосалқы станцияларда трансформаторлар жерлендірілген және бейтарапты оқшаулаған кезде, төмендетілген кернеу жағынан қоректендіруі бар, бейтарап оқшаулауы трансформатордың ажырату қорғанысын қамтамасыз етуін қарастыруы тиіс.
662. Автотрансформаторларларда (көпорамды трансформаторларда токтан қорғаныс бірнеше жағынан қоректендіруі, сырттан шақырылған ҚТ талғаудың шартына байланысты егер бұл талап етілсе, бағытталғанды орындау қажет).
663. Автотрансформаторларда 220-500 кВ кіші станцияларда, 220 – 500 кВ генератор-трансформатор блоктарында және байланыс автотрансформаторларында 220-500 кВ электр станцияларында ток қорғанысын жедел тездету мүмкіндігін шарттастырылған сыртқы ҚТ жедел тездетуін екі саралап жіктеп, шина ошиновкалардың болуын автотрансформаторлардың генератор-трансформаторлар блоктарын, тағы да жоғары кернеуі 220 кВ кіші станциялардың автотрансформаторларындағы жоғары кернеуі қарастырылмауына жол беріледі.
664. Төмендетілген трансформаторлардың және трансформатор-магистралі жоғары кернеудегі 35 кВ-ға дейін және төмендетілген кернеудегі орама жалғануымен бейтарап жерлендірілген жұлдызға, бір фазалық жерге тұйықталуынан төмендетілу кернеу торабының қолдануын іске асыруды қарастыру:
1) үш релелік жоғары кернеу жағынан орналастыруымен ҚТ сырттан ең жоғарғы ток қорғанысының орындалуы;
2) төмендетілген кернеу шықпасының автоматтық ажыратулар немесе сақтандырғыш;
3) арнайы нөлдік бірізділік қорғанысы трансформаторындағы нөлдік сымды орнату.
Өндіріс электр орнатулар үшін, егер де трансформатор (30 метрге дейін) жағынан қорғаныс аппаратының жалғануы жақын тікелей орналасқан және фазалық жинақ кәбілімен орындалады, осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша қорғанысты қолданбауға жол беріледі.
Осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша қорғанысты қолданған кезде оны төменгі кернеу жағындағы жинақтан шығатын элементтер қорғанысымен келіспеуге жол беріледі.
Желі-трансформатор сызбасы үшін осы тармақтың 3) тармақшасы бойынша қорғанысты қолданған жағдайда жоғары кернеу жағынан ажыратқышқа осы қорғаныстың әрекетін қамтамасыз ету үшін арнайы бақылау кәбілін төсемеуге және оны төменгі кернеу жағына орнатылған автоматты ажыратқышқа әрекетпен орындауға жол беріледі.
Осы параграфтың талаптары сонымен қатар жоғары кернеу жағында орнатылған аталған трансформаторлардың сақтандырғышымен қорғанысқа таралады.
665. Трансформаторлардың сақтандырғыш қорғанысына орналастырылған жоғары кернеу жағынан трансформатор кернеуінің жоғары кернеулі 3-10 кВ, төмендететін сақтандырғышты қорғауын қоректендіру жинағының жалғануын автоматтық ажыратқыш немесе бас сақтандырғыш орналастырылады.
Егер жалғанатын сақтандырғыштардың төмендетілген кернеуі және сақтандырғыштар немесе (релелік қорғаныс) жоғары кернеу жағынан сол бір персоналдың нұсқауында болып қызмет көрсетілсе және оның қарамағында болса, онда төменгі кернеу жағындағы ол бас сақтандырғыш немесе автоматты ажыратқыш орналастырылмауы мүмкін.
666. Жерге бір фазалық жерге тұйықталудан осы Қағидалардың 647-тармағының 8-тармақшасы бойынша қорғаныс осы Қағидалардың 693-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
667. Қуаты 0,4 МВ^.А трансформаторлардың және одан жоғары мүмкіндігіне байланысты және асқын жүктемесінің болу мәні бар ең жоғары ток қорғанысы шарттастырылған асқын жүктемесі дабыл әрекетімен қарастырылады.
Тұрақты кезекші персонал жоқ кіші станциялар үшін автоматикалық жеңілдетуге немесе ажыратуға іс-қимылды қарастыруға жол беріледі (басқа да құралдармен асыра жүктемені жою мүмкін болмаған кезде).
668. Бейтарап трансформатор жағынан бөлек қосымша трансформатор кернеуінің жүктемесін (реттеу үшін осы қорғанысты Қағидалардың 659, 655, 647-653-тармақтарындағы көрсетілген қосымшаға мына қорғаныштарды көздеу қажет:
трансформаторларының газ қорғанысы;
қосымша трансформатордың алғашқы орамасында бүлінулерден ҚТ сыртқы қосу тежеудің ең жоғарғы ток қорғанысының басқа да жағдайларда, бұл орама саралап жіктеп автотрансформатор ток қорғанысы тізбегі жағынан төмендетілген кернеу әрекетінің аймағында қосылғанда);
мына қорғаныс қосымша трансформаторының екінші орамын қамтитын сараланған қорғаныс.
669. Төменгі кернеулі автотрансформатор тарапынан белгіленген желілік қосымша трансформатор қорғанысы:
қосымша трансформатордың өзіндік газ қорғанысымен және реле қысым немесе жеке газ релесін қолдана отырып орындалатын КЖКР түйістіргіш құрылғысы қорғанысымен;
автотрансформатордың ең төмен кернеуі тізбегінің сараланған ток қорғанысымен жүзеге асырылады.

5. Генератор–трансформатор блоктарын қорғау

670. Трансформатор-генератор блогы үшін мынадай бүлінумен дұрыс істемейтін жұмыс режиміндегі реле қорғаныс құрылғысы қарастырылуы тиіс:
1) генератор кернеуі жағындағы жерге тұйықталу;
2) көпфазалық тұйықталуы генератордың орама статорында және оның шықпасында;
3) турбиналық генератордың орама статорының бір фаза арасындағы орама тұйықталуы (осы Қағидалардың 672-тармағына сәйкес);
4) трансформатордың шықпасында және көпфазалық орамалардағы тұйықталу;
5) бір фазалық трансформатор орамындағы жерге тұйықталу және оның шықпасы үлкен токтың жерге тұйықталу торабына жалғанған;
6) трансформатор орамындағы орамы арасындағы жерге тұйықталу;
7) сыртқы қысқа тұйықталу;
8) генератордың асқын жүктемесінің қайтымдылық ток тізбегі, трансформатордың орамы және генератор статоры орамасының симметриялық асқын жүктемесі (қуаты 30 МВт астам генераторлы блоктар үшін);
9) ток қоздыруымен генератор роторы орамасының асқын жүктемесі (генераторлар үшін және орама өткізгіштерін тікелей салқындауы бар турбогенераторлар үшін);
10) трансформатор блогында және генератор статорында ротор орамы кернеудің жоғарылауы (блок турбогенераторы үшін 160 мВт барлық гидрогенератор блоктарына);
11) бір нүкте тізбегіндегі жерге тұйықталу қоздырғышы (осы Қағидалардың 681-тармағына сәйкес);
12) турбогенератор қуаттылығы 160 мВт аздығымен екінші нүкте тізбегіндегі жерге тұйықталу қоздырғышы;
13) асинхрон режимі;
14) трансформатор бағытындағы май деңгейінің;
15) трансформаторлардың төмендеуі 500 кВ кірме оқшаулау деңгейінің төмендеуі;
16) қайтымдылық қуаты;
17) қоздырғыш жоғалуы.
671. Осы Қағидалардың 670-686-тармақтарында келтірілген талаптарды есепке ала отырып (автотрансформатор) генератор-трансформатор блогының құрастырылуы, генератор қорғанысын орындаудағы нұсқауымен және трансформатордың жоғарылатуына бөлек жұмыс істетуіне анық сол жағдайда болуына да жарамды.
672. Генератор блогындағы қуаттылығы 30 МВт-дан асатын генератор кернеуінің тізбегіндегі жерге тұйықталу, барлық статор орамын орамдайтын қорғанысы қарастырылады.
Генератор блогындағы қуаттылығына байланысты 3 МВт және статор орамасын кемінде 85 % аздығы қорғауының құрылғысы қолданылады. Мұндай құрылғының қолданылуы тағы да турбогенератор блогындағы қуаттылығы 30-дан 160 МВт-ға дейін жол беріледі, егер барлық статор қорғанысына қосымша генератор аппаратура тізбегінің қосылуы қажет етіледі.
Қорғаныс 0,5 с аспайтын уақыт ұстанымына байланысты ажырату әрекетімен генератор кернеуінің барлық блоктарындағы тармақшалы трансформаторларға меншік қажеттілігіне байланысты орындалуы тиіс. Меншікті қажеттілігінің тораптарымен байланысты электр блоктарында немесе тұтынушылардың, генератор мен трансформаторлар арасындағы тармақшаландырылған қоректендіру желісіне байланысты, егер ток сыйымдылығы жерге тұйықталу қорғанысы әрекетіндегі ажыратуды орналастырылса, мұны генераторларда шина жинағындағы жұмыс істейтініне қарастырылуы тиіс, егер ток сыйымдылығы жерге тұйықталуы 5 А-ға аздауынан құрайтын болса, онда жерге тұйықталу қорғанысының орындауы генератор кернеуіндегі тармақшасыз, бірақ дабылға әрекетте болуы тиіс.
Ажыратқыш болған кезде генератор тізбегінде трансформаторының генераторлық кернеуі жағында жерге тұйықтау дабылы қосымша қарастырылуы тиіс.
673. Генератор блогында ажыратқыштың жоқтығына байланысты жанамалап салқындататын бір генератордан тұратын және бір жалпы ұзына бойы сараланған блок қорғанысы қарастырылуы тиіс.
Генератордың тізбегіндегі ажыратқыш болған кезде генератор мен трансформаторда бөлек сараланған жіктеу қорғанысын орналастыру керек.
Блоктағы бір трансформатордың орнына екі трансформатор қолдануына байланысты тағы да екі және одан генераторлардың ажыратқышсыз бір трансформатормен (үлкендетілген блок) әр генераторда және трансформатор қуаттылығы 125 МВ•А одан жоғары ұзына бойы сараланған жіктеу қорғанысы қарастырылуы тиіс. Блокты трансформаторлар тогының жоқтығынан бұл трансформаторлардың төмендетілген кернеуінің кірмесіне байланысты екеуге арналған жалпы сараланған жіктеу қорғанысының қолданылуына жол беріледі.
Генератор блогындағы тікелей салқындататын орама өткізгіштерінің болуынан генератордың сараланған жіктеу қорғанысы ұзына бойы бөлек қарастырылады. Бұл ретте, егер генератор тізбегіндегі ажыратқыш болса, онда трансформатор блогына сараланған, жіктеп бөлек қорғанысын орналастырып (немесе әр трансформаторға, егер генератор блогында екі трансформатор жұмыс істесе немесе одан аса) қондырым трансформаторлардың жоқтығынан, осы трансформаторлардың төмендетілген кернеуі кірмесінен жалпы трансформатор блогына арналған сараптап жіктеу қорғанысын қолдануға жол беріледі, трансформатор блогына арналған қорғаныста ажыратқыштың жоқтығынан бөлек сараланған жіктеу қорғанысы орналастырылады немесе жалпы ұзына бойы блоктарға арналған сараланған жіктеу қорғанысы орналастырылады (блоктарға бір генератордан немесе бір трансформатордан құралатын жалпы сараланған жіктеу қорғанысының блогы тиімді).
Жоғары кернеудегі трансформатордың сараптап жіктеу қорғанысы (блоктағы) трансформатор блогына қондырым трансформатор тогына қосылуы мүмкін. Сонымен қатар ошиновканы қорғау үшін ажыратқыштардың арасына сырттағы жоғары кернеудегі және трансформатор блогында бөлек қорғаныс орналастырылуы тиіс.
Генераторлардың бөлек сараланған жіктеу қорғанысының үш релелік үшфазалық ток істеу жұмысын, сол сияқты осы Қағидалардың 633-тармағында көрсетілгенге ұқсас орындалуы тиіс.
Көрсетілген блоктағы сараптап жіктеу қорғанысын генератор қуаттылығындағы 160 МВт және одан жоғары резервтеу үшін орама өткізгіштерінің тікелей салқындатылатын резервтік сараптап жіктеу қорғанысы генератор және трансформатор блогының сырттағы жоғары кернеудегі ошиновкамен бірге орамдалуын қарастырады.
160 МВт-дан кем орама өткізгіштерін тікелей салқындатуы бар генераторлардың қуаттылығы кезінде блоктың резервтік сараланған қорғанысы орнатылады.
Генератор тізбегіндегі резервтік сараптап жіктеу қорғанысының блогында ажыратқышсыз бөлек негізгі генератор мен трансформаторды сараланған жіктеу қорғанысы қарастырылады.
Ажыратқыш болған кезде генератор тізбегіндегі резервтік сараптап жіктеу қорғанысының 0,35-0,5 с уақыт ұстамымен орындалуы тиіс.
674. Турбогенераторларында екі және үш қатарлас тармақшаларымен статор орамы, бір фазадағы тармақтың жерге тұйықтауы ұзына бойы сараланған жіктеу қорғанысы әрекеттегі уақыт ұстанымымен қарастырылуы тиіс.
675. Генератор блогындағы тікелей салқындатылған орама өткізгіштерінің қайтымдылық ток қорғанысының бірізділігін ескере отырып, жол берілетін анықтамасына сәйкес асқын жүктемесін генератор тогын қорғайтын қайтымдылық ток бірізділігі қарастырылуы тиіс. Қорғаныс генераторының ажыратқышының ажыратылуына, ал ол болмаған кезде блоктың желіден ажырытылуына әрекет етуі тиіс.
Блоктағы элементтердің аралас резервтік қорғанысы үшін көрсетілген қорғаныс, осы Қағидалардың 677-тармағына сәйкес екі сатылы әрекетін және блоктан ажырату әрекетіне тәуелсіз уақыт ұстанымы болуы тиіс.
Генераторлар блогындағы тікелей салқындататын орама өткізгіштерінің болуы тағы да генератор блогындағы қуаттылығы 30-дан аса МВт жанамалап салқындатылуы, ток қорғанысының қайтымдылығы бірізділігі сатылы және тәуелді уақыт ұстанымы орындалады. Сонымен қатар әр түрлі сатылар қорғанысы бір немесе одан жоғары уақыт ұстанымы болуы мүмкін. Көрсетілген сатылы немесе тәуелді уақыт ұстанымына рұқсат берілген. Асқын жүктемесіне байланысты генератор тогының қайтымдылық бірізділігін анықтамаға байланысты келісілуі тиіс.
Турбиналық генератор блоктарына жанамалап салқындатылған қуаттылығы 30-дан жоғары МВт қорғанысы осы Қағидалардың 637-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
Осы Қағидалардың 668-тармағының 8) тармақшасы бойынша генераторлары бар барлық блоктарды ажыратуға әрекет ететін қорғаныстардан басқа осы Қағидалардың 637-тармағына сәйкес орындалатын кері жүйеліктегі токтармен жүктеме дабылы көзделуі тиіс.
676. Генератор блогындағы қуаттылығы 30 МВт-тан жоғары қорғанысы сыртқы симметриялық ҚТ осы Қағидалардың 637-тармағында көрсетілгендей орындалуы тиіс. Сонымен қатар су генераторлары кернеуінің істеу қорғанысына арналған 0,6; 0,7 номинал қабылданады. Турбогенераторлар блогындағы резервтік қоздырғышы бар, көрсетілген қорғаныс ток релесімен қосымша жоғары блок кернеу жағынан қосылған болуы тиіс.
Генератор блогында қуаттылығы 60 МВт және одан аса көрсетілген қорғаныс қолданылады. Блок генераторымен тікелей салқындатылған орама өткізгіштерінің болуымен, резервтік сараланған жіктеу қорғанысына екі сатылы қашықтықтан қорғаныс фазааралық қысқа жерге тұйықталуды орналастыруға жол беріледі.
Жақын резервтеуді жүзеге асыратын осы қорғаныстың бірінші сатысы тербеліс кезінде бұғаттаумен орындалуы және 1 сек асатын уақыт ұстанымымен осы Қағидалардың 677-тармағының 3) тармақшасында көрсетілгендей орындалуы тиіс. Бірінші сатысы аралас элементтер қорғанысымен селективтілікті қамтамасыз ету кезінде блок трансформаторын сенімді қамтуы тиіс.
Алыстан резервілеуді жүзеге асыратын екінші саты осы Қағидалардың 677-тармағының 2) тармақшасында көрсетілгендей әрекет етуі тиіс.
Алыстан резервілеу тиімділігін ұлғайту мақсатында резервтік сараланған қорғаныс болған кезде екі сатылы қашықтан қорғау орнатылады. Қашықтан қорғаныстың екі сатысы бұл жағдайда осы Қағидалардың 677-тармағының 2) тармақшасында көрсетілгендей әрекет етуі тиіс.
677. Сыртқы ҚТ қорғанысынан генератор блогында қуаттылығы 30 МВт және осы Қағидалардың 639-тармағына сәйкес орындалады. Блок генераторларындағы қорғаныстың жұмыс істеу параметрлері осы Қағидалардың 638, 639 және 674-тармақтарына сәйкес қабылданады.
678. Генератор тізбегіндегі ажыратқышы бар блок генератор-трансформатор мен резервтегі сараптап жіктеу блогының жоқтығынан, жоғары блок кернеу жағынан ең жоғарғы ток қорғанысы, негізгі трансформатор блогының резервтеуге арналған жұмыс істеу кезеңіндегі генераторды ажырату қарастырылуы тиіс.
679. Генератор-трансформатор блоктарының резервтік қорғанысы мынаны ескере отырып, орындалуы тиіс:
1) генераторлық кернеу жағында трансформатор блогының қорғанысы орналастырылмайды, генератор қорғанысы қолданылады;
2) алыстан резервтеу кезінде қорғанысы екі уақыт ұстанымымен әрекет етуі тиіс: біріншісімен – жоғары блок кернеуі жағынан сұлбаны бөлу, екіншісімен – блокты тораптан ажырату;
3) жақын резервілеу кезінде блок-генератор торабынан ажырату, генератор аймағын өшіру және блокты тоқтату, егер ол 800 бойынша талап етілсе;
4) кейбір сатылар және резервтегі қорғаныс қондырғылары олардың арнауына байланысты қолдану мақсатымен алыс және таяу резервіндегі бір, екі немесе үш уақыт ұстанымы болады;
5) іске қосу кернеу орындары қорғанысының осы Қағидалардың 674 және 675-тармақтарына байланысты генератор кернеу жағынан және торап жағынан қарастырылуы тиіс;
6) блоктың негізгі және резервті қорғанысы үшін жеке шығу релелері және әр түрлі автоматты ажыратқыштардан жедел тұрақты токпен қоректену көзделеді.
680. Статордың симметриялық шамадан тыс жүктеулерiнен қорғауды турбогенераторлары бар блоктарда қорғаныс генераторлары сияқты жинақтаушы шина жұмыс iстейтiндей орындалады.
Оперативтi персоналдың тұрақты кезекшілігі жоқ гидроэлектр станцияларында жүк түсiруге тәуелсiз сипаттамасы бар (генератор) блоктың ажыратуына жоғарғы ұстанымдағы уақыттың және кiшi жұмыс iстейтiн қорғау болуы көзделген тиiстi симметриялық шамадан тыс жүктеулердi сигнализациялардан басқа көзделуі тиiс. ИЖ көрcетiлген қорғаулар орнына қоздыруды реттеу жүйесiнің тиiстi құрылымдарын пайдаланады.
681. Қуаты 160 МВт генераторларда және қозу ток роторының өткізгіштер орамының асқын жүктелулерден қорғаныс орамдарының өткiзгiштерiн тікелей сумен қоздыру тогы генераторының шамадан тыс жүктеулерiне дейiн сипаттамасына сәйкес келетiн уақытпен интегралды тәуелді орындалуы тиіс. Бұл қорғаулар ажыратуға жұмыс iстеуi тиіс.
Ротор тогына қорғанысты қосу мүмкiн болмаған кезде тұрақты қоздыру тiзбегіндегі кернеуді арттыруға әсер ететін тәуелсіз уақыт ұстанымы бар қорғанысты қолдануға жол беріледі.
Қорғауда қозу тогының төмендеуiне ең аз уақыт ұстанымының әрекет ету мүмкіндігі көзделуі тиіс. Қозу реттеуішінде жүктемені шектеу құрылғылары болған кезде арылтуға әрекет бір мезгілде осы құрылғылардан және роторды қорғаудан жүзеге асырылуы мүмкін. Сонымен бiрге (екі уақыт ұстанымы) жүк түсiрудi және ажыратуға әрекет үшiн АҚҚ-қа шамадан тыс жүктеу шектеу құрылымын пайдалануға жол беріледі. Бұл ретте уақыттың интегралды тәуелдi ұстанымы бар қорғаныс бекiтiлмеуi мүмкiн.
Жанама салқындату қуаты 30 МВ-тан гидрогенераторларда қорғаныс осы Қағидалардың 642-тармағында көзделгендей орындалады.
Генераторларда қоздырумен құрылғылары болған жағдайда топтық басқармаға уақыттың тәуелдi ұстанымы бар қорғауы орындалады.
Шамадан тыс жүктеу ротор қорғауының резервтегi қоздырушысы бар генераторлар жұмыс iстегенде жұмыс істеп тұруы тиіс. Уақыттың тәуелдi ұстанымы бар қорғау пайдалану мүмкiн болмаған кезде уақыттың тәуелсiз ұстанымы бар қорғанысты резервтік қоздырушыда көздеуге жол беріледі.
682. Қуаты 160 МВт турбогенераторлары бар блоктарда және бос жүрiс режимінде кернеу жоғарылатуды сақтап қалу үшiн көп желiлі генератор әрекетінен жұмыс iстегенде автоматты түрде iске аспай қалатын кернеу жоғарылатудан қорғау көзделуі тиіс. Қорғаныстың әрекет етуі кезінде генератор және қоздырушы өрісінің сөндiрілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
Жүктеме тастауларда кернеудің жоғарылауын алдын алуға арналған гидрогенераторлары бар блоктарда кернеудің жоғарылауынан қорғаныс көзделуі тиіс. Қорғаныс блоктың (генератордың) ажыратылуына және генератор өрісін сөндіруге әрекет етуі тиіс. Қорғаныстың агрегаттың тоқтауына әсер етуіне жол беріледі.
683. Қоздыру тiзбегінің жердегi тұйықталуларының бiр нүктесiнде қорғаныс гидрогенераторларда, ротор орамы сумен суытылатын турбогенераторларда және 300 МВт және одан жоғары барлық турбогенераторларда көзделуі тиіс. Қорғау гидрогенераторда ажыратуға, турбогенераторларда – сигналға әрекет етуі тиіс. Шөткесiз қоздыру жүйесі бар генераторларда – ажыратуға.
Турбогенераторлар қоздыру тiзбегінің жердегi тұйықталуларының екiншi нүктесiнде қорғау осы Қағидалардың 644-тармағына сәйкес 160 МВт-тан кем қуатпен блоктарда орнатылуы тиіс.
684. 160 МВт және одан көп орамдардың өткiзгiштерiн тiкелей су болатын қуаттарымен гидрогенераторлары және турбогенераторлары бар блоктарда қоздыруды жоғалта отырып, асинхронды режимнен қорғау құрылғылары ескерiледi.
Көрcетiлген құрылғылар орамдардың өткiзгiштерiн тiкелей сумен 160 МВт-тан кем қуатпен турбогенераторларда қолданылады. Сонымен бiрге турбогенераторлары бұл (асинхронды режимнен қорғауды қолданусыз) ашық жиек сөндiру автоматты құрылғылар жөнiндегi асинхронды режимiн автоматты анықталуын ажыратылған қалыпты ғана көздеуге жол беріледі.
Қорғау немесе өрiстi автоматтық өшiру құрылғысы қоздыру жоғалтқан турбогенераторды асинхронды режимге ауыстыру кезінде жоғарыда көрcетiлген қоздыруды жоғалту туралы сигналға жұмыс iстеуi және генераторы қоздыруды жоғалтатын блоктың тармақтарымен өзiндiк мұқтаждар жүктеме автоматын ауыстырып қосу резервтегi қорек көзiне өндiрiп алынуы тиіс.
Жүйеде реактивтiк қуат барлық гидрогенераторлар мен турбогенераторларлар, рұқсат етілмейтiн асинхронды режимдер, сонымен бiрге дефицит шарттарындағы барлық турбогенераторлар жоғарыда көрcетiлген құрылғылардың әрекет етуі кезінде желiден ажыратылуы тиіс.
685. Өткiзгiштер орамдарын тiкелей суытатын генератор тізбегінде ажыратқыш болған жағдайда (АІШҚР және тағы сол сияқтылар қолдану) осы ажыратқыш істен шыққан кезде резервілеу көзделедi.
686. 110 кВ және одан жоғары электр станцияларында АІШҚР мынаны ескере отырып орындалуы тиіс:
1) АІШҚР жылдамдатылған iске қосу нәтижесінде өткiзгiштер орамдардарын тiкелей суытатын генераторлары бар электр станцияларында фаза бойынша ерiксiз жетек ажыраған кезде толық емес фазадағы режимнiң солардың бiрiне резервтiк қорғаныста бiрнеше блоктарды артық ажыратудан сақтап қалу үшiн пайда болған бұзылу нәтижесiнде оны ажыратады;
2) генератор-трансформатор және желілері ортақ ажыратқышта орналасқан блоктары бар электр станциялары үшiн, блокты қорғау кезінде желінің қарама-қарсы жағындағы АІШҚР әрекет ету кезінде ажыратқышты сөндіріп АҚҚ тоқтату үшін телеажыратқыш құрылғысын ескеру керек. Бұдан басқа, жоғары жиiлiктi қорғаныс хабарлағыштың тоқтауына АІШҚР әрекеті ескерiледi.
687. Генератордың статоры және трансформатор блогында қорғауларының iшкi бұзылулардан ажырату әрекеті, сонымен бiрге генератор роторын қорғау кезінде істен шыққан элементтің желіден ажыратылуы, қоздырғыш пен генератордың жанған бөлігін сөндіру, АІШҚР іске қосу және технологиялық қорғанысқа әрекет жүзеге асырылуы тиіс.
Егер қорғау кезінде ажырату өзiндiк қажеттіліктер үшін жүктеме токтан ажыратуға алып келсе, блокқа қосылған тармақпен қорғау кезінде жұмыс тізбегіндегі қоректену көзі өзіндік қажеттіліктері үшін де ажырату іске асырылуы және оларды РАҚ көмегімен резервті көзден қоректендіруге көшіру қажет.
Генератордың және блок трансформаторының сыртқы бұзылулар жағдайында резервтiк қорғаныстар осы Қағидалардың 677-тармағының 2) - 4)-тармақшаларына сәйкес іске асырылуы тиіс.
Блок сұлбалы жылу электр станцияларында жылу бөлімінде ішкі бұзылулар жағдайында блок сөнетін кезінде блок толық тоқтатылуы тиіс. Ал сыртқы бұзылулар кезінде блок жұмысы тез арада ретке келетіндей жағдайда, егер жылу механикалық құрылғыда жол берілетін болса, блок бос жүріс режиміне ауысуы тиіс.
Гидроэлектр станцияларында ішкі бүлінулер болған жағдайда блок сөнетін кезде агрегаттың тоқтауы жүргізілуі тиіс. Сонымен қатар егер блоктың сөнуі сыртқы бүлінулер салдарынан болған жағдайда да агрегат тоқтатылуы тиіс.
688. Генератор- трансформатор- желі блогында негізгі қорғану желісі және энергия жүйесі жағынан резервті қорғау осы бөлімнің желіні қорғау талаптарына сәйкес болуы қажет, ал блок функциясының желіні резервті қорғауы резервті қорғау блоктарымен орындалуы қажет.
Блокты қорғау жоғарыда келтiрiлген талаптарға сәйкес орындалуы тиіс.
Энергия жүйесі жағынан блокты қорғау ажыратқышын сөндіру және АІШҚР іске қосу екі өзара резервтеу құрылымдарының көмегімен жоғары жиілікті арна және байланыс сымдары арқылы іске асырылуы тиіс. Сонымен қатар, жоғары жиілікті қорғау таратқышының тоқтауы бір уақыттағы блокты қорғау әрекеті қарастырылған.
Турбогенераторлар блогында (блок сұлбалы жылу бөлімінде) шиналарды қорғау әрекеті энергия жүйесі жағынан телеажырату құрылғысы арқылы өртке қарсы желінің соңына жіберіп (қосарлы сұлбалы шиналарда) немесе АІШҚР іске қосылу арқылы (бір жарым сұлба түрінде немесе көпбұрышты сұлбалы) сәйкес блокты бос жүріс режиміне ауыстыру немесе генератордың жанған бөлігін өшіру және блокты тоқтату орындалуы тиіс. Сонымен қатар, генератордың жанған бөлігін өшіруді жылдамдату және өз қажеттіліктері үшін қорды өшіру резервті қорғау қосылу арқылы энергия жүйесі жағынан телеажыратқыш құрылғысы қолданылады.
Көп мөлшердегі жерге тұйықталған ток толық емес фазадағы ажыратқыштың сөнуі кезінде АІШҚР-дың жылдам қосылуы жүргізіледі және осы Қағидалардың 684-тармағының 1) тармақшасында көрсетілгендей орындалады.

6. Нейтрал оқшауланған 3-10 кВ кернеулі тораптағы кәбіл
және әуе желілерінің қорғанысы

689. Тораптар желілері үшін 3-10 В оқшауланған нейтрал үшін (оның ішінде доға өшіргіш реакторы арқылы жерге тұйықталған нейтралмен бір фазалық жерге тұйықталуынан және көпфазалық жерге тұйықталудан релелік қорғану құрылғысы қарастырылуы тиіс.
690. Көп фазалық жерге тұйықталу қорғанысынан екі фазалық орындалуы және сол қосылған барлық кернеудегі тораптардың фазасына, тек қана бір орынның зақымдануына байланысты көп жағдайдағы қос тұйықталудың ажыратуын қамтамасыз ету үшін қарастырылады.
Қорғаныс сенімді және сезгіштіктің талаптарына байланысты бір, екі және үш релелік болып орындалуы тиіс.
691. Көп фазалық жерге тұйықталудан біржақты қоректендірумен бір желілікте екі сатылық ток қорғанысы орнатылады, бір сатысы токкесер түрінде орындалады, ал екіншісі - уақыт ұстамының тәуелді анықтамасымен немесе тәуелсіз ең жоғары ток қорғанысы түрінде орындалады.
Реактирлік емес кәбіл желілеріндегі бір жақты қоректендіруге байланысты, шина электр станциялардың ығысуынан атаулы мәннен 0,5-0,6 төмен көрсетілген электр станциясындағы шина кернеуіндегі қалдықты шығарып салуын аймақтағы әрекетін анықтау керек және уақыт ұстамының токкесері орындалуы керек. Көрсетілген шарттар орындалуы үшін РАҚ немесе АҚҚ құрылғысының тіркеу қорғаныссыз талғаулығының орындалу әрекетін жарым-жартылай немесе толық түзетуіне рұқсат етіледі. Ірі қоректендірілген синхрондау қозғалтқыштарының қосалқы станцияларындағы шина ығысуынан, сондай-ақ желілердегі көрсетілген токкесерлерді орналастыруға рұқсат етіледі.
Егер реактирленбеген кәбіл желілеріндегі бір жақты қоректендіруге байланысты шина электр станцияларының ығысуынан талғаулық талаптарына байланысты токкесер қолданылмайды, осы Қағидалардың 690-тармағының 2) немесе 3) тармақшаларына байланысты жедел әрекетін қамтамасыз ету үшін қорғанысты қарастыруға рұқсат етіледі. Осы қорғаныстың қолдануын жылу электр станцияларының меншікті қажеттілігінің жұмыс желілері үшін пайдалануға рұқсат етіледі.
Ажыратқыштары реакторға дейін ҚТ ажыратуға есептелмеген реактирлік желілерде токкесерге рұқсат етілмейді.
692. Бірдей желілерде қос қоректендіргішінің болуынан немесе айналмалы байланыстың жоқтығынан, сондай-ақ сақиналы торапқа кіретін желілерде бір қорек нүктесі бар, сол қорғаныстардың жалғыз желілеріндегідей біржақты қоректенуі қолданылып орындалады.
Қорғанысты оңайлату және селективті әрекетті қамтамасыз ету мақсатында келесі автоматикалық тораптарының радиал учаскесіне бөлуін сол мезеттегі зақымдалуының пайда болуын оның келесі автоматикалық қалыпқа келуіне қолдануға рұқсат беріледі.
Егер бағытталмаған немесе бағытталған токты, сатылық қорғаныс талап етілген жедел әрекет ету мен селективтілікті қамтамасыз етпесе, мынадай қорғаныстар қарастырылады:
1) қарапайым орындаудағы қашықтан қорғау;
2) көлденең сараланған үшін ток қорғанысы (қосарланған кәбіл желілері үшін);
3) ұзына бойы сараланған қысқа желілер учаскесіндегі ток қорғанысы қажеттілікке байланысты арнаулы кәбіл төсемдерін тек ұзына бойы сараланған қорғаныс оның ұзындығы 3 км-ден аспауы керек.
Осы тармақтың 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген қорғаныс үшін резервтелген қорғаныс ретінде ток қорғанысы қарастырылады.
693. 3-10 кВ параллель желілердің қорғанысын орындау кезінде желілердегі 35 кВ параллель желілерге арналған нұсқау басшылыққа алынуы қажет.
694. Бір фазалық жерге тұйықталудан қорғану мынадай түрде орындалуы тиіс:
1) дабылға әсер ететін селективті қорғау (зақымданған бағытты орналастыруды белгілейтін);
2) ажыратуға әсер ететін селективті қорғану (зақымданған бағытты орналастыруды белгілейтін) қорғау, бұл қауіпсіздіктің талаптарына байланысты қажет болған жағдайда байланыстағы электр торабының барлық қоректендіруші элементтеріне орнатылуы тиіс;
3) оқшаулануды бақылау құрылғылары; бұл ретте зақымдалған элементтерді табу арнаулы құрылғымен іске асырылуы керек; зақымданған элементтерді, қосылыстарды кезекпен ажырату арқылы табуға жол беріледі.
695. Бір фазалық жерге тұйықталудан қорғау трансформатор қолдануының нөл бірізділік тогы орындалады. Қорғаныс бірінші кезекте орналастырылған жерге тұйықталуын сезіну керек, қолдану құрылғысының өткінші жерге тұйықталуын сезіну, қайталау әрекетінің қамтамасыз етілмеуіне жіберіледі.
Бір фазалық жерге тұйықталу қорғанысынан, қауіпсіздік талаптарына байланысты уақыт ұстамының ажыратуы әрекетіндегі тек қана қоректендіріліп зақымдалған учаскесіндегі элемент ажыратылуы тиіс; сонымен бірге резервтелген түріндегі байланыс торабының барлық электрлік әрекетіндегі ажыратуды қарастыру керек.
Өнеркәсіптік жиіліктегі токтың нейтрал торабындағы қорғаныс әрекетін қамтамасыз ету үшін арнайы реактирлік өшіргіш арқылы жерлендірілген нейтралы бар желіде ұлғайтуды қарастыруға рұқсат етілмейді.

7. Нейтралмен оқшауланған кернеуі 20 және 35 кВ тораптағы
әуе және кәбіл желілерін қорғау

696. Нейтрал оқшауланған кернеуі 20 және 35 кВ тораптағы желілер үшін көп фазалық және бір фазалық жерге тұйықталу релелік қорғанысының құрылғысы қарастырылуы тиіс.
697. Көп фазалық жерге тұйықталу қорғанысынан екі фазалық, екі релелік орындалуы қарастырылуы және сол бір фазаларға барлық тораптардағы кернеуінің бір орындағы зақымдарға байланысты көп жағдайларда екі жерге тұйықталу ажыратуын қамтамасыз ету. Жұлдыз үшбұрыш орама қосылыстары бар трансформатор артындағы зақымдануға сезгіштікті көтеру мақсатында үш релелік қорғанысты орындауға жол берілуі тиіс.
Бір фазалық жерге тұйықталу қорғанысы дабыл әрекетімен орындалады. Қорғанысты қамтамасыз ету үшін оқшауланған қадағалау құрылғысын пайдалануға жол беріледі.
698. Негізгі қорғаныстың таңдау түрінің энергожүйесі жұмысының талаптарын ескеруді және сенімді тұтыну жұмысының орнықтылығын қамтамасыз ету мақсатында қорғаныс желілерінің кернеуі жағынан 110 кВ үшін ескеріледі.
699. Егер мұндай қорғаныстар сезгіштік талаптарын қанағаттандырмаса немесе жедел зақымдануды ажыратуды, бас учаскелерінің токқа байланысты қашықтық, сатылық қорғаныстық ерекшелігін іске қоспаса, біржақты қоректендіруі бар көп фазалық тұйықталудың жалғыз желілерінде кернеу және сатылық ток қорғанысы немесе сатылық ток қорғанысының ерекшелігі орнатылуы тиіс. Соңғы жағдайда қосымша қорғаныс ретінде уақыт ұстамының токкесері қолданылады.
АҚҚ кезегіндегі құрылғы кернеуінің тіркеуіне және сатылық ток қорғанысын оңайлату мақсатында іріктемесі бірнеше бірізділік учаскелерінен құралатын екі желіні қолдануға рұқсат беріледі.
700. Бір желілердегі екі және одан көп (соңғысы – тармақталған желілерде) айналымдық байланыстың жоқтығына және болуына байланысты, желілердегі сақиналық тораптарға кіретін бір орындық қоректендіруге, сол қорғаныстағы бір желілердегі бір жақтамалық қоректендіргіш реле қарсыласуын іске қосу қашықтық бағыттағы қажеттілігін орындау байланысы қолданылады. Сонымен бірге қуаттылығы бағытталған реле кернеуіне байланысты «өлі» аймақтағы ҚТ байланысты аралас талғаулықсыз ажыратуға рұқсат етіледі, токкесерді қолдану қосымша қорғаныс түрінде оны сезгіштік жеткіліксіздігінен орналастырылмайды. Қорғаныс тек қана қоректендіру жағынан берілуіне байланысты орналастырылады.
701. Қысқа бір желілер екі жақтан қоректендірілген жылдамдық әрекетіндегі шарттарына байланысты талап етілгенде, негізгі түріндегі ұзына бойы сараланған қорғанысты қолдануға рұқсат етіледі. Сонымен қатар осы қорғанысқа арнайы салынатын кәбіл ұзындығы 4 м-ден аспауы тиіс. Қорғанудың қосымша сымның жарамды екендігін қадағалау үшін арнайы құрылғы орнатылады. Қосымшаға ұзына бойы сараланған қорғанысына резервтелген түрінде бір қорғаныстың осы Қағидалардың 698-тармағына байланысты қолданылуы керек.
702. Екі және одан көп жақтан қоректендіретін параллель желілерде, сондай-ақ бір жақты қоректендірілетін параллель желілердің қоректендіретін ұшында бір желілік қоректендіретін тиісті, бір желілердегідей қорғаныстар қолданылады.
Кернеудегі зақымдарды жылдамдататын ажырату үшін, әсіресе токтың, сатылық және сатылық ток қорғанысының және кернеуінің, екі жақты қоректендіру желілерінде, параллель желілер қуатындағы бағытта қорғанысын қадағалау қосымша қолданылуы мүмкін. Бұл қорғаныс бөлек көлденең түріндегі ток қорғанысының бағытталған немесе тек қана қондырылған қорғаныстың жылдамдық тізбегіндегі түрінде (ең жоғары, токтық қашықтық) желілерінің параллель қуатындағы бағыттауды қадағалай отырып, орындалуы мүмкін.
Қабылдау соңындағы екі параллель желілердің бір қоректендіруі бағытталған көлденең сараптап жіктеу қорғанысы қолданылады.
703. Егер қорғаныс осы Қағидалардың 700-тармағы бойынша жылдамдық әрекетінің талаптары қанағаттандырмаса, ал бағытталған қорғаныс қуаттылығын қадағалауы мен параллель желілерінде қолданылмаса және қажеттілігі жоқ болса, негізгі қорғаныс түрінде (екі параллель желілердің жұмысы кезінде) екі параллель желілердің екі жағынан қоректендірумен және екі параллель желілердің бір жағынан қоректендірумен көлденең сараптап, жіктеу бағытындағы қорғаныс қолданылады.
Сонымен бірге желілік жұмыс режиміндегі, ол сондай-ақ екі желілердің резервтелінген түріндей осы Қағидалардың 697 және 698-тармақтарына байланысты сатылық қорғанысы қолданылады. Көлденең сараптап жіктеу бағытындағы қорғанысы қосымша сатылық ток қорғанысына аз уақытта ажырату үшін жылдамдық әрекетімен шартқа байланысты, егер қондырғының қондыруы міндетті емес жағдайда рұқсат етіледі.
Басқа жағдайларда, қысқа параллель желілерде сараланған қорғанысты көлденең қолдануға жол беріледі.

8. Тиімді жерге тұйықталған нейтралі бар кернеуі 110-500 кВ
тораптағы әуе желілерінің қорғанысы

704. Тиімді жерге тұйықталған нейтралі бар 110-500 кВ тораптағы желілер үшін толық емес фаза режиміндегі қорғанысы және жерге тұйықталуынан және көп фазалық жерге тұйықталуынан релелік құрылғысы көзделуі тиіс.
705. Егер тораптарда тербеліс немесе асинхрондық жүріс болуы мүмкін жағдайда, қорғаныстар олардың тербеліс кезеңінде жұмыс істеуін блоктайтын құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Егер ол уақытқа байланысты (1,5-2 с шамасында) құрылымдалған болса, блоксыз құрылғыларсыз қорғанысты орындауға рұқсат етіледі.
706. 500 В желілердегі негізгі қорғаныс түрінде екі жинақ қорғанысы қай-қайсысы қорғайтын орындағы ҚТ байланысты ақырындатусыз әрекеттер қарастырылуы керек. Осы қорғаныстың бірі ретінде қорғаныстың абсолютті селективтілігі қолданылуы мүмкін. Сонымен бірге жоғары жиіліктегі бұл қорғаныстар әртүрлі фазаларда қамтамасыз етілуі керек.
Желілердің кернеуі 110-220 кВ үшін негізгі қорғаныстың түріне байланысты, сонымен қатар қорғаныстың қолдану қажеттілігіне, кез келген қорғаныс учаскесіндегі ҚТ ақырындатусыз әрекеттегі бірінші кезеңде энергожүйенің жұмыс орнықтылығының сақталу талаптарын ескере отырып шешілуі керек. Сонымен бірге, егер энергожүйенің жұмыс орнықтылығы есебіне байланысты аса қатаң басқа талаптар ұсынылмаса, онда көрсетілген талаптар қанағаттандырылады, үш фазалық ҚТ электр станциясы және қосалқы станциялардағы шина кернеуінің қалдығы 0,6-0,7 U_ном уақыт ұстамасыз ажыратылады. Аздау қалдықтағы кернеуінің (0,6 U_ном) маңызы 110 кВ желілері үшін жіберілуі мүмкін, 220 кВ желілерінің жауапты қуатты тармақтандырылған тораптағы бірнеше жақтағы қоректендірілуі тұрақты қамтамасыз етіледі, тағы да жауапты желілерінің 220 кВ жағдайында ҚТ қарастырылған жүктеме маңызды түсіріліміне әкелмейді.
Қорғаныс түрлерін таңдаған кезде 110-220 кВ орнатылған желілерінде, энергожүйенің жұмыс істеу тұрақтылығынан сақтау талаптарынан басқа мыналар ескерілуі тиіс:
1) АЭС-тан тарайтын 110 кВ және одан жоғары, сондай-ақ желіге іргелес элементтердің бәрінде көп фазалық ҚТ болған кезде тікелей тізбектегі қалдық кернеу АЭС жоғары кернеу блоктары жағында 0,45 атаулы мәнге төмендетілуі мүмкін, уақыт ұстамы қорғанысының жылдамдықтағы әрекеттегі резервтеуі 1,5 с есебінен, ҚРӨВ әрекетінің жоғарылауы қамтамасыз етіледі;
2) зақымдалуы, уақыт ұстамына байланысты ажырату жұмысының бұзылуына жауапты тұтынушылардың уақыт ұстамына қарамай ажыратылуы керек (зақымдалуы электр станциялар және қосалқы станциялар шиналарындағы кернеу қалдықтары 0,6 V_ном төмен болады, егер уақыт ұстамының ажырату технологиясының бұзылуы және өзіндік түсіруіне әкеліп соғады;
3) уақыт ұстамындағы токтың зақымдалуы ажыратылуына байланысты, номиналдан жоғары бірнеше рет өткізгіштерді аса қыздыруға болмайды.
Күрделі тораптарда жылдамдық әрекеттегі қорғаныстың қолданылуы және жоғарыда айтылған шарттардың болмауынан, егер бұл селективтілігі үшін қамтамасыз ету болған жағдайда рұқсат етіледі.
707. Осы Қағидалардың 705-тармағы бойынша қалдық кернеуінің мәнін негізге ала отырып, орнықты талаптарды бағалауына байланысты қамтамасыз етуде мына қажеттілікті басшылыққа алу қажет:
1) осы Қағидалардың 705-тармағында көрсетілген энергожүйенің немесе электр станциялар арасындағы бір байланыс үшін қалдықтық кернеуі электр станциясы және қосалқы станциялар шинасында тексерілуі мүмкін, ҚТ желілердегі осы шиналардан ығысу желілерден басқа, жасалу байланысының дерекке кіретін байланысы үшін бір байланыстардың параллель желілерінің учаскелер бөлігін құрайтын ҚТ бойынша әрбір параллель желілеріне;
2) осы Қағидалардың 705-тармағындағы көрсетілген энергожүйенің немесе электр станциялары арасындағы бірнеше байланыстың болуынан қалдықтық кернеуін электр станциялары немесе қосалқы станциялар шиналарында байланыстардың қосылатын жерлеріне, басқа да желілердегі қоректенетін шиналар желілерінің қосалқы станция немесе электр станцияларында қоректендірілетінін тексеру керек;
3) қалдықтың кернеу ҚТ бойынша аймақтың соңына бірінші саты қорғанысының орамдағы каскад ажырату режиміндегі зақымдарды, яғни уақыт ұстамынсыз желілер қорғанысы қарама-қарсы соңындағы ажыратқышты ажыратудан кейін тексеру керек.
708. Жалғыз желілерде 110-220 кВ бір жақты қоректендіруі бар көп фазалық жерге тұйықталудан сатылық ток қорғанысы немесе сатылық ток қорғанысы және кернеуі орналастырылады. Егер мұндай қорғаныстар талап етілген сезгіштікті немесе бас учаскесінде зақымдалған жылдамдық ажыратуды қанағаттандырмаса немесе егер бұл сарапталған сатылық қорғанысты көздесе, қаралған қорғаныс учаскесі аралас учаскенің қорғанысы шартқа байланысты келісілуі тиіс. Соңғы жағдайда қосымша қорғаныс түрінде уақыт ұстамынсыз токкесер қолданылады.
Жерге қысқа тұйықталудан сатылық токтық бағытталған немесе бағытталмаған нөлдік қорғаныс тізбектілігі қарастырылады. Қорғаныс тек қоректендіру берілетін жағынан орналастырылады.
Бірнеше тізбектегі учаскеден тұратын желілер үшін қысқарту мақсатында талғаулықсыз сатылық ток қорғанысын және кернеуінің (көпфазалық жерге тұйықталудан) және сатылық ток қорғанысының нөлдік тізбектегі (жерге тұйықталуынан) АҚҚ кезектегі құрылғылармен рұқсат етіледі.
709. Айналып өту байланыстары бар болған, сол сияқты жоқ болған кезде екі немесе одан көп қоректендіруі бар жалғыз желілерде, сондай-ақ бір нүктеден қоректендірілетін сақиналық торапқа кіретін желілерде резервтік немесе негізгі ретінде (соңғысы тек қана 110-220 кВ желілерде) пайдаланылатын сатылық қашықтықтан қорғаныс қолданылуы тиіс.
Қосымша қорғаныс түрінде токкесер уақыт ұстамынсыз қолданылады.
Жерге тұйықталудан сатылық токтық бағытталған немесе бағытталмаған нөлдік қорғаныс тізбектері қарастырылады.
710. Көп фазалық жерге тұйықталудан негізгі қорғаныс түрінде сақиналық тораптың бас учаскесіндегі қабылдау соңындағы бір орындағы қоректендіруден сатылық токтық бағытталған қорғаныс қолданылады, басқа желілерде (110 кВ ерекшелікті) кейбір жағдайларда сатылық ток қорғанысы немесе сатылық қорғаныс тогын және кернеуін қажет болған жағдайда бағыттай орындау қолданылады. Қорғаныс қоректендіру берілетін жақтарда ғана орналастырылады.
711. Параллель желілерде, екі немесе одан жоғары жақтағы, сондай-ақ қоректендіру соңындағы бір жақты қоректендірілетін параллель желілерде дәл қорғаныс қолданылады және бір желілерде тиісті болуы қамтамасыз етіледі.
Жерге тұйықталуды ажыратуды, ал кейбір жағдайларда екіжақты қоректендіруді жылдамдату үшін фазалардың арасындағы жерге тұйықталуды параллель желідегі қосымша қорғаныс қуат бағытын қадағалаумен қолданылуы мүмкін. Бұл қорғаныс жеке көлденең токтық қорғаныс түрінде (реленің нөлдік бірізді токқа немесе фазалық токтарға қосылуы) немесе тек қана тізбе түрінде орнатылған жылдамдық қорғаныстары (токтың, нөлдік бірізділігі, ең жоғары токтық сараптап жіктеу т.б.) қуатын параллель қадағалау орындалуы мүмкін.
Сезгіштікті жоғарылату мақсатымен нөлдік бірізділігінің қорғанысын параллель желілерінің ажыратқыштан ажыратуына байланысты бөлек сатылар жұмысынан шығаруды қарастыруға рұқсат етіледі.
Біржақты қоректендірілетін екі параллель желінің қабылдау соңындағы көлденең сараптап жіктеу бағытталған қорғаныс қарастырылады.
712. Ұзақ резервтеу тиімділігін көтеру мақсатында көпсатылық қорғанысты бөлек сатылы параллель токтар желілерінің сомасына қосуға рұқсат беріледі.
713. Екі және көп жақтағы қоректендірілетін кернеуі 110-220 кВ жалғыз және параллель желілер осы Қағидалардың 705-тармағына сәйкес негізгі абсолюттік селективті (жоғары жиілікті немесе көлденең сараптап жіктеу) қорғаныс қарастырылуы керек.
Арнайы кәбіл орнату қажет болған кезде көлденең сараптап жіктеу қорғанысының қолдануы жүйелі болуы керек.
Қосымша қорғаныстар сымдары түзетілген қадағалауы қарастырылуы мүмкін.
Кейбір жағдайларда шарттың жылдамдық әрекеті немесе сезгіштікке байланысты талап ететін жағдайда (тармақтандырылған желілерде) жоғарыда көрсетілген қорғаныстың орташа жылдам әрекеттегі қорғаныс желілерінде, ЖЖ дабылдарына беруі жедел сатылық резервтегі қорғаныс желілерінің көмегімен қарастырылады.
Ерекше жауапты бас тартуы немесе негізгі жылдам әрекеттегі қорғанысты әрекетінен шығару, қысқа жерге тұйықталуынан ажыратуы резервтегі қорғанысымен желілердегі уақыт ұстамының жүктемесімен орнықтылығының зақымдалуына әкелуі мүмкін, аса жауапты өндіріс технологияларының бұзушылығы, атом станцияларының тұрақты жұмыс істеуі, сондай-ақ экология талаптарында арнайы негіздің болуы байланысты екінші жылдамдық әрекеттегі қорғаныс желілері қарастырылады.
Кәбіл, кәбіл-әуе желілерінде, сондай-ақ ауа желілері кернеуінің 110-220 кВ (жеткілікті негіздеуіне байланысты) көпшілік орнындағы құрылыстарына екі негізгі жылдам әрекеттегі қорғанысты және ең жоғары жүктемесінен қорғау.
714. Осы Қағидалардың 705 және 712-тармақтары бойынша негізгі қорғанысты орындауына резервтеу түрінде қолданылады:
1) көп фазалық ҚТ (сатылық) қашықтық қорғаныстары;
2) жерге тұйықталуынан – сатылық, токтың бағытталған немесе бағытталмаған нөлдік бірізділігінің қорғанысы, сондай-ақ қашықтықтың жерге тұйықталу қорғаныстары.
Негізгі қорғанысты әрекетіне шығару ұзақтығына байланысты, бұл қорғаныстар зақымдануды жылдам ажырату талабы бойынша орнатылған жағдайда, талғаулықсыз резервтелген қорғаныстың бөлек сатыларының үдеуін қарастыруға рұқсат беріледі.
500 кВ желілерде толық емес фаза режиміндегі ажыратуға немесе желілерді қосу кезінде барлық толық емес фазалық режимнен қорғау қарастырылады.
715. Негізгі қорғаныстың өлшеуіш орындарының жылдам әрекеттегі резервтелген қорғаныс сатылары және ҚАҚҚ өлшеуіш орындарының құрылғысы 500 кВ желілеріне арнайы орындалуы мүмкін, қалыпты қызмет ететін (параметрмен берілген) өткізілетін желілердің айырмашылық сыйымдылығының электрмагниттік өтпелі қарқынды жағдайында оларды қамтамасыз ету.
Жылдам әрекеттегі қорғанысты қосуына байланысты екі токтық және одан астам трансформатор тогының сомасы, осы Қағидалардың 625-тармағын орындай алмайтын талаптар жағдайын, артық істеу қорғанысынсыз шығару үшін сыртқы зақымдалған (қорғаныс, қатқылдану т.б) немесе желілер тізбегіндегі трансформатор тогының қорғанысын қоректендіруі үшін бөлек жинақтамасын орналастыруына арнайы іс-шаралар қарастырылады.
500 кВ желілерінде орналастырылған қорғаныстарда жабдықталған құрылғының көлденең сыйымды орнын толтыруына, артық істелу қорғанысының сыртқы зақымдалуын алдын алу үшін көрсетілген шарттастықтағы ықпалына іс-шаралар қарастырылу керек.
716. ҚАҚҚ құрылғысының релелі қорғанысына қолдану жағдайында мыналар орындалуы керек:
1) бір фазаның жерге тұйықталуы бойынша, ал кейбір жағдайда және екі фазаның арасындағы жерге тұйықталуы тек қана бір фазаның ажыратуын қамтамасыз ету (оның кейінгі автоматтық қайта қосылуы);
2) зақымдануын ойдағыдай емес қайталап қосу бойынша көрсетілген тармақшадағы, осы тармақтағы біреу немесе үш фазалық ажырату ұзақтық толық емес фаза жұмыс режимінің желілері қарастырылатын немесе қарастырылмайтынын шығарады;
3) басқа да зақымдалған қорғаныс түрлерін үш фазаға ажыратуға әрекет жасалады.

9. Шиналар қорғанысы. Секциялық және шинабіріктіргіш,
айналыстағы ажыратулар қорғанысы.

717. Жиналмалы шиналар үшін 110 кВ және жоғары электр станцияларында және қосалқы станцияларда бөлек релелік шина қорғанысының құрылғысын қарастыру керек.
718. Жиналмалы 35 кВ электр станциялары және қосалқы станциялар шиналары үшін бөлек релелік шина қорғанысының құрылғысын мыналарға:
1) осы Қағидалардың 705-тармағында келтірілген шарттарға байланысты;
2) егер қолданылуына байланысты шинабіріктіргішке орналастырылған (секциондық) ажыратқышқа және қорғаныс элементтеріне орналастырылған шина дерегіне қоректенсе, екі жүйелік немесе шина секциялары үшін, олардың қорғанысын бөлуі үшін қарастыру керек. Тұтынушылардың тұрақты қоректену талаптарын қанағаттандырмаған жағдайда мүмкіншілігін ескере отырып АҚҚ және РАҚ құрылғысын қамтамасыз ету қажет.
719. Электр станцияларында және қосалқы станциялардың жиналмалы шиналарының қорғанысы ретінде 35 кВ және жоғары, сараптап жіктеу ток қорғанысын уақыт ұстамынсыз барлық элементтерін орамдау шина секцияларына және жүйеге біріктіру қарастырылады. Қорғаныс арнайы реле тогымен орнықтырылған және орнатылған токтардың баланс емес, реле, трансформатор тогын қанықтандыру арқылы реле тексеруімен қосылады.
Трансформатор (автотрансформатордың) біріктіруіне байланысты 220 кВ және одан жоғары бір ажыратқыштан кейін сараптап жіктеу ток қорғанысы қарастырылады. Шина қорғанысы және 500 кВ ошиновкалар үшін екі сараптап жіктеу шина ток қорғанысы қарастырылуы керек.
720. Қос электр станциялар және қосалқы станциялар 35 кВ шина жүйелері үшін және жоғары сараптап жіктеу қорғанысы элементтерінің белгіленген үлестіру үшін орындалуын қарастыру керек.
Шина қорғанысы 110 кВ және жоғары ҚРӨФ бекітуін өзгерту мүмкіншілігін бір шина жүйесінің басқа жүйеге біріктіруін қарастыру керек.
721. Сараптап жіктеу қорғанысының осы Қағидалардың 718 және 719-тармақтарында көрсетілген трансформатор тогының туынды тізбектегі түзетуін, қадағалау құрылғысын уақыт ұстамындағы әрекеттегі шығу қорғанысын жұмыстан және дабылға орындалуы тиіс.
722. Электр станцияларының секциондық шиналары үшін 6-10 кВ екі сатылық толық емес сараптап жіктеу қорғанысы бірінші сатылық ток бойынша токкесер ретінде және кернеуінің немесе қашықтық қорғанысы, ал екіншісі – ең жоғары токтық қорғанысының орындалуы қарастырылуы мүмкін. Қорғаныс қоректенетін элементтерді ажыратуға және трансформатордың меншікті қажетілігіне әрекет етуі керек.
Егер көрсетілген орындаудағы екінші сатылық қорғаныстар талап етілген сезгіштікті, ҚТ бойынша реактир қоректендірілетін желілер соңындағы (үлкен генераторлық кернеуінің шина жүктемесіне) қоректендірілетін желілердің ажыратқыштары реактор артында орналастырылған, реактор тізбегіндегі орналастырылатын кернеуінің іске қосуы немесе іске қоспауы ең жоғары ток қорғанысы бөлек жинақ ретінде орындалады, осы жинақтардың әрекеттері қосымша құрылғымен қоректенетін элементтерді қадағалап ажыратуы ҚТ пайда болған жағдайда іске қосылады. Сонымен бірге секциондық ажыратқышта реактор және ажыратқыштардың арасындағы зақымдарды жою; осы ажыратқыштың ажырату әрекеті кіретінін қарастыру керек. Қоректендірілетін бөліп шығаратын бөліктер элементтерінің резервтелінген шина жүйесіне толық емес сараптап жіктеу шина қорғанысының элементтерін таратып бекіту үшін орындау қарастырылуы керек.
Егер жұмыс режимі жиі болса, қоректендірілетін элеметтерінің әртүрлі шина жүйесіне бөлек қашықтық қорғаныстары, генератордан басқа барлық қоректендірілетін элементтерге орналастырылатыны алдын ала ескерілуі мүмкін.
723. Электр станциялардың генератор қуаттылығы 12 МВт, 6-10 кВ секциялық шиналар үшін және арнайы қорғаныстарды қарастырмауына рұқсат етіледі, сонымен бірге шина ҚТ жоюы генератор токтық ең жоғары қорғанысының әрекетін қамтамасыз етуі тиіс.
724. Арнайы релелік қорғаныс құрылғылары төмендетілетін қосалқы станцияларда 6-10 кВт екеулік шина жүйесінің және секциялық бір үшін қарастырылмайды, ал ҚТ шиналарында жою қорғаныс әрекетімен қамтамасыз етілуі мүмкін, шинабіріктіргіш ажыратқышы және секциялықта орналастырылған қуаттылық қосалқы станциялардың сезгіштікті және қуаттылық шина қорғанысының жылдам әрекетінде көзделеді. Ток қоректендірілетін қосылған сомаға қорғанысты қолдануға рұқсат беріледі. Реактор желілерінің болуына байланысты қосалқы станциялардың шиналардан ығысу электр станциялары шина қорғанысы тәріздес бойынша шина қорғанысын орындауына рұқсат етіледі.
725. Трансформатор тогының болуына байланысты ажыратқышқа орнатылған, сараптап жіктеу шина қорғанысы үшін және біріктіру қорғанысы үшін, осы шиналардан ығысуы, трансформатор тогының ажыратқыштағы зақымдалуы осы қорғаныс әрекетіндегі аймаққа кіретін әртүрлі ажыратқыш тогынан жайластырылып қолданылуы керек.
Егер ажыратқыштарға орнықтырылған трансформатор тогында алып шығаратын бір жақты ажыратқышы бар трансформатор тогына мүмкіндігінше ажыратқыштар аймағына алдын ала ескеру керек. Сонымен бірге екі жүйелік шина қорғанысында элементтерді таратумен орнықтыруы трансформатор тогының шинабіріктіргіш тізбегіндегі ажыратқыштарында екі өзекшенің қолданылуы қарастырылады.
Бөлек сараптап жіктеу қорғанысын шина трансформатор тогының қорғанысы ретінде қолдауы бойынша секциялық ажыратқыштардың тізбегіндегі осы қорғанысты шина секциясы мен реактордың арасында орнату керек.
726. Шина қорғанысы зақымдалған жүйені немесе шина секцияларын сынап көруіне байланысты уақыт ұстамынсыз жүйені іріктелген ажыратумен қамтамасыз етіліп орындалады.
727. Айналым ажыратқышында 110 кВ шинаға біріктірілген әрбір трансформатор тогының элементтерін және ажыратқышты жөндеу қорғанысын және тексеру бойынша қолданып қорғанысы қарастырылуы керек:
1) ҚТ көп фазалық токкесерден және сатылық қашықтық қорғаныс;
2) сатылық токтық бағытталған нөлдік тізбектегі қорғаныс жерге тұйықталудан және қашықтық қорғанысы жерге ҚТ-дан.
Бұл жағдайда шинабіріктіргіш (секциялық) ажыратқышқа (жүйені бөлісу үшін қолдану және шина секцияларын ҚРӨФ жоқтығы бойынша немесе шина қорғаныс әрекетіне немесе оны алып шығару, тағы алыстағы резервтелу тиімділігі үшін алдын-ала ескерілуі керек) қорғаныс қарастырылуы тиіс:
1) бір фазалық ҚТ сатылы токтық қорғанысы;
2) сатылық токтық қорғанысы нөлдік тізбектегі токтық қорғаныстың жерге тұйықталуынан.
Қажет болған жағдайда бағытталған токтық немесе қашықтықтан қорғанысты қолдануға рұқсат етіледі.
Шинабіріктіргіш (секциялық) ажыратқышқа 110 кВ және жоғары айналым ажыратқышы қызметін орындау үшін арналған, сол қорғаныстар, айналымдағы алдын ала ескерілуі мүмкін.
Алдын ала негізгі жылдам әрекеттегі желілер қорғанысының 100 кВ және жоғары айналым ажыратқышына аударуы ескерілуі керек.
Шинабіріктіргіш (секциялық) ажыратқышта 3-35 кВ екі сатылық қорғанысы ҚТ көп фазалықтан алдын ала ескеру керек.
728. Бөлек қорғаныс панелі, желілер қорғанысының тексеру орнына шығарылған арнайы қолдануға арналған электр біріктіргішінің сұлбасы бойынша алдын-ала айналым ажыратқышы (төртбұрыштық біржарымдық сұлба ескерілуі керек); ондай бөлек қорғаныс панелі 220 В желілер үшін, 500 кВ желілер үшін бөлек негізгі қорғанысы жоқ жағдайда алдын ала ескерілуі керек.
Бөлек қорғаныс панелі 110 кВ желілері үшін бөлек негізгі қорғаныс жоқ жағдайда электрлік сұлба бойынша желілер тізбегіндегі ажыратқыштар мен «көпірше» біріктіруі және көпбұрыштық, егер қорғаныс желілерін тексеру барысында талап етілуіне сәйкес зақымдалған желілерді жай ғана техникалық құралдармен жою мүмкін емес.

10. Синхрондық компенсаторларды қорғау

729. Синхрондық компенсаторлардың релелік қорғанысының құрылғысы мынадай айырмашылық қуаттарымен сәйкес турбогенераторлар үшін ұқсас алдын ала ескерілуі орындалады:
1) ток қорғанысынан шарттастырылған симметриялық асқын жүктемесімен, дабылға әрекеттенетін, егер бұл режимде оның әрекеті мүмкін болған жағдайда, іске қосу кезеңінде алып шығару керек;
2) кернеу қорғанысының синхрондық компенсаторына ажыратқышты ажырату әрекетіндегі ең төменгі алдын ала ескеру. Кернеу үрдісі уақыт ұстамымен - шамасы 10 с тең қабылдануы 0,1-0,2 U_ном болуы керек;
3) алдын ала өткінші қосалқы станциялардың қоректендіруінің ғайып болу кезінде әрекет ететін қорғаныс көзделуі тиіс (токсыз үзіліс АҚҚ қоректендіру желілері). Жиіліктің төмендеу жылдамдығына әрекет ететін, басқа қағидаттарда орындалған қорғанысты қолдануға жол беріледі;
4) синхрондық компенсатор қуаттылығы 50 МВт және одан астам қоздырғыны жоғалтудан токтың (қоздырғының төмендеуі шектелген деңгейден төмен) синхрондық компенсатор немесе дабылға ажырату әрекетімен алдын-ала қорғанысы ескеріледі. Синхрондық компенсатор үшін жұмыс режимін ауыстыру мүмкіндігін жаратымсыз ротор тогының қорғанысын қолданбау ескерілуі керек;
5) синхрондық компенсаторлар үшін трансформаторлар блогында жұмыс істейтін трансформатор кернеуінің төмен жағында орналасқан жерге тұйықталуынан статор орамасының қорғаныс әрекеті алдын-ала ескерілу керек.
Егер токтың жерге тұйықталуы кернеуі төмен жағындағы трансформатор 5 А жоғары болса, онда доға өшіргіш реакторын орналастыруға рұқсат беріледі және екі уақыт ұстамымен қорғанысты орындау: кішілеу уақыт ұстамы синхрондық компенсатор ажыратқышын ажырату, ал үлкендеуі – дабыл беруіне алдын-ала ескеру.
Токтың жерге тұйықталуы 5 А дейін қорғаныс бір уақыт ұстамына және дабыл әрекетіне орындалуы керек. Синхрондық компенсаторлары 50 МВт және одан астам қорғаныс әрекетінің мүмкіншілігін дабылға немесе ажыратуға алдын-ала ескеру керек.
730. Қосалқы станцияларда тұрақты персоналдың кезекшілікте болмауынан синхрондық компенсатор қорғанысының жүктемесінен тәуелсіз уақыт ұстамымен және кішілеу уақыт ұстамы дабылға және токтың төмендеу қоздырғысына әрекет етуін алдын ала ескеру керек, ал үлкендеуі – синхрондық компенсаторлардың (егер ұзақ уақыттағы асқын жүктемесі автоматтық қоздырғының реттеу құрылғысы қамтамасыз етілмеген жағдайда алдын алу керек.
Жерге тұйықталу қорғанысынан қоздырғы тізбегіндегі синхрондау гидрогенераторлар компенсаторы сияқты солай орындалады.

14. Автоматика және телемеханика

1. Қолданылу саласы. Жалпы ережелер

731. Қағидалардың осы тарауы электр станциялары, энергожүйелер, тораптар мен өнеркәсіптік электр жабдықтау және өзге де электр қондырғыларды автоматты және телемеханикалық қондырғыларға қолданылады және:
1) автоматты түрде ажыратылғаннан кейінгі желідегі немесе желі фазасындағы, шиналардағы және басқа электрқондырғылардағы АҚҚ;
2) қуат көзі қорының немесе жабдықтардың РАҚ;
3) синхронды генераторларды және синхронды компенсаторларды қатар жұмысқа қосуға;
4) қоздыруды, кернеу және реактивті қуатты реттеуге;
5) жиілікті және белсенді қуатты реттеуге;
6) тұрақтылықтың бұзылуын ескертуге;
7) асинхронды режимді тоқтатуға;
8) жиілігін төмендетуді шектеуге;
9) жиілігін жоғарылатуды шектеуге;
10) кернеуді төмендетуді шектеуге;
11) кернеуді жоғарылатуды шектеуге;
12) жабдықтар жүктемесін шамадан артық болдыртпауға;
13) диспетчерлік бақылау мен басқаруға арналған.
Осы тармақтың 4)–11) тармақшалары бойынша қондырғылардың функциялары энергожүйенің тұтас жұмыс шартына сәйкес толық немесе ішінара анықталады. Бұл құрылғыдарды лицензиялар және электр энергетикасы саласында жұмыс тәжірибесі бар тиісті ұйымдар жобалауы және пайдалануы тиіс.
Энергожүйелерде және электр нысандарында Қағидалардың осы тарауында қамтылған және басқа құжаттармен регламенттелген автоматты басқару қондырғылары орнатылады. Бұл құрылғылардың әрекеті өзара келісілген болуы қажет, сондай-ақ осы тарауда қарастырылған жабдықтар және жүйелердің жұмысына сәйкестендірілуі қажет.
Электр энергиясын тұтынушы-кәсіпорындардың электр тораптарында сыртқы және ішкі электрмен жабдықтау желісіндегі қорғау және автоматика әрекетіне байланысты электрмен жабдықтауда қысқа мерзімді үзілістер болғанда мейлінше жауапты технологиялық процестерді бұзуға мүмкіндігінше жол бермейтін автоматты қондырғылар пайдаланылады.

2. Автоматты қайта қосылу (АҚҚ)

732. АҚҚ құрылғылары тұтынушылардың қуат көзін немесе жүйеаралық және жүйе ішіндегі байланыстар түрінде, релелік қорғаныс құрылғыларымен өшірілген ажыратқышты автоматты қосылу жолымен тез арада қалпына келтіру үшін көзделуі тиіс.
Автоматты қайта қосылулар мыналарда ескерілуі тиіс:
1) әуе және аралас (кәбілді-әуе) кернеуі 1 кВ жоғары желілерінің барлық түрлерінде. АҚҚ қолданудан бас тартылса, онда әрбір жекелеген жағдайға негізделуі тиіс. 35 кВ және төмен кәбілдік желілерде, ақаулардың болу қауіптілігі жоғарылап, әрі қарай ол ашық доғаға ұласып кетсе (бірнеше арадағы құрамалардың болуы, бірнеше қосалқы станциялардың қуат көзін бір желіден алуы және т.б.), одан басқа мақсаты селективті емес қорғаныс әрекеттерін өзгерту болғанда АҚҚ қолданыла алады. 110 кВ және жоғары кәбілдік желілерде АҚҚ қолдану туралы мәселесі әрбір жекелеген жағдайда оларды нақты шарттарына байланысты жобалау жұмыстары кезінде шешілуі тиіс;
2) электр станциялары және қосалқы станциялар шиналарында;
3) трансформаторларда;
4) басқа электр қозғалтқыштардың қайта қосылуын қамтамасыз ету үшін ажыратылатын жауапты электр қозғалтқыштарда.
Осы тармақтың 1) – 3) тармақшалары бойынша АҚҚ іске асыруы үшін АҚҚ құрылғылары айналыстарда, шинақосқыштарда және секциялық ажыратқыштарда ескерілуі тиіс.
733. АҚҚ құрылғылары мынандай болып орындалуы тиіс:
1) персоналдың арақашықтықтан немесе телебасқарудың көмегімен ажыратқышты өшіргенде;
2) персоналдың арақашықтықтан немесе телебасқарудың көмегімен ажыратқышты қосқанда реле қорғанысынан автоматты өшіп қалған жағдайда;
3) трансформаторлардың және айналмалы машиналарының ішкі ақауларынан апатқа қарсы автоматика қорғанысының ажыратқышты өшіргенде, АҚҚ әрекеті мүмкін емес ажыратқыштарды өшірудің, сондай-ақ басқа да жағдайларда АҚҚ АЖР (ЖАҚҚ) әрекетінен кейін осы Қағидалардың 810-тармағына сәйкес орындалуы тиіс.
АҚҚ құрылғылары, құрылғы сызбасындағы ҚТ кез келген ақаулығына байланысты көп рет қайта қосылуды болдырмайтындай орындалуы тиіс.
АҚҚ құрылғылары автоматты қайтарыммен орындалуы тиіс.
734. АҚҚ ойдағыдай емес болған жағдайда АҚҚ қолданғанда реле қорғанысының әрекетін жылдамдатуды ескеру қажет. Реле қорғанысының жылдамдық әрекеті АҚҚ ойдағыдай емес болғаннан кейін жылдамдық құрылғысының көмегімен ажыратқышты қосқаннан кейін орындалады, ол ажыратқыш басқа себеппен қосылғанына байланысты да пайдаланылады (басқару кілтінен, телебасқарудан немесе РАҚ құрылғысынан). Ажыратқыш қосылғаннан кейін қорғаныс жылдамдығының артуына байланысты, токтың серпіліс әрекетінен қорғаныстың қосылуынан болатын ажыратқыштар фазаларының бірдей емес уақытта қосылуының себебі бойынша ажыратқышты өшіріп алу мүмкіндіктеріне қарсы шаралар жасалуы тиіс.
Өзінің басқа ажыратқышымен желі кернеуге қосылып қойған болса, ажыратқыш қосылғаннан кейін қорғаныс жылдамдығына (яғни, желіде симметриялық кернеу болғанда) рұқсат етілмейді.
35 кВ және төмен желілерде АҚҚ қорғаныс әрекетінен кейін жылдамдықты арттыруға рұқсат етілмейді, айнымалы оперативтік токта орындалған болса, егер бұл үшін қорғанысты айтарлықтай күрделендіру талап етілсе және жақын жерде орналасқан қондырғыдағы металды ҚТ кезіндегі әрекет уақыты 1,5 с аспауы керек.
735. Үш фазалы АҚҚ (ҮАҚҚ) құрылғысының іске асуы басымырақ болуына тиісті жүргізу оның алдындағы берілген оралымды бұйрыққа сәйкес болмаған кезде және ажыратқыштың өшірулі жағдайына байланысты одан басқа АҚҚ құрылғысын қорғаныстан қосуға рұқсат беріледі.
736. Бір реттік немесе екі реттік әрекеттегі ҮАҚҚ құрылғылары қолданылады (соңғысы – егерде бұл ажыратқыштың жұмыс істеу шартына мүмкін болса). ҮАҚҚ құрылғысының екі реттік әрекеті әуе желілері үшін, әсіресе ол жалғыз бір жақты қуат көзі барлар үшін қолданылады. 350 кВ және төмен тораптарда ҮАҚҚ құрылғысының екі реттік әрекеті, бірінші кезекте, желі бойынша, резервтік тораптары жоқтарға қолданылады.
Оқшауламалық немесе өтімділік бейтарапты тораптарда, егер АҚҚ бірінші айналмадан кейін жерге тұйықталса (нөлдік кернеу тізбегі болғанда) АҚҚ екінші айналма оқшаулағышы қолданылады. ҮАҚҚ екінші айналмада уақытты ұстау кемінде шамамен 15–20 с кем болуы тиіс.
737. Электр таратушылардың қалыпты жұмыс тәртібін ретке келтіру жылдамдығын арттыру үшін ҮАҚҚ құрылғысының уақыт ұстанымы (бірінші айналымдағы екі реттік әрекетті АҚҚ оның бір жақты қуат көзі бар әуе желілері үшін) доғаның өшуі және ақаудың орнындағы орта деионизациясы уақыты есебі бойынша ең төменгі мүмкіншілікте, сондай-ақ қатар ажыратқышпен оның жетегінің қайта қосылуға дайындығының уақыты есебі бойынша қабылдануы тиіс.
ҮАҚҚ құрылғысының уақыт ұстанымы екі жақты қуат көзі бар желілер үшін желінің екі шетінен бірдей уақытта ақау кезінде өшпейтін мүмкіндігін ескеру жағдайы таңдалуы тиіс; бұл ретте алыс резервтеуге арналған, қорғаныс әрекетінің уақыты есепке алынбауы тиіс. Егер олардың өшуі жоғары жиілікте қосылулардың нәтижесіне байланысты болса, желінің екі шетінен ажыратқыштың уақыт біркелкі алшақтығымен өшірілуі ескеріліп жіберіледі.
Бір реттік әрекеттегі ҮАҚҚ тиімділігін арттыру мақсатында оның уақыт ұстанымы арттырылуы тиіс (мүмкіндігінше тұтынушылардың жұмыс істеуін ескере отырып).
738. ҮФҚҚ тиімсіз жұмысынан кейін екі фазамен ұзақ уақытқа жұмысқа ауысу мүмкін болатын бір жақты қуат көзі бар 110 кВ және одан жоғары жалғыз желілерде желінің қоректендіруші шетінде екі реттік әрекеттегі ҮАҚҚ көзделеді. Желіні екі фазамен жұмыс істеуге ауыстыруды персонал сол жерде немесе басқарудың көмегімен орындай алады.
РАҚ тиімсіз жұмысынан соң желіні екі фазамен жұмыс істеуге ауыстыру үшін желінің қоректендіруші және қабылдаушы шеттерінде ажыратқыштарды немесе айырғыштарды фаза бойынша басқару қарастырылады.
Желіні екі фазамен ұзақ уақыт жұмысқа ауыстыру кезінде желі жұмысының толық фазалы еместігіне байланысты байланыс желісі жұмысындағы кедергілерді азайту шаралары қабылданады. Осы мақсатта толық фазалы емес желі бойынша берілетін қуатты шектеуге жол беріледі (егер ол тұтынушының жұмыс талабына сәйкес келетін болса).
Жекелеген жағдайда арнайы негіздеу болған кезде толық емес фазалы режим кезінде байланыс желісі жұмысындағы үзілістерге жол беріледі.
739. Желілерде, олардың өшірілуі генераторлар бастауларының арасындағы электр байланысының бұзылуына әкеліп соқпайтын жағдайда, бір жақты қуат көзі бар параллель желілерде, синхронизмді тексермейтін ҮАҚҚ құрылғылары орнатылады.
740. Екі жақты қуат көзі бар жекелеген желілерде (шунттық байланыс жоқ болғанда) ондай болса мына келтірілген үш фазалы ААҚ түрлері қарсы тарылуы керек (немесе оның комбинациялары):
1) шапшаң қимылдайтын ҮАҚҚ (ШҚАҚҚ);
2) синхронды емес ҮАҚҚ (СЕАҚҚ);
3) синхронизмді сездірту ҮАҚҚ (ҮАҚҚ СС).
Бұдан басқа, егер ажыратқыштар әр фазалық басқарылса және энергожүйелер бөліктерінің БАҚҚ топтамасындағы параллельді жұмысы кезіндегі тұрақтылықтығы бұзылмаса, бірфазалы АҚҚ (БАҚҚ) ҮАҚҚ өзгеше түрлерімен бірге қарастырылуы мүмкін.
АҚҚ түрлерін таңдау, жүйенің және жабдықтың белгілі жиынтығының жұмыс шартарынан, осы Қағидалардың 739–743 тармақтарындағы нұсқауларды ескерумен шығарылады.
741. Шапшаң қимылдайтын ҮАҚҚ немесе ШҚАҚҚ (бір мезгілдегі екі жағынан қосылудың ең аз уақыт ұстанымы) осы Қағидалардың 738-тармағы бойынша, оларды автоматты қайта қосу үшін ЭҚҚ векторлар арасы бұрышының аз ғана айырмашылығы болса, желілерде қарастырылады. ШҚАҚҚ ажыратқыштар болған жағдайда ШҚАҚҚ рұқсат беру, егер жүйелердің синхронды параллельді жұмысы және ең көп электромагнитті сәттердегі синхрондық генераторлар және компенсаторлар электромагниттік сәттен азырақ болып (керек қордың есебі болғанда) қосылғаннан кейін сақталуын қамтамасыз ететін болса, машиналардың шығаруларында үш фазалы ҚТ пайда болғанында қолданылады.
Ең көп электромагниттік сәтті бағалау мүмкіндігінше шектеулі бұрыштың айырмашылығын ШҚАҚҚ уақыт арасында атқарылуы тиіс. Тиісінше ШҚАҚҚ іске қосылуы тек шапшаң қимылдайтын қорғаныс қосылғанда орындалуы тиіс, оның әрекет ету аймағы желінің бәрін қамтиды. Егер резервтік қорғаныстар іске қосылса және оқшаулағышы немесе АҚРҚ жұмыс істегенде бөгелсе, ШҚАҚҚ оқшаулануы тиіс.
Егер энергожүйенің тұрақтылығын сақтап қалу үшін ШҚАҚҚ тиімсіз болғанда аварияға қарсы автоматикадан үлкен көлемде ықпал ету керек кезде, ШҚАҚҚ қолдануға рұқсат етілмейді.
742. Желілерде синхронды емес АҚҚ (СЕАҚҚ) осы Қағидалардың 738-тармағына байланысты қоданылуы мүмкін (негізінен 110–220 кВ), егер:
1) ең көп электромагнитті сәттердегі синхрондық генераторлар және компенсаторлар, синхронды емес қосылуларда пайда болғанда, электромагнитті сәттерден азырақ болса (керек қордың есебі болғанда), машиналардың шығаруларында үш фазалы ҚТ пайда болғанда, сондықтан СЕАҚҚ рұқсат етілуін бағалайтын тәжірибелік өлшемдердің сапасын статор тогының 180^о бұрышта қосылуы бойынша құрастыратын бастапқы есептік көрсеткіштер периоды бойынша қабылданады;
2) трансформатор (автотрансформатор) арқылы ең көп токты 180^о бұрышта қосылуы бойынша ҚТ тогынан азырақ шығаруларында қуат көзін шиналардың шексіз қуатынан алғанда;
3) АҚҚ кейін біршама тез ресинхронизация қамтамасыз етіледі; егер синхронды емес көрсеткіштері автоматты қайта қосылулар кезінде ұзақ асинхронды жүрістер пайда болуы мүмкін, оны болдыртпау және тоқтату үшін арнаулы шаралар орындалуы тиіс.
Осы шарттар орындалған жағдайда параллельдік желілерде жөндеу тәртібінде СЕАҚҚ қолданылуға рұқсат етіледі.
СЕАҚҚ орындағанда қорғаныстың артық қосылуларын болдыртпау үшін шаралар қолдану керек. Осы мақсатта, атап айтқанда, СЕАҚҚ белгілі тізбекпен АҚҚ орындалуында желінің бір жақ шетінде кернеудің болуын бақылауға алу қарама-қарсы жақтағы ойдағыдай СЕАҚҚ болған кезде ажыратқыштарды қосуды қамтамасыз етеді.
743. АҚҚ синхронизмді сездірту желілерінде осы Қағидалардың 738-тармағына байланысты желілерді қосу үшін бір белгілі (4 %-ға жуық) сырғанауда және рұқсат етілген бұрышта қолданылады.
Сондай-ақ келесі АҚҚ орындалуы мүмкін. Бірінші қосылуы тиісті желінің шетінде ҮАҚҚ жылдамдатуы туындайды (шапшаң қимылдайтын қорғаныстың қосылуларын тіркеу, оның әрекеттерінің аумағы желінің бәрін қамтиды) желідегі кернеудің болуын бақылауға алмау (БҮАҚҚ БА) немесе желідегі ҮАҚҚ кернеудің жоқтығын бақылау (ҮАҚҚ КБҚ), ал оның басқа жақ шетінде – ҮАҚҚ синхронизмді сездірту. Соңғысының орындалуы мына шартқа байланысты, бірінші шет жағының қосылуы тиімді болса (бұл желідегі кернеудің болуын бақылау көмегімен және т.б. айқындалуы мүмкін).
Синхронизмді сездірту үшін тұрақты бұрышты басып озудағы синхронизатор қағидаты бойынша жасалған қондырғылар қолданылады.
АҚҚ құрылғысы оған желілердің шет жақтарындағы ажыратқыштардың қосылу кезегін өзгерту мүмкіншілігі ие болатындай орындалу керек.
АҚҚ СС құрылғысын орындаған кезде оның жиіліктердегі үлкен айырмашылықтары кезінде оның әрекеттерін қамтамасыз етуге ұмтылу қажет. Ең көп рұқсат етілген қосылу бұрышын АҚҚ СС қолданғанда, осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген шарттарды есепке алып қабылдануы керек. АҚҚ СС құрылғысын пайдаланғанда, персонал оны желіні қосу (жартылай автоматты синхрондау) үшін қолданады.
744. Кернеулік трансформаторларымен жабдықталған, желілерде кернеудің жоқтығын бақылау (КЖБ) және кернеудің бар екенін бақылау (КББ) желілер үшін ҮАҚҚ өзгеше түрлерінде сызықтық (фазалық) кернеуді және қайырмалы мен нөлдік тізбектелген кернеуді елейтін (желілерде шунттық реакторларсыз, нөлдік тізбектелген кернеуді қолданбау мүмкіндігі болады және т.б.) органдар қолданылады.
745. Бірфазалы автоматты қайта қосылулар (БАҚҚ) көбірек токпен жерге тұйықталатын тораптарда қолданылуы мүмкін. БАҚҚ желілердің автоматты ауыстыруы жоқ ұзақ толық емес фазалы тәртібі бар тұрақты фазалық ақаулары болғанда қолданылады:
1) дара аса жүктеулі жүйеаралық және ішкіжүйелік электртаратушы желілерде;
2) аса жүктеулі жүйеаралық 220 кВ және жоғары желілерде екі және одан да көп орағыту байланыстары болғанда, бұл ретте олардың біреуінің өшірілген жағдайда энергожүйенің динамикалық орнықтылығын бұзуға әкелуі мүмкін болатын жағдайда;
3) кернеудің әртүрлі кластарының жүйеаралық және ішкіжүйелік желілерде, егер кернеуі жоғары желілерде үшфазалы өшірулердің әсері кернеуі төмен желілерде рұқсат етілмеген жүктемелері шамадан артылып онымен бірге электржүйе тұрақтылығының бұзылу мүмкіндігіне әкелсе;
4) желілерде, ірі блокты электр станцияларын жергілікті жүктемесі шамалы ғана болғандағы байланыстыратын желілерде;
5) ҮАҚҚ орындалуы жүктемелердің айтарлықтай түсірілуі кернеудің төмендеуінің салдарына байланысты болса электртаратушы желілерде.
БАҚҚ құрылғысы оны жұмыстан шығарғанда немесе қуат көзі жоғалғанда құрылғыдан бөлек үш фазаның өшірілуін қамтамасыз ету үшін желідегі қорғаныс әрекеттері ауысуы автоматты түрде орындалатындай жасалуы тиіс.
Жерге ҚТ ақаулары бар фазаларды таңдау іріктелген органдар көмегімен орындалуы тиіс, олар желі қорғанысының қосымша шапшаң қимылдайтын қасиетімен БАҚҚ топтамасында, ҮАҚҚ бойынша, ШҚАҚҚ және оперативтік персонал желіні бір жақты қосқанда пайдаланылады.
БАҚҚ уақыт ұстанымы доғаның өшу уақытынан және ортаның деионизациясынан бірфазалы ҚТ орнында толық емес фазалы тәртібі желілердің шет жақтары қорғанысының қосылуларын бірдей емес уақыттарда есебін жүргізуі мүмкін, сонымен қатар іріктелген органдардың каскадтық әрекеттерімен байланысты құрылуы тиіс.
746. Желілерде осы Қағидалардың 743-тармағы бойынша БАҚҚ ҮАҚҚ түрлерімен бірге қолданылуы тиіс. Бұл ретте БАҚҚ барлық кездерде немесе тек қана тиімсіз БАҚҚ болса ҮАҚҚ рұқсат етілмеу мүмкіндігі болуы тиіс. Нақты жағдайларға байланысты тиімсіз БАҚҚ болғаннан кейінгі кездерде ҮАҚҚ жүзеге асыруға рұқсат етіледі. Бұл жағдайларда ҮАҚҚ әрекеттері алғашында желінің бір жақ шетіндегі кернеудің жоқтығын бақылау және уақыт ұстанымын көбейту арқылы қарастырылады.
747. Екі жақты қуат көзі бар дара желілердегі жүйені шағын қуатты электр станцияларымен байланыстыратын, қолданыстағы ҮАҚҚ су электр станциялары үшін гидрогенераторларын автоматты өздігінен синхрондаушы (ААҚӨС) және ҮАҚҚ бөлгіш құрылғылармен бірге – су және жылу электр станциялары үшін қолданылады.
748. Екі жақты қуат көзі бар бірнеше желілерде орағыту байланыстары болғанда мыналар қолданылады:
1) екі байланыс, сондай-ақ үш байланыс болғанда, егер бірдей уақытта ұзағырақ осы байланыстардың біреуінің ұзақ өшіруі ықтимал болса:
Синхронды емес АҚҚ (негізінен 110–220 кВ желілері үшін және осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген шарттар орындалған жағдайда бірақ барлық байланыстарды өшіру жағдайы үшін);
АҚҚ синхрондауды тексеру үшін (осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген себептер бойынша синхронды емес АҚҚ орындалу мүмкін емес болғанда, бірақ барлық байланыстардың өшірілу жағдайына байланысты).
Жауапты желілерде екі байланысы, сондай-ақ үш байланысы болғанда, оның екеуі – екі тізбекті желі, осы Қағидалардың 740-тармағында көрсетілген себептер бойынша СЕАҚҚ қолдану мүмкін болмаған жағдайда, БАҚҚ, СЕАҚҚ немесе АҚҚ ССА қолдану рұқсат етіледі. Бұл ретте БАҚҚ және СЕАҚҚ құрылғылары синхронизмді тексеруші АҚҚ құрылғымен толықтырылады;
2) төрт және одан да көп байланысы болғанда, сондай-ақ үш байланысы болғанда, егер соңғысының жағдайында осы ішіндегі байланыстардың екеуі бірдей уақытта ұзақ өшуі екіталай (егерде барлық желілер бір тізбекті болса) – синхрондауды тексерусіз АҚҚ.
749. Синхронизмі тексерілетін желінің АҚҚ құрылғысы бір жақ шетінде орындалады, желідегі кернеудің жоқтығын бақылайды және желідегі синхронизмнің бар екенін бақылайды, басқа жақ шетінде – тек синхронизмнің бар екенін бақылайды. АҚҚ құрылғысының сызбасы желідегі синхронизмді тексеру үшін екі жақ шеті жақтарын бірдей етіп орындайды, АҚҚ үшін ажыратқыштардың қосылу кезегінің өзгеру мүмкіндігін ескереді.
Синхронизмі тексерілетін АҚҚ құрылғысы персонал желіні қосқанда жүйелер қосылыстарының синхронизмін тексеру үшін пайдаланылады.
750. Желідегі үшфазалы АҚҚ бірнеше түрін ШҚАҚҚ және ҮАҚҚ синхронизмді тексерумен бірге қолдануға рұқсат етіледі. Бұдан басқа, желінің әр жақ шеттерінде АҚҚ құрылғысының түрлері, желінің бір жақ шетінде УТАҚҚБК және кернеу мен синхронизмнің бар екенін бақылауы басқа жағында ҮАҚҚ пайдалануға рұқсат етіледі.
751. ҮАҚҚ-ның селективті емес шапшаң қимылдайтын қорғаныстармен соңғыларының селективті емес әрекеттерін жөндеу үшін үйлестіруге рұқсат етіледі. Ретімен қосылған тізбекті желілерден тұратын тораптарда, оларды қолданғанда селективті емес шапшаң қимылдайтын қорғаныстармен түзету үшін кезекті АҚҚ әрекеттері қолданылады, бұдан басқа АҚҚ құрылғысының қолданылуы қорғанысты жеделдету АҚҚ дейін немесе әрекеттерін еселеп (үшеуден артық емес), өсірілуі қуат көзі бастау бағытына қарай қолданылады.
752. Трансформаторларға қуат беруші желіде үшфазалы бір реттік АҚҚ қолданса, олардың жоғарғы кернеу жағынан қысқа тұйықтағыштар және ажыратқыштар орнатылған, ажыратқыштарды өшіргенде токсыз үзіліске келтіру үшін АҚҚ құрылғысының әрекет уақыты қысқа тұйықтағыштардың қосылу уақытының қосындысы және ажыратқыштардың өшірулері есепке алынуы тиіс. Үш фазалы екі реттік АҚҚ әрекетін қолданғанда, егер ажыратқыштардың өшірілуін екінші топтамадағы АҚҚ токсыз үзілісін келтіріп қарастырса, бірінші топтамадағы АҚҚ әрекеттер уақыты көрсетілген шарт бойынша көбейтілмеуі тиіс.
Ажыратқыштардың орнына айыратындар орнатылған желілер үшін, айыратындардың өшірілуі бірінші топтамадағы тиімсіз АҚҚ болған жағдайда екінші топтамадағы АҚҚ токсыз үзілісте орындалуы тиіс.
753. Егер АҚҚ әрекеттерінің нәтижесінде синхронды компенсаторларда немесе синхронды электр қозғалтқыштарда синхронды емес қосылу мүмкін болғанда және егер осындай қосылулар оларға мүмкін емес болса, одан басқа ақаулар орнын бұл машиналардан қоректендіруді болдырмау, бұл синхронды машиналарды автоматты түрде өшіруді қуат көзі жоғалғанда немесе асинхронды тәртібіне АГК өшіруіне ауыстырғанда әрі қарай автоматты қосулар үшін немесе ресинхрондау ойдағыдай АҚҚ нәтижесі болып кернеу орнына қайта келгенде қарастыру керек.
Синхронды компенсаторлар немесе синхронды электр қозғалтқыштары бар қосалқы станциялар үшін АҚҚ әрекет етуі кезінде РАЖ артық іске қосылуының алдын алатын шаралар қолданылуы тиіс.
754. Электр станциялары және қосалқы станциялар шиналарындағы АҚҚ арнайы шиналардың және ажыратқыштардың қорғанысы болғанда, АҚҚ рұқсат етілсе, мына екі нұсқаның біреуі бойынша орындалуы тиіс:
1) автоматты сынақтар (ажыратқыш арқылы АҚҚ бір қоректендіретін элементтер барын пайдаланып шиналарды кернеуге қою);
2) сызбаны автоматты жинауды; бұл жағдайда бірінші болып АҚҚ құрылғысынан қоректенетін элементтердің біреуі қосылады, ойдағыдай қосылғаннан кейін бұл элементте, апатқа дейінгі желінің сызбасын автоматты түрде қалпына толық қайта келуі мүмкін басқа да элементтерді қосу жолы арқылы орындалады. Шиналардағы АҚҚ осы нұсқау бойынша бірінші кезекте, кезекші персоналы жоқ қосалқы станция үшін қолданылады.
Шиналар АҚҚ орындағанда, синхронды емес қосылуды болдыртпайтын (егер ол рұқсат етілмейтін болса) шаралар қолданылуы тиіс.
Тиімсіз АҚҚ болған кезде, қорғаныстың сезгіштілік қажеттілігі қамтамасыз етілуі тиіс.
755. Екі трансформаторлық төмендеткіш қосалқы станцияларда трансформаторлардан бөлек жұмыс істегенде, АҚҚ құрылғысының орта және төменгі кернеулер шиналары РАҚ құрылғыларымен бірге ескеріледі; трансформаторлардың ішінде ақаулардың болған кезінде – РАҚ, басқа ақауларда болғанда – АҚҚ әрекет етуі тиіс.
Екі трансформаторлық қосалқы станцияларда, қалыпты режимінде осы шиналарда бірдей кернеуде трансформаторлардың параллель жұмыс істеуі ескерілгенде, трансформаторлардың біреуі резервке шығарылған кезде, АҚҚ құрылғысына РАҚ құрылғысын қосымша орнатуға рұқсат етіледі.
756. АҚҚ құрылғылары жабдықтарымен энергожүйелердің қосалқы станцияларында 1 МВ^.А қуатынан артық болғанда дара төмендеткіш трансформаторлардың барлығында орнатылуы тиіс, ажыратқышы және максималды токтық қорғанысы қоректендіруші жағынан болуы керек, трансформаторлардың өшірілуі тұтынушылардың электрқондырғыларының токсыз қалуына әкеледі. Жеке жағдайларда және трансформаторлардың ішіндегі ақаулардан қорғаныстан өшуі АҚҚ әрекетіне рұқсат етіледі.
757. Тиімсіз АҚҚ, ажыратқыштың бірінші элементімен қосылғанда, екі және одан да көп ажыратқыштармен жалғастырылғанда, АҚҚ бұл элементтің басқа ажыратқыштарына рұқсат жоқ.
758. Қосалқы станцияларда немесе электр станцияларда электромагнитті жетегі бар ажыратқыштары болса, егер АҚҚ құрылғысына бірдей уақытта екі және одан да көп ажыратқыштар қосылса, аккумуляторлық батареялары қосылу кезінде кернеудің шегін қамтамасыз ету үшін және элетромагниттерді қоректендіретін тізбек кәбілдер қимасын төмендету үшін АҚҚ бір уақытта бірнеше ажыратқыштың қосылуын болдыртпайтындай орындалады.
Жекелеген жағдайларда (негізінен 110 кВ кернеуде және АҚҚ жабдықталған көптеген қосылулар болғанда) бір уақытта екі ажыратқыштың АҚҚ жұмысынан қосылуы рұқсат етіледі.
759. АҚҚ қондырғыларының әрекеті реледегі қосылулардың көрсеткішіне, қосылушы сандар есептегішіне немесе осындай қызмет атқаратын басқа да құрылғыларға ішіне құрастырылған көрсетуші релемен бекітілуі тиіс.

3. Резервтегi қоректенудi және жабдықты автоматты қосу (РАҚ)

760. РАҚ қондырғылары тұтынушылардың электр қондырғыларын токтан ажыратуға әкелетін қоректендірудің жұмыс көзі ажыратылғанда резервті қуат көзі автоматты қосу арқылы тұтынушылардың қуат көзін қалпына келтіруге көзделуі керек. РАҚ құрылғыларының қалыпты технологиялық үдерiсін бұзуға әкелетін жұмыс жабдығы ажыратылғанда резервтегi жабдыққа автоматты қосу үшiн де көзделуі керек.
РАҚ құрылымдары сондай-ақ, егер оларды қолдану кезінде сақиналы желілерді радиалды - секцияланған және т.с.с. ауыстыру есебінен релелiк қолданысты жеңілдету, ҚТ токтарының азаюы және аппаратураның арзандауы мүмкін болса көзделеді.
РАҚ құрылғылары трансформаторларда, желiлерде, секция және шина жалғаушы ажыратқыштарда, электр қозғағыштарында және т.б. орнатылады.
761. РАҚ құрылғысы кез келген себептен болған қуат берілетін элемент шиналарында кернеу, соның ішінде осы шиналардағы ҚТ (соңғысы – шиналарда РАҚ болмағанда) жоғалғанда, оның әрекет ету мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
762. РАҚ құрылғылары жұмыс қуат көзінің айырғышы ажыратылғанда, резервті қуат беру көзінің айырғышын қосымша уақыт кідірмей қосуы тиіс. Бұл ретте, құрылғы әрекетінің бір реттілігі қамтамасыз етілуі керек.
763. Жұмыс қуат көзі жағынан кернеу жоғалған, сондай-ақ қабылдайтын жақтан айырғыш ажыратылған жағдайға байланысты қоректендірілетін элемент токтан ажыратылғанда РАҚ әрекетін қамтамасыз ету үшін РАҚ сызбасында осы Қағидалардың 760-тармағында көрсетілгендерге қосымша іске қосатын кернеу органы көзделуі тиіс. Көрсетілген іске қосу органы қоректендірілетін элементте қоректендіру жоғалған және резервті қуат көзі жағынан кернеу болған кезде қабылдаушы жақтан жұмыс қуат беру көзі айырғышын ажыратуға белгілі бір уақыттан кейін әрекет етуі керек. РАҚ-тың іске қосу кернеу органы жұмыс және резервті элементтерде бір қуат беру көзі болғанда, қарастырылмайды.
764. Трансформаторлар мен аз ұзақтыққа созылған желілер үшін РАҚ әрекетін жеделдету мақсатында қоректендіру жағынан айырғышпен қатар қабылдаушы жақтан да айырғышты ажыратуға әрекет ететін релелік қорғанысты орындаған жөн. Дәл осы мақсатпен неғұрлым жауапты жағдайларда айырғыш белгілі бір себептер бойынша қоректендіру жағынан ғана ажыратылғанда, блоктау тізбегі бойынша қабылдаушы жақтан айырғышты дереу ажырату қамтамасыз етілуі тиіс.
765. Жұмыс көзі кернеуінің жоғалуына ден қоятын РАҚ-ты іске қосу кернеу органының минималды элементі электр қозғалтқыштарын өздігінен қосу режимінен және алыстатылған ҚТ-да кернеудің төмендеуінен алшақ болуы керек. РАҚ-тың іске қосу органының резервті көзінің шиналарында кернеуді бақылау элементін іске қосу кернеуі мүмкіндігінше электр қозғалтқыштардың өздігінен қосылу шартына негізделе отырып таңдалуы тиіс. РАҚ іске қосу органының әрекет ету уақыты ол кезде кернеудің төмендеуі іске қосу органының минималды элементі іске қосылатын сыртқы ҚТ сөну уақытынан, қоректендіру жағынан РАҚ әрекет ету уақытынан ұзақ болуы керек.
РАҚ-тың іске қосу кернеу органының минималды элементі кернеу трансформаторы сақтандырғыштарының бірі жоғары немесе төмен кернеу орамасы жағынан жанып кеткенде оның жалған жұмыс істеуі жоққа шығарылатындай орындалуы керек; ең төмен кернеу орамасы автоматты айырғышпен қорғалғанда, ол ажыратылған кезде іске қосу органының әрекеті бұғатталуы тиіс. Егер ол үшін кернеу трансформаторын арнайы орнату талап етілсе, РАҚ құрылғысын 6-10 кВ тарату желілерінде орындағанда осы талапты ескермеуге болады.
766. Егер кернеу бойынша РАҚ іске қосуды пайдаланған кезде оның әрекет ету уақыты аса көп болуы мүмкін болғанда (жүктеме құрамында синхронды электр қозғалтқыштардың айтарлықтай үлесі болғанда), іске қосу кернеу органына қосымша ретінде басқа үлгідегі іске қосу органдары (токтың жоғалуына, жиіліктің төмендеуіне, қуат бағытының өзгеруіне және т.с.с. әрекет ететін) қолданылады.
Жиіліктің іске қосу органы қолданылған жағдайда соңғысы жұмыс қуат көзі жағынан жиілігі берілген мәнге дейін төмендетілгенде және резервті қоректендіру жағынан қалыпты жиілік болғанда, жұмыс қуат беру көзінің айырғышын ажыратуға белгілі бір уақыттан кейін әрекет етуі керек.
Технологиялық қажеттілік болғанда, түрлі арнайы датчиктерден (қысымның, деңгейдің және т.с.с.) резервті жабдықты автоматты қосу құрылғыларын қосу орындалады.
767. Электр станцияларының өзіндік мұқтаждықтары үшін қоректендіру көздерінің РАҚ құрылғыларының сызбасы резервті қоректендіру көзі ажыратылатын жұмыс көздерінің бірінің орнына қосылғаннан кейін басқа жұмыс қуат беру көздері ажыратылғанда әрекет ету мүмкіндіктерін сақтауы тиіс.
768. РАҚ құрылғыларын орындағанда, резервті қуат беру көзін қайта жүктеу және электр қозғалтқыштарының өздігінен іске қосылу шарттары тексеріледі және асқын жүктеме орын алса немесе өздігінен қосылу қамтамасыз етілсе, РАҚ қолданылғанда жүктемесі жеңілдетіледі (жауапты емес, ал кейбір жағдайларда жауапты электр қозғалтқыштарының бір бөлігін ажырату; соңғылары үшін РАҚ және т.с.с. қолданылады).
769. РАҚ орындағанда РАЖ құрылғыларымен ажыратылған тұтынушыларды қосуға әрекет етуіне жол берілмейтіндігі ескерілуі керек. Осы мақсатпен арнайы іс-шаралар қабылдануы керек; жекелеген жағдайларда көрсетілген іс-шараларды орындаудың мүмкін еместігі арнайы негізделгенде, РАҚ қарастырмауға рұқсат етіледі.
770. ҚТ-ға айырғышты қосу мүмкін болғанда, РАҚ құрылғысы әрекет еткенде, осы айырғышты қорғау әрекетін жылдамдату көзделеді. Бұл ретте, қосу тогының айырымдары есебінен қорғанысты жылдамдату тізбегі бойынша резервті қоректендірудің сөнуін болдырмау үшін шаралар қолданылуы тиіс.
Осы мақсатпен электр станцияларының өзіндік мұқтаждықтарын резервті қоректендіру көздерінің айырғыштарында қорғанысты жеделдету егер оның уақыт кідірісі 1-1,2 с асқан жағдайда ғана көзделеді; бұл ретте жылдамдату тізбегіне шамамен 0,5 с уақыт кідірісі енгізілуі керек. Өзге электр қондырғылары үшін уақыт кідірістерінің мәндері нақты жағдайларға негізделе отырып қабылданады.
771. Егер РАҚ әрекетінің нәтижесінде синхронды компенсаторлардың немесе синхронды электр қозғалтқыштардың бейсинхронды қосылуы мүмкін болған жағдайларда және бұл олар үшін рұқсат етілмесе, сондай-ақ осы машиналардан қоректендіруді жоққа шығару үшін қоректендіру жоғалғандағы зақымданған жерлер автоматты түрде синхронды машиналардан ажыратылады немесе кейіннен автоматты қосылумен немесе тиімді РАҚ нәтижесінде кернеу қалпына келтірілгеннен кейін қайта синхронданумен АГК ажыратылып, бейсинхронды режимге ауыстырылады.
Синхронды машиналар ажырағанға дейін РАҚ-тан резервті қуат көзінің қосылуын алдын алу үшін РАҚ-ты баяулатуды қолдануға рұқсат етіледі. Егер соңғысы қалған жүктеме үшін мүмкін емес болса, арнайы негіздеме болған жағдайда, РАҚ-тың іске қосу органынан жұмыс қоректендіру шиналарын синхронды электр қозғалтқыштарды қамтыған жүктемемен байланыстыратын желіден ажыратуға рұқсат етіледі.
Бейсинхронды компенсаторлары немесе синхронды электр қозғалтқыштары бар қосалқы станциялар үшін РАҚ әрекет еткенде РАЖ-дың дұрыс емес жұмысының алдын алатын шаралар қолданылуы керек.
772. Резерв айқын болмағанда, ҚТ-да резервті қуат көзі қосылуының алдын алу, оның асқын жүктемесін болдырмау, өздігінен қосылуын жеңілдету, сондай-ақ мейлінше қарапайым құралдармен апаттық ажыратылғаннан кейін және автоматика құрылғыларының әрекетінен кейін электр қондырғысының қалыпты сызбасын қалпына келтіру мақсатында РАҚ және РАЖ құрылғыларының үйлесімділігі қолданылады. РАҚ құрылғылары жұмыс көзінің ішкі зақымдануларында, РАЖ - өзге зақымдануларда әрекет етуі тиіс.
РАҚ немесе РАЖ құрылғылары тиімді әрекет еткеннен кейін апатқа дейінгі режим сызбасының неғұрлым толық автоматты қалпына келуі қамтамасыз етілуі тиіс (жоғарғы кернеу жағынан электр қосылыстарының жеңілдетілген сызбалары бар қосалқы станциялар үшін – РАҚ әрекет еткен кезде қосылған секциялық айырғышты ажырату, ең төменгі кернеу жағында – қоректендіру желісінің тиімді РАҚ кейін және т.с.с.).

4. Генераторларды қосу

773. Генераторларды параллель жұмыс iстеуге қосу мынадай тәсiлдердің бiрімен жүргізілуі тиіс: дәл синхрондаумен (қолмен, жартылай автоматты және автоматты) және өздігінен (қолмен, жартылай автоматты және автоматты) синхрондаумен.
774. Қалыпты режимдерде параллель жұмыс iстеуге қосудың негiзгi тәсiлі ретінде дәл автоматты немесе жартылай автоматты синхрондау тәсiлі мыналар үшiн көзделуі тиіс:
1) қуаттың генераторлық кернеуінің жинақтаушы шиналарға тiкелей жұмыс iстейтiн орамдарының жанама сууы бар турбогенераторлары 3 МВт-дан астам ауыспалы ток 3,5 I_ном астам құрайтын мәнiнде;
2) ТВВ, ТВФ, ТГВ және ТВМ-нiң түрлері орамдарының тiкелей сууы бар турбогенераторлар;
3) қуаты 50 МВт және одан жоғары гидрогенераторлар.
Суу және қуат барлық генераторларды параллель жұмыс iстеуге қосудың электр жүйесiнде апаттық режимдерде жүйеге тәуелсiз өздігінен синхрондау тәсiлімен өндiрiп алынуы мүмкін.
775. Параллель жұмыс iстеуге қосудың негiзгi тәсiлі ретінде өздігінен синхрондау тәсiлі мыналар:
1) 3 МВт-ке дейiнгі қуаттың турбогенераторлар;
2) егер өздігінен синхрондау тәсiлімен кезеңді ауыспалы ток қосындысы құрайтын желi 3,5 I_ном асып түспесе, қуаттың жанама сууы бар жинақтаушы шиналарға тiкелей жұмыс iстейтiн қуаты 3 МВт жоғары турбогенераторлар;
3) жанама сууы бар трансформаторлары бар блокта жұмыс iстейтiн турбогенераторлар;
4) қуаты 50 МВт-ге дейiнгі гидрогенераторлар;
5) өзара 50 МВт-ге дейiн ортақ сөндiргiш арқылы электрлік өзара қатты байланысқан олардың жиынтық қуатында жұмыс iстейтiн гидрогенераторлар үшін қолданылады.
Көрcетiлген жағдайларда жартылай автоматты және автоматты дәл синхрондау құрылғылары ескерiлмейдi.
776. Параллель жұмыс iстеуге генераторларды қосудың негiзгi тәсiлі ретінде өздігінен синхрондау тәсiлiн пайдалануда өздігінен синхрондау, турбогенераторларда автоматтық құрылғылардың гидрогенераторларында қолмен немесе жартылай автоматты өздігінен синхрондау құрылғыларын қою көзделеді.
777. Параллель жұмыс iстеуге генераторларды қосудың тәсілі дәл синхрондау тәсiлiн пайдалану кезінде автоматты және жартылай автоматты дәл синхрондау құрылғыларын орнату көзделеді. Қуаты 15 МВт-ге дейiнгі генераторлар үшiн синхронды емес қосылудан оқшаулағышы бар қолмен дәл синхрондауды қолдануға жол берiледi.
778. Көрcетiлген ережелерге сәйкес барлық генераторлар жылу электр станциялары үшiн басқарудың бас қалқанында немесе басқарудың блоктық қалқандарында синхрондау электр станциялары үшiн орталық басқару пункті немесе жергiлiктi басқару пункті орналасқан тиiстi құрылымдармен жабдықталуы тиіс.
Барлық генераторлар синхрондау қолданылатын тәсiлде тәуелдiлiктен синхронды емес қосылу оқшаулағышы бар қолмен дәл синхрондау қажет болған жағдайда өндiрiп алуға мүмкiндiк беретiн құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
779. Дәл синхрондау тәсiлімен бiр сөндiргiш арқылы жұмыс iстейтiн екi немесе гидрогенераторларды генераторлар желісін өзара өздігінен синхрондау тәсілімен және желімен дәл синхрондау тәсiлімен синхрондалады.
780. Электр жүйесінің жекелеген бөліктерін синхрондау талап етілетін негізгі желінің транзитті кіші станцияларында жартылай автоматты немесе қолмен дәл синхрондау құрылғылары көзделуі тиіс.

5. Қоздыруды, кернеуді және реактивтік
қуаттылықты автоматты реттеу

781. Қоздыруды, кернеуді және реактивтік қуаттылықты автоматтық реттеу құрылғылары мыналарға:
1) электр жүйесiнде және электр-энергетикалық жүйенің қалыпты жұмысы кезінде белгіленген сипаттамалар бойынша электр қабылдағыштарда кернеуді қолдауға;
2) белгіленген заң бойынша реактивті қуат көздерінің арасында реактивтік жүктеменi үлестiруге;
3) өтпелi режимдерде элекр станциялары генераторларын қоспағанда электр жүйелерiнің статикалық және динамикалық орнықтылығын арттыруға және тербелістерді демпирлеуге арналған.
782. Синхрондық машиналар (генераторлар, компенсаторлар, электр қозғалтқыштары) АҚҚ-ның құрылымдарымен жабдықталуы тиіс. Автоматты қоздыру реттегіштері қоздыру жүйелеріне арналған талаптарға және қоздыру жүйелерінің жағдайына арналған техникалық шарттарға сәйкес болуы тиіс.
Қуаты 2,5 МВт кем немесе қуаттылығы аз энергия жүйесінде оқшауланған жұмыс істейтін элекр станциялары генераторларын қоспағанда генераторлар және синхронды қарымталауыштар үшiн релелiк қоздыруды еселеумен құрылымды айырбастауға ғана жол беріледі. Iлеспе электр қозғалтқыштары осы Қағидалардың 740 және 741-тармақтарына сәйкес АҚҚ-ның құрылымдарымен жабдықталуы тиіс.
783. Кернеу трансформаторлардан, сонымен бiрге тиiстi шынжырлардың биiк сенiмдiлiгi қоздыру жүйесі тағы басқа құрылымдарды қоректендіру АҚҚ биiк сенiмдiлiк қамтамасыз етуi тиіс.
АҚҚ қосуда бастапқы тарапта сақтандырғыш болатын кернеу трансформаторға:
1) қоректенуi залалы олардың екiншi тұжырымдарына сақтандырғыштар және автоматты ажыратқыштарсыз жинақтау тиiстi машина қоздыру шамадан тыс жүктеуге немесе ретсiз төмендетуге келтiре алады, жинақтау тиiстi қоздыру жүйесі тағы басқа құрылым АҚҚ;
2) релелiк жылдамдатумен құрылым оның жалған жұмысымен мүмкiндiк кернеу трансформаторларды бастапқы тарапы бар сақтандырғыштардың бiрiнiң жануында шығарылатындай етiп орындалуы керек.
АҚҚ қосуда кернеу трансформаторға, бастапқы тарапта сақтандырғыштары рұқсатсыз:
1) қоздыру жүйесі тағы басқа құрылым АҚҚ олардың екiншi тұжырымдарына автоматты ажыратқыш арқылы жинақтауы керек;
2) автоматты ажыратқышты көмекшi түйiспелердi пайдалану жөнiндегi автоматты ажыратқыш ажырату жағдайында машина қоздыру шамадан тыс жүктеудi немесе ретсiз төмендету шығаратын iс-шаралар көзделуi тиіс.
Жинақтау тиiстi басқа құрылымдар және құралдар жинақтау тиiстi қоздыру жүйесі тағы басқа құрылым АҚҚ қосатын кернеу трансформаторларға басқа құрылғылар мен аспаптар қосылмауы тиіс. Жекелеген жағдайларда бұл жеке автоматты ажыратқыштар немесе сақтандырғыштар арқылы құрылғылар мен сипаттарды қосуға жол беріледі.
784. Гидрогенераторлардың АҚҚ құрылымдары жүктеме тастау жағдайында дұрыс жылдамдық реттеушi кернеуді жоғарылатуды қорғау іске қойылатындай орындалуы тиіс. Қажет болған жағдайда АҚҚ құрылғысы жылдам қозу релелiк құрылғысымен толықтырылуы тиіс.
785. Қоздыруды релелiк еселеу құрылғысының сызбасы негiзгi қоздырушыны ауыстыру кезінде резервтегi қоздырушыға оның әрекетiн аудару мүмкiндiгiн ескеруi тиіс.
786. Қоздыруды компаундирлеу құрылымдары генератордың тұжырымы немесе (шиналар жақтан) синхронды қарымталауыш ток трансформаторлары жағынан жинақталуы керек.
787. Қуаты 15 МВт синхронды генераторлар және тiкелей сууы бар компенсаторлы генераторлар үшiн және қуаты 15 МВт жоғары компенсаторлар басқару сандық персоналдың тұрақты кезекшiлiгінсіз электр станциясы және қосалқы станциялар үй-жайларында шамадан тыс жүктеу уақыт жүктемесінің еселігіне ұстанымымен байланысты шамадан тыс жүктеудің автоматты шектелуі көзделуi тиіс.
Жүйені автоматты шектеу құрылғысы қоздыруды еселеуге машина тиiстi атқару үшiн уақыт ішінде кедергі келтірмеуі тиіс.
788. Қуаты 100 МВт және одан көп генераторлары үшiн және 100 МВт қуатымен компенсаторлары үшiн және күштi әрекеттi АҚҚ жылдам қоздыру жүйелері бекiтiледi.
Жекелеген жағдайларда энергожүйеде электр станциясы жұмыс iстеу жағдайларымен айқындалатын басқа типтегі АҚҚ-ны баяу әсер ететiн қоздыру жүйелерін орнатуға жол беріледi.
789. АҚҚ қоздыру жүйелері жол берілетін және құрылымдар қозу токке жол берілетін мәнге ең төменгi мүмкiннен ең үлкенге дейiнгі орнықты реттеудi қамтамасыз етуi тиіс. Реттеу реверсивтiк емес қоздыру жүйелері бар синхронды компенсаторлар үшiн ротордың тогы іс жүзінде нөлге тең ротор тогының мәнінен бастап, ал реверстiк қоздыру жүйесi бар компенсаторлар үшiн – қозудың теріс тогы жол берілетін ең үлкен мәнінен бастап қамтамасыз етілуі тиіс.
Трансформаторлары бар блокта жұмыс iстейтiн машиналар үшiн трансформаторлардағы кернеу жағылуының токтық өтеуі мүмкіндігі көзделуі тиіс.
790. Қуаты 2,5 МВт және одан көп агрегаттардың саны төрт және одан көп гидро және жылу электр станциялары және қоздыруды топтық басқарумен технологиялық үдерiстермен (олардың жоқтығында) немесе жүйелермен жалпы станциялық БАЖ-дармен жабдықталуы керек. Жылу электр станцияларының генераторларындағы бұл жүйелер электр станциясының схемасына, режиміне және қуатына байланысты орындалады.
791. Кернеу қолдау немесе белгіленген өзгеру үшiн электр станцияларының таратушы қосалқы станцияларды және өзiндiк мұқтаждарды РПН-мен, сонымен бiрге таратушы қосалқы станциялардың сызықты реттеуiштерi трансформаторлар трансформациясы коэффициентi автоматты реттелу жүйесімен жабдықталуы тиіс. Қажеттiлiк жағдайда автоматикалық реттеуіне кернеудi қарсы реттеуді қамтамасыз етуi тиіс.
792. Трансформация коэффициентiнiң автоматты реттелумен (автотрансформаторлар) трансформаторлары параллель жұмыс iстеу көзделетін қосалқы станциялар, технологиялық үдерiстермен немесе топтық реттеу трансформаторларының арасындағы ретсiз теңгермелі токтардың туындауын болдырмайтын жүйемен жалпы қосалқы станция автоматтандырылған басқару жүйесімен жабдықталуы тиiс.
793. Конденсатор қондырғылары осы Қағидалардың 23-тарауына сәйкес автоматты реттеу құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.

6. Жиілікті және белсенді қуатты автоматты реттеу (ЖҚАР)

794. Жиiлiктi және белсенді қуатты автоматты реттеу (ЖҚАР) жүйелері мыналарға:
1) электр энергиясының сапасына қойылатын талаптарға сәйкес қалыпты режимдердегi энергия бiрiктiрулер және шеттетiлген энергожүйелерінде жиiлiкті қолдауға;
2) энергия бiрiктiрулер және энергожүйелер тексерiлетiн сыртқы және iшкi байланыстар жөнiндегi қуаттың қайта токтары энергия бiрiктiрулердiң айырбастау қуаттарын реттеуге және шектеуге;
3) диспетчерлiк басқару барлық деңгейлерде басқарушы объектілердiң арасындағы (соның iшiнде үнемдi) қуат үлестiрiлулерге (ЕЭС, ОЭС, энергия жүйесі, электр станциялары) арналған.
795. ЖҚАР жүйелер кезеңi бар қуат қайта ток кемінде 70 % тербелiстер амплитудасында тексерiлетiн орайлары жөнiндегi қуаты он минутты интервалындағы 0,1 Гц және қайта тогының шектеуi шегiндегілер жиiлiгiнiң орташа ауытқуын қолдаудың электр станцияларының басқарылуына берiлген мән кемiнде 2 мин және одан көп (қажеттi реттеу диапазоны болған жағдайда) қамтамасыз етілуi тиіс.
796. ЖҚАР жүйеге мыналар:
1) диспетчерлiк пункттердегi қайта токтары жиiлiгін автоматты реттеу, қуат алмасу мен шектеудің құрылғылары;
2) басқарылатын электр станцияларының арасындағы ЖҚАР жоғарғы жүйелерiнен үлестiру құрылғылары және энергия жүйелерінің диспетчерлiк пункттерінде бақыланатын iшкi байланыстар жөнiндегi қайта токтар шектеу құрылғылары;
3) қуатты автоматтық басқаруға қатысуға тартылатын электр станцияларында белсенді қуатты басқару құрылғылары;
4) белсенді қуаттың қайта токтарының датчиктерi және телемеханика құралдары кіруі тиіс.
797. Диспетчерлiк пункттерiнде ЖҚАР құрылғылары басқарма төменгi деңгей диспетчерлiк пункттер үшiн қалыптастыруды және берудi нақты жұмыс режимiнің ауытқуларын анықтаудың басқарушы әсері қамтамасыз етілуi тиіс және қуатпен автоматтық басқару жақындатылатын электр станциялары үшiн анықтауды қамтамасыз етуі тиіс.
798. Электр станцияларының қуатын автоматты басқару құрылғылары мыналарды қамтамасыз етуi тиіс:
1) басқарудың жоғары тұрған деңгейдегі диспетчерлік пункттерінен түсетін басқарушы әрекеттесулерді қабылдау және қайта құру және электр станцияларын басқару деңгейінде басқарушы әрекеттесулерді қалыптастыру;
2) жеке агрегаттарға (энергия блоктарға) қалыптастыру;
3) алынған басқарушы әрекеттесулерге сәйкес агрегаттар (энергия блоктар) қуаттылығын қолдау.
799. Электр станциясының қуатын басқару шегiнделер 3-тен 6 %-ға дейінгі шәкіл өзгеретін жиiлiк статизмімен жүзеге асырылуы тиіс.
800. Қуатпен басқару жүйелерi электр станцияларында агрегаттарды жiберу және тоқтауды қамтамасыз ететiн автоматтық құрылғылары болуы тиіс, компенсатор агрегаттардың синхронды режимдерiне аудару, сонымен бiрге шектеулер агрегаттарының жұмысында электр станциясы және есепке алуы бар энергия жүйесі шарттарға және жұмыс режимiне байланысты генераторлық режимі болуы тиіс.
Қуаты су ағынының режимiмен анықталатын су электр станциялары су ағыны жөнiндегi қуаттылықтың автоматикалық реттегіштерімен жабдықталады.
801. ЖҚАР құрылымдар күйге келтiру параметрлерiнiң шұғыл өзгеруi басқарушы объектi жұмыс режимдерiнiң өзгеруiнде жiберуi, өздерiнiң құрылымдарындағы сигнализация, бiтеулермен және басқарушы объектілер жұмысы олардың терiс әрекеттерi қалыпты режимдерінің бұзылуын сақтап қалатын қорғаулармен және элементтермен ақаулықтарда жабдықталуы тиіс, сол апатқа қарсы автоматика және құрылымдарының жұмыс жасауына кедергi жасай алған әрекет шығаратын жедел өзгертуге жол беруі тиіс.
ЖҚАР құрылғысының жылу электр станцияларында агрегаттарға (энергия блоктар) бұл құрылымдардың әрекетiмен шақырылатын жоғары мүмкiн шектерден параметрлерiнiң өзгерістерін болдырмайтын элементтермен жабдықталуы тиіс.
802. Телемеханика жабдықтары бақыланатын ішкі жүйелік және жүйеаралық байланыстар бойынша қайта токтар туралы ақпарат енгізуді; ЖҚАР құрылғыларынан басқару объектілеріне, басқарушы әсер етуді және сигналдарды беруді, сондай-ақ қажетті ақпаратты жоғары тұрған басқару деңгейіне беруді қамтамасыз етуі тиіс.
Телемеханика құрылғыларындағы және ЖҚАР жабдықтарындағы сигналдардың жиынтық мәнi 5 с аспауы тиіс.

7. Орнықтылық бұзылыстарын
автоматты алдын алу

803. Энергожүйелер тұрақтылығы бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары автоматтық құрылыс нақты шарттарға байланысты ескерiлуi керек, бұл техникалық және экономикалық орынды, динамикалық орнықтылық және апаттан кейiнгi режимдердегi статикалық орнықтылықтың нормативтiк қорын қамтамасыз ету сақтау үшiн нақты жағдайларға байланысты көзделуі тиіс.
Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары мынадай жағдайлардағы іс-қимылдар үшін көзделеді:
1) негiзгi қорғаныс және ОАҚҚ желi ажыратулар зақымданусыз, сонымен бiрге нәтижеде бiр фаза ҚТ зақымдануларында жұмыс iстегенде желi схемаларының электр жеткiзулері және жөндеулерінде үлкен жүктеуiмен режимдер болуы мүмкiн; егер автоматика орнықтылықтың бұзылысы бас тартудың нәтижесiнде энергожүйесі жүктемесінің едәуiр бөлiгін залалға келтiре алмаса, автоматика құрылымдарының қолдануы бұл зақымдануларда және энергожүйесі сұлбаларда және режимдерде қалыпты жол беріледі;
2) желi қалыпты және жөндеу сұлбаларына негiзгi қорғаныс нәтижеде көп фаза ҚТ желi ажыратулары жұмыс iстегенде; электр жеткiзулердi үлкен жүктеудiң өте сирек режимдерiн есепке алмауға жол берiледi;
3) желi жұмысының энергожүйесі және қалыпты схемада жұмыс қалыпты режимдегi ҚТ жанында әрекетпен сөндiргiштiң бас тартуларының УРОВ-тары;
4) қалыпты режимде синхронды емес жұмыс iстейтiн электр жеткiзулердiң бiр бөлiктерiне энергожүйесін толық бөлудi;
5) жалғастырылатын энергия бiрiктiрудiң бiр бөлiктерi бiрге қуаттар түбегейлi апат тапшылығы немесе болуы;
6) қалыпты сұлбалардағы БАҚҚ немесе АҚҚ құрылымдарының жұмысы және режимдері.
804. Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары:
1) ерекшелiк электр станциясы және генераторлар немесе жылу электр станцияларының блоктары генераторларының бiр бөлiгiн ажыратуға;
2) жылу күшi жабдығының мүмкiндiктерi шегiнде бу турбиналарына жүктемені тез төмендету немесе арттыру (кейінгі автоматты қалпына келтiрусiз бұрынғы жүктемені);
3) электр жабдықтау қысқа мерзiмдi үзiлiс оңай тасымалдау тұтынушылар жүктемесінiң бiр бөлiгiн (айрықша жағдайларда) ажыратуға (жүктеме арнайы автоматты ажырату);
4) энергожүйелердің бөлінуі (егер жоғарыда көрcетiлген iс-шаралар жеткiлiксiз болса);
5) бу турбиналары жүктемесінің қысқа мерзiмдi тез төмендетуіне (бұрынғы жүктеменi кейіннен автоматты қалпына келтiрумен) әсер ете алады.
Орнықтылық бұзылыстарын автоматты алдын алу құрылғылары тағы басқа жабдықтың ұзына бойына және көлденең сыйымды өтемақы құрылымдарының осы Қағидалардың 801-тармағы бойынша электр станциялары белсенді қуат төмендету алуы генераторлар және қоздыру автоматикалық реттеулер зақымдануларда, көлеммен сол шек қоюға және сол энергожүйесіне немесе басқа қолайсыз салдарларға РАЖ әрекетiне бағытталмайтын жағдайлар негiзiнде шунттаушы реакторы электр жеткiзулерiнің жұмыс режимiн өзгерте алады.
805. Қарқын басқарушы әсер персоналдар (берiлетiн белсенді қуатпен тастау ҚТ және ұзақтық пайда болуда соңғы тағы сол сияқтылар) ұйытқыту әсері немесе автоматты түрде бекiтiлетiн ауыспалы әсердің қарқыны, сонымен бiрге айрықша жағдайларда бастапқы режимнiң, сонымен бiрге автоматты түрде немесе бекiтiлетiн ауырлығымен анықталуы тиiс орнықтылық бұзылыстары автоматты алдын алу құрылғылармен анықталуы тиiс.

8. Асинхронды режимді автоматты тоқтату

806. Туындаған жағдайда асинхронды режимдi (АР) тоқтату үшiн ҚТ немесе басқа қалыптан тыс жұмыс режимдері автоматика iлеспе тербетулерден асинхронды режим айырмашылығы болатын құрылымдар қолданылуы тиіс.
Көрcетiлген құрылғылар олар ең алдымен ресинхрондау шарттарын жеңiлдетуге бағытталған iс-шараларды жүзеге асыруға ықпал ететіндей орындалуы тиіс:
1) турбиналардың тез жүктеме алуы немесе (энергия жүйесінің қуат жеткiлiксiздiгі пайда болған бөлігінде) тұтынушыларды iшiнара ажырату;
2) генераторлардың бiр бөлiгi турбиналар немесе ажырату жылдамдық реттеушi әсерлер жинайтын қуат азаю жолымен (энергия жүйесінің қуат мол пайда болған бөлiгiнде).
Егер көрcетiлген iс-шаралар тербелістердің белгіленген циклдер санынан ресинхрондауға өтуден кейiн алып келмесе, асинхронды жүрiстің белгіленген шектен ұзақтығы кезінде немесе белгіленген нүктелерде энергия жүйесінің автоматты бөлiнуі АР пайда болудан кейiн қолданылады.
АР тоқтату үшін асинхронды режимнің жол берілмейтін, ресинхрондаудың қауіптілігі немесе төмен тиімділігі жағдайларында басқа байланыстар бойынша орнықтылық және автоматикалық селективті әрекеті қамтамасыз етілетін ең төменгі уақыт бөлуді пайдалану қажет.

9. Жиiлiк төмендетуін автоматты шектеу

807. Жиiлiктің төмендеуін автоматты шектеу 45 Гц деңгей жиiлiк төмендету мүмкiндiк энергия торапта мұндай энергия бiрiктiруде, энергия жүйесіне кез келген болуы мүмкiн қуат жеткiлiксiздiгі үшiн есеп айырысумен тиіс, төменде 47 Гц жиiлiгi бар жұмыс уақыт 20 жоғарыда емес, төменде 48,5 Гц жиiлiкпен орындалуы тиіс.
808. Жиiлiк төмендететін автоматты шектеудi жүйесi мыналарды:
1) резервтi автоматты жиiлiк енгiзуді;
2) автоматты жиiлiк жүк түсiруді (АЖТ);
3) қосымша жүк түсiрудi;
4) жиiлiкті қалпына келтіру кезінде тұтынушылар қоректену көздерін қосуды (ЖАҚҚ);
5) электр станциясын немесе баланс жасалған жүктемесi бар генераторлар болуының ерекшеленуiн, электр станцияларының өзiндiк мұқтаждарын қоректенуге арналған генераторлар болуын жүзеге асырады.
809. Жиiлiк төмендеген кезде резервті автоматты енгiзу, ең алдымен, мүмкіндігінше ажырату көлемін немесе тұтынушылар қоректену үзiлiсiнің ұзақтығын азайтуға қолдануы тиіс және мыналарды:
1) жылу электр станцияларын қосылған резервтi жұмылдыруды;
2) резерв болатын су агрегаттарын автоматты қосуды;
3) синхронды компенсаторлар режимінде жұмыс iстейтiн гидрогенераторлардың белсендi режимiне автоматты беруді;
4) газтурбиналық қондығыларды автоматты қосуды көздейді.
810. Автоматты жиiлiк жүк түсiру (I АЖТ) жиiлiктің төмендеуіне қарай немесе төмендетiлген (II АЖТ) жиiлiк болуының ұзақтығына қарай тұтынушыларды аз үлестермен ажыратуды көздейді.
АЖТ құрылымдар энергия жүйесінің кіші станцияларында орнатылуы тиіс. Оларды энергия жүйесінің бақылауынан тікелей тұтынушыларды орнатуға жол беріледі.
Жүктеме ажырату көлемдер тиiмдiлiк қамтамасыз етуден кез келген болуы мүмкiн қуат жеткiлiксiздiктерде сүйене бекiтiледi; жеке алғанда электр жабдықтау үзiлiстен зиянды кiшiрейткендей етiп ажырату кезектiлiк АЖТ-ның құрылғыларды және кезектерiнiң санын көбiрек қолданылуы, жауапты тұтынушылар iске қосылу ықтималдығы жоғары алысырақ кезектерге арналған қосылуы тиіс.
АТЖ әрекет АҚҚ және РАҚ-дың құрылымдарының жұмысымен келiсілуi РАҚ құрылғыларының немесе персоналдың әрекеті есебінен АЖТ көлемінің азаюына жол берілмейді.
811. Қосымша жүк түсiрудiң құрылымдары I АЖТ құрылғылары әрекетiнiң жанында жүк түсiру мәнге және жылдамдық жөнiндегi тиiмдi мүмкiн болса сол жеткiлiксiз көрсетiлетiн, әсiресе үлкен жергiлiктi қуат жеткiлiксiздiктердің энергия жүйелері немесе энергия жүйелерінің бiр бөлiгi қолданылуы тиіс.
Қосымша жүк түсiрумен, оның көлемi, сонымен бiрге оның (белсенді қуат дәмеленетiн элементтердiң ажыратуы, тастау тағы сол сияқтылар) iстеуi iске асатын факторлар орындауға қажеттiлiк энергия жүйесімен анықталады.
812. ЖАҚҚ құрылғылар бөлiнiп қалған электр жеткiзу жөнiндегi жинайтын қуаттың резервтерi, ресинхрондау немесе синхрондау жиiлiктi қалпына келтiрудiң шарттарында ажыратылған тұтынушыларды қоректендіру үзiлiсін азайту үшiн өткiзудiң нәтижесiнде қолданылады.
ЖАҚҚ құрылғылардың бiр-бiрлеп орналастырылуы және салмақты үлестiрулердiң жанында (объектілер қызмет көрсету қабылданған реттен сүйене) қоректену автоматты емес қалпына келтiрудi РАЖ, күрделiлiк және ұзақтық әрекетпен оларды ажырату, тұтынушылардың ықтималдық жауапкершiлiк дәрежесi есепке алынады. ЖАҚҚ жүктемесi қосындысы кезектiлiк РАЖ үшiн керi салыстырғанда қабылданған болуы тиіс.
813. Теңгерімді жүктемесі бар электр станцияларын немесе генераторларды бөлу, өзiндiк мұқтаждарды қоректендіру, генераторлар бөлу мыналарға:
1) жұмыста электр станцияларының өзiндiк мұқтаждарын сақтауға;
2) осы Қағидалардың 810 және 808-тармақтары бойынша істен шығу немесе жиiлiктi төмендетудi шектеу құрылғыларының жеткiлiксiз тиiмдiлiгi кезінде электр станцияларының толық сөнуін болдырмауға;
3) аса жауапты тұтынушыларды қуат көзімен қамтамасыз етуге;
4) бұл техникалық және экономикалық орынды болған жағдайда қосымша жүк түсiру орнына қолданылады.
814. Жүктеме (ЖАҚҚ кезінде) қосылатын (РАЖ кезінде бөлiп тасталатын қосымша жүк түсiрумен қолдану қажеттiлiгі әр уақытта, жиiлiктi төмендетудi шектеудiң құрылғылары үшiн тексерiлетiн параметрлерге, тағы басқаларға жиiлiкке нұсқаушы материалдармен тағы басқалар ТПҚ сәйкес энергия жүйелерін пайдалану кезінде анықталады.

10. Жиiлiктің жоғарылауын автоматты шектеу

815. Жылу электр станцияларының жиiлiгін ретсiз жоғарылатуды болдырмау мақсатында автоматика 52-53 Гц жоғары жиiлiкті жоғарылатуға жұмыс iстейтiн құрылымдарды қолдануға тиiстi жүктеме тастау шарттарындағы едәуiр үлкенiрек қуат электр станцияларымен параллель жұмыс iстейтiн мақсатта қолданылуы тиiс. Бұл құрылымдар, ең алдымен, СЭС генераторларының бiр бөлiгiн ажыратуға жұмыс iстеуi тиіс. СЭС жүктемемен, мүмкіндігінше олардың қуатымен ЖЭС бөлiмше жұмыс iстейтiн құрылымдардың қолданылуы мүмкiн.
Бұдан басқа, СЭС тек қана көздеуі тиiс болатын энергия жүйелерінің түйiндерiндегi, ұзақ жоғарылату жиiлiгі шектен шықпайтын олардың реттеу диапазоны энергия блоктар жүктемесiнiң жанында мәнмен шектейтiн құрылымдар ЖЭС болатын түйiндердегi қозғағыш жүктеменiң қалыпты жұмысымен ғана қамтамасыз ету үшiн генераторлардың бiр бөлiгi 60 Гц мәнмен жиiлiктің авариялылығы жоғарылауын ажырату есебiнен шектейтiн құрылымдарды көздеуі тиiс.

11. Кернеудің төмендеуін автоматты шектеу

816. Кернеудің төмендеуін автоматты шектеу құрылғылары энергия жүйесінің кейiнгі авариядағыдай жұмыс iстеуі жағдайларында жүктеме орнықтылығының бұзылуын және тасқынның туындауын болдырмау мақсатында көзделуі тиіс.
Көрcетiлген құрылғылар кернеуден басқа параметрлер, туындыны қоса алғанда кернеу, мәннен басқа, және синхрондық машиналар, реакторлардың компенсатор құрылғыларының жылдамдатуы, ажыратуды, қоздыруды еселеулерге әсер етедi және ерекшелiк ретiнде негiздеме торлық iс-шаралар және бар болу жеткiлiксiздiктiң жанында - тұтынушыларды ажыратуға тексередi.

12. Кернеудің жоғарылауын автоматты шектеу

817. Желі фазаларының біржақты ажыратылуынан туындайтын және соның нәтижесінде жоғарғы кернеудің электр тарату желілерінің, электр станциялары мен қосалқы станцияларының жоғары вольтты жабдығына әсер ету ұзақтылығын шектеу мақсатында автоматика құрылғыларының қолданылуы тиіс, олар кернеудің номиналды кернеуінен 110-130 %-ға жоғарылау барысында іске қосылады, қажет болған жағдайда – электр тарату желілері бойынша реактивті қуаттың мәні мен бағытын бақылауы тиіс.
Бұл құрылғылар уақыты бойынша белгілі бір шекке дейін әсер етуі тиіс. Бұл уақыт рұқсат етілген аса кернеуліктің ұзақтығынан және атмосфералық, коммутациялық аса кернеуліктер мен тербелістер ұзақтығынан құралғандығы ескерілуі тиіс, соның ішінде бірінші кезекте – шунтталушы реакторлардың қосылуына кететін уақыт та ескерілуі тиіс (егер электр станциялары мен қосалқы станцияларда кернеудің жоғарылауы болған жағдайда). Егер электр станцияларында немесе қосалқы станцияларында ажыратқыштары бар шунтталушы реакторлар болмаған жағдайда немесе реакторлар қосылуы кернеудің қажетті төмендеуіне әкелмесе, құрылғылар кернеудің жоғарылауына әкелген желіні ажыратуы тиіс.

13. Жабдықтың асқын жүктемесін автоматты болдырмау

818. Жабдықтың асқын жүктемесін автоматты болдырмау құрылғылары желідегі, трансформаторлардағы және бойлық компенсатор құрылғыларындағы мұндай ток әсерінің ұзақтығын шектеу үшін, яғни рұқсат етілген әсер ету ұзақтығынан аса ұзақ әсерін тигізбеу үшін қолданылады. Олардың әсер ету ұзақтығы кемінде 10-20 мин төмен болуы тиіс.
Көрсетілген құрылғылар электр станциялары жүктемесін арылтуға, тұтынушыларды ажыратуға және жүйенің бөлінуіне, ал соңғы сатыда – аса жоғары жүктемелі қондырғылардың ажыратылуына әсер етуі тиіс. Бұл ретте орнықтылықтың бұзылуына және тағы басқа жағымсыз нәтижелерге жол бермеу шаралары қабылдануы тиіс.

14. Телемеханика

819. Телемеханика құралдары (телебасқару, теле дабыл беру, телеөлшеу және телереттеу) жалпы жұмыс режимімен байланысқан аймақ бойынша шашыраңқы орналасқан электр қондырғыларын диспетчерлік басқару және үзбей бақылау үшін қолданылуы тиіс.
Сонымен қатар телемеханика құралдары ЖҚАР жүйелердің, апатқа қарсы автоматика және тағы басқа да реттеу және басқару жүйелік құрылғылардың белгі беруін тележеткізу үшін де қолданады.
820. Электр қондырғыларының телемеханизациялау көлемдері салалық немесе ведомстволық шарттарында анықталып, автоматтау көлемдерімен орнатылуы тиіс. Бұл жағдайда телемеханизациялау құралдары, бірінші кезекте, негізгі коммутациялық қондырғылардың жай-күйі туралы, апаттық жағдайлар немесе апаттық күйлер пайда болған жағдайлардағы өзгерістер туралы мәліметтер жинақтау үшін, сонымен қатар кезекпен қосу өндірісі бойынша (жоспарлық, жөндеу, жедел) бұйрықтардың орындалу барысын немесе пайдаланушы персоналдың режимін жүргізу үшін қолданылады.
Персоналдың тұрақты кезекшілігін қажет етпейтін электр қондырғылары үшін телемеханизациялау көлемі қосалқы станциялардағы жабдықтардың жай-күйін бақылауды қамтамасыз етуі тиіс. Кернеуі 35 кВ және одан төмен қосалқы станцияларында қарапайым теле белгі берудің (теледабыл) қолданылуына жол беріледі, рұқсат етіледі (екі және одан да көп апаттық, алдын-ала теле белгі беру).
821. Кәсіпорынды автоматты басқару жүйесі құрамында телебасқару күрделі тораптарда жұмыс істейтін электр қондырғылардың сенімді және экономикалық жағынан тиімді жұмыс режимдерін орнатуға арналған есептерін шешу көлемі ескерілуі тиіс.
Телебасқару персоналдың кезекшілігін қажет етпейтін объектілерде қолданылуы тиіс. Оны персонал кезекшілігі тұрақты объектілерде пайдалану кезінде басымдық шарттары айқындалуы тиіс.
Телебасқарылатын электр қондырғылары үшін телебасқару операциялары, қорғау және автоматика құрылғылары әсері сияқты, жергілікті орында қосымша жедел ауыстыруларды талап етпеуі тиіс.
Телебасқаруды кәсіпорынды автоматты басқару жүйесінің құрамында қолданғанда мыналар ескерілуі қажет: жергілікті автоматтандыруға қарағанда телебасқару қосалқы станциялардың жедел әрі икемді басқарылуын қамтамасыз етеді.
822. Теледабыл:
1) электрмен қамтамасыздандыру барысында маңызды мәні бар диспетчерлік пунктілердің қарамағында немесе жедел басқарылуында болатын электр қондырғылардың негізгі коммутациялық жабдықтардың күйі мен жағдайларын көрсету үшін;
2) диспетчерлік ақпараттық жүйелерге ақпарат енгізу үшін;
3) апаттық немесе алдын-ала белгі беру синалдарын жеткізу үшін көзделуі тиіс.
Бірнеше диспетчерлік пункттердің жедел басқаруындағы электр қондырғыларының теледабылы жоғары орналасқан диспетчерлік пунктілеріне ретрансляциялау арқылы беріледі немесе төмен орналасқан диспетчерлік пунктілерінде жинақталған ақпаратты іріктеу үшін берілуі тиіс.
Жоғарғы деңгейлерге ақпаратты ретрансляциялау үздіксіз және диспетчерлік ақпараттық жүйелерде қолданылатын талапқа сәйкес болуы тиіс.
Электр қондырғылар жабдықтарының жай-күйі мен жағдайы туралы ақпарат беру немесе теледабыл үшін датчик ретінде бір қосалқы контакт (түйіспе) немесе реле-қайталағыш контактісі қолданылуы тиіс.
823. Телеөлшеу барлық электрмен қамтамасыз ету жүйесінің тиімді жұмыс режимін бақылауға және орнатуға қажетті негізгі электрлік және технологиялық параметрлерін жеткізуді және сонымен қатар, мүмкін болатын апаттық үдерістердің болдырмауын немесе жоюын қамтамасыз етуі тиіс.
Маңызды параметрлердің, сонымен қатар мынадай қайта трансляциялауға (ретрансляциялауға), қосуға немесе тіркеуге қажетті параметрлердің телеөлшеулері үздіксіз болуы тиіс.
Жоғары деңгейге ақпаратты қайта беру үздіксіз болуы тиіс және диспетчерлік ақпаратты жүйелерде қолданылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Тұрақты бақылауды талап етпейтін параметрлердің телеөлшеулері (кернеуі 10 кВ және одан төмен желілері мен шиналарында) мерзімді түрде немесе шақырумен орындалуы тиіс.
Бақыланатын пункттерде телеөлшеулерді орындау барысында жергілікті параметрлердің есептелу қажеттілігі ескерілуі тиіс.
824. Телереттеу мақсатында телемеханика құралдарының қолдану барысында телемеханика құрылғыларына және байланыс арнасына (байланыс трактісі) қойылатын талаптар, электр қондырғыларының телемеханизацияландыру көлемдері біріктірілген энергожүйенің дәлдік, сенімділік және ақпараттық кешігу бөліктерінде жиіліктің және қуат ағынының жобасымен анықталуы тиіс. Жиілік пен қуат ағынының автоматты реттеу жүйесіне қажетті параметрлердің телеөлшеуі үздіксіз орындалуы тиіс.
Қуат ағынын өлшеу үшін қолданылатын, сонымен қатар теле реттеу белгі беруін негізгі немесе топтастырылған реттелуші электр станцияларына жеткізуін орындайтын теле беру трактісі қайталанған (тәуелсіз) телемеханика арнасымен жабдықталуы тиіс.
Телемеханика құрылғыларында құрылғылар немесе байланыс каналында түрлі зақымданулар болғанда автоматты реттеу жүйесіне әсер ететін қорғаныстар қарастырылуы тиіс.
825. Әрбір жеке жағдайда телемеханизацияландыру мәселелерін электрмен, газбен, сумен, жылумен және ауамен жабдықтау және көшені жарықтандыру, өндірістік үдерістерді басқару және бақылау жүйелерінде бірлесіп шешу тиімділігі (әсіресе телемеханика мен диспетчерлік тармақтардың желілерін орындағанда) қарастырылуы тиіс.
826. Машиналық залдан, жоғарылату қосалқы станцияларынан және басқа да электр станцияларының жабдықтарынан орталық басқару пунктісіне дейінгі қашықта орналасқан ірі қосалқы станциялары мен көпгенераторлы электрлік станциялар үшін, техникалық тиімділігін ескере тұра, объектішілік телемеханизацияландыру құралдарын қолдануды қарастырған жөн. Объектішілік телемеханизацияландыру құралдарының көлемі электр станцияларды технологиялық басқару талаптарына және белгілі бір жобалаудың техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне сәйкес таңдалуы қажет.
827. Бір диспетчерлік пунктте әртүрлі телемеханика жүйелерін бірлесіп қолданғанда диспетчерлердің операциялары бірдей болуы тиіс.
828. Телемеханика жүйелерін қолданғанда ажырату мүмкіндігі әрдайым қол астында болуы тиіс:
1) бір мезгілде тізбектің айтарлықтай ажырауына әкелетін құрылғылар көмегімен барлық телемеханизация және телебасқару тізбектері үшін;
2) зерттеу блоктары арқылы және басқа да құрылғылар көмегімен құралатын тізбектің айтарлықтай ажыратуына әкелетін әрбір обьектінің телебасқару және теле белгі беру тізбектерін арнайы қысқыштар.
829. Телемеханика құрылғыларының сыртқы байланыстары осы Қағидалардың 15-тарауының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.
830. Электр өлшеуіш түрлендіргіш-аспаптары стационарлық электрөлшеуіш аспап болғандықтан, 6-тараудың талаптарына сәйкес орнатылуы тиіс.
831. Телемеханика арнасы ретінде басқа да мақсатқа бөлінген арналар қолданылуы мүмкін: өзіндік сымдық арналары (кәбілдік және әуелік, толтырылған және толтырылмаған (тығыздалған және тығыздалмаған), әуелік желіге және тарату желілеріне арналған жоғары жиілікті арналары, радио және радиорелелік байланыс арналары.
Телемеханика арнасын ұйымдастыру әдісін таңдау, бар арналарды пайдалану немесе бөлек арналарды ұйымдастыру; алдын-ала белгілеп, тапсырыс беру қажеттілігі техникалық экономикалық тиімділігімен, қажетті сенімділігімен анықталуы тиіс.
832. Телемеханика аппаратурасын және байланыс каналын тиімді қолдану барысында ақпаратты беру сенімділігін және нақтылығын қамтамасыз ету үшін:
1) бір кернеулі бірнеше қатар орналасқан әуе желілерінің қуатын телеөлшеу барысында қуаттар қосындыларының бір телеөлшеуіші ретінде қабылдау қажет;
2) бақыланатын пунктінде шақырумен телеөлшеулерді орындау үшін біркелкі өлшеулерге арналған жалпы құрылғыларды қолдануға, ал диспетчерлік пунктте – түрлі бақыланатын пункттерден келген өлшеуге арналған жалпы құрылғыларды пайдалануға; бұл жағдайда өлшеулерді бір мезгілде қабылдау немесе жіберу мүмкіндігі қарастырылмаған.
3) телеөлшеулер көлемін азайту үшін, оларды бақыланатын параметрлердің шектік мәнінің теле белгі беруімен немесе белгіленген нормадан ауытқыған параметрлер туралы белгі беру және тіркеу құрылғыларымен ауыстыру мүмкіндігін қарастыруға;
4) үздіксіз теле өлшеулер мен теле белгі беруді бір мезгілде беруге телемеханиканың кешенді құрылғыларын пайдалануға;
5) телемеханиканың бір ақпаратты беруші құрылғысынан бірнеше диспетчерлік пунктке жеткізу жұмысына және диспетчерлік пунктісінің бір телемеханика құрылғысынан бірнеше бақыланатын пункттеріне жеткізуіне, атап айтқанда, қалалық және ауылдық тарату тораптарынан ақпарат жинақтау үшін;
6) электрленген темір жол бөліктерінің диспетчерлік пункттерінен берілген телеөлшеу және теле белгі беру ақпараттарын электр торап мекемелерінің диспетчерлік пунктіне ақпаратты қайтадан трансляциялауға рұқсат етіледі.
833. Бақыланатын және диспетчерлік тармақтарының телемеханика құрылғыларының қоректенуі (негізгісі мен қосалқысы) телемеханика және байланыс арнасының қоректендірілуімен бірлесе орындалуы тиіс.
Бақыланатын тармақтарының телемеханика құрылғыларының жедел айнымалы токпен қосымша қоректенуі тек қорек көзінің қосымша көзі болған жағдайда ғана орын алады (шиналар жүйесінің басқа да секциялары, қосымша кірістері, байланыс каналы құрылғыларының аккумуляторлық батареялары, кірісте кернеу трансформаторлары, байланыс конденсаторларының және басқа да қажетті құрылғылардың бар болған жағдайларында орын алады). Егер басқа да бір мақсаттарды қоректендірудің қосымша көздері қарастырылмаған болса, онда телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі қарастырылмайды. Жедел токты аккумуляторлық батареялары бар бақыланатын пункттердің телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі түрлендіргіш арқылы орындалады. Біріктірілген энергия жүйесінде және электр тораптарының мекемелерінде орналасқан телемеханика құрылғыларының қосымша қоректенуі байланыс арнасы мен телемеханика құрылғыларының қоректенуі тәуелсіз көзінен (тұрақты токты айнымалы токқа түрлендіретін аккумуляторлық батареяларынан, іштен жану қозғалтқыш-генераторларынан) бірлескен түрде орындалуы тиіс.
Негізгі көздердің электрмен қамтамасыз ету жүйесі істен шыққан жағдайда, қосымша қоректенуге көшу жұмысы автоматты түрде орындалуы тиіс. Өндіріс кәсіпорындарының диспетчерлік пункттерінің қосымша көздерінен қоректенуін іске асыру үшін, ең алдымен электрмен жабдықтаудың сенімділігіне талап қойылады.
834. Телемеханика аппаратуралары мен панельдерінің барлығы таңбалануға тиіс және де олар пайдалануға ыңғайлы жерде орналасуы тиіс.
835. Энергожүйені басқару қолданыстағы құрылымына сәйкес түрлі деңгейдегі диспетчерлік пункттер мен қосалқы станцияларының арасында деректер алмасу және диспетчерлік басқаруды ұйымдастыру үшін, қажетті техникалық сипаттамасы бар диспетчерлік байланыс арналары мен арнайы мәліметтермен ауысу арналарын басқаруды ұйымдастыру үшін қажет.
Кем дегенде екі байланыс арнасы мен деректермен алмасу каналдарын мынадай жағдайларда ұйымдастыру қажет:
1) ҚР Бірыңғай электр энергетикалық жүйесінің Диспетчерлік басқару орталығына байланыстыру арналары;
2) ҚР Электр қуаты және энергиясы Нарық операторының Диспетчерлік орталығын байланыстыратын арналар;
3) энергия жүйелері арасындағы арналар (ұлттық және өңірлік маңызы бар);
4) 220 кВ және одан жоғары қосалқы станциялар арналары;
5) жүйелік мақсаттағы 110 кВ қосалқы станциялар арналары;
6) 10 МВт-тан астам электр энергиясын өндірушімен байланысатын арналар;
7) қуаты 5 МВт-тан астам электр энергиясын тұтынушымен байланыстырушы арналар;
8) электр тарату желілері жүйелік мәні бар электр энергиясын тұтынатын энергоорталықтар арналары;
Қажет болған жағдайда радио және спутник байланыс құралдарымен жабдықталған қосымша арналар ұйымдастырылады.
Тек бір байланыс және мәліметтермен ауысу арналарын ұйымдастыруға рұқсат етіледі:
1) қосылған жүктемелері 5 МВт–тан кем және жүйелік емес (тупиктік) 110 кВ қосалқы станциялар арналары;
2) 35 кВ және одан төмен қосалқы станциялар арналары;
3) 10 МВт төмен электр энергиясын өндірушісімен байланыстыратын арналар;
4) қуаты 5 МВт–тан кем электр энергиясын тұтынушыларымен байланыстыратын арналар;
5) электр тарату желілері жүйелік мәні жоқ электр энергиясын тұтынатын энергоорталықпен байланыстыратын арналар.
Соңғы шешім электрмен жабдықтаудың сенімділігін талап етумен байланысты айқындалуы тиіс.
Арнаны радио және спутниктік байланыс құралдарымен ұйымдастыруға болады.

15. Екінші реттік тізбектер

836. Қағидалардың осы тарауы электр қондырғыларының екінші реттік тізбектеріне (басқару, белгі беру, бақылау, автоматика және релелік қорғау тізбектеріне) таралады.
837. Басқа қосылуларымен байланысы жоқ аппаратурасы басқа қосылулар аппаратурасынан бөлек орналасқан қосылулардың екінші реттік тізбектерінің жұмыс кернеуі 1 кВ жоғары болмауы тиіс. Барлық қалған жағдайларда екінші реттік тізбектердің жұмыс кернеуі 500 В жоғары болмауы тиіс.
Қосылатын аппараттардың орындалуы қоршаған ортаның шарттарына және қауіпсіздік талаптарына сәйкес келуі керек.
838. Электр станциялары мен қосалқы станциялардың екінші реттік тізбектерінде жартылай қатты алюминийден жасалған алюминий талсымы бар бақылау кәбілі қолданылады. Мыс талсымды бақылау кәбілдері:
1) қуаты 100 МВ астам генераторлы электрлік станцияларының; бұл жағдайларда екінші реттік коммутациялау және химиялық сумен тазалау, тазарту объектілерін, инженерлік-тұрмыстық және қосалқы ғимараттардың, механикалық шеберханалар мен іске қосу қазандық обьектілерін жарықтандыру үшін электр станцияларында алюминий талсымын бақылау кәбілдері қолданылуы тиіс.
2) 330 кВ және одан жоғары кернеулі қосалқы станцияларының және жүйеаралық электр тарату желілеріне қосылатын қосалқы станциялардың;
3) 110-220 кВ ажыратқыштардың істен шығу барысында қосымша құрылғылар мен дифференциалды қорғау шиналарының, сонымен қатар апатқа қарсы автоматиканың жүйелік құралдарының;
4) жылу электр станцияларының технологиялық қорғау тізбектерінің;
5) кәбіл талсымдарының және сымдардың диаметрі 1 мм жұмыс кернеуі 60 В аспайтын;
6) электр станциялары мен қосалқы станциялардың В-І және В-Іа топтық жарылысқа қауіпті аймақтарында орналасқан тізбектердің;
7) бақыланушы кәбілдердің алюминийден жасалған талсымдарына агрессивті әсер ету қасиеті бар топырақтарында орналасқан электр қондырғыларын немесе бөліктердің екінші реттік тізбектерінде ғана қолданылады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындарда екінші реттік тізбектерде бақыланушы алюминийлі-мысты кәбілдер қатты алюминийден жасалған алюминий-мыс немесе алюминий талсымы бар бақыланушы кәбілдері қолданылуы тиіс. Өндірістік кәсіпорында екінші реттік тізбек үшін алюминий-мыс немесе алюминий талсымы бар жартылай қатты алюминийден жасалған бақылаушы кәбілдерді қолданған жөн. Бақылаушы мыс талсымы бар кәбілдері тек екінші реттік тізбектерде қолданылуы тиіс, олар В-І және В-Іа кластық жарылысқа қауіпті аймақтарда, доменді және конверторлық цехтардың екінші реттік тізбектерінде, қысушы және үздіксіз жоғары өнімділікті прокатты станоктардың негізгі желілерінде, І-санаттағы ерекше топтың электр қабылдағыштарының екінші реттік тізбектерінде, сонымен қатар кәбіл талсымының және сымдардың диаметрі 1 мм дейін, жұмыстық кернеуі 60 В аспайтын екінші реттік тізбектерінде қолданылады.
839. Механикалық беріктік шарттары бойынша:
1) аппараттар мен панель қысқыштарының бұрандаларына келтірілетін бақылаушы кәбілдер талсымдарының қимасы мыс үшін 1,5 мм² кем емес, ал алюминий үшін – 2,5 мм² болуы тиіс; токтық тізбектерінде – мыс үшін 2,5 мм², ал алюминий үшін 4 мм² тең болуы тиіс; жауапты емес екінші реттік тізбектерге, бақылау және белгі беру тізбектеріне қимасы 1 мм² мыс талсымы бар кәбілдер бұрандасына жалғау қарастырылады.
2) жұмыс кернеуі 100 В және одан жоғары тізбектерде желіммен жалғанған кәбілдердің мыс талсымының қимасы 0,5 мм² аспауы тиіс;
3) жұмыс кернеуі 60 В және одан төмен тізбектерде желіммен жалғанған мыс талсымының диаметрі 0,5 мм² кем болмауға тиіс. Байланыс, телемеханика және оларға ұқсас құрылғыларда сызықты тізбектерін бұранда қысқыштарына келтіріп жалғаған жөн.
Бірсымды талсымды тек аппаратураның қозғалмайтын элементтеріне жалғауға (бұрандамен немесе дәнекермен) рұқсат беріледі. Талсымды аппаратураның жылжымалы немесе алмалы-салмалы элементтеріне, сонымен қатар тербеліске ұшырайтын панельдеріне және аппаратурасына жалғау иілгіш (көпсымды) талсымдарымен орындалуы тиіс.
840. Кәбілдер мен сымдар желілерінің қимасын оларды ҚТ қорғау, рұқсат етілген ұзақ токтардан қорғау талаптарына, жылулық, еріктік, талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Сонымен қатар аппараттардың берілген дәлдік тобына байланыс болуы тиіс. Бұл жағдайда мынадай шарттар орындалуы қажет.
1) Ток трансформаторлары электр тізбектерімен бірге мына дәлдік тобына сәйкес жұмыс істеуі тиіс:
коммерциялық есепке алу есептеуіштері үшін 5-тарау бойынша;
ақпаратты есептеу құрылғыларына енгізу үшін қолданылатын өлшеуші қуат түрлендіргіштері үшін техникалық есепке алу есептеуіштері сияқты 5-тарау бойынша;
барлық өлшеу түрлерінде қолданылатын ток және қуат түрлендіргіштері мен құралдары үшін 3-дәлдікті топтан төмен емес;
қорғау үшін ережедегідей, 10 % ауытқу шамасында.
2) Кернеу тізбектері үшін барлық қорғаулар мен құралдары қосу шарттарында кернеу трансформаторынан құралуы қажет.
есептеуіш құрылғыларына ақпаратты енгізуге қолданылатын өлшеуіш қуат түрлендіргіштері мен коммерциялық есепке алу санағыштарына дейін 0,5 %-дан аспайды;
мемлекетаралық, жүйеаралық электр тарату желілері мен кернеу 500 кВ және одан жоғары желілердің коммерциялық есепке алу есептеуіштеріне дейін 0,2 %-дан аспайды;
техникалық есепке алу есептеуіштеріне дейін 0,5 %-дан аспайды;
барлық өлшеу түрлерінде қолданылатын қалқаншалық құралдар мен қуат датчиктері үшін 1,5 %-дан аспайды;
қорғау және автоматика панельдеріне дейін 3 %-дан аспайды.
Осы аталған жүктемелерді жалпы желілер бойынша бірлесіп қоректендіру кезінде, олардың қимасы кернеу шығындарының рұқсат етілген нормаларынан ең аз мөлшері бойынша таңдалуы тиіс.
3) Қоректендіру көзінен жедел тогының тізбектері үшін кернеу шығынының мөлшері мынаны құрауы тиіс:
форсировкасы жоқ құрылғы панельдеріне дейін немесе басқару электромагниттеріне дейін - ең үлкен жүктеме ток жағдайында 10 %-дан аспайды;
үш еселік және үлкен форсировкасы бар басқару электромагниттеріне дейін – токтың форсировкалы мәні жағдайында 25 %-дан аспайды.
4) АРҚ құрылғыларының кернеу тізбектері үшін кернеу трансформатордан өлшеу органына дейін кернеу шығыны 1 %-дан аспауы тиіс.
841. Бір бақылаушы кәбілде айнымалы және тұрақты токты басқару, өлшеу, қорғау және белгі беру тізбектерін және де ток мөлшері 5 А-ден аспайтын электр қабылдағыштарынан қоректенетін күштік тізбектерін біріктіруге рұқсат етіледі.
Кәбіл желілерінің индуктивті кедергісін ұлғайтпау мақсатында ток пен кернеу трансформаторының екінші реттік тізбектерінің тарамдалуын әрбір кәбілде осы тізбектердегі токтардың қосындысы кез–келген режимде 0-ге тең болуы тиіс.
Түрлі қосылулардың тізбектері үшін жалпы кәбілдердің қолданылуына, өзара резервтегілерден басқасына рұқсат етіледі.
842. Кәбілдер, әдетте қысқыштардың жиындарына қосылады. Кәбілдің екі мыс желісін бір бұрандаға және екі алюминий желісін қосуға болмайды.
Өлшеуіш трансформаторлардың шығыстарына немесе жеке аппараттарға кәбілдерді тікелей қосады.
Қысқыштардың орындалуы кәбіл желілерінің материалына және қимасына сәйкес келуі тиіс.
843. Бақылаушы кәбілдердің ұзындығын ұлғайту мақсатында жалғауға трасса ұзындығы кәбілдің құрылыстық ұзындығынан аспаған жағдайда ғана рұқсат етіледі. Металл қаптамасы бар кәбілдер герметикалық муфталарды орнату арқылы жалғануы тиіс.
Металл емес қаптамасы бар кәбілдерді немесе алюминий желілі кәбілдерді қысқыштардың аралық қатарларында жалғайды немесе осы кәбіл түріне арналған арнайы муфталар көмегімен жалғайды.
844. Қысқыш жиындарына немесе аппараттарға қосылатын екінші реттік кәбілдер, кәбіл желілерін және сымдардың таңбасы болуы тиіс.
845. Екінші реттік тізбектердің сымдар мен кәбілдердің типтерін, оларды жүргізу және қорғау әдістерін осы тараумен өзгертілмеген бөліктерде 10 және 15-тараулардағы талаптарды ескере отырып таңдау қажет. Ыстық беттермен немесе майлардың және т.б агрессивті орталардың әсерінен оқшауламасы бұзылатын жерлермен сымдар мен кәбілдерді жүргізгенде арнайы сымдар мен кәбілдер қолданылуы тиіс.
Жарыққа төзімсіз оқшауламасы бар сымдар мен кәбіл желілері жарық әсерінен қорғалуы тиіс.
846. Кернеу трансформаторынан қалқаншаға дейін жүргізілетін кернеу 110 кВ және одан жоғары трансформаторлардың екінші реттік тізбектеріндегі кәбілдердің металл қабықшасы немесе жағынан жерге жуықталған қалқалы болуы тиіс. Кернеуі 110 кВ және одан жоғары бір кернеу трансформатының негізгі және қосымша орамаларындағы кәбілдер трассаның бүкіл ұзындығы бойынша қатар жүргізілуі қажет. Басқа құрылғылардың нысаналауына немесе қатар орналасқан тізбектеріне сезімтал құрылғылардың тізбектері үшін қалқаланған сымдар, сонымен қатар ортақ қалқаны бар бақылаушы кәбілдер немесе қалқаланған желілері бар кәбілдер қолданылуы тиіс.
847. Қалқанша құрылғылары шекарасында айнымалы және тұрақты ток тізбектерінің монтаж (панельдер, пульттар, шкафтар, жәшіктер т.б), сонымен қатар ажыратып-қосқыштар, ажыратқыштар және т.б құрылғылардың сымдарын жалғаудың ішкі сұлбалары механикалық беріктік шарттары бойынша мыс желілі сымдар мен кәбілдермен орындалуы тиіс. Олардың қималары мына шамалардан кем болмауы тиіс:
1) бұрандалық қысқыштармен жалғанатын бірсымдық желілер үшін 1,5 мм²;
2) дәнекермен жасалған бірсымдық желілер үшін - 0,5 мм²;
3) арнайы ұштықтар көмегімен дәнекерленіп бұрандамен жалғанатын көпсымдық желілер үшін 0,35 мм²; техникалық дәлелденген жағдайларда дәнекермен жалғанатын көп тарамдалған мыс желілі сымдарды қолдануға рұқсат етіледі, олардың қимасы 0,35 мм² төмен, 0,2 мм²-ден кем болмауы тиіс;
4) кернеу 60 В жоғары емес тізбектерде, дәнекермен жалғанатын желілер үшін (диспетчерлік қалқаншалар мен пульттар телемеханика құрылғылары т.б.) - 0,197 мм² (диаметрі - 0,5 мм кем емес)
Біртарамды желілерді аппаратураның жылжымайтын элементтеріне ғана орындауға рұқсат етіледі. Аппаратураның жылжымалы немесе алмалы–салмалы элементтеріне иілгіш (көптарамды) желілермен жалғауға рұқсат етіледі.
Механикалық сымдардың дәнекерленген жерлеріне жүктеме түсіруге рұқсат етілмейді.
Құрылғы есіктеріне ауысулар үшін қимасы 0,5 мм² тең көптарамды сымдар қолданылуы тиіс; сонымен қатар қимасы 1,5 мм² кем емес біртарамды желілі сымдарды қолдану тек бұрауға қолданған жағдайда ғана рұқсат етіледі.
Қалқанды құрылғыларда және т.б зауыт дайындап шығарған бұйымдардағы сымдардың қимасы, оларды уақыт кешігуінсіз ҚТ, 1.3-тарауға сәйкес рұқсат етілген токтық жүктемелерден қорғау талаптарымен, ал тек трансформаторларынан келетін тізбектер үшін жоғарыда аталғандардан басқа жылулық беріктігімен анықталады. Монтажды жүргізу үшін жанбайтын, оқшауламасы бар сымдар мен кәбілдер қолданылуы тиіс.
Қалқанды құрылғыларды іштен монтаждау үшін алюминий желілі сымдар мен кәбілдерді қолдануға рұқсат етілмейді.
848. Бір панель ішінде аппараттардың өзара жалғануы аралықтық қысқыштарға байланыстырушы сымдарды шығарусыз тікелей орындалады.
Қысқыштар немесе зерттеу блоктарына зерттеуші және тексеруші аппараттарымен құралдарды қосуды талап етіп тізбектер шығарылуы тиіс. Сонымен қатар, құрылғының режимін өзгеруге талап ететін тізбектерді бір қатар қысқыштар қатарына шығару ұсынылады.
849. Аралық қысқыштарды тек мына жерлерде ғана орнатуға болады:
1) сым кәбілге ауысатын жерде;
2) аттас тізбектер біріктірілетін жерлерде (ажырату тізбектерінің қысқыштар жиыны, кернеу тізбектерінің жиыны т.б);
3) зерттеуші блоктары немесе ұқсас құрылғылар жоқ болған жағдайда жылжымалы зерттеуші және өлшеуіш аппараттарды қосуды талап ететін жерлерде;
4) бірнеше кәбіл бір кәбілге бірігетін немесе түрлі кәбілдердің тізбектері.
850. Түрлі жалғанулар мен құрылғыларға жататын қысқыштар, жеке қысқыштар жиындарына шығарылуы тиіс.
Қысқыштар қатарларында кездейсоқ қосылып кетуі жедел ток тізбектерінде немесе қоздыру тізбектеріне қысқа тұйықталуды туындататын немесе жалғанған жердің қысылуын немесе ажыратылуын туындататын қысқыштарды бір-біріне жанастырып орналастыруға тыйым салынады.
Түрлі қорғау түрлеріне жататын немесе бір жалғанудың басқа құрылғыларына жататын аппатураны панельде (шкафта) орналастырғанда жедел ток полюстерінен қысқыш жиындары арқылы қоректің берілуі, сонымен қатар, осы тізбектердің панель бойымен таралуы қорғаудың және құрылғының әр түрі үшін тәуелсіз орындалуы тиіс. Егер жеке қорғау кешендерінен ажыратылуы тізбектеріне бастырмалар қарастырылмаса, онда осы тібектердің қорғаудың шығыс релесіне немесе ажыратқыштың ажырау тізбегіне шығарылуы қысқыштар жиынының жеке қысқышы арқылы орындалады; бұл жағдайда көрсетілген тізбектердің панелінен жалғауларды қорғаудың әр түрінен тәуелсіз орындауға болады.
851. Қорғау және автоматика тізбектерінде пайдаланушылық тексерілулер мен зерттеулерді өткізу үшін, зерттеуші блоктарды немесе өлшеуіш қысқыштарды қарастыру тиіс, олар сымдар мен кәбілдерді ажыратпай қоректену көзінен жедел токты, кернеу және ток трансформаторларын ажыратады және зерттеуші аппараттарды құрылғыларды тексеріп баптау үшін жалғануын қамтамасыз етеді.
Торап режимдерінің талаптары бойынша, селективтілік шарттары бойынша және т.б. себептермен жұмыстан шығарылатын релелік қорғау және автоматика құрылғылары, оларды жедел персоналымен жұмыстан шығаруға арнайы жабдықтары болуы тиіс.
852. Қысқыштар жиындары, айырғыштардың және ажыратқыштардың қосалқы түйіспелері және аппараттары орнатылуы тиіс, ал жерге тұйықталатын өткізгіштер, кернеу 1 кВ жоғарғы бірінші реттік тізбектерден кернеуді ажыратпай, екінші реттік тізбектердің жиындары мен аппараттарын қызмет ету қауіпсіздігін қамтамасыз етілетіндей етіп монтаждалуы тиіс.
853. Екінші реттік тізбектерде қолданылатын аппаратураның оқшауламасы аталмыш тізбектерді қоректендіретін көздің жұмыстық кернеуімен анықталатын нормаларға сәйкес келуі тиіс.
Тұрақты және айнымалы ток тізбектерінің оқшауламасын бақылауды жерге тұйықталмаған әрбір тәуелсіз көзде қарастырып отыруы қажет.
Оқшауламаны бақылау құрылғысы оқшаулама орнатылған мәнінен кіші мәнге төмендегенде сигналдың берілуін қамтамасыз етуі тиіс, ал тұрақты токта – аталғандармен қатар полюстері оқшауламасының кедергі мәнінің өлшенуінде қамтамасыз етуі тиіс. Оқшауламаны бақылауды жедел токтың тармақталмаған торабы жағдайында орындамауға болады.
854. Әрбір жалғанудың екінші реттік тізбектерін жедел токпен қамтамасыз етуді жеке оқшаулағыш немесе автоматты ажыратқыштар арқылы (соңғысын қолдану тиімдірек) орындау керек.
Әрбір жалғанудың ажыратқыштардың релелік қорғау және басқару тізбектерін жедел тогымен қоректендіруді жеке автоматты ажыратқыштар арқылы немесе басқа тізбектеріне (сигнализация, электрмагниттік оқшаулағыш, т.б) байланыспаған оқшаулағыштар арқылы қарастырылуы тиіс. Басқарылатын аппараттың жағдайын белгі беру шамдарын және басқару тізбектерін біріктіріп қоректендіру қарастырылады.
Кернеуі 110 кВ және одан жоғары жалғанулар үшін қуаты 60 МВт және одан жоғары генераторлар үшін жедел тогымен негізгі және қордағы қорғауларды жеке-жеке қоректендіру қарастырылуы тиіс.
Автоматты ажыратқыштармен оқшаулағыштарды тізбектеп қосқанда, соңғылары автоматты ажыратқыштардың алдында (қорек көзі жағынан) орнатылуы тиіс.
855. Релелік қорғау автоматика және жауапты элементтерді басқару құрылғыларының жедел токты қоректендіру тізбектері жай-күйлерін әрдайым нақты бақылауда болуы тиіс. Бақылау жеке релелерді немесе шамдарды қолданумен немесе аппараттар көмегімен орындалуы тиіс, олар қашықтықтан басқарылатын коммутациялық аппараттарының мынадай операция тізбегінің дұрыстығын бақылау үшін қарастырылуы тиіс.
Маңыздылығы аздау құрылғылар үшін қоректенуді бақылау жедел ток тізбегінде автоматты ажыратқыштың ажыратылған жай-күйі туралы белгі беру арқылы орындалады.
Тізбекте коммутациялық аппаратының қосалқы түйіспесі бар болған жағдайда, мынадай операция тізбегі түзелуінің бақылануы орындалады. Бұл жағдайда ажырату тізбегінің жұмысқа жарамдылығы барлық жағдайларда да бақыланып отырады, ал іске қосу тізбегін жұмысқа жарамдылығын бақылауы – маңызды элементтердің ажыратқыштарына, қысқа тұйықтағыштардың ажыратқыштарына және теле басқару немесе автоматты резервті қосылу (РАҚ – АРҚ) құрылғылары әсерінен іске қосылатын аппараттарына жүктеледі.
Егер жетектің іске қосу тізбектерінің параметрлері осы тізбектің жұмысқа жарамдылығын бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етпесе, онда бақылау орындалмайды.
856. Электр қондырғыларында, негізінен, қалыпты жұмыс режимі бұзылғандығы және кез келген бір ақаудың туындағаны жайлы хабарлайтын автоматты белгі берілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
Мұндай белгі беру қондырғының дұрыс жұмыс істеуін оқтын–оқтын тексеріп отыруы тиіс.
Персоналдың тұрақты кезекшілігінсіз жұмыс істейтін электр қондырғыларында персонал отыратын пунктте белгі берілуі қамтамасыз етілуі тиіс.
857. Іске қосу электромагниттері немесе басқа да аппараттардың жұмыс барысында аса кернеуліктің түрлі құрылғыларының дұрыс жұмыс жасауы және де жерге қосу кезінде де туындайтын осындай жағдайлар мүмкін болатын жедел ток тізбектері қорғалуы тиіс.
858. Ток транзисторының екінші реттік тізбектелетін жерге тұйықталуын ток трансформаторларына жақын орналасқан жиынындағы немесе ток транзисторларының қысқыштарындағы бір нүкте қарастырылуы тиіс.
Ток трансформаторларының бірнеше кешендерінің біріктіретін қорғаныстары үшін жерге тұйықтау бір нүктеде қарастырылуы тиіс, бұл жағдайда статикалық зарядты ағып кетуге шунттаушы кедергісі 100 Ом тең, тесуші кернеуі 1 кВ жоғары емес тесуші сақтандырғыш арқылы жерге тұйықтау рұқсат етіледі.
Аралықтың бөлуші ток трансформаторларының екінші реттік орамдарын жерге тұйықтамауға рұқсат беріледі.
859. Кернеу трансформаторларының екінші реттік орамалары бейтарап нүктенің немесе ораманың бір шетін жерге қосушы құрылғымен жалғау арқылы жерге тұйықталады.
Кернеу трансформаторының екінші реттік орамаларын жерге тұйықтау ережесіне сәйкес кернеу трансформаторына жақын орналасқан қысқыштар жиынында немесе кернеу трансформаторының қысқыштарында орындалуы тиіс.
Бір таратушы құрылғының бірнеше кернеу трансформаторының жерге тұйықталатын екінші реттік тізбектерін жалпы жерге қосушыларымен біріктіруге рұқсат етіледі. Егер аталған шиналар түрлі таратушы құрылғыларға жататын болмаса және түрлі бөлмелерде орналасса (мысалға түрлі кернеулі таратушы құрылғыларының релелік қалқаншалары), онда бұл шиналарды өзара жалғауға болмайды.
Жедел айнымалы ток көздері ретінде қолданылатын трансформаторлар үшін жедел ток торабы полюстерінің бірінің тұрмыстық жерге тұйықталуы қарастырылмаса, кернеу трансформаторының екінші реттік орамаларының қорғаныстық жерге қосылуы тесуші сақтандырғыш арқылы жасалады.
860. Кернеу трансформаторын екінші реттік тізбектерінің қысқа тұйықталуынан автоматты ажыратқыштар қорғайды. Автоматты ажыратқыштар жиынынан кейін үлкен жерге тұйықтау токтары бар тораптардағы кернеу трансформаторының нөлдік (ашық үшбұрыш) тізбегінен басқа, барлық жерге тұйықталмаған өткізгіштерінде орнатқан жөн.
Тармақталмаған кернеу тізбектері үшін автоматты ажыратқыштарды орналастыруға болады.
Трансформаторларының екінші реттік тізбектерінде көрінетін үзілімді құру мүмкіндігі (рубильниктер, ұяшықтық жалғаушылар т.б.) қамтамасыз етілуі тиіс.
Кернеу трансформаторлары мен оның екінші реттік тізбектері жерге тұйықталмаған жері арасындағы өткізгіштердің үзілімін құратын құрылғылар орнатылмайды.
861. Сыйымдылық токтарын өтеусіз, жерге тұйықтау токтары аз тораптарында орнатылған кернеу трансформаторларында (мысалы, генератор трансформатор блогының генераторлық кернеуінде, электр станциялары мен қосалқы станциялардың өзіндік қажеттілік кернеуінде) қажет болған жағдайда бейтараптың өз ерікті ауысуы жағдайында жоғарғы кернеуден қорғану қарастырылуы тиіс. Қорғаныс ашық үшбұрыш тізбегіне активті кедергілерді қосу арқылы орындалуы тиіс.
862. Кернеуі 220 кВ және одан жоғары сызықтық трансформатордың екінші реттік тізбектерінде басқа кернеу трансформаторынан қорғап алу қарастырылуы тиіс.
Екінші реттік жүктеме бойынша олардың қуаты жеткілікті болғанда сызықтық кернеу трансформаторлары арасында өзара резервтеуді орындауға рұқсат етіледі.
863. Кернеу трансформаторының кернеу тізбектерінің дұрыс жұмыс істеуін бақылау жүргізілуі тиіс.
Тізбектері кернеу трансформаторынан қоректенетін релелік қорғаныс осы Қағидалардың 604-тармағында көрсетілген құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
Қорғаныс тізбектерінде аталған құрылғылардың бар не жоқ болуына тәуелсіз, мына белгілер қарастырылуы тиіс:
1) автоматты ажыратқыштарды сөндіргенде – қосалқы түйіспелер көмегімен;
2) шиналық бөлшектердің реле-қайталағыштардың жұмысы бұзылғанда – басқару тізбектерінің үзілгенін бақылау құрылғылары және реле-қайталағыштары көмегімен;
3) кернеу трансформаторлары үшін, олардың жоғарғы кернеу орамаларының тізбектерінде сақтандырғыштар орнатылған, егер осы сақтандырғыштардың бүтіндігі бұзылса, орталық құрылғылар көмегімен белгілер беріледі.
864. Релелік қорғаныс және автоматика, электрөлшеу кешендері мен құралдарының микропроцессорлық құрылғыларының екінші реттік тізбектері кернеуі 110 кВ және одан асатын құрылғыларда (қосалқы станцияларда) қолданылатын, 35 кВ және одан төмен электр құрылғылары (таратушы құрылғыларда), 110 кВ және одан асатын кернеуі аталған құрылғыларды жалғауға шығарған зауыттың талаптарына сәйкес орындалуы қажет.
Аталғанның барлығы кіріс ток пен кернеудің тізбектеріне, дискреттік кірістер мен шығыстардың тізбектеріне және микропроцессорлық процессор құрылғыларының тізбектеріне жатады.
865. Соқтығыстар мен тербелістерге ұшырайтын орындарда сымдардың түйіспелі жалғануының бұзылыстарына, реленің бұрыс іске қосылуына, сонымен қатар аппараттар мен құралдардың уақытынан бұрын көнеруіне қарсы шаралар қабылдауы тиіс.
866. Панельдердің қызмет ететін жазбалары жақтарында көрсетілуі тиіс, олар жалғануларды, оның мақсатын, панельдің қалқаншадағы реттік нөмірін қамтиды. Сонымен қатар панельдерде орнатылған аппаратураның да схемаларға сәйкес аппаратуралары және таңбалануы болуы тиіс.

3. Таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялар

16. Айнымалы токтың кернеуі 1 кВ-қа дейін және тұрақты
токтың 1,5 кВ-қа дейін таратушы құрылғылары

1. Жалпы талаптар

867. Сымдардың, шиналардың, аппараттардың, құралдар мен конструкциялардың таңдалуы қалыпты жұмыс тәртібі бойынша да (жұмыстық кернеу мен токқа сәйкестігі бойынша, дәлдіктік тобына, тағы с.с.), ҚТ кезіндегі жұмыс шарттары (жылулық және динамикалық әсер, коммутациялық қабілет) бойынша да орындалуы тиіс.
868. Тарату құрылғыларының жеке тізбектері мен панельдерінің мақсатын көрсететін аттары нақты жазылып тұруы тиіс.
Жазылулар құрылғының беттік жағында, ол екі жағынан қызмет етілетін болса, құрылғының артқы жағында да орындалуы тиіс. Осы Қағидалардың 15-тарауын да қараңыз.
869. Түрлі ток және түрлі кернеу тізбектеріне жататын ТҚ бөліктері, оларды оңай тану мүмкіндігі қамтамасыз етілетіндей орындалып, орналастырылуы тиіс.
870. Бүкіл құрылғы шегінде фазалар мен полюстердің өзара орналасуы бірдей болуы тиіс. Шиналардың түсі осы Қағидалардың 1-тарауында көрсетілгендей болуы тиіс.
ТҚ жылжымалы қорғанысын жерге қосу, қондыру мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
871. ТҚ-ның барлық металдан жасалған бөліктері боялуы немесе коррозицияға қарсы басқа жабындысы болуы тиіс.
872. Жерге тұйықтау осы Қағидалардың 7-тарауына сәйкес орындалуы тиіс.

2. Құралдар мен аппараттардың орнатылуы

873. Аппараттар мен құралдарды пайдалану барысында, олардың ішінде пайда болатын ұшқындар немесе электрлік доғалары қызмет көрсетуші қызметкерлерге зиян келтірілмейтіндей, қоршаған заттардың жануы мен бұзылуына жол бермейтіндей, ҚТ немесе жерге тұйықталу туындамайтындай етіп орналастырылуы қажет.
874. Ажыратушы типті аппараттар ауырлық күші әсерінен, өз еркінше тізбекті тұйықтамайтындай етіп орнатылуы тиіс. Жылжымалы ток өткізуші бөліктері ажыратылған күйде кернеу астында болмауы тиіс.
875. Ток жүктемесін және операторға бағынышты барлық контактілерін қосу мен ажыратуға арналған тікелей қолмен басқарылатын ажыратқыштар саңылаусыз өртенбейтін қаптамалармен қорғалуы тиіс. Тек кернеуді ажыратуға арналған аталмыш ажыратқыштар санаты жоқ қызметкерлерге қолжетімсіз шарттарда ғана ашық орнатылуына рұқсат етіледі.
876. Коммутациялық аппараттардың жетектерінде «Қосылған» және «Ажыратылған» жағдайлары нақты көрсетілуі тиіс.
877. Әрбір автоматты ажыратқыштардан, оны жөндеу немесе қайта бұзу уақытында, кернеуді төмендетіп жоққа шығару мүмкіндігі қарастырылуы тиіс. Бұл мақсатқа қажетті жерлерде ажыратқыштар немесе басқа да ажыратушы аппараттар орнатылуы тиіс.
ТҚ-дан таралған әрбір желінің ажыратқыштар алдында қойылатын ажыратушы аппараты мына электр қондырғыларында қарастырылуы қажет емес:
1) алмалы-салмалы ажыратқыштары бар электр қондырғыларында;
2) стационарлық ажыратқыштары бар электр қондырғыларында, бұл қондырғыларда аталмыш ажыратқыштарды жөндеу немесе демонтаждау уақытында ажыратқыштар тобынан жалпы аппаратпен немесе бүкіл таратушы құрылғысынан кернеу алынуы;
3) егер кернеудегі ажыратқыштарды оқшауланған құралдар көмегімен қауіпсіз демонтаждау мүмкіншілігі қарастырылса, стационарлық ажыратқыштары бар электр қондырғыларда қарастырылған.
Аталған ажыратушы аппараттар үшін арнайы жетек қарастыру қажет етілмейді.
878. Бұрандасы бар (ойығы бар) тозды сақтандырғыштар қоректендіруші сымдар түйіспелі винтқа, ал электр қабылдағыштарға кететін сымдар - винттік гильзаға жалғанатындай етіп орнатылуы тиіс.

3. Шиналар, сымдар, кәбілдер

879. Түрлі полярлы жылжымайтын оқшауламасы жоқ ток өткізуші бөліктері арасында, сонымен қатар осы бөліктер мен оқшауламасы жоқ ток өткізбейтін металдық бөліктері арасында оқшаулама беті бойынша 20 мм-ден және ауа бойынша 12 мм-ден кем емес арақашықтық сақталуы тиіс. Оқшауламасы жоқ токөткізгіш бөліктер мен қоршаулар арасында торлар тұрғанда 100 мм-ден, тұтас жиналмалы қоршаулар тұрғанда 40 мм-ден кем емес арақашықтық сақталуы тиіс.
880. Құрғақ бөлмелерде орнатылған панельдер қалқаншалар және шкафтардағы жұмыстық кернеуі 660 В-тан төмен емес, кернеуге есептелген оқшауламасы бар қорғалмаған оқшауламалық сымдар металдық, коррозиядан қорғалған беттер бойымен және де бір-біріне жанастырылып жүргізілуі мүмкін. Бұл жағдайларда күштік тізбектер үшін осы Қағидалардың 3-тарауында келтірілген токтық жүктемелерге берілетін төмендетуші коэффициенттер қолданылуы тиіс.
881. Жерге қосылған оқшауламасы жоқ сымдар мен шиналар оқшауламасыз да жүргізілуі мүмкін.
882. Басқару, өлшеу т.с.с. тізбектерінің электр сымдары осы Қағидалардың 15-тарауының талаптарына сай болуы тиіс. Кәбілдердің жүргізілуі осы Қағидалардың 10-тарауының талаптарына сай болуы тиіс.

4. Таратушы құрылғылардың конструкциялары

883. Панельдер корпустары жанбайтын материалдардан, ал қаптамалар мен құрылғының басқа да бөліктерінің конструкциялары жанбайтын немесе қиын жанатын материалдардан орындалуы тиіс. Бұл талап диспетчерлік және оларға ұқсас басқару пульттарына таралмайды.
884. Таратушы құрылғылар, аппараттардың әсерінен туындайтын тербелістер және сыртқы күштерден туындайтын шайқалыстар, түйіспелі жалғануларды бұзбайтындай және аппараттар мен құрылғылардың істен шығуын тудырмайтындай етіп орындалуы тиіс.
885. Оқшауланбаған ток өткізгіш бөліктері тікелей орнатылатын гигроскопиялық оқшаулау плиталардың беттері ішіне ылғал өтпейтіндей қорғалуы тиіс (бояу, майлау т.с.с.).
Ылғалды немесе өте ылғалды үй-жайларда және ашық қондырғыларда орнатылатын құрылғыларда гигроскопиялық оқшауланған материалдарды (мәрмәр, асбест-цемент т.с.с.) рұқсат етілмейді.
Шаңды, ылғалды, өте ылғалды үй-жайларда және ашық ауада қоршаған ортаның теріс әсерінен сенімді қорғалған таратушы құралдарды орнату қажет.

5. Электрлік үй-жайларда таратушы құрылғылардың орнатылуы

886. Электрлік үй-жайларда қалқаншаның беттік немесе артқы жағында орналасатын қызмет ету жолдары мынадай талаптарға сай болуы тиіс:
1) жарықтағы өту жолдарының ені 0,8 м-ден кем емес; жарықтағы өту жолдарының биіктігі - 1,9 м-ден кем емес болу керек. Өту жолдарында адамдар мен қондырғылардың өтуіне кедергі келтіретін заттар тұрмауы керек. Кейбір жерлердегі өту жолдарында сыртқа шығып тұрған құрылыс конструкциялары кедергі келтіруі мүмкін, алайда мұндай жерлердегі өту жолының ені 0,6 м-ден кем болмауы керек;
2) қолжетімді биіктікте (2,2 м-ден кем) орналасқан сыртқа шығып кеткен, қоршалмаған, оқшауланбаған токөткізгіші бөліктерінен өту жолының бір жағынан қарсылас қабырғаға дейін немесе қоршалмаған, оқшауланбаған токөткізгіші бөліктері жоқ қондырғыға дейінгі арақашықтық мынадай мәндерден кем болмауы тиіс: кернеуі 660 В төмен жағдайы үшін - қалқанша ұзындығы 7 м дейін 1,0 м және де қалқанша ұзындығы 7 м астам болса, 1,2 м; кернеуі 660 В-қа тең немесе одан жоғары болса - 1,5 м. Бұл жағдайда қалқанша ұзындығы дегеніміз – панельдер (шкафтар) қатарлар аралығы немесе панельдердің (шкафтардың) бір қатары мен қабырға аралығындағы өту жолдарының ұзындығы;
3) жолдың екі жағында болған 2,2 м кем емес биіктікте орналасқан қоршалмаған оқшауланбаған ток өткізгіші бөліктері арасындағы қашықтық мынадай болуы тиіс: 660 В-тан төмен кернеуі жағдайы үшін - 1,5 м; 660 В немесе одан жоғары кернеу жағдайы үшін 2,0 м кем емес;
4) осы тармақтың 2 және 3-тармақшаларында келтірілген арақашықтықтан кіші орналасатын оқшауланбаған ток өткізуші бөліктер қоршалуы тиіс;
5) жолдар үстінде орналасатын қоршалмаған оқшауланбаған ток өткізуші бөліктер 2,2 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс;
6) жолдар үстінде орналасатын қоршаулар 1,9 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс.
887. Оқшауланбаған ток өткізуші бөліктерінің қоршаулары ретінде ұяшық өлшемдері 25х25 мм-ден аспайтын торлар және де біркелкі немесе аралас қоршаулар қолданылады.
Қоршаулардың биіктігі 1,7 м-ден кем болмауы тиіс.
Қалқаншалардың ұзындығы 7 м-ден астам жағдайы үшін қызмет ету жолдарының екі шығысы болуы тиіс. Қалқаншаның монтаждау жағындағы жолдарының шығу есіктері қалқанша бөлмесіне де, басқа да бөлмелерге шығарылуы мүмкін. Қызмет ету жолының ені 3 м-ден көп болса және де маймен толтырылған аппараттар болмаса, онда екінші шығатын жолдың қажеті жоқ.
ТҚ үй-жайларының есіктері басқа үй-жайларға қарай (айнымалы токтың кернеуі 1 кВ жоғары және тұрақты токтың 1,5 кВ жоғары ТҚ үй-жайларынан басқалары) немесе сыртқа қарай шығарылуы тиіс және де өздігінен жабылып қалатын, ішкі жағынан кілтсіз ашылатын құлыптары болуы керек.
Есіктердің ені 0,75 м-ден, биіктігі 1,9 м-ден кем емес болуы тиіс.

6. Өндірістік үй-жайларда таратушы құрылғылардың орнатылуы

888. Нұсқаудан өтпеген қызметкерлерге қолжетімді үй-жайларда орнатылған таратушы құрылғылардың тұтас қоршауымен жабылған ток өткізуші бөліктері болуы тиіс.
Ток өткізуші бөліктері ашық ТҚ қолдану жағдайында олар қоршалуы тиіс. Бұл жағдайда қоршау тор, біркелкі жабық немесе аралас, биіктігі 1,7 м-ден кем емес болуы тиіс. Тор қоршаудан оқшауланбаған ток өткізуші бөліктері бар құрылғыға дейінгі арақашықтық 0,7 м-ден кем емес, ал тұтас жабық қоршаулар үшін осы Қағидалардың 880-тармағына сәйкес болуы керек. Өту жолдарының ені осы Қағидалардың 884-тармағына келтірілген талаптарға сай қабылданады.
889. Кәбілдер мен сымдардың ұшталуы сол құрылғының ішінде қалатындай етіп орындалуы тиіс.
890. Алмалы-салмалы қоршаулар арнайы құралсыз алынбайтындай етіп орнатылуы қажет. Қоршау есіктері кілтпен жабылуы тиіс.
891. Жинақталған таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялардың орнатылуы (ЖТҚ, ЖҚС) 1 кВ жоғары ЖТҚ және ЖҚС-ке арналған осы Қағидалардың 17-тарауында келтірілген талаптарға сай болуы тиіс.

7. Таратушы құрылғыларды ашық ауада орналастыру

892. Таратушы құрылғыларды ашық ауада орналастырғанда мынадай талаптар сақталуы тиіс:
1) құрылғы жоспарланған ауданда, аудан деңгейінен 0,2 м-ден кем емес орналасуы тиіс және де қоршаған ортаның шарттарына сәйкес келетін аппарат болуы керек. Биіктігі 1 м қар үймелері байқалатын аймақтарда шкафтар жоғарылатылған іргетаста орналастырылады;
2) шкафтарда аппараттардың, реленің, өлшеу құралдары мен есепке алу құралдарының қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін жергілікті жылыту қарастырылуы тиіс.

17. Кернеуі 1 кВ-тан жоғары таратушы құрылғылар
мен қосалқы станциялар

1. Жалпы талаптар

893. Электр қондырғысы, ток өткізуші бөліктер, оқшаулағыштар, бекіткіштер, қоршаулар, аппараттар, оқшаулаушы және т.б. арақашықтықтар мынадай шарттар таңдалуы мен орнатылуы үшін:
1) электр қондырғының қалыпты жұмыс режимі шарттарынан туындайтын күш салу, қызу, электр доғасы және т.б. жұмыстармен бірге жүретін құбылыстар (ұшқындану, газдар шығысы, т.б.) қондырғыны зақымдамайтындай, ҚТ пайда болмайтындай немесе жерге тұйықталу орын алмайтындай, сонымен қатар қызмет етуші қызметкерлерге зиян келтірмейтіндей;
2) электр қондырғысының қалыпты жұмыс режимі бұзылғанда ҚТ әсерімен туындайтын зақымдануларды жою жұмыстары қамтамасыз етілетіндей;
3) кез-келген бір тізбектегі кернеу алынғанда оған қатысты аппараттар, ток өткізуші бөліктері және конструкциялары көшірме тізбектердің қалыпты жұмыс режимі бұзылмай қауіпсіз ауыстырылатындай, бақыланбайтындай және жөнделетіндей;
4) қондырғының ыңғайлы көліктендірілуі қамтамасыз етілетіндей болуы керек.
Осы тармақтың 3-тармақшасында көрсетілген талаптар барлық ТҚ ажыратылып жөнделетін қосалқы станциялардағы кернеуі 1 кВ жоғары жиындар типі ТҚ-на таралмайды.
894. Жүктелмеген трансформаторлардың тогын, электр тарату желілерінің зарядтаушы немесе теңестіруші токтарын, жерге тұйықтау тогын қосу немесе ажырату үшін ашық пышақты бөлгіштерді немесе ашық пышақты айырғыштарды пайдаланғанда ток өткізуші бөліктері арасында және ток өткізуші бөліктерден жерге дейінгі арақашықтықтар осы тараудың талаптарына және орнатылған тәртіппен бекітілген арнайы директивті құжаттарға сәйкес болуы тиіс.
895. ҚТ шарттары бойынша аппараттардың, өткізгіштердің, оқшаулағыштардың таңдалуы осы Қағидалардың 4-тарауына сәйкес орындалуы тиіс.
896. Осы Қағидалардың 893-тармағында көрсетілген электр қондырғысы орнатылатын және бекітілетін конструкциялар қондырғы жүктемелері мен желдің, мұз қатудың және де қысқа тұйықталудан туындайтын салмағына әсерлерін көтеруі тиіс.
Токжүргізуші бөліктерінің қасында орналасқан және қызметкерлерге қолжетімді құрылыс аппараттары электр тогының әсерінен 50 ⁰С температурасына дейін және одан жоғары, ал қолжетімсіз контрукцияларда – 70 ⁰С температурасына дейін және одан жоғары қызбауы тиіс.
Егер қасында орналасқан токжүргізгіш бөліктерінен 1000 А және одан аз айнымалы тогы жүргізілсе, конструкциялар қызуға тексерілмейді.
897. Жинақталған шиналарынан және басқа да кернеу көздерінен әрбір тізбектің барлық аппараттарын (ажыратқыштар, сақтандырғыш, ток трансформаторлары, кернеу трансформаторлары және т.б.) айыратын мүмкіндігімен қамтамасыздандырылған жағдайда, ТҚ барлық тізбектерінде қолжетімді ажырауына әкелетін айырғыш құрылғылардың орнатылуы көзделген жөн.
Аталған талап ЭЖТҚ орындауындағы ТҚ-на, ЖТҚ шкафтарына және айналмалы арбасы немесе жоғары вольттық үй-жайлардың герметикалық элегазбен толтырылған ЖТҚ шкафтарының барлық пайдалану мерзімінің техникалық қызмет көрсетуді қажет етпейтін айналмалы ажыратқыш блоктары бар СЖТҚ шкафтарына, жоғары жиілікті қалқаншалар және байланыс конденсаторларына, шегіну желілерінде орнатылатын кернеу трансформаторларына, шегіну желілерінде және трансформаторды қосу жерлерінде орнатылатын токтың күшеюін айырғыштар мен шектегіштерге, сондай-ақ шоғырсым енгізілген күштік трансформаторларға жүрмейді.
Жеке дәлелденген жағдайларда 35-110 кВ ажыратқыштардың және көрінетін үзілімді құрайтын аппараттарсыз 110-500 кВ кернеулі аралас ажыратқыштарды орнатуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда ажыратқыштар конструкциясы жағдай көрсеткіші мен іске қосу механизмі арасында сенімді механикалық байланысты қамтамасыз етуі тиіс. Бұл жағдайда көзге көрінетін үзілімді құру үшін кернеу берілетін жағынан шиналаушы шлейфтерін ажыратып тастау қажет.
Конструктивті немесе сызбалық ойлармен дәлелденген жекелеген жағдайларда тізбектің қалған аппараттарын кернеу көздерінен ажыратып тастайтын айырғышқа дейін орналасқан ток трансформаторларын орнатуға болады.
898. Ажыратқыштың немесе оның жетегінің жақсы көрінетін және сенімді жұмыс істейтін жағдай көрсеткіші («Қосылған», «Ажыратылған») болуы тиіс. Ажыратқыштың жалғыз жағдайының көрсеткіші ретінде белгі беру (сигналдық) ажыратқышын пайдалануға рұқсат етілмейді. Егер ажыратқыштың ашық түйіспелері болмаса және де оның жетегі ажыратқыштан қабырғамен бөлініп тұрса, онда көрсеткіш ажыратқыштарда, жетекте де тұруы тиіс.
899. Таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялар ауасында оқшаулама жұмысын нашарлататын немесе қондырғыға және шиналарға бүлдіре зақымдайтын заттары бар жерлерде орналасқанда қондырғының сенімді жұмысын қамтамасыз ететін шаралар қабылдануы тиіс; күшейтілген оқшаулама қолданылады; қоршаған ортаның әсерінен берік материалдан жасалған шиналар қолданылады немесе олар боялады; ТҚ мен ҚС желдің көп соғатын бағыты жағында орналастырылады; шаң, зиянды газ бен бу ішке кіруден қорғалған ТҚ мен ҚС-лардың жабық орындалуы.
Ашық ТҚ теңіз жағалауларының, тұзды көлдердің, химиялық кәсіпорындардың маңында және де ұзақ уақыттық пайдалану тәжірибесімен алюминийдің коррозиядан зақымдалуы дәлелденген жерлерде орналасқанда коррозиядан қорғалған алюминий және алюминий сымдар қолданылуы тиіс.
900. ТҚ мен ҚС-ны теңіз деңгейінен 1000 м астам биіктікте орналастырғанда әуелік және оқшауламалық аралықтар, изоляторлармен сыртқы оқшаулама осы Қағидалардың 931, 932, 959, 960-тармақтарында келтірілген талаптарға сай таңдалуы тиіс және де атмосфера қысымы төмендегенде оқшауламаның электрлік беріктігінің төмендеуін толықтырып отыратын түзету коэффициенттері ескерілуі тиіс.
901. Қоршаған ауаның температурасы минус 25 ^оС төмен АТҚ, СЖТҚ және жылытылмайтын ЖТҚ-да майлы ажыратқыштардың майларын қыздыру қарастырылуы тиіс.
Сонымен қатар, ең аз температурадан басқа майлы және әуелік ажыратқыштардың жетек механизмдерінің, әуелік ажыратқыштар клапандары блогының, олардың агрегаттық шкафтарының, сондай-ақ ішкі қондырғы қысқыштары немесе аспаптары қолданылатын басқа да шкафтардың жылытылуы қарастырылуы тиіс.
Релемен өлшеу құралдарының жылытылуы талаптарға сәйкес, ал санағыштардың жылытылуы – осы Қағидалардың 104 және 105-тармақтарына сәйкес орындалуы тиіс.
902. Тарату құрылғылары мен қосалқы станцияларының шиналануы электр техникалық мақсаттағы алюминийден, болатты-алюминийден және болатты сымдардан, құбырлардан және шиналардан алынатын бірдей қималы сымдардан жасалуы тиіс.
Токөткізгіштерді осы Қағидалардың 4-тарауы талаптарына сәйкес орындау қажет.
903. Электр қондырғысы фазаларының және ТҚ мен ҚС шиналану фазаларының белгіленуі осы Қағидалардың 1-тарауы талаптарына сәйкес жасалуы қажет.
904. 3 кВ және одан жоғары ТҚ мынадай іс-әрекеттерге жол бермейтін жедел блоктаумен жабдықталуы тиіс:
1) жерге қосушы пышақтар мен қысқа тұйықтағыштарға ажыратқыштарды, бөлгіштерді және айырғыштарды қосуды;
2) кернеу астында тұрған шиналандырғыштан айырғыштармен бөлінбеген шиналандырғышқа жерге қосу пышақтарын қосуды;
3) аппарат конструкциясында қарастырылмаса, айырғыштармен және бөлгіштермен жүктеме тогын ажыратуды және қосуды.
Сызықтық ажыратқыштардың жерге қосушы пышақтарында желі жағынан тек ажыратқыш жетегі бар механикалық блоктауды және жерге қосушы пышақтарды ажыратылған күйінде құлыппен құлыптауға арналған жабдықты орнатуға арналады.
Электр байланыстарының схемалары қарапайым ТҚ үшін механикалық (кілттік) жедел блоктауды қолдану, ал барлық қалған жағдайларда – электромагниттік блоктауды қолдану ұсынылады. Бөгде адамдарға қолжетімді айырғыштардың жетектері ажыратылған және қосылған күйінде құлыптармен құлыптау жабдықтары болуы тиіс.
905. 1 кВ жоғары ТҚ мен қосалқы станциялар стационарлы жерге қосушы пышақтармен жабдықталуы тиіс, олар қауіпсіздік техникасы талаптарына сай жылжымалы жерге қосуды қолданусыз аппараттар мен жинағыштардың жерге қосылуын қамтамасыз етеді. Жерге қосушы пышақтарды жөндеу немесе айырғыштарды жөндеу барысында сөндіру жағдайына кернеу берілетін жағында орналасатын, схеманың осы бөлігінде орналасқан басқа да айырғыштардың жерге қосушы пышақтары қарастырылуы тиіс. Соңғы талап сызықтық ажыратқыштар желісі жағындағы жерге қосушы пышақтарға және айырғыштардан бөлек орналасқан жеке аппарат есебінде орнатылған жерге қосушы пышақтарға, сонымен қатар, ЭЖТҚ орындауындағы ТҚ жүрмейді. Айырғыш пен жерге қосқыш функцияларын бір мезгілде атқаратын аппаратты аз мөлшерде ЖТҚ-да фидерлерімен енгізуші ұяшықтардың жерге қосылуы осы аппараттарды жерге қосушы күйіне ауыстыру және күштік ажыратқыштарды қосу арқылы іске асады. Бұл жағдайда жерге қосуды қателесіп алып тастауға қарсы блоктау қарастырылуы тиіс.
Жерге қосушы пышақтар ақ және қызыл түсті жолақтарда боялуы тиіс. Жерге қосушы пышақтар жетектерінің тұтқалары қызыл түске, ал басқа жетектердің тұтқалары – қондырғы түсіне боялады.
Стационарлық жерге қосушы пышақтар қолданылмайтын жерлерде ток өткізуші және жерге қосушы өткізгіштерді жалғауға арналған түйіспелі беттер дайындалады.
Кернеу трансформаторы бар болатын жағдайда жиынды шиналардың жерге қосылуы кернеу трансформаторы айырғыштарының жерге қосушы пышақтарымен орындалуы тиіс.
906. Ток өткізуші бөліктердің және электр қондырғыларының торлы және аралас қоршауларының биіктігі АТҚ үшін жоспарлау деңгейінен және ашық орнатылған трансформаторлардан 2 немесе 1,6 м (осы Қағидалардың 935 және 936-тармақтарының талаптарына сай), ал ЖТҚ үшін және ғимарат ішінде орнатылған трансформаторлар үшін еденнен 1,9 м болуы тиіс; тор саңылауының өлшемі 10х10 мм кем емес және 2,5х25 мм аспауға және де оларды құлыптап қою құралдары болуы тиіс. Бұл қоршаулардың төменгі жиегі ашық таратушы құрылғыларда АТҚ 0,1-0,2 м биіктікте, жабық таратушы құрылғыларда ЖТҚ – еден деңгейінде орналасуы тиіс.
Сыртқы қоршаулар осы Қағидалардың 918-тармағында келтірілген талаптарға сай орындалуы тиіс.
Тосқауыл ажыратқыш, трансформаторлар және ток өткізуші бөліктерінде кернеу бар болатын жағдайда камераларды қарап шығуға арналған басқа да аппараттардың камераларына кіре берісінде орнатуға болады. Тосқауылдар 1,2 м биіктікте орнатылып, алмалы-салмалы болуы тиіс. Камера едені жер деңгейінен 0,3 м-ден асса есік пен тосқауыл арасына 0,5 м кем емес арақашықтық қондырылуы тиіс немесе есік алдына қарап шығуға арналған арнайы орын қалдырылуы тиіс.
907. Температура, тербеліс және т.с.с. өзгерістермен туындайтын сымдардың деформациялары сымдарда немесе оқшауламаларда қауіпті механикалық кернеулерді туындататын жағдайлар орын алса, мұндай кернеулердің пайда болуын тоқтататын шаралар қарастырылуы тиіс (компенсаторлар, әлсіздендірілген ауырлық, т.с.с.).
908. Маймен толтырылған трансформаторлардың және аппараттардың деңгейі мен температура көрсеткіштері және қондырғы күйін сипаттайтын басқа да көрсеткіштер кернеуді алып тастамай олардың жанына баруға (мысалы, камераға кіретін есік жағынан) және оларды бақылауға ыңғайлы да қауіпсіз шарттар қамтамасыз етілуі тиіс.
Майды сынауға алу үшін еден деңгейінен немесе жер бетінен трансформатор немесе аппарат кранына дейінгі арақашықтық 0,2 метрден кем болмауы тиіс немесе керісінше шұңқырша қарастырылуы тиіс.
909. Маймен толтырылған электротехникалық құрылғылар бойымен жүргізілген қорғаныс, өлшеу, белгі беру және жарықтандыру тізбектерінің электр сымдары майға төзімді оқшауламасы бар сымдармен орындалуы тиіс.
910. Сыртқа орнатылатын трансформаторлар, реакторлар және конденсаторлар күннің тікелей сәулесімен қызып кетуін азайту мақсатында атмосфералық әсерге және май әсеріне төзімді ашық түстерге боялуы тиіс.
911. Таратушы құрылғылар мен қосалқы станциялар электр жарықтанумен қамсыздандырылуы тиіс. Жарықтандырушы арматура оның қауіпсіз қызмет етілуі қамтамасыз етілетіндей түрде орнатылуы тиіс.
912. ТҚ мен қосалқы станциялар қызмет ету жүйесіне сымсыз телефон байланысымен қамтамасыз етілуі тиіс.
913. ТҚ мен ҚС орналасуы, бас жоспар мен ауланың инженерлік дайындалуы және оларды су, балшық және т.б. көшкіндерінен қорғалуы ҚНжҚ талаптарына сай орындалуы тиіс.
914. АТҚ мен ЖТҚ компоновкасы мен конструктивті орындалуы басқа да арнайы механизмдерді қолдану мүмкіндігін монтаждау және жөндеу жұмыстарын жүргізуге арналған.
915. ТҚ мен биіктігі 4 метрден астам ағаштар арасындағы арақашықтық қондырғының және шиналағыштардың ағаштар құлағанда зақымдалуы жағдайлары орын алмайтындай етіп қабылданады.
916. Тұрғын және өндірістік ғимараттары бар аймақта орналасқан ТҚ мен ҚС үшін жұмыс істеп тұрған қондырғыларынан (трансформаторлар, компенсаторлар, т.б.) пайда болатын шу деңгейін төмендету ҚНжҚ-да көрсетілген мәндеріне дейін шаралары қарастырылуы тиіс.
917. Қызметкер әрдайым қасында кезекте тұруға тиіс және жанында тұрғын үй ғимараттары бар ТҚ мен ҚС-лар шаруашылық-ауысу құбырларын, артезиан скважиналарын не құдықтарын орнату жолымен ауыз сумен қамтамасыз етілуі тиіс.
918. Персонал кезекшілік ететін су құбыры бар ТҚ мен ҚС үшін жылытылған кәріздері бар дәретханалар орнатылуы тиіс. Қосалқы станцияға жақын жерде кәріз магистральдары болмаған кезде жергілікті кәріз құрылғыларын (тұндырғы, сүзгілер) орнатуға рұқсат етіледі. Персонал кезекшілік етпейтін қосалқы станциялар үшін су өтпейтін құдықта жылытылмайтын дәретханаларды орнатуға болады.
Персоналдың тұрақты кезекшілігінсіз 110 кВ және одан жоғары қосалқы станциялар сумен жабдықтау және кәріз жүйелері бар (0,5 км дейінгі қашықтықта) жақын жерде орналасқан кезде жалпы қосалқы станциялық басқару пунктінің (ЖБП) ғимаратында санитариялық кәріз пункттері қарастырылуы тиіс.
919. АТҚ мен қосалқы станциялар аумағының биіктігі 1,8-2,0 м болатын сыртқы қоршаумен қоршалуы тиіс. Биіктігі 2 м-ден астам сыртқы қоршаулар биік қар көшкіндері бар жерлерде, сондай-ақ және аумағына арнайы рұқсат қағазымен кіретін қосалқы станцияларда қолданылады.
АТҚ аумағында орналасқан қосалқы ғимараттар (шеберханалар, қоймалар, ЖБП т.с.с.) биіктігі 1,6 м ішкі қоршаумен қоршалады.
Электр станциялары ауласында орналасатын АТҚ (қосалқы станциялар) орналастырғанда бұл АТҚ (қосалқы станциялар) 1,6 м ішкі қоршаумен қоршалуы тиіс.
Қоршаулар біркелкі жабық, торлы немесе шарбақты болуы тиіс.
Қоршаулар:
1) күзетілетін өндіріс кәсіпорнының аумағында орналасатын жабық қосалқы станциялар үшін;
2) қала және ауыл аумағында орналасатын жабық қосалқы станциялар үшін;
3) бағаналық қосалқы станциялар үшін көзделген.
920. АТҚ, ЖТҚ және қосалқы станциялардың металдық конструкциялары, сондай-ақ метал және темір бетон конструкцияларының жерасты бөліктері коррозиядан қорғалуы тиіс.
921. ТҚ мен қосалқы станциялар ауласы үшін қалыпты жұмыс шартында май шаруашылығының аппараттық бөлімінен, май қоймаларынан, машиналық үй-жайлардан, сондай-ақ жөндеу және басқа да жұмыстарды жүргізгенде трансформаторлар мен ажыратқыштардан ашық майдың су қоймаларына түсуіне жол бермеу мақсатында аққан майды жинап алу және жою құрылғылары көзделуі тиіс.
922. Қосалқы станцияларда оперативті ток ретінде, бұл мүмкін болған және олардың жұмыстарының қажетті сенімділігін қамтамасыз ету кезінде электр қондырғылардың жеңілдеуі мен арзандауына әкелетін барлық жағдайларда айналмалы ток қолданылады.

2. Ашық таратушы құрылғылар

923. 110 кВ және одан жоғары АТҚ жылжымалы монтаждау-жөндеу жалғауларының тетіктері мен жабдықтары, сондай-ақ жылжымалы зертханаларға арналған өтулер көзделуі тиіс.
924. Аралықта иілгіш сымдардың жалғануы престеу арқылы, ал тіректердегі жалғануы аралықта тармақталуды жалғау және аппараттық қысқыштарға жалғау, пісіру не престеу арқылы жүргізіледі. Бұл ретте аралықтағы тармақталулардың жалғануы аралық сымдарын қимай жүргізілуі тиіс.
Сымдарды дәнекерлеу мен орауға рұқсат етілмейді.
Бұрандалы жалғау тек аппараттардың қысқыштарында және ажыратқыштардың тармақталуларына, байланыс конденсаторларына және кернеу трансформаторларына, сондай-ақ ажыратпай қолдану үшін шиналарды қайта монтаждау бойынша жұмыстардың үлкен көлемін талап ететін уақытша қондырғылар үшін ғана орнатуға рұқсат етіледі.
АТҚ-дағы шиналарды ілуге арналған оқшаулағыштардың гирляндалары біртізбекті болады. Егер біртізбекті гирлянда механикалық жүктемелердің шарттарын қанағаттанбаса, онда екітізбекті гирлянда қолданылады.
Жоғары жиілікті гирляндаларды асып орнатуды жүзеге асыратын гирляндаларды қоспағанда, бөлінетін (ойып орнатылатын) гирляндаларға жол берілмейді.
925. АТҚ жинақталған шиналарының тармақтары жинақталған шиналардан төмен орналасуы тиіс. Екі не одан көп секциялар үстінде немесе жинақталған шиналар жүйесі үстінде бір аралықпен шиналаушыны ілуге рұқсат етілмейді.
926. Жел мен мұздан қорғану конструкцияларына жүктеменің және ауаның есептік температуралары осы Қағидаларға 11-тараудың талаптарына сәйкес анықталуы тиіс.
Иілгіш шиналарға жүктемелерді анықтау барысында оқшаулағыш гирляндаларының салмағы да, аппараттар мен трансформаторларға түсу салмағы да ескеріліп отыруы тиіс.
Конструкцияларға жүктемелерді анықтауда қолында құрал-саймандары бар адамның салмағы да және монтаждау құрал-жабдықтарының салмағы да ескеріліп отыруы тиіс: анкерлік бағаналар үшін оқшауламалардың гирляндаларын қолданғанда – 200 кг және аралықтық үшін 150 кг, бағаналық оқшауламалар үшін – 100 кг.
Шиналардан АТҚ аппаратарына дейін түсуінің төмен тарту ауырлығы төмен температураларда рұқсат етілмейтін механикалық кернеулердің болдырмауын және қатты желде рұқсат етілмейтін сымдардың бір-біріне жақындауын туындатпауы қажет.
927. Осы Қағидалардың 904-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес келетін жүктеме кезінде иілгіш шиналары үшін механикалық беріктіктің қор коэффиценті олардың уақытша ажырау кедергісіне қатысты кем дегенде 3-тен кем болмауы тиіс.
928. Осы Қағидалардың 904-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес жүктеме кезінде ілмелі оқшаулағыштар үшін механикалық беріктіктің қор коэффициенті тұтас оқшаулағыштың кепілденген ең төменгі бұзушы жүктемесіне қатысты 4-тен кем болмауы тиіс (механикалық немесе электр механикалық).
929. ҚТ-кезінде қатты шиналардан бағаналық оқшаулағыштарға берілетін есептік механикалық күштер осы Қағидалардың 73-тармағына сәйкес қабылдануы тиіс.
930. Осы Қағидалардың 924-тармағында келтірілген талаптарға сәйкес жүктеме кезінде иілгіш шиналарға арналған іліну арматурасындағы механикалық беріктіктің қор коэффиценті ең төменгі бұзушы жүктемеге қатысты 3-тен кем болмауы тиіс.
931. АТҚ шиналарын ілуге арналған тіректерді жинақталған темір бетонды жиынтықтан немесе болаттан жасау қажет.
932. АТҚ шиналарын бекітуге арналған тіректер осы Қағидалардың 11-тарауында келтірілген талаптарға сәйкес аралықтық немесе жиектік пайдаланылатындар ретінде тартулар орындалады және есептеледі. Жиектік ретінде уақытша пайдаланатын аралық тіректер тартылыс көмегімен күшейтілуі тиіс.
933. Ілмелі және тіректік оқшаулағыштар саны, ТҚ электр қондырғыларының сыртқы оқшауламасы «Таза және ластанған атмосфералы аудандарда оқшаулауды жобалау бойынша нұсқауларға» сәйкес таңдалып алынады.
934. Қатты шиналар кезіндегі жарықтағы ток өткізуші мен жерге тұйықталушы бөліктері арасындағы А_ф-з және түрлі фазалардың токөткізуші бөліктері арасындағы А_ф-ф жарықтағы арақашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесіндегі 1-суретте келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс.
Ажыратқыштар орнына 1,8 қашықтықтағы фаза – жер қорғаныстың деңгейі бар, 10-500 кВ артық кернеуліктер шектегіштерін қолданғанда осы Қағидалардың 932-942, 959-тармақтарында көрсетілген арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшада келтірілген 129-кестедегі мәндерге дейін қысқартылуы мүмкін.
Егер биік таулы қондырғыларда фазалар арасындағы арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшаның 129 және 130-кестелерінде келтірілген мәндерден ұлғайған жағдайда жерге қосылатын бөліктерге дейінгі арақашықтықтар да ұлғайтылуы тиіс.
935. Иілгіш шиналар кезінде жарықта (осы Қағидаларға 5-қосымшаның 2-суреті) токөткізгіш және жерге тұйықтау А_ф-з,г, бөліктерінің арасындағы, сондай-ақ А_ф-ф,г, токөткізгіш бөліктерінің арасындағы арақашықтық олардың бір көлденең жазықтыққа орналасуы кезінде мынадан кем болмауы тиіс:

А_ф-з,г = А_ф-з + а;

А_ф-ф,г = А_ф-ф+ а;

мұндағы а = f sin ; f – 15 ^оС температурасындағы сымның бос іліну мөлшері, м;
 = arctg (P/Q); Q – 1 м ұзындығына келетін сымның салмағы, даН/м, Р - сымның 1 м ұзындығына келетін желдің жылдамдықты күші, даН/м, бұл жағдайда жылдамдықтылығы құрылыс конструкцияларын есептегенде таңдалып алынатын мәні 60 %-ға тең деп қабылданады.
936. Үш фазалық ҚТ токтары 20 кА немесе одан жоғары кезінде ТҚ иілгіш шиналарын тесілу қатынасы жағынан қауіпті, ҚТ тогының динамикалық әсерінен фазалардың жақындатуын болдыртпауға тексеріп отыру қажет.
Жарықта кернеудегі көршілес фазалар арасындағы ең аз рұқсат етілген арақашықтықтар ҚТ токтарының әсерінен фазалардың анағұрлым жақындасу сәтінде осы Қағидалардың 11-тарауында келтірілген анағұрлым жұмыстық кернеуі бойынша қабылданатын әуелік желінің ең төменгі әуелік аралықтарына сәйкес болуы тиіс.
Фазадағы бірнеше сымдардан орындалған иілгіш ток сымдарында қашықтық бөлгіштер орнатылуы тиіс.
937. Токөткізуші және жерге тұйықталмаған бөліктерден немесе оқшаулағыш элементтерден көлденең сызық бойынша (ток өткізгіш бөліктер жағынан) тұрақты ішкі қоршауларға дейінгі ара қашықтық олардың биіктігіне байланысты қоршау биіктігі 1,6 м кезінде осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесіндегі Б өлшемі үшін және қоршау биіктігі 2 м кезінде А_ф-з өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс. Осы бөліктер немесе элементтер қоршаулардан биік орналасқан кезде бұл арақашықтықтар және қоршау жазықтығында 2,7 м биіктігі үшін де сақталуы тиіс (осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 3-сурет).
Қоршау жазықтығындағы 2,7 м биіктікке орналасқан нүктеден осы бөліктерге дейін немесе элементтерге дейінгі арақашықтық А_ф-з дан кем болмауы тиіс (осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 3-сурет).
938. Токөткізуші бөліктер (шығыстары, шиналары, түсілімдері, т.с.с.) жоспарлау деңгейінен немесе ғимарат биіктігінен Г өлшемі үшін (4-сурет) осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде келтірілген мәндерден кем емес биіктікте орналасқан болса, онда оларда ішкі қоршаулар болмауы мүмкін.
Жоғары жиіліктегі байланыстық, телемеханикалық және қорғау құрылғыларының конденсаторын біріктіретін және сүзгісі бар қоршалмаған токөткізуші бөліктері 2,5 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс. Бұл ретте жалғау қондырғысынан кернеуді алмай, сүзгіні жөндеу (баптау) жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік беретін биіктікте сүзгі орнату ұсынылады.
Оқшаулағыш фарфорының төменгі жиегі жоспарлау деңгейінен немесе ғимарат деңгейінен (кәбілдік каналдардың плиталары немесе астаулары) және т.б.) 2,5-тен кем емес биіктікте орналасқан трансформаторлар мен аппараттарды қоршамауға рұқсат етіледі (4-сурет). Ең төмен биіктік қондырғысының тұрақты қоршауы осы Қағидалардың 904-тармағының талаптарын қанағаттандыруы және ол осы Қағидалардың 935-тармағында келтірілген арақашықтықта орналасуы тиіс.
939. Қоршалмайтын токөткізуші бөліктер олардан машиналардың, тетіктердің және тасымалданушы жабдықтардың өлшемдеріне дейінгі арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестедегі 5-суретте келтірілген Б өлшемі үшін берілген мәндерден кем емес болатындай етіп орналасуы тиіс.
940. Түрлі тізбектердің ең жақын орналасқан қоршалмаған токөткізуші бөліктері арасындағы арақашықтық бір тізбекте қызмет еткенде, екіншісі ажыратылмайтындай шарттан таңдалуы тиіс. Түрлі тізбектердің қоршалмаған токөткізуші бөліктері түрлі жазықтықтарда (параллель немесе перпендикуляр) орналасқан кезде арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде тік сызығы бойынша В өлшемі үшін, ал көлденең сызығы бойынша – Д өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (6-сурет).
Түрлі кернеулер болған кезде В және Д өлшемдері жоғары кернеумен алынады. Бұл ретте В өлшемі жоғарғысы ажыратылмаған кезде төменгі тізбекті қызмет көрсетеді, ал Д өлшемі - екіншісі ажыратылмаған кезде бір тізбеде қызмет көрсетуді көздейді.
Егер мұндай қызмет көрсету көзделмесе, түрлі жазықтықтағы түрлі тізбектердің токөткізуші бөліктері арасындағы арақашықтық осы Қағидалардың 932 және 933-тармақтарына сәйкес қабылдануы тиіс; бұл ретте пайдалану шарттарында сымдардың жақындау мүмкіндігі ескерілуі тиіс (желдің, мұздың, температураның әсерінен).
941. Бір көлденең жазықтықта орналасатын түрлі тізбектердің токөткізуші бөліктері арасындағы арақашықтықтар жоғарғы кернеу бойынша орнатылады және осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде Д өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (7-сурет). Д өлшемі - бір тізбектің екіншісі ажыратылмаған кезде қызмет көрсетуді көздейді.
942. Токөткізуші бөліктер ең сыртқы қоршаудың жоғарғы жиегі арасындағы арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде Д өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (8-сурет). Бұл ретте тігінен токөткізуші бөліктерден АТҚ ауласынан тыс жерге дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 965-тармағының бірінші және үшінші абзацтарында көрсетілген мәндерден кем болмауы тиіс.
943. Сөндірілген күйіндегі ажыратқыштың түйіспелері мен пышақтарынан жерге тұйықталған бөліктеріне дейінгі ара қашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде А_ф-з өлшемі келтірілген өзінің фазасының шиналағышына дейінгі мәндерінен, ал екінші түйіспеге қосылғанға дейін – Ж өлшеміне арналған үшін берілген мәндерден; басқа жалғанулардың шиналағышына дейін – Б өлшеміне арналған үшін берілген мәндерден кем болмауы тиіс (9-сурет).
944. АТҚ токөткізуші бөліктерінің ғимарат немесе құрылыс обьектілерінің арасындағы (ЖТҚ, басқару қалқаны, транформаторлық мұнара, т.б.) арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 130-кестеде келтірілген Д өлшеміне мәндерден, ал көлденең бойынша токөткізуші бөліктерден жоғарыда аталған ғимараттарға дейінгі арақашықтықта – Г өлшеміне арналған мәндерден кем болмауы тиіс (10-сурет).
945. АТҚ ток өткізуші бөліктері үстінен және астынан әуелік жарықтандырушы желілерін, байланыс желілерін және белгі беру желілерін жүргізуге тыйым салынады.
946. Ашық орнатылған электр техникалық құрылғыларынан қосалқы станциялардың су суытқыштарына дейінгі арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс.
Осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде келтірілген сыртқы ауаның температурасы минус 36 ⁰С-тан төмен аудандар үшін арақашықтық 25 %-ға артуы, ал минус 20 ⁰С-тан жоғары температурасы үшін – 25 %-ға азайтылуы тиіс. Осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде келтірілген қайта жөнделіп жатқан объектілер үшін арақашықтықты 25 %-дан артық емеске азайтуға рұқсат етіледі.
947. Май салмағы қондырғы бірлігіне 60 кг тең маймен толтырылған қондырғыдан өндірістік кәсіпорын ауласындағы В, Г, Д санатты өндірісті ғимараттарға дейін және электр станциялары мен қосалқы станциялар ауласындағы қосалқы құрылыс объектілеріне (шеберханалар мен қоймалар) дейінгі, сонымен қатар тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарына дейінгі (Г және Д санаттары үшін ерекше жағдай) арақашықтықтар:
1) осы ғимараттар мен құрылыстардың өртке қарсы беріктік дәрежесі І және ІІ болған кезде 16 м; ІІІ дәреже болған кезде – 20 м;
2) отқа қарсы беріктік IV және V дәрежелері болған кезде - 24 м болуы тиіс.
Маймен толтырылған қондырғыдан жарылу қаупі бар аймақтар мен үй-жайларға дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 24-тарауына сәйкес қабылданады.
Қосалқы станцияның жеке ғимараттары арасындағы ара қашықтықтарды, олардың өртке қарсы беріктігі дәрежесіне байланысты ҚНжҚ сәйкес қабылданады.
Трансформаторлық шеберханадан және аппараттық май шаруашылығынан сондай-ақ май қоймаларынан АТҚ қоршауларына дейінгі өртке қарсы ара қашықтық 6 м-ден кем болмауы керек.
ЖТҚ ғимараттарынан электр станциялары мен қосалқы станцияның басқа да өндірістік ғимараттарына дейінгі ара қашықтығы 7 м-ден кем болмауы тиіс. Көрсетілген арақашықтықтар басқа ғимаратқа қарап тұрған ЖТҚ қабырғасы өртке қарсы қабырға есебінде өртке қарсы беріктіктегі 2,5 сағатқа тең жағдайда сақталмауы мүмкін.
Сутек қоймаларынан қосалқы станцияның ғимараттарына және ӘЖ тіректеріне дейінгі ара қашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 131-кестеде көрсетілгендерден кем болмауы тиіс.
Сутек қоймаларынан АТҚ-ға, трансформаторларға, синхронды компенсаторларға дейінгі арақашықтық 50 м-ден кем болмауы тиіс.
948. АТҚ электр станцияларының маймен толтырылған электр қондырғыларынан және қосалқы станциялардан ЖТҚ ғимараттарына, қалқандарға, компрессорлық және синхронды компенсаторлардың блоктарына дейінгі арақашықтықтар технологиялық талаптармен ғана анықталады және өрт шарттары бойынша ұлғайтылмауы тиіс.
949. Г және Д санатты өндірістік ғимараттардың қабырғалары (өртке қарсы нормалар бойынша) осы өндірістерге қызмет көрсететін маймен толтырылған трансформаторларды, олардан 10 м-ден астам жерде және Б енді (11-сурет) бөліктерден тыс жерлерде орнатқан кезде қабырғаларға, терезелер мен есіктерге арнайы талаптар қойылмайды.
Б енді бөліктердің учаскелері шегінде трансформаторларға дейінгі арақашықтық аз болған кезде мынадай талаптар орындалуы тиіс:
1) д биіктігіне дейінгі терезелер (трансформатор қақпақшасы деңгейіне дейін) рұқсат етілмейді;
2) г ара қашықтығы 5 м кем және ғимараттың өртке қарсы беріктік дәрежесі IV және V болғанда, ғимарат қабырғасы өртке қарсы тұрақтылық шегі 2,5 сағат, өртке қарсы қабырға есебінде орындалып, өртенетін материалдан жасалған төбесінен 0,7 м биіктікке жоғары болуы тиіс.
3) г ара қашықтығы 5 м кем емес және де ғимараттың өртке қарсы беріктік дәрежесі І, ІІ және ІІІ болғанда және де Г арақашықтығы 5 м және одан жоғары болып, биіктікте өртке қарсы тұрақтылығы д-дан д+е дейін шектеусіз болса, онда армирлік әйнекті ашылмайтын терезелерді немесе өртке қарсы беріктігі 0,75 сағаттан кем емес рамаларды, әйнекті блокты, жанбайтын материалдан жасалған терезелерді қоюға рұқсат етіледі, ал д+е жағдайы үшін – сыртында металл торы бар, саңылауы 25х25 мм, ғимарат ішіне ашылатын терезелерді орнатуға рұқсат етіледі.
4) г арақашықтығы 5 м дейінгі биіктікте д-дан кем емес және де г - 5 м және одан жоғары, биіктігі шектелмеген жағдайлары үшін өртке қарсы беріктігі 0,75 сағатқа тең, жанбайтын немесе ауыр жанатын материалдан жасалған есіктер орнатылады.
5) г ара қашықтығы 5 м дейін ғимарат қабырғасында желдеткіш қабылдау саңылауларына рұқсат етілмейді, осы аталған шекте ластанбаған ауаны шығару саңылаулары д биіктікте болады.
6) б арақашықтығын - г арақашықтығы - 0,8 м-ден кем болмауы тиіс осы Қағидалардың 1311-тармағына сәйкес.
7) өрт кіреберісі әрқайсысы үшін немесе трансформаторлардың жүру ені 3 м-ден кем болмайтын барлық бойы қарастырылады.
11-суретте келтірілген а-г және А өлшемдері жер деңгейінен 1,9 м биіктікте трансформатордың шығып тұрған бөліктеріне дейін қабылданады. Трансформатордың бірлік қуаты 1,6 МВ·А дейін болғанда b>1,5 м, e>8 м, ал қуаты 1,6 МВ·А жоғары болғанда b>2 м, e>10 м.
Осы тараудың талаптары сыртта орналасатын ЖТҚ-на жүреді.
950. Май жан-жаққа ағып кетпес үшін және маймен толтырылған күштік трансформаторлар зақымданғанда өрт қаупі орын алмас үшін 1 бактегі майдың салмағы 1 т, бактік ажыратқыш кернеуі 110 кВ және одан жоғары болғанда, мынадай талаптар орындалатындай май қабылдағыштары, май жинақтағыштары және майды басқа жаққа ағызғыштар орындалуы тиіс:
1) май қабылдағыштың габариттері май салмағы 2 т дейін болған кезде бірлі-жарымды электр қондырғының габариттерінен 0,6 м кем емес шығып тұруы тиіс; май салмағы 2-ден 10 т дейін артық болған кезде, 1 м; салмағы 10-нан 50 т дейін артық болған кезде 1,5 м; салмағы 50 т артық болған кезде – 2 м шығып тұруы тиіс. Бұл ретте май қабылдағыш габариті трансформатордан 2 м кем емес ара қашықтықта орналасатын қабырға немесе қоршау жағынан 0,5 м аз етіп алынады.
Май қабылдағыш көлемі бір қабылданғанда трансформатордың (реактордың) корпусындағы майдың 100 % қабылдап алуына есептелуі тиіс.
Бактік ажыратқыштарды май қабылдағыштары бір бакке сиятын майдың 80 % қабылдауына есептелуі тиіс.
2) май қабылдағыштың және май ағызғыштың құрылғысы бір май қабылдағыштан екіншісіне майдың, судың ағуын, майдың кәбілдік немесе басқа да жерасты ғимараттар бойынша ағып таралуын, өрттің дүмпуін, май ағызу саңылауына бөгде заттың түсуін немесе саңылауға қар, мұздың т.б. тұрып қалуын болдырмауы тиіс.
3) қуаты 10 МВ·А дейінгі трансформаторлар (реакторлар) үшін май қабылдағыштарын май ағызғышсыз орнатуға болады. Бұл ретте май қабылдағыштары үстіне орнатылған қондырғыға сиятын май мөлшеріне есептеліп жасалуы тиіс және үсті металдық тормен жабылып, оның үстіне қалыңдығы 0,25 м таза қиыршықтас қабаты немесе бөліктері 30-дан астам 70 мм дейін тазартылған гранит майтас төселуі тиіс.
Май қабылдағыштан майды және суды ағызып жіберу жылжымалы сорғы агрегатымен көзделуі тиіс. Май қабылдағышты май ағызғышсыз қолдануда май қабылдағышта майдың (судың) жоқтығын тексеретін қарапайым құрылғы қолданылады.
4) Май ағызғышы бар май қабылдағыштар тереңдетілген типтегідей (түбі жердің ауданын қоршайтын деңгейден төмен) тереңдетілмеген типтегідей (түбі ауданның жерін қоршайтын денгейдің үстінде) орындалмауы мүмкін.
Егер бұл ретте май қабылдағыштың көлемі қамтамасыз етілсе, тереңдетілген типте орындау қоршаулар кезінде талап етілмейді.
Тереңдетілмеген май қабылдағыш маймен толтырылған қондырғының борттық қоршаулары түрінде орындалуы тиіс. Борттық қоршаулар биіктігі қоршаған ауданның деңгейінен 0,25-тен кем емес және 0,5 м аспайтын болуы тиіс.
Май қабылдағыштың (тереңдетілген немесе тереңдетілмеген) түбі тазартылған ірі қиыршық таспен немесе жуылған граниттік шағылдармен не 30-дан 70 мм дейін бөлшектері бар басқа жынысты кезексіз шағылдармен төселуі тиіс.
5) маймен толтырылатын электр қондырғысы ғимараттың (құрылыстың) темірбетондық жабындысына орнатқан кезде май ағызғыш құрылғы міндетті түрде орнатылуы тиіс.
6) май ағызғыштар өртті сөндіру үшін қолданылатын автоматтық стационарлық құрылғылармен май қабылдағыштан жабдықтар мен құрылыстардан өртке қатысты арақашықтықта қауіпсіз, майдың және судың алынуын қамтамасыз етеді; майдың 50 % және судың толық көлемі 0,25 сағат ішінде ағызылуы тиіс. Май ағызғыштары жерасты құбырлары немесе ашық арық және науа түрінде орындалады.
7) Май жинақтағыштар майдың анағұрлым толық мөлшері бар бір қондырғының ішіне сиятын майдың толық көлеміне есептеліп, жабық түрде орындалуы тиіс.
951. Қуаты 63 МВ·А және 110 кВ және одан жоғары трансформаторлары бар және қуаты 40 МВ^.А кернеуі 220 кВ және одан жоғары транформаторлары бар қосалқы станцияларында және де өртті сөндіруге арналған синхронды компенсаторлары бар қосалқы станцияларында сыртқы тораптан және өз бетінше су көзінен қоректенетін су құбыры қарастырылуы тиіс.
Бірліктік қуаты 40 МВ·А кем 220 кВ трансформаторлары бар қосалқы станциялардағы сыртқы желіден қоректенетін су құбыры көзделеді. Өрттік құбырының орнына басқа мақсаттағы су құбыры торабынан сумен толтырылатын өрттік суды пайдалануға болады.
Қуаты 63 МВ·А кем 35-110 кВ трансформаторлар бар қосалқы станцияларында өртке қарсы су құбыры мен су қоймасы қарастырылмайды.
952. Маймен толтырылған трансформаторлары мен аппараттардың астына фундаменттер жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс.
953. Біріктірілген порталдарымен жабдықталған қосалқы станциядағы трансформаторларда (автотрансформаторларда) оларды жылжытып жеткізуге теміржол жолдары қарастырылмайды. Қосалқы станцияларға теміржол жолы қарастырылса, ол біріктірілген порталдармен жабдықталған трансформаторлардың (автотрансформаторлардың) фундаментіне дейін тартылады.
954. АТҚ мен қосалқы станцияның жоспарланған аумағы бойынша қатты қоспалармен топырақ беті немесе шөп төсемелері қажет болған жағдайда жақсартылған автомобиль көлігіне арналған жол қамтамасыз етілуі тиіс.
Жабындылары бар (жетілдірілген, өтпелі, төменгі) автожолдар мынадай ғимараттар мен құрылыстарға: трансформаторлардың ревизиясы үшін порталға немесе мұнараға, басқару қалқаншаларының ғимараттарына, ЖТҚ және СЖТҚ, 110 кВ және одан жоғары АТҚ ажыратқыштарының бойына, май шаруашылығы ғимаратына, материалдық қоймаға, майдың ашық қоймасына, сорғы, су резервуарына, компрессорлық ғимаратқа, сутек қоймасына, 220 кВ және одан жоғары аралық-фазаларына көзделеді.
Аудан ішілік жолдардың жүретін жолының ені 3,5 м-ден кем болмауы тиіс. Жол енін анықтаған кезде осы Қағидалардың 921-тармағына сәйкес қолданылатын жабдықтар мен тетіктердің өлшемдері ескерілуі тиіс.
955. Сыртқа орнатылатын СЖТҚ және ЖҚС мынадай талаптарға сай болуы тиіс.
1) СЖТҚ және ЖҚС жоспарланған ауданда жоспарланған жерден 0,2 м – кем емес биіктікте және де қызмет ету шкафтары жанында. Қалың қар түсетін және қар көшкіні орын алатын аудандарда СЖТҚ және ЖҚС-ларды 1,0 – 1,2 м биіктікте орнату ұсынылады;
2) құрылғының орналасуы трансформатордың және ұяшықтардың шығарылатын бөліктерінің ыңғайлы шығарылып, жеткізілуін қамтамасыз етуі тиіс;
3) қондырғының суытылуы қамтамасыз етілуі тиіс. Бұдан басқа, СЖТҚ және ЖҚС қондырғылары осы Қағидалардың 891-894, 896-903, 906-908, 911-914, 917, 919, 1099, 1100-тармақтарының талаптарына сай болуы тиіс.
СЖТҚ және ЖҚС жеке секцияларының арасындағы жалғаулары да осы Қағидаларда келтірілген 922-952-тармақтардың талаптарына сай болуы тиіс.

3. Жабық таратушы құрылғылар (ЖТҚ)
мен қосалқы станциялар (ҚС)

956. ЖТҚ ғимараттары мен үй-жайлары және трансформатор камералары I және II өртке қарсы беріктік санатына жатуы тиіс.
957. Бұрыннан бар ғимаратқа қосымша қосалқы станциясын қосу және де ғимарат қабырғасын қосалқы станцияның қабырғасы ретінде қолдануға қосылатын қосалқы станция кіріктірілген жердің отыруы кезінде гидрооқшаулаудың тоғысқан жерлерінің бұзылуын алдын алатын арнайы шаралар қабылданған жағдайда рұқсат етіледі. Қазіргі бар қолданатын ғимараттың қабырғасын бекіту кезінде, сондай-ақ көрсетілген қондырғының шөгуі болуы тиіс.
958. Жекелеген үй-жайларда 1 кВ дейін жоғары және ЖТҚ кернеуі орналастырылған. 35 кВ дейінгі кернеу жоғары ЖҚС-ға бұл талап таратылмайды.
1 кВ дейінгі кернеу ЖТҚ жоғары орналасқан және үй-жайлардың жалпы шарты үшін кернеу жоғары болатын қосалқы станциясы ТҚ бөлімі немесе бір ұйымды пайдалануға рұқсат етіледі.
Трансформаторлардың ТҚ үй-жайлары қайта жасалатын және басқа қызметтік көмекші үй-жайлардан бөлініп тұруы тиіс.
959. Трансформаторлық бөлмелер мен жабық трансформаторлық құрылғыларды мына жерлерде орналастыруға болмайды:
1) Ылғал технологиялық үдерісі өндірісінің ғимараты астында суға түсетін бөлмелер, дәретханалар, душ т.б. астында. Егер ТҚ мен ҚС бөлмелеріне ылғал тиюдің алдын-алу, гидрооқшаулау сенімді жасалған жағдай есебінен ғана рұқсат етіледі;
2) ЖТҚ және трансформаторлық үй-жайдың жабылған жер үстінде немесе астында 1 сағаттан артық уақыт аралығында 50-ден астам адам болатын үй-жайларда.
Осы тармақтың 2-тармақшасының талабы құрғақ немесе жанбайтын затпен толтырылған трансформаторлар орналасқан трансформаторлық үй-жайларда қолданылмайды.
960. Енгізілім оқшауламасы, сондай-ақ 6 және 10 кВ генераторларының иілгіш және қатты сыртқы ашық ток сымдарының оқшауламалары номиналды кернеуі 20 кВ тең кернеуге, кернеуі 13,8-24 кВ генераторлары - 35 кВ кернеуге сай таңдалуы тиіс.
961. Түрлі фазалардың токөткізуші бөліктерінен, оқшауланбаған токөткізуші бөліктерінен жерге қосылған конструкциялар мен қоршауларға, еден мен жерге дейін, сонымен қатар, түрлі тізбектердің қоршалмаған токөткізуші бөліктерінің арақашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде берілген 12-15-суреттерде келтірілген мәндерден кем болуы тиіс.
ЖТҚ-дағы иілгіш шиналарды ҚТ токтары әсерінен жанасуына сәйкестігі осы Қағидалардың 934-тармағымен тексеріледі.
962. Ажыратылған күйдегі айырғыштың түйіспелерімен пышақтарынан екінші түйіспеге жалғанған өзінің фазасының шиналағышына дейінгі арақашықтық осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген 12-15 суреттерді Ж өлшеміне арналған мәндерден кем болмауы тиіс (14-сурет).
963. Оқшауланбаған токөткізуші бөліктері кездейсоқ жанасулардан оларды камераларға орналастыру, тормен қоршау және т.с.с. шаралары қорғалуы тиіс.
Оқшауланбаған токөткізуші бөліктерін камералардан тыс орналастырғанда және еденнен осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген Д өлшемінен төмен орнатқанда, олар қоршалуы тиіс. Қоршау астындағы өту жолының биіктігі 1,9 м-ден кем болмау тиіс. (15-сурет).
Еденнен 2,3 м биіктікке дейін, қоршаулардан биік, бірақ Д өлшемінен төмен орналасқан токөткізуші бөліктер қоршау ауданынан осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген В өлшеміне арналған арақашықтықта орналасуы тиіс (14-сурет).
Жоғары жиілікті байланыс, телемеханика және қорғаныс құрылғысының конденсаторы мен сүзгіні байланыстырып тұратын қоршалмаған токөткізуші бөліктер 2,2 м-ден кем емес биіктікте орналасуы тиіс. Бұл ретте бұл жағдайда жалғанған қондырғыдан кернеуді алып тастамай сүзгінің жөнделуін (бапталуын) өткізуге мүмкін болатын биіктікте ұсынылады.
Оқшаулағыш фарфорының төменгі жиегі еден деңгейінен 2,2 м және одан жоғары орналасатын аппараттарды жоғарыда аталған талаптар орындалатын болса, қоршамауға болады.
Ашық камералардағы токөткізуші бөліктерді қоршау үшін тосқауылдарды қолдануға рұқсат етілмейді.
964. Осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген Д4 өлшеміне арналған мәннен асып кететін биіктікте орналасатын түрлі тізбектердің қоршалмаған оқшауланбаған токөткізуші бөліктері кез келген бір тізбекті (мысалы, шиналар секциясын) ажыратқанда, көршілес тізбектерде кернеу болғанымен, осы тізбектің қауіпсіз қызмет етілуі тиіс. Жеке алғанда, қызмет ету дәлізінің екі жағында орналасатын қоршалмаған токөткізуші бөліктері арасында осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 133-кестеде келтірілген Г өлшеміне арналған арақашықтық сақталуы тиіс (14-сурет).
965. Қызмет ету дәліздерінің ені қондырғының ыңғайлы қызмет етуін қамтамасыз етуі тиіс және де ол (жарық кезінде қоршаулар арасында) мына шамалардан кем болмауы керек: жабдық бір жақта орналасқанда 1 м; жабдық коридордың екі бетінде де орналасқанда – 1,2 м кем емес.
966. Айырғыш пен ажыратқыш жиектері бар басқару дәлізінде жоғарыда көрсетілген өлшемдер сәйкесінше 1,5 және 2 м-ден кем болмауы тиіс. Дәліз ұзындығы 7 м дейін болған кезде, дәліздің ені екіжақты қызмет етілу жағдайында 1,8 м-ге дейін қысқартуға рұқсат етіледі.
ЖТҚ және ЖҚС бөлмелеріндегі өтетін жол енінің өлшемі осы Қағидалардың 998 және 1096-тармақтарына сәйкес болуы тиіс.
Жарылыс дәліздерінің ені 1,2 м-ден кем болмауы тиіс.
Қызмет ету дәліздерінің және жарылыс дәліздерінің құрылыс конструкцияларымен жергілікті тарылуына рұқсат етіледі, 0,2 м көп болмауы тиіс. ҚТҚ және ЖҚС (КТП) бөлмелері биіктігінің өлшемі осы Қағидалардың 999-тармағына сәйкес болуы керек.
967. Көлік қозғалысы бар жүру жолдарын қиып өтпейтін ЖТҚ-ға ауа кірме сымдарының ең төменгі нүктесінен жер бетіне дейінгі арақашықтығы осы Қағидаларға 5-қосымшаның 133-кестесінде Е өлшемі үшін келтірілген мәндерден кем болмауы тиіс (15-сурет).
Сым мен жер арасындағы ара қашықтық аз болғанда, кірмелер астындағы бөлік биіктігі сәйкесінше 1,6 м болуы тиіс. Қоршаумен қоршалуы тиіс және де қоршау ауданындағы жерден сымға дейінгі ара қашықтығы Е өлшемінен кем болмауы қажет.
Жүру жолдарымен көлік қозғалысы бар жерлерді қиып өтетін ауа арқылы кірмелерінің төменгі сымынан жерге дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 11-тарауына сәйкес қабылданады.
ЖТҚ-дан АТҚ-ға кірмелері көрсетілген арақашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесі бойынша Г өлшемі үшін қабылдануы тиіс (4-сурет).
Екі тізбектің көршілес тізбектерінің шығыстары арасындағы арақашықтықтар көршілес тізбектердің шығыстары арасындағы қолқалар қарастырылмаса, осы Қағидаларға 5-қосымшаның 130-кестесінде келтірілген Д өлшемі үшін берілетін мәндерден кем болмауы тиіс.
Кірмелер үстіндегі ЖТҚ төбесінде шеткі фазалардың осьтерінен 0,5 м-ден кем емес шығып тұратын, биіктігі 0,8 м-ден кем емес қоршаулар қарастырылуы тиіс. Аталған қоршаулардың орнына жоспарда осы өлшемді күнқағарлармен орнатуға болады.
968. Төбесінің үстінде орналасатын ТҚ ғимаратына кіру сымдары осы Қағидаларға 942-тармақта келтірілген биіктіктен кем емес мәндерде орналасуы тиіс.
ТҚ шығыстар мынаған сәйкес орындалады:
1) ТҚ ұзындығы 7 м дейін болса, 1 шығысқа рұқсат етіледі.
2) ТҚ ұзындығы 7 м-ден артық 60 м-ге дейінгі аралықта болса, онда құрылғының екі шетінде екі шығысы қарастырылып, ТҚ шығыстары жиектерінен 7 м-ге дейін ара қашықтықта орналастыруға рұқсат етіледі.
3) ТҚ ұзындығы 60 м асса, онда шеттеріндегі шығыстарынан басқа қосымша шығыстары да қарастырылуы тиіс және де қызмет ету, басқару немесе жарылыс дәліздерінің кез келген нүктесінен шығысқа дейін 30 м-ден аспауы керек.
Шығыстары сыртқа, басқыш алаңына немесе жанбайтын қабырғалары мен жабыны бар, жанғыш және жарылғыш қауіпті заттар, аппараттары жоқ өндіріс бөлмелеріне, сондай-ақ берілген ТҚ-дан жанбайтын немесе отқа төзімділік шегі 0,6 сағаттан кем емес қиын жанатын есіктермен бөлінген ТҚ-ның басқа бөлімдеріне шығарылуы мүмкін. Көп қабатты ТҚ-да екінші және қосымша шығыстарын сырттан өрттік сатысы бар балконға да шығаруға болады.
969. Үлкен ұзындықты жарылыс дәліздері отқа төзімділігі 1 сағаттан кем емес, жанбайтын арақабырғаларының есіктері 60 м-ден аспайтын бөліктерге бөлінеді, осы Қағидалардың 969-тармағына сәйкес орындалады. Сыртқа немесе басқыш шаршыққа жарылыс дәліздері шығарылуы тиіс.
970. ТҚ бөлмелерінің едендерін бір белгіде әрбір қабаттағы барлық ауданы бойынша орындау ұсынылады. Еден конструкциясы цементтік шаңның пайда болуына жол бермеуі тиіс. Жеке бөлмелер арасындағы есіктердің және дәліздер есіктерінің босағаларын жасауға рұқсат етілмейді.
971. ТҚ есіктері басқа бөлмелерге немесе сыртқа шығарылуы тиіс және де таратушы құрылғы жағынан кілтсіз ашылатын өздігінен жабылатын құлыптары болуы тиіс.
Бір ТҚ бөліктері немесе екі ТҚ арасындағы көршілес бөлмелері арасындағы есіктердің жабық күйде ұстап тұратын және оларды екі бағытта да ашылуына кедергі ететін құрылғысы болуы тиіс.
Түрлі кернеулі ТҚ бөлмелері (бөліктері) арасындағы есіктер 1 кВ дейінгі төмен кернеулі ТҚ жағына ашылуы тиіс.
Бір кернеулі ТҚ бөлмелері есіктерінің құлыптары бір кілтпен ашылуы тиіс; ТҚ кірер есіктері және т.б. бөлмелер есіктерінің кілттері камералардың құлыптарына сәйкес келмеуі тиіс.
Өздігінен құлыпталатын құлыптарды қолдану туралы талап кернеуі 10 кВ және одан жоғары қалалық электр тораптарының таратушы құрылғыларына таралмайды.
972. Майдың салмағы 60 кг-нан астам маймен толтырылған электр жабдығы бар камералардың есіктерін (дарбазалар) ауыр жанатын материалдардан жасайды. Егер берілген қосалқы станциясына қатысты емес үй-жайларға шығатын болса, сонымен қатар, егер олар жарылысқа қауіпті дәліздерінің бөліктері мен ТҚ арасында орналасқан жағдайда, есіктердің өртке қарсы беріктік шегі 0,75 сағ. кем емес болуы тиіс. Басқа жағдайларда есіктерді жанғыш материалдан және өртке қауіптілік беріктігі төмен материалдардан жасауға рұқсат беріледі.
Ашылуы бар ені 1,5 м-ден астам камералар дарбазасы адамдар кіріп шығуына қолданылса, есігі болуы тиіс.
973. Жабық таратушы құрылғыларын терезесіз орындауға ұсынылады; күзетілмейтін аумақтағы осындай орындау міндетті болады.
Табиғи жарықтану қажет болған жағдайда әйнектік блоктарды немесе нығайтылған әйнекті қолдану керек.
ТҚ мен ҚС бөлмелерінің терезе жақтаулары жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс. ЖТҚ-да терезелер ашылмауы тиіс.
Жарықтандырушы жарық шамын орнатуға рұқсат етілмейді.
Терезелер ұяшықтары 25х25 мм сыртынан орнатылатын торлармен қорғалуы тиіс. Сыртынан орнатылатын торларды қолданғанда үй-жай ішіне ашылатын терезелерді қолдануға рұқсат етіледі.
974. Кернеуі 1 кВ дейін және одан жоғары ТҚ-мен бірде бір бөлмеде қуаты 0,63 МВ·А-ға дейін тек бір трансформаторларын немесе әрқайсысының қуаты 0,4 МВ·А дейін екі майлы трансформаторларын орнатуға болады. Олар өртке қарсы беріктік шегі 1 сағатқа тең, бөлменің қалған бөлігінен қалқамен бөлініп, оқшауланбаған токөткізуші бөліктері осы Қағидалардың 961-тармағына сәйкес қоршалуы тиіс. Осы аталған жағдайлардағы бактік майлы ажыратқыштары осы Қағидалардың 975-тармағына сәйкес орнатылуы тиіс.
975. Синхронды компенсаторларға, электр қозғалтқыштарының іске қосушы құрылғыларына және т.б. жататын аппараттар (ажыратқыштар, іске қосушы реакторлар, трансформаторлар, т.с.с.) жалпы камера арасына қалқансыз орнатылады.
976. Жарылыс дәліздеріне шығатын ТҚ жолы бар камераларында майының салмағы 600 кг дейінгі трансформаторларды орнатуға болады.
Өлшеу трансформаторлары ішіндегі май көлеміне тәуелсіз ТҚ ашық камераларда орнатуға рұқсат етіледі. Бұл ретте, камерада өлшеу трансформаторындағы майдың толық көлемін ұстап қалуға есептелген босағасы немесе пандустар көзделуі тиіс.
977. Майдың салмағы 60 кг-нан астам бактік майлы ажыратқыштар жеке жарылыс камераларында орнатылады, олардың есіктері сыртқа немесе жарылыс дәліздеріне шығарылады.
Майдың салмағы 25-60 кг тең бактік май ажыратқыштары жарылыс камераларында да, ашық камераларында да орнатылуы мүмкін. Бактік ажыратқыштарды ашық камераларда немесе жарылыс дәлізіне шығар есігі бар камерада орнатқанда, оның номиналды ажырату тогы бойынша 20 % қоры болуы тиіс.
Майдың салмағы 25 кг-ге дейін бактік май ажыратқыштарын, аз көлемді май ажыратқыштарын және майсыз ажыратқыштарын ашық камераларда орнату қажет.
Бір фазадағы майдың салмағы 60 кг-ға тең немесе одан жоғары, аз көлемді май ажыратқыштарын орнатқан кезде әрбір камерада майдың толық көлемін ұстап қалуға орнатылған босағасы қарастырылуы тиіс.
Ашық камераларда орнатылған ажыратқыштар бір-бірінен бөлектелген жанбайтын арақабырғалары осы Қағидалардың 891-тармағының талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Сондай-ақ арақабырғаларына немесе қалқандардан ажыратқыштар жетегі бөлек болуы тиіс. Арақабырғаларынан және қалқандардан жоғарғы жиегі еденнен кемінде 1,9 м-дей биіктікте болуы қажет.
Қорғаныш қалқаншасын орнату туралы талап әуе ажыратқыштарын орнатуда қолданылмайды.
978. Жарылыс дәліздерінде ашық токөткізуші ажыратқыштары бар жабдық орнатылуы тиіс.
Жарылыс дәліздерінде осы Қағидалардың 967-тармағының талаптарына сәйкес орындалған шығыстары болуы керек.
979. Жабық жеке тұрған, салынған, кіріктірілген және өндіріс бөлмелерінің ішіне қосалқы станцияларда дәліз камераларында, майлы ажыратқыштарында және т.б. бір бактегі майдың салмағы 600 кг дейін, май толтырылған аппараттарда, камералар есіктері сыртқа шығатын камераларды бірінші қабатта орналастырған жағдайда майды жинақтау құрылғылары орындалмайды.
Бір бакте майдың салмағы 600 кг астам болса, трансформатордың немесе аппарат майының 20 %-ын ұстап қалуға есептелген, жанбайтын материалдан жасалған камера есігінің тесігінде немесе желдеткіш каналының тесігінде пандус немесе табалдырық орнатылуы тиіс. Сондай-ақ, кәбілдік құрылыстар арқылы майдың ағып кетпеуіне шаралар көзделуі тиіс.
980. Камераларды жертөле үстінде, екінші немесе одан да жоғары қабаттарда орнатқанда және де камерадан шығатын есікті трансформаторлардың, майлы ажыратқыштардың және т.б. маймен толтырылған аппараттар үстінде орналастырылған жағдайда май қабылдағыштар мына әдістердің бірі бойынша орындалуы тиіс:
1) Бір бактегі майдың салмағы 60-тан 600 кг болған кезде:
майдың толық көлеміне есептелген шұңқыр түрінде;
майдың толық көлемін ұстап қалуға есептелген босағасы немесе пандусын орнату арқылы;
2) Бір бактегі майдың салмағы 600 кг астам болған кезде:
трансформатор немесе аппарат майының толық көлемінің 20 %-ын сыйғызатын май қабылдағышы түрінде. Трансформатор астында май қабылдағыштардан келетін май ағызушы құбырларының диаметрі 10 см-ден кем болмауы тиіс. Май қабылдағыштар жағынан май ағызушы құбырлар тормен қорғалуы тиіс.
май қабылдағышы түрінде, майды дренаждық жүйеге құрмайды. Бұл жағдайда май қабылдағышы қалыңдығы 25 см қиыршықтас қабаты бар тормен жабылып, майдың толық көлеміне есептелуі тиіс.
Майдың деңгейі тордан 5 см-ден төмен болуы тиіс. Трансформатор астында орналасатын май қабылдағыштағы қиыршықтастың жоғарғы деңгейі әуе желдеткіш каналының саңылауынан 7,5 см-ден төмен болуы тиіс. Май қабылдағыштың табаны қабылдау жағына қарай 2^о көлбеу болуы тиіс. Май қабылдағыштың ауданы трансформатор немесе аппарат негізінің ауданынан үлкендеу болуы тиіс.
3) Трансформатор немесе аппараттағы майдың салмағы 60 кг дейін болғанда майдың толық көлемін ұстап қалуға арналған босағасы немесе пандусы болуы тиіс.
981. Трансформатор және реакторлар бөлмесінің вентиляциясы, оның номиналды жүктелуі және қоршаған ортаның максималды есептік температурасы бөлінетін жылу шығарылуын трансформаторлар мен реакторлардың максималды мүмкін қызудан аспауын қамтамасыз етуі тиіс.
Трансформаторлар мен реакторлар бөлмесінің желдеткіш бөлмеден шығатын және оған кіретін ауа температураларының айырмасы трансформаторлар үшін 15^оС, 1000 А дейінгі ток реакторлары үшін 30^оС, 1000 А астам, ток реакторлары үшін 20^оС-дан аспауы тиіс.
Табиғи вентиляция мен жылу айналымын қамтамасыз ету мүмкін болмаса, онда еріксіз жылу айналымы жасалуы тиіс және де оның жұмысы белгі беру аппараттар көмегімен бақыланып отыруы тиіс.
982. Май немесе компаунд құйылған жарылыс дәліздері және де ашық камераларды немесе ҚТҚ-ны қызмет ету дәліздері сырттан қосылатын және басқа да вентиляциялық құрылғылармен байланысы жоқ апаттық сору вентиляциясымен жабдықталуы тиіс. Апаттық вентиляция сағатына бес еселік ауа алмасуына есептелуі тиіс.
Қысқы температуралары төмен орындарға жіберу және сорып алу вентиляциялық саңылаулар сырттан ашылатын, жылытылған клапандармен жабдықталуы тиіс.
983. Кезекші персонал 6 немесе одан да көп сағат болатын бөлмелерде +18^оС-тан төмен және +28^оС жоғары емес температурамен қамтамасыз етілуі тиіс. Кезекшінің тікелей жұмыс орнында жылытушы қондырғыларды орнатуға рұқсат етіледі.
Кезекші персоналы жоқ кезде басқару қалқаншалары және ЖТҚ-лары бөлмелерінде осы бөлмелерде орнатылатын аппаратураның зауыт өндірушісінің талаптарына сай температура қамтамасыз етілуі тиіс.
984. Қабатаралық қалқалардағы, қабырғалардағы, бөлгіштердегі есік ойықтары өртке қарсы беріктік деңгейі 0,75 сағатқа тең, жанбайтын материалдармен жабылуы тиіс. Сыртқы қабырғалардағы басқа саңылаулар жануарлар мен құстар кірмес үшін ұяшығы 1х1 см тең тормен жабылады; торлар жерден 0,5 м биіктікте орналасады. Кәбілдер өтетін саңылаулардан өртке қарсы беріктік деңгейінде 0,75 сағатқа тең қалыңдатылған орындары болуы тиіс.
985. Кәбілдік каналдардың және екі жақты едендердің жабындылары бөлменің таза еденімен деңгейлес, жанбайтын материалдардан жасалған алмалы материалдармен жасалуы тиіс. Жеке плитаның салмағы 50 кг-нан артық болмауы қажет.
986. Аппараттар және трансформаторлар камераларының басқа мақсаттағы кәбілдермен қиылысуына тыйым салынады, дегенмен, ерекше жағдайларда оларды құбырларда орындауға болады. Жарық, басқару және өлшеу тізбектерінің электр сымдарына қысқа бөліктерде ғана және де тек жалғауды орындауға қажетті мөлшерде ғана (мысалы, өлшеу трансформаторларына дейін) рұқсат етіледі.
987. ТҚ бөлмелерінде өздеріне қатысты құбырларды (жылу) жүргізу вентиль, фланецтерді қолданусыз бүтін пісірмелі құбырларды пайдалану жағдайында ғана рұқсат етіледі, ал вентиляциялық пісіру қораптарын – люк, жылжымалы есіктері мен фланец және т.б. осы сияқты құрылғыларды қолданусыз жүргізуге рұқсат етіледі. Сонымен қатар, құбырлар мен қораптардың транзиттік жүргізілуі әрбір құбыр (ыдыс) бүтін су өтпейтін сыртқапқа салынған жағдайда ғана рұқсат етіледі.

4. Цехішілік трансформаторлық қосалқы станциялар

988. Осы Қағидалардың 987-1001-тармақтарында келтірілген талаптар кернеуі 35 кВ дейінгі цехшілік қосалқы станцияларға таралады, түрлендіруші қосалқы станциялар мен электр термиялық қондырғыларына таралмайды.
989. Цехшілік ҚС-лар өндіріс орындарының бірінші және екінші қабаттарында, негізгі және қосалқы бөлмелерінде орналасады, олар ашық та, жеке бөлмелерде өртке қарсы беріктігі I және II дәрежелі, Г және Д катергориялы өртке қарсы талаптарына жатады.
Жарылысқа қауіпті және өртке қауіпті аймақтары бар бөлмелерде цехшілік ҚС орнатуға осы Қағидалардың 24 және 25-тарауларындағы талаптарға сай орындауға рұқсат етіледі.
Шаң және химиялық активті ортасы бар бөлмелерде цехшілік ҚС орнату электр жабдықтарының сенімді жұмысы қамтамасыз етілетін шараларды қабылдағанда ғана рұқсат етіледі.
990. Өндіріс орындарында трансформаторлар мен ТҚ ашық камераларда да, жеке бөлмелерде де орнатылуы мүмкін. Ашық орнатылғанда трансформаторлардың токөткізуші бөліктері жабық, ал ТҚ қорғалған немесе жабық түрде орындалған шкафтарда орналасады.
991. Цехшілік ҚС-да ЖҚС немесе трансформаторлардың орнатылуы мынадай талаптарды сақтай отырып орнатылуы тиіс:
1) әрбір ашық орнатылған цехшілік ҚС-да қосылған қуаты 3,2 МВ·А дейін майлы трансформаторлар қолданылуы мүмкін. Түрлі ЖҚС майлы трансформаторлары және майлы трансформаторлардың қоршалған камералары арасындағы ара қашықтық 10 м-ден кем емес болуы тиіс.
2) цехшілік ҚС-ның бір бөлмесінде қосылған қуаты 6,5 МВ·А аспайтын майлы трансформаторлары бар тек бір ЖҚС орнатуға болады. (үш артық орнатуға болмайды).
Майлы трансформаторларды жабық камерасы цехшілік орналастыру жағдайында майдың салмағы 6,5 т-дан аспауға тиіс.
Түрлі ЖҚС жеке бөлмелері немесе өндіріс ғимараты ішінде орналасқан майлы трансформаторлардың жабық камералары ондағы ара қашықтық мөлшерленбейді.
Май салмағы 60 кг дейін және одан жоғары майлы трансформаторлары бар ЖҚС орнатылатын цехшілік ҚС бөлмелерінің және майлы трансформаторлар мен аппартаттарының жабық камераларының қоршау конструкциялары, өртке қарсы беріктігі 0,75 сағатқа тең жанбайтын материалдардан жасау тиіс.
Екінші пункттің талаптары майлы трансформаторларды ғимарат ішіне айдап шығаруға мүмкіндігі бар жанастырылып салынған және ішінен салынған қосалқы станцияларына да таралады.
3) Екінші қабатта орналасатын цехшілік қосалқы станциялардың майлы трансформаторларының қосылған қуаты 1 МВ·А аспауы тиіс.
Майлы трансформаторлары бар ЖҚС мен майлы трансформаторларды екінші қабаттан жоғары орнатуға болмайды.
4) Құрғақ трансформаторлы немесе жанбайтын сұйық (қатты) диэлектрикті цехшілік ҚС үшін олардың қуаты, мөлшері олардың арасындағы ара қашықтығы және олардың орнату қабаты шектелмейді.
992. Май салмағы 60 кг және одан жоғары әрбір майлы трансформаторлар мен аппарат астында май салмағы 600 кг трансформаторлармен аппараттары үшін сияқты, осы Қағидалардың 978-тармағының 2-тармақшасының талаптарына сәйкес май қабылдағышы орнатылуы тиіс.
993. Цехшілік қосалқы станцияларында орнатылған ажыратқыштар майсыз немесе аз көлемді майлы болуы тиіс.
Бактың майлы ажыратқыштарды келесі шарттар орындалғанда жабық камераларда ғана орнатылады:
1) ажыратқыштар сан 3-тен аспайды;
2) әрбір ажыратқыштағы майдың салмағы 60 кг-нан аспайды.
994. Қалыпты ортасы бар өндіріс бөлмелерінде орналастырылатын қосалқы станциялардағы трансформатор камераларының вентиляциясын орнатқанда, ауаны тікелей цехтан алуға рұқсат етіледі.
Құрамында шаңы бар немесе токөткізгіш немесе сілтілі қоспалары бар ауалы бөлмелерде орнатылатын трансформаторлар камераларын вентиляциялау үшін ауа сырттан алынуы немесе сүзгілермен тазартылып отыруы тиіс.
Жанбайтын жабыны бар ғимараттарда трансформатор камераларындағы ауаны тікелей цехқа шығаруға болады.
Жабындары ауыр жанатын ғимараттарда трансформатор камераларынан ауа ғимарат төбесінен 1 м-ден кем емес биіктікке шығарылған және осы Қағидалардың 1119-тармағына сәйкес орындалған шахталар арқылы орындалуы тиіс.
995. Трансформатор камераларына жасанды вентиляцияны қолданғанда вентиляциялық құрылғы трансформаторлармен бірге автоматты түрде сөндірілуі қарастырылмайды.
996. СЖТҚ жеке бөлмелерде орнатқанда трансформатор вентиляциясы осы Қағидалардың 979-тармағының талаптарына сай келуі тиіс.
997. Қосалқы станцияларының едендері цех едендеріне деңгейлес болуы тиіс; ЖТҚ мен СЖТҚ бөлмелерінің едендер арбашалары әрлі-берлі жылжытуға, беті жырылмайтыны ескеріліп жасалуы тиіс.
998. Маймен толтырылған күштік трансформаторлар мен бактік ажыратқыштар камераларының есіктері өртке қарсы беріктігі 0,6 сағатқа тең болуы тиіс.
999. Қосалқы станциялары цехшілік көлік немесе крандық жолдар, көтеру-көліктендіру механизмдері жолдарына өте жақын орналасқан жағдайда, қосалқы станцияларында кездейсоқ зақымданулардан қорғау шаралары қарастырылуы тиіс.
Негізінде ЖТҚ және ЖҚС осы тетіктердің «өлі аймағында» орналастырылуы қажет.
Зауытішілік көліктің қарқынды қозғалысы байқалатын цехтарда және қондырғылармен және дайын бұйымдармен толтырылған цехтарда ЖТҚ мен ЖҚС қоршалуға тиіс. Және де қоршау ішінде өту жолдары осы Қағидалардың 999-тармағында келтірілген енде жасалуы тиіс.
1000. Есіктері немесе вентиляциялық саңылаулары бар ЖТҚ мен ЖҚС басындағы өту жолдарының ендері 1 м-ден кем емес болуы тиіс; сонымен қатар, трансформаторлар мен аппараттарды сыртқа шығару мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
1001. Шығарылу типі ЖТҚ мен ЖҚС басқару немесе жөндеу жолдарының ені жабдықты қызмет ету, ауыстырып жылжыту, айналдырып жылжыту және жөндеуге ыңғайлығын қамтамасыз етуі тиіс.
ЖТҚ мен ЖҚС жеке бөлмелерде орналасқанда өту жолының ені келесі шарттардан анықталуы тиіс:
1) бірқатарлық орындалу үшін – ЖТҚ арбашасының ұзындығы +0,6 метрден кем емес;
2) екіқатарлық орындалу үшін – ЖТҚ арбашасының ұзындығы +0,8 метрден кем емес;
Барлық жағдайларда өту жолының ені осы Қағидалардың 963-тармағында берілген мәндерден кем емес және арба диагоналі бойынша өлшемнен кем емес болуы тиіс.
ЖТҚ мен ЖҚС артқы жағынан қарауға арналған жол ені 0,8 метрден кем емес; кейбір жерлерде 0,2 м-ден артық емес тарылуларға жол беріледі.
Өндіріс ғимараттарында ЖТҚ мен ЖҚС ашық орнатқанда бос жүру жолының ені өндірістік жабдықтың орналасуымен, ЖТҚ мен ЖҚС ірі элементтерін көліктендіру мүмкіндігі қамтамасыз етілуімен анықталып, 1 м-ден кем емес болуы тиіс.
1002. Үй-жайдың биіктігі ЖТҚ мен ЖҚС биіктігінен кем емес, шкафтардың шығып тұрған бөліктерін есептегенде төбеге дейін 0,8 м және бөлімдерге дейін 0,3 м қосындысын есептей отырып кем болмауы тиіс. Егер бұл ретте ыңғайлылық, жабдықтарды ауыстыру, жөндеу және баптау шарттары сақталса, үй-жай биіктігінің төмен болуына рұқсат етіледі.
1003. ЖТҚ (СЖТҚ) көліктендіру жолы бойынша бөлме жабындысының есептік жүктемелері құрылғының ең ауыр бөлігінің салмағы есепке алына отырып, есік саңылаулары көліктендірілетін бөліктердің өлшеміне сәйкес қабылдануы тиіс.

5. Бағандық (мачталық) трансформаторлық қосалқы станциялар

1004. Осы Қағидалардың 1133-1141-тармақтарында келтірілген қуаты 0,4 МВ·А артық емес, кернеуі 35 КВ дейінгі бағандық қосалқы станцияларына таратылады.
1005. Трансформаторды жоғарғы кернеу тораптарына қосу жерден басқарылатын сақтандыру пен айырғыш көмегімен жүзеге асырылады. Айыру жетегі құлыпталуы тиіс. Айырғыш ӘЖ соңғы тірегіне орнатылады.
1006. Трансформатор жерден токөткізуші бөліктерге дейін есептегенде 4,5 м-ден кем емес биіктікте орнатылуы тиіс. Биіктігі 3 м-ден кем емес қосалқы станцияларға қызмет көрсету үшін таянышы бар алаң орнатылуы тиіс. Алаңға көтерілу үшін блокталған айырғышы және айырғыш қосылып тұрған кезде саты бойынша көтерілуге тыйым салатын құрылғысы бар сатылар қолданылады.
Бір жақты бағандарда орналасатын қосалқы станциялар үшін алаңдар мен сатыларды орнату міндетті емес.
1007. Айырғыш ажыратылғанда кернеу астында қалатын бөліктер 10 кВ қосалқы станциялар үшін қызмет ету алаң деңгейіне 2,5 м-ден кем емес биіктікте және 35 кВ қосалқы станциялар үшін - 3,1 м кем емес орналасуы тиіс. Айырғыштың трансформатор жағынан жерге тұйықтаушы пышақтары болуы тиіс.
1008. Қосалқы станциялар төменгі кернеу қалқаншасы шкафта орналасуы тиіс. Төмен кернеу жағынан трансформаторды ажырату үшін үзілген жерді қамтамасыз ететін аппарат орнатылуы мүмкін.
1009. Трансформатор мен қалқанша аралығы электр сымы және де қалқанша мен төменгі кернеу ӘЖ аралығы электр сымы механикалық зақымданудан қорғалуы тиіс және осы Қағидалардың 11-тарауында келтірілген талаптарға сәйкес орнатылуы тиіс.
1010. Жерден 1 кВ дейін ӘЖ шығысының оқшауламасына дейінгі ара қашықтық 4 метрден кем болмауы тиіс.
1011. Өрт қауіпсіздігі шарттары бойынша қосалқы станциялары өртке қарсы төзімділігі I, II және III дәрежелі ғимараттардан 3 метрден кем емес ара қашықтықта IV және V дәрежелі ғимараттардан 5 метрден кем емес ара қашықтықта орналасуы тиіс.
1012. ӘЖ тіректері ретінде қолданылатын бағандық қосалқы станцияларының конструкциялары анкерлік немесе жиілік болуы тиіс. Бұл талап біртіректі қосалқы станцияларына таралмайды.
1013. Көлік соқтығысуы мүмкін жерлерде баған қосалқы станциялары шойын тумбаларымен қорғалуы тиіс.

6. Күннің күркіреуінен болатын шамадан тыс кернеуден қорғау

1014. Кернеуі 20-500 кВ ашық таратушы құрылғылары және ашық қосалқы станциялар күннің күркіреуінен қорғалуы тиіс. Бірліктік қуаты 1,6 МВ·А тең және одан кем трансформаторлары бар 20 және 35 кВ қосалқы станциялар үшін найзағайлы сағат санына тәуелсіз жылдық күннің күркіреуінен қорғаныс қажеті жоқ, сонымен қатар, найзағайлы сағат саны 20-дан аспайтын барлық АТҚ және 20 мен 35 кВ қосалқы станциялары үшін және де АТҚ мен 220 кВ қосалқы станциялары үшін найзағайлы мезгілде жердің өзіндік эквивалентті кедергісі 2000 Ом·м тең, найзағайлы сағат саны 20-дан аспайтын алаңдарда найзағайдан қорғаныс қажет емес.
АТҚ және жабық қосалқы станциялары ғимараттарын найзағайлы сағат саны 20-дан астам аудандарда найзағайдан қорғаныс жасау қажет.
Металдық жабындысы бар немесе жабындының темірбетондық конструкциялары бар АТҚ және жабық қосалқы станциялардың қорғанысын осы жабдықтарды жерге тұйықтау жолымен орындау қажет. Металдық немесе т.б. жабындысы жоқ АТҚ және жабық қосалқы станциялары ғимараттарын қорғау үшін өзекті жайтартқыштарды немесе жайқабылдағыш торларды орнату қажет.
Қосалқы станция аумағында орналасатын трансформаторлық мұнара, май шаруашылығы, электролиздік, синхронды компенсаторлар, ғимараттардың жанармай сұйықтықтары немесе газдары бар резервуарларды және сутек сақтау орындарын найзағайдан және оның екінші рет пайда болуынан қорғалуы тиіс.
1015. Кернеуі 220 кВ және одан жоғары АТҚ найзағайдан қорғау өзекті жайтартқыштармен орындалуы тиіс. Сонымен қатар, жоғары объектінің қорғанысының әсерін де қолдану қажет. Трансформаторлар немесе шунттаушы реакторлар жанында орналасқан порталдарда жайтартқыштарды орнату осы Қағидалардың 1014-тармағының талаптарына сәйкес орнатылады.
110 кВ ЖЗҚ конструкцияларындағы өзекті тартқыштар найзағайлы мезгілдің меншікті жердің кедергісі теңдес жағдайында мына мәндерде орнатылуы мүмкін: қосалқы станцияларының жерге тұйықтаушы контуры ауданына тәуелсіз 1000 метрге дейін, қосалқы станцияларының жерге қосылушы контур ауданы 10000 м² және одан астам жағдайы үшін – 1000-нан 2000 Ом·м-ден астам.
Жайтартқыштары бар, кернеуі 110 кВ ЖЗҚ конструкцияларының тіректеріне найзағай тағы жерге қосылу магистралдары бойынша 2-3 бағытта ағылуы қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен қатар, жайтартқыш тірегінен бастап электрод ұзындығынан кем емес ара қашықтықта ұзындығы 3-5 м 2-3-тік электродты орнатуға болады.
35 кВ АТҚ конструкцияларында найзағай тартқыштарын орнату:
1) қосалқы станцияның тұйықтау контуры аумағынан тәуелсіз кезде 500 Ом·м дейін;
2) қосалқы станцияның тұйықтау контурының аумағы 10 000 м² және одан жоғары кезде 500 жоғары және 750 Ом·м дейін рұқсат етіледі.
35 кВ АТҚ конструкцияларынының тіреуіштерінен найзағай тартқыштармен жерге тұйықтаулардың магистральдары бойынша үш-төрт тарапта найзағай тогының жайылуы қамтамасыз етілуі тиіс. Бұған қоса, найзағай тарқышы бар тіреуішінен электродтың ұзындығынан қысқа емес қашықтықта ұзындығы 3-5 м екі-үш электрод орнатылуы тиіс.
Тросты немесе өзекті найзағай тартқыштары бар, кернеуі 35 кВ АТҚ порталдарында аспалы оқшаулама гирляндалары, сондай-ақ кернеуі 35 кВ жиектік тіректерде, ӘЖ арқаны қосалқы станцияға кірмеген жағдайда атмосферасы I дәрежелі ластанған ауданда жұмыс істеуге арналған 35 кВ АТҚ-ға талап етілгеннен екі оқшаулағышқа артық болуы тиіс.
Әуе бойынша найзағай тартқыштары орнатылған АТҚ конструкцияларынан токөткізгіш бөліктеріне дейінгі ара қашықтық гирлянда ұзындығынан кем емес болуы тиіс.
1016. Трансформаторлық порталдарда, шунттаушы реакторлардың порталдарында және трансформаторлар немесе реакторлардан жерге тұйықтау магистральдары мына бойынша 15 метрге алыс орналасқан АТҚ конструкцияларында жай тартқышқа жай түсу мезгіліндегі жердің өзіндік кедергісі 350 Ом·м аспағанда және мына шарттар орындалғанда, орнатылуы мүмкін:
1) трансформаторлардың 3-35 кВ орамаларының барлық шығыстарында немесе олардан 5 м ара қашықтықта вентильді ажыратқыштар орнатылуы тиіс;
2) найзағай тогының найзағай тартқыш конструкция бағанынан 3-4 жерге тұйықтау магистральдары бойынша таралуы қамтамасыз етілуі тиіс;
3) жерге қосылу магистральдарында жайтартқыш бағанынан 3-5 м аралықта ұзындығы 5 м 2-3-тік электрод орнатылуы тиіс;
4) ең жоғарғы кернеуі 20 және 35 кВ қосалқы станцияларында трансформаторлық порталда жайтартқышты орнатқанда жерге тұйықтаушы құрылғының кедергісі 4 Ом аспауы тиіс;
5) вентильді ажыратқыштар мен трансформаторлардың жерге тұйықтаушы өткізгіштерін қосалқы станцияның жерге тұйықтаушы құрылғысына біріне бірін жақын орналастыра жалғау немесе вентильді ажыратқышты жерге тұйықтаушы құрылғыға жалғау орны порталдың жерге тұйықтаушы өткізгіштерін жайтартқыш пен трансформатор қосылған нүктелері арасына жалғау ұсынылады.
1017. Конструкцияларында жайтартқыштарды орнатуға рұқсат етілмейтін немесе конструктивті ойлар бойынша тиімсіз болатын ашық таратушы құрылғыларды найзағай түсуінен қорғанысты кедергісі 80 Ом аспайтын, жеке жерге тұйықтау нүктелері бар, жеке тұрған жайтартқыш бойынша орындау қажет.
Найзағай тартқыштың жеке тұрған жерге тұйықтау нүктесімен АТҚ жерге тұйықтау құрылғысы арасындағы S₃ ара қашықтығы, м тең болуы тиіс (3 м-ден кем емес).
S₃ > 0,2 R₃,

мұндағы, R₃ – жеке тұрған жай тартқыш жерге қосылуының кедергісі, ол 40 Ом аспауы тиіс. Және де жай трос сызықтың порталға шығарылмай бірінші өтпелі жеке тұрған жайтартқышпен қорғалуы тиіс.
Әуе бойынша жеке тұрған жайтартқыштан токөткізуші бөліктерге дейін ара қашықтығы тең болуы тиіс (5 м кем емес).

S_в0 > 0,12 R₃+0,1 H,

мұндағы, Н – жайтартқыштың жер деңгейінен биіктігі, м.
Ашық таратушы құрылғылардағы жеке тұрған жайтартқыштардың жерге қосқыштары ашық таратушы құрылғылардың (қосалқы станциялардың) жерге қосқыштарына осы Қағидалардың 1013-тармағындағы шарттар орындалғанда мүмкін. Жеке тұрған жайтартқыштардың жерге қосқыштарының қосалқы станциялардың жерге тұйықтаушы құрылғысына жалғау орны жерге тұйықтаушы магистральдар бойынша трансформатордың (реактордың) осы жай тартқышқа жалғанған орнынан 15 м қашықтықта орналасуы тиіс. Жеке тұрған жайтартқыштардың жерге қосқыштарының кернеуі 35-110 кВ тең ашық таратушы құрылғылардың (АТҚ) жерге тұйықтаушы құрылғысына жалғау орнында жерге тұйықтау магистральдары бойынша екі-үш бағытта орындалуы тиіс.
Прожекторлық мачталарда орнатылған жеке тұрған жайтартқыштардың жерге қосқыштары қосалқы станциялардың жерге тұйықтаушы құрылғыларына жалғануы тиіс. Және бұл жағдайда жеке тұрған жайтартқыштардың жерге тұйықтаушы құрылғыларын жалғау осы Қағиданың 1013-тармағында көрсетілген жалпы талаптарға қосымша мына талаптар да орындалуы тиіс:
1) найзағай тартқыштардан 5 м ара қашықтығында ұзындығы 3-5 м үш-төрттік (вертикаль) электродтарын орнату қажет;
2) жеке тұрған жайтартқыштардың жерге қосқыштарының қосалқы станциялардың жерге тұйықтаушы құрылғысына жалғау орны жерге тұйықтаушы магистральдар бойынша трансформатордың (реактордың) осы жай тартқышқа жалғанған орнынан қашықтықтығы 15 метрден асса, бірақ 40 метрден кем болса, онда трансформатордың кернеуі 35 кВ тең орамаларының шықпалары маңында тік ажыратқыштар орнатылуы тиіс.
Жерге қосқыштары ашық таратушы құрылғылардың (қосалқы станциялардың) жерге тұйықтаушы құрылғыларымен жалғанған ауа бойынша жеке тұрған жайтартқыштардан токөткізуші бөліктеріне дейінгі арақашықтық мынаны құрауы тиіс:

S_в.с. > 0,1 Н + т,

мұндағы Н – токөткізуші бөліктердің жер деңгейі үстіндегі биіктігі, м;
т – оқшаулағыш гирляндаларының ұзындығы, м.
1018. Ашық таратушы құрылғыларға жалғауға рұқсат етілген, кернеуі 35 кВ тең әуе желісінің маңындағы тростық жайтартқыштары ашық таратушы құрылғыларға жақын орналасқан бағанмен аяқталуы тиіс. Тростық жай тартқыштары жалғанған, кернеуі 110 және 150 кВ тең ашық таратушы құрылғылар конструкцияларының тіректерінен жерге тұйықтау магистралінің екі – үш бағыты жасалуы тиіс. Ашық таратушы құрылғысынан бірінші троссыз жай тартқыш қосалқы станцияларда, әуе желісінің бағандарында немесе әуе желісінің маңдарында орнатылатын өзекті жайтартқыштарымен қорғалуға тиіс.
Кернеуі 35 кВ тең әуе желісінің маңдарын қорғайтын тростық жайтартқыштары найзағайлы мезгілде жердің өзіндік кедергісі эквивалентті болған жағдайда мына мөлшерде ашық таратушы құрылғылардың жерге тұйықтаушы құрылғыларымен жалғауға рұқсат етіледі: қосалқы станцияның жерге тұйықтаушы контурының ауданына тәуелсіз – 750 Ом·м дейін; қосалқы станцияның жерге тұйықтаушы контурының ауданы 10 000 м² тең және одан жоғары болғанда – 750 Ом·м-ден астам және 1000 Ом·м-ға дейін.
Тростық жайтартқыштары жалғанған кернеуі 35 кВ тең ашық таратушы құрылғылар (АТҚ) конструкцияларының бағандарынан жерге тұйықтау магистральдары бойынша екі-үш бағытта орындалуы тиіс. Сонымен қатар, жай тартқыштар қосылған бағанынан электрод ұзындығынан кем емес ара қашықтықта, ұзындығы 3-5 м екі-үштік электродтарын орнату қажет.
Ашық таратушы құрылғыларға жақын орналасқан, кернеуі 35 кВ тең әуе желісінің бағанасының жерге тұйықтаушы құрылғысының кедергісі 10 Ом-нан аспауы тиіс.
1019. Өзекті немесе тростық жайтартқыштары бар конструкцияның қосалқы станцияның жерге тұйықтаушы контурына жалғану орны осы жай тартқышқа трансформатордың (реактордың) жалғанған орнынан жерге тұйықтау магистралі бойынша 15 м-ден кем емес қашықтықта орналасуы тиіс.
1020. Ашық таратушы құрылғыларға және қосалқы станцияларға жақын орналасқан, әуе желісі маңының құрылысы мен қорғанысы осы Қағидалардың 1016, 1021-1026, 1027-1040-тармақтарында келтірілген талаптарға сай болуы тиіс.
Вентильдік және құбырлы ажыратқыштар орнына барлық жағдайларда аса кернеуліктерді шектегіштерді орнату ұсынылады.
1021. Иілгіш байланыстармен немесе ашық шиналық сымдармен айналмалы машиналар жалғанған, трансформаторлардан; егер оларға айналмалы машиналар жалғанған болса, онда ашық шиналық сымдардан және иілгіш байланыс бағандарынан 15 м-ден кем емес қашықтықта орналасатын ашық таратушы құрылғылар конструкцияларында жайтартқыштарын орнатуға жол берілмейді.
Иілгіш байланыстармен немесе ашық шиналық сымдармен айналмалы машиналар жалғанған трансформаторлардың порталдары жеке тұрған қорғаныс аймақтарына немесе басқа конструкцияларда орнатылған найзағай тартқыштарын қорғау аймақтарына кіруі тиіс.
1022. Прожекторлық мачталарда жайтартқыштар ретінде пайдаланғанда кәбілдік ғимараттан шығу нүктесінен прожекторлық мачталарға дейін және одан әрі бөлігінде прожекторларға электр қорегін тарту металдан жасалған қабықшасы бар кәбілдермен немесе металдан жасалған қабықшасы жоқ кәбілдермен, құбырларда орындалуы тиіс. Жайтартқыш маңында бұл кәбілдер 10 м-ден кем емес бөлікте жердің ішінде жүргізілуі тиіс.
Кәбілдердің кәбілдік ғимаратына енгізілетін орнында кәбілдердің металдан қабықшасы, сырты және жасалған металдық құбыры қосалқы станциялардың жерге тұйықтаушы құрылғыларына жалғануы тиіс.
1023. Таратушы құрылғыларға (қосалқы станцияларға) жақын орналасқан, кернеуі 35 кВ және одан жоғары әуе желілерін найзағайдың тікелей соғуынан қорғау тростық жайтартқыштармен орындалады. Қорғаныстық деңгейі жоғары, маңы тростармен қорғалатын бөліктің ұзындығы, бағандардың жерге тұйықтау кедергісі, тростық жайтартқыштар саны мен қорғаныс бұрыштары осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 134-кестеде берілген талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Жақын орналасқан бөліктің әрбір бағаны жерге тұйықтаушы құрылғыларына жалғануы тиіс.
Найзағайы аз қарқынды аудандарда осы Қағидаларға 5-қосымшадағы 134-кестеде берілген мәндерді қосалқы станцияларға жақын орналасқан, кернеуі 35-220 кВ тең әуе желісінің маңындағы жерге тұйықтаушы бағандар құрылысын бір жыл ішінде найзағай соғуының сағаттар саны 20-дан кем болса – 1,5 есе, 10-нан кем болса – 3 есе ұлғайтып алуға болады.
Егер талап етілетін жерге қосушы кедергілері бар жерге тұйықтаушы құрылғыларын орындау мүмкін болмаса, онда жерге тұйықтағыштар – кері салмақтағыштарды қолдану ұсынылады.
Ерекше мұзды аймақтарда немесе жердің эквиваленттік өзіндік кедергісі 1000 Ом·м астам аймақтарда жерге қосушы құрылғылардың кедергісі Мөлшерленбейтін, әуе желілерінің таратушы құрылғыларға енетін маңын қорғау үшін жеке тұрған өзекті жайтартқыштарын пайдалануға болады.
1024. Бір жыл ішіндегі найзағай соғуының сағаттар саны 60 тең аудандарда кернеуі 35 кВ тең әуе желілерінің әрқайсысының қуаты 1,6 МВ·А дейін екі трансформаторы бар немесе қуаты 1,6 МВ·А дейін бір трансформаторы бар және төменгі кернеу жағынан жүктеменің резервті қоректенуі бар, кернеуі 35-220 кВ қосалқы станцияларға енетін жері маңындағы бөліктерді троспен қорғамауға болады. Және де қосалқы станцияларға жақын орналасқан, әуе желілерінің бағандарын 0,5 км ұзындығында кедергі мәні осы Қағидаларға 5-қосымшаның 134-кестесін берілген мәндерге тең жерге тұйықтаушы құрылғылары болуы тиіс. Әуе желілерінің бағандары ағаш болса, оқшаулама бекіткіштерін баған жерге қосқыштарына жалғап, әуе желісі жағынан жақындағанда бірінші бағанға құбырлы ажыратқыштарын орнату қарастырылады.
Қуаты 1,6 МВ·А дейін бір трансформаторы бар қосалқы станцияларын резервті қоректендіру қарастырылмаған жағдайда кернеуі 35 кВ қосалқы станцияларға енетін жері маңындағы бөліктерді троспен қорғайды және де оның ұзындығы 0,5 км-ге тең болады.
1025. Кернеуі 35-220 кВ қосалқы станцияларға енетін жері маңындағы бірінші бағанда мына жағдайларда құбырлы ажыратқыштар кешені (ҚРК1) орнатылады:
1) желі енетін жері маңын есептегенде ағаш бағандарында тұрғызылған жағдайда;
2) желі - ағаш бағандарында, ал желі енетін жері маңы – металды немесе темірбетонды бағандарда тұрғызылған жағдайда;
3) қорғанысы осы Қағидалардың 1022-тармағына сәйкес қарапайым орындалатын, кернеуі 35 кВ қосалқы станцияларға енетін жері маңы ағаш бағандарында тұрғызылған жағдайда.
Бар ұзындығында металдан жасалған немесе темірбетондық конструкцияларда тұрғызылған әуе желілерінің маңының басына құбырлы ажыратқыштар кешенін орнату қажет емес.
Құбырлы ажыратқыштары (ҚР1) бар бағандардың жерге тұйықтаушы құрылғыларының кедергісі жердің өзіндік кедергісі 1000 Ом·м жағдайында 10 Ом және жердің өзіндік кедергісі 1000 Ом·м жоғары болған жағдайда - 15 Ом аспайды. Құбырлы ажыратқыштар кешенінен жерге қосушы түсімдер ағаш бағандарында барлық тіреуіштерде орындалады.
Троспен қорғанысы барлық ұзындығында емес және найзағайлы мерзімде ұзақ уақыт бір жағынан ажыратылуы мүмкін кернеуі 35-110 кВ тең әуе желілерінде кіріс порталдарында және ажыратылуы мүмкін әуе желісінің жиегіндегі қосалқы станцияға жақын бірінші бағанында құбырлы ажыратқыштар кешені (ҚРК2) орнатылады. Ажыратылуы мүмкін әуе желісінің жиегінде кернеу трансформаторлары болса, онда құбырлы ажыратқыштар кешенінің (ҚРК2) орнына вентильді ажыратқыштар орнатылады.
Құбырлы ажыратқыштар кешенінен (ҚРК2) ажыратылған аппаратқа дейінгі ара қашықтық 110 кВ әуе желісі үшін 60 м-ден көп емес және де 35 кВ әуе желісі үшін 40 м аспауы тиіс.
1026. Оқшаулама класына байланысты төменгі деңгейлі кернеуде жұмыс істейтін әуе желі жағынан есептегенде бірінші бағанда желінің жұмыстық кернеуіне сәйкес келетін кернеулі құбырлы ажыратқыштар орнатылуы тиіс.
Құбырлы ажыратқыштар жоқ болған жағдайда қажет етілетін кернеу кластарына немесе ҚТ токтарының мәндеріне қорғаныстық аралықтарды орнатуға болады немесе бір-екі көршілес бағандардағы гирляндалардың оқшауламаларының жартысын шунттауға болады.
Ауа атмосферасы ластанған шарты бойынша күшейтілген оқшауламалы әуе желісіндегі бірінші бағанда әуе желісінің жұмыстық кернеуіне сәйкес келетін құбырлы ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс. Қажет етілетін кернеу кластарына немесе ҚТ токтары мәндеріне сәйкес келетін құбырлы ажыратқыштар кешені болмаған жағдайда қорғаныстық аралықтарды орнатуға болады.
1027. Құбырлы ажыратқыштар ҚТ токтары бойынша келесі талаптарға сәйкес таңдалып алынуы тиіс:
1) Кернеуі 35 кВ дейін тораптары үшін құбырлы ажыратқыштармен ажыратылатын токтың жоғарғы шегі үш фазалы қысқа тұйықталудың ең үлкен мүмкін болатын тогынан кем емес, ал төменгі шегі - ең кіші мүмкін болатын тогынан аспауы тиіс;
2) Кернеуі 110 кВ және одан жоғары тораптар үшін құбырлы ажыратқыштарын бірфазалы немесе үш фазалы қысқа тұйықталудың мүмкін болатын тогы немесе екі фазалы тұйықтау тогы бойынша таңдайды.
Қысқа тұйықталу токтарының талап етілетін мәндеріне құбырлы ажыратқыштар жоқ болған жағдайда, оларды негізгі қорғаныстық аралықтарды қолдануға болады. Ағаш бағанды 220 кВ әуе желісі үшін құбырлы ажыратқыштар жоқ болған жағдайда гирляндалар бір-екі бағандарда жерге қосылуы тиіс және де оқшаулағыштар саны металдан жасалған бағандар сияқты болады.
Негізгі қорғаныстық аралықтардың ұсынылатын өлшемдері осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 135-кестеде берілген.
1028. Ағаш бағандарда орнатылатын, кернеуі 35 кВ дейін әуе желілерінде қосымша қорғаныстық аралықтарды жерден 2,5 м биіктікте орнату қажет. Қосымша қорғаныстық аралықтардың ұсынылатын өлшемдері осы Қағидаларға 5-қосымшаның 135-кестесінде берілген.
1029. Әуе желілері жалғанған кернеуі 35 кВ және одан жоғары таратушы құрылғыларында вентильді ажыратқыштар (аса кернеуліктердің шектегіштері) орнатылуы тиіс.
Вентильді ажыратқыштарды (аса кернеуліктердің шектегіштерін), олардың қорғаныстық сипаттамалары қорғалатын жабдықтың оқшауламасы мен координациясы және тораптың бір фазасы орнату орнында жерге тұйықталу кезіндегі кернеуге ажыратқышты сөндіру кернеуінің сәйкестігі ескеріліп отырып таңдалады. Орнатылатын ажыратқыштар санын азайту мақсатында қорғалатын жабдық пен ажыратқыштар арасында ара қашықтықтар ұлғайғанда вентильдік ажыратқыштар қолданылады, олардың сипаттамалары оқшаулама координация шарттары бойынша талап етілетіндерден жоғары болуы тиіс.
Ажыратқыштардан трансформаторлар мен аппараттарға дейін тармақтарды қоса есептегенде шиналар бойынша ара қашықтықтар осы Қағидаларға 5-қосымшаның 136-кестесінде берілген мәндерден аспауы тиіс.
Вентильдік ажыратқыштар мен қорғалатын жабдық арасындағы ең үлкен рұқсат етілетін ара қашықтықтарды анықтауды таратушы құрылғының (қосалқы станцияның) қалыпты жұмыс режимінде қосылып тұрған желілер санына және вентильді ажыратқыштар (аса кернеуліктерді шектегіштерді) санына байланысты таңдайды.
Вентильді ажыратқыштарды (аса кернеуліктерді шектегіштерді) орнату орны мен санын есептік периодтағы электрлік байланыстар сұлбаларынан, әуе желісінің мен трансформаторлар санынан анықтап, таңдалып алынады. Және де қорғалатын жабдық пен вентильді ажыратқыштар (аса кернеуліктерді шектегіштерді) арасындағы ара қашықтықтарды іске қосушы периодта да рұқсат етілетін шектерде болып, аралықтық кезеңдерінде найзағайлы мезгілге тең немесе одан астам болуы мүмкін. Апаттық және жөндеу жұмыс режимдері бұл жағдайда ескерілмейді.
1030. Вентильді ажыратқыштар (аса кернеуліктерді шектегіштер) ажыратқыштар мен трансформаторлар (автотрансформаторлар, шунттаушы реактор) арасындағы тізбекте коммутациялық аппаратсыз мына жағдайларды қорғағанда орнатылуы мүмкін:
1) автотрансформаторлық байланысы бар күштік трансформаторларының барлық кернеулерінің орамаларын;
2) трансформаторлардың 220 және 500 кВ орамаларын;
3) оқшаулама деңгейі бар трансформаторлардың 110 және 220 кВ орамаларын.
110-500 кВ шунттаушы реакторларын және 35 кВ дейінгі коммутациялаушы вакуумдық ажыратқыштарының тізбектерін қорғау үшін аса кернеуліктерді шектегіштер қолданылады.
Вентильді ажыратқыштар (аса кернеуліктерді шектегіштер) ажыратқыштар мен трансформаторлар (автотрансформаторлар, шунттаушы реактор) және аппараттар арасындағы ара қашықтықтары осы Қағидаларға 5-қосымшаның 136-137-кестелерінде берілген мәндерден аспауы тиіс. Асып кеткен жағдайда шиналарда қосымша ажыратқыштар орнатылуы тиіс.
1031. Трансформатор таратушы құрылғыға 110 кВ кәбілдік желісімен жалғанғанда кәбілдің таратушы құрылғының шиналарына қосылу орнында құбырлы ажыратқыштар кешені (ҚРК2) орнатылуы тиіс. Ажыратқыштың жерге тұйықтаушы қысқышы кәбілдің металдық қабықшаларына жалғануы мүмкін.
Таратушы құрылғының шиналарына трансформаторлармен тікелей жалғанған бірнеше кәбіл жалғанса, таратушы құрылғының шиналарына құбырлы ажыратқыштар кешенінің біреуі орнатылады. Ажыратқышты орнату орнын кәбілдерді жалғау орнына жақын жерден таңдау қажет.
1032. Күштік трансформаторлар (автотрансформаторлар) төменгі және ортаңғы кернеу орамалары жұлдызшаға немесе үшбұрышқа жинақталады да әрбір фазаның жерге жалғанатын жері арасына қосылған вентильді ажыратқыштармен қорғалады. Магниттік сымнан бірінші болып орналасатын, қолданылмайтын төменгі кернеу орамаларының қорғанысы үшбұрыштың бір бұрышын, жұлдызшаның бір ұшын жерге тұйықтау арқылы орындалады.
Егер оларға тұрақты түрді ұзындығы 30 м кәбілдік желі жалғанса, онда қолданылмайтын орамаларының қорғанысы керек емес.
1033. Күштік трансформаторлардың 110-220 кВ орамаларының бейтараптарын қорғау үшін вентильді ажыратқыштарды (аса кернеуліктерді шектегіштерін) орнату қажет. Оқшауламасы жерге қосылуын ажыратуды қажет етпейтін трансформаторлар бейтараптарында ажыратқыштарды орнатуға болмайды.
1034. 500 кВ шунттаушы реакторлар найзағайлы және ішкі аса кернеуліктерден реакторлардың жалғанған жерлерінде орнатылатын аса кернеуліктерді шектегіштермен қорғалады.
1035. Әуе желілері жалғанған, 20 кВ дейінгі таратушы құрылғылар вентильді шиналар мен трансформаторлардың жанында орнатылған ажыратқыштармен қорғалуы тиіс.
10 кВ дейінгі ТҚ трансформаторлардың шиналармен байланысын орындағанда вентильді ажыратқыштардан (аса жүктелуді тежеуіш) трансформаторларға дейін ара қашықтықтар шектелмейді (осы Қағиданың 1014-тармағында көрсетілген жағдайлардан бөлек).
Трансформаторлардың 10 кВ дейінгі таратушы құрылғылардың шиналарымен әуе байланысын пайдаланғанда вентильді ажыратқыштардан трансформаторларға (аппараттарға) дейін ара қашықтықтары ағаш бағандарда орнатылған әуе желілері үшін 60 м-ден және металмен темір бетонды бағандарда орнатылған әуе желілері үшін 90 м-ден аспауға тиіс.
20 кВ дейінгі әуе желілерінің қосалқы станцияларға өтпе жолдарын жайтартқыштармен қорғау қажет емес.
Ағаш бағандарда орнатылған 20 кВ дейінгі әуе желісінің қосалқы станцияларына өтпе жолдарында қосалқы станциядан 200-300 м ара қашықтықта құбырлы ажыратқыштар кешені (ҚРК1) орнатылуы тиіс.
Найзағайлы мезгілде бір жағынан ажыратылуы мүмкін, кернеуі 20 кВ әуе желілерінде ұзақ уақыт ажыратылып тұруы мүмкін ӘЖ арғы ұшының жиекті тіреуішінде құбырлы ажыратқыштар кешені (ҚРК2) орнатылуы тиіс. ӘЖ сөндірілген ұшында кернеу трансформаторлары болған жағдайда (ҚРК2) вентильді ажыратқыштар (аса жүктелуді тежеуіштер) орнатылуы тиіс. Ажыратқыштардан ажыратылған аппаратқа дейінгі ара қашықтығы 15 м-ден көп емес.
ҚРК1-ҚРК2 жерге тұйықтауларының кедергісі жердің меншікті кедергісі 100 Ом·м асқанда 10 Ом–ды және меншікті кедергісі одан да жоғары болған кезде 15 Ом–нан аспауы тиіс.
Металды және темірбетонды тіреуіштері бар 20 кВ дейінгі қосалқы станцияларға жете берісінде түтікті ажыратқыштарды (ҚРК1-ҚРК2) орнату міндетті емес.
20 кВ дейінгі ӘЖ жалғанған, төменгі кернеуі 1 кВ дейінгі 20 кВ дейінгі қосалқы станцияны қорғау қосалқы станцияның жоғарғы және төменгі жақтарынан орнатылатын вентильдік ажыратқыштармен орындалуы тиіс.
Трансформатордың қуаты 0,63 МВ·А дейінгі жағдайда ағаш тіреуіші бар 20 кВ дейінгі ӘЖ-не жетеберісінде түтікті ажыратқыштарды орнатпаса болады.
Вентильді ажыратқышты кернеу трансформаторымен бірге орнатқанда ажыратқышты сақтандырғышқа дейін қосу тиіс.
1036. Ұзындығы 1,5 км 35-220 кВ кәбілдік енгізілімдер екі жағынан құбырлы немесе вентильдік ажыратқыштармен қорғалуы тиіс. 35-110 кВ кәбілдері РВС типті вентильді ажыратқыштармен (аса кернеуліктерді шектегіштермен) қорғалуға тиіс. Кәбіл ұзындығы 1,5 км және одан асса, ажыратқыштар кәбіл жиектерінде орнатылмайды. 20 кВ дейінгі әуе желісін қосалқы станцияға ұзындығы 50 м дейінгі кәбілдік енгізілім көмегімен қосу жағдайында кәбілді әуе желісіне жалғану орнында құбырлы ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс.
Егер әуе желісінің ағаш бағандарда орнатылса, кәбіл жиегінен 200-300 м аралығында құбырлы ажыратқыштар кешенінің екіншісін орнату керек. Ажыратқыштар қысқаша жолмен жерге тұйықтау құрылғысымен және кәбілдің металдық қабықшасымен жалғануы тиіс.
Ұзындығы 50 м аса кәбілдік енгізілімді қолданған жағдайда кәбілді ӘЖ қосатын жерінде вентильдік ажыратқыштардың комплекті (аса жүктелуді тежеуіштер) орнатылады.
Ажыратқыштар, кәбілдің металды қабықшалармен қысқа жол бойынша жалғануы тиіс және жерге тұйықтауышқа жалғануы тиіс. Жерге тұйықтауыштың кедергісі осы Қағидалардың 1033-тармағында келтірілгеннен жоғары болмау керек.
1037. Металды немесе троссыз темірбетонды тіреуіштермен, Қуаты 40 МВ·А дейінгі трансформаторлары бар 35-110 кВ қосалқы станциялардың қорғанысын (осы Қағидаларға 5-қосымшада келтірілген 134 және 136-кестелер) қарапайым схема бойынша (16-сурет) орындау қажет, оның ішіне мыналар кіруі тиіс:
1) күштік трансформатордан 10 м аспайтын ара қашықтықта қосалқы станцияларда орнатылатын вентильдік ажыратқыштар;
2) барлық тармақталу ұзындығында қосалқы станцияларға жақындау тростық жай тартқыштары; тармақталу ұзындығы 150 м кем болса, тростық немесе өзекті жай тарқыштармен қорғау қажет;
3) ағаш бағандарында орнатылатын РТ1 және РТ2 кешендері, әр кешеннің жерге тұйықтау кедергісі 10 Ом-нан аспайды: РТ2 - ауа желілері жағынан троспен бірінші тіректе немесе найзағай тарту өзегімен қорғалатын аумақ шекарасында; РТ1-РТ2-ден 150-200 м қашықтықтағы ауа желілерінің қорғалмаған аумағында;
500 м-ден астам ара қашықтық кезінде РТ1 орнату қажет етілмейді.
Вентильді ажыратқыштармен (аса кернеуліктерді шектегіштермен) трансформаторлар арасындағы арақашықтығы 10 м асатын қосалқы станцияларының қорғанысы осы Қағидалардың 1021, 1027-тармақтарындағы талаптарға сай орындалады.
Жоғарыда аталған талаптарға сәйкес қосалқы станциялардың қарапайым қорғанысын қосалқы станцияны қазір жұмыс істеп тұрған әуе желісіні қосу арқылы орындау керек (17-сурет). Және бұл жағдайда трансформаторлар РВМГ типті вентильді ажыратқыштармен қорғау қажет.
Жаңадан салынып жатқан әуе желілеріне қосалқы станцияларының найзағайлы қорғанысын орындау қарапайым сұлбалармен жасалмайды.
1038. Жердің өзіндік кедергісі 1000 Ом*м және одан астам аудандарда тармақтарында жұмыс істеп тұрған әуе желілеріне қосылатын қосалқы станцияларды қорғау үшін орнатылатын РТ1 және РТ2 жерге тұйықтау құрылғыларының кедергілері 10-нан астам болуы мүмкін, бірақ 30 Ом-нан аспауы тиіс. Және де РТ2-нің жерге қосушы контуры қосалқы станцияның жерге тұйықтаушы контурымен тартылмалы жерге тұйықтау құрылғысымен жалғануы мүмкін.
1039. Кернеуі 110 кВ әуе желісінің бағандарында орнатылатын, қорғанысы барлық ұзындығымен жүрмейтін айырғыштар құбырлы ажыратқыштармен қорғалуы тиіс. Егер айырғыш ұзақ уақыт ажыратылып тұратын болса, онда құбырлы ажыратқыштар кернеу астында тұрған әрбір жағында ӘЖ сол бағанда орнатылады.
Айырғыштарды 25 м дейін ара қашықтықта ауа желілерінің бойымен желіге қосылу орнынан ҚС және таратушы бөлімге айырғыштарды тірекке орнату қажет етілмейді.
Темірбетон және металдан жасалған бағандары бар, 20 кВ дейінгі әуе желілерінде айырғыштарды қорғауға арналған ажыратқыштар орнатылады.
Осы Қағидалардың 1035, 1043-тармақтарында және 5-қосымшаның 136-кестесінде көрсетілген ауа желілерінің троспен қорғалатын шектерде троспен қорғалатын шектерде айырғыштарды орнату, желі жағынан есептегенде бірінші бағанда, сондай-ақ ескертпе ретінде сол бағандағы оқшаулаудан төмен емес оқшауламасы бар айырғыштардың қолдану талабына сай басқа бағандарда рұқсат етіледі.
1040. Осы Қағидалардың 1037-тармағында көрсетілген құбырлы ажыратқыштарды жерге тұйықтау кедергісі осы Қағидалардың 8-тарауында берілген талаптарға сәйкес болуы тиіс.
1041. Егер жауапты электр қондырғыларды қоректендірілетін және барлық ұзындығы бойынша троспен қорғалған ауа желілеріне қосылған болса, темірбетон және металдан жасалған бағандары бар әуе желілерінің тармақтары барлық ұзындығы бойынша троспен қорғалуы тиіс.
Ағаш бағандарында тармақтарды орындағанда оны желіге қосу жерінде құбырлы ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс.
1042. 3-10 кВ ауыстырғыш пункттерін қорғау үшін құбырлы ажыратқыштар ағаш бағандары бар әрбір қоректендіруші әуе желісінің жиектік бағанында бір-бір кешенмен орнатылады. Және де ажыратқыштарды ауыстырғыш пунктінің жерге тұйықтаушы құрылғысына жалғау қажет.

7. Айналмалы электр машиналарын найзағайлы
аса кернеуліктерінен қорғау

1043. Металдан және темірбетоннан жасалған бағандары бар ауа желілерін қуаты 50 МВт (50 МВ·1 дейін) генераторларға (синхронды компенсаторларға) жалғауға рұқсат етіледі.
Ағаштан жасалған бағандары бар ауа желілерін қуаты 25 МВт (25 МВ·1 дейін) генераторларға (синхронды компенсаторларға) жалғауға рұқсат етіледі.
Әуе желілерін қуаты 50 МВт (50 МВ·1 дейін) генераторларға (синхронды компенсаторларға) жалғау тек бөлуші трансформаторлар арқылы жұргізіледі.
1044. Генераторлар мен синхронды компенсаторларды, сонымен қатар желілеріне жалғанатын, қуаты 3 МВт электр қозғалтқыштарын қорғау үшін 1 топтық вентильді ажыратқыштары және де бір фазаға шаққанда 0,5 мкФ-тан кем емес сыйымдылықтар қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар, найзағайға қарсы беріктік деңгейі 50 кА тең электр станцияларына (қосалқы станцияларға) желілері жолының қорғалуы орындалуы тиіс. Вентильді ажыратқыштарын мына құрылғыларды қорғау үшін орнатады: қуаты 15 МВт астам (15 МВ·1-тан астам) генераторларын (синхронды компенсаторларын) - әрбір генераторлардың (синхронды компенсаторлардың) жалғағышында; қуаты 15 МВт және одан кем (15 МВ·1 және одан кем) генераторларын (синхронды компенсаторларын) - генераторлық кернеу шиналарында (шиналар секциясында); қуаты 3 МВт-тан астам электр қозғалтқыштарын - таратушы құрылғылардың шиналарында.
Қуаты 20 МВт астам (20 МВ·1-тан астам), орауыштық оқшауламасы жоқ, бейтарабы шығарылған генераторларын (синхронды компенсаторларын) қорғау барысында бір фазаға шаққанда 0,5 мкФ кем емес сыйымдылықтар орнына машинаның номиналды кернеуіне арналған, қолданылуы мүмкін генераторлардың (синхронды компенсаторлардың) бейтарабындағы вентильді ажыратқыш қолданылуы мүмкін. Егер генераторларға (синхронды компенсаторларға) жалғанған, ұзындығы 100 м астам кәбілдер бөліктерінің қосылған сыйымдылығы бір фазаға шаққанда 0,5 мкФ-ты құраса, онда қорғаныстық сыйымдылықтарды орнатудың қажеті жоқ.
1045. Егер айналмалы машиналар мен желілері электр станцияларының (қосалқы станциялардың) жалпы шиналарына жалғанған болса, онда осы әуе желілерінің өту жолдары келесі талаптар орындалып найзағай әсерлерінен қорғалуы тиіс:
1) темірбетоннан жасалған бағандары бар желілерінің өту жолдары 300 м кем емес ара қашықтықта троспен қорғалуы тиіс; өту жолдарының басында құбырлы ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс (18, 1-сурет). Троспен қорғалған желілерінің өту жолдарының бағандары ағаш бойынша оқшаулағыштардың гирляндалары ілінген нүктеден бастап баған тірегіне дейін ара қашықтығы 1 м-ден кем емес, ағаш траверстері болуы тиіс. Әуе сымдарын 35 кВ кернеу класына жататын оқшаулағыш гирляндаларында ілу қажет. Құбырлы ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 5 Ом, ал тростық бағандардың жерге тұйықтау кедергісі 10 Ом-нан аспауы тиіс.
Өту жолдарының басында құбырлы ажыратқыштардың орнына IV тобының вентильді ажыратқыштары орнатылуы мүмкін.
Ағаштан жасалған бағандары бар желілерінің өту жолдарын темірбетоннан жасалған бағандары бар желілерінің өту жолдарында қолданылатын қорғау құралдарына қосымша тростық өту жолының басынан желі жағына қарай 150 м ара қашықтығында құбырлы ажыратқыштарын орнату қажет. Ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 5 Ом-нан аспауы тиіс.
2) Электр станцияларына (қосалқы станцияларға) ұзындығы 0,5 км дейін кәбілдік енгізілімдермен жалғанатын желілерінде өту жолдарының қорғанысы кәбілдік енгізілімсіз желілерінде өту жолдарының қорғанысы сияқты орындау қажет және де қосымша желісінің кәбілге жалғанатын жеріне IV тобының вентильді ажыратқыштары орнатылуы мүмкін. Ажыратқышты қысқа жолмен бронясына, кәбілдің металдық қабықшасына және жерге қосушы құрылғысына жалғау қажет. Ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 5 Ом-нан аспауы тиіс.
3) Егер әуе желілерінің өту жолдары 300 м-ден артық ара қашықтығында найзағай соққыларынан ғимараттармен, ағаштармен және т.б. биік заттармен қорғалып тұрса, онда әуе желілерінің өту жолдарындағы тросты ілудің қажеті жоқ. Және де желі жағынан әуе желілерінің өту жолдарының қорғалған бөлігінің басында IV тобының вентильді ажыратқыштары орнатылуы тиіс, ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 3 Ом-нан аспауы тиіс.
4) Әуе желісінің жалғануындағы реактордың бар болуы әуе желілерінің өту жолдары 100-150 м ара қашықтығында найзағай соққыларынан тростық жайтартқышымен қорғалуы тиіс (18, 2-сурет). Тростық жайтартқышымен қорғалған әуе желілерінің өту жолдарының қорғалған бөлігінің басында құбырлы ажыратқыштар кешені, ал реакторлар маңында IV тобының вентильді ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс. Құбырлы ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 10 Ом-нан аспауы тиіс.
5) Айналмалы машиналары бар таратушы құрылғылар шиналарына әуе желілерін реактор арқылы және ұзындығы 50 м-ге тең кәбілдік енгізілім арқылы жалғағанда әуе желілерінің өту жолдарының басында қорғаудың қажеті жоқ. Әуе желілерінің кәбілге жалғанатын орнында жерге тұйықтау кедергісі 5 Ом-нан аспайтын құбырлы ажыратқыштар кешені, ал реакторлар алдында IV тобының вентильді ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс (18, 3-сурет).
6) Өту жолдары 0,5 км-ге дейін ара қашықтықта металдан және темірбетоннан жасалған бағандары бар, жерге тұйықтау кедергісі 50 Ом-нан аспайтын, қуаты 3 МВт астам (3 МВ·1-тан астам), айналмалы машиналары бар электр станцияларының (қосалқы станцияларының) шиналарына жалғанатын әуе желілерінде электр станцияларынан (қосалқы станцияларынан) 150 м қашықтықта IV тобының вентильді ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс. Ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 3 Ом-нан аспауы тиіс. Және де әуе желілерінің өту жолдарын қорғау үшін тростың қажеті жоқ.
1046. Генераторларды (синхронды компенсаторларды) трансформаторлармен жалғау үшін ашық токсымдарын (ашық шиналық көпірлерді және аспалы иілгіш токсымдарын) қолданғанда токсымдар электр станцияларының (қосалқы станцияларының) жай тартқыш және ғимараттар аймақтарына кіруі тиіс. Жайтартқыштың электр станцияларының (қосалқы станцияларының) жерге тұйықтаушы құрылғысына жалғану орны жерге қосу жолақтары бойынша есептегенде оған жалғанатын токсымдары элементтерін қосу орнынан 20 м-ден кем емес қашықтықта болуы тиіс.
Егер ашық токөткізгіштер найзағай тарату АТҚ қорғау зонасына кірмесе, онда олар найзағайдың тура соққыларынан бөлек тұрған найзағай тарату бағандарымен немесе 20^оС-тан артық емес қорғау бұрышында бөлек тіректерге ілінген тростармен қорғалуы тиіс. Жеке тұрған найзағай тарату бағандарының және тростық тіректердің жерге тұйықтауы 20 м-ден кем емес ара қашықтықта токөткізгіштің жерге тұйықтау элементтерінің оған қосылу жерінен алшақтатылған нүктелерде ҚТ найзағай тарату қондырғысына қосылу жолымен немесе токөткізгіш найзағай тарату тіректермен қосылуы жоқ оңашаланған найзағай тарату бағандарымен орындалуы тиіс.
Жеке тұрған жайтартқыштардан (тростық бағандардан) токсымдарының жерге қосылған элементтеріне дейін ауа бойынша ара қашықтықтары 5 м-ден кем болмауы тиіс. Жердегі жеке жатқан жерге тұйықтаушы құрылғыдан және жай тартқыштың жерасты бөлігінен ара қашықтығы 5 м-ден кем болмауы тиіс.
1047. Егер өндірістік кәсіпорынның қосалқы станциясы ашық сымдармен қуаты 120 МВт дейін генераторлары бар ЖЭЦ (ТЭЦ) генераторлық кернеудегі таратушы құрылғысына жалғанған болса, онда токсымдарын найзағайдың тікелей соққыларынан қорғаныс ТҚ жерге тұйықтағыштарын қорғау аймақтарына кірмейтін токсымдары үшін 1174-тармағында берілгендей орындалуы тиіс.
Ашық токсымының реактор арқылы генераторлық кернеудегі таратушы құрылғысына жалғанған жағдайда реактор алдына IV тобының вентильді ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс.
Генераторларды токсымы бойынша келетін найзағайлы аса кернеуліктер және де индукцияланған аса кернеуліктер толқындарынан қорғау үшін I тобының вентильді ажыратқыштар кешені мен қорғаныстық конденсаторлар орнатылуы тиіс. Олардың сыйымдылығы генераторлардың номиналды кернеуі жағдайында мына шамадан кем болуы тиіс: 6 кВ жағдайында – 0,8 мкФ, 10 кВ жағдайында – 0,5 мкФ және 13,8-20 кВ жағдайында – 0,4 мкФ болуы тиіс.
Егер генераторлық кернеу шиналарындағы генераторлардың және кәбілдік тораптарының қосылған сыйымдылығы қажетті мәнге ие болса, онда қорғаныстық конденсаторларын орнатпайды. Бұл жағдайда кәбілдік жүйенің сыйымдылығын анықтағанда 750 м дейін ұзындықта кәбілдердің бөліктері ескерілуі тиіс.
1048. Сенімді қорға алынуы қарастырылған, қуаты 3 МВт-қа дейін электр қозғалтқыштарына әуе желілерін жалғау, желінің өту жолдарының найзағай соққыларынан қорғанысы жоқ жағдайында рұқсат етіледі. Және де әуе желілерінің өту жолдарының басында қосалқы станциялары шиналарынан 150 және 250 м қашықтықта екі құбырлы ажыратқыштар кешені орнатылуы тиіс (19, 1-сурет). Ажыратқыштардың жерге тұйықтау кедергісі 5 Ом-нан аспауы тиіс.
Егер 250 м-ден кем емес қашықтықта әуе желілерінің өту жолдарын жерге қосу кедергісі 10 Ом-нан аспайтын болса, онда металдан және темірбетоннан жасалған бағандары бар, әуе желілерінің өту жолдарына құбырлы ажыратқыштар кешенін орнатудың қажеті жоқ.
Кез келген ұзындықты кәбілдік енгізілімі бар жағдайда тікелей кәбілдің алдына V тобының вентильді ажыратқышы орнатылуы тиіс. Ажыратқыштың жерге тұйықтаушы қысқышы қысқа жолмен кәбілдің металдық қабықшасына және жерге тұйықтау құрылғысына жалғануы тиіс (19, 2-сурет). Электр қозғалтқышы алдына бір фазаға шаққанда 0,5 мкФ кем емес сыйымдылықтар орнатылуы мүмкін.

8. Ішкі аса кернеуліктерден қорғау

1049. Бір фазалы жерге тұйықтау токтарының сыйымдылықтары компенсациялауды қажет ететін, кернеуі 6-35 кВ электр тораптарында торап сыйымдылықтарын жоғары жиілікті байланыс конденсаторлары мен желі фазаларын желілердің түрлі фазаларына тастау жолымен жерге байланысты теңестірілуі орындалуы тиіс. Жерге байланысты фазалар бойынша сыйымдылықтардың симметриясыздық дәрежесі 0,75 %-дан аспауы тиіс.
Доға сөндіргіш жерге тұйықтаушы реакторлар орнатылатын орындар торап конфигурациясы, тораптың бөліктерге мүмкін болатын бөлінулері, мүмкін орын алатын апаттық жағдайлар, темір жолдарының автоблоктау тізбегіне және байланыс желілеріне әсерлері ескеріліп таңдалуы мүмкін.
Доға сөндіруші жерге тұйықтаушы реакторларын мына трансформаторларға жалғауға болмайды:
1) Сақтандырғыштар арқылы шиналарға жалғанған трансформаторларға;
2) Сыйымдылықтық тогы тек бір желімен компенсацияланатын тораппен байланысы бар трансформаторларға.
Доға сөндіргіш жерге тұйықтаушы реакторлардың қуаты тораптың жерге тұйықталуы толық сыйымдылық тогының мәні бойынша таңдалуы және де дамуы келешек 10 жылға ескеріліп есептелініп алынуы тиіс.
1050. Жерге тұйықтаушы бейтараппен жұмыс істейтін, оқшауламасы бар және күштік трансформаторлардың (автотрансформаторларының) 110 және 220 кВ орамаларының оқшаулама деңгейі жоғарылатылған, кернеуі 110-220 кВ тең тораптарда ішкі аса кернеуліктерден қорғау үшін арнайы шараларды қолданудың қажеті жоқ.
Күштік трансформаторларының (автотрансформаторларының) оқшаулама деңгейі 110 В және 220 кВ орамалары және трансформаторлардың (автотрансформаторлардың) 500 кВ орамалары ішкі аса кернеуліктерден осы Қағидалардың 1028-тармағының талаптарына сай орнатылатын аса кернеуліктердің шектегіштерімен қорғалуы тиіс.
1051. Бір фазалы жерге тұйықтау токтарының сыйымдылықтары компенсациялауды қажет етпейтін, кернеуі 35 кВ дейін және генераторлары мен статор орамаларын су арқылы суыту жүйесі қарастырылған синхронды компенсаторлары жоқ электр тораптарында және доға сөндіргіш жерге қосушы реакторлардан және автоматты ажыратулар мен жедел ауыстырулар кезінде аталған генераторлар мен синхронды компенсаторлардан бөлінуі мүмкін, кернеуі 35 кВ дейін электр сұлбаларына бейтараптың өз еркінше ауысуларын болдырмау үшін 4 А токтың ұзақ уақыт өтуін қамтамасыз ететін, 25 Ом-ға тең кедергісі бар резистор қосылуы тиіс.
Жерге тұйықтау токтарының сыйымдылықтары компенсациялауды қажет ететін, электр тораптарынан және генераторлар мен статор орамаларын су арқылы суыту жүйесі қарастырылған синхронды компенсаторлардан, оқшаулама бақылауы үшін қолданылатын кернеу трансформаторының екінші реттік орамасының ашық үшбұрышына жалғанған тізбекке бөліне алатын, кернеуі 35 кВ дейін электр сұлбаларында оның ажыратылуын қамтамасыз ететін 25 Ом-ға тең кедергісі бар резистор қосылуы тиіс.
Сонымен қатар, генератор-трансформатор және синхронды компенсатор – трансформатор блоктарының сұлбаларында осындай екінші резистор қарастырылуы тиіс, ол феррорезонанстық үдеріс туындағанда тұрақты қосылып тұрған резисторды автоматты түрде шунттап тастайды.
Жерге байланысты (оқшаулама бақылауы) және нөлдік тізбекті кернеуге байланысты фазалық кернеулерді өлшеу талап етілмейтін, кернеуі 35 кВ дейін электр тораптары мен сұлбаларында бірінші реттік орамалары жермен байланысы жоқ кернеу трансформаторларын пайдалану ұсынылады.
Статор орамаларын су арқылы суыту жүйесі қарастырылған генераторлары (синхронды компенсаторлары) немесе доға сөндіргіш реакторлары бар, кернеуі 35 кВ дейін электр тораптары мен сұлбаларында бейтараптың өз еркінше ауысуларын болдырмау үшін арнайы қорғаныстың қажеті жоқ.
1052. Желі ұзындығына және санына, торап сұлбаларына, ажыратқыштар типіне, трансформаторлар қуатына және т.б. параметрлерге байланысты кернеуі 500 кВ тораптарында кернеулердің ұзақ уақыт көтерілуін және коммутациялық аса кернеуліктерін шектеу қажеттілігі, қорғаныс құралдарына қойылатын талаптар және оларды дұрыс таңдауды бағалау қажеттілігі аса кернеуліктерді есептеу негізінде жүргізіледі. 500 кВ жабдығы үшін рұқсат етілген кернеулердің көтерулері олардың әсер ету ұзақтығына байланысты орнатылуы тиіс.
1053. Кернеуі 500 кВ тең коммутациялық аса кернеуліктер есептік еселікке дейін азайтылып, сәйкесінше 2,7-ге және 2,5-ге тең болуы тиіс.
Жабдық үшін қауіпті коммутациялық аса кернеуліктерді шектеу мақсатында әуе желілерінде аралас вентильдік ажыратқыштарын, кернеудің электрмагниттік трансформаторларын және т.б. құралдарды және де ұзақ мерзімді аса кернеуліктерді шектеу шараларын қатар қолдану қажет. Кернеуі 500 кВ тең жабдықтарды аса кернеуліктерден қорғау құралдарын электр берілісіндегі ішкі аса кернеуліктерді ескере отырып есептеулерден таңдайды.
1054. Сыйымдылық кернеу бөлгіштері бар ажыратқышты, кернеуі 500 кВ тең таратушы құрылғылар үшін кернеу трансформаторлары мен ажыратқыштардың кернеулерін сыйымдылық бөлгіштерін тізбектеп қосудан пайда болған феррорезонанстық аса кернеуліктерді жою шаралары қарастырылуы тиіс.

9. Пневматикалық шаруашылық

1055. Электр станциялары мен қосалқы станциялардың электр аппараттарын (ажыратқыштарын, майлы ажыратқыштарға және айырғыштарға берілетін пневматикалық жетектерді) ауамен жабдықтау үшін стационарлық компрессорлық жабдықтан және ауа таратушы тораптан тұратын қысылған ауа жабдығы қарастырылуы тиіс. Қысылған ауа жабдығының кез-келген элементінің істен шығуы немесе жөнделуі жабдықтың қалыпты жұмысын бұзбауы тиіс.
1056. Аппараттарға келіп түсетін ауа механикалық қоспалардан тазартылып, құрғатылуы тиіс. Құрғатылған ауаның салыстырмалы ылғалдылығы аппараттар конструкциясының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
1057. Компрессорлық жабдықта құрғатылған ауаны алу үшін екі қысым сатысы қарастырылады:
1) компрессорлық (жоғарылатылған) – компрессорлар мен ауа жинақтағыштары - құрғатылған ауаның аккумуляторлары үшін, оны таратушы құрылғының электр аппаратурасына қажетті салыстырмалы ылғалдылықты қамтамасыз ету шартынан таңдалады;
2) жұмыстық (номиналды) - таратушы құрылғының электр аппаратурасының номиналды ауа қысымына байланысты ауа таратушы торап үшін.
Компрессорлық және жұмыстық қысымдар жүйелері өзара бірін-біріне жіберетін клапандармен байланысуы тиіс.
1058. Жұмыстық компрессорлардың өнімділігі мына шарттарды қамтамасыз ететіндей таңдалуы тиіс:
1. Қысымы 5 МПа-ға дейін компрессорлары бар жабдықтар үшін:
1) 0,5 сағат үздіксіз жұмысы мен арасында екі сағаттық үзілісімен;
2) компрессорлық қысым ауа жинақтағыштарында ажыратқыштарын желдету және барлық жүйенің ағыны есебінен төмендетілген қысымды қалпына келтіру – 2 сағат ішінде, компрессорлар жұмыс істемей тұрғанда – 0,5 сағат ішінде;
2. Қысымы 23 МПа-ға дейін компрессорлары бар жабдықтар үшін:
1) 1,5 сағат үздіксіз жұмысы мен арасында екі сағаттық үзілісімен;
2) қысым ауа жинақтағыштарында ажыратқыштарын желдету және барлық жүйенің ағыны есебінен төмендетілген қысымды қалпына келтіру – 1,5 сағат ішінде, жұмыс істемей тұрғанда – 0,5 сағат ішінде;
Жұмыстық компрессорлардың саны түрліше болғанда бір компрессор қорда тұруы тиіс.
Қосалқы станциялар мен өндірістік кәсіпорындарын ауамен қоректендіру үшін осы тарау талаптары қамтамасыз етілу жағдайында зауыттың пневматикалық жабдығын пайдалануға рұқсат етіледі.
Пневможетегі бар, бір майлы ажыратқышты қосалқы станцияларында бір компрессор орнатылуы тиіс (қорсыз).
1059. Жұмыстық және апаттық жұмыс жағдайларында резервуарларды ауамен толықтыру компрессорлық қысым ауа жинақтағыштарында ауа қоры есебінен орындалуы тиіс.
Ауа жинақтағыштарының сыйымдылығы ауаның қосылғандағы шығынын өтеуі тиіс (компрессор жұмыс істемей тұрғанда):
1) жұмыс режимінде - ажыратқыштарын желдету және барлық жүйенің ағыны есебінен төмендетілген қысымды қалпына келтіру - 2 сағат ішінде, компрессорлар жұмыс істемей тұрғанда. Және де ауа жинақтағыштарында қалған қысым электр аппараттарындағы ауаның қажетті құрғатуын қамтамасыз етуі тиіс.
2) апаттық режимде – ажыратқыштары ревервуарларындағы төмендетілген қысымды қалпына келтіру. Және де ауа жинақтағыштарындағы қысылған ауаның ең аз қысымы аппараттардағы қысылған ауаның ең үлкен номиналды қысымынан жоғары болуы тиіс:
25-30 % - қысымы 5 МПа-ға дейін компрессорлары бар жабдықтар үшін;
80 % - қысымы 23 МПа-ға дейін компрессорлары бар жабдықтар үшін.
1060. Есептеулерде ажыратқыштардың жаппай бірдей ажыратылуы компрессорлық жабдықтың іске қосылуымен тұспа-тұс келуі (яғни ауа жинақтағыштарындағы қысым компрессордың іске қосушы қысымына дейін төмендегенде) ескеріліп отыруы тиіс.
1061. Қысымы 5 МПа-ға дейін ауа жинақтағыштары мыналармен жабдықталуы тиіс: құралдармен серпімелі типті сақтандырушы клапанмен; манометр және үшжүрісті кранмен; іске қосушы вентилімен; гидравликалық зерттеулер кезінде ауа жіберудің тығынды саңылауымен; люгі бар (қарап шығу мен тазарту үшін) желілерін фланецтермен жалғау штуцерлерімен.
Ауа жинақтағыштарының мұз еру уақытында конденсат іске қосылар алдында қолмен қосылатын іске қосушы вентилінің электрлік жылытылуы қарастырылуы тиіс.
Қысылған ауаның жоғары дәрежедегі құрғатылуын қамтамасыз ету үшін үшеуден кем емес ауа жинақтағыштары қарастырылуы тиіс.
1062. Қысымы 23 МПа тең ауа қабылдағыштары үш баллонды топқа үшкірісті кранды манометр, сақтандырғыш клапан мен автоматты үрлемелі конденсатты жинақтағышы болуы тиіс. Ауа жинақтағышының төменгі бөлігі автоматты электр жылытылуы бар арнайы жылу оқшаулатқыш камерада орналасады.
1063. Компрессорлық жабдықтағы су майлы айырғыш және ауа жинақтағыш арасында кері клапандар орнатылуы тиіс.
1064. Қайта іске қосушы клапандар әуе желілік таратушы торапта және әуе ажыратқыштары резервуарларында номиналды ажыратушылық қабілеті бар және АПВ-ның сәтсіз режимінде ажыратқыштардың сенімді жұмысын қамтамасыз ететін зауыттарда берілген шамаларда қысымды ұстап тұруы тиіс.
Таратушы тораптың қайта іске қосушы клапандарының және таратушы тораптардың ауа құбырларының өткізу қабілеті АПВ-ның сәтсіз кезеңінде бірдей өшірілуі мүмкін ажыратқыштардың резервуарларында 3 минут ішінде ауа қысымын қалпына келтіруі тиіс.
Қайта іске қосушы клапан қалыпты жұмыс режимінде ауаның кішкене мөлшерінің үздіксіз қайта іске қосылуын және клапаннан кейін жүйедегі желдету және барлық жүйенің ағыны есебінен төмендетілген қысымды жабу үшін үздіксіз қайта іске қосуды қамтамасыз етуі тиіс.
1065. Таратушы құрылғының электр аппараттарының номиналды қысымының әрбір мәні үшін компрессорлық жабдықтың екі қайта іске қосушы клапандармен қоректенетін өзінің ауа таратушы торабы орындалуы тиіс.
1066. Қайта іске қосушы клапандар электр магниттік басқарумен орындалуы тиіс.
Қайта іске қосушы клапандардың қосылуын және ажыратылуын автоматикамен басқару компрессорлардың жұмыс режиміне тәуелсіз орындалуы қажет. Қайта іске қосушы клапандардың электромагниттік жетектерін басқару компрессорлық жабдыққа ауа бағыты бойынша жақын орналасқан ажыратқыш маңындағы сыртта орнатылатын манометрлер шкафында орналасатын түйіспелі манометрлермен орындалуы тиіс.
1067. Компрессорлық жабдық персоналдың әрдайым кезегінсіз жұмыс істеп, толығымен автоматтандырылуы тиіс.
Компрессорлық жабдық ауа жинақтағыштарындағы және ажыратқыштар резервуарларында қысымды тұрақты бір мөлшерде сақтап тұратын автоматтандырылған басқарумен жабдықталуы тиіс.
Компрессорлық жабдықтың автоматты басқару сұлбасы жұмыстық және ревервуарлық компрессорлардың автоматты түрде қосылуы мен ажыратылуын, су мен май ажыратқыш құрылғысының автоматты үрленуін (ылғал мен майдың ағылып кетуін), қайта іске қосушы клапандардың автоматты басқарылуын және зақымдану мен ақаулар жағдайында компрессорлық агрегаттардың қорғалуын қарастырып отыруы тиіс.
Сығылған ауа жабдығының қалыпты жұмысы бұзылғанда іске қосылатын белгі беруші жабдықпен жабдықталуы тиіс.
1068. Ауа жинақтағыштары компрессорлық бөлменің қабырғасынан 0,7-1 м арақашықтығында орналасатын ашық ауа астында, реті келсе көлеңкеде орнатылуы тиіс. Оның үстіне арнайы жабын (күн көзінен қорғау үшін) қажет емес. Кез келген ауа жинақтағышты, қалғандарының қалыпты пайдалануына кедергі келтірмейтін, монтаждау және қайта монтаждау мүмкіндігі қарастырылуы тиіс. Ауа жинақтағыштарын әуе ажыратқыштары бар ЖТҚ орналасатын жеке бөлмеде орналастыруға рұқсат етіледі.
1069. Компрессорлық бөлменің ауаны тартуы (сорып алуы) компрессорда орналасатын сүзгілермен орындалады.
1070. Компрессордың су және май бөлгіштерінің төмен түсіруші клапандары осы үшін арнайы қарастырылған жерде сыртқа шығарылатын дренаж жүйесіне қосылады. Барлық түсіруші клапандарының бір уақытта жұмыс істегендегі дренаж құбыры оның ластану мүмкіндігін жою және компрессордың су және май бөлгіштерінің қысымын арттыру үшін қажетті еңіс және диаметр болуы қажет.
1071. Компрессорлық жабдық бөлмесінде монтаждық және жөндеу жұмыстарын өткізуге арналған жөндеу алаңы мен жүк көтергіш құрылғысы қарастырылуы тиіс.
1072. Компрессорлық жабдық бөлмесінде қысқы мезгілде +10⁰С-дан төмен емес, жазғы мезгілде - +35⁰С-дан жоғары емес температура тұрақты сақталуы тиіс. Компрессорлық жабдық бөлмесі электрмен жылытылуы және сорып алынатын механикалық вентиляциямен жабдықталуы тиіс. Компрессорлардың суытылуы әрбір сығу сатысынан кейін суытылып отыруы тиіс.
1073. Компрессорлық агрегат ғимарат қабырғаларымен байланыспаған фундаменттерде орнатылуы тиіс.
1074. Компрессорлық жабдық бөлмесіндегі еден метлах плиткасымен немесе оған теңбағалы материалмен жабылуы тиіс; қабырғалары сыланып, еденнен есептегенде 1,5 м биіктікке дейін майлы бояумен боялған панельдері болуы тиіс.
1075. Компрессорлық жабдық бөлмесінің есіктері сыртқа ашылуы тиіс; есіктердің құлыптары өздігінен жабылатын, ал есіктері кілтсіз, тұтқа көмегімен ішінен ашылуы тиіс; терезелері сыртқа ашылып, фрагмугалармен жабдықталуы тиіс.
1076. Әуе желілік таратушы торабы сақина тәріздес болып, құлыптаушы вентильдер көмегімен бөліктерге бөлініп тұруы тиіс.
Әуе желілік таратушы торабы компрессорлық жабдықтан тартылған екі магистраль арқылы қоректенеді.
1077. Тарату желілерін қорғау үшін желіде қысым номиналының 1,1 дейін жоғарылағанда іске қосылатын сақтандырғыш клапандары орнатылуы қажет. Осы Қағидалардың 1064-тармағында көрсетілген сақтандырғыш клапандары манометр шкафының жанында ауа тарату желісінің қоректендіру тораптарының екі тізбегіне де орнатылады.
1078. Сызықтық су бөлгіштер ауа тарату желісінің қоректендіру тораптарының екі тізбегінде компрессор қондырғылар бөлмелерінен тыс орнатылады. Сызықтық су бөлгіште ауа құбыржолдарының жеткізу және шығаруларын қосып жіберу үшін түсіруші вентиль және ернемегі бар штуцер болуы қажет.
1079. Таратушы тораптың арматурасы мен әуе сымдары қызмет етуге қолжетімді болуы тиіс.
1080. Таратушы тораптың әуе сымдарын конструкциясы бойынша ашық, кәбілдік туннельдерде, басқа кәбілдермен бірге желілер мен лотоктарда, ал жабық бөлмелерде орнатылғанда – бөлменің қабырғалары мен төбесі бойынша тартуға болады.
1081. Әуе сымдарын 0,3 % көлбеулігімен және де торапты үрлеуге арналған іске қосушы вентильдерін төменгі нүктелерінде орнату қарастырылуы тиіс. Аппараттарға жолақтар көлбеулігі 0,3 % көлбеулігімен бас магистраль бағытында орнатылады.
1082. Температуралық өзгерістерді компенсациялау үшін әуе желілік таратушы торабында магистральды әуе өткізгіші орындалатын диаметрдегі, құбырлардан жүргізілетін компенсаторлар қарастырылуы тиіс.
1083. Компрессорлық жабдықтың, таратушы тораптың әуе өткізгішін, басқару шкафтарына тармақталуларды болатты құбырлардан және де 23 МПа қысымына – қараймайтын болаттан, басқару шкафтарынан әуе ажыратқыштарына әуе сымдарын – мыс құбырларынан жасайды. Шкафтар мен ажыратқыштардың пневматикалық жетектері арасындағы әуе өткізгішін – болат құбырларынан жасайды. Болаттан жасалған әуе сымдарының майысу радиусы құбырдың сыртқы диаметрінің төрт еселік өлшемінен кем болмауы тиіс.
Компрессорлық жабдық бөлмесінен тыс, ауа жинақтағыштарына дейін және өздері өтетін қабырға шегінде орналасқан компрессорлық қысымды әуе сымдары жылулық оқшауламамен жабылуы тиіс.
1084. Болат әуе сымдары дәнекерленіп жалғанса, арматурамен жалғанған орны – фланецті болуы тиіс.
Ішкі диаметрі 6-8 мм тең құбырлар үшін фланецті байланыс пен ниппельдер көмегімен байланыс қарастырылуы тиіс.
1085. Ажыратқыштардың сүзгілерінен кейін орнатылатын құлыптаушы вентильдердің, кері және сақтандырушы клапандардың ішкі бөлшектері коррозия әсеріне төзімді болуы тиіс.
1086. Ауа жинақтағыштарының және сызықтық су бөлгіштерінің ішкі беттері тот пен балшықтан тазартылып, коррозияға қарсы жабынмен жабылуы тиіс.
1087. Ауа жинақтағыштарының және ашық ауа астында орнатылатын сызықтық су бөлгіштерінің сыртқы беттері ашық түсті тұрақты бояумен боялуы тиіс.
1088. Әуе ажыратқыштарына кеткен тармақтардағы құлыптаушы вентиль, сүзгі, кері клапан мен манометр арнайы таратушы шкафында орналасып, электрмен жылытылуы тиіс.
1089. Қысылған ауа жабдығының барлық элементтері шашыратып-жинауға және жөндеуге ыңғайлы да қолжетімді болуы тиіс.

10. Май шаруашылығы

1090. Қосалқы станциялардың май толтырылған жабдықтарына қызмет көрсету үшін энергожүйенің тораптық аудандарының кәсіпорындарында орталықтандырылған май шаруашылықтары қарастырылуы тиіс, олар майды сақтау және өңдеу резервуарларымен, сорғылармен, майларды тазартып, қайта өндіру жабдықтарымен, ауыспалы май тазалағыш және газсыздандырғыш жабдықтармен, майды жеткізіп отыру сыйымдылықтарымен жабдықталуы тиіс. Орталықтандырылған май шаруашылықтарының орналасатын орны мен көлемі энергожүйені пайдаланушы ұйымның жобасымен анықталады.
1091. Орнатылған трансформаторлардың қуатына тәуелсіз электр станцияларында, қосалқы станцияларда және алыс немесе жетуге қиын аудандарда орналасқан, қуаты 200 МВ·А тең және одан жоғары трансформаторлармен жабдықталған қосалқы станцияларда майды өңдейтін жабдықтармен жабдықталған май шаруашылықтарын қарастыру қажет.
Мұндай май шаруашылықтарының қоймаларында мыналар болуы тиіс:
1) жылу электр станцияларында – турбиналық және оқшауламалық майлардан 4 резервуардан;
2) гидроэлектр станцияларында – турбиналық және оқшауламалық майлардан 3 резервуардан;
3) қосалқы станцияларда - оқшауламалық майлардан 3 резервуардан.
Әрбір резервуардың көлемі мынадан кем болмауы тиіс:
4) турбина майы үшін – бір агрегаттың май жүйесінің көлемі және жылу электр станциялары үшін барлық агрегаттар қажеттілігінің 45 күнге жететін мөлшерде майды құю және су электр станциясының агрегаттың 10 % көлемі;
5) оқшаулағыш май үшін – 10 % қоры бар бір ірілеу трансформатор көлемі.
Энергожүйені ауыстырылмалы майды өңдеу жабдықтарымен жабдықталуына және қосалқы станциялар мен орталық май шаруашылығының маймен қамтамасыз етілуіне байланысты май шаруашылығының шеберханасы майды өңдеудің стационарлық жабдықтарының барлық түрлерімен жабдықталмауы да мүмкін немесе тіпті жабдықталмауы да мүмкін. Соңғы жағдайда оқшауламалық майларды ауыспалы майөңдегіш жабдықтарды қосып алуға коллекторы бар май шаруашылығының аппараттық бөлімі қарастырылуы тиіс.
1092. 110 кВ және одан жоғары бактік майлы ажыратқыштары бар қосалқы станцияларда оқшауламалық майлардың екі стационарлық резервуарынан тұратын ашық қойма тұрғызылуы тиіс. Әрбір резервуардың көлемі ең үлкен ажыратқыштың үш багінің көлемінен кем емес және қосалқы станцияның аппараттары мен трансформаторларына құйылған май көлемінің 1 % қорға үстемелеп құюға қалдырылуы тиіс.
Май қоймаларын мына жағдайларда тұрғызбауға болады:
1) энергожүйенің қосалқы станциялары мен орталық май шаруашылығы арасында жақсы көлік байланысы орнатылған болса;
2) қосалқы станциялардағы майлы ажыратқыштар саны екеуден аспаса;
3) қала аумағында орналасқан қосалқы станциялар болса.
1093. Синхронды компенсаторлары бар қосалқы станцияларда оқшауламалық майлар резервуарының көлеміне және санына тәуелсіз турбиналық майлардың екі стационарлық резервуары тұрғызылуы тиіс. Әрбір резервуардың көлемі осы қосалқы станцияларда орнатылған ең үлкен компенсатордың май жүйесі көлемінің 110 %-на тең болуы тиіс.
1094. Осы Қағидалардың 1089 және 1090-тармақтарында айтылғандардан басқа қосалқы станцияларда май шаруашылықтары мен май қоймалары тұрғызылмауы тиіс. Құрғақ майдың энергожүйенің орталық май шаруашылықтарынан жеткізілуі жылжымалы резервуарлармен немесе автоцистерналармен орындалады.
1095. Барлық кернеудегі майлы ажыратқыштар мен трансформаторларға стационарлық майсымдары тартылмайды. Майдың құйылуы мен ағызылуы инвентарлық майсымдарын немесе резервуарларды (автоцистерналарды) пайдалану арқылы жүргізіледі.
Кернеуі 330 және 500 кВ электрстанциялары мен қосалқы станцияларына стационарлық майсымдарын шеберханадан немесе май шаруашылығының аппараттық бөлігінен трансформаторларды жөндеу бөліміне және май қоймалары мен майды цистерналардан ағызып алу орындарына жүргізілуі тиіс.
Стационарлық майсымдары пісіріліп жалғанатын болат құбырларынан жасалуы тиіс.
1096. Майды сақтау резервуарлары ауаны құрғату сүзгілерімен, май деңгейінің көрсеткіштерімен, ағызып алу патрубогындағы іске қосушы кранмен жабдықталуы тиіс.
1097. Ашық май қоймаларының резервуарлар қабырғаларынан арақашықтығы мынадан кем болмауы тиіс:
1) электр станциялары мен қосалқы станциялардың ғимараттары мен құрылыс объектілеріне (сонымен қатар трансформаторлық шеберханаға) дейін: жалпы көлемі 100 т май қоймасы үшін – 12 м; жалпы көлемі 100 т–дан астам май қоймасы үшін – 18 м;
2) тұрғын және қоғамдық ғимараттарға дейін – «а» пунктінде көрсетілген ара қашықтықтан 25 %-ға артық;
3) май шаруашылығының аппараттық бөлігіне дейін – 8 м;
4) сутек баллондарының қоймаларына дейін – 20 м.

11. Қуат трансформаторлардың орнатылуы

1098. Осы Қағидаларлың 1097 – 1138-тармақтарының талаптары ашық ауа астында орнатылатын, қуат және реттеуші трансформаторларға (автотрансформаторларға) және жоғары кернеуі 3 кВ тең және одан жоғары майлы реакторларға (соның ішінде доғасөндіргіш жерге тұйықтағыш) таралады және арнайы мақсаттағы электр жабдықтарына таралмайды.
Осы параграфта аталған трансформаторлар мен реакторлар осы Қағидалардың 1097–1138-тармақтарында «трансформаторлар» деген терминмен аталған.
Трансформаторлардың қосалқы жабдықтарының (суыту жүйесінің, бақылаушы-өлшегіш аппаратураның, басқару құрылғыларының, электр қозғалтқыштарының) орнатылуы осы Қағидалардың тиісті тарауларының талаптарына сай болуы тиіс.
Осы Қағидалардың 1107, 1112 және 1113-тармақтарының талаптары жоғары кернеуі 3 кВ тең және одан төмен КТҚС (КТП) құрамына кіретін трансформаторларды орнатуға жатпайды.
1099. Ауа-райы суық макроклиматтық аудандарда ашық ауа астында орнатылу үшін арнайы орындалған трансформаторлар (ХЛ) таңдалуы тиіс.
1100. Трансформаторлар параметрлерін таңдау олардың жұмыс режиміне байланысты орындалуы тиіс. Бұл ретте таңдау барысында ұзақ мерзімді жүктемелік режимдер, қысқа мерзімді жүктемелер, пайдалану барысында туындайтын ұзақ мерзімді ықтимал жүктемелер ескеріліп отыруы тиіс. Бұл талап көпорамды трансформаторлардың барлық орамдарына қатысты.
1101. Трансформаторлар кернеуді алып тастамай, май көрсеткіштеріндегі майдың деңгейін бақылауға ыңғайлы да қауіпсіз жұмыс шарттары орындалатындай етіп орнатылуы тиіс.
Егер жалпы жарықтану жеткіліксіз болса, онда май көрсеткіштеріндегі май деңгейін қараңғы мезгілде бақылау үшін май көрсеткіштеріндегі жарықтану қолданылады.
1102. Трансформаторлардың газдық релелеріне кернеуді алып тастамай, газ сынамасын алу және бақылау үшін қауіпсіз жолы қамтамасыз етілуі тиіс. Ол үшін рельс басының деңгейінен бак қақпақшасына дейінгі 3 м және одан жоғары биіктігі бар трансформаторлар стационарлық басқыштармен жабдықталуы тиіс.
1103. Трансформаторлардың қақпақшалары мен бактарында трансформаторлардың қақпақшаларында орнатылатын ажыратқыштарға арналған талаптарға сай кернеуі 35 кВ-ден жоғары емес вентильді ажыратқыштарды орнатуға жол беріледі.
1104. Орауыштары бар трансформаторлар үшін іргетастарында бағыттағыштары қарастырылуы тиіс. Трансформаторларды бағыттағыштарда бекіту үшін трансформатордың екі жағынан орнатылатын тіреуіштер қарастырылуы тиіс.
Орауыштармен жабдықталмаған, салмағы 2 т-ға дейін трансформаторларды тікелей іргетасқа орнату қажет. Үлкен салмақты трансформаторларды жоғары сейсмологиялық жағдайлары бар аудандарда даярлаушы зауытпен келісе отырып, тікелей іргетасқа орнату қажет.
Қажет болған жағдайда трансформаторлардың іргетастарында трансформаторлардың көлбеулігін құру үшін қолданылатын домкраттарды орнату орындары қарастырылуы тиіс.
1105. Газдың газды релеге түсуін қамтамасыз етуге қажетті майлы трансформатордың көлбеулігі орауыштар астына төсеніштерді қою арқылы құрылуы тиіс.
1106. Жеке конструкцияда кеңейткіштерді орнату барысында ол трансформатордың іргетастан шығарылуына кедергі келтірмейтіндей орналастырылуы тиіс.
Бұл жағдайда газдық реле трансформатордың жанында, стационар сатысымен жайлы және қауіпсіз қызмет көрсету аймағында орналасуы қажет. Кеңейткішті орнату үшін трансформатор ұяшығының порталы қолданылуы мүмкін.
1107. Трансформаторлар газ шығару қақпақшасы жақын орналасқан жабдыққа бағытталып тұрмауы тиіс. Бұл талапты орындау үшін газ шығару қақпақшасының алдын жауып тұратын қалқанша орнатылуы тиіс.
1108. Домалатып жылжыту жолы бойында және салмағы 20 т-дан астам трансформаторлардың іргетастары жанында оларға шығырларды (лебедкаларды), бағыттағыш блоктарын, полиспасттарды бекітуге мүмкіндік беретін анкерлер қарастырылуы тиіс. Бұл құрылғылар трансформаторларды екі бағытта да көздерінің орағыштарында жылжытылуы үшін қолданылып отырады. Жылжыту бағыты өзгеретін орындарда домкраттарды орнататын алаңдар қарастырылуы тиіс.
1109. Ашық орнатылған трансформаторлар арасындағы ара қашықтық 1,25 м-ден кем болмауы тиіс.
Көрсетілген арақашықтық жер бетінен 1,9 м биіктікте орналасатын трансформаторлардың сыртына аса шығып тұратын бөліктеріне дейін алынады.
Егер трансформаторлар арасындағы арақашықтық бос тұрған трансформаторлар үшін 15 м-ден кем және қабырғадан 40 м-ден кем аралықта электр станциялары ғимараттарының сыртқы қабырғалары жанында орнатылған трансформаторлар үшін 25 м-ден кем болса, онда ашық орнатылған, кернеуі 110 кВ тең және одан жоғары трансформаторлардың (үш фазалы да және бір фазалы да) бірліктік қуаты 63 МВ^.А тең аталмыш трансформаторлардың арасындағы немесе олармен кез келген қуатты трансформаторлар (реттеуші, өзіндік қажеттілік трансформаторларын және т.б. қоса есептегенде) арасына бөлгіш қабырғалар орнатылуы тиіс.
Бөлгіш қабырғалардың өртке қарсы беріктік деңгейі 1,5 сағат, ені – майқабылдағыш жабдығының (қиыршық тас төселген) енінен кем емес және биіктігі – жоғарғы кернеу шықпаларының биіктігінен кем болмауы тиіс. Бөлгіштер май қабылдағыштардың сыртында орнатылуы тиіс. Трансформатор мен арасындағы арақашықтық 1,5 м кем болмауы тиіс.
Егер өзіндік қажеттілік трансформаторлары немесе реттеуші трансформаторлары автоматты стационарлық өрт сөндіру құрылғысымен жабдықталған күштік трансформаторлармен орнатылған және күштік трансформаторлардың ішкі зақымданулардан қорғау әсері аймағында жалғанған болса, онда арасына бөлгіш қабырғалар орнына өзіндік қажеттілік трансформаторларының немесе реттеуші трансформаторларының автоматты стационарлық өрт сөндіру құрылғысын күштік трансформатордың автоматты стационарлық өрт сөндіру құрылғысымен біріктіре пайдалануға болады.
1110. Тізбектік реттеуші трансформаторлары реттеуші трансформаторлардың жанына тікелей орнатылуы тиіс. Оларды бір жолдың бойымен жылжыту мүмкіндігі де қарастырылуы тиіс.
1111. 500 кВ трансформаторлар қуатына тәуелсіз және 220 кВ қуаты 200 МВ.А тең және одан жоғары трансформаторлар автоматты стационарлық өрт сөндіру құрылғысымен жабдықталуы тиіс. Бірінші кезекте өртті азотпен сөндіру жабдықтарын қарастыру қажет. Олар трансформатор багіне азотты қарқынды түрде үрлеп құюға негізделген. Сонымен қатар сумен сөндіру жүйелері де қарастырылуы тиіс.
Жаңадан орнатылатын трансформаторлар үшін автоматты стационарлық өрт сөндіру құрылғысын өртті және жарылысты болдырмау жүйесімен бірге пайдалану ұсынылады.
1112. Өрт сөндіру жабдығының автоматты түрде іске қосылуы мен сөндірілуі қолмен қосу әдісімен қатар басқару қалқаншасынан қашықтықтағы пультынан қосу әдісімен ауыстырылып қолданылуы тиіс. Қолмен іске қосу құрылғылары от жалыны тимейтін жерлерде орналастырылуы тиіс.
Үш фазалы трансформаторлар тобының автоматты стационарлық өрт сөндіру құрылғысы тек зақымдалған фазаларға ғана іске қосылуы тиіс.
1113. Бөлмелер ішінде орналастырылған әрбір май трансформаторы бірінші қабаттағы және ғимараттың басқа бөлмелерінен оқшауланған жеке камерада орнатылуы тиіс. Егер трансформаторларды сыртқа тасымалдау және осы Қағидалардың 978-тармағының 2) тармақшасында келтірілген талаптарға сәйкес апаттық жағдайларда майды жою мүмкіндігі шарттарында майлы трансформаторларды екінші қабатта және бірінші қабаттағы еден деңгейінен 1 м төмен, май массасы 600 кг-ден ал трансформаторлар үшін сумен толтырылмайтын бөлігінде орналастыруға болады.
Трансформаторларды екінші қабатта және бірінші қабаттағы еденнің деңгейінен 1 м төмен орнату қажеттілігі туындаған жағдайларда олар қоршаған ортаның шарттарына қарай және өндіріс технологиясы шарттарына қарай жанбайтын сұйықтықпен толтырылуы тиіс немесе құрғақ болуы тиіс. Трансформаторларды үй-жай ішінде орналастыру кезінде осы Қағидалардың 957-тармағы басшылыққа алынуы тиіс.
Бір камерада жалпы бір мақсаты, басқарылуы мен қорғалу әдісі бар, бір агрегат есебінде қарастырылатын, әрқайсысының қуаты 1 МВ^.А астам, екі майлы трансформаторларды орнатуға болады.
Егер жөндеу барысында қолданғанда қиыншылықтар туындайтын болса, онда құрғақ трансформаторларды немесе жанбайтын сұйықтық толтырылған трансформаторларды бір камерада 6 данаға дейін орнатуға болады.
1114. Бөлмелер ішінде жер бетінен 1,9 м биіктікте орналастырылатын трансформаторлардың сыртына аса шығып тұратын бөліктерінен келесі бөліктерге дейінгі арақашықтық мына шамалардан кем болмауы тиіс:
1) артқы және жанындағы қабырғаларға дейін: қуаты 0,4 МВ·А дейін трансформаторлар үшін – 0,3 м және де үлкен қуатты трансформаторлар үшін - 0,6 м;
2) кіре беріс жағынан: есікке дейін немесе қабырғаның сыртына аса шығып тұратын бөліктеріне дейін – қуаты 0,4 МВ·А дейін трансформаторлары үшін - 0,6 м, қуаты 0,4 МВ·А астам және 1,6 МВ·А дейін трансформаторлары үшін - 0,8 м, қуаты 0,6 МВ·А астам трансформаторлары үшін – 1 м.
1115. Майлы трансформаторлар орнатылған камералардың едені май қабылдағыш жағына қарай 2 % көлбеу болуы тиіс.
1116. Майлы трансформаторлар орнатылған камералардың есіктері (қоршау есіктері) 1100-тармақ талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.
Камера есігінің дәл артында 1,2 м биіктікте тосқауыл (есіктен, камераға кірмей трансформаторларды қарау үшін) орнату қажет.
1117. Трансформаторлар орнатылған камераларда оларға қатысты айырғыштар, жүктеме сақтандырғыштары мен ажыратқыштары, сонымен қатар ажыратқыштар мен доғасөндіргіш жерге қосушы реакторлар, және де суыту жүйесінің жабдықтары орнатылуы мүмкін.
1118. Майлы трансформаторлардың әрбір камерасының сыртқа шығатын немесе едені, қабырғалары, жабыны жанбайтын, ішінде өртке қауіпті және жарылысқа қауіпті заттары, аппараттары және өндірістері жоқ көршілес бөлмеге шығатын есігі болуы тиіс.
Трансформаторлар цехқа домалатып шығарылатын камералар осы Қағидалардың 982, 990, 992 және 997-тармақтарында келтірілген талаптарға сәйкес келуі тиіс.
1119. Іштей қосылған немесе жанына құрылған қосалқы станцияның трансформаторлық камерасы есігінің ойығынан бөлме ішіндегі ең жақын орналасқан терезе немесе есігіне дейінгі көлденеңінен алынған арақашықтығы 1 м-ден кем болмауы тиіс.
Қуаты 0,1 МВ·А астам трансформаторларды камералардан ені 5 м-ден кем емес ғимараттар арасындағы өту жолдарына домалатып шығаруға рұқсат етілмейді. Бұл талап өндірістік үй-жайлар ішіндегі өту жолдарына және адамдар жүретін жолдарға шығатын камераларға таралмайды.
1120. Трансформаторлар орнатылған камералардың желдету жүйесі трансформаторлар бөліп шығарған жылуды сыртқа шығару жолдарын қамтамасыз етіп, басқа желдету жүйелермен байланыспауы тиіс.
Желдету каналдары мен шахталардың қабырғалары жанбайтын материалдан орындалуы және кемінде 0,75 с. отқа төзімділік шегіне ие болуы тиіс.
Желдету шахталары мен ойықтар оларда ылғал түзілген немесе түскен жағдайда трансформаторларға ағып кетпейтіндей орналасуы тиіс немесе трасформаторды шахтадан ылғалдың түспеуі үшін қорғау шаралары қолданылуы тиіс.
Желдету ойықтарының ұяшығы өлшемі 1х1 см тең торлармен жабылып, қар немесе жаңбыр түсуден қорғалуы тиіс.
1121. Ғимараттарға жанбайтын қабырғалармен жанастырылып салынған, алайда жанатын материалдан жасалған жабындысы бар трансформатор камераларының сорушы шахталары ғимарат қабырғаларынан кемінде 1,5 м ара қашықтыққа жылжытылып немесе жанбайтын материалдардан жасалған төбенің жабындысы биіктігі кемінде 0,6 м жанбайтын материалдардан жасалған парапетпен қоршалуы тиіс.
Сорушы шахталардың саңылаулары ғимараттардың терезе ойықтарына қарсы орналаспауы тиіс. Шығыс вентиляциялық саңылаулары камераның қабырғасында тікелей орнатылған жағдайда олар жанатын материалдан жасалған жабындысы бар төбенің аса шығып тұратын элементтері астында немесе камераға жанастырылып салынған ғимараттың қабырғасындағы ойықтар астында орналаспауы тиіс.
Егер есік үстінде немесе трансформатор камерасының шығыс желдету саңылауы үстінде терезе болса, онда терезенің астына жанбайтын материалдан жасалған күнқағар орнатылып, оның ұзындығы 0,7 м-ден кем болмауы тиіс. Күнқағар ұзындығы терезе енінен әрбір жағына кемінде 0,8 м-ден ұзындыққа үлкендеу болуы тиіс.
1122. Жасанды түрде суытылатын трансформаторлар суыту жүйесінің құрылғысын автоматты түрде іске қосу және тоқтату құрылғыларымен жабдықталуы тиіс.
Автоматты түрде іске қосу майдың жоғарғы қабаттарының температурасына немесе орама температурасына байланысты жасалып, оған тәуелсіз трансформатор жүктемесінің тогы бойынша орындалуы тиіс.
1123. Сыртқа шығарылатын суыту құрылғыларын немесе ДЦ суыту жүйесі қолданғанда, олар трансформатордың іргетастан домалатып шығарылуына кедергі етпейтіндей және жұмыс істеп тұрған трансформаторда оларға жөндеу жұмыстарын жүргізе беруге ыңғайлы етіп орналастырылуы тиіс. Үрлеу вентиляторларынан ауа ағыны трансформатор багіне қарай бағытталмауы тиіс.
1124. Суыту құрылғысы қақпақшаларының орналасуы оларға ыңғайлы жету жолын, трансформаторды суыту жүйесінен ажырату мүмкіндігін немесе жеке суытқышты жүйеден ажырату мүмкіндігін және де трансформаторды суытқыштан майды ағызбай шығаруды қамтамасыз етуі тиіс.
1125. Ц суыту жүйесіндегі суыту колонкалары мен басқа да жабдықтар температурасы +5⁰С-тан төмен түспейтін бөлмелерде орналасуы тиіс.
Қажет болған жағдайларда жылыту қарастырылуы тиіс.
1126. ДЦ және Ц суыту жүйелерінің сыртқы май құбырлары тот баспайтын материалдардан немесе коррозияға тұрақты материалдардан жасалуы тиіс.
1127. Трансформатор жанына май құбырларының орналасуы трансформатордың және суытқыштардың қызмет етуіне кедергі келтірмеуі және трансформаторды шығарған кезде минималды жұмысты қамтамасыз етуі тиіс. Қажет болған жағдайда үрлеу желдеткіштеріне және қақпақшаларға ыңғайлы жолды қамтамасыз ететін алаңдар мен басқыштар қарастырылуы тиіс.
1128. ДЦ және Ц суыту жүйелерінің май сорғыларын және су сорғыларын бақылау үшін әрбір сорғыда манометр болуы тиіс. Торлы сүзгілері бар болған жағдайда манометрлер майдың сүзгіге кіретін жерінде және шығатын жерінде орнатылуы тиіс.
1129. Жеке суытқыштардан тұратын сыртқа шығарылатын суыту жүйесінде бір қатарға орналастырылатын барлық жеке немесе қосарланған суытқыштар ортақ іргетасқа орнатылуы тиіс.
Топтық суытушы жабдықтары осы құрылғыларды өздерінің орауыштарында сыртқа шығару мүмкіндігі қарастырылса, тікелей іргетаста немесе іргетасқа жатқызылған рельстер үстіне орналастырылуы тиіс.
1130. ДЦ, Д және Ц суыту жүйелеріндегі электр қозғалтқышты басқару шкафтары май қабылдағыш сыртына орнатылуы тиіс. Егер шкаф пен онда орнатылатын жабдық трансформатордан туындайтын тербеліс шарттарындағы жұмысқа есептелген болса, онда басқару шкафын трансформатор багіне ілуге жол беріледі.
1131. Жасанды түрде суытылатын трансформаторлар май, суытушы су циркуляциясының тоқтағаны туралы немесе үрлеу желдеткіштерінің тоқтағаны туралы, сондай-ақ резервтік суытқыш немесе резервтік қоректендіру көзінің автоматты түрде іске қосылғаны туралы сигнализациямен жабдықталуы тиіс.
1132. Жүктеме астындағы кернеуді реттеу құрылғылары жетектерінің шкафтары үшін автоматты түрде басқарылатын электрлік жылыту қарастырылуы тиіс.
1133. Трансформаторлардағы майды тазартуға арналған және Ц суыту жүйесінде орнатылатын адсорбенттер үй-жайда орналастырылуы тиіс, бұл ретте адсорбенттерді сол жерде ауыстыру мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
1134. Трансформатор майын азоттық қорғаудың созылмалы резервуарлары күннің күлгін сәулеленуінен және -35 ^о С-тан төмен температура әсерінен қорғалуы тиіс.
1135. Сыртқап салмағы немесе алмалы-салмалы бөлігінің салмағы 25 т-дан артық емес, кернеуі 220 кВ дейін трансформаторлардың белсенді бөлігін бөлшектемей жөндеу үшін біріктірілген порталдар қарастырылуы тиіс не сыртқапты трансформатордың белсенді бөлігін жылжымалы крандармен немесе инвентарлы құрылғылармен көтеру мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс. Бұл ретте сыртқапты немесе белсенді бөлігін алып кету және белсенді бөлігін жабу үшін инвентарлық құрылғыны (шатырды) орнату мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
1136. Белсенді бөлігін бөлшектемей трансформаторларды жөндеуге арналған стационарлық құрылғылар (көпірлік крандармен жабдықталған мұнаралар) мыналарда:
1) трансформаторларды жөндеу зауыттарына жіберуге ыңғайсыз, жетуге қиын аудандарда немесе шалғай аудандарда орналасқан, қуаты 200 МВ·А және одан жоғары трансформаторлары бар 500 кВ қосалқы станциялар мен 220 кВ қосалқы станцияларда;
2) егер трансформаторларды гидроэлектрстанцияларының монтаждау алаңдарына немесе жылу электр станцияларының машина залының жөндеу алаңына жеткізу мүмкін болмаса, онда электр станцияларының ашық таратушы құрылғыларына оларға трансформаторларды орнатқанда қарастырылуы тиіс.
1137. 220 кВ қосалқы станцияларда алынатын сыртқабы жоқ, алмалы-салмалы белсенді бөлігінің салмағы 25 т-дан астам трансформаторлар бар болса, оларды жөндеу үшін тарнсформатордың іргетасымен темір жол арқылы жалғанатын стационарлық немесе инвентарлық жүктергіш құрылғылар қарастырылуы тиіс.
1138. Трансформаторларды электр станцияларының машина залы бойында орналастырғанда трансформаторларды бөлшектемей, кіріс сымдарын алмай және ток сымдарының, порталдардың, шиналық көпірлердің және т.б. сүйеуші конструкцияларын бөлшектемей, жөндеу орнына оны жеткізу мүмкіндігі қамтамасыз етілуі тиіс.
1139. Трансформаторлардың және суыту жүйелерінің түйіндерін монтаждау және қайта монтаждау үшін тиісті жүк көтергіштігі және бағыттағышының ұзындығы сай автокранның кіруі қамтамасыз етілуі тиіс немесе трансформатор орнатылып тұрған жерде монтаждау жұмыстарын механизациялаудың басқа да тәсілдері қарастырылуы тиіс.
1140. Трансформаторлық мұнарадағы кранның жүк көтергіштігі трансформатор сыртқабының салмағына есептелуі тиіс.

18. Түрлендіруші қосалқы станциялар мен жабдықтар

1. Жалпы ережелер

1141. Өндірістік тұтынушыларды қоректендіруге арналған түрлендіргіш қосалқы станциялар мен қондырғыларда жартылай өткізгіш түрлендіргіштер қолданылуы тиіс.
1142. Техникалық-экономикалық есеппен анықталатын түрлендіргіш қосалқы станциялар мен қондырғыларда реактивті қуат көлемін өтеу құрылғысы қарастырылады.
Қайта түрлендіргіш қосалқы станциялар мен құрылғылардың өзіндік қажеттіліктерін қоректендіру резервтік деңгейдің түрлендіргіш агрегаттарды қоректендіру деңгейіне сәйкес келуі қажет.
Түрлендіргіш қосалқы станциялар мен қондырғылар телефон байланысымен, сондай-ақ өртке қарсы сигнализациясымен және олардың жұмыс шарттары бойынша қажетті сигнализация түрлерімен жабдықталуы тиіс.
1143. Түрлендіргіш қосалқы станциялар мен қондырғылар жылжымалы компрессордан немесе қысылған ауа торабынан алынатын электр қондырғылары құрғақ, тозаңнан тазартылған және майдан бос, қысымы
0,2 МПа-дан астам емес қысылған ауамен тазартып үрлеу құрылғыларымен, сондай-ақ өнеркәсіптік жылжымалы шаңсорғыштарымен жабдықталуы тиіс.
Түрлендіргіштерді және басқа да қондырғыларды монтаждау, бөлшектеу және жинақтау үшін түгендеу көтергіш-көлік құрылғылары (тұрақты қолданылатын немесе жылжымалы) қарастырылады.
Түрлендіруші қосалқы станциялар мен жабдықтарда жылжымалы электр құралдарына, үй-жайларды тазалау машиналарына, жылжымалы жарықшамдарға қуат беру пункттері қарастырылуы тиіс. Ашық жылжымалы жарықшамдарға қуат беру үшін айнымалы токтың 25 В-ге тең немесе тұрақты токтың 60 В-ге тең кернеуін пайдалану қажет.

2. Түрлендіргіш агрегаттарды қорғау

1144. Типтік қуатына және бастапқы кернеуге байланысты түрлендіргіш агрегаттың трансформаторы мынадай қорғау құрылғыларымен жабдықталуы тиіс:
1) трансформатор орамалары мен кірмелеріндегі көп фазалы тұйықталудан, мүмкін болған жағдайда, түрлендіргішті ажырату арқылы қысқа тұйықталған кезде әрекет ететін максималды ток қорғауымен.
Жүктелмеген трансформаторды қосу барысында қорғаныс магниттелу ток соққысынан және ықтимал жүктеме ток соққысынан іске қосылу тогы бойынша құралуы қажет, қорғаныс түзетілген кернеу жағынан автоматты айырғыштарға және жартылай өткізгіш түрлендіргіштің сақтандырғыштарына қатысты таңдалмалы түрде болуы тиіс.
Трансформация коэффициентінің ықтимал мәні трансформатордың барлық алдын ала қарастырылған екінші реттік кернеу мәндерінде қорғау құрылғыларының іске қосылуы қамтамасыз етілуі тиіс.
Бастапқы кернеуі 1 кВ жоғары қондырғылар үшін ең жоғары ток қорғанысы үш релелі орындаудағы екі фазалы түрде орындалуы тиіс.
Бастапқы кернеуі 1 кВ-қа дейінгі қондырғыларда трансформатордың қорғанысы оқшаулы бейтараптандыруда екі фазада және бастапқы кернеу тарабының тұйық жерге қосылған бейтараптандыруында үш фазада ең жоғары ток айырғыштары бар автоматты ажыратқыш арқылы орындалады;
2) трансформатордың ішкі ақауларынан және май деңгейінің төмендеуінен газдық қорғаумен.
Газдық қорғау қуаты 1 МВ•А және одан жоғары трансформаторларда, ал ішкі цехтық түрлендіргіш қосалқы станцияларында және қондырғыларында - қуаты 0,4 МВ•А және одан жоғары трансформаторларда орнатылуы тиіс. Газдық қорғаныс газдың пайда болуы төмен жағдайда, май деңгейінің төмендеуіне байланысты және қарқынды газ пайда болған жағдайда ажырату үшін сигналға іске қосылуы тиіс.
Сигнал соққан соң, персоналдың болуына немесе олардың келу мезгіліне байланысты, сондай-ақ газдық реленің конструкциясына байланысты май деңгейі әрі қарай төмендеген жағдайда ажыратуға қорғаныстың іске қосылуы қарастырылуы мүмкін. Май деңгейінің төмендеуінен қорғау үшін трансформатордың кеңейткішінде бөлек деңгей релесі қолданылуы мүмкін;
3) қуаты 0,63 КВ·А дейін трансформаторлар үшін сигналға қолданылатын және қуаты 0,63 КВ·А жоғары трансформаторлар үшін ажыратуға қолданылатын герметикалық трансформаторлардың қысымның жоғарылауынан қорғау (қысым релесі);
4) түзетілген кернеуі 600 В және одан жоғары трансформаторларының екінші реттік кернеуі жағынан кернеудің жоғарылауынан қорғау;
5) екінші реттік кернеуі 1 кВ дейін болғанда трансформатордың төмен кернеу жағынан бейтарапта немесе фазада орнатылған тесіп өтуші сақтандырғышпен.
Ажыратуға қолданылатын қорғау құрылғылары трансформатордың бастапқы кернеу жағында орнатылған айырғышқа әсер етуі тиіс, қажет болған жағдайда, түрлендіргіш агрегат түзетілген ток жағында орнатылған автоматты айырғышқа әсер етуі тиіс.
1145. Осы Қағидалардың 1142-тармағы бойынша қарастырылған қорғауға қосымша жартылай өткізгіш түрлендіргіші қуатына, түзетілген кернеу мәніне, типіне, мақсатына және жұмыс режиміне байланысты мыналармен жабдықталуы тиіс:
1) бөлек немесе бірнеше тізбектеліп жалғанған вентильдерді қорғау үшін әрбір параллель тармақтарда жылдам әрекет ететін сақтандырғыштарымен. Екі немесе одан да көп сақтандырғыш жанып кеткен жағдайда, түрлендіргіш агрегаты автоматты түрде ажыратылуы қажет. Сақтандырғыштар жанып кеткенде әрекет ететін сигнализация көзделеді;
2) түрлендіргіштің артында полюсаралық тұйықталудан қорғау үшін түзетілген кернеу жағының бір полюсінде жылдам әрекет ететін полярлы емес автоматты айырғышты орналастырған жөн және блок - түрлендіргіш – тұтынушы сұлбасы бойынша жұмыс орындалатын жағдайда реверсивті түрлендіргіш агрегаттарын инвертордың ауысу үрдісінен бұдан басқа қорғаумен жабдықталуы тиіс.
Түрлендіргішті қорғауға қажетті автоматты айырғыштар саны, сонымен қатар түрлендіргіш пен тұтынушы күш тізбегінің сұлбасымен анықталады;
3) басқару импульстерін түсіру қорғанысымен немесе аса токты болдырмау үшін басқару импульсін тиристорлық түрлендіргіштің реттеу бұрышын ұлғайту жағына жылжыту қорғаныспен;
4) бір немесе параллельді жұмыс жасайтын бірнеше жартылай өткізгіш түрлендіргіштердің жалпы жинақталған шиналарға жұмыс істегенде бір полюстегі жылдам әрекет ететін полярлық емес автоматты айырғышпен;
5) ішкі және сыртқы аса кернеуден қорғаныспен.
1146. Түрлендіргіш агрегаты мынадай қалыпты емес жұмыс режимдерінде әрекет ететін қорғау, бақылау және сигнализация құрылғыларымен жабдықталуы тиіс:
1) трансформатор майының немесе жанғыш емес сұйықтықтың рұқсат етілген температурасының көтерілуі;
2) жартылай өткізгіш түрлендіргішті суытатын су температурасының рұқсат етілген температурасының көтерілуі;
3) жартылай өткізгіш вентильдің күш тізбегіндегі сақтандырғыштың жанып кетуі;
4) әуе немесе сумен суыту әсерінің жоғалуы;
5) түрлендіргіш агрегаттың ұзақ жүктелуі;
6) басқарушы импульстарының болмауы;
7) қондырғы оқшауламасының бұзылуы (деңгейінің төмендеуі);
8) түрлендіргіш агрегаттың қалыпты жұмысына кедергі жасайтын өзіндік қажеттіліктердің басқа құрылғыларында жұмыстың бұзылуы.
1147. Персоналы кезекшілік ететін немесе олардың жұмысын диспетчер бақылайтын түрлендіргіш қосалқы станцияларда (қондырғыларда) осы Қағидалардың 1144-тармағының 1) – 5), 7) және 8) тармақшаларында көрсетілген қорғау, бақылау және сигнализация құрылғылары сигналға әрекет етуі тиіс, ал осы Қағидалардың 1144-тармағының 6) тармақшасында көрсетілген түрлендіргіш агрегатты ажырауға әрекет етуі тиіс.
Персоналдың кезекшілік жоқ және диспетчерлік пунктіне сигналдауды жеткізбейтін түрлендіргіш қосалқы станцияларында (қондырғыларда) осы Қағидалардың 1144-тармағында аталған қорғау, бақылау және сигнализация құрылғылары түрлендіргіш агрегатты ажыратуға әрекет етуі тиіс.
Жекелеген жағдайларда жергілікті жағдайларға байланысты, осы Қағидалардың 1144-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген құрылғылардың сигналға әрекет етуіне рұқсат етіледі.

3. Жабдықтарды орналастыру, қорғаныс іс-шаралары

1148. Бір түрлендіргіш агрегатына жататын трансформатор, реттеуші автотрансформатор, теңестіруші реакторлар, анодты бөлгіштер мен сүзекті реакторлар бір ортақ камерада орналастырылады.
Май толтырылған жабдықты орнату осы Қағидалардың 19-тарауының талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс. Осы Қағидалардың 988, 989-тармақтарында көрсетілген талаптар жиынтықталған түрлендіргіш қосалқы станциялары мен қондырғыларына да қолданылады.
1149. Жартылай өткізгішті түрлендіргіштерге қоршаған ортаның әсері тимесе (күшті магнитті өрістер, температура, ылғалдылық, тозаңдану және т.б.), оларды басқа да электртехникалық немесе өндірістік үй-жайлардың жабдықтарымен бірге орнатуға рұқсат етіледі.
Жартылай өткізгішті түрлендіргіштерді өндірістік үй-жайларда шкафтарға орнатылады.
Шкафтарды орнату орнына тәуелсіз (электр техникалық немесе өндірістік үй-жай) түзетілген кернеуі 1 кВ-дан жоғары болған жағдайда, шкаф есігі ашық қалған кезде түрлендіргішті іске қосуға мүмкіндік бермейтін және айнымалы ток жағынан да, түзетілген ток жағынан да түрлендіргішті ажырататын блоктау құрылғысымен жабдықталуы тиіс. Электр үй-жайларынан тыс жерде орнатылатын түрлендіргіш шкафтарының есігі арнайы кілттермен ашылатын ішкі құлыппен жабдықталуы тиіс.
1150. Жанасуға қолжетімді кернеудегі бөліктерден тұратын ашық жартылай өткізгішті түрлендіргіштер электр үй-жайларында ғана орнатылады. Бұл ретте 1 кВ-дың жоғары түрлендіргіштер 1,9 м-ден төмен болмайтын бірыңғай немесе торлы қоршаумен қоршалуы керек. Қоршау торының ұяшықтары 25х25 мм-ден аспауы керек. Қоршаудың есіктерінде блоктауы болуы тиіс, ол есіктерді ашқан кезде олар түрлендіргішті айнымалы ток жағынан да, түзетілген ток жағынан да тез арада ажыратады.
1151. 1 кВ дейінгі ашық түрлендіргіштер мыналарда орнатылады:
1) жерден оқшауландырылған еден учаскелерінде. Бұл ретте түрлендіргіштің тұрған жері және түрлендіргіш проекциясының 1,5 м-ден кем емес аумағы оқшаулағыш қабатымен жабылуы қажет. Оқшаулағыштың қабаты механикалық жағынан жеткілікті берік болуы және түзетілген токтың 10 еселенген жұмыс кернеуіне есептелген болуы тиіс. Түрлендіргіштің проекциясынан көлденең бойымен 1,5 м кем арақашықтықта орналастырылған қабырғалармен жерге тұйықталған заттар кемінде 1,9 м биіктігіне оқшауламаның дәл сондай қабатымен жабылуы тиіс немесе жерден оқшауланған қоршаумен қорғалуы қажет.
Түрлендіргіш оқшаулама бағандарындағы оқшаулама материалдан жасалған оқшауланған тіреулермен немесе баумен қоршалған болуы тиіс. Түрлендіргіштен жерден оқшауландырылған қоршауларға, қабырғалар мен басқа заттарға дейінгі жарықтықтағы өту ені кемінде 1 м болуы керек;
2) оқшауланбаған еденде. Бұл ретте түрлендіргіштер биіктігі 1,9 м кем емес тұтас немесе торлы дербес қоршалған болуы тиіс. Қоршаудың есіктерінде осы Қағидалардың 1147-тармағында көрсетілген шкаф блоктаушысына ұқсас блоктаушысы болуы тиіс немесе құлыппен жабылуы тиіс. Соңғы жағдайда қоршаудың есігінің үстінде немесе қабырғасында айнымалы кернеу жағынан да, түзетілген кернеу жағынан да түрлендіргіштің ажыратылғаны жөнінде сигнализациямен жабдықталуы тиіс.
1152. Түрлендіргіш корпусында орнатылған өлшеуіш аспаптары, қызмет көрсететін персонал түрлендіргіштің қоршау ішіне кірмей, осы аспаптардың көрсеткіштерін қадағалауға ыңғайлы жерде орналасуы тиіс.
Бір түрлендіргіш агрегатқа жататын бірнеше ашық түрлендіргіштерді жалпы бір қоршауда орналастыруға жол беріледі.
1153. Электр үй-жайларының оқшауланбаған еденінде 1 кВ дейінгі ашық түрлендіргішті орнатқан кезде көлденеңі бойынша қашықтығы мыналардан кем болмауы тиіс:
1) кернеудегі түрлендіргіштің бөліктерінен жерге тұйықталған қоршауларға, қабырғаларға және т.б. дейін қызмет көрсетуге қажеттілігі жоқ басқа да жағынан 50 мм;
2) қызмет көрсету жағынан кернеудегі бір түрлендіргіштің бөліктерінен келесі түрлендіргіштің жерге тұйықталған бөліктеріне, жерге тұйықталған қоршауларға, қабырғаларға және т.б. дейін 1,5 м;
3) түрлі түрлендіргіштердің жерге тұйықталған бөліктерінің арасында, сондай-ақ түрлендіргіштің жерге тұйықталған бөліктерінен жерге тұйықталған қоршауларға, қабырғаларға және т.б. дейін, қызмет көрсету жағынан 0,8 м;
4) кернеудегі түрлі түрлендіргіштер бөліктерінің арасында қызмет көрсету жағынан 2,0 м.
Осы тармақтың 2) – 4) тармақшаларында көрсетілген қашықтықтар түрлендіргіштерден кернеуді алмай қоршаудың ішіне қызмет көрсетуші персоналдың кіруін қамтамасыз ету шартымен белгіленген.
1154. Электр үй-жайларында 1 кВ жоғары ашық түрлендіргіштерді орнатқан кезде көлденеңі бойынша қашықтығы мыналардан кем болмауы тиіс:
1) кернеудегі түрлендіргіш оқшауланған бөліктерінен түрлендіргішке қызмет көрсетудің қажеті жоқ жағынан қоршауларға, қабырғаларға және т.б. дейін: кернеуі 3 кВ – 165 мм, кернеуі 6 кВ – 190 мм, кернеуі 10 кВ - 220 мм;
2) түрлі түрлендіргіштердің жерге тұйықталған бөліктерінің арасындағы, сондай-ақ түрлендіргіштің жерге тұйықталған бөліктерінен қызмет көрсету жағынан қоршауларға, қабырғаларға дейін, 0,8 м; бұл қашықтық кернеуі жоқ болған жағдайда түрлендіргішке қызмет көрсетуді қамтамасыз ету шартымен белгіленген.
1155. Түрлендіргіш агрегаты екі және одан да көп түрлендіргіштен тұратын қондырғыларда, бұдан басқа қалғандарда кернеу болмағанда түрлендіргіштердің бір бөлігінің жұмысы талап етіледі, жеке элементтердің электрлік жалғанулары айнымалы кернеуі жағынан да, түзетілген кернеуі жағынан да ажыратуға мүмкіндік болатындай орындалуы керек.
1156. Түрлендіргіш агрегаттардың электр жабдықтары бар шкафтарын бір қатарға орнатқанда, есіктері немесе алынбалы қабырғалары жағынан өту жолының ені 1 м-ден кем болмауы тиіс; шкафтың есігі 90^о ашылған жағдайда, өту жолының 0,6 м-ге дейін таралуына рұқсат етіледі.
Шкафтарды қатарға орналастырғанда, шкафтардың арасындағы қызмет көрсетуге арналған өту жолының ені 1,2 м кем болмауы тиіс; қарама-қарсы тұрған шкафтардың есігі 90^о ашылғанда, есіктер арасында ені 0,6 м кем болмайтын өтетін жол қалу керек.
Электр жабдықтары жылжымалы арбадағы шкафтарда орналастырылған жағдайда, өту жолы ені мыналардан кем болмауы тиіс:
1) шкафтарды бір қатарға орналастырған кезде – арба ұзындығы плюс 0,6 м;
2) шкафтарды екі қатарға орналастырған кезде – арба ұзындығы плюс 0,8 м.
Барлық жағдайларда өту жолының ені арбаның қиғаш көлемінен кем болмауы тиіс.
1157. Түрлендіргіштің анодтары мен олардың салқындатқыштары түрлендіргіштің басқа бөліктеріне қарағанда ашық түске боялуы керек.
1158. Түрлендіргіштің корпусында түрлендіргіштің бос жүрісіндегі кернеуі көрсетілген ескерту белгісі болуы керек.
1159. Жартылай өткізгіш түрлендіргіштері бар қондырғыларда түрлендіргіш трансформаторларының вентильді орамаларымен байланысқан тізбектерінің оқшауламасы, басқару тізбегі мен «торлы» қорғанысының, сондай-ақ оқшаулама тесілген кезде тізбектің вентильді орамасының әлеуетінде болуы мүмкін тізбектердің оқшауламасы 1 мин ішінде 50 Гц жиіліктегі айнымалы токтың мынадай сынамалы кернеуіне төтеп беруі қажет:

Тізбектің номиналды кернеуі, В	60 дейін	220	500	500 жоғары
Сынау кернеуі, кВ	1	1,5	2	2,5 Ud0 + 1, бірақ 3 ток кем болмауы қажет

U_d0 - бос жүрістегі түзетілген кернеу.
Оқшауламасының номиналды кернеуі ретінде тексерілетін тізбектің оқшауламасына әсер ететін номиналды кернеудің ең жоғарғы мәні (қолданыстағы мәні) алынады.
1160. Түзетілген токтың бірінші реттік тізбектері олардың жұмыс кернеуіне сәйкес келетін оқшауламасына ие болуы тиіс.

4. Түрлендіргіштердің салқындатылуы

1161. Дайындаушы зауыттың талап ететін түрлендіргіштердің температуралық режимін қамтамасыз ету үшін оларды салқындату үшін құрылғылар қарастырылуы тиіс. Салқындату әдістерін, салқындатушы судың немесе ауаның температурасын және олардың шығынын дайындаушы зауыт белгіленеді.
1162. Түрлендіргіштерді ауамен суыту кезінде ауадағы тозаңның болуы 0,7 мг/м³ аспауы тиіс. Ауадағы тозаңның концентрациясы одан көп болған жағдайда ауаны тазартуды қарастыру керек.
1163. Түрлендіргіштерді ауамен суытқан кезде, әрбір түрлендіргіштің ауа құбырларының жапқышы (шибері) болуы тиіс, олар басқа түрлендіргіштерге ауаның жеткізілуіне байланыссыз ауаның түрлендіргішке келуін тоқтатуды қамтамасыз етеді.
1164. Түрлендіргіштерді сумен суыту кезінде тұйықталған циркуляциялық жүйе қолданылады.
Су өзінің химиялық және физикалық қасиеттері бойынша (химиялық құрамы, электр өткізгіштігі, тұздылығы, механикалық қоспаларының болуы) дайындаушы зауыттың талаптарына сәйкес болуы тиіс.
1165. Түрлендіргіштерді сумен суыту кезінде суытатын суды келтіріп, алып кететін ағынды және циркуляциялық су құбырлары түрлендіргіш әлеуеті бар суыту жүйесінен оқшаулануы қажет.
Оқшаулама түрлендіргіш және жылу ауысу жүйесі (циркуляциялық жүйе) арасында немесе (ағынды жүйеде) түрлендіргіш пен су құбыры арасында оқшауланған құбырлар немесе шланг түрінде орындалады. Оқшауланған құбырлар мен шлангілердің ұзындығы түрлендіргіштерді дайындаушы зауыт белгілегеннен кем болмауы тиіс. Суытудың ағынды жүйесінде түрлендіргіш пен ағынды құбыр арасындағы оқшауламаны қабылдағыш шұңқырға судың ағысымен орындауға болады.
1166. Суыту сұйықтығы ретінде жоғары өткізгіштігі бар коррозияға қарсы ерітіндісін қолданған жағдайда түрлендіргіш корпусының әлеуеті бар суыту қондырғысының жабдықтары (жылуды алмастырғыш, сорғы, жылытқыштар) оқшаулағыштарда орнатылады, ал түрлендіргіш жұмыс істеп тұрған кезде жанасу үшін қолжетімді болған жағдайда оқшаулағыш құбырлардан немесе шлангілерден орындалады. Суытатын су жылу оқшаулағыш қондырма (шланг немесе құбыр) арқылы жылуды алмастырғышқа беріледі. Егер суыту қондырғысы түрлендіргіш қоршауынан тыс жерде орналастырса, осы Қағидалардың 1149-тармағының 2) тармақшасының талаптарына сай келетін торлы немесе тұтас қоршауы болуы тиіс, бұл ретте есік ашылғанда қоршау есігінің блокталуы сорғы мен жылу алмастырғыштың жылытқышын ажыратуды қамтамасыз етуі тиіс.
1167. Суытатын су мөлшерін реттеу вентильдері қызмет көрсетуге қауіпсіз және ыңғайлы жерде орнатылуы тиіс. Орналасқан жеріне қарай олар жерден оқшаулануы немесе жерге тұйықталуы тиіс.
1168. Түрлендіргіш қосалқы станцияларын (қондырғыларды) су қорымен қамтамасыз ету деңгейі оның электр энергиясы қорымен резервтеу деңгейіне сәйкес келуі тиіс.
1169. Суыту құрылғыларының жұмысын бақылау үшін бақылау-өлшеу аспаптар мен аппаратурасының (термометрлер, манометрлер, қысым және ағу релесі, шағын өлшеуіштер және т.с.с) жеткілікті саны орнатылады.

19. Аккумуляторлық қондырғылар

1. Электрлік бөлімі

1170. Жарылысқа қауіптілерге жататын аккумуляторлық батареялардың негізгі және қосалқы үй-жайларына электр қыздырғыш құрылғыларын, жарық шамдарын, желдетудің электр қозғалтқыштарын және электр өткізгіш сымдарды таңдау, сондай-ақ көрсетілген жабдықтарды орнату және монтаждау осы Қағидалардың 24-тарауында келтірілген талаптарға сәйкес орындалуы тиіс.
1171. Зарядтық құрылғылар аккумуляторлық батареясы алдын ала 30 минутқа разрядталған соң, 8 сағаттан аспайтын зарядталу уақытында номиналды сыйымдылығы 90 % зарядтауға жететін қуаты мен кернеуі болуы тиіс.
1172. Аккумуляторлық қондырғы кернеу мен токты өлшейтін және бақылайтын құрылғылармен жабдықталуы тиіс.
1173. Зарядтау және қайта зарядтау қозғалтқыш-генераторларын кері ток пайда болған жағдайда ажырататын құрылғылар қарастырылуы тиіс.
1174. Аккумуляторлық батарея тізбегінде тораптың қорғау аппараттарына қатысты таңдамалы түрде жұмыс істейтін автоматты ажыратқыш орнатылады.
1175. Қайта зарядтау құрылғысы батарея шиналарында кернеуді бір қалыпты ±2 % шекте ұстап тұруды қамтамасыз етуі тиіс.
1176. Элементтері 2,3 В артық емес кернеумен батареяны зарядтау режимі қолданылатын аккумуляторлық қондырғылардың элементке деңгейі 2,3 В жоғары кернеудің өздігімен жоғарылауына жол бермейтін құрылғысы болуы тиіс.
1177. Аккумуляторлық батареяларды зарядтау және қайта зарядтау үшін қолданылатын түзету құрылғылары бөлгіш трансформатор арқылы айнымалы ток жағынан жалғануы тиіс.
1178. Тұрақты ток шиналары оқшауламаны әрдайым бақылайтын құрылғылармен жабдықталуы тиіс, олар оқшаулама кедергісінің мәнін бағалауға және де полюстердің бірінің оқшаулама кедергісі 220 В торабында 20 kОм-ға дейін, 110 В торабында 10 kОм-ға дейін, 48 В торабында 5 kОм-ға дейін және 24 В торабында 3 kОм-ға дейін төмендегенде сигнализация арқылы әсер етеді.
1179. Аккумуляторлық батареялар үшін ажыратылған желдетуде батареяның элементі 2,3 В жоғары кернеумен зарядталуға мүмкіндік бермейтін блоктау қарастырылған жөн.
1180. Аккумуляторлық батарея үй-жайында бір жарық шамы авариялық жарық беру желісіне жалғануы тиіс.
1181. Аккумуляторлар стеллаждарда немесе шкаф сөрелерінде орнатылуы тиіс. Стеллаждар немесе шкаф сөрелері арасындағы тігінен арақашықтық аккумуляторлық батареяға қызмет көрсетуге ыңғайлы болуы тиіс. Бір жақты қызмет көрсету кезінде аккумуляторлар бір қатарға орнатылуы тиіс, ал екі жақты қызмет көрсетілген кезде аккумуляторлар екі қатарға орнатылады.
Қосарланған шыны ыдыстарын қолданған жағдайда, олар бір аккумулятор ретінде қарастырылады.
1182. Аккумуляторлар орнату үшін стеллаждар техникалық шарттар талаптарына сәйкес орындалып, сынаудан өткізілуі және таңбалануы қажет; олар электролит әсерінен тұрақты жабындымен қорғалуы тиіс.
1183. Аккумуляторлар стеллаждардан оқшаулануы қажет, ал стеллаждар – электролиттің әсеріне және оның буына берік оқшаулама төсеніштер арқылы жерден оқшаулануы қажет. Кернеуі 48 В жоғары емес аккумуляторлық батареялар үшін стеллаждар оқшаулама төсенішсіз орнатылады.
1184. Жарықта аккумуляторлар екі қатарда орналасса, аккумулятор батареяларына қызмет көрсету үшін аккумулятор арасындағы өту жолының ені 1 м-ден кем болмауы тиіс, ал аккумуляторлар бір қатарда орналасқан жағдайда, ара қашықтық ені 0,8 м-ден кем болмауы тиіс. Электрлік аккумуляторлардың стационарлық қондырылуы үшін аккумуляторлық батареялардың стеллажда орналасуы талаптарына сәйкес орындалуы тиіс.
1185. Аккумулятор мен жылыту аспаптарының ара қашықтығы 750 мм-ден кем болмауы тиіс. Жылыту экраны жанбайтын материалдан орнатылып, аккумулятордың жергілікті қыздыруына әкелмейтін шарты орындалса, аталған арақашықтықты азайтуға болады.
1186. Қалыпты жұмыс жасау кезеңінде (1 заряды емес) кернеуі 65 В – 250 В-қа дейінгі жағдайда аккумулятордың ток өткізгіш бөліктерінің ара қашықтығы 0,8 м-ден кем болмауы тиіс, ал кернеуі 250 В жоғары болса – ара қашықтығы 1 м-ден кем болмауы қажет.
Қалыпты жұмыс істеу кезеңінде (заряд емес) аккумуляторларды екі қатарға орналастырып, қызмет көрсетуге өту жолы болмаса, әр қатардағы көрші орналасқан аккумулятордың ток өткізгіш бөліктерінің кернеуі 65 В-ден аспауы тиіс.
Электр жабдықтары, сондай-ақ шиналар мен кәбілдердің қосылған жерлері герметикалық емес аккумулятордан 1 м қашықтықта және төбенің ең төмен нүктесінен 0,3 м-ден кем емес орналастырылуы тиіс.
1187. Аккумуляторлық батареялардың шиналануы оқшауланбаған мыс немесе алюминий шиналарымен немесе қышқылға төзімді оқшауламасы бар бір талсымды кәбілдерімен орындалуы тиіс.
Мыс шиналары мен кәбілдерінің жалғануы мен тармақталуы пісіру немесе дәнекерлеу арқылы, ал алюминийден жасалғандары – тек пісіру арқылы орындалуы тиіс. Шиналардың сыртқа шығарылған кірме плитасының өтпелі өзектермен жалғануы пісіру арқылы орындалады.
Шина мен кәбілдердің аккумуляторларға жалғанған орындарына қызмет көрсету қажет.
Аккумулятор батареяларының үй-жайларынан сыртқа шығарылған кірме плитасынан коммутациялық аппараттарға және тұрақты ток тарату қалқанына дейінгі электрлік жалғануы бір талсымды кәбілдермен немесе оқшауланбаған шиналармен орындалуы тиіс.
1188. Шиналардың қосылған, аккумуляторларға жалғанған жерлерін және басқа қосылыстарын қоспағанда, оқшауланбаған өткізгіштер барлық ұзындығы бойынша спирті жоқ қышқылға төзімді бояумен екі рет боялуы тиіс, боялмаған жерлері техникалық вазелинмен майлануы тиіс.
1189. Оқшауланбаған көршілес шиналардың ара қашықтығы динамикалық төзімділік есебі арқылы анықталады. Жарықта көрсетілген ара қашықтық, сондай-ақ шиналардан ғимараттың бөлігіне дейінгі және басқа да жерге тұйықталған бөліктеріне дейінгі ара қашықтығы 50 мм-ден кем болмауы тиіс.
1190. Шиналар оқшауламаларында төселуі қажет және оларда шина ұстағыш арқылы бекітілуі қажет.
Шиналардың тірек нүктелерінің арасындағы аралығы динамикалық беріктігіне есептеу арқылы (осы Қағидалардың 1149-тармағын есепке алумен) анықталуы тиіс, бірақ 2 м-ден артық болмауы керек. Оқшауламалар, олардың арматурасы, шиналарды бекіту бөлшектері және сүйеу конструкциялары электролит буының ұзақ әсеріне электрлік және механикалық берік болуы тиіс. Тіреу конструкцияларын жерге тұйықтаудың қажеті жоқ.
1191. Аккумуляторлық батарея үй-жайынан сыртқа шыққан кірме плитасы электролит буының әсеріне берік болуы тиіс. Парафин сіңірілген асбесцементтен, эбониттен және басқа да материалдардан жасалған плиталарды қолданған жөн. Мәрмәрден, сонымен қатар фанерадан және тағы да басқа қабат-қабат болатын құрылымды материалдардан жасалған плиталар қолдануға тыйым салынады.
Плиталарды жабуға орнату барысында, плитаның жазықтығы оның үстінен 100 мм-ден артық шығып тұрмауы қажет.
1192. Аккумуляторлық батареяны таңдау және есептеу барысында аккумуляторлық батареясының бөлме температурасы +15^оС-тан төмен болған жағдайда оның сыйымдылығы азаятынын естен шығармау қажет.

2. Санитарлық-техникалық бөлік

1193. Аккумулятордың элементтері 2,3 В-ден жоғары кернеумен зарядталатын аккумуляторлық батареясының бөлмесі стационарлық мәжбүр етілетін құймалы ауа тартқыш желдеткішпен жабдықталуы тиіс.
Элементтері 2,3 В дейінгі кернеумен тұрақты зарядталатын және қайта зарядталатын аккумуляторлық батареясының үй-жайлары үшін стационарлық немесе батареяларды қалыпқа келтіру және бақылау қайта зарядтау мезгілінде инвентарлық мәжбүр етілетін құймалы–ауа тартқыш вентиляция құрылғысын қолданған жөн.
Қажетті таза ауа көлемі V, м³/сағ, мына формула бойынша анықталады:

V = 0,07 I_зарn,

мұндағы I_зар – ең үлкен зарядтық ток, А; n – аккумуляторлық батареясының элементтер саны; бұл жағдайда аккумуляторлық батареясы бөлмесінің ауасындағы күкірт қышқылының концентрациясы «Өндірістік кәсіпорынның жобалау санитарлық нормалары» СН 245-71-де көрсетілген мәннен жоғары болмауы тиіс.
Сонымен қатар аккумуляторлық батарея бөлмесінің вентиляциясы үшін сағатына кемінде бір рет ауа тазаруының табиғи түрі қамтамасыз етілуі тиіс. Егер табиғи вентиляция қажетті түрде орындалмаса, онда мәжбүр етілетін ауа тартқыш вентиляциясы қолданылуы тиіс.
Бөлек орнатылған герметикалық қызмет етілмейтін аккумуляторлық батареяларының үй-жайы сағатына бір рет ауаның тазаруын қамтамасыз ететін табиғи желдету қарастырылады.
1194. Вентиляциялық жүйе аккумуляторлық батареясының және қышқылды үй-жайларға қызмет көрсету керек. Газдың шығарылуы ғимараттың төбесінен кемінде 1,5 м жоғарылау орналасқан шахта арқылы орындалуы қажет. Шахта атмосфераның тұнбаларынан қорғалған жөн. Желдеткішті түтіндікке немесе жалпы желдету жүйесіне жалғауға тыйым салынады.
1195. Мәжбүр етілетін ауа тартқыш желдету құрылғысында желдеткіш жарылысқа қауіпсіз болуы тиіс.
1196. Газдың сорылуы ғимараттың жоғарысынан да, төменінен де таза ауаның ағынына қарама-қарсы жағынан орындалуы тиіс.
Егер ғимараттың төбесінен жоғарылау орналасқан конструкциясы немесе көлбеу болса, онда ауаның сорылуы әрбір бөліктен сәйкесінше немесе төбенің астындағы кеңістігінен орындалған жөн.
Жоғарғы желдеткіш саңылаудың жоғарғы жиегі мен төбе арасындағы қашықтық 100 мм-ден аспауы тиіс, ал төменгі саңылаудың төменгі жиегі мен еден арасындағы қашықтық 300 мм-ден аспауы тиіс.
Желдету каналынан келетін ауа ағыны тікелей аккумулятор электролитінің бетіне бағытталмауы қажет.
Металл желдету қораптары ашық аккумуляторларда орналастырылмауы тиіс.
Аккумулятор батареясының үй-жайында инвентарлық желдету қораптарын қолдануға тыйым салынады.
1197. Салқын мезгілде аккумулятор батареясы үй-жайындағы аккумуляторлар орналасқан деңгейдегі температурасы +10^оС-тан төмен болмауы тиіс.
Кезекшілікте персоналы қарастырылмаған қосалқы станцияларда, егер аккумулятор батареясы ажыратқышты қосып, ажырату есебінен таңдалса, онда 0^оС-тан төмен емес көрсетілген температураны қабылдаған жөн.
1198. Аккумулятор батареясының үй-жайын жылыту жылы ауаны вентиляциялық канал арқылы беретін, осы бөлмеден тыс жерде орналасқан калориферлік құрылғының көмегімен орындалуы тиіс. Бөлмені электрмен жылыту барысында канал арқылы ұшқынның түсуіне қарсы шаралар қолданылуы тиіс.
Аккумулятор батареясының үй-жайын бумен немесе сумен жылыту барысында тегіс құбырды пісіріп жалғау арқылы орындалады. Вентильдерді фланецтік жалғау мен орнатуға тыйым салынады.
1199. Су құбырымен жабдықталған электр станцияларында, сонымен қатар қосалқы станцияларда аккумуляторлық батареялары үй-жайларының маңында су жүргізетін кран мен бақалшық орнатылуы тиіс. Раковина үстінде «Қышқыл мен электролитті төкпеңіз» деген жазу болуы тиіс.

4. Электр күштік қондырғылар

20. Электромашиналық бөлмелер

1. Жалпы ережелер

1200. Электр машинасы үй-жайларының өндірісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 6 қаңтардағы № 14 қаулысымен бекітілген «Өрт қауісіздігіне қойылатын жалпы талаптар» атты техникалық регламенті бойынша өндірістердің Г санатына жатқызылады.
1201. Электр машинасы үй-жайлары жұмыс шарттарына қажет телефон байланысымен, өртке қарсы сигнализация және басқа да байланыс түрлерімен жабдықталуы тиіс.
1202. Электр машинасы бөлмелерінде осы ЭМБ-де орнатылған электр қозғалтқыштарымен байланысқан тетіктердің редукторлары мен шестеренкалы торларын орналастыру қажет.
1202. Электр машинасы үй-жайларында орнатылған жабдықтардың қолжетімді биіктікте орналасатын айналмалы бөліктері қолданыстағы қауіпсіздік талаптарына сәйкес кездейсоқ тиіп кетулерден қоршалып тұруы тиіс.
1204. Электр машинасы үй-жайларында пісіру трансформаторларын, ауыспалы жарықшамдарын және электр құралдарын қоректендіруге және бөлмелерді жинауға арналған машиналарын қосуға қоректендіру тораптары болуы тиіс. Ашық ауыстырмалы шамдарды қоректендіру үшін айнымалы токтың 25 В-ден жоғары емес немесе тұрақты токтың 60 В кернеуі қолданылуы тиіс.
1205. Электр машинасы үй-жайларында электр жабдықтарын жылжымалы компрессордан немесе қысылған ауа тораптарынан тартылған, қысымы 0,2 МПа-дан артық емес таза, құрғақ, қысылған ауамен үрлеу құрылғыларымен жабдықталуы тиіс. Электр машинасы бөлмелері шаңды жинауға арналған өндірістік жылжымалы шаңсорғышпен жабдықталуы тиіс.
1206. Электр машиналарын, түрлендіргіштерді тасымалдау және монтаждау, шашу және жинау, сонымен қатар, басқа да жұмыстарды өткізу үшін инвентарлы (стационарлы немесе ауыспалы) көтергіш және тасымалдаушы құрылғылар қарастырылуы тиіс.

2. Электр жабдығын орналастыру және орнату

1207. Барлық белгілеулердегі электр машиналық үй-жайларының компановкасы жабдықтың ыңғайлы тасымалдануын және монтаждалуын қарастыруы тиіс. Ұзындығы 100 м-ден астам жағдайда электр машиналық үй-жайларының жертөлесінде электрокарлар немесе тасымалдаушы арбашалардың жылжуы үшін арнайы жолдар қарастырылуы тиіс.
Жабдықтың тасымалдаушы бөліктері арасындағы арақашықтық тігінен 0,3 және көлденеңінен 0,5 м-ді құрауы тиіс.
1208. Машиналардың корпустары немесе фундаменттер арасындағы, машиналар және ғимарат бөліктері немесе жабдық бөліктері арасындағы өту жолдарының ені жарықта 1 м-ден кем болмауы тиіс; машиналардың сыртқа аса шығып тұрған бөліктері және құрылыс контрукциялары арасындағы өту жолдарының ені кейбір жерлерде 0,6 м-ге және ұзындығы 0,5 м-ден кем емес болғанда, тарланып кетуіне рұқсат етіледі.
1209. Машина корпусы мен ғимарат қабырғасы арасындағы немесе корпустар арасындағы және де көршілес тұрған машиналар арасындағы ара қашықтық машиналардың басқа жағынан өту жолы болған және машиналардың биіктігі еден деңгейінен 1 м-ден кем болса, 0,3 м-ден кем емес және машиналардың биіктігі еден деңгейінен 1 м-ден артық болса – 0,6 м-ден кем болмауы тиіс.
Басқару пульті немесе басқару қалқаншасы қасбеті мен машиналар арасындағы қызмет ету жолының ені 2 м-ден кем болмауы тиіс. Қалқаншаларды шкафта орналастырғанда, бұл ара қашықтық машинадан жабық есікке дейін немесе шкафтың қабырғасына дейін таңдап алынады.
Аталған талаптар жетектердің жергілікті басқару посттарына қолданылмайды.
Машина корпусы мен басқару пульті қалқаншасы және басқару пульті арасындағы өту жолының ені 1 м-ден астам болуы тиіс.
1210. Электр жабдығы бар шкафтар мен ғимарат бөліктері немесе жабдықтар бөліктері арасындағы қызмет көрсету үшін өту жолының ені 1 м-ден кем емес, ал шкафтың есігі ашық болса – 0,6 м-ден кем емес болуы тиіс; шкафтар екі қатарда орналасса, олардың арасындағы өту жолы жарықта – 1,2 м-ден, қарама-қарсы орналасқан шкафтардың есіктері ашық болса – 0,6 м-ден кем емес болуы тиіс.
Қуаты 10 кВт-қа дейін және аз өлшемді жабдықтарды таратушы қалқаншалар, стеллаждар, пульттер және кернеуі 1 кВ-ге дейін осыған ұқсас таратушы құрылғылардың элементтері артында орнатуға рұқсат етіледі және де машина корпусынан немесе аппарат корпусынан қалқаншаның токөткізуші бөліктеріне дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 884-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген мәннен кем болмауы тиіс.
Қызмет ету жолдарының өлшемдері таратушы құрылғылар, қалқаншалар және басқа да жабдықтар үшін арасындағы өту жолының өлшемі осы Қағидалардың 884-885 және 963-тармақтарында келтірілген талаптарға сай болуы тиіс.
ЭМБ жертөле қабатында 350-ден астам қуат және бақылау кәбілдерін немесе 150-ден астам қуат кәбілдерін жертөленің кәбілдер неғұрлым көп қимасында ашық төсей отырып, кәбіл қабатын немесе кәбіл туннелін орындау көзделеді.
Кәбілдік ғимараттардың өту жолының ені осы Қағидалардың 472 және 474-тармақтарына сәйкес қабылдануы қажет. Кәбілдермен кәбілді құрылым қатарлары осы ғимараттарда ұзындығы 7 м-ден асатын тұйықтар түзілмеуі қажет. Тұйықтар түзілуін болдырмау үшін кәбілді құрылым қатарларын еденнен 1,5 м биіктікте жібереді. Осындай өту жолдарында сөрелер арасы кәбілді демантождау мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей, бірақ 100 мм-ден аспайтын аралық рұқсат етіледі.
1211. ЭМБ өзінде ашық орнатуға жол беріледі:
1) май салмағы 600 кг дейін болатын 1 кВ және одан астам электр машиналары (автотрансформаторлар, реакторлар, реостаттар және т.б.) үшін май толтырылған іске қосу және іске қосуды реттейтін құрылғылар;
2) салмағы 2 т болатын, бак және тұмшалануы аса берік болатын, май ағызылуы жойылған, сондай-ақ дабылға жұмыс істейтін газды қорғаныс немесе қысым релесі бар (трансформаторлар және автотрансформаторлар үшін) қуаты 1,6 MB.А дейінгі трансформаторлар, автотрансформаторлар, өлшеу трансформаторлары және басқа да аппараттар.
Құрамында екіден астам емес көрсетілген трансформаторлар (аппараттар), жекелеген топтардың арасы жарықта 10 м кем емес болғанда топты біріктіріп орнатуға жол беріледі;
3) қуатты және санның шектеуінсіз құрғақ немесе жанғыш сұйықтықпен толтырылған трансформаторлар;
4) метал ЖТҚ, 1 кВ және одан астам қосалқы станциялар, конденсаторлар батареялары немесе жекелеген конденсаторлар;
5) тарту құрылғысы немесе арнайы бөлмелер немесе шкафтарда зарядтау құрылғылары шарттарында жабық типті аккумулятор батареялары;
6) жартылай өткізгіш түрлендіргіштер;
7) беткі немесе артқы жағында ашық ток өту бөліктері бар басқару, қорғаныс, өлшеу, дабыл қалқандары, сондай-ақ орнатылған аппараттары бар блок және басқару станция қалқандары;
8) 1 кВ және одан астам оқшауланбаған ток жолдары;
9) электр машиналарын суыту жабдықтары.
1212. ЭМБ-де жабық камераларда май толтырылған электр жабдықтарын орналастырғанда бір камерада орналастырылған майдың көлемі 6,5 т-дан, ал екі камера немесе бір топ камера арасындағы ара қашықтық 50 м-ден кем емес болуы тиіс.
Егер бұл қашықтық бір камерада немесе 6,5 т аспайтын аралас камералар тобында сақталатын болса, онда май толтырылған электр жабдығы, осы мақсат үшін арнайы дайындалған сыртқа немесе дәлізге шығатын камераларда немесе Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 16 қаңтардағы № 14 қаулысымен бекітілген «Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар» техникалық регламенті бойынша Г немесе Д санаты өндірісімен өнеркәсіптік орынжайда орналастырылуы тиіс.
1213. Механикалық жабдықпен байланысқан айналмалы машиналардың фундаменттік плиталарының жоғарғы бетінің белгісі таза еден белгісінен 50 мм–ден кем болмауы тиіс. Механикалық жабдықпен байланыспаған айналмалы машиналардың іргетас плиталарының жоғарғы бетінің белгісі қондырғысына қойылатын талаптармен анықталуы тиіс.
1214. Құрамында жарылғыш газы, жанғыш немесе оңай тұтанатын сұйықтықтары бар құбыржолдардың ЭМБ арқылы тесіп өткен өткелге жол берілмейді. Оларда орнатылған жабдықтарға жататын ЭМБ ғана құбыржолдарын салуға жол беріледі. Суық құбыржолдардың буланудан қорғанысы болуы қажет. Қызметкерлер немесе жабдықтың қорғанысы үшін қажетті орындарда ыстық құбыржолдар жылулық жанбайтын оқшауламалары болуы қажет. Құбыржолдар айрықша бояумен боялуға тиіс.
1215. Машинаның іргетастық плитасының жоғарғы белгісі ЭМБ еденіндегі белгіден 400 м-ден артық жоғары немесе төмен орналасса, онда машинаның айналасына ені 600 мм жанбайтын алаң қарастырылуы тиіс. Еден деңгейінен 2 м-ге дейін биіктікте орналасқан қызмет ету алаңдары таяныштармен, 2 м-ден астам биіктікте – сүйеніштермен және жиектік тосқауылдармен жабдықталуы тиіс. Алаңдарға басқыштар арқылы шығуға болады.
1216. Жалпы мақсаттағы теміржолмен байланысқан кәсіпорында теміржол болса және теміржолмен салмағы ауыр жабдықтарды жеткізгенде, қалыпты теміржол бұтағы қарастырылып, оның бір тармағы ЭМБ жағына қарай бұрылуы тиіс. Тұйықталған теміржол тармағының ұзындығы ЭМБ жүккөтергіш крандарымен ашық платформадан жабдықты түсіріп алу мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
Жабдықтың жеткізілуі автокөлік арқылы жүргізілген жағдайда, автокөліктің ЭМБ, жүк көтеруші құрылғылар әрекеттерінің аймағына кіру мүмкіндігі қарастырылады.
1217. Электр машиналары, фундаменттің, машинаның өзінің немесе ғимарат бөліктерінің орнатылған мөлшерден жоғары шу мен тербелісін туындатпайтындай етіп орнатылуы тиіс.
1218. Монтаждау және жөндеу жұмыстарын орындау үшін ЭМБ-де ең ауыр, нақты түрде мүмкін болатын жабдық жүктемесіне есептелген арнайы алаңдар немесе бос алаңдар қарастырылуы тиіс. Монтаждау алаңы еденінің сыртқы контурлары еденнің басқа бөлігінен ерекшеленіп тұратындай бояумен немесе метлах плиткамен белгіленіп тұруы тиіс.
Жабдықтар жеткізілетін ЭМБ учаскелері жеткізілетін жабдықтардың жүктемесі үшін есептелуі қажет. Осы учаскелердің сұлбасы бояумен немесе тақта арқылы таңбаланады.
Монтаждау алаңдарының өлшемдері өздерін орналастыруға арналған ең үлкен бөліктің өлшемінен анықталады және де сыртына шығарылатын жиегі 1 м-ге тең болуы тиіс. Монтаждау алаңдарында электр машиналарының зәкірлерін орналастыру үшін бағандарды орнату орындары, осы зәкірлер мен бағандардың салмағы жүктемесіне есептелуі және ерекше боялу түсіне ие болуы тиіс. Монтаж алаңдарында ең ірі рұқсат берілетін жүктеменің мағынасы көрсетілген жазба жазылуы тиіс.
1219. Электр шамдары ЭМБ-да таратушы құрылғыларды ашық шиналары және ашық токсымдары үстінде орнатуға болмайды. Еденнен қызмет етілетін шырақтарды айналмалы машиналар үстінде орналастыруға болмайды.

3. Электр машиналары подшипниктерінің майлануы

1220. Қолданылатын майдың сорты барлық жабдық үшін де жарайтын болса және егер технологиялық тетіктері металдық шаңдармен, сумен немесе басқа да зиянды қоспалармен майларды ластау көзі болмаса, электр машиналары мен технологиялық тетіктердің циркуляциялық майлау жүйелерін біріктіру ұсынылады.
1221. Орталықтандырылған майлау жүйелерінің жабдықтарын ЭМБ-ден тыс жерлерде орнату ұсынылады.
1222. Қуаты 1 МВт-тан астам электр машиналарын майлау жүйелері май деңгейін көрсететін көрсеткіштермен және май температурасын бақылау құралдарымен, ал циркуляциялық май бар болса, онда майдың ағып кетуін бақылау құралдарымен жабдықталуы тиіс.
1223. Май және су құбырлары подшипниктерге ашық күйде немесе жанбайтын материалдардан жасалған алмалы-салмалы жабындысы бар каналдарда жүргізіледі. Қажет жағдайда жерде немесе бетонда құбыржолдарды жасырын төсеуге рұқсат беріледі.
1224. Арматурасы бар құбырлар фланецтер көмегімен жалғанады.
Диафрагмалар мен вентильдер электр машиналарының подшипниктеріне майды жағу орындарына орнатылуы тиіс.
Майды подшипниктерге жеткізіп тұратын құбырлар подшипниктерден және машиналардың басқа да бөліктерінен электрлі түрде оқшауланып тұруы тиіс. Әрбір құбыр кем дегенде екі оқшаулау аралықтарынан немесе ұзындығы 0,1 м кем емес оқшауланған ендірмеден тұруы тиіс.
1225. Қажет болған жағдайда ЭМБ май толтырылған жабдықтардан лас майларды ағызуға арналған резервуарлармен және құбырлармен жабдықталуы тиіс.

21. Генераторлар мен синхронды компенсаторлар

1. Жалпы ережелер

1226. Ашық ауа астында орнатылатын генераторлар, синхронды компенсаторлар мен олардың қосалқы жабдықтары арнайы түрде орындалуы тиіс.
1227. Генераторлар мен синхронды компенсаторлардың конструкциясы тозатын бұйымдардың, зақымдалатын бөлшектердің және түйіндердің ауыстырылу мүмкіндігі қарастырыла отырып, олардың 20-25 жыл ішінде қалыпты қолданылуын қамтамасыз етуі тиіс.
Гидрогенератор мен оны сумен қамтамасыз ету жүйесінің конструкцияларымен ішінен суды толығымен жою мүмкіндігі мен кез келген уақыт мезгілінде жөндеу барысында тұрып қалу аймақтарын жою мүмкіндігі қарастырылуы тиіс.
1228. Генераторлар мен синхронды компенсаторлар осы Қағидалардың 6-тарауына сәйкес бақылау-өлшеу аспаптарымен, осы Қағидалардың 630-646 және 668-686-тармақтарына сәйкес басқару, белгі беру, қорғау құрылғыларымен, осы Қағидалардың 778-819-тармақтарына сәйкес АГК құрылғыларымен, шамадан тыс кернеуден қорғау құрылғыларымен, АРҚ (АҚҚ) құрылғыларымен және агрегатты автоматты түрде іске қосу, жұмыс істеу және тоқтатудың автоматикасы құрылғыларымен жабдықталуы тиіс. Сонымен қатар, қуаты 100 МВт турбогенераторлар мен сутекті суыту жүйесі бар синхронды компенсаторлар подшипниктердің тербелістерін қашықтан бақылау құрылғыларымен жабдықталуы тиіс. Қуаты 300 МВт және одан астам турбогенераторлар мен сутекті суыту жүйесі бар синхронды компенсаторлар апаталды үдерістерін жазу осциллографтарымен жабдықталуы тиіс.
1229. Гидрогенераторды басқару, релелік қорғау, автоматика, қоздыру және тікелей сумен суыту панельдері оның тікелей жанында орналасуы тиіс.
1230. Қуатты турбо және гидрогенераторлардың электрлік және механикалық параметрлері жүктемелік қабілеті жағынан тиімді етіп қабылдануы тиіс. Қажет болған жағдайда тұрақты жұмысын қамтамасыз ету үшін генераторлардың параметрлері жүктемелік қабілеті жағынан тиімділерден бөлек, техника-экономикалық есептеулермен дәлелденіп қабылдануы тиіс.
1231. Генераторлардың кернеуі техникалық экономикалық есептеулер негізінде дайындаушы зауыттан келіп, қабылдануы тиіс.
1232. Гидрогенераторларды синхронды компенсаторлар ретінде қолдану үшін қосымша жабдықтарды орнату техника-экономикалық есептеулермен дәлелденіп жасалады.
1233. Генераторлар, синхронды компенсаторларды және олардың қосалқы жабдықтарын монтаждау, ашу және жинау үшін стационарлық, жылжымалы немесе инвентарлық көтергіш-тасымалдаушы жабдықтар мен тетіктер қолданылады.
1234. Гидроэлектр станцияларының сыртқы жүккөтергіш крандарын пайдалану барысында ұзақ мерзім бойы бөлмелерді және монтаждау алаңдарын ашып жөндегенде қар мен жаңбыр әсерін жою үшін қарапайым шаралар қарастыруы тиіс.
1235. Электр станциялары статор орамаларының өзектерін сақтайтын үй-жайларда қарастырылуы тиіс. Бөлмелер құрғақ, жылы, температурасы +5^оС-дан төмен емес және де арнайы стеллаждармен жабдықталуы тиіс.

2. Суытылуы мен майлануы

1236. Теңіз суымен немесе агрессивті әсер ететін тұзсыз сумен қоректенгенде газсуытқыштары, жылу алмасу құрылғылары және маймен суытқыштар, құбырлар мен оларға арналған арматура коррозия әсеріне төзімді материалдардан жасалуы тиіс.
1237. Суыту жүйесі ашық генераторлар мен синхронды компенсаторлар және жылыту үшін ауаны жартылай жинақтап отыратын, қуаты 1 МВт-қа тең және одан жоғары гидрогенераторлар ішіне сырттан кіретін ауаны тазартуға арналған сүзгілермен және генератор немесе синхронды компенсатор жанған жағдайда оның түсуін жылдам тоқтататын құрылғымен жабдықталуы тиіс.
1238. Ауамен суыту жүйесі жабық генераторлар мен синхронды компенсаторлар үшін мына шараларды орындауы тиіс:
1) суық және ыстық ауа камераларында тығыз жабылатын әйнектелген қарау люктері болуы тиіс;
2) суық және ыстық ауа камераларының есіктері тығыз жабылатын, сыртқа ашылатын және болаттан жасалған болуы тиіс және де камераның ішкі жағынан кілтсіз ашылатын, өздігінен жабылып қалатын құлыптары болуы тиіс;
3) суық және ыстық ауа камераларының ішінде ажыратқыштары сыртқа шығарылған жарықтану қамтамасыз етілуі тиіс;
4) ыстық су қораптары және де конденсаторлар мен бу турбиналарының су құбырлары, егер олар суыту камераларында орналасса, суық ауаны жылытпау және құбырлар бетіндегі ылғалды конденсациялау үшін жылу оқшауламасымен жабылуы тиіс;
5) cуық ауаның камераларында конденсацияланған суды аулақтату үшін ауа суытқыштарында кювет болуы қажет. Турбогенераторлар үшін кәріз арнасында суды шығарушы құбырдың бір шеті гидравликалық бекітпемен жабдықталуы тиіс, бұл ретте ағу құбырында судың пайда болуына әрекет ететін дабыл қағушы құрылғы орнатылады;
6) ауа тартылуының алдын алу үшін вентиляцияның тұйық жүйесінің тұрқы, түйістері, ауа өткізгіші және басқа да телімдері ұқыпты тығыздалып қатайтылуы қажет. Турбогенераторлардың және синхронды компенсаторлардың суық ауа камераларының есігінде бәсеңдету аумағында бекітілетін фильтр арқылы ауаны тартушы сорғыш болуы тиіс;
7) камералар мен ауа қораптарының қабырғалары тығыз болуы тиіс және ақшыл түсті отқа төзімді бояумен боялып, отқа төзімді пластикалық жабынмен немесе глазурь жалатылған тақталармен қапталуы керек. Камералардың едендері мен іргетаста шаңның болуына жол бермейтін төсеме болуы тиіс.
1239. Сутекпен салқындатылатын турбогенератор мен синхронды компенсаторлар мыналармен жабдықталуы тиіс:
1) газ баллондарын тиеу және түсіру сутегіні, генератор және синхронды компенсатор газқұбыржолдарын газбен қоректендіру және газ параметрлерімен (қысым, тазалық және т.б.) бақылау аспаптарымен орталықтандырылған қамтамасыз ету қондырғылары.
Газ құбырларынан сутегіні машина залына беру үшін бір магистраль қарастырылады (қажет болса екі магистраль жүргізілуі мүмкін). Газ құбырларының сұлбасы сақиналы секцияланған болып орындалады. Синхронды компенсатор үшін бір магистраль орындалады.
Сутекті желілерінде және ауа беретін желілер жарылыс қаупі бар газ қоспаларының пайда болуына жол бермеу үшін турбогенератор мен синхронды компенсаторлардың алдында көрінетін үзілген жерлерін құру мүмкіндігін қарастыру керек;
2) ток құбырларында және генератордың тіреуіш ернемектерінде турбинаның басты май багында өртті сөндіру және үрлеу үшін генератордан (синхронды компрессордан) немесе сутегіні ығыстырып шығару үшін газ баллонды тиеп-түсіру механикаландырылған инертті газбен (азотпен немесе көмірқышқыл газбен) қамтамасыз етілетін орталықтандырылған қондырғылары;
3) негізгі, қордағы, ал турбогенераторлар, сонымен қатар, турбина вакуумын бұза отырып генератордың апатты тоқтауына, қуаты 60 мВт және одан жоғары турбогенераторлар үшін қажет апаттық маймен жабдықтау көздерімен, белгілі уақыт ішінде маймен шетжақ нығыздағышы апаттық көздерімен жабдықталуы тиіс. Қордағы және апатты маймен жабдықтау көздері маймен жабдықтау көзі ажыратылғанда, сондай-ақ майдың қысымы төмендегенде автоматты түрде іске қосылуы тиіс;
4) турбогенератордың сутекті қалыңдатқышы майдың қосылуын автоматты реттегіш. Маймен қамтамасыз ету сұлбасында реттегіштің айналмалы вентильдері қолмен реттеуден автоматты реттеуге немесе керісінше өткенде майдың шашырауын болдырмау үшін тығынның орнына реттегіштердің болуы;
5) генератордағы немесе синхронды компенсатордағы сутегі қозғалысының сұлбасына енгізілген құрғататын құрылғы;
6) берілген мәндерден параметрлердің (қысым, сутегі жиілігі, май-сутегі қысымының айырмасы) ауытқуы мен газмай жүйесінде сутегі салқындауы бұзылған кездегі әрекет ететін ескертпелі дабыл;
7) сутекті салқындатудың газмай жүйесін басқарып, бақылау үшін бақылау-өлшеу аспаптары және автоматика релесі. Бұл жағдайда газ және электр аспаптары бір қорғаныс панелінде орналастырылмайды;
8) басты май багында, ағызатын май камерасында газ жиналатын жерлерде желдеткіш қондырғыларын қою.
Турбогенератор мен синхронды компенсаторлардың іргетастарында сутегі жиналып қалмас үшін тұйықталған кеңістіктер болмауы тиіс. Сутегі жиналатын жерлерде құрылыс конструкцияларымен қоршалған көлем болса, онда осы көлем сутегі жоғарыға еркін шығаратын жол;
9) корпустан май мен суды ағызатын дренажды құрылғы. Дренаж жүйесі ыстық газдың салқын газға ағып өтіп кетпеуін қадағалайды;
10) турбоөндіргіштің корпусында сұйықтықтың пайда болғанын көрсететін көрсеткіш;
11) ауа құрғатқышы және сүзгісі бар қысымы кемінде 0,2 МПа кем емес ауа сығу көзі.
1240. Орамаларды сумен салқындататын синхронды компенсаторлар мен өндіргіштер:
1) тот баспайтын материалдан жасалған дистилят беретін және ағызатын құбыр жүйелерімен;
2) дистиляттың негізгі және қосымша сорғыларымен;
3) дистиляттың механикалық, магниттік және иондық сүзгілерімен және дистилятты газ қоспаларын тазалайтын құрылғымен. Дистилятта тұз бен газ қоспалары болмауы керек;
4) дистилятты сыртқы ортадан қорғайтын кеңейтілген бакпен;
5) дистилятты салқындату үшін негізгі және қосымша жылу ауыстырғыштармен.
Жылу ауыстырғыштардағы бірінші реттік салқын су ретінде: су өндіргіші мен синхронды компенсатор үшін - техникалық су, турбоөндіргіштер үшін – конденсатты сорғылардағы конденсат, қосымша ретінде - өндіргіштің газсуыту сорғыларынан техникалық су пайдаланылады;
6) сумен салқындату жүйесінің жұмыс режимі ауытқығанда ескерту дабылымен және қоғамыспен;
7) сумен салқындату жүйесін басқару және бақылау үшін бақылау – өлшеу аспаптарымен және автоматика релелерімен;
8) статор орамасындағы сумен салқындату бөлігінде сутегінің ағып кеткен жерлерін табатын құрылғымен;
9) дистилят толтырып жатқан кезде статор орамасының сумен салқындату жүйесінен ауаны сору үшін дистилятордағы ағызу және толтыру коллекторы краны бар бақылау түтікшелерімен жабдықталуы тиіс.
1241. Суды газсуалтқышқа, майсалқындатқыш пен жылу ауыстырғыш пен жылу ауыстырғышқа апаратын әр құбырларда сүзгілер орнату, сонымен бірге генераторлар мен синхронды компенсатордың жұмысын бұзбай, оларды тазалайтын ету керек.
1242. Газ салқындатқыш пен жылу шығарғыштың әр секциясында ағызатын және толтыратын коллектордан ажырататын және жеке секцияларға суды толтыру үшін жабатын есігі болуы тиіс.
Әр өндіргіштің салқындатқыш торындағы барлық секциялардан суды шығаратын жалпы құбырда салқындатқыш секцияларындағы су шығынын реттейтін жабатын есігі орнатылуы тиіс. Турбоөндіргіштер үшін турбожетегін машина залының еденіне қою қажет.
1243. Газ салқындатқыштар мен жылу ауыстырғыштардың әр секциясының жоғары жағында ауа шығаратын крандар болуы қажет.
1244. Турбогенераторлар мен синхронды компенсатордың немесе ауаны салқындату жүйесінде қайта циркуляциялық құрылғының көмегімен салқындатылатын су температурасын реттеу қарастырылуы тиіс.
1245. Салқындатылған суды беру сұлбасында жұмыс істейтін жұмыс істемегенде, сондай-ақ салқындатылған судың қысымы азайғанда резервті сорғының автоматтандырылған қосылуы қарастырылуы қажет. Синхронды компенсаторларда салқындатылған судың (техникалық судың жүйесі, бактар және т.б.) тұрақты жұмыс істейтін сенімді көзінен резервті қорек қарастырылуы қажет.
1246. Генераторларды техникалық сумен қамтамасыз ету құбырларында шығын есептегіш орнатылады.
1247. Су немесе сутегі салқындатқышы бар турбогенератормен жалғанған турбина алаңдарында ағын күші коллектордағы салқын су қысымын, турбоөндірігіштегі сутегі қысымын, өндіргішке баратын газ құбырларындағы көміртегі газ қысымын көрсететін манометрлер, толтыру коллекторларындағы су қысымының төмендігін көрсететін дабыл құрылғысы, газды басқару орны, газ-май және су шаруашылығын басқару торабы орнатылуы тиіс.
1248. Газ бен май салқындатқыштардың, жылу ауыстырғыштардың сорғыларын орнататын жерлерде толтыру коллекторы мен сорғыларда манометр орнатылуы керек.
1249. Газ бен майсалқындатқыштардың, жылу ауыстырғыштардың ағызу және толтыру құбырларында сынапты термометрлер үшін гильза бекітіледі.
1250. Ашық ауа астында орнатылған синхронды компенсаторлар үшін агрегат тоқтап қалған кезде салқындатқыштан суды ағызу мүмкіндігі көзделуі тиіс.
1251. Газ жүйесі сутекті салқындатқышты дұрыс пайдалану және салқындатқыш ортаны ауыстыру талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
1252. Газ торабы толық тартылған арматурасы бар құбырлардан орындалуы тиіс. Газ құбырлары тексеруге, жөндеуге ыңғайлы және механикалық зақымданулардан қорғалған болуы тиіс.
1253. Сутегі салқындауы бар турбина генераторлары және синхронды компенсаторлар майлау және сутегі тұмшалану айналма жүйесінің құбыржолдары бүтін тартылған құбырлар.
1254. Қуаты 3 МВт болатын турбоөндіргіштерде екі жағында подшипниктері, қоздырғыш подшипнигі және сутекті тығыздықтар қаңқасы мен май жүретін жолдары оқшауланған болуы керек.
Оқшауланған подшипник құрылымы мен сутекті нығыздағыштар агрегаттың жұмыс уақыты кезінде олардың оқшаулануына кезеңді бақылаудың жүргізілуін қамтамасыз етуі тиіс. Синхронды компенсаторлардағы подшипниктер қаңқасы мен май жүретін жолдардан оқшауланған болуы тиіс. Синхронды компенсаторда қоздырғышпен жалғанса онда тек бір подшипникті ғана оқшаулайды.
Су өндіргіштерінде табаншалары мен подшипниктері ротор үстінде орнатылса, қаңқадан оқшауланады.
1255. Көлденең су өндіргіштердің, синхронды компенсаторлардың және турбоөндіргіштердің май жүретін жолындағы оқшауланған подшипниктері тізбектеліп орнатылады.
1256. Турбогенераторлардың, синхронды компенсаторлар мен олардың қоздырғыштарының подшипниктері, сутекті тығыздықтар, май ванналары су өндіргіштерінің табаншалары майлары шашырамайтындай және орамаларға май бармайтындай етіп орындалады.
Сутекті тығыздықтары мен циркуляциялы майланған подшипниктердің ағызу құбырларында ағып жатқан майды бақылап тұратын терезесі болуы тиіс. Терезені жарықтандыру үшін авариялық жарыққа жалғанған шамдар қолданылады.
1257. Мойынтірек және жабық ток құбыржолдарында орамдардың сутегі салқындауы бар турбина генераторлары үшін автоматтандырылған сутегінің бар болуын бақылау газ анализаторлары орнатылуы қажет.
1258. Өндіргіштер мен синхронды компенсаторлардың біріктірілген салқындату жүйесі осы Қағидалардың 1207-1209-тармақтарының талаптарына сәйкес келуі тиіс.

3. Қоздыру жүйесі

1259. Осы Қағидалардың 1258-1275-тармақтарында келтірілген талаптар турбо және суөндіргіштерде және синхронды компенсаторларда қоздыру жүйесін орнатуды қарастырады.
1260. Қоздыру жүйесі дегеніміз техникалық шарттарда қарастырылған қалыпты және авариялық режимдердегі өндіргіштер мен синхронды компенсаторлардың қажетті қоздыруын қамтамасыз ететін, тиісінше тізбектерді біріктіретін жабдықтардың, аппараттардың және құрылғылардың жиынтығы.
Генератордың қоздыру жүйесі: қоздырғыш (тұрақты ток генераторы, айнымалы ток генераторы немесе түрлендіргіші бар трансформатор), автоматты қоздыру реттегіші, коммутациялық аппаратуралар, өлшеуіш аспаптар, асқын кернеуден роторды қорғау құралдары және зақымданудан қоздыру жүйесінің жабдықтарын қорғау.
1261. Синхронды өндіргіштер мен компенсаторлардағы электр жабдықтары мен қоздыру жүйесінің аппараттары талаптарға сәйкес келуі тиіс.
1262. Қоздыру жүйелері, қолданыстағы мағынасы пайдаланушы кернеу немесе созылмалы ток кернеуінің ұлғаюы.
1263. Пайдалану кернеуі немесе ұзақ асқын кернеу әрекетіндегі қоздыру жүйесі кернеуі 1 кВ-ден жоғары электр қондырғыларына қойылған талап осы Қағидалардың талаптарына сәйкес орындалуы тиіс. Вентильді қоздыру жүйесі үшін асқын кернеуді анықтау кезінде коммутациялық асқын кернеу де ескеріледі.
1264. Қоздыру жүйелері басқару құрылғыларымен, қорғау, дабыл және бақылау-өлшеу аспаптарымен жабдықтауы тиіс. Электр станциялары мен қосалқы станцияларда кезекші мамансыз өндіргіштер мен синхронды компенсаторларды өздігінен тоқтату қондырғыларымен жабдықталуы тиіс.
1265. Басқару пульттері мен панельдері салқындату жүйесінде бақылау аспаптары мен дабыл соғу аппаратуралары, сонымен қатар тристордың немесе басқа да жартылай өткізгіш қоздырғыштарды күштік түрлендіргіштері бір-біріне жақын орналасуы қажет. Жылу ауыстырғыштарын басқа бөлмеге орнатуға болады, бірақ жылу ауыстырғыш басқару панелінің қасына орнатылады.
Қоздырғышпен орнатылатын пульт қоздыруды бақылайтын аспаппен жабдықталады.
1266. Өндіргіштер мен синхронды компенсаторлардың қоздыру жүйесіндегі түзеткіш қондырғылары салқын ортаның температурасы көтерілгенін көрсететін және қорғайтын дабыл және қорғаныспен жабдықталады, сонымен қатар қондырғының ток күші мен салқындату ортасының температурасын бақылау үшін аспаптар орнатылған. Егер түзеткіш қондырғысында бірнеше түзеткіштер тобы болса, онда әр топтың ток күші бақыланады.
1267. Қоздыру жүйесі жұмыс үдерісінде оқшаулаудың өлшеуін жүзеге асыратын, сондай-ақ оқшаулаудың кедергісінің нормадан төмен төмендегені туралы дабыл қағатын оқшаулау бақылауының құралдарымен жабдықталуы қажет. Қоздырудың щеткасыз жүйесі үшін мұндай дабылдарды орындамауға жол беріледі.
1268. Түзету қондырғыларының анод және катодымен байланысы қоздыру жүйесінің тізбегі анод және катод тізбектерінің сынау кернеуіне сәйкес оқшаулау дәрежесімен орындалуы қажет.
Түзеткіштің анодты тізбектің, жекелеген топтардың катод тізбектердің, сондай-ақ басқа тізбектердің компенсацияланбаған пульсацияланатын немесе айнымалы токтары бар басқа тізбектердің байланыстары металл қабықсыз орындалуы қажет.
Өлшеу және АГК құрылғыларын қосу үшін генератор немесе синхрон компенсаторының қоздыру орамының кернеу тізбегі қысқыштың қарапайым жолақ арқылы кірмесіз оқшаулаудың жоғарылатылған дәрежесі бар жеке кәбілімен орындалуы қажет. Қоздыру орамына қосылу ажыратқыш арқылы жүргізілуі қажет.
1269. Ротор тізбегінен ажыратылған АГК құрылғысын, пайдаланылған, ротор орамасының түрлендіргіші бар қоздырғышты қолданғанда көп әрекетті разрядтаушымен қозғалады. Бір мәрте әрекет ететін разрядтаушыны қолдануға рұқсат беріледі. Разрядтаушы номиналды 110 % тең қозғау кернеуімен режимде разрядтаушының сынамасы кезінде ұзақ жұмысқа есептелген белсенді қарсылық арқылы роторға параллельді қосылуы тиіс.
1270. Осы Қағидалардың 1267-тармағында көрсетілген разрядталушылардың іске қосу дабылы болуы тиіс.
1271. Генераторлар мен синхронды компенсатордың қоздыру орамасы былай орнатылады:
1) АҚҚ тізбектеріндегі кез келген коммутациялық аппараттарын ажырату және қосу, тоқтату және генератордың бос жүрісі кезінде қоздырғышты басқару;
2) АҚҚ тізбектерінде құйынды ток кернеуінің жоғалуы және өндіргішпен синхронды компенсатордың жұмысын бұзбайтындай етіп қоздырғышпен басқару;
3) турбогенератордың қосымша қоздырғышымен жұмыс кезінде түзеткіштер және олардың қосымша құрылғыларында жөндеу жұмыстарын жүргізе алады;
4) ротор мен оның түйіспелері сақиналарында қысқа тұйықталу кезінде қоздыру жүйесінде зақымдану болмайды. Егер статикалық түрлендіргішті қолданса, онда оны автоматты ажыратқыштармен немесе балқымалы сақтандырғыштармен қорғайды.
1272. Тиристорлық қоздыру жүйелері генераторлар мен синхронды компенсаторлардың өрістерін түрлендіргішті инверторлы режимге ауыстырып сөндіруі көзделуі тиіс.
Өздігінен қоздыру сызбасы бойынша орындалған статикалық түрлендіргіштердің қоздыру жүйелерінде, сондай-ақ электр машиналық қоздыру жүйелерінде АГК құрылғысы қолданылуы тиіс.
1273. Барлық қоздыру жүйелері (негізгі және резервтік) АГК қосылғанына қарамастан, өрісті сөндіру үшін импульс бергенде генератор мен синхронды компенсаторлардың қоздырылуын толық басуды (өрісті сөндіруді) қамтамасыз ететін құрылғылар болуы керек.
1274. Қыздырғыштың сумен салқындату жүйесі судың жүйеден толық ағуын, жүйені сумен толтырғанда ауа шығаруды, жылу ауыстырғыштарды кезекпен тазалап тұруды қамтамасыз ету керек.
Қоздырғыштардың бірінде салқындату жүйесіндегі ысырмалары жабу немесе басқа қоздырғыштағы салқындату режимнің өзгеруіне әкелмеуі керек.
1275. Сумен салқындатылатын түзеткіш қондырғылары орнатылған үй-жайлардың едені, су ағып кеткенде оның ток сымдарына, ЖТҚ-на және салқындату жүйесінен төмен орнатылған басқа электр жабдықтарына бармайтындай етіп орнатылады.
1276. Тұрақты токтағы электр машинасы қоздырғышының (АҚҚ-сіз жұмыс істегенде негізгі және резервтік) қоздырудың форсировкасы болуы тиіс.
1277. Турбогенераторлар генераторды желіден ажыратпай жұмыс қоздыруынан резервті қоздыруға немесе керісінше қоздыруын қамтамасыз ететін схемасы болуы тиіс. Қуаты 12 мВт және одан кем турбогенераторлар үшін резервті қоздырғыштың қажеттілігін энергожүйесінің бас инженері белгілейді.
Су электр станцияларында резервті қоздырғыштар орнатылмайды.
1278. Ротор орамаларының тікелей салқындатылуы бар турбина генераторларында жұмыс қоздырғышынан резервтіге және керісінше ауыстыру қашықтан орындалуы қажет.
1279. Гидрогенератордың қыздыру жүйесі гидроэлектрстанциясының өзіндік мұқтаж жүйесіндегі айнымалы ток болмаған жағдайда бастапқы қоздыру мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
1280. Тапсырыс берушінің талабы бойынша қоздыру жүйесі синхронды генератор мен компенсаторларды тоқтатқанда немесе қосу кезінде автоматты басқаруға есептелуі тиіс.
1281. Барлық қоздыру жүйелері АҚҚ істен шыққанда синхронды машинаның өрісін сөндіруді, толық сөндіруді, толық қоздыру және бір қоздыруды басуды қамтамасыз етуі тиіс.

4. Генераторлар мен синхронды компенсаторларды
орналастыру және орнату

1282. Генераторлар мен синхронды компенсаторлар мен ғимараттың қабырғаларының, сондай-ақ олардың арасындағы қашықтықтар технологиялық шарттар бойынша айқындалуы тиіс, дегенмен олар осы Қағидалардың 1205-1207-тармақтарында келтірілгендерден кем болмауы тиіс.
Машина залының көлемі мыналарды ескерумен таңдалады:
1) жұмыс істеп тұрған агрегаттарды тоқтатпай, агрегаттарды монтаждау және қайта монтаждау мүмкіндігі;
2) кран жүрісін барынша пайдалануға мүмкіндік беретін арнайы, негізінен іліп алғыш қатты құрылғылары бар крандарды пайдалану;
3) агрегататтың жеке ұзын, бірақ біршама жеңіл бөлшектерін көтерудің және түсіруден бас тарту, оларды штанганың тартқыштың арнаулы көтеру құралдары мен монтаждау арқылы;
4) агрегатты монтаждау және жөндеу кезінде тетіктері мен бөлшектерін орналастыру мүмкіндігі.
1283. Генераторлар мен синхронды компенсаторлардың іргетасы мен құрылымы жабдық жұмыс істеп тұрғанда, жабдықтың, іргетастың және ғимараттың дірілі нормалармен белгіленген мәндерден аспайтындай орындалуы керек.
1284. Гидрогенераторлардың қасына қысылған ауа жинағыш орнатуға болады.
1285. Ауамен салқындатылатын турбогенераторлар мен синхронды компенсаторларда және гидрогенераторларда өртті сумен сөндіретін құрылғысы болуы тиіс. Басқа да құрылғыларды қолдануға жол беріледі.
1286. Автоматтандырылған су станцияларының гидрогенераторларында, сондай-ақ персоналдың тұрақты кезекшілігі жоқ қосалқы станцияларда орнатылған ауамен салқындатылатын синхронды компенсаторларда автоматты өрт сөндіру болуы тиіс. Машинаға су енгізу тығын құрылғыларын іске қосу тікелей дифференциалды қорғаныспен немесе дифференциалды қорғаныс пен арнайы өрт сөндіру датчиктері бір мезгілде іске қосылған кезде жүзеге асырылады.
Суды жеткізу пайдалану жағдайында судың генераторға және синхронды компенсаторға өту мүмкіндігін толық болдырмайтындай етіп орындалуы тиіс.
1287. Гидрогенераторлардың өрт сөндіру жүйесі қолданылған суды құрғату жүйесіне жіберуді қарастырады.
1288. Турбогенераторларда және жанама сутекті салқындатылатын синхронды компенсаторларда өртті сөндіру үшін машина ауада жұмыс істегенде (реттеу кезеңі) осы Қағидалардың 1237-тармағының 2) тармақшасының талаптарына сай орындалған көмірқышқылды (азот) қондырғыларды қолдануға болады.

22. Электр қозғалтқыштары және олардың
коммутациялық аппараттары

1. Жалпы ережелер

1289. Қоректендіру сенімділігін қамтамасыз ету бойынша шаралар электр қабылдағыштарының жауапкершілік санатына байланысты осы Қағидалардың 2-тарауындағы талаптарға сәйкес таңдалады. Бұл шаралар жеке электр қозғалтқыштарға қолданылмайды, оларды қоректендіретін трансформаторлар және түрлендіргіш қосалқы станцияларына, тарату құрылғыларына және бекеттерге қолданылады.
Электрмен жабдықтау сенімділігінің санатына байланыссыз электр қозғалтқышын тікелей қоректендіретін желіні резервтеу қажет етілмейді.
1290. Электр қозғалтқышын тікелей қоректендіретін желіні резервтеу электрмен жабдықтау сенімділігінің санатына байланыссыз қажет етілмейді. Электр қозғалтқышы оның коммутациялық аппараты немесе электр қозғалтқышты қоректендіретін желі істен шыққанда технологиялық процестің үзіліссіздігін қамтамасыз ету қажет болғанда резервтеу технологиялық агрегатты орнату немесе басқа тәсілдермен жүзеге асырылады.
1291. Электр қозғалтқыштары мен олардың коммутациялық аппараттары жұмыс істеп тұрғанда температурасы шамадан асып кетпейтіндей салқындату жүйесімен қамтамасыз етілетіндей орындалуы керек.
1292. Электр қозғалтқыштары мен аппараттарды оларды тексеру және ауыстыруға қолжетімді, сондай-ақ орнатқан жерінде жөндеу мүмкіндігіне қолжетімді болып орнатылуы тиіс. Егер электр қондырғыдағы электр қозғылтқыштары немесе салмағы 100 кг және одан жоғары аппараттар болса, онда оларды тасымалдайтын құралдар қарастырылуы тиіс.
1293. Электр қозғалтқышының айналатын бөліктері және электр қозғалтқышын тетіктермен муфталар, шкивтер бөліктері кездейсоқ жанасудан қоршалған болуы тиіс.
1294. Электр қозғалтқыштары мен олардың коммутациялық аппараттары осы Қағидалардың 7-тарауының талаптарына сәйкес жерге тұйықталған немесе нөлденген болуы тиіс.
1295. Электр қозғалтқышының орындалуы қоршаған орта жағдайларына сәйкес болуы тиіс.

2. Электр қозғалтқыштарын таңдау

1296. Электр қозғалтқыштарының электрлік және механикалық параметрлері (атаулы қуат, кернеу, айналу жиілігі, жұмыс кезеңінің салыстырмалы ұзақтығы, іске қосу, ең кіші, ең ұзақ сәттері, айналу жиілігін реттеу шектері және т.б.) осы қондырғыдағы барлық режимдегі жұмыстарда келтірілген параметрлерге сәйкес болуы тиіс.
1297. Қысқа уақытқа қоректендіруден ажыратылған немесе ҚТ ажыратудан пайда болған кернеудің төмендеуі, АҚҚ немесе РАҚ әрекетін сақтайтын тетіктер үшін технологиялық шарттар және техникалық қауіпсіздік шарттары бойынша жол берілетін болған жағдайда электр қозғалтқыштарының өздігінен қосылуы қамтамасыз етілуі қажет.
Қалыпты ұзақ уақыт жұмысына қажетті электр қозғалтқыштарының және жоғары қуатты трансформаторларының өздігінен қосылуы бар механизмдерін қолдану қажет етілмейді.
1298. Айналу жиілігін реттеуді қажет етпейтін тетіктер жетектері үшін олардың қуаттылығына қарамастан, қысқа тұйықталған роторы бар бейсинхронды немесе синхронды электр қозғалтқыштары қолданылады.
Іске қосудың қиын шарттары бар немесе айналу жиілігін өзгертуді қажет ететін тетіктердің жетектері үшін қарапайым және үнемді іске қосылатын әдістері бар айналу жиілігі жеңіл реттелетін электр қозғалтқышты қолдану қажет.
1299. Синхронды электр қозғалтқыштарында компаундтау немесе қоздырғыштарды реттеп отыру құрылғылары болуы тиіс.
1300. Синхронды электр қозғалтқыштар өздерінің қуаттарымен кернеуді немесе реактивті қуаттың режимін реттеуді қамтамасыз ететін жағдайда, осы Қағидалардың 767-тармағына сәйкес РАҚ болуы тиіс.
1301. Тұрақты токтағы электр қозғалтқыштарын егер айнымалы токтағы электр қозғалтқыштары тетіктің қажетті сипаттамаларын қамтамасыз ете алмаса немесе үнемді болмаса ғана қолдануға болады.
1302. Қалыпты ортадағы үй-жайларда орнатылған электр қозғалтқыштары IP00 және IP20 етіп орындалуы тиіс.
1303. Ашық ауада орнатылған электр қозғалтқыштары IP44 кем емес етіп орындалады немесе олардың жұмыс шарттарына (ашық химиялық қондырғылар үшін, аса төмен температуралар үшін және т.с.с.) сәйкес арнаулы етіп орындалады.
1304. Орамаларда табиғи салқындауды бұзатын шаң-тозаң және басқа да заттар тұнуы мүмкін орынжайларда орнатылатын электр қозғалтқыштары ІР44 кем емес және таза ауаның жеткізілуімен желдетілетін орындауға ие болуы тиіс. Желдетілетін электр қозғалтқышының корпусы, ауа өткізгіштер және барлық түйісулер желдету жүйесіне ауаны сорудың алдын алу үшін мұқият нығыздалуы тиіс.
Электр қозғалтқыштарын тоқтату кезінде қоршаған ауаның тартылуын болдырмау үшін электр қозғалтқыштарын желдетілген қолдану кезінде ысырма қарастырылады. Қоршаған (суық) ауаны жылыту талап етілмейді.
1305. Ылғалды немесе өте ылғалды жерлерде орнатылған электр қозғалтқыштары IP43 кем емес етіп орындалады және ылғал мен тозаңның әсерін ескере отырып оқшауланады (арнайы майланған, ылғалға төзімді және т.с.с.).
1306. Химиялық активті булы және газды орындарда орнатылатын электр қозғалтқыштар IP44 кем емес етіп және таза ауа әкелетін, осы Қағидалардың 1302-тармағында келтірілген талаптарды сақтау арқылы орындалуы тиіс. Сонымен қатар IP33 кем емес етіп орындалған, бірақ химиялық төзімді оқшауламасы бар және ашық, оқшауланбаған токөткізгіш бөліктері қалпақшалармен жабылған электр қозғалтқыштарын қолданады.
1307. Температурасы плюс 40^оС-дан жоғары үй-жайларда орнатылған электр қозғалтқыштары үшін рұқсат етілмейтін қызып кетуін болдырмайтын шаралар (суытатын ауа жеткізу арқылы мәжбүрлі желдету, сырттан үрлеу және т.б.) орындалуы тиіс.
1308. Электр қозғалтқыштағы желдеткіш жүйесі тұйықталған кезде ауа мен салқын су температурасын бақылап тұратын аспаптар қойылады.
1309. Орамада немесе магнит өткізгіште жылу индикаторымен жабдықталған электр қозғалтқыштары кезекті өлшеу жұмыстарын атқару ыңғайлылығын қамтамасыз ететін арнайы қалқаншалармен жабдықталуы тиіс. Бұл жағдайда қалқанды өлшеу аспаптары көзделмейді.

3. Электр қозғалтқыштарын орнату

1310. Электр қозғалтқыштары олардың орамалары мен ток өткізу құрылғыларына судың, майдың, эмульсияның және т.б. түсу мүмкіндігін болдырмайтындай етіп таңдалады және орнатылады, ал жабдықтардың, іргетастардың және ғимарат бөліктерінің дірілі рұқсат етілген мәндерден аспауы тиіс.
1311. Электр қозғалтқышынан және онымен бірге іске қосылатын тетіктен шыққан шу санитариялық нормаларда белгіленген деңгейден аспауы тиіс.
1312. Электр қозғалтқышының корпустары мен іргетастары арасындағы электр қозғалтқышы мен ғимарат бөлігі немесе жабдықтар арасындағы қызмет көрсету жолы осы Қағидалардың 20-тарауында көрсетілгендерден кем болмауы тиіс.
1313. Кем дегенде IP44 қорғаныс деңгейі барларды қоспағанда, электр қозғалтқыштары мен аппараттар барлық резистор мен реостаттар жанғыш материалдардан жасалған ғимараттардан 1 м қашықтықта орнатылады.
1314. Қуаты 1 мВт және одан жоғары болатын синхронды электр машиналары және қуаты 1 мВт және одан жоғары тұрақты ток машиналары білік және мойынтіректер арқылы өтетін токтың тұйықталған тізбегін болдырмау үшін іргетас плитасынан мойынтіректердің біреуінде электрлік оқшауламасы болуы керек. Бұл ретте синхронды машиналарда қоздырғыш жағындағы мойынтірек пен қозғалтқыштың барлық мойынтіректері оқшаулануы тиіс. Мұндай электр машиналардың май өткізгіштері олардың мойынтіректерінің корпустарынан оқшаулануы тиіс.
1315. Кернеуі 1 кВ жоғары электр қозғалтқыштары тікелей өндіріс үй-жайларында мынадай шарттарды сақтай отырып орнатылады:
1. Статор астында шықпасы бар немесе салқындатуға арнайы құрылғыны талап ететін электр қозғалтқыштар камерасы бар іргетаста орнатылады.
2. Электр қозғалтқышындағы іргетасты шұңқыры 1 кВ-ден жоғары ЖТҚ камераларына қойылатын талаптарды қанағаттандыруы тиіс.
3. Іргетасты шұңқырдың көлемі жартылай өткізгішті кәбілді туннель үшін жол берілетін көлемнен кем болмауы тиіс.
1316. Вибро оқшауланған негіздерде орнатылған, негіздеменің қозғалмалы және қозғалмайтын бөліктері арасында орнатылған электр қозғалтқышына жалғанған кәбілдер мен сымдардың иілмелі мыстан жасалған талшықтары болуы тиіс.

4. Коммутациялық аппараттар

1317. Бірыңғай технологиялық процестерді жүзеге асыратын бір машинаның немесе бірнеше машиналардың жетектеріне қызмет көрсететін топтасқан электр қозғалтқыштары үшін пайдалануда қауіпсіздігі немесе ыңғайлылығы талаптарына сәйкес болса, ортақ аппарат немесе коммутациялық аппараттардың жиынтығын пайдалануға болады. Басқа жағдайларда әрбір электр қозғалтқыштың жеке коммутациялық аппараттары болуы тиіс.
Электр қозғалтқышы тізбегіндегі коммутациялық аппараттар кернеу астында тұрған барлық өткізгіштері бірдей бір уақытта тораптардан ажыратуы тиіс. Жеке электр қозғалтқыштар тізбегінде егер осындай электр қозғалтқыштардың ортақ тізбегінде барлық өткізгіштерді ажырататын аппарат орнатылса, өткізгіштердің бәрін ажыратпайтын аппараттың болуына рұқсат етіледі.
1318. Белгілі бір тетіктің электр қозғалтқышын қашықтан немесе автоматты басқаратын болса, онда соңғының қасында авариялық ажырату аппаратын орнату қажет. Ол осы аппаратты бастапқы күйге мәжбүрлі әкелгенге дейін электр қозғалтқышты қашықтықтан немесе автоматты іске қосу мүмкіндігін болдырмайды.
Апатты ажырату аппараттарын мынадай тетіктерге орнатуға болмайды:
1) басқару жерінен көзге көрінетін жерде орналасқан;
2) тек білікті қызмет көрсететін маманға ғана рұқсат берілетін (төбеде орнатылған желдеткіштер, жекелеген орынжайларда орнатылатын желдеткіштер мен сорғылары және т.б.);
3) конструкциялық орындалуы жылжымалы және айналмалы бөліктеріне кездейсоқ тиіп кету мүмкіндігін жоққа шығаратын; осы тетіктер жанында қашықтан немесе автоматты қосылатынын ескертетін плакаттарды ілу қарастырылған;
4) ажыратуға бұйрық беретін жергілікті басқарылатын аппараттың болуы.
Қашықтан немесе автоматты басқарылатын тетіктер қасына жергілікті басқарылатын іске қосатын, тоқтататын аппараттарды орнату орындылығы берілген қондырғыны басқаруды ұйымдастыру, техника қауіпсіздігі және технология талаптарына қарай жобалау кезінде айқындалуы тиіс.
1319. Электр қозғалтқышы басқару тізбегін басты тізбектен, егер техникалық қажеттілік туындаса, онда басқа да электроэнергия көздерінен қоректендіруге болады.
Басты тізбектердегі кернеуді қалпына келтіру кезінде электр қозғалтқыш кездейсоқ қосылып кетпеу үшін кернеу жоғалып кеткен барлық жағдайларда басты тізбекті автоматты түрде ажырататын блоктаушы байланыс қарастырылуы қажет.
1320. Басқару аппараттарының корпустарында және айырғыш аппараттарда оның басқару тұтқасының қосылғанын және ажырағанын тез білуге мүмкіндік беретін анық белгілері болуы тиіс. Оператор басқару аппаратының жай-күйі бойынша электр қозғалтқыштың басты тізбегінің қосылғанын немесе ажырағанын анықтай алмайтын жағдайда жарық дабылы қарастырылады.
1321. Коммутациялық аппараттар олар басқаратын электр қозғалтқышының қалыпты жұмыс режимдерінің ең үлкен токтарын іске қосатын, тежеу, реверс, жұмыс зақымсыз және қалыпсыз тозусыз келтіруі керек. Егер реверс пен тежеу қалыпты режимде болмаса, бірақ дұрыс емес операциялар кезінде мүмкін болса, онда басты тізбектегі коммутациялық аппараттар осы операцияларды бұзбай реттелуі тиіс.
1322. Коммутациялық аппараттар қысқа тұйықталудың есептік токтарына төзімді болуы тиіс.
1323. Электрлік және механикалық параметрлері бойынша коммутациялық аппараттар қондырғының барлық жұмыс режимінде келтірілген тетік сипаттамаларына сәйкес болуы тиіс.
Жылжымалы электр қозғалтқышы басқару үшін түйіспелі байланыстарды қуаты 1 кВт электр қозғалтқыштар қолдануға рұқсат етіледі.
Енгізілетін қуаты 1 кВт жоғары жылжымалы электр қозғалтқышын қосу үшін қолданылатын түйіспелі байланыстар электр қозғалтқышының басты (күштік) тізбегіндегі қосу аппаратын тек ажыратылған қалпында ажыратуға және қосуға болатындай етіп блоктайды.
1324. Жерге тұйықталған бейтараптамасы бар 1 кВ дейінгі тораптағы магнитті өткізгіштің, түйіспелердің және автоматты ажыратқыштардың орамаларын қосқанда фазалық немесе фазааралық кернеу пайда болуы мүмкін.
Жоғарыда аталған аппараттардың орамаларын фазалық кернеуге қосқанда автоматты ажыратқышпен электрқозғалтқышына баратын барлық үш фазаның тармақтарын бір уақытта ажырату қарастырылуы тиіс, ал сақтандырғышпен қорғалғанда - сақтандырғыштың бір немесе кез келген екі фазасы күйіп кеткенде өткізгіш пен түйіспені ажырататын арнаулы ажыратқышпен ажыратылады.
Орамаларды фазалық кернеуге қосқанда оның нөлдік шықпасы желісінің қорек желісінің нөлдік сымына жалғануы тиіс немесе тораптың нөлдік нүктесіне жалғанған оқшауланған жеке сымына жалғануы қажет.
1325. Трансформатор – электр қозғалтқышы сұлбасы бойынша қоректендіретін электр қозғалтқышының коммутациялық аппараттары электр қозғалтқышының кірмесіне орнатпай, торап кірісіне орнатылады.
1326. Қашықтықтан немесе автоматты басқару тетіктері болса, онда оны қосу алдында алдын ала дабыл қағу немесе дыбыспен хабарлау қосылатын ескертпесі болуы тиіс. Мұндай дабыл қағу немесе хабарлау қасында авариялық ажырату аппаратын орнатуды қажет етпейтін тетіктерге қажет емес.
1327. Фазалы роторы бар бейсинхронды қозғалтқышты қосу реостатымен жалғайтын сымдар мен кәбілдер ұзаққа рұқсат етілген ток бойынша мынадай шарттар үшін таңдалады:
1) электр қозғалтқыштың сақиналарын қысқа тұйықтау жұмысы: тетіктің статикалық қосылған кезде электр қозғалтқышының нақты мезгілінен 50 %-дан аспайтын (жеңіл іске қосу), - 35 % ротордың нақты тогы, қалған жағдайларда ротордың нақты тогының 50 %;
2) электр қозғалтқыштың сақиналарын қысқа тұйықтамағанда - ротордың 100 % нақты тогынан.
1328. Қысқа тұйықталған роторы бар бейсинхронды қозғалтқыштарды және синхронды электр қозғалтқыштарын тікелей торапқа қосады (тікелей қосу). Тікелей қосу мүмкіндігі болмаған жағдайда реактор, трансформатор немесе автотрансформатор арқылы қосу қолданылады. Ерекше жағдайларда тораптағы жиілікті нөлден бастап көтеріп қосады.

5. Кернеуі 1 кВ жоғары бейсинхронды және синхронды
электр қозғалтқыштарын қорғау

1329. Электр қозғалтқыш көпфазалы тұйықталудан қорғалады және төменде айтылған жағдайларда бір фазалы жерге тұйықтаумен қорғалады, шамадан тыс жүктеме тогынан және төмен кернеуден қорғалады. Синхронды электр қозғалтқышында шамадан тыс жүктеме тогынан қорғаумен қосылған бейсинхронды режимнен қорғау көзделеді:
Айналу жиілігі өзгертілетін электр қозғалтқыштарында дабылға әсер ететін және электр қозғалтқышы корпусының температурасы жоғарылап кеткенде ажырататын қорғаныс орнатылады. Қуаты төмен қозғалтқыштарда осы қорғаныс түрімен шамадан тыс жүктеме тогының қорғанысымен біріктіруге болады.
Мойынтіректерін мәжбүрлі майлайтын электр қозғалтқыштарында температура көтерілгенде немесе майлауы біткенде электр қозғалтқышты ажырататын және дабыл қағатын қорғаныс түрі орнатылуы тиіс.
Мәжбүрлі желдеткіші бар электр қозғалтқыштарында температура көтерілгенде немесе желдетілмей қалғанда электр қозғалтқышын ажырататын және дабыл қағатын қорғаныс орнатылады.
1330. Сумен салқындылатын орамамен электр қозғағыш және активті болатпен статор, сондай-ақ қойылған сумен салқындатылатын ауа салқындатқыш, су ағымы берілген шамадан азайған кезде істейтін және ол электр қозғағыш тоқтаған кезде сөнетін қорғағыш дабыл болуы тиіс. Бұдан басқа, электр қозғағыш корпусында су пайда болған кезде жұмыс істейтін дабыл қарастырылуы керек.
1331. Сақтандырғыш қолданылмайтын жағдайларда көпфазалы тұйықталудан электр қозғалтқышын қорғау үшін мыналар қарастырылады:
1) қуаты 2 МВт-дан төмен электр қозғалтқыштары үшін екі фазаның ток айырмасына қосылған тікелей немесе жанама әрекет ету релесінен шығарылған іске қосу құрылғыларында іске қосу токтарынан құрылған уақыт ұстанбайтын токты бір релелік қимасы;
2) қуаты 2 МВт-дан және одан жоғары, бір фазалы жерге тұйықталудан ажыратып қорғайтын электр қозғалтқыштары үшін - асыра қосылатын құрылғыларда қосу тогынан алынып тасталған, тура немесе жанама әрекеттегі релелері бар, үзіліс уақыты жоқ, екі релелі ток қимасы, сондай-ақ қуаты 2 МВт-дан төмен қозғалтқыштар үшін – осы тармақтың 1) тармақшасы бойынша қорғау сезімталдық талаптарын қанағаттандыра алмаса немесе екі релелі қима жинақталған қорғанысты орындағанда немесе тура әрекеттегі релесі бар жетек қолданылғанда орынды болып табылса.
Бір фазалы жерге тұйықталудан қорғанысы болмаса, қуаты 2 МВт және одан жоғары электр қозғалқышының ток қимасы үш ток трансформаторы бар үш релелі етіп жасалуы тиіс. Нөлдік кезектілік және ток релесі трансформаторының көмегімен орындалған, жерге қосарлы тұйықталулардың қорғанысымен толықтырылған қос фазалы қорғауға жол беріледі;
3) қуаты 5 МВт және одан жоғары, сондай-ақ 5 МВт төмен электр қозғалтқыштары үшін, егер ток қимасы осы тармақтың 1) және 2) тармақшасы бойынша сезімталдық талаптардың орындалуын қамтамасыз ете алмаса, жерге тұйықтайтын қорғанысы бар екі фазалы болады, бұл қорғаныс болмаса – үш ток трансформаторы бар үш фазалы қорғаныс қолданылады. Кейде нөлдік тізбектегі ток трансформаторының көмегімен орындалған жерге екі рет тұйықталған екі фазалы етіп орындалған қорғаныс қолданылады.
Қуаты 5 МВт және одан жоғары электр қозғалтқыштары үшін статор орамасының алты шықпасы жоқ ток қимасы қолданылады.
1332. Трансформатор (автотрансформатор) блоктары үшін электр қозғалтқышта көпфазалы тұйықталудан жалпы қорғау қарастырылады:
1) қуаты 2 МВт дейінгі электр қозғалтқыштары үшін асыра қосылатын құрылғыларда қосу тогы алынып тасталған, үзіліс уақыты жоқ ток қимасы қолданылады. Трансформатор орамаларын жұлдызша, үшбұрыш сұлбасы бойынша жалғаса, онда қима үш ток релесін, яғни екеуі фазалық токқа жалғанған, біреуі осы токтардың қоспасында жалғанған реле етіп орындалады.
Егер үш реле қондырғысын жалғау мүмкіндігі болмаса тікелей әрекет ететін реле ғана шектелген болса, онда үш ток трансформаторы үшбұрыштап жалғанған екінші реттік орамаға екі реле сұлбасы бойынша жалғанады;
2) қуаты 2 МВт жоғары және егер қорғау осы тармақтың 1) тармақшасы бойынша, фазалық қысқа тұйықталу сезімталдық талаптарын қанағаттандырмаса, онда қуаты 2 МВт төмен электр қозғалтқыштары үшін трансформатордың магниттеу тогынан шеттелген, екі релелі әртараптандырылған қима қолданылады;
3) қуаты 5 МВт жоғары, сондай-ақ егер қиманы орнату осы тармақтың 1) және 2) тармақшалары бойынша қима сезімталдық талаптарын қанағаттандырмаса, онда қуаты 5 МВт және одан төмен электр қозғалтқыштары үшін – бойына жинап алатын аралық ток трансформаторы бар релелі тігінен әртараптандырылған ток қорғанысы.
Сезімталдықты бағалау осы Қағидалардың 615 және 616-тармақтарына сәйкес электр қозғалтқыштың шықпаларында қысқа тұйықталу болғанда орындалуы тиіс.
Қорғаныс блок ажыратқышының ажыратылуына әрекет жасайды, ал синхронды электр қозғалтқыштарында АГК құрылғысы болса, соған әрекет жасайды.
Қуаты 20 МВт және одан жоғары электр қозғалтқыштарының блогы үшін электр қозғалтқышындағы статор орамасының 85% қамтитын және үзіліс уақыты бар дабылды қорғайтын жерге тұйықталудан қорғайтын қорғаныс қарастылуы тиіс.
Жеке жұмыс істеуде трансформаторлар (автотрансформаторлар) және электр қозғалтқыштар басқа қорғаныс түрін орындау бойынша нұсқаулар нақты болады, егер олар бір трансформатор (автотрансформатор) – электр қозғалтқышы блокқа біріктірілген болса.
1333. Қуаты 2 МВт дейінгі электр қозғалтқыштарын бір фазалы жерге тұйықталудан қорғау, егер компенсация болмаса 10 А және жоғары жерге тұйықталу токтары, ал компенсациясы болса, онда қалыпты жағдайда қалдық ток өз мәнінен асып кетсе қорғаныс қарастырылады. Қуаты 2 МВт-ден жоғары электр қозғалтқыштары үшін осындай қорғаныс 5 А және одан жоғары ток кезінде қарастырылады.
Электр қозғалтқыштарын жерге тұйықталудан қорғайтын іске қосу тогы қуаты 2 МВт үшін – 10 А және қуаты 2 МВт жоғары электр қозғалтқыштары үшін – 5 А.
Қорғаныс уақыт үзбей (өтпелі процестердің ажырау шарты бойынша қорғанысты баяулату талап етілетін электр қозғалқыштарын қоспағанда) тарату құрылғысында орнатылған нөлдік тізбектегі ток трансформаторын пайдалану арқылы орындалады. Егер нөлдік тізбектегі ток трансформаторын тарату құрылғысына қоюға болмайтын болса немесе қорғаныстың үзіліс уақыты асып кетсе, онда оларды электр қозғалтқыштың шықпаларында іргетас ойығына орнатуға болады.
Егер қорғаныста өтпелі процестерден кейін қайта құрылысы бойынша уақыт үзілісі болса, онда әртүрлі нүктеде екі жақты жерге тұйықталуды тез ажырату үшін бірінші реттік іске қосу тогы 50-100 А болатын қосымша ток релесі орнатылуы тиіс.
Қорғаныс электр қозғалтқышын ажыратуға, ал синхронды электр қозғалтқыштарында, егер ол көзделген болса, АГК құрылғысына әсер етуі тиіс.
1334. Шамадан тыс жүктемеден қорғау технологиялық себептер бойынша шамадан тыс жүктеме бола алатын электр қорғалтқыштарында және іске қосу мен өздігінен қосылудың аса қиын шарттары бар электр қозғалтқыштарында (тікелей желіден тура іске қосылу ұзақтығы 200 және одан көп) көзделуі тиіс, олардан шамадан тыс жүктемесі желідегі кернеу төмендегеннен іске қосу кезеңі аса ұзақ болып кеткенде мүмкін.
Бір фазадағы уақыт өтуінен токқа тәуелді немесе тәуелсіз аса жүктемеден қорғаныс қалыпты жағдайдағы электр қозғалтқышының іске қосу ұзақтығы және РАӨ мен АҚҚ әрекетінен кейін іске қосылу қарастырылады. Қоздыру форсировкасы ұзақ созылғанда синхронды электр қозғалтқыштар жүктемесінің аса көп жүктемесінде қорғаныс уақытының ұсталуы электр қозғалтқыштың жылу сипаттамалары бойынша жол берілетін үлкен шамасына жақын болуы қажет.
Технологиялық себептерге байланысты шамадан тыс жүктеме бола алатын электр қозғалтқыштарында қорғаныс тетіктегі жүктемені автоматты түсіру және дабыл беру әрекеттері арқылы орындалады.
Электр қозғалтқыштарының ажыратылуынан қорғауға мынадай жағдайларда жол беріледі:
тоқтатпай жүктемені түсіру мүмкіндігі жоқ тетіктер электр қозғалтқыштарына немесе персоналдың тұрақты кезекшілігінсіз жұмыс істейтін электр қозғалтқыштарында;
қиын қосылатын немесе өздігінен қосылатын тетіктердің электр қозғалтқыштарында.
Қысқа тұйықталудан сақтандырғышпен қорғалатын, олардың күйіп кетуі туралы дабыл қағатын қосымша түйіспелері жоқ электр қозғалтқыштарында екі фазадағы шамадан тыс жүктемеден қорғау қарастырылуы тиіс.
1335. Бейсинхронды режимнен синхронды электр қозғалтқыштарын қорғауды статор орамасындағы токтың өсуіне ықпал ететін реле арқылы жүзеге асыруға болады; ол уақыт бойынша іске қосу режимінен және қоздыру форсировкасы ықпал еткенде токтан шығып қалуы тиіс.
Қорғаныс токқа тәуелді емес уақыт үзілісінің сипаттамасымен орындалады. Токқа тәуелді сипаттамасы бар қорғаныс қысқа тұйықталу тогы 1-ден астам электр қозғалтқыштарында пайдалануға болады.
Қорғаныс сұлбасын орындауда асинхронды режим кезінде ток соғуынан қорғаныстың істемей қалуының алдын алу шараларын қабылдайды.
Бейсинхронды режим пайда болғанда сенімді қорғанысты жасайтын басқа да қорғаныс түрлерін қолдануға болады.
1336. Синхронды электр қозғалтқыштарын асинхронды режимнен қорғау үшін сұлбалардың біріне уақыт үзілісі арқылы қорғау былай қарастырылады:
1) қайта синхрондау;
2) электр қозғалтқышын синхронды (технологиялық процестің шарттары бойынша қысқа мерзімді жүктемені түсіру рұқсат етілгенде) тарту қамтамасыз етілетіндей етіп тетіктегі жүктемені автоматты түрде қысқа уақытқа түсіре отырып қайта синхрондау;
3) электр қозғалтқышын ажырату және автоматты түрде қайта қосу;
4) электр қозғалтқышын ажырату (оның жүктемесін түсіре алмағанда немесе автоматты түрде қайта қоса алмағандағы қайта синхрондау және технологиялық процестердің шарттары бойынша қайта синхрондау қажет болмағанда).
1337. Қысқа тұйықталуды ажыратқаннан кейін кернеуді қайта қалпына келтіру жағдайларын жеңілдету және жауапты тетіктердегі электр қозғалтқыштардың өздігінен қосылуын қамтамасыз ету үшін жауапты емес тетіктегі электр қозғалтқыштарын ең төмен кернеумен қоректендіру көзінің және өздігінен іске қосуды қамтамасыз ету желісінің мүмкіндіктерімен айқындалатын қорғап ажырату қарастырылады.
Ең төмен кернеуді қорғаудың үзіліс уақыты 0,5-1,5 с аралығында, яғни көпфазалы қысқа тұйықталудан тез әрекетті қорғанысқа көп уақыт беру, ал кернеу бойынша қалпына келтіру нақты кернеуден 70 %-дан аспауы керек.
Синхронды электр қозғалтқыштар болса, егер олардың ажыратылған секцияларында кернеу баяу өшсе, РАҚ мен АҚҚ әрекетін тездету мақсатында жауапты тетіктердегі синхронды электр қозғалтқыштарының өрістерін төмен жиілікпен сөндіру үшін қолданылады.
Дәл осы құралдар жауапты емес синхронды электр қозғалтқыштарын да ажырату үшін, сондай-ақ егер ажырату тогы шамадан тыс асып жатса, ажыратылған қозғалтқыштарды синхронды емес, яғни әр уақытта қосылып кетуін болдырмау үшін қолданылады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындардың, егер электр қондырғыларында жауапты тетіктердің барлық электр қозғалтқыштарын бірдей бір уақытта өздігінен қосуды жүзеге асыру мүмкіндігі болмаса, онда жауапты тетіктердің бір бөлігін ажыратып және электр қозғалтқыштардың алдыңғы тобын қосып болған соң қайта өздігінен қосу керек. Кейіннен қосылатын топтың қосылуы, тогы, кернеуі немесе уақыты бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
1338. Ең төменгі кернеуді 10 с көп емес уақыт бойы қорғау және одан аз кернеу тағайындамасы 50 %-дан жоғары емес өзге жағдайларда номиналды кернеу осы Қағидалардың 1335-тармағында келтірілген электр қозғалтқыштарында жауапты тетіктердің, өздігінен қосылуы тоқтағаннан кейін технологиялық процесс шарттары немесе қауіпсіздік талаптары бойынша мүмкін болмаса және одан басқа жауапты тетіктердің барлық электр қозғалтқыштарын іске қосу қамтамасыз етіле алмағанда орнатылады. Көрсетілген жағдайлардан басқа осы қорғанысты сондай-ақ өзара резервке салынатын тетіктер электрқозғалтқыштың РАҚ-ты қосу сенімділігін қамтамасыз ету үшін пайдаланады.
Жауапты тетіктерінің өзгертілетін айналу жиілігі электр қозғалтқыштарында өзгертілетін өздігінен іске қосылуға рұқсат етілетін және мақсатына сәйкес болғанда, ең төменгі кернеуді қорғау үшін төменгі айналу жиілігіне автоматты түрде ауыстырылып қосылуы тиіс.
1339. Синхронды электр қозғалтқыштарында өрісті автоматты сөндіру қарастырылады. Қуаты 2 МВт және одан жоғары электр қозғалтқыштары үшін өрісті автоматты сөндіру (ӨАС) қоздыру орамасының тізбегіне кедергіні енгізу арқылы орындалады. Қуаты 2 МВт төмен электр қозғалтқыштары үшін ӨАС қоздырғыштың қоздыру орамасының тізбегіне кедергіні енгізу арқылы жүзеге асыруға болады. Қуаты 0,5 МВт төмен синхронды электр қозғалтқыштары үшін ӨАС талап етілмейді. Жартылай өткізгішті басқарылатын элементтерден жасалған қоздыру жүйесімен қамтамасыз етілген синхронды электр қозғалтқыштарында, қозғалтқыштың қуатына қарамастан, ӨАС қоректендіру схемасымен қамтамасыз етілсе, түгендеу арқылы жүзеге асырылады. Керісінше жағдайда ӨАС қоздыру орамасының тізбегіне кедергі енгізу арқылы жүзеге асырылуы тиіс.

6. Кернеуі 1 кВ-ге дейінгі электр қозғалтқыштарын (асинхронды,
синхронды және тұрақты токтағы) қорғау

1340. Айнымалы токтағы электр қозғалтқыштары үшін көп фазалы тұйықталудан қорғауы, терең жерге тұйықталған бейтараптамасы бар тораптарда – сондай-ақ бір фазалы тұйықталудан, ол осы Қағидалардың 1340 және 1341-тармақтарында көзделген жағдайларда - токты шамадан тыс жүктемеден және ең төмен кернеуден қорғау қарастырылады. Синхронды электр қозғалтқыштарында синхрондауға толық жүктемелеп тарту мүмкін емес болғанда осы Қағидалардың 1342-тармағына сәйкес қосымша асинхронды режимнен қорғау қарастырылған.
Тұрақты токтағы электр қозғалтқыштары үшін қысқа тұйықталудан қорғау орнатылады. Қажеттілігіне қарай шамадан тыс жүктемеден және айналу жиілігінің шамадан тыс көтерілуінен қорғау орнатылады.
1341. Электр қозғалтқыштарды қысқа тұйықталудан қорғау үшін сақтандырғыштар мен автоматты ажыратқыштар қолданылады.
Сақтандырғыштардың балқымалы бөлігінің және автоматты ажыратқыштардағы тізбек ағытқыштарының нақты токтары электр қозғалқыштардың қыстырғыштарындағы қысқа тұйықталуды сенімді ажыратуды қамтамасыз ететін, сонымен бірге осы электр қондырғысы үшін қалыпты итерме тогы (технологиялық жүктеменің шыңдарында, іске қосу токтарында, өздігінен қосу токтарында және т.с.с.) осы қорғаудың әсерінен сөніп қалмауы тиіс. Осы мақсатпен жеңіл қосылатын электр қозғалтқыштары үшін балқымалы бекітпенің нақты тогынан қосу тогы 2,5-тен аспауы керек, ал қиын қосылатын электр қозғалтқыштар үшін (қызу ұзақтығы көп, желі іске қосылу және т.с.с) осы қатынас 2,0-1,6 тең болуы тиіс.
Жауапты тетіктердегі электр қозғалқыштары үшін сақтандырғышты ток итергіштерінен аса сенімді сақтау мақсатында осы қатынасты электр қозғалтқышының қосу шартына қарамай, егер ҚТ тогының қысқалығы осы Қағидалардың 586-тармағында көрсетілген мәннен төмен болмаса 1,6 тең деп алынады.
Егер қорғаныс іске қосу аппараттарының термиялық төзімділігі қамтамасыз ете алса және қорғаныс аппараттарын шамадан тыс жүктемеден қорғай алса, онда бір топ электр қозғалтқыштарын қысқа тұйықталудан бір ортақ аппаратпен қорғауды жүзеге асыруға рұқсат беріледі.
Негізгі технологиялық процеске байланысты өзіндік мұқтаждығы элекр қозғалтқыштарын қысқа тұйықталудан қорғау үшін электр станцияларында автоматты ажыратқыштар қолданылуы керек. Электр станцияларындағы өзіндік мұқтаждықтар жүйесінде автоматты ажыратқыштардың электромагнитті ағытқыштарының сезімталдығы жеткіліксіз болғанда, ажыратқыштың ағытқышына тәуелді емес берік ток релесі қолданылады.
Электр станциясының өзіндік мұқтаждықтарының қоректендіру торабының селективтілігін электр қозғалтқыштарын қысқа тұйықталудан қорғау ретінде сенімді қамтамасыз ету үшін электромагнитті ағытқыш-қималар қолданылады.
1342. Электр қозғалтқыштардың шамадан тыс жүктемеден қорғау технологиялық себептер бойынша тетiктiң артық жүктемесі болуы мүмкін жағдайлар белгіленуі тиіс, сондай-ақ аса қиын іске қосу немесе өздігінен іске қосу жағдайларында төмендетiлген кернеу мен іске қосу ұзақтығын шектеу қажет болғанда орнатылуы тиіс. Қорғау уақыт үзілісімен орындалуы қажет және жылу релесі немесе басқа құрылғылар көмегімен жүзеге асырыла алады.
Шамадан тыс жүктемеден қорғау ажыратуға, сигналға немесе жүктемеден босату мүмкін болса, тетіктің жүктемесін түсіруге әсер етуі ықтимал.
Шамадан тыс жүктемелерден қорғаныстың қайтадан қолданылуы – қысқа мерзiмдi жұмыс режимi бар электр қозғалтқыштары үшiн талап етiлмейдi.
1343. Ең төменгi кернеудi қорғау мынадай жағдайларда:
1) желiге тiкелей қосуға жiбермейтiн тұрақты токты электр қозғалтқыштары үшiн;
2) тоқтатылғаннан кейін өздiгiнен iске қосылуы технологиялық үдерiс шарттары немесе қауiпсiздiк шарттары бойынша мүмкін болмайтын тетiктердiң электр қозғалтқыштары үшiн;
3) осы Қағидалардың 1335-тармағында келтiрiлген талаптарға сәйкес басқа электр қозғалтқыштардың бөлiктері үшiн орнатылуы тиіс.
Олардың қосылуы түйіспелердің және ұстау орамасы бар іске қосқыштар көмегімен жүргізілсе олардың өздігінен іске қосылуы қажет жауапты электр қозғалтқыштары үшін берілген уақыт ішінде кернеуі қалпына келтірілгенде электр қозғалтқышты қосуды қамтамасыз ететiн уақыт ұстамдарының механикалық немесе электр құрылғыларын басқару тiзбегi қолданылуы тиiс. Мұндай электр қозғалтқыштар үшін, технологиялық үдерісі талаптары мен қауіпсіздік талаптарымен рұқсат етілген жағдайда басқару батырмаларының орнына, ұстайтын ораманың тізбегі іске қосушының көмекші байланыстарынан өзге тұйық болып қалатындай және осымен қоректің үзілісі уақытына қарамастан кернеуді қалпына келтіру кезінде автоматты кері қосу қалпына келтірілетіндей ажыратқыштарды қолдануға болады.
1344. Синхронды электр қозғалтқыштары үшін бейсинхронды режимді қорғау статордың тогы бойымен шамадан тыс жүктелулерден қорғау көмегiмен жүзеге асырылуы тиіс.
1345. Айнымалы және тұрақты токты электр қозғалтқыштардағы ҚТ қорғауда мыналар ескерiлуi керек:
1) бейтарап жерге тұйықтауы бар электр қондырғыларында - барлық фазаларда немесе полюстерде;
2) оқшауланған бейтараптылығы бар электр қондырғыларында:
сақтандырғыштармен қорғау кезінде - барлық фазаларда немесе полюстерде;
автоматты ажыратқышпен қорғау кезінде – кем дегенде екi фазада немесе бiр полюсте, бұл ретте электр қондырғының шегінде қорғау дәл сол фазаларда немесе полюстерде жүзеге асырылады.
Айнымалы токтағы электр қозғалтқыштарын шамадан тыс жүктемеден қорғау мыналарда орындалуы тиіс:
ҚТ-дан электр қозғалтқыштарын сақтандырғыштармен қорғау кезінде екi фазада;
автоматты ажыратқыштармен ҚТ-дан электр қозғалтқыштарын қорғаған кезде бiр фазада.
Тұрақты токты электр қозғалтқыштарын шамадан тыс жүктемеден қорғау бiр полюсте орындауы керек.
1346. Электр қозғалтқыштарды қорғау аппараттары осы Қағидалардың 12-тарауының талаптарын қанағаттандыруы тиіс. ҚТ-дан шамадан тыс жүктемеден, ең төменгi кернеуден электр қозғалтқыштарды қорғаудың барлық түрлерiн бiр аппарат iшiне салған тиiстi бөлгiштермен жүзеге асыруға рұқсат етiледi.
1347. Екi фазадағы жұмыстан қорғаудың арнайы түрлерiн шамадан тыс жүктелуден қорғау көзделмеген, электр қозғалтқыштың ауыр зардаптармен істен шығуына алып келетін бір фазаны жоғалту ықтималдығы жоғары электр қозғалтқыштарда ерекшелiк ретiнде қолдануға жол беріледі.

23. Конденсаторлық қондырғылар

1. Электр қосылыстарының сұлбасы, жабдықтарды таңдау

1348. Конденсаторлық қондырғылар торапқа тек конденсаторларды қосуға және ажыратуға арналған жеке аппарат арқылы немесе басқа электр қабылдағыш: қуат трансформаторы, бейсинхронды электрқозғалтқышы және т.с.с. бар ортақ аппарат арқылы қосылады. Бұл сұлбалар конденсатор қондырғының кез келген кернеуінде қолданылуы мүмкін.
1349. 10 кВ жоғары кернеудегі конденсаторлық батареялар, оларды қосарлы-кезекті қосу арқылы бірфазалы конденсаторлардан жиналады. Конденсаторлардың кезекті қатарының саны қалыпты жұмыс режимінде конденсаторға ток жүктемесі нақты көрсеткіштен аспайтындай етіп таңдалуы тиіс. Қатардағы конденсатордың саны, сақтандырғыштың күйіп кетуіне байланысты олардың біреуі ажыраған кезде қатардың қалған конденсаторларының кернеуі нақтыдан 110 %-дан аспайтындай болуы тиіс.
1350. 10 кВ және одан төмен кернеудегі конденсаторлық батареялар желінің нақты кернеуіне тең нақты кернеуі бар конденсаторлардан жинақталуы тиіс. Бұл ретте конденсатордың тиісті түріне сәйкес ТУ талаптарына сәйкес, нақтыдан 110 %-дан кем емес кернеудегі бірлі жарым конденсатордың ұзақ жұмыс істеуіне жол беріледі.
1351. Үш фазалы батареяларда бірфазалы конденсаторлар үшбұрышқа немесе жұлдызшаға жалғанады. Үш фазалы батареялардың әрбір фазасындағы бірфазалы конденсаторларда кезекті немесе қосарлы-кезекті қосылысы қолданылуы мүмкін.
1352. Конденсаторлық батареяның ажыратқышын таңдауда параллельді қосылған конденсаторлық батареялардың болуы ескерілуі тиіс. Қажет болған жағдайда батареяны қосу кезінде токтың секіруін азайтатын құрылғылар қосылуы тиіс.
1353. Конденсаторлық батареяның ажыратқышы өз ажыратқышымен қоршалған, батарея жағынан жерге тұйықтайтын шаппасы болуы тиіс. Конденсаторлық батареяның ажыратқыштары батарея айырғышымен блокталуы керек.
1354. Конденсаторлардың разрядты құрылғылары болуы тиіс.
Конденсаторлық батареяларға арналған бірлі жарым конденсаторларды бірге қосылған разрядты резистормен бірге қолдануға болады. Егер бірлі-жарым конденсатордың сыртқы өткізгіші немесе конденсатордың кезекті қатарына ішкі разрядты құрылғы тұрақты қосылған болса, бірге қосылмаған разрядты резисторсыз конденсатор қондырғысын пайдалануға жол беріледі.
Егер олар тікелей қосылған болса, разрядты құрылғылар қосу тізбегінде коммутациялық аппараттарсыз және сақтандырғышсыз:
конденсаторлық қондырғылар және 1 кВ-ден жоғары батареялар үшін - активтік-индуктивтік кедергісі бар құрылғылар немесе кернеу трансформаторлары;
конденсаторлық қондырғылар және 1 кВ дейінгі батареялар үшін - активтік-индуктивтік немесе активтік кедергісі бар құрылғылар қолданылуы мүмкін.
1355. Реактивтік жүктеменің ауыспалы кестесіне байланысты жұмыс істейтін барлық деңгейдегі электр желілік компаниялар, тұтынушылар және пайдаланушылармен келісілген электр торабының үнемді режиміне қол жеткізу үшін жалпы оның өзін немесе оның жекелеген бөліктерін қосу және ажырату арқылы конденсаторлық қондырғы қуатын автоматты реттеуді пайдалану қажет.
Жалпы коммутациялық аппарат арқылы электр энергиясының жеке қабылдағышқа компенсациялайтын құрылғыны қосу кезінде конденсаторлық қондырғы немесе автоматты емес реттелетін батарея қолданылуы мүмкін, бұл ретте оны қуаты бойынша таңдау компенсацияның келісімді деңгейін қамтамасыз етуі тиіс.
1356. Конденсаторлық батарея тізбегіндегі аппараттар мен ток жүретін бөліктері батареяның нақты тогының 130 %-ын құрайтын токтың ұзақ жүруіне жол беруі тиіс.

2. Қорғау

1357. Жалпы конденсаторлық қондырғылар ұзақ уақытсыз ажыратылатын қысқа тұйықталу токтарынан қорғалуы тиіс. Қондырғыны қосу тогынан және шамадан тыс кернеулердегі токтың ауытқуынан қорғау керек.
1358. Жалпы конденсаторлық қондырғыны шамадан тыс кернеудің артуынан қолданыстағы кернеу мәні рұқсат етілетіннен жоғары көтеріліп кеткенде батареяларды ажырататын қорғау қажет. Қондырғыны 3-5 минут уақыт ұстап өшіру қажет. Конденсаторлық қондырғыны оны өшіргеннен кейін 5 минуттан кейін тораптағы кернеуді нақты деңгейге дейін азайтқаннан кейін қайта қосуға болады. Егер батарея тізбектегі кернеудің мүмкін болатын жоғары шамасымен таңдалған болса, яғни кернеу көтерілгенде жалғыз конденсаторларға нақтыдан 110 % артық кернеу ұзақ уақыт қолданыла алмаса, қорғау қажет етілмейді.
Жоғары гармоникалардың токтарымен конденсаторларды шамадан тыс жүктеу жағдайында нақтыдан 130 %-дан асатын жалғыз конденсаторларға қажетті токтың шамасындағы ұсталған уақытпен конденсаторлық қондырғыны ажырататын релелік қорғау қарастырылады.
1359. Екі немесе одан да көп параллель тармақтары бар конденсаторлық батареялар үшін тармақтар токтарының тепе-теңдігі бұзылған кезде іске қосылатын қорғауды қолдану ұсынылады.
1360. Конденсаторлары кезекті-параллельді қосылған батареяларда әрбір 1,05 кВ-ден жоғары конденсаторлар конденсатордың ақауы кезінде іске қосылатын сыртқы сақтандырғыштармен қорғалады. 1,05 кВ және одан төмен конденсаторлар корпусының ішіне орнатылған, секцияның ақауы кезінде іске қосылатын әрбір секцияға біреуден балқымалы сақтандырғыштары болуы тиіс.
1361. Бірнеше батареялармен электрлік қосылыстардың сұлбасы бойынша жинақталған конденсаторлық қондырғыда жалпы конденсаторлық қондырғыны қорғауға қарамастан, қысқаша тұйықталу токтарынан әрбір батарея қорғалуы тиіс. Егер әрбір жалғыз конденсатор жеке ішкі және бірге орнатылған сақтандырғышпен қорғалған болса, батареяны қорғаудың қажеті жоқ.
1362. Конденсаторлық батареялардың электрлік қосылыстарының сұлбасы және сақтандырғыштар, жекелеген конденсаторларды оқшаулағыштың бүлінуі олардың корпусының құруына, конденсатордың қалған жұмысына қажетті кернеуден кернеудің асуына және жалпы батареяның ажырауына жол бермейтіндей етіп анықталуы тиіс.
1 кВ-ден жоғары конденсаторларды қорғау үшін қысқа тұйықталу тогының шамасын шектейтін сақтандырғыштар қолданылуы тиіс.
Конденсаторлардың сыртқы сақтандырғыштарында олардың жанып кету (іске қосылу) белгілері болуы қажет.
1363. Конденсаторлардың сыртқы сақтандырғыштарында олардың күйіп кету (іске қосылу) көрсеткіштері болуы тиіс. Найзағайлық шамадан тыс кернеулерден конденсаторлық қондырғыны қорғау осы Қағидалардың 17-тарауында көзделген жағдайларда және сондай құралдармен көзделуі тиіс.

3. Электрлік өлшеу

1364. Конденсаторлық қондырғының фазаларының сыйымдылығы әрбір фазадағы токты өлшейтін стационарлық құрылғылармен бақыланады.
400 кварға дейінгі қуаты бар конденсаторлық қондырғылар үшін токты бір фазада өлшеуге рұқсат етіледі.
1365. Торапқа конденсаторлардың беретін реактивтік энергиясы осы Қағидалардың 5-тарауының талаптарына сәйкес есепке алынуы тиіс.

4. Конденсаторларды орнату

1366. Конденсаторлық қондырғының құрылымы қоршаған ортаның жағдайларына сәйкес болуы тиіс.
1367. Әрқайсысында 600 кг асатын жалпы майдың салмағы бар конденсаторлық қондырғылар жалпы үй-жай немесе сыртқа шығу жолымен осы Қағидалардың 954-тармағында келтірілген отқа төзімділік талаптарына жауап беретін жеке үй-жайларда орнатылуы тиіс.
Әрқайсысында 600 кг дейінгі жалпы майдың салмағы бар конденсаторлық қондырғылар, сондай-ақ жанбайтын сұйықтығы бар немесе жанбайтын қатты толтырмасы бар конденсаторлардың немесе толтырмасы жоқ конденсаторлардан тұратын қондырғылар 1 кВ дейінгі және жоғары ҚНжҚ бойынша Г және Д санаттарына жатқызылатын өндірістік негізгі және қосалқы үй-жайларында орналастырылады.
1368. Үй-жайлардың ішіне жалпы майдың салмағы 600 кг асатын 1 кВ жоғары конденсаторлық қондырғыларды орнату кезінде барлық конденсаторларда жалпы майдың салмағының 20 % есепке алынған және осы Қағидалардың 978-тармағында аталған талаптарға сәйкес орындалған майқабылдағыш орнатылуы тиіс. Сыртқа орнатылған жағдайда конденсаторлардың астына майқабылдағышты орнату талап етілмейді.
1369. Жалпы үй-жайларда орнатылған конденсаторлық қондырғылардың торлы қоршаулары немесе қорғау қаптары болуы тиіс. Конденсатор корпусының бүтіндігі бұзылғанда кәбілдік арналар және үй-жай едендеріне синтетикалық сұйықтықтың ағуын болдырмайтын және үй-жайдан сұйықтықтың буын жоюды қамтамасыз ететін құрылғылар да орнатылуы тиіс.
1370. Жалғыз кондесаторлардың арасындағы арақашықтық конденсаторларды жеткілікті салқындату және конденсаторлық қондырғылардың немесе конденсатордың тиісті типіне ТШ (паспортына) сәйкес оқшаулық арақашықтығын қамтамасыз ету шарттары бойынша таңдауы тиіс.
1371. Конденсатордың сыртқы сақтандырғыштарының күйіп кетуінің көрсеткіштері батареялармен жұмыс істеу кезінде тексеруге қолжетімді болуы тиіс.
1372. Конденсаторды қоршаған ауаның температурасы тиісті типтегі конденсаторларға техникалық талаптармен белгіленген жоғары және төменгі шектен шықпауы тиіс.
Конденсаторлық қондырғылардың үй-жайы мен шкафтардың табиғи желдетуі болуы тиіс; егер ол үй-жайдағы ауа температурасын неғұрлым рұқсат етілетін деңгейге дейін салқындатпайтын болса, жасанды желдеткішті қолдану керек.
1373. Ашық ауада орнатылған конденсаторлар үшін күннің сәулеленуі бар болуын есепке алу тиіс. Ашық ауада конденсаторлар оған күн радиациясының теріс әсері барынша аз тиетіндей етіп орнатылуы тиіс.
1374. Конденсатордың шықпалары бірге қосу және оларды шиналарға жалғау конденсатордың шықпаларының механикалық бүлінуін болдырмайтын иілмелі ұстатқышпен орындалуы тиіс.
1375. Конденсаторлар орнатылған құрылымдар жанбайтын материалдардан жасалуы тиіс. Конденсаторларды бекіту тәсілін таңдау кезінде конденсатордың корпусының жылумен кеңеюін есепке алу қажет.
1376. Сыртқа орнатылғанда май толтырылған конденсаторлардан басқа жабдыққа дейінгі арақашықтық, сондай-ақ олардан ғимараттар мен құрылыстарға дейінгі өртке қарсы арақашықтықтар осы Қағидалардың 945 және 946-тармақтары бойынша қабылдануы тиіс.
1377. Сыртқы қондырғы май толтырылған конденсаторлардың әрқайсысы 30 МВт аспайтын қуаты бар топтардың өртке қарсы талаптарына сәйкес орнатылуы тиіс. Бір конденсаторлық қондырғы топтарының арасындағы арақашықтық 4 м кем болмауы, әртүрлі конденсаторлық қондырғының топтарының арасындағы ара қашықтығы 6 м кем болмауы тиіс.
1378. Конденсаторлармен бірге бір үй-жайларда оларға жататын разрядтық резисторларды, айырғыштарды, жүктемелі ажыратқыштарды, шағын көлемді ажыратқыштарды және өлшеу трансформаторларын орнатуға рұқсат етіледі.
1379. Конденсаторлық батареяны бөлікке бөлу кезінде олардың қосылған қалған бөліктерінің жұмыстың қауіпсіздігі қамтамасыз етілетіндей орналастырылады.
1380. Конденсаторлық қондырғыдағы қондырғының жұмысы кезінде кернеуде орналасқан жылжымалы металл құрылымдарының жерге тұйықтау құрылғылары көзделуі тиіс.

5. Арнайы қондырғылардың электр жабдықтары

24. Жарылыс қаупі бар аймақтардағы электр қондырғылары

1. Жарылыс қаупі бар аймақтардың жіктелуі

1381. Жарылыс қаупі бар аймақтардың жіктелуі осы Қағидалардың 1-тармағының 130)-135) тармақшаларында келтірілген. Электр жабдығы іріктелуіне негіз болатын жарылыс қаупі бар аймақтың класын технологтар жобалау немесе пайдалану мекемесінің электриктерімен бірге анықтайды.
1382. Жарылыс қаупі бар аймақтарды белгілеу кезінде мыналар ескеріледі:
1) үй-жайлардағы жарылу қаупі бар аймақ, егер жарылу қаупі бар қоспа көлемі үй-жайлардың бос көлемінің 5 %-нан асса үй-жайлардың барлық көлемін алады;
2) жарылыс қаупі бар қоспа көлемі үй-жайдың 5 % бос көлемін немесе одан аз жерді қамтыса, жанғыш газдар немесе ЖС буларының шығуы мүмкін технологиялық аппараттан көлденең және тігінен 5 м-ге дейінгі шектегі үй-жайдың аймағы жарылыс қаупі бар аймақ болып табылады. Жарылыс қаупі бар аймақтан тыс жердегі үй-жай жарылыс қаупі бар аймақ болып есептелмейді, егер жарылыс қаупін қоздырмайтын өзге факторлар болмаса;
3) сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылардың жарылыс қаупі бар аймағы осы Қағидалардың 1382-тармағында айқындалған мөлшерлерімен шектеледі.
1383. Сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылар үшін В-Iг класының жарылыс қаупі бар аймағы мынадай шектерге дейін есептеледі:
1) В-I, В-Iа, В-II кластарының жарылыс қаупі бар аймақтарымен үй-жайлардың сыртқы қоршалған құрылымдарынан кейінгі ойықтарынан көлденең және тігінен 0,5 м;
2) жанғыш газдар немесе ЖС-ы бар жабық технологиялық аппаратынан құрамында болатын көлденең және тігінен 3 м; кез келген кластағы жарылыс қаупі бар аймақтармен үй-жайларға қызмет ететін және сыртқы жерде (көшеде) орнатылған тарту желдеткішінен;
3) жанғыш газдар және ЖС-ы бар сыйымдылықтар мен технологиялық аппараттардың сақтандырғыш және тыныс алу клапандарынан шығаруға арналған құрылғыларынан, ғимараттардың қоршайтын құрылымдарында орналасқан кез келген кластағы жарылыс қаупі бар аймақтармен үй-жайлардың тарту желдету жүйелерінен ауаны шығару құрылғыларының көлденең және тігінен 5 м;
4) жанғыш газдар немесе ЖС-ы бар резервуарлардан көлденең және тігінен 8 м (газгольдерлері); топырақты үйіп қоршау бар болса – барлық алаң шегіндегі топырақты ішіне үйіп қоршау;
5) ЖС ашық ағызу және құйылу эстакадаларының ашық ағызу және құйылу орнынан тігінен және көлденең болатын 20 м.
Жабық ағызу және құйылу құрылғылары бар эстакадалар, жанғыш газдар және ЖС-ға арналған құбыржолдардың эстакадалары мен тіреулері жарылыс қаупі барларға жатпайды, құбыржолдардың тиектік арматурасы мен фланецтік қосылымдарынан көлденең және тігінен 3 м-ге дейін шек аймақтарынан басқа бұл жерде электр жабдығы жарылыс қаупі бар қоспаның тиісті санаттары мен топтары жарылыстан қорғалуы мүмкін.
1384. Үй-жайлардағы аймақтар және жарылу қаупі бар қоспалары бар немесе туындауы мүмкін, бірақ технологиялық процесс ашық отты, қыздырылған бөліктерді қолдану мен жүргізілетін немесе жанғыш газдардың, ЖС булардың, жанғыш тозаңдардың немесе талшықтардың өзінен өзі жанатын температураға дейін қызған беттері бар технологиялық аппараттар, олардың жарылғыш қаупі бар электр жабдықтарының бөліктеріне жатпайтын аппараттардан көлденең және тігінен 5 м дейінгі шамадағы сыртқы қондығылар аймағы. Үй-жайлардағы ортаның немесе көрсетілген 5 метрлік аймақтан тыс сыртқы қондырғылар ортасының жіктемесі осы ортада қолданылатын технологиялық процеске байланысты айқындалады.
Үй-жайлардағы аймақтар мен қатты сұйық және газ тәріздес жанғыш заттары отын ретінде жағылатын немесе жағу арқылы кәдеге жаратылатын сыртқы қондырғы аймақтары олардың жарылғыш қаупі бар электр жабдықтарының бөліктеріне жатпайды.
1385. Тұтану температурасы 61^ОС және одан төмен, газ тәрізді және сұйық отында жұмыс істейтін, ғимарат ішіне салынған жылу қазандықтары үй-жайларда қазандық қондырғысында жұмыс жасау алдында қосылатын жарылыстан қорғалған шамдар минимумы көзделіп талап етілуі тиіс. Шамдардың ажыратқыштары қазандық үй-жайлардан тыс жерде орнатылады.
Қазандық қондырғысында жұмыс жасау алдында қосылатын желдеткіштердің электр қозғалтқыштары және олардың іске қосу жүргізгіштері мен ажыратқыштары және т.б., қазандық қондырғысы ішкі үй-жайларда орналасса, онда олар жарылудан қорғалып, жарылыс қаупі бар қоспа санаты мен тобына сәйкес болуы тиіс. Желдету электр жабдығы мен шамдардағы сымдар жүйесі жарылыс қаупі бар аймақ класына сәйкес келуі тиіс.
1386. Жарылыс қаупі бар қоспаларды жасай алуы мүмкін материалдарды бояу үшін іске асыру кезінде бояйтын және кептірілетін камералары өндірісті жалпы технологиялық ағында орналасу талаптары сақталса, егер үй-жайлардың жалпы ауданы 2000 м²-ден 200 м² дейін болса, үй-жайлардың жалпы ауданы 2000 м² немесе камералардың жалпы ауданы 10 %-дан көп болса, камералардың ашық ойықтары көлденең және тігінен 5 м дейінгі шегі жарылыс қаупі бар аймаққа жатады.
Камераның бояу бұйымдары жалпы технологиялық ағыны ашық алаңдардағы талаптары сақталған жағдайда, үй-жайлардың жалпы ауданы 2000 м²-ден 200 м²-ге дейін болса, онда үй-жайлардың жалпы ауданы 2000 м²-ден немесе аудан торлары 10 %-дан көп болса, шеткі торлары мен боялған бұйымдары көлденең және тігінен 5 м дейінгі шегі жарылыс қаупі бар аймаққа жатады.
Егер жалпы боялған ауданы немесе кептіру камералары үй-жайлардың жалпы ауданы 2000 м²-ден 200 м²-ге дейін болса, үй-жайлардың жалпы ауданы 2000 м²-ден немесе торлары 10 %-дан көп болса, тәуелділік көлемі жарылыс қаупі бар қоспасы жарылыс қаупі бар аймақтың өлшемі жағынан осы Қағидалардың 1380-тармағына сәйкес айқындалады.
Жарылыс қаупі бар аймақ класы осы Қағидалардың 1-тармағының 130)–132) тармақшаларына сәйкес айқындалады.
Үй-жайлардағы жарылыс қаупі бар шекті аймақ жарылыс қаупін қоздырмайтын басқа факторлар жоқ болса, онда жарылыс қаупі жоқ болып есептеледі.
Боялатын және кептірілетін камералардың ішіндегі аймақтарды орналасқан аймағын ішкі технологиялық аппаратарды теңестіру тиіс.
Осы параграфтың талаптары бұл аймақтарға қолданылмайды.
1387. Кез келген кластағы жарылыс қаупі бар тарату желдеткіштерінің үй-жайларындағы аймақтар олар қызмет көрсететін аймақтар секілді дәл сол жарылыс қаупі бар аймақтарға жатады.
В-I, В-Iа, В-II кластарының жарылыс қаупі бар аймақтарына қызмет көрсететін, сыртқы қоршалған құрылымдарынан кейін орнатылған желдеткіштер үшін электрқозғалтқыштары В-Iб және В-Iа кластары жарылыс қаупі бар аймақтарына қызмет көрсететін желдеткіштер үшін В-Iг класының жарылысу қаупі бар аймағындағыдай қолданылады, осы Қағидалардың 5-қосымшасының 150-кестесіне сәйкес.
1388. Егер ағып келу ауажолдары ауа берілісінің тоқтауында ағып келу желдеткіштерінің үй-жайларына жарылысқа қауіпті қоспалардың түсуіне жол бермейтін өздігінен жабылатын кері клапандарымен жабдықталған жағдайда қай кластағы жарылысқа қауіпті аймақтарға қызмет көрсететін ағып келу желдеткіштерінің үй-жайларының аймақтары жарылысқа қауіпті қатарына жатпайды.
Кері клапандары жоқ болған кезде ауа ағыны желдеткіштерінің үй-жайлары олар қызмет көрсететін аймақтардағы жарылысқа қауіпті кластарына ие болады.
1389. Жеңіл сұйытылмаған жанғыш газдар немесе ЖС-ы бар жарылыс қаупі бар аймақтар, В-I класы белгілері болса, мына төмендегі іс-шаралар орындалса, В-Iа класына жатқызылуы мүмкін:
1) бірнеше желдету агрегаттары орнатылып, желдету жүйесі болса. Біреуі авария болып тоқтаса, қалғандары желдету жүйесі өнімділігін, жерқабат, арналар, олардың айналмаларын қоса үй-жайлардың барлық көлемі бойынша желдету әрекетінің бірқалыптылығын толық қамтамасыз етуі тиіс;
2) кез келген үй-жайларда жанғыш газдар немесе ЖС-ның тұтануының төменгі шоғырландыру шегі 20 %-дан аспайтын, зиянды жарылыс қаупі бар газдар үшін сондай-ақ шекті шоғырлануға жақындаса әрекет ететін автоматты дабыл беретін құрылғылар рұқсат етілуі тиіс. Дабыл беретін аспаптар саны, олардың орналасуы, резервтеу жүйесі, сондай-ақ дабыл беру әрекетінің тоқтаусыз жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс.
1390. Іргелес жатқан үй-жайлардың бөлінген қабырғаларымен (ойықтары немесе оларсыз) жарылыс қаупі бар аймақ класы өндірістік үй-жайлардағы жарылыс қаупі бар аймақ класы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 149-кестесінде айқындалған аймақ көлемі есік ойықтары көлденең және тігінен 5 м дейін болады.
Үй-жайлардың жарылыс қаупі бар аймақтармен үй-жайларда орнатылатын осы Қағидалардың 5-қосымшасы 149-кестесінің көрсетілімдері қолданылмайды. «Тарату құрылғылары мен трансформаторлық түрлендіргіш қосалқы станциялар» бөлігіне сәйкес көзделіп іргелес жатқан үй-жайлардағы жарылыс қаупі бар аймақтарға және үй-жайлардағы сыртқы жарылыс қаупі бар аймақтарына БӨҚ және А немесе ТҚ, ТҚС, ТҚС қондырғылар орнатылады.

2. Жарылыс қаупі бар аймақтарға электр жабдығын іріктеу

1391. Электр жабдығы, әсіресе, қалыпты жұмыс кезінде ұшқындайтын бөліктері бар жабдықтар шығарылады, егер бұл пайдалану кезінде қиыншылықтарға және ақталмаған шығындарға әкелмесе. Жарылу қаупі бар аймақтардан тыс жерге электр жабдығы жарылу қаупі бар аймақ шегінде орналастырылса, онда осы тарау талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
1392. Жарылу қаупі бар аймақтарда тасымалды электр қабылдағыштарын (машиналарды, аппараттарды, шамдарды және т.б.) пайдалануға тек қалыпты пайдалануға қажетті жағдайларда ғана рұқсат етіледі.
1393. Жарылудан қорғалған химиялық тұрғыдан белсенді, ылғалды және тозаңды ортада қолданылатын электр жабдығы тиісінше химиялық тұрғыдан белсенді ортадан, дымқылдан және тозаңнан да қорғалуы тиіс.
1394. Жарылудан қорғалған, сыртқы қондырғыларда қолданылатын электр жабдығы ашық ауада жұмыс істеуге жарамды болып, сондай-ақ атмосфералық әсерлерден (жаңбыр, қар, күннің сәулесі, т.с.с.) қорғану құрылғысы болуы тиіс.
1395. «Е» түріндегі қорғанысы бар электр машиналарын тек шамадан тыс жүктемелерге, жиі іске қосылуларға, реверстерге ұшырамайтын тетіктерге ғана орнатуға рұқсат етіледі. Бұл машиналар іске қосылу уақыты t_е уақытынан астам емес шамадан тыс жүктемелерден қорғанысы болуы тиіс. Осы жерде t_е – электр машиналарының номиналды жүктеме кезіндегі ұзақ жұмысы барысындағы температурадан осы Қағидалардың 5-қосымшасының 147-кестесіне сәйкес шекті температураға дейін қосу тогымен қыздырылатын уақыты.
1396. IIС санатындағы жарылу қаупі бар қоспалар ортасындағы «жарылыс өтпейтін қабықша» түріндегі электр машиналары мен аппараттардың жарылыс өтпейтін фланецтік саңылаулары кез келген бетке жақындамай, кем дегенде арақашықтығы 50 мм жерде орнатылуы тиіс.
1397. Жанғыш газдар немесе ЖС буларының ауамен жарылу қаупі бар қоспа кезінде жұмыс жасау үшін жасалған жарылыстан қорғалған электр жабдығы оның жарылыстан қорғалуы жасалған санаттар мен топтардағы жарылу қаупі бар қоспа ортасында болса немесе осы Қағидалардың 5-қосымшасының 141, 142-кестелеріне сәйкес онша қауіпсіз санаттар және топтарға жатқызылған жарылыс қаупі бар қоспа ортасында болса өз ерекшеліктерін сақтайды.
1398. «Қабықшаны асқын қысыммен толтыру немесе үрлеу» түріндегі жарылыстан қорғалу электр жабдығын орнату кезінде желдеткіш жүйесі мен асқын қысымды, температураны бақылау және басқа параметрлер орындалуы тиіс. Бұған қоса, мына талаптар орындалуы керек:
1) іргетас орлары мен қорғану газының газ құбырлары құралымында жанғыш газдар немесе ЖС булары бар жел соқпайтын аймақтар (қаптар) болмауға тиіс;
2) электр жабдығын қорғалу газымен қамтамасыз ететін желдеткіштерге тартылған кірме газ құбырлары жарылыс қаупі бар аймақтардан тыс жерде жүргізілуі тиіс;
3) қорғалу газының газ құбырларына жанғыш сұйықтықтардың құйылуын болдырмайтын шаралар қабылданған болса, қорғалу газының газ құбырлары оның ішінде жарылу қаупі бар аймақтары мен қоса бөлмелер едендерінің астынан өткізіледі;
4) блоктау, бақылау және дабыл беруді жүзеге асыру үшін желдеткіш жүйелерінде машинаны аппаратты монтаждау мен пайдалану нұсқаулығында көрсетілген аппараттар, аспаптар, өзге құрылғылар пайдалануы тиіс. Машина, аппарат шығарушы зауытпен келіспей оларды өзге бұйымдарға ауыстыруға, орнату орындарын өзгертуге рұқсат етілмейді.
1399. Токөткізгіш бөліктерімен жасалған қабықшасы маймен толтырылған электр аппараттарын соққылар жоқ немесе майдың аппараттан шайқап төгілуіне қарсы шаралар қабылданған жердегі тетіктерде қолдануға рұқсат етіледі.
1400. В-II және В-IIа кластарының жарылыс қаупі бар аймақтарында жанғыш шаңдар және тал жіптердің ауамен қоспаларынан жасалған жарылыс қаупі бар аймақтарға арналған электр жабдығы қолданылады.
Мұндай электр жабдығы болмаған жағдайда, В-IIа класының жарылыс қаупі бар аймақтарында газдар мен булардың ауамен қоспаларынан жасалған жарылыс қаупі бар аймақтарға арналған жарылыстан қорғалған электр жабдығын, ал В-IIа аймақтарында қабықшасы шаңның кіруінен қорғалған жалпы мақсаттағы (жарылыстан қорғалуы жоқ) электр жабдығын қолдануға рұқсат етіледі.
Газдар мен булардың ауамен қоспаларынан жасалған жарылыс қаупі бар аймақтарға арналған жарылыстан қорғалған электр жабдығы мен қабықшасы шаңның кіруінен қорғалған жалпы мақсаттағы электр жабдығын қолдану жанғыш шаңдар және тал жіптер орнатылатын электр жабдығы бетінің температурасы бықситын шаңдарға арналған шаң бықсуы температурасынан 50^оС-дан кем емес градусқа төмен немесе бықсымайтын шаңдарға арналған өздігінен жану температурасының үштен екі бөлігінен аспайтын болса, рұқсат етіледі (электр жабдығы жұмысы номиналды жүктемемен және шаң түспей жүргізілсе).
1401. Жарылыс қаупі бар электр жабдығы сыртқы аммиакты компрессорлы қондырғы, дәл сондай таңдалатын аммиакты компрессорлық қондырғы үй-жайларда орналастырылған. Электр жабдығы атмосфералық әсерінен қорғаныста болуы тиіс.
1402. Жарылыс қаупі бар аймақтарында жұмыс жасауға арналған электр жабдығын таңдау осы Қағидалардың 5-қосымшасының 150 - 152-кестелері бойынша жүргізілуі тиіс. Қажет жағдайларда кестелерде көрсетілген электр жабдығын жарылыстан қорғау деңгейін және қабықшасының қорғалуын жоғарылау электр жабдығына ауыстыруға рұқсат етіледі. «Жарылысқа қарсы аса сенімділік» деңгейіндегі электр жабдығының орнына «жарылыс қаупі жоқ» немесе «ерекше жарылыс қаупі жоқ» деңгейіндегі электр жабдығы орнатылуы мүмкін.
Жарылыс қаупі бар тұтану температурасы 61^оС-дан жоғары жанатын сұйықтықтармен белгіленетін аймақтарда зат бетінің қызу температурасы осы зат өздігінен жануы температурасынан аспайтын кез келген санаттар мен топқа арналған кез келген жарылыстан қорғалған электр жабдығы қолданылуы мүмкін.

3. Электр машиналары

1403. Кез келген класты жарылыс қаупі бар аймақтарда, жарылыстан қорғалуы немесе қабықша қорғалуы дәрежесі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 150-кестесіне сәйкес немесе одан жоғары болса, кернеуі 10 кВ дейінгі класты электр машиналары қолданылуы мүмкін.
Егер машинаның жекелеген бөліктері жарылыстан қорғалу немесе қабықшалардың қорғалу дәрежесі түрлі деңгейлерге ие болса олардың барлығы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 150-кестесінде көрсетілгеннен төмен болмауы тиіс.
1404. В-I, В-Iа және В-II кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтарында орнатылған тетіктер үшін жарылыстан қорғалу құралдарынсыз электр қозғалтқыштарын пайдалану рұқсат етіледі. Бұл үшін төмендегі жағдайлар сақталуы тиіс:
1) электр қозғалтқыштары жарылыс қаупі бар аймақтардан тыс жерде орнатылуы тиіс. Электр қозғалтқыштар орнатылатын үй-жай жарылыс қаупі бар аймақтан ойықтары жоқ отқа төзімділігінің шегі 0,75 сағаттан кем емес жанбайтын қабырға мен жанбайтын жабынмен бөлініп, онда эвакуациялық есік болып, сағатына бес рет ауасын ауыстыратын желдеткішпен қамтамасыз етілуі тиіс;
2) тетік жетегі қабырғадан өткізілген білік арқылы жасалып, онда сальниктік тығыздау орнатумен жүзеге асырылуы тиіс.

4. Электр аппараттары мен аспаптары

1405. Жарылыс қаупі бар аймақтарда жарылыстан қорғалу деңгейі немесе қабықша қорғалу дәрежесі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 151-кестесіне сәйкес немесе одан жоғары болған жағдайда, электр аппараттары мен аспаптары қолданылуы мүмкін.
1406. Кез келген класты жарылыс қаупі бар аймақтарда, қалыпты жұмыс барысында ұшқындайтын аппараттарға арналған осы Қағидалардың 5-қосымшасы 151-кестесінің талаптарын қанағаттандырса, электр қосылымдары қолданылуы мүмкін.
В-Iб және В-IIа кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтарда, үзілуі жабық розеткалар ішінде болса, IР54 қорғаныс дәрежесімен қабықшалардағы қосылымдарды қолданылуға рұқсат етіледі.
Қосылымдарды орнату кезең-кезеңімен жұмыс істейтін электр қабылдағыштарын (мәселен, тасымалды шамдарын) қосу үшін ғана рұқсат етіледі. Қосылымдар саны қажетті минимуммен шектелуі тиіс, олар жарылыс қаупі бар қоспалар пайда болуы мейлінше аз жерде орналасуы керек.
Ұшқын қаупі жоқ тізбектер жалпы мақсаттағы қосылымдарға ауысуы мүмкін.
1407. Қыспақтар жинамалары жарылыс қаупі бар аймақтардан тыс жерге шығарылады. Техникалық қажеттілікке байланысты жинамаларды жарылыс қаупі бар аймаққа орнату керек болса, олар жұмыс барысында ұшқындамайтын стационарлық аппараттарға арналған осы Қағидалардың 5-қосымшасы 151-кестесінің талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
1408. Жарықтандыру тізбектерінің сақтандырғыштары мен ажыратқыштары жарылыс қаупі бар аймақтардан тыс жерге орнатылады.
1409. «Ұшқын қаупі жоқ электр тізбегі» жарылыстан қорғану түріндегі аппараттар мен аспаптар қолданылуы кезінде мыналарды басшылыққа алу керек:
1) ұшқын қаупі жоқ тізбектерінің, оның ішінде жалғаулық кәбілдерінің, индуктивтігі мен сыйымдылығы (индуктивтігі мен сыйымдылығы сипаттамалар, есептеулер немесе өлшеумен анықталады) техникалық құжаттамада бұл мақсаттарға ескерілген ең жоғары шамалардан аспауы тиіс. Құжаттамада кәбілдің (сымның) нақты типі мен мейлінше үлкен ұзындығы ұсынылса, олардың өзгеруі сынау ұйымының қорытындысы бар болғанда ғана жүзеге асуы мүмкін;
2) ұшқын қаупі жоқ тізбектерге жүйенің техникалық құжаттарында ескерілген және «Жиынтықта...» деген таңбалауы бар бұйымдар енгізілуі мүмкін. Бұл тізбектерге жеке ток көзі, индуктивтігі мен сыйымдылығы жоқ және осы тармақтың 4) тармақшасын қанағаттандыратын сериялық шығарылатын датчиктер енгізілуіне рұқсат етіледі. Бұндай датчиктерге қорғаныс қабықшаларына енгізілген сериялық шығарылатын жалпы мақсаттағы кедергі термометрлер, термопаралар, терморезисторлар, светодиодтар және қорғаныш қабықшаларына кіріктірілген соларға ұқсас бұйымдар жатады;
3) термопара мен гальванометрден (милливольтметрден) тұратын сериялық шығарылатын жалпы мақсаттағы тізбек, гальванометр құрамында өзге электр тізбектері, оның ішінде шәкілдің көмескі жарығы болмаса, кез келген жарылыс қаупі бар орта үшін ұшқын қаупі жоқ болып табылады;
4) ұшқын қаупі жоқ тізбектерге сериялық шығарылатын жалпы мақсаттағы ауыстырып қосқыштар, кілттер, қыспақтар жинамалары және т.с.с. енгізілуі мүмкін. Бұл үшін төмендегі талаптар орындалуы тиіс:
оларға басқа ұшқын қаупі бар тізбектер қосылмаса;
олар қақпақпен жабылып, пломбаланған;
олардың оқшаулануы ұшқын қаупі жоқ тізбегінің 500 В кем емес үш мәрте номиналды кернеуіне есептелсе.

5. Электр жүк көтергіш механизмдері

1410. Кез келген класты жарылыс қаупі бар аймақтарда орналасқан, технологиялық процеске қатысушы крандар, тальдер, лифттер және т.с.с. электр жабдығы жылжымалы қондырғыларға арналған осы Қағидалардың 5-қосымшасы 150, 151-кестелерінің талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
1411. Жарылыс қаупі бар аймақтарда орналасқан, тікелей технологиялық процеспен байланысты емес крандар, тальдер, лифттер, т.с.с. (монтаждау крандары мен тальдер және т.с.с.) электр жабдығында мыналар болуы тиіс:
1) В-I және В-II кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтарда – жарылыс қаупі бар қоспалардың тиісті санаттары мен топтарына арналған кез келген жарылыстан қорғану деңгейі;
2) В-Iа және В-Iб кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтарда – қабықшаның қорғану дәрежесі IР33-тен кем емес;
3) В-Iiа және В-Iг кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтарында – қабықшаның қорғану дәрежесі IР44-тен кем емес.
Бұл электр жабдығының қолданылуы кран жұмысы кезінде жарылыс қаупі бар шоғырланулар болмаған жағдайда ғана рұқсат етіледі.
1412. Кез келген санаттағы жарылыс қаупі бар аймақтардағы крандар, тальдерге ток жеткізілуі жануды таратпайтын, резеңкеден жасалған оқшауламасы бар, резеңкеден жасалған майбензинге төзімді қабықшасы бар, мыстан жасалған тамырларымен тасымалданатын икемді кәбіл арқылы жасалады.

6. Электр шамдары

1413. Жарылыс қаупі бар аймақтарда, жарылыстан қорғалу деңгейі немесе қорғалу дәрежесі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 152-кестесіне сәйкес немесе одан жоғары болса, электр шамдары қолданылуы мүмкін.
1414. Жарылыстан қорғанудың қажетті деңгейіндегі шамдары жоқ кез келген санаттағы жарылыс қаупі бар аймақтардың үй-жайларында жарықтандыруды, төмендегі әдістердің бірін қолданып, жалпы мақсаттағы шамдар арқылы жасауға болады (жарылыстан қорғанудың құралдарынсыз):
1) фрамугалары мен желдеткіштері жоқ ашылмайтын терезелер арқылы, ғимарат сыртында терезеде бір әйнек болған кезде шамдардың қорғайтын әйнектері немесе әйнектен жасалған қаптамалары болуы керек;
2) сырттан ауа келетін, қос әйнегі және желдеткіші бар қабырға ішінде арнайы жасалған қуыстар арқылы;
3) сырттан ауа келетін, қос әйнегі және желдеткіші бар, төбеде орнатылған шамдары бар арнайы түрдегі шамдар арқылы;
4) асқын қысыммен таза ауа соғатын қорапшаларында. Әйнектер сынуы мүмкін жерлерде қорапшаларға әйнек салу үшін сынбайтын әйнек қолдану керек;
5) жарықты жарық өткізгіштері бар жарықтандыру құрылғылары арқылы.

7. Тарату құрылғылары, трансформаторлық және қайта өңдеу қосалқы станциялары

1415. Жалпы мақсаттағы электр жабдығы бар 1 кВ және одан жоғары ТҚ, ТҚС мен ТҚС (жарылыстан қорғану құралдарынсыз) тікелей кез келген санаттағы жарылыс қаупі бар аймақтарында салуға тыйым салынады. Олар осы Қағидалардың 1415-1422-тармақтарының талаптарына сәйкес жеке үй-жайларда орналасуы керек немесе осы жарылысқа қауiптi аймақтардан тыс жерде орналасуы керек.
Жеке бағандар және басқару шкафтары аппараттары бар электр қозғағышы және құралмен атқару мақсатында осы Қағидалардың 5-қосымшаның 151-кестесінде ескерiлген кез келген класты жарылыс қаупі бар аймақтар орнатуға рұқсат етiледi. Мұндай бағандар мен шкафтардың санын шектеу қажет.
Жарылысқа қауіпті аймақтарынан тыс орналасқан жекелеген аппараттар, жеке бағаналар және басқару шкафтары жарылыстан қорғаныс құралдарынсыз қолданылады.
1416. Трансформаторлардың қосалқы станцияның iшiнде, сондай-ақ қосалқы станция орналасқан ғимараттың сыртында да орнатылады.
1417. ТҚ, ТҚ (оның iшiнде КТҚ да) және ТҚС В-Iа, В-Iб iшкi бап жеңiл жанғыш газдармен және кластарды ТЖС жарылысқа қауiптi аймақтарға тұстасқан екi немесе үш қабырғалармен және В-II және В-I кластардың жарылыс қаупі бар аймақтарға орындауға рұқсат етiледi.
В-I сыныптың жарылысқа қауiптi аймағына, сонымен бiрге В-Iа және В-Iб ауыр немесе сұйытылған жанғыш газдармен жарылыс қаупі бар аймақтарға олардың қабысуына тыйым салынады.
1418. ТҚ, ТҚС және ТҚС кез келген сыныптың жарылысқа қаупі бар аймақтар үй-жайларының тiкелей үстiнде және астында орналастыруға тыйым салынады.
1419. ТҚ, ТҚ және ТҚС жарылысқа қаупi бар аймақ тұстасқан терезелерiн жуандығы 10 см аспайтын шыны блоктарынан орындауға ұсынылады.
1420. Жарылыс қаупi бар аймаққа бiр қабырғамен тұстасқан ТҚ, ТҚС (оның ішінде КТП да) және ТҚС жарылысқа В-I, В-Iа мен В-Iб жеңiл жанғыш газдармен және В-II мен В-Iа класты жарылғыш аймақтар болған жағдайда орындалады.
1421. Ауыр немесе сұйытылған жанғыш газдарды қоректендіретін ТҚ, ТҚС және ТҚС, әдеттегiдей, В-I және В-Iа кластарындағы жарылыс қаупi бар аймақтар мен сыртқы жарылғыш қондырғыларымен көршілес үй-жайлар қабырғаларынан қашықтықта, бөлек тұрғызылуы керек.
ТҚ, ТҚС және ТҚС үшiн бөлек тұрған ғимараттарды салу техникалық-экономикалық тиімсіз болса, РП, ТҚС және ТҚС бiр қабырғасы жарылысқа қаупi бар аймаққа тұстасуына рұқсат етiледi. ТҚ, ТҚС және ТҚС-ның едені, сонымен бiрге кәбіл арнасы және шұңқырлары жарылысқа қауiптi аймағы бар жапсарлас бөлме мен қоршаған жер бетiнiң етегiнен кемiнде 0,15 м биiк болуы керек. Бұл талаптар трансформаторларының май жинағыш шұңқырларына таралмайды. Сонымен бiрге осы Қағидалардың 1420-тармағының талаптары орындалуы керек.
1422. Жарылыс қаупi бар аймаққа бір және одан көп қабырғалармен тұстасқан ТҚ, ТҚС (оның ішінде КТҚ) және ТҚС келесi талаптарды қанағаттандыруы тиiс:
1) ТҚ, ТҚС және ТҚС-ның меншiктi, құйылу-тарту желдету жүйесi болуы тиіс жарылыс қаупі бар аймақтар үй-жайларына. ТҚ, ТҚС және ТҚС-ның желдету саңылауларына жарылыс қаупі бар қоспалардың кірмейтіндей болып жасалуы тиіс;
2) В-I класты жарылыс қаупi бар аймаққа және В-Iа және В-Iб ауыр немесе сұйытылған жанғыш газдармен жарылыс қаупi бар аймақтарға бiр қабырға мен тұстасқан ТҚ, ТҚС және ТҚС-нда оларға аз ғана болдырмайтын, жарылыс қаупі бар қоспалардың қолжетімділігін шығаратын сағатына бес есе ауа өзгертетін механикалық ниетiмен құйылатын желдету көзделуі тиіс.
Сыртқы ауа үшiн қабылдау құрылымдары жарылыс қаупi бар қоспалардың пайда болуын болдырмайтын орындарда орналасуы тиіс;
3) ТҚ, ТҚС және ТҚС-ның жарылысқа қаупi бар аймақтарға тұтасатын қабырғалары жанбайтын материалдан және кемiнде 0,75 сағат отқа төзiмдiлiк шегi болуы керек, шаң газ өтпейтiн болуы керек, есiктер және терезелері болмауы керек;
4) ТҚ, ТҚС және ТҚС-ның В-II және В-IIа класты жарылыс қаупi бар аймаққа және В-Iа мен В-Iб жеңіл жанғыш газдарымен жарылыс қаупi бар аймаққа тұстасқан қабырғаларында кәбілдер және электр өткiзгiш құбырлары үшiн саңылауды тесуге рұқсат етiледi. Енгiзу саңылаулары жанбайтын материалдармен жақсы жабылуы тиіс.
В-I сыныптың жарылысқа қаупі бар аймақтар мен В-Iа және В-Iб класты ауыр немесе сұйытылған жанғыш газдарымен жарылыс қаупi бар аймақтардан ТҚ, ТҚС және ТҚС-ға кәбілдер және электр өткiзгiштiктiң құбырларын енгізу сыртқы қабырғалар арқылы немесе үй-жайлардың жапсарлас қабырғалары арқылы жарылысқа қаупi бар аймақтарсыз орындалуы керек.
1423. Жарылыс қаупi бар аймаққа бір және көп қабырғасы тұстасқан ТҚС және ТҚС-нда, жанғыш емес сұйықтықты суытумен трансформаторлар қолданылады. Май суытатын трансформаторлар жекелеген камераларда жайласуы керек. Камералардың есiктерi кемiнде 0,6 сағ. отқа төзiмдiлiк шек болуы керек, камералардың есiктерiнің механикалық ниетті желдетуі болып, жабылуын тығыздау керек; трансформаторлардың тек қана сыртқа шығарылуы ескерілуi керек.
Үдету багiмен, кеңейткiшсiз, жабулы енгiзулер және шығаратын құрылғыларымен жанғыштық сұйықтықпен және майдың сууымен тығыз бекiтiлген герметикалық трансформаторларды, трансформаторларды қалқалармен тарату құрылғысынан бөлмей 1 кВ және одан жоғары тарату құрылғысы бар үй-жайда орналастыруға рұқсат етiледi.
Трансформаторларды КТП және КПП үй-жайларынан сыртқа немесе жапсарлас үй-жайға шығару көзделуі тиіс.
1424. Сыртқы жарылғыш қондырғылар және барлық класты жарылысқа қаупi бар аймақтар мен тұтасатын үй-жайлар қабырғаларының бөлек тұрған ТҚ, ТҚС мен ТҚС-ға дейінгі қашықтықтары, В-Iб мен В-Iiа кластарын қоспағанда, осы Қағидалардың 5-қосымшасының 153-кестесі бойынша қабылдануы керек. В-Iб мен В-Iiа кластары жарылысқа қауiптi аймақтары тұтасатын бөлмелердiң қабырғаларынан бөлек тұрған ТҚ, ТҚС мен ТҚС-ға дейінгі қашықтықтары ғимарат және ғимараттардың отқа төзiмдiлiк дәрежелерiне байланысты қабылдануы керек.
1425. Ауыр немесе сұйытылған жанғыш газдармен электр қондырғыларын қоректендіретін және осы Қағидалардың 5-қосымшасының 153-кестесінде көрcетiлген қашықтықтардың сыртында орналасқан, бөлек тұрған ТҚ, ТпП және ТҚС-нда жұлып көтерудi орындау керек болмайды және механикалық ниетпен құйылатын желдетуді ескерудің қажеті жоқ.
1426. Егер бөлек тұрған ТҚ, ТҚС және ТҚС үшiн осы Қағидалардың 1419 және 1420-тармақтарының талабы орындалған болса (ауыр немесе сұйытылған жанғыш газдар болса) немесе 1421-тармағының 6) тармақшасының талабы орындалған болса (жеңіл жанғыш газдар мен ЖС болса) мұндай ТҚ, ТҚС және ТҚС жарылғыш қоюлардан кез келген қашықтықта орналастыруға рұқсат етiледi.
1427. ТҚ, ТҚС және ТҚС арқылы өрт және жарылғыш, сонымен бiрге зиянды және зәрлi заттармен құбырлар салуға тыйым салынады.
1428. Жарылыс қаупi бар аймаққа бiр және көп қабырғаларымен тұстасқан БӨҚжА басқаруының қалқандары мен пульттары үй-жайларына немесе жеке тұрғандарына осылай орналасқан ТҚ бөлмелеріне қойылатын талаптарындай талаптар қойылады.

8. Электр өткiзгiштер, ток өткiзгiштер және кәбіл желiлері

1429. Кез келген сыныпты жарылыс қаупi бар аймақтарда оқшауланбаған өткiзгiш, соның iшiнде крандарға, тальдерге және т.с.с. қолдануға тыйым салынады.
1430. В-I мен В-Iа кластардың жарылысқа қаупi бар аймақтар мыс желiлерi бар өткiзгiш және кәбілдер қолданылуы керек. В-Iб, В-Iг, В-II мен В-Iiа кластардың жарылыс қаупi бар аймақтар алюминий желiлерi бар өткiзгiш және кәбілдер қолданылуына рұқсат етiледi.
1431. В-I, В-Iа, В-II мен В-Iiа кластардың жарылыс қаупi бар аймақтардағы 1 кВ дейiн желiдегi күш беретiн, жарық берушi және екiншi тізбектерінің өткiзгiштерi шамадан тыс жүктеулерден және қысқаша тұйықталудан қорғалуы керек, ал олардың қимасы осы Қағидалардың 12-тарауына сәйкес таңдалуы керек, бiрақ есептi ток бойынша қабылданған қимадан кем болмауы керек.
В-Iб және В-Iг кластардың жарылыс қаупi бар аймақтар өткiзгiштер мен кәбілдердi қорғау және қималарды таңдау жарылыс қаупi жоқ қоюлар үшiн сияқты жүргізілуі тиіс.
1432. Кез келген класты жарылыс қаупi бар аймақтар салынатын 1 кв жоғары желiдегi өткiзгiштер мен кәбілдер қысқаша тұйықталу тогының қызуы бойынша тексерілуi керек.
1433. Қоректендіру желелері мен оларға қосылған 1 кВ жоғары электр қабылдағыштарды қорғау осы Қағидалардың 13 және 22-тарауларының талаптарын қанағаттандыруы керек. Шамадан тыс жүктеулерден қорғау электрқабылдағыштың қуатынан тәуелсiз барлық жағдайларда орындалуы керек.
Көп фазалы қысқа тұйықталулар және шамадан тыс жүктеуден қорғау осы Қағидалардың 1330 және 1333-талаптарына қарағанда қос релелік болып ескерiлуi керек.
1434. 1 кВ дейiн қысқа тұйық роторы бар электр қозғағыштарына тармақтардың өткiзгiштерi шамадан тыс жүктеулердегi (В-Iб және B-I4 кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтардағылардан басқасы) барлық жағдайлар қорғалған болуы керек, олар қима электр қозғағышының кемiнде 125% номиналды тогының ұзақ жүктемесiн жiберуi керек.
1435. В 1 класты жарылыс қаупi бар аймақтардағы электр жарығы үшiн қос өткiзгiштi топтық желілер қолданылуы керек.
1436. Нөлдiк жұмыс өткiзгiшi бар қос өткiзгiштi желілерде В 1 класты жарылыс қаупi бар аймақтардағы қысқаша тұйықталу токтарының фазалық және нөлдiк жұмыс өткiзгiштерi болуы керек. Фазалық және нөлдiк жұмысын бір уақытта ажырату үшін қос полюстi ажыратқыштар қолданылуы керек.
1437. Нөлдiк жұмыс және нөлдiк қорғаныштық өткiзгiштердің фазалық өткiзгiш оқшаулауға тең бағалы оқшаулау болуы керек.
1438. Кез келген класты жарылыс қаупi бар аймақтардағы 1 кВ дейiн солқылдақ ток өткiзгiш резеңке оқшаулау, резеңкелі май бензинді қабықты бағаны жануды, таратпайтын мыс желілері бар тасымал солқылдақ кәбілі орындалады.
1439. Кез келген кластағы жарылысқа қауiптi аймақтарда мыналар қолданылады:
1) резеңке және поливинилхлорид оқшаулағышы бар өткiзгiш;
2) резеңке, поливинилхлорид және металдық қабықшалардағы резеңке, поливинилхлорид және қағаз оқшаулағышы бар кәбілдер.
В-I және В-Іа класты жарылысқа қауiптi аймақтарында алюминий қабықшасы бар кәбілдерді қолдануға тыйым салынады.
Өткiзгiштерді және полиэтилен оқшаулағышы немесе қабықшасы бар кәбілдерді қолдануға барлық кластағы жарылысқа қауiптi аймақтарда тыйым салынады.
1440. Электр өткiзгiштер үшiн жалғағыш, тармақтағыш және өткізу қораптарында:
1) В-I класты жарылысқа қауiптi аймақта – «жарылыс қаупi жоқ электр жабдығы» деңгейi болып, жарылу қаупі бар санатына және тобына сәйкес келуге;
2) В-II класты жарылысқа қауiптi аймақта – жанар тозаңдарының қоспаларымен немесе ауасы бар талшықтармен жарылысқа қауiптi аймақтарына арналған болуы тиіс. Кез келген санаттар мен топтардың газ бу-әуе қоспаларына арналған «Жарылыс өткiзбейтiн қабықша» қолайлы жарылыстан қорғау түрімен «жарылыс қаупi жоқ электр жабдықтың» деңгейi бар қораптарының қолданылуына рұқсат етiледi;
3) В-Іа және В-Іг кластардың жарылысқа қауiптi аймақтарында - жарылысқа қауiптi қоспалардың тиісті санаттары мен топтары үшiн жарылыстан қорғалған болу керек. Жарық берушi желiлер үшiн IP65 қорғаныс дәрежесi бар қабықшалардағы қораптарды қабығындағы рұқсат етiледi;
4) В-Іб және В-ІІа кластардың жарылысқа қауiптi аймақтарында – ІР54 қорғаныс дәрежесi бар қабықша болуы тиіс. IP54-шi қабықшаның қорғаныс дәрежесi бар қораптарының өнеркәсiпте игерулерi үшін қабықшаның IP44 қорғаныс дәрежесi бар қорабы қолданыла алады.
1441. Құбырларға салынған өткiзгiштердi машиналарға, аппараттарға, шамдарға және т.б. енгiзу құбырмен бiрге орындалуы керек, бұл ретте машиналар, аппараттар немесе шамдардың кірме құрылғысында мұндай тығыздау болмаса, құбыр кірмесінде бөлгiш тығыздау орнатылуы керек.
1442. Электр өткізгіш құбырлары В-І немесе В-Іа класты жарылыс қаупi бар аймағы бар үй-жайдан қалыпты ортасы бар үй-жайға немесе жарылысқа қауіпті қоспаның басқа санаты немесе тобы бар басқа класты жарылыс қаупі бар аймаққа немесе сыртқа ауысқанда, қабырға арқылы өту орындарында өткізгіштері бар құбырдың сол үшін арналған қорапшада бөлгіш тығыздауы болуы тиіс.
В-Iб, В-IІ және В-ІІа класты жарылыс қаупі бар аймақтарда бөлгіш тығыздауларды қою талап етілмейді.
Бөлгiш тығыздаулар:
1) жарылысқа қауiптi аймаққа құбырдың кiру орнына тiкелей жақындықта;
2) басқа сыныптың бiр сыныптың жарылысқа қауiптi аймағынан жарылысқа қауiптi аймаққа тұрбалары өткенде - биiгiрек сыныптың жарылысқа қауiптi аймағы баспанаға;
3) құбыр бiр кластың жарылысқа қауiптi аймағынан басқа кластың жарылысқа қауіпті аймағына өткенде – жоғарырақ класты жарылысқа қауіпті аймақтың үй-жайында орнатылады.
Егер жарылысқа қауiптi аймақта бөлгiш тығыздауларды қою мүмкiн емес болса, жарылыс қаупi жоқ аймақ жағынан немесе сырттан бөлгiш тығыздауларын қоюға рұқсат етiледi.
1443. Бөлгiш тығыздауларды орындау үшiн жалғағыш және тармақтағыш қораптарды қолдануға рұқсат етiлмейдi.
1444. Электр өткiзгiштері құбырларында орнатылған бөлгiш тығыздаулар 3 мин бойы 250 КПа (шамамен 2,5 ат) ауасының артық қысымымен сыналуы керек. Бұл ретте қысымның 200 КПа-ға дейін (шамамен 2 ат) төмендеуіне рұқсат етiледi.
1445. Кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтарда ашық салынатын кәбілдердің (конструкциялар, қабырғалар, каналдар, туннельдер және т.с.с.) жанатын материалдардан жасалған сыртқы жамылғылары мен жабындылары болмауы керек (жұт, битум, мақта-мата шырмау және т.с.с.).
1446. Кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтарда салынатын 1 кВ-тан жоғары кәбілдердiң ұзындығын шектеу керек.
1447. Ауыр немесе сұйылтылған жанғыш газдармен В-І және В-Іа кластардың барлық жарылысқа қауiптi аймақтарында кәбілдi каналдарды орнатуға жол бермеу керек. Каналдарды құру қажет болғанда, олар құммен үйілу керек.
Құм үйілген кәбілдерге рұқсат етілетін ұзақ кәбілдер жұмыс істеп тұрған кәбілдердің түзету коэффициенттерін есепке алумен ауада тартылған кәбілдер сияқты осы Қағидалардың 3-тарауының тиісті кестелері бойынша қабылдануы керек.
1448. Кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтарында ұшқын қаупi жоқ тізбектерді қоспағанда, жалғау және тармақты кәбілдiк муфталар орнатуға тыйым салынады.
1449. Электр машиналары және аппараттарына кәбілдердің кірмелері енгiзу құрылғыларының көмегiмен орындалуы керек. Енгiзу орындары тығыздалуы керек.
Кәбілдер үшiн ғана кірмелері бар машиналар мен аппараттарға құбырлы электр өткізгіштерді енгізуге тыйым салынады.
В-Іа және В-ІІа класты жарылыс қауiптi аймақтарында орналасқан кірме муфталары жоқ үлкен қуатты машиналар үшін барлық түрдегі шеткi бiтеулерді жарылысқа қауiптi аймақтан оқшауландырылған, персонал үшін ғана қолжетімді жерлерде орналасқан IP54 қорғаныс дәрежесі бар шкафтарда орнатуға рұқсат етiледi.
1450. Егер жарылысқа қауiптi аймақта кәбіл құрыштан жасалған құбырда салынса, құбыр осы аймақтан жарылыс қаупі жоқ аймаққа немесе басқа класты немесе жарылысқа қауіпті қоспаның басқа санаттарымен не топтарымен жарылыс қауіпті аймағы бар үй-жайға өткенде, кәбілі бар құбырдың қабырғадан өтетін жерінде бөлгіш тығыздауы болуы және осы Қағидалардың 1440 және 1442-тармақтарының талаптарын қанағаттандыруы тиіс.
Бөлгiш тығыздаулар мынадай жағдайларда:
1) кәбілі бар құбыр сыртқа шыққанда, ал кәбілдер одан кейін ашық тартылса;
2) ықтималды механикалық әсер ету орындарында құбыр кәбілді қорғау үшін және оның екі ұшы да бір жарылысқа қауіпті аймақтың шегінде болса орнатылмайды.
1451. Электр өткізгіштің кәбілдері мен құбырларының өтуіне арналған қабырғалардағы және едендегі тесіктер жанбайтын материалдармен тығыз қымталуы керек.
1452. Кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтары арқылы, сондай-ақ жарылысқа қауiптi аймақтан қашықтықта көлденең және тiгiнен 5 м кем қашықтықта осы технологиялық үдерiске (өндiрiске) қатысты емес транзиттік электр өткiзгiштері мен барлық кернеудегі кәбілдік салуға тыйым салынады. Қосымша қорғау іс-шараларын (құбырларда, жабық қораптарда, едендерде және т.с.с. салғанда) орындағанда, оларды жарылысқа қауіпті аймақтан көлденең және тігінен 5 м-ден кем қашықтықта тартуға жол беріледі.
1453. В-I класты жарылыс қаупі бар аймағы үй-жайларындағы жарық беру желілерінде топтық желілерін жүргізуге тыйым салынады. Топтық желілерінен тармақшалар тартуға ғана рұқсат етіледі.
В-Iа, В-Iб, В-II мен В-IIа кластарындағы жарылыс қаупі бар аймақтарының үй-жайларында топтық жарық беру желілері жарылыс қаупі бар аймақтардан тыс жерде өткізу ұсынылады. Осы талапты орындау үшін қиындық болған жағдайда осы желілердегі жарылысқа қауіпті аймақтарда орнатылатын жалғау және тармақтау қораптарының саны мүмкіндігінше аз болуы тиіс.
1454. «Ұшқын қауiпi жоқ электр тiзбегi» жарылыстан қорғау түрі бар электржабдыққа қосылатын электр өткізгіштері мынадай талаптарды қанағаттандыруы тиіс:
1) ұшқын қаупi жоқ тізбектер талаптарды сақтаумен басқа тізбектерден бөлінуі тиіс;
2) ұшқын қаупi жоқ және ұшқын қаупi бар тізбектер үшiн бiр кәбілді қолдануға рұқсат етiлмейдi;
3) жоғарғы жиiлiктiң ұшқын қаупi жоқ тізбектерінің өткiзгiштерінде топсалар болмауы керек;
4) ұшқын қаупi жоқ тізбектердің сымдарын оқшауландыруда айырмашылық көк түс болуы керек. Өткiзгiштердiң ұштарын ғана көк түспен таңбалауға рұқсат етiледi;
5) ұшқын қауiпi жоқ тізбектердің өткiзгiштерi олардың ұшқыннан қауiпсіздігін бұзатын сiлтеулерден қорғалуы керек.
1455. Кәбілдер мен өткізгіштерді жарылысқа қауiптi аймақтарда төсеудiң рұқсат етілетін тәсілдері осы Қағидалардың 5-қосымшасының 154-кестесiнде келтiрiлген.
1456. ВI, В-Іr, В-ІІ және В-ІІа кластардың жарылысқа қауiптi аймақтарында шина өткізгіштерді қолдануға тыйым салынады.
В-Іа және В-Іб класты жарылысқа қауiптi аймақтарда шина өткізгіштерді қолдануға мынадай шарттарды орындағанда рұқсат етiледi:
1) шиналар оқшаулануы тиіс;
2) В-Iа класындағы жарылыс қаупі бар аймақтарындағы шиналар мыстан жасалуы керек;
3) шиналардың ажырамайтын қосулары дәнекерлеумен немесе преспен орындалуы керек;
4) бұрандалы қосуларда (шиналардың аппараттарға және секциялардың арасында қосулары орындарында) өздігінен ажыратылуды болдырмайтын құралы болуы керек;
5) шина өткізгіштерде кемінде IP31 қорғаныс дәрежесін қамтамасыз металды қап болуы керек. Қаптар тек арнайы кiлттер көмегiмен ашылуы керек (кесiк).
1457. Жарылысқа қауiптi аймақтардың арасындағы сыртқы кәбілдi төсеу жерасты кәбілді құрылыстарда (каналдарда, блоктарда, туннельдерде) және орларда төсеуді болдырмай, ашық орындалады (эстакадаларда, арқандарда, ғимараттар қабырғаларында және т.с.с.).
1458. Жанғыш газдары мен ЖС бар құбырлары бар эстакадалар бойынша өз мұқтаждығына қажетті кәбілдерден басқа (құбырлардың жапқыштары, сигнализация, диспетчеризация және т.б. басқарулар үшiн) 30-ға дейін сауыт қапталмаған және сауыт қапталған күштік және бақылау кәбілдерін, оқшаулағыш сымдары бар болат сугазөткізгіш құбырларын салуға рұқсат етіледі.
Сауыт қапталмаған кәбілдер болат сугазөткізгіш құбырлары немесе болат қорапшаларында салынуы керек.
Сауыт қапталған кәбілдер жануларды таратпайтын резеңке, поливинилхлорид және металдық қабықшаларда қолданылады. Бұл кәбілдер жастықсыз таңдалады. Бұл ретте, электр өткізгіштері, сауыт қапталмаған кәбілдері және сауыт қапталған кәбілдері бар болат құбырлар мен қорапшалар мүмкіндігінше жанғыштық заттары бар құбырлар жағынан құбырлардан кемiнде 0,5 м қашықтықта төселеді.
Эстакадалар мен галереялардың құрылыс құрылымдары осы Қағидалардың 10-тарауының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
Кәбілдердiң саны 30-дан асса, олар кәбілдер эстакадасы және галереялар бойынша салынуы керек. Өртке қарсы iс-шаралар орындаған кезде жанғыш газдарымен ЖС бар құбырлары бар жалпы құрылыс құралымдарына кәбіл эстакадалары мен галереясын орнатуға рұқсат етiледi. Сауыт қапталмаған кәбілдерді төсеуге рұқсат етiледi.
1459. Астыдан да, үстiнен де кәбіл эстакадалары тасымалданатын газдардың ауаға қатысты тығыздылығына тәуелсіз жанғыш газдары мен ЖС бар құбырлары бар эстакадаларды басып өте алады.
Қиылысулар орнында кәбілдердің саны 15-ке дейiн болғанда, кәбіл эстакадаларын орнатпауға рұқсат етiледi; кәбілдер құбыр блогi немесе кемiнде 1,5 мм-нiң қабығының қабырғасының жуандығы бар тығыздап жабылмалы құрыштан жасалған қорапшаға салынуы мүмкін.
1460. Кәбіл эстакадасы және жанғыш газдары және ЖС бар құбырлардың эстакадаларымен олардың қиылысуы мынадай талаптарды қанағаттандыруы тиіс:
1) кәбіл эстакадаларының барлық құрылымдық элементтерi (бағандар, төсенiш, қоршау, төбе және т.б.) жанбайтын материалдардан орнатылуы керек;
2) кәбіл эстакадасы жанғыш газдары мен ЖС бар құбырлары бар эстакаданың сыртқы габариттерінен екі жаққа да 1,5 м-ге дейін плюс қиылысулар учаскесінде кәбіл эстакадасы жабық галерея түрiнде орындалуы керек. Жанғыш газдары және ЖС бар құбырлары бар эстакададан төмен өткенде, кәбілді эстакада еденінде оның ішіне түскен ауыр газдарды шығару үшін тесіктері болуы тиіс.
Жанғыш газдары және ЖС құбырлары бар эстакадалармен қиылысатын кәбіл эстакадаларының қоршаушы құрылымдары жанбайтын және осы Қағидалардың 10-тарауының талаптарына сәйкес болуы тиіс;
3) жанғыш газдары және ЖС құбырлары бар эстакадаларымен қиылысу учаскесінде жөндеу алаңдары болмауы тиіс және құбырларда фланцтық қосылыстар, компенсаторлар, тиек арматурасы және т.с.с. болмауы керек;
4) кәбілдердің қиылысуы орындарында кәбілдік муфталар орнатылмауы керек;
5) жанғыш газдары және ЖС бар құбырлардың және кәбілдік эстакада немесе құбырлары бар құбыр блогы не болмаса электртехникалық коммуникациялар арасындағы жарықтағы қашықтық кемiнде 0,5 м болуы керек.
1461. Сыртқы кәбіл каналдарын барлық класты жарылыс қаупі бар аймақтарының үй-жайлары қабырғаларынан кем дегенде 1,5 м қашықтықта салуға рұқсат етіледі. Осы үй-жайлардың жарылыс қаупі бар аймақтарына кіру орнындағы каналдар ұзындығы бойынша кем дегенде 1,5 м құммен жабылуы керек.
1462. В-Iг класты жарылыс қаупі бар аймақтан немесе бір жарылыс қаупі бар аймақтан екіншісіне өтетін аумақ бойынша өтетін кәбіл каналдарында әр 100 м кейін кем дегенде үстінен 1,5 м құмнан жасалған жабындар орнатылуы тиіс.
1463. Кез келген класты барлық жарылысқа қауiптi аймақтарында блоктардағы кәбілдерді төсеуге рұқсат етiледi. Блоктардан кәбілдер үшін шығу тесіктері және блоктардың тоғысқан жерлерi үшiн жанбайтын материалмен жақсы тығыздалуы керек.
1464. Кәбіл туннельдері мынадай жағдайларды орындағанда құрылады:
1) кәбіл туннельдері жарылыс қаупі бар аймақтардан тыс жерде салынады;
2) жарылыс қаупі бар аймақтар алдында кәбіл туннелдері олардан 0,75 сағат отқа төзімділігі шегімен жанбайтын жабынмен бөлінуі керек;
3) жарылыс қаупі бар аймақтарына енгізілетін кәбілдер және электр өткiзгiштер құбырлары үшiн саңылаулар жанбайтын материалдармен жақсы тығыздалуы тиіс;
4) кәбіл туннельдерінде өртке қарсы шаралар орындалуы тиіс;
5) туннельден шығатын жерлер, сондай-ақ туннельдiң желдету шахталарының шығулары жарылысқа қауiптi аймақтардан тыс болуы керек.
1465. Икемді және қатты конструкциялардағы 1 кВ және одан жоғары ашық ток өткізгіштерін жарылыс қаупі бар аймақтары бар кәсіпорындары аумағы бойынша осыған арнайы жасалған эстакадалар немесе тіректерде төсеуге рұқсат етіледі.
Жанғыш газдар мен ЖС-ы бар құбырлары бар эстакадаларында және БӨҚжА эстакадаларында ашық токөткізгіштерін салуға тыйым салынады.
1466. Егер БӨҚжА-ның тізбектерінде ток өткізгіштерден зиянды сiлтеулерiнiң мүмкiндiгі болмаса, IP54-шi қорғаныс дәрежесi бар қабықшадағы 10 кВ дейiнгі токөткiзгiштерді арнайы эстакадаларда, жанғыш газдары және ЖС бар құбырлары бар эстакадаларда және БӨҚжА эстакадаларында жарылысқа қауiптi аймақтары бар кәсiпорынның аумағы бойынша салуға болады. Токөткiзгiштер құбырлардан кемiнде 0,5 м қашықтықта мүмкіндігінше жанбайтын заттары бар құбырлар жағынан салынады.
1467. Жарылысқа қауiптi аймақтары бар үй-жайлардан және сыртқы жарылғыш қондырғыларға дейiн ток өткiзгiштерге дейінгі ең аз рұқсат етілетін қашықтықтар осы Қағидалардың 5-қосымшаның 155-кестесiнде келтiрiлген.
1468. Кәбіл эстакадаларынан жарылыс қаупі бар аймақтарының үй-жайлары мен сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғыларына дейінгі рұқсат етілетін арақашықтықтар:
1) транзиттік кәбілдермен – осы Қағидалардың 5-қосымшасының 155-кестесі;
2) тек осы өндіріске (ғимаратқа) арналған кәбілдермен – нормаланбайды.
Кәбілдерді жарылыс қаупі бар аймақтарының үй-жайларына және сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғыларына жеткізуге арналған кәбіл эстакадаларының тармақтар шеттерi жарылысқа қауiптi аймақтары бар үй-жайлардың қабырғаларына және сыртқы жарылысқа қауіпті қондырғыларға тiкелей қосылады.

9. Нөлге теңестiру және жерге тұйықтау

1469. Кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтарына үй-жайларда және сыртқы жарылысқа қауіпті қондырғыларға осы Қағидалардың 1-тармағының 52-тармақшасында келтірілген 1 кВ дейiн жерге тұйық қосылған немесе оқшауландырылған бейтараптандыруды электр қондырғыларында қолдануға болатындығы туралы талаптары қолданылады. Оқшауландырылған бейтараптандыруда тесіп өтетін сақтандырғыштың сигналға әрекет етумен желінің оқшаулануын автоматты бақылау және жұмыс істеп тұрғандығын бақылауды қамтамасыз ету керек.
1470. В-I, В-Iа мен В-II класты жарылысқа қауiптi аймақтарында қорғану ажырату қолданылады. Кез келген кластың жарылысқа қауiптi аймақтарында осы Қағидалардың 145-тармағына сәйкес әлеуеттердің теңестiруi орындалуы керек.
1471. Кез келген класты жарылыс қауiптi аймақтарында (жерге қосуға) нөлге теңестiрулерге мыналар жатады:
1) осы Қағидалардың 1-тармағының 64-тармақшасын өзгерту үшін - барлық кернеулерде айнымалы және тұрақты токтың электр қондырғысы;
2) осы Қағидалардың 146-тармағының 1) тармақшасына сәйкес нөлге теңестiрiлген (жерге тұйықталған) металл құрылымдарға орнатылған электр жабдықтарды жарылыс қаупi жоқ аймақтарда нөлге теңестiрмеуге (жерге тұйықтамауға) рұқсат етiледi. Бұл талаптар шкафтар және пульттердiң (iшiнде нөлге теңестiрiлген (жерге тұйықталған) корпус қойылған электр жабдыққа қолданылмайды.
Нөлдiк (жерге тұйықтағыш) қорғағыш өткiзгiштер ретінде осы мақсатқа арналған өткізгіштер қолданылуы тиіс.
1472. Жерге тұйық қосылған бейтараптануы бар 1 кВ-қа дейінгі электр қондырғыларында электр жабдықты нөлге теңестiру жүзеге асырылады:
1) кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтардың күштік желiлерiнде – кәбілдің немесе өткізгіштің жеке талшығымен;
2) ВІ класынан басқа, кез келген класты жарылысқа қауiптi аймақтарындағы жарық берушi желiлерiнде – шамдалдан ең жақын тармақтау қорапшасына дейін – тармақтау қорапшасында нөлдік жұмыс өткізгішіне қосылған жеке өткізгішпен;
3) ВI класты жарылысқа қауiптi аймағындағы жарық беру желiлеріндегi – шамдалдан ең жақын топтық қалқаншаға дейін тартылған жеке өткiзгiшпен;
4) жарылысқа қауiптi аймақтан тыс орнатылған тарату құрылғысы желісінен және трансформаторлық қосалқы станциясынан кез келген класты жарылысқа қауіпті аймақтарда орналасқан электр қабылдағыштарды қоректендіру жүзеге асырылатын, сондай-ақ жарылысқа қауiптi аймақтан тыс орналасқан қалқаншаға, тарату пунктіне дейін учаскеде нөлдік қорғаныс кәбіл ретінде қоректендіруші кәбілдердің алюминий қабықшасын пайдалануға рұқсат етіледі.
1473. Тізбектің барлық буындарындағы нөлдiк қорғау өткiзгiштері ортақ қабықшаларда, құбырларда, қорапшаларда, фазалық өткізгіштері бар шоқтарда тартылуы тиіс.
1474. Оқшауландыратын бейтараптандыруы бар 1 кВ-қа дейінгі және одан жоғары электр қондырғыларында жерге тұйықтау өткізгіштерін фазалықтармен бірге және олардан бөлек ортақ қабықшада төсеуге рұқсат етiледi.
Жерге тұйықтау магистральдары жерге тұйықтағыштарға екi немесе одан көп әртүрлi орындардан және мүмкіндігінше үй-жайдың қарама-қарсы жақтарынан қосылуы керек.
1475. Ғимараттардың металдық конструкцияларын, өндірістік мақсаттағы конструкцияларды, электр өткізгіштің болат құбырларын, кәбілдердің металды қабықшаларын және т.с.с. нөлдiк (жерге тұйықтағыш) қорғайтын өткізгіштер ретінде пайдалануға қосымша іс-шара ретінде рұқсат етіледі.
1476. Жерге тұйық қосылған бейтараптандыруы бар 1 кВ-қа дейінгі электр қондырғыларында апаттық учаскелерді автоматты ажырату мақсатында нөлдік қорғау өткізгіштерінің өткізгіштігі корпусқа немесе нөлдік қорғау өткізгішіне тұйықталған кезде ҚТ тогы пайда болатындай таңдалуы керек, ол ең жақын орналасқан сақтандырғыштың балқымалы ендірмесінің атаулы тогынан кемінде 4 есе және токтан кері тәуелділігі бар сипаттамасы бар автоматты ажыратқыштың тогынан кемінде 6 есе артық болуы керек.
Электр магнитті айырғышы ғана бар (уақыт күтпейтін) автоматты ажыратқыштармен желілерді қорғау кезінде ҚТ тогының еселенуіне және осы Қағидалардың 177-тармағында келтірілген талаптарды басшылыққа алу керек.
1477. Жерге тұйық қосылған бейтарабы бар 1 кВ-қа дейiн кернеумен электр қондырғылардағы фаза-нөл ілмегінің толық кедергiсiнiң есептi тексеруi В-І және В-ІІ класты жарылысқа қауiптi аймақта орнатылған барлық электр қабылдағыштар үшiн ескерiлуi керек және II-ден, және В-Іа, В-Іб, В-Іr және В-ІІа класты жарылысқа қауiптi аймақтарда орналасқан және фаза-нөл ілмегінің ең жоғары кедергісі бар электр қабылдағыштар үшiн (бірақ жалпы санынан кемiнде 10 %) таңдалып көзделуі тиіс.
1478. Жарылыс қауіпті аймақтары бар үй-жайлардың қабырғалары арқылы арнайы тартылған нөлдік қорғау (жерге тұйықтау) өткізгіштерінің өтетін жерлері құбырлар қималарында немесе ойықтарында жасалуы тиіс. Құбырлар мен ойықтардың тесіктері жанбайтын материалдармен тығыздалуы керек. Нөлдік қорғау (жерге тұйықтау) өткізгіштерін өтетін жерлерде қосуға жол берілмейді.

10. Найзағайдан және статикалық электрден қорғау

1479. Ғимараттарды, құрылыстарды және жарылысқа қауiптi аймағы бар сыртқы қондырғыларды найзағайдың тура соққылары мен оның қайталама көріністерінен қорғау «Ғимарат және имараттарды найзағайдан қорғауды орнату бойынша нұсқаулық» ЖҚ 34.21.122-87 сәйкес орындалуы керек.
1480. Қондырғыларды статикалық электрден қорғау қолданыстағы нормативтiк құжаттарға сәйкес орындалуы керек.

25. Өрт қаупі бар аймақтарындағы электр қондырғылары

1. Анықтамалар, жалпы ережелер

1481. Өрт қауiптi аймақ деп оның шегінде тұрақты немесе кезеңдеп жанар (жанып кететін) заттар айналатын және олар ішінде қалыпты технологиялық үрдіс кезінде немесе ол бұзылғанда болуы мүмкін үй-жайлардың ішіндегі және одан тыс кеңістік аталады.
Өрт қауiптi аймақтардың жіктемесі осы Қағидалардың 1480-1483- тармақтарында келтiрiлген.
1482. П-І класты аймағы - лапылдау температурасы 61^оС жоғары жанғыш сұйықтықтары сақталатын үй-жайларда орналасқан аймақтар.
1483. П-ІІ класты аймағы - тозаң немесе ауаның 65 г/м³-тен астам көлемiне тұтануды төменгi шоғырлану шегi бар тал жiптiң жанармайларды бөлетін үй-жайларда орналасқан аймақтар.
1484. П-ІІ-а класты аймағы - қатты жанар заттар айналған үй-жайларда орналасқан аймақтар.
1485. П-III класты аймағы - лапылдау температурасы 61^оС жоғары жанғыш сұйықтықтар немесе қатты жанар заттар айналатын үй-жайлардан тыс орналасқан аймақ.
1486. Жанар заттар тұрақты немесе кезеңдеп айналатын, бірақ технологиялық үрдіс ашық отты, қыздырылған бөлшектерді пайдаланумен жүргізілетін аппараттан көлденең және тігінен 5 м-ге дейін шектегі үй-жайлардағы аймақтар және сыртқы қондырғылар аймақтары немесе үстіңгі беттері жанар булардың, тозаңдардың немесе талшықтардың өздігінен жануы температурасына дейін қыздырылған технологиялық аппараттар олардың электр жабдықтары бөлігінде өрт қауіптілерге жатпайды. Көрсетілген 5 метрлік аймақтың шегінен тыс үй-жайлардағы ортаның немесе сыртқы қондырғылар ортасының класы осы ортада қолданылатын технологиялық үрдістерге байланысты айқындалады.
Қатты, сұйық және газ тәріздес заттар отын ретінде жағылатын немесе жағу арқылы кәдеге жаратылатын үй-жайлардағы аймақтар мен сыртқы қондырғылар аймақтары олардың электр жабдықтары бөлігінде өрт қауіптілерге жатпайды.
1487. П-ІІ класты өрт қауіпті аймақтары бар үй-жайларға қызмет көрсететін ауаны тарту желдеткіштері үй-жайларындағы, сондай-ақ ағынды желдеткіштер үй-жайларындағы аймақтар (егер ағынды жүйелер ауаны қайта циркуляциялау арқылы жұмыс істесе) да П-ІІ класты өрт қауіпті аймақтарға жатады.
Жергiлiктi сорулардың желдеткiштерi үй-жайларындағы аймақтар олар қызмет көрсететiн аймақ класының өрт қауіпті аймақтарына жатады.
Сыртқы қоршаушы конструкцияларынан тыс орнатылған және П-ІІ класты өрт қауiптi аймақтарына және жергiлiктi соруларды кез келген класты өрт қауiптi аймақтарына қызмет көрсететін желдеткiштер үшін электрқозғағыштары П-ІІІ кластың өрт қауiптi аймағы үшiн секілді таңдалады.
1488. Өрт қауiптi аймақтардың шекаралары мен класын айқындауды технологтар жобалаушы немесе пайдаланушы ұйымның электриктерімен бірге жүргізуі тиіс.
В санатты өндірістері және жиналымдары бар үй-жайларда электр жабдығы тиісті кластағы өрт қауіпті аймақтарындағы электр қондырғыларына қойылатын осы Қағидалардың 25-тарауының талаптарына сәйкес болуы тиіс.
1489. Өрт таралуы үшін арнайы шаралар қарастырылмаған үй-жайларда немесе сыртқы қондырғыларда бірлі-жарым өртке қарсы жабдықтар орналастырылғанда, осы жабдықтардан көлденең және тігінен 3 м-ге дейінгі шектегі аймақ өрт қауіпті болып табылады.
1490. Өрт қауіпті аймақтарда орнатылатын электр жабдықтарды таңдағанда, қоршаған ортаның жағдайын (химиялық белсенділігі, атмосфералық жауын-шашындар және т.с.с) есепке алу қажет.
1491. Кез келген класты өрт қауіпті аймақтардағы жылжымайтын түйіспелі қосылыстар дәнекерлеумен, опрессовкамен, пісіріп дәнекерлеумен, бұраумен немесе өзге де осыған ұқсас тәсілмен орындалуы тиіс. Бөлшектенетін түйіспелі қосылыстар өздігінен бөлшектенудің алдын алуға арналған құралмен жабдықталуы керек.
1492. Өрт қаупі бар аймақтары бар ғимараттарды, құрылыстарды, сыртқы қондырғыларды найзағайдың тура соққыларынан және оның қайталама көріністерінен қорғау, сондай-ақ статикалық электрге байланысты бола алатын ұшқындаудың алдын алу үшін онда орнатылған құрамында жанғыш сұйықтары, ұнтақ тәрізді немесе талшықты материалдары және т.б. бар орнатылған жабдықты (металл ыдыстары, құбырлар, т.б.) жерге тұйықтау қондырғыларды статикалық электрден қорғау, ғимараттар мен құрылыстарды найзағайдан қорғануды жобалау және құрастыру бойынша қолданыстағы нормативтеріне сәйкес орындалуы тиіс.
Кез келген класты өрт қаупі бар аймақтарында жабдықтан статикалық зарядтарды алу шаралары ескерілуі тиіс.
1493. Өрт қаупі бар аймақтарындағы электр жабдығын жерге тұйықтау осы Қағидалардың 7-тарауына сәйкес орындалуы тиіс.

2. Электр машиналары

1494. Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтарда қорғаныс дәрежесі осы Қағидаларға 5-қосымшасының 155-кестесiнде көрсетілгеннен кем емес сыртқы қабығы бар 10 кВ-ге дейін кернеу класы бар электр машиналары пайдаланылады.
Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтарда желдеткіші бар тұйықталған немесе ажыратылған циклде таза ауамен үрленетiн электр машиналары пайдаланылады. Тұйықталған цикл бойынша желдетуі бар желдету машиналар мен ауа ағарларындағы ауа және артық қысым жоғалтуларын өтеуi үшiн құрылғы көзделуі тиіс.
Машина орнатылған орта жағдайларына байланысты (белгінің 2-ші цифрасы) қабықтың қорғаныс дәрежесін өзгертуге жол беріледі.
Қорғаныс дәрежесi бар қабықтағы iрi iлеспе машиналар, тұрақты токтың машиналары және статикалық сiңiру агрегаттарының электр өнеркәсiбiнiң игерулерiне дейiн IP44 сыныптың өрт қауiптi аймақтарында жол беріледі – П-IIа машиналарын және қабықтың қорғаныс дәрежесi кемінде IP20 бар агрегаттарын желдетудің тұйықталмаған циклінде пайдаланылған ауаны өрт қауіпті аймаққа шығаруға жол берілмейді.
1495. Электр машиналарды желдетуге арналған ауада булар мен жанғыш заттардың шаңы болмауы тиіс. Желдетудiң айырылған циклі кезінде пайдаланған ауаны лақтыру рұқсат етiлмейдi.
1496. Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтардағы тасымалданатын электрлендiрiлген аспабы электр жабдығының қорғаныс дәрежесі кемінде IP44 болуы тиіс; қорғаныс дәрежесiне IP33 қабықтың өрт қауiптi аймақтарда жабдықты жөндеуге арнайы технологиялық талаптарды орындау жағдайында жол беріледі.
1497. Жұмыс жағдайлары бойынша бөліктері бар электр машиналары жанғыш заттар орналасқан орыннан кемінде 1 м қашықтықта орналасуы және жанбайтын экранмен бөлінуі тиіс.
1498. Өрт қауiптi аймақтарда орналасқан тетіктер үшін электр қозғағыштарының осы Қағидалардың 5-қосымшаның 155-кестесiнде көрсетiлген қабықтың кiшiрек дәрежесi электр қозғалтқыштарды мына жағдайларда қолдануға жол беріледі:
1) электр қозғалтқыштары өрт қауiптi аймақтардан орнатылуы тиіс;
2) тетiктiң ерiксiз келтiруi тығыздағыштық нығыздалуды қабырға арқылы өткiзiлген онда құрылыммен бiлiктiң арқасында iске асуы керек.

3. Электр аппараттары және құралдар

1499. Өрт қауiптi аймақтарда сыртқы қабатының қорғау дәрежесі осы Қағидалардың 5-қосымшасының 156-кестесінде көрсетілгеннен кем емес электр аппараттары, құралдар, шкафтар қолданылады.
Машина орнатылған орта жағдайларына байланысты (белгінің 2-ші цифрасы) қабықтың қорғаныс дәрежесін аз енуден өзгертуге жол беріледі.
1500. Шкафтарда орнатылатын аппараттар мен құралдар осы Қағидаларға 5-қосымшаның 156-кестесiнде (соның ішінде IP00 орындау) көрсетiлгендей қабықтың кiшi қорғаныс дәрежесiн шкафтары не шарт кезiнде осы өрт қауiптi аймақ үшiн осы Қағидаларға 5-қосымшаның 156-кестесінде көрсетілгеннен кем болмауы тиіс.
1501. Кез келген сыныптағы өрт қауiптi аймақтарда қысымдағы таза ауамен үрленетін аппараттар, құралдар, шкафтар және қысқыштар құрастырулары қолданылады.
1502. Кез келген сыныптағы өрт қауiптi аймақтарда майға толған (оттекті қондырғылар мен көтергіш тетіктерді қоспағанда, бұл аппараттар және құралдарды қолдануға рұқсат етiлмейтiн жерлерде) орындаудағы аппараттар және құралдар қолданылады.
1503. Егер бұл едәуір қымбаттау мен түстi металдардың шығынына әкелмесе жарық берушi желiлердiң қалқаншалары мен сөндiргiштерi кез келген сыныптағы өрт қауiптi аймақтардан шығарылады.
Кез келген өрт қауіпті аймақтары бар жойылатын қойма үй-жайларының электр қондырғыларында үй-жайлардың ішінде сөндіру аппараттарының болмауына қарамастан жарық беретін және күш желілерін сырттан ажырату аппараттары болуы тиіс. Ажыратылатын аппараттар жанбайтын материалдан қоршаушы құрылымда пломбалау үшін құрал-сайманмен жанбайтын материалдан жасалған жәшікте, ол болмаған кезде – жеке тіректе орнатылуы тиіс.
Ажыратылатын аппараттар қызмет көрсетуi үшiн тәуліктiң кез келген уақытында қолжетімді болуы тиіс.
1504. Егер өндiрiс шарттар бойынша кез келген сыныптағы өрт қауiптi аймақтарда электр жылытқыш құралдар қажет болса, онда олардың жанатын заттармен жақын болуынан қыздырылатын жұмыс бөлiктерi, ал құралдары жанбайтын заттан жасалған материал бетiнде орнатылуы тиіс. Электр жылытқыш құралдардың өздері жылу сәулеленуiнен қорғау үшiн жанбайтын материалдардан экрандар орнатылуы тиіс.
Кез келген сыныптағы өрт қауіпті аймақтардағы қойма үй-жайларында, сондай-ақ мұрағаттар, мұражайлар, галереялар, кітапханалар ғимараттарында электр жылытқышты құралдарын қолдануға рұқсат берілмейді.

4. Электр жүк көтеру құрылғылары

1505. Крандар, жүк көтергiштер және сол тәріздес тетіктерге қолданылатын электр жабдықтардың сыртқы қабаттарының қорғаныс дәрежесi осы Қағидаларға 5-қосымшаның 155-157-кестелеріне сәйкес келуі тиіс.
1506. П-I және П кластағы өрт қауiптi аймақтардағы (крандар, жүк көтергiштер тағы сол сияқтылар) көтергiш тетiктердiң ток өткiзгiштерi мыс желiлерi бар тасымал солқылдақ кәбілiмен, резеңке оқшаулаумен, қабықта, қоршаған ортаға бағанмен орындалуы керек. Өрт қауiптi аймақтарында – П-II және П-III кластағы троллейлер және троллей жақтау сымдарының қолдануына жол беріледі, бiрақ олар жанғыш заттарды орналастыру орындарының үстiнде орналастырылуы тиіс.

5. Таратқыш құрылғылар, трансформаторлық және қайта өңдеу қосалқы станциялары

1507. Өрт қауiптi аймақтарында ТҚ орнату кезінде оның элементтерiнiң (шкафтар және тағы сол сияқтылар) қорғаныс дәрежесi осы Қағидалардың 5-қосымшаның 156-кестесiне сәйкес келуi тиіс.
1508. Қойма үй-жайларында, сонымен бiрге ғимараттар және кешенді конденсаттар құрылғыларын (ККҚ), мұрағаттар, мұражайлар, суреттiк галереялар, кiтапханалар үй-жайларын қоспағанда кез келген кластағы өрт қауіпті аймақтарда трансформаторлары бар КТП, КПП-ларды, сондай-ақ жанғыш емес толтырымдағы құрғақ немесе жанбайтын толтырымдағы орналастыруға жол беріледі. Бұл ретте КТП, КПП және ККҚ шкафтарында сыртқы қақпақшаларының қорғаныс дәрежесі IP41-ден кем болмауы тиіс. КТП, КПП және ККҚ-дан қоршауға дейінгі арақашықтық осы Қағидалардың 17-тарауына сәйкес қабылданады.
Өрт қауiптi аймақтардың кез келген класында, қоймалық үй-жайлардың өрт қауiптi аймақтарын, сондай-ақ мұрағаттар, мұражайлар, суреттiк галереялар, кiтапханалар үй-жайларын қоспағанда, осы Қағидалардың 25-тарауы және 1507-тармағының талаптарына сәйкес орнатылатын жабық камералардағы май толтырылған трансформаторлары бар қосалқы станциялар және май толлтырылған трансформаторлары бар кірістірілген немесе жапсыра салынған КПП және КТП орналастырылады.
1509. Қосалқы станциялар майға толған трансформаторлармен кiрiстiрiлген немесе жапсыра салған орындаудың жанында келесi шарт бола алады:
1) есiктер және май толтыруы бар трансформаторлардың камераларының желдету саңылаулары өрт қауiптi аймақтарда шығуы керек;
2) қабырғалардағы саңылаулар және кәбілдер және электр өткiзгiштiктiң тұрбаларының өтуi орындарындағы жартылай жанбайтын материал болуы керек;
3) 1 шаршысына дейiн руын бөлмесiнiң тек қанасы өрт қауiптi аймағына камера қойылған майға толған трансформаторлармен қосалқы станциядан шығатын есiк бұл есiкте орындай алады және кемiнде 0,6 сағат отқа төзiмдiлiк шегiн алуға өздiгiнен жабатын болуы керек;
4) өрт қауiптi аймаққа кешенді трансформаторлық қосалқы станциясы және КПП, сонымен бiрге кешенді трансформаторлық қосалқы станциясы және КПП-нің трансформаторларының тасымалдауы бөлмелерден шығатын есiктерге өрт қауiптi аймақ арқылы рұқсат етiледi. Бұл есiкте 3-тарауда көрсетілгендей дарбазасы - кемiнде 0,6 сағат отқа төзiмдiлiк шегiмен ескерiледi.
Ескертпе. Егер (қалқаны) тек қана бiр қабырғасы болса, егер екi немесе үш (қалқа) қабырғаларды алса, ТҚ, ТҚС, iшкi баптары кiрiстiрiлген болып есептеледi, ортақ жапсыра салған өрт қауiптi аймақтары бар жапсарлас бөлмелермен, ортақ көрcетiлген бөлмелермен.
1510. Май толтыруы бар электр жабдық (трансформаторлар, конденсаторлардың батареясы, сөндiргiштер тағы сол сияқтылар) өрт қауiптi аймақтары бар сыртқы ғимараттың қабырғасынан қабырғалардағы ойықтардан орнатылған электр жабдығына тігінен және көлденеңнен қашықтық кішіден кем емес болса кемiнде 0,8 м қашықтықта орналасуы мүмкін.

6. Электр шамдары

1511. Өрт қауiптi аймақтарда қорғаныс дәрежесі осы Қағидаларға 5-қосымшаның 157-кестесінде көрcетiлгеннен кем емес электр шамдары қолданылуы тиіс.
1512. ДРЛ шамдары бар шамдардың құрылымы олардың iшiнен лампаларының түсіп қалуына жол бермеуі тиіс. Қыздыру лампалары бар шырақтардың шам арашалаушы тұтас силикат шынысы болуы тиіс. Оларда жанғыш материалдардан жасалған шағылдырғыштар және серпiлткiштер болмауы тиіс. Қойма үй-жайларының кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтарында люминесценттiк шамдары бар шырақтардың жанғыш материалдардан жасалған шағылдырғыштар және серпiлткiштерi болмауы тиіс.
1513. Қыздыру және ДРЛ лампалары бар шырақтардың ішіндегі электр сымы сыртқы өткізгіштердің қосылу орнына дейін термошыдамды сымдардан орындалуы тиіс.
1514. Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтардағы тасымал шырақтарының кемiнде IP54 қорғаныс дәрежесi болуы тиіс, шырақтың шыны қалпағы темір тормен қорғалуы тиіс.

7. Электр өткізгіштері, ток өткізгіштері, әуе және кәбіл желілері

1515. Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтардағы кәбілдер өткiзгiштердің жану тарамайтын материалдардан жасалған жамылғысы мен сыртқы қабығы болуы тиіс. Жанатын полиэтилен оқшаулау бар кәбілдердің қолдануына жол берілмейді.
1516. Кез келген кластың өрт қауiптi аймақтары арқылы, сонымен бiрге 1 м кем қашықтықта тігінен және көлденеңнен өрт қауiптi аймақтан технологиялық процеске (өндіріске) жатпайтын өтпелi электр өткiзгiштiктер және барлық кернеулердi кәбіл желiлерін өткізуге жол берілмейді.
1517. Кез келген сыныптағы өрт қауiптi аймақтарда оқшауланбаған өткізгіштерді қолдануға жол берілмейді.
1518. Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтарда кәбілдi төсеулер және өткiзгiштердiң барлық түрлерiне рұқсат етiледi. Изоляторлар, тартпалар, арқандарда кәбілдер және конструкциялар бойынша ашық тiкелей салатын шеттетiлген өткiзгiштерден қашықтық кемiнде 1 м болуы тиiс заттардың (орналасатын) ашық сақталатын жанғыш заттар орындарына дейiн тағы сол сияқтылар болуы тиiс.
Кез келген кластағы өрт қауiптi аймақтардағы алюминий желiлерi бар ашық шеттетiлген өткiзгiштердiң төсемi тұрбалар және қабықтардан өндiрiп алынуы тиіс.
1519. Жанғыш газдары бар құбырлары бар эстакадалар бойынша және П сыныптың өрт қауiптi аймағы бар аумақтары бойынша өтетiн сұйықтармен - III, құрыштан жасалған тұрбалардағы кәбілдерi және кәбілдер ашық сауыт қапталған қабық сауыт қапталмаған құрыштан жасалған тұрбалардағы шеттетiлген өткiзгiштерiнiң төсемiне рұқсат етiледi. Жанғыш заттары бар құбырлар тұрба және сауыт қапталмаған кәбілдерi бар қабық және сауыт қапталған кәбілдер құбырлардан кемiнде 0,5 қашықтықта болуға құрыштан жасалған электр өткiзгiштiктер тасты тұрбалар мүмкіндігінше жанғыш заттары бар тұрба құбырларының жағынан төселуі тиіс.
1520. Жылжымалы электр қабылдағыштар үшiн мыс желiлерi бар тасымал солқылдақ кәбілдерi, резеңке оқшаулаумен, қабықта, қоршаған ортаға бағанмен қолданылуы керек.
1521. Кемiнде IP43 қабықтың қорғаныс дәрежесi алуы керек кез келген сыныптың өрт қауiптi аймақтарындағы электр өткiзгiштiктерiндегi алуы керек қолданылатын жалғағыш және тармақтағыш қораптар. Олар құрылыстан немесе басқа берік материалдан өндірілуі тиіс, олардың өлшемдерi өткiзгiштердiң монтаждың оралымдылығы мен сымдарды қосудың сенімділігін қамтамасыз етуі тиіс.
Металдан орындалған қораптар бөлшектерінде оқшаулағыш төселу немесе сенімді болуы тиіс. Жарықтандырудың топтық желісінде орындалғаннан басқа пластмасса бөліктері қиын жанғыш пластмассадан жасалуы тиіс.
1522. Сонымен бiрге, П-I, П-II және П-Ia П-I кластардан өрт қауiптi аймақтарда - барлық шинаны П-Iа П-I және П-II өрт қауiптi аймақтарда IR20 және одан жоғары қорғаныс дәрежесi бар мыс және алюминий шиналары бар 1 кВ-ге дейiн жақтау торларының қолдануына рұқсат етiледi, соның iшiнде тармақталу шиналары да оқшауланған болуы тиіс. IP54 және одан жоғары шинаның қорғаныс дәрежелерiмен жақтау торларын оқшауламауға жол беріледі.
Талдау емес шиналардың түйiскен қосылулары дәнекерлеумен, жинамалы қосулар - өздiгiнен бұрап алуды сақтап қалу үшiн құрал-саймандардың қолдануымен орындалуы тиіс.
Жақтау торларындағы барлық элементтерi температурасы (П-I өрт қауiптi аймақтарда орындалатын жарықтандырумен қораптарды қоса алғанда) 60^оС аспауы тиіс.
1523. Коммутациялық және қорғайтын аппараттармен тармақтағыш қораптар, сонымен бiрге тiркеуiш түйiскен қосулар барлық кластағы өрт қауiптi аймақтарында қолдануға рұқсат етiледi. Тармақтағыш қораптар сонымен бiрге, жақтау торларға орнатылған, П-I және П-IIа кластағы өрт қауiптi аймақтар үшiн IP44 және одан жоғары қорғаныс дәрежесi болуы тиіс жақтау торларымен (өткiзгiштер) кәбілдердi енгiзу орны және жақын болуды қоса алуы керек – П-II класы үшiн IP54.
П-I – П-II класты аймақтар үшiн тiркеуiш түйiскен қосылулардың коммутациясы тармақ шынжырының ажыратқыш үзiлуi кезде қамтамасыз етiлуі тиіс.
Мұрағаттар, мұражайлар, суреттiк галереялар, кiтапханалар, сонымен бiрге қойма үй-жайларының өрт қауiптi аймақтарында баспанаға тiркеуiш түйiскен қосулардың қолдануына, уақытша желiлердегi қосулары қоспағанда экспозициялардың көрсетуiнде рұқсат етiлмейдi.
1524. Өрт қауiптi аймақтарға ӘЖ өстер қашықтықтар бойынша 670-тармаққа сәйкес салынуы тиіс, алюминий, болат алюминийден оқшауланбаған өткiзгiштерi бар 1 кВ немесе осы Қағидаларға 5-қосымшаның 158-кестесiнде тізбеленген ашық жер бетiндегi қоймаларға дейiн алюминий балқымаларының В-лы қашықтықтар қоспағанда. 5-қосымшаның 158-кестесiнде, 5-қосымшасының 159-кестесінде көрсетілгеннен кем болмауы тиiстi, аталған қоймаларға дейiн 1 кВ-iне ЖВ желісі қашықтық осы талап сыртқы жарықтың қоймалардың аумақ орналасатын ЖВ желілеріне таралмайды.

26. Электротермикалық қондырғылар

1. Жалпы ережелер

1525. Осы Қағидалардың 1-тармағының 137) және 138) тармақшаларына сәйкес электрмен жабдықтаудың сенімділігін қамтамасыз етілуіне орай электротермикалық құралғылар ІІ және ІІІ-санатты электр қабылдағыштарға жатқызылады.
Негiзгi жабдықтың электр қабылдағыштары және қосалқы тетiктердiң дәрежесi, сонымен бiрге электр бөлiгiнiң сақтауын көлем көрсетiлетiн оның суы, газдармен, қысылған ауамен, қысым немесе сиретiлудiң жұмыс камераларындағы жасау және сүйемелдеуiнiң жабдыққа, жабдықтау жүйелерiне такомаға талаптарының нормаларымен және қолданыстағы стандарттар ұсынатын термиялық қоюларды жабдықтың конструкция ерекшелiктерiнiң есепке алуымен анықталуы тиіс.
Цехтар және сериялы емес өндiрiс бөлiмшелерiнiң термиялық қондырғыларының III дәрежесіне: және түске бояу механизм жинайтын ұстахана, штампылау, сығу, механикалық; және ағаш өңдеу, эксперименталдi ағаш өңдейтiн аспапты, дәнекерлегiш, құрама темiр бетондарының (бөлiмшелер және ұста) цех және бөлiмшесi, сонымен бiрге лабораториялар, сынау станциялары, гараждар, жиналатын орын, әкiмшілік ғимараттар жатады.
1526. Жалпы тағайындаудың электр желілеріндегі термиялық қоюлардың электр қабылдағыштарының қоректенулерi үшiн электр қабылдағыштардың қуаты және (радиал немесе магистралдiк) жабдықтауды қабылданған сұлбаға байланысты қатты немесе солқылдақ ток өткiзгiштер, кәбіл желi немесе электр өткiзгiш қолданылуы тиіс.
1527. Электр энергиясына жылулық айнымалы тогы үлкен - орташа немесе жалпы тағайындаудың дәмеленетiн электр желдерiне тiкелей немесе (күш беретiн, сiңiре) дербес пеш трансформаторлары арқылы қосылатын сiңiре агрегаттар болуы тиiстi жоғарғы жиiлiк болуы тиiстi төмендетiлген тұрақты токта өзгертетiн термиялық қоюлар.
Пеш күш беретiн трансформаторлары немесе автотрансформаторлармен индукция және кедергiнiң түзу және жанама әсердiң жалпы тағайындауды электр желiнiң кернеу айырмашылығы болатын кернеу жұмыс iстейтiн кедергiлерi немесе (құрылымдар) пештердiң жеке қуатының жанында түзудi (құрылымдармен) доғалы пештерi бар өнеркәсiптiк жиiлiк, (олардың кернеу және қуатынан тәуелдiлiк тыс) жанама және құрамалы әсер және қоюдың термиялық қоюлары (құрылымдармен) пештермен сонымен бiрге жабдықтауы керек: бiр фаза - 400 кВт және көп, үш фазалық - 1,6 МВт және көп.
Түрлендiргiштер және пеш (түрлендіргіш) трансформаторлары технологиялық үдерiстiң талаптарымен сәйкес екiншi кернеу қамтамасыз етуi керек, термиялық қоюды алғашқы кернеу орындылықтың техникалық-экономикалығы есепке алумен таңдалуы тиіс.
Пеш трансформаторлардың (автотрансформаторлар) және түрлендіргіштер технологиялық процесс талаптарына сәйкес кернеу реттеуге арналған құрылғылармен жабдықталуы тиіс. Трансформаторлар (автотрансформаторлар) баспалдақтардың ауыстырып қосқыштарымен жүктемесiз ауыстырып қосуларды орындау кернеудi алуды болдырмайтын блоктағышы болуы тиіс.
1528. Термиялық қоюлардың бiрнеше бiр фаза электр қабылдағыштарының қосылатын жалпы тағайындауды электр желілеріне электр жүктемесiн желi фазалардың арасындағы амалдарынша бiр қалыпты үлестiруi керек. Барлық кернеулердi мұндай үйлесімсіздіктің шақырылатын олардың жүктемесiнiң электр қабылдағыштарының жұмыстары қолдану кезiндегi тәртiптерi емес болуы мүмкiн.
Мұндай шарт сақталмаған және бұл ретте бір фазалы электр қабылдағыштарын электр желiсіне (техникалық-экономикалық көрсеткіштер бойынша) орынсыздығы жағдайларында қосудың (яғни ӘЖ қуаттылығы үлкен желі нүктесіне) электр термиялық қондырғы симметриялаушы құрылғымен немесе токтың параметрлік көзімен жабдықталады, не оның көмегімен бір фазалы электр қабылдағыштардың үш фазалы желі (жұмыс процесінде симметрия емес желі туындаған кезде) арасындағы бір фазалы электр қабылдағыштардың жүктемесін бөлуге мүмкіндік беретін коммутациялық аппараттар орнатылуы тиіс.
1529. Термиялық қоюларды электр жүктемесi жанында қолданыстағы стандарт талабы сақталмайтын кернеудi қисықтың формасының синусоидсыз жалпы тағайындау электр желілерiнде тең таратылады. Термиялық қоюларды пеш қосалқы станциялары немесе дәмеленетiн олардың (зауыттық) цехтық қосалқы станциялары орнын толтыратын құрылымдармен немесе басқа шара қолдануға жабдықтау керек болса электр желiлерінің кернеуiн қисықтың формасы кiшiрейтiледі.
1530. Егер энергия жеткiзушi ұйым өзгеше норматив белгі немесе жалпы пайдаланымдағы электр желілерiне жалғанатын электр термиялық қондырғылардың қуаттылық коэффициенті 0,98-ден кем болмауы тиіс.
Табиғи қуат пайызы мөлшерленетін мәннен төмен бірыңғай қуаты 400 кВт және одан жоғары электр термикалық қондырғылардың жеке қарымталау құрылғылары болуы тиіс. Егер техникалық экономикалық есептеулермен топтық қарымталаудың айқын артықшылықтары анықталса, сондай-ақ кәсіпорында (цехта) реактивтік қуаттың артықшылығы кезінде электр термикалық қондырғыларды жеке қарымталауыш құрылғылармен жабдықтауға рұқсат етілмейді.
1531. Қарымталауыш құрылғы негізінде конденсаторлық батареялар қолданылатын жалпы қолданыстағы электр тораптарға қосылатын электр термикалық құрылғылар үшін конденсаторларды қосу схемасын техникалық экономикалық мағлұматтардың, кернеу қисығының формасы (жоғары гармониктердің құрамымен анықталатын) және құрылғының индуктивті жүктеме өзгерісінің сипаты негізінде таңдалады.
Индуктивті жүктеменің жиі және үлкен (амплитуда бойынша) өзгерулері бар құрылғыларды конденсаторлар электр термикалық электр қабылдағыштармен, пештік трансформаторлармен (көлденең қарымталау құрылғысы) бірге қосылады.
Конденсаторлық батареялардың сыйымдылығының реттеуiн ескеруге ұсынылады. Индукциялы жүктеменiң өзгерiс шақырылатын кернеулер тербелiстерiнiң кiшiрейтулерi үшiн қисынды жағдайларда өтем (УДК) реактивтi қуаттың статикалық және динамикалық өтемiнiң құрылымын әдiстердi қолданып ескеруге ұсынылады: (конденсаторлардың сатылы сөндiруiмен) түзу немесе (ҚТ реактордың қорытынды индуктивтiлiгi немесе үлкен кернеуi бар арнайы трансформатордың байсалды реттеуiмен) жанама, сонымен қатар барлық жағдайлардағы жедел басқару жүйелерiмен.
Конденсаторлық батареялар және термиялық электр қабылдағыштардың реттелетiн сыйымдылығымен, тұрақты конденсаторлардың (ұзына бойына өтемнiң құрылымы - ҚПК) тiзбектi қосылысы да, параллель де индукциялы жүктеменiң (автотрансформатор) ақырын өзгерiстерiмен қондырғыларға рұқсат етiледi.
Реттеу трансформаторының (автотрансформаторының) блогiнен термиялық жабдықтың қоректенуiнде - пеш түсiретiн трансформатор немесе бас трансформатордың блогi - конденсаторлық батареяны (вольт қосатын) бiртiндеп қосымша трансформатор (егер оның жанында бұл жабдықтың электродинамикалық табандылығы қамтамасыз етiледi орташа кернеудi шынжырға қосу ұсынылады.
1532. Әрбiр термиялық қондырғының алғашқы шынжыры мынадай коммутациялық және қорғайтын аппараттарды қамтуы тиіс өндірістік жиiлiктiң қоректендіретін электр желiсiнiң кернеуiне байланысты:
1) 1 кВ дейiн – енгізудегі сөндiргiш-сақтағыш немесе электромагниттi және жылулық расцепительдерi бар автоматты сөндiргiш енгiзудегi (өшiретiн байланысулармен ажыратқыш, дестелi ажыратқыш) сөндiргiш және сақтағыштар немесе блок;
2) 1 кВ жоғары - енгiзудегi (бөлгiш, тiркеуiш түйiскен қосу кіру) ажыратқы және сөндiргiш жедел - қорғайтын тағайындау немесе (бөлгiш, тiркеуiш түйiскен қосу кіру) ажыратқы және екi жедел - қорғайтын сөндiргiш.
1 кВ дейiн электр желiсіне 1 кВт-тан кем қуаттың термиялық құрылымының қосындылары үшiн қорғауы (жарық берушi) күш беретiн тармақ немесе қалқаншада орнатылатын (магистралдiк немесе радиал) сызық қосылатын тiркеуiш түйiскен қосулар енгiзуге рұқсат етiледi.
Коммутациялық аппараттарының 1 кВ-iне дейiн термиялық қондырғылардың алғашқы шынжырларында оған коммутация өшiретiн байланысуларсыз не шарт кезiнде ажыратқыштарды жүктемесiз орындап, енгiзуге рұқсат етiледi.
1 кВ-ден жоғары сөндiргiштер жедел - термиялық қондырғыларды қорғайтын тағайындау қосындының операциясы және (пештер немесе құрылымдар) термиялық жабдықтың ажыратуы, оның жұмысының мерзiмдi қолдану кезiндегi ерекшелiктерi және қысқаша тұйықталу және жұмыс тәртiптерiнен қорғауды орындауы керек.
Электр термиялық қондырғылардың 1 кВ-ден жоғары жедел сөндiргiштері және жедел көлемi нақты жобалау кезінде анықталатын қорғаныс функцияларының бір бөлігін орындауы тиіс, бірақ оларға қорғаушы сөндіргіштер жүзеге асыруы тиіс ҚТ-дан (пайдаланушылықтан басқа) қорғау жүктелмеуі тиіс (зауыттағы сол сияқтылар) цехтық руларда да, пеш қосалқы станцияларына да жедел - және жоғары 1 кВ-ден жоғары жедел сөндiргiштер орнатуға жол беріледі. Электр термиялық қондырғылардың тобын қорғау үшiн (параллель қосылатын және бөлек жұмыс iстейтiн) бiр немесе екi қорғайтын сөндiргiштер орнатуға рұқсат етiледi.
1533. Электр термикалық құрылғыларда қолданылатын талаптарға жауап беру тиiстi қолданылатын 1 кВ жоғары осы Қағидалардың 4-тарауының талаптарына жауап беруі тиiс. Сонымен бiрге, коммутациялық операциялардың саны бар электр тiзбектерiндегi орташа 5 және қосындының циклдерi көп және техникалық шарт қолданыстағы стандарт талаптарға тиiстiлерiне үлкен механикалық және электр тұрақты тоздырғыш ие болатын арнайы сөндiргiштер қолданылуы тәулігіне ажырату қолданылуы тиiс.
Жиi коммутациялық операциялары бар 6-35 кВ-дан және жедел сөндiргiштер тәулігіне не шарт кезiнде оған үлкен механикалық тұрақты 50 ретке дейiн аз майлы сөндiргiштерiн қолдануға рұқсат етiледi 10 %. Олардың атаулы мәні тоздырғышпен артық емес тек қана токтар бөлiнiп қалуға қорғайтын электр тiзбегiнде ретiнде жедел немесе тәулігіне 15-тен жиiрек емес рет орташа номиналды токтар бөлiнiп қалады.
Мысалы, термиялық қондырғыларда жоғары 1 кВ шынжырда жедел сөндiргiштер ретiнде сөндiргiштiң бұзылуы қысқаша тұйықталу ол өтетiн ток құрылған әсерлер бұзылуларсыз шыдауға қабiлеттi емес вакуум немесе жапсарсыз сөндiргiштер төмендетiлген электр динамикалық табандылықпен сөндiргiштерi жедел сөндiргiшпен және (автотрансформатормен, түрлендiргiшпен) пеш трансформаторының аралығында қызмет көрсету үшiн қауiп-қатердiң пайда болу шығаратын электр тiзбектерiндегi қысқаша тұйықталуы ықтималдық төмендететiн шаралардың жүзеге асыруын шартта сонымен бiрге не шарт кезiнде қолдануға рұқсат етiледi, РУ-ға апаттың дамуына, жарылысқа немесе өртке келтiрмейдi. Мысалы, (вакуум, әуе) арқасында шунтталатын резисторлардың коммутациялық шамадан тыс тырысуларын төмендету бойынша шара ескерiлуi керек болса) биiк жылдамдығы бар сөндiргiштердiң қолдануы және трансформатор орамы және электр тiзбектерiнiң разрядтыларымен қорғаудың жанында орнатылады. Мұндай сөндiргiштер коммутациялық шамадан тыс тырысулар ең кiшi болу үшiн осы маңай пеш трансформаторлары орнатуға ұсынылады.
1534. Қуатты трансформаторлар, автотрансформаторлар немесе түрлендiргiштердiң ол орнатылатын цех iшiндегi пеш қосалқы станцияларының кернеуi, сан, соның iшiнде бiрiншi қабат, әртүрлi қосалқы станциялардың май трансформаторларының камералар арасындағы қашықтығы қарағанда май толтырумен, олардың орналастырылуын (белгi) биiктiк жартылай шектелмейдi.
Жабдықпен, осы Қағидалардың 979-тармағының 2) тармақшасына сәйкес майдың толық көлем өлшеулi шұңқырлар немесе май қабылдағыштар орындалу тиiстi болатын майлар құрама бакке майдың қарсылық бiлдiруiмен 2-тарау талаптары орындалуы тиiс. Құрама бактi сыйымдылық бiр камерада, сонымен бiрге орналасқан жабдықтың жиынтықтан аз емес көлем емес, бiрнеше камералардың май қабылдағыштарының құрама багіне қосуында - камералар бiрінің жабдық майының аз емес ең үлкен жиынтық көлем болуы керек.
Май толтырылуы бар электр жабдықпен камералары өрт сөндiрудiң тұрақты құрылымдары майдың: артық жиынтық санында алуы керек: бiрiншi қабат және одан жоғарының белгi орналасқан камералар үшiн 10 т; бiрiншi қабаттың белгiлерi төменде орналасқан камералар үшiн 0,6 т.
1535. Барлық кернеудегі электр термиялық қондырғылардың жабдықтауды кез келген кластағы аймақтардағы өндiрiстiк үй-жайларға тiкелей орналастыруға рұқсат етiледi.
Жабдықтауды орындау осы үй-жайлардағы ортаның жағдайына сай болуы керек, ал жабдықтың өзінің құрылымы мен орналастырылуы оның персоналдың қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге тиіс және жабдықтың механикалық зақымдану ықтималдығын, ток өткiзетiн және айналмалы бөлiктерге кездейсоқ тиiп кетуін болдырмауы керек.
Егер электр пешiнің, электр жылытқыш құрылымының немесе қыздырылатын бұйымның ұзындығы құрылымның айтарлықтай күрделенуiн тудыратын немесе қондырғыда қызмет көрсетудi қиындататындай болса, онда пештің немесе жалпы қондырғының айналасына есіктің қондырғы сөніп қалатындай ашылуын болдырмайтын блоктағышы бар, биіктіктігі кемінде 2 м қоршаумен орнатуға рұқсат етіледі.
Жеке үй-жайларда трансформаторларды, электр термиялық қондырғылардың түрлендіргіш агрегаттары мен басқа да электр жабдықтарын орнату кезінде соңғысы ҚНжҚ-ға сәйкес отқа төзiмдiлiк дәрежесiнің II дәрежесінен төмен болмауы керек.
1536. Бір электр термиялық қондырғы-агрегатқа тиесілі 1 кВ және одан жоғары күштік электр қондырғысын (пеш трансформаторлары, статикалық түрлендiргiштер, реакторлар, пеш сөндiргiштерi, ажыратқылар, ауыстырып қосқыштар тағы сол сияқтылар), сондай-ақ пеш трансформаторлары мен түрлендiргiштердi салқындату жүйелерiнiң қосалқы жабдықтарын (сумен және майлы-сулы салқындату жүйесінің тұйық сорғылары, жылу алмастырғыштар, абсорберлер, желдеткiштер және тағы басқалар) жалпы камераға орнатуға рұқсат етiледi. Көрcетiлген электр жабдықтарының ашық ток өткiзетiн бөліктері қоршалуға тиіс, ал коммутациялық аппараттардың жетектерін жедел басқару камерадан тыс шығарылуға тиіс. Бірнеше электр термиялық қондырғылардың электр жабдықтары осы Қағидалардың 20-тарауының талаптарын сақтай отырып, жалпы электр үй-жайларында, электр машиналы үй-жайларда орналастырылады.
1537. Трансформаторлар, түрлендіргіш қондырғылар және электр термиялық қондырғылардың агрегаттары (қозғаушы-генераторлық және статикалық-иондық және электрондық, соның iшiнде жартылай өткiзгiш құрылымдар және шамды генераторлар) оларға қосылған электр пештеріне және басқа да электр термиялық қондырғыларға (аппараттарға) өте жақын қашықтықта орналастырылады.
Камерада басқа жабдықтар болмаған кезде пеш трансформаторларының еденнен 1,9 м биіктікте орналасқан шығыңқы бөліктерінен трансформаторлық камералардың қабырғаларына дейінгі жарықтағы мынадай ең жақын қашықтық қабылданады:
1) көлемді қуаты 0,4 МВ.А төмен трансформаторлар үшін камераның алдыңғы (пеш немесе басқа электр термиялық қондырғылар жақтан) қабырғасына дейін 0,4 м, 0,6 м – 0,4 бастап 1,25 МВ.А дейін және 12 м – 1,25 МВ.А жоғары;
2) көлемді қуаты 0,4 МВ.А төмен болған кезде камераның бүйір және артқы қабырғаларына дейін 0,8 м, 0,1 м – 0,4 бастап 1,25 МВ.А дейін және 1,2 м – 1,25 МВ.А жоғары.
Пеш трансформаторлары мен басқа да жабдықтарға ортақ камераны бірлесіп орнатқан кезде жабдықтардың, сондай-ақ жабдықтар мен камера қабырғаларының арасындағы өтпелердің ені мен қашықтық осы Қағидалардың 16, 17 және 20-тарауларында көрсетілгеннен 10–20 % артық қабылданады.
1538. Электр термиялық қондырғылар электр жабдықтары мен осы қондырғының тетіктеріне қауiпсiз қызмет көрсетудi, сондай-ақ жедел ауыстырып қосуларды дұрыс ретін қамтамасыз ететiн блоктағыштармен жабдықталуға тиіс. Шкафтардың электр үй-жайларынан тыс орналасқан есiктерді, сонымен бiрге жанасуы мүмкін 1 кВ жоғары ток өткiзгіш бөліктері бар камералардың есіктерін қондырғыдан кернеуді алғаннан кейін ғана ашуға болады не есіктер қондырғыдан кернеудің алынуына дереу әсер ететін блоктағыштармен жабдықталуға тиіс.
1539. Электр термиялық қондырғылар осы Қағидалардың 12 және 13-тарауларына сәйкес қорғау құралдарымен жабдықтауы керек. Доғал және кен термиялық пештердi қорғауға қойылатын талаптар осы Қағидалардың 1556-тармағында, ал индукциялық электр пештерi үшін - осы Қағидалардың 1564-тармағында жазылған.
1540. Электр термиялық қондырғының қуатты немесе (бұл технологиялық немесе техникалық-экономикалық себептерге орынсыз болған жағдайларды қоспағанда) жұмыс режимін автоматты реттеуiштерi болады.
Қуатты реттеу кезінде (немесе шамадан тыс жүктеуден қорғау үшiн) айнымалы токтың мәнiн есепке алу керек, токтың трансформаторлары төменгi кернеудiң жағында орнатылады.
Ток трансформаторларын жоғарғы кернеу жағына қондырғыға рұқсат етiледi. Бұл ретте егер пеш трансформаторының айнымалы коэффициентi болса, онда келiсетiн өлшеу органы қолданылады.
1541. Өлшеу аспаптары мен қорғау аппараттары, сондай-ақ электр термиялық қондырғылардың басқару аппараттары олардың қызуын болдырмайтындай орнатылуға тиіс.
Электр термиялық қондырғылардың басқару қалқандары мен пульттерi (аппараттары) қондырғыларда жүргізіліп жатқан өндірістік операцияларды бақылауға болатындай жерде орналастырылады.
Басқару аппаратының тұтқасының пештің көлбеу жетегіне қарай қозғалу бағыты көлбеу бағытына сәйкес келуi керек.
Егер электр термиялық қондырғылардың көлемі үлкен және басқару пультiнен шолу жеткiлiксiз болса, технологиялық үдерiсті бақылау үшiн оптикалық, теледидар немесе басқа құрылымдар көзделеді.
Қажет болған жағдайларда бүкіл қондырғыны немесе оның жекелеген бөліктерін қашықтықтан өшіру үшін авариялық батырмалар орнатылуы керек.
1542. Электр термиялық қондырғылардың басқару қалқандарында жедел коммутациялық аппараттардың қосылған және ажыратылған жағдайларында, бір реттік қуаты 0,4 МВт және одан артық қондырғыларда да кіріс коммутациялық аппараттардың орналасу жағдайларына сигнализация орнату қарастырылуға тиіс.
1543. Электр термиялық қондырғылардың ток өткізгіштерінің қимасын таңдау кезінде өнеркәсіптік жиілігі 1 kА-дан жоғары токтарға және жоғарылатылған орта және жоғары жиілікті токтардың кез келгеніне токтың шина (кәбіл) қимасы бойынша, сондай-ақ беткі әсер мен жақындық әсеріне байланысты пакеттің жекелеген шиналарының (кәбілдерінің) арасында тең бөлінбеуін ескеру керек.
Бұл ток өткiзгiштердiң құрылымы мыналарды қамтамасыз етуi керек: (атап айтқанда, екiншi ток өткiзгiштерде - электр пештерiнiң «қысқа желiлерi»):
1) ұтымды реактивтi және белсендi кедергiлер;
2) өткiзгiштердегi токтың тиiмдi үлестiрiлуi;
3) үш фазалы электр пештерi немесе электр термиялық қондырғылардың жеке түрлерiне арналған стандарттар немесе техникалық шарттардың талаптарымен сәйкес фазалар бойынша кедергiлердiң симметриялануы;
4) шиналардың металдық бекiткiштерiндегi электр энергиясының жоғалтуларын шектеу, қондырғылар және құрылыс ғимараттары элементтерiнiң құрылымдары.
Жеке шиналар мен желілердің (атап айтқанда, олар темiрбетон қалқалар мен аражабын арқылы, сонымен бiрге металл тiрек құрылымдар мен қорғаныш қалқандардан өткенде) айналасында тұйық металл контурлар болмауы керек. Егер бұлай жасау мүмкін болмаса, магнитсiз және магнитi аз материалдар қолданылады, олардағы жоғалтуларды және оларды қыздыру температурасын есептеу керек.
Сумен салқындатылатын элементтерге шиналардың қосылу түйiндерiн қоспағанда, жиiлiгi 2,4 кГц айнымалы токтың ток өткiзгiштерi үшiн магниттi материалдардан жасалған бекiткіш бөлшектер қолданылмайды, ал жиілігі 4 кГц және көп болса рұқсат етiлмейді. Тiрек конструкциялары және мұндай (коаксиалды ток өткiзгiштерге арналған конструкцияны қоспағанда) ток өткiзгiштердiң қорғаныш қалқандары магнитсiз немесе магнитi аз материалдардан өндiрiлуi керек.
Электр тогымен және сыртқы жылу сәулелерімен қыздыруды қоспағанда, шиналар және контактілердің температурасы 90^оС аспауға тиіс, екiншi ток өткізгіштер үшiн реконструкцияланатын қондырғыларда мыс шиналары үшiн 140^оС температура, алюминий шиналар үшін 120^оС рұқсат етiледі, бұл ретте шиналарды қосу дәнекерлеу арқылы орындалады.
Қажет болған жағдайларда мәжбүрлеп немесе сумен салқындату қолдану көзделеді.
1544. Жұмыс тәртiбі қалыпты электр пештерiнiң қондырғыларында, соның iшiнде тиiстi екiншi ток өткізгіштеріндегі қатты ток өткiзгiштерi үшiн руднотермика және ферроқорытпа, вакуум доғалы және гарнисаждық, индукциялық, плазмалы, тікелей (соның iшiнде электр күйiндi қайта балқыту) және жанама әсердегі кедергі, электронды-сәулелер және диэлектриялық қыздыру қондырғыларында алюминий немесе алюминий қорытпасынан жасалған шиналар (тікүшбұрышты немесе құбырлы қималы) қолданылады.
Екпiндi жүктемесi бар екiншi ток өткізгіштеріндегі қатты ток өткiзгiштерi үшiн, атап айтқанда болат балқыту және шойын балқытатын доғалы пештер үшін үлкен механикалық және шаршаған берiктiгi бар алюминий балқымасынан жасалған шина қолданылады. Көп полюстiк шиналардан жасалған айнымалы ток тiзбектерiндегi екiншi ток өткiзгiшiн қатты ток өткiзгiш шикі құрамдалған әр түрлi фазалардың параллель алмасушы шынжырларымен немесе токтың түзу және керi бағыттарымен орындалады.
Жоғары және орташа жиiлiгi бар қатты бiр фазалы ток өткiзгiштер үшiн шикіқұрамдалған және коаксиалды шина өткізгіштері қолданылады.
Негізделген жағдайларда қатты ток өткiзгiштердi – мыстан жасалған екінші ток өткізгіштерді мыстан жасауға рұқсат етiледi.
Электр пештерiнiң жылжымалы элементтерiнің икемді ток өткiзгiштері икемді мыс кәбілден немесе икемді мыс ленталарымен орындалады.
6 kА және одан артық өнеркәсiптiк жиiлiктегі және жоғары - орташа кез келген токтағы икемді ток өткізгіштер үшін сумен салқындатылатын икемді кәбілдер қолданылады.
Электр термиялық қондырғыларға арналған шкафтар мен басқа да құраушы құрылғыларды шиналауға арналған шиналау материалдары (алюминий, оның балқымалары немесе мыс) тиiстi стандарттар немесе техникалық шарттарға сәйкес таңдалуға тиіс.
1545. Тiк бұрышты шиналардың шихталанған пакетiнен жасалған ток өткізгіштердің өнеркәсіптік жиіліктегі жол берілетін созылмалы токтар Қағидалардың 5-қосымшасының 160-163-кестелерінде келтiрiлген, екі тік бұрышты шиналардан жасалған жоғары және орта жиіліктегі ток өткізгіштердің бір фазалы токтары 5-қосымшаның 164-165-кестелерінде келтірілген, екі концентрациялық құбырдан жасалған ток өткізгіштер - 5-қосымшаның 166 және 167-кестелерiнде, АСГ маркалы кәбілдер – 5-қосымшаның 168-кестесінде және СГ маркалы - 5-қосымшаның 169-кестесінде келтірілген.
Кестелердегi токтар мынадай температура негізінде қабылданды: қоршаған ауаның температурасы - 25^оС, тiк бұрышты шиналар - 70^оС, iшкi тұрбалар - 75^оС, кәбіл желісінде – 80^оС.
Сумен салқындатылатын, өнеркәсіптік жиіліктегі қатты және икемді ток өткізгіштерде мынадай ток тығыздығына рұқсат беріледі: алюминий және алюминий балқымаларынан - 6 А/мм ², мыс 8 А/мм² дейiн. Мұндай ток өткiзгiштердегi ең ұтымды токтың тығыздығы, сонымен бiрге жиiлiктері жоғары - орташа ұқсас ток өткiзгiштерде келтiрiлген шығындар барынша аз алынуы керек.
1546. Электр термиялық қондырғылардың қатты ток өткiзгiштерiнiң қысқаша тұйықталуы кезінде 10 kА және одан артық номиналды токқа динамикалық төзімділік шиналарының бұрылатын және қиылысатын жерлерінде электромагниттік күштердің күшею мүмкіндігін ескере отырып есептелуі керек. Мұндай ток өткiзгiштiң тiректер арасындағы қашықтығы жартылай немесе толық резонанстың пайда болу мүмкiндiгін тексеруi керек.
1547. 1 кВ дейiн өнеркәсiптiк, кернеуi төмендетiлген және үлкен-орташа жиiлiктермен тұрақты және айнымалы токтың электр тiзбектерiндегi шиналық пакеттер және төсемдер арасындағы айырғыш тiректерi ретiнде термиялық қондырғылар үшін сiңбеген кернеуі 1-ден жоғары 1,6 кВ дейін асбестоцементтен, текстолит, шыны текстолит немесе жылуға шыдамды пластмассалардан жасалған қалып немесе (парақтар) тақта қолданылады. Негізделген жағдайларда қисынды жағдайларда бұл оқшаулау материалдарын кернеу 1 кВ-ге дейін болған кезде де қолдануға рұқсат етiледi. 500 дейiнгі кернеуде сіңдірілген ағашты (олифада пiсiрiлген) қолдануына рұқсат етiледi. Екпiндi өте қатты айнымалы жүктемесi бар электр пештерiнiң (қысымдар, төсем) тiректерi (0,5 - 20 Гц жұмыс iстейтiн токтың мәндерiнiң тербелiс жиiлiгiнiң жанында) вибрацияға шыдамды болуы керек.
Өнеркәсiптiк жиiлiгінің айнымалы тогы 1,5 kА және одан астам және үлкен-орташа және жоғарғы жиiлiктегі кез келген токтарға ток өткiзгiштердiң шиналық пакеті қысымының металдық бөлшектері ретiнде магнитті емес қаңылтыр болаттан жасалған П тәріздес қимасы бар профильді қолдануға болады. Сонымен қатар дәнекерленген профиль мен силумин бөлшектерін (ауыр көп жолақты пакеттерге арналған қысымдардан басқа) қолдануға рұқсат етіледі.
Қысу үшін магнитті емес хром никель, мыс-мырыш (жез) және басқа да балқымалардан жасалған болттар мен шегелер қолданылады.
Оқшаулауыш тiректер ретінде 1,6 кВ жоғары ток өткiзгiштер үшiн фарфор немесе шыны тiрек оқшаулауыштар қолданылуы керек, әрі өнеркәсіптік жиілігі 1,5 кА және одан әрі кез келген жоғарылатылған орташа және жоғары токтарда оқшаулағыштардың арматурасы алюминий болуы керек; шойын басы бар оқшаулағыштарды қолдануға ол алюминий қалқанмен қорғалған кезде немесе магнитi аз шойыннан жасалған кезде рұқсат етiледi.
Шина пакеттерінің полярлығы әртүрлі (фазалары әртүрлі) шиналар мен өндірістік үй-жайларда орналастырылатын электр термиялық қондырғылардың екінші ток өткізгіштерінің тікбұрышты немесе түтікті өткізгіштері арасындағы кептірілген оқшаулағыштың кедергісі, егер электр пештерінің жекелеген түрлері мен электр термиялық қондырғылар үшін стандарттарда немесе техникалық талаптарда өзгеше мәндер көзделмесе, осы Қағидалардың 5-қосымшасындағы 170-кестеде көрсетілгеннен аз болмауға тиіс.
Қысымдардың орындарындағы жұмыстың сенiмдiлiгін арттыру және оқшаулау кедергісінің нормаланған мәнін қамтамасыз ету жөніндегі қосымша шаралар ретінде екінші ток өткізгіштердің шиналарын қысылған жерлерінде қосымша оқшаулауыш лакпен немесе таспамен оқшаулауға, ал әртүрлi фазалар (әртүрлі полярлы) компенсаторларының арасында жылу және механикалық әсерге берік оқшаулауға жол беріледі.
1548. Айнымалы немесе тұрақты токты екiншi ток өткiзгiштiң қатты ток өткiзгiшінiң әртүрлi полярлы (әртүрлi фазалы) шиналарының арасындағы қашықтықтар (электр саңылауы) жарықта осы Қағидалардың 5-қосымшасының 171-кестесiнде көрcетiлгеннен кем болмауы керек.
1549. Тікелей әсер ететін кедергісі бар электр термиялық құрылғылардың, сондай-ақ қондырғыны өшірмей, өздігінен бірігетін қайта қосқышы бар қосарлы әсер ететін доғал пештердің қондырғылары орналасқан үй-жайларда қолданылатын көпірлі, аспалы, консольді және осыған ұқсас крандар мен тальдардың оқшаулау төсемелері болуы керек, олар қондырғының кернеулі элементтерінің жерге тиіп кетуін болдырмауы (көтергіш көлік тетіктерінің ілмегі немесе арқаны арқылы) керек.
1550. Жабдықты, аппаратты және электр термиялық қондырғының басқа да элементтерін салқындататын су кәрізі салқындату жүйесінің жай-күйін бақылау мүмкіндігін ескере отырып салынуы керек.
Мынадай релелер орнатылады: сигналға жұмыс істейтін қысым, ағынды және температура (соңғы екеуі - су өзі салқындатылған элементтерден шыққанда). Салқындатқыш судың ағуы немесе қызуы авариялық бұзылуға әкелуі мүмкін болған кезде қондырғының автоматты түрде сөнуі қамтамасыз етілуге тиіс.
Сумен салқындату жүйесi – ашық (су құбырының желiсi немесе кәсiпорынның айналмалы сумен жабдықтау желiсі) немесе жабық (екi контурлы жылу алмастырғыштар), жеке немесе топтық – электр термиялық қондырғының стандарттарында немесе техникалық шарттарында көрcетiлген судың сапасына қойылатын талаптарды ескере отырып, таңдалуы керек. Жүйелерді таңдауда (цех, ғимарат) кәсiпорынның сумен жабдықтауы және келтiрiлген шығын минимумы бойынша анықталатын өте үнемді нұсқаны таңдау шарттарына негізделу керек.
Егер жабдықтың стандарттарында немесе техникалық шарттарында басқа нормативтiк мәндер келтiрiлмесе, су сапасы осы Қағидалардың 5-қосымшасының 172-кестесіндегі талаптарға жауап берген жағдайда электр термиялық қондырғының сумен салқындату жүйесi судың ең жоғарғы 0,6 МПа (6 кгс/см²) және ең төменгi 0,2 МПа (2 кгс/см²) қысымына есептелуге тиіс.
Салқындатқыш суды су бұру және қайта айдау құрылғылары арқылы басқа да технологиялық қажеттіліктерге қайта қолдануға болады.
Элементтерiн салқындату үшiн айналмалы сумен жабдықтау желiсінің суы қолданылатын электр термиялық қондырғыларда судағы өлшемді бөлшектердi азайту үшін механикалық сүзгiлер көзделеді.
Сумен салқындатудың жеке тұйық жүйесін таңдауда жұмыс істеп тұрған сорғы істен шыққан кезде жабдықты авариялық тоқтату үшін қажетті уақытта су құбыры желісіндегі су пайдаланылуы үшін резервісі жоқ сорғының су айналымының қайталама контурының схемасы қарастырылады.
Сумен салқындатудың топтық тұйық жүйе қолданылған кезде резерв автоматты түрде қосылатын бір немесе екі резервті сорғы орнатылады.
1551. Электр термиялық қондырғының кернеулі болуы мүмкін элементтерін ағынды немесе айналмалы жүйе арқылы сумен салқындату кезінде құбырлар арқылы қызмет көрсетуші персонал үшін қауіпті әлеуеттің шығарылуын болдырмау үшін оқшаулау шлангілері (жеңдер) көзделуге тиіс. Қоршау болмаса, шлангінің жеткізілетін және күштік ұштарының қондырғы қосылып тұрған кезде персоналдың оны ұстап қалуын болдырмайтын жерге тұйықталған металл патрубогы болуы керек.
Полярлығы әртүрлі элементтерді қосатын сумен салқындатудың оқшаулау шлангілерінің ұзындығы жабдықты жасап шығарушы зауыттың техникалық құжаттамасында көрсетілгеннен аз болмауға тиіс, мұндай деректер болмаған кезде мынадай ұзындық қолданылады:
1) 1 кВ дейінгі номиналды кернеуде кемінде 1,5 м;
2) шлангінің ішкі диаметрінде 25 мм дейін және 2,5 м;
3) диаметрі 25-тен 50 мм-ге дейiн, номиналды кернеуі 1 кВ жоғары болған кезде тиісінше 2,5 және 4 м болуы керек.
Егер шланг пен ағынды судың арасында бөлік болса және су ағыны құйғышқа еркін өтетін болса, шлангілердің ұзындығы нормаланбайды.
1552. Жабдықтары жедел қызмет көрсетуді қажет ететін үй-жайдың еденіндегі белгіден 2 м және одан да жоғары биіктіктегі электр термиялық қондырғылар жұмыс алаңдарымен, тұрақты сатысы бар қоршаулармен жабдықталуға тиіс. Жылжымалы баспалдақты пайдалануға болмайды. Жабдықтардың кернеулі бөліктеріне персоналдың жанасуы мүмкін аймақта алаңдар, баспалдақтар мен қоршаулар тұтанбайтын материалдардан жасалуы керек, жұмыс алаңының төсеніші өртті таратпайтын диэлектрлік материалдан жасалуы керек.
1553. Электр термиялық қондырғылардың құрамында 60 кг және одан астам май бар сорғы аккумуляторлық және қысым қондырғылары майды авариялық жоюы бар үй-жайларда орналастырылуға тиіс.
1554. Қысылған газды қолданатын құрылымдар, сонымен бiрге 70 КПа (0,7 кгс/см²) және одан жоғары қысыммен жұмыс iстейтiн электр термиялық қондырғыларда қолданылатын ыдыстар, сондай-ақ компрессорлық қондырғылар өнеркәсiптiк қауiпсiздiк саласындағы уәкiлеттi орган бекiткен қолданыстағы Қағидалардың талаптарына жауап беруi керек.
1555. Алдын ала разрядталатын вакуум сорғыларындағы пайдаланылмаған газдар сыртқа шығарылуы керек, бұл газдардың өндiрiстiк және басқа да осы сияқты үй-жайларға шығаруға болмайды.

2. Тікелей, жанама және құрамалы әрекет ететін доғал пештерді (кен термиялық және ферроқорытпа) орнату

1556. Мынадай шарт сақталған жағдайда доғал болат балқыту пештерiнiң пеш трансформаторлары кернеудің құбылуына арнайы есептерді орындамай, жалпы мақсаттағы электр желілеріне қосылады:

мұндағы STi - пеш трансформатордың атаулы қуаты, МВА; Sk – «жалпы нүктедегі» ҚТ қуаты (доғал пештердің жалпы мақсаттағы электр желілеріне қосылған жеріне), МВА; n – доғал пештердің қосылатын қондырғыларының саны.
Бұл шарт орындалмаған жағдайда электр пешінің жұмысы тудыратын «жалпы нүктедегі» кернеудің құбылуы қолданыстағы стандарт мәндерінен аспағанын тексеру керек.
Стандарттың талаптары орындалмайтын болса, доғал болат балқыту пештерiнiң қондырғылары желі нүктесіне үлкен ҚТ қуатымен қосылады немесе кернеудің құбылу деңгейін төмендету бойынша іс-шараларды орындау қамтамасыз етіледі, нұсқаны техникалық-экономикалық негіздемеге байланысты таңдалады.
1557. Пайдаланылатын ҚТ болуы мүмкін доғал пештердiң қондырғыларында номиналды ток 3,5 еселік мәннен аспауға тиіс.
Қолдану кезiндегi қысқаша тұйықталулардың тогының түрткiлерi доғалы болат балқыту пештерiнiң қондырғыларында номиналды токтың 3,5-еселi мәнi асуы керек.
Егер қабылданған сұлбаға сәйкес олардың тұрақты жұмысы болса реакторлардың қысқаша тұйықталудың токтарының шектеулерi үшiн қолдануда балқыту процесінде олардың шунттау мүмкiндiгін ескеру керек.
1558. Доғалы пештердiң қондырғыларында (пеш трансформаторлық агрегаттары) пеш трансформаторлары үшiн қорғаудың келесi түрлерi ескерілуі керек:
1) лездiк әсердiң кез келген қуаттың трансформаторлары үшiн токтардың қолдану кезiндегi қысқаша тұйықталулар және ырғуларынан ток бойынша қондырғыларды қосынды салған (қысқаша тұйықталудың токтарынан) максимал ток қорғауы;
2) трансформатордың шамадан тыс жүктеуiнен қорғау.
Бұл қорғаудың орындаулары үшiн максимал ток релелерi, доғалы болат балқыту пештерiнiң қондырғыларындағы қолданылуы керек алақанның аясындай - тәуелдi мiнездемесi бар релелер ұсынылады.
Реле уақыттың мiнездеме және шыдамдары қолдану кезiндегi қысқаша тұйықталулар электродтардың көтеруi және пеш сөндiргiштер шеттедi тек қана дұрыс емес реттеуiште бөлiнiп қалу үшiн пеш электродтарының көтеруiнiң автоматты реттеуiштерiнiң әсердiң жылдамдығының есепке алуымен сайлануы керек. Шамадан тыс жүктеуден қорғау сигнал және ажыратуға уақыттың әртүрлi шыдамдарымен жұмыс iстеуi керек;
3) газды пеш трансформаторларының қорғауы. Ол екпiндi жүктемесi бар пештердiң барлық қондырғыларының олардың қуатынан тәуелсiздігі үшiн ескерiлуi керек, қалыпты жүктемесi бар пештердiң қондырғылары үшiн - жүктемемен кернеудiң баспалдақтарының ауыстырып қосқышының пеш трансформаторында болған жағдайда, өзге қондырғылар үшiн - 764-шi тарауға сәйкес, егер бұл үлкен жерге тұйықталған токтары бар желiнiң жұмыс жағдайлары бойынша керек болса;
4) егер жұмыс тараптары соны талап ететін болса, жердегi бiр фаза тұйықталуларынан қорғау;
5) барынша мүмкiн температураның табысы бойынша сигналға әсермен температуралық нұсқағыштары және ажыратуға оның асып кетуiнде;
6) майдың ықтиярсыз таралуы бар пеш трансформаторының сумен салқындатуы және суды жағдайдағы сигналға әсерi бар пеш трансформатордың салқындату жүйесiндегi майдың таралуы және судың нұсқағыштары.
1559. Доғалы пештердiң қондырғылары белсендi және активті тұтынылатын электр энергиясын бақылау үшiн өлшегiш аспаптармен, сондай-ақ технологиялық процесті бақылау үшiн құралдармен жабдықталуы тиіс.
Амперметрлер тиiстi қайта тиеу шәкiлдер алуы керек.
Бiр фаза пеш трансформаторлары бар доғалы руднотермика пештердiң қондырғыларында трансформатордың фаза токтарының өлшемi үшiн құралдар, сонымен бiрге электродтардағы өлшем және токтардың тiркеуi үшiн құралдар бекiтiлуi керек. Доғалы болат балқыту пештерiнiң қондырғыларында жүктеменiң 30-минуттық максимум есепке алатын құралдар орнату ұсынылады.
1560. Алаңдардың астында орынның цехының етегiн деңгей жұмыс алаңдарына доғалы пештердiң орналастырылуында жоғары (соның iшiнде қосалқы пеш станциялары) пеш қондырғыларын басқа жабдықтың орнына қолданылуы мүмкін.
1561. Оқшаулағыш жабыннан тысқары руднотермика және ферроқорытпа пештердiң электродтарының асылымында (қайта жiберетiн) жұмыс алаңында тұйықтау мүмкiндiгінiң ерекшелiктерi үшiн электродтардың арасында тұрақты айырғыш қалқандар қондырғыларды ескеру керек.

3. Индукциялық және диэлектриялық қыздыру қондырғылары

1562. Трансформаторлармен, қозғаушы-генераторлық, тиристор және иондық түрлендiргiштер немесе шамды генераторлар және конденсаторлармен индукция және диэлектриялық қыздырудың қондырғыларын жабдық жеке бөлмелерде бекiтiле алады және құрылыс мөлшерi мен қағидалары бойынша гид дәрежелердiң өндiрiсiнiң технологиялық ағынында цехта тiкелей; көрcетiлген жеке бөлмелер II төмен емес отқа төзiмдiлiк дәрежесi болуы керек.
1563. Индукторлардың нобайларындағы трансформаторлар және түрлендiргiштердiң қолдануының жақсартулары үшiн конденсаторлық батареялар бекiтiлуi керек. Тұрақтандырылатын жиiлiкпен қондырғылардағы конденсаторлық батареялары резонансқа күйге келтiруiнiң жеңiлдiктерi үшiн үнемi қосылған және реттелетiн екi бөлiкте бөлу керек.
1564. Қондырғылардың элементтерiнiң өзара орналастырылуы белсендi және индукциялы кедергiлердi кiшiрейту мақсаттарындағы резонанстық нобайлардың ток өткiзгiштерiнiң ең кiшi ұзындығын қамтамасыз етуi керек.
1565. Үлкен-орташа жиiлiкпен 10 кГц дейiн шынжырлары үшiн құрыштан жасалған брондармен кәбілдерiнiң қолдануы және құрыштан жасалған тұрбалардағы өткiзгiштерiнiң төсемi тек қана рұқсат етiледi түзу және токтың керi бағыттары үшiн бiр кәбіл немесе өткiзгiштердiң бiр тұрбасында сөзсiз қолдануда өмiр сүредi. Жиiлiгi бар шынжырлар үшiн құрыштан жасалған (қоспағанда арнайы кәбілдер) брондармен кәбілдерiнiң қолдануы және құрыштан жасалған тұрбалардағы өткiзгiштерiнiң төсемi 10 кГц астам рұқсат етiлмейдi.
Жиіліктің жоғары-орташа немесе төмендетілген, өнеркәсіптік электр шынжырда қолданылатын болат броньдалған кәбілдер және болат трубалардағы сымдар бронь мен трубалар сыртқы электр магнитті алаңнан қызбайтындай етіп салынуы тиіс.
1566. Бұзылулардағы қондырғыларды қорғау үшiн индукция пештерiнiң қыш тостағанының жеуiнде және желiлердiң оқшаулауы бұзылысында үлкен - (жер) корпус туралы орташа және жоғарғы жиiлiктер сигнал немесе ажыратуға әсерi бар электр қорғауының құрылымы ұсынылады.
1567. 8 кГц-тiң жиiлiктiң қондырғыларын қозғаушы-генератор және бос жүрiстiң қозғаушы-генератор токтау тиiмсiз жұмыс циклдерiнiң арасындағы уақытында ұзақ үзiлiстердiң генераторының қоздыру ажыратылатын шектеушiлерiмен көп жабдықтандырылуы керек.
Генераторлар жүктеудiң жақсартулары үшiн әр уақытта үлкен - орташа және жоғарғы жиiлiктер қайда онда күтудi тәртiп бұл қолдануға ұсынылады технологияның шарттары бойынша рұқсат етiледi.
1568. Жоғарғы жиiлiктiң индукция және диэлектриялық қыздыруының қондырғылары жұмыс iстейтiн санитарлық Қағидалар анықталатын мәндерге дейiн жұмыс орындарындағы электромагниттi өрiстiң кернеулiгiнiң деңгейiнiң төмендетуi үшiн перделейтiн құрылымдар алуы керек.
1569. Өтулер қолданумен (жоғары жиiлiктi кептiргiш қондырғылар) диэлектриялық қыздырудың кептiргiш камераларындағы тiк торлы электродтардың торлары екi тараптардан да жерге қосуы керек.
1570. Жоғарғы жиiлiктiң индукция және диэлектриялық қыздыруының қондырғыларының блоктерiнiң есiктерi есiктiң ашуының жанында тек қана барлық күш беретiн шынжырлардың кернеуiн ажыратуда болуы мүмкiн бiтеумен жабдықтауы керек.
1571. Жұмыс орындарының енi басқарудың қалқандарында кемiнде 1,2 м болуы керек, балқытатын пештерi, (индукция қыздыруында) жылытқыш индукторлар және (диэлектриялық қыздыруда) жұмыс конденсаторларының қыздыру құрылғыларында - кемiнде 0,8 м.
1572. Жұмыс iстейтiн санитарлық норма жiберiлетiн деңгейлерге дейiн шудың төмендетулерiн қамтамасыз ететiн электромашина бөлмелерiнде болу орнатылу тиiстi жоғары 80 дБ шу болу орнатылу тиiстi су бұрғыш қозғаушы-генераторлық жиiлiк түрлендiргiштер.
Қозғаушы-генератор дiрiлдеудiң кiшiрейтулерi үшiн дiрiлдеудi деңгейге санитарлық нормалардың талабының орындау қамтамасыз ететiн дiрiлдi басатын құрылымдар қолдану керек.

4. Тікелей және жанама ықпалды электр пештерiн
(термиялық құрылымдар) орнату

1573. Пеш төмендететiн және реттеу (автотрансформаторлар) құрғақ трансформаторлары, сонымен бiрге жанғыш сұйығы бар трансформаторлар және (егер құралдар, сезгiш электромагниттi өрiстерге ол жоқ) басқару панелi олардан кедергiнiң өздерiнiң (термиялық құрылымдар) электр пештерiнiң конструкциялары немесе тiкелей жақындықта тiкелей орнатуға рұқсат етiледi.
Тiкелей әсер кедергiсiнiң электр термиялық құрылымдарының қондырғылары электр желiсіне төмендететiн трансформаторлар арқылы қосылады; автотрансформаторлар тек қана реттегіштік ретінде қолданылады, олардың төмендететiн автотрансформаторлар ретінде қолдануға рұқсат етiлмейдi.
1574. Электр пешi (термиялық құрылымдар) және олар арасындағы қашықтық, сонымен бiрге қалқандар және басқарудың шкафтарына олардан айналаның өтулердi ен қондырғылардың технологиялық ерекшелiктерiне байланысты және 16-тарау талаптарына сәйкес таңдалады.
Егер онда пайдаланудың шарттары бойынша қажетi жоқ болса олардың арасындағы екi электр пешi қасында өтусiз орнатуға рұқсат етiледi.
1575. Күш беретiн шынжырлардың электр аппараттары және пиромиялық құралдар бөлек қалқандарға орнатуға ұсынылады. Құралдарға дiрiлдеу және жұмыс iстегенде коммутацилық аппараттардың соққылары әсер етуi керек.
Дiрiлдеу немесе түрткiлер орын алатын өндiрiстiк бөлмелердегi электр пештерiнiң қондырғысының жанында өлшегiш аспаптар тағы басқалар пиромиялық арнайы бәсеңдеткiштер немесе мұндай құралдармен қалқандардың панелiнде құрастыруы керек (БӨҚжА үй-жайларында) жеке қалқан бөлмелерде бекiтiлуi керек.
Жеке бөлмелердегi БӨҚжА қалқандардың панелдерiнiң қондырғысы сонымен бiрге ұсынылады өндiрiстiк бөлме жағдайда (7, 8 және 11-тарауды қара) шикi күйiнде шаңды, дымқыл болып табылады.
Пиромиялық құралдары бар (атап айтқанда, электрондық әлеуетті өлшеуіштер) қалқандарды температурасы жылдам өзгеруі мүмкін жерлерге қондырғыға рұқсат етiлмейдi.
1576. Бақылау немесе күш беретiн шынжырлардың пиромиялық шынжырлар және өткiзгiштердiң өткiзгiштерiнiң бiр тұрбасындағы бiрлескен төсемi, сонымен бiрге көрcетiлген шынжырлардың бiр бақылау кәбілiндегi бiрiктiрулерге рұқсат етiлмейдi.
1577. Пиромиялық шынжырлардың өткiзгiшi құралдарға тiкелей қосылады.
Электр құралдарына (соның iшiнде милливольтметрлерге) жылу буынан пирометриялық шынжырлардың өтемақысы өткiзгiштерi индукция сiлтеулерiнен экрандалуы және жерге қосуы, барлық ұзындық бойынша қалқалайтын құрылым тоғысқан жерлерде берiк тұйықтауы керек.
1578. Өткiзгiштер және электр пештерiнiң жылытқыштарына тiкелей қосылатын кәбілдердiң түптеу ұштарының пресi, байланыстыруды қысқыш түйiскіштермен, қатты дәнекерлеменiң дәнекерлеумен немесе дәнекерiмен орындау керек.
1579. Электр пештерiнiң қондырғыларындағы 100 кВт қуаттың кедергiлерi және қыздыруды әрбiр аймаққа бiр-бiрден амперметрлер орнатылады. Керамика жылтқыштары бар электр пештерi үшiн әрбiр фазаға амперметрлер орнату керек.
1580. Электр пештерiнiң қондырғыларындағы 100 кВт және одан көп қуаттың кедергiлерi үшiн (электр пешiне бiр-бiрден) және белсендi энергия есептеуiштерiн орнату көзделген.
1581. Кедергісі жанама әсер ететін электр пештерiнiң қол жүктеуi бар электр пештерінің қондырғыларында, егер олардың құрылымы 42 В және одан жоғары кернеулi күйде болатын жылытқыштарға қызмет көрсетушiлердің кездейсоқ жанасып қалу мүмкiндiгін жоққа шығармаса, жүктеу терезелері электр пешi ажыратылған жағдайда ғана ашылатындай блоктау қолданылады.
1582. Айнымалы токтың 42 В жоғары кернеуінде немесе тұрақты токтың 110 В жоғары кернеуде жұмыс істейтін тікелей қыздыру қондырғыларында қондырғының құралдары мен қызмет көрсетуші персонал орналасқан жұмыс алаңы жерден оқшауланған болуы керек. Шумақтаушы және ораушы құрылғылар кернеуде орналасқан үздіксіз жұмыс істейтін қондырғылар үшін жұмыс алаңының жерден оқшауланған шектері бойынша қорғау торлары немесе тарқатылатын лентаның немесе сымның алаңнан тыс өтуін болдырмайтындай қоршаулар болуы керек. Бұдан басқа, мұндай қондырғылар сигналға әсерi бар оқшаулауыштың бақылауының құрылымымен жабдықталуы керек.
1583. Тікелей қыздыру қондырғыларында уытты және өткір иісті бу немесе возгон бөлетін сұйықтықты контактілерін қолдану кезінде контактілі тораптардың герметикалылығы мен бу мен возгонды берік ұстау қамтамасыз етілуі тиіс.
1584. Тікелей қыздыру қондырғыларындағы токтың шығып кетуі орнатылған 0,2 % номиналды токтан аспайтындай болуы тиіс.

5. Электронды-сәулелі қондырғылар

1585. Электронды-сәулелі қондырғылардың 1 кВ-ге дейiн электр желiсіне қосылатын түрлендіргіш агрегаттары төмен кернеулі тізбек оқшаулауының тесілуінен және арттырушы трансформаторлардың алғашқы орамдарындағы бағытталған зарядталған электр желілерiнен қорғалуы тиіс.
1586. Электронды-сәулелi қондырғылардың жұмыс орындарындағы сәулелену деңгейі иондаушы сәулелену көздерімен жұмыс істемейтін адамдар үшін көзделген қолданыстағы нормативтік құжаттарда жол берілетін сәулелену мәндерінен аспауы тиіс, рентген сәулелерінен қорғайтын, толық радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін қорғанысы болуы тиіс.
Коммутациялық шамадан тыс кернеуден қорғау үшін түрлендіргіш агрегаттар жоғарғы кернеу жағына орналастырылатын разрядтағыштармен жабдықталуы тиіс.

Электр қондырғыларын
орнату қағидаларына
1-қосымша

Кернеуі 110 кВ және жоғары нысандар (қосалқы станциялар)
үшін қолайсыз электр магнитті жағдайлардың әсерлерінен
микропрцессорлық және микроэлектрондық базадағы
қондырғылары бар релелік қорғаныс пен автоматиканың
қайталама тізбектерін қорғау жөніндегі нұсқаулық

1. Жобалау кезінде қайталама тізбектерді қорғау жөніндегі шаралар.
1.1. Релелік қорғаныс қондырғыларының, электромагнитті жағдайдың ықтимал ең нашар параметрлері кезінде оның негізгі қызметтерін орындау үшін жеткілікті болатын кедергілерден қорғауы болуы керек. Микроэлектронды және микропроцессорлық элементтері бар релелік қорғаныс қондырғысы қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес ЭМҮ бойынша сынақтан өтуі тиіс.
1.2. Қызмет көрсететін персоналдың электр қауіпсіздігін және ЭМҮ жағдайлар бойынша релелік қорғаныс жүйесінің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін осы жүйелердің қондырғыларын қорғаныс және жерге тұйықтау жұмысы орындалады.
1.3. Микроэлектронды және микропроцессорлық элементтері бар релелік қорғаныс қондырғылары орналастырылатын үй-жайлар электромагнитті жағдайдың нақты параметрлерін анықтау мақсатында ЭМҮ бойынша сынақтан өтуі тиіс. Электромагнитті жағдайды сипаттайтын негізгі параметрлердің мәндері нормативтік құжаттамаға сәйкес белгіленген нормалардан аспауы тиіс.
1.4. Релелік қорғаныс қондырғысын орнату үшін бір немесе бірнеше параметрлер бойынша электромагнитті жағдай талап етілетін талаптарды қанағаттандырмайтын үй-жайларды қолдануға рұқсат етіледі. Алайда, осы жағдайда аталған үй-жайда орналастырылатын барлық релелік қорғау қондырғылары аталған үй-жайда осы қондырғылардың қалыпты жұмысына кепілдік беретін қатаңдық дәрежесі бойынша ЭМҮ-ге сынақтан өтуі тиіс.
1.5. Жабдықтарға тапсырыс берген кезде қорғаныстың микропроцессорлық қондырғыларына және тұрақты жедел токтың 0,6–0,8 U_ном шектеулеріндегі автоматикаға бинарлы шығуларды жүзеге асыратын кернеуді қарастыруы қажет.
2. Қайталама тізбектерді таңдау және олардың экрандарын жерге тұйықтау.
2.1. Ток трансформаторларының өлшеу тізбектері мен кернеулері үшін кәбілдер қолданылуы тиіс:
экранды бақылау кәбілдері;
металл қабықшасы бар кәбілдер;
металл орам сауыттары бар кәбілдер;
металл қабықшасы мен орам сауыты бар кәбілдер.
2.2. Электр қондырғыларын, релелік қалқанда ЖҚСБП, ББҚ-да қолданылатын, сондай-ақ телеөлшеулер, теледабылдар мен басқару және қорғаныстың сандық жүйесінің кәбілдері экрандалған болулары тиіс.
2.3. Жалпы жағдайда металл қабықтары, сауыттары мен бақылау және күштік кәбілдердің экрандарын екі жақтан орнатқан дұрыс. Бұл тәсіл кедергілердің жалпы түрлерін, әсіресе орта және жоғары жиілікте төмендету үшін ең жақсы тәсіл болады. Экран токты көп ұстау үшін экранды екі жағынан орнатуға тырысу керек, ал оның параметрлерін токты жеткілікті ұстау есебімен жинаған жөн. Егер бірнеше кәбіл бір трассаға салынған және олардың экрандалған қабықтары 4 мм² сандық қиылыста болса, 2,5 мм² экрандалған қабықтарды қолдануға болады. Егер осы талаптар орындалмаса, жерге тұйықталатын өткізгішті экранға параллель қосу немесе орнату контурын күшейту керек.
Кәбілдердің экрандары бойынша токтар көп өтетін жағдайда, сапалы жерге тұйықтау контуры болмаған жағдайда немесе бірінші жабдықты жөндеу кезінде немесе жерге тұйықтау контурының нақты жағдайы белгісіз болғанда, дабыл кәбілдерінің экрандарын тек бір жаққа ғана орнатқан жөн.
Өлшеу тізбектерінің фольга типтес экрандары, әдетте, бір жақта орнатылуы тиіс.
Экранның кәбілін жерге тұйықтауды кәбілдерді бөлудің соңғы орнынан көздерінің тарапынан орындаған жөн.
2.4. Бір бақылау кәбілінде мыналарды біріктіруге жол берілмейді:
сынау кернеуінің деңгейі бойынша түрлі класс тізбектерін;
ток транформаторлары мен кернеуінің өлшеу тізбектерін;
0,4/0,23 кВ ауысымды токтың күштік тізбектерімен басқару, дабыл және өлшеу тізбектерін.
2.5. Ток пен кернеудің барлық өлшеуіш тізбектері, бір мәнді қабат желдерін басқару және дабылдау үшін, әдетте, бір кәбілде қарастырылады (мысалы: жұлдыз тізбегі немесе ауысымды токтың бастапқы өткізгіші; «+» және «-» тұрақты токтың).
2.6. Басқару, өлшеу және дабыл тізбектерінің күштік және бақылау кәбілдері түрлі трассаларға салуға кеңес беріледі. Күштік және бақылау кәбілдерін бір трассаға салған кезде бақылау және күштік кәбілдердің арасындағы арақашықтық мынадай болуы тиіс:
0,45 м – күштік кәбілдер үшін 220 В;
0,6 м – күштік кәбілдер үшін 380 В;
1,2 м – күштік кәбілдер үшін 6–10 кВ.
2.7. Басқару, өлшеу және кәбілдерінің трассалары разрядтардан және найзағайдан шектеу орындарының негіздерінен 10 метрден тыс қашықтықта салынуы тиіс. Орын аз болған жағдайда 5 м дейінгі қашықтыққа азайтуға жол беріледі, бірақ іргетас пен кәбілдің арасындағы кәбіл трассасынан 0,5 метр қашықтықта ұзындығы 15 метр қосымша өтпелі жерге тұйықталуы қажет. Бұл бойлай орнату іргетасқа симметриялық орналасуы және ұштары бойынша жерге тұйықталатын қондырғылармен және қиылысу нүктелерінде көлденең жерге тұйықтаумен қосылулары тиіс.
2.8. Барлық бақылау кәбілдері қондырғылардан немесе құралдардан орнату контурының тереңдігіне қысқа жол арқылы орнатылуы тиіс. Екінші кәбілдердің түйіліп қалуларын болдырмау мүмкін болмаса, онда түйіндер жерге тұйықтау контурының деңгейінде болулары керек. Кәбілдің газды шектеуі бар электр қондырғыларында металл корпусқа жақын орналасқан жол бойынша түйіннің қалыптасуынсыз салынуы қажет.
2.9. Бақылау кәбілдерінің барлығы мүмкіндігі бойынша жерге тұйықтау контурларына және жерге тұйықтау контурларының бағытына параллель салынуы керек.
2.10. ҚАТ-да және РҚ немесе ЖҚСБП жайларында кәбілдерді төсеу үшін қолданылатын қораптардың металл корпустары 5-10 м адым арақашықтықта және ұштары бойынша орнатылады.
3. АРҚ, ЖА және МжБЖ қондырғыларын жерге тұйықтау.
3.1. Қызмет көрсететін персоналдың электрлік қауіпсіздігін және АРҚ, ЖА және МжБЖ жүйелерінің жұмыстарын қамтамасыз ету үшін осы жүйелердің қондырғыларын қорғаныстық және жұмыстық жерге тұйықтау орындалады.
3.2. Қорғаныстық жерге тұйықтау АРҚ, ЖА және МжБЖ қондырғыларының барлық шкафтарын, панельдері мен корпустарын еденге салынған жайылған элементтерге біріктіру жолымен орындалады, оларға аталған қондырғылар бекітіледі.
3.3. АРҚ, ЖА және МжБЖ қондырғыларын жұмыстық жерге тұйықтауды қондырғыларды қысқа жолмен қондырғылардың панельдері мен корпустарының қорғанысын жерге тұйықтау бекітпелеріне жерге тұйықтау нүктелерін қосумен жүзеге асыруға жол беріледі.
3.4. Еденге салынған жерге тұйықтаудың элементтері кірістік қарсылығын төмендету үшін панельдердің әрбір қатарлары үшін ұштары бойынша және 100 мм² аспайтын болатты қиылысу жолында 4-6 м адымды аралықтағы нүктелерде пісіру арқылы өзара қосылулары тиіс.
3.5. АРҚ, ЖА және МжБЖ қондырғыларының шкафтары, панельдері мен корпустары бекітілетін созылмалы элементтердің жүйесі ЖҚСБП, РҚ негізгі контурларына қосылуы тиіс.
4. ҚАТ аумағында МжБЖ машина аралық ауысым кәбілдерін жерге тұйықтау мен төсемді таңдау.
4.1. ҚАТ аумағынан өтетін МжБЖ байланысының электрлік кәбілдері экрандалған болуы тиіс.
4.2. Сынау қуатының деңгейі мен ақпарат беру әдісі бойынша түрлі кластағы тізбектерді бір кәбілге біріктіруге жол берілмейді.
4.3. 110 кВ және одан жоғары жабдық пен найзағайды тарту іргетастарынан (бағаналардан) кемінде 10 м қашықтықта машина аралық ауысымның кәбілдерінің трассалары өтулері тиіс.
4.4. Машина аралық ауысымды кәбілдері күштік кәбілдерден және басқару тізбектерінің кәбілдерінен аса алшақ жерге төселуі тиіс.
4.5. Машина аралық ауысым тізбектері кәбілдерінің экрандары ЖҚСБП тарапынан жерге тұйықталуы тиіс.
5. Екінші тізбекті қорғау жөніндегі шаралардың жеткіліктігін және орындауды бақылау.
5.1. Жобалық шешімдер мен осы нұсқамаларға тиістілігін бақылау сынау объектісін қабылдау-тапсыру кезінде жүзеге асырылуы қажет.
5.2. Жаңа қосылулар кезінде бақылау кәбілдерінің экрандарды жерге тұйықтауды орнатуды міндетті бақылау қажет.
6. Қолдану саласы.
6.1. Осы Нұсқаулықтар кернеулігі 110 кВ және одан жоғары тарату құрылғылары бар (ТҚ) электр қондырғыларға (қосалқы станциялар) таралады, сондай-ақ жоғарғы жағында 110 кВ және одан жоғары кернеулігі бар 35 кВ және одан төмен электр қондырғыларға (ТҚ) қолданылады.
6.2. Осы Нұсқаулық АРҚ, ЖА және МжБЖ қондырғыларында қолданылатын элементті базаға тәуелсіз қайтадан жобаланатын және қайта құрылатын электр станциялары мен қосалқы станцияларға қолдануға ұсынылады. Қайта құрылатын электрлік қондырғылар үшін көрсетілген талаптарды құруға жататын бөлік бойынша ғана қолдануға жол беріледі.

Электр қондырғыларын
орнату қағидаларына
2-қосымша

ЖҚжКЭЖДЕ және ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылыс қаупі бар қоспалардың
санаттары мен топтары

Жарылыстан қорғалған электр жабдықтарына стандарттарды қолданысқа енгізгенге дейін соңғысы ОАА.684.053–67 «Жарылыстан қорғалған және кендік электр жабдықтарды дайындау ережелері» (ЖҚжКЭЖДЕ) бойынша дайындалады және таңбаланады. Бұдан басқа, 1960 және 1963 жылдары бекітілген «Жарылыстан қорғалған электрлік жабдықтарды дайындау ережелері» ЖҚЭЖДЕ бойынша дайындалған және таңбаланған электрлік жабдықтар қолданылады.

1-кесте

Жарылыс қаупі бар қоспалардың санаттары

Санаты	Сынақты түтік, мм
1	1,00-ден аса
2	0,65-тен 1,00-ге дейін
3	0,35-тен 0,65-ке дейін
4	0,35-ке дейін

2-кесте

684.053-67 ЖҚжКЭЖДЕ ОАА бойынша жарылыс қаупі бар
қоспалардың топтары

Топ	Өздігінен тұтану температурасы, оС
Т1	450-ден аса
Т2	300-ден 450-ге дейін
Т3	200-ден 300-ге дейін
Т4	135-тен 200-ге дейін
Т5	100-ден 135-ке дейін

3-кесте

ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылыс қаупі бар қоспалардың топтары

Топ	Өздігінен тұтану температурасы, оС
А	450-ден аса
Б	300-ден 450-ге дейін
Г	175-тен 300-ге дейін
Д	120-дан 175-ке дейін

1. 1960 және 1963 жж. бекітілген 684.053-67 ЖҚжКЭЖДЕ ОАА және ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылыс қаупі бар қоспалар санаттары 1-кестеде келтірілген.
1-кестеде көрсетілген сынақ түтігінің мәндері пайдалану кезінде жарылғыш өтетін саңылаулардың енін бақылауға жарамсыз.
Жарылудан қорғалған жарылғыш қондырғылардың параметрлерін бақылауды нақты жарылудан қорғалған электрлік жабдықталған қолда бар пайдалану құжаттарындағы жарылудан қорғалған құралдардың сызбасы бойынша жүргізу қажет, ал олар болмаған жағдайда ЭШ-13 «Жарылыс қаупі бар өндірістердегі электр қондырғылары» ТПЕ және ТҚЕ тұтынушылардың электр қондырғыларын басшылыққа алу қажет.
2. 684.053-67 ЖҚжКЭЖДЕ ОАА жарылыс қаупі бар қоспалардың топтары 2-кестеде келтірілген.
3. ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылыс қаупі бар топтар 3-кестеде келтірілген.
4. 684.053-67 ЖҚжКЭЖДЕ ОАА және ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылудан қорғау жөніндегі таңбалы электр жабдығын таңдау кезінде қауіпті жарылғыш қоспалар үшін электр жабдығының жарылудан қорғалған болуы 4 және 5-кестелер бойынша айқындалады.

4-кесте

ЖҚжКЭЖДЕ және ЖҚЭЖДЕ сыныптамасы бойынша жарылыс қаупі бар қоспалардың санаты	Жарылудан қорғалған болып табылатын электр жабдығы үшін 12.1.011-78 МЕМСТ бойынша жарылыс қаупі бар қоспаларының санаты
1	IIА
2	IIА
3	IIА, IIВ
4	IIА, IIВ, IIС

5-кесте

ЖҚжКЭЖДЕ және ЖҚЭЖДЕ бойынша дайындалған электр жабдығының жарылудан қорғау бойынша таңбада жарылыс қаупі бар қоспаларының тобы		Электр жабдығы жарылудан қорғалған болып табылатын 12.1.011-78 МЕМСТ бойынша жарылыс қаупі бар қоспаларының тобы
ЖҚжКЭЖДЕ	ЖҚЭЖДЕ
Т1	А	Т1
Т2	Б	Т1, Т2
Т3	—	Т1—Т3
Т4	Г	Т1—Т4
Т5	Д	Т1—Т5

5. Кокстық газдың жарылуы қауіпті қосаларды (IIВТ1), пропилен қышқылын (IIВТ2), этилен қышқылын (IIВТ2); формальдегидті (IIВТ2), этилтрихлорсиланды (IIВТ2), этиленді (IIВТ2), винилтрихлорсиланды (IIВТ3) және этилдихлорсиланды (IIПТ3) қоспағанда, 2-санат үшін (жарылудан қорғау бойынша таңбадағы 2 саны) ЖҚжКЭЖДЕ немесе ЖҚЭЖДЕ бойынша орындалған жарылыстан қорғалған электрлік жабдықты ІІВ жарылыс қаупі бар санатының қоспаларында қолдануға жол беріледі (143-кестеде көрсетілген). 143-кестеде тізбеленбеген ПВ санатындағы жарылуы қауіпті қоспалар кезінде көрсетілген электрлік жабдықты қолданудың мүмкіндігін сынау ұйымдарымен келісу қажет.
6. 4 А деп көрсетілген және ЖҚжКЭЖДЕ бойынша дайындалған жарылыстан қорғау бойынша таңбасы бар жарылыстан қорғалған электрлік жабдық ацетилен, метилдихлорсинал мен трихлорсиланның ауасымен жарылыс қаупі бар қоспалар үшін жарылудан қорғалған болып табылмайды.
7. ІІС санатының жарылыс қаупі бар қоспалар үшін дайындалған жарылыс өтпейтін қабығы бар және ЖҚЭЖДЕ бойынша дайындалған электрлік жабдықты таңдау кезінде ІІС санатындағы жарылуы қауіпті қоспалар үшін электрлік жабдық жарылыстан қорғалған болып табылатыны көрсетілген нақты бұйымдарды монтаждау және қолдану жөніндегі нұсқаулықты басшылыққа алу қажет.
8. ЖҚЭЖДЕ бойынша дайындалған және жарылыстан қорғалу бойынша А мәнді таңбасы бар электрлік жабдық және Т2 тобындағы жарылыс қаупі бар қоспалар үшін жарылыстан қорғалған болып табылады, олардың өз-өзінен тұтану температурасы 360⁰С-тан жоғары, ал жарылыстан қорғау бойынша Б мәнді таңбасы бар электрлік жабдық Т3 тобындағы жарылыс қаупі бар қоспалар үшін жарылыстан қорғалған болып табылады, олардың өздігінен тұтану температурасы 240⁰С-тан жоғары.
9. ЖҚжКЭЖДЕ және ЖҚЭЖДЕ сыныптамасы бойынша 4-санаттағы жарылыс қаупі бар қоспалармен «жарылыс өткізбейтін қабық» жылудан қорғалған түрі бар электрлік машиналар мен аппараттар жарылыс өткізбейтін фланецтік саңылаулар қандай да бір бетке тығыз жанаспайтындай, одан 50 мм қашықтықта болатындай орнатылуы тиіс.

Электр қондырғыларын
орнату қағидаларына
3-қосымша

ЖҚжКЭЖДЕ бойынша жарылудан қорғалған электрлік жабдықты
таңбалау

1. Жарылудан қорғалған электрлік жабдықтарының мынадай белгілері көрсетіледі:
1) жарылудан қорғау деңгейі;
2) электр жабдығы жарылудан қорғалған болып табылатын жарылысы қауіпті қоспалардың аса жоғары санаты мен тобы;
3) жарылудан қорғаудың түрі немесе түрлері.
2. Таңбалау электрлік жабдықтың тура және дөңгелек шеңберінде тікелей орындалады.
Тура шеңберінде жарылудан қорғаудың деңгейі, жарылудан қорғау қоспасының санаты мен тобы көрсетіледі.
Бірінші орында электрлік жабдықтың жарылудан қорғау деңгейі әріппен көрсетіледі:

Жарылуға қарсы беріктігі жоғары	Н
Жарылыс қаупі жоқ	В
Ерекше жарылыс қаупі жоқ	О

Екінші-төртінші орындарда жарылуы қауіпті қоспалардың санаты мен тобы көрсетіледі: П1-кестесіне сәйкес санаты санмен, П2-кестесіне сәйкес тобы Т әрпімен және санмен белгіленеді.
Шеңбер қоршауда жарылудан қорғаудың түрі (немесе түрлері) әріппен белгіленеді:

Жарылыс өткізбейтін қаптама	В
Қабықты артық қысыммен толтыру немесе үрлеу	П
Ұшқыны қауіпсіз электрлік тізбек	И
Қабықты кварцпен толтыру	К
Қабықты маймен толтыру	М
Электр энергиясының көзінен автоматты түрде өшіру	А
Жарылыстан қорғаудың арнайы түрі	С
Жарылуға қарсы артқан сенімділік («е» түріндегі қорғаныс)	Н

ЖҚжКЭЖДЕ бойынша жарылыстан қорғалған электр жабдықтарын таңбалау бойынша мысалдар П4-кестесінде келтірілген.

Электр қондырғыларын
орнату қағидаларына
4-қосымша

ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылудан қорғалған электрлік жабдықты таңбалау

ЖҚЭЖДЕ бойынша дайындалған электр жабдық жарылудан қорғау деңгейіне бөлінбейді.
Электр жабдығының жарылудан қорғалу түрлерін таңбалау ЖҚжКЭЖДЕ ОАА. 684.058-67 сияқты сол әріптермен белгіленеді.

1-кесте

ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылудан қорғалған электр жабдықты
таңбалаудың мысалдары

Электр жабдықтың жарылудан қорғаудың деңгейі	Жарылудан қорғаудың түрлері	Электр жабдық арналған жарылыс қаупі бар қоспалардың санаты мен тобы	Жарылудан қорғау бойынша таңбалау
1	2	3	4
Жарылысқа қарсы беріктігі жоғары электр жабдығы	«е» түрін қорғау	Барлық санаттар, топтар Т1–Т4	Н4Т4 Н
	«е» түрін қорғау және жарылыс өтпейтін қоршау	Т1–Т3 тобының 1-ші және 2-ші санаты	Н2Т3 Н В
	«е» түрін қорғау және жалынды қауіпсіз электр тізбегі	Барлық санаттар мен топтар	Н4Т5 Н И
	Қоршауды маймен толтыру және «е» түрін қорғау	Сол сияқты	Н4 Т5 М Н
Жарылыс қаупі жоқ электр жабдығы	Жарылысты өткізбейтін қоршау	1-ші және 2-ші санаттар, Т1–Т3 топтар	В2Т3 В
	Ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі	Барлық санаттар мен топтар	В4Т5 И
	Қабықты кварцқа толтыру	Барлық санаттар, Т1 тобы	В4Т1 К
	Қабықты артық қысыммен толтыру немесе үрлеу	Барлық санаттар, Т1-Т4 тобы	В4Т4 П
	Қабықты маймен толтыру	Барлық санаттар мен топтар	В4Т5 М
	Жарылыстан қорғаудың арнайы түрі	Барлық санаттар, Т1–Т4 топтар	В4Т4 С
	Жарылыс өтпейтін қабық пен ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі	1, 3 және 4 санаттар, Т1–ТЗ топтар	В4аТ3 В И
	Жарылыс өтпейтін қабық пен ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі және жарылыстан қорғаудың арнайы түрі	Барлық санаттар мен топтар	В4Т В И С
	Ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі және жарылыстан қорғаудың арнайы түрі	1–3-ші санат, барлық топтар	В3Т5 И С
жарылыс қаупі жоғары электр жабдығы	Ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі	Барлық санаттар мен топтар	О4Т5 И

Электр жабдығын жарылудан қорғау жөніндегі таңбасына төмендегі жүйелілікпен мыналар кіреді:
1) жарылудан қорғау түрінің белгіленуі;
2) электр жабдығы немесе оның жеке бөлшектері жарылыс өтпейтін қабықпен қамтамасыз етілсе, электр жабдығы жарылудан қорғалған болып табылатын жарылыс қаупі бар қоспалардың аса жоғары санатының белгіленуі (2-қосымшаның 1-кестесіне сәйкес); барлық санаттағы жарылыс қаупі бар қоспалар үшін жарылудан қорғалған болып табылатын жарылудан қорғаудың басқа түрлерінің электрлік жабдықтары үшін жарылыс қаупі бар қоспаның санатын белгілеудің орнына 0 саны қойылады;
3) электр жабдығы жарылудан қорғалған болып табылатын жарылуы қауіпті тобының белгіленуі (2-қосымшаның 3-кестесіне сәйкес).
Ұшқынды бөлшектерімен, қабықпен жабылған, маймен толтырылған «е» қорғаныс түрімен электрлік жабдықтау үшін 0 санының орнына жарылудан қорғалудың тиісті түрінің М немесе П мәндері қойылады.
«Ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі» жарылудан қорғау түріндегі электр жабдығы үшін сынау өткізілген жану затының атауы көрсетіледі. Мұндай электр жабдығы үшін санаттың және топтың белгіленуі ұсынылмайды.
ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылудан қорғалған электр жабдығын таңбалау мысалдары 2-кестеде келтірілген.
«Жарылысқа қарсы сенімділігі жоғары электрлік жабдықтың» деңгейіне жарылудан қорғау бойынша таңбалаудағы Н әрпі қойылады, сондай-ақ И әрпінің алдына 2 саны жазылады, мысалы:

және т.б.

ЖҚЭЖДЕ бойынша орындалған жарылудан қорғау жөніндегі басқа таңбалаумен электр жабдығын «жарылыс қаупі бар жабдық» деңгейіне жатқызуға болады.

2-кесте

ЖҚЭЖДЕ бойынша жарылыстан қорғалған электр
жабдықтауды таңбалаудың мысалдары

Электрлік жабдықтың жарылыстан қорғауының түрлері	Электр жабдығы арналған жарылыс қаупі бар қоспалардың санаты мен тобы	Жарылыстан қорғау бойынша таңбалау
Жарылуды өткізбейтін қабық	1-ші санат, А тобы 1 – 3-ші санаттар, А, Б және Г тобы Барлық санаттар, А тобы	В1А В3Г В4А
Қабықты маймен толтыру және жарылыс өтпейтін қабық	1 – 3-ші санаттар, А тобы	М3А
Қабықты маймен толтыру және «е» түріндегі қорғаныс	Барлық санаттар, А және Б тобы	МНБ
«е» түріндегі қорғаныс	Барлық санаттар, А, Б және Г тобы	Н0Г
«е» түріндегі қорғаныс және қабықты маймен толтыру және жарылыс өтпейтін қабық	1-ші және 2-ші санаттар, А тобы	Н2А
«е» түріндегі қорғаныс және қабықты артық қысыммен толтыру немесе үрлеу	Барлық санаттар мен топтар	НПД
«е» түріндегі қорғаныс және қабықты маймен толтыру	Барлық санаттар мен топтар	НМД
«е» түрін қорғау және жарылыс өтпейтін қоршау	Барлық санаттар, А тобы
Қабықты толтыру немесе артық қысыммен үрлеу	Барлық санаттар мен топтар	110Д
«е» түрін қорғау және ұшқынды қауіпсіз электр тізбегі	1 – 3-ші санаттар, А, Б және 300-ден 450-ге дейін	ИЗГ __________ күкіртті эфир
ұшқынды қауіпсіз электр тізбегі	Барлық санаттар мен топтар
Жарылыстан қорғаудың арнайы түрі	Барлық санаттар, А, Б және Г тобы	С01
Жарылысынан қорғаудың арнайы түрі және ұшқынды қауіпсіз электр тізбегі	Барлық санаттар мен топтар
Жарылыс өтпейтін қабық және ұшқынды қауіпсіз электр тізбегі	1 – 3-ші санаттар, А, Б және Г тобы

Электр қондырғыларын
орнату қағидаларына
5-қосымша

1-кесте

Ылғалдандырылған қағазды оқшаулағышы бар кернеуі 10 кВ дейінгі
кәбілдер үшін жол берілетін қысқа мерзімді жүктеме

Алдын ала жүктеменің коэффициенті	Төсеменің түрі	Сағат барысында номиналға қатысы бойынша жол берілетін жүктеме
		0,5	1,0	3,0
0,6	Жерде Ауада Құбырларда (жерде)	1,35 1,25 1,20	1,30 1,15 1,10	1,15 1,10 1,0
0,8	Жерде Ауада Құбырларда (жерде)	1,20 1,15 1,10	1,15 1,10 1,05	1,10 1,05 1,00

2-кесте

Қағаз оқшаулағышы бар, кернеуі 10 кВ дейінгі кәбілдер үшін
авариядан кейінгі режимді жою мерзімінде жол берілетін жүктеме

Алдын ала жүктеменің коэффициенті	Төсемнің түрлері	Максимум ұзақтығы кезінде номиналға қатысы бойынша жол берілетін жүктеме
		1	3	6
0,6	Жерде Ауада Құбырларда (жерде)	1,5 1,35 1,30	1,35 1,25 1,20	1,25 1,25 1,15
0,8	Жерде Ауада Құбырларда (жерде)	1,35 1,30 1,20	1,25 1,25 1,15	1,20 1,25 1,10

3-кесте

Жер мен ауаның температрурасына байланысты оқшауланған және
оқшауланбаған сымдар мен шиналардың кәбілдері үшін токтардың
түзету коэффициенттері

Ортаның шартты температурасы,оС	Желінің қалыптандырылған температурасы, оС	Ортаның есептік температурасы кезінде токқа түзету коэффициенттері, оС
		– 5 және төмен	0	+ 5	+ 10	+ 15	+ 20	+ 25	+ 30	+ 35	+ 40	+ 45	+ 50
15	80	1,14	1,11	1,08	1,04	1,00	0,96	0,92	0,88	0,83	0,78	0,73	0,68
25	80	1,24	1,20	1,17	1,13	1,09	1,04	1,00	0,95	0,90	0,85	0,80	0,74
25	70	1,29	1,24	1,20	1,15	1,11	1,05	1,00	0,94	0,88	0,81	0,74	0,67
15	65	1,18	1,14	1,10	1,05	1,00	0,95	0,89	0,84	0,77	0,71	0,63	0,55
25	65	1,32	1,27	1,22	1,17	1,12	1,06	1,00	0,94	0,87	0,79	0,71	0,61
15	60	1,20	1,15	1,12	1,06	1,00	0,94	0,88	0,82	0,75	0,67	0,57	0,47
25	60	1,36	1,31	1,25	1,20	1,13	1,07	1,00	0,93	0,85	0,76	0,66	0,54
15	55	1,22	1,17	1,12	1,07	1,00	0,93	0,86	0,79	0,71	0,61	0,50	0,36
25	55	1,41	1,35	1,29	1,23	1,15	1,08	1,00	0,91	0,82	0,71	0,58	0,41
15	50	1,25	1,20	1,14	1,07	1,00	0,93	0,84	0,76	0,66	0,54	0,37	–
25	50	1,48	1,41	1,34	1,26	1,18	1,09	1,00	0,89	0,78	0,63	0,45	–

4-кесте

Мыс желісі бар резеңке және поливинилхлорид оқшауланған
баулар мен ток өткізгіштері үшін жол берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	А тогы салынған сымдар үшін
	ашық	Бір құбырға
		Бір-екі желілі	Үш-бір желілі	Төрт-бір желілі	Бір-екі желілі	Екі-бір желілі
0,5	11	–	–	–	–	–
0,75	15	–	–	–	–	–
1	17	16	15	14	15	14
1,2	20	18	16	15	16	14,5
1,5	23	19	17	16	18	15
2	26	24	22	20	23	19
2,5	30	27	25	25	25	21
3	34	32	28	26	28	24
4	41	38	35	30	32	27
5	46	42	39	34	37	31
6	50	46	42	40	40	34
8	62	54	51	46	48	43
10	80	770	60	50	55	50
16	100	85	80	75	80	70
25	140	115	100	90	100	85
35	170	135	125	115	125	100
50	215	185	170	150	160	135
70	270	225	210	185	195	1775
95	330	275	255	225	245	215
120	385	315	290	260	295	250
150	440	360	330	–	–	–
185	510	–	–	–	–	–
240	605	–	–	–	–	–
300	695	–	–	–	–	–
400	830	–	–	–	–	–

5-кесте

Алюминий желілі резеңке және поливинилхлорид оқшаулағышы бар
сымдар үшін жол берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	А тогы салынған сымдар үшін
	ашық	Бір құбырға
		Екі-бір желілі	Үш-бір желілі	Төрт-бір желілі	Бір-екі желілі	Бір-үш желілі
1	2	3	4	5	6	7
2	21	19	18	15	17	14
2,5	24	20	19	19	19	16
3	27	24	22	21	22	18
4	32	28	28	23	25	21
5	36	32	30	27	28	24
6	39	36	32	30	31	26
8	46	43	40	37	38	32
10	60	50	47	39	42	38
16	75	60	60	55	60	55
25	105	85	80	70	75	65
35	130	100	95	85	95	75
50	165	140	130	120	125	105
70	210	175	165	140	150	135
95	255	215	200	175	190	165
120	295	245	220	200	230	190
150	340	275	255	–	–	–
185	390	–	–	–	–	–
240	465	–	–	–	–	–
300	535	–	–	–	–	–
400	645	–	–	–	–	–

6-кесте

Металл қорғанысты қаптамасы бар резеңкемен оқшауланған мыс
желілер мен мыс желілі қорғасын, поливинилхлоридті, натритті
немесе резеңке қаптамадағы, броньдалған және броньдалмаған
кәбілдердің ток өткізгіштері үшін жол берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток *, А, ток өткізгіштер мен кәбілдер үшін
	бір желілі	екі желілі		үш желілі
	төмендегілерге салған кезде
	ауада	ауада	жерде	ауада	жерде
1,5	23	19	33	19	27
2,5	30	27	44	25	38
4	41	38	55	35	49
6	50	50	70	42	60
10	80	70	105	55	90
16	100	90	135	75	115
25	140	115	175	95	150
35	170	140	210	120	180
50	215	175	265	145	225
70	270	215	320	180	275
95	325	216	385	220	330
120	385	300	445	2260	385
150	440	350	505	305	435
185	510	405	570	350	500
240	605	–	–	–	–

* Токтар желісі мүлдем жоқ токөткізгіштер мен кәбілдерге жатады.

7-кесте

Қорғасын, поливинилхлорид және резеңке қаптамасы бар,
броньдалған және броньдалмаған резеңке және пластмассамен
оқшауланған қаптамасы алюминий желілі кәбілдер үшін жол
берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток *, А, кәбілдер үшін
	бір желілі	екі желілі		үш желілі
	төмендегілерге салған кезде
	ауада	ауада	жерде	ауада	жерде
1	2	3	4	5	6
2,5	23	21	34	19	29
4	31	29	42	27	38
6	38	38	55	32	46
10	60	55	80	42	70
16	75	70	105	60	90
25	105	90	135	75	115
35	130	105	160	90	140
50	165	135	2205	110	175
70	210	165	245	140	2210
95	250	200	295	170	255
120	295	230	340	200	295
150	340	270	390	235	335
185	390	310	440	270	385
240	465	–	–	–	–

* Токтар желісі мүлдем жоқ токөткізгіштер мен кәбілдерге жатады.

Ескертпе. Пластмассамен оқшауланған төрт желілі кәбілдер үшін жол берілетін токтар, кернеуі 1 кВ дейін 7-кесте бойынша, ол үш желілі кәбілдер сияқты, бірақ 0,92 коэфициентімен таңдалады.

8-кесте

Ауыр және орташа электр сымдары, өткізгіш шлангілік ауыр
кәбілдер, шахталық икемді шлангілер, прожекторлық кәбілдер мен
мыс желілі ток өткізгіш тасымалдары үшін жол берілетін
созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток *, А, электр сымдары, сымдар мен кәбілдер үшін
	бір желілі	екі желілі	үш желілі
0,5	–	12	–
0,75	–	16	14
1,0	–	18	16
1,5	–	23	20
2,5	40	33	28
4	50	43	36
6	65	55	45
10	90	75	60
16	120	95	80
25	160	125	105
35	190	150	130
50	235	185	160
70	290	235	200

* Токтар желісі мүлдем жоқ ток сымдарына, сымдар мен кәбілдерге жатады.

9-кесте

Шым тезек кәсіпорындары үшін резеңкемен оқшауланған кәбілдермен
мыс желілі өтізгіш шлангілері үшін жол берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток *, А, кернеулі кәбілдер үшін, кВ
	0,5	3	6
6	44	45	47
10	60	60	65
16	80	80	85
25	100	105	105
35	125	125	130
50	155	155	160
70	190	195	–

* Токтар желісі мүлдем жоқ кәбілдерге жатады.

10-кесте

Жылжымалы электр қабылдағыштарға арналған кәбілдер резеңкемен
оқшауланған мыс желілі шлангілер үшін жол берілетін созылмалы
токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток *, А, кернеулі кәбілдер үшін кВ		Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток *, А, кернеулі кәбілдер үшін кВ
	3	6		3	6
16	85	90	70	215	220
25	115	1220	95	260	265
35	140	145	120	305	310
50	175	180	150	345	350

* Токтар желісі мүлдем жоқ кәбілдерге жатады.

11-кесте

1, 3 және 4 кВ электрлендірілген көлік үшін резеңкемен
оқшауланған мыс желілі ток өткізгіштер үшін жол берілетін
созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А	Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А	Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А
	20		115		390
1,5	25	25	150	150	445
2,5	40	35	185	185	505
4	50	50	230	240	590
6	65	70	285	300	670
10	90	95	340	350	745

12-кесте

Қорапқа салынатын ток өткізгіштері мен кәбілдер үшін
төмендетуші коэффициент

Салу тәсілі	Салынған токөткізгіштер мен кәбілдер саны		Токөткізгіштер мен кәбілдер үшін төмендетуші коэффициент
	бір желілі	көп желілі	Пайдалану коэффиценті 0,7-ге дейінгі жеке электр қабылдағыштар	Пайдалану коэффициенті 0,7-ден артық электр қабылдағыштардың топтары мен жеке қабылдаулар
Көп қабатты және шоғырланған	– 2 3 – 9 10 – 11 12 – 14 15 – 18	4-ке дейін 5 – 6 7 – 9 10 – 11 12 – 14 15 – 18	1,0 0,85 0,75 0,7 0,65 0,6	– – – – – –
Бір қабатты	2 – 4 5	2 – 4 5	– –	0,67 0,6

Төмендетуші коэффициенттерді таңдау кезінде бақылау және резервтік токөткізгіштер мен кәбілдер ескерілмейді.

13-кесте

Жерге салынатын қорғасын қаптамадағы қағазды ылғалдандырылған
майконифольды және ақпайтын массалы мыс желілі кәбілдер үшін
жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кәбілдер үшін
	1 кВ дейінгі бір желілі	1 кВ дейінгі екі желілі	Үш желілі кернеумен, кВ			1 кВ дейінгі төрт желілі
			3-ке дейін	6	10
1	2	3	4	5	6	7
6	–	80	70	–	–	–
10	140	105	95	80	–	85
16	175	140	120	105	95	115
25	235	185	160	135	120	150
35	285	225	190	160	150	175
50	360	270	235	200	180	215
770	440	325	285	245	215	265
95	520	380	340	295	265	310
120	595	435	390	340	310	350
150	675	500	435	390	355	395
185	755	–	490	440	400	450
240	880	–	570	510	460	–
300	1000	–	–	–	–	–
400	1220	–	–	–	–	–
500	1400	–	–	–	–	–
625	1520	–	–	–	–	–
800	1700	–	–	–	–	–

14-кесте

Суға салынатын қорғасын қаптамадағы қағазды ылғалдандырылған
майконифольды және ақпайтын массалы мыс желілі кәбілдер үшін
жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кәбілдер үшін
	Үш желілі кернеумен, кВ			1 кВ дейінгі төрт желілі
	3-ке дейін	6	10
16	–	135	120	–
25	210	170	150	195
35	250	205	180	230
50	305	255	220	285
70	375	310	275	350
95	440	375	340	410
120	505	430	395	470
150	565	500	450	–
185	615	545	510	–
240	715	625	585	–

15-кесте

Ауада орнатылатын қорғасын қаптамадағы қағазды ылғалдандырылған
майконифольды және ақпайтын массалы мыс желілі кәбілдер үшін
жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кәбілдер үшін
	1 кВ дейінгі бір желілі	1 кВ дейінгі екі желілі	Үш желілі кернеумен, кВ			1 кВ дейінгі төрт желілі
			3 дейін	6	10
6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 625 800	– 95 120 160 200 245 305 360 415 470 525 610 720 880 1020 1180 1400	55 75 95 130 150 185 225 275 320 375 – – – – – – –	45 60 80 105 125 155 200 245 285 330 375 430 – – – – –	– 55 65 90 110 145 175 215 250 290 325 375 – – – – –	– – 60 85 105 135 165 200 240 270 305 350 – – – – –	– 60 80 100 120 145 185 215 260 300 340 – – – – – –

16-кесте

Жерге орнатылатын қорғасын немесе алюминий қаптамадағы қағазды
ылғалдандырылған майконифольды және ақпайтын массалы алюминий
желілі кәбілдер үшін жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кәбілдер үшін
	1 кВ дейінгі бір желілі	1 кВ дейінгі екі желілі	Үш желілі кернеумен, кВ			1 кВ дейінгі төрт желілі
			3 дейін	6	10
1	2	3	4	5	6	7
6 10 16 25 35 50 70 95 120 150	– 110 135 180 220 275 340 400 460 520	60 80 110 140 175 210 250 290 335 385	55 75 90 125 145 180 220 260 300 335	– 60 80 105 125 155 190 225 260 300	– – 75 90 115 140 165 205 240 275	– 65 90 115 135 165 200 240 270 305
185 240 300 400 500 625 800	580 675 770 940 1080 1170 1310	– – – – – – –	380 440 – – – – –	340 390 – – – – –	310 355 – – – – –	345 – – – – – –

17-кесте

Суға салынатын қорғасын немесе алюминий қаптамадағы қағазды
ылғалдандырылған майконифольды және ақпайтын массалы
алюминий желілі кәбілдер үшін жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кәбілдер үшін
	Үш желілі кернеумен, кВ			1 кВ дейінгі төрт желілі
	3 дейін	6	10
16 225 35 50 70 95 120 150 185 240	– 160 190 235 290 340 390 435 475 550	105 130 160 195 240 290 330 385 420 480	90 115 140 170 210 260 305 345 390 450	– 150 175 220 2770 315 360 – – –

18-кесте

Ауада орнатылатын қорғасын немесе алюминий қаптамадағы қағазды
ылғалдандырылған майконифольды және ақпайтын массалы алюминий
желілі кәбілдер үшін жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кәбілдер үшін
	1 кВ дейінгі бір желілі	1 кВ дейінгі екі желілі	Үш желілі кернеумен, кВ			1 кВ дейінгі төрт желілі
			3 дейін	6	10
1	2	3	4	5	6	7
6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 625 800	– 75 90 125 155 190 235 275 320 360 405 470 555 675 785 910 1080	42 55 75 100 115 140 175 210 245 290 – – – – – – –	35 46 60 80 95 120 155 190 220 255 290 330 – – – – –	– 42 50 70 85 110 135 165 190 225 250 290 – – – – –	– – 46 65 80 105 130 155 185 210 235 270 – – – – –	– 45 60 75 95 110 140 165 200 230 260 – – – – – –

19-кесте

Жерге және ауада орнатылатын жалпы қорғасын қаптамадағы
оқшаулау кернеуі 6 Кв мыс желілі үш желілік кәбілдер үшін
жол берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, төселген кәбілдер үшін		Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, төселген кәбілдер үшін
	жерде	ауада		жерде	ауада
16 25 35 50	90 120 145 180	65 90 110 140	70 95 120 150	220 265 310 355	170 210 245 290

20-кесте

Жерге және ауаға орнатылатын жалпы қорғасын қаптамадағы
оқшаулау кернеуі 6 Кв алюминий желілі үш желілік кәбілдер
үшін жол берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, төселген кәбілдер үшін		Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, төселген кәбілдер үшін
	жерде	ауада		жерде	ауада
16 25 35 50	770 90 110 140	50 70 85 110	70 95 120 150	170 205 240 275	130 160 190 225

21-кесте

Жерде, суда, ауада орнатылатын оқшауланған қағазбен
ылғалдандырылған майлы канифольды және ақпайтын массалы
жеке қорғасынды мыс желілері бар кәбілдер үшін жол берілетін
созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кернеулігі кВ үш желілі кәбілдер үшін
	20			35
	төмендегілерге салған кезде
	ауада	суда	ауада	жерде	суда	ауада
25 35 50 70 95 120 150 185	110 135 165 200 240 275 315 355	120 145 180 225 275 315 350 390	85 100 120 150 180 205 230 265	– – – – – 270 310 –	– – – – – 290 – –	– – – – – 205 230 –

22-кесте

Жерде, суда, ауада орнатылатын оқшауланған қағазбен
ылғалдандырылған майлы канифольды және ақпайтын массалы жеке
қорғасынды алюминий желілері бар кәбілдер үшін жол берілетін
созылмалы токтар

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кернеулігі кВ үш желілі кәбілдер үшін
	20			35
	төмендегілерге салған кезде
	жерде	суда	ауада	жерде	суда	ауада
25	85	90	65	–	–	–
35	105	110	75	–	–	–
50	125	140	90	–	–	–
70	155	175	115	–	–	–
95	185	210	140	–	–	–
120	210	245	160	210	225	160
150	240	270	175	240	–	175
185	275	300	205	–	–	–

23-кесте

Жер кедергісінің үлесіне тәуелді жерге салынған кәбілдер үшін
рұқсат берілетін түзету коэффициенті

Жердің сипаты	Үлестік кедергісі см.К/Вт	Түзету коэффициенті
Ылғалдығы 9 %-ға жуық құм, ылғалдылығы 1 % құмды-балшықты топырақ	80	1,05
Ылғалдығы 7–9 % қалыпты жер мен құм, ылғалдығы 12 – 14 % құмды-балшықты топырақ	120	1,00
Ылғалдығы 4 және 7 %, құм, ылғалдығы 8-12 % құм-балшықты топырақ	200	0,87
Ылғалдығы 4 % тасты жер	300	0,75

24-кесте

Ауада орнатылатын қорғасын қаптамадағы броньдалмаған майлы
канифольмен ылғалдандырылған және ақпайтын массамен оқшауланған
мыс желілі, бір желілі кәбілдер үшін рұқсат
берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кВ кернеулі кәбілдер үшін
	3 дейін	20	35
1	2	3	4
10	85/–	–	–
16	120/–	–	–
25	145/–	105/110	–
35	170/–	125/135	–
50	215/–	155/165	–
70	260/–	185/205	–
95	305/–	220/255	–
120	330/–	245/290	240/265
150	360/–	270/330	265/300
185	385/–	290/360	285/335
240	435/–	320/395	315/380
300	460/–	350/425	340/420
400	485/–	370/450	–
500	505/–	–	–
625	525/–	–	–
800	550/–	–	–

* Есепте 35-125 мм қашықтықта бір жазықта орналасқан кәбілдерге арналған токтар көрсетілген, қорытындыда тығыз үшбұрыш болып орналасқан кәбілдерге арналған токтар көрсетілген.

25-кесте

Ауада салынатын қорғасын және алюминий қаптамадағы
броньдалмаған майлы канифольмен ылғалдандырылған және
ақпайтын массамен оқшауланған қорғасын және алюминий
желілі бір желілі кәбілдер үшін рұқсат
берілетін созылмалы ток

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Ток, А, кернеулігі кВ үш желілі кәбілдер үшін
	3 дейін	20	35
10	65/–	–	–
16	90/–	–	–
25	110/–	80/85	–
35	130/–	95/105	–
50	165/–	120/130	–
70	200/–	140/160	–
95	235/–	170/195	–
120	255/–	190/225	185/205
150	275/–	210/255	205/230
185	295/–	225/275	220/255
240	335/–	245/305	245/290
300	355/–	270/330	260/330
400	375/–	285/350	–
500	390/–	–	–
625	405/–	–	–
800	425/–	–	–

* Есепте жарықтан 35-125 мм қашықтықта бір жазықта орналасқан кәбілдер үшін, қорытындыда тығыз үшбұрыш болып орналасқан кәбілдер үшін токтар көрсетілген.

26-кесте

Жерге жақын жатқан жұмыс істейтін кәбілдердің санына түзету
коэффициенті (құбырларда немесе құбырсыз)

Жарықтағы кәбілдер арасындағы арақашықтық, мм	Кәбілдер санының коэффициенті
	1	2	3	4	5	6
100	1,00	0,90	0,85	0,80	0,78	0,75
200	1,00	0,92	0,87	0,84	0,82	0,81
300	1,00	0,93	0,90	0,87	0,86	0,85

27-кесте

Блоктарға салынатын 95 мм² қималы мыс және алюминий желілі
10 кВ кәбілдер үшін рұқсат берілетін созылмалы ток

топ	Блоктардың пішіндері	канал	Ток /, А Кәбілдер үшін
			мыс	алюминий
I		1	191	147
II		2	173	133
		3	167	129
III		2	154	119
IV		2	147	113
		3	138	106
V		2	143	110
		3	135	104
		4	131	101
VI		2	140	103
		3	132	102
		4	118	91
VII		2	136	105
		3	132	102
		4	119	92
VIII		2	135	104
		3	124	96
		4	104	80
IX		2	135	104
		3	118	91
		4	100	77
X		2	133	102
		3	116	90
		4	81	62
XI		2	129	99
		3	114	88
		4	79	55

28-кесте

Кәбілдің қимасына түзету коэффициенті

Ток өткізетін желінің қимасы, мм2	Блоктағы каналдың нөміріне арналған коэффициент
	1	2	3	4
25	0,44	0,46	0,47	0,51
35	0,54	0,57	0,57	0,60
50	0,67	0,69	0,69	0,71
70	0,81	0,84	0,84	0,85
95	1,00	1,00	1,00	1,00
120	1,14	1,13	1,13	1,12
150	1,33	1,30	1,29	1,26
185	1,50	1,46	1,45	1,38
240	1,78	1,70	1,68	1,55

29-кесте

МЕМСТ 839-80 бойынша оқшауланбаған ток өткізгіштері үшін
рұқсат берілетін ток

Номиналды қимасы, мм2	(алюминийдің/ қорғасынның) қимасы, мм2	Ток, А, таңбалы ток өткізгіштер үшін
		АС, АСКС, АСК, АСКП		М	А және АКП	М	А және АКП
		үй-жайдан тыс	үй-жайдың ішінде	үй-жайдан тыс		үй-жайдың ішінде
10 16 25 35 50 70 95	10/1,8 16/2,7 25/4,2 35/6,2 50/8 70/11 95/16	84 111 142 175 210 265 330	53 79 109 135 165 210 260	95 133 183 223 275 337 422	– 105 136 170 215 265 320	60 102 137 173 219 268 341	– 75 106 130 165 210 255
120	120/19 120/27	390 375	313 –	485	375	395	300
150	150/19 150/24 150/34	450 450 450	365 365 –	570	440	465	355
185	185/24 185/29 185/43	520 510 515	430 425 –	650	500	540	410
240	240/32 240/39 240/56	605 610 610	505 505 –	760	590	685	490
300	300/39 300/48 300/66	710 690 680	600 585 –	880	680	740	570
330	330/27	730	–	–	–	–	–
400	400/22 400/51 400/64	830 825 860	713 705 –	1050	815	895	690
500	500/27 500/64	960 945	830 815	–	980	–	820
600	600/72	1050	920	–	1100	–	955
700	700/86	1180	1040	–	–	–	–

30-кесте

Шеңбер және құбырлық қималы шиналар үшін жол берілетін
созылмалы ток

Диаметр, мм	Дөңгелек шиналар		Мыс құбырлар		Алюминий құбырлар		Болат құбырлар
	Ток *, А		Ішкі және сыртқы диаметрлер, мм	Ток, А	Ішкі және сыртқы диаметрлер, мм	Ток, А	Шартты өтетін орын, мм	Қабырғаның жуандығы, мм	Сыртқы диаметрлер, мм	Ауыспалы ток, А
	Мыс	Алюминий								Қиықсыз	Ұзын қиықты
6	155/155	120/120	12/15	340	13/16	295	8	2,8	13,5	75	–
7	195/195	150/150	14/18	460	17/20	345	10	2,8	17,0	90	–
8	235/235	180/180	16/20	505	18/22	425	15	3,2	21,3	118	–
10	320/320	245/245	18/22	555	27/30	500	20	3,2	26,8	145	–
12	415/415	320/320	20/24	600	26/30	575	25	4,0	33,5	180	–
14	505/505	390/390	22/26	650	25/30	640	32	4,0	42,3	220	–
15	565/565	435/435	25/30	830	36/40	765	40	4,0	48,0	255	–
16	610/615	475/475	29/34	925	35/40	850	50	4,5	60,0	320	–
18	720/725	560/560	35/40	1100	40/45	935	65	4,5	75,5	390	–
19	780/785	605/610	40/45	1200	45/50	1040	80	4,5	88,5	455	–
20	835/840	650/655	45/50	1330	50/55	1150	100	5,0	114	670	770
21	900/905	695/700	49/55	1580	54/60	1340	125	5,5	140	800	890
22	955/965	740/745	53/60	1860	64/70	1545	150	5,5	165	900	1000
25	1140/1165	885/900	62/70	2295	74/80	1770	–	–	–	–	–
27	1270/1290	980/1000	72/80	2610	72/80	2035	–	–	–	–	–
28	1325/1360	1025/1050	75/85	3070	75/85	2400	–	–	–	–	–
30	1450/1490	1120/1155	90/95	2460	90/95	1925	–	–	–	–	–
35	1770/1865	1370/1450	95/100	3060	90/100	2840	–	–	–	–	–
38	1960/2100	1510/1620	–	–	–	–	–	–	–	–	–
40	2080/2260	1610/1750	–	–	–	–	–	–	–	–	–
42	2200/2430	17700/1870	–	–	–	–	–	–	–	–	–
45	2380/2670	1850/2060	–	–	–	–	–	–	–	–	–

* Алымында ауыспалы ток кезіндегі жүктемелер, бөлімінде тұрақты кездегі ток келтірілген.

31-кесте

Тік бұрышты қималы шиналар үшін жол берілетін созылмалы ток

Мөлшер, мм	Мыс шиналары			Алюминий шиналары
	Ток *, А полюске және фазаға сызық санымен
	1	2	3	4
15 х 3 20 х 3 25 х 3	210 275 340	– – –	– – –	– – –
30 х 4 40 х 4	475 625	– –/1090	– –	– –
40 х 5 50 х 5	700/705 860/870	–/1250 –/1525	– –/1895	– –
50 х 6 60 х 6 80 х 6 100 х 6	955/960 1125/1145 1480/1510 1810/1875	–/1700 1740/1990 2110/2630 2470/3245	–/2145 2240/2495 2720/3220 3170/3940	– – – –
60 х 8 80 х 8 100 х 8 120 х 8	1320/1345 1690/1755 2080/2180 2400/2600	2160/2485 2620/3095 3060/3810 3400/4400	2790/3020 3370/3850 3930/4690 4340/5600	– – – –

				Болат шиналары
				Мөлшері, мм	Ток*, А
1	2	3	4
165 215 265	– – –	– – –	– – –	16 х 2,5 20 х 2,5 25 х 2,5	55/70 60/90 75/110
365/370 480	– –/855	– –	– –	20 х 3 25 х 3	65/100 80/120
540/545 665/670	–/965 –/1180	– –/1470	– –	30 х 3 40 х 3	95/140 125/190
740/745 870/880 1150/1170 1425/1455	–/1315 1350/1555 1630/2055 1935/2515	–/1655 1720/1940 2100/2460 2500/3040	– – – –	50 х 3 60 х 3 70 х 3 75 х 3	155/230 185/280 215/320 230/345
1025/1040 1320/1355 1625/1690 1900/2040	1680/1840 2040/2400 2390/2945 2650/3350	2180/2330 2620/2975 3050/3620 3380/4250	– – – –	80 х 3 90 х 3 100 х 3 20 х 4	245/365 275/410 305/460 70/115

32-кесте

Оқшауланбаған қола және болат-қола өткізгіштер үшін
жол берілетін созылмалы токтар

Ток өткізгіш	Ток өткізгіштің маркасы	Ток *, А
Қола	Қ-50	215
	Қ-70	265
	Қ-95	330
	Қ-120	380
	Қ-150	430
	Қ-185	500
	Қ-240	600
	Қ-300	700
Болат-қола	БҚ-185	515
	БҚ-240	640
	БҚ-300	750
	БҚ-400	890
	БҚ-500	980

* Токтардың салыстырмалы кедергісі қола үшін берілген

33-кесте

Оқшауланбаған болат токөткізгіштер үшін жол берілетін ток

Өткізгіш маркасы	Ток, А	Өткізгіш маркасы	Ток, А
ПСО-3	23	ТҚ-25	60
ПСО-3,5	26	ТҚ-35	75
ПСО-4	30	ТҚ-50	90
ПСО-5	35	ТҚ-70	125
		ТҚ-95	135

34-кесте

Квадраттың жан-жағында орналасқан жолақтағы төрт жолақты
шиналар үшін жол берілетін созылмалы ток «толық пакет»

Мөлшері, мм				Көлденең қималы төрт жолақты шиналар, мм2	Ток, А, шиналар пакетіне
h	B	h1	H		мыс	алюминий
80	8	140	157	2560	5750	4550
80	10	144	160	3200	6400	5100
100	8	160	185	3200	7000	5550
100	10	164	188	4000	7700	6200
120	10	184	216	4800	9050	7300

35-кесте

Қорапты қималы шиналар үшін рұқсат берілетін созылмалы ток

Мөлшері, мм				Бір шинаның көлденең қимасы, мм2	Ток, А, екі шинаға
a	b	c	r		Мыс	алюминий
75	35	4	6	520	2730	–
75	35	5,5	6	695	3250	2670
100	45	4,5	8	775	3620	2820
100	45	6	8	1010	4300	3500
125	55	6,5	10	1370	5500	4640
150	65	7	10	1785	7000	5650
175	80	8	12	2440	8550	6430
200	90	10	14	3435	9900	7550
200	90	12	16	4040	10500	8830
225	105	12,5	16	4880	12500	10300
250	115	12,5	16	5450	–	10800

36-кесте

Токтың үнемді тығыздығы

Токөткізгіштер	Бір жылда жүктемені шектен тыс қолданудың сағат саны кезіндегі токтың А/мм2 үнемді тығыздығы
	1000-нан астам 3000 дейін	3000-нан астам 5000 дейін	5000 астам
Оқшауланған ток сымдары мен шиналар: мыс алюминий	2,5 1,3	2,1 1,1	1,8 1,0
мыс алюминий желілі қағазбен оқшауланған кәбілдер және резеңке және поливинилхлорид токөткізгіштер	3,0 1,6	2,5 1,4	2,0 1,2
мыс алюминий желілі резеңке және пластмассамен оқшауланған токөткізгіштер:	3,5 1,9	3,1 1,7	2,7 1,6

37-кесте

Коммерциялық есепке алу есептеуіштерінің дәлдігі класы

Типі	Қосылулардың дәлдігі класы
	Мемлекетаралық ӘЖ, ӘЖ 500 кВ және жоғары, генераторлар 50 МВт және жоғары	ӘЖ 110 – 220 кВ, 50 МВТ дейінгі генераторлар, 10-63 МВА трансформатор	ӘЖ 35 – 6 кВ	Кернеуі төмен
Белсенді энергияның есептегіші	0,2	0,5	1,0 (0,5)*	2,0
Реактивті энергияның есептегіші	2,0	2,0	2,0	4,0

* Жақшада көрсетілген мән – құрылыста және жабдықтарды жаңғыртуда қолдану кезінде ұсынылады.

38-кесте

Коммерциялық есеп кешенінің жол берілетін қателіктері

Номиналдан басталған пайыздық қатынастағы ток		Қуаттылық коэффициенті	Номиналды қосылу үшін қателіктер шегі
			Мемлекетаралық ӘЖ, ӘЖ 500 кВ және жоғары, 50 МВт және жоғары генераторлар	ӘЖ 220–110 кВ, 50 МВТ дейін генераторлар	35–6 кВ	Қуаттылығы төмен
Белсенді энергия
20%-дан 120%-ға дейін	1		± 0,8%	± 1,1%	± 1,6%	± 2,5%
5%-дан 20%-ға дейін	1		± 1 %	± 1,1%	± 1,6%	± 2,5%
1%-дан 5%-ға дейін	1		±1,5%	± 1,5%	± 2,1%
20%-дан 120%-ға дейін	0,5 инд. 0,5 көлемге дейін		± 1,1 %	± 1,1%	± 1,6%	± 2,5%
Реактивті энергия
10%-дан 120%-ға дейін		0	± 4,0%	± 4,0%	± 4,0%	± 4,0%
10%-дан 120%-ға дейін		0,866 инд. 0,866 көлемге дейін	± 5,0%	± 5,0%	± 5,0%	± 5,0%

39-кесте

Электр энергиясының коммерциялық есепке алу есептегіштерін
қосу үшін трансформаторлардың дәлдігі класы

Типі	Қосылу дәлдігі класы
	Мемлекетаралық ӘЖ, ӘЖ 500 кВ және жоғары, 50 МВт және жоғары генераторлар	ӘЖ 220 – 110 кВ, 50 МВт дейінгі генераторлар	35 – 6 кВ	Төмен кернеулі
ТТ	0,2*	0,5	0,5	0,5
ТН	0,2*	0,5	0,5	–

* Құрылыста және жабдықтарды жаңғыртуда 0,2 қосылуының дәлдігі класын қолдану ұсынылады.

40-кесте

Өлшеу құралдарының дәлдігі кластары

Құралдың дәлдігі класы	Қосымша резистор шунтының дәлдігі класы	Өлшеу түрлендіргішінің дәлдігі класы	Өлшеу трансформаторының дәлдігі класы*
0,2 0,5 1,0 1,5	0,2 0,5 (0,2) 0,5 0,5	0,2 0,5 (0,2) 0,5 0,5*	0,2 0,5 (0,2) 0,5 0,5*

* Жақшада көрсетілген мән – құрылыста және жабдықтарды жаңғыртуда қолдану ұсынылады.

41-кесте

Тіркеушілер апаттық жағдайларды тіркейтін электрлік
параметрлерді таңдау бойынша нұсқаулық (автоматты сандық
осциллографтар)

Тарататын құралдардың кернеулігі, кВ

Автоматты осциллографтарды тіркеу үшін қолданылатын параметрлер

1150, 500 220, 110

Желінің үш фазасының кернеулігі. Кернеу және желінің нөлдік тізбекті тогы. Желінің екі немесе үш фазаларының токтары. Қуаттылықты күшейту тогы, жоғары жиілікті қабылдау таратуды қабылдау тогы мен жоғары жиілікті қорғаныстың аралық релесінің шығыс байланыстарының ережесі. Шиналардың секциялары немесе жұмыс жүйелерінің бастапқы тізбекті кернеуі мен фазалық кернеуі. Шинаның секциясы мен жұмыс жүйесіне қосылған бастапқы тізімдік бағыттың токтары. Аса жауапты бағыттардың фазалық (екі немесе үш фазалық) токтары. Электр таратудың жүйеаралық бағытының дифференциалды фазалық қорғанысты жоғары жиілікті қабылдау - тарату құралдарын қабылдау токтары.

Ескертпе. Авариялық жағдайларды тіркеулер орнатылатын барлық ТҚ аварияға қарсы автоматика қондырғыларының әрекеттерін тіркеуді және релелік қорғанысты толық мөлшерде жетілдіруі қажет.

42-кесте

Кернеуі 1 кВ-ге дейінгі электр қондырғыларда электр жабдықтарын
қолдану

Класы	Таңбалау	Қорғау мақсаты	Электр қондырғыда қолдану шарттары
1	2	3	4
0	—	Жанама жанасу кезінде	1. Өткізбейтін үй-жайларда қолдану 2. Тек бір электр қабылдағыштың тарату трансформаторын екінші орамадан қоректендіру
I	Қорғаныс қысқыш – белгісі РЕ әріптері немесе сары-жасыл жолақтар	Жанама жанасу кезінде	Электр жабдығының қорғанысты токөткізгішіне электрлік жабдықтың орнату қысқышын қосу
II	Белгі	Жанама жанасу кезінде	Электр қондырғысында қабылданған қорғаныс шараларына тәуелсіз
III	Белгі	Тура және жанама жанасудан	Қауіпсіз тарату трансформаторын қоректендіру

43-кесте

Ашық ток өткізу бөлімдерін нөл сымына қосу кезінде қорғайтын
автоматты ажыратудың жол берілетін ең ұзақ уақыты

Номиналды фазалық кернеу U0, В	Ажырату уақыты, с
127	0,8
220	0,4
380	0,2
380 артық	0,1

44-кесте

Ашық ток өткізу бөлімдерін жерге тұйықтау және оқшауланған
нейтралі бар желіде қорғайтын автоматты ажыратуға жол
берілетін ең ұзақ уақыт

Номиналды сызықтық кернеу U0, В	Ажырату уақыты, с
220	0,8
380	0,4
660	0,2
660 артық	0,1

45-кесте

Жерге орнатылатын жерге тұйықтағыштар мен жерге тұйықтайтын
токөткізгіштердің мөлшері

Материал	Қима пішіні	Диаметр, мм	Көлденең қимасының ауданы, мм2	Қабырғасының жуандығы, мм
Қара болат	Дөңгелек: Тік орнатулар үшін Көлденең орнатулар үшін Тікбұрышты Бұрышты Құбырлы	16 10 — — 32	— — 100 100 —	— — 4 4 3,5
Мырышпен қапталған болат	Дөңгелек: Тік орнатулар үшін Көлденең орнатулар үшін Тікбұрышты Бұрышты Құбырлы	12 10 — 25	— — 75 —	— — 3 2
Мыс	Дөңгелек Тікбұрышты Құбырлы Көп сымды арқан	12 — 20 1,8*	— 50 — 35	— 2 2 —

* Әр сымның диаметрі.

46-кесте

Қорғаныс токөткізгіштерінің ең қысқа қималары

Фазалық өткізгіштердің қималары, мм2	Қорғаныс ток өткізгіштерінің қималары, мм2
S < 16	S
16 < S < 35	16
S >35	S/2

47-кесте

Кәбілдің қаптамасына жанасатын кәбілге кірмейтін, оқшауланбаған
ток өткізгіштер, оқшауланған қорғау өткізгіштері үшін
коэффициенттің мәні

Параметрі	Оқшаулау материалы
	Поливинилхлорид (ПВХ)	Құрастырылып тігілген полиэтилен, этиленпропиленді резеңке	Бутилді резеңке
өткізгіштің түпкі температурасы, оС	160	250	220
мыс алюминий болат	143 95 52	176 116 64	166 110 60

48-кесте

Көп желілі кәбілдерге кіретін қорғаныс токөткізгіш үшін k
коэффицентінің көрсеткіші

Параметрі	Оқшаулау материалы
	Поливинилхлорид (ПВХ)	Құрастылып тігілген полиэтилен, этиленпропиленді резеңке	Бутилді резеңке
Өткізгіштің бастапқы температура, оС	70	90	85
түпкі температура, оС	160	250	220
мыс алюминий	115 76	143 94	134 89

49-кесте

Алюминий қаптамасы бар кәбілді қорғаныс токөткізгіш ретінде
пайдалану кезінде k коэффициентінің мәні

Параметр	Оқшаулау материалы
	Поливинилхлорид (ПВХ)	Құрастылып тігілген полиэтилен, этиленпропиленді резеңке	Бутилді резеңке
Бастапқы температура, оС	60	80	75
Түпкі температура, оС	160	250	220
k	81	98	93

50-кесте

Оқшауланбаған ток өткізгіш сымдары үшін металдың жанында
аталған температура қауіпті төндірмейтін k коэффициентінің мәні
(ток өткізу сымының бастапқы
температурасы 30⁰С-қа тең қабылданған)

Ток өткізу сымының материалы	Талаптар	Ток өткізу сымдары
		Ашық және арнайы орындарға салынған	пайдаланатындар
			Қалыпты ортада	Өртке қауіпті ортада
Мыс	Максималды температура, оС K	500 * 228	200 159	150 138
Алюминий	Максималды температура, оС K	300 * 125	200 105	150 91
Болат	Максималды температура, оС k	500 * 82	200 58	150 50

* егер олар қосылу сапасын төмендетпесе, аталған температураға рұқсат беріледі.

51-кесте

Нейтральмен оқшауланған автономды көзден қуат алатын жылжымалы
электр қондырғыларында қорғаныс автоматын ажыратудың жол
берілетін ең ұзақ уақыты

Номиналды сызықты кернеу U0, В	Ажырату уақыты, с
220	0,4
380	0,2
660	0,06
660 артық	0,02

52-кесте

Жануарларды ұстайтын үй-жайларда қорғаныш автоматты
ажыратуға рұқсат берілетін ең ұзақ уақыт

Номиналды фазалық кернеу U0, В	Ажырату уақыты, с
127	0,35
220	0,2
380	0,05

53-кесте

Оқшаулаудың рұқсат етілетін кедергісі

Сыналатын объекті	Мегаомметрдің кернеуі, кВ	Оқшаулаудың кедергісі
1	2	3
Кернеуі 1 кВ-ге дейін статордың айналуы (әрбір фаза жеке корпусқа және басқа орнатылған фазаларға сәйкес) 1 кВ кернеуінен жоғары	1,0 2,5	10–30оС температура кезінде 0,5 МОм кем емес «Электр машиналары» ҚНжҚ 3.05.06-85 3 бөлімінде келтірілген талаптарға сәйкес келуі тиіс. Сумен салқындатылатын генераторларда оқшаулау кедергісі айналымы суытудың ішкі жүйесінен шектелген су жинау коллекторларындағы мегаомметр экранымен қосылғандағы сусыз статордың айналуымен өлшенеді.
Ротор айналымы Коллекторлық қозғалтулар мен қозғалтқыштарды айналдыру Коллекторлық қозғалтулар мен қозғалтқыштардың зәкірлері мен коллекторлық бандаждары Генератордың және онымен жанасқан қозғалтқыштың мойынтірегі Валдың сутекті тығыздылығы ТВВ сериялы вентилятор құбыр генераторларының қалқандары ТГВ сериялы құбыр генераторлары вентиляторларының қалқандары Болат статордың қолжетімді шектелген болттары ТГВ сериялы құбыр генераторларының диффузоры мен қайрағы Генераторлар мен синхронды компенсаторлардың термоиндикаторлары: Статор айналымының жанама суытумен Статор айналымының тікелей суытумен Генераторды қозғалту және қозғалтулардың тізбектері (ротордың айналуынсыз және электр машинасының қозғалтуынсыз) ТГВ сериясының құбыр генераторлары статорлары айналымының соңғы қорытындысы	1,0 (0,5 рұқсат етіледі) 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 0,5 0,25 0,5 1,0 (0,5-ке жол беріледі) 2,5	10–300С температура кезінде 0,5 МОм кем емес. +750С температура кезіне 2 кОм төмен емес кедергі шектеулері бар полюсі анық емес роторларды пайдалануға рұқсат етіледі 0,5 МОм кем емес Якорьді жерге орау кезінде 1,0 МОм кем емес Майлы өткізгіштерде жиналған тығыздылығы кезінде іргетас плиткасына сәйкес өлшенген оқшаулау кедергісі 0,3 МОм-нан кем болмауы, құбыр генераторы үшін 1 МОм-нан кем болмауы тиіс. Су генераторы үшін өлшеу генератордың құрылымы мүмкіндік берсе ғана жүргізіледі. 1 МОм-нан кем емес Желдеткіштің қалқандары арасындағы және ішкі қалқан арасындағы шектеудің кедергісі 0,5 МОм-нан кем болмау қажет Диффуздар бөліктерінің арасындағы өлшенген оқшаулау кедергісі 1 МОм-нан кем болмау керек 1 МОм-нан кем емес Диффузордың тығыздығы мен артқы дискісінің, диффузор мен ішкі қалқан, қайрақ пен ішкі қалқан арасында өлшенген оқшаулау кедергісі, қайрақтың екі жартысының арасы 1 МОм-нан кем болмауы керек Біріктіру өткізгіштерінің кедергілерімен бірге өлшенген оқшаулау кедергілері, 1 МОм-нан кем болмауы керек Біріктіру өткізгіштерінің кедергілерімен бірге өлшенген оқшаулаудың кедергілері 0,5 МОм артық болмауы керек Барлық қосылған аппаратураның барлық кедергісімен өлшенген шектеудің кедергісі 1 МОм кем болмау керек 1000 МОм өлшеу статордың айналуымен қосылуға дейін өлшенеді

54-кесте

Синхронды генераторлар компенсаторларының орамалары үшін
сыналатын түзетілген кернеу

Генератордың қуаттылығы, МВт, компенсатордың қуаттылығы, МВ·А	Номиналды кернеу, кВ	Амплитудалы сынау кернеуі, кВ
1 кем емес	Барлық кернеулер 3,3 дейін	2,4 Uном + 1,2 2,4 Uном + 1,2
1 артық емес	3,3 жоғары 6,6 дейін 6,6 жоғары	3 Uном 2,4 Uном + 3,6

55-кесте

Синхронды генераторлар мен компенсатордың орамалары үшін
өнеркәсіптік жиіліктің сыналатын кернеуі

Сыналатын объекті	Электр машинаның сипаттамасы	Сыналатын кернеу, кВ
1	2	3
Синхронды генератор мен компенсатор статорының айналымы Су генераторы статорының айналымы, монтаждау орнында өндірілетін статор бөлшектерінің шихтовкасы немесе түйісуі, толық жинаудың аяқталуы бойынша айналымы мен қосылуларының шектелуі Нақты полюсті ротордың айналымы Коллекторлық қозғалтқыш пен қозғалтудың айналымы	Қуаттылығы 1 МВт-ке дейін, номиналды кернеуі 100 В-ден жоғары, Қуаттылығы 1 МВт артық, номиналды кернеу 3,3 кВ дейін, Сол сияқты, бірақ номиналды кернеу 3,3 кВ-дан 6,6 кВ дейін Қуаттылығы 1 МВт-ға дейін және жоғары, номиналды кернеу 6,6 жоғары 20 кВ дейін Қуаттылығы 1 МВт-дан жоғары, номиналды кернеуі 20 кВ жоғары Қуаттылығы 1 МВт-дан жоғары, номиналды кернеу 3,3 кВ жоғары Қуаттылығы 1 МВт–дан жоғары, номиналды кернеу 3,3-тен 6,6 кВ дейін Қуаттылығы 1 МВт жоғары, номиналды кернеуі 20 кВ дейін Барлық қуаттағы генераторлар Барлық қуаттағы генераторлар	1,6 Uном + 0,8, бірақ кемінде 1,2 1,6 Uном + 0,8 2 Uном 1,6 Uном + 2,4 1,6 Uном + 0,8 2 Uном + 1 2,5 Uном 2 Uном + 3 8 Uном генераторды қозғалту, бірақ 1,2 кВ төмен емес және 2,8 кВ-дан жоғары емес 8 Uном генераторды қозғалту, бірақ 1,2 кВ төмен емес және 2,8 кВ-дан жоғары емес (корпусы мен бандажына қатысты)
Полюсі анық емес ротордың айналымы	Барлық қуаттағы генераторлар	1 Сынау кернеуі 1 кВ тең болып қабылданады, егер бұл дайындау зауытының талаптарына қарама-қайшы келмесе. Егер техникалық жағдайлармен сынаудың аса қатаң нормалары қарастырылса, сынау кернеуі жоғары болуы тиіс.
Барлық қосылған аппаратура мен генераторды бірге қозғалту тізбегі (ротордың және қозғатқыштың айналымынсыз) Қозғалтудың реостаты жерге тұйықтау резисторы Статор айалымының соңғы қорытындысы (сынаулар құбыр генераторларына соңғы қорытындылар орнатылғанға дейін жүргізіледі)	Барлық қуаттағы генераторлар Барлық қуаттағы генераторлар Барлық қуаттағы генераторлар Барлық қуаттағы генераторлар ТГВ-200, ТГВ-200М, ТГВ-300, ТГВ-500	1 1 2 генератордың 1,5 Uном 31,0*, 34,5** 39,0*, 43,0**

* Зауытта статордың айналымын шектеумен бірге сыналған соңғы қорытындылар үшін.
** Құбыр генераторына орнатудың алдындағы резервтік соңғы қорытындылар үшін.

56-кесте

Тұрақты токқа кедергінің рұқсат етілген ауытқулары

Сыналатын объекті	Норма
1	2
Статордың айналымы (әр фаза және тармақ үшін өлшеуді жеке жүргізу)	Суық жағдайда түрлі фазалар айналымдарының кедергілерін өлшеу бір-бірінен 2 %-ға артық өзгеше болмау керек. Құрылымдық ерекшеліктердің салдарынан (біріктіру доғасының үлкен ұзындығы) генераторлардың кейбір типтерінің қарама-қарсы тармақтарының арасындағы айырмашылық 5 %-ға жетуі мүмкін.
Ротордың айналымы	Айналымдардың өлшенген кедергілер өндіруші зауыттың мәліметінен 2 %-ға артық өзгеше болмауы қажет. Полюсі анық роторларда өлшеулер әр полюс үшін жеке немесе жұптасып жүргізіледі.
Коллекторлық қозғалтқыштың айналымы	Өлшенген кедергілердің мәні бастапқы мәліметтерден айырмашылығы 2 % артық болмауы керек
Қозғалтушы зәкірдің айналымы (коллекторлық пластиналар арасында)	Өлшенген кедергілер бірігу жүйесіне байланысты болжауды қоспағанда бір-бірінен 10 %-ға артық өзгеше болмау керек.
Қозғалту реостаттары, өрісті ажырату резисторы	Кедергі өндіруші зауыттың мәліметтерінен 10 %-ға артық болмауы тиіс.

57-кесте

Подшипниктердің, синхронды генераторлардың, компенсаторлар мен
оларды қозғалтқыштардың рұқсат етілген дірілі

Ротор айналуының номиналды жиілігі, мин –1	3000 *	1500–500 **	375–214	187	100-ге дейін
Діріл, мкм	40	70	100	150	180

* Қуаттылығы 150 МВт және одан аспайтын блоктардың генераторлары үшін дірілдеу 30 мкм аспау керек.
** Ротордың айналу жиілігі 750–1000 мин^-1 синхронды компенсаторлар үшін дірілдеу 80 мкм аспау керек.

58-кесте

Тұрақты ток машиналарын шектеу үшін өнеркәсіп
жиілігінің сыналатын кернеуі

Сыналатын объекті	Электрлік машинасының сипаттамасы	Сыналатын кернеу, кВ
1	2	3
Тұрақты ток машинасының айналымы (сихронды машинаның қозғалтқышынан басқа) Синхронды генератор қозғалтқышының айналымы	Номиналды кернеу 100 В дейін Қуаттылығы 1 МВт дейін, номиналды кернеу 100 В жоғары Қуаттылығы 1 МВт жоғары, номиналды кернеуі 100 В жоғары -	1,6 Uном + 0,8 1,6 Uном + 0,8, бірақ кемінде 1,2 1,6 Uном + 0,8 8 Uном, бірақ кемінде 1,2 бірақ кемінде 2,8
Синхронды қозғалтқышты қозғалтудың айналымы (синхронды компенсатор1)	—	8 Uном, бірақ кемінде 1,2
Зәкірдің бандаждары Реостаттар мен босатылуы реттелетін резисторлар (сынауды қозғалту тізбектерімен бірге жүргізуге болады)	— —	1 1

59-кесте

Коллектордың ұшқын атуының сипаттамасы

Ұшқындау дәрежесі	Ұшқындау дәрежесінің сипаттамасы	Коллектор мен щеткалардың жағдайы
1	Ұшқындаудың болмауы	Коллекторда қараю және щеткада күйік болмаса
1,25	Щетканың аз бөлігіндегі нашар нақты ұшқындау	Сол сияқты
1,5	Щетканың көп бөлігіндегі нашар ұшқындау	Коллектордың бетін бензинмен сүрткен кезде жеңіл кететін қараю іздері пайда болуы, сондай-ақ щеткада күйік іздерінің пайда болуы
2	Щетканың барлық жақтарынан ұшқындау жүктеме мен қайта жүктелудің қысқа мерзімді түрткілерінде ғана пайда болады	Коллектордың бетін бензинмен сүрткен кезде жеңіл кететін қараю іздері пайда болуы, сондай-ақ щеткада күйік іздерінің пайда болуы
3	Щетканың барлық жақтарынан ірі және ұшатын ұшқындар машинаны тура қосу және реверстеу кезінде ғана жол беріледі, егер коллектор мен щетка алдағы уақытта жұмыс істеуге жарамды болса ғана	Коллектордың бетін бензинмен сүрткен кезде жеңіл кететін қараю іздері пайда болу, сондай-ақ щеткада күйік іздерінің пайда болуы мен щетканың бұзылуы

60-кесте

Ауыспалы токтың электр қозалтқыштарын оқшаулаудың жол
берілетін кедергілері

Сыналатын объекті	Мегаомметр кернеуі, кВ	Шектеу кедергісі
Статордың айналымы 1 кВ дейін кернеулікпен	1	10–30оС температура кезінде 0,5 Мом-нен кем емес
Синхронды электр қозғалтқышы мен фазалық роторлы электр қозғалтқышының айналымы	0,5	10–30оС температура кезінде 0,2 Мом-нан кем емес
Термоиндикатор	0,25	Нормаланбайды
Синхронды электр қозғалтқыштары подшипниктерінің кернеуі 1 кВ жоғары	1	Нормаланбайды (толық жиналған майланған өткізгіштерде іргетас плиталарына қатысты жүргізіледі)

61-кесте

Ауыспалы токтың электр қозғалтқышы үшін өнеркәсіп жиілігінің
сыналатын кернеуі

Сыналатын объекті	Электр қозғалтқышының сипаттамасы	Сыналатын кернеу, кВ
Статордың айналымы	Қуаттылығы 1 МВт дейін, номиналды кернеу 100 В жоғары Қуаттылығы 1 МВт жоғары, номиналды кернеуі 3,3 кВ дейін	1,6 Uном + 0,8 1,6 Uном + 0,8 2 Uном
Синхронды электр қозғалтқышы роторының айналымы	Қуаттылығы 1 МВт жоғары, номиналды кернеуі 3,3 кВ-дан 6,6 кВ дейін	1,6 Uном + 2,4
Синхронды электр қозғалтқышы мен фазалық роторлы электр қозғалтқышының айналымы Реостат пен жіберілуі реттелетін резистор	Қуаттылығы 1 МВт жоғары, номиналды кернеуі 6,6 кВ жоғары - -	8 Uном қозғалту жүйесі, бірақ 1,2 аспайды 1 1
Синхронды электр қозғалтқышының өрісін ажырату резисторы	- -	2

62-кесте

Электрлік қозғалтқыштардың сырғу мойынтіректеріне жол берілетін
саңылау

Валдың номиналды диаметрі, мм	Айналу жиілігі кезіндегі саңылау, Гц
	16,7 аз емес	16,7–25	25 артық емес
18–30	0,040–0,093	0,060–0,130	0,140–0,280
31–50	0,050–0,112	0,075–0,160	0,170–0,340
51–80	0,065–0,135	0,095–0,195	0,200–0,400
81–120	0,080–0,160	0,120–0,235	0,230–0,460
121–180	0,100–0,195	0,150–0,285	0,260–0,580
181–260	0,120–0,225	0,180–0,300	0,300–0,600
261–360	0,140–0,250	0,210–0,380	0,340–0,680
361–600	0,170–0,305	0,250–0,440	0,380–0,760

63-кесте

Қалыпты оқшауланған реакторлар және жеңілдетіп оқшаулаудың
трансформаторлар мен маймен толтырылған күштік
трансформаторлардың ішкі оқшалау өнеркәсіптік жиілігінің
сыналатын кернеуі (құрғақ және
маймен толтырылған)

Айналымның кернеу класы, кВ	Корпусы мен басқа айналымдарға қатысы бойынша сынау кернеуі кВ, шектеу үшін		Айналымның кернеу класы, кВ	Корпусы мен басқа айналымдарға қатысы бойынша сынау кернеуі кВ, шектеу үшін
	Қалыпты	Жеңілдетілген		Қалыпты	Жеңілдетілген
0,69-ға дейін	4,5	2,7	35	76,5	-
3	16,2	9	110	180	—
6	22,5	15,4	150	207	—
10	31,5	21,6	220	292,5	—
15 20	40,5 49,5	33,3 45,0	330 500	414 612	- —

64-кесте

Ток трансформаторларын оқшаулау кедергісінің жол берілетін мәні

Кернеу класы, кВ	Шектеудің жол берілетін кедергілері, МОм, кем емес
	Негізгі шектеу	Өлшеу шықпасы	Сыртқы қабаттар	Қайталама айналымдар	Аралық айналымдар
3–35	1000	–	–	50 (1)	–
110–220	3000	–	–	50 (1)	–
330–500	5000	3000	1000	50 (1)	1

*Екінші айналымдардың оқшаулау кедергісі жақшасыз келтірілген – екінші өшірілген тізбектерде, жақшада қосылған екінші тізбектермен.

65-кесте

Ток трансформаторларын оқшаулаудағы диэлектрлік жоғалуларға жол
берілетін тангенс бұрышы

Сыналатын объектінің атауы	Номиналды кернеуі, кВ кезіндегі диэлектрлік жоғалулардың тангенс бұрышы
	110	150–220	330	500
Токтың маймен толтырылған трансформаторлары (негізгі оқшаулау)	2,0	1,5	—	1,0
Ток трансформаторлары:
Соңғы қалауға сәйкес негізгі шектеу	-	-	0,6	-
Өлшеу конденсаторы	-	-	0,8	-
Бірінші айналымның сыртқы қабаты	-	-	1,2	-

66-кесте

Өлшеу трансформаторлары үшін өнеркәсіп жиіліктерінің сыналатын
кернеуі

Өлшеу трансформаторы оқшаулауды орындау	Сыналатын кернеу, кВ, Бастапқы кернеу кезінде, кВ
	3	6	10	15	20	35
Қалыпты	21,6	28,8	37,8	49,5	58,5	85,5
Нашарлаған	9	14	22	533	-	-

67-кесте

Аппараттарды сыртқы оқшаулау үшін өнеркәсіп жиіліктерінің
сыналатын кернеуі

Кернеу класы, кВ	Оқшауланған аппараттар үшін сыналатын кернеу, кВ
	Қалыпты керамикалық	Қалыпты органикалық материалдардан	Жеңілдетілген керамикалық	Жеңілдетілген органикалық материалдардан
3	24	21,6	13	11,7
6	32	28,8	21	18,9
10	42	37,8	32	28,8
15	55	49,5	48	43,2
20	65	58,5	—	—
35	95	85,5	—	—

68-кесте

Ауада ажыратулардың жылжымалы бөліктерін оқшаулау
мен тіреу оқшаулау кедергілері

Сыналатын объекті	Шектеудің кедергісі, МОм, ажыратқыштың бастапқы кернеуінде, кВ
	15 дейін	20—35	110 және жоғары
Фарфордан дайындалған тіреу оқшаулауышы, ауа өткізгіш және тартпа (әрқайсысы жеке-жеке)	1000	5000	5000
Органикалық материалдардан дайындалған тартпа	-	3000	-

69-кесте

Ауада ажыратқыштардың байланыс жүйелерінің тұрақты токқа
кедергілерінің шекті мәндері

Ажырату типі	Полюс контурының кедергісі, мкОм-нан артық емес
ВВН-110-6, ВВШ-110	140
ВВН-154-8, ВВШ-150	200
ВВН-220-10	240
ВВН-220-15	260
ВВН-330-15	460
ВВ-330Б	380
ВВ-500Б	500
ВВУ-35, ВВБ-110, ВВБМ-110Б, ВВБК-110Б	80
ВВУ-110Б, ВВБ-220Б, ВВД-220Б, ВВБК-220Б	300
ВВБ-330Б, ВВД-330Б, ВВДМ-330Б, ВВБК-500А	600
ВВБ-500А	900
ВНВ-330-40, ВНВ-330-63, ВНВ-500-40, ВНВ-500-63	150

Ескертпе:
1) Модульдің бір доға тәріздес сөндіргіш қондырғысы мен сөндіру камерасының бір элементінің кедергілерінің мәндері: ВВН – 20 мкОм, ВВУ, ВВБ, ВВД, ВВБК сериясы – 80 мкОм, сериялар ВНВ – 70 мкОм ажыратқыштары;
2) ВВ типті ажыратқыштарда ток өтетін учаскелердің контурларындағы кедергілер мыналардан артпауы қажет:
50 мкОм – сөндіру камерасын бөлгішпен біріктіретін шиналар үшін;
80 мкОм – бөлгіштің екі жартысын қосатын шиналар үшін;
10 мкОм – бөлгішті біріктіру шинасына аппараттық шығудан ауыстыру үшін;
3) ВНВ сериялы 330-500 кВ ажыратқыштарының доға тәріздес сөндіргіш құралдарының кедергілерінің мәні 35 мкОм артпау керек.

70-кесте

Ауа ажыратқыштарының электромагниттер орамасының тұрақты тогына
кедергілер

Ажыратқыш типі	Үш фазалы электр магниттерінің қосылулары	кернеу, В	Орама кедергісі, Ом
ВВН-110-6, ВВН-154-8,	Бөлек немесе параллель (жылдамдатылған электр магниттер)	220	1-ші орама 10 ± 1,5 2-ші орама 45 ± 2,0 Екі орама 55 ± 3,5
ВВН-220-10, ВВ-330Б,
ВВ-500, ВВМ-500М		110	1-ші орама 2,4 ± 0,05 2-ші орама 11,3 ± 0,55 Екі орама 13,7 ± 0,55

71-кесте

Ауа ажыратқыштарының бірнеше рет байқау арқылы сынау кезіндегі операциялардың саны

Операцияның немесе циклдің атауы	Ажыратқышты сынаудың қысымы	Орындалатын операциялар мен циклдердің саны
Қосу және ажырату	Жұмыс істеудің қысымы ең төменгі жұмыс қысымы Номиналды ең жоғарғы жұмыс қысымы	3 3 3 2
В – О циклі	ең төменгі жұмыс қысымы ең төменгі жұмыс қысымы * ең жоғарғы жұмыс қысымы *	2 2 2
О – В (АПВ 6 сәтті) циклі	АПВ үшін минималды	2
О – В – О (АПВ сәтсіз)	Номиналды АПВ үшін ең төменгі ең жоғарғы жұмыс қысымы	2 2 2

* Ажыратқыштар жұмысының осциллограммалары түсірілуі тиіс.

72-кесте

Айырғыштар мен бөлгіштердің байланыс жүйесінің тұрақты
тогына рұқсат етілетін кедергі

Айырғыштың типі	Номиналды кернеу, кВ	Номиналды ток, А	Кедергі, мкОм
РОН3	400–500	2000	200
РЛН	110–220	600	220
Қалған типтер	110–500	600 1000 1500–2000	175 120 50

73-кесте

Айырғыштар мен бөлгіштер үшін жылжымайтындардан (бір пышақ
үшін) жылжитын байланыстардың тарту жағдайларының нормалары

Аппараттың типі	Номиналды ток, А	Күш, Н (кгс)
	айырғыштар
РВК-10 РВК-20 РВ(3)-20 РВ(3)-35 РЛНД-110	3000; 4000; 5000 5000; 6000 7000 400 600 1000 600 1000	490–540 (50–55) 490–540 (50–55) 830–850 (85–87) 118–157 (12–16) 137–176 (14–18) 176–225 (18–23) 157–176 (16–18) 176–196 (18–20)
	Бөлгіштер
ОД-110М; ОД-150М ОД-220М	600 1000	157–176 (16–18) 176–196 (18–20)

74-кесте

Бөлгіштерді ажырату мен қысқа тұйықталуға жол берілетін ең ұзақ уақыт

Аппараттың типі	Ажырату уақыты	Аппараттың типі	Ажырату уақыты
Бөлгіштер		Қысқа тұйықталу
ОД-35 ОД-110 ОД-110М ОД-150 ОД-150М ОД-220 ОД-220М	0,5 0,7–0,9 0,5 1,0 0,7 1,0 0,7	КЗ-35 КЗ-110 КЗ-110М КЗ-220, КЗ-150 КЗ-150М КЗ-220М	0,4 0,4 0,35 0,5 0,4 0,4

75-кесте

КТҚ және КСТҚ ұяшықтарын оқшаулау жиіліктерінің өнеркәсіптік
сыналатын кернеуі

Кернеу класы, кВ	Сыналатын кернеу, кВ, оқшауланатын ұяшықтар		Кернеу класы, кВ	Сыналатын кернеу, кВ, оқшауланатын ұяшықтар
	Керамикалық	Қатты органикалық материалдардан		Керамикалық	Қатты органикалық материалдардан
3 6 10	24 32 42	21,6 28,8 37,8	15 20 35	55 65 95	49,5 58,5 85,5

76-кесте

КТҚ және КСТҚ байланыстарының тұрақты тогына рұқсат етілетін
кедергілер

Өлшенетін объекті	Кедергілер, Ом
Құрастырылатын шиналарды біріктіру (таңдап) Бастапқы тізбектің ажыраушы бірігулері (таңдамалы, егер ҚТҚ құрылымы мүмкіндік берсе)	Ұзындығы бірдей біріктірілмеген шина учаскелерінің келергілерінен 1,2 реттен артық болмауы керек Зауыттың нұсқаулығымен анықталады. Нұсқаулығы кедергілерді реттемейтін КРУ үшін олардың кедергілері, мкОм болуы тиіс: 400 А – 75 мкОм - " - 600 А – 60 мкОм - " - 900 А – 50 мкОм - " - 1200 А – 40 мкОм - " - 1600 А – 40 мкОм - " - 2000 А және одан жоғары – 33 мкОм байланыстары үшін
Екінші күштік тізбекті ажырататын байланыстар	Байланыстардың кедергілері 4000 мкОм-нан артық болмауы тиіс
Жылжымалы элементтің корпуспен орналасу байланысы	0,1 Ом-нан артық емес

77-кесте

Токөткізгішті оқшаулау үшін өнеркәсіп жиілігінің сыналатын кернеуі

Кернеу класы, кВ	Оқшаулауған ток өткізу сымдарының сыналатын кернеуі
	фарфор	аралас (керамикалық және қатты органикалық материалдар)
6 10 15 20 35	32 42 55 65 95	28,8 37,8 49,5 58,5 85,5

78-кесте

Құрғақ токты оқшауланатын реакторлар мен сақтандырғыштардың
фарфор тіреу оқшауларының өнеркәсіп жиілігінің сыналатын
кернеуі

Реактор кернеуінің класы, кВ	3	6	10	15	20	35
Сыналатын кернеу, кВ	24	32	42	55	65	95

79-кесте

Электр сүзгілерінің сипаттамасын шешу бойынша нұсқау

Сыналатын объекті	Вольт-амперлік сипаттамаларды шешудің объектілері	Сынаудың нәтижелеріне талаптар
1. Ауадағы әрбір алаң	Вольт-амперлік сипаттама ток жүктемесін 5 – 10 % өлшеу интервалдарымен кернеуді біртіндеп арттырған кезде алынады. Ол электродтар мен түтінді соруларды қағу механизмін үздіксіз жұмысқа қосқан кезде алынады.	Электродтардағы тесілетін кернеу 15 минут барысында номиналды ток кезінде 40 кВ аз болмау керек
2. Ауадағы электр сүзгішінің барлық алаңы	Сол сияқты	24 сағаттың басында және соңында алынған сипаттамалар бір-бірінен 10 % өзгеше болуы керек.
3. Түтінді газдағы электрлік сүзгінің барлық алаңдары	Вольт-амперлік сипаттама ток жүктемесін 5 – 10 % өлшеу интервалдарымен кернеуді біртіндеп арттырған кезде және ток жүктемесінің сол интервалдарымен кернеуді біртіндеп азайту кезінде алынады. Ол электродтарды қағу механизмдеріндегі үздіксіз жұмысқа қосылған және номиналды булы жүктеме кезінде алынады.	72 сағаттың басында және соңында алынған сипаттамалар бір-бірінен 10 % өзгеше болуы керек.

80-кесте

Статистикалық түрлендіргіштердің элементтері мен тізбек үшін
өнеркәсіп жиілігін сынайтын кернеу

Сыналатын тораптар мен өзгерту тізбектері	Оқшаулауды сынайтындарға қатысты тораптар	Сыналатын кернеу В, жүйелер үшін
		Бастапқы	Көпірлік
Өзгеретіндер
Анодтармен байланысты тізбектер	Орнатылған детальдар	2,25 Ud + 3750	1,025 Ud + 3750
Шкафтарда орналасқан катодтармен байланысты вентильдер мен тізбектердің катодтары мен корпустары	Сол сияқты	1,5 Ud + 750	1,025 Ud + 3750
Рамалар	Сол сияқты	-	1,5 Ud + 750
Қосымша трансформаторлардың екінші айналымдары мен тізбектері	Қосымша трансформаторлар мен тізбектердің бірінші айналымдары, сондай-ақ олармен байланысқан орнатылған детальдар	1,5 Ud + 750 (бірақ 2250 3 кем емес)	1,025 Ud + 3750 (бірақ 2250 3 кем емес)
Өзгеретін трансформаторлар
Вентильді айналымдар мен олардың қорытындылары	Корпус және басқа айналымдар	2,25 Ud + 3750 2,25 Ud + 3750	1,025 Ud + 3750
Теңестіру реакторлары (айналымдар мен қорытындылар) және жиіліктің екінші айналымдары	Корпус	2,25 Ud + 3750	-
Теңестіру реакторларының тармақтары	Бірінің екіншісіне қатысы бойынша	1,025 Ud + 750	1,025 Ud + 3750
Анодты бөлгіштер (айналымдар мен қорытындылар)	Корпусы немесе орнатылған детальдар	2,25 Ud + 3750

81-кесте

Конденсатор сыйымдылығының ең үлкен ауытқулары

Кондесатордың атауы немесе типі	Рұқсат етілетін ауытқу, %
Қуаттылық кернеуі 1050 в-тан 1050 В жоғары коэффицентті арттыру үшін конденсаторлар:
СМР-66/, СМР-110/	± 10 + 10 – 5
СМР-166/, СМР-133/, ОМР-15	+ 10 – 5
ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55, ДМРУ-110 типті конденсаторлар	± 5 ± 10

82-кесте

Қуаттың коэффициентін арттыру үшін конденсатордың өнеркәсіптік
жиілігін сынау

Сыналатын оқшаулау	Жұмыс істейтін кернеулі конденсаторлар үшін сыналатын кернеу, кВ
	0,22	0,38	0,50	0,66	3,15	6,3	10,50
Қоршаулар арасында Корпусына қатысты	0,42 2,1	0,72 2,1	0,95 2,1	1,25 5,1	5,9 5,1	11,8 15,3	20 21,3

83-кесте

Байланыс конденсаторлары, қуаттылықты таңдау және созылмалы конденсаторлар үшін өнеркәсіптік жиіліктің сынама кернеуі

Конденсатордың типі	Конденсатор элементінің сынау кернеуі, кВ
СМР-66/ СМР-110/ СМР-166/ ОМР-15 ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55 ДМРУ-110	90 193,5 235,8 49,5 144 252

84-кесте

Ұзын өтемді конденсаторлар үшін сынау кернеуі

Конденсатордың типі	Сыналатын кернеу, кВ
	Өнеркәсіп жиілігі	Конденсатор қоршаулары арасындағы тұрақты ток
КПМ-0,6-50-1 КПМ-0,6-25-1 КМП-1-50-1 КМП-1-50-1-1	16,2 16,2 16,2 —	4,2 4,2 7,0 7,0

85-кесте

Вентильді разрядниктер кедергілерінің мәні

Разрядник немесе элементтің типі	Кедергі, МОм
	Кем емес	Артық емес
РВМ-3 РВМ-6 РВМ-10 РВМ-15 РВМ-20	15 100 170 600 1000	40 250 450 2000 10000
РВРД-3 РВРД-6 РВРД-10	95 210 770	200 940 5000
Разрядниктің элементі РВМГ 110М 150М 220М 330М 400 500	400 400 400 400 400 400	2500 2500 2500 2500 2500 2500
РВМК-330, 500 разрядтарының негізгі элементі РВМК-330, 500 разрядтарының вентильді элементі	150 0,010	500 0,035
РВМК-330, 500 разрядтарының ұшқынды элементі	600	1000

86-кесте

Түзетілген кернеу кезіндегі вентильді разрядниктердің рұқсат
етілген токтары

Разрядниктің немесе элементтің типі	Сыналатын түзетілген кернеу, кВ	20оС, мкА разрядник температурасы кезінде өтетін ток
		Кем емес	Артық емес
РВС-15 РВС-15* РВС-20 РВС-20* РВС-33 РВС-35 РВС-35*	16 16 20 20 32 32 32	450 200 450 200 450 450 200	620 340 620 340 620 620 340
РВМ-3 РВМ-6 РВМ-10 РВМ-15 РВМ-20	4 6 10 18 28	380 120 200 500 500	450 220 280 700 700
РВЭ-25М РВМЭ-25	28 32	400 450	650 600
РВРД-3 РБРД-6 РВРД-10	3 6 10	30 30 30	85 85 85
РВМГ-110М, 150М, 220М, 330М, 400, 500 разрядтарының элементі	30	1000	1350
РВМК-330, 500 разрядтарының негізгі элементі	18	1000	1350
РВМК-330, 500 разрядтарының ұшқынды элементі	28	900	1300

*Нейтральмен оқшауланған және токтың мөлшерімен компенсацияланған желілер үшін разрядниктер жерге бекітіледі, 1975 ж. кейін шығарылған.
Ескертпе. + 20⁰С температурасына разрядниктердің өту токтарын енгізу үшін ауытқудың әр 10 градусына 3 % тең түзету енгізу керек.

87-кесте

Жиілігі 50 Гц ауыспалы кернеу кезіндегі ауыспалы кернеулердің
оқшаулауғыштарынан өтетін токтар

Қайта кернеудің оқшаулау типі	ең жоғары жұмыс жиілігі 50 Гц, кВ	Өткізгенде ғана 20оC температурада болады
		Оқшаулауды ауыстыру туралы мәселені қоюдың қажеттілігі кезіндегі мәні	Оқшаулау істен шығарылуы тиіс кезіндегі оқшауланған мәні
ОПН-110У1 ОПН-1-110ХЛ4 ОПН-110ПН	73 73 73	1,0 2,0 0,9	1,2 2,5 1,2
ОПН-150У1 ОПН-150ПН	100 100	1,2 1,1	1,5 1,5
ОПН-220У1 ОПН 1-220ХЛ4 ОПН-220ПН	146 146 146	1,4 2,0 1,3	1,8 2,5 1,8
ОПН-330 ОПН-330ПН	210 210	2,4 2,2	3,0 3,0
ОПН-500У1 ОПН-500ПН	303 303	4,5 3,4	5,5 4,5

88-кесте

Өнеркәсіптік жиілік кезіндегі вентильді разряд элементтерінің
ұшқынды аралықтарының өтпелі кернеуі

Элементтің типі	Өтпелі кернеу, кВ
РВМГ-110, РВМГ-150, РВМГ-220 разрядтарының элементі РВМГ-330, РВМГ-500 разрядтарының элементі РВМК-330, РВМК-500 разрядтарының негізгі элементі РВМК-330, РВМК-500, РВМК-550П разрядтарының ұшқынды элементі РВМК-500П разрядтарының негізгі элементі	59–73 60–75 40–53 70–85 43–54

89-кесте

+20^оС температурада ену және өтпелі оқшаулағыштардың негізгі
оқшаулаудан және өлшеу конденсаторын оқшаулаудағы диэлектрлік
жоғалтулардың рұқсат етілетін тангенс бұрышы

Сынау объектісінің атауы мен шектеудің негізгі түрі	Номиналды кернеуі кВ болғандағы диэлектрлік жоғалтулардың тангенс бұрышы
	3–15	20–35	60–110	150–220	330	500
Маймен толтырылған енгізулер мен шектелген өтпелі оқшаулағыштар:
Майлы барьерлі	—	3,0	2,0	2,0	1,0	1,0
Қағазды-майлы *	—	—	1,0	0,8	0,7	0,5
Бакелитті шектелген ену және өтпелі изоляторлар (соның ішінде маймен толтырылған)	3,0	3,0	2,0	—	—	—

* үш қысымды енулерде негізгі шектеуді өлшеуден басқа реттелетін айналулар оқшаулағыштарын бақылау да жүзеге асырылады. Шығару оқшаулағыштарының диэлектрлік жоғалтуларының тангенс бұрышы 2,5 %-дан аспау керек.

90-кесте

Өтпелі оқшаулағыштар мен қосылудың өнеркәсіптік жиілігінің
сыналу кернеуі

Номиналды кернеу, кВ	Сыналу кернеуі, кВ
	Жеке сыналатын керамикалық оқшаулағыштар	Негізгі керамикалық немесе сұйық оқшаулағыштар аппараттық қосылулар мен өтпелі оқшаулағыштар	Негізгі бакелитті оқшаулағышы бар аппаратты қосылулар мен өтпелі оқшаулағыштар
3	25	24	21,6
6	32	32	28,8
10	42	42	37,8
15	57	55	49,5
20	68	65	58,5
35	100	95	85,5

91-кесте

+70^оС температурада май толтырылған қосуларда диэлектрлік
жоғалтулардың ең жоғары берілетін тангенс бұрыштары

Қосылу құрылымы	Қосулардағы диэлектрлік жоғалтудың тангенс бұрышы, %
	110–220		330–500
	Т-750 маркалы май	Басқа маркалы майлар	Т-750 маркалы май	Басқа маркалы майлар
Майлы кедергілі Қағаз майлы: ауа өткізбейтін ауа өткізетін	— 5 5	7 7 7	— 3 3	7 5 5

92-кесте

Бір элементті оқшаулағыштың сынау кернеулері

Сыналатын оқшаулағыштар	Электрлік қондырғының номиналды кернеуі үшін сыналатын кернеу, кВ
	3	6	10	15	20	35
Бөлек сыналатын оқшаулағыштар, Шина тізбектері мен аппараттарда орнатылған оқшаулағыштар	25 24	32 32	42 42	57 55	68 65	100 95

93-кесте

Трансформатор майының сапасы көрсеткіштерінің жол берілетін
мәндері

Май сапасының көрсеткіші мен сынау әдісіне стандарттың нөмірі	Қондырғыға құяр алдындағы жаңа құрғақ май								Қондырғыға құйғаннан кейінгі тікелей май
	ГК ТУ38.1011025-85	Т-1500ГОСТ982-80		Т-500УТУ38.401	ТКп.38.4015949-92	ТКп.38.401830-90		ТСп ГОСТ10121-76	ГК ТУ38.1011025-85	Т-1500ГОСТ982-80	Т-500УТУ38.401	ТКп.38.4015949-92	ТКп.38.401830-90	ТСп ГОСТ10121-76
1											0	1	2	3
1.МЕМСТ бойынша өтпелі қуат 6581-75, (кВ) артық емес, электр қондырғы: 15 кВ дейін 35 кВ дейін 60 кВ дан 110 кВ дейін 220 кВ дан 500 кВ дейін				0	0	0		0			5	5	5	5
				5	5	5		5			0	0	0	0
	0	0		0	0	0		0	5	5	5	5	5	5
	5	5		5	5				0	0	0	0
2. 220 кВ дейін электрлік жабдықтың МЕМСТ 6370-83 и РТМ 17216-71 механикалық қоспалардың мазмұны	жоқ								жоқ
220 кВ астам, % аспайды	0,0008								0,0008
3. 1 г майға КЖБ мг МЕМСТ 5985-79 қышқыл саны	0,01		0,01	0,01	0,02	0,02		0,02	0,01	0,01	0,01	0,02	0,02	0,02
4. МЕМСТ 6307-75 бойынша суда еритін қышқылдар мен сілтілер	жоқ								жоқ
5. МЕМСТ 6356-75оС бойынша жабық ыдыстағы тұтанудың температурасы	35		35	35	35	35		35	35	35	35	35	35	35
6. МЕМСТ 20287-91ҮС жоғары емес суыту температурасы	45		45	55	45	45		45
7. МЕМСТ 19296-73 баллында оптикалық тығыздылықтың бөлінген үлгісі					0,4	0,4		0,4
8. аталған майдың 5 оС мөлдірлігі	Мөлдір								Мөлдір
9. МЕМСТ 981-75 жалпы тұрақтылығы 1) қышқылданған соң тұндырманың саны % одан артық	0,015		тс	тс	0,01	тс		тс
2) 1 г майға КЖБ мг қышқыл майдың қышқыл саны	0,1		0,2	0,2	0,1	0,1		0,1
1											0	1	2	3
10. Диэлектрикалық жоғалтулардың тангенс бұрыштары МЕМСТ 6581-75, %, 90 оС аспай	0,5		0,5	0,5	2,2	1,7		1,7	0,7	0,7	0,7	3,0	2,0	2,0
11. Ылғалды ұстау МЕМСТ 7822-75, % массасы (г/т), 1) арнайы қорғалған, ауа өткізбейтін, суы аз толтырылған, өлшеуіш трансформаторлары	Барлық майлар үшін 0,001 % (10 г/т)								Барлық майлар үшін 0,001 % (10 г/т)
2) ауа кірмейтін және арнайы қорғаусыз электрлік жабдық	Барлық майлар үшін 0,002 % (20 г/т)								Барлық майлар үшін 0,0025 % (25 г/т)
3) Аталған көрсеткішті сапасы бойынша анықтайтын кәсіпорын-дайындаушының талаптары болмаған кездегі электрлік жабдықтау (МЕМСТ 1547-84)	Барлық майлар үшін жоқ								Барлық майлар үшін жоқ
12. РД 34.43.105-89, % массасы бойынша АГИДОЛЛ қышқылына қарсы	0,25		0,4	0,2	0,2	0,2	0,2		0,25	0,4	0,2	0,2	0,2	0,2
13. РД 34.43.107-95, % мөлшерінен аспайтын газы бар	Барлық майлар үшін 0,5								Барлық майлар үшін 1,0

94-кесте

Ажырату аппараттары, екінші тізбектерге және 1 кВ дейін электр
желілеріне жол берілетін ең қысқа кедергі

Сыналатын нысан	мегаомметр кернеуі, В	ажырату кедергісі, Мом	Ескерту
1	2	3	4
1 кВ дейін жоғарғы кернеудегі электр қондырғыларындағы басқару, қорғау, өлшеу, дабыл және т.б. екінші тізбектері
Жедел ток шинкалары және басқару қалқанындағы кернеу тізбектерінің шинкалары	500–1000	10	Ажыратылған тізбектерде сынақ өткізіледі
Әрбір екінші және қоректену тізбектерінің қосылуы, ажыратқыш және өшіргіштерінің келуі	500–1000	1	Сынақ барлық қосылған аппараттармен жүзеге асырылады (оратылған желілер, контакторлар, реле, ток трансформаторларының екінші орамалары және кернеулері ж.т.б.)
1 кВ дейін кернеудегі релелік-контакторлық белгілеу схемалардағы екінші басқарма, қорғау, дабыл тізбектері,	500–1000	0,5	Сынақ барлық қосылған аппараттармен жүзеге асырылады (магнит қондырғылар, контакторлар, реле, аспаптар ж.т.б.)
Реттеу және басқару, сондай-ақ оларға қосылған элементтер жүйелерінің қосылмаған схемаларының тізбектері	Дайындаушы-зауыт мәліметтері бойынша		—
1,1 кВ дейін кернеудегі, негізгі ток тізбектеріне қосылған, тұрақты тогы бар машиналарды қорғау және қозғаудың басқарма тізбектері	500–1000	1	—
Күш және жарық беретін электр желілері	1000	0,5	Шырақ корпусын нөлдік желіге қосумен шамды бұрағанға дейін жарық беретін желілерде сынақ жүргізеледі. Ажырату жер мен желі арасында өлшенеді
1 кВ дейін тарату құрылғылары, қалқан және ток желілері	500–1000	0,5	Сынақ әрбір тарату құрылғылары үшін жүргізеледі

95-кесте

Бірнеше рет қосу және ажыратулармен контакторларды және
автоматты ажыратқыштарды сынау

Операция	Жедел ток кернеуі, көрсетілетін %	Операциялар саны
Қосу	90	5
Қосу және ажырату	100	5
Ажырату	80	10

96-кесте

Схемалар жұмысы қалыпты реттелуі қамтамасыз етілетін жедел ток
кернеуі

Сыналатын нысан	Жедел ток кернеуі, көрсетілетін %	Ескертпе
1 кВ жоғары кернеулі қондырғылардағы қорғау және дабыл схемалары	80, 100	—
1 кВ жоғары кернеулі қондырғылардағы басқару схемалары: Қосуға сынау	90, 100	—
Сол сияқты, бірақ ажырату үшін	80, 100	—
1 кВ дейін кернеулі қондырғылардағы релелік-контакторлы схемалар	90, 100	Қарапайым схемалар үшін қосу кнопкасы төмендеген кернеуде жұмыс істемейді
Логикалық элементтердегі байланыссыз схемалар	85, 100, 110	Қоректену блоктарына ену барысында кернеу өзгереді

97-кесте

Күштік кәбілдер үшін түзеткіш токтар үшін кернеуді сынау

Ажырату және кәбіл маркасы	Сыналатын түзелген кернеу, кВ, жұмыс кернеуіндегі күштік кәбілдер үшін, кВ													Сынау созылмалы лығы, мин
	0,66*	1*	2	3	6	10	20	35	110	150	220	330	500
Қағаз Резина Пластмасса	– – 3,5	6 – 5	12 – –	18 6 15	36 12 36	60 20 60	100 – –	175 – –	285 – 285	347 – –	510 – –	670 – –	865 – –	10 (15**) 5 10

* Ауадан салынған, пластмассалық ажыратулармен бронсыз (экран) бір желілік кәбілдерді түзетілген кернеумен сынау жүзеге асырылмайды.
** 110–500 кВ кернеудегі кәбілдер үшін

98-кесте

Күштік кәбілдер үшін азаю токтары және ассиметрия
коэффициенттері

Кернеулі кәбілдер, кВ	Сыналатын кернеу, кВ	Азаятын токтардың шекті мағыналары, мА	Ассиметрия коэффициенттерінің шекті мағыналары, I max/I min
6	36 45	0,2 0,3	8 8
10	50 60	0,5 0,5	8 8
10 35	100 140 150 175	1,5 1,8 2,0 2,5	10 10 10 10
110 150 220 330 500	285 347 510 670 865	нормаланбайды бұл да " " "	нормаланбайды бұл да " " "

99-кесте

С-220, МН-3 және МН-4 маркалы майлардың және ПМС маркалы
ажыратылған сұйықтықтың сапалық көрсеткіштерінің нормалары

Майдың сапалық көрсеткіштері	Жаңадан енгізілген сызық үшін
	С-220, 5-РА	МН-3, МН-4	ПМС
Стандартты ыдыстағы тесілетін кернеу, кВ кем емес	45	45	35
Газсыздандыру деңгейі (ерітілетен газ), %, кем емес	0,5	1,0	—

Ескертпе. 99-кестеде көрсетілмеген майларды сынау дайындаушы талаптарына сәйкес жүргізіледі.

100-кесте

Кернеулі кәбілдер үшін, диэлектрлік майларды және
оқшаулауланған сұйықтықтарды (100⁰С кезінде), %, кем емес,
жоғалтудағы бұрыш тангенсі кВ

кернеу, кВ	110	150–220	330–500
tg, %	0,5/0,8 *	0,5/0,8 *	0,5/–

* Санауында С-220 және 5-РА, қорытындысында МН-3, МН-4 және ПМС майлары үшін мағынасы көрсетілген.

101-кесте

Электр жабдықтарының сыртқы оқшаулағышында және АТҚ оқшаулауда,
металл және темір бетонды тіректерде, ӘЖ оқшауланған тізбектер
және қадалған ажыратқыштарды ұстайтын жылыстау жолдарының
тиімді салыстырмалы ұзындығы

Деңгейі	э, см/кВ (кем емес), нақты кернеу, кВ
Ластану	35 дейін қоса отырып	110-750
1	1,90	1,60
2	2,35	2,00
3	3,00	2,50
4	3,50	3,10

102-кесте

ӘЖ 6-750 кВ тізбектерінің 50 % дәрежелі кернеуі, ластанған және
суланған жағдайдағы 6-750 кВ АТҚ оқшаулауда және электрмен
жабдықтаудың сыртқы ажырату

Электр қондырғыларының шекті кернеуі, кВ	50 %-дық дәрежелі кернеулер, кВ (әрекетті мағыналар)
6	8
10	13
35	42
110	110
150	150
220	220
330	315
500	460
750	685

103-кесте

Химиялық өндіріс және кәсіпорындарға жақын ҚС

Өндірілетін тауардың есептік көлемі, жылына, мың/т	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
	500 дейін	500-ден 1000-ға дейін	1000-нан 1500-ға дейін	1500-нан 2000 дейін	2000-нан 2500-ға дейін	2500-нан 3000 дейін	3000-нан 5000 дейін	5000-нан
10-нан	1	1	1	1	1	1	1	1
10-на 500 дейін	2	1	1	1	1	1	1	1
500-ден 1500 дейін	3	2	1	1	1	1	1	1
1500-нан 2500 дейін	3	3	2	1	1	1	1	1
2500-нан 3500 дейін	4	3	3	2	2	1	1	1
3500-нан 5000 дейін	4	4	3	3	3	2	2	1

103-1-кесте

Мұнай өндіретін және мұнай-химиялық кәсіпорын және өндірістерге жақын ҚС

Кіші тармағы	Өндірілетін тауардың есептік көлемі, жылына, мың/т	Ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		500 дейін	500-ден 1000-ға дейін	1000-нан 1500-ға дейін	1500-нан 2000 дейін	2000-нан 3500 дейін	3500-нан
Мұнай өндіретін зауыттар	1000-нан	1	1	1	1	1	1
	1000-нан 5000 дейін	2	1	1	1	1	1
	5000-нан 9000 дейін	3	2	1	1	1	1
	9000-нан 18000 дейін	3	3	2	1	1	1
Мұнай-химиялық зауыт және комбинаттар	5000-нан	3	2	1	1	1	1
	5000-нан 10000 дейін	3	3	2	1	1	1
	10000-нан 15000 дейін	4	3	3	2	1	1
	15000-нан 20000 дейін	4	4	3	3	2	1
Синтетикалық каучук зауыттары	50 ден	1	1	1	1	1	1
	50-ден 150 дейін	2	1	1	1	1	1
	150-ден 500 дейін	3	2	1	1	1	1
	500-ден 1000 дейін	3	3	2	1	1	1
Зауыттар	100 дейін	1	1	1	1	1	1
Резеңке техникалық бұйымдар	100-ден 300 дейін	2	1	1	1	1	1

104-кесте

Газ және мұнайлы газды өндіру бойынша кәсіпорындарға жақын ҚС

Кіші тармағы	Өндірілетін өнімнің есептік көлемі	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		500-ге дейін	500-ден 1000-ға дейін	1000-нан бастап
Газ өндіру	Көлемінен тәуелсіз	2	1	1
Мұнайлы газды қайта өңдеу	Көлемінен тәуелсіз	3	2	1

105-кесте

Целлюлоза және қағаз өндіру бойынша кәсіпорындарға жақын ҚС

Кіші тармағы	Өндірілетін тауардың есептік көлемі, жылына, мың/т	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		500 дейін	500-ден 1000 дейін	1000-нан 1500 дейін	1500-нан
Целлюлоза және полуцеллюлозы өндіру	75-ге дейін	1	1	1	1
	75-тен 150-ге дейін	2	1	1	1
	150-ден 500-ге дейін	3	2	1	1
	500-ден 1000-ға дейін	4	3	2	1
Қағаз шығару	Көлемінен тәуелсіз	1	1	1	1

106-кесте

Қара металлургия кәсіпорындары және өндірістеріне жақын ҚС

Ішкі тармағы	Өндірілетін тауардың есептік көлемі, жылына, мың/т	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		500-ден	500-ден 1000-ға дейін	1000-нан 1500-ге дейін	1500-нан 2000-ға дейін	2000-нан 2500-ға дейін	2500-нан бастап
Болат және шойынды қорыту	1500-ге дейін			1	1	1	1
	1500-нан 7500-ге дейін			2	1	1	1
	7500-нан 12000-ға дейін			2	2	1	1
Тау-кен байыту комбинаттары	2000-ға дейін			1	1	1	1
	2000-нан 5500-ға дейін			1	1	1	1
	5500-нан 10000-ға дейін			1	1	1	1
	10000-нан 13000-ға дейін			2	1	1	1
Кокс химөндіру	5000-ға дейін			2	2	2	1
	5000-нан 12000-ға дейін			2	2	2	1
Ферро ерітінділері	500-ге дейін			1	1	1	1
	500-ден 700-ге дейін			1	1	1	1
	700-ден 1000-ға дейін			2	1	1	1
Магнезиальды бұйымдарды өндіру	Көлемінен тәуелсіз			2	2	1	1
Болат және шойындарды жалға алу және өңдеу	Көлемінен тәуелсіз			1	1	1	1

107-кесте

Түсті металлургия кәсіпорындары және өндірістеріне жақын ҚС

Кіші тармағы	Өндірілетін тауардың есептік көлемі жылына, мың/т	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		500-ге дейін	500 -ден 1000-ға дейін	11000-нан 1500-ге дейін	1500-нан 2000-ға дейін	2000-нан 2500-ге дейін	2500-нан 3500-ге дейін	3500-ден бастап
Алюминий өндірісі	100-ге дейін		1	1	1	1	1	1
	100-ден 500-ге дейін		2	1	1	1	1	1
	500-ден 1000-ға дейін		3	2	2	1	1	1
	1000-нан 2000-ға дейін		3	3	2	2	1	1
Никель өндірісі	1-ден 5-ке дейін		1	1	1	1	1	1
	5-тен 25-ке дейін		2	1	1	1	1	1
	25-тен 1000-ға дейін		2	2	1	1	1	1
Сирек металдар өндірісі	Көлеміне қарамастан		4	3	3	2	2	1
Мырыш өндірісі	Көлеміне қарамастан		2	1	1	1	1	1
Түсті металдарды өндіру және қайта жасау	Көлеміне қарамастан		1	1	1	1	1	1

108-кесте

Құрылыс материалдарын өндіру бойынша кәсіпорындарға жақын ҚС

Кіші тармағы	Өндірілетін тауардың есептік көлемі, жылына, мың/т	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		250-ге дейін	250-ден 500-ге дейін	500-ден 1000-ға дейін	1000-нан 1500-ге дейін	1500-нан 2000-ға дейін	2000-нан 3000-ға дейін	3000-нан бастап
Цемент өндірісі	100-ге дейін							1
	100-ден 500-ге дейін							1
	500-ден 1500-ге дейін							1
	1500-нан 2500-ге дейін							1
	2500-нан 3500-ге дейін							1
	3500-нан бастап							1
Асбест және т.б. өндірісі	Көлеміне қарамастан							1
Бетон бұйымдарының және т.б. өндірісі	Көлеміне қарамастан							1

109-кесте

Машина жасау кәсіпорындары және өндірістерге жақын ҚС

Шығарылатын өнімнің есептік көрсеткіші	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
	500-ге дейін	500-ден бастап
Көлеміне қарамастан	2	1

110-кесте

Жеңіл өнеркәсіп өндірістеріне жақын ҚС

Кіші тармағы	Шығарылатын өнімнің есептік көрсеткіші	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		250-ге дейін	250-ден 500-ге дейін	500-ден бастап
Мата дайындау	Көлеміне қарамастан	3	2	1
Жасанды тері және пленкалы материал дайындау	Көлеміне қарамастан	2	1	1

111-кесте

Кен және кенді емес қазба өндірістеріне жақын ҚС

Кіші тармағы	Шығарылатын өнімнің есептік көрсеткіші	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
		250 дейін	250-ден 500 дейін	500-ден
Темір және басқа кендер	Көлеміне қарамастан	2	1	1
Көмір *	Көлеміне қарамастан	3	2	1

* Террикондарға жақын ҚС анықтауға ықпал етеді.

112-кесте

ЖЭС және өндірістік қазандықтарға жақын ҚС

Отын түрі	Қуаты, МВт	Түтін мұржаларының биіктігі, м	ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
			250 дейін	250-ден 500 дейін	500-ден 1000 дейін	1000-нан 1500- дейін	1500-нан 3000 дейін	3000-нан
30 %-дан кем емес күлді болғанда көмір, мазут, газбен жылынатын ЖЭС және қазандықтар	Қуаттылығына қарамастан	Кез келгені	1	1	1	1	1	1
ЖЭС және қазандықтар	1000-ға дейін	Кез келгені	1	1	1	1	1	1
Көмірмен	1000-нан бастап	180-ге дейін	2	2	2	1	1	1
30 %-дан кем емес күлді болғанда	4000-ға дейін	180-нен бастап	2	2	1	1	1	1
ЖЭС және қазандықтар	500-ге дейін	Кез келген	3	2	2	2	1	1
Тақтатастар	500-ден бастап	180-ге дейін	4	3	2	2	2	1
	2000-ға дейін	180-нен бастап	3	3	2	2	2	1

113-кесте

Шаң-тозаң материалдары, қойма ғимараттары және құрылыстарына,
кәріз тазалау құрылыстарына жақын ҚС (күлдіжыныс, күйежыныс,
қоқысжыныстар, ірі кәсіпорын қоқыстары, қоқыс жағатын
кәсіпорындар, шаң-тозаңды материалдармен қойма және
элеваторлар, минералды тыңайтқыштарды және улы химикаттарды
сақтауға арналған қоймалар, су шахталары және байыту
фабрикалары, аэрация станциялары және басқа да кәріз-тазалау
құрылыстары)

ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
200-ге дейін	200-ден 600-ге дейін	600-ден бастап
3	2	1

114-кесте

Қысқы уақытта тайғақ мұзға қарсы химиялық құралдарды қарқынды
қолданатын автожолдарға жақын С3

ҚС ластану көзінен арақашықтық кезінде, м
25-ге дейін	25-ден 100-ге дейін	100-ден бастап
3	2	1

115-кесте

10000 м² кем емес көлемдегі өзен және көлдердің аймақтарына жақын ҚС

Су түрлері	Судың есепті тұздылығы, г/л	Жағалау сызығынан арақашықтығы, км	ҚС
Тұзды емес	2-ге дейін	0,1-ге дейін	1
Тұздылығы аз	2-ден 10-ға дейін	0,1-ге дейін	2
		0,1-ден 1,0-ге дейін	1
Тұздылығы орташа	10-нан 20-ға дейін	0,1-ге дейін	3
		0,1-ден 1,0-ге дейін	2
		1,0-ден 5,0 дейін	1
Тұздылығы жоғары	20-дан 40-қа дейін	1,0-ге дейін	3
		1,0-ден 5,0-ге дейін	2
		5,0-ден 10,0-ге дейін	1

116-кесте

1000 мкСм/см кем емес айналатын суларды өткізетін градирняға
және шашыранды бассейндерге жақын ҚС

ҚС ауданы	Градирнядан арақашықтығы (шашыранды бассейннен), м
	150-ге дейін	150-ден бастап
1	2	1
2	3	2
3	4	3
4	4	4

117-кесте

1000-нан 3000-ға дейін мкСм/см кем емес айналатын суларды өткізетін градирняға және шашыранды бассейндерге жақын ҚС

ҚС ауданы	Градирнядан арақашықтығы (шашыранды бассейннен), м
	150 дейін	150-ден 600 дейін	600-ден
1	3	2	1
2	4	3	2
3	4	4	3
4	4	4	4

118-кесте

Екі тәуелсіз көзден ластанған кезде ҚС есебі

ҚС бірінші көзден	Қайталама көзден ластану деңгейі кезінде ҚС есебі
	2	3	4
2	2	3	4
3	3	4	4
4	4	4	4

119-кесте

Оқшауланған тетіктердің төменгі беті әлсіз дамыған аспалы
табақшаларда k_и коэффициенттерін пайдалану

Lи/d	kи
0,90-нан 1,05-ке дейін қоса алғанда	1,00
1,05-тен 1,10-ға дейін қоса алғанда	1,05
1,10-нан 1,20-ға дейін қоса алғанда	1,10
1,20-дан 1,30-ға дейін қоса алғанда	1,15
1,30-дан дейін 1,40-қа дейін қоса алғанда	1,20

120-кесте

Арнайы қолданыстағы оқшауланған аспалы табақшаларда k_и
коэффициенттерін пайдалану

Ажырату кескіні	kи
Екі қанатты	1,20
Төменгі қабатындағы үлкейтілген ұшу қабырғасы бар	1,25
Аэродинамикалық бейін (конус, жартысфералық)	1,0
Іші тегіс және сыртқы беті қабырғалы қоңырау бейнелі	1,15

121-кесте

Тірек және аспалы өзекшелермен ажыратылған, оқшауланған бірегей
тіреуіштерді пайдалану коэффициенттері

Lи/h	2,5 кем емес	2,5-3,00	3,01-3,30	3,31-3,50	3,51-3,71	3,71-4,00
kк	1,0	1,10	1,15	1,20	1,25	1,30

122-кесте

Параллель электрлі бұтақтарымен (бөгетсіз) құрама құралған k_к
пайдалану коэффициенттері

Параллель бұтақтар саны	1	2	3-5
kк	1,0	1,05	1,10

123-кесте

Әртүрлі кескіндегі аспалы оқшаулағыштарды пайдалануда
ұсынылатын салалар

Оқшаулағыш құрылымы	Ластану аудандарының сипаттамасы
Төменгі қабаты қабырғалы табақша (Lи/D Ә 1,4)	1-2-ші аудандар әр түрлі ластану түріндегі ҚС
Тегіс, жартысфералы, тегіс конусты табақшалы	1-2-ші аудандар әр түрлі ластану түріндегі ҚС, сортаң жер қыртысы және 3-ші ҚС жоғары емес өндіріспен ластанған аудандар
Табақшалы фарфорлы	Цемент және жанартас өндіретін кәсіпорындарға жақын 4-ші ҚС аудандары, қара металлургия кәсіпорындары, калий тыңайтқыштарын өндіру бойынша кәсіпорындар, фосфат шығаратын химиялық өндірістер, электрод өндірісі цехтары бар болған кезде алюминий зауыттары (көлемді анод цехтары)
Қалыпты пайдаланылатын фарфорлы өзекті (Lи/h Ә 2,5)	1-ші ҚС аудандары, соның ішінде кіру мүмкіндігі қиын ӘЖ тас жолдарымен
Табақшалы екі қанатты	Жер қыртысының тұздалған және өндірістік ластанған аудандары (2-4-ші ҚС)
Төменгі қабатында қатты шығып тұрған қабырғалы табақша (Lи/D > 1,4)	Аралдар мен тұздалған өзен жағалаулары (2-4-ші ҚС)
Арнайы пайдаланылатын фарфорлық өзекті (Lи/h > 2,5)	Кез келген ластану түрлерінде 2-4-ші ҚС бар аудандары; соның ішінде кіру мүмкіндігі қиын ӘЖ тас жолдармен (2-3-ші ҚС)
Арнайы пайдаланылатын полимерлі өзекті	Кез келген ластану түрлерінде 1-2-ші ҚС бар аудандары; соның ішінде кіру мүмкіндігі қиын ӘЖ тас жолдармен (2-3-ші ҚС)
Арнайы пайдаланылатын полимерлі өзекті	Кез келген ластану түрлерінде 2-3-ші ҚС бар аудандары; соның ішінде кіру мүмкіндігі қиын ӘЖ тас жолдармен (2-3-ші ҚС)

Ескертпе. D – ажыратқыш табақша диаметрі, см; h - өзекті ажыратқыштың оқшаулау бөлігінің биіктігі, см; L_и - саңылау жолының ұзындығы, см.

124-кесте

Кәбіл құрылыстарына арналған ең аз арақашықтық

Арақашықтығы	Ең аз өлшемі, мм, салу кезінде
	туннельдерде, галереяларда, кәбілді қабаттарда және эстакадаларда	кәбілді арналарда және екі қабатты едендерде
1	2	3
Жарық биіктігі	1800	Шектелмейді, бірақ 1200 мм кем емес
Олардың екі жақты орналастыру кезінде конструкциялар арасында жарыққа көлденең бойынша (өту ені 1)	1000	0,6 м тереңдікке дейін кезінде 300, 0,6-дан 0,9 м дейін астам тереңдікке дейін 450; 0,9 м астам кезінде 600
Құрылымнан қабырғаға дейін жарыққа көлденең бойынша біржақты орналасқан кезде (өту ені 1)	900	Бұл да
Көлденең құрылымдар арасында тігінен*:
Қуатты кәбілдер үшін, кернеу:
10 кВ дейін	200	150
20–35 кВ	250	200
110 кВ және жоғары	300 **	250
бақылау кәбілдері және байланыс кәбілдері, сондай-ақ 3х25 мм2 дейін кесілген, 1 Кв кернеулі күштік өткізгіш сымдары үшін	100
Тірек конструкциялары арасында (консольдермен) үй-жай ұзындығы бойынша)	800–1000
Кернеулігі 35 кВ жеке күштік кәбілдер арасында көлденеңінен және тігінен ***	Өткізгіш сым диаметрінен кем емес
Бақылау байланыс кәбілдері арасында көлденеңінен ***	нормаланбайды
110 кВ және одан да жоғары кернеулі кәбілдер арасында жарыққа көлденең бойынша	100	Өткізгіш сым диаметрінен кем емес

* Тура тас жолдарында пайдалы консоль ұзындығы 500 мм кем емес болуы тиіс.
** 250 мм үшбұрышты өткізгіш сымдарды орналастыру кезінде.
*** Сондай-ақ өткізгіш сым шахталарында салынатын өткізгіш сымдар үшін.

125-кесте

Ғимараттар мен үй-жайларға дейін эстакада және галерея өткізгіш
сымдарының ең аз арақашықтығы

Құрылыс	Нормаланған ара қашықтық	Ең аз көлемдері, м
Көлденеңінен, паралелді қолдану кезінде
Бітеу қабырғалары бар ғимарат және үй-жайлар	эстакада және галерея құрылымдарынан ғимарат және құрылыстарға дейін	нормаланбайды
Тесілген қабырғалары бар ғимарат және құрылыстар	Бұл да	2
Электрленбеген ішкі зауыттық темір жол	Құрылыстарды сыртқы өлшеміне дейін эстакада және галерея құрылымдарынан	1 м галерея және өтетін эстакадалар үшін, 3 м өтпейтін эстакадалар үшін
Ішкі зауыттық автокөлік жолдары және өрт жолдары	Жиектас тасы, жол жиегі және сыртқы қабағына дейін эстакада және галерея құрылыстарынан	2
Аспалы жол	Жылжымалы құрамның сыртқы өлшеміне дейін эстакада және галереядан	1
Жер бетіндегі құбыр жолы	эстакада және галереядан жақын маңдағы құбыр жолдарына дейін	0,5
Электрді тасымалдаудың ауа желілері	эстакада және галерея құрылымдарынан желілерге дейін	11-тарауды қараңыз
Тігінен тоғысу кезінде
Ішкі зауыттық электрленбеген темір жол	эстакада және галереяның төменгі белгісінен рельстің басына дейін	5,6
Ішкі зауыттық электрленбеген темір жол	Эстакада және галереяның төменгі белгілерінен: жоғары желі немесе байланыстағы арқанды жеткізетін рельс басына дейін	7,1 3
Ішкі зауыттық автокөлік жолдары (өрт жолдары)	Эстакада және галереяның төменгі белгілерінен (өрт жолдары 1) автокөлік жолдарының төсемдеріне дейін	4,5
Жер бетіндегі құбыр жолдары	Эстакада және галерея құрылымдарынан жақын маңдағы құбыр жолдарына дейін	0,5
Электрді тасымалдаудың ауа желілері	Эстакада және галерея құрылымдарынан желілерге дейін	11-тарауды қараңыз
Байланыстың және радиофикацияның әуе желілері		1,5

126-кесте

1 кВ дейін ӘЖ желілеріндегі жол берілетін механикалық кернеу
(созылуда беріктік шегінен %)

Материал және желілердің нақты тоғысуы	Тайғақ-желді жүктемелерде және төменгі температураларда Rг=R_	Орташа жылдық температура кезінде, R_
Алюминийдің тоғысуы, мм2: 25 – 95	35	30
120	40	30
Терможасалған және терможасалмаған алюминий ерітіндісінің тоғысуымен, мм2: 25 – 95	40	30
120	45	30
Болатты алюминий тоғысуы, мм2: 25	35	30
35 – 95	40	30

127-кесте

Жерасты өткізгіш сымдары, құбыр жолдары және жердегі
бағаналарға дейін, жер асты бөліктерінен немесе ӘЖ жерге
тұйықтау құрылғыларымен көлденеңінен жол берілетін ең аз
арақашықтықтар

Жақындату нысаны	арақашықтық, м
Су-газ-бу және жылу желілері, сонымен қатар кәріз құбырлары	1
Өрт гидранттары, жерасты кәріздерінің құдықтары (люктері), су тарататын бағандар	2
Кәбілдер (байланыс, дабыл және радио тарату кәбілдерінен басқа)	1
Бұл да, бірақ оқшауланған құбырға салу кезінде	0,5

128-кесте

Халық қоныстанғанбаған жердегі ӘЖ тірегінің жерге тұйықтағышы
немесе жерасты бөлігінен жер асты БЖ (ПЗ) кәбіліне дейінгі ең
аз арақашықтық

Жердің эквивалентті кедергі үлесі, Ом·м	БЖ (П3), м жер асты өткізгіш сымының ең аз арақашықтығы
	темір бетонды немесе металл тіректі жер асты бөлігі немесе жерге тұйықтауға дейін	жерге тұйықтауға қондырғысы жоқ ағаш тірекке дейінгі жерасты бөлігіне дейін
100-ге дейін	10	5
100-ден астам 500-ге дейін	15	10
500-ден астам 1000-ға дейін	20	15

1-сурет. Ток жүргізуші және жерге тұйықтау бөліктері (Аф-з) арасында және әртүрлі фазадағы (Аф-ф) ток жүргізуші бөліктерімен, қатты шиналар кезінде жарыққа ең аз арақашықтық

129-кесте

1,8 фаза-жер деңгейімен қорғалған кернеулігі шектелген, АТҚ
(ҚС) 110–500 кВ әртүрлі элементтерге дейін ток жүргізуші
бөліктерден жарыққа ең аз арақашықтық

Арақашықтық атауы	Белгілері	Ажыратылған арақашықтығы, мм, нақты кернеуі, кВ
		110	220	330	500
Жерге дейін және тұрақты ішкі 2 м кем емес жоғары қорғалған, сонымен қатар стационарлы ұяшықаралық экрандар және өртке қарсы кедергілер, ток жүргізетін бөліктері, кернеулі ажырату қондырғыларының элементтерінен	Аф-з	600	1200	2000	3000
Ток жүргізетін бөліктерінен, кернеу астындағы жабдықтар және ажырату элементтерінен жерге тұйықталған құрылымдарға дейін: тірек-аппаратының басы; өткізгіш-тірек; траверс; өткізгіш-дөңгелек; өзек	А1ф-з	600	1200	1600	2700
Әртүрлі фазадағы ток өткізуші бөліктермен	Аф-ф	750	1600	2200	3400
Ток жүргізетін бөліктерінен, жабдықтар және ажырату элементтерінен, көлік жабдықтарына дейін, ішкі тұрақты 1,6 м-ге дейін жоғары қорғалған кернеулі	Б	1350	1950	2350	3450
Төменгі тізбекке қызмет ете отырып және жоғарғысын өшірмей, әртүрлі жазықтықтардағы әртүрлі тізбекті бөліктерге ток жүргізушілер арасында	В	1800	2400	2800	3900
Желінің көп мөлшерде үзілу кезінде ғимарат жабындысына дейін жерден ток жүргізуші қоршалмағанға дейін	Г	3300	3900	4700	5700
Төменгі тізбекке қызмет ете отырып және жоғарғысын өшірмей, әртүрлі жазықтықтардағы әртүрлі тізбекті бөліктерге ток жүргізушілер арасында көлденеңінен	Д1	2600	3200	3600	4700

130-кесте

Жарыққа АТҚ (аралық) әртүрлі элементтеріне дейін ток
жүргізушілердің ең аз арақашықтығы 1–10 м сурет бойынша

Сурет нөмірі	Арақашықтық атауы	Шартты белгілері	Ажыратылған арақашықтығы, мм, номиналды кернеу үшін, кВ
			10 дейін	20	5	110	220	330	00
1; 2; 3	Тұрақты ішкі 2 м-ден кем емес жоғары қорғалған немесе жерленген құрылымдарға дейін ток жүргізетін бөліктері, кернеулі ажырату қондырғылары элементтерінен	Аф-з	200	300	400	900	1800	2500	3750
1; 2	Әртүрлі фаза желілері арасында	Аф-ф	220	330	440	1000	2000	2800	4200
3; 5; 9	Жабдықтау және ажырату элементтерінен немесе ток жүргізетін бөліктерінен, кернеулі, 1,6 м-ге жоғары ішкі тұрақты қорғаныстарға дейін, тасымалданатын жабдықтар сыртқы өлшемдеріне дейін	Б	950	1050	1150	1650	2550	3250	4500
6	Төменгі тізбекке қызмет ете отырып және жоғарғысын өшірмей, әртүрлі жазықтықтардағы әртүрлі тізбекті бөліктерге ток жүргізушілер арасында	В	950	1050	1150	1650	3000	4000	5000
4; 10	Желінің көп мөлшерде үзілу кезінде ғимарат жабындысына дейін жерден ток жүргізуші қоршалмағанға дейін	Г	2900	3000	3100	3600	4500	5000	6450
6; 7; 8; 10	Төменгі тізбекке қызмет ете отырып және жоғарғысын өшірмей, әртүрлі жазықтықтардағы әртүрлі тізбекті бөліктерге ток жүргізушілер арасында көлденеңінен, сыртқы дуалдары сыртқы жиектеріне дейін ток жүргізуші бөліктерінен, ғимарат немесе үй-жайларға ток жүргізуші бөліктер арасында	Д	2200	2300	2400	2900	3800	4500	5750
9	Ажыратқыштың пышағы мен контактыдан екінші контактыға қосылған ошиновкаға дейін	Ж	240	365	485	1100	2200	3100	4600

Ескертпе:
1) Әлеует таралуындағы ажырату элементтері үшін, әртүрлі сыртқы нүктелерінің әлеуетінің шынайы маңыздылығын ескере отырып, оқшаулату арақашықтығын қабылдау қажет. Әлеуетті тарату туралы мәліметтер жоқ болған кезде, нақты кернеуден (ток жүргізуші бөліктер тарапынан) нөлге дейін (жерленген бөліктер тарапынан) ажыратқыштан алыс әлеуеттің құлау тура сызық заңын шартты қабылдау керек.
2) Су электр станциялары құрылысы бетонды негізде салынған, А_ф-з кем емес, Б өлшемімен, теміржол жолдары бойынша тасымалданатын, трансформатор сырт өлшемдеріне дейін кернеулі, ток жүргізуші бөліктер немесе ажырату элементтерінен арақашықтық (ток жүргізу бөліктер тарапынан).
3) Теңізден 1000 м астам жоғары биіктікте орналасқан, 220 кВ және одан да жоғары кернеулі электрқондырғыларды А_ф-з және А_ф-ф арақашықтықтары, МЕМСТ 1516.1–76 * талаптарына сәйкес арту тиіс.

2-сурет. Көлденең бір жазықтықта орналасқан, әртүрлі фазадағы ток жүргізуші бөліктер арасында және жерге тұйықталған бөліктер және ток жүргізуші икемді шиналар кезінде жарыққа ең аз арақашықтық.

3-сурет. Ішкі тұрақты қорғаныстарға дейін, кернеулі, ток жүргізуші бөліктер және ажырату элементтерінен ең аз арақашықтық.

4-сурет. Жерге дейін фарфорлы ажыратқыш төменгі жиектерінен және ток жүргізуші бөліктерден қорғалмаған ең аз арақашықтық.

5-сурет. Тасымалданатын жабдыққа дейін ток жүргізуші бөліктердің ең аз арақашықтығы

6-сурет. Төменгі тізбекке қызмет ете отырып және жоғарғысын өшірмей, әртүрлі жазықтықтардағы әртүрлі тізбекті бөліктерге ток жүргізушілер арасындағы ең аз арақашықтық

7-сурет. Бір тізбекке қызмет ете отырып және екіншісін өшірмей, ток жүргізушілер арасында көлденеңінен ең аз арақашықтық

8-сурет. Сыртқы қоршауларының сыртқы жиектеріне дейін ток жүргізуші бөліктерінен ең аз арақашықтық

9-сурет. Жерге тұйықталған және ток жүргізуші бөліктеріне дейін өшірілген қалыпта, байланыс және пышақты ажыратудан ең аз арақашықтық

10-сурет. Ғимарат немесе үй-жайларға ток жүргізуші бөліктер арасындағы ең аз арақашықтық

131-кесте

Суды салқындату станцияларына дейін ашық қондырылған электр
техникалық құрылғылардың ең аз арақашықтығы

Сусалқындатқыш	Арақашықтық, м
Су шашырататын құрылғылар және ашық градирнялар	80
Мұнаралы және бір желдеткішті градирнялар	30
Секциялық желдеткішті градирнялар	42

132-кесте

Сутегі қоймаларынан ӘЖ тіректері және станция ғимараттарына
дейінгі ең аз арақашықтық

Қоймада сақталатын баллон саны	Арақашықтығы, м
	Ғимарат аралығына дейін	ӘЖ тірегіне дейін
500-ге дейін 500-ден астам	20 25	1,5 тірек биіктігі Бұл да

11-сурет. Г және Д санатты өндіріспен ғимараттарда майға толтырылған трансформаторларды ашық орнатуға талаптар (өртке қарсы норма бойынша):
1 - қарапайым терезе;
2 - жанбайтын толтыруы бар ашылмайтын терезе;
3 - сыртынан темір металл торы бар, ғимараттың ішіне қарай ашылатын терезе;
4 - өртке шыдамды есік.

133-кесте

Ток өткізгіш бөліктен ЖТҚ әртүрлі элементтеріне дейін
жарықтағы ең аз арақашықтық

Сурет нөмірі	Арақашықтық атауы	Шартты белгілері	Ажыратылған арақашықтығы, мм, нақты кернеуі, кВ
			6	10	20	35	110	220
12	Ток жүргізуші бөліктерден ғимараттар бөліктері мен жерге тұйықталған құрылыстарға дейін	Аф-3	90	120	180	290	700 600	1700 1200
12	Әртүрлі фаза желілері арасында	Аф-ф	100	130	200	320	800 700	1800 1600
13	ток жүргізуші бөліктеру жаппай шектеулерге дейін	Б	120	150	210	320	730 650	1730 1250
1020	Ток жүргізуші бөліктерден толық шектеулерге дейін	В	190	220	280	390	800 700	1800 1300
1020	Жетекші тізбектердің шектелмеген ток жүргізуші бөліктерімен арасында	Г	2000	2000	2200	2200	2900 2800	3800 3400
1021	Еденге дейін шектелмеген ток жүргізуші бөліктерге дейін	Д	2500	2500	2700	2700	3400 3300	4200 3700
1021	ЖТҚ-дан жерге дейін АТҚ аумағына дейін шығу кезінде және соңына өтуде жол жоқ кезде, шектелмеген шығулардан	Е	4500	4500	4750	4750	5500 5400	6500 6000
1020	Екінші байланысқа қосылған, өшірілген қалыпта, ұсақталғанға дейін, байланыс және ажыратқыш пышақтан	Ж	110	150	220	350	900 850	2000 1800

Ескертпе. 1,8 жер-фаза қорғаныс деңгейінде аса кернеулі шектеуде, 110 және 220 кВ ЖТҚ қорғаныс элементтері үшін пайдалану жағдайында ортақ қорытынды да арақашықтық келтірілген.

12-сурет. ЖТҚ әртүрлі фазалары және олар арасында және жерге тұйықталған бөліктерімен ток жүргізуші бөліктерінен ажыратылмаған арасындағы жарыққа ең аз арақашықтық (133-кесте бойынша)

13-сурет. Тұтас қорғаныс және ЖТҚ-ға ток жүргізуші бөліктерінен ажыратылмаған арасындағы ең аз арақашықтық (133-кесте бойынша)

14-сурет. Әртүрлі тізбектегі ток жүргізуші бөліктерден оқшауланбай қорғалмай ажыратылмаған арасында және торлы қорғаныстарға дейін ЖТҚ ток жүргізуші бөліктерден ажыратылмаған ең аз арақашықтық (133-кесте бойынша)

15-сурет. Еденнен қорғалмай оқшауланбаған ток жүргізуші бөліктерге дейін және ажыратқыш фарфордың төменгі жиегіне дейін және ЖТҚ ену биіктігінің ең аз арақашықтығы. Жерден АТҚ аумағынан тыс ЖТҚ-дан шығатын қорғалмаған сызықтар және көлікке жол болмаған кездегі ең аз арақашықтық

134-кесте

ТҚ және станцияларға кірген кезде тікелей найзағай соққыларынан
ӘЖ қорғану

Номиналды кернеу ӘЖ, кВ	Екі арқанды порталды сүйеулермен ӘЖ кіру		Бір тіректі сүйеулермен ӘЖ кіру			Ом.м*2 жердің балама кедергі үлесі кезінде, Ом, сүйеніш жерленген құралдарының жол берілген ең көп кедергілері
	Жоғары қорғалатын деңгейі бар қорғаныс тәсілінің ұзындығы, км *	Тростың қорғаныш бұрышы, бұршақ	Жоғары қорғалатын деңгей бар қорғаныс тәсілінің ұзындығы, км *	Тростар саны, данасы	Арқан, бұршақтың қорғалатын бұрышы бұршақ
						дейін 100	100 астам 500 дейін	500 астам
35	0,5 *3	25–30	1–2	1–2	30	10	15	20
	1–2
110	1–3	25–30	1–3	1–2	25*4	10	15	20*5
220	2–3	25	2–3	2	20*4	10	15	20*5
330	2–4	25	2–4	2	20	10	15	20*5
500	3–4	25	–	–	–	10	15	20*5

* Желдеткіш ажыратқыш және қорғалатын қондырғы арасындағы арақашықтықты ескере отырып, 136-кестеде көрсетілген енетін қорғаныс ұзындығы таңдалады.
*² Екі тізбекті бірсүйенішті тіректі жерге тұйықталған ӘЖ 110–220 кВ құрылғыларға енуде, 5, 10 және 15 Ом астам кедергілерін, 100, 100-ден астам және 500-ге дейін және 500-ден астам Ом дейін сәйкесінше, топырақтың балама үлес кедергісін орындау ұсынылады.
*³ Қуаттылығы 1,6 МВ^.А дейінгі трансформаторлы станциялар үшін қолданылады.
*⁴ Бір сүйенішті темірбетонды тіректерде 30^о дейінгі қорғаныс бұрыштарына рұқсат етіледі.
*⁵ 1000 Ом^.м астам үлес кедергісімен жерге орналастырылған, порталды тіректер үшін, 20-дан астам, 30 Ом кем емес жерленген құрылғылардың кедергілері рұқсат етіледі.

135-кесте

Негізгі және қосымша қорғаныс аралықтарының ұсынылатын
өлшемдері

Номиналды кернеу, кВ	Қорғаныс аралықтарының мөлшері, мм
	негізгі	қосымша
6	40	10
10	60	15
20	140	20
35	250	30
110	650	—
220	1350	—
330	1850	—
500	3000	—

136-кесте

35–220 кВ қорғалатын құрылғыларға дейін желдеткіш
ажыратқыштардан рұқсат етілетін ең көп рұқсат етілетін
арақашықтық

Номиналды кернеу, кВ	ӘЖ және ТҚ станцияларына енуде тіркеу түрлері	Жоғары қорғаныс деңгейіндегі ӘЖ енумен қорғалатын трос ұзындығы, км	Күштік трансформаторларға дейінгі арақашықтық, м													Қалған қондырғыларға дейінгі арақашықтық, м
			Тұйық ТҚ				Тұрақты қосылған ӘЖ-мен ТҚ					Үш және одан да көп тұрақты қосылған ӘЖ-мен ТҚ				Тұйық ТҚ			Екі және одан да көп тұрақты қосылған ӘЖ-мен ТҚ
			Ажыратқыш және III топ	Ажыратқыш және II топ			Ажыратқыш және III топ		Ажыратқыш және II топ			Ажыратқыш және III топ		Ажыратқыш және II топ		Ажыратқыш және III топ	Ажыратқыш және II топ		Ажыратқыш және III топ			Ажыратқыш және II топ
			1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23
35	Порталды (оның ішінде РТ-мен ену басында ағашпен)	0,5 1,0 1,5 2,0	20 40 60 75	30 60 90 110	— — — —	— — — —	30 50 80 100	40 100 120 150	— — — —	— — — —	35 90 120 150	45 120 150 180		— — — —	— — — —	25 75 100 125	40 100 130 150	— — — —	— — — —	30 100 125 150	50 150 200 200	— — — —
	Бір сүйенішті (металды және темір бетонды)	1,0 1,5 2,0	20 30 45	30 50 70	— — —	— — —	30 50 70	40 60 90	— — —	— — —	40 60 90	50 70 100		— — —	— — —	40 60 70	60 90 120	— — —	— — —	50 80 90	100 120 150	— — —

136-кестенің жалғасы

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23
110	Порталды (оның ішінде. ағашпен РТ ену арнасында)	10,0 10,5 20,0 20,5 30,0	30 50 70 90 100	50 80 110 165 180	40 70 90 120 150	100 150 180 220 250	50 70 80 95 110	70 90 120 150 200	60 80 100 125 160	120 160 200 250 250	70 90 110 125 140	90 110 135 180 200	80 100 120 135 170	125 175 250 250 250	120 140 170 190 200	140 170 200 200 200	130 150 180 220 250	180 200 220 250 250	130 200 200 200 200	150 200 200 200 200	140 180 200 220 250	190 200 220 250 250
	Бір сүйенішті (металды және темір бетонды)	10,0 10,5 20,0 20,5 30,0	15 30 50 65 80	20 55 75 100 140	20 40 70 90 120	50 80 120 160 200	20 40 60 70 80	30 60 90 115 140	30 50 70 100 130	75 100 150 200 250	30 50 70 80 95	40 70 100 125 150	40 60 90 120 140	100 130 190 250 250	70 110 120 130 150	90 130 150 200 200	80 120 140 160 180	110 160 180 230 250	100 150 200 200 200	130 180 200 200 200	120 160 180 200 220	170 200 250 250 250
110—220	Порталды	20,0	– 30	– 70	20 60	65 80	– 50	– 90	60 70	100 130	– 90	– 120	90 110	110 140	90	160	100	210	150	220	200	280
		20,5	– 40	– 90	35 80	75 100	– 70	– 120	70 90	140 170	– 110	– 160	100 130	150 190	110	180	120	250	170	280	250	350
		30,0	– 50	– 110	80 90	100 120	– 90	– 150	90 120	170 200	– 120	– 200	120 150	180 220	120	200	160	280	190	310	270	400
	Бір сүйенішті (металды және темір бетонды)	20,0	– 20	– 50	10 40	35 60	– 30	– 50	35 50	60 80	– 50	– 70	45 65	65 80	60	90	75	130	90	120	100	150
		20,5	– 30	– 70	15 60	70 80	– 45	– 80	65 80	90 110	– 70	– 100	80 95	90 110	80	120	100	180	120	160	140	220
		30,0	– 40	– 90	40 85	90 100	– 60	– 100	85 100	110 130	– 85	– 130	100 120	120 140	100	160	140	230	150	200	180	300

Ескертпе:
1) Күштік трансформаторлардан басқа, желдеткіш ажыратқыш және қорғалатын қондырғы арасындағы арақашықтық, параллель жұмыс істейтін ӘЖ саны кезінде шектелмейді: 110 Кв-7 және одан да көп кернеуде; 150 кВ-6 және одан да көп; 220 кВ-4 және одан да көп.
2) Жақын маңдағы желдеткіш ажыратқышқа дейін рұқсат етілетін арақашықтықтар анықталады.
3) МЕМСТ 1516.1-76* бойынша ажыратқыш дейгейімен 150-220 кВ күшті трансформаторларға дейінгі арақашықтық алымында, МЕМСТ 1516-73 бойынша жоғары деңгейдегі ажыратқышта қорытынды да көрсетілген.
4) МЕМСТ 16357-70* бойынша І топтағы ажыратқыштарды ІІ топтағы ажыратқыштармен бірге пайдаланған кезде, 150-220 кВ күшті трансформаторларға дейінгі арақашықтық 1,5 есе артуы мүмкін.

137-кесте

Желдеткіш разрядтағыштардан 330 кВ кернеулі қорғалатын
қондырғыларға дейін желдеткіш анағұрлым рұқсат етілетін ең
үлкен арақашықтық

Қосалқы станция схемасы, ӘЖ саны	Ажыратқыш жиынтықтарының саны, типі, орнату орны	Жоғары қорғалатын ӘЖ деңгейі бар қорғалған тәсілінің ұзындығы, км	Арақашықтығы*, м
			күштік трансформаторларға және шунтты реакторларға дейін (автотрансформаторлар)		кернеу трансформаторларына дейін		қалған электр қондырғыларына дейін
			Порталды тіректер	Екі тросы бар бір сүйенішті тіректер	Порталды тіректер	Екі арқанды бір сүйенішті тіректер	Порталды тіректер	Екі арқанды бір сүйенішті тіректер
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Блоктың тұйық схемасы бойынша трансформатор желісі	күштік трансформатордағы ІІ топтың желдеткіш ажыратқыштарының бір жиынтығы	2,5 3,0 4,0	4570 100	— 20 50	7 590 115	— 30 85	130 140 150	100 110 130
Бұл да	ІІ топтың желдеткіш ажыратқыштарының екі жиынтығы: бір жинақ-күштік трансформаторда, екінші-сызықты ұяшықта	2,5 3,0 4,0	0120 160	— 20 90	250 ** 320** 400**	— 100 250	330** 380** 450**	235** 270** 340**
Тұйық «топтасқан блоктар» схемасы бойынша	Қосылған трансформаторлардағы ІІ топтың желдеткіш ажыратқыштардың екі жинағы	2,0 2,5 3,0	70 110 150	— 20 65	210 240 260	— 100 200	335 340 355	280 320 340
«үш бұрыш» схемасы бойынша екі ӘЖ және бір трансформатормен өтетін жер	Күштік трансформатордағы ІІ топтың желдеткіш ажыратқыштарының бір жиынтығы	2,0 2,5 3,0	80 110 150	— 50 80	160 210 250	— 120 150	390 410 425	300 350 380
«шағын көпір» схемасы бойынша екі ӘЖ және бір трансформатормен өтетін	Күштік трансформаторлардағы ІІ топтың желдеткіш ажыратқыштарының екі жиынтығы	2,0 2,5 3,0	60 80 130	— 20 60	320 400 475	— 260 310	420 500 580	300 360 415
«төрт бұрыш» схемасы бойынша екі ӘЖ және бір трансформатормен өтетін жер	Бұл да	2,0 2,5 3,0	150 200 240	— 80 140	500 700 750	— 320 470	1000 1000 1000	1000 1000 1000
Секциялы (жүйелі) үш және төрт трансформаторлармен	Бұл да	2,0 2,5 3,0	150 220 300	40 80 140	960 1000 1000	— 400 1000	1000 1000 1000	1000 1000 1000
Секциялы (жүйелі) үш ӘЖ және бір трансформаторлармен	Күштік трансформаторлардағы ІІ топтағы желдеткіш ажыратқыштардың бір жиынтығы	2,0 2,5 3,0	100 175 250	30 70 100	700 800 820	— 200 700	1000 1000 1000	750 1000 1000

* І топтағы ажыратқыштарды пайдаланғанда рұқсат етілетін арақашықтық 1,3 есе артады.
** Күшті трансформаторларда орнатылған ажыратқыштардан.

138-кесте

Желдеткіш ажыратқыштардан 500 кВ кернеулі қорғалатын
қондырғыларға дейін рұқсат етілетін ең үлкен арақашықтық

Қосалқы станция схемасы, ӘЖ саны	Ажыратқыш жинақтарының саны, типі, орнату орны	Арақашықтық, м
		қуатты трансформаторларға (автотрансформаторлар) және шунтты реакторларға дейін	Кернеулі трансформаторларға дейін	Қалған электр қондырға дейін
Тұйық трансформатор-сызық блогы схемасы бойынша	ІІ топтағы желдеткіш ажыратқыштардағы екі жинақ:	95	150 700	150 00
«үш бұрыш» схемасы бойынша екі ӘЖ және бір трансформатормен өтетін жер	бір жинақ - күшті трансформаторда, екінші – сызықты ұяшықта немесе қосылған реакторда	130	350 700	350 900
«төрт бұрыш» схемасы бойынша екі ӘЖ және бір трансформатормен өтетін	Күштік трансформаторлардың ІІ тобындағы желдеткіш ажыратқыштардың екі жинағы	160	350	800
Шиналар секциясымен (жүйелі) үш ӘЖ және екі трансформаторлармен	Бұл да	240	450	900
Шиналар секциясымен (жүйелі) үш ӘЖ және бір трансформаторлармен	Күштік трансформаторлардың ІІ тобындағы желдеткіш ажыратқыштардың бір жинағы	175	400	600

Ескертпе. МЕМСТ 1516.1-76* бойынша оқшаулағышы бар жабдықтарды қорғау үшін І топтағы желдеткіш ажыратқыштарын пайдаланған кезде рұқсат етілген арақашықтық артуы мүмкін: реактор және трансформаторлардың кернеуін – 1,5 рет, қалған электр қондырғыларын – 1,1 рет реттейтін, күшті трансформаторларға дейін (автотрансформаторлар).
Бөлшекпен жазылған мәндерде, алымы – жақын желдеткіш ажыратқыштарға дейінгі арақашықтық (сызықтық ұяшықта, шиналарда немесе реакторлық қосындыларда), ортақ қорытынды да – күшті трансформаторларда орнатылған ажыратқышқа дейін.

16-сурет. 150 м және 150 м астам ұзындықта бөлшектелген ӘЖ қосылған, станциялардың найзағайлардан аса тым кернеуленуінен қорғау схемасы

17-сурет. 150 м дейін және 150 м астам ұзындық көмегімен енетін ӘЖ қосылған, станциялардың найзағайлардан аса тым кернеуленуінен қорғау схемасы

18-сурет. Айналмалы машиналарды күн күркіреуінің кернеуінен қорғау схемасы

19-сурет. 3 МВт дейін ағаш тіректермен ӘЖ ену кезінде электр қозғалтқыштарды қорғау схемасы

139-кесте

Тұрғын үй ғимараттарындағы электр желілері және кәбілдеріне ең
аз берілген мүмкіндіктер қималары

Желі атауы	Мыс желілері және өткізгіш кәбілдердің аз тоғысуы, мм2
Топтық желі сызықтары	1,5
Қабаттардан пәтерлерге дейінгі қалқандар және есептегіш құралдары сызықтары	2,5
Пәтер қоректері үшін желілерді бөлу сызықтары (тіректер)	4,0

140-кесте

Электрмен жабдықтау сенімділігі бойынша көпшілік
кәсіпорындардың электр қабылдау санаты

Электр қабылдағыштың атауы	Көрермендер залына, адамдардың жиынтық сыйымдылығы кезінде электрмен жабдықтау сенімділігі бойынша санат
	800 кем емес	800 кем емес
1. Өрт сорғыларының электр қозғалтқыштары, автоматты өрт сигнализациялары және өрт сөндіру, түтінге қарсы қорғаныс жүйелері, өртке қарсы шымылдық, қауіпсіздік және ажырату туралы	I	I
2. Қойылымды жарықтандырудың электр қабылдағыштары	III	II
3. Сахналық тетіктердің электр қабылдағыштары	III	II
4. Техникалық аппараттар және дыбысты реттеу жүйелерінің электр қабылдағыштары	III	II
5. Қалғандары 1-4 тт. көрсетілмеген электр қабылдағыштар, сондай-ақ 300 және одан да кем сыйымдылықты залдары бар ғимараттардың электр қабылдағыштар кешені	III	III

141-кесте

Газ және будың ауамен қоспаларының жарылыс қаупі бар санаттары

Қоспа санаты	Қоспа атаулары	БЭМЗ, мм
I	Кенді метан	1,0-ден астам
II	Өндірістік газ және булар	—
IIА	Өндірістік газ және булар	0,9-дан астам
IIВ	Өндірістік газ және булар	0,5-ден астам 0,9-ға дейін
IIС	Өндірістік газ және булар	0,5-ке дейін

Ескертпе: Кестеде көрсетілген ҚСМС мағыналары ажырату кезінде қаптама саңылаулары енін бақылау үшін қызмет ете алмайды.

142-кесте

Өздігінен тұтанатын температура бойынша газ және будың ауамен
қоспаларының жарылыс қаупі бар топтары

Топтар	Өздігінен тұтанатын қоспалардың температурасы, оС	Топтар	Өздігінен тұтанатын қоспалардың температурасы, оС
Т1	450-ден жоғары	Т4	135-ден 200-ге дейін жоғары
Т2	300-ден 450-ге дейін жоғары	Т5	100-ден 135-ке дейін жоғары
Т3	200-ден 300-ге дейін жоғары	Т6	85-ден 100-ге дейін жоғары

143-кесте

Жарылыс қаупі бар қоспаларды санаттар және топтар бойынша бөлу

Қоспалар санаты	Қоспалар тобы	Ауамен жарылыс қаупі бар қоспа түзейтін заттар
1	2	3
I	Т1	Метан (кенді)*
IIА	Т1	Аммиак, хлоридті аллил, ацетон, ацетонитрил, бензол, бензотрифторид, хлорлы винил, хлорлы винилиден, 1,2-дихлор-пропан, дихлорэтан, диэтиламин, диизопропильді эфир, доменді газ, изобутилен, изобутан, изопропилбензол, сірке қышқылы, ксилол, метан (өндірістік)**, метилацетат, -метил-стирол, хлорлы метил, метилизоцианат, метилхлорформиат, метилциклопропилкетон, метилэтилкетон, көміртегі тотығы, пропан, пиридин, Р-4, Р-5 және РС-1 ерітінділері, РЭ-1 сұйылтқыш, мұнайлы сольвент, стирол, диацентті спирт, толуол, трифторхлорпропан, трифторпропен, трифторэтан, трифторхлорэтилен, триэтиламин, хлорбензол, циклопентадиен, этан, хлорлы этил
	Т2	Алкилбензол, амилацетат, сірке сулы ангидрид, ацетилацетон, хлорлы ацетил, ацетопропилхлорид, Б95/130 бензин, бутан, бутилацетат, бутилпропионат, винилацетат, фторлы винилиден, диатол, диизопропиламин, диметиламин, диметилформамид, изопентан, изопрен, изопропиламин, изооктан, пропионды қышқыл, метиламин, метилизобутилкетон, метилметакрилат, метилмеркаптан, метилтрихлорсилан, 2-метилтиофен, метилфуран, моноизобутиламин, метилхлор-метилдихлорсилан, мезитиль тотығы, пентадиен-1,3, пропиламин, пропилен. Ерітінділер: № 646, 647, 648, 649, РС-2, БЭФ және АЭ. Сұйылтқыштар: РДВ, РКБ-1, РКБ-2. Спирттер: қалыпты бутильді, үшінші бутильді, изоамильді, изобутильді, изопропильді, метильді, этильді. Трифторпропилметилдихлорсилан, трифторэтилен, трихлор-этилен, хлорлы изобутил, этиламин, этилацетат, этилбутират, этилендиамин, этиленхлоргидрин, этилизобутират, этилбензол, циклогексанол, циклогексанон
IIА	Т3	Бензиндер: А-66, А-72, А-76, «галоша», Б-70, ТУ 38.101.303-72 бойынша сығынды, МРТУ 12Н-20-63 бойынша сығынды. Бутилметакрилат, гексан, гептан, диизобутиламин, дипропиламин, изовалерианды альдегид, изооктилен, камфен, керосин, морфолин, мұнай, петролейді эфир, полиэфир ТГМ-3, пентан, № 651 ерітіндісі, скипидар, амильді спирт, триметиламин, Т-1 және ТС-1 отын, уайт-спирит, циклогексан, циклогексиламин, этилдихлортиофосфат, этилмеркаптан
IIА	Т4 Т5 Т6	Ацетальдегид, альдегид изомайлы, альдегид майлы, альдегид пропионды, декан, тетраметилдиаминометан, 1,1,3-триэтоксибутан — —
IIВ	Т1 Т2	Коксты газ, көкшіл қышқыл Дивинил, 4,4-диметилдиоксан, диметилдихлорсилан, диоксан, диэтилдихлорсилан, камфорлы май, акрил қышқылы, метилакрилат, метилвинилдихлорсилан, акрил қышқылының нитрилі, нитроциклогексан, пропилен тотығы, тотық-2-метил бутена-2, этилен тотығы, АМР-3 және АКР ерітінділері, триметилхлорсилан, формальдегид, фуран, фурфурол, эпихлоргидрин, этилтрихлорсилан, этилен
IIВ	Т3 Т4 Т5 Т6	Акролеин, винилтрихлорсилан, күкіртті сутек, тетрагидрофуран, тетраэтоксисилан, триэтоксисилан, дизельді отын, формальгликоль, этилдихлорсилан, этилцеллозольв Дибутилді эфир, диэтильді эфир, диэтилді эфир этиленгликол — —
IIС	Т1 Т2 Т3 Т4 Т5 Т6	Сутегі, су газы, жарық газы, сутегі 75% + азот 25% Ацетилен, метилдихлорсилан Трихлорсилан — Күкіртті көміртегі —

* Кенді метан деп кенді газ түсініледі, онда метаннан басқа газ тәріздес көмірсутектер бар, үлес көлемі - С₂—С₅ – 0,1 аспайтын метан гомологтары болады, ал көмірсутектер жанатын газдардың жалпы көлемі үлесінен 0,002-ден астам, теспемен бұрғылағаннан кейін газдар сыналады.
** Өндірістік метанда көлемдік үлесінен 0,15-ке дейін сутегі болуы мүмкін.

144-кесте

Тұтанудың шоғырланған төменгі шегі, бықсу температурасы,
тұтанатын және өздігінен тұтанатын жарылыс қаупі бар шаңдар

Заттар	Өлшенген шаң		Шөккен шаң
	Тұтанудың төменгі шоғырлану шегі, г/м3	Тұтану температурасы, оС	Бықсу температурасы, оС	Тұтану температурасы, оС	Өздігінен тұтану температурасы, оС
1	2	3	4	5	6
Адипинді қышқыл	35	550	—	320	410
Альтакс	37,8	645	бықсымайды, 186 оС балқиды	—	—
Алюминий	40	550	320	—	470
Аминопеларгонды қышқыл	10	810	бықсымайды, 190 оС балқиды	—	—
Аминопласт	52	725	264	—	559
Аминоэнантты қышқыл	12	740	бықсымайды, 195 оС балқиды	390	450*
4-Амилбензофенон-2-карбон қышқылы	23,4	562	130 оС балқиды	261	422*
Аммоний тұзы 2,4-диоксибензолсульфокис-лоты	63,6	—	Бықсымайды, балқиды	286	470
Антрацен	5	505	бықсымайды, 217 оС балқиды	—	—
Техникалық атразин, ТУ БУ-127-69	30,4	779	бықсымайды 170 оС балқиды	220	490*
Тауарлы атразин	39	745	Бұл да	228	487*
Асқа арналған ақуыз	26,3	—	193	212	458
Асқа арналған соялық ақуыз	39,3	—	бықсымайды қараяды	324	460
Бис (трифторацетат) дибутилол	21,2	554	Бықсымайды, 50 оС балқиды	158	577*
В15 дәрумені	28,2	509	—	—	—
Итмұрын жемістерінен РР дәрумендері	38	610	—	—	—
Гидрохинон	7,6	800	—	—	—
Бұршақ ұны	25	560	—	—	—
Декстрин	37,8	400	—	—	—
Диоксид дициклопентадиені, ТУ 6-05-241-49-73	19	—	бықсымайды	129	394
2,5-Диметилгексин-3-диол-2,5	9,7	—	бықсымайды, 90 оС балқиды	121	386*
Ағаш ұны	11,2	430	—	—	255
Казеин	45	520	—	—	—
Какао	45	420	245	—	—
Камфор	10,1	850	—	—	—
Канифоль	12,6	325	бықсымайды, 80 оС балқиды	—	—
Кероген	25	597		—	—
Картоп крахмалы	40,3	430	бықсымайды, қараяды	—	—
Жүгері крахмалы	32,5	410	бықсымайды	—	—
Жапырақты тұқымдас лигнин	30,2	775	—	—	300
Мақталы лигнин тұқымдас	63	775	—	—	—
Қылқан жапырақты түріндегі лигнин	35	775	—	—	300
Дибутилол малеаты	23	649	—	220	458*
Малеинады ангидрид	50	500	бықсымайды 53 оС балқиды	—	—
Метилтетрагидрофтальды ангидрид	16,3	488	бықсымайды, 64 оС балқиды	155	482*
Микровит А азығы, ТУ 64-5-116-74	16,1	—	бықсымайды қараяды	275	463
Ұн тозаңдары (бидай, қара бидай және басқа да дәнді дақылдар)	20—63	410	—	—	205
Нафталин	2,5	575	бықсымайды, 80 оС балқиды	—	—
Дибутилол тотығы	22,4	752	154	154	523
Диоктилол тотығы	22,1	454	бықсымайды, 155 оС бықсымайды балқиды,	155	448*
Полиакрилонитрил	21,2	505	қараяды	217	—
Поливинилді спирт	42,8	450	бықсымайды 180-220 оС балқиды	205	344*
Полиизобутилалюмоксан	34,5	—	бықсымайды	76	514
Полипропилен	12,6	890	—	—	—
Полисебацинді ангидрид (қатайған VII-607), МРТУ 6-09-6102-69	19,7	538	бықсымайды 80 оС балқиды	266	381*
Полистирол	25	475	220 оС бықсымайды балқиды	—	—
П-ЭП-177, п.518 ВТУ 3609-70 ұнтақты бояулары, № 1 қосымшамен, сұр түстес түс	16,9	560	бықсымайды	308	475
П-ЭП-967, п. 884, ВТУ 3606-70 ұнтақты бояулары, қызыл-қоңыр түс	37,1	848	бықсымайды	308	538
ЭП-49-Д/2, ВТУ 605-1420-71 ұнтақты бояулары, қоңыр түс	33,6	782	бықсымайды	318	508
ПӘЖ-212, МПТУ 6-10-859-69 ұнтақты бояулары, піл сүйегі түсі	25,5	580	бықсымайды	241	325
П-ЭП-1130У, ВТУ НЧ № 6-37-72 ұнтақты бояулары	33,5	633	бықсымайды	314	395
Техникалық пропазин	27,8	775	Бықсымайды, 200 оС балқиды	226	435*
Тауарлы пропазин, ТУ 6-01-171-67	37,2	763	бықсымайды, 200 оС балқиды	215	508*
Тығынды ұн	15	460	325	—	—
Ленинск-кузнецск Д маркалы көмір тасының шаңы, Ярославский атындағы шахта	31	720	149	159	480
Өндірістік резиналық шаң	10,1	1000	—	—	200
Өндірістік целлолигнин шаңы	27,7	770	—	—	350
Тақта тасты шаң	58	830	—	—	225
Сакап (акрил қышқылды полимері, ТУ 6-02-2-406-75)	47,7	—	бықсымайды	292	448
Қызылша қантты	8,9	360	бықсымайды, 160 оС балқиды	—	350*
Күкірт	2,3	235	бықсымайды, 119 оС балқиды	—	—
Техникалық симазин, ТУ БУ-104-68	38,2	790	бықсымайды, 220 оС балқиды	224	472*
Тауарлы симазин, МРТУ 6-01-419-69	42,9	740	бықсымайды	265	476*
Шайыр 113-61 (тиоэстанат диоктилолов1)	12	—	68 оС бықсымайды балқиды	261	389*
АГ тұзы	12,6	636	—	—	—
Сополимер метилметакрила-томмен акрилонитрил	18,8	532	бықсымайды, қараяды	214	—
тұрақтандырғыш 212-05	11,1	—	бықсымайды 57 оС балқиды	207	362*
Органикалык әйнек	12,6	579	бықсымайды, 125 оС балқиды	—	300*
Сульфадимезин	25	900	—	—	—
Титан	45	330	—	—	—
дибутилол тиооксиэтилен	13	214	бықсымайды	200	228*
Трифенилтриметилциклотрисилоксан	23,4	515	бықсымайды, 60 оС балқиды	238	522*
Триэтилендиамин	6,9	—	бықсымайды, сублимация жасау	106	317*
Уротропин	15,1	683	—	—	—
Фенольді шайыр	25	460	бықсымайды, 80-90 оС балқиды	—	—
Фенопласт	36,8	491	227	—	485
Ферроцен, бис (циклопентадиенил) - темір	9,2	487	бықсымайды	120	250
Фтальді ангидрид	12,6	605	бықсымайды	—	—
Циклопентадиенилтрикарбонилмарганец	4,6	275	—	96	265
Цикорий	40	253	—	—	190
Эбонит	7,6	360	бықсымайды	—	—
Эпоксидті шайыр Э-49, ТУ 6-05-1420-71	17,2	477	бықсымайды	330	486
Эпоксидті композиция ЭП-49СП, ТУ 6-05-241-98-75	32,8	—	бықсымайды	325	450
Эпоксидті композиция УП-2196	22,3	—	бықсымайды	223	358
Эпоксидті шаң (эпоксидті компаундо 3 дайындау кезіндегі қалдықтар)	25,5	643	198	200	494
Эпоксидті композиция УП-2155, ТУ 6-05-241-26-72	29,5	596	бықсымайды	311	515
Эпоксидті композиция УП-2111, ТУ 6-05-241-11-71	23,5	654	бықсымайды	310	465
2-Этилантрахинон	15,8	—	бықсымайды 107 оС балқиды	207	574*
Этилсилсексвиоксан (П1Э)	64,1	707	223	223	420
Этилцеллюлоза	37,8	657	бықсымайды, 240 оС балқиды	—	—
Шәй	32,8	925	220	—	—

* Балқитын заттардың өздігінен тұтану температурасы.

145-кесте

Электр қондырғыларын оны пайдалану саласы бойынша жарылыстан
қорғау топтары

Электр жабдықтары	Топ белгісі
Кенді, шахта және кендерде жерасты қазбалары үшін тағайындалған	I
Сыртқы және ішкі қондырғылар үшін (кендіден басқа)	II

146-кесте

«Жарылыс өтпейтін қаптамалар» және (немесе) «ұшқыны қауіпсіз электр тізбегі» жарылыстан қорғау түрлері бар ІІ топтағы электрлік жабдықтың шағын топтары

Электрлік жабдық топтарының белгілері	Электрлік жабдық шағын топтарының белгілері	Электрлік жабдық жарылыстан қорғалған болып табылатын жарылыс қаупі бар қоспалар санаты
II	— IIА IIВ IIС	IIА, IIВ және IIС IIА IIА және IIВ IIА, IIВ және IIС

Ескертпе: Белгі шағын топтарға бөлінбейтін электр жабдықтары үшін қолданылады.

147-кесте

ІІ топтағы электрлік жабдықтың температуралық кластары

Электрлік жабдықтың температуралық кластарының белгілері	Шекті температура, оС	Электрлік жабдық жарылыстардан қорғалған болып табылатын жарылыс қаупі бар қоспалар тобы
Т1	450	Т1
Т2	300	Т1, Т2
Т3	200	Т1—Т3
Т4	135	Т1—Т4
Т5	100	Т1—Т5
Т6	85	Т1—Т6

Ескертпе:
1. Жарылыс қаупі бар газды-бу ауа қоспалар көлемі, сондай-ақ бу-ауа қоспалардың дайындалу уақыты, белгіленген тәртіпте бекітілген, «жарылыс, өрт жарылысы және өртке қарсы бойынша өндіріс санатын анықтау бойынша нұсқаулар» талаптарына сәйкес анықталады.
2. А, Б және Е санатты өндірістері бар ғимараттарда электрлік жабдық 32-тарау талаптарына сәйкес жарылыс қаупі бар аймақтарда сәйкес кластармен электр жабдықтармен қанағаттандыруы тиіс.

148-кесте

Жарылыстан қорғалған электрлік жабдықты белгілеу мысалдары

Жарылыстан қорғау деңгейі	Жарылыстан қорғау түрі	Топ (шағын топтар)	Температуралық класс	Жарылыстан қорғау бойынша таңбалау
Жарылысқа қарсы жоғары сенімді электрлік жабдық	"е" қорғаныс түрі	II	Т6	2ЕхеIIТ6
	"е" қорғаныс түрі және жарылыстан өтпейтін қаптама	IIВ	Т3	2ЕхеdIIВТ3
	Ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек	IIС	Т6	2ЕхiIIСТ6
	Артық қысымды қаптаманы үрлеу	II	Т6	2ЕхрIIТ6
	Жарылыстан өтпейтін қаптама және ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек	IIВ	Т5	2ЕхdiIIВТ5
Жарылыстан қауіпсіз электрлік жабдық	Жарылыстан өтпейтін қаптама	IIА	Т3	1ЕхdIIАТ3
	Ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек	IIС	Т6	1ЕхiIIСТ5
	Артық қысымнан қаптаманың толуы	II	Т6	1ЕхрIIТ6
	"е" қорғаныс түрі	II	Т6	ЕхеIIТ6
	Қаптаманы кварцты толтыру	II	Т6	1ЕхqIIТ6
	Арнайы	II	Т6	1ЕхsIIТ6
	Арнайы және жарылыстан өтпейтін қаптама	IIА	Т6	1ЕхsdIIАТ6
	Арнайы, ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек және жарылыстан өтпейтін қаптама	IIВ	Т4	1ЕхsidIIВТ4
Жарылыстан аса қауіпсіз электрлік жабдық	Ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек	IIC	Т6	0ЕхiIIСТ6
	Ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек және жарылыстан өтпейтін қаптама	IIА	Т4	0ЕхidIIАТ4
	Арнайы және ұшқыннан қорғайтын электрлік тізбек	IIС	Т4	0ЕхsiIIСТ4

149-кесте

Басқа үй-жайлардың жарылыс қаупі бар аймағымен қосылған үй-жай
аймағының класы

Жарылысқа қауіпті кластар	Басқа үй-жайлардың жарылыс қаупі бар аймағымен қосылған үй-жай аймағының класы және одан бөлінген
	жарылысқа қауіпті аймақта орналасқан қабырғамен (қалқамен), есікпен	жарылысқа қауіпті емес аймақта орналасқан ойық және ойық емес қабырғамен (қалқа), тамбур-шлюз жабдықтарымен немесе есіктермен
В-I	В-Iа	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес
В-Iа	В-Iб	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес
В-Iб	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес
В-II	В-IIа	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес
В-IIа	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес	Жарылысқа да және өртке де қарсы қауіпті емес

150-кесте

Жарылыс қаупі бар аймақ класына байланысты жарылыс қорғанысының
рұқсат етілген деңгейі немесе электрлік машиналардың
(стационарлық және жылжымалы) қорғаныс қаптамасының деңгейі

Жарылысқа қауіпті аймақ класы	Жарылыстан қорғау деңгейі немесе қорғану дәрежесі
В-I	Жарылыстан қауіпсіз
В-Iа, В-Iг	Жарылысқа қарсы сенімділігі жоғары
В-Iб	Жарылыстан қорғану құралдарынсыз. IР44 кем емес қорғаныс дәрежесімен қаптама. Машинаның ұшқынды бөліктері (мысалы, байланыс шығыршықтары) IР44 кем емес қорғаныс дәрежелі қаптамалы болуы тиіс.
В-II	Жарылыстан қауіпсіз (2060 талаптарын сақтау кезінде)
В-IIа	Жарылыстан қорғану құралдарынсыз (2060 талаптарын сақтау кезінде). IР54* қорғану дәрежелі қаптама. Машинаның ұшқынды бөліктері (мысалы, байланыс шығыршықтары) IР54* қорғаныс дәрежелі қаптамалы болуы тиіс

* IР54 қорғаныс дәрежелі қаптамалы электр өндірістік машиналарды меңгергенге дейін IР44 қорғаныс дәрежелі қаптамалы машиналарды пайдалануға рұқсат етіледі.

151-кесте

Жарылыс қаупі аймақ класына байланысты жарылыс қорғанысының
рұқсат етілген деңгейі немесе электрлік машиналардың қорғаныс
қаптамаларының деңгейі

Жарылыс қаупі бар аймақ класы	Жарылыстан қорғау немесе қорғану деңгейі дәрежесі
1	2
Стационарлы қондырғылар
В-I	Жарылғыш қауіпсіз, айырықша жарылғыш қауіпсіз
В-Iа, В-Iг	80оС астам қыздыруға жататын және ұшқындалған, аппарат және аспаптар үшін – жарылысқа қарсы жоғары сенімді 80оС астам қыздыруға жатпайтын және ұшқындалмаған, жарылғыш қорғаныссыз-аппарат және аспаптар үшін. IР54* кем емес қорғаныс қаптамасы
В-Iб	Жарылғышқорғау құралдарынсыз. Қорғаныс қаптамасы IР44* кем емес. Жарылғыш қауіпсіз (2060 талаптарын орындаған кезде), ерекше жарылғыш қауіпсіз
В-II
В-IIа	Жарылғыш қорғау құралдарынсыз (2060 талаптарын орындаған кезде), қорғаныс қаптамасы IР54* кем емес
Жылжымалы қондырғылар немесе қолмен ауыстырылатын болып табылатын қондырғылар
В-I, В-Iа	Жарылғыш қауіпсіз, ерекше жарылғыш қауіпсіз
В-Iб, В-Iг	Жарылысқа қарсы жоғары сенімділік
В-II	Жарылғыш қорғау құралдарынсыз (2060 талаптарын орындаған кезде), қорғаныс қаптамасы IР54* кем емес

* ол орнатылатын орта жағдайынан тәуелсіз, судың кіруінен аппарат және аспаптардың қорғаныс қаптамалары деңгейін қорғайтын қаптама дәрежесін өзгертуге рұқсат етіледі (2-ші белгілеу саны)

152-кесте

Жарылыс қаупі бар аймақ кластарынан тәуелді электр шырақтарын қорғау деңгейі немесе жарылыстан қорғаудың рұқсат етілетін дәрежелері

Жарылыс қаупі бар аймақтың класы	Жарылыстан қорғану деңгейі немесе қорғаныс дәрежесі
Стационарлы шырақтар
В-I	Жарылғыш қауіпті
В-Iа, В-Iг	Жарылысқа қарсы жоғары сенімділік
В-Iб	Қорғаныс құралдарынсыз. Қорғаныс деңгейі IР53*
В-II	Жарылысқа қарсы жоғары сенімділік (2060 талаптарын сақтау кезінде)
В-IIа	Жарылысқа қарсы жоғары сенімділік (2060 талаптарын сақтау кезінде). Қорғаныс деңгейі IР53*
Тасымалданатын шамдар
В-I, В-Iа	Жарылыс қауіпті
В-Iб, В-Iг	Жарылысқа қарсы жоғары сенімділік
В-II	Жарылғыш қауіпсіз (2060 талаптарын сақтау кезінде)
В-IIа	Жарылысқа қарсы жоғары сенімділік (2060 талаптарын сақтау кезінде)

* Шам орнатылатын ортаның жағдайына, судың кіруінен қорғайтын қаптама дәрежесін өзгертуге рұқсат етіледі (2-ші белгілеу саны)

153-кесте

Жеке тұрған ТҚ, ТҚС және ТС жарылыс қаупі бар аймақ және
жарылыс қаупі бар қондырғылары бар ғимараттарға дейін рұқсат
етілетін ең аз арақашықтық

Арақашықтықтары анықталатын жарылыс қаупі бар және сыртқы жарылысқа қауіпті қондырғылары бар үй-жайлар	ТҚ, ТҚС және ТС-дан арақашықтық, м
	жабық	ашық
1	2	3
Ауыр және тығыздалған жанғыш газдары бар
Соратын желдеткіш жүйелерінен ауаны шығару үшін, ойық және құрылыстарсыз жанбайтын қабырғалары бар, ТҚ, ТҚС және ТС-ға шығатын үй-жай	10	15
Ойық жанбайтын қабырғалары бар, ТҚ, ТҚС және ТС-ға шығатын үй-жай	40	60
Сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылар, ғимарат қабырғаларында орналасқан қондырғылар (соның ішінде сыйымдылығы)	60	80
Резервуарлар (газгольдер), жабық ағызу және құюмен ағызу-құю эстакадалары	80	100
Жеңіл жанатын газдар және ТЖС, жанатын шаң және талшықтармен
Соратын желдеткіш жүйелерінен ауаны шығару үшін ойық және құрылыстарсыз жанбайтын қабырғалары бар, ТҚ, ТҚС және ТС-ға шығатын үй-жай	мөлшерленбейді	0,8 (ашық орнатылған трансформаторларға дейін)
Ойық жанбайтын қабырғалары бар ТҚ, ТҚС және ТС-ға шығатын үй-жай	6	15
Сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылар, ғимарат қабырғаларында орналасқан қондырғылар	12	25
Жабық ағызу және құю ТЖС-бар ағызу-құю эстакадалары	15	25
Жабық ағызу және құю ТЖС-бар ағызу-құю эстакадалары	30	60
ТЖС-бар резервуарлар	30	60
Жанатын газдар бар резервуарлар (газгольдер)	40	60

Ескертпе:
1) Кестеде көрсетілген арақашықтықтар, жарылыс қаупі бар аймақ ғимаратының барлық көлемін алатын қабырғалардан, сыртқы жарылыс қаупі бар бөліктері болатын резервуар немесе жабық және ашық ТҚ, ТҚС және ТС қабырға шектеулеріне дейін есептеледі. Жарылыс қаупі бар аймақты жабатын, ғимараттың аздаған көлемін алатын, жер асты резервуарлары, сонымен қатар жақын орналасқан ғимарат қабырғаларына дейін арақашықтық 50 % дейін төмендеуі мүмкін.
2) Технология талаптары бойынша жарылыс қаупі бар аймақты жабатын ТҚ, ТҚС және ТС пайдалану мүмкін болмаса, ерекше тәртіпте жеке тұрған ТҚ, ТҚС және ТС жерлерін тиімді және үнемдеп пайдалану үшін (жарылыс қаупі бар аймақтар және сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылар, ғимарат қабырғаларында орналасқан қондырғылар, жеңіл жанатын газдар және ТЖС, жанатын шаң және талшықтармен) пайдалануға болады.
3) Сұйылтылған аммиакпен орнатуды жеңіл жанатын газдар және ТЖС-мен орнатуға жатқызуға болады.
4) ТҚ, ТҚС және ТС сыртқы есік және терезелерінен жарылыс қаупі бар аймақтарда орналасқан, В-I, В-Iа және В-II кластарына дейін ғимараттардың сыртқы есік және терезелері ашылмайтын терезелерден көлденең және тік арақашықтық 4 м және ашылатын есік және терезелерден 6 м кем емес болуы керек. 10 см және оған дейін қалыңдықтағы әйнекблокпен толтырылған терезеге дейінгі арақашықтық мөлшерленбейді.

154-кесте

Жарылыс қаупі бар аймақтарда өткізгіш кәбілдер мен желілерді
салуға рұқсат етілетін әдістер

Кәбілдер және желілер	Салу әдістері	1 кВ астам желілер	1 кВ дейін қуатты жүйелер мен қайталама тізбектер	380 В дейін жарықтандырғыш
Броньдалған кәбілдер	Ашық – желілік конструкциялар мен қапсырмадағы құрылыс құрылымдарының қабырғасымен; қораптарда, арқан тартпасы, кәбілдік және технологиялық эстакадаларда; арналарда; жасырын - жерде (орларда), блоктарда	Кез келген кластағы аймақтарда
Резеңкелі, поливинилхлоридті және металл қаптамаларда броньдалмаған кәбілдер	Ашық–механикалық және техникалық әсер ету жоқ кезде; қапсырма және құрылыс құрылымдарындағы қабырға және өткізгіш сымдарында; тартпа, арқанмен	В-Iб, В-IIа, В-Iг	В-Iб, В-IIа, В-Iг	В-Iа, В-Iб, В-IIа, В-Iг
	Шаңмен тығыздалған арналарда (мысалы, асфальтпен жабылған) немесе құммен жабылған	В-II, В-IIа	В-II, В-IIа	В-II, В-IIа
	Ашық қораптарда	В-Iб, В-Iг	В-Iа, В-Iб, В-Iг	В-Iа, В-Iб, В-Iг
	Ашық және жасырын – басқа су-газ-өткізгіш құбырларда	Кез келген кластағы аймақтарда
Ажыратылған желілер	Бұл да	Бұл да

Ескертпе: Кез келген жарылыс қаупі бар кластар аймағында ұшқыннан қауіпсіз тізбектер үшін кестеде көрсетілген барлық желілер мен кәбілдерді салу әдістері рұқсат етіледі.

155-кесте

Токөткізгіш желілер мен (иілгіш және қатты) транзиттік кәбілдері бар кәбілдік эстакадаларынан жарылыс қаупі бар аймақтар мен сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғыларға дейінгі рұқсат етілетін ең аз арақашықтық

Арақашықтық анықталатын жарылыс қаупі бар аймақтары және сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылары бар ғимараттар	Арақашықтық, м
	ток өткізгіш желілерден	кәбілді эстакадалардан
1	2	3
Ауыр және тығыздалған жанғыш газдары бар
Соратын желдеткіш жүйелерінен ауаны шығару үшін ойық және құрылыстарсыз жанбайтын қабырғалары бар, тарапқа шығатын ток жүргізетін және өткізгіш сымды эстакадалы ғимарат	10	Нормаланбайды
Ойық қабырғалы өткізгіш сым және ток жүргізетін эстакадалы тарапқа шығатын үй-жай	20	9
Сыртқы жарылғыш қауіпті қондырғылар, ғимарат қабырғаларында орналасқан қондырғылар (соның ішінде сыйымдылығы)	30	9
Резервуарлар (газгольдер)	50	20
Жеңіл жанатын газдар және ТЖС, жанатын шаң және талшықтармен
Соратын желдеткіш жүйелерінен ауаны шығару үшін ойық және құрылыстарсыз жанбайтын қабырғалары бар, тарапқа шығатын ток жүргізетін және өткізгіш сымды эстакадалы ғимарат	10 немесе 6 (п. 2 ескертпесін қара)	нормаланбайды
Ойық қабырғалы өткізгіш сым және ток жүргізетін эстакадалы тарапқа шығатын үй-жай	15	9 немесе 6 (2 т. ескертпесін қара)
Сыртқы жарылыс қаупі бар қондырғылар, ғимарат қабырғаларында орналасқан қондырғылар (соның ішінде сыйымдылығы)	25	9
Жабық ағызу және құю ТЖС бар ағызу-құю эстакадалары	25	20
Жанатын газдармен резервуарлар (газгольдер)	25	20

Ескертпе:
1) Өрт сөндіру автомобильдерінің кәбілді эстакадаларға өтуі эстакаданың бір жағынан рұқсат етіледі.
2) Өндірістік кәсіпорындардың негізгі жоспарларын жобалау бойынша МЕМСТ ескертілген жағдайды сақтау кезінде жарылғыш қауіпті өндірістерімен отқа шыдамды І және ІІ дәрежелі үй-жайлар және ғимараттарға дейін аз рұқсат етілетін 6 м арақашықтық рұқсат етіледі.
3) Кестеде көрсетілген арақашықтықтар сыртқы қондырғы бөліктерінен шығатын немесе сақтық қабырғаларынан, ғимарат қабырғаларындағы жарылыс қаупі бар аймақтарымен есептеледі.

155-1-кесте

Өрт қауіпті аймақтар кластарына байланысты электрлік машиналар
қаптамаларын қорғаудың ең аз рұқсат етілген дәрежелері

Орнату түрі және жұмыстың жағдайы	Кластың өртке қауіпті аймағына арналған қаптама қорғанысының деңгейі
	П-I	П-II	П-IIа	П-III
Жартылай ұшқындалған немесе ұшқындалған жұмыс жағдайлары бойынша стационарлы орнатылған машиналар	IР44	IР54*	IР44	IР44
Ұшқындалмайтын немесе ұшқындалмайтын бөліктерсіз жұмыс жағдайлары бойынша стационарлы орнатылған машиналар	IР44	IР44	IР44	IР44
Ұшқындалған және ұшқындалмаған жұмыс жағдайлары бойынша жылжымалы тетіктерде және қондырғыларда орналастырылған (кран, тельферлер, электр арбалар және т.б.)	IР44	IР54*	IР44	IР44

* IР54 қорғаныс дәрежелі электр өндірістік машиналарын меңгергенге дейін IР44 қорғаныс қаптамалары дәрежелі машиналары пайдаланылуы мүмкін.

156-кесте

Өрт қауіпті аймақтар кластарына байланысты электр
аппараттарының, аспаптарының, шкафтар және қысқыштар
жинақтарының қаптамаларын қорғаудың ең аз рұқсат етілген
дәрежелері

Орнату түрі және жұмыстың жағдайы	Кластың өртке қауіпті аймағына арналған қаптама қорғанысының деңгейі
	П-I	П-II	П-IIа	П-III
Ұшқындалған жұмыс жағдайлары бойынша стационарлы немесе жылжымалы тетіктер немесе қондырғыларда орналастырылған (кран, тельферлер, электр арбалар)	IР44	IР54	IР44	IР44
Ұшқындалмаған жұмыс жағдайлары бойынша стационарлы немесе жылжымалы тетіктер немесе қондырғыларда орналастырылған	IР44	IР44	IР44	IР44
Аппарат және аспаптарды салуға арналған шкафтар	IР44	IР54* IР44**	IР44	IР44
Күшті және екінші тізбекті қысқыш жинақтарының қораптары	IР44	IР44	IР44	IР44

* Жұмыс жағдайлары ұшқындаған, аппарат және аспаптарда оларды орнату. IР54 қорғаныс дәрежелі электр өндірістік шкафтарын меңгергенге дейін IР44 қорғаныс қаптамалары дәрежелі шкафтары пайдаланылуы мүмкін.
** Жұмыс жағдайлары ұшқындамаған аппараттар мен аспаптарды орнату кезінде

157-кесте

Өртке қауіпті аймақтың кластарына байланысты шамдарды қорғауға
ең аз рұқсат етілетін дәрежелер

Шамдарда орнатылатын жарық көздері	Өртке қарсы аймақтың кластары үшін шырағдандарды қорғау дәрежесі
	П-I	П-II	Жергілікті жалпы сору желдеткіштері кезінде, П-IIа, сондай-ақ П-II	П-III
Қыздыратын шамдар	IР53	IР53	2'3	2'3
ДСШ шамдар	IР53	IР53	IР23	IР23
Люминесцентті шамдар	5'3	5'3	IР23	IР23

Ескертпе: Шырақтар орнатылатын орта жағдайынан тәуелсіз, судың кіруінен қорғайтын қаптама дәрежесін өзгертуге рұқсат етіледі (2-ші белгілеу саны)

158-кесте

Жанғыш материалдар және заттарды, дайын өнім және жабдықтарды
сақтайтын ашық қоймалар

Қоймалар	Сыйымдылығы
Көмір тасы, торф, тұрпайы өнімдер (пішін, сабан), зығыр, кендір, мақта, бидай	1000 т астам
Орман материалдары, ағаш, жоңқа, ағаш үгінділері	1000 м3 астам
Жанғыш сұйықтықтар	3000 м3 астам
Дайын өнімдер және жанатын орамадағы жабдықтар	1 га астам

159-кесте

ӘЖ осінен 1 кВ-қа дейін алюминий, болат алюминий немесе
алюминий балқымалаларынан жасалған оқшауланбаған сымдардан
158-кестеде тізбектелген жердегі ашық қоймалар шекараларына
дейін ең аз арақашықтық

ӘЖ жоғары аспалы желі биіктігі	Желдің жылдамдығын есептеу кезінде ең аз арақашықтық, м, м/с (жел бойынша аудан)
Жер деңгейінен, м	16 (I)	18(II)	21(III)	24(IV)	27(V)	30(VI)	33(VII)
7 дейін	17	19	27	31	36	41	46
7,5	18	20	31	33	38	43	48
8	19	21	35	35	40	45	50
9	20,5	23	37	37	43	49	53
10	22	24	40	40	46	53	57

160-кесте

Алюминий тікбұрыш шиналарында шихталған пакеттерден ток
өткізетін бір фазалы өндіріс жиілігінде рұқсат етілетін
созылмалы ток

Жолақ өлшемі, мм	Пакеттегі жолақ саны кезіндегі Ток, А, пакетінде
	2	4	6	8	12	16	20	24
100 х 10	1250	2480	3705	4935	7380	9850	12315	14850
120 х 10	1455	2885	4325	5735	8600	11470	14315	17155
140 х 10	1685	3330	4980	6625	9910	13205	16490	19785
160 х 10	1870	3705	5545	7380	11045	14710	18375	22090
180 х 10	2090	4135	6185	8225	12315	16410	20490	24610
200 х 10	2310	4560	6825	9090	13585	18105	22605	27120
250 х 10	2865	5595	8390	11185	16640	22185	27730	33275
250 х 20	3910	7755	11560	15415	23075	30740	38350	46060
300 х 10	3330	6600	9900	13200	19625	26170	32710	39200
300 х 20	4560	8995	13440	17880	26790	35720	44605	53485

Ескертпе. 160-163 кестелерде 250 мм және одан да кем шиналар, 300 мм және 20 мм биіктікті шиналар үшін арасында 30 мм саңылаулармен, қабырғалы орнатылған боялмаған шиналар үшін токтар келтірілген.

161-кесте

Мыс тікбұрыш шиналарында шихталған пакеттерден ток өткізетін
бір фазалы өндіріс жиілігінде рұқсат етілетін созылмалы ток

Жолақ өлшемі, мм	Пакеттегі жолақ саны кезіндегі Ток, А, пакетінде
	2	4	6	8	12	16	20	24
100 х 10	1880	3590	5280	7005	10435	13820	17250	20680
120 х 10	2185	4145	6110	8085	12005	15935	19880	23780
140 х 10	2475	4700	6920	9135	13585	18050	22465	26930
160 х 10	2755	5170	7670	10150	15040	19930	24910	29800
180 х 10	3035	5735	8440	11140	16545	21900	27355	32760
200 х 10	3335	6300	9280	12220	18140	24065	29985	35910
250 х 10	4060	7660	11235	14805	21930	29140	36235	43430
300 х 10	4840	9135	13395	17670	26225	34780	43380	51700

¹ 160-кестеге ескертпені қараңыз.

162-кесте

Алюминий тікбұрыш шиналарында шихталған пакеттерден ток
өткізетін үш фазалы өндіріс жиілігінде рұқсат етілетін
созылмалы ток

Жолақ өлшемі, мм	Пакеттегі жолақ саны кезіндегі Ток, А, пакетіндегі
	3	6	9	12	18	24
100 х 10	1240	2470	3690	4920	7390	9900
120 х 10	1445	2885	4300	5735	5890	11435
140 х 10	1665	3320	4955	6605	9895	13190
160 х 10	1850	3695	5525	7365	11025	14725
180 х 10	2070	4125	6155	8210	12295	16405
200 х 10	2280	4550	6790	9055	13565	18080
250 х 10	2795	5595	8320	11090	16640	22185
250 х 20	3880	7710	11540	15385	23010	30705
300 х 10	3300	6600	9815	13085	19625	26130
300 х 20	4500	8960	13395	17860	26760	35655

¹ 160-кестеге ескертпені қараңыз.

163-кесте

Мыс тікбұрыш шиналарында шихталған пакеттерден ток өткізетін үш
фазалы өндіріс жиілігінде рұқсат етілетін созылмалы ток

Жолақ өлшемі	Гц жиілігіндегі Ток, А
	3	6	9	12	18	24
100 х 10	1825	3530	5225	6965	10340	13740
120 х 10	2105	4070	6035	8000	11940	15885
140 х 10	2395	4615	6845	9060	13470	17955
160 х 10	2660	5125	7565	10040	14945	19850
180 х 10	2930	5640	8330	11015	16420	21810
200 х 10	3220	6185	9155	12090	18050	23925
250 х 10	3900	7480	11075	14625	21810	28950
300 х 10	4660	8940	13205	17485	25990	34545

¹ 160-кестеге ескертпені қараңыз

164-кесте

Екі алюминий тікбұрыш шиналардан жасалған ток өткізетін
желілердің жиілігі жоғары - орташа рұқсат етілетін созылмалы ток

Шина ені, мм	Гц жиілігіндегі Ток, А
	500	1000	2500	4000	8000	10000
25	310	255	205	175	145	140
30	365	305	245	205	180	165
40	490	410	325	265	235	210
50	615	510	410	355	300	285
60	720	605	485	410	355	330
80	960	805	640	545	465	435
100	1160	980	775	670	570	635
120	1365	1140	915	780	670	625
150	1580	1315	1050	905	770	725
200	2040	1665	1325	1140	970	910

Ескертпелер:
1) 164 және 165-кестелерде токтар шиналарды қабырғалы және көлденең жазықтықта 20 мм сала отырып орналастыруда, шиналар арасында саңылаумен, ток өткізу тереңдігі 1,2 тең, қалыңдығы есептелген боялмаған құбырлар үшін келтірілген.
2) Ток өткізетін шиналар қалыңдығы, олар төменде көрсетілген қалыңдық есебінен тең немесе артық болуы тиіс; оларды шиналардың механикалық беріктілік талаптары, стандарт және техникалық жағдайларында келтірілген, сортаменттерден шыға отырып, 164 және 165-кестелерде келтірілген рұқсат етілген созылмалы токтардан таңдап алынуы тиіс.
3) Ауыспалы ток кезіндегі жиілікке байланысты алюминий шиналар қалыңдығы және токтың ену тереңдігінің есебі мыналарға тең:

жиілік, Гц............................	500	1000	2500	4000	8000	10000
Токтың ену жиілігі, мм...............	4,20	3,00	1,90	1,50	1,06	0,95
Шиналардың есептік қалыңдығы, мм.......................	5,04	3,60	2,28	1,80	1,20	1,14

165-кесте

Екі мыс тікбұрыш шиналардан жасалған ток өткізетін желілердің
жиілігі жоғары - орташа рұқсат етілетін созылмалы ток

Шина ені, мм	Гц жиілігіндегі Ток, А
	500	1000	2500	4000	8000	10000
25	355	295	230	205	175	165
30	425	350	275	245	210	195
40	570	465	370	330	280	265
50	705	585	460	410	350	330
60	835	685	545	495	420	395
80	1100	915	725	645	550	515
100	1325	1130	895	785	675	630
120	1420	1325	1045	915	785	735
150	1860	1515	1205	1060	910	845
200	2350	1920	1485	1340	1140	1070

Ескертпе:
1) 164-кестеге 1 және 2-ескертпелерді қараңыз.
2) Ауыспалы ток кезіндегі жиіліктен тәуелсіз мыс шиналар қалыңдығы және токтың енуі тереңдігі есебі мынадай:

жиілік, Гц.........	500	1000	2500	4000	8000	10000
токтың енуі тереңдігі, мм...............	3,30	2,40	1,50	1,19	0,84	0,75
Шиналардың есептік қалыңдығы, мм.......................	3,96	2,88	1,80	1,43	1,01	0,90

166-кесте

Екі алюминий концентрациялық құбырлардан жасалған ток өткізетін
желілердің жиілігі жоғары - орташа рұқсат етілетін созылмалы
ток

Құбырдың сыртқы диаметр, мм		Гц жиілігіндегі Ток, А
		500	1000	2500	4000	8000	10000
сыртқы	ішкі
1	2	3	4	5	6	7	8
150	110	1330	1110	885	770	640	615
	90	1000	835	665	570	480	455
	70	800	670	530	465	385	370
180	140	1660	1400	1095	950	800	760
	120	1280	1075	855	740	620	590
	100	1030	905	720	620	520	495
200	160	1890	1590	1260	1080	910	865
	140	1480	1230	980	845	710	675
	120	1260	1070	840	725	610	580
220	180	2185	1755	1390	1200	1010	960
	160	1660	1390	1100	950	800	760
	140	1425	1185	940	815	685	650
240	200	2310	1940	1520	1315	1115	1050
	180	1850	1550	1230	1065	895	850
	160	1630	1365	1080	930	785	745
260	220	2530	2130	1780	1450	1220	1160
	200	2040	1710	1355	1165	980	930
	180	1820	1530	1210	1040	875	830
280	240	2780	2320	1850	1590	1335	1270
	220	22220	1865	1480	1275	1075	1020
	200	2000	1685	1320	1150	960	930

Ескертпе: 166 және 167-кестелерде токтар қабырғасының қалыңдығы 10 мм боялмаған құбырлар үшін келтірілген.

167-кесте

Екі мыс концентрациялық құбырлардан жасалған ток өткізетін
желілердің жиілігі жоғары - орташа рұқсат етілетін созылмалы ток

Құбырдың сыртқы диаметрі, мм		Гц жиілігіндегі Ток, А
		500	1000	2500	4000	8000	10000
сыртқы	ішкі
150	110	1530	1270	1010	895	755	715
	90	1150	950	750	670	565	535
	70	920	760	610	540	455	430
180	140	1900	1585	1240	1120	945	895
	120	1480	1225	965	865	730	690
	100	12250	1030	815	725	615	580
200	160	2190	1810	1430	1275	1075	1020
	140	1690	1400	1110	995	840	795
	120	1460	1210	955	830	715	665
220	180	2420	2000	1580	1415	1190	1130
	160	1915	1585	1250	1115	940	890
	140	1620	1350	1150	955	810	765
240	200	2670	2200	1740	1565	1310	1250
	180	2130	1765	1395	1245	1050	995
	160	1880	1555	1230	1095	925	875
260	220	2910	2380	1910	1705	1470	1365
	200	2360	1950	1535	1315	1160	1050
	180	2100	1740	1375	1225	1035	980
280	240	3220	2655	2090	1865	1580	1490
	200	2560	2130	1680	1500	1270	1200
	200	2310	1900	1500	1340	1135	1070

¹ 166-кестеге ескертпені қараңыз

168-кесте

1 кВ кернеулі АСГ маркалы ток өткізгіш сымдарының орташа
жылдамдылығы рұқсат етілетін созылмалы ток

Ток өтетін тамырлардың қосылуы, мм2	Гц жиілігіндегі Ток, А
	500	1000	2500	4000	8000	10000
2 х 25	100	80	66	55	47	45
2 х 35	115	95	75	65	55	50
2 х 50	130	105	84	75	62	60
2 х 70	155	130	100	90	75	70
2 х 95	180	150	120	100	85	80
2 х 120	200	170	135	115	105	90
2 х 150	225	185	150	130	110	105
3 х 25	115	95	75	60	55	50
3 х 35	135	110	85	75	65	60
3 х 50	155	130	100	90	75	70
3 х 70	180	150	120	100	90	80
3 х 95	205	170	135	120	100	95
3 х 120	230	200	160	140	115	110
3 х 150	250	220	180	150	125	120
3 х 185	280	250	195	170	140	135
3 х 240	325	285	220	190	155	150
3 х 50 + 1 х 25	235	205	160	140	115	110
3 х 70 + 1 х 35	280	230	185	165	135	130
3 х 95 + 1 х 50	335	280	220	190	160	150
3 х 120 + 1 х 50	370	310	250	215	180	170
3 х 150 + 1 х 70	415	340	280	240	195	190
3 х 185 + 1 х 70	450	375	300	255	210	205

169-кесте

1 кВ кернеуге СГ маркалы кәбілдердің жиілігі жоғары – орташа
рұқсат етілетін созылмалы ток

Ток өтетін желінің қимасы, мм2	Гц жиілігіндегі ток, А
	500	1000	2500	4000	8000	10000
1	2	3	4	5	6	7
2 х 25	115	95	76	70	57	55
2 х 35	130	110	86	75	65	60
2 х 50	150	120	96	90	72	70
2 х 70	180	150	115	105	90	85
2 х 95	205	170	135	120	100	95
2 х 120	225	190	150	130	115	105
2 х 150	260	215	170	150	130	120
3 х 25	135	110	90	75	65	60
3 х 35	159	125	100	90	75	70
3 х 50	180	150	115	105	90	85
3 х 70	210	170	135	120	105	95
3 х 95	295	195	155	140	115	110
3 х 120	285	230	180	165	135	130
3 х 150	305	260	205	180	155	145
3 х 185	340	280	220	200	165	160
3 х 240	375	310	250	225	185	180
3 х 50 + 1 х 25	290	235	185	165	135	130
3 х 70 + 1 х 35	320	265	210	190	155	150
3 х 95 + 1 х 50	385	325	250	225	190	180
3 х 120 + 1 х 50	430	355	280	250	210	200
3 х 150 + 1 х 70	470	385	310	275	230	220
3 х 185 + 1 х 70	510	430	340	300	250	240

170-кесте

Қайталама ток өткізетін ток желілерін ажыратудағы кедергі

Электр пешінің қуаты немесе электрлік жылытатын құрылғылар қуаты, МВ.А	Ток желілері үшін, ажыратудағы ең аз кедергісі1, кОм,
	1 кВ-ге дейін	1 кВ-ден астам 1,6-ге дейін	1,6 кВ-ден астам 3-ке дейін	3 кВ-ден астам 15-ке дейін
5-ке дейін	10	20	100	500
5-ден астам 25-ке дейін	5	10	50	250
25-тен астам	2,5	5	25	100

1 Оқшаулау кедергісін трансформатор, қайта өзгерткіш, коммутациялық аппараттар, кедергі пештердің жылытатын элементтері және т.с.с. шығуларынан ажыратылған, сумен салқындату жүйелерінің шлангілері алынған пештің электродтары көтерулі жағдайында ток желісінде 1 немесе 2,5 кВ кернеуде мегаомметрмен өлшеу керек.

171-кесте

Қайталама ток жеткізу¹ ток желісі шиналары арасынан жарыққа ең
аз арақашықтық

Ток жеткізілетін үй-жай	Токтың шығуына, жиілігіне және ток желілеріне байланысты арақашықтық, мм
	Тұрақты		Ауыспалы
	1 кВ-ге дейін	1 кВ-ден жоғары 3-ке дейін	50 Гц		500–10000 Гц		10000 Гц астам
			1 кВ-ге дейін	1 кВ-ден астам 3-ке дейін	1,6 кВ-ге дейін	1,6 кВ-ден астам 3-ке дейін	15 кВ-ге дейін
Құрғақ шаңды емес	12	20–130	15	20–30	15–20	20–30	30–140
Құрғақ шаңды2	16	30–150	20	25–35	20–25	25–35	35–150

1 шиналардың 250 мм дейін биіктігі кезінде; биіктік тым үлкен болған кезде арақашықтық 5–10 мм ұлғаюы тиіс.
2 Шаң өткізбейтін.

172-кесте

Электр термиялық қондырғылардың элементтерін салқындатуға
арналған судың сипаты

Көрсеткіш	Сумен жабдықтау желі-көзінің түрі
	Шаруашылық-ас су құбыры	Кәсіпорынды сумен жабдықтау желісі айналымының
Қаттылығы, мг-экв/л, кем емес:
жалпы	7	–
карбонатты	–	5
мазмұны, мг/л, кем емес:
өлшенген заттар (лайлылығы)	3	100
активті хлор	0,5	жоқ
темір	0,3	1,5
рН	6,5–9,5	7–8
Температура, ҮС, кем емес	25	30

Об утверждении Правил устройства электроустановок

Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 октября 2012 года № 1355. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 21 августа 2015 года № 657

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 21.08.2015 № 657 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Примечание РЦПИ.
В соответствии с Законом РК от 29.09.2014 г. № 239-V ЗРК по вопросам разграничения полномочий между уровнями государственного управления см. приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 20 марта 2015 года № 230.

В соответствии с подпунктом 16) статьи 4 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2004 года «Об электроэнергетике» Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Утвердить прилагаемые Правила устройства электроустановок.
2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан С. Ахметов

Утверждены
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 24 октября 2012 года № 1355

Правила устройства электроустановок

1. Общие положения

1. Настоящие Правила разработаны в соответствии с подпунктом 16) статьи 4 Закона Республики Казахстан «Об электроэнергетике» и применяются при проектировании, реконструкции и эксплуатации действующих электроустановок.
2. В настоящих Правилах применяются следующие понятия и термины:
1) электроустановки – совокупность машин, аппаратов, линий и вспомогательного оборудования (вместе с сооружениями и помещениями, в которых они установлены), предназначенных для производства, преобразования, трансформации, передачи, распределения электрической энергии и преобразования ее в другой вид энергии.
Электроустановки по условиям электробезопасности разделяются Правилами на электроустановки до 1 кВ и электроустановки выше 1 кВ (по действующему значению напряжения);
2) открытые или наружные электроустановки – электроустановки, не защищенные зданием от атмосферных воздействий.
Электроустановки, защищенные только навесами, сетчатыми ограждениями и т.п., рассматриваются как наружные;
3) закрытые или внутренние электроустановки – электроустановки, размещенные внутри здания, защищающего их от атмосферных воздействий;
4) электропомещения – помещения или отгороженные части помещения, доступные только для квалифицированного обслуживающего персонала, в которых расположены электроустановки;
5) сухие помещения – помещения, в которых относительная влажность воздуха не превышает 60 %. При отсутствии в таких помещениях условий, приведенных в подпунктах 9) – 11) пункта 1 они называются нормальными;
6) влажные помещения – помещения, в которых пары или конденсирующая влага выделяется лишь кратковременно в небольших количествах, а относительная влажность воздуха более 60 %, но не превышает 75 %;
7) сырые помещения – помещения, в которых относительная влажность воздуха длительно превышает 75 %;
8) особо сырые помещения – помещения, в которых относительная влажность воздуха близка к 100 % (потолок, стены, пол и предметы, находящиеся в помещении, покрыты влагой);
9) жаркие помещения – помещения, в которых под воздействием различных тепловых излучений температура превышает постоянно или периодически (более 1 сут) + 35⁰С (помещения с сушилками, сушильными и обжигательными печами, котельные и т.п.);
10) пыльные помещения – помещения, в которых по условиям производства выделяется технологическая пыль в таком количестве, что она может оседать на проводах, проникать внутрь машин, аппаратов и т.п.
Пыльные помещения разделяются на помещения с токопроводящей пылью и помещения с нетокопроводящей пылью;
11) помещения с химически активной или органической средой – помещения, в которых постоянно или в течение длительного времени содержатся агрессивные пары, газы, жидкости, образуются отложения или плесень, разрушающие изоляцию и токоведущие части электрооборудования;
12) маслонаполненные аппараты – аппараты, у которых отдельные элементы и все нормально искрящие части или части, между которыми образуется дуга, погружены в масло так, что исключается возможность соприкосновения между этими частями и окружающим воздухом;
13) номинальные значения параметра (номинальный параметр) – указанное изготовителем электротехнического устройства значение параметра, являющееся исходным для отсчета отклонений от этого значения при эксплуатации и испытаниях устройства;
14) квалифицированный обслуживающий персонал – специально подготовленные лица, прошедшие проверку знаний в объеме, обязательном для данной работы (должности), и имеющие квалификационную группу по технике безопасности, предусмотренную Правилами техники безопасности при эксплуатации электроустановок;
15) энергетическая система (энергосистема) – совокупность электростанций, электрических и тепловых сетей, соединенных между собой и связанных общностью режима в непрерывном процессе производства, преобразования и распределения электрической энергии и теплоты при общем управлении этим режимом;
16) электрическая часть энергосистемы – совокупность электроустановок электрических станций и электрических сетей энергосистемы;
17) электроэнергетическая система – электрическая часть энергосистемы и питающиеся от нее приемники электрической энергии, объединенные общностью процесса производства, передачи, распределения и потребления электрической энергии;
18) электроснабжение – обеспечение потребителей электрической энергией;
19) система электроснабжения – совокупность электроустановок, предназначенных для обеспечения потребителей электрической энергией;
20) централизованное электроснабжение – электроснабжение потребителей от энергосистемы;
21) электрическая сеть – совокупность электроустановок для передачи и распределения электрической энергии, состоящая из подстанций, распределительных устройств, токопроводов, воздушных и кабельных линий электропередачи, работающих на определенной территории;
22) приемник электрической энергии (электроприемник) – аппарат, агрегат, механизм, предназначенные для преобразования электрической энергии в другой вид энергии;
23) потребитель электрической энергии – электроприемник или группа электроприемников, объединенных технологическим процессом и размещающихся на определенной территории, а так же юридическое или физическое лицо, в собственности которого находятся эти электроприемники;
24) независимый источник питания электроприемника или группы электроприемников – источник питания, на котором сохраняется напряжение в пределах, регламентированных настоящими Правилами для послеаварийного режима, при исчезновении его на другом или других источниках питания этих электроприемников.
К числу независимых источников питания относятся две секции или системы шин одной или двух электростанций и подстанций при одновременном соблюдении следующих двух условий:
каждая из секций или систем шин в свою очередь имеет питание от независимого источника питания;
секции (системы) шин не связаны между собой или имеют связь, автоматически отключающуюся при нарушении нормальной работы одной из секций (систем) шин;
25) коммерческий учет электроэнергии – определение значений электроэнергии с целью проведения коммерческих расчетов между субъектами рынка;
26) контроль мощности – текущий (в режиме реального времени) контроль за выполнением графика выработки и потребления электрической мощности;
27) счетчик коммерческого учета – техническое устройство, разрешенное к применению в установленном законодательством порядке, предназначенное для коммерческого учета электрической энергии;
28) коммерческий измерительный комплекс учета электроэнергии (далее – ИКУЭ) – совокупность средств измерительной техники (масштабных измерительных преобразователей – трансформаторов тока (далее – ТТ) и напряжения (далее – ТН), автоматизированного средства измерений – счетчика электроэнергии), соединенных между собой линиями связи (вторичными цепями) в соответствии с технической и нормативной документацией и образующих непрерывный путь прохождения измерительного сигнала для измерения значения электроэнергии и других электрических величин в точке учета;
29) автоматизированная система коммерческого учета электроэнергии (далее – АСКУЭ) – комплекс технических средств, в котором ИКУЭ, установленные на энергообъектах, объединены соответствующим оборудованием сбора, передачи и обработки результатов измерения для автоматизированного определения значения электроэнергии, перемещаемой через точки учета.
Коммерческие счетчики должны выполнять функции накопления, хранения, кодирования информации и с заданным интервалом времени автоматически передавать в устройства сбора и хранения данные коммерческого учета и информацию об учтенной электроэнергии, зафиксированную на каждый заданный момент замера мощности;
30) технический (контрольный) учет электроэнергии – учет для контроля расхода электроэнергии внутри электростанций, подстанций, предприятий и т.п.;
31) электрическая сеть с эффективно заземленной нейтралью – трехфазная электрическая сеть напряжением выше 1 кВ, в которой коэффициент замыкания на землю не превышает 1,4.
Коэффициент замыкания на землю в трехфазной электрической сети определяется отношением разности потенциалов между неповрежденной фазой и землей в точке замыкания на землю другой или двух других фаз к разности потенциалов между фазой и землей в этой точке до замыкания;
32) глухозаземленная нейтраль – нейтраль трансформатора или генератора, присоединенная к заземляющему устройству непосредственно или через малое сопротивление;
33) изолированная нейтраль – нейтраль трансформатора или генератора, неприсоединенная к заземляющему устройству или присоединенная к нему через приборы сигнализации, измерения, защиты и подобные им устройства, имеющие большое сопротивление;
34) заземление – преднамеренное электрическое соединение какой-либо точки сети, электроустановки или оборудования с заземляющим устройством;
35) защитное заземление – заземление, выполняемое с целью обеспечения электробезопасности;
36) рабочее заземление – заземление какой-либо точки токоведущих частей электроустановки, необходимое для обеспечения работы электроустановки;
37) зануление в электроустановках напряжением до 1 кВ – преднамеренное соединение частей электроустановки, нормально не находящихся под напряжением, с глухозаземленной нейтралью генератора или трансформатора в сетях трехфазного тока, с глухозаземленным выводом источника однофазного тока, с заземленной точкой источника в сетях постоянного тока, выполняемое в целях электробезопасности;
38) замыкание на землю – случайное соединение находящихся под напряжением токоведущих частей электроустановки с землей. Замыканием на корпус называется случайное соединение находящихся под напряжением частей электроустановки с их конструктивными частями, нормально не находящимися под напряжением;
39) заземляющее устройство – совокупность заземлителя и заземляющих проводников;
40) заземлитель – проводник или совокупность металлически соединенных между собой проводников, находящихся в соприкосновении с землей;
41) искусственный заземлитель – заземлитель, специально выполняемый для целей заземления;
42) естественный заземлитель – находящиеся в соприкосновении с землей электропроводящие части коммуникаций, зданий и сооружений производственного или иного назначения, используемые для целей заземления;
43) главная заземляющая шина – шина, являющаяся частью заземляющего устройства электроустановки напряжением до 1 кВ и предназначенная для присоединения нескольких проводников с целью заземления и уравнивания потенциалов;
44) открытая проводящая часть – электропроводящая часть электроустановки, доступная прикосновению человека, нормально не находящаяся под напряжением, но которая может оказаться под напряжением при нарушении изоляции;
45) сторонняя проводящая часть – электропроводящая часть, которая не является частью электроустановки;
46) токоведущая часть – электропроводящая часть электроустановки, находящаяся в процессе работы под рабочим напряжением;
47) заземляющий проводник – проводник, соединяющий заземляемые части с заземлителем;
48) защитный проводник – проводник, предназначенный для целей электробезопасности;
49 защитный заземляющий проводник – защитный проводник, предназначенный для защитного заземления;
50) защитный проводник уравнивания потенциалов – защитный проводник, предназначенный для защитного уравнивания потенциалов;
51) нулевой защитный проводник – защитный проводник в электроустановках напряжением до 1 кВ, предназначенный для присоединения открытых проводящих частей к глухозаземленной нейтрали источника питания;
52) нулевой рабочий проводник – проводник, используемый для питания электроприемников напряжением до 1 кВ, соединенный с глухозаземленной нейтралью генератора или трансформатора в сетях трехфазного тока, с глухозаземленным выводом источника однофазного тока, с глухозаземленной точкой источника в сетях постоянного тока;
53) совмещенный нулевым рабочим и нулевым защитным проводник – проводник, сочетающий функции нулевого защитного и нулевого рабочего проводника;
54) зона растекания – область земли между заземлителем и зоной нулевого потенциала;
55) зона нулевого потенциала – область земли, находящаяся вне зоны влияния какого-либо заземлителя, электрический потенциал которой принимается равным нулю;
56) напряжение на заземляющем устройстве – напряжение, возникающее при стекании тока с заземлителя в землю между точкой ввода тока в заземляющее устройство и зоной нулевого потенциала;
57) напряжение прикосновения – напряжение между двумя электропроводящими частями или между проводящей частью и землей при одновременном прикосновении к ним человека;
58) напряжение шага – напряжение между двумя точками на поверхности земли на расстоянии 1 м одна от другой, которое принимается равным длине шага человека;
59) защита от прямого прикосновения – защита для предотвращения прикосновения к токоведущим частям, находящимся под напряжением;
60) защита при косвенном прикосновении – защита от поражения электрическим током при прикосновении к открытым проводящим частям, оказавшимся под напряжением при повреждении изоляции;
61) сопротивление заземляющего устройства – отношение напряжения на заземляющем устройстве к току, стекающему с заземлителя в землю;
62) эквивалентное удельное сопротивление земли с неоднородной структурой – удельное сопротивление земли с однородной структурой, в которой сопротивление заземляющего устройства имеет то же значение, что и в земле с неоднородной структурой.
Термин «удельное сопротивление», применяемый в настоящих Правилах, для земли с неоднородной структурой следует понимать как «эквивалентное удельное сопротивление»;
63) защитное автоматическое отключение – автоматическое размыкание цепи одного или нескольких фазных проводников и, при необходимости, нулевого рабочего проводника в целях электробезопасности.
Термин «автоматическое отключение питания», используемый в Правилах, следует понимать как «защитное автоматическое отключение питания»;
64) уравнивание потенциалов – электрическое соединение проводящих частей для достижения равенства их потенциалов;
65) защитное уравнивание потенциалов – уравнивание потенциалов, выполняемое в целях электробезопасности.
Термин «уравнивание потенциалов», используемый в Правилах, следует понимать как «защитное уравнивание потенциалов»;
66) выравнивание потенциалов – снижение разности потенциалов (напряжения шага) на поверхности земли или пола при помощи защитных проводников, проложенных в земле, в полу или на их поверхности и присоединенных к заземляющему устройству, или путем применения специальных покрытий земли;
67) основная изоляция – изоляция токоведущих частей, обеспечивающая, помимо основного назначения, защиту от прямого прикосновения;
68) дополнительная изоляция – независимая изоляция в электроустановках напряжением до 1 кВ, выполняемая дополнительно к основной изоляции для защиты при косвенном прикосновении;
69) двойная изоляция – совокупность основной и дополнительной изоляций;
70) усиленная изоляция – изоляция в электроустановках напряжением до 1 кВ, обеспечивающая степень защиты от поражения электрическим током, равноценную защите, обеспеченной двойной изоляцией;
71) малое напряжение – напряжение не более 42 В переменного тока и 110 В – постоянного;
72) разделительный трансформатор – трансформатор, первичная обмотка которого отделена от вторичных обмоток при помощи защитного электрического разделения цепей;
73) безопасный разделительный трансформатор – разделительный трансформатор, предназначенный для питания цепей малым напряжением;
74) защитный экран – проводящий экран, предназначенный для отделения электрической цепи или проводников от токоведущих частей других цепей;
75) защитное электрическое разделение цепей – отделение одной электрической цепи от других цепей в электроустановках напряжением до 1 кВ с помощью:
двойной изоляции;
основной изоляции и защитного экрана;
усиленной изоляции;
76) непроводящие (изолирующие) помещения (зоны) – помещения, зоны, площадки, в которых (на которых) защита при косвенном прикосновении обеспечивается высоким сопротивлением пола и стен, и в которых отсутствуют заземленные электропроводящие части;
77) испытательное напряжение промышленной частоты – действующее значение напряжения частотой 50 Гц, практически синусоидальной формы, которое должна выдерживать внутренняя и внешняя изоляция электрооборудования при определенных условиях испытания в течении заданного времени;
78) электрооборудование с нормальной изоляцией – электрооборудование, предназначенное для применения в электроустановках, подверженных действию атмосферных перенапряжений при обычных мерах по грозозащите;
79) электрооборудование с облегченной изоляцией – электрооборудование, предназначенное для применения лишь в электроустановках, не подверженных действию атмосферных перенапряжений или оборудованных специальными устройствами грозозащиты, ограничивающими амплитудное значение атмосферных перенапряжений до значения, не превышающего амплитудного значения испытательного напряжения промышленной частоты;
80) аппараты – выключатели всех классов напряжения, разъединители, отделители, короткозамыкатели, предохранители, разрядники, токоограничивающие реакторы, конденсаторы, комплектные экранированные токопроводы;
81) ненормированная измеряемая величина – величина, абсолютное значение которой не регламентировано нормативными указаниями. Оценка состояния оборудования в этом случае производится путем сопоставления с данными аналогичных измерений на однотипном оборудовании, имеющем заведомо хорошие характеристики, или с результатами остальных испытаний;
82) класс напряжения электрооборудования – номинальное напряжение электрической системы, для работы в которой предназначено данное электрооборудование;
83) эффективная длина пути утечки – часть длины пути утечки, определяющая электрическую прочность изолятора или изоляционной конструкции в условиях загрязнения и увлажнения;
84) удельная эффективная длина пути утечки – отношение эффективной длины пути утечки к наибольшему рабочему межфазному напряжению сети, в которой работает электроустановка;
85) коэффициент использования длины пути утечки (k) – поправочный коэффициент, учитывающий эффективность использования длины пути утечки изолятора или изоляционной конструкции;
86) степень загрязнения (далее – СЗ) – показатель, учитывающий влияние загрязненности атмосферы на снижение электрической прочности изоляции электроустановок;
87) карта степеней загрязнения (далее – КСЗ) – географическая карта, районирующая территорию по СЗ;
88) распределительное устройство (далее – РУ) – электроустановка, служащая для приема и распределения электроэнергии и содержащая коммутационные аппараты, сборные и соединительные шины, вспомогательные устройства (компрессорные, аккумуляторные и др.), а также устройства защиты, автоматики и измерительные приборы;
89) открытое распределительное устройство (далее – ОРУ) – РУ, все или основное оборудование которого расположено на открытом воздухе;
90) закрытое распределительное устройство (далее – ЗРУ) – РУ, оборудование которого расположено в здании.
Комбинированным выключателем называется выключатель, который в разомкнутом положении удовлетворяет требованиям, предъявляемым к разъединителям в части прочности изоляции, и в котором конструктивно предусмотрены стационарный заземлитель (заземлители), механические и электрические блокировки приводов выключателя и заземлителя (заземлителей), исключающие самопроизвольное или несанкционированное включение выключателя и отключение заземлителя (заземлителей);
91) комплектное распределительное устройство – РУ, состоящее из полностью или частично закрытых шкафов или блоков со встроенными в них аппаратами, устройствами защиты и автоматики, поставляемое в собранном или полностью подготовленном для сборки виде.
Комплектное распределительное устройство, предназначенное для внутренней установки, сокращенно обозначается КРУ. Комплектное распределительное устройство, предназначенное для наружной установки, сокращенно обозначается КРУН;
92) подстанция – электроустановка, служащая для преобразования и распределения электроэнергии и состоящая из трансформаторов или других преобразователей энергии, распределительных устройств, устройств управления и вспомогательных сооружений.
В зависимости от преобладания той или иной функции подстанций они называются трансформаторными или преобразовательными;
93) пристроенная подстанция (пристроенное РУ) – подстанция (РУ), непосредственно примыкающая (примыкающее) к основному зданию;
94) встроенная подстанция (встроенное РУ) – закрытая подстанция (закрытое РУ), вписанная (вписанное) в контур основного здания;
95) внутрицеховая подстанция – подстанция, расположенная внутри производственного здания (открыто или в отдельном закрытом помещении);
96) комплектная трансформаторная (преобразовательная) подстанция – подстанция, состоящая из трансформаторов (преобразователей) и блоков (КРУ или КРУН и других элементов), поставляемых в собранном или полностью подготовленном для сборки виде. Комплектные трансформаторные (преобразовательные) подстанции (КТП, КПП) или части их, устанавливаемые в закрытом помещении, относятся к внутренним установкам, устанавливаемые на открытом воздухе – к наружным установкам;
97) столбовая (мачтовая) трансформаторная подстанция – открытая трансформаторная подстанция, все оборудование которой установлено на конструкциях или на опорах ВЛ на высоте, не требующей ограждения подстанции;
98) распределительный пункт (далее – РП) – РУ, предназначенное для приема и распределения электроэнергии на одном напряжении без преобразования и трансформации, не входящее в состав подстанции;
99) камера – помещение, предназначенное для установки аппаратов и шин;
100) закрытая камера – камера, закрытая со всех сторон и имеющая сплошные (не сетчатые) двери;
101) огражденная камера – камера, которая имеет проемы, защищенные полностью или частично несплошными ограждениями.
Под смешанными ограждениями понимаются ограждения из сеток и сплошных листов;
102) взрывная камера – закрытая камера, предназначенная для локализации возможных аварийных последствий при повреждении установленных в ней аппаратов и имеющая выход наружу или во взрывной коридор;
103) коридор обслуживания – коридор вдоль камер или шкафов КРУ, предназначенный для обслуживания аппаратов и шин;
104) взрывной коридор – коридор, в который выходят двери взрывных камер;
105) преобразовательный агрегат – комплект оборудования, состоящий из одного или нескольких полупроводниковых преобразователей, трансформатора, а также приборов и аппаратуры, необходимых для пуска и работы агрегата;
106) полупроводниковый преобразователь – комплект полупроводниковых вентилей (неуправляемых или управляемых), смонтированных на рамах или в шкафах, с системой воздушного или водяного охлаждения, а также приборов и аппаратуры, необходимых для пуска и работы преобразователя;
107) питающая осветительная сеть – сеть от распределительного устройства подстанции или ответвления от воздушных линий электропередачи до ВУ, ВРУ, ГРЩ;
108) распределительная сеть – сеть от ВУ, ВРУ, ГРЩ до распределительных пунктов, щитков и пунктов питания наружного освещения;
109) групповая сеть – сеть от щитков до светильников, штепсельных розеток и других электроприемников;
110) пункт питания наружного освещения – электрическое распределительное устройство для присоединения групповой сети наружного освещения к источнику питания;
111) фаза ночного режима – фаза питающей или распределительной сети наружного освещения, не отключаемая в ночные часы;
112) каскадная система управления наружным освещением – система, осуществляющая последовательное включение (отключение) участков групповой сети наружного освещения;
113) провода зарядки светильника – провода, прокладываемые внутри светильника от установленных в нем контактных зажимов или штепсельных разъемов для присоединения к сети (для светильника, не имеющего внутри контактных зажимов или штепсельного разъема – провода или кабели от места присоединения светильника к сети) до установленных в светильнике аппаратов и ламповых патронов;
114) кабельная линия – линия для передачи электроэнергии или отдельных ее импульсов, состоящая из одного или нескольких параллельных кабелей с соединительными, стопорными и концевыми муфтами (заделками) и крепежными деталями, а для маслонаполненных линий, кроме того, с подпитывающими аппаратами и системой сигнализации давления масла;
115) кабельное сооружение – сооружение, специально предназначенное для размещения в нем кабелей, кабельных муфт, а также маслоподпитывающих аппаратов и другого оборудования, предназначенного для обеспечения нормальной работы маслонаполненных кабельных линий. К кабельным сооружениям относятся: кабельные туннели, каналы, короба, блоки, шахты, этажи, двойные полы, кабельные эстакады, галереи, камеры, подпитывающие пункты;
116) кабельный туннель – закрытое сооружение (коридор) с расположенными в нем опорными конструкциями для размещения на них кабелей и кабельных муфт, со свободным проходом по всей длине, позволяющим производить прокладку кабелей, ремонты и осмотры кабельных линий;
117) кабельный канал – закрытое и заглубленное (частично или полностью) в грунт, пол, перекрытие и т.п., непроходное сооружение, предназначенное для размещения в нем кабелей, укладку, осмотр и ремонт которых возможно производить лишь при снятом перекрытии;
118) кабельная шахта – вертикальное кабельное сооружение (прямоугольного сечения), у которого высота в несколько раз больше стороны сечения, снабженное скобами или лестницей для передвижения вдоль него людей (проходные шахты) или съемной полностью или частично стенкой (непроходные шахты);
119) кабельный этаж – часть здания, ограниченная полом и перекрытием или покрытием, с расстоянием между полом и выступающими частями перекрытия или покрытия не менее 1,8 м.;
120) кабельный блок – кабельное сооружение с трубами (каналами) для прокладки в них кабелей с относящимися к нему колодцами;
121) кабельная камера – подземное кабельное сооружение, закрываемое глухой съемной бетонной плитой, предназначенное для укладки кафельных муфт или для протяжки кабелей в блоки. Камера, имеющая люк для входа в нее, называется кабельным колодцем;
122) кабельная эстакада – надземное или наземное открытое горизонтальное или наклонное протяженное кабельное сооружение. Кабельная эстакада может быть проходной или непроходной;
123) кабельная галерея – надземное или наземное закрытое полностью или частично (без боковых стен) горизонтальное или наклонное протяженное проходное кабельное сооружение;
124) двойной пол – полость, ограниченная стенами помещения, междуэтажным перекрытием и полом помещения со съемными плитами (на всей или части площади);
125) кабельная маслонаполненная линия низкого или высокого давления – линия, в которой длительно допустимое избыточное давление составляет:
0,0245–0,294 МПа (0,25–3,0 кгс/см²) для кабелей низкого давления в свинцовой оболочке;
0,0245–0,49 МПа (0,25–5,0 кгс/см ²) для кабелей низкого давления в алюминиевой оболочке;
1,08–1,57 МПа (11–16 кгс/см²) для кабелей высокого давления;
126) секция кабельной маслонаполненной линии низкого давления – участок линии между стопорными муфтами или стопорной и концевой муфтами;
127) подпитывающий пункт – надземное, наземное или подземное сооружение с подпитывающими аппаратами и оборудованием (баки питания, баки давления, подпитывающие агрегаты и др.);
128) разветвительное устройство – часть кабельной линии высокого давления между концом стального трубопровода и концевыми однофазными муфтами;
129) подпитывающий агрегат – автоматически действующее устройство, состоящее из баков, насосов, труб, перепускных клапанов, вентилей, щита автоматики и другого оборудования, предназначенного для обеспечения подпитки маслом кабельной линии высокого давления;
130) зоны класса В-I – зоны, расположенные в помещениях, в которых выделяются горючие газы или пары ЛВЖ в таком количестве и с такими свойствами, что они могут образовать с воздухом взрывоопасные смеси при нормальных режимах работы, при загрузке или разгрузке технологических аппаратов, хранении или переливании ЛВЖ, находящихся в открытых емкостях, и т.п.;
131) зоны класса В-Iа – зоны, расположенные в помещениях, в которых при нормальной эксплуатации взрывоопасные смеси горючих газов (независимо от нижнего концентрационного предела воспламенения) или паров ЛВЖ с воздухом не образуются, а возможны только в результате аварий или неисправностей;
132) зоны класса В-Iб – зоны, расположенные в помещениях, в которых при нормальной эксплуатации взрывоопасные смеси горючих газов или паров ЛВЖ с воздухом не образуются, а возможны только в результате аварий или неисправностей и которые отличаются одной из следующих особенностей:
1) горючие газы в этих зонах обладают высоким нижним концентрационным пределом воспламенения (15 % и более) и резким запахом при предельно допустимых концентрациях;
2) помещения производств, связанных с обращением газообразного водорода, в которых по условиям технологического процесса исключается образование взрывоопасной смеси в объеме, превышающем 5 % свободного объема помещения, имеют взрывоопасную зону только в верхней части помещения. Взрывоопасная зона условно принимается от отметки 0,75 общей высоты помещения, считая от уровня пола, но не выше кранового пути, если таковой имеется (помещения электролиза воды, зарядные станции тяговых и статерных аккумуляторных батарей и т.п.).
В подпункте 2) пункта 131 настоящих Правил не распространяется на электромашинные помещения с турбогенераторами с водородным охлаждением при условии обеспечения электромашинного помещения вытяжной вентиляцией с естественным побуждением; эти электромашинные помещения имеют нормальную среду.
К классу В-Iб относятся также зоны лабораторных и других помещений, в которых горючие газы и ЛВЖ имеются в небольших количествах, недостаточных для создания взрывоопасной смеси в объеме, превышающем 5 % свободного объема помещения, и в которых работа с горючими газами и ЛВЖ производится без применения открытого пламени. Эти зоны не относятся к взрывоопасным, если работа с горючими газами и ЛВЖ производится в вытяжных шкафах или под вытяжными зонтами;
133) зоны класса В-Iг – пространства у наружных установок: технологических установок, содержащих горючие газы или ЛВЖ (за исключением наружных аммиачных компрессорных установок, выбор электрооборудования для которых производится согласно пункта 1399 настоящих Правил) надземных и подземных резервуаров с ЛВЖ или горючими газами (газгольдеры), эстакад для слива и налива ЛВЖ, открытых нефтеловушек, прудов-отстойников с плавающей нефтяной пленкой и т.п.
К зонам класса В-Iг также относятся: пространства у проемов за наружными ограждающими конструкциями помещений со взрывоопасными зонами классов В-I, В-Iа и В-II (исключение – проемы окон с заполнением стеклоблоками); пространства у наружных ограждающих конструкций, если на них расположены устройства для выброса воздуха из систем вытяжной вентиляции помещений со взрывоопасными зонами любого класса или если они находятся в пределах наружной взрывоопасной зоны; пространства у предохранительных и дыхательных клапанов емкостей и технологических аппаратов с горючими газами и ЛВЖ;
134) зоны класса В-II – зоны, расположенные в помещениях, в которых выделяются переходящие во взвешенное состояние горючие пыли или волокна в таком количестве и с такими свойствами, что они способны образовать с воздухом взрывоопасные смеси при нормальных режимах работы.
Зоны класса В-IIа – зоны, расположенные в помещениях, в которых опасные состояния, указанные в настоящем пункте, не имеют места при нормальной эксплуатации, а возможны только в результате аварий или неисправностей.
3. Применяемые в электроустановках электрооборудование и материалы должны соответствовать требованиям государственных стандартов и технических условий, утвержденных в установленном порядке.
4. Конструкция, исполнение, способ установки и класс изоляции применяемых машин, аппаратов, приборов и прочего электрооборудования, а также кабелей и проводов должны соответствовать параметрам сети или электроустановки, условиям окружающей среды и требованиям соответствующих глав настоящих Правил.
5. Применяемые в электроустановках электрооборудование, кабели и провода по своим нормированным, гарантированным и расчетным характеристикам должны соответствовать условиям работы данной установки.
В эксплуатации обеспечиваются условия нормальной работы устройств и аппаратуры управления и автоматизации технологических процессов, защиты и вторичных цепей (допустимые температура, влажность, вибрация, отклонения рабочих параметров от номинальных, уровень помех и др.).
6. Электроустановки и связанные с ними конструкции должны быть стойкими в отношении воздействия окружающей среды или защищены от этого воздействия.
7. Строительная и санитарно-техническая части электроустановок (конструкции здания и его элементов, отопление, вентиляция, водоснабжение и пр.) должны выполняться в соответствии с действующими строительными нормами и правилами (далее – СНиП) при обязательном выполнении дополнительных требований, приведенных в настоящих Правилах.
8. Электроустановки должны удовлетворять требования действующих директивных документов о запрещении загрязнения окружающей среды, вредного или мешающего влияния шума, вибрации и электрических полей.
9. В электроустановках должны быть предусмотрены сбор и удаление отходов: химических веществ, масла, мусора, технических вод и т.п. В соответствии с действующими требованиями по охране окружающей среды должна быть исключена возможность попадания указанных отходов в водоемы, систему отвода ливневых вод, овраги, а также на территории, не предназначенные для этих отходов.
10. Проектирование и выбор схем, компоновок и конструкций электроустановок производятся на основе технико-экономических сравнений, применения простых и надежных схем, внедрения новейшей техники, с учетом опыта эксплуатации, наименьшего расхода цветных и других дефицитных материалов, оборудования и т.п.
11. При опасности возникновения электрокоррозии или почвенной коррозии предусматриваются соответствующие мероприятия по защите сооружений, оборудования, трубопроводов и других подземных коммуникаций.
12. В электроустановках должна быть обеспечена возможность легкого распознавания частей, относящихся к отдельным их элементам (простота и наглядность схем, надлежащее расположение электрооборудования, надписи, маркировка, расцветка).
13. Буквенно-цифровое и цветовое обозначения одноименных шин в каждой электроустановке должны быть одинаковыми.
Шины обозначаются:
1) при переменном трехфазном токе: шины фазы А – желтым цветом, фазы В – зеленым, фазы С – красным, нулевая рабочая – голубым, эта же шина, используемая в качестве нулевой защитной – продольными полосами желтого и зеленого цветов;
2) при переменном однофазном токе: шина А, присоединенная к началу обмотки источника питания – желтым цветом, а В, присоединенная к концу обмотки – красным.
Шины однофазного тока, если они являются ответвлением от шин трехфазной системы, обозначаются как соответствующие шины трехфазного тока;
3) при постоянном токе: положительная шина (+) – красным цветом, отрицательная (–) – синим и нулевая рабочая М – голубым;
4) резервная – как резервируемая основная шина, если же резервная шина может заменять любую из основных шин, то она обозначается поперечными полосами цвета основных шин.
Цветовое обозначение должно быть выполнено по всей длине шин, если оно предусмотрено также для более интенсивного охлаждения или для антикоррозийной защиты.
Допускается выполнять цветовое обозначение не по всей длине шин, только цветовое или только буквенно-цифровое обозначение либо цветовое в сочетании с буквенно-цифровым только в местах присоединения шин; если неизолированные шины недоступны для осмотра в период, когда они находятся под напряжением, то допускается их не обозначать. При этом, не должен снижаться уровень безопасности и наглядности при обслуживании электроустановки.
14. При расположении шин в распределительных устройствах (кроме КРУ заводского изготовления) необходимо соблюдать следующие условия:
1) в закрытых распределительных устройствах при переменном трехфазном токе шины должны располагаться:
сборные и обходные шины, а также все виды секционных шин при вертикальном расположении А – В – С сверху вниз; при расположении горизонтально, наклонно или треугольником наиболее удаленная шина А, средняя В, ближайшая к коридору обслуживания С;
ответвления от сборных шин – слева направо А – В – С, если смотреть на шины из коридора обслуживания (при наличии трех коридоров – из центрального);
в электроустановках напряжением до 1 кВ в пяти- и четырехпроводных цепях трехфазного переменного тока:
при вертикальном расположении – А – В – С – N – RE (REN) сверху вниз;
при расположении горизонтально или наклонно – наиболее удаленная шина – А, ближайшая к коридору обслуживания – RE (REN) при последовательности расположения А – В – С – N – RE (REN);
ответвления от сборных шин – слева направо, если смотреть на шины из коридора обслуживания (при наличии трех коридоров – из центрального), начиная с шины RE (REN);
2) в открытых распределительных устройствах при переменном трехфазном токе шины должны располагаться:
сборные и обходные шины, а также все виды секционных шин, шунтирующие перемычки и перемычки в схемах кольцевых, полуторных и т.п., должны иметь со стороны главных трансформаторов на высшем напряжении шину А;
ответвления от сборных шин в открытых распределительных устройствах должны выполняться так, чтобы расположение шин присоединений слева направо было А – В – С, если смотреть со стороны шин на трансформатор.
Расположение шин ответвлений в ячейках независимо от их размещения по отношению к сборным шинам должно быть одинаковым;
3) при постоянном токе шины должны располагаться:
сборные шины при вертикальном расположении: верхняя М, средняя (–), нижняя (+);
сборные шины при горизонтальном расположении: наиболее удаленная М, средняя (–) и ближайшая (+), если смотреть на шины из коридора обслуживания;
ответвления от сборных шин: левая шина М, средняя (–), правая (+), если смотреть на шины из коридора обслуживания.
В отдельных случаях допускаются отступления от требований, приведенных в подпунктах 1) – 3) пункта 13 настоящих Правил, если их выполнение связано с существенным усложнением электроустановок (вызывает необходимость установки специальных опор вблизи подстанции для транспозиции проводов воздушных линий (далее – ВЛ) или, если применяются на подстанции две или более ступени трансформации.
15. В электропомещениях с установками до 1 кВ допускается применение неизолированных и изолированных токоведущих частей без защиты от прикосновения, если по местным условиям такая защита не является необходимой для каких-либо иных целей. При этом, доступные части должны быть расположены так, чтобы нормальное обслуживание не было сопряжено с опасностью прикосновения к ним.
16) Все ограждающие и закрывающие устройства должны обладать в соответствии с местными условиями достаточной механической прочностью. При напряжении выше 1 кВ толщина металлических ограждающих и закрывающих устройств должна быть не менее 1 мм. Устройства, предназначенные для защиты проводов и кабелей от механических повреждений, должны быть введены в машины, аппараты и приборы.

2. Электроснабжение и электрические сети

1. Общие положения

17. При проектировании систем электроснабжения и реконструкции электроустановок рассматриваются следующие вопросы:
1) перспектива развития энергосистем и систем электроснабжения с учетом рационального сочетания вновь сооружаемых электрических сетей с действующими и вновь сооружаемыми сетями других классов напряжения;
2) обеспечение комплексного централизованного электроснабжения всех потребителей, расположенных в зоне действия электрических сетей, независимо от их ведомственной принадлежности;
3) ограничение токов КЗ предельными уровнями, определяемыми на перспективу;
4) снижение потерь электрической энергии.
При этом, в комплексе рассматриваются внешнее и внутреннее электроснабжение с учетом возможностей и экономической целесообразности технологического резервирования.
При решении вопросов резервирования учитывается перегрузочная способность элементов электроустановок, а также наличие резерва в технологическом оборудовании.
18. При решении вопросов развития систем электроснабжения учитываются ремонтные, аварийные и послеаварийные режимы.
19. При выборе независимых взаимно резервирующих источников питания, являющихся объектами энергосистемы, учитывается вероятность одновременного зависимого кратковременного снижения или полного исчезновения напряжения на время действия релейной защиты и автоматики при повреждениях в электрической части энергосистемы, а также одновременного длительного исчезновения напряжения на этих источниках питания при тяжелых системных авариях.
20. Проектирование электрических сетей осуществляется с учетом вида их обслуживания (постоянное дежурство, дежурство на дому, выездные бригады и др.).
21. Работа электрических сетей напряжением 3–35 кВ предусматривается как с изолированной нейтралью, так и с нейтралью, заземленной через дугогасящий реактор или резистор.
Работа электрических сетей 110 кВ должна предусматриваться как с глухо заземленной, так и с эффективно заземленной нейтралью.
Работа электрических сетей 220 кВ должна предусматриваться только с глухо заземленной нейтралью.
Компенсация емкостного тока замыкания на землю должна применяться при значениях этого тока в нормальных режимах:
1) в сетях 3 – 20 кВ, имеющих железобетонные и металлические опоры на ВЛ, и во всех сетях 35 кВ – более 10 А;
2) в сетях, не имеющих железобетонных и металлических опор на ВЛ: при напряжении 3 – 6 кВ – более 30 А; при 10 кВ – более 20 А; при 15 – 20 кВ – более 15 А;
3) в схемах 6 – 20 кВ блоков генератор – трансформатор (на генераторном напряжении) – более 5 А.
При токах замыкания на землю более 50 А применяется не менее двух заземляющих дугогасящих реакторов.

2. Категории электроприемников и обеспечение надежности электроснабжения

22. В отношении обеспечения надежности электроснабжения электроприемники разделяются на следующие три категории:
Электроприемники I категории – электроприемники, перерыв электроснабжения которых может повлечь за собой: опасность для жизни людей, значительный ущерб экономики предприятий, повреждение дорогостоящего основного оборудования, массовый брак продукции, расстройство сложного технологического процесса, нарушение функционирования особо важных элементов коммунального хозяйства.
Из состава электроприемников I категории выделяется особая группа электроприемников, бесперебойная работа которых необходима для безаварийной остановки производства с целью предотвращения угрозы жизни людей, взрывов, пожаров и повреждения дорогостоящего основного оборудования.
Электроприемники II категории – электроприемники, перерыв электроснабжения которых приводит к массовому недоотпуску продукции, массовым простоям рабочих, механизмов и промышленного транспорта, нарушению нормальной деятельности значительного количества городских и сельских жителей.
Электроприемники III категории – все остальные электроприемники, не подходящие под определения I и II категорий.
23. Электроприемники I категории обеспечиваются электроэнергией от двух независимых взаимно резервирующих источников питания, и перерыв их электроснабжения при нарушении электроснабжения от одного из источников питания допускается лишь на время автоматического восстановления питания.
Для электроснабжения особой группы электроприемников I категории предусматривается дополнительное питание от третьего независимого взаимно резервирующего источника питания.
В качестве третьего независимого источника питания для особой группы электроприемников и в качестве второго независимого источника питания для остальных электроприемников I категории используются местные электростанции, электростанции энергосистем (в частности, шины генераторного напряжения), специальные агрегаты бесперебойного питания, аккумуляторные батареи и т.п.
Если резервированием электроснабжения нельзя обеспечить необходимой непрерывности технологического процесса или, если резервирование электроснабжения экономически нецелесообразно, осуществляется технологическое резервирование.
Электроснабжение электроприемников I категории с особо сложным непрерывным технологическим процессом, требующим длительного времени на восстановление рабочего режима, при наличии технико-экономических обоснований осуществляется от двух независимых взаимно резервирующих источников питания, к которым предъявляются дополнительные требования, определяемые особенностями технологического процесса.
24. Электроприемники II категории обеспечиваются электроэнергией от двух независимых взаимно резервирующих источников питания.
Для электроприемников II категории при нарушении электроснабжения от одного из источников питания допустимы перерывы электроснабжения на время, необходимое для включения резервного питания действиями дежурного персонала или выездной оперативной бригады.
25. Для электроприемников III категории электроснабжение выполняется от одного источника питания при условии, что перерывы электроснабжения, необходимые для ремонта или замены поврежденного элемента системы электроснабжения, не превышают 1 сут.

3. Уровни и регулирование напряжения, компенсация реактивной мощности

26. Устройства регулирования напряжения должны обеспечивать поддержание напряжения на тех шинах напряжением 6 – 20 кВ электростанций и подстанций, к которым присоединены распределительные сети, в пределах не ниже 105 % номинального в период наибольших нагрузок и не выше 100 % номинального в период наименьших нагрузок этих сетей.
27. Устройства компенсации реактивной мощности, устанавливаемые у потребителя, должны обеспечивать потребление от энергосистемы реактивной мощности в пределах, указанных в условиях на присоединение электроустановок этого потребителя к энергосистеме.
28. Выбор и размещение устройств компенсации реактивной мощности в электрических сетях производится в соответствии с действующей инструкцией по компенсации реактивной мощности.

3. Выбор проводников по нагреву, экономической плотности тока и по условиям короны

1. Область применения

29. Настоящая глава Правил распространяется на выбор сечений электрических проводников (неизолированные и изолированные провода, кабели и шины) по нагреву, экономической плотности тока и по условиям короны. Если сечение проводника, определенное по этим условиям, получается меньше сечения, требуемого по другим условиям (термическая и электродинамическая стойкость при токах КЗ, потери и отклонения напряжения, механическая прочность, защита от перегрузки), то должно приниматься наибольшее сечение, требуемое этими условиями.

2. Выбор сечений проводников по нагреву

30. Проводники любого назначения должны удовлетворять требования в отношении предельно допустимого нагрева с учетом не только нормальных, но и послеаварийных режимов, а также режимов в период ремонта и возможных неравномерностей распределения токов между линиями, секциями шин и т.п. При проверке на нагрев принимается получасовой максимум тока, наибольший из средних получасовых токов данного элемента сети.
При повторно-кратковременном и кратковременном режимах работы электроприемников (с общей длительностью цикла до 10 мин и длительностью рабочего периода не более 4 мин) в качестве расчетного тока для проверки сечения проводников по нагреву принимается ток, приведенный к длительному режиму. При этом:
1) для медных проводников сечением до 6 мм², а для алюминиевых проводников до 10 мм² ток принимается, как для установок с длительным режимом работы;
2) для медных проводников сечением более 6 мм², а для алюминиевых проводников более 10 мм² ток определяется умножением допустимого длительного тока на коэффициент , где Т_П.В. – длительность рабочего периода выраженная в относительных единицах (продолжительность включения по отношению к продолжительности цикла).
31. Для кратковременного режима работы с длительностью включения не более 4 мин и перерывами между включениями, достаточными для охлаждения проводников до температуры окружающей среды, наибольшие допустимые токи определяются по нормам повторно-кратковременного режима. При длительности включения более 4 мин, а также при перерывах недостаточной длительности между включениями, наибольшие допустимые токи определяются, как для установок с длительным режимом работы.
32. Для кабелей напряжением до 10 кВ с бумажной пропитанной изоляцией, несущих нагрузки меньше номинальных, допускается кратковременная перегрузка, указанная в таблице 1 приложения 5 к настоящим Правилам.
33. На период ликвидации послеаварийного режима для кабелей с полиэтиленовой изоляцией допускается перегрузка до 10 %, а для кабелей с поливинилхлоридной изоляцией – до 15 % номинальной на время максимумов нагрузки продолжительностью не более 6 часов в сутки в течение 5 суток, если нагрузка в остальные периоды времени этих суток не превышает номинальной.
На период ликвидации послеаварийного режима для кабелей напряжением до 10 кВ с бумажной изоляцией допускаются перегрузки в течение 5 суток в пределах, указанных в таблице 2 приложения 5 к настоящим Правилам.
Для кабельных линий, находящихся в эксплуатации более 15 лет, перегрузки должны быть понижены на 10 %.
Перегрузка кабельных линий напряжением 20–35 кВ не допускается.
34. Требования к нормальным нагрузкам и послеаварийным перегрузкам относятся к кабелям и установленным на них соединительным и концевым муфтам и концевым заделкам.
35. Нулевые рабочие проводники в четырехпроводной системе трехфазного тока должны иметь проводимость не менее 50 % проводимости фазных проводников; в необходимых случаях она должна быть увеличена до 100 % проводимости фазных проводников.
36. При определении допустимых длительных токов для кабелей, неизолированных и изолированных проводов и шин, а также для жестких и гибких токопроводов, проложенных в среде, температура которой существенно отличается от приведенной в таблицах 12–15 и 22 приложения 5 к настоящим Правилам, применяются коэффициенты, приведенные в таблице 3 приложения 5 к настоящим Правилам.

3. Допустимые длительные токи для проводов, шнуров и кабелей с резиновой или пластмассовой изоляцией

37. Допустимые длительные токи для проводов с резиновой или поливинилхлоридной изоляцией, шнуров с резиновой изоляцией и кабелей с резиновой или пластмассовой изоляцией в свинцовой, поливинилхлоридной и резиновой оболочках приведены в таблицах 4–11 приложения 5 к настоящим Правилам. Они приняты для температур: жил +65, окружающего воздуха +25 и земли +15 ⁰С.
При определении количества проводов, прокладываемых в одной трубе (или жил многожильного проводника), нулевой рабочий проводник четырехпроводной системы трехфазного тока, а также заземляющие и нулевые защитные проводники в расчет не принимаются.
Данные, содержащиеся в таблицах 4 и 5 приложения 5 к настоящим Правилам, применяются независимо от количества труб и места их прокладки (в воздухе, перекрытиях, фундаментах).
Допустимые длительные токи для проводов и кабелей, проложенных в коробах, а также в лотках пучками, должны приниматься: для проводов – по таблицам 4 и 5 приложения 5 к настоящим Правилам, как для проводов, проложенных в трубах, для кабелей – по таблицам 6–8, как для кабелей, проложенных в воздухе. При количестве одновременно нагруженных проводов более четырех, проложенных в трубах, коробах, а также в лотках пучками, токи для проводов должны приниматься по таблицам 4 и 5, как для проводов, проложенных открыто (в воздухе), с введением снижающих коэффициентов 0,68 для 5 и 6; 0,63 для 7–9 и 0,6 для 10–12 проводов.
Для проводов вторичных цепей снижающие коэффициенты не вводятся.
38. Допустимые длительные токи для проводов, проложенных в лотках, при однорядной прокладке (не в пучках) принимаются, как для проводов, проложенных в воздухе.
Допустимые длительные токи для проводов и кабелей, прокладываемых в коробах, принимаются по таблицам 4–7 приложения 5 к настоящим Правилам, как для одиночных проводов и кабелей, проложенных открыто (в воздухе), с применением снижающих коэффициентов, указанных в таблице 12 приложения 5 к настоящим Правилам.
39. Допустимые длительные токи для кабелей напряжением до 35 кВ с изоляцией из пропитанной кабельной бумаги в свинцовой, алюминиевой или поливинилхлоридной оболочках приняты в соответствии с допустимыми температурами жил кабелей:

Номинальное напряжение, кВ	до 3	6	10	20 и 35
Допустимая температура жилы кабеля, 0С	+80	+65	+60	+50

40. Для кабелей, проложенных в земле, допустимые длительные токи приведены в таблицах 13, 16, 19–22 приложения 5 к настоящим Правилам. Они приняты из расчета прокладки в траншее на глубине 0,7–1,0 м не более одного кабеля при температуре земли +15⁰С и удельном сопротивлении земли 120 см^.К/Вт.
При удельном сопротивлении земли, отличающемся от 120 см^.К/Вт, необходимо к токовым нагрузкам, указанным в упомянутых ранее таблицах, применять поправочные коэффициенты, указанные в таблице 23 приложения 5 к настоящим Правилам.
41. Для кабелей, проложенных в воде, допустимые длительные токи приведены в таблицах 13, 16, 22, 21 приложения 5 к настоящим Правилам. Они приняты из расчета температуры воды +15⁰С.
42. Для кабелей, проложенных в воздухе, внутри и вне зданий, при любом количестве кабелей и температуре воздуха +25⁰С допустимые длительные токи приведены в таблицах 14, 19, 20, 21, 23, 24 приложения 5 к настоящим Правилам.
43. Допустимые длительные токи для одиночных кабелей, прокладываемых в трубах в земле, должны приниматься, как для тех же кабелей, прокладываемых в воздухе, при температуре, равной температуре земли.
44. При смешанной прокладке кабелей допустимые длительные токи должны приниматься для участка трассы с наихудшими условиями охлаждения, если длина его более 10 м. В указанных случаях применяются кабельные вставки большего сечения.
45. При прокладке нескольких кабелей в земле (включая прокладку в трубах) допустимые длительные токи должны быть уменьшены путем введения коэффициентов, приведенных в таблице 26 приложения 5 к настоящим Правилам. При этом, не должны учитываться резервные кабели.
Прокладка нескольких кабелей в земле с расстояниями между ними менее 10 мм в свету не допускается.
46. Для масло- и газонаполненных одножильных бронированных кабелей, а также других кабелей новых конструкций допустимые длительные токи устанавливаются заводами-изготовителями.
47. Допустимые длительные токи для кабелей, прокладываемых в блоках, определяются по эмпирической формуле
I = a b c I₀,
где I₀ – допустимый длительный ток для трехжильного кабеля напряжением 10 кВ с медными или алюминиевыми жилами, определяемый по таблице 27 приложения 5 к настоящим Правилам; а – коэффициент, выбираемый по таблице 28 приложения 5 в зависимости от сечения и расположения кабеля в блоке; b – коэффициент, выбираемый в зависимости от напряжения кабеля:

Номинальное напряжение кабеля, кВ	До 3	6	10
Коэффициент b	1,09	1,05	1,0

с – коэффициент, выбираемый в зависимости от среднесуточной загрузки всего блока:

Среднесуточная загрузка Sср.сут/Sном	1	0,85	0,7
Коэффициент с	1	1,07	1,16

Резервные кабели допускается прокладывать в незанумерованных каналах блока, если они работают, когда рабочие кабели отключены.
48. Допустимые длительные токи для кабелей, прокладываемых в двух параллельных блоках одинаковой конфигурации, должны уменьшаться путем умножения на коэффициенты, выбираемые в зависимости от расстояния между блоками:

Расстояние между блоками, мм	500	1000	1500	2000	2500	3000
Коэффициент	0,85	0,89	0,91	0,93	0,95	0,96

49. Допустимые длительные токи для неизолированных проводов и окрашенных шин приведены в таблицах 29–35 приложения 5 к настоящим Правилам. Они приняты из расчета допустимой температуры их нагрева +70 ⁰С при температуре воздуха +25 ⁰С.
Для полых алюминиевых проводов марок ПА500 и ПА600 допустимый длительный ток принимается:

Марка провода	ПА500	ПА6000
Ток, А	1340	1680

50. При расположении шин прямоугольного сечения плашмя токи, приведенные в таблице 33 приложения 5 к настоящим Правилам, должны быть уменьшены на 5 % для шин с шириной полос до 60 мм и на 8 % для шин с шириной полос более 60 мм.
51. При выборе шин больших сечений необходимо выбирать наиболее экономичные по условиям пропускной способности конструктивные решения, обеспечивающие наименьшие добавочные потери от поверхностного эффекта и эффекта близости, и наилучшие условия охлаждения (уменьшение количества полос в пакете, рациональная конструкция пакета, применение профильных шин и т.п.).
52. Сечения проводников должны быть проверены по экономической плотности тока. Экономически целесообразное сечение S, мм² определяется из соотношения:
,
где I – расчетный ток в час максимума энергосистемы, А; J_эк – нормированное значение экономической плотности тока, А/мм², для заданных условий работы, выбираемое по таблице 36 приложения 5 к настоящим Правилам.
Сечение, полученное в результате указанного расчета, округляется до ближайшего стандартного сечения. Расчетный ток принимается для нормального режима работы, т.е. увеличение тока в послеаварийных и ремонтных режимах сети не учитывается.
53. Выбор сечений проводов линий электропередачи постоянного и переменного тока напряжением 330 кВ и выше, а также линий межсистемных связей и мощных жестких и гибких токопроводов, работающих с большим числом часов использования максимума, производится на основе технико-экономических расчетов.
54. Увеличение количества линий или цепей сверх необходимого по условиям надежности электроснабжения в целях удовлетворения экономической плотности тока производится на основе технико-экономического расчета. При этом, во избежание увеличения количества линий или цепей, допускается двукратное превышение нормированных значений, приведенных в таблице 36 приложения 5 к настоящим Правилам.
В технико-экономических расчетах учитываются все вложения в дополнительную линию, включая оборудование и камеры распределительных устройств на обоих концах линий. Также проверяется целесообразность повышения напряжения линии.
Данными указаниями необходимо руководствоваться также при замене существующих проводов проводами большего сечения или при прокладке дополнительных линий для обеспечения экономической плотности тока при росте нагрузки. В этих случаях должна учитываться также полная стоимость всех работ по демонтажу и монтажу оборудования линии, включая стоимость аппаратов и материалов.
55. Проверке по экономической плотности тока не подлежат:
1) сети промышленных предприятий и сооружений напряжением до 1 кВ при числе часов использования максимума нагрузки предприятий до 4000–5000;
2) ответвления к отдельным электроприемникам напряжением до 1 кВ, а также осветительные сети промышленных предприятий, жилых и общественных зданий;
3) сборные шины электроустановок и ошиновка в пределах открытых и закрытых распределительных устройств всех напряжений;
4) проводники, идущие к резисторам, пусковым реостатам и т.п.;
5) сети временных сооружений, а также устройства со сроком службы 3–5 лет.
56. При пользовании таблицы 36 приложения 5 к настоящим Правилам необходимо руководствоваться следующим:
1) при максимуме нагрузки в ночное время экономическая плотность тока увеличивается на 40 %;
2) для изолированных проводников сечением 16 мм² и менее экономическая плотность тока увеличивается на 40 %;
3) для линий одинакового сечения с n ответвляющимися нагрузками экономическая плотность тока в начале линии увеличивается в k_у раз, причем k_у определяется из выражения:
ky
где I₁, I₂,..., I_n – нагрузки отдельных участков линии; L₁, L₂,..., L_n – длины отдельных участков линии; L – полная длина линии;
4) при выборе сечений проводников для питания n однотипных, взаиморезервируемых электроприемников (насосов водоснабжения, преобразовательных агрегатов и т.д.), из которых m одновременно находятся в работе, экономическая плотность тока увеличивается против значений, приведенных в таблице 36 приложения 5 настоящих Правил, в k_n раз, где k_n равно:

57. Сечение проводов ВЛ 35 кВ в сельской местности, питающих понижающие подстанции 35/6–10 кВ с трансформаторами с регулированием напряжения под нагрузкой, должно выбираться по экономической плотности тока. Расчетная нагрузка при выборе сечений проводов принимается на перспективу в 5 лет, считая от года ввода ВЛ в эксплуатацию. Для ВЛ 35 кВ, предназначенных для резервирования в сетях 35 кВ в сельской местности, должны применяться минимальные по длительно допустимому току сечения проводов, исходя из обеспечения питания потребителей электроэнергии в послеаварийных и ремонтных режимах.
58. Выбор экономических сечений проводов воздушных и жил кабельных линий, имеющих промежуточные отборы мощности, производятся для каждого из участков, исходя из соответствующих расчетных токов участков. При этом, для соседних участков допускается принимать одинаковое сечение провода, соответствующее экономическому для наиболее протяженного участка, если разница между значениями экономического сечения для этих участков находится в пределах одной ступени по шкале стандартных сечений. Сечения проводов на ответвлениях длиной до 1 км принимаются такими же, как на ВЛ, от которой производится ответвление. При большей длине ответвления экономическое сечение определяется по расчетной нагрузке этого ответвления.
59. Для линий электропередачи напряжением 6–20 кВ значения плотности тока, приведенные в таблице 36 приложения 5 к настоящим Правилам, допускается применять лишь тогда, когда они не вызывают отклонения напряжения у приемников электроэнергии сверх допустимых пределов с учетом применяемых средств регулирования напряжения и компенсации реактивной мощности.
60. При напряжении 35 кВ и выше проводники должны быть проверены по условиям образования короны с учетом среднегодовых значений плотности и температуры воздуха на высоте расположения данной электроустановки над уровнем моря, приведенного радиуса проводника, а также коэффициента негладкости проводников.
При этом, наибольшая напряженность поля у поверхности любого из проводников, определенная при среднем эксплуатационном напряжении, должна быть не более 0,9 начальной напряженности электрического поля, соответствующей появлению общей короны.
Кроме того, для проводников необходима проверка по условиям допустимого уровня радиопомех от короны.

4. Выбор электрических аппаратов и проводников по условиям короткого замыкания

1. Общие требования

61. По режиму короткого замыкания (далее - КЗ) должны проверяться:
1) В электроустановках выше 1 кВ:
электрические аппараты, токопроводы, кабели и другие проводники, а также опорные и несущие конструкции для них;
воздушные линии электропередачи при ударном токе КЗ 50 кА и более для предупреждения схлестывания проводов при динамическом действии токов КЗ.
Кроме того, для линий с расщепленными проводами должны быть проверены расстояния между распорками расщепленных проводов для предупреждения повреждения распорок и проводов при схлестывании.
Провода ВЛ, оборудованные устройствами быстродействующего автоматического повторного включения, проверяются и на термическую стойкость.
2) В электроустановках до 1 кВ – только распределительные щиты, токопроводы и силовые шкафы. Трансформаторы тока по режиму КЗ не проверяются.
Аппараты, которые предназначены для отключения токов КЗ или могут по условиям своей работы включать короткозамкнутую цепь, должны, кроме того, обладать способностью производить эти операции при всех возможных токах КЗ.
Стойкими при токах КЗ являются те аппараты и проводники, которые при расчетных условиях выдерживают воздействия этих токов, не подвергаясь электрическим, механическим и иным разрушениям или деформациям, препятствующим их дальнейшей нормальной эксплуатации.
62. По режиму КЗ при напряжении выше 1 кВ не проверяются:
1) аппараты и проводники, защищенные плавкими предохранителями с вставками на номинальный ток до 60 А, – по электродинамической стойкости;
2) аппараты и проводники, защищенные плавкими предохранителями независимо от их номинального тока и типа, – по термической стойкости.
Цепь считается защищенной плавким предохранителем, если его отключающая способность выбрана в соответствии с требованиями настоящих Правил и он способен отключить наименьший возможный аварийный ток в данной цепи;
3) проводники в цепях к индивидуальным электроприемникам, в том числе к цеховым трансформаторам общей мощностью до 2,5 МВ^.А и с высшим напряжением до 20 кВ, если соблюдены одновременно следующие условия:
в электрической или технологической части предусмотрена необходимая степень резервирования, выполненного так, что отключение указанных электроприемников не вызывает расстройства технологического процесса;
повреждение проводника при КЗ не может вызвать взрыва или пожара;
возможна замена проводника без значительных затруднений;
4) проводники к индивидуальным электроприемникам, указанным в подпункте 3) пункта 62 настоящих Правил, а также к отдельным небольшим распределительным пунктам, если такие электроприемники и распределительные пункты являются неответственными по своему назначению и если повреждение проводника при КЗ не может вызвать взрыва или пожара;
5) трансформаторы тока в цепях до 20 кВ, питающих трансформаторы или реактированные линии, в случаях, когда выбор трансформаторов тока по условиям КЗ требует такого завышения коэффициентов трансформации, при котором не может быть обеспечен необходимый класс точностей присоединенных измерительных приборов; при этом на стороне высшего напряжения в цепях силовых трансформаторов необходимо избегать применения трансформаторов тока, не стойких к току КЗ, а приборы учета необходимо присоединять к трансформаторам тока на стороне низшего напряжения;
6) провода ВЛ;
7) аппараты и шины цепей трансформаторов напряжения при расположении их в отдельной камере или за добавочным резистором, встроенным в предохранитель или установленным отдельно.
63. При выборе расчетной схемы для определения токов КЗ исходить из предусматриваемых для данной электроустановки условий длительной ее работы и не считаться с кратковременными видоизменениями схемы этой электроустановки, которые не предусмотрены для длительной эксплуатации. Ремонтные и послеаварийные режимы работы электроустановки к кратковременным изменениям схемы не относятся.
Расчетная схема должна учитывать перспективу развития внешних сетей и генерирующих источников, с которыми электрически связывается рассматриваемая установка, не менее чем на 5 лет от запланированного срока ввода ее в эксплуатацию.
При этом, допустимо вести расчет токов КЗ приближенно для начального момента КЗ.
64. В качестве расчетного вида КЗ принимается:
1) для определения электродинамической стойкости аппаратов и жестких шин с относящимися к ним поддерживающими и опорными конструкциями – трехфазное КЗ;
2) для определения термической стойкости аппаратов и проводников – трехфазное КЗ; на генераторном напряжении электростанций – трехфазное или двухфазное в зависимости от того, какое из них приводит к большему нагреву;
3) для выбора аппаратов по коммутационной способности – по большему из значений, получаемых для случаев трехфазного и однофазного КЗ на землю (в сетях с большими токами замыкания на землю); если выключатель характеризуется двумя значениями коммутационной способности – трехфазной и однофазной – соответственно по обоим значениям.
65. Расчетный ток КЗ определяется, исходя из условия повреждения в такой точке рассматриваемой цепи, при КЗ в которой аппараты и проводники этой цепи находятся в наиболее тяжелых условиях. Со случаями одновременного замыкания на землю различных фаз в двух разных точках схемы допустимо не считаться.
66. На реактированных линиях в закрытых распределительных устройствах проводники и аппараты, расположенные до реактора и отделенные от питающих сборных шин (на ответвлениях от линий – от элементов основной цепи) разделяющими полками, перекрытиями и т.п., выбираются по току КЗ за реактором, если последний расположен в том же здании и соединение выполнено шинами.
Шинные ответвления от сборных шин до разделяющих полок и проходные изоляторы в последних должны быть выбраны исходя из КЗ до реактора.
67. При расчете термической стойкости в качестве расчетного времени принимается сумма времен, получаемая от сложения времени действия основной защиты (с учетом действия АП3), установленной у ближайшего к месту КЗ выключателя, и полного времени отключения этого выключателя (включая время горения дуги).
При наличии зоны нечувствительности у основной защиты (по току, напряжению, сопротивлению и т.п.) термическую стойкость необходимо дополнительно проверять, исходя из времени действия защиты, реагирующей на повреждение в этой зоне, плюс полное время отключения выключателя. При этом, в качестве расчетного тока КЗ принимается то значение его, которое соответствует этому месту повреждения.
Аппаратура и токопроводы, применяемые в цепях генераторов мощностью 60 МВт и более, а также в цепях блоков генератор – трансформатор такой же мощности, должны проверяться по термической стойкости, исходя из времени прохождения тока КЗ 4 сек.

2. Определение токов короткого замыкания для выбора аппаратов и проводников

68. Проверке по экономической плотности тока не подлежат:
В электроустановках до 1 кВ и выше при определении токов КЗ для выбора аппаратов и проводников и определения воздействия на несущие конструкции исходить из следующего:
1) все источники, участвующие в питании рассматриваемой точки КЗ, работают одновременно с номинальной нагрузкой;
2) все синхронные машины имеют автоматические регуляторы напряжения и устройства форсировки возбуждения;
3) короткое замыкание наступает в такой момент времени, при котором ток КЗ будет иметь наибольшее значение;
4) электродвижущие силы всех источников питания совпадают по фазе;
5) расчетное напряжение каждой ступени принимается на 5 % выше номинального напряжения сети;
6) должно учитываться влияние на токи КЗ присоединенных к данной сети синхронных компенсаторов, синхронных и асинхронных электродвигателей. Влияние асинхронных электродвигателей на токи КЗ не учитывается при мощности электродвигателей до 100 кВт в единице, если электродвигатели отделены от места КЗ одной ступенью трансформации, а также при любой мощности, если они отделены от места КЗ двумя или более ступенями трансформации либо, если ток от них может поступать к месту КЗ только через те элементы, через которые проходит основной ток КЗ от сети и которые имеют существенное сопротивление (линии, трансформаторы и т.п.).
69. В электроустановках выше 1 кВ в качестве расчетных сопротивлений принимаются индуктивные сопротивления электрических машин, силовых трансформаторов и автотрансформаторов, реакторов, воздушных и кабельных линий, а также токопроводов. Активное сопротивление учитывается только для ВЛ с проводами малых сечений и стальными проводами, а также для протяженных кабельных сетей малых сечений с большим активным сопротивлением.
70. В электроустановках до 1 кВ в качестве расчетных сопротивлений принимаются индуктивные и активные сопротивления всех элементов цепи, включая активные сопротивления переходных контактов цепи. Допустимо пренебречь сопротивлениями одного вида (активными или индуктивными), если при этом полное сопротивление цепи уменьшается не более чем на 10 %.
71. В случае питания электрических сетей до 1 кВ от понижающих трансформаторов при расчете токов КЗ исходить из условия, что подведенное к трансформатору напряжение неизменно и равно его номинальному напряжению.
72. Элементы цепи, защищенной плавким предохранителем с токоограничивающим действием, проверяются на электродинамическую стойкость по наибольшему мгновенному значению тока КЗ, пропускаемого предохранителем.

3. Выбор проводников и изоляторов, проверка несущих конструкций по условиям динамического действия токов короткого замыкания

73. Усилия, действующие на жесткие шины и передающиеся ими на изоляторы и поддерживающие жесткие конструкции, рассчитывать по наибольшему мгновенному значению тока трехфазного КЗ i_у с учетом сдвига между токами в фазах и без учета механических колебаний шинной конструкции. В отдельных случаях могут быть учтены механические колебания шин и шинных конструкций.
Импульсы силы, действующие на гибкие проводники и поддерживающие их изоляторы, выводы и конструкции, рассчитываются по среднеквадратическому (за время прохождения) току двухфазного замыкания между соседними фазами. При расщепленных проводниках и гибких токопроводах взаимодействие токов КЗ в проводниках одной и той же фазы определяется по действующему значению тока трехфазного КЗ.
Гибкие токопроводы должны проверяться на схлестывание.
74. Найденные расчетом в соответствии с 110 механические усилия, передающиеся при КЗ жесткими шинами на опорные и проходные изоляторы, должны составить в случае применения одиночных изоляторов не более 60 % соответствующих гарантийных значений наименьшего разрушающего усилия; при спаренных опорных изоляторах – не более 100 % разрушающего усилия одного изолятора.
При применении шин составных профилей (многополосные, из двух швеллеров и т.д.) механические напряжения находятся как арифметическая сумма напряжений от взаимодействия фаз и взаимодействия элементов каждой шины между собой.
Наибольшие механические напряжения в материале жестких шин не должны превосходить 0,7 временного сопротивления разрыву.

4. Выбор проводников по условиям нагрева при коротком замыкании

75. Температура нагрева проводников при КЗ должна быть не выше следующих предельно допустимых значений, ⁰С:

Шины:
медные	300
алюминиевые	200
стальные, не имеющие непосредственного соединения с аппаратами	400
стальные с непосредственным присоединением к аппаратам	300
Кабели с бумажной пропитанной изоляцией на напряжение, кВ:
до 10	200
20–220	125
Кабели и изолированные провода с медными и алюминиевыми жилами и изоляцией:
поливинилхлоридной и резиновой	150
Полиэтиленовой	120
Медные неизолированные провода при тяжениях, Н/мм2:
менее 20	250
20 и более	200
Алюминиевые неизолированные провода при тяжениях, Н/мм2:
менее 10	200
10 и более	160
Алюминиевая часть сталеалюминевых проводов	200

76. Проверка кабелей на нагрев токами КЗ в тех случаях, когда это требуется в соответствии с пунктами 60 и 61 настоящих Правил, должна производиться для:
1) одиночных кабелей одной строительной длины, исходя из КЗ в начале кабеля;
2) одиночных кабелей со ступенчатыми сечениями по длине, исходя из КЗ в начале каждого участка нового сечения;
3) пучка из двух и более параллельно включенных кабелей, исходя из КЗ непосредственно за пучком (по сквозному току КЗ).
77. При проверке на термическую стойкость аппаратов и проводников линий, оборудованных устройствами быстродействующего АПВ, должно учитываться повышение нагрева из-за увеличения суммарной продолжительности прохождения тока КЗ по таким линиям.
Расщепленные провода ВЛ при проверке на нагрев в условиях КЗ рассматриваются как один провод суммарного сечения.

5. Выбор аппаратов по коммутационной способности

78. Выключатели выше 1 кВ выбираются:
1) по отключающей способности с учетом параметров восстанавливающегося напряжения;
2) по включающей способности. При этом, выключатели генераторов, установленные на стороне генераторного напряжения, проверяются только на несинхронное включение в условиях противофазы.
79. Предохранители выбираются по отключающей способности. При этом, в качестве расчетного тока принимается действующее значение периодической составляющей начального тока КЗ без учета токоограничивающей способности предохранителей.
80. Выключатели нагрузки и короткозамыкатели выбираются по предельно допустимому току, возникающему при включении на КЗ.
81. Отделители и разъединители не требуется проверять по коммутационной способности при КЗ. При использовании отделителей и разъединителей для отключения – включения ненагруженных линий, ненагруженных трансформаторов или уравнительных токов параллельных цепей отделители и разъединители проверяются по режиму такого отключения – включения.

5. Учет электроэнергии и контроль мощности

1. Общие требования

82. Учет активной электроэнергии обеспечивает определение количества энергии:
1) выработанной генераторами электростанций;
2) потребленной на собственные и хозяйственные (раздельно) нужды электростанций и подстанций;
3) отпущенной непосредственно оптовым покупателям и потребителям по линиям, отходящим от шин электростанций;
4) переданной в другие энергосистемы и государства или полученной от них;
5) отпущенной непосредственно оптовым покупателям и потребителям из электрической сети.
83. Кроме того, учет активной электроэнергии обеспечивает возможность:
1) определения поступления электроэнергии в электрические сети разных классов напряжений энергосистемы;
2) составления балансов электроэнергии хозяйствующими субъектами в границах балансовой принадлежности;
3) контроля за соблюдением потребителями заданных им режимов потребления и баланса электроэнергии.
84. Контроль мощности обеспечивает измерение (в режиме реального времени, с заданным интервалом), накопление, хранение и передачу на верхний уровень управления информации об активной мощности:
1) вырабатываемой генераторами электростанций;
2) потребляемой на собственные и хозяйственные нужды электростанций и подстанций;
3) отпускаемой непосредственно оптовым покупателям и потребителям по линиям, отходящим от шин электростанции непосредственно к потребителям;
4) передаваемой в другие энергосистемы и государства или полученной от них;
5) отпускаемой непосредственно оптовым покупателям и потребителям из электрической сети.
При этом обеспечивается возможность:
составления балансов мощности хозяйствующими субъектами в границах балансовой принадлежности и субъектов оптового рынка электроэнергии;
контроля за соблюдением субъектами оптового рынка режимов потребления и баланса мощности.
85. Учет реактивной электроэнергии обеспечивает возможность определения количества реактивной электроэнергии, полученной потребителем от электроснабжающей организации или переданной ей, если по этим данным производятся расчеты или контроль соблюдения заданного режима работы компенсирующих устройств.

2. Пункты установки средств учета электроэнергии

86. Коммерческие счетчики (в том числе входящие в состав систем коммерческого учета) необходимо устанавливать на границе раздела сети электроснабжающей организации и потребителя и в точках купли – продажи электроэнергии субъектами рынка электроэнергии.
87. Коммерческие счетчики активной электроэнергии на электростанции должны устанавливаться:
1) для каждого генератора с таким расчетом, чтобы учитывалась вся выработанная генератором электроэнергия;
2) для всех присоединений шин генераторного напряжения, по которым возможно изменение направления потока электроэнергии, – двунаправленный счетчик электроэнергии;
3) для межсистемных и межгосударственных линий электропередачи – двунаправленный счетчик электроэнергии, учитывающий отпущенную и полученную электроэнергию;
4) для линий всех классов напряжений, отходящих от шин электростанций и принадлежащих потребителям.
Для линий до 10 кВ, отходящих от шин электростанций, необходимо выполнить цепи учета, сборки зажимов, а также предусмотреть места для установки счетчиков;
5) для всех трансформаторов и линий, питающих шины основного напряжения (выше 1 кВ) собственных нужд (СН).
Счетчики устанавливаются на стороне высшего напряжения; если трансформаторы СН электростанции питаются от шин 35 кВ и выше или ответвлением от блоков на напряжении выше 10 кВ, допускается установка счетчиков на стороне низшего напряжения трансформаторов;
6) для линий хозяйственных нужд и посторонних потребителей, присоединенных к распределительному устройству СН электростанций;
7) для каждого обходного выключателя или для шиносоединительного (междусекционного) выключателя, используемого в качестве обходного для присоединений, имеющих коммерческий учет, – двунаправленный счетчик электроэнергии.
На электростанциях, оборудуемых автоматизированными системами коммерческого учета, указанные системы используются как для централизованного коммерческого, так и для технического учета электроэнергии.
88. На электростанциях мощностью до 1 МВт коммерческие счетчики активной электроэнергии разрешается устанавливать только для генераторов и трансформаторов СН или только для генераторов и отходящих линий.
89. Коммерческие счетчики активной электроэнергии на подстанции энергосистемы устанавливаются:
1) для каждой отходящей линии электропередачи, принадлежащей потребителям;
2) для межсистемных линий электропередачи – двунаправленный счетчик электроэнергии, учитывающий отпущенную и полученную электроэнергию, при наличии ответвлений от этих линии в другие энергосистемы – двунаправленный счетчик электроэнергии, учитывающий полученную и отпущенную электроэнергию, на вводах в подстанции этих энергосистем;
3) на трансформаторах СН;
4) для линии хозяйственных нужд или посторонних потребителей (поселок и т.п.), присоединенных к шинам СН;
5) для каждого обходного выключателя или для шиносоединительного (междусекционного) выключателя, используемого в качестве обходного для присоединений, имеющих коммерческий учет – двунаправленный счетчик электроэнергии.
Для линий до 10 кВ во всех случаях должны быть выполнены цепи учета, сборки зажимов, а также предусмотрены места для установки счетчиков.
90. Коммерческие счетчики активной электроэнергии на подстанции, принадлежащей потребителю, устанавливаются:
1) на вводе (приемном конце) линии электропередачи в подстанцию потребителя при отсутствии электрической связи с другой подстанцией энергосистемы или другого потребителя на питающем напряжении;
2) на стороне высшего напряжения трансформаторов подстанции потребителя при наличии электрической связи с другой подстанцией энергосистемы или наличии другого потребителя на питающем напряжении.
Допускается установка счетчиков на стороне низшего напряжения трансформаторов в случаях, когда трансформаторы тока, выбранные по току КЗ или по характеристикам дифференциальной защиты шин, не обеспечивают требуемой точности учета электроэнергии, а также когда у имеющихся встроенных трансформаторов тока отсутствует обмотка класса точности 0,5.
В случае, когда установка дополнительных комплектов трансформаторов тока со стороны низшего напряжения силовых трансформаторов для включения коммерческих счетчиков невозможна (КРУ, КРУН) допускается организация учета на отходящих линиях 6–10 кВ.
При наличии у потребителя двух или более пунктов учета, а также при суммарной потребляемой мощности более 1МВт необходимо применять автоматизированную систему коммерческого учета электроэнергии;
3) на стороне среднего и низшего напряжений силовых трансформаторов, если на стороне высшего напряжения применение измерительных трансформаторов не требуется для других целей;
4) на трансформаторах СН, если электроэнергия, отпущенная на собственные нужды, не учитывается другими счетчиками; при этом, счетчики необходимо устанавливать со стороны низшего напряжения;
5) на границе раздела основного потребителя и постороннего потребителя (субабонента), если от линии или трансформаторов потребителей питается еще посторонний потребитель, находящийся на самостоятельном балансе.
Для потребителей каждой тарификационной группы устанавливаются отдельные коммерческие счетчики.
91. При применении для коммерческого учета коммерческих счетчиков, одновременно учитывающих активную и реактивную энергию, установка отдельных счетчиков реактивной энергии не требуется.
При применении для коммерческого учета активной энергии микропроцессорных счетчиков, одновременно учитывающих реактивную энергию, установка отдельных счетчиков реактивной энергии не требуется. В остальных случаях счетчики реактивной электроэнергии устанавливаются:
1) на тех же элементах схемы, на которых установлены счетчики активной электроэнергии для потребителей, рассчитывающихся за электроэнергию с учетом разрешенной к использованию реактивной мощности;
2) на присоединениях источников реактивной мощности потребителей, если по ним производится расчет за электроэнергию, выданную в сеть энергосистемы, или осуществляется контроль заданного режима работы.
Если со стороны потребителя, с согласия энергосистемы производится выдача реактивной электроэнергии в сеть энергосистемы, устанавливается двунаправленный счетчик реактивной электроэнергии в тех элементах схемы, где установлен коммерческий счетчик активной электроэнергии. Во всех других случаях устанавливается нереверсивный счетчик реактивной электроэнергии.

3. Требования к коммерческим счетчикам

92. Счетчик электроэнергии, используемый в качестве коммерческого, должен быть сертифицирован и включен в реестр Государственной системы обеспечения единства измерений Республики Казахстан.
Каждый установленный коммерческий счетчик должен иметь на устройстве крепления кожуха, пломбы с клеймом поверителя, а на зажимной крышке или другом устройстве, исключающем доступ к ряду зажимов электросчетчика, пломбу электроснабжающей и (или) энергопередающей организации.
На вновь устанавливаемых счетчиках должны быть пломбы поверки с давностью не более 12 мес.
93. Учет активной и реактивной электроэнергии трехфазного тока должен производиться с помощью трехфазных счетчиков.
94. Класс точности счетчиков коммерческого учета активной и реактивной электроэнергии для различных объектов учета приведены в таблице 37 приложения 5 к настоящим Правилам.
Общая погрешность комплекса коммерческого учета, включая погрешности счетчиков, трансформаторов тока и напряжения, с учетом падения напряжения в проводах в соответствии с пунктами 94 – 103 настоящих Правил, коэффициента мощности нагрузки, должна быть не более приведенной в таблице 38 приложения 5 к настоящим Правилам.

4. Учет с применением измерительных трансформаторов

95. Класс точности трансформаторов тока и напряжения для присоединения счетчиков коммерческого учета электроэнергии должен быть не ниже приведенного в таблице 39 приложения 5 к настоящим Правилам.
Для присоединения измерительных приборов, счетчиков технического учета необходимо использовать трансформаторы тока и напряжения класса точности 0,5.
96. Допускается применение трансформаторов тока с завышенным коэффициентом трансформации (по условиям электродинамической и термической стойкости или защиты шин), если при максимальной нагрузке присоединения ток во вторичной обмотке трансформатора тока будет составлять не менее 40% номинального тока счетчика, а при минимальной рабочей нагрузке – не менее 5%.
97. Присоединение токовых обмоток счетчиков к вторичным обмоткам трансформаторов тока проводится отдельно от цепей защиты и совместно с электроизмерительными приборами.
Допускается производить совместное присоединение токовых цепей, если раздельное их присоединение требует установки дополнительных трансформаторов тока, а совместное присоединение не приводит к снижению класса точности и надежности цепей трансформаторов тока, служащих для учета, и обеспечивает необходимые характеристики устройств релейной защиты.
Использование промежуточных трансформаторов тока для включения коммерческих счетчиков запрещается.
98. Нагрузка вторичных обмоток измерительных трансформаторов, к которым присоединяются счетчики, не должна превышать номинальных значений.
Сечение и длина проводов и кабелей в цепях напряжения коммерческих счетчиков должны выбираться такими, чтобы потери напряжения в этих цепях составляли не более 0,25 % номинального напряжения при питании от трансформаторов напряжения класса точности 0,5 и не более 0,5 % при питании от трансформаторов напряжения класса точности 1,0. Для обеспечения этого требования допускается применение отдельных кабелей от трансформаторов напряжения до счетчиков.
Потери напряжения от трансформаторов напряжения до счетчиков технического учета должны составлять не более 0,5 % номинального напряжения.
Счетчики электрической энергии межгосударственных ВЛ, ВЛ 110 кВ и выше, генераторов, трансформаторов 10 МВ^.А и выше должны быть подключены к трансформаторам напряжения отдельными кабелями (на группу счетчиков данной секции РУ или отдельный кабель для счетчиков каждого присоединения).
99. Для присоединения коммерческих счетчиков на линиях электропередачи 110 кВ и выше допускается установка дополнительных трансформаторов тока (при отсутствии вторичных обмоток для присоединения счетчиков, для обеспечения работы счетчика в требуемом классе точности, по условиям нагрузки на вторичные обмотки и т.п.).
100. Для питания цепей счетчиков могут применяться как однофазные, так и трехфазные трансформаторы напряжения, в том числе четырех- и пятистержневые, применяемые для контроля изоляции.
Цепи учета выводятся на самостоятельные сборки зажимов или секции в общем ряду зажимов. При отсутствии сборок с зажимами необходимо устанавливать испытательные блоки.
Зажимы должны обеспечивать закорачивание вторичных цепей трансформаторов тока, отключение токовых цепей счетчика и цепей напряжения в каждой фазе счетчиков при их замене или проверке, а также включение образцового счетчика без отсоединения проводов и кабелей.
Конструкция сборок и коробок зажимов коммерческих счетчиков должна обеспечивать возможность их пломбирования.
101. Трансформаторы напряжения, используемые только для учета и защищенные на стороне высшего напряжения предохранителями, должны иметь контроль целости предохранителей.
102. При нескольких системах шин и присоединении каждого трансформатора напряжения только к своей системе шин должно быть предусмотрено устройство для переключения цепей счетчиков каждого присоединения на трансформаторы напряжения соответствующих систем шин.
103. Конструкция решеток и дверей камер подстанции, в которых установлены предохранители на стороне высшего напряжения трансформаторов напряжения, используемых для коммерческого учета, должна обеспечивать возможность их пломбирования.
Рукоятки приводов разъединителей трансформаторов напряжения, используемых для коммерческого учета, должны иметь приспособления для их пломбирования.

5. Установка счетчиков и электропроводка к ним

104. Счетчики должны размещаться в легко доступных для обслуживания сухих помещениях, в достаточно свободном и не стесненном для работы месте с температурой в зимнее время не ниже 0⁰С.
Счетчики общепромышленного исполнения не разрешается устанавливать в помещениях, где по производственным условиям температура часто превышается до +40⁰С, а также в помещениях с агрессивными средами.
Допускается размещение счетчиков в неотапливаемых помещениях и коридорах распределительных устройств электростанций и подстанций, а также в шкафах наружной установки. При этом, должно быть предусмотрено стационарное их утепление на зимнее время посредством утепляющих шкафов, колпаков с подогревом воздуха внутри них электрической лампой или нагревательным элементом для обеспечения внутри колпака положительной температуры, но не выше +20⁰С.
105. Счетчики общепромышленного исполнения, предназначенные для учета электроэнергии, устанавливаются в помещениях с температурой окружающей среды, находящейся в диапазоне, обозначенном заводом-изготовителем. При отсутствии таких помещений счетчики помещаются в специальных шкафах, где должна поддерживаться необходимая температура в течение всего года.
106. Счетчики должны устанавливаться в шкафах, камерах комплектных распределительных устройствах (КРУ, КРУН), на панелях, щитах, в нишах, на стенах, имеющих жесткую конструкцию.
Допускается крепление счетчиков на пластмассовых или металлических щитках.
Высота от пола до коробки зажимов счетчиков должна быть в пределах 0,8–1,7 м. Допускается высота менее 0,8 м, но не менее 0,4 м.
107. В местах, где имеется опасность механических повреждений счетчиков или их загрязнения, или в местах, доступных для посторонних лиц (проходы, лестничные клетки и т.п.), для счетчиков должен предусматриваться запирающийся шкаф с окошком на уровне циферблата. Аналогичные шкафы должны устанавливаться также для совместного размещения счетчиков и трансформаторов тока при выполнении учета на стороне низшего напряжения (на вводе у потребителей).
108. Конструкции и размеры шкафов, ниш, щитков и т.п. должны обеспечивать удобный доступ к зажимам счетчиков и трансформаторов тока. Кроме того, должна быть обеспечена возможность удобной замены счетчика и установки его с уклоном не более 1⁰. Конструкция его крепления должна обеспечивать возможность установки и съема счетчика с лицевой стороны.
109. Электропроводки к счетчикам должны отвечать требованиям, приведенным в главе 15 настоящих Правил.
110. В электропроводке к расчетным счетчикам наличие паек не допускается.
111. Сечения проводов и кабелей, присоединяемых к счетчикам, должны приниматься в соответствии с пунктом 837 настоящих Правил.
112. При монтаже электропроводки для присоединения счетчиков непосредственного включения около счетчиков необходимо оставлять концы проводов длиной не менее 120 мм. Изоляция или оболочка нулевого провода на длине 100 мм перед счетчиком должна иметь отличительную окраску.
113. Для безопасной установки и замены счетчиков в сетях напряжением до 380 В должна предусматриваться возможность отключения счетчика установленными до него на расстоянии не более 10 м коммутационным аппаратом или предохранителями.
Снятие напряжения должно предусматриваться со всех фаз, присоединяемых к счетчику.
Трансформаторы тока, используемые для присоединения счетчиков на напряжении до 380 В, должны устанавливаться после коммутационных аппаратов по направлению потока мощности.
114. Заземление (зануление) счетчиков и трансформаторов тока должно выполняться в соответствии с требованиями главы 7 настоящих Правил. При этом, заземляющие и нулевые защитные проводники от счетчиков и трансформаторов тока напряжением до 1 кВ до ближайшей сборки зажимов должны быть медными.
115. При наличии на объекте нескольких присоединений с отдельным учетом электроэнергии на панелях счетчиков должны быть надписи наименований присоединений.

6. Технический учет

116. На тепловых и атомных электростанциях с агрегатами (блоками), не оборудованными информационными или управляющими вычислительными комплексами, устанавливаются стационарные или применять инвентарные переносные счетчики технического учета в системе СП для возможности расчетов технико-экономических показателей. При этом, установка счетчиков активной электроэнергии должна производиться в цепях электродвигателей, питающихся от шин распределительного устройства основного напряжения (выше 1 кВ) собственных нужд, и в цепях всех трансформаторов, питающихся от этих шин.
117. На электростанциях с поперечными связями (имеющих общий паропровод) должна предусматриваться на стороне генераторного напряжения повышающих трансформаторов техническая возможность установки (в условиях эксплуатации) счетчиков технического учета активной электроэнергии, используемых для контроля правильности работы коммерческих генераторных счетчиков.
118. Счетчики активной электроэнергии для технического учета устанавливаются на подстанциях напряжением 35 кВ и выше: на сторонах среднего и низшего напряжений силовых трансформаторов; на каждой отходящей линии электропередачи 6 кВ и выше, находящейся на балансе энергопередающей организации.
Технический учет реактивной электроэнергии организовывается на сторонах среднего и низшего напряжений силовых трансформаторов подстанций 35 кВ и выше. При применении для учета активной электроэнергии микропроцессорных счетчиков установка отдельных счетчиков реактивной энергии не требуется.
119. На предприятиях предусматривается техническая возможность установки (в условиях эксплуатации) стационарных или применения инвентарных переносных счетчиков для контроля за соблюдением лимитов расхода электроэнергии цехами, технологическими линиями, отдельными энергоемкими агрегатами, для определения расхода электроэнергии на единицу продукции или полуфабриката.
Допускается установка счетчиков технического (контрольного) учета на вводе предприятия, если коммерческий учет с этим предприятием ведется по счетчикам, установленным на подстанциях или электростанциях энергоснабжающей организации.
На установку и снятие счетчиков технического учета на предприятиях разрешения энергоснабжающей организации не требуется.
120. Приборы технического учета на предприятиях (счетчики и измерительные трансформаторы) должны находиться в ведении самих потребителей и должны удовлетворять требованиям пунктами 91 (за исключением требования о наличии пломбы энергоснабжающей организации), 92 и 93 настоящих Правил.
121. Класс точности счетчиков и приборов технического учета активной электроэнергии должен быть не более 0,5. Для электроустановок мощностью менее 1 МВ^.А допускается использование приборов технического учета класса точности 1,0.
Классы точности счетчиков и приборов технического учета реактивной электроэнергии допускается выбирать на одну ступень ниже соответствующего класса точности счетчиков коммерческого учета активной электроэнергии.

6. Измерения электрических величин

1. Общие требования

122. Все средства измерений должны быть разрешены к применению в Республике Казахстан в установленном законом порядке. Средства измерений электрических величин должны удовлетворять следующим основным требованиям:
1) класс точности измерительных приборов должен быть не более 2,5;
2) классы точности измерительных шунтов, добавочных резисторов, трансформаторов и преобразователей должны быть не более приведенных в таблице 40 приложения 5 к настоящим Правилам;
3) пределы измерения приборов должны выбираться с учетом возможных наибольших длительных отклонений измеряемых величин от номинальных значений.
123. Установка измерительных приборов должна производиться в пунктах, откуда осуществляется управление.
На подстанциях и гидроэлектростанциях без постоянного дежурства оперативного персонала допускается не устанавливать стационарные показывающие приборы, при этом должны быть предусмотрены места для присоединения переносных приборов специально обученным персоналом.
124. Измерения на линиях электропередачи 110 кВ и выше, а также на генераторах и трансформаторах должны производиться непрерывно.
Допускается производить измерения «по вызову» на общий для нескольких присоединений (за исключением указанных в первом абзаце) комплект показывающих приборов, а также применять другие средства централизованного контроля.
125. При установке регистрирующих приборов в оперативном контуре пункта управления допускается не устанавливать показывающие приборы для непрерывного измерения тех же величин.
126. Измерение тока должно производиться в цепях всех напряжений, где оно необходимо для систематического контроля технологического процесса или оборудования.
127. Измерение постоянного тока должно производиться в цепях:
1) генераторов постоянного тока и силовых преобразователей;
2) аккумуляторных батарей, зарядных, подзарядных и разрядных устройств;
3) возбуждение синхронных генераторов, компенсаторов, а также электродвигателей с регулируемым возбуждением.
Амперметры постоянного тока должны иметь двусторонние шкалы, если возможно изменение направления тока.
128. В цепях переменного трехфазного тока измеряется ток одной фазы.
Измерение тока каждой фазы должно производиться:
1) для синхронных турбогенераторов мощностью 12 МВт и более;
2) для линий электропередачи с пофазным управлением, в обоснованных случаях, предусматривается измерение тока каждой фазы линий электропередачи 220 кВ и выше с трехфазным управлением;
3) для дуговых электропечей.
129. Измерение напряжения должно производиться:
1) на секциях сборных шин постоянного и переменного тока, которые могут работать раздельно.
Допускается установка одного прибора с переключением на несколько точек измерения.
На подстанциях допускается измерять напряжение только на стороне низшего напряжения, если установка трансформаторов напряжения на стороне высшего напряжения не требуется для других целей;
2) в цепях генераторов постоянного и переменного тока, синхронных компенсаторов, а также в отдельных случаях в цепях агрегатов специального назначения.
При автоматизированном пуске генераторов или других агрегатов установка на них приборов для непрерывного измерения напряжения не обязательна;
3) в цепях возбуждения синхронных машин мощностью 100 кВт и более. В цепях возбуждения гидрогенераторов измерение не обязательно;
4) в цепях силовых преобразователей, аккумуляторных батарей, зарядных и подзарядных устройств;
5) в цепях дугогасящих реакторов.
130. В трехфазных сетях производится измерение одного междуфазного напряжения. В сетях напряжением выше 1 кВ с эффективно заземленной нейтралью допускается измерение трех междуфазных напряжений для контроля исправности цепей напряжением одним прибором (с переключением).
131. Должна производиться регистрация значений одного междуфазного напряжения сборных шин 110 кВ и выше (либо отклонения напряжения от заданного значения) электростанций и подстанций, по напряжению на которых ведется режим энергосистемы.
132. В сетях переменного тока выше 1 кВ с изолированной или заземленной через дугогасящий реактор нейтралью, в сетях переменного тока до 1 кВ с изолированной нейтралью и в сетях постоянного тока с изолированными полюсами или с изолированной средней точкой должен выполняться автоматический контроль изоляции, действующий на сигнал при снижении сопротивления изоляции одной из фаз (или полюса) ниже заданного значения, с последующим контролем асимметрии напряжения при помощи показывающего прибора (с переключением).
Допускается осуществлять контроль изоляции путем периодических измерений напряжений с целью визуального контроля асимметрии напряжения.
133. Измерение мощности должно производиться в соответствии с пунктом 122 настоящих Правил, в цепях:
1) генераторов активной и реактивной мощности.
При установке на генераторах мощностью 50 МВт и более щитовых показывающих приборов их класс точности должен быть не более 1,0.
На электростанциях необходимо измерять суммарную активную мощность при необходимости автоматической передачи этого параметра на вышестоящий уровень оперативного управления;
2) конденсаторных батарей мощностью 25 МВАр и более и синхронных компенсаторов – реактивной мощности;
3) трансформаторов и линий, питающих СН напряжением 6 кВ и выше тепловых электростанций, – активной мощности;
4) повышающих двухобмоточных трансформаторов электростанций – активной и реактивной мощности. В цепях повышающих трехобмоточных трансформаторов (или автотрансформаторов с использованием обмотки низшего напряжения) измерение активной и реактивной мощности должно производиться со стороны среднего и низшего напряжений.
Для трансформатора, работающего в блоке с генератором, измерение мощности со стороны низшего напряжения производится в цепи генератора;
5) понижающих трансформаторов 110 кВ и выше – активной и реактивной мощности.
В цепях понижающих двухобмоточных трансформаторов измерение мощности должно производиться со стороны высшего и низшего напряжения, в цепях понижающих трехобмоточных трансформаторов – со стороны, среднего и низшего, а при необходимости и высшего напряжения.
На подстанциях 110 кВ и выше, без выключателей на стороне высшего напряжения, при невозможности установки трансформаторов тока и напряжения, измерение мощности производится по низкой стороне. Также должны предусматриваться места для присоединения контрольных показывающих или регистрирующих приборов;
6) линий напряжением 110 кВ и выше, а также обходных выключателей – активной и реактивной мощности. На линиях напряжением 35 кВ и ниже – где для контроля режимов сети необходимы измерения перетоков активной и реактивной мощности;
7) на других элементах подстанции, где для периодического контроля режимов сети необходимы измерения перетоков активной и реактивной мощности, должна предусматриваться возможность присоединения контрольных переносных приборов.
134. При установке щитовых показывающих приборов в цепях, в которых направление мощности может изменяться, эти приборы должны иметь двустороннюю шкалу.
135. Должна производиться регистрация:
1) активной мощности турбогенераторов;
2) суммарной мощности электростанций.
136. Измерение частоты должно производиться:
1) на каждой секции шин генераторного напряжения;
2) на каждом генераторе блочной тепловой или атомной электростанций;
3) на каждой системе (секции) шин высшего напряжения электростанции;
4) в узлах возможного деления энергосистемы на несинхронно работающие части.
137. Регистрация частоты или ее отклонения от заданного значения должна производиться:
1) на электростанциях мощностью 200 МВт и более;
2) на электростанциях мощностью 6 МВт и более, работающих изолированно.
138. Абсолютная погрешность регистрирующих частотомеров на электростанциях, участвующих в регулировании мощности, должна быть не более ±0,1 Гц.
139. Для измерений при точной (ручной или полуавтоматической) синхронизации должны предусматриваться следующие приборы: два вольтметра (или двойной вольтметр); два частотомера (или двойной частотомер); синхроноскоп.
140. Для автоматической регистрации аварийных процессов в электрической части энергосистемы должны предусматриваться регистраторы аварийных событий (автоматические цифровые осциллографы), либо другие микропроцессорные устройства, выполняющие данную функцию.
Расстановку регистраторов аварийных событий на объектах, а также выбор регистрируемых ими электрических параметров производится в соответствии с требованиями, приведенными в таблице 41 приложения 5 к настоящим Правилам.
141. На электрических станциях, принадлежащих потребителю и имеющих связь с энергосистемой (блок-станциях), должны предусматриваться регистраторы аварийных событий (автоматические цифровые осциллографы). Эти приборы должны регистрировать напряжения (фазные и нулевой последовательности) соответствующей системы шин, токи (фазные и нулевой последовательности) линий электропередачи, связывающих блок-станцию с системой.
142. Для определения мест повреждений на линиях напряжением 110 кВ и выше должны предусматриваться фиксирующие приборы или микропроцессорные устройства РЗА со встроенной функцией определения места повреждения.

7. Заземление и защитные меры электробезопасности

1. Общие положения

143. Электроустановки в отношении мер электробезопасности разделяются на:
1) электроустановки напряжением выше 1 кВ в сетях с глухозаземленной или эффективно заземленной нейтралью;
2) электроустановки напряжением выше 1 кВ в сетях с изолированной или заземленной через дугогасящий реактор или резистор нейтралью;
3) электроустановки напряжением до 1 кВ с глухозаземленной нейтралью;
4) электроустановки напряжением до 1 кВ с изолированной нейтралью.
144. Токоведущие части электроустановки не должны быть доступны для случайного прикосновения, а доступные прикосновению открытые и сторонние проводящие части не должны находиться под напряжением, представляющем опасность поражения электрическим током как в нормальном режиме работы электроустановки, так и при повреждении изоляции.
145. Для защиты от поражения электрическим током в нормальном режиме должны быть применены по отдельности или в сочетании следующие меры защиты от прямого прикосновения:
1) основная изоляция токоведущих частей;
2) ограждения и оболочки;
3) установка барьеров;
4) размещение вне зоны досягаемости;
5) применение малого напряжения.
146. Для защиты от поражения электрическим током в случае повреждения изоляции должны быть применены по отдельности или в сочетании следующие меры защиты при косвенном прикосновении:
1) защитное заземление;
2) автоматическое отключение питания;
3) уравнивание потенциалов;
4) выравнивание потенциалов;
5) двойная или усиленная изоляция;
6) малое напряжение;
7) защитное электрическое разделение цепей;
8) непроводящие (изолирующие) помещения, зоны, площадки.
147. Меры защиты от поражения электрическим током должны быть предусмотрены в электроустановке или ее части, либо применены к отдельным электроприемникам и могут быть реализованы при изготовлении электрооборудования, либо в процессе монтажа электроустановки, либо в обоих случаях.
Применение двух и более мер защиты в электроустановке не должно оказывать взаимного влияния, снижающего эффективность каждой из них.
148. Защита при косвенном прикосновении выполняется во всех случаях, если напряжение в электроустановке превышает 42 В переменного и 110 В постоянного тока.
В помещениях с повышенной опасностью, особо опасных и в наружных электроустановках выполнение защиты при косвенном прикосновении требуется, при более низких напряжениях и наличии требований соответствующих глав Правил.
Защита от прямого прикосновения не требуется, если электрооборудование находится в зоне уравнивания потенциалов, а наибольшее рабочее напряжение не превышает 25 В переменного или 60 В постоянного тока в помещениях без повышенной опасности и 6 В переменного или 15 В постоянного тока – во всех случаях.
149. Для заземления электроустановок могут быть использованы искусственные и естественные заземлители. Если при использовании естественных заземлителей сопротивление заземляющих устройств или напряжение прикосновения имеет допустимое значение, а также обеспечиваются нормированные значения напряжения на заземляющем устройстве и допустимые плотности токов в естественных заземлителях, выполнение искусственных заземлителей в электроустановках до 1 кВ не обязательно. Использование естественных заземлителей в качестве заземляющих устройств не должно приводить к их повреждению при протекании по ним токов короткого замыкания или к нарушению работы устройств, с которыми они связаны.
150. Для заземления в электроустановках разных напряжений и разного назначения, территориально сближенных, применяется одно общее заземляющее устройство.
Заземляющее устройство, используемое для заземления таких электроустановок, должно удовлетворять всем требованиям, предъявляемым к заземлению каждой из них: защиты людей от поражения электрическим током при повреждении изоляции, условиям режимов работы сетей, защиты электрооборудования от перенапряжения и т.д. в течение всего периода эксплуатации.
Заземляющие устройства защитного заземления электроустановок зданий и сооружений и молниезащиты 2-й и 3-й категорий этих зданий и сооружений, должны быть общими.
При выполнении отдельного (независимого) заземлителя для рабочего заземления по условиям работы информационного или другого чувствительного к воздействию помех оборудования должны быть приняты специальные меры защиты от поражения электрическим током, исключающие одновременное прикосновение к частям, которые могут оказаться под опасной разностью потенциалов при повреждении изоляции.
Для объединения заземляющих устройств разных электроустановок могут быть использованы естественные и искусственные заземляющие проводники. Число их должно быть не менее двух.
151. Требуемые значения напряжения прикосновения и сопротивления заземляющих устройств при стекании с них токов замыкания на землю и токов утечки должны быть обеспечены при наиболее неблагоприятных погодных условиях.
Определение сопротивления заземляющих устройств должно выполняться с учетом как естественных, так и искусственных заземлителей.
При определении удельного сопротивления земли в качестве расчетного принимается его сезонное значение, соответствующее наиболее неблагоприятным условиям.
Заземляющие устройства должны быть механически прочными, термически и динамически стойкими к токам замыкания на землю.
152. Электроустановки напряжением до 1 кВ переменного тока жилых, общественных и промышленных зданий, а также наружные электроустановки до 1 кВ должны, получать питание от источника с глухозаземленной нейтралью; при этом открытые проводящие части электроустановок должны быть присоединены к нейтрали.
Для защиты от поражения электрическим током при косвенном прикосновении в таких электроустановках должно быть выполнено автоматическое отключение питания в соответствии с пунктами 173 – 174 настоящих Правил.
153. Питание электроустановок напряжением до 1 кВ переменного тока от источника с изолированной нейтралью, с заземлением открытых проводящих частей электроприемников выполняется, при недопустимости перерыва питания при первом замыкании на землю или на открытые проводящие части, связанные с системой уравнивания потенциалов. В таких электроустановках для защиты при косвенном прикосновении при первом замыкании на землю должно быть выполнено защитное заземление в сочетании с устройством контроля изоляции сети или применено устройство защитного отключения (УЗО) с номинальным отключающим дифференциальным током не более 30 мА.
Для защиты электроустановки от двойного замыкания на землю должно быть выполнено автоматическое отключение питания в соответствии с пунктом 176 настоящих Правил.
154. Питание электроустановок напряжением до 1 кВ от источника с глухозаземленной нейтралью и с заземлением открытых проводящих частей при помощи заземлителя, неприсоединенного к нейтрали, допускается только в тех случаях, когда условия электробезопасности присоединением заземлителей к глухозаземленной нейтрали не могут быть обеспечены. Для защиты при косвенном прикосновении в таких электроустановках должно быть выполнено автоматическое отключение питания с обязательным применением УЗО. При этом должно быть соблюдено условие: R_aI_a < 50В,
где I_a – ток срабатывания защитного устройства; Ra – суммарное сопротивление заземлителя и заземляющего проводника. При применении УЗО для защиты нескольких электроприемников – это сопротивление заземлителя и заземляющего проводника наиболее удаленного электроприемника.
155. При применении автоматического отключения питания должна быть выполнена основная система уравнивания потенциалов в соответствии с пунктом 177 настоящих Правил, а при необходимости также дополнительная система уравнивания потенциалов в соответствии с пунктом 178 настоящих Правил.
156. В электроустановках с присоединением защитных проводников к глухозаземленной нейтрали выполняется повторное заземление этих проводников на вводе в здания, а также в других доступных местах.
Для повторного заземления в первую очередь используются естественные заземлители. Сопротивление заземлителя повторного заземления не нормируется.
Внутри больших и многоэтажных зданий аналогичную функцию выполняет уравнивание потенциалов посредством присоединения нулевого защитного проводника к главной заземляющей шине.
Повторное заземление электроустановок напряжением до 1 кВ, получающих питание по воздушным линиям, должно выполняться в соответствии с пунктами 198–199 настоящих Правил.
157. Если время автоматического отключения питания не удовлетворяет условия пунктов 173, 174, 176 настоящих Правил, то защита при косвенном прикосновении для отдельных частей электроустановки или отдельных электроприемников выполняется с применением двойной или усиленной изоляции (электрооборудование класса II), малого напряжения (электрооборудование класса III), электрического разделения цепей, изолирующих помещений, зон, площадок.
Классификация оборудования по способу защиты человека от поражения электрическим током и условия его применения приведены в таблице 42 приложения 5 к настоящим Правилам.
158. Электросеть до 1 кВ с изолированной нейтралью, связанная через трансформатор с сетью напряжением выше 1 кВ, должна быть защищена пробивным предохранителем в случае повреждения изоляции между обмотками высшего и низшего напряжений трансформатора. Пробивной предохранитель должен быть установлен в нейтрали или фазе на стороне низкого напряжения каждого трансформатора.
159. В электроустановках напряжением выше 1 кВ с изолированной или эффективно заземленной нейтралью для защиты от поражения электрическим током должно быть выполнено защитное заземление открытых проводящих частей.
160. В электроустановках напряжением выше 1 кВ с изолированной нейтралью должна быть предусмотрена возможность быстрого обнаружения замыканий на землю. Защита от замыканий на землю должна устанавливаться с действием на отключение по всей электрически связанной сети в тех случаях, когда это необходимо по условиям безопасности (для линий, питающих передвижные подстанции и механизмы и т.п.).
161. Защитное заземление (зануление) электрооборудования напряжением до 1 кВ, установленного на опорах ВЛ (силовые и измерительные трансформаторы, разъединители, предохранители, конденсаторы и другие аппараты), должно быть выполнено с соблюдением требований, приведенных в соответствующих главах Правил, а также в настоящей главе.
Сопротивление заземляющего устройства опоры ВЛ, на которой установлено оборудование, должно соответствовать требованиям глав 11 и 12 настоящих Правил.

2. Меры защиты от прямого прикосновения

162. Основная изоляция токоведущих частей должна покрывать токоведущие части и сохранять свои свойства в процессе эксплуатации. Удаление изоляции должно быть возможно только путем ее разрушения. Лакокрасочные покрытия не являются изоляцией, защищающей от поражения электрическим током, за исключением случаев, специально оговоренных техническими условиями на конкретные изделия. При выполнении изоляции во время монтажа она должна быть испытана в соответствии с требованиями главы 8 настоящих Правил.
В случаях, когда основная изоляция обеспечивается воздушным промежутком, защита от прямого прикосновения к токоведущим частям или приближения к ним на опасное расстояние должна быть выполнена посредством оболочек, ограждений, барьеров или размещением вне зоны досягаемости.
163. Ограждения и оболочки в электроустановках напряжением до 1 кВ должны иметь степень защиты не менее IР2Х, за исключением случаев, когда большие зазоры необходимы для нормальной работы электрооборудования.
Ограждения и оболочки должны быть надежно закреплены и иметь достаточную механическую прочность.
Вход за ограждение или вскрытие оболочки должны быть возможны только при помощи специального ключа или инструмента, либо после снятия напряжения с токоведущих частей. При невозможности соблюдения этих условий должны быть установлены промежуточные ограждения со степенью защиты IР2Х, удаление которых также должно быть возможно только при помощи специального ключа или инструмента.
164. Барьеры предназначены для защиты от случайного прикосновения к токоведущим частям в электроустановках напряжение до 1 кВ или приближения к токоведущим частям на опасное расстояние в электроустановках напряжением выше 1 кВ. Барьеры должны быть закреплены так, чтобы их нельзя было снять преднамеренно. Барьеры должны быть выполнены из изолирующего материала.
165. Размещение вне зоны досягаемости применяется при невозможности выполнения мер, указанных в пунктах 161 – 163 настоящих Правил, или их недостаточности. При этом расстояние между доступными одновременному прикосновению проводящими частями в электроустановках напряжением до 1 кВ должно быть не менее 2,5 м. Внутри зоны досягаемости не должно быть частей, имеющих разные потенциалы и доступных одновременному прикосновению.
В вертикальном направлении зона досягаемости в электроустановках напряжением до 1 кВ должна составлять 2,5 м от поверхности, на которой находятся люди.
Указанные размеры даны без учета применения вспомогательных средств (инструмента, лестниц и т.п.).
166. Установка барьеров и размещение вне зоны досягаемости допускается только в помещениях, доступных квалифицированному персоналу.
167. В помещениях электроустановок напряжением до 1 кВ не требуется защита от прямого прикосновения при одновременном выполнении следующих условий:
1) эти помещения отчетливо обозначены, и доступ в них возможен только с помощью ключа;
2) обеспечена возможность свободного выхода из помещения без ключа, даже если оно заперто на ключ снаружи;
3) минимальные размеры проходов обслуживания соответствуют требованиям главы 16 настоящих Правил.
168. Малое напряжение (далее – МН) в электроустановках напряжением до 1 кВ применяется для защиты от поражения электрическим током как при прямом, так и при косвенном прикосновении в сочетании с защитным электрическим разделением цепей или в сочетании с автоматическим отключением питания.
В качестве источника питания цепей МН в обоих случаях применяется безопасный разделительный трансформатор или другой источник МН, обеспечивающий равноценную степень безопасности.
Токоведущие части цепей МН должны быть электрически отделены от других цепей так, чтобы обеспечивалось электрическое разделение цепей, равноценное разделению между первичной и вторичной обмотками разделительного трансформатора.
Проводники цепей МН, должны быть проложены отдельно от проводников более высоких напряжений и защитных проводников, либо отделены от них заземленным металлическим экраном (оболочкой), либо заключены в неметаллическую оболочку дополнительно к основной изоляции.
Вилки и розетки штепсельных соединителей в цепях МН не должны допускать подключение к розеткам и вилкам других напряжений.
Штепсельные розетки цепей МН должны быть выполнены без защитного контакта.
При значениях МН выше 25 В переменного и 60 В постоянного тока должна быть также применена защита от прямого прикосновения при помощи ограждений или оболочек или изоляции, соответствующей испытательному напряжению 500 В переменного тока в течение 1 мин.
169. При применении МН в сочетании с электрическим разделением цепей открытые проводящие части не должны быть преднамеренно присоединены к заземлителю, защитным проводникам или открытым проводящим частям других цепей и к сторонним проводящим частям, кроме случая, когда соединение сторонних проводящих частей с электрооборудованием необходимо, а напряжение на этих частях не может превысить значение МН.
МН в сочетании с электрическим разделением цепей применяется, когда при помощи МН необходимо обеспечить защиту от поражения электрическим током при повреждении изоляции не только в цепи МН, но и при повреждении изоляции в других цепях.
170. При применении МН в сочетании с автоматическим отключением питания один из выводов источника МН и его корпус должны быть присоединены к защитному проводнику цепи, питающему источник.
171. В случаях, когда в электроустановке применено электрооборудование с наибольшим рабочим напряжением, не превышающим 42 В переменного или 110 В постоянного тока, такое напряжение используется в качестве меры защиты от прямого и косвенного прикосновения, если при этом соблюдены требования пунктов 167 – 169 настоящих Правил.

3. Меры защиты при косвенном прикосновении

172. Требования защиты при косвенном прикосновении распространяются на:
1) корпуса электрических машин, трансформаторов, аппаратов, светильников и т.п.;
2) приводы электрических аппаратов;
3) каркасы распределительных щитов, щитов управления, щитков и шкафов, а также съемных или открывающихся частей, если на последних установлено электрооборудование напряжением выше 42 В переменного или 110 В постоянного тока (в случаях, предусмотренных соответствующими главами Правил – выше 25 В переменного или 60 В постоянного тока);
4) металлические конструкции распределительных устройств, кабельные конструкции, кабельные муфты, оболочки и броню контрольных и силовых кабелей, оболочки проводов, рукава и трубы электропроводки, оболочки и опорные конструкции шинопроводов (токопроводов), лотки, короба, струны, тросы и полосы, на которых укреплены кабели и провода (за исключением струн, тросов и полос, по которым проложены кабели с зануленной или заземленной металлической оболочкой или броней), а также другие металлические конструкции, на которых устанавливается электрооборудование;
5) металлические оболочки и броню контрольных и силовых кабелей и проводов на напряжения, не превышающие указанные в пункте 147 настоящих Правил, проложенные на общих металлических конструкциях, в том числе в общих трубах, коробах, лотках и т.п., с кабелями и проводами на более высокие напряжения;
6) металлические корпуса передвижных и переносных электроприемников;
7) электрооборудование, установленное на движущихся частях станков, машин и механизмов.
При применении в качестве защитной меры автоматического отключения питания указанные открытые проводящие части должны быть присоединены к глухозаземленной нейтрали или заземлены при помощи заземляющего устройства.
173. Не требуется преднамеренно присоединять к нейтрали и заземлять:
1) корпуса электрооборудования и аппаратов, установленных на металлических основаниях (конструкциях, распределительных устройствах, щитах, шкафах, станинах станков, машин и механизмов), присоединенных к нейтрали источника питания или заземленных, при обеспечении надежного электрического контакта корпусов оборудования и аппаратов с основаниями;
2) конструкции, перечисленные в пункте 171 настоящих Правил, при обеспечении надежного электрического контакта между этими конструкциями и установленным на них электрооборудованием, присоединенным к защитному проводнику;
3) съемные или открывающиеся части металлических каркасов камер распределительных устройств, шкафов, ограждений и т.п., если на съемных (открывающихся) частях не установлено электрооборудование, или если напряжение установленного электрооборудования не превышает значений, указанных в пункте 147 настоящих Правил;
4) арматуру изоляторов воздушных линий электропередачи и присоединяемые к ней крепежные детали;
5) открытые проводящие части электрооборудования с двойной изоляцией;
6) металлические скобы, закрепы, отрезки труб механической защиты кабелей в местах их прохода через стены и перекрытия и другие подобные детали электропроводок площадью до 100 см², в том числе протяжные и ответвительные коробки скрытых электропроводок.
174. При выполнении автоматического отключения питания в электроустановках напряжением до 1 кВ все открытые проводящие части должны быть присоединены к глухозаземленной нейтрали источника питания или заземлены, в зависимости от принятой системы заземления.
При этом, характеристики защитных аппаратов и параметры защитных проводников должны быть согласованы, чтобы обеспечивалось нормированное время отключения цепи защитно-коммутационным аппаратом в соответствии с номинальным фазным напряжением питающей сети.
В электроустановках, в которых в качестве защитной меры применено автоматическое отключение питания, должно быть выполнено уравнивание потенциалов.
Для автоматического отключения питания могут быть применены защитно-коммутационные аппараты, реагирующие на сверхтоки или на дифференциальный ток.
175. При занулении открытых проводящих частей время автоматического отключения питания не должно превышать значений, указанных в таблице 43 приложения 5 к настоящим Правилам.
Приведенные значения времени отключения считаются достаточными для обеспечения электробезопасности, в том числе в групповых цепях, питающих передвижные и переносные электроприемники и ручной электроинструмент класса I.
В цепях, питающих распределительные, групповые, этажные и другие щитки, время отключения не должно превышать 5 сек.
Допускаются значения времени отключения более указанных в таблице 43, но не более 5 сек в цепях, питающих только стационарные электроприемники от распределительных щитов или щитков при выполнении следующих условий:
1) полное сопротивление защитного проводника между главной заземляющей шиной и распределительным щитом (щитком) не превышает значения, определяемого формулой:
Z_п = 42 ^. Z_ц / U₀,
где Z_п – полное сопротивление защитного проводника, Ом; Z_ц – полное сопротивление цепи «фаза—нуль», Ом; U₀ – номинальное фазное напряжение цепи, В; 42 – падение напряжения на участке защитного проводника между главной заземляющей шиной и распределительным щитом (щитком), В;
2) к заземляющей шине распределительного щита (щитк1) присоединена дополнительная система уравнивания потенциалов, охватывающая те же сторонние проводящие части, что и основная система уравнивания потенциалов.
Допускается применение УЗО, реагирующих на дифференциальный ток.
176. Не допускается применять УЗО, реагирующие на дифференциальный ток, в четырехпроводных трехфазных цепях. В случае необходимости применения УЗО для защиты отдельных электроприемников, получающих питание от таких цепей, защитный проводник электроприемника должен быть подключен к нейтрали до защитно-коммутационного аппарата.
177. В трехфазных сетях с изолированной нейтралью время автоматического отключения питания при двойном замыкании на открытые проводящие части должно соответствовать таблице 44 приложения 5 к настоящим Правилам.
178. Основная система уравнивания потенциалов в электроустановках напряжением до 1 кВ должна соединять между собой следующие проводящие части:
1) глухозаземленную нейтраль питающей линии;
2) заземляющие проводники открытых проводящих частей электроприемников;
3) заземляющие проводники, присоединенные к заземлителю повторного заземления на вводе в здание;
4) металлические трубы коммуникаций, входящих в здание (горячего и холодного водоснабжения, отопления, канализации, газоснабжения и т.п.).
Если трубопровод газоснабжения имеет изолирующую вставку на вводе в здание, к основной системе уравнивания потенциалов присоединяется только часть трубопровода, находящаяся внутри здания;
5) металлические части каркаса здания;
6) металлические части централизованных систем вентиляции и кондиционирования. Металлические воздуховоды централизованных систем вентиляции и кондиционирования присоединяется к заземляющей шине щитов питания этих систем;
7) заземляющее устройство системы молниезащиты 2-й и 3-й категорий;
8) заземляющий проводник функционального (рабочего) заземления, если отсутствуют ограничения на присоединение сети рабочего заземления к заземляющему устройству защитного заземления;
9) металлические оболочки телекоммуникационных кабелей.
Проводящие части, входящие в здание извне, должны быть соединены ближе к точке их ввода в здание.
Для соединения с основной системой уравнивания потенциалов все указанные части должны быть присоединены к главной заземляющей шине при помощи проводников системы уравнивания потенциалов.
179. Система дополнительного уравнивания потенциалов должна соединять между собой все одновременно доступные прикосновению открытые проводящие части стационарного электрооборудования и сторонние проводящие части, включая доступные прикосновению металлические части строительных конструкций здания, а также защитные заземляющие и нулевые проводники, включая защитные проводники штепсельных розеток.
180. Для уравнивания потенциалов могут быть использованы специально предусмотренные проводники либо открытые и сторонние проводящие части, если они удовлетворяют требованиям пункта 214 настоящих Правил к защитным проводникам в отношении проводимости и непрерывности электрической цепи.
181. Защита при помощи двойной или усиленной изоляции обеспечивается с применением электрооборудования класса II или заключением электрооборудования, имеющего только основную изоляцию токоведущих частей, в изолирующую оболочку.
Проводящие части оборудования с двойной или усиленной изоляцией не должны присоединяться к защитному проводнику и к системе уравнивания потенциалов.
182. Защитное электрическое разделение цепей применяется для одной цепи.
Наибольшее рабочее напряжение отделяемой цепи не должно превышать 500 В.
Питание отделяемой цепи должно быть выполнено от разделительного трансформатора или от другого источника, обеспечивающего равноценную степень безопасности.
Токоведущие части цепи, питающейся от разделительного трансформатора, не должны иметь соединений с заземленными частями и защитными проводниками других цепей.
Проводники цепей, питающихся от разделительного трансформатора, прокладывается отдельно от других цепей. Если это невозможно, то для таких цепей необходимо использовать кабели без металлической оболочки, брони, экрана или изолированные провода, проложенные в изоляционных трубах, коробах и каналах при условии, что номинальное напряжение этих кабелей и проводов соответствует наибольшему напряжению совместно проложенных цепей, а каждая цепь защищена от сверхтоков.
Открытые проводящие части электроприемников, питающихся от разделительного трансформатора, не должны быть присоединены к защитным проводникам и открытым проводящим частям других цепей.
При питании нескольких электроприемников от одного разделительного трансформатора необходимо обеспечить выполнение следующих условий:
1) открытые проводящие части электроприемников не должны иметь электрической связи с металлическим корпусом трансформатора;
2) открытые проводящие части электроприемников должны быть соединены между собой изолированными незаземленными проводниками местной системы уравнивания потенциалов;
3) все штепсельные розетки должны иметь защитный контакт, присоединенный к местной незаземленной системе уравнивания потенциалов;
4) все гибкие кабели, за исключением питающих оборудование класса II, должны иметь защитный проводник, применяемый в качестве проводника уравнивания потенциалов;
5) время отключения устройством защиты при двухфазном замыкании на открытые проводящие части не должно превышать значений, указанных в таблице 44 приложения 5 к настоящим Правилам.
183. Изолирующие (непроводящие) помещения, зоны и площадки могут быть применены в электроустановках напряжением до 1 кВ, когда требования к автоматическому отключению питания не могут быть выполнены, а применение других защитных мер невозможно или нецелесообразно.
Сопротивление относительно локальной земли изолирующего пола и стен таких помещений, зон и площадок в любой точке должно быть не менее:
50 кОм при номинальном напряжении электроустановки до 500 В включительно, измеренное мегаомметром на напряжение 500 В;
100 кОм при номинальном напряжении более 500 В, измеренное мегаомметром на напряжение 1000 В.
Для изолирующих (непроводящих) помещений (зон, площадок) допускается использование электрооборудования класса 0 при соблюдении, по крайней мере, одного из трех следующих условий:
1) открытые проводящие части удалены одна от другой и от сторонних проводящих частей не менее чем на 2 м. Допускается уменьшение этого расстояния вне зоны досягаемости до 1,25 м;
2) открытые проводящие части отделены от сторонних проводящих частей барьерами из изоляционного материала. При этом расстояния, не менее указанных в подпункте 1) настоящего пункта, должны быть обеспечены с одной стороны барьера;
3) сторонние проводящие части покрыты изоляцией, выдерживающей испытательное напряжение переменного тока не менее 2 кВ в течение 1 мин.
В изолирующих помещениях (зонах) не должен предусматриваться защитный проводник.
Должны быть предусмотрены меры против заноса потенциала на сторонние проводящие части помещения извне.
Пол и стены изолирующих помещений не должны подвергаться воздействию влаги.

4. Заземляющие устройства электроустановок напряжением выше 1 кВ в сетях с эффективно заземленной нейтралью

184. Заземляющие устройства электроустановок напряжением выше 1 кВ сети с эффективно заземленной нейтралью выполняется с соблюдением требований либо к их сопротивлению в соответствии с пунктом 185 настоящих Правил, либо к напряжению прикосновения в соответствии с пунктом 187 настоящих Правил, а также с соблюдением требований к конструктивному выполнению в соответствии с пунктами 188 и 189 настоящих Правил и к ограничению напряжения на заземляющем устройстве согласно пункту 184 настоящих Правил. Требования пунктов 183 – 189 настоящих Правил не распространяются на заземляющие устройства опор ВЛ.
185. Напряжение на заземляющем устройстве при стекании с него тока замыкания на землю не должно превышать 10 кВ. Напряжение выше 10 кВ допускается на заземляющих устройствах, с которых исключен вынос потенциалов за пределы зданий и внешних ограждений электроустановок. При напряжении на заземляющем устройстве более 5 кВ должны быть предусмотрены меры по защите изоляции отходящих кабелей связи и телемеханики и по предотвращению выноса опасных потенциалов за пределы электроустановки.
186. Заземляющее устройство, которое выполняется с соблюдением требований к его сопротивлению, должно иметь в любое время года сопротивление не более 0,5 Ом, включая сопротивление естественных и искусственных заземлителей.
В целях выравнивания электрического потенциала и обеспечения присоединения электрооборудования к заземлителю на территории, занятой оборудованием, прокладываются продольные и поперечные горизонтальные заземлители и соединять их между собой в заземляющую сетку.
Продольные заземлители должны быть проложены вдоль осей электрооборудования со стороны обслуживания на глубине 0,5–0,7 м от поверхности земли и на расстоянии 0,8–1,0 м от фундаментов или оснований оборудования. Допускается увеличение расстояний от фундаментов или оснований оборудования до 1,5 м с прокладкой одного заземлителя для двух рядов оборудования, если стороны обслуживания обращены друг к другу, а расстояние между фундаментами или основаниями двух рядов не превышает 3,0 м.
187. Поперечные заземлители прокладываются в удобных местах между оборудованием на глубине 0,5–0,7 м от поверхности земли. Расстояние между ними принимается увеличивающимся от периферии к центру заземляющей сетки. При этом, первое и последующие расстояния, начиная от периферии, не должны превышать соответственно 4,0; 5,0; 6,0; 7,5; 9,0; 11,0; 13,5; 16,0 и 20,0 м. Размеры ячеек заземляющей сетки, примыкающих к местам присоединения нейтралей силовых трансформаторов и короткозамыкателей к заземляющему устройству, не должны превышать 6х6 м.
Горизонтальные заземлители прокладываются по краю территории, занимаемой заземляющим устройством, так, чтобы они в совокупности образовывали замкнутый контур.
Если контур заземляющего устройства располагается в пределах внешнего ограждения электроустановки, то у входов и въездов на ее территорию выравнивается потенциал путем установки двух вертикальных заземлителей, присоединенных к внешнему горизонтальному заземлителю напротив входов и въездов. Вертикальные заземлители должны быть длиной 3–5 м, а расстояние между ними должно быть равно ширине входа или въезда.
188. Заземляющее устройство, которое выполняется с соблюдением требований, предъявляемых к напряжению прикосновения, должно обеспечивать в любое время года при стекании с него тока замыкания на землю значения напряжений прикосновения, не превышающие нормированных. Сопротивление заземляющего устройства при этом определяется по допустимому напряжению на заземляющем устройстве и току замыкания на землю.
При определении значения допустимого напряжения прикосновения в качестве расчетного времени воздействия принимается сумма времени действия защиты и полного времени отключения выключателя. При определении допустимых значений напряжений прикосновения у рабочих мест, где при производстве оперативных переключений могут возникнуть КЗ на конструкции, доступные для прикосновения производящему переключения персоналу, в качестве расчетного времени воздействия принимается время действия резервной защиты, а для остальной территории – основной защиты.
Размещение продольных и поперечных горизонтальных заземлителей должно определяться требованиями ограничения напряжений прикосновения до нормированных значений и удобством присоединения заземляемого оборудования. Расстояние между продольными и поперечными горизонтальными искусственными заземлителями не должны превышать 30 м, а глубина их заложения в грунт должна быть не менее 0,3 м. Для снижения напряжения прикосновения у рабочих мест в обоснованных случаях выполняется подсыпка щебня слоем толщиной 0,1–0,2 м.
189. При выполнении заземляющего устройства с соблюдением требований, предъявляемых к его сопротивлению или к напряжению прикосновения, дополнительно к требованиям пунктов 185 и 187 настоящих Правил:
1) заземляющие проводники, присоединяющие оборудование или конструкции к заземлителю, в земле прокладывать на глубине не менее 0,3 м;
2) вблизи мест расположения заземляемых нейтралей силовых трансформаторов, короткозамыкателей прокладывать продольные и поперечные горизонтальные заземлители (в четырех направлениях).
При выходе заземляющего устройства за пределы ограждения электроустановки горизонтальные заземлители, находящиеся вне территории электроустановки, прокладываются на глубине не менее 1 м. Внешний контур заземляющего устройства в этом случае выполняется в виде многоугольника с тупыми или скругленными углами.
190. Внешнюю ограду электроустановок не допускается присоеденение к заземляющему устройству. Если от электроустановки отходят ВЛ 110 кВ и выше, то ограда заземляется с помощью вертикальных заземлителей длиной 2–3 м, установленных у стоек ограды по всему ее периметру через 20–50 м. Установка таких заземлителей не требуется для ограды с металлическими стойками и с теми стойками из железобетона, арматура которых электрически соединена с металлическими звеньями ограды.
Для исключения электрической связи внешней ограды с заземляющим устройством расстояние от ограды до элементов заземляющего устройства, расположенных вдоль нее с внутренней, с внешней или с обеих сторон, должно быть не менее 2 м. Выходящие за пределы ограды горизонтальные заземлители, трубы и кабели с металлической оболочкой и другие металлические коммуникации должны быть проложены посередине между стойками ограды на глубине не менее 0,5 м. В местах примыкания внешней ограды к зданиям и сооружениям, также в местах примыкания к внешней ограде внутренних металлических ограждений должны быть выполнены кирпичные или деревянные вставки длиной не менее 1 м.
При размещении электроприемников на внешней ограде их питание осуществляется через разделительные трансформаторы. Эти трансформаторы не допускается устанавливать на ограде. Линия, соединяющая вторичную обмотку разделительного трансформатора с электроприемником, расположенным на ограде, должна быть изолирована от земли на расчетное значение напряжения на заземляющем устройстве.
Если выполнение хотя бы одного из указанных мероприятий невозможно, то металлические части ограды присоединяются к заземляющему устройству и выполнить выравнивание потенциалов так, чтобы напряжение прикосновения с внешней и внутренней сторон ограды не превышало допустимых значений. C этой целью при выполнении заземляющего устройства по допустимому сопротивлению должен быть проложен с внешней стороны ограды, на расстоянии 1 м от нее и на глубине 1 м, горизонтальный заземлитель. Этот заземлитель присоединяется к заземляющему устройству не менее чем в четырех точках.
191. Если заземляющее устройство электроустановки соединено с заземляющим устройством другой электроустановки кабелем с металлической оболочкой или броней или посредством других металлических связей, то для выравнивания потенциалов вокруг другой электроустановки или вокруг здания, в котором она размещена, необходимо соблюдение одного из следующих условий:
1) укладка в землю на глубине 1 м и на расстоянии 1 м от фундамента здания или от периметра территории, занимаемой оборудованием, заземлителя, соединенного с системой уравнивания потенциалов этого здания или территории, а у входов и у въездов в здание – укладка проводников на расстоянии 1 и 2 м от заземлителя на глубине 1 и 1,5 м соответственно и соединение этих проводников с заземлителем;
2) использование железобетонных фундаментов в качестве заземлителей в соответствии с пунктом 204 настоящих Правил, если при этом обеспечивается допустимый уровень выравнивания потенциалов.
Не требуется выполнение условий, указанных в подпункте 1) и 2) пункта 190, если вокруг зданий имеются асфальтовые отмостки, в том числе у входов и въездов. Если у какого-либо входа (въезда) отмостка отсутствует, то у этого входа (въезда) должно быть выполнено выравнивание потенциалов путем укладки двух проводников, как указано в подпункте 1), или соблюдено условие по подпункту 2) пункта 190. При этом, во всех случаях должны выполняться требования пунктом 191 настоящих Правил.
192. Во избежание выноса потенциала не допускается питание электроприемников, находящихся за пределами заземляющих устройств электроустановок выше 1 кВ сети с эффективно заземленной нейтралью, от обмоток до 1 кВ с заземленной нейтралью трансформаторов, находящихся в пределах контура заземляющего устройства электроустановки напряжением выше 1 кВ. При необходимости питание таких электроприемников осуществляется от трансформатора с изолированной нейтралью на стороне до 1 кВ по линии, выполненной кабелем без металлической оболочки и без брони, или по ВЛ.
При этом, напряжение на заземляющем устройстве не должно превышать напряжение срабатывания пробивного предохранителя, установленного на стороне низшего напряжения трансформатора с изолированной нейтралью.
Питание таких электроприемников осуществляется также через разделительный трансформатор. Разделительный трансформатор и линия от его вторичной обмотки к электроприемнику, если она проходит по территории, занимаемой заземляющим устройством электроустановки выше 1 кВ, должны иметь изоляцию от земли на расчетное значение напряжения на заземляющем устройстве.

5. Заземляющие устройства электроустановок напряжением выше 1 кВ в сетях с изолированной нейтралью

193. В электроустановках выше 1 кВ сети с изолированной нейтралью сопротивление заземляющего устройства R, Ом, при прохождении расчетного тока замыкания на землю в любое время года с учетом сопротивления естественных заземлителей должно быть:
R < 250/I, но не более 10 Ом,
где I – расчетный ток замыкания на землю, А.
В качестве расчетного тока принимается:
1) в сетях без компенсации емкостных токов – полный ток замыкания на землю;
2) в сетях с компенсацией емкостных токов:
для заземляющих устройств, к которым присоединены компенсирующие аппараты, – ток, равный 125 % номинального тока наиболее мощного из этих аппаратов;
для заземляющих устройств, к которым не присоединены компенсирующие аппараты, – ток замыкания на землю, проходящий в данной сети при отключении наиболее мощного из компенсирующих аппаратов.
Расчетный ток замыкания на землю должен быть определен для той из возможных в эксплуатации схем сети, при которой этот ток имеет наибольшее значение.
194. При использовании заземляющего устройства одновременно для электроустановок напряжением до 1 кВ с изолированной нейтралью должны быть выполнены условия пункта 200 настоящих Правил.
При использовании заземляющего устройства одновременно для электроустановок напряжением до 1 кВ с глухозаземленной нейтралью сопротивление заземляющего устройства должно быть не более указанного в пункте 197 настоящих Правил либо к заземляющему устройству должны быть присоединены оболочки и броня не менее двух кабелей (любого напряжения) при общей протяженности этих кабелей не менее 1 км.
195. Для подстанций напряжением 6–10/0,4 кВ должно быть выполнено одно общее заземляющее устройство, к которому должны быть присоединены:
1) нейтраль трансформатора на стороне до 1 кВ;
2) корпус трансформатора;
3) металлические оболочки и броня кабелей;
4) открытые проводящие части электроустановок напряжение до 1 кВ и выше;
5) сторонние проводящие части.
Вокруг площади, занимаемой подстанцией, на глубине не менее 0,5 м и на расстоянии не более 1 м от края фундамента здания подстанции или от края фундаментов открыто установленного оборудования должен быть проложен замкнутый горизонтальный заземлитель (контур), присоединенный к заземляющему устройству.
196. Заземляющее устройство сети напряжением выше 1 кВ с изолированной нейтралью, объединенное с заземляющим устройством сети напряжением выше 1 кВ с эффективно заземленной нейтралью в одно общее заземляющее устройство, должно удовлетворять также требованиям пунктов 185 и 186 настоящих Правил.

6. Заземляющие устройства электроустановок напряжением до 1 кВ в сетях с глухозаземленной нейтралью

197. В электроустановках с глухозаземленной нейтралью нейтраль генератора или трансформатора трехфазного переменного тока, средняя точка источника постоянного тока, один из выводов источника однофазного тока должны быть присоединены к заземлителю.
Искусственный заземлитель, предназначенный для заземления нейтрали, располагается вблизи генератора или трансформатора. Для внутрицеховых подстанций допускается располагать заземлитель около стены здания.
Если фундамент здания, в котором размещается подстанция, используется в качестве естественных заземлителей, нейтраль трансформатора заземляется путем присоединения не менее чем к двум металлическим колоннам или к закладным деталям, приваренным к арматуре не менее двух железобетонных фундаментов.
При расположении встроенных подстанций на разных этажах многоэтажного здания заземление нейтрали трансформаторов таких подстанций должно быть выполнено при помощи специально проложенного заземляющего проводника. В этом случае заземляющий проводник должен быть дополнительно присоединен к колонне здания, ближайшей к трансформатору, а его сопротивление должно быть учтено при определении сопротивления заземляющего устройства, к которому присоединена нейтраль трансформатора.
Во всех случаях должны быть приняты меры по обеспечению непрерывности цепи заземления и защите заземляющего проводника от механических повреждений.
Если в проводнике, соединяющем нейтраль трансформатора или генератора с нулевой шиной распределительного устройства, установлен трансформатор тока, то заземляющий проводник должен быть присоединен не к нейтрали трансформатора или генератора непосредственно, а к нулевому проводнику, сразу за трансформатором тока. Также за трансформатором тока должно быть выполнено присоединение нулевого защитного проводника в случае работы электроустановки в системе с разделением нулевого рабочего и нулевого защитного проводников.
Трансформатор тока необходимо размещать ближе к выводу нейтрали генератора (трансформатора).
198. Сопротивление заземляющего устройства, к которому присоединены нейтрали генератора или трансформатора или выводы источника однофазного тока, в любое время года должно быть не более 2, 4 и 8 Ом соответственно при линейных напряжениях 660, 380 и 220 В источника трехфазного тока или 380, 220 и 127 В источника однофазного тока. Это сопротивление должно быть обеспечено с учетом использования естественных заземлителей, а также эаземлителей повторных заземлений нулевого провода ВЛ при количестве отходящих линий не менее двух. При этом, сопротивление заземлителя, расположенного в непосредственной близости от нейтрали генератора или трансформатора или вывода источника однофазного тока, должно быть не более 15, 30 и 60 Ом соответственно при линейных напряжениях 660, 380 и 220 В источника трехфазного тока или 380, 220 и 127 В источника однофазного тока.
При удельном сопротивлении земли с > 100 Ом^.м допускается увеличивать указанные выше нормы в 0,01 с раз, но не более десятикратного.
199. На концах ВЛ (или ответвлений от них) длиной более 200 м, а также на вводах от ВЛ к электроустановкам, в которых в качестве защитной меры при косвенном прикосновении применено автоматическое отключение питания, должны быть выполнены повторные заземления нулевого рабочего провода. При этом, в первую очередь, используются естественные заземлители, (подземные части опор, а также заземляющие устройства, выполненные для защиты от грозовых перенапряжений).
Указанные повторные заземления выполняются, если более частые заземления не требуются по условиям защиты от грозовых перенапряжений.
Повторные заземления нулевого провода в сетях постоянного тока должны быть осуществлены при помощи отдельных искусственных заземлителей, которые не должны иметь металлических соединений с подземными трубопроводами. Заземляющие устройства на ВЛ постоянного тока, выполненные для защиты от грозовых перенапряжений, используются для повторного заземления нулевого рабочего провода.
Заземляющие проводники для повторных заземлений нулевого провода должны иметь размеры не менее приведенных в таблице 45 приложения 5 к настоящим Правилам.
200. Общее сопротивление заземлителей (в том числе естественных) всех повторных заземлений нулевого рабочего провода каждой ВЛ в любое время года должно быть не более 5, 10 и 20 Ом соответственно при линейных напряжениях 660, 380 и 220 В источника трехфазного тока или 380, 220 и 127 В источника однофазного тока. При этом, сопротивление заземлителя каждого из повторных заземлений должно быть не более 15, 30 и 60 Ом соответственно при тех же напряжениях.
При удельном сопротивлении земли с > 100 Ом^.м допускается увеличивать указанные нормы в 0,01 с раз, но не более десятикратного.

7. Заземляющие устройства электроустановок напряжением до 1 кВ в сетях с изолированной нейтралью

201. Сопротивление заземляющего устройства, используемого для защитного заземления открытых проводящих частей в сетях до 1 кВ с изолированной нейтралью, должно соответствовать условию:
R < U_пр /I,
где R – сопротивление заземляющего устройства, Ом; U_пр – напряжение прикосновения, значение которого принимается равным 42 В; I – полный ток замыкания на землю, А.
При мощности трансформаторов или генераторов, не превышающей 100 кВ^.А, допускается сопротивление заземляющего устройства до 10 Ом. Это значение сопротивления также допускается для нескольких генераторов (трансформаторов), работающих параллельно, при их суммарной мощности не более 100 кВ^.А.

8. Заземляющие устройства в районах с большим предельным сопротивлением земли

202. Заземляющие устройства электроустановок напряжением выше 1 кВ с эффективно заземленной нейтралью в районах с большим удельным сопротивлением земли выполняется с соблюдением требований, предъявляемых к напряжению прикосновения.
В скальных структурах допускается прокладывать горизонтальные заземлители на меньшей глубине, чем в пунктах 188 – 190 настоящих Правил, но не менее чем 0,15 м. Кроме того, допускается не выполнять требуемых в пункте 185 настоящих Правил вертикальных заземлителей у входов и въездов.
203. При сооружении искусственных заземлителей в районах с большим удельным сопротивлением земли выполняются следующие мероприятия:
1) устройство вертикальных заземлителей увеличенной длины, если с глубиной удельное сопротивление земли снижается, а естественные углубленные заземлители отсутствуют;
2) устройство выносных заземлителей, если вблизи (до 2 км) от электроустановки есть места с меньшим удельным сопротивлением земли;
3) укладка в траншеи вокруг горизонтальных заземлителей в скальных структурах влажного глинистого грунта с последующей трамбовкой и засыпкой щебнем до верха траншеи;
4) применение искусственной обработки грунта с целью снижения его удельного сопротивления, если другие способы не могут быть применены или не дают необходимого эффекта.
204. В электроустановках напряжением выше 1 кВ, а также до 1 кВ с изолированной нейтралью для земли с удельным сопротивлением более 500 Ом^.м, если мероприятия, предусмотренные в пунктах 201–202 настоящих Правил, не позволяют получить приемлемые по экономическим соображениям заземлители, допускается повысить требуемые настоящей главой значения сопротивлений заземляющих устройств в 0,002с раз, где с – эквивалентное удельное сопротивление земли, Ом^.м. При этом, увеличение требуемых настоящей главой сопротивлений заземляющих устройств должно быть не более десятикратного.

9. Заземлители

205. В качестве естественных заземлителей могут быть использованы:
1) металлические и железобетонные конструкции зданий и сооружений, находящиеся в соприкосновении с землей, в том числе железобетонные фундаменты, имеющие защитные гидроизоляционные покрытия в неагрессивных, слабоагрессивных и среднеагрессивных средах;
2) металлические трубы водопровода, проложенные в земле;
3) обсадные трубы буровых скважин;
4) металлические шпунты гидротехнических сооружений, водоводы, закладные части затворов и т.п.;
5) рельсовые пути магистральных неэлектрифицированных железных дорог и подъездные рельсовые пути при наличии преднамеренно установленных перемычек между рельсами;
6) другие, находящиеся в земле, металлические конструкции и сооружения;
7) металлические оболочки бронированных кабелей, проложенных в земле; оболочки кабелей могут служить естественными заземлителями при количестве кабелей не менее двух.
Не допускается использовать в качестве заземлителей алюминиевые оболочки кабелей.
206. Не допускается использовать в качестве заземлителей трубопроводы канализации и центрального отопления, трубопроводы горючих жидкостей, горючих или взрывоопасных газов и смесей. Указанные ограничения не исключают необходимости присоединения таких трубопроводов к заземляющему устройству с целью уравнивания потенциалов в соответствии с пунктом 178 настоящих Правил.
Не используются в качестве заземлителей железобетонные конструкции зданий и сооружений с предварительно напряженной арматурой, однако это ограничение не распространяется на опоры ВЛ и опорные конструкции ОРУ.
Возможность использования естественных заземлителей по условию плотности протекающих по ним токов, необходимость сварки арматурных стержней железобетонных фундаментов зданий и конструкций, приварки анкерных болтов стальных колонн к арматурным стержням железобетонных фундаментов, а также возможность использования фундаментов в сильноагрессивных средах должны быть определены расчетом.
207. Искусственные заземлители могут быть выполнены из черной или оцинкованной стали или медными.
Искусственные заземлители не должны быть окрашены.
Материал и наименьшие размеры заземлителей должны соответствовать приведенным в таблице 45 приложения 5 к настоящим Правилам.
208. Сечение горизонтальных заземлителей для электроустановок напряжением выше 1 кВ выбирается по условию термической стойкости при допустимой температуре нагрева 400⁰С (кратковременный нагрев, соответствующий времени действия защиты и отключения выключателя).
При наличии опасности коррозии заземляющих устройств необходимо либо увеличить сечения заземлителей и заземляющих проводников с учетом расчетного срока их службы, либо применить заземлители и заземляющие проводники с гальваническим покрытием или медные.
При этом, учитывается возможное увеличение сопротивления заземляющих устройств, обусловленное коррозией.
Траншеи для горизонтальных заземлителей должны заполняться однородным грунтом, не содержащим щебня и строительного мусора.
Не используются заземлители в местах, где земля подсушивается под действием тепла трубопроводов и т.п.

10. Заземляющие проводники

209. Сечения заземляющих проводников в электроустановках напряжением до 1 кВ должны соответствовать требованиям пункта 217 настоящих Правил к защитным проводникам.
Наименьшие сечения заземляющих проводников, проложенных в земле, должны соответствовать приведенным в таблице 45 приложения 5 к настоящим Правилам.
Прокладка в земле алюминиевых неизолированных проводников не допускается.
210. В электроустановках напряжением выше 1 кВ сечения заземляющих проводников должны быть выбраны такими, чтобы при протекании по ним наибольшего тока однофазного КЗ в электроустановках с эффективно заземленной нейтралью или тока двухфазного КЗ в электроустановках с изолированной нейтралью температура заземляющих проводников не превысила 400⁰С (кратковременный нагрев, соответствующий полному времени действия защиты и отключения выключателя).
В электроустановках напряжением выше 1 кВ с изолированной нейтралью проводимость заземляющих проводников сечением до 25 мм² по меди или равноценным ему из других материалов должна составлять не менее 1/3 проводимости фазных проводников. Не требуется применение медных проводников сечением более 25 мм², алюминиевых – 35 мм², стальных – 120 мм².
211. Для выполнения измерений сопротивления заземляющего устройства в удобном месте должна быть предусмотрена возможность отсоединения заземляющего проводника. В электроустановках напряжением до 1 кВ таким местом, является главная заземляющая шина. Отсоединение заземляющего проводника должно быть возможно только при помощи инструмента.
Заземляющий проводник, присоединяющий заземлитель рабочего (функционального) заземления к главной заземляющей шине в электроустановках напряжением до 1 кВ, должен иметь сечение не менее: медный – 10 мм², алюминиевый – 16 мм², стальной – 75 мм².
У мест ввода заземляющих проводников в здание должен быть предусмотрен опознавательный знак.

11. Главная заземляющая шина

212. Главная заземляющая шина выполняется внутри вводного устройства электроустановки или отдельно от него.
Внутри вводного устройства в качестве главной заземляющей шины используется нулевая защитная шина.
При отдельной установке главная заземляющая шина располагается в доступном, удобном для обслуживания месте вблизи вводного устройства.
Сечение отдельно установленной главной заземляющей шины должно быть не менее сечения нулевого проводника питающей линии.
Главная заземляющая шина должна выполняется из меди. Допускается применение в этих целях стали. Применение алюминия не допускается.
В конструкции шины должна быть предусмотрена возможность индивидуального отсоединения присоединенных к ней проводников. Отсоединение должно быть возможно только с использованием инструмента.
В местах, доступных только квалифицированному персоналу, главная заземляющая шина устанавливается открыто. В местах, доступных посторонним лицам, она должна быть помещена в шкаф (ящик) с запираемой на ключ дверцей.
На дверце или на стене над шиной должен быть нанесен опознавательный знак.
213. Если здание имеет несколько обособленных вводов, главная заземляющая шина должна быть выполнена для каждого вводного устройства.
При наличии встроенных трансформаторных подстанций главная заземляющая шина должна устанавливаться возле каждой из них. В этом случае все установленные заземляющие шины должны быть соединены проводником уравнивания потенциалов, сечение которого должно быть не менее половины сечения нулевого проводника той линии среди отходящих от щитов низкого напряжения подстанций, которая имеет наибольшее сечение. Для соединения нескольких главных заземляющих шин могут использоваться сторонние проводящие части, если они соответствуют требованиям 300 к непрерывности и проводимости электрической цепи.

12. Нулевые защитные проводники

214. В качестве нулевых защитных проводников в электроустановках напряжение до 1 кВ могут использоваться:
1) специально предусмотренные проводники:
жилы многожильных кабелей;
изолированные и неизолированные провода в общей оболочке с фазными проводами;
стационарно проложенные изолированные или неизолированные проводники;
2) открытые проводящие части электроустановок:
алюминиевые оболочки кабелей;
стальные трубы электропроводок;
металлические оболочки и опорные конструкции шинопроводов и комплектных устройств заводского изготовления;
металлические короба и лотки электропроводок разрешается использовать в качестве защитных проводников при условии, что конструкцией коробов и лотков предусмотрено такое использование, о чем имеется указание в документации изготовителя, а их расположение исключает возможность механического повреждения;
металлические конструкции зданий (фермы, колонны и т.п.);
3) некоторые сторонние проводящие части:
металлические строительные конструкции зданий и сооружений (фермы, колонны и т.п.);
арматура железобетонных строительных конструкций зданий при условии выполнения требований пункта 214 настоящих Правил;
металлические конструкции производственного назначения (подкрановые рельсы, галереи, площадки, шахты лифтов, подъемников и элеваторов, обрамления каналов и т.п.).
215. Использование открытых и сторонних проводящих частей в качестве защитных проводников допускается, если они отвечают требованиям настоящей главы к проводимости и, если обеспечена непрерывность электрической цепи на всем протяжении.
Сторонние проводящие части могут быть использованы в качестве защитных проводников, если они, кроме того, отвечают одновременно следующим требованиям:
1) непрерывность электрической цепи обеспечивается либо конструкцией, либо соответствующими соединениями, защищенными от механических, химических и других повреждений;
2) демонтаж этих частей не допускается, если не предусмотрены меры по сохранению непрерывности цепи и ее проводимости.
216. Не допускается использовать в качестве защитных проводников:
металлические оболочки изоляционных трубок и трубчатых проводов, несущие тросы при тросовой электропроводке, металлорукава, а также свинцовые оболочки проводов и кабелей;
трубопроводы газоснабжения и другие трубопроводы горючих и взрывоопасных веществ и смесей, трубы канализации и центрального отопления;
водопроводные трубы при наличии в них изолирующих вставок.
217. Не допускается использовать нулевые защитные проводники одних цепей для зануления электрооборудования, питающегося по другим цепям, а также использовать открытые проводящие части электрооборудования в качестве нулевых защитных проводников для другого электрооборудования, за исключением оболочек и опорных конструкций шинопроводов и комплектных устройств заводского изготовления, обеспечивающих возможность подключения к ним защитных проводников в нужном месте.
Не допускается использовать специально проложенные защитные проводники для других целей.
218. Наименьшие сечения защитных проводников должны соответствовать таблице 46 приложения 5 к настоящим Правилам.
Площади сечений приведены для случая, когда защитные проводники изготовлены из того же материала, что и фазные проводники. Сечения защитных проводников из других материалов должны быть эквивалентны по проводимости приведенным в таблице.
Допускается, при необходимости, принимать сечение защитного проводника менее требуемых, если оно рассчитано (только для времени отключения < 5 с) по формуле:

где S – площадь поперечного сечения защитного проводника, мм²; I – ток короткого замыкания, обеспечивающий время отключения цепи защитным аппаратом в соответствии с таблицей 43 и 44 приложения 5 настоящих Правил или за время не более 5 с в соответствии с пунктом 174 настоящих Правил, А; t – время срабатывания защитного аппарата, с; k – коэффициент, значение которого зависит от материала защитного проводника, его изоляции, начальной и конечной температур. Значение k для защитных проводников в различных условиях приведены в таблице 47–50 приложения 5 к настоящим Правилам.
Если при расчете получается сечение, отличное от приведенного в таблице 46 приложения 5 к настоящим Правилам, то выбирается ближайшее большее значение, а при получении нестандартного сечения – применять проводники ближайшего большего стандартного сечения.
Значения максимальной температуры при определении сечения защитного проводника не должны превышать предельно допустимых температур нагрева проводников при КЗ в соответствии с разделом 3.
219. Во всех случаях сечение медных защитных проводников, не входящих в состав кабеля или проложенных не в общей оболочке (трубе, короб 6), не на одном лотке с фазными проводниками, должно быть не менее:
2,5 мм² – при наличии механической защиты;
4 мм² – при отсутствии механической защиты.
Сечение отдельно проложенных защитных алюминиевых проводников должно быть не менее 16 мм².
220. В электроустановках напряжением до 1 кВ с глухозаземленной нейтралью для обеспечения требований пункта 217 настоящих Правил нулевые защитные проводники прокладываются совместно или в непосредственной близости с фазными проводниками.
221. В местах, где возможно повреждение изоляции фазных проводников в результате искрения между неизолированным нулевым защитным проводником и металлической оболочкой или конструкцией, нулевые защитные проводники должны иметь изоляцию, равноценную изоляции фазных проводников.
222. Неизолированные защитные проводники должны быть защищены от коррозии. В местах пересечения проводников с кабелями, трубопроводами, железнодорожными путями, в местах их ввода в здания и в других местах, где возможны механические повреждения защитных проводников, проводники должны быть защищены.
В местах пересечения температурных и осадочных швов должна быть предусмотрена компенсация длины защитных проводников.

13. Совмещенные нулевые защитные и нулевые рабочие проводники

223. В многофазных цепях с глухозаземленной нейтралью и занулением открытых проводящих частей для стационарно проложенных кабелей, жилы которых имеют сечение не менее 10 мм 2 по меди или 16 мм 2 по алюминию, функции нулевого защитного и нулевого рабочего проводников могут быть совмещены в одном проводнике.
224. Не допускается совмещение функций нулевого защитного и нулевого рабочего проводников в цепях однофазного и постоянного тока.
В качестве нулевого защитного проводника в таких цепях должен быть предусмотрен отдельный третий проводник. Это требование не распространяется на ответвления от ВЛ напряжением до 1 кВ к однофазным потребителям электроэнергии.
225. Не допускается использование сторонних проводящих частей в качестве совмещенного нулевого проводника. Разрешается использовать открытые и сторонние проводящие части в качестве дополнительного совмещенного проводника при присоединении их к системе уравнивания потенциалов.
226. Специально предусмотренные совмещенные нулевые проводники должны соответствовать требованиям пункта 217 настоящих Правил к сечению защитных проводников, а также к нулевому рабочему проводнику.
Изоляция совмещенных нулевых проводников должна быть равноценна изоляции фазных проводников. Не требуется изолировать нулевую шину сборных шин комплектных устройств напряжением до 1 кВ.
227. Когда нулевой защитный и нулевой рабочий проводники разделяются, начиная с какой-либо точки электроустановки, не допускается объединять их за этой точкой по ходу распределения электроэнергии. В месте разделения проводников необходимо предусмотреть отдельные зажимы или шины для разделяемых проводников. Совмещенный нулевой проводник питающей линии должен быть подключен к зажиму (шине) нулевого защитного проводника.

14. Проводники системы уравнивания потенциалов

228. В качестве проводников системы уравнивания потенциалов могут быть использованы открытые и сторонние проводящие части, указанные в пункте 213 настоящих Правил, или специально проложенные проводники, или их сочетание.
229. Сечение проводников основной системы уравнивания потенциалов должно быть не менее половины наибольшего сечения защитного проводника электроустановки, если сечение проводника уравнивания потенциалов при этом не превышает 25 мм² по меди или равноценное ему из других материалов. Сечение проводников основной системы уравнивания потенциалов в любом случае должно быть не менее: медных – 6 мм² , алюминиевых – 16 мм² , стальных – 50 мм² .
230. Сечение проводников дополнительной системы уравнивания потенциалов должно быть не менее:
1) при соединении двух открытых проводящих частей – сечения меньшего из защитных проводников, подключенным к этим частям;
2) при соединении открытой проводящей части и сторонней проводящей части – половины сечения защитного проводника, подключенного к открытой проводящей части.
Сечения проводников дополнительного уравнивания потенциалов, не входящих в состав кабеля, должны соответствовать требованиям пункта 218 настоящих Правил.

15. Соединения заземляющих и защитных проводников

231. Соединения и присоединения заземляющих, защитных проводников и проводников системы уравнивания и выравнивания потенциалов должны быть надежными и обеспечивать непрерывность электрической цепи. Соединения стальных проводников выполняются посредством сварки.
Соединения должны быть защищены от коррозии и механических повреждений.
Для болтовых соединений должны быть предусмотрены меры против ослабления контакта.
232. Соединения должны быть, доступны для осмотра и выполнения испытаний. Исключение составляют соединения, выполненные конструктивно закрытыми (герметизированные, заполненные компаундом и т.п.), а также соединения в системах обогрева, размещенные в полах, стенах, перекрытиях и в земле.
233. При применении устройств контроля непрерывности цепи заземления не допускается разъединять защитные проводники.
234. Присоединение заземляющих и защитных проводников к открытым проводящим частям должно быть выполнено при помощи болтовых соединений или сварки. Присоединение таких проводников к частям оборудования, подвергающегося частому демонтажу или установленного на движущихся либо подверженных сотрясениям и вибрации основаниях, должно выполняться при помощи гибких проводников.
Соединения защитных проводников электропроводок и ВЛ выполняются теми же методами, что и соединения фазных проводников.
235. Места и способы присоединения заземляющих проводников к протяженным естественным заземлителям должны быть выбраны такими, чтобы при разъединении заземлителей для ремонтных работ ожидаемые величины напряжения прикосновения и расчетные значения сопротивления заземляющего устройства не превышали безопасных значений.
Шунтирование водомеров, задвижек и др. выполняется проводником соответствующего сечения в зависимости от того, как используется трубопровод: в качестве защитного проводника системы уравнивания потенциалов, нулевого защитного проводника или защитного заземляющего проводника.
236. Присоединение каждой открытой проводящей части электроустановки к нулевому защитному или защитному заземляющему проводнику должно быть выполнено при помощи отдельного ответвления. Последовательное включение в защитный проводник открытых проводящих частей не допускается.
Присоединение проводящих частей к основной системе уравнивания потенциалов должно быть выполнено при помощи отдельных ответвлений.
Присоединение проводящих частей к дополнительной системе уравнивания потенциалов выполняется как при помощи отдельных ответвлений, так и присоединением к одному неразъемному проводнику.
237. Не допускается включать коммутационные аппараты в цепи защитных проводников, за исключением случаев питания электроприемников при помощи штепсельных соединителей.
Одновременное отключение всех проводников допускается на вводе в электроустановки индивидуальных жилых, дачных домов и аналогичных им объектов, питающихся по однофазным ответвлениям от ВЛ. При этом, разделение нулевого проводника на защитный и рабочий должно быть выполнено до вводного коммутационного аппарата.
238. При использовании штепсельного соединителя, одновременно разъединяющего фазный и защитный проводники, розетка и вилка штепсельного соединителя должны иметь специальные защитные контакты для присоединения к ним защитных проводников.
Если корпус штепсельной розетки выполнен из металла, он должен быть присоединен к защитному контакту розетки.

16. Переносные электроприемники

239. К переносным элетроприемникам относятся электроприемники, которые могут находиться в руках человека в процессе их эксплуатации (ручной электроинструмент, переносные бытовые электроприборы, переносная радиоэлектронная аппаратура и т.п.).
240. Питание переносных электроприемников выполняется от сети напряжением не выше 380/220 В.
В зависимости от категории помещения по уровню опасности поражения людей электрическим током для защиты при косвенном прикосновении в цепях, питающих переносные электроприемники, могут быть применены автоматическое отключение питания, защитное электрическое разделение цепей, малое напряжение, двойная изоляция.
241. При применении автоматического отключения питания металлические корпуса переносных электроприемников, за исключением электроприемников с двойной изоляцией, должны быть заземлены или занулены, для чего должен быть предусмотрен специальный защитный проводник, расположенный в одной оболочке с фазными проводниками (третья жила кабеля или провода для электроприемников однофазного и постоянного тока, четвертая или пятая жила – для электроприемников трехфазного тока), присоединяемый к корпусу электроприемника и к защитному контакту вилки штепсельного соединителя. Защитный проводник должен быть гибким, выполнен из меди, его сечение должно быть равным сечению фазных проводников. Использование для этой цели нулевого рабочего проводника, в том числе расположенного в общей оболочке с фазными проводниками, не допускается.
242. Допускается применять стационарные и отдельные переносные защитные проводники для переносных электроприемников испытательных лабораторий и экспериментальных установок, перемещение которых в период их работы не предусматривается. При этом, стационарные проводники должны удовлетворять требованиям пунктов 213 – 221 настоящих Правил, а переносные проводники должны быть гибкими, выполнены из меди и иметь сечение не меньше, чем у фазных проводников.
243. Для дополнительной защиты от прямого прикосновения и при косвенном прикосновении штепсельные розетки с номинальным током не более 20 А наружной установки, а также розетки внутренней установки, к которым могут быть подключены переносные электроприемники, используемые вне зданий либо в помещениях с повышенной опасностью и особо опасных, защищаются устройствами защитного отключения с номинальным отключающим дифференциальным током не более 30 мА. Допускается применение ручного электроинструмента, оборудованного УЗО-вилками.
При применении защитного электрического разделения цепей в особо опасных помещениях каждая розетка должна питаться от индивидуального разделительного трансформатора или от его отдельной обмотки.
При применении малого напряжения питание переносных электроприемников должно осуществляться от безопасного разделительного трансформатора.
244. Для присоединения переносных электроприемников к питающей сети применяются штепсельные соединители, соответствующие требованиям пункта 237 настоящих Правил. При этом, проводник со стороны источника питания должен быть присоединен к розетке, а со стороны электроприемника – к вилке.
245. УЗО розеточных цепей размещают в распределительных (групповых, квартирных) щитках.
Допускается применение УЗО-розеток.
246. Защитные проводники переносных проводов и кабелей должны быть обозначены желто-зелеными полосами.

17. Передвижные электроустановки

247. Требования к передвижным электроустановкам не распространяются на:
1) судовые электроустановки;
2) электрооборудование, размещенное на движущихся частях станков, машин и механизмов;
3) электрифицированный транспорт;
4) жилые автофургоны.
248. Передвижные электроустановки могут получать питание от стационарных или автономных передвижных источников электроэнергии. В качестве автономных источников подразумеваются такие источники, которые позволяют осуществлять питание потребителей независимо от стационарных источников электроэнергии.
Питание передвижных электроустановок от стационарной электрической сети выполняются от источника с глухозаземленной нейтралью с разделением нулевых рабочего и защитного проводников. Разделение этих проводников должно быть выполнено в точке подключения установки к источнику питания. Объединение этих проводников внутри передвижной электроустановки не допускается.
При питании передвижной электроустановки от автономного источника его нейтраль должна быть изолирована.
249. При питании стационарных электроприемников от автономных передвижных источников питания режим нейтрали источника питания и меры защиты должны соответствовать режиму нейтрали и мерам защиты, принятым для стационарных электроприемников.
250. Для защиты при косвенном прикосновении в передвижных электроустановках, питающихся от стационарного источника питания, должно быть выполнено автоматическое отключение питания в соответствии с пунктом 176 настоящих Правил с применением устройства защиты от сверхтоков. При этом, время отключения, приведенное в таблице 43 приложения 5 к настоящим Правилам, должно быть уменьшено вдвое либо дополнительно к устройству защиты от сверхтоков должно быть применено устройство защитного отключения, реагирующее на дифференциальный ток.
В специальных электроустановках допускается применение УЗО, реагирующих на потенциал корпуса относительно земли. В этом случае уставка по значению отключающего напряжения должна быть равной 25 В при времени отключения не более 5 сек.
251. В точке подключения передвижной электроустановки к источнику питания должно быть установлено устройство защиты от сверхтоков и УЗО, реагирующее на дифференциальный ток. Номинальный отключающий дифференциальный ток этого УЗО должен быть на 1 – 2 ступени больше соответствующего тока УЗО, установленного на вводе в передвижную электроустановку.
При необходимости на вводе в передвижную электроустановку применяется защитное электрическое разделение цепей в соответствии с пунктом 181 настоящих Правил. При этом, разделительный трансформатор, а также вводное защитное устройство должны быть помещены в изолирующую оболочку.
Устройство присоединения ввода питания в передвижную электроустановку должно иметь двойную изоляцию.
252. При применении автоматического отключения питания в сети с изолированной нейтралью для защиты при косвенном прикосновении в передвижных электроустановках должны быть выполнены:
1) защитное заземление в сочетании с непрерывным контролем изоляции, действующим на сигнал;
2) автоматическое отключение питания, обеспечивающее время отключения при двухфазном замыкании на открытые проводящие части в соответствии с таблице 51 приложения 5 к настоящим Правилам.
Для обеспечения автоматического отключения питания должно быть применено устройство защиты от сверхтоков в сочетании с УЗО, реагирующим на дифференциальный ток, или с устройством непрерывного контроля изоляции, действующим на отключение, или, в соответствии с пунктом 249 настоящих Правил, в сочетании с УЗО, реагирующим на потенциал корпуса относительно земли.
253. На вводе в передвижную электроустановку должна быть предусмотрена главная шина уравнивания потенциалов, соответствующая требованиям пункта 211 настоящих Правил к главной заземляющей шине, к которой должны быть присоединены:
1) защитный проводник питающей линии;
2) защитный проводник передвижной электроустановки с присоединенными к нему защитными проводниками открытых проводящих частей;
3) проводники уравнивания потенциалов корпуса и других сторонних проводящих частей передвижной электроустановки;
4) заземляющий проводник, присоединенный к местному заземлителю передвижной электроустановки (при его наличии).
При необходимости открытые и сторонние проводящие части должны быть соединены между собой посредством проводников дополнительного уравнивания потенциалов.
254. Защитное заземление передвижной электроустановки с изолированной нейтралью должно быть выполнено с соблюдением требований либо к его сопротивлению, либо к напряжению прикосновения при однофазном замыкании на открытые проводящие части.
При выполнении заземляющего устройства с соблюдением требований к его сопротивлению значение сопротивления не должно превышать 25 Ом. Допускается повышение указанного сопротивления в соответствии с пунктом 203 настоящих Правил.
При выполнении заземляющего устройства с соблюдением требований к напряжению прикосновения сопротивление заземляющего устройство не нормируется. В этом случае должно быть выполнено условие:
R _з < 25/I _з ,
где R_з – сопротивление заземляющего устройства передвижной электроустановки, Ом; I_з – полный ток однофазного замыкания на открытые проводящие части передвижной электроустановки, А.
255. Допускается не выполнять местный заземлитель для защитного заземления передвижной электроустановки, питающейся от автономного передвижного источника питания с изолированной нейтралью в следующих случаях:
1) автономный источник питания и электроприемники расположены непосредственно на передвижной электроустановке, их корпуса соединены между собой защитным проводником, а от источника не питаются другие электроустановки;
2) автономный передвижной источник питания имеет свое заземляющее устройство для защитного заземления, все открытые проводящие части передвижной электроустановки, ее корпус и другие сторонние проводящие части надежно соединены с корпусом автономного передвижного источника при помощи защитного проводника, а при двухфазном замыкании на корпус электрооборудования в передвижной электроустановке обеспечивается время автоматического отключения питания в соответствии с таблицей 52 приложения 5 к настоящим Правилам.
256. Автономные передвижные источники питания с изолированной нейтралью должны иметь устройство непрерывного контроля сопротивления изоляции относительно корпуса (земли) со световым и звуковым сигналами. Должна быть обеспечена возможность проверки исправности устройства контроля изоляции и его отключения.
Допускается не устанавливать устройство непрерывного контроля сопротивления изоляции с действием на сигнал на передвижной электроустановке, питающейся от такого автономного передвижного источника, если при этом выполняется условие пункта 254 настоящих Правил.
257. Защита от прямого прикосновения в передвижных электроустановках должна быть обеспечена применением основной изоляции токоведущих частей, ограждений и оболочек. Применение барьеров и размещение вне пределов досягаемости не допускаются.
В цепях, питающих штепсельные розетки для подключения электроприемников вне помещения передвижной электроустановки, должна быть выполнена дополнительная защита в соответствии с пунктом 242 настоящих Правил.
258. Защитные проводники передвижной электроустановки должны быть гибкими, выполнены из меди и, находиться в общей оболочке с фазными проводниками. Сечение проводников должно соответствовать требованиям:
1) нулевых – пунктам 217 – 218 настоящих Правил;
2) заземляющих – пункту 208 настоящих Правил;
3) уравнивания потенциалов – пунктов 227 – 229 настоящих Правил.
В передвижных электроустановках с изолированной нейтралью допускается прокладка защитных проводников отдельно от фазных.
259. Допускается одновременное отключение всех проводников линии, питающей передвижную электроустановку, включая защитный проводник, при помощи одного коммутационного аппарата (разъема).
260. Если передвижная электроустановка питается с использованием штепсельных соединителей, вилка соединителя должна быть подключена со стороны передвижной электроустановки и иметь оболочку из изолирующего материала.

18. Электроустановки помещений для содержания животных

261. Питание электроустановок животноводческих помещений выполняется от сети напряжением 380/220 В переменного тока с заземленной нейтралью.
262. Для защиты людей и животных при косвенном прикосновении должно быть выполнено автоматическое отключение питания. В питающей сети должно быть выполнено разделение нулевого рабочего и нулевого защитного проводников. Разделение проводников выполняется на вводном щитке. При питании таких электроустановок от встроенных и пристроенных подстанций разделение проводников выполняется в нейтрали трансформатора, при этом нулевой рабочий проводник должен иметь изоляцию, равноценную изоляции фазных проводников на всем его протяжении.
Время защитного автоматического отключения питания в помещениях для содержания животных, а также в помещениях, связанных с ними при помощи сторонних проводящих частей, должно соответствовать таблице 52 приложения 5 к настоящим Правилам.
Если указанное время отключения не может быть гарантировано, необходимо выполнить дополнительные защитные меры.
263. Совмещенный нулевой проводник на вводе в помещение должен быть повторно заземлен. Значение сопротивления повторного заземления должно соответствовать пункту 199 настоящих Правил.
264. В помещениях для содержания животных должна быть выполнена дополнительная система уравнивания потенциалов, соединяющая все открытые и сторонние проводящие части, доступные одновременному прикосновению (трубы водопровода, вакуумпровода, металлические ограждения стойл, металлические привязи и др.).
265. В зоне размещения животных в полу должно быть выполнено выравнивание потенциалов при помощи металлической сетки или другого устройства, которое должно быть соединено с дополнительной системой уравнивания потенциалов.
266. Устройства выравнивания и уравнивания потенциалов должны обеспечивать в нормальном режиме работы электрооборудования напряжение прикосновения не более 0,2 В, а в аварийном режиме при времени отключения более указанного в таблице 52 приложения 5 к настоящим Правилам для электроустановок в помещениях с повышенной опасностью, особо опасных и в наружных установках – не более 12 В.
267. Для всех групповых цепей, питающих штепсельные розетки, должна быть выполнена дополнительная защита от прямого прикосновения при помощи УЗО с номинальным отключающим дифференциальным током не более 30 мА.
268. В животноводческих помещениях, в которых отсутствуют условия, требующие выполнения выравнивания потенциалов, должна быть выполнена защита при помощи УЗО с номинальным отключающим дифференциальным током не менее 100 мА, устанавливаемого на вводном щитке.

8. Нормы приемосдаточных испытаний

1. Общие положения

269. Электрооборудование до 500 кВ, вновь вводимое в эксплуатацию в энергопроизводящих, энергоснабжающих, энергопередающих организациях и у потребителей, подвергается приемо-сдаточным испытаниям в соответствии с требованиями настоящей главы.
При проведении приемо-сдаточных испытаний электрооборудования, не охваченного настоящими нормами, руководствоваться инструкциями заводов-изготовителей и указаниями фирм-поставщиков.
Измерения показателей качества электрической энергии в точках общего присоединения потребителей электрической энергии к системам электроснабжения общего назначения проводят энергоснабжающие и/или энергопередающие организации перед вводом электроустановок потребителя в эксплуатацию до включения и после включения, а периодичность измерений показателей качества электрической энергии в процессе эксплуатации устанавливается в соответствии с требованиями ГОСТ-13109-97 «Нормы качества электрической энергии в системах электроснабжения общего назначения», Правил пользования электрической энергией и других нормативно-технических документов.
270. Устройства релейной защиты и электроавтоматики на электростанциях и подстанциях проверяются по инструкциям, утвержденным в установленном порядке.
Устройства защиты и автоматики электропривода и других электроустановок потребителей проверяются по инструкциям заинтересованных министерств и ведомств Республики Казахстан.
271. Помимо испытаний, предусмотренных настоящей главой, все электрооборудование должно пройти проверку работы механической части в соответствии с заводскими и монтажными инструкциями.
Готовность оборудования к эксплуатации определяется на основании рассмотрения результатов всех испытаний, относящихся к данной единице оборудования.
272. Все измерения, испытания и опробования в соответствии с действующими директивными документами, инструкциями заводов-изготовителей и настоящими нормами, произведенные монтажным персоналом в процессе монтажа, а также наладочным персоналом непосредственно перед вводом электрооборудования в эксплуатацию, должны быть оформлены соответствующими актами и протоколами.
273. В энергопроизводящих, энергоснабжающих, энергопередающих организациях и у потребителей повышенным напряжением должно испытываться все элекрооборудование 35 кВ и ниже, а при наличии испытательных устройств – и электрооборудования напряжением выше 35 кВ, за исключением случаев, оговоренных в настоящей главе.
274. Изоляторы и электрооборудование с номинальным напряжением, превышающим номинальное напряжение установки, в которой они применены, могут испытываться повышенным напряжением по нормам для соответствующего класса изоляции электроустановки.
275. Изоляция электрооборудования иностранных фирм (кроме вращающихся машин), имеющая электрическую прочность ниже предусмотренной нормами настоящей главы, должна испытываться напряжением, составляющим 90% заводского испытательного напряжения, если нет других указаний фирм-поставщиков.
276. Испытание изоляции аппаратов повышенным напряжением промышленной частоты должно производиться, совместно с испытанием изоляции шин распределительного устройства (без расшиновки). При этом, испытательное напряжение допускается принимать по нормам для оборудования, имеющего наименьшее испытательное напряжение.
При проведении нескольких видов испытаний изоляции электрооборудования испытанию повышенным напряжением должны предшествовать другие виды ее испытаний.
277. Испытание изоляции напряжением промышленной частоты, равным 1 кВ, заменяется измерением одноминутного значения сопротивления изоляции мегаомметром на 2,5 кВ. Если при этом значение сопротивления меньше приведенного в нормах, испытание напряжением 1 кВ промышленной частоты является обязательным.
278. Испытание электроустановок напряжением промышленной частоты изоляции вторичных цепей с рабочим напряжением более 60 В обязательно для энергопроизводящих, энергоснабжающих, энергопередающих организаций и потребителей.

2. Синхронные генераторы, компенсаторы и коллекторные возбудители

278. Синхронные генераторы мощностью более 1 МВт напряжением выше 1 кВ, а также синхронные компенсаторы и коллекторные возбудители должны испытываться в полном объеме настоящего параграфа.
Генераторы мощностью до 1 МВт напряжением выше 1 кВ должны испытываться по подпунктам 1)–5), 7)–15) пункта 277.
Генераторы напряжением до 1 кВ независимо от их мощности должны испытываться по подпунктам 2), 4), 5), 8), 10)–14) пункта 277.
1) Для генераторов с бумажно-масляной изоляцией необходимость сушки устанавливается в соответствии с инструкцией завода-изготовителя.
Для турбогенераторов типа ТГВ-300 допускается включение без сушки при коэффициенте нелинейности более 3, если остальные характеристики изоляции (R ₆₀ /R ₁₅ и R ₆₀ ) удовлетворяют установленным нормам;
2) Измерение сопротивления изоляции. Сопротивление изоляции должно быть не менее значений, приведенных в таблице 53 приложения 5 к настоящим Правилам;
3) Испытание изоляции обмоток статора повышенным выпрямленным напряжением с измерением тока утечки по фазам. Испытанию подвергается каждая фаза или ветвь в отдельности при других фазах или ветвях, соединенных с корпусом.
У генераторов с водяным охлаждением обмотки статора испытание производится в случае, если возможность этого предусмотрена в конструкции генератора.
Значения испытательного напряжения приведены в таблице 54 приложения 5 к настоящим Правилам.
Для турбогенераторов типа ТГВ-300 испытание производится по ветвям.
Испытательное выпрямленное напряжение для генераторов типов ТГВ-200 и ТГВ-300 принимается в соответствии с инструкцией по эксплуатации этих генераторов.
Измерение токов утечки для построения кривых зависимости их от напряжения производится не менее чем при пяти значениях выпрямленного напряжения – от 0,2 U_max до U_max равными ступенями. На каждой ступени напряжение выдерживается в течение 1 мин. При этом, фиксируются токи утечки через 15 и 60 сек;
4) Испытание изоляции повышенным напряжением промышленной частоты. Испытание проводится по нормам, приведенным в таблице 55 приложения 5 к настоящим Правилам.
Испытанию подвергается каждая фаза или ветвь в отдельности при других фазах или ветвях, соединенных с корпусом.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
При проведении испытаний изоляции повышенным напряжением промышленной частоты руководствоваться следующим:
испытание изоляции обмоток статора генератора производится до ввода ротора в статор. Если стыковка и сборка статора гидрогенератора осуществляются на монтажной площадке и, впоследствии, статор устанавливается в шахту в собранном виде, то изоляция его испытывается дважды: после сборки на монтажной площадке и после установки статора в шахту до ввода ротора в статор.
В процессе испытания осуществляется наблюдение за состоянием лобовых частей машины: у турбогенераторов – при снятых торцовых щитах, у гидрогенераторов – при открытых вентиляционных люках;
испытание изоляции обмотки статора для машин с водяным охлаждением производится при циркуляции дистиллированной воды в системе охлаждения с удельным сопротивлением не менее 75 кОм/см и номинальном расходе;
после испытания обмотки статора повышенным напряжением в течение 1 мин у генераторов 10 кВ и выше испытательное напряжение снизить до номинального напряжения генератора и выдержать в течение 5 мин для наблюдения за коронированием лобовых частей обмоток статора. При этом, не должно быть сосредоточенного в отдельных точках свечения желтого или красного цвета, появления дыма, тления бандажей и тому подобных явлений, голубое и белое свечение допускается;
испытание изоляции обмотки ротора турбогенераторов производится при номинальной частоте вращения ротора.
5) Измерение сопротивления постоянному току. Нормы допустимых отклонений сопротивления постоянному току приведены в таблице 56 приложения 5 к настоящим Правилам.
6) Измерение сопротивления обмотки ротора переменному току промышленной частоты. Производится для генераторов мощностью более 1 МВт. Измерение производится при напряжении не более 220 В на трех-четырех ступенях частот вращения, включая номинальную, а также в неподвижном состоянии. Для явнополюсных машин при неизолированных местах соединений в неподвижном состоянии измерение производится для каждого полюса в отдельности или попарно. Отклонения измеренных значений от данных завода-изготовителя или от среднего сопротивления полюсов должны находиться в пределах точности измерения.
7) Измерение воздушного зазора между статором и ротором генератора. Если инструкциями на генераторы отдельных типов не предусмотрены более жесткие нормы, то зазоры в диаметрально противоположных точках могут отличаться друг от друга не более чем:
на 5 % среднего значения (равного их полусумме) – для турбогенераторов 150 МВт и выше с непосредственным охлаждением проводников;
на 10 % – для остальных турбогенераторов;
на 20 % – для гидрогенераторов.
Измерение зазора у явнополюсных машин производится под всеми полюсами.
8) Проверка и испытание системы возбуждения. Проверка и испытание электромашинных возбудителей производится в соответствии с таблицей 56 приложения 5 к настоящим Правилам. Проверка и испытание полупроводниковых высокочастотных возбудителей производятся в соответствии с инструкцией завода-изготовителя.
9) Определение характеристик генератора:
трехфазного КЗ. Характеристика снимается при изменении тока до номинального. Отклонения от заводской характеристики должны находиться в пределах точности измерения.
Снижение измеренной характеристики, которое превышает точность измерения, свидетельствует о наличии витковых замыканий в обмотке ротора.
У генераторов, работающих в блоке с трансформатором, снимается характеристика КЗ всего блока (с установкой закоротки за трансформатором). Характеристику собственно генератора, работающего в блоке с трансформатором, допускается не определять, если имеются протоколы соответствующих испытаний на стенде заводов-изготовителей.
У синхронных компенсаторов без разгонного двигателя снятие характеристик трехфазного КЗ производится на выбеге в том случае, если не имеется характеристики, снятой на заводе;
холостого хода. Подъем напряжения номинальной частоты на холостом ходу производить до 130 % номинального напряжения турбогенераторов и синхронных компенсаторов, до 150 % номинального напряжения гидрогенераторов. Допускается снимать характеристику холостого хода турбо- и гидрогенератора до номинального тока возбуждения при пониженной частоте вращения генератора при условии, что напряжение на обмотке статора не будет превосходить 1,3 номинального. У синхронных компенсаторов разрешается снимать характеристику на выбеге. У генераторов, работающих в блоке с трансформаторами, снимается характеристика холостого хода блока, при этом генератор возбуждается до 1,15 номинального напряжения (ограничивается трансформатором). Характеристику холостого хода собственно генератора, отсоединенного от трансформатора блока, допускается не снимать, если имеются протоколы соответствующих испытаний на заводе-изготовителе. Отклонение характеристики холостого хода от заводской не нормируется, но должно быть в пределах точности измерения;
10) Испытание междувитковой изоляции. Испытание производится подъемом напряжения номинальной частоты генератора на холостом ходу до значения, соответствующего 150 % номинального напряжения статора гидрогенераторов, 130 % – турбогенераторов и синхронных компенсаторов. Для генераторов, работающих в блоке с трансформатором в соответствии с подпунктом 9) настоящего пункта проверяется симметрия напряжений по фазам. Продолжительность испытания при наибольшем напряжении – 5 мин. Испытание междувитковой изоляции производится одновременно со снятием характеристики холостого хода.
11) Измерение вибрации. Вибрация (удвоенная амплитуда колебаний) подшипников синхронных генераторов и компенсаторов, измеренная в трех направлениях (у гидрогенераторов вертикального исполнения производится измерение вибрации крестовины со встроенными в нее направляющими подшипниками), и их возбудителей не должна превышать значений, приведенных в таблице 57 приложения 5 к настоящим Правилам.
12) Проверка и испытание системы охлаждения. Производятся в соответствии с инструкцией завода-изготовителя.
13) Проверка и испытание системы маслоснабжения. Производятся в соответствии с инструкцией завода-изготовителя.
14) Проверка изоляции подшипника при работе генератора (компенсатора). Производится путем измерения напряжения между концами вала, а также между фундаментной плитой и корпусом изолированного подшипника. При этом, напряжение между фундаментной плитой и подшипником должно быть не более напряжения между концами вала. Различие между напряжениями более чем на 10 % указывает на неисправность изоляции.
15) Испытание генератора (компенсатора) под нагрузкой. Нагрузка определяется практическими возможностями в период приемо-сдаточных испытаний. Нагрев статора при данной нагрузке должен соответствовать паспортным данным.
16) Измерение остаточного напряжения генератора при отключении АГП в цепи ротора. Значение остаточного напряжения не нормируется.
17) Определение индуктивных сопротивлений и постоянных времени генератора. Значения индуктивных сопротивлений и постоянных времени не нормируются.

3. Машины постоянного тока

279. Машины постоянного тока мощностью до 200 кВт, напряжением до 440 В испытываются по подпунктам 1), 2), 4-3), 8), все остальные – дополнительно по подпунктам 3), 4-1), 5) настоящей Главы Правил.
Возбудители синхронных генераторов и компенсаторов испытываются по подпунктам 1)–6), 8) настоящего параграфа.
Измерение по подпункту 7) настоящей Главы Правил производится для машин, поступивших на место монтажа в разобранном виде.
1) Определение возможности включения без сушки машин постоянного тока.
2) Измерение сопротивления изоляции. Измерение сопротивления изоляции обмоток относительно корпуса и бандажей машины, а также между обмотками производится мегаомметром на напряжение 1 кВ.
Сопротивление изоляции должно быть не ниже:
между обмотками и каждой обмотки относительно корпуса при температуре 10–30 ⁰ С – 0,5 МОм;
бандажей якоря (кроме возбудителей) не нормируется;
бандажей якоря возбудителя – 1 МОм.
3) Испытание изоляции повышенным напряжением промышленной частоты. Испытание производится по нормам, приведенным в таблице 58. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
4) Измерение сопротивления постоянному току:
обмоток возбуждения. Значение сопротивления должно отличаться от данных завода-изготовителя не более чем на 2 %;
обмотки якоря (между коллекторными пластинами). Значения сопротивлений должны отличаться одно от другого не более чем на 10 % за исключением случаев, когда закономерные колебания этих величин обусловлены схемой соединения обмоток;
реостатов и пускорегулировочных резисторов. Измеряется общее сопротивление и проверяется целость отпаек. Значения сопротивлений должны отличаться от данных завода-изготовителя не более чем на 10 %.
5) Снятие характеристики холостого хода и испытание витковой изоляции. Подъем напряжения производится для генераторов постоянного тока до 130 % номинального напряжения; для возбудителей – до наибольшего (потолочного) или установленного заводом-изготовителем напряжения. При испытании витковой изоляции машин с числом полюсов более четырех среднее напряжение между соседними коллекторными пластинами должно быть не выше 24 В. Продолжительность испытания витковой изоляции 5 мин.
Отклонение полученных значений характеристики от значений заводской характеристики должно находиться в пределах точности измерения.
6) Снятие нагрузочной характеристики. Производится для возбудителей при нагрузке до значения не ниже номинального тока возбуждения генератора. Отклонение от заводской характеристики не нормируется.
7) Измерение воздушных зазоров между полюсами. Размеры зазора в диаметрально противоположных точках должны отличаться один от другого не более чем на 10 % среднего размера зазора. Для возбудителей турбогенераторов 300 МВт и более это отличие не должно превышать 5 %.
8) Испытание на холостом ходу и под нагрузкой. Определяется предел регулирования частоты вращения или напряжения, который должен соответствовать заводским и проектным данным.
При работе под нагрузкой проверяется степень искрения, которая оценивается по шкале, приведенной в таблице 59 приложения 5 к настоящим Правилам.
Если степень искрения специально не оговорена заводом-изготовителем, то при номинальном режиме она должна быть не выше 1,5.

4. Электродвигатели переменного тока

280. Электродвигатели переменного тока до 1 кВ испытываются по подпунктам 2), 4-2), 10), 11) пункта 279 настоящих Правил.
Электродвигатели переменного тока выше 1 кВ испытываются по подпунктам 1)–4), 7), 9)–11) пункта 279 настоящих Правил.
По подпунктам 5), 6), 8) настоящего пункта испытываются электродвигатели, поступающие на монтаж в разобранном виде.
1) Определение возможности включения без сушки электродвигателей напряжением выше 1 кВ.
2) Измерение сопротивления изоляции. Допустимые значения сопротивления изоляции электродвигателей напряжением выше 1 кВ должны соответствовать требованиям инструкции, указанной в пункте 279 настоящих Правил. В остальных случаях сопротивление изоляции должно соответствовать нормам, приведенным в таблице 60 приложения 5 к настоящим Правилам.
3) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты. Производится на полностью собранном электродвигателе.
Испытание обмотки статора производится для каждой фазы в отдельности относительно корпуса при двух других, соединенных с корпусом. У двигателей, не имеющих выводов каждой фазы в отдельности, допускается производить испытание всей обмотки относительно корпуса.
Значения испытательных напряжений приведены в таблице 60 приложения 5 к настоящим Правилам. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
4) Измерение сопротивления постоянному току:
обмоток статора и ротора. Производится при мощности электродвигателей 300 кВт и более.
Измеренные сопротивления обмоток различных фаз должны отличаться друг от друга или от заводских данных не более чем на 2 %;
реостатов и пускорегулировочных резисторов. Измеряется общее сопротивление и проверяется целость отпаек. Значение сопротивления должно отличаться от паспортных данных не более чем на 10 %.
5) Измерение зазоров между сталью ротора и статора. Размеры воздушных зазоров в диаметрально противоположных точках или точках, сдвинутых относительно оси ротора на 90 ⁰, должны отличаться не более чем на 10 % среднего размера.
6) Измерение зазоров в подшипниках скольжения. Размеры зазоров приведены в таблице 62 приложения 5 к настоящим Правилам.
7) Измерение вибрации подшипников электродвигателя. Значения вибрации, измеренные на каждом подшипнике, должны быть не более значений, приведенных ниже:

Синхронная частота вращения электродвигателя, Гц	50	25	16,7	12,5 и ниже
Допустимая вибрация, мкм	50	100	130	160

8) Измерение разбега ротора в осевом направлении. Производится для электродвигателей, имеющих подшипники скольжения. Осевой разбег не должен превышать 2–4 мм.
9) Испытание воздухоохладителя гидравлическим давлением.
Производится избыточным гидравлическим давлением 0,2–0,25 МПа (2–2,5 кгс/см² ). Продолжительность испытания 10 мин. При этом, не должно наблюдаться снижение давления или утечки жидкости, применяемой при испытании.
10) Проверка работы электродвигателя на холостом ходу или с ненагруженным механизмом. Продолжительность проверки не менее 1 часа.
11) Проверка работы электродвигателя под нагрузкой. Производится при нагрузке, обеспечиваемой технологическим оборудованием к моменту сдачи в эксплуатацию. При этом, для электродвигателя с регулируемой частотой вращения определяются пределы регулирования.

5. Силовые трансформаторы, автотрансформаторы, масляные реакторы и заземляющие дугогасящие реакторы (дугогасящие катушки)

281. Маслонаполненные трансформаторы мощностью до 1,6 МВ^.А испытываются по подпунктам 1), 2), 4), 8), 9), 11)–14) пункта 280 настоящих Правил.
Маслонаполненные трансформаторы мощностью более 1,6 МВ^.А, а также ответственные трансформаторы собственных нужд электростанции независимо от мощности испытываются в полном объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
Сухие и заполненные совтолом трансформаторы всех мощностей испытываются по подпунктам 1)– 8), 12), 14) пункта 208 настоящих Правил.
1) Определение условий включения трансформаторов. Производится в соответствии с инструкцией «Трансформаторы силовые. Транспортирование, разгрузка, хранение, монтаж и ввод в эксплуатацию».
2) Измерение характеристик изоляции. Допустимые значения сопротивления изоляции R60, коэффициент абсорбции R₆₀/R₁₅, тангенс угла диэлектрических потерь и отношения С₂/С₅₀ и С/С регламентируются инструкцией по пункту 279 настоящих Правил.
3) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляции обмоток вместе с вводами. Испытательные напряжения приведены в таблице 63 приложения 5 к настоящим Правилам. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
Испытание повышенным напряжением промышленной частоты изоляции обмоток маслонаполненных трансформаторов при вводе в эксплуатацию не обязательно.
Испытание повышенным напряжением промышленной частоты изоляции обмоток сухих трансформаторов обязательно и производится по нормам таблицы 63 приложения 5 к настоящим Правилам для аппаратов с облегченной изоляцией.
Импортные трансформаторы разрешается испытывать напряжениями, указанными в таблице 63 приложения 5 к настоящим Правилам, лишь в тех случаях, если они не превышают напряжения, которым данный трансформатор был испытан на заводе.
Испытательное напряжение заземляющих реакторов на напряжение до 35 кВ аналогично приведенным для трансформаторов соответствующего класса.
Изоляция линейного вывода обмотки трансформаторов классов напряжения 110 кВ и выше, имеющих неполную изоляцию нейтрали (испытательное напряжение 85 и 100 кВ), испытывается только индуктированным напряжением, а изоляция нейтрали – приложенным напряжением;
изоляции доступных стяжных шпилек, прессующих колец и ярмовых балок. Испытание производится в случае осмотра активной части. Испытательное напряжение 1–2 кВ. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
4) Измерение сопротивления обмоток постоянному току. Производится на всех ответвлениях, если для этого не потребуется выемки сердечника. Сопротивление должно отличаться не более чем на 2 % от сопротивления, полученного на таком же ответвлении других фаз, или от данных завода-изготовителя.
5) Проверка коэффициента трансформации. Производится на всех ступенях переключения. Коэффициент трансформации должен отличаться не более чем на 2 % от значений, полученных на том же ответвлении на других фазах, или от данных завода-изготовителя. Для трансформаторов с РПН разница между коэффициентами трансформации не должна превышать значения ступени регулирования.
6) Проверка группы соединения трехфазных трансформаторов и полярности выводов однофазных трансформаторов. Производится при монтаже, если отсутствуют паспортные данные или есть сомнения в достоверности этих данных. Группа соединений должна соответствовать паспортным данным и обозначениям на щитке.
7) Измерение тока и потерь холостого хода. Производится одно из измерений, указанных ниже:
при номинальном напряжении. Измеряется ток холостого хода. Значение тока не нормируется;
при малом напряжении. Измерение производится с приведением потерь к номинальному напряжению или без приведения (метод сравнения).
8) Проверка работы переключающего устройства и снятие круговой диаграммы. Снятие круговой диаграммы производится на всех положениях переключателя. Круговая диаграмма не должна отличаться от снятой на заводе-изготовителе. Проверку срабатывания переключающего устройства и давления контактов производится согласно заводским инструкциям.
9) Испытание бака с радиаторами гидравлическим давлением. Подвергаются все трансформаторы, кроме герметизированных и не имеющих расширителя.
Испытание производится:
у трансформаторов напряжением до 35 кВ включительно – гидравлическим давлением столба масла, высота которого над уровнем заполненного расширителя составляет 0,6 м, за исключением трансформаторов с волнистыми баками и пластинчатыми радиаторами, для которых высота столба масла принимается равной 0,3 м;
у трансформаторов с пленочной защитой масла – созданием внутри гибкой оболочки избыточного давления воздуха 10 кПа;
у остальных трансформаторов – созданием избыточного давления азота или сухого воздуха 10 кПа в надмасляном пространстве расширителя.
Продолжительность испытания во всех случаях – не менее 3 ч.
Температура масла в баке при испытаниях трансформаторов напряжением до 150 кВ включительно – не ниже 10⁰ С, остальных – не ниже 20⁰ С.
Трансформатор считается маслоплотным, если осмотром после испытания течь масла не обнаружена.
10) Проверка системы охлаждения. Режим пуска и работы охлаждающих устройств должен соответствовать инструкции завода-изготовителя.
11) Проверка состояния силикагеля. Индикаторный силикагель должен иметь равномерную голубую окраску зерен. Изменение цвета свидетельствует об увлажнении силикагеля.
12) Фазировка трансформаторов. Должно иметь место совпадение по фазам.
13) Испытание трансформаторного масла. Свежее масло перед заливкой вновь вводимых трансформаторов, прибывающих без масла, должно быть испытано по показателям подпунктам 1), 2), 4)–12) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
Из трансформаторов, транспортируемых без масла, до начала монтажа производится отбор пробы остатков масла (со дна).
Электрическая прочность остатков масла в трансформаторах напряжением 110–220 кВ должна быть не ниже 35 кВ и в трансформаторах напряжением 330–500 кВ – не ниже 45 кВ.
Масло из трансформаторов напряжением 110 кВ и выше, транспортируемых с маслом, до начала монтажа испытывается по показателям подпунктам 1)–5) и 10) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
Испытание масла из трансформаторов с массой масла более 1 т, прибывающих с маслом, при отсутствии заводского протокола испытания масла перед включением в работу производится по показателям подпунктам 1)–9) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам, а масла из трансформаторов напряжением 110 кВ и выше, кроме того, по подпункту 10) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
Испытание масла, залитого в трансформатор, перед включением его под напряжение после монтажа производится по показателям подпунктам 1)–5) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
При испытании масла из трансформаторов напряжением 110 кВ и выше по показателям подпункту 1)–5) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам производится и измерение тангенса угла диэлектрических потерь масла. Измерение тангенса угла диэлектрических потерь масла производится также у трансформаторов, имеющих повышенное значение тангенса угла диэлектрических потерь изоляции.
Масло из трансформаторов I и II габаритов, прибывающих на монтаж заполненными маслом, при наличии удовлетворяющих нормам показателей заводского испытания, проведенного не более чем за 6 мес. до включения трансформатора в работу разрешается испытывать только по показателям подпунктам 1) и 2) таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
14) Испытание включением толчком на номинальное напряжение. В процессе 3–5-кратного включения трансформатора на номинальное напряжение не должны иметь место явления, указывающие на неудовлетворительное состояние трансформатора.
Трансформаторы, смонтированные по схеме блока с генератором, включаются в сеть подъемом напряжения с нуля.
15) Испытание вводов. Производится в соответствии с пунктом 298 настоящих Правил.
16) Испытание встроенных трансформаторов тока. Производится в соответствии с пунктом 281 настоящих Правил.

6. Измерительные трансформаторы

282. Измерительные трансформаторы испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции:
Измерение сопротивления основной изоляции трансформатора тока, изоляции измерительного конденсатора и вывода последней обкладки бумажно-масляной изоляции конденсаторного типа производится мегаомметром на 2500 В.
Измерение сопротивления вторичных обмоток и промежуточных обмоток каскадных трансформаторов тока относительно цоколя производится мегаомметром на 1000 В. Измеренные значения сопротивления изоляции должны быть не менее приведенных в таблице 64 приложения 5 к настоящим Правилам.
У каскадных трансформаторов тока сопротивление изоляции измеряется для трансформатора тока в целом. При неудовлетворительных результатах таких измерений сопротивление изоляции дополнительно измеряется по ступеням.
2) Измерение тангенса угла диэлектрических потерь изоляции. Производится для трансформаторов тока напряжением 110 кВ и выше.
Тангенс угла диэлектрических потерь изоляции трансформаторов тока при температуре +20⁰С не должен превышать значений, приведенных в таблице 65 приложения 5 к настоящим Правилам.
3) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляция первичных обмоток. Испытание является обязательным для трансформаторов тока и трансформаторов напряжения до 35 кВ (кроме трансформаторов напряжения с ослабленной изоляцией одного из выводов).
Значения испытательных напряжений для измерительных трансформаторов указаны в таблице 66 приложения 5 к настоящим Правилам.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения: для трансформаторов напряжения: 1 мин; для трансформаторов тока с керамической, жидкой или бумажно-масляной изоляцией 1 мин; для трансформаторов тока с изоляцией из твердых органических материалов или кабельных масс 5 мин;
изоляции вторичных обмоток. Значение испытательного напряжения для изоляции вторичных обмоток вместе с присоединенными к ним цепями составляет 1 кВ. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
4) Измерение тока холостого хода. Производится для каскадных трансформаторов напряжением 110 кВ и выше на вторичной обмотке при номинальном напряжении. Значение тока холостого хода не нормируется.
5) Снятие характеристик намагничивания магнитопровода трансформаторов тока. Производится при изменении тока от нуля до номинального, если для этого не требуется напряжение выше 380 В. Для трансформаторов тока, предназначенных для питания устройств релейной защиты, автоматических аварийных осциллографов, фиксирующих приборов и т.п., когда необходимо проведение расчетов погрешностей, токов небаланса и допустимой нагрузки применительно к условиям прохождения токов выше номинального, снятие характеристик производится при изменении тока от нуля до такого значения, при котором начинается насыщение магнитопровода.
При наличии у обмоток ответвлений характеристики снимаются на рабочем ответвлении.
Снятые характеристики сопоставляются с типовой характеристикой намагничивания или с характеристиками намагничивания других однотипных исправных трансформаторов тока.
6) Проверка полярности выводов (у однофазных) или группы соединения (у трехфазных) измерительных трансформаторов. Производится при монтаже, если отсутствуют паспортные данные или есть сомнения в достоверности этих данных. Полярность и группа соединения должны соответствовать паспортным данным.
7) Измерение коэффициента трансформации на всех ответвлениях. Производится для встроенных трансформаторов тока и трансформаторов, имеющих переключающее устройство (на всех положениях переключателя). Отклонение найденного значения коэффициента от паспортного должно быть в пределах точности измерения.
8) Измерение сопротивления обмоток постоянному току. Производится у первичных обмоток трансформаторов тока напряжением 10 кВ и выше, имеющих переключающее устройство, и у связующих обмоток каскадных трансформаторов напряжения. Отклонение измеренного значения сопротивления обмотки от паспортного или от сопротивления обмоток других фаз не должно превышать 2 %.
9) Испытание трансформаторного масла. Производится у измерительных трансформаторов 35 кВ и выше согласно пункту 300 настоящих Правил.
Для измерительных трансформаторов, имеющих повышенное значение тангенса угла диэлектрических потерь изоляции, производится испытание масла по подпункту 10 таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
У маслонаполненных каскадных измерительных трансформаторов оценка состояния масла в отдельных ступенях производится по нормам, соответствующим номинальному рабочему напряжению ступени (каскада).
10) Испытание емкостных трансформаторов напряжения типа НДЕ. Производится согласно инструкции завода-изготовителя.
11) Испытание вентильных разрядников трансформаторов напряжения типа НДЕ. Производится в соответствии с пунктом 295 настоящих Правил.

7. Масляные выключатели

283. Масляные выключатели всех классов напряжения испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции:
подвижных и направляющих частей, выполненных из органических материалов. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ.
Сопротивление изоляции не должно быть менее значений, приведенных ниже:

Номинальное напряжение выключателя, кВ	3–10	15–150	220–500
Сопротивление изоляции, МОм	1000	3000	5000

вторичных цепей, электромагнитов включения и отключения и т.п. Производится в соответствии с пунктом 301 настоящих Правил.
2) Испытание вводов. Производится в соответствии с пунктом 298 настоящих Правил.
3) Оценка состояния внутрибаковой изоляции и изоляции дугогасительных устройств. Производится для выключателей 35 кВ с установленными вводами путем измерения тангенса угла диэлектрических потерь изоляции. Внутрибаковая изоляция подлежит сушке, если измеренное значение тангенса в 2 раза превышает тангенс угла диэлектрических потерь вводов, измеренный при полном исключении влияния внутрибаковой изоляции дугогасительных устройств, т.е. до установки вводов в выключатель.
4) Испытание изоляции повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляции выключателей относительно корпуса или опорной изоляции. Производится для выключателей напряжением до 35 кВ. Испытательное напряжение для выключателей принимается в соответствии с данными таблицы 67 приложения 5 к настоящим Правилам.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин;
изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов включения и отключения. Значение испытательного напряжения 1 кВ. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
5) Измерение сопротивления постоянному току:
контактов масляных выключателей. Измеряется сопротивление токоведущей системы полюса выключателя и отдельных его элементов.
Значение сопротивления контактов постоянному току должно соответствовать данным завода-изготовителя;
шунтирующих резисторов дугогасительных устройств. Измеренное значение сопротивления должно отличаться от заводских данных не более чем на 3 %;
обмоток электромагнитов включения и отключения. Значение сопротивлений обмоток должно соответствовать данным заводов-изготовителей.
6) Измерение скоростных и временных характеристик выключателей. Измерение временных характеристик производится для выключателей всех классов напряжения. Измерение скорости включения и отключения производится для выключателей 35 кВ и выше, а также независимо от класса напряжения в тех случаях, когда это требуется инструкцией завода-изготовителя. Измеренные характеристики должны соответствовать данным заводов-изготовителей.
7) Измерение хода подвижных частей (траверс) выключателя, вжима контактов при включении, одновременности замыкания и размыкания контактов. Полученные значения должны соответствовать данным заводов-изготовителей.
8) Проверка регулировочных и установочных характеристик механизмов, приводов и выключателей производится в объеме и по нормам инструкций заводов-изготовителей и паспортов для каждого типа привода и выключателя.
9) Проверка действия механизма свободного расцепления. Производится на участке хода подвижных контактов при выключении – от момента замыкания первичной цепи выключателя (с учетом промежутка между его контактами, пробиваемого при сближении последних) до полного включения положения. При этом, должны учитываться специфические требования, обусловленные конструкцией привода и определяющие необходимость проверки действия механизма свободного расцепления при поднятом до упора сердечнике электромагнита включения или при незаведенных пружинах (грузе) и т.д.
10) Проверка напряжения (давления) срабатывания приводов выключателей. Производится (без тока в первичной цепи выключателя) с целью определения фактических значений напряжения на зажимах электромагнитов приводов или давления сжатого воздуха пневмоприводов, при которых выключатели сохраняют работоспособность, т.е. выполняют операции включения и отключения от начала до конца. При этом, временные и скоростные характеристики могут не соответствовать нормируемым значениям.
Напряжение срабатывания должно быть на 15–20 % меньше нижнего предела рабочего напряжения на зажимах электромагнитов приводов, а давление срабатывания пневмоприводов – на 20–30 % меньше нижнего предела рабочего давления. Работоспособность выключателя с пружинным приводом необходимо проверить при уменьшенном натяге включающих пружин согласно указаниям инструкций заводов-изготовителей.
Масляные выключатели должны обеспечивать надежную работу при следующих значениях напряжения на зажимах электромагнитов приводов: при отключении 65–120 % номинального; при включении выключателей 80–110 % номинального (с номинальным током включения до 50 к 1) и 85–110 % номинального (с номинальным током включения более 50 к 1). Для выключателей с пневмоприводами диапазон изменения рабочего давления должен быть не менее 90–110 % номинального. При указанных значениях нижних пределов рабочего напряжения (давления) приводов выключатели (без тока в первичной цепи) должны обеспечивать нормируемые заводами-изготовителями для соответствующих условий временные и скоростные характеристики.
11) Испытание выключателя многократными включениями и отключениями. Многократные опробования масляных выключателей производятся при напряжении на зажимах электромагнитов: включения 110, 100, 80 (85) % номинального и минимальном напряжении срабатывания; отключения 120, 100, 65 % номинального и минимальном напряжении срабатывания.
Количество операций при пониженном и повышенном напряжениях должно быть 3–5, а при номинальном напряжении – 10.
Кроме того, выключатели подвергается 3–5-кратному опробованию в цикле В – О (без выдержки времени), а выключатели, предназначенные для работы в режиме АПВ, также 2–3-кратному опробованию в циклах О – В и О – В – О. Работа выключателя в сложных циклах должна проверяться при номинальном и пониженном до 80 % (85 %) номинального напряжения на зажимах электромагнитов приводов.
12) Испытание трансформаторного масла выключателей. У баковых выключателей всех классов напряжений и малообъемных выключателей 110 кВ и выше испытание масла производится до и после заливки масла в выключатели.
У малообъемных выключателей до 35 кВ масло испытывается до заливки в дугогасительные камеры. Испытание масла производится в соответствии с пунктом 300 настоящих Правил.
13) Испытание встроенных трансформаторов тока. Производится в соответствии с пунктом 281 настоящих Правил.

8. Воздушные выключатели

284. Воздушные выключатели всех классов напряжения испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции:
опорных изоляторов, изоляторов гасительных камер и отделителей и изолирующих тяг выключателей всех классов напряжений. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ или от источника напряжения выпрямленного тока.
В случае необходимости измерение сопротивления изоляции опорных изоляторов, изоляторов гасительных камер и отделителей производится с установкой охранных колец на внешней поверхности.
Сопротивление изоляции должно быть не ниже значений, приведенных в таблице 68 приложения 5 к настоящим Правилам.
вторичных цепей, обмоток электромагнитов включения и отключения. Производится в соответствии с пунктом 301 настоящих Правил.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляции выключателей. Обязательно для выключателей до 35 кВ. Опорная цельнофарфоровая изоляция выключателей испытывается повышенным напряжением промышленной частоты в соответствии с таблицей 67 приложения 5 к настоящим Правилам. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
Изоляция выключателей, состоящая из многоэлементных изоляторов, испытывается в соответствии с пунктом 299 настоящих Правил;
изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления производится в соответствии с пунктом 301 настоящих Правил.
3) Измерение сопротивления токоведущего контура (главной цепи) постоянному току:
сопротивление токоведущего контура должно измеряться по частям, т.е. для каждого дугогасительного устройства (модуля), элемента (разрыва) гасительной камеры и отделителя, внутриполюсной ошиновки и т.п. в отдельности. Наибольшие допустимые значения сопротивления контактов воздушных выключателей приведены в таблице 69 приложения 5 к настоящим Правилам;
обмоток электромагнитов включения и отключения выключателей. Устанавливается для каждого типа выключателей согласно таблице 70 приложения 5 к настоящим Правилам или данным завода-изготовителя;
делителей напряжения и шунтирующих резисторов выключателя. Для них нормы устанавливаются по данным завода-изготовителя.
4) Проверка характеристик выключателя. Характеристики выключателя, снятые при номинальном, минимальном и максимальном рабочих давлениях при простых операциях и сложных циклах, должны соответствовать данным завода-изготовителя.
5) Проверка срабатывания привода выключателя при пониженном напряжении. Напряжение срабатывания электромагнитов управления при максимальном давлении воздуха в баках 2,06 МПа (21,0 кгс/см ²) должно быть не более 65 % номинального.
6) Испытание выключателя многократным включением и отключением. Количество операций и сложных циклов, выполняемых каждым выключателем, устанавливается согласно таблице 71 приложения 5 к настоящим Правилам.
7) Испытание конденсаторов делителей напряжения воздушных выключателей. Производится в соответствии с пунктом 294 настоящих Правил.
8) Проверка хода якоря электромагнита управления. Ход якоря электромагнита с форсировкой должен быть равен 8(–1) мм.

9. Выключатели нагрузки

285. Полностью собранный и отрегулированный выключатель нагрузки испытывается в объеме, предусмотренном настоящим параграфом:
1) Измерение сопротивления изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с пунктом 301 настоящих Правил.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляции выключателя нагрузки. Производится в соответствии с таблицей 67 приложения 5 к настоящим Правилам.
изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с пунктом 301 настоящих Правил.
3) Измерение сопротивления постоянному току:
контактов выключателя. Производится измерение сопротивления токоведущей системы полюса и каждой пары рабочих контактов. Значение сопротивления должно соответствовать данным завода-изготовителя;
обмоток электромагнитов управления. Значение сопротивления должно соответствовать данным завода-изготовителя.
4) Проверка действия механизма свободного расцепления. Механизм свободного расцепления проверяется в работе в соответствии с подпунктом 9) пункта 282 настоящих Правил.
5) Проверка срабатывания привода при пониженном напряжении производится в соответствии с подпунктом 10) пункта 282 настоящих Правил.
6) Испытание выключателя нагрузки многократным опробованием производится в соответствии с подпунктом 11) пункта 282 настоящих Правил.
7) Испытание предохранителей производится в соответствии с пунктом 297 настоящих Правил.

10. Элегазовые выключатели

286. Полностью собранный и отрегулированный элегазовый выключатель испытывается в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с подпунктом 1) пункта 301 настоящих Правил.
2) Испытание изоляции: Производится в соответствии с подпунктом 2) пункта 301 настоящих Правил:
повышенным напряжением промышленной частоты 50 Гц. Испытание электрической прочности изоляции производится на полностью собранном аппарате напряжением 35 кВ и ниже.
Значение испытательного напряжения принимается согласно таблице 67 приложения 5 к настоящим Правилам;
вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с подпунктом 2) пункта 302 настоящих Правил.
3) Измерение сопротивления постоянному току:
главной цепи. Производится как в целом всего токоведущего контура полюса, так и отдельно каждого разрыва дугогасительного устройства (если это позволяет конструктивное исполнение аппарата);
обмоток электромагнитов управления и добавочных резисторов в их цепи. Значение сопротивления должно соответствовать заводским нормам.
4) Проверка минимального напряжения срабатывания выключателей. Выключатели должны срабатывать при напряжении не более 0,7 U_ном при питании привода от источника постоянного тока; 0,65 U_ном при питании привода от сети переменного тока при номинальном давлении элегаза в полостях выключателя и наибольшем рабочем давлении в резервуарах привода. Напряжение на электромагниты должно подаваться толчком.
5) Испытание конденсаторов делителей напряжения. Испытания должны выполняться согласно указаниям пункта 294 настоящих Правил. Значение измеренной емкости должно соответствовать норме завода-изготовителя.
6) Проверка характеристик выключателя. При проверке работы элегазовых выключателей должны определяться характеристики, предписанные заводскими инструкциями. Результаты проверок и измерений должны соответствовать паспортным данным. Виды операций и сложных циклов, значения давлений в резервуаре привода и напряжений оперативного тока, при которых должна производиться проверка характеристик выключателей, приведены в таблице 71 приложения 5 к настоящим Правилам. Значения собственных времен отключения и включения должны обеспечиваться при номинальном давлении элегаза в дугогасительных камерах выключателя, начальном избыточном давлении сжатого воздуха в резервуарах приводов, равном номинальному, и номинальном напряжении на выводах цепей электромагнитов управления.
7) Испытание выключателей многократными опробованиями. Производится в соответствии с подпунктом 11) пункта 282 настоящих Правил и таблицы 71 приложения 5 к настоящим Правилам.
8) Контроль наличия утечки газа. Проверка герметичности производится с помощью течеискателя. При контроле наличия утечки газа щупом течеискателя обследуются места уплотнений стыковых соединений и сварных швов выключателя.
Результат контроля наличия утечки считается удовлетворительным, если выходной прибор течеискателя не показывает утечки. Контроль производится при номинальном давлении элегаза.
9) Проверка содержания влаги в элегазе. Определяется на основании измерения точки росы. Температура точки росы элегаза должна быть не выше минус 50⁰ С.
10) Испытания встроенных трансформаторов тока. Производятся в соответствии с пунктом 281 настоящих Правил.

11. Вакуумные выключатели

287. Полностью собранный и отрегулированный вакуумный выключатель испытывается в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с подпунктом 1) пункта 301 настоящих Правил.
2) Испытание изоляции повышенным напряжением частоты 50 Гц:
выключателя. Значение испытательного напряжения принимается согласно таблице 67 приложения 5 к настоящим Правилам;
вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с подпунктом 2) пункта 301 настоящих Правил.
3) Проверка минимального напряжения срабатывания выключателя.
Электромагниты управления вакуумных выключателей должны срабатывать:
электромагниты включения при напряжении не менее 0,85 U_ном;
электромагниты отключения при напряжении не менее 0,7 U_ном.
4) Испытание выключателей многократными опробованиями. Число операций и сложных циклов, подлежащих выполнению выключателями при номинальном напряжении на выводах электромагнитов, должно составлять:
3 – 5 операций включения и отключения;
2 – 3 цикла В – О без выдержки времени между операциями.

12. Разъединители, отделители и короткозамыкатели

288. Полностью собранные и отрегулированные разъединители, отделители и короткозамыкатели всех классов напряжений испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции:
поводков и тяг, выполненных из органических материалов. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ. Сопротивление изоляции должно быть не ниже значений, приведенных в подпункте 1) пункта 282 настоящих Правил;
многоэлементных изоляторов, производится в соответствии с пунктом 299 настоящих Правил;
вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с подпунктом 1) пункта 301 настоящих Правил.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляции разъединителей, отделителей и короткозамыкателей. Производится в соответствии с таблицей 67 приложения 5 к настоящим Правилам;
изоляции вторичных цепей и обмоток электромагнитов управления. Производится в соответствии с подпунктом 2) пункта 301 настоящих Правил.
3) Измерение сопротивления постоянному току:
контактной системы разъединителей и отделителей напряжением 110 кВ и выше. Измеренные значения должны соответствовать данным заводов-изготовителей или приведенным в таблице 72 приложения 5 к настоящим Правилам.
обмоток электромагнитов управления. Значения сопротивления обмоток должны соответствовать данным заводов-изготовителей.
4) Измерение вытягивающих усилий подвижных контактов из неподвижных. Производится у разъединителей и отделителей 35 кВ, а в электроустановка энергопроизводящих, энергоснабжающих, энергопередающих организаций и потребителей – независимо от класса напряжения. Измерение значения вытягивающих усилий при обезжиренном состоянии контактных поверхностей должны соответствовать данным завода-изготовителя, а при их отсутствии – данным, приведенным в таблице 73 приложения 5 к настоящим Правилам.
Кроме указанных в таблице 73 приложения 5 к настоящим Правилам норм для разъединителей наружной установки 35–220 кВ на номинальные токи 630–2000 А заводом-изготовителем установлена общая норма вытягивающего усилия на пару ламелей 78,5–98 Н (8–10 кгс).
5) Проверка работы. Проверка аппаратов с ручным управлением производится путем выполнения 10–15 операций включения и отключения. Проверка аппаратов с дистанционным управлением производится путем выполнения 25 циклов включения и отключения при номинальном напряжении управления и 5–10 циклов включения и отключения при пониженном до 80 % номинального напряжения на зажимах электромагнитов (электродвигателей) включения и отключения.
6) Определение временных характеристик. Производится у короткозамыкателей при включении и у отделителей при отключении. Измеренные значения должны соответствовать данным завода-изготовителя, а при их отсутствии – данным, приведенным в таблице 74 приложения 5 к настоящим Правилам.

13. Комплектные распределительные устройства внутренней и наружной установки (КРУ и КРУН)

289. Комплектные распределительные устройства после монтажа на месте установки испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
Нормы испытаний элементов КРУ: масляных выключателей, измерительных трансформаторов, выключателей нагрузки, вентильных разрядников, предохранителей, разъединителей, силовых трансформаторов и трансформаторного масла – приведены в соответствующих параграфах настоящей главы.
1) Измерение сопротивления изоляции:
первичных цепей. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ.
Сопротивление изоляции полностью собранных первичных цепей КРУ с установленными в них узлами и деталями, которые могут оказать влияние на результаты испытаний, должно быть не менее 1000 МОм.
При неудовлетворительных результатах испытаний измерение сопротивления производится поэлементно, при этом сопротивление изоляции каждого элемента должно быть не менее 1000 МОм;
вторичных цепей. Производится мегаомметром на напряжение 0,5–1 кВ. Сопротивление изоляции каждого присоединения вторичных цепей со всеми присоединенными аппаратами (реле, приборами, вторичными обмотками трансформаторов тока и напряжения и т.п.) должно быть не менее 1 МОм.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляции первичных цепей ячеек КРУ и КРУН. Испытательное напряжение полностью смонтированных ячеек КРУ и КРУН при вкаченных в рабочее положение тележках и закрытых дверях указано в таблице 75 приложения 5 к настоящим Правилам.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения для ячеек с керамической изоляцией 1 мин; для ячеек с изоляцией из твердых органических материалов 5 мин;
изоляции вторичных цепей. Производится напряжением 1 кВ. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
3) Измерение сопротивления постоянному току. Сопротивление разъемных и болтовых соединений постоянному току должно быть не более значений, приведенных в таблице 76 приложения 5 к настоящим Правилам.
4) Механические испытания. Производятся в соответствии с инструкциями завода-изготовителя. К механическим испытаниям относятся:
вкатывание и выкатывание выдвижных элементов с проверкой взаимного вхождения разъединяющих контактов, а также работы шторок, блокировок, фиксаторов и т.п.;
измерение контактного нажатия разъемных контактов первичной цепи;
проверка работы и состояния контактов заземляющего разъединителя.

14. Комплектные экранированные токопроводы с воздушным охлаждением и шинопроводы

290. Объем и нормы испытаний оборудования, присоединенного к токопроводу и шинопроводу (генератор, силовые и измерительные трансформаторы и т.п.), приведены в соответствующих параграфах настоящей главы.
Полностью смонтированные токопроводы испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты. Испытательное напряжение изоляции токопровода при отсоединенных обмотках генератора, силовых трансформаторов и трансформаторов напряжения устанавливается согласно таблице 77 приложения 5 к настоящим Правилам.
Длительность приложения нормированного испытательного напряжения к токопроводу с чисто фарфоровой изоляцией 1 мин. Если изоляция токопровода содержит элементы из твердых органических материалов, продолжительность приложения испытательного напряжения 5 мин.
2) Проверка качества выполнения болтовых и сварных соединений. Выборочно проверяется затяжка болтовых соединений токопровода.
Если монтаж токопровода осуществлялся в отсутствие заказчика, производится выборочная разборка 1–2 болтовых соединений токопровода с целью проверки качества выполнения контактных соединений.
Сварные соединения подвергаются осмотру в соответствии с инструкцией по сварке алюминия или при наличии соответствующей установки – контролю методом рентгено- или гаммадефектоскопии или другим рекомендованным заводом-изготовителем способом.
3) Проверка состояния изоляционных прокладок. Производится у токопроводов, кожухи которых изолированы от опорных металлоконструкций. Проверка целости изоляционных прокладок осуществляется путем сравнительных измерений падения напряжения на изоляционных прокладках секции фазы или измерения тока, проходящего в металлоконструкциях между станинами секций.
4) Осмотр и проверка устройства искусственного охлаждения токопровода. Производится согласно инструкции завода-изготовителя.

15. Сборные и соединительные шины

291. Шины испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом: на напряжение до 1 кВ – по подпунктам 1), 3)–5) настоящего пункта, на напряжение выше 1 кВ – по подпунктам 2)–6) пункта 290 настоящих Правил.
1) Измерение сопротивления изоляции. Производится мегаомметром на напряжение 1 кВ. Сопротивление изоляции должно быть не менее 0,5 МОм.
2) Испытание изоляции повышенным напряжением промышленной частоты:
опорных одноэлементных изоляторов. Керамические одноэлементные опорные изоляторы внутренней и наружной установок испытываются в соответствии с пунктом 299 настоящих Правил;
опорных многоэлементных и подвесных изоляторов. Штыревые и подвесные изоляторы испытываются согласно пункту 299 настоящих Правил.
3) Проверка качества выполнения болтовых контактных соединений шин. Производится выборочная проверка качества затяжки контактов и вскрытие 2 – 3 % соединений. Измерение переходного сопротивления контактных соединений производится выборочно у сборных и соединительных шин на 1000 А и более на 2 – 3 % соединений. Падение напряжения или сопротивление на участке шины (0,7 – 0,8 м) в месте контактного соединения не должно превышать падения напряжения или сопротивления участка шин той же длины и того же сечения более чем в 1,2 раза.
4) Проверка качества выполнения опрессованных контактных соединений шин. Опрессованные контактные соединения бракуются, если:
их геометрические размеры (длина и диаметр опрессованной части) не соответствуют требованиям инструкции по монтажу соединительных зажимов данного типа;
на поверхности соединителя или зажима имеются трещины, следы значительной коррозии и механических повреждений;
кривизна опрессованного соединителя превышает 3 % его длины;
стальной сердечник опрессованного соединителя расположен несимметрично.
Необходимо произвести выборочное измерение переходного сопротивления 3–5 % опрессованных контактных соединений.
Падение напряжения или сопротивление на участке соединения не должно превышать падения напряжения или сопротивления на участке провода той же длины более чем в 1,2 раза.
5) Контроль сварных контактных соединений. Сварные контактные соединения бракуются, если непосредственно после выполнения сварки будут обнаружены:
пережог провода наружного навива или нарушение сварки при перегибе соединенных проводов;
усадочная раковина в месте сварки глубиной более 1/3 диаметра провода.
6) Испытание проходных изоляторов производится в соответствии с пункта 298 настоящих Правил.

16. Сухие токоограничивающие реакторы

292. Сухие токоограничивающие реакторы должны быть испытаны в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции обмоток относительно болтов крепления. Производится мегаомметром на напряжение 1–2,5 кВ. Сопротивление изоляции должно быть не менее 0,5 МОм.
2) Испытание фарфоровой опорной изоляции реакторов повышенным напряжением промышленной частоты. Испытательное напряжение опорной изоляции полностью собранного реактора устанавливается согласно таблице 78 приложения 5 к настоящим Правилам.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
Испытание опорной изоляции сухих реакторов повышенным напряжением промышленной частоты производится совместно с изоляторами ошиновки ячейки.

17. Электрофильтры

293. Электрофильтры должны быть испытаны в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции обмоток трансформатора агрегата питания. Производится мегаомметром на напряжение 1000–2500 В.
Сопротивление изоляции обмоток напряжением 380 (220) В вместе с подсоединенными к ним цепями должно быть не менее 1 МОм.

Сопротивление изоляции обмоток высокого напряжения не должно быть ниже 50 МОм при температуре 25⁰ С или не должно быть менее 70 % значения, указанного в паспорте агрегата.
2) Испытание изоляции цепей 380 (220) В агрегата питания.
Производится напряжением 2 кВ частотой 50 Гц в течение 1 мин.
3) Измерение сопротивления изоляции кабеля высокого напряжения. Сопротивление изоляции, измеренное мегаомметром на напряжение 2500 В, не должно быть менее 10 МОм.
4) Испытание изоляции кабеля высокого напряжения и концевых кабельных муфт. Производится напряжением 75 кВ постоянного тока в течение 30 мин.
5) Испытание трансформаторного масла. Предельно допустимые значения пробивного напряжения масла: до заливки – 40 кВ, после – 35 кВ.
В масле не должно содержаться следов воды.
6) Проверка исправности заземления элементов оборудования. Производится проверка надежности крепления заземлительных шин к заземлителям и следующим элементам оборудования: осадительным электродам, положительному полюсу агрегата питания, корпусу электрофильтра, корпусам трансформаторов и электродвигателей, основанию переключателей, каркасам панелей и щитов управления, кожухам кабеля высокого напряжения, люкам лазов, дверкам изоляторных коробок, коробкам кабельных муфт, фланцам изоляторов и другим металлическим конструкциям согласно проекту.
7) Проверка сопротивления заземляющих устройств. Сопротивление заземлителя не должно превышать 4 Ом, а переходное сопротивление заземляющих устройств (между контуром заземления и деталью оборудования, подлежащей заземлению) – 0,05 Ом.
8) Снятие вольт-амперных характеристик. Вольт-амперные характеристики электрофильтра (зависимость тока короны полей от приложенного напряжения) снимаются на воздухе и дымовом газе согласно указаниям таблицы 79 приложения 5 к настоящим Правилам.

18. Статические преобразователи для промышленных целей

294. Комплектные статические преобразователи испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом: ионные нереверсивные – по подпунктам 1)–8), 10), 11) пункта 293 настоящих Правил, ионные реверсивные – по подпунктам 1)–11), полупроводниковые управляемые нереверсивные – по подпунктам 1)–4), 6)–8), 10), 11) пункта 293 настоящих Правил, полупроводниковые управляемые реверсивные – по подпунктам 1)–4), 6)–11) пункта 293 настоящих Правил, полупроводниковые неуправляемые – по подпунктам 1)–4), 7), 10), 11) пункта 293 настоящих Правил.
Настоящий параграф не распространяется на тиристорные возбудители синхронных генераторов и компенсаторов.
1) Измерение сопротивления изоляции элементов и цепей преобразователя. Производится в соответствии с инструкцией завода-изготовителя.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
изоляция узлов и цепей ионного преобразователя и преобразовательного трансформатора должна выдержать в течение 1 мин испытательное напряжение промышленной частоты. Значения испытательного напряжения приведены в таблице 80, где U_d – напряжение холостого хода преобразовательного агрегата.
Испытательные напряжения между катодом и корпусом вентиля относятся к преобразователям с изолированным катодом.
Для встречно-параллельных схем преобразователей для электропривода и преобразователей с последовательным соединением вентилей в каждой фазе катоды и корпуса вентилей, а также цепи, связанные с катодами, должны испытываться напряжением 2,25 U_d + 3500;
изоляция узлов и цепей полупроводникового преобразователя (силовые цепи – корпус и силовые цепи – цепи собственных нужд) должна выдержать в течение 1 минуты испытательное напряжение промышленной частоты, равное 1,8 кВ или указанное заводом-изготовителем.
Силовые цепи переменного и выпрямленного напряжения на время испытания должны быть электрически соединены между собой.
3) Проверка всех видов защит преобразователя. Пределы срабатывания защит должны соответствовать расчетным проектным данным.
4) Испытание преобразовательного трансформатора и реакторов. Производится в соответствии с пунктом 280 настоящих Правил.
5) Проверка зажигания. Зажигание должно происходить четко, без длительной пульсации системы зажигания.
6) Проверка фазировки. Фаза импульсов управления должна соответствовать фазе анодного напряжения в диапазоне регулирования.
7) Проверка системы охлаждения. Разность температур воды на входе и выходе системы охлаждения ртутного преобразователя должна соответствовать данным завода-изготовителя.
Скорость охлаждающего воздуха полупроводникового преобразователя с принудительным воздушным охлаждением должна соответствовать данным завода-изготовителя.
8) Проверка диапазона регулирования выпрямленного напряжения. Диапазон регулирования должен соответствовать данным завода-изготовителя, изменение значения выпрямленного напряжения должно происходить плавно. Снятие регулировочной характеристики производится при работе преобразователя на нагрузку не менее 0,1 номинальной. Характеристики нагрузки, применяемой при испытаниях, должны соответствовать характеристикам нагрузки, для которой предусмотрен преобразователь.
9) Измерение статического уравнительного тока. Измерение производится во всем диапазоне регулирования. Уравнительный ток не должен превосходить предусмотренного проектом.
10) Проверка работы преобразователя под нагрузкой (для регулируемых преобразователей во всем диапазоне регулирования). При этом, производится проверка равномерности распределения токов по фазам и вентилям. Неравномерность не должна приводить к перегрузкам какой-либо фазы или вентиля преобразователя.
11) Проверка параллельной работы преобразователей. Должно иметь место устойчивое распределение нагрузки в соответствии с параметрами параллельно работающих выпрямительных агрегатов.

19. Бумажно - масляные конденсаторы

295. Бумажно-масляные конденсаторы связи, отбора мощности, делительные конденсаторы, конденсаторы продольной компенсации и конденсаторы для повышения коэффициента мощности испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом; конденсаторы для повышения коэффициента мощности напряжением ниже 1 кВ – по подпунктам 1), 4), 5) пункта 294 настоящих Правил, конденсаторы для повышения коэффициента мощности напряжением 1 кВ и выше – по подпунктам 1), 2), 4), 5) пункта 294 настоящих Правил, конденсаторы связи, отбора мощности и делительные конденсаторы – по подпунктам 1)–4) пункта 294 настоящих Правил.
1) Измерение сопротивления изоляции. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ. Сопротивление изоляции между выводами и относительно корпуса конденсатора и отношение R60/R15 не нормируются.
2) Измерение емкости. Производится при температуре 15–35⁰С. Измеренная емкость должна соответствовать паспортным данным с учетом погрешности измерения и приведенных допусков в таблице 81 приложения 5 к настоящим Правилам.
3) Измерение тангенса угла диэлектрических потерь. Производится для конденсаторов связи, конденсаторов отбора мощности и делительных конденсаторов. Измеренные значения тангенса угла диэлектрических потерь для конденсаторов всех типов при температуре 15–35 ⁰ С не должны превышать 0,4 %.
4) Испытание повышенным напряжением. Испытательные напряжения конденсаторов для повышения коэффициента мощности приведены в таблице 82; для конденсаторов связи, конденсаторов отбора мощности и делительных конденсаторов – в таблице 83 приложения 5 к настоящим Правилам и конденсаторов продольной компенсации – в таблице 84 приложения 5.
Продолжительность приложения испытательного напряжения 1 мин.
При отсутствии источника тока достаточной мощности испытания повышенным напряжением промышленной частоты заменяются испытанием выпрямленным напряжением удвоенного значения по отношению к указанному в таблицах 82–84 приложения 5 к настоящим Правилам.
Испытание повышенным напряжением промышленной частоты относительно корпуса изоляции конденсаторов, предназначенных для повышения коэффициента мощности (или конденсаторов продольной компенсации) и имеющих вывод, соединенный с корпусом, не производится.
5) Испытание батареи конденсаторов трехкратным включением. Производится включением на номинальное напряжение с контролем значений токов по каждой фазе. Токи в различных фазах должны отличаться один от другого не более чем на 5 %.

20. Вентильные разрядники и ограничители перенапряжений

296. Вентильные разрядники и ограничители перенапряжений после установки на месте монтажа испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления элемента разрядника. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ. Сопротивление изоляции элемента не нормируется. Для оценки изоляции сопоставляются измеренные значения сопротивлений изоляции элементов одной и той же фазы разрядника; кроме того, эти значения сравниваются с сопротивлением изоляции элементов других фаз комплекта или данными завода-изготовителя.
Сопротивление разрядников РВН, РВП, РВО, GZ, должно быть не менее 1000 МОм.
Сопротивление элементов разрядников РВС должно соответствовать требованиям заводской инструкции. Сопротивление элементов разрядников РВМ, РВРД, РВМГ, РВМК должно соответствовать значениям, указанным в таблице 85 приложения 5 к настоящим Правилам.
Сопротивление имитатора пропускной способности измеряется мегаомметром на напряжение 1000 В. Значение измеренного сопротивления не должно отличаться более чем на 50 % от результатов заводских измерений или предыдущих измерений в эксплуатации.
Сопротивление изоляции изолирующих оснований разрядников с регистраторами срабатывания измеряется мегаомметром на напряжение 1000 — 2500 В. Значение измеренного сопротивления изоляции должно быть не менее 1 МОм.
Сопротивление ограничителей перенапряжений с номинальным напряжением до 3 кВ должно быть не менее 1000 МОм.
Сопротивление ограничителей перенапряжений с номинальным напряжением 3–35 кВ должно соответствовать требованиям инструкций заводов-изготовителей.
Сопротивление ограничителей перенапряжений с номинальным напряжением 110 кВ и выше должно быть не менее 3000 МОм и не должно отличаться более чем на ± 30 % от данных, приведенных в паспорте или полученных в результате предыдущих измерений в эксплуатации.
2) Измерение тока проводимости (тока утечки) вентильных разрядников при выпрямленном напряжении. Допустимые токи проводимости (токи утечки) отдельных элементов вентильных разрядников приведены в таблице 86 приложения 5 к настоящим Правилам.
3) Измерение тока проводимости ограничителей перенапряжения. Допустимые токи проводимости ограничителей перенапряжений приведены в таблице 87 приложения 5 к настоящим Правилам.
4) Проверка элементов, входящих в комплект приспособления для измерения тока проводимости ограничителя перенапряжений под рабочим напряжением. Производится на отключенном от сети ограничителе перенапряжений.
Проверка электрической прочности изолированного вывода производится для ограничителей ОПН-330 и 500 кВ перед вводом в эксплуатацию и при выводе в ремонт оборудования, к которому подключен ограничитель, но не реже 1 раза в 6 лет.
Проверка производится при плавном подъеме напряжения частоты 50 Гц до 10 кВ без выдержки времени.
Проверка электрической прочности изолятора ОФР-10-750 производится напряжением 24 кВ частоты 50 Гц в течение 1 мин.
Измерение тока проводимости защитного резистора производится при напряжении 0,75 кВ частоты 50 Гц. Значение тока должно находиться в пределах 1,8–4,0 мА.
5) Измерение пробивных напряжений при промышленной частоте. Пробивное напряжение искровых промежутков элементов вентильных разрядников при промышленной частоте должно быть в пределах значений, указанных в таблице 88 приложения 5 к настоящим Правилам.
Измерение пробивных напряжений промышленной частоты разрядников с шунтирующими резисторами допускается производить на испытательной установке, позволяющей ограничивать ток через разрядник до 0,1 А и время приложения напряжения до 0,5 сек.

21. Трубчатые разрядники

297. Трубчатые разрядники испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Проверка состояния поверхности разрядника. Производится путем осмотра перед установкой разрядника на опору. Наружная поверхность разрядника не должна иметь трещин и отслоений.
2) Измерение внешнего искрового промежутка. Производится на опоре установки разрядника. Искровой промежуток не должен отличаться от заданного.
3) Проверка расположения зон выхлопа. Производится после установки разрядников. Зоны выхлопа не должны пересекаться и охватывать элементы конструкций и проводов, имеющих потенциал, отличающийся от потенциала открытого конца разрядника.

22. Предохранители, предохранители-разъединители напряжением выше 1 кВ

298. Предохранители, предохранители-разъединители выше 1 кВ испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Испытание опорной изоляции предохранителей повышенным напряжением промышленной частоты. Испытательное напряжение устанавливается согласно таблице 78 приложения 5 к настоящим Правилам.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин. Испытание опорной изоляции предохранителей повышенным напряжением промышленной частоты производится совместно с испытанием изоляторов ошиновки ячейки.
2) Проверка целостности плавких вставок и токоограничивающих резисторов и соответствия их проектным данным. Плавкие вставки и токоограничивающие резисторы должны быть калиброванными и соответствовать проектным данным. У предохранителей с кварцевым песком дополнительно проверяется целостность плавкой вставки.
3) Измерение сопротивления постоянному току токоведущей части патрона предохранителя-разъединителя. Измеренное значение сопротивления должно соответствовать значению номинального тока в калибровке на патроне.
4) Измерение контактного нажатия в разъемных контактах предохранителя-разъединителя. Измеренное значение контактного нажатия должно соответствовать заводским данным.
5) Проверка состояния дугогасительной части патрона предохранителя-разъединителя. Измеряется внутренний диаметр дугогасительной части патрона предохранителя-разъединителя.
Измеренное значение диаметра внутренней дугогасительной части патрона должно соответствовать заводским данным.
6) Проверка работы предохранителя-разъединителя. Выполняется 5 циклов операций включения и отключения предохранителя-разъединителя.
Выполнение каждой операции должно быть успешным с одной попытки.

23. Вводы и проходные изоляторы

299. Вводы и проходные изоляторы испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции. Производится мегаомметром на напряжение 1–2,5 кВ у вводов с бумажно-масляной изоляцией. Измеряется сопротивление изоляции измерительной и последней обкладок вводов относительно соединительной втулки. Сопротивление изоляции должно быть не менее 1000 МОм.
2) Измерение тангенса угла диэлектрических потерь. Производится у вводов и проходных изоляторов с внутренней основной маслобарьерной, бумажно-масляной и бакелитовой изоляцией. Тангенс угла диэлектрических потерь вводов и проходных изоляторов не должен превышать значений, указанных в таблице 89 приложения 5 к настоящим Правилам.
У вводов и проходных изоляторов, имеющих специальный вывод к потенциометрическому устройству (ПИН), производится измерение тангенса угла диэлектрических потерь основной изоляции и изоляции измерительного конденсатора. Одновременно производится и измерение емкости.
Браковочные нормы по тангенсу угла диэлектрических потерь для изоляции измерительного конденсатора те же, что и для основной изоляции.
У вводов, имеющих измерительный вывод от обкладки последних слоев изоляции (для измерения угла диэлектрических потерь), измеряется тангенс угла диэлектрических потерь этой изоляции.
Измерение тангенса угла диэлектрических потерь производится при напряжении 3 кВ.
Для оценки состояния последних слоев бумажно-масляной изоляции вводов и проходных изоляторов необходимо ориентироваться на средние опытные значения тангенса угла диэлектрических потерь: для вводов 110–115 кВ – 3 %; для вводов 220 кВ – 2 % и для вводов 330–500 кВ – предельные значения тангенса угла диэлектрических потерь, принятые для основной изоляции.
3) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты. Испытание является обязательным для вводов и проходных изоляторов на напряжении до 35 кВ.
Испытательное напряжение для проходных изоляторов и вводов, испытываемых отдельно или после установки в распределительном устройстве на масляный выключатель и т.п., принимается согласно таблице 90 приложения 5 к настоящим Правилам.
Испытание вводов, установленных на силовых трансформаторах, производится совместно с испытанием обмоток последних по нормам, принятым для силовых трансформаторов.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения для вводов и проходных изоляторов с основной керамической, жидкой или бумажно-масляной изоляцией 1 мин, а с основной изоляцией из бакелита или других твердых органических материалов 5 мин. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения для вводов, испытываемых совместно с обмотками трансформаторов, 1 мин.
Ввод считается выдержавшим испытание, если при этом не наблюдалось пробоя, перекрытия, скользящих разрядов и частичных разрядов в масле (у маслонаполненных вводов), выделений газа, а также если после испытания не обнаружено местного перегрева изоляции.
4) Проверка качества уплотнений вводов. Производится для негерметичных маслонаполненных вводов напряжением 110–500 кВ с бумажно-масляной изоляцией путем создания в них избыточного давления масла 98 кПа (1 кгс/см ² ). Продолжительность испытания 30 мин. При испытании не должно наблюдаться признаков течи масла.
5) Испытание трансформаторного масла из маслонаполненных вводов. Для вновь заливаемых вводов масло должно испытываться в соответствии с пунктом 300 Настоящих Правил.
После монтажа производится испытание залитого масла по показателям подпунктов 1–5 таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам, а для вводов, имеющих повышенный тангенс угла диэлектрических потерь, и вводов напряжением 220 кВ и выше, кроме того, измерение тангенса угла диэлектрических потерь масла. Значения показателей должны быть не хуже приведенных в таблице 93 приложения 5, а значения тангенса угла диэлектрических потерь – не более приведенных в таблице 91 приложения 5 настоящих Правил.

24. Фарфоровые подвесные и опорные изоляторы

300. Фарфоровые подвесные и опорные изоляторы испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
Для опорно-стержневых изоляторов испытание повышенным напряжением промышленной частоты не обязательно.
Электрические испытания стеклянных подвесных изоляторов не производятся. Контроль их состояния осуществляется путем внешнего осмотра.
1) Измерение сопротивления изоляции подвесных и многоэлементных изоляторов. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ только при положительных температурах окружающего воздуха. Проверку изоляторов производится непосредственно перед их установкой в распределительных устройствах и на линиях электропередачи. Сопротивление изоляции каждого подвесного изолятора или каждого элемента штыревого изолятора должно быть не менее 300 МОм.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты:
опорных одноэлементных изоляторов. Для этих изоляторов внутренней и наружной установок значения испытательного напряжения приводятся в таблице 92 приложения 5 к настоящим Правилам.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин;
опорных многоэлементных и подвесных изоляторов. Вновь устанавливаемые штыревые и подвесные изоляторы испытываются напряжением 50 кВ, прикладываемым к каждому элементу изолятора.
Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения для изоляторов, у которых основной изоляцией являются твердые органические материалы, 5 мин, для керамических изоляторов – 1 мин.

25. Трансформаторное масло

301. Трансформаторное масло на месте монтажа оборудования испытывается в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Анализ масла перед заливкой в оборудование. Каждая партия свежего, поступившего с завода трансформаторного масла должна перед заливкой в оборудование подвергаться однократным испытаниям по показателям, приведенным в таблице 93 приложения 5 к настоящим Правилам, кроме подпункта 13 настоящего пункта.
Значения показателей, полученные при испытаниях, должны быть не хуже приведенных в таблице 93 приложения 5 к настоящим Правилам.
Масла, изготовленные по техническим условиям, не указанным в таблице 93 приложения 5 к настоящим Правилам, должны подвергаться испытаниям по тем же показателям, но нормы испытаний принимаются в соответствии с техническими условиями на эти масла.
2) Анализ масла перед включением оборудования. Масло, отбираемое из оборудования перед его включением под напряжение после монтажа, подвергается сокращенному анализу в объеме, предусмотренном в подпунктах 1–5 и 11 таблицы 93 приложения 5 к настоящим Правилам, а для оборудования 110 кВ и выше, кроме того, по подпункту 10 таблицы 93 приложения 5, а для оборудования с азотной защитой, по подпункту 13 таблицы 93 приложения 5.
3) Испытание масла из аппаратов на стабильность при его смешивании. При заливке в аппараты свежих кондиционных масел разных марок смесь проверяется на стабильность в пропорциях смешения, при этом стабильность смеси должна быть не хуже стабильности одного из смешиваемых масел, обладающего наименьшей стабильностью. Проверка стабильности смеси масел производится только в случае смешения ингибированного и неингибированного масел.

26. Электрические аппараты, вторичные цепи и электропроводки напряжением до 1 кВ

302. Электрические аппараты и вторичные цепи схем защиты, управления, сигнализации и измерения испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом. Электропроводки напряжением до 1 кВ от распределительных пунктов до электроприемников испытываются по подпункту 1) пункта 301 настоящих Правил.
1) Измерение сопротивления изоляции. Сопротивление изоляции должно быть не менее значений, приведенных в таблице 94 приложения 5 к настоящим Правилам.
2) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты. Испытательное напряжение для вторичных цепей схем защиты, управления, сигнализации и измерения со всеми присоединительными аппаратами (автоматические выключатели, магнитные пускатели, контакторы, реле, приборы и т.п.) 1 кВ. Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 1 мин.
3) Проверка действия токовых расцепителей автоматических выключателей. Проверка действия токовых расцепителей (максимальных, зависимых, нулевых, дифференциальных и др.) производится у автоматических выключателей всех типов первичным током. Пределы действия расцепителей должны соответствовать заводским данным.
4) Проверка работы автоматических выключателей и контакторов при пониженном и номинальном напряжениях оперативного тока. Значения напряжения и количество операций при испытании автоматических выключателей и контакторов многократными включениями и отключениями приведены в таблице 95 приложения 5 к настоящим Правилам.
5) Проверка релейной аппаратуры. Проверка реле защиты, управления, автоматики и сигнализации и других устройств производится в соответствии с действующими инструкциями. Пределы срабатывания реле на рабочих уставках должны соответствовать расчетным данным.
6) Проверка правильности функционирования полностью собранных схем при различных значениях оперативного тока. Все элементы схем должны надежно функционировать в предусмотренной проектом последовательности при значениях оперативного тока, приведенных в таблице 96 приложения 5 к настоящим Правилам.

27. Аккумуляторные батареи

303. Законченная монтажом аккумуляторная батарея испытывается в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Измерение сопротивления изоляции. Измерение производится вольтметром (внутреннее сопротивление вольтметра должно быть точно известно, класс не ниже 1).
При полностью снятой нагрузке должно быть измерено напряжение батареи на зажимах и между каждым из зажимов и землей.
Сопротивление изоляции Rx вычисляется по формуле:

где R_q – внутреннее сопротивление вольтметра; U – напряжение на зажимах батареи; U₁ и U₂ – напряжения между положительным зажимом и землей и отрицательным зажимом и землей.
Сопротивление изоляции батареи должно быть не менее указанного ниже:

Номинальное напряжение, В	24	48	60	110	220
Сопротивление, кОм	15	25	30	50	100

2) Проверка емкости отформованной аккумуляторной батареи.
Полностью заряженные аккумуляторы разряжают током 3- или 10-часового режима.
емкость аккумуляторной батареи, приведенная к температуре +25⁰ С, должна соответствовать данным завода-изготовителя.
3) Проверка плотности и температуры электролита. Плотность и температура электролита каждого элемента в конце заряда и разряда батареи должны соответствовать данным завода-изготовителя. Температура электролита при заряде должна быть не выше +40⁰ С.
4) Химический анализ электролита. Электролит для заливки кислотных аккумуляторных батарей должен готовиться из серной аккумуляторной кислоты сорта А и дистиллированной воды.
Содержание примесей и нелетучего остатка в разведенном электролите не должно превышать значений, приведенных ниже.

Прозрачность	Прозрачная
Окраска согласно калориметрическому определению, мл	0,6
Плотность, т/м3, при 200С	1,18
Содержание, %:
моногидрата	24,8
железа	0,006
мышьяка	0,00005
марганца	0,00005
хлора	0,0005
окислов азота	0,00005
Нелетучий остаток, %	0,3
Реакция на металлы, осаждаемые сероводородом	Выдерживает испытание
Вещества, восстанавливающие марганцовокислый калий	Выдерживает испытание

5) Измерение напряжения на элементах. Напряжение отстающих элементов в конце разряда не должно отличаться более чем на 1–1,5 % от среднего напряжения остальных элементов, а количество отстающих элементов должно быть не более 5 % их общего количества в батарее.

28. Заземляющие устройства

304. Заземляющие устройства испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Проверка элементов заземляющего устройства. Производится путем осмотра элементов заземляющего устройства в пределах доступности осмотру. Сечения и проводимости элементов заземляющего устройства должны соответствовать требованиям настоящих Правил и проектным данным.
2) Проверка цепи между заземлителями и заземляющими элементами. Проверяются сечения, целость и прочность проводников заземления и зануления, их соединений и присоединений. Не должно быть обрывов и видимых дефектов в заземляющих проводниках, соединяющих аппараты с контуром заземления. Надежность сварки проверяется ударом молотка.
3) Проверка состояния пробивных предохранителей в электроустановках до 1 кВ. Пробивные предохранители должны быть исправны и соответствовать номинальному напряжению электроустановки.
4) Проверка цепи фаза-нуль в электроустановках до 1 кВ с глухим заземлением нейтрали. Проверка производится одним из способов: непосредственным измерением тока однофазного замыкания на корпус или провод с помощью специальных приборов; измерением полного сопротивления петли фаза-нуль с последующим вычислением тока однофазного замыкания.
Ток однофазного замыкания на корпус или нулевой провод должен обеспечивать надежное срабатывание защиты с учетом коэффициентов, приведенных в соответствующих главах настоящих Правил.
5) Измерение сопротивления заземляющих устройств. Значения сопротивления должны удовлетворять значениям, приведенным в соответствующих главах настоящих Правил.
6) Измерение напряжения прикосновения (в электроустановках, выполненных по нормам на напряжение прикосновения). Производится после монтажа, переустройства и капитального ремонта заземляющего устройства. Измерение производится при присоединенных естественных заземлителях и тросах ВЛ.
Напряжение прикосновения измеряется в контрольных точках, в которых эти величины определены расчетом при проектировании. Под длительностью воздействия напряжения понимается суммарное время действия релейной защиты и собственного времени отключения выключателя. Допустимые значения напряжения прикосновения на ОРУ подстанций 110–500 кВ приведены ниже:

Длительность воздействия напряжения, с	0,1	0,2	0,5	0,7	0,9	1,0 и выше
Напряжение прикосновения, В	500	400	200	130	100	65

7) Проверка напряжения на заземляющем устройстве РУ электростанций и подстанций при стекании с него тока замыкания на землю. Производится после монтажа, переустройства, но не реже 1 раза в 12 лет для электроустановок напряжением выше 1 кВ в сети с эффективно заземленной нейтралью.
Напряжение на заземляющем устройстве:
не ограничивается для электроустановок, с которых исключен вынос потенциалов за пределы зданий и внешних ограждений электроустановки;
не более 10 кВ, если предусмотрены меры по защите изоляции отходящих кабелей связи и телемеханики и по предотвращению выноса потенциалов;
не более 5 кВ во всех остальных случаях.

29. Силовые кабельные линии

305. Силовые кабельные линии напряжением до 1 кВ испытываются по подпунктам 1), 2), 7), 13), напряжением выше 1 кВ и до 35 кВ – по подпунктам 1)–3), 6), 7), 11), 13), напряжением 110 кВ и выше – в полном объеме, предусмотренном 29 пунктом настоящих Правил.
1) Проверка целостности и фазировки жил кабеля. Проверяются целость и совпадение обозначений фаз подключаемых жил кабеля.
2) Измерение сопротивления изоляции. Производится мегаомметром на напряжение 2,5 кВ. Для силовых кабелей до 1 кВ сопротивление изоляции должно быть не менее 0,5 МОм. Для силовых кабелей выше 1 кВ сопротивление изоляции не нормируется. Измерение производится до и после испытания кабеля повышенным напряжением.
3) Испытание повышенным напряжением выпрямленного тока. Силовые кабели выше 1 кВ испытываются повышенным напряжением выпрямленного тока.
Значения испытательного напряжения и длительность приложения нормированного испытательного напряжения приведены в таблице 97 приложения 5 к настоящим Правилам.
Кабели с резиновой изоляцией на напряжение до 1 кВ испытаниям повышенным напряжением не подвергаются.
В процессе испытания повышенным напряжением выпрямленного тока обращается внимание на характер изменения тока утечки.
Допустимые токи утечки в зависимости от испытательного напряжения и допустимые значения коэффициента асимметрии при измерении тока утечки приведены в таблице 98 приложения 5 к настоящим Правилам.
Кабель считается выдержавшим испытания, если не произошло пробоя, не было скользящих разрядов и толчков тока утечки или его нарастания после того, как он достиг установившегося значения.
4) Испытание повышенным напряжением промышленной частоты. Допускается производить для линий 110–220 кВ взамен испытания выпрямленным током; значение испытательного напряжения: для линий 110–220 кВ (130 кВ по отношению к земле); для линий 220–500 кВ (288 кВ по отношению к земле). Продолжительность приложения нормированного испытательного напряжения 5 мин.
5) Определение активного сопротивления жил. Производится для линий 20 кВ и выше. Активное сопротивление жил кабельной линии постоянному току, приведенное к 1 мм ² сечения, 1 м длины и температуре +20⁰ С, должно быть не более 0,01793 Ом для медной жилы и не более 0,0294 Ом для алюминиевой жилы.
Измеренное сопротивление (приведенное к удельному значению) может отличаться от указанных значений не более чем на 5 %.
6) Определение электрической рабочей емкости жил. Производится для линий 20 кВ и выше. Измеренная емкость, приведенная к удельным величинам, не должна отличаться от результатов заводских испытаний более чем на 5 %.
7) Измерение распределения тока по одножильным кабелям. Неравномерность в распределении токов на кабелях не должна быть более 10 %.
8) Проверка защиты от блуждающих токов. Производится проверка действия установленных катодных защит.
9) Испытание на наличие нерастворенного воздуха (пропиточное испытание). Производится для маслонаполненных кабельных линий 110–220 кВ. Содержание нерастворенного воздуха в масле должно быть не более 0,1 %.
10) Испытание подпитывающих агрегатов и автоматического подогрева концевых муфт. Производится для маслонаполненных кабельных линий 110–220 кВ.
11) Контроль состояния антикоррозийного покрытия. Производится для стального трубопровода маслонаполненных кабельных линий 110–220 кВ.
12) Определение характеристик масла и изоляционной жидкости. Производится для всех элементов маслонаполненных кабельных линий на напряжение 110–500 кВ и для концевых муфт (вводов в трансформаторы и КРУЭ) кабелей с пластмассовой изоляцией на напряжение 110 кВ.
Пробы масел марок С-220, 5-РА, МН-3 и МН-4 и изоляционной жидкости марки ПМС должны удовлетворять требованиям норм таблицах 99 и 100 приложения 5 к настоящим Правилам.
Если значения электрической прочности и степени дегазации масла МН-4 соответствуют нормам, а значения tgd, превышают указанные в таблице 100, пробу масла дополнительно выдерживают при температуре 100⁰ С в течение 2 ч., периодически измеряя tgd. При уменьшении значения tgd проба масла выдерживается при температуре 100⁰ С до получения установившегося значения, которое принимается за контрольное значение.
Допускается для МНКЛ низкого давления производить отбор проб масла из коллектора, а при неудовлетворительных результатах – из баков давления.
13) Измерение сопротивления заземления. Производится на линиях всех напряжений для концевых заделок, а на линиях 110–220 кВ, кроме того, для металлических конструкций кабельных колодцев и подпиточных пунктов.

30. Воздушные линии электропередачи напряжением выше 1 кВ

306. Воздушные линии электропередачи испытываются в объеме, предусмотренном настоящим параграфом.
1) Проверка изоляторов. Производится согласно пункту 299 настоящих Правил.
2) Проверка соединений проводов. Производится путем внешнего осмотра и измерения падения напряжения или сопротивления.
Опрессованные соединения проводов бракуются, если:
стальной сердечник опрессованного соединителя расположен несимметрично;
геометрические размеры (длина и диаметр опрессованной части) не соответствуют требованиям инструкции по монтажу соединительных зажимов данного типа;
на поверхности соединителя или зажима имеются трещины, следы значительной коррозии и механических повреждений;
падение напряжения или сопротивление на участке соединения (соединителя) более чем в 1,2 раза превышает падение напряжения или сопротивление на участке провода той же длины (испытание проводится выборочно на 5–10 % соединителей);
кривизна опрессованного соединителя превышает 3 % его длины.
Сварные соединения бракуются, если:
произошел пережог повива наружного провода или обнаружено нарушение сварки при перегибе соединенных проводов;
усадочная раковина в месте сварки имеет глубину более 1/3 диаметра провода, а для сталеалюминиевых проводов сечением 150–600 мм ² – более 6 мм;
падение напряжения или сопротивление превышает более чем в 1,2 раза падение напряжения или сопротивление на участке провода такой же длины.
3) Измерение сопротивления заземления опор, их оттяжек и тросов. Производится в соответствии с пунктом 303 настоящих Правил.

9. Изоляция электроустановок переменного тока

1. Общие требования

307. Выбор изоляторов или изоляционных конструкций из стекла и фарфора должен производиться по удельной эффективной длине пути утечки в зависимости от СЗ в месте расположения электроустановки и ее номинального напряжения. Выбор изоляторов или изоляционных конструкций из стекла и фарфора производится также по разрядным характеристикам в загрязненном и увлажненном состоянии.
Выбор полимерных изоляторов или конструкций в зависимости от СЗ и номинального напряжения электроустановки должен производиться по разрядным характеристикам в загрязненном и увлажненном состоянии.
308. Определение СЗ должно производиться в зависимости от характеристик источников загрязнения и расстояния от них до электроустановки (таблицы 102-117 приложения 5 к настоящим Правилам). В случаях, когда использование таблиц 102-117 приложения 5 к настоящим Правилам, по тем или иным причинам невозможно, определение СЗ производится по КСЗ.
Вблизи промышленных комплексов, а также в районах с наложением загрязнений от крупных промышленных предприятий, ТЭС и источников увлажнения с высокой электрической проводимостью определение СЗ, производится по КСЗ.
309. Длина пути утечки L (см) изоляторов и изоляционных конструкций из стекла и фарфора должна определяться по формуле
L = ^.U ^. k
где — удельная эффективная длина пути утечки по таблице 101, см/кВ;
U - наибольшее рабочее междуфазное напряжение, кВ;
k — коэффициент использования длины пути утечки (параграф 6 настоящей главы).

2. Изоляция ВЛ

310. Удельная эффективная длина пути утечки поддерживающих гирлянд изоляторов и штыревых изоляторов ВЛ на металлических и железобетонных опорах в зависимости от СЗ и номинального напряжения (на высоте до 1000 м над уровнем моря) должна приниматься по таблице 101 приложения 5 к настоящим Правилам.
Удельная эффективная длина пути утечки поддерживающих гирлянд и штыревых изоляторов ВЛ на высоте более 1000 м над уровнем моря должна быть увеличена по сравнению с нормированной в таблице 101 приложения 5 к настоящим Правилам:
от 1000 до 2000 м - на 5 %;
от 2000 до 3000 м - на 10 %;
от 3000 до 4000 м - на 15 %.
311. Изоляционные расстояния по воздуху от токоведущих до заземленных частей опор должны соответствовать требованиям главы 17.
312. Количество подвесных тарельчатых изоляторов в поддерживающих гирляндах и в последовательной цепи гирлянд специальной конструкции (V-образных, Л-образных, - образных, - образных и др., составленных из изоляторов одного тип1) для ВЛ на металлических и железобетонных опорах должно определяться по формуле

где L_и - длина пути утечки одного изолятора по стандарту или техническим условиям на изолятор конкретного типа, см. Если расчет m не дает целого числа, то выбирают следующее целое число.
313. На ВЛ напряжением 6-20 кВ с металлическими и железобетонными опорами количество подвесных тарельчатых изоляторов в поддерживающих и натяжных гирляндах должно определяться по пункту 2 главы 9 настоящих Правил и независимо от материала опор должно составлять не менее двух.
На ВЛ напряжением 35-110 кВ с металлическими, железобетонными и деревянными опорами с заземленными креплениями гирлянд количество тарельчатых изоляторов в натяжных гирляндах всех типов в районах с 1-2-й СЗ увеличивается на один изолятор в каждой гирлянде по сравнению с количеством, полученным по пункту 2 главы 9 настоящих Правил.
На ВЛ напряжением 150-750 кВ на металлических и железобетонных опорах количество тарельчатых изоляторов в натяжных гирляндах должно определяться по пункту 2 главы 9 настоящих Правил.
314. На ВЛ напряжением 35-220 кВ с деревянными опорами в районах с 1-2-й СЗ количество подвесных тарельчатых изоляторов из стекла или фарфора допускается принимать на 1 меньше, чем для ВЛ на металлических или железобетонных опорах.
На ВЛ напряжением 6-20 кВ с деревянными опорами или деревянными траверсами на металлических и железобетонных опорах в районах с 1-2-й СЗ удельная эффективная длина пути утечки изоляторов должна быть не менее 1,5 см/кВ.
315. В гирляндах опор больших переходов должно предусматриваться по одному дополнительному тарельчатому изолятору из стекла или фарфора на каждые 10 м превышения высоты опоры сверх 50 м по отношению к количеству изоляторов нормального исполнения, определенному для одноцепных гирлянд при = 1,9 см/кВ для ВЛ напряжением 6-35 кВ и = 1,4 см/кВ для ВЛ напряжением 110-750 кВ. При этом, количество изоляторов в гирляндах этих опор должно быть не менее требуемого по условиям загрязнения в районе перехода.
316. В гирляндах тарельчатых изоляторов из стекла или фарфора, подвешенных на высоте более 100 м, в соответствии по пункту 6 главы 9 настоящих Правил предусматриваются сверх определенного два дополнительных изолятора.
317. Выбор изоляции ВЛ с изолированными проводами должен производиться в соответствии с параграфом 6 настоящей главы.

3. Внешняя стеклянная и фарфоровая изоляция электрооборудования и ОРУ

318. Удельная эффективная длина пути утечки внешней фарфоровой изоляции электрооборудования и изоляторов ОРУ напряжением 6-750 кВ, а также наружной части вводов ЗРУ в зависимости от СЗ и номинального напряжения (на высоте до 1000 м над уровнем моря) должна приниматься по таблице 101 приложения 5 к настоящим Правилам.
Удельная эффективная длина пути утечки внешней изоляции электрооборудования и изоляторов ОРУ напряжением 6-220 кВ, расположенных на высоте более 1000 м, должна приниматься: на высоте до 2000 м - по таблице 101, а на высоте от 2000 до 3000 м - на одну степень загрязнения выше по сравнению с нормированной.
319. При выборе изоляции ОРУ изоляционные расстояния по воздуху от токоведущих частей ОРУ до заземленных конструкций должны соответствовать требованиям главы 17 настоящих Правил.
320. В натяжных и поддерживающих гирляндах ОРУ число тарельчатых изоляторов определяется по пункту 3 главы 9 настоящих Правил с добавлением в каждую цепь гирлянды напряжением 110-150 кВ - одного, 220-330 кВ - двух, 500 кВ - трех, 750 кВ - четырех изоляторов.
321. При отсутствии электрооборудования, удовлетворяющего требованиям таблицы 101 приложения 5 к настоящим Правилам для районов с 3-4-й СЗ, необходимо применять оборудование, изоляторы и вводы на более высокие номинальные напряжения с изоляцией, удовлетворяющей таблице 101 приложения 5.
322. В районах с условиями загрязнения, превышающими 4-ю СЗ, предусматривается сооружение ЗРУ.
323. ОРУ напряжением 500-750 кВ и, ОРУ напряжением 110-330 кВ с большим количеством присоединений не должны располагаться в зонах с 3-4-й СЗ.
324. Удельная эффективная длина пути утечки внешней изоляции электрооборудования и изоляторов в ЗРУ напряжением 110 кВ и выше должна быть не менее 1,2 см/кВ в районах с 1-й СЗ и не менее 1,5 см/кВ в районах с 2-4-й СЗ.
325. В районах с 1-3-й СЗ должны применяться КРУН и КТП с изоляцией по таблице 101 приложения 5 к настоящим Правилам. В районах с 4-й СЗ допускается применение только КРУН и КТП с изоляторами специального исполнения.
326. Изоляторы гибких и жестких наружных открытых токопроводов должны выбираться с удельной эффективной длиной пути утечки по таблице 101: = 1,9 см/кВ на номинальное напряжение 20 кВ для токопроводов 10 кВ в районах с 1-3-й СЗ; = 3,0 см/кВ на номинальное напряжение 20 кВ для токопроводов 10 кВ в районах с 4-й СЗ; = 2,0 см/кВ на номинальное напряжение 35 кВ для токопроводов 13,8-24 кВ в районах с 1-4-й СЗ.

4. Выбор изоляции по разрядным характеристикам

327. Гирлянды ВЛ напряжением 6-750 кВ, внешняя изоляция электрооборудования и изоляторы ОРУ напряжением 6-750 кВ должны иметь 50%-ные разрядные напряжения промышленной частоты в загрязненном и увлажненном состоянии не ниже значений, приведенных в таблице 102 приложения 5 к настоящим Правилам.
Удельная поверхностная проводимость слоя загрязнения должна приниматься (не менее):
для 1-й СЗ - 5 мкСм, 2-й СЗ - 10 мкСм, 3-й СЗ - 20 мкСм, 4-й СЗ – 30 мкСм.

5. Определение степени загрязнения

328. В районах, не попадающих в зону влияния промышленных источников загрязнения (леса, тундра, лесотундра, луга), применяется изоляция с меньшей удельной эффективной длиной пути утечки, чем нормированная в таблице 101 приложения 5 к настоящим Правилам для 1-й СЗ.
329. К районам с 1-й СЗ относятся территории, не попадающие в зону влияния источников промышленных и природных загрязнений (болота, высокогорные районы, районы со слабозасоленными почвами, сельскохозяйственные районы).
330. В промышленных районах при наличии обосновывающих данных применяется изоляция с большей удельной эффективной длиной пути утечки, чем нормированная в таблице 101 приложения 5 к настоящим Правилам для 4-й СЗ.
331. Степень загрязнения вблизи промышленных предприятий должна определяться по таблицам 102-111 приложения 5 к настоящим Правилам в зависимости от вида и расчетного объема выпускаемой продукции и расстояния до источника загрязнений.
Расчетный объем продукции, выпускаемой промышленным предприятием, определяется суммированием всех видов продукции. СЗ в зоне уносов действующего или сооружаемого предприятия должна определяться по наибольшему годовому объему продукции с учетом перспективного плана развития предприятия (не более чем на 10 лет вперед).
332. Степень загрязнения вблизи ТЭС и промышленных котельных должна определяться по таблице 112 приложения 5 к настоящим Правилам в зависимости от вида топлива, мощности станции и высоты дымовых труб.
333. При отсчете расстояний по таблицах 102-112 приложения 5 к настоящим Правилам границей источника загрязнения является кривая, огибающая все места выбросов в атмосферу на данном предприятии (ТЭС).
334. В случае превышения объема выпускаемой продукции и мощности ТЭС, по сравнению с указанными в таблицах 102-112 приложения 5 к настоящим Правилам, увеличивается СЗ не менее чем на одну ступень.
335. Объем выпускаемой продукции при наличии на одном предприятии нескольких источников загрязнения (цехов) должен определяться суммированием объемов продукции отдельных цехов. Если источник выброса загрязняющих веществ отдельных производств (цехов) отстоит от других источников выброса предприятия больше чем на 1000 м, годовой объем продукции должен определяться для этих производств и остальной части предприятия отдельно. В этом случае расчетная СЗ определяется согласно пункта настоящим Правилам.
336. Если на одном промышленном предприятии выпускается продукция нескольких отраслей (или подотраслей) промышленности, указанных в таблице 102-111 приложения 5 настоящих Правил, то СЗ определяется согласно пункта 329 настоящих Правил.
337. Границы зоны с данной СЗ корректировываются с учетом розы ветров по формуле
,
где S - расстояние от границы источника загрязнения до границы района с данной СЗ, скорректированное с учетом розы ветров, м;
S₀ - нормированное расстояние от границы источника загрязнения до границы района с данной СЗ при круговой розе ветров, м;
W — среднегодовая повторяемость ветров рассматриваемого румба, %;
W₀ — повторяемость ветров одного румба при круговой розе ветров, %.
Значения S/S₀ должны ограничиваться пределами 0,5 <S/S₀ < 2.
338. Степень загрязнения вблизи отвалов пылящих материалов, складских зданий и сооружений, канализационно-очистных сооружений определяются по таблице 113 приложения 5 к настоящим Правилам.
339. Степень загрязнения вблизи автодорог с интенсивным использованием в зимнее время химических противогололедных средств определяется по таблице 114 приложения 5 к настоящим Правилам.
340. Степень загрязнения в прибрежной зоне морей, соленых озер и водоемов должна определяться по таблице 115 приложения 5 к настоящим Правилам в зависимости от солености воды и расстояния до береговой линии. Расчетная соленость воды определяется по гидрологическим картам как максимальное значение солености поверхностного слоя воды в зоне до 10 км вглубь акватории. Степень загрязнения над поверхностью засоленных водоемов принимается на одну ступень выше, чем в таблице 115 приложения 5 к настоящим Правилам для зоны до 0,1 км.
341. В районах, подверженных ветрам со скоростью более 30 м/с со стороны моря (периодичностью не реже одного раза в 10 лет), расстояния от береговой линии, приведенные в таблице 115, увеличивается в 3 раза.
Для водоемов площадью 1000-10000 м ² СЗ допускается снижать на одну ступень по сравнению с данными таблицы 115 приложения 5 к настоящим Правилам.
Степень загрязнения вблизи градирен или брызгальных бассейнов должна определяться по таблице 116 приложения 5 к настоящим Правилам.
342. При удельной проводимости циркуляционной воды менее 1000 мкСм/см и по таблице 117 приложения 5 к настоящим Правилам при удельной проводимости от 1000 до 3000 мкСм/см.
343. Расчетная СЗ в зоне наложения загрязнений от двух независимых источников, определенную с учетом розы ветров по пункту 336 настоящих Правил, определяется по таблице 118 приложения 5 независимо от вида промышленного или природного загрязнения.

6. Коэффициенты использования основных типов изоляторов и изоляционных конструкций (стеклянных и фарфоровых)

344. Коэффициенты использования k изоляционных конструкций, составленных из однотипных изоляторов, определяется как
k = k _и . k _к ,
где k_и - коэффициент использования изолятора;
k_к - коэффициент использования составной конструкции с параллельными или последовательно-параллельными ветвями.
345. Коэффициенты использования k_и подвесных тарельчатых изоляторов со слабо развитой нижней поверхностью изоляционной детали определяются по таблице 119 приложения 5 к настоящим Правилам в зависимости от отношения длины пути утечки изолятора L_и к диаметру его тарелки D.
346. Коэффициенты использования k_и подвесных тарельчатых изоляторов специального исполнения с сильно развитой поверхностью определяются по таблице 120 приложения 5 к настоящим Правилам.
347. Коэффициенты использования k_и штыревых изоляторов (линейных, опорных) со слабо развитой поверхностью должны приниматься равными 1,0, с сильно развитой поверхностью - 1,1.
348. Коэффициенты использования k_и внешней изоляции электрооборудования наружной установки, выполненной в виде одиночных изоляционных конструкций, в том числе опорных изоляторов наружной установки на номинальное напряжение до 110 кВ, а также подвесных изоляторов стержневого типа на номинальное напряжение 110 кВ, определяются по таблице 121 приложения 5 к настоящим Правилам в зависимости от отношения длины пути утечки изолятора или изоляционной конструкции L_и к длине их изоляционной части h.
349. Коэффициенты использования k_к одноцепных гирлянд и одиночных опорных колонок, составленных из однотипных изоляторов, принимаются равными 1,0.
350. Коэффициенты использования k_к составных конструкций с параллельными ветвями (без перемычек), составленных из однотипных элементов (двухцепных и многоцепных поддерживающих и натяжных гирлянд, двух- и многостоечных колонок), определяются по таблице 122 приложения 5 к настоящим Правилам.
351. Коэффициенты использования k_к Л-образных и V-образных гирлянд с одноцепными ветвями принимаются равными 1,0.
352. Коэффициенты использования k_к составных конструкций с последовательно-параллельными ветвями, составленными из изоляторов одного типа (гирлянд типа или , опорных колонок с различным числом параллельных ветвей по высоте, а также подстанционных аппаратов с растяжками), принимаются равными 1,1.
353. Коэффициенты использования kи одноцепных гирлянд и одиночных опорных колонок, составленных из разнотипных изоляторов с коэффициентами использования k_и1 и k_и2 , должны определяться по формуле

где L₁ и L₂ - длина пути утечки участков конструкции из изоляторов соответствующего типа. Аналогичным образом должна определяться величина k_и для конструкций указанного вида при числе разных типов изоляторов, большем двух.
354. Конфигурация подвесных изоляторов для районов с различными видами загрязнений должна выбираться по таблице 123 приложения 5 к настоящим Правилам.

10. Кабельные линии напряжением до 220 кВ

1. Общие положения

355. Проектирование и сооружение кабельных линий должны производиться на основе технико-экономических расчетов с учетом развития сети, ответственности и назначения линии, характера трассы, способа прокладки, конструкций кабелей и т.п.
356. При выборе трассы кабельной линии требуется избегать участков с грунтами, агрессивными по отношению к металлическим оболочкам кабелей.
357. Над подземными кабельными линиями в соответствии с действующими правилами охраны электрических сетей должны устанавливаться охранные зоны в размере площадки над кабелями:
для кабельных линий выше 1 кВ по 1 м с каждой стороны от крайних кабелей;
для кабельных линий до 1 кВ по 1 м с каждой стороны от крайних кабелей, а при прохождении кабельных линий в городах под тротуарами – на 0,6 м в сторону зданий, сооружений и на 1 м в сторону проезжей части улицы.
358. Для подводных кабельных линий до и выше 1 кВ в соответствии с указанными правилами должна быть установлена охранная зона, определяемая параллельными прямыми на расстоянии 100 м от крайних кабелей.
359. Охранные зоны кабельных линий используются с соблюдением требований правил охраны электрических сетей.
360. Трасса кабельной линии должна выбираться с учетом наименьшего расхода кабеля, обеспечения его сохранности при механических воздействиях, обеспечения защиты от коррозии, вибрации, перегрева и от повреждений соседних кабелей электрической дугой при возникновении КЗ на одном из кабелей. При размещении кабелей необходимо избегать перекрещиваний их между собой, трубопроводами и пр.
361. При выборе трассы кабельной маслонаполненной линии низкого давления принимается во внимание рельеф местности для наиболее рационального размещения и использования на линии подпитывающих баков.
362. Кабельные линии должны выполняться так, чтобы в процессе монтажа и эксплуатации было исключено возникновение в них опасных механических напряжений и повреждений, для чего:
1) кабели должны быть уложены с запасом по длине, достаточным для компенсации возможных смещений почвы и температурных деформаций самих кабелей и конструкций, по которым они проложены; укладывать запас кабеля в виде колец (витков) запрещается;
2) кабели, проложенные горизонтально по конструкциям, стенам, перекрытиям и т.п., должны быть жестко закреплены в конечных точках, непосредственно у концевых заделок, с обеих сторон изгибов и у соединительных и стопорных муфт;
3) кабели, проложенные вертикально по конструкциям и стенам, должны быть закреплены так, чтобы была предотвращена деформация оболочек и не нарушались соединения жил в муфтах под действием собственного веса кабелей;
4) конструкции, на которые укладываются небронированные кабели, должны быть выполнены таким образом, чтобы была исключена возможность механического повреждения оболочек кабелей, в местах жесткого крепления оболочки этих кабелей должны быть предохранены от механических повреждений и коррозии при помощи эластичных прокладок;
5) кабели (в том числе бронированные), расположенные в местах, где возможны механические повреждения (передвижение автотранспорта, механизмов и грузов) доступность для посторонних лиц), должны быть защищены по высоте на 2 м от уровня пола или земли и на 0,3 м в земле;
6) при прокладке кабелей рядом с другими кабелями, находящимися в эксплуатации должны быть приняты меры для предотвращения повреждения последних;
7) кабели должны прокладываться на расстоянии от нагретых поверхностей, предотвращающем нагрев кабелей выше допустимого, при этом, должна предусматриваться защита кабелей от прорыва горячих веществ в местах установки задвижек и фланцевых соединений.
363. Защита кабельных линий от блуждающих токов и почвенной коррозии должна удовлетворять требованиям настоящих Правил.
364. Конструкции подземных кабельных сооружений должны быть рассчитаны с учетом массы кабелей, грунта, дорожного покрытия и нагрузки от проходящего транспорта.
365. Кабельные сооружения и конструкции, на которых укладываются кабели, должны выполняться из несгораемых материалов.
366. Запрещается выполнение в кабельных сооружениях каких-либо временных устройств, хранение в них материалов и оборудования.
367. Временные кабели должны прокладываться с соблюдением всех требований, предъявляемых к кабельным прокладкам, с разрешения эксплуатирующей организации.
368. Открытая прокладка кабельных линий должна производиться с учетом непосредственного действия солнечного излучения, а также теплоизлучений от различного рода источников тепла.
369. Радиусы внутренней кривой изгиба кабелей должны иметь по отношению к их наружному диаметру кратности не менее указанных в стандартах или технических условиях на соответствующие марки кабелей.
370. Радиусы внутренней кривой изгиба жил кабелей при выполнении кабельных заделок должны иметь по отношению к приведенному диаметру жил кратности не менее указанных в стандартах или технических условиях на соответствующие марки кабелей.
371. Усилия тяжения при прокладке кабелей и протягивании их в трубах определяются механическими напряжениями, допустимыми для жил и оболочек.
372. Каждая кабельная линия должна иметь свой номер или наименование. Если кабельная линия состоит из нескольких параллельных кабелей, то каждый из них должен иметь тот же номер с добавлением букв А, Б, В и т.д.
373. Открыто проложенные кабели, а также все кабельные муфты должны быть снабжены бирками с обозначением на бирках кабелей и концевых муфт марки, напряжения, сечения, номера или наименования линии, на бирках соединительных муфт – номера муфты или даты монтажа.
374. Бирки должны быть стойкими к воздействию окружающей среды. На кабелях, проложенных в кабельных сооружениях, бирки должны располагаться по длине не реже чем через каждые 50 м.
375. Охранные зоны кабельных линий, проложенных в земле в незастроенной местности, должны быть обозначены информационными знаками.
376. Информационные знаки устанавливаются не реже, чем через 500 м, а также в местах изменения направления кабельных линий.
377. На информационных знаках должны быть указаны ширина охранных зон кабельных линий и номера телефонов владельцев кабельных линий.

2. Выбор способов прокладки

378. При выборе способов прокладки силовых кабельных линий до 35 кВ необходимо руководствоваться следующим:
1) При прокладке кабелей в земле в одной траншее прокладывается не более шести силовых кабелей. При большем количестве кабелей их прокладывают в отдельных траншеях с расстоянием между группами кабелей не менее 0,5 м или в каналах, туннелях, по эстакадам и в галереях.
2) Прокладка кабелей в туннелях, по эстакадам и в галереях требуется при количестве силовых кабелей, идущих в одном направлении более 20.
3) Прокладка кабелей в блоках применяется в условиях большой стесненности по трассе, в местах пересечений с железнодорожными путями и проездами, при вероятности разлива металла и т.п.
4) При выборе способов прокладки кабелей по территориям городов должны учитываться первоначальные капитальные затраты и затраты, связанные с производством эксплуатационно-ремонтных работ, а также удобство и экономичность обслуживания сооружений.
379. На территориях электростанций кабельные линии должны прокладываться в туннелях, коробах, каналах, блоках, по эстакадам и в галереях. Прокладка силовых кабелей в траншеях допускается только к удаленным вспомогательным объектам (склады топлива, мастерские при количестве не более шести. На территориях электростанций общей мощностью до 25 МВт допускается также прокладка кабелей в траншеях.
380. На территориях промышленных предприятий кабельные линии должны прокладываться в земле (в траншеях), туннелях, блоках, каналах, по эстакадам, в галереях и по стенам зданий.
381. На территориях подстанций и распределительных устройств кабельные линии должны прокладываться в туннелях, коробах, каналах, трубах, в земле (в траншеях), наземных железобетонных лотках, по эстакадам и в галереях.
382. В городах и поселках одиночные кабельные линии прокладываются в земле (в траншеях) по непроезжей части улиц (под тротуарами), по дворам и техническим полосам в виде газонов.
383. По улицам и площадям, насыщенным подземными коммуникациями, прокладку кабельных линий в количестве 10 и более в потоке производится в коллекторах и кабельных туннелях. При пересечении улиц и площадей с усовершенствованными покрытиями и с интенсивным движением транспорта кабельные линии должны прокладываться в блоках или трубах.
384. Внутри зданий кабельные линии прокладываются непосредственно по конструкциям зданий (открыто и в коробах или трубах), в каналах, блоках, туннелях, трубах, проложенных в полах и перекрытиях, а также по фундаментам машин, в шахтах, кабельных этажах и двойных полах.
385. Маслонаполненные кабели и кабели с пластмассовой изоляцией прокладываются (при любом количестве кабелей) в туннелях и галереях и в земле (в траншеях); способ их прокладки определяется проектом.

3. Выбор кабелей

386. Для кабельных линий, прокладываемых по трассам, проходящим в различных грунтах и условиях окружающей среды, выбор конструкций и сечений кабелей производятся по участку с наиболее тяжелыми условиями, если длина участков с более легкими условиями не превышает строительной длины кабеля. При значительной длине отдельных участков трассы с различными условиями прокладки для каждого из них выбираются соответствующие конструкции и сечения кабелей.
387. Для кабельных линий, прокладываемых по трассам с различными условиями охлаждения, сечения кабелей должны выбираться по участку трассы с худшими условиями охлаждения, если длина его составляет более 10 м. Допускается для кабельных линий до 10 кВ, за исключением подводных, применение кабелей разных сечений, но не более трех при условии, что длина наименьшего отрезка составляет не менее 20 м.
388. Для кабельных линий, прокладываемых в земле или воде, должны применяться преимущественно бронированные кабели. Металлические оболочки этих кабелей должны иметь внешний покров для защиты от химических воздействий. Кабели с другими конструкциями внешних защитных покрытий (небронированные) должны обладать необходимой стойкостью к механическим воздействиям при прокладке во всех видах грунтов, при протяжке в блоках и трубах, а также стойкостью по отношению к тепловым и механическим воздействиям при эксплуатационно-ремонтных работах.
389. Трубопроводы кабельных маслонаполненных линий высокого давления, прокладываемые в земле или воде, должны иметь защиту от коррозии в соответствии с проектом.
390. В кабельных сооружениях и производственных помещениях при отсутствии опасности механических повреждений в эксплуатации прокладывается небронированные кабели, а при наличии опасности механических повреждений в эксплуатации должны применяться бронированные кабели или защита их от механических повреждений.
Вне кабельных сооружений допускается прокладка небронированных кабелей на недоступной высоте (не менее 2 м); на меньшей высоте прокладка небронированных кабелей допускается при условии защиты их от механических повреждений (коробами, угловой сталью, трубами и т.п.).
При смешанной прокладке (земля – кабельное сооружение или производственное помещение) применяются те же марки кабелей, что и для прокладки в земле, но без горючих наружных защитных покровов.
391. При прокладке кабельных линий в кабельных сооружениях, а также в производственных помещениях бронированные кабели не должны иметь поверх брони, а небронированные кабели – поверх металлических оболочек, защитных покровов из горючих материалов.
Для открытой прокладки не допускается применять силовые и контрольные кабели с горючей полиэтиленовой изоляцией.
Металлические оболочки кабелей и металлические поверхности, по которым они прокладываются, должны быть защищены негорючим антикоррозийным покрытием.
При прокладке в помещениях с агрессивной средой должны применяться кабели, стойкие к воздействию этой среды.
392. Для кабельных линий электростанций, распределительных устройств и подстанций, указанных в пункте 426 настоящих Правил, применяются кабели, бронированные стальной лентой, защищенной негорючим покрытием. На электростанциях применение кабелей с горючей полиэтиленовой изоляцией не допускается.
393. Для кабельных линий, прокладываемых в кабельных блоках и трубах, применяются небронированные кабели в свинцовой усиленной оболочке. На участках блоков и труб, а также ответвлений от них длиной до 50 м допускается прокладка бронированных кабелей в свинцовой или алюминиевой оболочке без наружного покрова из кабельной пряжи. Для кабельных линий, прокладываемых в трубах, допускается применение кабелей в пластмассовой или резиновой оболочке.
394. Для прокладки в почвах, содержащих вещества, разрушительно действующие на оболочки кабелей (солончаки, болота, насыпной грунт со шлаком и строительным материалом и т.п.), а также в зонах, опасных из-за воздействия электрокоррозии, должны применяться кабели со свинцовыми оболочками и усиленными защитными покровами типов Б_л, Б_2л или кабели с алюминиевыми оболочками и особо усиленными защитными покровами типов Б_в, Б_п (в сплошном влагостойком пластмассовом шланге).
395. В местах пересечения кабельными линиями болот кабели должны выбираться с учетом геологических условий, а также химических и механических воздействий.
396. Для прокладки в почвах, подверженных смещению, должны применяться кабели с проволочной броней или приниматься меры по устранению усилий, действующих на кабель при смещении почвы (укрепление грунта шпунтовыми или свайными рядами и т.п.).
397. В местах пересечения кабельными линиями ручьев, их пойм и канав должны применяться такие же кабели, как и для прокладки в земле.
398. Для кабельных линий, прокладываемых по железнодорожным мостам, а также по другим мостам с интенсивным движением транспорта, применяются бронированные кабели в алюминиевой оболочке.
399. Для кабельных линий передвижных механизмов должны применяться гибкие кабели с резиновой или другой аналогичной изоляцией, выдерживающей многократные изгибы.
400. Для подводных кабельных линий применяются кабели с броней из круглой проволоки, по возможности одной строительной длины. С этой целью разрешается применение одножильных кабелей.
В местах перехода кабельных линий с берега в море, при наличии сильного морского прибоя, при прокладке кабеля на участках рек с сильным течением и размываемыми берегами, а также на больших глубинах (до 40–60 м) применяется кабель с двойной металлической броней.
Кабели с резиновой изоляцией в поливинилхлоридной оболочке, а также кабели в алюминиевой оболочке без специальных водонепроницаемых покрытий для прокладки в воде не допускаются.
При прокладке кабельных линий через небольшие несудоходные и несплавные реки шириной (вместе с затопляемой поймой) не более 100 м, с устойчивыми руслом и дном допускается применение кабелей с ленточной броней.
401. Для кабельных маслонаполненных линий и для кабельных линий с пластмассовой изоляцией напряжением 110–220 кВ тип и конструкция кабелей определяются проектом.
402. При прокладке кабельных линий до 35 кВ на вертикальных и наклонных участках трассы с разностью уровней, должны применяться кабели с нестекающей пропиточной массой, кабели с обедненно-пропитанной бумажной изоляцией и кабели с резиновой или пластмассовой изоляцией. Для указанных условий кабели с вязкой пропиткой допускается применять только со стопорными муфтами, размещенными по трассе, в соответствии с допустимыми разностями уровней для этих кабелей.
Разность вертикальных отметок между стопорными муфтами кабельных маслонаполненных линий низкого давления определяется соответствующими техническими условиями на кабель и расчетом подпитки при предельных тепловых режимах.
403. В четырехпроводных сетях должны применяться четырехжильные кабели. Прокладка нулевых жил отдельно от фазных не допускается. Допускается применение трехжильных силовых кабелей в алюминиевой оболочке напряжением до 1 кВ с использованием их оболочки в качестве нулевого провода (четвертой жилы) в четырехпроводных сетях переменного тока (осветительных, силовых и смешанных) с глухозаземленной нейтралью, за исключением установок с взрывоопасной средой и установок, в которых при нормальных условиях эксплуатации ток в нулевом проводе составляет более 75 % допустимого длительного тока фазного провода.
Использование для указанной цели свинцовых оболочек трехжильных силовых кабелей допускается лишь в реконструируемых городских электрических сетях 220/127 и 380/220 В.
404. Для кабельных линий до 35 кВ допускается применять одножильные кабели, если это приводит к значительной экономии меди или алюминия в сравнении с трехжильными или если отсутствует возможность применения кабеля необходимой строительной длины. Сечение этих кабелей должно выбираться с учетом их дополнительного нагрева токами, наводимыми в оболочках.
Должны быть также выполнены мероприятия по обеспечению равного распределения тока между параллельно включенными кабелями и безопасного прикосновения к их оболочкам, исключению нагрева находящихся в непосредственной близости металлических частей и надежному закреплению кабелей в изолирующих клицах.

4. Подпитывающие устройства и сигнализация давления масла кабельных маслонаполненных линий

405. Маслоподпитывающая система должна обеспечивать надежную работу линии в любых нормальных и переходных тепловых режимах.
406. Количество масла, находящегося в маслоподпитывающей системе, должно определяться с учетом расхода на подпитку кабеля. Кроме того, должен быть запас масла для аварийного ремонта и заполнения маслом наиболее протяженной секции кабельной линии.
407. Подпитывающие баки линий низкого давления размещаются в закрытых помещениях. Небольшое количество подпитывающих баков (5–6) на открытых пунктах питания располагаются в легких металлических ящиках на порталах, опорах и т.п. (при температуре окружающего воздуха не ниже минус 33⁰ С). Подпитывающие баки должны быть снабжены указателями давления масла и защищены от прямого воздействия солнечного излучения.
408. Подпитывающие агрегаты линий высокого давления должны быть размещены в закрытых помещениях, имеющих температуру не ниже +10⁰ С, и расположены возможно ближе к месту присоединения к кабельным линиям. Присоединение нескольких подпитывающих агрегатов к линии производится через масляный коллектор.
409. При параллельной прокладке нескольких кабельных маслонаполненных линий высокого давления производится подпитка маслом каждой линии от отдельных подпитывающих агрегатов или устанавливается устройство для автоматического переключения агрегатов на ту или другую линию.
410. Подпитывающие агрегаты обеспечиваются электроэнергией от двух независимых источников питания с обязательным устройством автоматического включения резерва (АВР). Подпитывающие агрегаты должны быть отделены один от другого несгораемыми перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 ч.
411. Каждая кабельная маслонаполненная линия должна иметь систему сигнализации давления масла, обеспечивающую регистрацию и передачу дежурному персоналу сигналов о понижении и повышении давления масла сверх допустимых пределов.
412. На каждой секции кабельной маслонаполненной линии низкого давления должно быть установлено по крайней мере два датчика, на линии высокого давления – датчик на каждом подпитывающем агрегате. Аварийные сигналы должны передаваться на пункт с постоянным дежурством персонала. Система сигнализации давления масла должна иметь защиту от влияния электрических полей силовых кабельных линий.
413. Подпитывающие пункты на линиях низкого давления должны быть оборудованы телефонной связью с диспетчерскими пунктами (электросети сетевого района).
414. Маслопровод, соединяющий коллектор подпитывающего агрегата с кабельной маслонаполненной линией высокого давления, должен прокладываться в помещениях с положительной температурой. Допускается прокладка его в утепленных траншеях, лотках, каналах и в земле ниже зоны промерзания при условии обеспечения положительной температуры окружающей среды.
415. Вибрация в помещении щита с приборами для автоматического управления подпитывающим агрегатом не должна превышать допустимых пределов.

5. Соединения и заделки кабелей

416. При соединении и оконцевании силовых кабелей применяются конструкции муфт, соответствующие условиям их работы и окружающей среды. Соединения и заделки на кабельных линиях должны быть выполнены так, чтобы кабели были защищены от проникновения в них влаги и других вреднодействующих веществ из окружающей среды и чтобы соединения и заделки выдерживали испытательные напряжения для кабельной линии.
417. Для кабельных линий до 35 кВ концевые и соединительные муфты должны применяться в соответствии с действующей технической документацией на муфты, утвержденной в установленном порядке.
418. Для соединительных и стопорных муфт кабельных маслонаполненных линий низкого давления необходимо применять только латунные или медные муфты.
Для кабельных линий с пластмассовой изоляцией необходимо применять концевые и соединительные муфты в пластмассовой оболочке.
Длина секций и места установки стопорных муфт на кабельных маслонаполненных линиях низкого давления определяются с учетом подпитки линий маслом в нормальном и переходных тепловых режимах.
Стопорные и полустопорные муфты на кабельных маслонаполненных линиях должны размещаться в кабельных колодцах; соединительные муфты при прокладке кабелей в земле размещаются в камерах, подлежащих последующей засыпке просеянной землей или песком.
В районах с электрифицированным транспортом (метрополитен, трамваи, железные дороги) или с агрессивными по отношению к металлическим оболочкам и муфтам кабельных линий почвами соединительные муфты должны быть доступны для контроля.
419. На кабельных линиях, выполняемых кабелями с нормально пропитанной бумажной изоляцией и кабелями, пропитанными нестекающей массой, соединения кабелей должны производиться при помощи стопорно-переходных муфт, если уровень прокладки кабелей с нормально пропитанной изоляцией выше уровня прокладки кабелей, пропитанных нестекающей массой.
420. На кабельных линиях выше 1 кВ, выполняемых гибкими кабелями с резиновой изоляцией в резиновом шланге, соединения кабелей должны производиться горячим вулканизированным с покрытием противосыростным лаком.
421. Число соединительных муфт на 1 км вновь строящихся кабельных пиний должно быть не более: для трехжильных кабелей 1–10 кВ сечением до 3х55 мм² 4 шт.; для трехжильных кабелей 1–10 кВ сечениями 3х120 – 3х240 мм² 5 шт., для трехфазных кабелей 20–35 кВ 6 шт.; для одножильных кабелей 2 шт.
Для кабельных линий 110–220 кВ число соединительных муфт определяется проектом.
Использование маломерных отрезков кабелей для сооружения протяженных кабельных линий не допускается.

6. Заземление

422. Кабели с металлическими оболочками или броней, а также кабельные конструкции, на которых прокладываются кабели, должны быть заземлены или занулены в соответствии с требованиями, приведенными в главе 7.
423. При заземлении или занулении металлических оболочек силовых кабелей оболочка и броня должны быть соединены гибким медным проводом между собой и с корпусами муфт (концевых, соединительных и др.). На кабелях 6 кВ и выше с алюминиевыми оболочками заземление оболочки и брони должно выполняться отдельными проводниками.
Применять заземляющие или нулевые защитные проводники с проводимостью большей, чем проводимость оболочек кабелей, не требуется, однако сечение во всех случаях должно быть не менее 6 мм² .
Сечения заземляющих проводников контрольных кабелей выбираются в соответствии с требованием пунктов 174 – 176 настоящих Правил.
Если на опоре конструкции установлены наружная концевая муфта и комплект разрядников, то броня металлической оболочки и муфта должны быть присоединены к заземляющему устройству разрядников. Использование в качестве заземляющего устройства только металлических оболочек кабелей в этом случае не допускается.
424. На кабельных маслонаполненных линиях низкого давления заземляются концевые, соединительные и стопорные муфты.
На кабелях с алюминиевыми оболочками подпитывающие устройства должны подсоединяться к линиям через изолирующие вставки, а корпуса концевых муфт должны быть изолированы от алюминиевых оболочек кабелей. Указанное требование не распространяется на кабельные линии с непосредственным вводом в трансформаторы.
При применении для кабельных маслонаполненных линий низкого давления бронированных кабелей в каждом колодце броня кабеля с обеих сторон муфты должна быть соединена сваркой и заземлена.
425. Стальной трубопровод маслонаполненных кабельных линий высокого давления, проложенных в земле, должен быть заземлен во всех колодцах и по концам, а проложенных в кабельных сооружениях — по концам и в промежуточных точках, определяемых расчетами в проекте.
При необходимости активной защиты стального трубопровода от коррозии заземление его выполняется в соответствии с требованиями этой защиты, при этом, должна быть обеспечена возможность контроля электрического сопротивления антикоррозийного покрытия.
426. При переходе кабельной линии в воздушную (ВЛ) и при отсутствии у опоры ВЛ заземляющего устройства кабельные муфты (мачтовые) допускается заземлять присоединением металлической оболочки кабеля, если кабельная муфта на другом конце кабеля присоединена к заземляющему устройству или сопротивление заземления кабельной оболочки соответствует требованиям главы 7.

7. Специальные требования к кабельному хозяйству электростанций, подстанций и распределительных устройств

427. Требования, приведенные в пунктах 426 – 432 настоящих Правил, распространяются на кабельные хозяйства тепловых и гидроэлектростанций мощностью 25 МВт и более, распределительных устройств и подстанций напряжением 220–500 кВ, а также распределительных устройств и подстанций, имеющих особое значение в энергосистеме.
428. Главная схема электрических соединений, схема собственных нужд и схема оперативного тока управления оборудованием и компоновка оборудования и кабельного хозяйства электростанции или подстанции должны выполняться таким образом, чтобы при возникновении пожара в кабельном хозяйстве или вне его были исключены нарушения работы более чем одного блока электростанции, одновременная потеря взаимно резервирующих присоединений распределительных устройств и подстанций, а также выход из работы систем обнаружения и тушения пожаров.
429. Для основных кабельных потоков электростанций должны предусматриваться кабельные сооружения (этажи, туннели, шахты и др.), изолированные от технологического оборудования и исключающие доступ к кабелям посторонних лиц.
При размещении истоков кабелей на электростанциях трассы кабельных линий должны выиграться с учетом:
1) предотвращения перегрева кабелей от нагретых поверхностей технологического оборудования;
2) предотвращения повреждений кабелей при выхлопах (возгораниях и взрывах) пыли через предохранительные устройства пылесистем;
3) недопущения прокладки транзитных кабелей в технологических туннелях гидрозолоудаления, помещениях химводоочистки, а также в местах, где располагаются трубопроводы с химически агрессивными жидкостями.
430. Взаимно резервирующие ответственные кабельные линии (силовые, оперативного тока, средств связи, управления, сигнализации, систем пожаротушения и т.п.) должны прокладываться так, чтобы при пожарах была исключена возможность одновременной потери взаимно резервирующих кабельных линий. На участках кабельного хозяйства, где возникновение аварии угрожает ее большим развитием, кабельные потоки делятся на изолированные одна от другой группы. Распределение кабелей по группам принимается в зависимости от местных условий.
431. В пределах одного энергоблока разрешается выполнение кабельных сооружений с пределом огнестойкости 0,25 часов. При этом, технологическое оборудование, которое может служить источником пожара (баки с маслом, маслостанции и т.п.), должно иметь ограждения с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов, исключающие возможность загорания кабелей при возникновении пожара на этом оборудовании.
В пределах одного энергоблока электростанции разрешается прокладка кабелей вне специальных кабельных сооружений при условии надежной их защиты от механических повреждений и заноса пылью, от искр и огня при производстве ремонта технологического оборудования, обеспечения нормальных температурных условий для кабельных линий и удобства их обслуживания.
Для обеспечения доступа к кабелям при расположении их на высоте 5 м и более должны сооружаться специальные площадки и проходы.
Для одиночных кабелей и небольших групп кабелей (до 20) эксплуатационные площадки не сооружаются, но при этом, должна быть обеспечена возможность быстрой замены и ремонта кабелей в условиях эксплуатации.
При прокладке кабелей в пределах одного энергоблока вне специальных кабельных сооружений должно обеспечиваться разделение их на отдельные группы, проходящие по различным трассам.
432. Кабельные этажи и туннели, в которых размещаются кабели различных энергоблоков электростанции, включая кабельные этажи и туннели под блочными щитами управления, должны быть разделены поблочно и отделены от других помещении, кабельных этажей, туннелей, шахт, коробов и каналов несгораемыми перегородками и перекрытиями с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов, в том числе в местах прохода кабелей.
В местах предполагаемого прохода кабелей через перегородки и перекрытия, в целях обеспечения возможности замены и дополнительной прокладки кабелей, должна предусматриваться перегородка из несгораемого, легко пробиваемого материала с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов.
В протяженных кабельных сооружениях тепловых электростанций должны предусматриваться аварийные выходы, расположенные, не реже чем через 50 м.
Кабельные хозяйства электростанций должны быть отделены от отходящих сетевых кабельных туннелей и коллекторов несгораемыми перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов.
433. Места входа кабелей в помещения закрытых распределительных устройств и в помещения щитов управления и защиты открытых распределительных устройств должны иметь перегородки с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов.
Места входа кабелей на блочные щиты управления электростанцией должны быть закрыты перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов.
Кабельные шахты должны быть отделены от кабельных туннелей, этажей и других кабельных сооружений несгораемыми перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов и иметь перекрытия вверху и внизу. Протяженные шахты при проходе через перекрытия, но не реже чем через 20 м, должны делиться на отсеки несгораемыми перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов.
Проходные кабельные шахты должны иметь входные двери и быть оборудованы лестницами или специальными скобами.

8. Прокладка кабельных линий в земле

434. При прокладке кабельных линий непосредственно в земле кабели должны прокладываться в траншеях и иметь снизу подсыпку, а сверху засыпку слоем мелкой земли, не содержащей камней, строительного мусора и шлака.
Кабели на всем протяжении должны быть защищены от механических повреждений путем покрытия при напряжении 35 кВ и выше железобетонными плитами толщиной не менее 50 мм, при напряжении ниже 35 кВ – плитами или глиняным обыкновенным кирпичом в один слой поперек трассы кабелей, при рытье траншеи землеройным механизмом с шириной фрезы менее 250 мм, а также для одного кабеля – вдоль трассы кабельной линии. Применение силикатного, а также глиняного пустотелого или дырчатого кирпича не допускается.
При прокладке на глубине 1–1,2 м кабели 20 кВ и ниже (кроме кабелей городских электросетей) допускается не защищать от механических повреждений.
Кабели до 1 кВ должны иметь такую защиту лишь на участках, где вероятны механические повреждения (в местах частых раскопок). Асфальтовые покрытия улиц и т.п. рассматриваются как места, где разрытия производятся в редких случаях. Для кабельных линий до 20 кВ, кроме линий выше 1 кВ, питающих электроприемники I категории, допускается в траншеях с количеством кабельных линий не более двух применять вместо кирпича сигнальные пластмассовые ленты, удовлетворяющие техническим требованиям, утвержденным министерствами и ведомствами Республики Казахстан. Не допускается применение сигнальных лент в местах пересечений кабельных линий с инженерными коммуникациями и над кабельными муфтами на расстоянии по 2 м в каждую сторону от пересекаемой коммуникации или муфты, а также на подходах линий к распределительным устройствам и подстанциям в радиусе 5 м.
Сигнальная лента должна укладываться в траншее над кабелями на расстоянии 250 мм от их наружных покровов. При расположении в траншее одного кабеля лента должна укладываться по оси кабеля, при большем количестве кабелей края ленты должны выступать за крайние кабели не менее чем на 50 мм. При укладке по ширине траншеи более одной ленты – смежные ленты должны прокладываться с нахлестом шириной не менее 50 мм.
При применении сигнальной ленты прокладка кабелей в траншее с устройством подушки для кабелей, присыпка кабелей первым слоем земли и укладка ленты, включая присыпку ленты слоем земли по всей длине, должны производиться в присутствии представителя электромонтажной организации и владельца электросетей.
435. Глубина заложения кабельных линий от планировочной отметки должна быть не менее: линий до 20 кВ 0,7 м; 35 кВ 1 м; при пересечении улиц и площадей независимо от напряжения 1 м.
Кабельные маслонаполненные линии и кабельные линии с пластмассовой изоляцией 110–220 кВ должны иметь глубину заложения от планировочной отметки не менее 1,5 м. Допускается уменьшение глубины до 0,5 м на участках длиной до 5 м при вводе линий в здания, а также в местах пересечения их с подземными сооружениями при условии защиты кабелей от механических повреждений.
Прокладка кабельных линий 6–10 кВ по пахотным землям должна производиться на глубине не менее 1 м, при этом, полоса земли над трассой может быть занята под посевы.
436. Расстояние в свету от кабеля, проложенного непосредственно в земле, до фундаментов сооружений должно быть не менее 0,6 м. Прокладки кабелей непосредственно в земле под фундаментами зданий и сооружений не допускается.
437. При параллельной прокладке кабельных линий расстояние по горизонтали в свету между кабелями должно быть не менее:
1) 100 мм между силовыми кабелями до 10 кВ, а также между ними и контрольными кабелями;
2) 250 мм между кабелями 20–35 кВ и между ними и другими кабелями;
3) 500 мм между кабелями, эксплуатируемыми различными организациями, а также между силовыми кабелями и кабелями связи;
4) 500 мм между маслонаполненными кабелями, кабелями с пластмассовой изоляцией 110–220 кВ и другими кабелями; при этом, кабельные маслонаполненные линии низкого давления и кабельные линии с пластмассовой изоляцией отделяются одна от другой и от других кабелей железобетонными плитами, поставленными на ребро; кроме того, производятся расчет электромагнитного влияния на кабели связи.
Однофазные маслонаполненные кабели и кабели с пластмассовой изоляцией укладываются вплотную по вершинам треугольника, в середине которого, при необходимости размещается заземляющий проводник. Для увеличения пропускной способности линий для лучшего отвода тепла кабели располагаются в горизонтальной плоскости с расстоянием между фазами 100 мм, если, по условиям величины токов короткого замыкания, не требуется применение заземляющего проводника. Допускается, в случаях необходимости, по согласованию между эксплуатирующими организациями с учетом местных условий уменьшение расстояний, указанных в подпунктах 2 и 3 настоящего пункта, до 100 мм, а между силовыми кабелями до 10 кВ и кабелями связи, кроме кабелей с цепями, уплотненными высокочастотными системами телефонной связи, до 250 мм при условии защиты кабелей от повреждений, могущих возникнуть при КЗ в одном из кабелей (прокладка в трубах, установка несгораемых перегородок и т.п.). Расстояние между контрольными кабелями не нормируется.
438. При прокладке кабельных линий в зоне насаждений расстояние от кабелей до стволов деревьев должно быть, не менее 2 м. Допускается по согласованию с организацией, в ведении которой находятся зеленые насаждения, уменьшение этого расстояния при условии прокладки кабелей в трубах, проложенных путем подкопки.
При прокладке кабелей в пределах зеленой зоны с кустарниковыми посадками указанные расстояния допускается уменьшить до 0,75 м.
439. При параллельной прокладке расстояние по горизонтали в свету от кабельных линий напряжением до 35 кВ, маслонаполненных кабельных линий и кабельных линий с пластмассовой изоляцией до трубопроводов, водопровода, канализации и дренажа должно быть не менее 1 м; до газопроводов низкого (0,0049 МП1), среднего (0,294 МП1) и высокого давления (более 0,294 до 0,588 МП1) – не менее 1 м; до газопроводов высокого давления (более 0,588 до 1,176 МП1) – не менее 2 м; до теплопроводов – в соответствии с пунктом 439 настоящих Правил.
В стесненных условиях допускается уменьшение указанных расстояний для кабельных линий до 35 кВ, за исключением расстояний до трубопроводов с горючими жидкостями и газами, до 0,5 м – без специальной защиты кабелей и до 0,25 м – при прокладке кабелей в трубах.
Для маслонаполненных кабельных линий и кабельных линий с пластмассовой изоляцией 110–220 кВ на участке сближения длиной не более 50 м допускается уменьшение расстояния по горизонтали в свету до трубопроводов, за исключением трубопроводов с горючими жидкостями и газами, до 0,5 м – при условии устройства между маслонаполненными кабелями, кабелями с пластмассовой изоляцией и трубопроводом защитной стенки, исключающей возможность механических повреждений. Параллельная прокладка кабелей над и под трубопроводами не допускается.
440. При прокладке кабельной линии параллельно с теплопроводом расстояние в свету между кабелем и стенкой канала теплопровода должно быть не менее 2 м, или теплопровод на всем участке сближения с кабельной линией должен иметь такую теплоизоляцию, чтобы дополнительный нагрев земли теплопроводом в месте прохождения кабелей в любое время года не превышал 10⁰С для кабельных линий до 10 кВ и 5⁰ С – для линий 20–220 кВ.
441. При прокладке кабельной линии параллельно с железными дорогами кабели прокладываются, вне зоны, отчуждения дороги. Прокладка кабелей в пределах зоны отчуждения допускается только по согласованию с организациями Министерства путей сообщения, при этом, расстояние от кабеля до оси пути железной дороги должно быть не менее 3,25 м, а для электрифицированной дороги – не менее 10,75 м. В стесненных условиях допускается уменьшение указанных расстояний, при этом, кабели на всем участке сближения должны прокладываться в блоках или трубах.
При электрифицированных дорогах на постоянном токе блоки или трубы должны быть изолирующими (асбестоцементные, пропитанные гудроном или битумом и др.).
442. При прокладке кабельной линии параллельно с трамвайными путям рассеяние от кабеля до оси трамвайного пути должно быть не менее 2,75 м. В стесненных условиях допускается уменьшение этого расстояния при условии, что кабели на всем участке сближения будут проложены в изолирующих блоках или трубах, указанных в пункте 440 настоящих Правил.
443. При прокладке кабельной линии параллельно с автомобильными дорогами категорий I и II кабели должны прокладываться с внешней стороны кювета или подошвы насыпи и на расстоянии не менее 1 м от бровки или не менее 1,5 м от бордюрного камня. Уменьшение указанного расстояния допускается в каждом отдельном случае по согласованию с соответствующими управлениями дорог.
444. При прокладке кабельной линии параллельно с ВЛ 110 кВ и выше расстояние от кабеля до вертикальной плоскости, проходящей через крайний провод линии должно быть не менее 10 м.
Расстояние в свету от кабельной линии до заземленных частей и заземлителей опор ВЛ выше 1 кВ должно быть не менее 5 м при напряжении до 35 кВ, 10 м при напряжении 110 кВ и выше. В стесненных условиях расстояние от кабельных линий до подземных частей и заземлителей отдельных опор ВЛ выше 1 кВ допускается не менее 2 м; при этом, расстояние от кабеля до вертикальной плоскости, проходящей через провод ВЛ, не нормируется.
Расстояние в свету от кабельной линии до опоры ВЛ до 1 кВ должно быть не менее 1 м, а при прокладке кабеля на участке сближения в изолирующей трубе 0,5 м.
На территориях электростанций и подстанций в стесненных условиях допускается прокладывать кабельные линии на расстояниях не менее 0,5 м от подземной части опор воздушных связей (токопроводов) и ВЛ выше 1 кВ, если заземляющие устройства этих опор присоединены к контуру заземления подстанции.
445. При пересечении других кабелей они должны быть разделены слоем земли толщиной не менее 0,5 м; это расстояние в стесненных условиях для кабелей до 35 кВ допускается уменьшение до 0,15 м при условии разделения кабелей на всем участке пересечения плюс по 1 м в каждую сторону плитами или трубами из бетона или другого равнопрочного материала, при этом, кабели связи должны быть расположены выше силовых кабелей.
446. При пересечении кабельными линиями трубопроводов, в том числе нефте- и газопроводов, расстояние между кабелями и трубопроводом должно быть не менее 0,5 м. Допускается уменьшение этого расстояния до 0,25 м при условии прокладки кабеля на участке пересечения плюс не менее чем по 2 м в каждую сторону в трубах.
При пересечении кабельной маслонаполненной линией, кабельной линией с пластмассовой изоляцией трубопроводов расстояние между ними в свету должно быть не менее 1 м. Для стесненных условий допускается принимать расстояние не менее 0,25 м, но при условии размещения кабелей в трубах или железобетонных лотках с крышкой.
447. При пересечении кабельными линиями до 35 кВ теплопроводов расстояние между кабелями и перекрытием теплопровода в свету должно быть не менее 0,5 м, а в стесненных условиях – не менее 0,25 м. При этом, теплопровод на участке пересечения плюс по 2 м в каждую сторону от крайних кабелей должен иметь такую теплоизоляцию, чтобы температура земли не повышалась более чем на 10⁰ С по отношению к высшей летней температуре и на 15⁰ С по отношению к низшей зимней. В случаях, когда указанные условия не соблюдаются, выполняется одно из следующих мероприятий:
1) заглубление кабелей до 0,5 м вместо 0,7 м;
2) применение кабельной вставки большего сечения;
3) прокладка кабелей под теплопроводом в трубах на расстоянии от него не менее 0,5 м, при этом, трубы должны быть уложены таким образом, чтобы замена кабелей могла быть выполнена без производства земляных работ.
При пересечении кабельной маслонаполненной линией, кабельной линией с пластмассовой изоляцией теплопровода расстояние между кабелями и перекрытием теплопровода должно быть не менее 1 м, а в стесненных условиях – не менее 0,5 м. При этом, теплопровод на участке пересечения плюс по 3 м в каждую сторону от крайних кабелей должен иметь такую теплоизоляцию, чтобы температура земли не повышалась более чем на 5⁰ С в любое время года.
448. При пересечении кабельными линиями железных и автомобильных дорог кабели должны прокладываться в туннелях, блоках или трубах по всей ширине зоны отчуждения на глубине не менее 1 м от полотна дороги и не менее 0,5 м от дна водоотводных канав. При отсутствии зоны отчуждения указанные условия прокладки должны выполняться только на участке пересечения плюс по 2 м по обе стороны от полотна дороги.
При пересечении кабельными линиями электрифицированных и подлежащих электрификации на постоянном токе железных дорог блоки и трубы должны быть изолирующими. Место пересечения должно находиться на расстоянии не менее 13 м от стрелок, крестовин и мест присоединения к рельсам отсасывающих кабелей. Пересечение кабелей с путями электрифицированного рельсового транспорта должно производиться под углом 75–90⁰ к оси пути.
Концы блоков и труб должны быть утоплены джутовыми плетеными шнурами, обмазанными водонепроницаемой (мятой) глиной на глубину не менее 330 мм.
При пересечении тупиковых дорог промышленного назначения с малой интенсивностью движения, а также специальных путей (на слипах и т.п.) кабели, прокладываются непосредственно в земле.
При пересечении трассы кабельных линий вновь сооружаемой железной неэлектрифицированной дорогой или автомобильной дорогой перекладки действующих кабельных линий не требуется. В месте пересечения должны быть заложены на случай ремонта кабелей в необходимом количестве резервные блоки или трубы с плотно заделанными торцами.
В случае перехода кабельной линии в воздушную кабель должен выходить на поверхность на расстоянии не менее 3,5 м от подошвы насыпи или от кромки полотна.
449. При пересечении кабельными линиями трамвайных путей кабели должны прокладываться в изолирующих блоках или трубах. Пересечение должно выполняться на расстоянии не менее 3 м от стрелок, крестовин и мест присоединения к рельсам отсасывающих кабелей.
450. При пересечении кабельными линиями въездов для автотранспорта во дворы, гаражи и т.д. прокладка кабелей должна производиться в трубах. Таким же способом должны быть защищены кабели в местах пересечения ручьев и канав.
При установке на кабельных линиях кабельных муфт расстояние в свету между корпусом кабельной муфты и ближайшим кабелем должно быть не менее 250 мм.
При установке на крутонаклонных трассах кабельных муфт под ними должны выполняться горизонтальные площадки.
Для обеспечения возможности перемонтажа муфт в случае их повреждения на кабельной линии требуется укладывать кабель с обеих сторон муфт с запасом.
451. При наличии по трассе кабельной линии блуждающих токов опасных величин необходимо:
1) Изменить трассу кабельной линии с тем, чтобы обойти опасные зоны.
2) При невозможности изменить трассу: предусмотреть меры по максимальному снижению уровней блуждающих токов; применить кабели с повышенной стойкостью к воздействию коррозии; осуществить активную защиту кабелей от воздействия электрокоррозии.
При прокладках кабелей в агрессивных грунтах и зонах с наличием блуждающих токов недопустимых значений должна применяться катодная поляризация (установка электродренажей, протекторов, катодная защита). При любых способах подключения электродренажных устройств должны соблюдаться нормы разностей потенциалов на участках отсасывания.
Необходимость защиты кабельных линий от коррозии должна определяться по совокупным данным электрических измерений и химических анализов проб грунта. Защита кабельных линий от коррозии не должна создавать условий, опасных для работы смежных подземных сооружений. Запроектированные мероприятия по защите от коррозии должны быть осуществлены до ввода новой кабельной линии в эксплуатацию. При наличии в земле блуждающих токов необходимо устанавливать на кабельных линиях контрольные пунктов местах и на расстояниях, позволяющих определять границы опасных зон, что необходимо для последующего рационального выбора и размещения защитных средств.
Для контроля потенциалов на кабельных линиях допускается использовать места выходов кабелей на трансформаторные подстанции, распределительные пункты и т.д.

9. Прокладка кабельных линий в кабельных блоках, трубах и железобетонных лотках

452. Для изготовления кабельных блоков, а также для прокладки кабелей в трубах допускается применять стальные, чугунные, асбестоцементные, бетонные, керамические и тому подобные трубы. При выборе материала для блоков и труб учитывается уровень грунтовых вод и их агрессивность, а также наличие блуждающих токов.
Маслонаполненные однофазные кабели низкого давления, однофазные кабели с пластмассовой изоляцией необходимо прокладывать только в асбестоцементных и других трубах из немагнитного материала, при этом, каждая фаза должна прокладываться в отдельной трубе.
453. Допустимое количество каналов в блоках, расстояния между ними и их размер должны приниматься согласно пункте 46 настоящих Правил.
454. Каждый кабельный блок должен иметь до 15 % резервных каналов, но не менее одного канала.
455. Глубина заложения в земле кабельных блоков и труб должна приниматься по местным условиям, но быть не менее расстояний, приведенных в пункте 434 настоящих Правил, считая до верхнего кабеля. Глубина заложения кабельных блоков и труб на закрытых территориях и в полах производственных помещений не нормируется.
456. Кабельные блоки должны иметь уклон не менее 0,2 % в сторону колодцев. Такой же уклон необходимо соблюдать и при прокладке труб для кабелей.
457. При прокладке труб для кабельных линий непосредственно в земле наименьшие расстояния в свету между трубами и между ними и другими кабелями и сооружениями должны приниматься, как для кабелей, проложенных без труб.
При прокладке кабельных линий в трубах в полу помещения расстояния между ними принимаются, как для прокладки в земле.
458. В местах, где изменяется направление трассы кабельных линий, проложенных в блоках, и в местах перехода кабелей и кабельных блоков в землю должны сооружаться кабельные колодцы, обеспечивающие удобную протяжку кабелей и удаление их из блоков. Такие колодцы должны сооружаться также и на прямолинейных участках трассы на расстоянии один от другого, определяемом предельно допустимым тяжением кабелей. При числе кабелей до 10 и напряжение не выше 35 кВ переход кабелей из блоков в землю допускается осуществлять без кабельных колодцев. При этом, места выхода кабелей из блоков должны быть заделаны водонепроницаемым материалом.
459. Переход кабельных линий из блоков и труб в здания, туннели, подвалы и т.п. должен осуществляться одним из следующих способов:
непосредственным вводом в них блоков и труб, сооружением колодцев или приямков внутри зданий либо камер у их наружных стен.
Должны быть предусмотрены меры, исключающие проникновение через трубы или проемы воды и мелких животных из траншей в здания, туннели и т.п.
460. Каналы кабельных блоков, трубы, выход из них, а также их соединения должны иметь обработанную и очищенную поверхность для предотвращения механических повреждений оболочек кабелей при протяжке. На выходах кабелей из блоков в кабельные сооружения и камеры должны предусматриваться меры, предотвращающие повреждение оболочек от истирания и растрескивания (применение эластичных подкладок, соблюдение необходимых радиусов изгиба и др.).
461. При высоком уровне грунтовых вод на территории ОРУ применяются надземные способы прокладки кабелей (в лотках или коробах). Надземные лотки и плиты для их покрытия должны быть выполнены из железобетона. Лотки должны быть уложены на специальных бетонных подсадках с уклоном не менее 0,2 % по спланированной трассе таким образом, чтобы не препятствовать стоку ливневых вод. При наличии в днищах надземных лотков проемов, обеспечивающих выпуск ливневых вод, создавать уклон не требуется.
При применении кабельных лотков для прокладки кабелей должны обеспечиваться проезд по территории ОРУ и подъезд к оборудованию машин и механизмов, необходимых для выполнения ремонтных и эксплуатационных работ. Для этой цели должны быть устроены переезды через лотки при помощи железобетонных плит с учетом нагрузки от преходящего транспорта, с сохранением расположения лотков на одном уровне. При применении кабельных лотков не допускается прокладка кабелей под дорогами и переездами в трубах, каналах и траншеях, расположенных ниже лотков.
Выход кабелей из лотков к шкафам управления и защиты должен выполняться в трубах, не заглубляемых в землю. Прокладка кабельных перемычек в пределах одной ячейки ОРУ допускается в траншее, причем применение в этом случае труб для защиты кабелей при подводке их к шкафам управления и релейной защиты не рекомендуется. Защита кабелей от механических повреждений должна выполняться другими способами (с применением уголка, швеллера и др.).

10. Прокладка кабельных линий в кабельных сооружениях

462. Кабельные сооружения всех видов должны выполняться с учетом возможности дополнительной прокладки кабелей в размере 15 % количества кабелей, предусмотренного проектом (замена кабелей в процессе монтажа, дополнительная прокладка в последующей эксплуатации и др.)
463. Кабельные этажи, туннели, галереи, эстакады и шахты должны быть отделены от других помещений и соседних кабельных сооружений несгораемыми перегородками и перекрытиями с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов. Такими же перегородками протяженные туннели должны разделяться на отсеки длиной не более 150 м при наличии силовых и контрольных кабелей и не более 100 м при наличии маслонаполненных кабелей, кабелей с пластмассовой изоляцией. Площадь каждого отсека двойного пола должна быть не более 600 м² .
Двери в кабельных сооружениях и перегородках с пределом огнестойкости 0,75 часов должны иметь предел огнестойкости не менее 0,75 часов в электроустановках, перечисленных в пункте 426 настоящих Правил и 0,6 часов в остальных электроустановках.
Выходы из кабельных сооружений должны предусматриваться наружу или в помещения с производствами категорий Г и Д.
Количество и расположение выходов из кабельных сооружений должно определяться, исходя из местных условий, но их должно быть не менее двух. При длине кабельного сооружения не более 25 м допускается иметь один выход.
Двери кабельных сооружений должны быть самозакрывающимися, с уплотненными притворами. Выходные двери из кабельных сооружений должны открываться наружу и должны иметь замки, отпираемые из кабельных сооружений без ключа, а двери между отсеками должны открываться по направлению ближайшего выхода и оборудоваться устройствами, поддерживающими их в закрытом положении.
Проходные кабельные эстакады с мостиками обслуживания должны иметь входы с лестницами. Расстояние между входами должно быть не более 150 м. Расстояние от торца эстакады до входа на нее не должно превышать 25 м.
Входы должны иметь двери, предотвращающие свободный доступ на эстакады лицам, не связанным с обслуживанием кабельного хозяйства.
Двери должны иметь самозапирающиеся замки, открываемые без ключа с внутренней стороны эстакады.
Расстояние между входами в кабельную галерею при прокладке в ней кабелей не выше 35 кВ должно быть не более 150 м, а при прокладке маслонаполненных кабелей, кабелей с пластмассовой изоляцией – не более 120 м.
Наружные кабельные эстакады и галереи должны иметь основные несущие строительные конструкции (колонны, балки) из железобетона с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов или из стального проката с пределом огнестойкости не менее 0,25 часов.
Несущие конструкции зданий и сооружений, которые могут опасно деформироваться или снизить механическую прочность при горении групп (потоко3) кабелей, проложенных вблизи этих конструкций на наружных кабельных эстакадах и галереях, должны иметь защиту, обеспечивающую предел огнестойкости защищаемых конструкций не менее 0,75 часов.
Кабельные галереи должны делиться на отсеки несгораемыми противопожарными перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов. Длина отсеков галерей должна быть не более 150 м при прокладке в них кабелей до 35 кВ и не более 120 м при прокладке маслонаполненных кабелей, кабелей с пластмассовой изоляцией. На наружные кабельные галереи, закрытые частично, указанные требования не распространяются.
464. В туннелях и каналах должны быть выполнены мероприятия по предотвращению попадания в них технологических вод и масла, а также должен быть обеспечен отвод почвенных и ливневых вод. Полы в них должны иметь уклон не менее 0,5% в сторону водосборников или ливневой канализации. Проход из одного отсека туннеля в другой при их расположении на разных уровнях должен быть осуществлен с помощью пандуса с углом подъема не выше 15⁰ . Устройство ступеней между отсеками туннелей запрещается.
В кабельных каналах, сооружаемых вне помещений и расположенных выше уровня грунтовых вод, допускается земляное дно с дренирующей подсыпкой толщиной 10–15 см из утрамбованного гравия или песка.
В туннелях должны быть предусмотрены дренажные механизмы, при этом, применяются автоматический их пуск в зависимости от уровня воды. Пусковые аппараты и электродвигатели должны иметь исполнение, допускающее их работу в особо сырых местах.
При переходах эстакады и галереи проходного типа с одной отметки на другую должен быть выполнен пандус с уклоном не более 15⁰ . Как исключение, допускается устройство лестницы с уклоном 1:1.
465. Кабельные каналы и двойные полы в распределительных устройствах и помещениях должны перекрываться съемными несгораемыми плитами. В электромашинных и тому подобных помещениях каналы перекрываются рифленой сталью, а в помещениях щитов управления с паркетными полами – деревянными щитами с паркетом, защищенными снизу асбестом и по асбесту – жестью. Перекрытие каналов и двойных полов должно быть рассчитано на передвижение по нему соответствующего оборудования.
466. Кабельные каналы вне зданий должны быть засыпаны поверх съемных плит слоем земли толщиной не менее 0,3 м. На огражденных территориях засыпка кабельных каналов землей поверх съемных плит не обязательна. Масса отдельной плиты перекрытия, снимаемой вручную, не должна превышать 70 кг. Плиты должны иметь приспособление для подъема.
467. На участках, где могут быть пролиты расплавленный металл, жидкости с высокой температурой или же вещества, разрушающе действующие на металлические оболочки кабелей, сооружение кабельных каналов не допускается. На указанных участках не допускается также устройство люков в коллекторах и туннелях.
468. Подземные туннели вне зданий должны иметь поверх перекрытия слой земли толщиной не менее 0,5 м.
469. При совместной прокладке кабелей и теплопроводов в сооружениях дополнительны и нагрев воздуха теплопроводом в месте расположения кабелей в любое время года не должен превышать 5⁰ С, для чего должны быть предусмотрены вентиляция и теплоизоляция на трубах.
470. В кабельных сооружениях кабели прокладываются целыми строительными длинами, а размещение кабелей в сооружениях должно производиться в соответствии со следующим:
1) контрольные кабели и кабели связи размещаются только под или только над силовыми кабелями; при этом, их отделяют перегородкой. В местах переселения и ответвления допускается прокладка контрольных кабелей и кабелей связи над и под силовыми кабелями;
2) контрольные кабели допускается прокладывать рядом с силовыми кабелями до 1 кВ;
3) силовые кабели до 1 кВ прокладываются над кабелями выше 1 кВ; при этом, их отделяют перегородкой;
4) различные группы кабелей, рабочие и резервные кабели выше 1 кВ генераторов, трансформаторов и т.п., питающие электроприемники I категории, прокладываются на разных горизонтальных уровнях и разделять перегородками;
5) Разделительные перегородки, указанные в подпунктах 1), 3) и 4) настоящего пункта должны быть несгораемыми с пределом огнестойкости не менее 0,25 часов.
При применении автоматического пожаротушения с использованием воздушно-механической пены или распыленной воды перегородки, указанные в подпунктах 1), 3) и 4) настоящего пункта допускается не устанавливать.
На наружных кабельных эстакадах и в наружных закрытых частично кабельных галереях установка разделительных перегородок, указанных в подпунктах 1), 3) и 4) настоящего пункта не требуется. При этом, взаимно резервирующие силовые кабельные линии (за исключением линий к электроприемникам особой группы I категории) прокладываются с расстоянием между ними не менее 600 мм и располагаются на эстакадах по обе стороны пролетной несущей конструкции (балки, фермы); в галереях по разным сторонам от прохода.
471. Маслонаполненные кабели и кабели с пластмассовой изоляцией прокладываются, в отдельных кабельных сооружениях. Допускается их прокладка совместно с другими кабелями; при этом, маслонаполненные кабели и кабели с пластмассовой изоляцией размещаются в нижней части кабельного сооружения и отделять от других кабелей горизонтальными перегородками с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов. Такими же перегородками отделяется одну от другой маслонаполненные кабельные линии и кабельные линии с пластмассовой изоляцией.
472. Необходимость применения и объем автоматических стационарных средств обнаружения и тушения пожаров в кабельных сооружениях должны определяться на основании ведомственных документов, утвержденных в установленном порядке.
В непосредственной близости от входа, люков и вентиляционных шахт (в радиусе не более 25 м) должны быть установлены пожарные краны. Для эстакад и галерей пожарные гидранты должны располагаться с таким расчетом, чтобы расстояние от любой точки оси трассы эстакады и галереи до ближайшего гидранта не превышало 100 м.
473. В кабельных сооружениях прокладку контрольных кабелей и силовых кабелей сечением 25 мм² и более, за исключением небронированных кабелей со свинцовой оболочкой, выполняется по кабельным конструкциям (консолям).
Контрольные небронированные кабели, силовые небронированные кабели со свинцовой оболочкой и небронированные силовые кабели всех исполнений сечением 16 мм² и менее прокладываются по лоткам или перегородкам (сплошным или несплошным).
Допускается прокладка кабелей по дну канала при глубине его не более 0,9 м; при этом, расстояние между группой силовых кабелей выше 1 кВ и группой контрольных кабелей должно быть не менее 100 мм или эти группы кабелей должны быть разделены несгораемой перегородкой с пределом огнестойкости не менее 0,25 ч.
Расстояния между отдельными кабелями приведены в таблице 124 приложения 5 к настоящим Правилам.
Засыпка песком силовых кабелей, проложенных в каналах запрещается.
В кабельных сооружениях высота, ширина проходов и расстояние между конструкциями и кабелями должны быть не менее приведенных в таблице 124 приложения 5 к настоящим Правилам. По сравнению с приведенными в таблице расстояниями допускается местное сужение проходов до 800 мм или снижение высоты до 1,5 м на длине 1,0 м с соответствующим уменьшением расстояния между кабелями по вертикали при одностороннем и двустороннем расположении конструкций.
474. Прокладка контрольных кабелей допускается пучками на лотках и многослойно в металлических коробах при соблюдении следующих условий:
1) наружный диаметр пучка кабелей должен быть не более 100 мм;
2) высота слоев в одном коробе не должна превышать 150 мм;
3) в пучках и многослойно должны прокладываться только кабели с однотипными оболочками;
4) крепление кабелей в пучках, многослойно в коробах, пучков кабелей к лоткам выполняются так, чтобы была предотвращена деформация оболочек кабелей под действием собственного веса и устройств крепления;
5) в целях пожарной безопасности внутри коробов должны устанавливаться огнепреградительные пояса: на вертикальных участках – на расстоянии не более 20 м, а также при проходе через перекрытие; на горизонтальных участках – при проходе через перегородки;
6) в каждом направлении кабельной трассы предусматривается запас емкости не менее 15 % общей емкости коробов.
Прокладка силовых кабелей пучками и многослойно не допускается.
475. В местах, насыщенных подземными коммуникациями, допускается выполнение полупроходных туннелей высотой, уменьшенной по сравнению с предусмотренной в таблице 124 приложения 5, но не менее 1,5 м, при условии выполнения следующих требований: напряжение кабельных линий должно быть не выше 10 кВ; протяженность туннеля должна быть не более 100 м; остальные расстояния должны соответствовать приведенным в таблице 124 приложения 5; на концах туннелей должны быть выходы или люки.
476. Маслонаполненные кабели низкого давления, кабельные линии с пластмассовой изоляцией должны крепиться на металлических конструкциях таким образом, чтобы была исключена возможность образования вокруг кабелей замкнутых магнитных контуров; расстояние между местами крепления должно быть не более 1 м.
Стальные трубопроводы кабельных маслонаполненных линий высокого давления прокладываются на опорах или подвешиваться на подвесках; расстояние между опорами или подвесками определяется проектом линии. Кроме того, трубопроводы должны закрепляться на неподвижных опорах для предотвращения возникновения в трубопроводах температурных деформаций в условиях эксплуатации.
Воспринимаемые опорами нагрузки от веса трубопровода не должны приводить к каким-либо перемещениям или разрушениям фундаментов опор. Количество указанных опор и места их расположения определяются проектом.
Механические опоры и крепления разветвительных устройств на линиях высокого давления должны предотвращать раскачивание труб разветвлений, образование замкнутых магнитных контуров вокруг них, а в местах креплений или касаний опор должны быть предусмотрены изолирующие прокладки.
477. Высота кабельных колодцев должна быть не менее 1,8 м; высота камер не нормируется. Кабельные колодцы для соединительных стопорных и полустопорных муфт должны иметь размеры, обеспечивающие монтаж муфт без разрытия.
Береговые колодцы на подводных переходах должны иметь размеры, обеспечивающие размещение резервных кабелей и подпитывающих аппаратов.
В полу колодца должен быть устроен приямок для сбора грунтовых и ливневых вод; должно быть также предусмотрено водоотливное устройство в соответствии с требованиями, приведенными в пункте 463 настоящих Правил.
Кабельные колодцы должны быть снабжены металлическими лестницами.
В кабельных колодцах кабели и соединительные муфты должны быть уложены на конструкциях, лотках или перегородках.
478. Люки кабельных колодцев и туннелей должны иметь диаметр не менее 650 мм и закрываться двойными металлическими крышками из которых нижняя должна иметь приспособление для закрывания на замок, открываемый со стороны туннеля без ключа. Крышки должны иметь приспособления для их снятия. Внутри помещений применение второй крышки не требуется.
479. На соединительных муфтах силовых кабелей напряжением 6–35 кВ в туннелях, кабельных этажах и каналах должны быть установлены специальные защитные кожухи для локализации пожаров и взрывов, которые могут возникнуть при электрических пробоях в муфтах.
480. Концевые муфты на кабельных маслонаполненых линиях высокого давления должны располагаться в помещениях с положительной температурой воздуха или быть оборудованы автоматическим обогревом при снижении температуры окружающего воздуха ниже +5⁰ С.
481. При прокладке маслонаполненных кабелей, кабелей с пластмассовой изоляцией в галереях необходимо предусмотреть отопление галерей в соответствии с техническими условиями на маслонаполненные кабели и на кабели с пластмассовой изоляцией.
Помещения маслоподпитывающих агрегатов линий высокого давления должны иметь естественную вентиляцию. Подземные подпитывающие пункты допускается совмещать с кабельными колодцами, при этом, колодцы должны быть оборудованы водоотливными устройствами в соответствии с пунктом 476 настоящих Правил.
482. Кабельные сооружения, за исключением эстакад, колодцев для соединительных муфт, каналов и камер, должны быть обеспечены естественной или искусственной вентиляцией, причем вентиляция каждого отсека должна быть независимой.
Расчет вентиляции кабельных сооружений определяется исходя из перепада температур между поступающим и удаляемым воздухом не более 10⁰ С. При этом, должно быть предотвращено образование мешков горячего воздуха в сужениях туннелей, поворотах, обходах и т.д.
Вентиляционные устройства должны быть оборудованы заслонками (шиберами) для прекращения доступа воздуха в случае возникновения возгорания, а также для предупреждения промерзания туннеля в зимнее время. Исполнение вентиляционных устройств должно обеспечивать возможность применения автоматики прекращения доступа воздуха в сооружения.
При прокладке кабелей внутри помещений должен быть предотвращен перегрев кабелей за счет повышенной температуры окружающего воздуха и влияний технологического оборудования.
Кабельные сооружения, за исключением колодцев для соединительных муфт, каналов, камер и открытых эстакад, должны быть оборудованы электрическим освещением и сетью для питания переносных светильников и инструмента. На тепловых электростанциях сеть для питания инструмента допускается не выполнять.
483. Прокладка кабелей в коллекторах, технологических галереях и по технологическим эстакадам выполняется в соответствии с требованиями СНиП.
Наименьшие расстояния в свету от кабельных эстакад и галерей до зданий и сооружений должны соответствовать приведенным в таблице 125 приложения 5 к настоящим Правилам.
Пересечение кабельных эстакад и галерей с воздушными линиями электропередачи, внутризаводскими железными и автомобильными дорогами, пожарными проездами, канатными дорогами, воздушными линиями связи и радиофикации и трубопроводами выполняются под углом не менее 30⁰ .
При параллельном следовании эстакад и галерей с воздушными линиями связи и радиофикации наименьшие расстояния между кабелями и проводами линии связи и радиофикации определяются на основании расчета влияния кабельных линий на линии связи и радиофикации. Провода связи и радиофикации располагаются под и над эстакадами и галереями.
Наименьшая высота кабельной эстакады и галереи в непроезжей части территории промышленного предприятия должна приниматься из расчета возможности прокладки нижнего ряда кабелей на уровне не менее 2,5 м от планировочной отметки земли.

11. Прокладка кабельных линий в производственных помещениях

484. При прокладке кабельных линий в производственных помещениях должны быть выполнены следующие требования:
1) кабели должны быть доступны для ремонта, а открыто проложенные – и для осмотра;
Кабели (в том числе бронированные), расположенные в местах, где производится перемещение механизмов, оборудования, грузов и транспорт, должны быть защищены от повреждений в соответствии с требованиями, приведенными в пункте 361 настоящих Правил;
2) расстояние в свету между кабелями должно соответствовать приведенному в таблице 124 приложения 5 к настоящим Правилам;
3) расстояние между параллельно проложенными силовыми кабелями и всякого рода трубопроводами, должно быть не менее 0,5 м, а между газопроводами и трубопроводами с горючими жидкостями – не менее 1 м. При меньших расстояниях сближения и при пересечениях кабели должны быть защищены от механических повреждений (металлическими трубами, кожухами и т.п.) на всем участке сближения плюс по 0,5 м с каждой его стороны, а в необходимых случаях защищены от перегрева.
Пересечения кабелями проходов должны выполняться на высоте не менее 1,8 м от пола.
Параллельная прокладка кабелей над и под маслопроводами и трубопроводами с горючей жидкостью в вертикальной плоскости не допускается.
485. Прокладка кабелей в полу и междуэтажных перекрытиях должна производиться в каналах или трубах; заделка в них кабелей наглухо не допускается. Проход кабелей через перекрытия и внутренние стены производятся в трубах или проемах, после прокладки кабелей зазоры в трубах и проемах должны быть заделаны легко пробиваемым несгораемым материалом.
Прокладка кабелей в вентиляционных каналах запрещается. Допускается пересечение этих каналов одиночными кабелями, заключенными в стальные трубы.
Открытая прокладка кабеля по лестничным клеткам не допускается.

12. Подводная прокладка кабельных линий

486. При пересечении кабельными линиями рек, каналов и т.п. кабели должны прокладываться преимущественно на участках с дном и берегами, мало подверженными размыванию. При прокладке кабелей через реки с неустойчивым руслом и берегами, подверженными размыванию, заглубление кабелей в дно должно быть сделало с учетом местных условий. Глубина заложения кабелей определяется проектом. Прокладка кабелей в зонах пристаней, причалов, гаваней, паромных переправ, а также зимних регулярных стоянок судов и барж не допускается.
487. При прокладке кабельных линий в море должны учитываться данные о глубине, скорости и стиле перемещения воды в месте перехода, господствующих ветрах, профиле и химическом составе дна, химическом составе воды.
488. Прокладка кабельных линий должна производиться по дну таким образом, чтобы в неровных местах они не оказались на весу; острые выступы должны быть устранены. Отмели, каменные гряды и другие подводные препятствия на трассе обходятся или предусматриваются в них траншеи или проходы.
489. При пересечении кабельными линиями рек, каналов и т.п. кабели, заглубляются в дно на глубину не менее 1 м на прибрежных и мелководных участках, а также на судоходных и сплавных путях; 2 м при пересечении кабельными маслонаполненными линиями.
В водоемах, где периодически производятся дноуглубительные работы, кабели заглубляются в дно до отметки, определяемой по согласованию с организациями водного транспорта.
При прокладке кабельных маслонаполненных линий 110–220 кВ на судоходных реках и каналах в целях защиты их от механических повреждении заполняются траншеи мешками с песком с последующей наброской камней.
490. Расстояние между кабелями, заглубляемыми в дно рек, каналов и т.п. с шириной водоема до 100 м, принимается не менее 0,25 м. Вновь сооружаемые подводные кабельные линии должны прокладываться на расстоянии от действующих кабельных линий не менее 1,25 глубины водоема, исчисленной для многолетнего среднего уровня воды.
При прокладке в воде кабелей низкого давления на глубине 5–15 м и при скорости течения, не превышающей 1 м/с, расстояния между отдельными фазами (без специальных креплений фаз между собой) принимается не менее 0,5 м, а расстояния между крайними кабелями параллельных линий – не менее 5 м.
При подводных прокладках на глубине более 15 м, а также при скоростях течения более 1 м/с расcтояния между отдельными фазами и линиями принимаются в соответствии с проектом.
При параллельной прокладке под водой кабельных маслонаполненных линий и линий до 35 кВ расстояние по горизонтали между ними в свету должно быть не менее 1,25 глубины, исчисленной для многолетнего среднего уровня воды, но не менее 20 м.
Расстояние по горизонтали от кабелей, заглубляемых в дно рек, каналов и других водоемов, до трубопроводов (нефтепроводов, газопроводов и т.п.) должно определяться проектом в зависимости от вида дноуглубительных работ, выполняемых при прокладках трубопроводов и кабелей, и быть не менее 50 м. Допускается уменьшение этого расстояния до 15 м по согласованию с организациями, в ведении которых находятся кабельные линии и трубопроводы.
491. На берегах без усовершенствованных набережных в месте подводного кабельного перехода должен быть предусмотрен резерв длиной не менее 10 м при речной и 30 м при морской прокладке, который укладывается восьмеркой. На усовершенствованных набережных кабели должны прокладываться в трубах. В месте выхода кабелей, должны быть устроены кабельные колодцы. Верхний конец трубы должен входить в береговой колодец, а нижний – находиться на глубине не менее 1 м от наименьшего уровня воды. На береговых участках трубы должны быть прочно заделаны.
492. В местах, где русло и берега подвержены размыву, необходимо принять меры против обнажения кабелей при ледоходах и наводнениях путем укрепления берегов (замощение, отбойные дамбы, сваи, шпунты, плиты и т.д.).
493. Пересечение кабелей между собой под водой запрещается.
494. Подводные кабельные переходы должны быть обозначены на берегах сигнальными знаками согласно действующим правилам плавания по внутренним судоходным путям и морским проливам.
495. При прокладке в воде трех и более кабелей до 35 кВ должен быть предусмотрен один резервный кабель на каждые три рабочих. При прокладке в воде кабельных маслонаполненных линий из однофазных кабелей должен быть предусмотрен резерв для одной линии – одна фаза, для двух линий – две фазы, для трех и более – по проекту, но не менее двух фаз. Резервные фазы должны быть проложены таким образом, чтобы они могли быть использованы взамен любой из действующих рабочих фаз.

13. Прокладка кабельных линий по специальным сооружениям

496. Прокладка кабельных линий по каменным, железобетонным и металлическим мостам должна выполняться под пешеходной частью моста в каналах или в отдельных для каждого кабеля несгораемых трубах; необходимо предусмотреть меры по предотвращению стока ливневых вод по этим трубам. По металлическим и железобетонным мостам и при подходе к ним кабели прокладываются в асбестоцементных трубах. В местах перехода с конструкций моста в грунт кабели прокладываются также в асбестоцементных трубах.
Все подземные кабели при прохождении по металлическим и железобетонным местам должны быть электрически изолированы от металлических частей моста.
497. Прокладка кабельных линий по деревянным сооружениям (мостам, причалам, пирсам и т.п.) должна выполняться в стальных трубах.
498. В местах перехода кабелей через температурные швы мостов и с конструкций мостов на устои должны быть приняты меры для предотвращения возникновения в кабелях механических усилий.
499. Прокладка кабельных линий по плотинам, дамбам, пирсам и причалам непосредственно в земляной траншее допускается при толщине слоя земли не менее 1 м.
500. Прокладка кабельных маслонаполненных линий и кабельных линий с пластмассовой изоляцией по мостам не допускается.

11. Воздушные линии электропередачи напряжением до 1 кВ

1. Общие положения

501. Механический расчет элементов ВЛ должен производиться по методике, изложенной в главе 12.
502. ВЛ должны размещаться так, чтобы опоры не загораживали входов в здания и въездов во дворы и не затрудняли движения транспорта и пешеходов. В местах, где имеется опасность наезда транспорта (у въездов во дворы, вблизи съездов с дорог, при пересечении дорог и т.п.), опоры должны быть защищены от наезда.
503. На опорах ВЛ на высоте 2,2–3 м от земли должны быть установлены (нанесены): порядковый номер и год установки опоры; плакаты, на которых указаны расстояния от опоры ВЛ до кабельной линии связи (на опорах, установленных на расстоянии менее 4 м до кабелей связи), а через 250 м по магистрали ВЛ – ширина охранной зоны и телефон владельца ВЛ.
504. При прохождении ВЛ по лесным массивам и зеленым насаждениям, применяются самонесущие изолированные провода (СИП), для которых не требуется вырубка просеки. При этом, расстояние от проводов до деревьев и кустов при наибольшей стреле провеса СИП и наибольшем их отклонении должно быть не менее 0,3 м.
В случае использования неизолированных проводов вырубка просеки необязательна. При этом, расстояние от проводов при наибольшей стреле их провеса или наибольшем отклонении до деревьев, кустов и прочей растительности должно быть не менее 1 м.
505. Металлические конструкции, бандажи и т.п. на опорах ВЛ должны быть защищены от коррозии.
506. Все элементы воздушной линии электропередачи напряжением до 1 кВ не должны терять свою работоспособность в течение всего срока службы.

2. Расчетные климатические условия

507. Климатические условия для расчета ВЛ до 1 кВ в нормальном режиме должны приниматься такими же, как и для питающих их ВЛ 10 кВ, для повторяемости расчетных климатических условий 1 раз в 10 лет.
508. Для ВЛ, сооружаемых в местах, защищенных от воздействия поперечных ветров (населенные пункты со сплошной застройкой, лесные массивы и садово-парковые насаждения со средней высотой зданий или деревьев не менее 2/3 высоты опор ВЛ, горные долины, ущелья и т.п.), значения нормативного ветрового давления принимаются сниженными на 40 %.
509. При расчете проводов на ветровые нагрузки направление ветра принимаются под углом 90⁰ к оси трассы ВЛ.
При расчете опор принимается направление ветра, дающее наиболее невыгодное сочетание внешних сил, действующих на опору.

3. Провода, арматура

510. Для вновь сооружаемых и реконструируемых ВЛ применяются самонесущие изолированные провода, расположенные на открытом воздухе и прикрепленные при помощи арматуры к опорам, руководствуясь пунктом 500 настоящих Правил.
511. По условиям механической прочности на ВЛ применяется неизолированные провода сечением: алюминиевые – в районах с расчетной толщиной стенки гололеда 10 мм – не менее 25 мм² , в районах с толщиной стенки гололеда 15 мм и более – не менее 35 мм² , сталеалюминиевые и из алюминиевого сплава – не менее 25 мм² во всех климатических районах.
512. При сооружении ВЛ в местах, где опытом эксплуатации установлено разрушение проводов от коррозии (побережья морей, соленых озер, промышленные районы и районы засоленных песков, прилегающие к ним районы II и III типов по загрязненности атмосферы, а также места, где на основании данных изысканий такое загрязнение возможно), применяются коррозионностойкие провода, либо СИП. На равнинной местности при отсутствии данных эксплуатации ширину прибрежной полосы, к которой относится указанное требование, принимается 5 км, а полосы выбросов химических предприятий – 1,5 км.
513. На одной ВЛ применяется, не более двух сечений проводов.
Магистраль ВЛ, выполняются проводами одного сечения.
Сечение фазных проводов магистрали ВЛ принимается не менее 50 мм² . Сечение 120 мм² применять не допускается.
514. Для ответвлений от ВЛ к вводам в здания, применяются по условиям механической прочности изолированные провода, стойкие к воздействию условий окружающей среды, сечением не менее 6 мм² по меди и 16 мм² по алюминию.
515. Длина пролета ответвления от ВЛ к вводу в здание должна определяться расчетом в зависимости от прочности опоры, на которой выполняется ответвление, при этом, она не должна превышать 25 м. При длине пролета ответвления более 25 м предусматривается установка дополнительной промежуточной опоры.
Расчет должен выполняться в гололедном режиме для двух случаев:
1) направление ветра под углом 90⁰ к оси ВЛ, провода ВЛ покрыты гололедом с толщиной стенки b_э, толщина стенки гололеда на проводах ответвления – b_о = 0,5 b_э;
2) направление ветра вдоль ВЛ (угол 0⁰), толщина стенки гололеда на проводах ответвления – b_о = b_э.
При этом, в обоих случаях учитывается редукцию тяжения проводов ответвления при отклонении верха опоры.
516. Механический расчет проводов на прочность должен производиться по методу допускаемых напряжений. При этом, напряжение в проводах не должно превышать допустимых величин, приведенных в таблице 126, а расстояния от проводов до поверхности земли пересекаемых сооружений и заземленных элементов опор должны отвечать требованиям настоящей главы. При расчете используются физико-механические параметры проводов и в заводских каталогах.
517. Значения максимальных напряжений в проводах должны соответствовать прочности опор ВЛ анкерного типа и заделки их в грунте.
518. Расчетные усилия в поддерживающих и натяжных анкерных зажимах, узлах крепления и кронштейнах в нормальном режиме не должны превышать 40 % от их механической разрушающей нагрузки.
519. Крюки и штыри должны рассчитываться по методу разрушающих нагрузок с коэффициентом надежности 1,1.
520. Крепление неизолированных проводов к изоляторам и изолирующим траверсам на опорах ВЛ, за исключением опор для пересечений, должно быть одинарным. Крепление проводов к штыревым изоляторам на промежуточных опорах выполняется на шейке изолятора, с внутренней его стороны по отношению к стойке опоры, при помощи проволочной вязки или зажимов. Провода ответвлений от ВЛ к вводам должны иметь глухое крепление.
521. Соединение проводов в пролетах ВЛ производится при помощи соединительных зажимов, обеспечивающих механическую прочность не менее 90 % от разрывного усилия провода.
Соединения проводов из разных металлов или разных сечений должны выполняться только в петлях анкерных опор при помощи переходных зажимов или сваркой. Переходные зажимы и участки проводов, на которых установлены такие зажимы, не должны испытывать механических усилий от тяжения проводов.
В одном пролете допускается не более одного соединения на каждый провод.
В пролетах пересечения ВЛ с инженерными сооружениями соединение проводов ВЛ не допускается.

4. Расположение проводов на опорах

522. На опорах допускается любое расположение фазных проводов независимо от района климатических условий. Нулевой провод, располагается ниже фазных проводов. Провода наружного освещения, прокладываемые на опорах совместно с проводами ВЛ, располагаются, над нулевым проводом.
На двухцепных ВЛ в сетях с заземленной нейтралью каждая цепь должна иметь свой нулевой провод.
523. Устанавливаемые на опорах аппараты для подключения электроприемников должны размещаться на высоте 1,6–1,8 м от поверхности земли.
Устанавливаемые на опорах плавкие предохранители, а также защитные, секционирующие и другие устройства должны размещаться ниже проводов ВЛ.
524. Расстояния между проводами на опоре и в пролете по условиям их сближения в пролете при наибольшей стреле провеса 1,2 м должны быть не менее:
1) при вертикальном расположении проводов и расположении проводов с горизонтальным смещением не более 20 см – 60 см в районах с нормативной толщиной стенки гололеда до 15 мм и 90 см – в районах с нормативной толщиной стенки гололеда 20 мм и более;
2) при другом расположении проводов во всех районах по гололеду при скорости ветра при гололеде до 18 м/с – 40 см, при скорости более 18 м/с – 60 см.
525. Расстояние по вертикали между проводами разных фаз на опоре при ответвлении от ВЛ и при пересечениях разных ВЛ на общей опоре должно быть не менее 10 см. Расстояние между изоляторами ввода по их осям должно быть не менее 40 см.
526. Расстояние по горизонтали между проводами при спусках на опоре должно составлять не менее 15 см. Расстояние от проводов до стойки, траверсы или других элементов опоры должно быть не менее 5 см.
527. Совместная подвеска проводов ВЛ до 1 кВ и неизолированных проводов ВЛ до 10 кВ на общих опорах допускается при соблюдении следующих условий:
1) ВЛ до 1 кВ должны выполняться по расчетным климатическим условиям ВЛ до 10 кВ;
2) провода ВЛ до 10 кВ должны располагаться выше проводов ВЛ до 1 кВ;
3) провода ВЛ до 10 кВ, закрепляемые на штыревых изоляторах, должны иметь двойное крепление;
4) расстояние по вертикали между ближайшими проводами разных напряжений, расположенными на общей опоре, а также в середине пролета при температуре окружающего воздуха плюс 15⁰ С без ветра, должно быть не менее 2 м.
528. При совместной подвеске на общих опорах СИП и неизолированных проводов ВЛ до 1 кВ расстояние по вертикали между ними на опоре и в пролете при температуре окружающего воздуха плюс 15⁰ С без ветра должно быть не менее 0,4 м.
529. На ВЛ, по которым осуществляется питание отдельных потребителей с сосредоточенной нагрузкой, предусматривается подвеска семи проводов с расщеплением одной фазы на два провода, с общим нулевым проводом.

5. Изоляция

530. Коэффициент надежности штыревых изоляторов должен быть не менее 2,5.
531. На ВЛ, независимо от материала опор, степени загрязнения атмосферы и интенсивности грозовой деятельности, применяются изоляторы либо траверсы из изоляционных материалов.
532. В местах ответвлений от ВЛ применяются многошейковые или дополнительные изоляторы.
Нулевые провода должны быть закреплены на изоляторах или изолирующих траверсах.

6. Заземление, защита от перенапряжений

533. На опорах ВЛ должны быть выполнены заземляющие устройства, предназначенные для повторного заземления нулевого провода, защиты от атмосферных перенапряжений, заземления электрооборудования, установленного на опорах ВЛ, заземления защитных аппаратов.
Заземляющие устройства защиты от грозовых перенапряжений совмещается с повторным заземлением нулевого провода.
534. Металлические опоры, металлические конструкции и арматура железобетонных опор должны быть присоединены защитным проводником к нулевому проводу.
535. На железобетонных опорах нулевой провод присоединяется к заземляющему выпуску арматуры железобетонных стоек и подкосов опор.
536. На деревянных опорах ВЛ крюки и штыри не подлежат заземлению, за исключением опор, на которых выполнены повторные заземления нулевого провода и заземления для защиты от атмосферных перенапряжений.
537. Оттяжки опор ВЛ должны быть присоединены к заземляющему проводнику.
538. Крюки, штыри и арматура опор ВЛ напряжением до 1 кВ, ограничивающих пролет пересечения, а также опор, на которых производится совместная подвеска, должны быть заземлены. Сопротивление заземляющего устройства должно быть не более 30 Ом.
539. Защитные аппараты, устанавливаемые на опорах ВЛ для защиты от грозовых перенапряжений, должны быть присоединены к заземлителю отдельным спуском.
540. В населенной местности с одно- и двухэтажной застройкой ВЛ, не экранированные промышленными дымовыми и другими трубами, высокими деревьями, зданиями и т.п., должны иметь заземляющие устройства, предназначенные для защиты от атмосферных перенапряжений. Сопротивление этих заземляющих устройств должно быть не более 30 Ом, а расстояние между ними – не более 200 м для районов с числом грозовых часов в году до 40 и 100 м для районов с числом грозовых часов в году более 40.
Кроме того, заземляющие устройства должны быть выполнены:
1) на опорах с ответвлениями к вводам в помещения, в которых может быть сосредоточено большое количество людей (школы, ясли, больницы и т.п.) или которые представляют большую хозяйственную ценность (животноводческие помещения, склады, мастерские и пр.);
2) на конечных опорах линий, имеющих ответвления к вводам, при этом, наибольшее расстояние от соседнего защитного заземления этих же линий должно быть не более 100 м – для районов с числом грозовых часов в году до 40 и 50 м – для районов с числом грозовых часов в году более 40.
541. Требования к заземляющим устройствам повторного заземления нулевого провода, а также выбор нулевых защитных и заземляющих проводников приведены в главе 7.
542. В качестве заземляющих проводников на опорах ВЛ, применяется круглая сталь диаметром не менее 6 мм, имеющую антикоррозийное покрытие.
543. Соединение заземляющих проводников между собой, присоединение их к верхним заземляющим выпускам стоек железобетонных опор, крюкам и кронштейнам, а также к заземляемым металлоконструкциям и заземляемому электрооборудованию, установленному на опорах ВЛ, должно выполняться сваркой или с помощью болтовых соединений.
Присоединение заземляющих проводников (спусков) к заземлителю в земле должно выполняться сваркой или с помощью болтовых соединений.

7. Опоры

544. Опоры выполняются из различного конструкционного материала. Предпочтение отдается железобетону.
545. На ВЛ применяются следующие типы опор:
1) Промежуточные опоры, устанавливаемые на прямых участках трассы ВЛ. Эти опоры в нормальных режимах работы не должны воспринимать усилий, направленных вдоль ВЛ.
2) Анкерные опоры, устанавливаемые для ограничения анкерного пролета, а также в местах изменения количества, марок и сечений проводов ВЛ. Эти опоры должны воспринимать в нормальных режимах работы усилия от разности тяжения проводов, направленные вдоль ВЛ.
3) Угловые опоры, устанавливаемые в местах изменения трассы ВЛ. Эти опоры при нормальных режимах работы должны воспринимать результирующую нагрузку от тяжения проводов смежных пролетов. Угловые опоры выполняются промежуточными и анкерного типа.
4) Концевые опоры, устанавливаемые в начале и конце ВЛ, а также в местах, ограничивающих кабельные вставки. Они являются опорами анкерного типа и должны воспринимать в нормальных режимах работы ВЛ одностороннее тяжение всех проводов.
5) Ответвительные опоры, на которых выполняются ответвления от ВЛ.
6) Перекрестные опоры, на которых выполняется пересечение ВЛ двух направлений.
Ответвительные и перекрестные опоры могут быть всех указанных выше типов.
Для пересечения ВЛ с инженерными сооружениями применяются повышенные опоры всех типов.
546. Конструкции опор должны обеспечивать возможность установки:
1) светильников уличного освещения всех типов;
2) концевых кабельных муфт;
3) защитных аппаратов;
4) секционирующих и коммутационных аппаратов;
5) шкафов и щитков для подключения электроприемников.
Все типы опор должны предусматривать возможность установки светильников как выше, так и ниже подвешиваемых на опоре проводов.
547. Опоры независимо от их типа могут быть свободностоящими, с подкосами или оттяжками.
Оттяжки опор прикрепляются к анкерам, цилиндрическим, установленным в земле, или к каменным, кирпичным, железобетонным и металлическим элементам зданий и сооружений. Они могут быть многопроволочными или из круглой стали. Сечение оттяжек определяется расчетом.
Сечение однопроволочных стальных оттяжек должно быть не менее 25 мм² .
548. Опоры должны рассчитываться по первому и второму предельному состоянию для нормального режима работы ВЛ на климатические нагрузки и их сочетания по пунктам 506 и 507 настоящих Правил.
Промежуточные опоры должны быть рассчитаны на следующие сочетания нагрузок:
1) на одновременное воздействие поперечной ветровой нагрузки на провода, свободные или покрытые гололедом, и на конструкцию опоры, а также нагрузки от тяжения проводов ответвлений к вводам, свободных или частично покрытых гололедом (по пункту 514 настоящих Правил);
2) на нагрузку от тяжения проводов ответвлений к вводам, покрытых гололедом, при этом, допускается учет отклонения опоры под действием нагрузки;
3) на условную расчетную нагрузку, равную 1,5 кН, приложенную к вершине опоры и направленную вдоль оси ВЛ.
Угловые опоры (промежуточные и анкерны6) должны быть рассчитаны на результирующую нагрузку на провода и конструкцию опоры от тяжения проводов и давления ветра при гололеде и без гололеда, направленную по биссектрисе внутреннего угла поворота трассы ВЛ.
Анкерные опоры должны быть рассчитаны на разность тяжения проводов смежных пролетов и поперечную нагрузку от давления ветра при гололеде и без гололеда на провода и конструкцию опоры. За наименьшее значение разности тяжения принимается 50 % наибольшего значения одностороннего тяжения всех проводов.
Концевые опоры должны быть рассчитаны на одностороннее тяжение всех проводов.
Ответвительные опоры рассчитываются на результирующую нагрузку от тяжения всех проводов.
549. Отклонение вершины анкерной опоры с учетом поворота в грунте должно быть не более 1/30Н, где Н – высота опоры ВЛ.
Угол поворота одностоечных опор в грунте должен быть не более 0,02 рад.
Проверка отклонения вершины опоры, углов поворота опор в грунте, раскрытия и образования трещин на железобетонных стойках опор ВЛ производится на нормативные нагрузки.
550. Для изготовления деталей деревянных опор ВЛ применяются лесоматериалы хвойных пород (ель, сосна, пихта, лиственница) не ниже третьего сорта, пропитанные антисептиками заводским способом.
Качество пропитки деревянных деталей опор должно соответствовать требованиям действующих стандартов. Допускается применение непропитанной лиственницы. Конусность бревна от комля к верхнему отрубу (сбег бревна) при расчетах принимаются равной 8 мм на 1 м длины.
551. Для основных рассчитываемых элементов опор (стойки, приставки, траверсы, подкосы) диаметр бревна в верхнем отрубе должен быть не менее 16 см. Для остальных элементов опор, а также для опор, устанавливаемых у зданий на ответвлениях к вводам, диаметр бревна в верхнем отрубе должен быть не менее 12 см.
552. Приставки к деревянным опорам, должны быть изготовлены из предварительно напряженного железобетона. Сочленение приставки с опорой должно осуществляться с помощью хомута.
553. Размеры заглубления и способы закрепления опор должны определяться в зависимости от их высоты, количества и сечения укрепляемых на опоре проводов, грунтовых условий, а также от метода производства земляных работ.
554. При установке опор на затапливаемых участках трассы, где возможны размывы грунта или воздействие ледохода, опоры должны быть укреплены (замощение, устройство банкеток, установка ледорезов и т.п.).

8. Габариты, пересечения и сближения

555. Наименьшие расстояния (габариты) от проводов ВЛ до поверхности земли или воды, а также до различных сооружений при прохождении ВЛ над ними определяются:
1) при высшей температуре воздуха без учета нагрева проводов электрическим током и отсутствии ветра;
2) при расчетной толщине стенки гололеда b_э, температуре минус 5⁰ С и отсутствии ветра.
556. Расстояние от проводов ВЛ в населенной и ненаселенной местности при наибольшей стреле провеса проводов до поверхности земли и проезжей части улиц должно быть не менее 6 м.
Расстояние от проводов ВЛ до земли при наибольшей стреле провеса может быть уменьшено в труднодоступной местности до 3,5 м и в недоступной местности (склоны гор, скалы, утесы и т.п.) до 1 м.
При пересечении непроезжей части улиц ответвлениями от ВЛ к вводам расстояние от проводов до земли, тротуаров и пешеходных дорожек при наибольшей стреле провеса допускается уменьшить до 3,5 м. Расстояние до земли от проводов на изоляторах ввода в здание допускается не менее 2,75 м.
При невозможности соблюдения указанного расстояния должна быть установлена дополнительная опора или конструкция на здании.
557. Расстояние по горизонтали от проводов ВЛ при наибольшем их отклонении до зданий, строений и сооружений должно быть не менее:
1) 1,5 м – до балконов, террас и окон;
2) 1 м – до глухих стен.
Прохождение ВЛ с неизолированными проводами над зданиями, строениями и сооружениями не допускается, за исключением ответвлений от ВЛ к вводам в здания.
558. Расстояния по горизонтали от подземных частей опор или заземляющих устройств ВЛ до подземных кабелей, трубопроводов и наземных колонок различного назначения должны быть не менее приведенных в таблице 127 приложения 5 к настоящим Правилам.
559. Пересечение ВЛ с судоходными реками не допускается. При пересечении несудоходных и замерзающих небольших рек, каналов и т.п. расстояние от проводов ВЛ до наивысшего уровня воды должно быть не менее 2 м, а до льда – не менее 6 м.
560. При пересечении ВЛ с различными сооружениями, а также с улицами и площадями городов, поселков и других населенных пунктов угол пересечения не нормируется.
561. Пересечения ВЛ напряжением до 1 кВ с ВЛ выше 1 кВ, сближения их при параллельном следовании, а также совместная подвеска их проводов на общих опорах ВЛ должны выполняться с соблюдением требований, приведенных в главе 11.
562. Пересечение ВЛ до 1 кВ между собой выполняется на перекрестных опорах. В местах пересечения ВЛ применяются анкерные и промежуточные опоры.
При пересечении ВЛ в пролете место пересечения выбирается ближе к опоре верхней пересекающей ВЛ. В этом случае расстояние по горизонтали между опорами пересекающей и проводами пересекаемой ВЛ должно быть не менее 2 м, а расстояние по вертикали между ближайшими проводами пересекающихся ВЛ при температуре окружающего воздуха плюс 15⁰ С без ветра должно быть не менее 1 м.
563. При параллельном прохождении и сближении ВЛ до 1 кВ и ВЛ выше 1 кВ расстояния между ними по горизонтали должны быть не менее указанных в главе 11.
564. Пересечение ВЛ с линиями связи и сигнализации (ЛС) и линиями проводного вещания (П3) может быть выполнено по одному из следующих вариантов:
1) неизолированными проводами ВЛ и изолированными проводами ЛС (П3);
2) неизолированными проводами ВЛ и подземным или подвесным кабелем ЛС (П3);
3) неизолированными проводами ВЛ с повышенной механической прочностью и неизолированными проводами ЛС (П3);
4) изолированными проводами ВЛ и неизолированными проводами ЛС (П3);
5) подземной кабельной вставкой в ВЛ и неизолированными проводами ЛС (П3).
565. Угол пересечения ВЛ с ЛС (П3) должен быть по возможности близок к 90⁰ . Для стесненных условий угол пересечения не нормируется.
566. Расстояние по вертикали от проводов ВЛ до проводов или подвесных кабелей ЛС (П3) в пролетах пересечения при наибольшей стреле провеса должен быть не менее:
1) при высшей температуре воздуха без учета нагревания проводов ВЛ электрическим током – 1,25 м;
2) при расчетной толщине стенки гололеда b_э и температуре воздуха минус 5⁰ С – 1 м.
При пересечении проводов ВЛ с проводами или подвесным кабелем ПВ на общей опоре расстояние между ними по вертикали должно быть не менее 1,5 м. При расположении проводов или подвесных кабелей ПВ на кронштейнах это расстояние принимается от провода ВЛ, расположенного на той же стороне опоры ВЛ, на которой находятся провода или подвесные кабели ПВ.
Место пересечения проводов ВЛ с проводами или подвесными кабелями ЛС (П3) в пролете должно находиться по возможности ближе к опоре ВЛ, но не менее 2 м от нее.
567. При пересечении неизолированных проводов ВЛ с изолированными проводами ЛС (П3) должны соблюдаться следующие требования:
1) Пересечение проводов ВЛ с проводами ЛС, а также проводами ПВ напряжением выше 360 В, должно выполняться только в пролете. Пересечение проводов ВЛ с проводами ПВ напряжением до 360 В может выполняться как в пролете, так и на общей опоре.
2) Опоры ВЛ, ограничивающие пролет пересечения с ЛС магистральных и внутризоновых сетей связи и с соединительными линиями сельской телефонной связи (СТС), а также ПВ напряжением выше 360 В, должны быть анкерного типа. При пересечении всех остальных ЛС и ПВ допускаются опоры ВЛ промежуточного типа, усиленные дополнительной приставкой или подкосом.
3) Провода ВЛ должны располагаться над проводами ЛС (П3). На опорах, ограничивающих пролет пересечения, провода ВЛ должны иметь двойное крепление. В исключительных случаях провода ВЛ 380/220 В и ниже допускается располагать под проводами ЛС (П3). При этом, провода ЛС (П3) на стойках, ограничивающих пролет пересечения, должны иметь двойное крепление.
4) Соединение проводов ВЛ, а также проводов ЛС (П3) в пролетах пересечения не допускается. Провода ВЛ должны быть многопроволочными с сечением не менее: 35 мм² для алюминиевых проводов и 25 мм² для проводов из алюминиевых сплавов и сталеалюминевых проводов.
5) На опорах ЛС (П3), ограничивающих пролет пересечения с ВЛ напряжением до 1 кВ, должны устанавливаться молниеотводы с разрывом 50 мм в спуске. На опорах с железобетонными приставками разрыв в спуске выполняется на деревянной части опоры и располагать на 10–15 см выше приставки. Закрывать спуск деревянной рейкой не требуется.
568. При пересечении неизолированных проводов ВЛ с подземным или подвесным кабелем ЛС (П3) должны выполняться следующие требования:
1) При выборе трасс кабелей ЛС и ПВ расстояние от них до ближайшей опоры должно по возможности приниматься большим.
Расстояние от подземных кабелей ЛС (П3) до заземлителя или подземной части железобетонной или металлической опоры ВЛ в населенной местности должно быть не менее 3 м.
Расстояние от подземных кабелей ЛС (П3) до подземной части деревянной опоры ВЛ, не имеющей заземляющего устройства, в населенной местности должно быть не менее 2 м. В стесненных условиях это расстояние может быть менее 2 м, но не менее 1 м; при этом, кабель должен быть проложен в стальной трубе либо покрыт швеллером или угловой сталью по длине в обе стороны от опоры на расстояние не менее 3 м. В ненаселенной местности расстояние от подземного кабеля ЛС (П3) до подземной части или заземлителя опоры ВЛ должно быть не менее значений, приведенных в таблице 128 приложения 5 к настоящим Правилам.
2) Провода ВЛ должны располагаться над подвесным кабелем ЛС (П3).
3) Соединение проводов ВЛ в пролете пересечения с подвесным кабелем ЛС (П3) не допускается. Провода ВЛ в пролете пересечения с подвесным кабелем ЛС (П3) должны быть многопроволочными сечением не менее 35 мм² для алюминиевых и 25 мм² – для сталеалюминиевых проводов.
4) Металлическая оболочка подвесного кабеля и трос, на котором подвешен кабель, должны быть заземлены на опорах, ограничивающих пролет пересечения, при этом, сопротивление заземления не должно превышать 10 Ом.
5) Расстояние по горизонтали от основания кабельной опоры ЛС (П3) до проекции ближайшего провода ВЛ на горизонтальную плоскость должно быть не менее высоты опоры ВЛ.
Вариант пересечения ВЛ с ЛС (П3), оговоренный в настоящем параграфе, применяется, если:
1) применение кабельной вставки в ЛС приведет к необходимости установки дополнительного и переноса ранее установленного усилительного пункта ЛС;
2) при применении кабельной вставки в ПВ суммарная длина кабельных вставок в ПВ превышает допустимые значения.
569. При пересечении неизолированных проводов ВЛ с неизолированными проводами ЛС (П3) должны соблюдаться следующие требования:
1) пересечение проводов ВЛ с проводами ЛС, а также проводами ПВ должно выполняться только в пролете. Пересечение проводов ВЛ с абонентскими и фидерными линиями ПВ напряжением между проводами до 360 В допускается выполнять на опорах ВЛ;
2) опоры ВЛ, ограничивающие пролет пересечения, должны быть анкерного типа;
3) провода ВЛ должны располагаться над проводами ЛС (П3). На опорах, ограничивающих пролет пересечения, провода ВЛ должны иметь двойное крепление. Провода ВЛ напряжением 380/220 В и ниже допускается располагать под проводами стоечных линий ПВ и ГТС. При этом, провода линий ПВ и ГТС, ограничивающих пролет пересечения, на стойках должны иметь двойное крепление;
4) соединение проводов ВЛ, а также проводов ЛС (П3) в пролетах пересечения не допускается. Провода ВЛ должны быть многопроволочными сечением не менее: 35 мм² для алюминиевых и 25 мм² для сталеалюминиевых проводов;
5) на опорах ЛС (П3), ограничивающих пролет пересечения, устанавливаются молниеотводы.
570. При пересечении изолированных проводов ВЛ с неизолированными проводами ЛС (П3) должны соблюдаться следующие требования:
1) пересечение проводов ВЛ с проводами ЛС должно выполняться только в пролете. Пересечение проводов ВЛ с проводами ПВ может выполняться как в пролете, так и на общей опоре;
2) опоры ВЛ, ограничивающие пролет пересечения с ЛС магистральных и внутризоновых сетей связи и с соединительными линиями СТС, должны быть анкерного типа. При пересечении всех остальных ЛС (П3) на ВЛ допускается применение промежуточных опор, усиленных дополнительной приставкой или подкосом;
3) провода ВЛ на участке пересечения должны иметь атмосферостойкую изоляцию с испытательным напряжением не менее 2 кВ и коэффициент запаса прочности на растяжение при наихудших метеорологических условиях данной местности не менее 2,5;
4) провода ВЛ должны располагаться над проводами ЛС (П3). На опорах, ограничивающих пролет пересечения, провода или несущие их тросы ВЛ должны иметь двойное крепление или глухую вязку. Провода ВЛ напряжением 380/220 В и ниже допускается располагать под проводами стоечных ПВ. При этом, провода ПВ на опорах, ограничивающих пролет пересечения, должны иметь двойное крепление;
5) соединение проводов ВЛ, а также проводов ЛС (П3) в пролетах пересечения не допускается;
6) на опорах ЛС и ПВ, ограничивающих пролет пересечения, должны устанавливаться молниеотводы.
571. При пересечении подземной кабельной вставки в ВЛ с неизолированными проводами ЛС (П3) должны соблюдаться следующие требования:
1) расстояние от подземной кабельной вставки ВЛ до опоры ЛС (П3) и ее заземлителя должно быть не менее 1 м, а при прокладке кабеля в изолирующей трубе – не менее 0,5 м;
2) расстояние по горизонтали от основания кабельной опоры ВЛ до проекции ближайшего провода ЛС (П3) на горизонтальную плоскость должно быть не менее высоты опоры ЛС (П3).
572. При сближении ВЛ с воздушными ЛС (П3) расстояние по горизонтали между крайними проводами этих линий должно быть не менее 2 м, а в стесненных условиях – не менее 1,5 м. Во всех остальных случаях расстояние между линиями должно быть не менее высоты самой высокой опоры ВЛ, ЛС и ПВ.
При сближении ВЛ с подземными или подвесными кабелями ЛС (П3) расстояние между ними должно быть не менее указанных в подпунктах 1) и 4) пункта 567 настоящих Правил.
573. Сближение ВЛ с антенными сооружениями передающих радиоцентров, приемными радиоцентрами, выделенными приемными пунктами радиофикации и местных радиоузлов не нормируется.
574. Расстояние по горизонтали между проводами ВЛ и проводами ЛС (П3), телевизионными кабелями и спусками от радиоантенн на вводах должно быть не менее 1,5 м. При этом, провода от опоры ВЛ до ввода и провода ввода ВЛ в здание не должны пересекаться с проводами ответвлений от ЛС (П3) к вводам и должны располагаться не ниже проводов ЛС (П3).
575. Совместная подвеска на общих опорах вновь сооружаемых ВЛ неизолированных проводов ВЛ и ЛС, ВЛ и ПВ не допускается.
На реконструируемых и сооружаемых взамен пришедших в негодность ВЛ с ранее подвешенными на общих опорах неизолированными проводами ПВ допускается совместная подвеска проводов ВЛ и изолированных проводов ПВ.
При этом, должны соблюдаться следующие условия:
1) номинальное напряжение ВЛ должно быть не более 380/220 В;
2) номинальное напряжение между проводами ПВ должно быть не более 360 В;
3) расстояние от нижних проводов ПВ до земли, между цепями ПВ и их проводами должно соответствовать действующим «Правилам строительства и ремонта воздушных линий связи и радиотрансляционных сетей»;
4) провода ВЛ должны располагаться над проводами ПВ; при этом, расстояние на опоре по вертикали от нижнего провода ВЛ до верхнего провода ПВ, независимо от их взаимного расположения, должно быть не менее 1,5 м, а в пролете – не менее 1,25 м; при расположении проводов ПВ на кронштейнах это расстояние принимается от нижнего провода ВЛ, расположенного на той же стороне, что и провода ПВ.
576. Допускается совместная подвеска на общих опорах изолированных проводов ВЛ (СИП) напряжением не более 380/220 В с неизолированными или изолированными проводами или кабелями ЛС и неметаллическими самонесущими волоконно-оптическими кабелями связи (ОКСН) при соблюдении специально оговоренных и согласованных условий, а также требований 679 для изолированных проводов ПВ.
577. При пересечении и параллельном следовании ВЛ с железными дорогами, а также автомобильными дорогами категорий I и II должны выполняться требования, изложенные в главе 11.
Пересечения выполняются также при помощи кабельной вставки в ВЛ.
Выбор варианта пересечения должен производиться на основании технико-экономических расчетов.
При пересечении ВЛ с автомобильными дорогами категорий III–V расстояние по вертикали от проводов ВЛ до проезжей части дорог при наибольшей стреле провеса должно быть не менее 6 м. Требования, предъявляемые в этих условиях к воздушным сетям наружного освещения населенных пунктов и территорий промышленных предприятий, приведены в главе 27 настоящих Правил.
578. При пересечении и сближении ВЛ с автомобильными дорогами расстояние от проводов ВЛ до дорожных знаков и их несущих тросов должно быть не менее 1 м. Несущие тросы в местах пересечения с ВЛ должны быть заземлены с сопротивлением заземляющего устройства не более 10 Ом.
579. При пересечении и сближении ВЛ с контактными проводами и несущими тросами трамвайных и троллейбусных линий должны быть выполнены следующие требования:
1) ВЛ располагаются вне зоны, занятой сооружениями контактных сетей, включая опоры. В этой зоне опоры ВЛ должны быть анкерного типа, а неизолированные провода должны иметь двойное крепление;
2) провода ВЛ должны быть расположены над несущими тросами контактных проводов. Провода ВЛ должны быть многопроволочными с сечением не менее: алюминиевые – 35 мм², сталеалюминиевые – 25 мм². Соединение проводов ВЛ в пролетах пересечений не допускается;
3) расстояние от проводов ВЛ при наибольшей стреле провеса должно быть не менее 8 м до головки рельса трамвайной линии и 10,5 м до проезжей части улицы в зоне прохождения троллейбусной линии. При этом, во всех случаях расстояние от проводов ВЛ до несущего троса или контактного провода должно быть не менее 1,5 м. В зоне расположения контактных сетей опоры ВЛ должны быть анкерного типа, а крепление проводов – двойное;
4) пересечение ВЛ с контактными проводами в местах расположения поперечин запрещается;
5) совместная подвеска на опорах троллейбусных линий контактных проводов и проводов ВЛ напряжением не более 380 В допускается при соблюдении следующих условий: опоры троллейбусных линий должны иметь механическую прочность, достаточную для подвески проводов ВЛ; расстояние между проводами ВЛ и кронштейном или устройством крепления несущего троса контактных проводов должно быть не менее 1,5 м.
Требования настоящего параграфа не распространяются на линии уличного освещения.
580. При пересечении и сближении ВЛ с канатными дорогами и надземными металлическими трубопроводами должны быть выполнены следующие требования:
1) ВЛ должна проходить под канатной дорогой; прохождение ВЛ над канатной дорогой не допускается;
2) канатные дороги должны иметь снизу мостки или сетки для ограждения проводов ВЛ;
3) при прохождении ВЛ под канатной дорогой или под трубопроводом провода ВЛ при наименьшей стреле провеса должны находиться от них на расстоянии: до мостков или ограждающих сеток канатной дороги или до трубопровода – не менее 1 м; при наибольшей стреле провеса и наибольшем отклонении проводов до элементов канатной дороги или до трубопровода – не менее 1 м;
4) при пересечении ВЛ с трубопроводом, расположенным под ВЛ, расстояние от проводов ВЛ до элементов трубопроводов при наибольшей стреле провеса должно быть не менее 1 м.

2. Защита и автоматика

12. Защита электрических сетей напряжением до 1 кВ

1. Выбор и требования к аппаратам защиты

581. В качестве аппаратов защиты должны применяться автоматические выключатели или предохранители. Применяются автоматические выключатели с комбинированным расцепителем.
Для обеспечения требований быстродействия, чувствительности, селективности при необходимости применяются устройства защиты с использованием выносных реле (реле косвенного действия). При этом, коэффициент чувствительности этих защит в конце защищаемой зоны должен быть не менее 1,5.
582. Аппараты защиты по своей отключающей способности должны соответствовать максимальному значению тока K3 в начале защищаемого участка электрической сети, то есть они должны быть стойкими при этом, токе в соответствии с определением главы 4 настоящих Правил.
Допускается установка аппаратов защиты, не стойких при максимальных значениях токов K3, если защищающий их групповой автоматический выключатель или ближайший автоматический выключатель, расположенный по направлению к источнику питания, обеспечивает мгновенное отключение тока K3. Для этого необходимо, чтобы ток уставки мгновенно действующего расцепителя (отсечки без выдержки времени) указанных выключателей был меньше тока одноразовой предельной коммутационной способности каждого из группы защищаемых аппаратов и, если такое неселективное отключение всей группы аппаратов не грозит аварией, порчей дорогостоящего оборудования и материалов или расстройством сложного технологического процесса.
583. Номинальные токи плавких вставок предохранителей и номинальные токи или уставки расцепителей автоматических выключателей, служащих для защиты отдельных участков сети, во всех случаях выбираются наименьшими по расчетным токам этих участков или по номинальным токам электроприемников, но таким образом, чтобы аппараты защиты не отключали электроустановки при кратковременных перегрузках (пусковые токи, пики технологических нагрузок, токи при самозапуске и т.п.).
584. Автоматические выключатели и предохранители пробочного типа должны присоединяться к сети, таким образом, чтобы при вывинченной пробке предохранителя (автоматического выключателя) винтовая гильза оставалась без напряжения. При одностороннем питании присоединение питающего проводника (кабеля или провода) к аппарату защиты должно выполняться, к неподвижным контактам коммутационного аппарата.
При необходимости присоединения питающего проводника к подвижным контактам автоматического выключателя следует иметь в виду, что в этом случае предельная коммутационная способность некоторых типов автоматических выключателей уменьшается.
585. Каждый аппарат защиты должен иметь надпись, указывающую значения номинального тока аппарата, уставки расцепителя и номинального тока плавкой вставки, требующиеся для защищаемой им сети.
На дверцах шкафов или щитков, в которых устанавливаются аппараты защиты, размещаются схемы с указанием необходимых для защиты сети уставок расцепителей автоматических выключателей и номинальных токов плавких вставок предохранителей.

2. Выбор защиты

586. Электрические сети должны иметь защиту от токов K3, обеспечивающую по возможности наименьшее время отключения и требования селективности.
Защита должна обеспечивать отключение поврежденного участка при наименьшем значении токов K3 в конце защищаемой линии: одно-, двух- и трехфазных – в сетях с глухозаземленной нейтралью; двух- и трехфазных – в сетях с изолированной нейтралью.
При определении наименьшего значения тока K3 должны учитываться активные и индуктивные сопротивления цепи короткого замыкания, включая активное сопротивление электрической дуги, а также увеличение активного сопротивления проводника в результате нагрева.
587. Для надежного отключения поврежденного участка сети необходимо, чтобы кратность величины наименьшего расчетного тока K3 в конце защищаемой линии была по отношению:
1) к номинальному току плавкой вставки предохранителя – не менее 3;
2) к номинальному току нерегулируемого расцепителя автоматического выключателя с обратно зависимой от тока характеристикой – не менее 3;
3) к уставке по току срабатывания регулируемого расцепителя автоматического выключателя с обратно зависимой от тока характеристикой – не менее 3;
4) к верхнему значению тока срабатывания автоматического выключателя, имеющего только мгновенно действующий или селективный максимальный расцепитель тока (отсечку) – не менее 1,1.
Для пожароопасных зон кратности тока K3 устанавливаются в главе 25.
588. Защиту от перегрузки должны иметь электрические сети, выполненные с использованием самонесущего изолированного провода (СИП), а также следующие сети внутри помещений:
1) электрические сети, выполненные открыто проложенными проводниками с горючей наружной оболочкой или горючей наружной изоляцией;
2) групповые осветительные сети в жилых и общественных зданиях и сооружениях, в торговых помещениях, служебно-бытовых помещениях промышленных предприятий, включая сети для бытовых и переносных электроприемников (утюгов, чайников, плиток, комнатных холодильников, пылесосов, стиральных и швейных машин и т.п.), а также в пожароопасных зонах;
3) силовые сети в жилых и общественных зданиях и сооружениях, торговых помещениях, на промышленных предприятиях, – только в случае, когда по условиям технологического процесса или по режиму работы сети может возникать длительная перегрузка проводников;
4) сети специальных установок, согласно требованиям раздела 6.
589. В сетях, защищаемых от перегрузки, кратность токов аппаратов защиты по отношению к длительно допустимым токовым нагрузкам защищаемых проводников должна быть не более:
1) 0,8 – для номинального тока плавкой вставки или тока уставки автоматического выключателя, имеющего только максимальный мгновеннодействующий расцепитель (отсечку);
2) 1,0 – для номинального тока автоматического выключателя с нерегулируемой обратнозависимой от тока характеристикой (независимо от наличия отсечки);
3) 1,25 – для тока срабатывания автоматического выключателя с регулируемой обратно зависящей от тока характеристикой (независимо от наличия отсечки).
590. Для кабельных сетей собственных нужд электростанций токовая отсечка должна обеспечивать коэффициент чувствительности не менее 1,3 при междуфазных и однофазных K3 в конце защищаемого кабеля. При этом, в случае необходимости для защиты от однофазных K3 в конце кабеля должна выполняться отдельная защита, не требующая отстройки от пусковых токов присоединения, с коэффициентом чувствительности не менее 1,5. Допускается не охватывать отсечкой всю длину защищаемой кабельной линии, если при работе расцепителя с обратнозависимой от тока характеристикой обеспечиваются термическая стойкость кабеля и селективность защиты.
Для кабельных сетей собственных нужд электростанций обеспечивается резервирование защит смежных участков.
591. Для защиты электроустановок постоянного тока применяются автоматические выключатели с комбинированным расцепителем или специальную выносную релейную защиту. Допускается применение предохранителей. Для обеспечения селективности отключения поврежденного участка должны быть выполнены следующие условия:
1) при применении автоматических выключателей все K3 в основной зоне защиты должны отключаться токовой отсечкой с коэффициентом чувствительности не менее 1,5; K3 в зоне резервирования должны отключаться с коэффициентом чувствительности не менее 1,3. Допускается резервирование осуществлять с использованием расцепителя с обратнозависимой от тока характеристикой при условии обеспечения термической стойкости кабеля;
2) при применении выносной релейной защиты коэффициенты чувствительности должны быть не менее: для основной зоны – 1,5; для зоны резервирования – 1,2;
3) при применении предохранителей коэффициенты чувствительности должны быть не менее: для основной зоны – 5; для зоны резервирования – 3.
592. На воздушных двухцепных линиях расцепитель автоматического выключателя или выносную токовую защиту в нулевом проводе не устанавливаются, если эти линии имеют общий нулевой провод.

3. Места установки аппаратов защиты

593. Аппараты защиты располагаются в удобных для обслуживания местах таким образом, чтобы была исключена возможность их случайных механических повреждений. Установка их должна быть выполнена так, чтобы при оперировании с ними или при их действии были исключены опасность для обслуживающего персонала и возможность повреждения окружающих предметов.
Аппараты защиты с открытыми токоведущими частями должны быть доступны для обслуживания только квалифицированному персоналу.
594. Аппараты защиты, устанавливаются в местах сети, где сечение проводника уменьшается (по направлению к месту потребления электроэнергии) и где это необходимо для обеспечения чувствительности и селективности защиты.
595. Аппараты защиты должны устанавливаться непосредственно в местах присоединения защищаемых проводников к питающей линии.
Допускается установка аппаратов защиты ответвления на некотором расстоянии от места присоединения ответвления к питающей линии при выполнении следующих условий:
1) длина участка от места присоединения к питающей линии до аппарата не превышает 3 м;
2) ответвление на этом участке выполняется кабелем в оболочке, не распространяющей горение, или проложенным в несгораемых трубах, металлорукавах, коробах;
3) вблизи этого участка не располагаются горючие вещества.
596. При защите сетей предохранителями последние должны устанавливаться на всех нормально незаземленных полюсах или фазах. Установка предохранителей в нулевых проводниках запрещается.
597. При защите сетей автоматическими выключателями расцепители их должны устанавливаться во всех нормально незаземленных проводниках.
Расцепители в нулевых проводниках допускается устанавливать лишь при условии, когда при их срабатывании отключаются от сети одновременно все проводники данного присоединения.
598. Аппараты защиты допускается не устанавливать, если это целесообразно по условиям эксплуатации, в местах:
1) ответвления проводников от шин щита к аппаратам, установленным на том же щите; при этом, проводники должны выбираться по расчетному току ответвления;
2) снижения сечения питающей линии по ее длине и на ответвлениях от нее, если защита предыдущего участка линии защищает участок со сниженным сечением;
3) ответвления от питающей линии проводников цепей измерений, управления и сигнализации, если эти проводники не выходят за пределы соответствующих машин или щита, либо если эти проводники выходят за их пределы, но проложены в несгораемых трубах или имеют негорючую оболочку.
Не допускается устанавливать аппараты защиты в местах присоединения к питающей линии таких цепей управления, сигнализации и измерения, отключение которых может повлечь за собой опасные последствия (отключение пожарных насосов, вентиляторов, предотвращающих образование взрывоопасных смесей, некоторых механизмов собственных нужд электростанций и т.п.). Во всех случаях такие цепи должны выполняться проводниками в трубах или иметь негорючую оболочку. Сечение этих цепей должно быть не менее приведенных в пункте 837 настоящих Правил.

13. Релейная защита

1. Область применения

599. Настоящая глава Правил распространяется на устройства релейной защиты элементов электрической части энергосистем, промышленных и других электроустановок выше 1 кВ; генераторов, трансформаторов (автотрансформаторов), блоков генератор – трансформатор, линий электропередачи, шин и синхронных компенсаторов.
Защита всех электроустановок выше 500 кВ, кабельных линий выше 35 кВ, а также электроустановок атомных электростанций и передач постоянного тока в настоящей главе Правил не рассматривается.
Устройства релейной защиты элементов электроустановок, не рассмотренные в этой и других главах, должны выполняться в соответствии с общими требованиями настоящей главы.

2. Общие положения

600. Электроустановки должны быть оборудованы устройствами релейной защиты, предназначенными для:
1) автоматического отключения поврежденного элемента от остальной, неповрежденной части электрической системы (электроустановки) с помощью выключателей; если повреждение непосредственно не нарушает работу электрической системы, допускается действие релейной защиты только на сигнал;
2) реагирования на опасные, ненормальные режимы работы элементов электрической системы (перегрузку, повышение напряжения в обмотке статора гидрогенератора); в зависимости от режима работы и условий эксплуатации электроустановки релейная защита должна быть выполнена с действием на сигнал или на отключение тех элементов, оставление которых в работе может привести к возникновению повреждения.
601. С целью удешевления электроустановок вместо автоматических выключателей и релейной защиты применяются предохранители или открытые плавкие вставки, если они:
1) выбраны с требуемыми параметрами (номинальные напряжение и ток, номинальный ток отключения и др.);
2) обеспечивают требуемые селективность и чувствительность;
3) не препятствуют применению автоматики (автоматическое повторное включение – АПВ, автоматическое включение резерва – АВР и т.п.), необходимой по условиям работы электроустановки.
При использовании предохранителей или открытых плавких вставок в зависимости от уровня несимметрии в неполнофазном режиме и характера питаемой нагрузки рассматривается необходимость установки на приемной подстанции защиты от неполнофазного режима.
602. Устройства релейной защиты должны обеспечивать наименьшее возможное время отключения КЗ в целях сохранения бесперебойной работы неповрежденной части системы (устойчивая работа электрической системы и электроустановок потребителей, обеспечение возможности восстановления нормальной работы путем успешного действия АПВ и АВР, самозапуска электродвигателей, втягивания в синхронизм и пр.) и ограничения области и степени повреждения элемента.
603. Релейная защита, действующая на отключение, должна обеспечивать селективность действия, с тем, чтобы при повреждении какого-либо элемента электроустановки отключался только этот поврежденный элемент.
Допускается неселективное действие защиты (исправляемое последующим действием АПВ или АВР):
1) для обеспечения, если это необходимо, ускорения отключения КЗ;
2) при использовании упрощенных главных электрических схем с отделителями в цепях линий или трансформаторов, отключающими поврежденный элемент в бестоковую паузу.
604. Устройства релейной защиты с выдержками времени, обеспечивающими селективность действия, допускается выполнять, если:
1) при отключении КЗ с выдержками времени обеспечивается выполнение требований пункта 600 настоящих Правил;
2) защита действует в качестве резервной.
Для ступенчатых защит (дистанционных, токовых от многофазных КЗ и КЗ на землю) первые ступени охватывают часть линии, и повреждения на этом участке защита будет отключать без выдержки времени (т.е. Т1 = 0,00 сек). Для последующих ступеней выдержка времени выбирается по ступенчатому принципу. При выборе выдержки времени должно учитываться время отключения силового выключателя, включая разброс, время возврата устройств защиты. В случае применения элегазовых выключателей и с учетом собственного времени работы микропроцессорных устройств защиты ступень селективности с запасом может быть принята 0,2–0,4 сек (а не 0,5 сек – как для масляных и воздушных выключателей и схем с электромеханическими реле защит).
605. Надежность функционирования релейной защиты (срабатывание при появлении условий на срабатывание и несрабатывание при их отсутствии) должна быть обеспечена применением устройств, которые по своим параметрам и исполнению соответствуют назначению, а также надлежащим обслуживанием этих устройств.
При необходимости используются специальные меры повышения надежности функционирования, в частности, схемное резервирование, непрерывный или периодический контроль состояния и др. Должна также учитываться вероятность ошибочных действий обслуживающего персонала при выполнении необходимых операций с релейной защитой.
606. При наличии релейной защиты, имеющей цепи напряжения, предусматриваются устройства:
1) автоматически выводящие защиту из действия при отключении автоматических выключателей, перегорании предохранителей и других нарушениях цепей напряжения (если эти нарушения могут привести к ложному срабатыванию защиты в нормальном режиме), а также сигнализирующие о нарушениях этих цепей;
2) сигнализирующие о нарушениях цепей напряжения, если эти нарушения не приводят к ложному срабатыванию защиты в условиях нормального режима, но могут привести к излишнему срабатыванию в других условиях.
607. При установке быстродействующей релейной защиты на линиях электропередачи с трубчатыми разрядниками должна быть предусмотрена отстройка ее от работы разрядников, для чего:
1) наименьшее время срабатывания релейной защиты до момента подачи сигнала на отключение должно быть больше времени однократного срабатывания разрядников, а именно: около 0,06–0,08 сек;
2) пусковые органы защиты, срабатывающие от импульса тока разрядников, должны иметь возможно меньшее время возврата (около 0,01 сек от момента исчезновения импульса).
608. Для релейных защит с выдержками времени в каждом конкретном случае рассматривается целесообразность обеспечения действия защиты от начального значения тока или сопротивления при КЗ для исключения отказов срабатывания защиты (из-за затухания токов КЗ во времени, в результате возникновения качаний, появления дуги в месте повреждения и др.).
609. Защиты в электрических сетях 110 кВ и выше должны иметь устройства, блокирующие их действие при качаниях или асинхронном ходе, если в указанных сетях возможны такие качания или асинхронный ход, при которых защиты могут срабатывать излишне.
Допускается применение аналогичных устройств и для линий ниже 110 кВ, связывающих между собой источники питания (исходя из вероятности возникновения качаний или асинхронного хода и возможных последствий излишних отключений).
Допускается выполнение защиты без блокировки при качаниях, если защита отстроена от качаний по времени (выдержка времени защиты – около 1,5–2 с).
610. Действие релейной защиты должно фиксироваться указательными реле, встроенными в реле указателями срабатывания, счетчиками числа срабатываний, регистраторами аварийных событий (РАС) и другими устройствами в той степени, в какой это необходимо для учета и анализа работы защит.
611. Устройства, фиксирующие действие релейной защиты на отключение, устанавливается так, чтобы сигнализировалось действие каждой защиты, а при сложной защите – отдельных ее частей (разные ступени защиты, отдельные комплекты защит от разных видов повреждения и т.п.).
612. На каждом из элементов электроустановки должна быть предусмотрена основная защита, предназначенная для ее действия при повреждениях в пределах всего защищаемого элемента с временем, меньшим, чем у других установленных на этом элементе защит.
На особо ответственных элементах электроустановки: линиях 500 кВ, автотрансформаторах связи с высшим напряжением 500 кВ, шунтирующих реакторах 500 кВ, шинах (ошиновках) 500 кВ и синхронных компенсаторах, генераторах и трансформаторах блоков АЭС или большой мощности тепловых и гидравлических станций и элементах КРУЭ, устанавливаются по две основные защиты.
613. Для действия при отказах защит или выключателей смежных элементов предусматривается резервная защита, предназначенную для обеспечения дальнего резервного действия.
Если основная защита элемента обладает абсолютной селективностью (высокочастотная защита, продольная и поперечная дифференциальные защиты), то на данном элементе должна быть установлена резервная защита, выполняющая функции не только дальнего, но и ближнего резервирования, т.е. действующая при отказе основной защиты данного элемента или вывода ее из работы. Если в качестве основной защиты от замыканий между фазами применена дифференциально-фазная защита, то в качестве резервной может быть применена ступенчатая дистанционная защита.
Если основная защита линии 110 кВ и выше обладает относительной селективностью, то:
1) отдельную резервную защиту допускается не предусматривать при условии, что дальнее резервное действие защит смежных элементов при КЗ на этой линии обеспечивается;
2) должны предусматриваться меры по обеспечению ближнего резервирования, если дальнее резервирование при КЗ на этой линии не обеспечиваются.
При 100 % «ближнем» резервировании (основная защита элемента обладает абсолютной селективностью и наличием на данном элементе резервной защиты, выполняющей функции не только дальнего, но и ближнего резервирования), при наличии УРОВ, дальнее резервирование при КЗ на этом элементе допустимо не обеспечивать.
614. Для линии электропередачи 35 кВ и выше с целью повышения надежности отключения повреждения в начале линии может быть предусмотрена в качестве дополнительной защиты токовая отсечка без выдержки времени при условии выполнения требований пункта 622 настоящих Правил.
615. Если полное обеспечение дальнего резервирования связано со значительным усложнением защиты или технически невозможно допускается:
1) не резервировать отключения КЗ за трансформаторами, на реактированных линиях, линиях 110 кВ и выше при наличии ближнего резервирования;
2) иметь дальнее резервирование только при наиболее часто встречающихся видах повреждений, без учета редких режимов работы и при учете каскадного действия защиты;
3) предусматривать неселективное действие защиты при КЗ на смежных элементах (при дальнем резервном действии – не согласовывать последнюю ступень защиты по параметру срабатывания с защитами предыдущих элементов и т.п.) с возможностью обесточения в отдельных случаях подстанций, при этом, обеспечивается исправление этих неселективных отключений действием АПВ или АВР;
4) предусматривать на трансформаторах 110–220 кВ дополнительную максимальную токовую защиту с независимым действием.
616. Устройства резервирования при отказе выключателей (УРО3) должны предусматриваться в электроустановках 110–500 кВ.
При отказе одного из выключателей поврежденного элемента (линия, трансформатор, шины) электроустановки УРОВ должно действовать на отключение выключателей, смежных с отказавшим.
Если защиты присоединены к выносным трансформаторам тока, то УРОВ должно действовать и при КЗ в зоне между этими трансформаторами тока и выключателем.
Допускается применение упрощенных УРОВ, действующих при КЗ с отказами выключателей не на всех элементах; при напряжении 35–220 кВ, кроме того, допускается применение устройств, действующих лишь на отключение шиносоединительного (секционного) выключателя.
При недостаточной эффективности дальнего резервирования рассматривается необходимость повышения надежности ближнего резервирования в дополнение к УРОВ.
617. При выполнении резервной защиты в виде отдельного комплекта осуществляется, так, чтобы была обеспечена возможность раздельной проверки или ремонта основной или резервной защиты при работающем элементе.
В случае, если защита присоединения состоит из двух или более взаиморезервируемых систем защиты, каждая из систем защиты должна быть полностью независимой от другой, чтобы при КЗ в защищаемой зоне отказ в одной системе защиты не приводил к отказу или недопустимому увеличению времени отключения другой системой защит. Указанные устройства РЗА должны питаться от разных автоматических выключателей, должны быть разделены по дискретным входам и выходам, должны быть подключены к разным вторичным обмоткам трансформаторов тока, и по возможности разделены по цепям напряжения и источникам питания, по цепям управления на постоянном оперативном токе. При этом, цепи питания оперативным постоянным током основных и резервных защит или отдельных групп защит должны прокладываться в разных кабелях. В особо ответственных случаях (для линий и автотрансформаторов 500 кВ и т.п.) прокладываются кабели с цепями отключения от двух групп защит по разным трассам.
618. Оценка чувствительности основных типов релейных защит должна производится при помощи коэффициента чувствительности, определяемого:
1) для защит, реагирующих на величины, возрастающие в условиях повреждений, – как отношение расчетных значений этих величин (тока или напряжения) при металлическом КЗ в пределах защищаемой зоны к параметрам срабатывания защит;
2) для защит, реагирующих на величины, уменьшающиеся в условиях повреждений, – как отношение параметров срабатывания к расчетным значениям этих величин (напряжения или сопротивления) при металлическом КЗ в пределах защищаемой зоны.
Используется фиксация срабатывания предыдущей по времени ступени защиты от более чувствительной последующей ступени защиты для исключения замедления действия защиты в результате развития электрической дуги в месте повреждения.
Расчетные значения величин должны устанавливаться, исходя из наиболее неблагоприятных видов повреждения, но для реально возможного режима работы электрической системы.
619. При оценке чувствительности основных защит необходимо исходить из того, что должны обеспечиваться следующие наименьшие коэффициенты их чувствительности:
1) Максимальные токовые защиты с пуском и без пуска напряжения, направленные и ненаправленные, а также токовые одноступенчатые направленные и ненаправленные защиты, включенные на составляющие обратной или нулевой последовательностей:
для органов тока и напряжения – около 1,5;
для органов направления мощности обратной и нулевой последовательности – около 2,0 по мощности и около 1,5 по току и напряжению;
для органа направления мощности, включенного на полные ток и напряжение, не нормируется по мощности и около 1,5 по току.
для максимальных токовых защит трансформаторов с низшим напряжением 0,23–0,4 кВ наименьший коэффициент чувствительности может быть около 1,5.
2) Ступенчатые защиты тока или тока и напряжения, направленные и ненаправленные, включенные на полные токи и напряжения или на составляющие нулевой последовательности:
для органов тока и напряжения ступени защиты, предназначенной для действия при КЗ в конце защищаемого участка, без учета резервного действия – около 1,5, а при наличии надежно действующей селективной резервной ступени – около 1,3; при наличии на противоположном конце линии отдельной защиты шин соответствующие коэффициенты чувствительности (около 1,5 и около 1,3) для ступени защиты нулевой последовательности допускается обеспечивать в режиме каскадного отключения;
для органов направления мощности нулевой и обратной последовательности – около 2,0 по мощности и около 1,5 по току и напряжению;
для органа направления мощности, включенного на полные ток и напряжение, не нормируется по мощности и около 1,5 по току.
3) Дистанционные защиты от многофазных КЗ, КЗ на землю и избирательные органы устройства ОАПВ:
для пускового органа дистанционной защиты от многофазных КЗ и дистанционного органа третьей ступени – около 1,5;
для дистанционного органа второй ступени защиты от многофазных КЗ, предназначенного для действия при КЗ в конце защищаемой линии, без учета резервного действия – около 1,5, а при наличии третьей ступени защиты около 1,25;
для указанного органа чувствительность по току должна, быть около 1,3 (по отношению к току точной работы) при повреждении в той же точке.
для дистанционных органов второй ступени от КЗ на землю и избирательных органов сопротивления устройства ОАПВ:
при металлическом коротком замыкании на землю в конце защищаемой линии – 1,5;
при коротком замыкании на землю через переходное сопротивление в конце каскадно отключенной фазы защищаемой линии – 1,15;
для фильтровых избирательных органов по току и напряжению нулевой и обратной последовательности при металлическом замыкании в конце защищаемой линии – 2,0.
Блокировка от качаний не должна ограничивать зоны действия блокируемых ступеней дистанционной защиты.
4) Продольные дифференциальные защиты генераторов, трансформаторов, линий и других элементов, а также полная дифференциальная защита шин – около 2,0; для токового пускового органа неполной дифференциальной или дистанционной защиты шин генераторного напряжения чувствительность должна быть около 2,0, а для первой ступени неполной дифференциальной токовой защиты шин генераторного напряжения, выполненной в виде отсечки, – около 1,5 (при КЗ на шинах).
Для дифференциальной защиты генераторов и трансформаторов чувствительность проверяется при КЗ на выводах. При этом, вне зависимости от значений коэффициента чувствительности для гидрогенераторов и турбогенераторов с непосредственным охлаждением проводников обмоток ток срабатывания защиты принимается менее номинального тока генератора. Для автотрансформаторов и повышающих трансформаторов мощностью 63 MBЧА и более ток срабатывания без учета торможения принимается менее номинального (для автотрансформаторов – менее тока, соответствующего типовой мощности).
Для остальных трансформаторов мощностью 25 MBЧА и более ток срабатывания без учета торможения принимается не более 1,5 номинального тока трансформатора.
Допускается снижение коэффициента чувствительности для дифференциальной защиты трансформатора или блока генератор–трансформатор до значения около 1,5 в следующих случаях:
при КЗ на выводах низшего напряжения понижающих трансформаторов мощностью менее 80 MB.А (определяется с учетом регулирования напряжения);
в режиме включения трансформатора под напряжение, а также для кратковременных режимов его работы.
Для режима подачи напряжения на поврежденные шины включением одного из питающих элементов допускается снижение коэффициента чувствительности для дифференциальной защиты шин до значения около 1,5.
Указанный коэффициент 1,5 относится также к дифференциальной защите трансформатора при КЗ за реактором, установленным на стороне низшего напряжения трансформатора и входящим в зону его дифференциальной защиты. При наличии других защит, охватывающих реактор и удовлетворяющих требованиям чувствительности при КЗ за реактором, чувствительность дифференциальной защиты трансформатора при КЗ в этой точке допускается не обеспечивать.
5) Поперечные дифференциальные направленные защиты параллельных линий:
для реле тока и реле напряжения пускового органа комплексов защиты от междуфазных КЗ и замыканий на землю – около 2,0 при включенных выключателях с обеих сторон поврежденной линии (в точке одинаковой чувствительности) и около 1,5 при отключенном выключателе с противоположной стороны поврежденной линии;
для органа направления мощности нулевой последовательности – около 4,0 по мощности и около 2,0 по току и напряжению при включенных выключателях с обеих сторон и около 2,0 по мощности и около 1,5 по току и напряжению при отключенном выключателе с противоположной стороны;
для органа направления мощности, включенного на полные ток и напряжение, по мощности не нормируется, а по току – около 2,0 при включенных выключателях с обеих сторон и около 1,5 при отключенном выключателе с противоположной стороны.
6) Направленные защиты с высокочастотной блокировкой:
для органа направления мощности обратной или нулевой последовательности, контролирующего цепь отключения, – около 3,0 по мощности,
около 2,0 по току и напряжению;
для пусковых органов, контролирующих цепь отключения, – около 2,0 по току и напряжению, около 1,5 по сопротивлению.
7) Дифференциально-фазные высокочастотные защиты:
для пусковых органов, контролирующих цепь отключения, – около 2,0 по току и напряжению, около 1,5 по сопротивлению.
8) Токовые отсечки без выдержки времени, устанавливаемые на генераторах мощностью до 1 МВт и трансформаторах, при КЗ в месте установки защиты – около 2,0.
9) Защиты от замыканий на землю на кабельных линиях в сетях с изолированной нейтралью (действующие на сигнал или на отключение):
для защит, реагирующих на токи основной частоты, – около 1,25;
для защит, реагирующих на токи повышенных частот, – около 1,5.
10) Защиты от замыканий на землю на ВЛ в сетях с изолированной нейтралью, действующие на сигнал или на отключение, – около 1,5.
620. При определении коэффициентов чувствительности, указанных в подпунктах 1), 2), 5) и 7) пункта 617 настоящих Правил, необходимо учитывать следующее:
1) Чувствительность по мощности индукционного реле направления мощности проверяется только при включении его на составляющие токов и напряжений обратной и нулевой последовательностей.
2) Чувствительность реле направления мощности, выполненного по схеме сравнения (абсолютных значений или фаз), проверяется: при включении на полные ток и напряжение – по току; при включении на составляющие токов и напряжений обратной и нулевой последовательностей – по току и напряжению.
621. Для генераторов, работающих на сборные шины, чувствительность токовой защиты от замыканий на землю в обмотке статора, действующей на отключение, определяется ее током срабатывания, который должен быть не более 5 А.
Для генераторов, работающих в блоке с трансформатором, коэффициент чувствительности защиты от однофазных замыканий на землю, охватывающей всю обмотку статора, должен быть не менее 2,0; для защиты напряжения нулевой последовательности, охватывающей не всю обмотку статора, напряжение срабатывания должно быть не более 15 В.
622. Чувствительность защит на переменном оперативном токе, выполняемых по схеме с дешунтированием электромагнитов отключения, проверяется с учетом действительной токовой погрешности трансформаторов тока после дешунтирования. При этом, минимальное значение коэффициента чувствительности электромагнитов отключения, определяемое для условия их надежного срабатывания, должно быть приблизительно на 20 % больше принимаемого для соответствующих защит.
623. Наименьшие коэффициенты чувствительности для резервных защит при КЗ в конце смежного элемента или наиболее удаленного из нескольких последовательных элементов, входящих в зону резервирования, должны быть для:
1) органов тока, напряжения, сопротивления – 1,2;
2) органов направления мощности обратной и нулевой последовательностей – 1,4 по мощности и 1,2 по току и напряжению;
3) органа направления мощности, включенного на полные ток и напряжение, не нормируется по мощности и напряжению и 1,2 по току.
При оценке чувствительности ступеней резервных защит, осуществляющих ближнее резервирование, необходимо исходить из коэффициентов чувствительности, приведенных в пунктах 611 настоящих Правил для соответствующих защит.
624. Для токовых отсечек без выдержки времени, устанавливаемых на линиях и выполняющих функции дополнительных защит, коэффициент чувствительности должен быть около 1,2 при КЗ в месте установки защиты в наиболее благоприятном по условию чувствительности режиме.
625. Если действие защиты последующего элемента возможно из-за отказа вследствие недостаточной чувствительности защиты предыдущего элемента, то чувствительности этих защит необходимо согласовывать между собой.
Допускается не согласовывать между собой ступени этих защит, предназначенные для дальнего резервирования.
626. В сетях с глухозаземленной нейтралью должен быть выбран исходя из условий релейной защиты такой режим заземления нейтралей силовых трансформаторов (т.е. размещение трансформаторов с заземленной нейтралью), при котором значения токов и напряжений при замыканиях на землю обеспечивают действие релейной защиты элементов сети при всех возможных режимах эксплуатации электрической системы.
Для повышающих трансформаторов и трансформаторов с двух- и трехсторонним питанием (или существенной подпиткой от синхронных электродвигателей или синхронных компенсаторов), имеющих неполную изоляцию обмотки со стороны вывода нейтрали, должно быть исключено возникновение недопустимого для них режима работы с изолированной нейтралью на выделившиеся шины или участок сети 110–220 кВ с замыканием на землю одной фазы.
627. Трансформаторы тока, предназначенные для питания токовых цепей устройств релейной защиты от КЗ, должны удовлетворять следующим требованиям:
1) В целях предотвращения излишних срабатываний защиты при КЗ вне защищаемой зоны погрешность (полная или токовая) трансформаторов тока, не должна превышать 10 %. Более высокие погрешности допускаются при использовании защит, правильное действие которых при повышенных погрешностях обеспечивается с помощью специальных мероприятий. Указанные требования должны соблюдаться:
для ступенчатых защит – при КЗ в конце зоны действия ступени защиты, а для направленных ступенчатых защит – также и при внешнем КЗ;
для остальных защит – при внешнем КЗ или несинхронном включении.
для дифференциальных токовых защит (шин, трансформаторов, генераторов и т.п.) должна быть учтена полная погрешность, для остальных защит – токовая погрешность, а при включении последних на сумму токов двух или более трансформаторов тока и режиме внешних КЗ – полная погрешность.
При расчетах допустимых нагрузок на трансформаторы тока допускается в качестве исходной принимать полную погрешность.
2) Токовая погрешность трансформаторов тока в целях предотвращения отказов защиты при КЗ в начале защищаемой зоны не должна превышать:
по условиям повышенной вибрации контактов реле направления мощности или реле тока – значений, допустимых для выбранного типа реле;
по условиям предельно допустимой для реле направления мощности и направленных реле сопротивлений угловой погрешности – 50%.
3) Напряжение на выводах вторичной обмотки трансформаторов тока при КЗ в защищаемой зоне не должно превышать значения, допустимого для устройства РЗА.
628. Токовые цепи электроизмерительных приборов (совместно со счетчиками) и релейной защиты должны быть присоединены, к разным обмоткам трансформаторов тока.
Допускается их присоединение к одной обмотке трансформаторов тока при условии выполнения требований пунктов 96, 99 и 625 настоящих Правил. При этом, в цепи защит, включение электроизмерительных приборов допускается только через промежуточные трансформаторы тока и при условии, что трансформаторы тока удовлетворяют требованиям пункта 625 настоящих Правил при разомкнутой вторичной цепи промежуточных трансформаторов тока.
629. Применяется защита с применением реле прямого действия, как первичных, так и вторичных, и защиты на переменном оперативном токе, если это возможно, и ведет к упрощению и удешевлению электроустановки.
630. В качестве источника переменного оперативного тока для защит от КЗ, используются трансформаторы тока защищаемого элемента. Допускается также использование трансформаторов напряжения или трансформаторов собственных нужд.
В зависимости от конкретных условий должна быть применена одна из следующих схем: с дешунтированием электромагнитов отключения выключателей, с использованием блоков питания, с использованием зарядных устройств с конденсатором.
631. Устройства релейной защиты, выводимые из работы по условиям режима сети, селективности действия или по другим причинам, должны иметь специальные приспособления для вывода их из работы оперативным персоналом.
Для обеспечения эксплуатационных проверок и испытаний в схемах защит предусматривается, где это необходимо, испытательные блоки или испытательные зажимы.

3. Защита генераторов, работающих непосредственно на сборные шины генераторного напряжения

632. Для турбогенераторов выше 1 кВ, мощностью более 1 МВт, работающих непосредственно на сборные шины генераторного напряжения, должны быть предусмотрены устройства релейной защиты от следующих видов повреждений и нарушений нормального режима работы:
1) многофазных замыканий в обмотке статора генератора и на его выводах;
2) однофазных замыканий на землю в обмотке статора;
3) двойных замыканий на землю, одно из которых возникло в обмотке статора, а второе – во внешней сети;
4) замыканий между витками одной фазы в обмотке статора (при наличии выведенных параллельных ветвей обмотки);
5) внешних коротких замыканий;
6) перегрузки токами обратной последовательности (для генераторов мощностью более 30 МВт); для всех генераторов с непосредственным охлаждением обмоток;
7) симметричной перегрузки обмотки статора;
8) перегрузки обмотки ротора током возбуждения (для генераторов с непосредственным охлаждением проводников обмоток и для гидрогенераторов);
9) асинхронного режима;
10) от замыкания на землю в одной точке цепи возбуждения;
11) замыкания на землю во второй точке цепи возбуждения (кроме турбогенераторов с бесщеточной системой возбуждения, генераторов с непосредственным охлаждением и гидрогенераторов);
12) обратной мощности;
13) от потери возбуждения;
14) от повышения напряжения (для турбогенераторов с непосредственным охлаждением обмоток и гидрогенераторов);
15) минимальная защита напряжения при использовании гидроагрегата в режиме синхронного компенсатора или двигателя агрегатов.
633. Для турбогенераторов выше 1 кВ мощностью 1 МВт и менее, работающих непосредственно на сборные шины генераторного напряжения, предусматриваются устройства релейной защиты в соответствии с подпунктами 1), 2), 3), 5), 7) пункта 630 настоящих Правил.
Для турбогенераторов до 1 кВ мощностью до 1 МВт, работающих непосредственно на сборные шины генераторного напряжения, защита выполняется в соответствии с пунктом 645 настоящих Правил.
634. Для защиты от многофазных замыканий в обмотке статора генераторов выше 1 кВ мощностью более 1 МВт, имеющих выводы отдельных фаз со стороны нейтрали, должна быть предусмотрена продольная дифференциальная токовая защита. Защита должна действовать на отключение всех выключателей генератора, на гашение поля, а также на останов турбины.
В зону действия защиты кроме генератора должны входить соединения генератора со сборными шинами электростанции (до выключателя).
Продольная дифференциальная токовая защита должна быть выполнена с током срабатывания не более 0,6 I_ном . Для генераторов мощностью до 30 МВт с косвенным охлаждением – допускается выполнять защиту с током срабатывания 1,3–1,4 I_ном .
Контроль неисправности токовых цепей защиты предусматривается при токе срабатывания защиты более I_ном.
Продольная дифференциальная токовая защита должна быть осуществлена с отстройкой от переходных значений токов небаланса.
Защита выполняется трехфазной трехрелейной. Для генераторов мощностью до 30 МВт защиту допускается выполнять двухфазной двухрелейной при наличии защиты от двойных замыканий на землю.
635. Для защиты от многофазных замыканий в обмотке статора генераторов выше 1 кВ мощностью до 1 МВт, работающих параллельно с другими генераторами или электроэнергетической системой, должна быть предусмотрена токовая отсечка без выдержки времени, устанавливаемая со стороны выводов генератора к сборным шинам. Если токовая отсечка не удовлетворяет требованиям чувствительности, вместо нее допускается устанавливать продольную дифференциальную токовую защиту.
Применение токовой отсечки взамен дифференциальной защиты допускается и для генераторов большей мощности, не имеющих выводов фаз со стороны нейтрали.
Для одиночно работающих генераторов выше 1 кВ мощностью до 1 МВт в качестве защиты от многофазных замыканий в обмотке статора используется защита от внешних КЗ. Защита должна действовать на отключение выключателя генератора и гашение его поля.
636. Для защиты от однофазных замыканий на землю в обмотке статора генераторов выше 1 кВ мощностью 50 МВт и более должна быть предусмотрена селективная защита от замыканий на землю независимо от величины емкостного тока замыканий на землю и защита от двойных замыканий на землю. Защиты должны быть отстроены от переходных процессов и действовать: от замыкания на землю с выдержкой времени не более 0,5 сек – на отключение генератора, гашение его поля, останов агрегата и запрет электроторможения (для гидрогенератора); от двойных замыканий на землю без выдержки времени – аналогично защите от однофазных замыканий.
Для генераторов мощностью менее 50 МВт в качестве защиты от замыкания на землю можно использовать устройство контроля изоляции, действующее с двумя выдержками времени: с первой – на деление шин генераторного напряжения, со второй – на отключение генератора, гашение поля, останов агрегата и запрет электроторможения (для гидрогенераторов). При токе замыкания менее 5 А допускается действие защиты на сигнал.
При установке на генераторах трансформатора тока нулевой последовательности для защиты от однофазных замыканий на землю должна быть предусмотрена токовая защита от двойных замыканий на землю, присоединяемая к этому трансформатору тока.
Для повышения надежности действия при больших значениях тока применяется реле с насыщающимся трансформатором тока. Эта защита должна быть выполнена без выдержки времени и действовать как защита, указанная в пункте 632 или 633 настоящих Правил.
637. Для защиты от замыканий между витками одной фазы в обмотке статора генератора с выведенными параллельными ветвями должна предусматриваться поперечная дифференциальная токовая защита без выдержки времени, действующая как защита, указанная в пункте 632 настоящих Правил.
638. Для защиты генераторов по подпункту 6 пункта 630 настоящих Правил, от токов, обусловленных внешними несимметричными КЗ, а также от перегрузки током обратной последовательности предусматривается токовая защита обратной последовательности, действующую на отключение с двумя выдержками времени.
Для генераторов с непосредственным охлаждением проводников обмоток защита выполняется с интегральной зависимой характеристикой, соответствующей заводской характеристике допустимых перегрузок защищаемого генератора. При этом, зависимая характеристика при вторых (более высоких) выдержках времени не должна быть выше характеристики допустимых перегрузок генератора током обратной последовательности.
Для генераторов с косвенным охлаждением проводников обмоток защита выполняется с независимой выдержкой времени с током срабатывания не более допустимого для генератора при прохождении по нему тока обратной последовательности в течение 2 мин; меньшая выдержка времени защиты не должна превышать допустимой длительности двухфазного КЗ на выводах генератора.
Токовая защита обратной последовательности, действующая на отключение, должна быть дополнена более чувствительным элементом, действующим на сигнал с независимой выдержкой времени. Ток срабатывания этого элемента должен быть не более длительно допустимого тока обратной последовательности для данного типа генератора.
На гидростанциях без постоянного дежурного персонала чувствительный орган токовой защиты обратной последовательности должен действовать на отключение с выдержкой времени не более 2 мин.
639. Для защиты генераторов с непосредственным охлаждением обмотки статора должна быть предусмотрена однорелейная дистанционная защита для защиты от внешних симметричных коротких замыканий и для резервирования защит генератора от внутренних повреждений. Для генераторов с косвенным охлаждением обмоток для этих целей может быть предусмотрена максимальная токовая защита с пуском минимального напряжения. Указанные защиты должны действовать с двумя выдержками времени.
Для защиты генераторов с непосредственным охлаждением обмотки статора от внешних симметричных КЗ и для резервирования защит генератора от внутренних повреждений в генераторе должна быть предусмотрена дистанционная защита, либо максимальная токовая защита с пуском минимального напряжения.
Ток срабатывания максимальной токовой защиты должен быть около 1,3–1,5 I_ном , а напряжение срабатывания – для турбогенераторов около 0,5–0,6U_ном , для гидрогенераторов – около 0,6–0,7U_ном .
640. Для защиты генераторов с косвенным охлаждением обмоток, мощностью от 1 МВт до 30 МВт от внешних КЗ (симметричных и несимметричных) и для резервирования защит генератора от внутренних повреждений применяется максимальная токовая защита в двухфазном двухрелейном исполнении с комбинированным пуском напряжения, выполненным с одним минимальным реле напряжения, включенным на междуфазное напряжение, и одним устройством фильтр-реле напряжения обратной последовательности, разрывающим цепь минимального реле напряжения.
Ток срабатывания защиты и напряжение срабатывания минимального органа напряжения принимаются равными указанным в пункте 637 настоящих Правил, напряжение срабатывания устройства фильтр-реле напряжения обратной последовательности 0,1–0,12U_нoм .
641. Для генераторов выше 1 кВ мощностью до 1 МВт в качестве защиты от внешних КЗ должна быть применена максимальная токовая защита, присоединяемая к трансформаторам тока со стороны нейтрали. Уставка защиты выбирается по току нагрузки с необходимым запасом. Допускается также применение упрощенной минимальной защиты напряжения (без реле тока).
642. Защита генераторов мощностью более 1 МВт от токов, обусловленных внешними КЗ, должна быть выполнена с соблюдением следующих требований:
1) защита присоединяется к трансформаторам тока, установленным на выводах генератора со стороны нейтрали;
2) при наличии секционирования шин генераторного напряжения защиту выполняется с двумя выдержками времени: с меньшей выдержкой – на отключение соответствующих секционных и шиносоединительного выключателей, с большей – на отключение выключателя генератора и гашение поля.
Допускается на генераторах присоединять токовую защиту обратной последовательности и дистанционную защиту к трансформаторам тока, установленным со стороны подключения генератора к сборным шинам. В этом случае должна предусматриваться дополнительная резервная защита, включаемая на трансформаторы со стороны нейтрали генератора и предназначенная для резервирования дифференциальной защиты при повреждениях генератора, отключенного от сети.
643. На генераторах с непосредственным охлаждением проводников обмоток должна быть предусмотрена защита ротора от перегрузки при работе генератора как с основным, так и с резервным возбуждением. Защита выполняется с интегрально-зависимой выдержкой времени от тока в обмотке ротора, которая соответствует характеристике допустимых перегрузок генератора током возбуждения.
При необходимости защита должна быть выполнена с независимой выдержкой времени, реагирующей на повышение напряжения в обмотке ротора.
Защита должна действовать на отключение генератора и гашение поля. С меньшей выдержкой времени от защиты должна производиться разгрузка ротора.
644. Защита от симметричных перегрузок генераторов с непосредственным охлаждением должна быть выполнена с интегральной зависимой выдержкой времени от тока одной фазы. Защита должна действовать на разгрузку и, при необходимости, на отключение генератора.
Защита должна быть дополнена чувствительным органом, действующим на сигнал с независимой выдержкой времени.
Защита от симметричных перегрузок генератора с косвенным охлаждением может быть выполнена в виде максимальной токовой защиты от тока одной фазы, действующей на сигнал с независимой выдержкой времени.
645. Защита от замыканий на землю в одной точке цепи возбуждения для турбогенераторов с косвенным охлаждением обмотки ротора должна действовать на сигнал с выдержкой времени, а для гидрогенераторов – на отключение генератора.
Защита от замыканий на землю в одной точке цепи возбуждения генераторов с непосредственным охлаждением обмотки ротора должна иметь две ступени по снижению уровня изоляции. Первая ступень должна действовать на предупредительный сигнал с выдержкой времени, вторая ступень – на аварийный сигнал или на отключение генератора в соответствии с указаниями завода-изготовителя генератора.
Защита от замыканий на землю во второй точке цепи возбуждения турбогенераторов должна быть предусмотрена в одном комплекте на несколько (но не более трех) генераторов с близкими параметрами цепей возбуждения. Защита должна включаться в работу только при появлении замыкания на землю в одной точке цепи возбуждения, выявляемого при периодическом контроле изоляции. Защита должна действовать на отключение выключателя генератора и гашение поля.
646. На турбогенераторах устанавливается защита от асинхронного режима (АР). На генераторах, допускающих АР, защита должна действовать на сигнал и разгрузку по активной мощности.
На гидрогенераторах должна предусматриваться защита от АР, действующая согласно 749.
Генераторы, не допускающие АР, а в условиях дефицита реактивной мощности в системе и остальные генераторы, потерявшие возбуждение, должны при действии защиты отключаться от сети. Может быть предусмотрена защита от потери возбуждения, которая предназначена для предотвращения АР.
Защита может быть выполнена:
по фактору отключения автомата гашения поля;
по величинам тока ротора и статора. Уставка по току ротора должна быть отстроена от уставки ограничителя минимального возбуждения регулятора возбуждения;
по принципу защиты минимального сопротивления.
647. Защита генераторов до 1 кВ мощностью до 1 МВт с незаземленной нейтралью от всех видов повреждений и ненормальных режимов работы осуществляется установкой на выводах автоматического выключателя с максимальными расцепителями или выключателя с максимальной токовой защитой в двухфазном исполнении. При наличии выводов со стороны нейтрали указанная защита, присоединяется к трансформаторам тока, установленным на этих выводах.
Для указанных генераторов с глухозаземленной нейтралью эта защита должна быть предусмотрена в трехфазном исполнении.
648. На гидрогенераторах для предотвращения повышения напряжения при сбросах нагрузки должна быть предусмотрена защита от повышения напряжения. Уставка защиты выбирается 1,5U_ном. Защита должна действовать на отключение генератора, гашение его поля, а также допускается воздействие на останов агрегата.
Для ликвидации перехода генератора в двигательный режим при самопроизвольном закрытии направляющего аппарата или неплотном закрытии стопорных клапанов турбины устанавливается защита обратной мощности.

4. Защита трансформаторов (автотрансформаторов) с обмоткой высшего напряжения 3 кВ и выше и шунтирующих реакторов 500 кВ

649. Для трансформаторов должны быть предусмотрены устройства релейной защиты от следующих видов повреждений и ненормальных режимов работы:
1) многофазных замыканий в обмотках и на выводах (ошиновка);
2) однофазных замыканий на землю в обмотке и на выводах (ошиновка), присоединенных к сети с глухозаземленной нейтралью;
3) витковых замыканий в обмотках;
4) токов в обмотках, обусловленных внешними КЗ;
5) токов в обмотках, обусловленных перегрузкой;
6) понижения уровня масла;
7) частичного пробоя изоляции вводов 500 кВ;
8) однофазных замыканий на землю на стороне 6–35кВ трансформаторов;
9) неполнофазного режима (для автотрансформаторов и блоков генератор – трансформатор).
650. Для шунтирующих реакторов 500 кВ предусматриваются устройства релейной защиты от следующих видов повреждений и ненормальных режимов работы:
1) однофазных и двухфазных замыканий на землю в обмотках и на выводах;
2) витковых замыканий в обмотках;
3) понижение уровня масла;
4)частичного пробоя изоляции вводов.
651. Газовая защита от повреждений внутри кожуха, сопровождающихся выделением газа, и от понижения уровня масла должна быть предусмотрена:
1) для трансформаторов мощностью 4 МВ^.А и более;
2) для шунтирующих реакторов напряжением 500 кВ;
3) для внутрицеховых понижающих трансформаторов мощностью 630 кВ^.А и более.
Газовую защиту можно устанавливать также на трансформаторах мощностью 1–2,5 МВ^.А.
Газовая защита должна действовать на сигнал при слабом газообразовании и понижении уровня масла и на отключение при интенсивном газообразовании и дальнейшем понижении уровня масла.
Защита от повреждений внутри кожуха трансформатора, сопровождающихся выделением газа, может быть выполнена также с использованием реле давления.
Защита от понижения уровня масла может быть выполнена также в виде отдельного реле уровня в расширителе трансформатора.
Для защиты контакторного устройства РПН с разрывом дуги в масле предусматривается отдельное газовое реле и реле давления (без перевода на сигнал).
Для защиты избирателей РПН, размещаемых в отдельном баке, предусматривается отдельное газовое реле.
Должна быть предусмотрена возможность перевода действия отключающего элемента газовой защиты на сигнал и выполнения раздельной сигнализации от сигнального и отключающих элементов газового реле (различающейся характером сигнала).
Допускается выполнение газовой защиты с действием отключающего элемента только на сигнал:
1) на трансформаторах, которые установлены в районах, подверженных землетрясениям;
2) на внутрицеховых понижающих трансформаторах мощностью 2,5 МВ^.А и менее, не имеющих выключателей со стороны высшего напряжения.
652. Для защиты от повреждений на выводах, а также от внутренних повреждений должны быть предусмотрены:
1) Продольная дифференциальная токовая защита без выдержки времени на трансформаторах мощностью 6,3 МВ^.А и более, на шунтирующих реакторах 500 кВ, а также на трансформаторах мощностью 4 МВ^.А при параллельной работе последних с целью селективного отключения поврежденного трансформатора.
Дифференциальная защита может быть предусмотрена на трансформаторах меньшей мощности, но не менее 1 MB^.А, если:
токовая отсечка не удовлетворяет требованиям чувствительности, а максимальная токовая защита имеет выдержку времени более 0,5 сек;
трансформатор установлен в районе, подверженном землетрясениям.
2) Токовая отсечка без выдержки времени, устанавливаемая со стороны питания и охватывающая часть обмотки трансформатора, если не предусматривается дифференциальная защита.
В целях повышения эффективности ближнего резервирования защиты автотрансформатора с высшим напряжением 220 кВ и выше должны выполняться с разделением на две группы, так чтобы указанные дифференциальные защиты входили в одну из групп, а газовые – в другую.
Для автотрансформаторов и шунтирующих реакторов 500 кВ необходимо предусматривать 2 комплекта дифференциальных токовых защит.
Указанные защиты должны действовать на отключение всех выключателей трансформатора.
653. Продольная дифференциальная токовая защита должна осуществляться с применением специальных реле тока, или микропроцессорных устройств, отстроенных от бросков тока намагничивания, переходных и установившихся токов небаланса.
Продольная дифференциальная защита должна быть выполнена так, чтобы в зону ее действия входили соединения трансформатора со сборными шинами.
Допускается использование для дифференциальной защиты трансформаторов тока, встроенных в трансформатор, при наличии дифзащиты ошиновки или дифзащиты шин, обеспечивающих отключение КЗ в соединениях трансформатора со сборными шинами.
Если в цепи низшего напряжения трансформатора установлен реактор и защита трансформатора не обеспечивает требования чувствительности при КЗ за реактором, допускается установка трансформаторов тока со стороны выводов низшего напряжения трансформатора для осуществления защиты реактора.
654. На дифференциальную и газовую защиты трансформаторов, автотрансформаторов и шунтирующих реакторов не должны возлагаться функции датчиков пуска установки пожаротушения. Пуск схемы пожаротушения указанных элементов должен осуществляться от специального устройства обнаружения пожара.
655. Устройство контроля изоляции вводов (КИ3) 500 кВ должно быть выполнено с действием на сигнал при снижении уровня изоляции вводов, не требующем немедленного отключения, и на отключение при повреждении изоляции ввода (до того, как произойдет полный пробой изоляции).
Должна быть предусмотрена блокировка, предотвращающая ложные срабатывания устройства КИВ при обрывах в цепях присоединения КИВ к выводам.
656. В случаях присоединения трансформаторов (кроме внутрицеховых) к линиям без выключателей для отключения повреждений в трансформаторе должно быть предусмотрено одно из следующих мероприятий:
1) Установка короткозамыкателя для искусственного замыкания на землю одной фазы (для сети с глухозаземленной нейтралью) или двух фаз между собой (для сети с изолированной нейтралью) и, если это необходимо, отделителя, автоматически отключающегося в бестоковую паузу АПВ линии. Короткозамыкатель должен быть установлен вне зоны дифференциальной защиты трансформатора.
2) Установка на стороне высшего напряжения понижающего трансформатора открытых плавких вставок, выполняющих функции короткозамыкателя и отделителя, в сочетании с АПВ линии.
3) Передача отключающего сигнала на выключатель (или выключатели) линии; при этом, если необходимо, устанавливается отделитель; для резервирования передачи отключающего сигнала допускается установка короткозамыкателя, или дублированием передачи отключающего сигнала по другому каналу.
Передача отключающего сигнала взамен мероприятий по подпунктам 1) и 2) настоящего пункта применяются для трансформаторов подстанций 110 кВ и выше.
4) Установка предохранителей на стороне высшего напряжения понижающего трансформатора.
Мероприятия подпунктов 1)–4) настоящего пункта не предусматриваются для блоков линия – трансформатор, если при двустороннем питании трансформатор защищается общей защитой блока (высокочастотной или продольной дифференциальной специального назначения), а также при мощности трансформатора 25 МВ^.А и менее при одностороннем питании, если защита питающей линии обеспечивает также защиту трансформатора (быстродействующая защита линии частично защищает трансформатор и резервная защита линии с временем не более 1 с защищает весь трансформатор); при этом, газовая защита выполняется с действием отключающего элемента только на сигнал.
В случае применения мероприятий подпунктов 1) или 3) настоящего пункта на трансформаторе должны быть установлены:
при наличии на стороне высшего напряжения трансформатора (110 кВ и выше) встроенных трансформаторов тока – защиты по пунктам 649, 650, 655 и 656 настоящих Правил;
при отсутствии встроенных трансформаторов тока – дифференциальная (в соответствии с пунктом 650 настоящих Правил) или максимальная токовая защита, выполненная с использованием накладных или магнитных трансформаторов тока, и газовая защита по пункту 650 настоящих Правил.
Повреждения на выводах высшего напряжения трансформаторов допускается ликвидировать защитой линии.
Если применены открытые плавкие вставки, то для повышения чувствительности действие газовой защиты может осуществляться на выполнение механическим путем искусственного КЗ на вставках.
Если в нагрузках трансформаторов подстанций содержатся синхронные электродвигатели, то должны быть приняты меры по предотвращению отключения отделителем (при КЗ в одном из трансформаторов) тока от синхронных электродвигателей, идущего через другие трансформаторы.
657. На трансформаторах мощностью 1 МВ^.А и более в качестве резервной защиты от внешних многофазных КЗ должны быть предусмотрены следующие защиты с действием на отключение:
На повышающих трансформаторах с двусторонним питанием – токовая защита обратной последовательности от несимметричных КЗ и максимальная токовая защита с минимальным пуском напряжения от симметричных КЗ или максимальная токовая защита с комбинированным пуском напряжения.
Допускается применение дистанционной защиты.
На понижающих трансформаторах – максимальная токовая защита с комбинированным пуском напряжения или без него; на мощных понижающих трансформаторах при наличии двустороннего питания можно применять токовую защиту обратной последовательности от несимметричных КЗ и максимальную токовую защиту с минимальным пуском напряжения от симметричных КЗ.
При выборе тока срабатывания максимальной токовой защиты необходимо учитывать возможные токи перегрузки при отключении параллельно работающих трансформаторов и ток самозапуска электродвигателей, питающихся от трансформаторов.
На автотрансформаторах 500 кВ предусматриваются дистанционная защита для действия при внешних многофазных КЗ (двухступенчатую на каждой из сторон ВН и СН). На автотрансформаторах 220 кВ предусматривается дистанционная защита от внешних многофазных КЗ (в случаях, когда это требуется для обеспечения дальнего резервирования или согласования защит смежных напряжений) или токовую направленную защиту обратной последовательности от несимметричных КЗ и максимальную токовую защиту с пуском минимального напряжения от симметричных КЗ.
658. На трансформаторах мощностью менее 1 MB^.А (повышающих и понижающих) в качестве защиты от токов, обусловленных внешними многофазными КЗ, должна быть предусмотрена действующая на отключение максимальная токовая защита.
659. Защиту от токов, обусловленных внешними многофазными КЗ, устанавливают:
1) на двухобмоточных трансформаторах – со стороны основного питания;
2) на многообмоточных трансформаторах, присоединенных тремя и более выключателями, – со всех сторон трансформатора;
3) на понижающем двухобмоточном трансформаторе, питающем раздельно работающие секции, – со стороны питания и со стороны каждой секции;
4) при применении накладных трансформаторов тока на стороне высшего напряжения – со стороны низшего напряжения на двухобмоточном трансформаторе и со стороны низшего и среднего напряжений – на трехобмоточном трансформаторе.
Допускается защиту от токов, обусловленных внешними многофазными КЗ, предусматривать только для резервирования защит смежных элементов и не предусматривать для действия при отказе основных защит трансформаторов, если выполнение для такого действия приводит к значительному усложнению защиты.
При выполнении защиты от токов, обусловленных внешними многофазными КЗ пo пункту 656 настоящих Правил, должны также рассматриваться необходимость и возможность дополнения ее токовой отсечкой, предназначенной для отключения с меньшей выдержкой времени КЗ на шинах среднего и низшего напряжений (исходя из уровня токов КЗ, наличия отдельной защиты шин, возможности согласования с защитами отходящих элементов).
660. Если защита повышающих трансформаторов от токов, обусловленных внешними многофазными КЗ, не обеспечивает требуемых чувствительности и селективности, то для защиты трансформатора допускается использовать реле тока соответствующей защиты генераторов.
661. На повышающих трансформаторах мощностью 1 МВ^.А и более, на трансформаторах с двух- и трехсторонним питанием и на автотрансформаторах по условию необходимости резервирования отключения замыканий на землю на смежных элементах, а на автотрансформаторах, кроме того, и по условию обеспечения селективности защит от замыканий на землю сетей разных наложений должна быть предусмотрена токовая защита нулевой последовательности от внешних замыканий на землю, устанавливаемая со стороны обмотки, присоединенной к сети с большими токами замыкания на землю.
При наличии части трансформаторов (из числа имеющих неполную изоляцию обмотки со стороны нулевого вывода) с изолированной нейтралью должно обеспечиваться предотвращение недопустимого режима нейтрали этих трансформаторов в соответствии с пунктом 624 настоящих Правил. С этой целью в случаях, когда на электростанции или подстанции установлены трансформаторы с заземлением и изолированной нейтралью, имеющие питание со сторон низших напряжений, должна быть предусмотрена защита, обеспечивающая отключение трансформатора с изолированной нейтралью.
662. На автотрансформаторах (многообмоточных трансформаторах) с питанием с нескольких сторон защиту от токов, вызванных внешними КЗ, необходимо выполнять направленной, если это требуется по условиям селективности.
663. На автотрансформаторах 220–500 кВ подстанций, блоках генератор – трансформатор 220–500 кВ и автотрансформаторах связи 220–500 кВ электростанций должна быть предусмотрена возможность оперативного ускорения защит от токов, обусловленных внешними КЗ, при выводе из действия дифференциальных защит шин или ошиновки, обеспечивающего отключение повреждений на элементах, оставшихся без быстродействующей защиты допускается не предусматривать оперативного ускорения защит от внешних КЗ при наличии двух дифзащит шин, ошиновки, автотрансформаторов и блоков генератор – трансформатор, а также ошиновки высшего напряжения автотрансформаторов 220 кВ подстанций.
664. На понижающих трансформаторах и блоках трансформатор – магистраль с высшим напряжением до 35 кВ и соединением обмотки низшего напряжения в звезду с заземленной нейтралью предусматривается защита от однофазных замыканий на землю в сети низшего напряжения, осуществляемую применением:
1) максимальной токовой защиты от внешних КЗ, устанавливаемой на стороне высшего напряжения, в трехрелейном исполнении;
2) автоматических выключателей или предохранителей на выводах низшего напряжения;
3) специальной защиты нулевой последовательности, устанавливаемой в нулевом проводе трансформатора.
Для промышленных электроустановок, если сборка на стороне низшего напряжения с аппаратами защиты присоединений находится в непосредственной близости от трансформатора (до 30 м) или соединение между трансформатором и сборкой выполнено трехфазными кабелями, допускается защиту по подпункту 3) настоящего пункта не применять.
При применении защиты по подпункту 3) настоящего пункта допускается не согласовывать ее с защитами элементов, отходящих от сборки на стороне низшего напряжения.
Для схемы линия – трансформатор в случае применения защиты по подпункту 3) настоящего пункта допускается не прокладывать специальный контрольный кабель для обеспечения действия этой защиты на выключатель со стороны высшего напряжения и выполнять ее с действием на автоматический выключатель, установленный на стороне низшего напряжения.
Требования настоящего параграфа распространяются также на защиту указанных трансформаторов предохранителями, установленными на стороне высшего напряжения.
665. На стороне низшего напряжения понижающих трансформаторов с высшим напряжением 3–10 кВ, питающих сборки с присоединениями, защищенными предохранителями, устанавливается главный предохранитель или автоматический выключатель.
Если предохранители на присоединениях низшего напряжения и предохранители (или релейная защита) на стороне высшего напряжения обслуживаются и находятся в ведении одного и того же персонала, то главный предохранитель или автоматический выключатель на стороне низшего напряжения трансформатора может не устанавливаться.
666. Защита от однофазных замыканий на землю по подпункту 8) пункта 647 настоящих Правил, должна быть выполнена в соответствии с пунктом 693 настоящих Правил.
667. На трансформаторах мощностью 0,4 МВ^.А и более в зависимости от вероятности и значения возможной перегрузки предусматривается максимальную токовую защиту оттоков, обусловленных перегрузкой, с действием на сигнал.
Для подстанций без постоянного дежурства персонала допускается предусматривать действие этой защиты на автоматическую разгрузку или отключение (при невозможности ликвидации перегрузки другими средствами).
668. При наличии со стороны нейтрали трансформатора отдельного добавочного трансформатора для регулирования напряжения под нагрузкой необходимо предусматривать в дополнение к указанным в пунктах 647–653, 655, 659 настоящих Правил следующие защиты:
газовую защиту добавочного трансформатора;
максимальную токовую защиту с торможением при внешних КЗ от повреждений в первичной обмотке добавочного трансформатора, за исключением случаев, когда эта обмотка включается в зону действия дифференциальной токовой защиты цепей стороны низшего напряжения автотрансформатора;
дифференциальную защиту, которая охватывает вторичную обмотку добавочного трансформатора.
669. Защиту линейного добавочного трансформатора, установленного со стороны низшего напряжения автотрансформатора, осуществляется:
газовой защитой собственно добавочного трансформатора и защитой контакторного устройства РПН, которая может быть выполнена с применением реле давления или отдельного газового реле;
дифференциальной токовой защитой цепей стороны низшего напряжения автотрансформатора.

5. Защита блоков генератор – трансформатор

670. Для блоков генератор – трансформатор должны быть предусмотрены устройства релейной защиты от следующих видов повреждений и ненормальных режимов работы:
1) замыканий на землю на стороне генераторного напряжения;
2) многофазных замыканий в обмотке статора генератора и на его выводах;
3) замыканий между витками одной фазы в обмотке статора турбогенератора (в соответствии с пунктом 672 настоящих Правил);
4) многофазных замыканий в обмотках и на выводах трансформатора;
5) однофазных замыканий на землю в обмотке трансформатора и на ее выводах, присоединенных к сети с большими токами замыкания на землю;
6) замыканий между витками в обмотках трансформатора;
7) внешних КЗ;
8) перегрузки генератора токами обратной последовательности (для блоков с генераторами с мощностью более 30 МВт) симметричной перегрузки обмотки статора генератора и обмоток трансформатора;
9) перегрузки обмотки ротора генератора током возбуждения (для турбогенераторов с непосредственным охлаждением проводников обмоток и для гидрогенераторов);
10) повышения напряжения на статоре генератора и трансформаторе блока (для блоков с турбогенератором мощностью 160 МВт и более и для всех блоков с гидрогенераторами);
11) замыканий на землю в одной точке цепи возбуждения (в соответствии с пунктом 681 настоящих Правил);
12) замыканий на землю во второй точке цепи возбуждения турбогенератора мощностью менее 160 МВт;
13) асинхронного режима;
14) понижения уровня масла в баке трансформатора;
15) снижения уровня изоляции вводов 500 кВ трансформаторов;
16) обратной мощности;
17) потери возбуждения.
671. Указания по выполнению защиты генераторов и повышающих трансформаторов, относящихся к их раздельной работе, действительны и для того случая, когда они объединены в блок генератор – трансформатор (автотрансформатор), с учетом требований, приведенных в пунктах 670–686 настоящих Правил.
672. На блоках с генераторами мощностью более 30 МВт, предусматривается защита от замыканий на землю в цепи генераторного напряжения, охватывающая всю обмотку статора.
При мощности генератора блоков 30 МВт и менее применяется устройства, защищающие не менее 85% обмотки статора. Применение таких устройств допускается также на блоках с турбогенераторами мощностью от 30 до 160 МВт, если для защиты всей обмотки статора требуется включение в цепь генератора дополнительной аппаратуры.
Защита должна быть выполнена с действием на отключение с выдержкой времени не более 0,5 сек на всех блоках без ответвлений на генераторном напряжении и с ответвлениями к трансформаторам собственных нужд. На блоках, имеющих электрическую связь с сетью собственных нужд или потребителей, питающихся по линиям от ответвлений между генератором и трансформатором, если емкостный ток замыканий на землю составляет 5 А и более, должны быть установлены действующие на отключение защиты от замыканий на землю в обмотке статора генератора и от двойных замыканий на землю, как это предусматривается на генераторах, работающих на сборные шины; если емкостный ток замыкания на землю составляет менее 5 А, то защита от замыканий на землю может быть выполнена так же, как на блоках без ответвлений на генераторном напряжении, но с действием на сигнал.
При наличии выключателя в цепи генератора должна быть дополнительно предусмотрена сигнализация замыканий на землю на стороне генераторного напряжения трансформатора блока.
673. На блоке с генератором, имеющим косвенное охлаждение состоящем из одного генератора и одного трансформатора, при отсутствие выключателя в цепи генератора предусматривается одна общая продольная дифференциальная защита блока. При наличии выключателя в цепи генератора на генераторе и трансформаторе должна быть установлены отдельные дифференциальные защиты.
При использовании в блоке двух трансформаторов вместо одного, а также при работе двух и более генераторов без выключателей в блоке с одним трансформатором (укрупненный блок) на каждом генераторе и трансформаторе мощностью 125 MB^.А и более должна быть предусмотрена отдельная продольная дифференциальная защита. При отсутствии встроенных трансформаторов тока на вводах низшего напряжения этих трансформаторов допускается применение общей дифференциальной защиты для двух трансформаторов.
На блоке с генератором, имеющим непосредственное охлаждение проводников обмоток, предусматривается отдельная продольная дифференциальная защита генератора. При этом, если в цепи генератора имеется выключатель, то должна быть установлена отдельная дифференциальная защита трансформатора блока (или каждого трансформатора, если в блоке с генератором работают два трансформатора или более; при отсутствии встроенных трансформаторов тока на вводах низшего напряжения этих трансформаторов допускается применение общей дифференциальной защиты для трансформаторов блока), при отсутствии выключателя для защиты трансформатора блока устанавливается либо отдельная дифференциальная защита, либо общую продольную дифференциальную защиту блока (для блоков, состоящих из одного генератора и одного трансформатора, предпочтительна общая дифференциальная защита блока).
Со стороны высшего напряжения дифференциальная защита трансформатора (блока) может быть включена на трансформаторы тока встроенные в трансформатор блока. При этом, для защиты ошиновки между выключателями на стороне высшего напряжения и трансформатором блока должна быть установлена отдельная защита.
Отдельная дифференциальная защита генераторов должна быть выполнена трехфазной трехрелейной с током срабатывания аналогично указанному в пункте 633 настоящих Правил.
Для резервирования указанных дифференциальных защит на блоках с генераторами мощностью 160 МВт и более, имеющими непосредственное охлаждение проводников обмоток, предусматривается резервная дифференциальная защита, охватывающую генератор и трансформатор блока вместе с ошиновкой на стороне высшего напряжения.
Устанавливается резервная дифференциальная защита блока и при мощности генераторов с непосредственным охлаждением проводников обмоток менее 160 МВт.
При применении резервной дифференциальной защиты на блоках без выключателя в цепи генератора предусматриваются отдельные основные дифференциальные защиты генератора и трансформатора.
При наличии выключателя в цепи генератора резервная дифференциальная защита должна выполняться с выдержкой времени 0,35 – 0,5 сек.
674. На турбогенераторах с двумя или тремя параллельными ветвями обмотки статора должна быть предусмотрена поперечная дифференциальная защита от витковых замыканий в одной фазе, действующая без выдержки времени.
675. На блоках с генераторами с непосредственным охлаждением проводников обмоток должна быть предусмотрена токовая защита обратной последовательности с интегральной зависимой характеристикой, соответствующей характеристике допустимых перегрузок защищаемого генератора токами обратной последовательности. Защита должна действовать на отключение выключателя генератора, а при его отсутствии – на отключение блока от сети.
Для резервирования защит смежных с блоками элементов указанная защита должна иметь орган с независимой выдержкой времени, действующий на отключение блока от сети и двухступенчатым действием согласно пункта 677 настоящих Правил.
На блоках с генераторами, имеющими непосредственное охлаждение проводников обмоток, а также на блоках с генераторами мощностью более 30 МВт, имеющими косвенное охлаждение, токовую защиту обратной последовательности выполняется со ступенчатой или зависимой выдержкой времени. При этом, разные ступени защиты могут иметь одну или более выдержек времени. Указанная ступенчатая или зависимая выдержка времени должна быть согласована с характеристикой допустимых перегрузок генератора током обратной последовательности.
На блоках с турбогенераторами с косвенным охлаждением мощностью более 30 МВт защита должна быть выполнена согласно пункта 637 настоящих Правил.
Кроме защит, действующих на отключение на всех блоках с генераторами по подпункту 8 пункта 668 настоящих Правил, должна быть предусмотрена сигнализация перегрузки токами обратной последовательности, выполняемая в соответствии с пунктом 637 настоящих Правил.
676. На блоках с генераторами мощностью более 30 МВт защита от внешних симметричных КЗ должна быть выполнена, как указано в пункте 637 настоящих Правил. При этом, для гидрогенераторов напряжение срабатывания защиты принимается около 0,6–0,7 номинального. На блоках с турбогенераторами, имеющими резервный возбудитель, указанная защита должна быть дополнена токовым реле, включенным на ток со стороны высшего напряжения блока.
На блоках с генераторами мощностью 60 МВт и более вместо указанной защиты применяется дистанционная защита. На блоках с генераторами, имеющими непосредственное охлаждение проводников обмоток, вместо резервной дифференциальной защиты допускается устанавливать двухступенчатую дистанционную защиту от междуфазных коротких замыканий.
Первая ступень этой защиты, осуществляющая ближнее резервирование, должна выполняться с блокировкой при качаниях и действовать, как указано в подпункте 3) пункта 677 настоящих Правил, с выдержкой времени не более 1 сек. Первая ступень должна надежно охватывать трансформатор блока при обеспечении селективности с защитами смежных элементов. Резервирование первой ступенью защит генератора обязательно, если на блоке применяются отдельные дифференциальные защиты трансформатора и генератора.
Вторая ступень, осуществляющая дальнее резервирование, должна действовать, как указано в подпункте 2) пункта 677 настоящих Правил.
Устанавливается двухступенчатая дистанционная защита и при наличии резервной дифференциальной защиты с целью увеличения эффективности дальнего резервирования. Обе ступени дистанционной защиты в этом случае должны действовать, как указано в подпункте 2) пункта 677 настоящих Правил.
677. Защиту от внешних КЗ на блоках с генераторами мощностью 30 МВт и менее выполняется в соответствии с пунктом 639 настоящих Правил. Параметры срабатывания защиты на блоках с гидрогенераторами принимается согласно пунктам 638, 639 и 674 настоящих Правил.
678. На блоках генератор – трансформатор с выключателем в цепи генератора при отсутствии резервной дифференциальной защиты блока должна быть предусмотрена максимальная токовая защита со стороны высшего напряжения блока, предназначенная для резервирования основных защит трансформатора блока при работе с отключенным генератором.
679. Резервная защита блоков генератор — трансформатор должна быть выполнена с учетом следующего:
1) на стороне генераторного напряжения трансформатора блока защита не устанавливается, а используется защита генератора;
2) при дальнем резервировании защита должна действовать, с двумя выдержками времени: с первой – на деление схемы на стороне высшего напряжения блока, со второй – на отключение блока от сети;
3) при ближнем резервировании должны производиться: отключение блока (генератор1) от сети, гашение поля генератора и останов блока, если это требуется по 800;
4) отдельные ступени или устройства резервной защиты в зависимости от их назначения и целесообразности использования при дальнем и ближнем резервировании имеют одну, две или три выдержки времени;
5) органы пуска напряжения защит по пунктам 674 и 675 настоящих Правил предусматривается со стороны генераторного напряжения и со стороны сети;
6) для основных и резервных защит блока, предусматриваются отдельные выходные реле и питание оперативным постоянным током от разных автоматических выключателей.
680. На блоках с турбогенераторами защиту от симметричных перегрузок статора выполняется так же, как на генераторах, работающих на сборные шины.
На гидроэлектростанциях без постоянного дежурства оперативного персонала, кроме сигнализации симметричных перегрузок, должна быть предусмотрена защита с независимой характеристикой, действующая с большей выдержкой времени на отключение блока (генератора) и с меньшей – на разгрузку. Вместо указанной защиты используются соответствующие устройства в системе регулирования возбуждения.
681. На генераторах мощностью 160 МВт и более с непосредственным охлаждением проводников обмоток защита от перегрузки обмотки ротора током возбуждения должна быть выполнена с интегральной зависимой выдержкой времени, которая соответствует характеристике допустимых перегрузок генератора током возбуждения. Эта защита должна действовать на отключение.
При невозможности включения защиты на ток ротора допускается применение защиты с независимой выдержкой времени, реагирующей на повышение напряжения в цепи возбуждения.
В защите должна быть предусмотрена возможность действия с меньшей выдержкой времени на снижение тока возбуждения. При наличии устройств ограничения перегрузки в регуляторе возбуждения действие на разгрузку может осуществляться одновременно от этих устройств и от защиты ротора. Допускается также использовать устройство ограничения перегрузки в АРВ для действия на разгрузку (с двумя выдержками времени) и отключение. При этом, защита с интегральной зависимой выдержкой времени может не устанавливаться.
На гидрогенераторах мощностью более 30 МВт с косвенным охлаждением защита выполняется аналогично тому, как указано в пункте 642 настоящих Правил.
При наличии устройств группового управления возбуждением на генераторах выполняется защита с зависимой выдержкой времени.
При работе генераторов с резервным возбудителем защита ротора от перегрузки должна оставаться в работе. При невозможности использования защиты с зависимой выдержкой времени допускается предусматривать на резервном возбудителе защиту с независимой выдержкой времени.
682. На блоках с турбогенераторами мощностью 160 МВт и более для предотвращения повышения напряжения в режиме холостого хода должна быть предусмотрена защита от повышения напряжения, которая автоматически выводится из действия при работе генератора на сеть. При действии защиты должно быть обеспечено гашение поля генератора и возбудителя.
На блоках с гидрогенераторами для предотвращения повышения напряжения при сбросах нагрузки должна быть предусмотрена защита от повышения напряжения. Защита должна действовать на отключение блока (генератора) и гашение поля генератора. Допускается действие защиты на останов агрегата.
683. Защита от замыканий на землю в одной точке цепи возбуждения должна быть предусмотрена на гидрогенераторах, на турбогенераторах с водяным охлаждением обмотки ротора и на всех турбогенераторах мощностью 300 МВт и выше. На гидрогенераторах защита должна действовать на отключение, а на турбогенераторах – на сигнал. На генераторах с бесщеточной системой возбуждения – на отключение.
Защита от замыканий на землю во второй точке цепи возбуждения турбогенераторов должна быть установлена на блоках мощностью менее 160 МВт в соответствии с пунктом 644 настоящих Правил.
684. На блоках с турбогенераторами мощностью 160 МВт и более, имеющими непосредственное охлаждение проводников обмоток, и с гидрогенераторами предусматриваются устройства защиты от асинхронного режима с потерей возбуждения.
Указанные устройства применяются и на турбогенераторах мощностью менее 160 МВт с непосредственным охлаждением проводников обмоток. На этих турбогенераторах допускается также предусматривать автоматическое выявление асинхронного режима только по отключенному положению устройств автоматического гашения поля (без применения защиты от асинхронного режима).
При переводе в асинхронный режим турбогенератора, потерявшего возбуждение, указанные выше устройства защиты или автоматического гашения поля должны действовать на сигнал о потере возбуждения и производить автоматическое переключение нагрузки собственных нужд с ответвлений блока, генератор которого потерял возбуждение, на резервный источник питания.
Все гидрогенераторы и турбогенераторы, не допускающие асинхронного режима, а также остальные турбогенераторы в условиях дефицита реактивной мощности в системе при действии указанных устройств должны отключаться от сети.
685. При наличии выключателя в цепи генератора с непосредственным охлаждением проводников обмоток предусматривается резервирование при отказе этого выключателя (применением УРОВ и т.п.).
686. УРОВ 110 кВ и выше на электростанциях должно быть выполнено с учетом следующего:
1) для предотвращения излишнего отключения нескольких блоков резервной защитой при возникновении на одном из них неполнофазного режима в результате отказа выключателя с пофазным приводом при его отключении на электростанциях с генераторами, имеющими непосредственное охлаждение проводников обмоток, должен быть предусмотрен ускоренный запуск УРОВ;
2) для электростанций, на которых блоки генератор – трансформатор и линии имеют общие выключатели, необходимо предусматривать устройство телеотключения для отключения выключателя и запрета АПВ на противоположном конце линии при действии УРОВ в случае его пуска от защиты блока. Кроме того, предусматривается действие УРОВ на останов передатчика высокочастотной защиты.
687. При действии на отключение защит статора генератора и трансформатора блока от внутренних повреждений, а также защит ротора генератора должно производиться отключение поврежденного элемента от сети, гашение поля генератора и возбудителя, пуск УРОВ и осуществляться воздействие на технологические защиты.
Если отключение от защиты приводит к обесточиванию нагрузки собственных нужд, присоединенной ответвлением к блоку, защита должна действовать также на отключение выключателей в цепи рабочего источника питания собственных нужд для их перевода на питание от резервного источника с помощью АВР.
Резервные защиты генератора и трансформатора блока при внешних повреждениях должны действовать в соответствии с подпунктами 2)–4) пункта 677 настоящих Правил.
На тепловых электростанциях с блочной схемой в тепловой части в случаях отключения блока при внутренних повреждениях должен обеспечиваться полный останов блока. При внешних повреждениях, а также при действии защит в тех случаях, когда может быть быстро восстановлена работа блока, блок должен переводиться в режим холостого хода, если этот режим допускается тепломеханическим оборудованием.
На гидроэлектростанциях при внутренних повреждениях блока кроме отключения блока должен производиться останов агрегата. Действие на останов агрегата допускается осуществлять также при отключении блока в результате внешних повреждений.
688. На блоках генератор – трансформатор – линия основная защита линии и резервная защита со стороны энергосистемы должны быть выполнены в соответствии с требованиями настоящей главы по защите линий, а со стороны блока функции резервной защиты линии должны выполняться резервными защитами блока.
Защита блока должна быть выполнена согласно приведенным выше требованиям.
Действие защиты блока на отключение выключателя и пуск УРОВ со стороны энергосистемы должно передаваться с помощью двух взаиморезервируемых устройств телеотключения по высокочастотному каналу или по проводам связи. Кроме того, предусматривается одновременное действие защиты блока на останов передатчика высокочастотной защиты.
На блоках с турбогенераторами (при блочной схеме в тепловой части) со стороны энергосистемы должно передаваться с помощью устройства телеотключения на противоположный конец линии действие защиты шин (при двойной системе шин) или действие УРОВ (при полуторной схеме или схеме многоугольник1) соответственно на перевод блока в режим холостого хода или на гашение поля генератора и останов блока. Кроме того, используется устройство телеотключения для ускорения гашения поля генератора и отключение собственных нужд при действии резервных защит со стороны энергосистемы.
При неполнофазном отключении выключателя со стороны сети с большим током замыкания на землю должен производиться ускоренный запуск УРОВ так же, как это предусмотрено в подпункте 1) пункта 684 настоящих Правил.

6. Защита воздушных и кабельных линий в сетях напряжением 3–10 кВ с изолированной нейтралью

689. Для линий в сетях 3–10 кВ с изолированной нейтралью (в том числе и с нейтралью, заземленной через дугогасительный реактор) должны быть предусмотрены устройства релейной защиты от многофазных замыканий и от однофазных замыканий на землю.
690. Защиту от многофазных замыканий предусматривается в двухфазном исполнении и включать в одни и те же фазы по всей сети данного напряжения для обеспечения отключения в большинстве случаев двойных замыканий на землю только одного места повреждения.
Защита должна быть выполнена одно-, двух- или трехрелейной в зависимости от требований чувствительности и надежности.
691. На одиночных линиях с односторонним питанием от многофазных замыканий устанавливается, двухступенчатая токовая защита, первая ступень которой выполнена в виде токовой отсечки, а вторая – в виде максимальной токовой защиты с независимой или зависимой характеристикой выдержки времени.
На не реактированных кабельных линиях с односторонним питанием, отходящих от шин электростанций, токовые отсечки должны быть выполнены без выдержки времени, и зона их действия должна быть определена из условия отключения КЗ, сопровождающихся остаточным напряжением на шинах указанных электростанций ниже 0,5–0,6 номинального. Для выполнения указанного условия допускается выполнять защиту неселективной в сочетании с устройствами АПВ или АВР, исправляющими полностью или частично неселективное действие защиты. Допускается устанавливать указанные отсечки также на линиях, отходящих от шин подстанций и питающих крупные синхронные электродвигатели.
Если на не реактированных кабельных линиях с односторонним питанием, отходящих от шин электростанций, токовые отсечки не применяются по требованиям селективности, то для обеспечения быстродействия допускается предусматривать защиты по подпунктам 2) или 3) пункта 690 настоящих Правил. Применение этих защит допускается также для рабочих линий собственных нужд тепловых электростанций.
На реактированных линиях, выключатели которых не рассчитаны на отключение КЗ до реактора, токовые отсечки не допускаются.
692. На одиночных линиях с двусторонним питанием при наличии или отсутствии обходных связей, а также на линиях, входящих в кольцевую сеть с одной точкой питания, применяются те же защиты, что и на одиночных линиях с односторонним питанием, выполняя их при необходимости направленными.
В целях упрощения защит и обеспечения их селективного действия допускается применять автоматическое деление сети на радиальные участки в момент возникновения повреждения с последующим автоматическим ее восстановлением.
Если ненаправленная или направленная токовая, ступенчатая защита не обеспечивает требуемых быстродействия и селективности, допускается предусматривать следующие защиты:
1) дистанционную защиту в простейшем исполнении;
2) поперечную дифференциальную токовую защиту (для сдвоенных кабельных линий);
3) продольную дифференциальную токовую защиту для коротких участков линий; при необходимости прокладки специального кабеля только для продольной дифференциальной защиты длина его должна быть не более 3 км.
Для защит, указанных в подпунктах 2) и 3) настоящего пункта, в качестве резервной защиты предусматривается токовая защита.
693. При выполнении защиты параллельных линий 3–10 кВ руководствоваться указаниями для параллельных линий в сетях 35 кВ.
694. Защита от однофазных замыканий на землю должна быть выполнена в виде:
1) селективной защиты (устанавливающей поврежденное направление), действующей на сигнал;
2) селективной защиты (устанавливающей поврежденное направление), действующей на отключение, когда это необходимо по требованиям безопасности; защита должна быть установлена на питающих элементах во всей электрически связанной сети;
3) устройства контроля изоляции; при этом, отыскание поврежденного элемента должно осуществляться специальными устройствами; допускается отыскание поврежденного элемента поочередным отключением присоединений.
695. Защита от однофазных замыканий на землю выполняется, с использованием трансформаторов тока нулевой последовательности. Защита, в первую очередь, должна реагировать на установившиеся замыкания на землю; допускается также применение устройств, реагирующих на кратковременные замыкания, без обеспечения повторности действия.
Защита от однофазных замыканий на землю, действующая на отключение без выдержки времени по требованиям безопасности, должна отключать только элемент, питающий поврежденный участок; при этом, в качестве резервной должна быть предусмотрена защита, выполняемая в виде защиты нулевой последовательности с выдержкой времени около 0,5 с, действующая на отключение всей электрически связанной сети – системы (секции) шин или питающего трансформатора.
Увеличение тока промышленной частоты специально для обеспечения действия защиты в сети с нейтралью, заземленной через дугогасительный реактор, не допускается предусматривать.

7. Защита воздушных и кабельных линий в сетях напряжением 20 и 35 кВ с изолированной нейтралью

696. Для линий в сетях 20 и 35 кВ с изолированной нейтралью должны быть предусмотрены устройства релейной защиты от многофазных замыканий и от однофазных замыканий на землю.
697. Защита от многофазных замыканий предусматривается в двухфазном двухрелейном исполнении и включать в одни и те же фазы по всей сети данного напряжения для обеспечения отключения в большинстве случаев двойных замыканий на землю только одного места повреждения. В целях повышения чувствительности к повреждениям за трансформаторами с соединением обмоток звезда – треугольник допускается выполнение трехрелейной защиты.
Защита от однофазных замыканий на землю выполняется, с действием на сигнал. Для осуществления защиты допускается использовать устройство контроля изоляции.
698. При выборе типа основной защиты учитываются требования обеспечения устойчивости работы энергосистемы и надежной работы потребителя аналогично тому, как это учитывается для защиты линий напряжением 110 кВ.
699. На одиночных линиях с односторонним питанием от многофазных замыканий должны быть установлены преимущественно ступенчатые защиты тока или ступенчатые защиты тока и напряжения, а если такие защиты не удовлетворяют требованиям чувствительности или быстроты отключения повреждения, на головных участках, – дистанционная, ступенчатая защита преимущественно с пуском по току. В последнем случае в качестве дополнительной защиты используется токовая отсечка без выдержки времени.
Для линий, состоящих из нескольких последовательных участков, в целях упрощения допускается использование неселективных, ступенчатых защит тока и напряжения в сочетании с устройствами поочередного АПВ.
700. На одиночных линиях, имеющих питание с двух или более сторон (последнее – на линиях с ответвлениями), как при наличии, так и при отсутствии обходных связей, а также на линиях, входящих в кольцевую сеть с одной точкой питания применяются те же защиты, что и на одиночных линиях с односторонним питанием, выполняя их при необходимости направленными, а дистанционные – с пуском от реле сопротивления. При этом, допускается неселективное отключение смежных элементов при КЗ в «мертвой» зоне по напряжению реле направления мощности, когда токовая отсечка, используемая в качестве дополнительной защиты, не устанавливается, из-за недостаточной ее чувствительности и т.п.. Защита устанавливается, только с тех сторон, откуда может быть подано питание.
701. На коротких одиночных линиях с двухсторонним питанием, когда это требуется по условию быстроты действия, допускается применение продольной дифференциальной защиты в качестве основной. При этом, длина кабеля, прокладываемого специально для этой защиты, не должна превышать 4 км. Для контроля исправности вспомогательных проводов защиты предусматриваются специальные устройства. В дополнение к продольной дифференциальной защите в качестве резервной должна быть применена одна из защит по пункту 698 настоящих Правил.
702. На параллельных линиях, имеющих питание с двух или более сторон, а также на питающем конце параллельных линий с односторонним питанием используются те же защиты, что и на соответствующих одиночных линиях.
Для ускорения отключения повреждения, особенно при использовании токовых, ступенчатых защит или ступенчатых защит тока и напряжения, на линиях с двусторонним питанием может быть применена дополнительно защита с контролем направления мощности в параллельной линии. Эта защита может быть выполнена в виде отдельной поперечной токовой направленной защиты или только в виде цепи ускорения установленных защит (максимальной токовой, дистанционной) с контролем направления мощности в параллельной линии.
На приемном конце двух параллельных линий с односторонним питанием, используется поперечная дифференциальная направленная защита.
703. Если защита, по пункту 700 настоящих Правил не удовлетворяет требованиям быстродействия, а защита с контролем направления мощности в параллельной линии неприменима или нежелательна, в качестве основной защиты (при работе двух параллельных линий) на двух параллельных линиях с двусторонним питанием и на питающем конце двух параллельных линий с односторонним питанием применяется поперечная дифференциальная направленная защита.
При этом, в режиме работы одной линии, а также в качестве резервной при работе двух линий используется ступенчатая защита по пунктам 697 и 698 настоящих Правил. Допускается включение этой защиты или отдельных ее ступеней на сумму токов обеих линий. Допускается также использование поперечной дифференциальной направленной защиты в дополнение к ступенчатым токовым защитам для уменьшения времени отключения повреждения на защищаемых линиях, если по условию быстроты действия ее установка не обязательна.
В отдельных случаях на коротких параллельных линиях допускается применение продольной дифференциальной защиты.

8. Защита воздушных линий в сетях напряжением 110–500 кВ с эффективно заземленной нейтралью

704. Для линий в сетях 110–500 кВ с эффективно заземленной нейтралью должны быть предусмотрены устройства релейной защиты от многофазных замыканий и от замыканий на землю и защита от неполнофазного режима.
705. Защиты должны быть оборудованы устройствами, блокирующими их действие при качаниях, если в сети возможны качания или асинхронный ход, при которых вероятны излишние срабатывания защиты. Допускается выполнение защиты без блокирующих устройств, если она отстроена от качаний по времени (около 1,5–2 сек).
706. На линиях 500 кВ в качестве основной защиты должны быть предусмотрены два комплекта защит, действующих без замедления при КЗ в любой точке защищаемой линии. В качестве одной из этих защит может применяться защита абсолютной селективности. При этом, высокочастотные каналы этих защит должны осуществляться на разных фазах.
Для линий напряжением 110–220 кВ вопрос о типе основной защиты, в том числе о необходимости применения защиты, действующей без замедления при КЗ в любой точке защищаемого участка, должен решаться, в первую очередь, с учетом требования сохранения устойчивости работы энергосистемы. При этом, если по расчетам устойчивости работы энергосистемы не предъявляются другие, более жесткие требования, может быть принято, что указанное требование, удовлетворяется, когда трехфазные КЗ, при которых остаточное напряжение на шинах электростанций и подстанций ниже 0,6– 0,7 U_ном, отключаются без выдержки времени. Меньшее значение остаточного напряжения (0,6 U_ном) может быть допущено для линий 110 кВ, менее ответственных линий 220 кВ (в сильно разветвленных сетях, где питание потребителей надежно обеспечивается с нескольких сторон), а также для более ответственных линий 220 кВ в случаях, когда рассматриваемое КЗ не приводит к значительному сбросу нагрузки.
При выборе типа защит, устанавливаемых на линиях 110–220 кВ, кроме требования сохранения устойчивости работы энергосистемы должно быть учтено следующее:
1) на линиях 110 кВ и выше, отходящих от АЭС, а также на всех элементах прилегающей сети, на которых при многофазных КЗ остаточное напряжение прямой последовательности на стороне высшего напряжения блоков АЭС может снижаться более чем до 0,45 номинального, обеспечивается резервирование быстродействующих защит с выдержкой времени, не превышающей 1,5 сек с учетом действия УРОВ;
2) повреждения, отключение которых с выдержкой времени может привести к нарушению работы ответственных потребителей, должны отключаться без выдержки времени (повреждения, при которых остаточное напряжение на шинах электростанций и подстанций будет ниже 0,6 U_ном, если отключение их с выдержкой времени может привести к саморазгрузке вследствие лавины напряжения, или повреждения с остаточным напряжением 0,6 U_ном и более, если отключение их с выдержкой времени может привести к нарушению технологии);
3) при отключении с выдержкой времени повреждений с токами, в несколько раз превосходящими номинальный, возможен недопустимый перегрев проводников.
Допускается применение быстродействующих защит в сложных сетях и при отсутствии изложенных выше условий, если это необходимо для обеспечения селективности.
707. При оценке обеспечения требований устойчивости, исходя из значений остаточного напряжения по пункту 705 настоящих Правил, необходимо руководствоваться следующим:
1) для одиночной связи между электростанциями или энергосистемами указанное в пункте 705 настоящих Правил остаточное напряжение должно быть проверено на шинах подстанций и электростанций, входящих в данную связь, при КЗ на линиях, отходящих от этих шин, кроме линий, образующих связь; для одиночной связи, содержащей часть участков с параллельными линиями, – также при КЗ на каждой из этих параллельных линий;
2) при наличии нескольких связей между электростанциями или энергосистемами указанное в пункте 705 настоящих Правил значение остаточного напряжения должно быть проверено на шинах только тех подстанций или электростанций, где соединяются эти связи, при КЗ на связях и на других линиях, питающихся от этих шин, а также на линиях, питающихся от шин подстанций связей;
3) остаточное напряжение должно быть проверено при КЗ в конце зоны, охватываемой первой ступенью защиты в режиме каскадного отключения повреждения, т.е. после отключения выключателя с противоположного конца линии защитой без выдержки времени.
708. На одиночных линиях 110–220 кВ с односторонним питанием от многофазных замыканий устанавливаются ступенчатые токовые защиты или ступенчатые защиты тока и напряжения. Если такие защиты не удовлетворяют требованиям чувствительности или быстроты отключения повреждения, на головных участках, или если это целесообразно по условию согласования защит смежных участков с защитой рассматриваемого участка, предусматривается ступенчатая дистанционная защита. В последнем случае в качестве дополнительной защиты используется токовая отсечка без выдержки времени.
От замыканий на землю предусматривается, ступенчатая токовая направленная или ненаправленная защита нулевой последовательности. Защита устанавливается, только с тех сторон, откуда может быть подано питание.
Для линий, состоящих из нескольких последовательных участков, с целью упрощения допускается использование неселективных, ступенчатых защит тока и напряжения (от многофазных замыканий) и ступенчатых токовых защит нулевой последовательности (от замыканий на землю) в сочетании с устройствами поочередного АПВ.
709. На одиночных линиях, имеющих питание с двух или более сторон, как при наличии, так и при отсутствии обходных связей, а также на линиях, входящих в кольцевую сеть с одной точкой питания, от многофазных замыканий должна быть применена ступенчатая дистанционная защита, используемая в качестве резервной или основной (последнее – только на линиях 110–220 кВ).
В качестве дополнительной защиты используется токовая отсечка без выдержки времени.
От замыканий на землю предусматривается, ступенчатая токовая направленная или ненаправленная защита нулевой последовательности.
710. В качестве основной защиты от многофазных замыканий на приемном конце головных участков кольцевой сети с одной точкой питания применяется ступенчатая токовая направленная защита, на других одиночных линиях (преимущественно 110 кВ) допускается в отдельных случаях применять ступенчатые токовые защиты или ступенчатую защиту тока и напряжения, выполняя их в случае необходимости направленными. Защита устанавливается, только с тех сторон, откуда может быть подано питание.
711. На параллельных линиях, имеющих питание с двух или более сторон, а также на питающем конце параллельных линий с односторонним питанием используются те же защиты, что и на соответствующих одиночных линиях.
Для ускорения отключения замыканий на землю, а в отдельных случаях и замыканий между фазами на линиях с двусторонним питанием, может быть применена дополнительная защита с контролем направления мощности в параллельной линии. Эта защита может быть выполнена в виде отдельной поперечной токовой защиты (с включением реле на ток нулевой последовательности или на фазные токи) или только в виде цепи ускорения установленных защит (токовой нулевой последовательности, максимальной токовой, дистанционной и т.п.) с контролем направления мощности в параллельных линиях.
С целью повышения чувствительности защиты нулевой последовательности допускается предусматривать выведение из работы отдельных ее ступеней при отключении выключателя параллельной линии.
На приемном конце двух параллельных линий с односторонним питанием, предусматривается поперечная дифференциальная направленная защита.
712. В целях повышения эффективности дальнего резервирования допускается включать отдельные ступени многоступенчатых защит на сумму токов параллельных линий.
713. Для одиночных и параллельных линий напряжением 110–220 кВ с двух и многосторонним питанием должны предусматриваться основные защиты абсолютной селективности (высокочастотные или продольные дифференциальные) в соответствии с пунктом 705 настоящих Правил.
При необходимости прокладки специального кабеля использование продольной дифференциальной защиты должно быть обосновано.
Должен быть предусмотрен контроль исправности вспомогательных проводов защиты.
В отдельных случаях, когда это требуется по условиям быстродействия или чувствительности (на линиях с ответвлениями), вместо вышеуказанных защит предусматривается быстродействующая защита линии, выполненная с ускорением ступеней резервных защит линии с помощью передачи ВЧ сигналов.
Для особо ответственных линий напряжением 110–220 кВ на случай отказа срабатывания или выведения из действия основной быстродействующей защиты, когда отключение короткого замыкания на линии резервной защитой с выдержкой времени может привести к нарушению устойчивости нагрузки, к нарушению технологии особо ответственных производств, надежной работы атомных станций, а также требований экологии, предусматриваются, при наличии специального обоснования, вторую быстродействующую защиту линии.
На кабельных, кабельно-воздушных линиях, а также на воздушных линиях напряжением 110–220 кВ в местах массовой застройки (при достаточном обосновании) должны устанавливаться две основные быстродействующие защиты и максимальная защита от перегрузки.
714. При выполнении основной защиты по пунктам 705 и 712 настоящих Правил в качестве резервных применяется:
1) от многофазных КЗ, (ступенчатые) дистанционные защиты;
2) от замыканий на землю – ступенчатые токовые направленные или ненаправленные защиты нулевой последовательности, а также дистанционные защиты от замыканий на землю.
На случай длительного выведения из действия основной защиты, когда эта защита установлена по требованию быстроты отключения повреждения, допускается предусматривать неселективное ускорение отдельных ступеней резервных защит.
На линиях 500 кВ предусматривается защита от неполнофазного режима, возникающего при отключении или включении линии не всеми фазами.
715. Измерительные органы основных защит, быстродействующие ступени резервных защит и измерительные органы устройства ОАПВ для линий 500 кВ должны быть специального исполнения, обеспечивающего их нормальное функционирование (с заданными параметрами) в условиях интенсивных переходных электромагнитных процессов и значительных емкостных проводимостей линий.
При включении быстродействующих защит на сумму токов двух или более трансформаторов тока, в случае невозможности выполнения требований пункта 625 настоящих Правил, предусматриваются специальные мероприятия для исключения излишнего срабатывания защит при внешних повреждениях (загрубление защит и т.п.) или устанавливать в цепи линии отдельный комплект трансформаторов тока для питания защиты.
В защитах, установленных на линиях 500 кВ, оборудованных устройствами продольной емкостной компенсации, должны быть предусмотрены мероприятия для предотвращения излишнего срабатывания защиты при внешних повреждениях, обусловленного влиянием указанных устройств.
716. В случае применения ОАПВ устройства релейной защиты должны быть выполнены так, чтобы:
1) при замыканиях на землю одной фазы, а в отдельных случаях и при замыканиях между двумя фазами, было обеспечено отключение только одной фазы (с последующим ее автоматическим повторным включением);
2) при неуспешном повторном включении на повреждения, указанные в подпункте 1) настоящего пункта, производилось отключение одной или трех фаз в зависимости от того, предусматривается длительный неполнофазный режим работы линии или не предусматривается;
3) при других видах повреждения защита действовала на отключение трех фаз.

9. Защита шин. Защита на обходном, шиносоединительном и секционном выключателях

717. Для сборных шин 110 кВ и выше электростанций и подстанций должны быть предусмотрены отдельные устройства релейной защиты шин.
718. Для сборных шин 35 кВ электростанций и подстанций отдельные устройства релейной защиты должны быть предусмотрены:
1) по условиям, приведенным в пункте 705 настоящих Правил;
2) для двух систем или секций шин, если при использовании для их разделения защиты, установленной на шиносоединительном (секционном) выключателе, или защит, установленных на элементах, которые питают данные шины, не удовлетворяются требования надежности питания потребителей (с учетом возможностей, обеспечиваемых устройствами АПВ и АВР).
719. В качестве защиты сборных шин электростанций и подстанций 35 кВ и выше предусматривается, дифференциальная токовая защита без выдержки времени, охватывающую все элементы, которые присоединены к системе или секции шин. Защита должна осуществляться с применением специальных реле тока, отстроенных от переходных и установившихся токов небаланса (реле, включенных через насыщающиеся трансформаторы тока, реле с торможением и т.п.).
При присоединении трансформатора (автотрансформатора) 220 кВ и выше более чем через один выключатель предусматривается дифференциальная токовая защита ошиновки. Для защиты шин и ошиновки 500 кВ необходимо предусматривать два комплекта дифференциальной токовой защиты шин (ошиновки).
720. Для двойной системы шин электростанций и подстанций 35 кВ и выше с одним выключателем на присоединенный элемент дифференциальная защита должна быть предусмотрена в исполнении для фиксированного распределения элементов.
В защите шин 110 кВ и выше и в УРОВ предусматривается возможность изменения фиксации при переводе присоединения с одной системы шин на другую.
721. Дифференциальная защита, указанная в пунктах 718 и 719 настоящих Правил, выполняется с устройством контроля исправности вторичных цепей задействованных трансформаторов тока, действующим с выдержкой времени на вывод защиты из работы и на сигнал.
722. Для секционированных шин 6–10 кВ электростанций должна быть предусмотрена двухступенчатая неполная дифференциальная защита, первая ступень которой выполнена в виде токовой отсечки по току и напряжению или дистанционной защите, а вторая – в виде максимальной токовой защиты. Защита должна действовать на отключение питающих элементов и трансформатора собственных нужд.
Если при указанном выполнении второй ступени защиты не обеспечивается требуемая чувствительность при КЗ в конце питаемых реактированных линий (нагрузка на шинах генераторного напряжения большая, выключатели питаемых линий установлены за реакторами), выполняется в виде отдельных комплектов максимальных токовых защит с пуском или без пуска напряжения, устанавливаемых в цепях реакторов; действие этих комплектов на отключение питающих элементов должно контролироваться дополнительным устройством, срабатывающим при возникновении КЗ. При этом, на секционном выключателе должна быть предусмотрена защита (предназначенная для ликвидации повреждений между реактором и выключателем), вводимая в действие при отключении этого выключателя. При выделении части питающих элементов на резервную систему шин должна быть предусмотрена неполная дифференциальная защита шин в исполнении для фиксированного распределения элементов.
Если возможны частые режимы работы с разделением питающих элементов на разные системы шин, допускается предусматривать отдельные дистанционные защиты, устанавливаемые на всех питающих элементах, кроме генераторов.
723. Для секционированных шин 6–10 кВ электростанций с генераторами мощностью 12 МВт и менее допускается не предусматривать специальную защиту; при этом, ликвидация КЗ на шинах должна осуществляться действием максимальных токовых защит генераторов.
724. Специальные устройства релейной защиты для одиночной секционированной и двойной систем шин 6–10 кВ понижающих подстанций, не предусматриваются, а ликвидация КЗ на шинах должна осуществляться действием защит трансформаторов от внешних КЗ и защит, установленных на секционном или шиносоединительном выключателе. В целях повышения чувствительности и ускорения действия защиты шин мощных подстанций допускается применять защиту, включенную на сумму токов питающих элементов. При наличии реакторов на линиях, отходящих от шин подстанций, допускается защиту шин выполнять по аналогии с защитой шин электростанций.
725. При наличии трансформаторов тока, встроенных в выключатели, для дифференциальной защиты шин и для защит присоединений, отходящих от этих шин, должны быть использованы трансформаторы тока, размещенные с разных сторон выключателя, чтобы повреждения в выключателе входили в зоны действия этих защит.
Если выключатели не имеют встроенных трансформаторов тока, то в целях экономии предусматриваются выносные трансформаторы тока только с одной стороны выключателя и устанавливать их по возможности так, чтобы выключатели входили в зону действия дифференциальной защиты шин. При этом, в защите двойной системы шин с фиксированным распределением элементов должно быть предусмотрено использование двух сердечников трансформаторов тока в цепи шиносоединительного выключателя.
При применении отдельных дистанционных защит в качестве защиты шин трансформаторы тока этих защит в цепи секционного выключателя должны быть установлены между секцией шин и реактором.
726. Защита шин выполняется так, чтобы при опробовании поврежденной системы или секции шин обеспечивалось селективное отключение системы (секции) без выдержки времени.
727. На обходном выключателе 110 кВ должны быть предусмотрены защиты (используемые при проверке и ремонте защиты, выключателя и трансформаторов тока любого из элементов, присоединенных к шинам):
1) ступенчатая дистанционная защита и токовая отсечка от многофазных КЗ;
2) ступенчатая токовая направленная защита нулевой последовательности от замыкания на землю и дистанционная защита от КЗ на землю.
При этом, на шиносоединительном (секционном) выключателе должны быть предусмотрены защиты (используемые для разделения систем или секций шин при отсутствии УРОВ или выведении его или защиты шин из действия, а также для повышения эффективности дальнего резервирования):
1) ступенчатая токовая защита от многофазных КЗ;
2) ступенчатая токовая защита нулевой последовательности от замыканий на землю.
В случае необходимости допускается применение направленных токовых или дистанционных защит.
На шиносоединительном (секционном) выключателе 110 кВ и выше, предназначенном для выполнения функции обходного выключателя, должны быть предусмотрены те же защиты, что на обходном.
Предусматривается перевод основных быстродействующих защит линий 110 кВ и выше на обходной выключатель.
На шиносоединительном (секционном) выключателе 3–35 кВ должна быть предусмотрена двухступенчатая токовая защита от многофазных КЗ.
728. Отдельную панель защиты, предназначенную специально для использования вместо выводимой на проверку защиты линии, предусматриваются при схемах электрических соединений, в которых отсутствует обходной выключатель (четырехугольник, полуторная схема и т.п.); такую отдельную панель защиты предусматриваются для линий 220 кВ, не имеющих отдельной основной защиты; для линий 500 кВ.
Допускается предусматривать отдельную панель защиты для линий 110 кВ, не имеющих отдельной основной защиты, при схемах электрических соединений «мостик» с выключателями в цепях линий и «многоугольник», если при проверке защиты линии ликвидировать повреждения на ней в соответствии с предъявляемыми требованиями более простыми средствами технически невозможно.

10. Защита синхронных компенсаторов

729. Устройства релейной защиты синхронных компенсаторов выполняются аналогично предусматриваемым для турбогенераторов соответствующих мощностей со следующими отличиями:
1) защита от токов, обусловленных симметричной перегрузкой, действующая на сигнал, должна выводиться на период пуска, если в этом режиме возможно ее действие;
2) предусматривается минимальная защита напряжения, действующая на отключение выключателя синхронного компенсатора. Напряжение срабатывания защиты должно быть принято равным 0,1–02 U_ном, выдержка времени – около 10 с.;
3) должна быть предусмотрена защита, действующая при кратковременном исчезновении питания подстанции (бестоковую паузу АПВ питающей линии и т.п.). Защита должна выполняться в виде минимальной защиты частоты и действовать на отключение выключателя синхронного компенсатора или на АГП. Допускается использование защиты, выполненной на других принципах, реагирующей на скорость снижения частоты;
4) на синхронных компенсаторах мощностью 50 Мвар и более предусматривается защита от потери возбуждения (снижения тока возбуждения ниже допустимого предела) с действием на отключение синхронного компенсатора или на сигнал. Для синхронных компенсаторов, на которых предусматривается возможность перевода на режим работы с отрицательным током ротора, эту защиту допускается не применять;
5) для синхронного компенсатора, работающего в блоке с трансформатором, при замыкании на землю в обмотке статора должно быть предусмотрено действие защиты, установленной на стороне низшего напряжения трансформатора.
Если ток замыкания на землю на стороне низшего напряжения трансформатора превышает 5 А, допускается не устанавливать дугогасящий реактор и выполнять защиту с двумя выдержками времени: с меньшей выдержкой времени предусматривается отключение выключателя синхронного компенсатора, а с большей – подача сигнала.
При токе замыкания на землю до 5 А защита должна быть выполнена с одной выдержкой времени и с действием на сигнал. Для синхронных компенсаторов мощностью 50 Мвар и более должна быть предусмотрена возможность действия защиты на сигнал или на отключение.
730. На подстанциях без постоянного дежурства персонала защита от перегрузки синхронного компенсатора должна выполняться с независимой выдержкой времени и действовать с меньшей выдержкой времени на сигнал и снижение тока возбуждения, а с большей – на отключение синхронного компенсатора (если предотвращение длительных перегрузок не обеспечивается устройствами автоматического регулирования возбуждения).
Защита от замыканий на землю в цепи возбуждения синхронного компенсатора выполняются так же, как для гидрогенераторов.

14. Автоматика и телемеханика

1. Область применения. Общие положения

731. Настоящая глава Правил распространяется на автоматические и телемеханические устройства электростанций, энергосистем, сетей и электроснабжения промышленных и других электроустановок, предназначенные для осуществления:
1) АПВ линий или фаз линий, шин и прочих электроустановок после их автоматического отключения;
2) АВР резервного питания или оборудования;
3) включения синхронных генераторов и синхронных компенсаторов на параллельную работу;
4) регулирования возбуждения, напряжения и реактивной мощности;
5) регулирования частоты и активной мощности;
6) предотвращения нарушений устойчивости;
7) прекращения асинхронного режима;
8) ограничения снижения частоты;
9) ограничения повышения частоты;
10) ограничения снижения напряжения;
11) ограничения повышения напряжения;
12) предотвращения перегрузки оборудования;
13) диспетчерского контроля и управления.
Функции устройств по подпунктам 4)–11) настоящего пункта определяются полностью или частично условиями работы энергосистемы в целом. Эти устройства должны проектироваться и эксплуатироваться соответствующими организациями, имеющими лицензии и опыт работы в электроэнергетике.
В энергосистемах и на энергообъектах устанавливаются устройства автоматического управления, не охватываемые настоящей главой Правил и регламентируемые другими документами. Действия этих устройств должны быть согласованы между собой, а также с действием устройств и систем, рассматриваемых в данной главе.
В электрических сетях предприятий-потребителей электроэнергии применяются такие устройства автоматики, которые по возможности не допускают нарушений наиболее ответственных технологических процессов при кратковременных перерывах электроснабжения, обусловленных действием защит и автоматики в сети внешнего и внутреннего электроснабжения.

2. Автоматическое повторное включение (АПВ)

732. Устройства АПВ должны предусматриваться для быстрого восстановления питания потребителей или межсистемных и внутрисистемных связей путем автоматического включения выключателей, отключенных устройствами релейной защиты.
Должно предусматриваться автоматическое повторное включение:
1) воздушных и смешанных (кабельно-воздушных) линий всех типов напряжением выше 1 кВ. Отказ от применения АПВ должен быть в каждом отдельном случае обоснован. На кабельных линиях 35 кВ и ниже АПВ применяется в случаях, когда оно может быть эффективным в связи со значительной вероятностью повреждений с образованием открытой дуги (наличие нескольких промежуточных сборок, питание по одной линии нескольких подстанций и т.п.), а также с целью исправления неселективного действия защиты. Вопрос о применении АПВ на кабельных линиях 110 кВ и выше должен решаться при проектировании в каждом отдельном случае с учетом конкретных условий;
2) шин электростанций и подстанций;
3) трансформаторов;
4) ответственных электродвигателей, отключаемых для обеспечения самозапуска других электродвигателей.
Для осуществления АПВ по подпунктам 1)–3) настоящего пункта должны также предусматриваться устройства АПВ на обходных, шиносоединительных и секционных выключателях.
733. Устройства АПВ должны быть выполнены так, чтобы они не действовали при:
1) отключении выключателя персоналом дистанционно или при помощи телеуправления;
2) автоматическом отключении от релейной защиты непосредственно после включения персоналом дистанционно или при помощи телеуправления;
3) отключении выключателя защитой от внутренних повреждений трансформаторов и вращающихся машин, устройствами противоаварийной автоматики, а также в других случаях отключений выключателя, когда действие АПВ недопустимо. АПВ после действия АЧР (ЧАПВ) должно выполняться в соответствии с пунктом 810 настоящих Правил.
Устройства АПВ должны быть выполнены так, чтобы была исключена возможностью многократного включения на КЗ при любой неисправности в схеме устройства.
Устройства АПВ должны выполняться с автоматическим возвратом.
734. При применении АПВ предусматривается ускорение действия релейной защиты на случай неуспешного АПВ. Ускорение действия релейной защиты после неуспешного АПВ выполняется с помощью устройства ускорения после включения выключателя, которое, используется и при включении выключателя по другим причинам (от ключа управления, телеуправления или устройства АВР). При ускорении защиты после включения выключателя должны быть приняты меры против возможного отключения выключателя защитой под действием толчка тока при включении из-за неодновременного включения фаз выключателя.
Не допускается ускорение защиты после включения выключателя, когда линия уже включена под напряжение другим своим выключателем (т.е. при наличии симметричного напряжения на линии).
Допускается не ускорять после АПВ действие защит линий 35 кВ и ниже, выполненных на переменном оперативном токе, если для этого требуется значительное усложнение защит и время их действия при металлическом КЗ вблизи места установки не превосходит 1,5 сек.
735. Устройства трехфазного АПВ (ТАПВ) должны осуществляться преимущественно с пуском при несоответствии между ранее поданной оперативной командой и отключенным положением выключателя; допускается также пуск устройства АПВ от защиты.
736. Применяются, устройства ТАПВ однократного или двукратного действия (последнее – если это допустимо по условиям работы выключателя). Устройство ТАПВ двукратного действия принимаются для воздушных линий, в особенности для одиночных с односторонним питанием. В сетях 35 кВ и ниже устройства ТАПВ двукратного действия применяется, в первую очередь, для линий, не имеющих резервирования по сети.
В сетях с изолированной или компенсированной нейтралью, применяется блокировка второго цикла АПВ в случае замыкания на землю после АПВ первого цикла (по наличию напряжений нулевой последовательности). Выдержка времени ТАПВ во втором цикле должна быть не менее 15–20 с.
737. Для ускорения восстановления нормального режима работы электропередачи выдержка времени устройства ТАПВ (в особенности для первого цикла АПВ двукратного действия на линиях с односторонним питанием) должна приниматься минимально возможной с учетом времени погасания дуги и деионизации среды в месте повреждения, а также с учетом времени готовности выключателя и его привода к повторному включению.
Выдержка времени устройства ТАПВ на линии с двусторонним питанием должна выбираться также с учетом возможного неодновременного отключения повреждения с обоих концов линии; при этом, время действия защит, предназначенных для дальнего резервирования, учитываться не должно. Допускается не учитывать разновременности отключения выключателей по концам линии, когда они отключаются в результате срабатывания высокочастотной защиты.
С целью повышения эффективности ТАПВ однократного действия допускается увеличивать его выдержку времени (по возможности с учетом работы потребителя).
738. На одиночных линиях 110 кВ и выше с односторонним питанием, для которых допустим в случае неуспешного ТАПВ переход на длительную работу двумя фазами, предусматривается ТАПВ двукратного действия на питающем конце линии. Перевод линии на работу двумя фазами может производиться персоналом на месте или при помощи телеуправления.
Для перевода линии после неуспешного АПВ на работу двумя фазами предусматривается пофазное управление разъединителями или выключателями на питающем и приемном концах линии.
При переводе линии на длительную работу двумя фазами принимаются меры к уменьшению помех в работе линий связи из-за неполнофазного режима работы линии. С этой целью допускается ограничение мощности, передаваемой по линии в неполнофазном режиме (если это возможно по условиям работы потребителя).
В отдельных случаях при наличии специального обоснования допускается также перерыв в работе линии связи на время неполнофазного режима.
739. На линиях, отключение которых не приводит к нарушению электрической связи между генерирующими источниками, на параллельных линиях с односторонним питанием, устанавливаются устройства ТАПВ без проверки синхронизма.
740. На одиночных линиях с двусторонним питанием (при отсутствии шунтирующих связей) должен предусматриваться один из следующих видов трехфазного АПВ (или их комбинаций):
1) быстродействующее ТАПВ (БАПВ);
2) несинхронное ТАПВ (НАПВ);
3) ТАПВ с улавливанием синхронизма (ТАПВ УС).
Кроме того, может предусматриваться однофазное АПВ (ОАПВ) в сочетании с различными видами ТАПВ, если выключатели оборудованы пофазным управлением и не нарушается устойчивость параллельной работы частей энергосистемы в цикле ОАПВ.
Выбор видов АПВ производится, исходя из совокупности конкретных условий работы системы и оборудования, с учетом указаний в пунктах 739–743 настоящих Правил.
741. Быстродействующее АПВ, или БАПВ (одновременное включение с минимальной выдержкой времени с обоих концов), предусматривается на линиях по пункту 738 настоящих Правил для автоматического повторного включения, при небольшом расхождении угла между векторами ЭДС соединяемых систем. БАПВ может применяться при наличии выключателей, допускающих БАПВ, если после включения обеспечивается сохранение синхронной параллельной работы систем и максимальный электромагнитный момент синхронных генераторов и компенсаторов меньше (с учетом необходимого запаса) электромагнитного момента, возникающего при трехфазном КЗ на выводах машины.
Оценка максимального электромагнитного момента должна производиться для предельно возможного расхождения угла за время БАПВ. Соответственно запуск БАПВ должен производиться лишь при срабатывании быстродействующей защиты, зона действия которой охватывает всю линию. БАПВ должно блокироваться при срабатывании резервных защит и блокироваться или задерживаться при работе УРОВ.
Если для сохранения устойчивости энергосистемы при неуспешном БАПВ требуется большой объем воздействий от противоаварийной автоматики, применение БАПВ не допускается.
742. Несинхронное АПВ (НАПВ) может применяться на линиях по пунктам 738 настоящих Правил (в основном 110–220 кВ), если:
1) максимальный электромагнитный момент синхронных генераторов и компенсаторов, возникающий при несинхронном включении, меньше (с учетом необходимого запаса) электромагнитного момента, возникающего при трехфазном КЗ на выводах машины, при этом, в качестве практических критериев оценки допустимости НАПВ принимаются расчетные начальные значения периодических составляющих токов статора при угле включения 180 ⁰ ;
2) максимальный ток через трансформатор (автотрансформатор) при угле включения 180 ⁰ меньше тока КЗ на его выводах при питании от шин бесконечной мощности;
3) после АПВ обеспечивается достаточно быстрая ресинхронизация; если в результате несинхронного автоматического повторного включения возможно возникновение длительного асинхронного хода, должны применяться специальные мероприятия для его предотвращения или прекращения.
При соблюдении этих условий НАПВ допускается применять также в режиме ремонта на параллельных линиях.
При выполнении НАПВ необходимо принять меры по предотвращению излишнего срабатывания защиты. С этой целью, в частности, осуществляется включение выключателей при НАПВ в определенной последовательности, выполнением АПВ с одной из сторон линии с контролем наличия напряжения на ней после успешного ТАПВ с противоположной стороны.
743. АПВ с улавливанием синхронизма может применяться на линиях по пункту 738 настоящих Правил для включения линии при значительных (примерно до 4 %) скольжениях и допустимом угле.
Возможно также следующее выполнение АПВ. На конце линии, который должен включаться первым, производится ускоренное ТАПВ (с фиксацией срабатывания быстродействующей защиты, зона действия которой охватывает всю линию) без контроля напряжения на линии (УТАПВ БК) или ТАПВ с контролем отсутствия напряжения на линии (ТАПВ ОН), а на другом ее конце – ТАПВ с улавливанием синхронизма. Последнее производится при условии, что включение первого конца было успешным (это может быть определено, при помощи контроля наличия напряжения на линии и т.п.).
Для улавливания синхронизма применяются устройства, построенные по принципу синхронизатора с постоянным углом опережения.
Устройства АПВ выполняются так, чтобы имелась возможность изменять очередность включения выключателей по концам линии.
При выполнении устройства АПВ УС необходимо стремиться к обеспечению его действия при возможно большей разности частот. Максимальный допустимый угол включения при применении АПВ УС должен приниматься с учетом условий, указанных в пункте 740 настоящих Правил. При применении устройства АПВ УС используется для включения линии персоналом (полуавтоматическая синхронизация).
744. На линиях, оборудованных трансформаторами напряжения, для контроля отсутствия напряжения (КОН) и контроля наличия напряжения (КНН) на линии при различных видах ТАПВ используются органы, реагирующие на линейное (фазное) напряжение и на напряжения обратной и нулевой последовательностей (на линиях без шунтирующих реакторов, можно не использовать напряжение нулевой последовательности и.т.п.).
745. Однофазное автоматическое повторное включение (ОАПВ) может применяться только в сетях с большим током замыкания на землю. ОАПВ без автоматического перевода линии на длительный неполно-фазный режим при устойчивом повреждении фазы применяется:
1) на одиночных сильно нагруженных межсистемных или внутрисистемных линиях электропередачи;
2) на сильно нагруженных межсистемных линиях 220 кВ и выше с двумя и более обходными связями при условии, что отключение одной из них может привести к нарушению динамической устойчивости энергосистемы;
3) на межсистемных и внутрисистемных линиях разных классов напряжения, если трехфазное отключение линии высшего напряжения может привести к недопустимой перегрузке линий низшего напряжения с возможностью нарушения устойчивости энергосистемы;
4) на линиях, связывающих с системой крупные блочные электростанции без значительной местной нагрузки;
5) на линиях электропередачи, где осуществление ТАПВ сопряжено со значительным сбросом нагрузки вследствие понижения напряжения.
Устройство ОАПВ должно выполняться так, чтобы при выводе его из работы или исчезновении питания автоматически осуществлялся перевод действия защит линии на отключение трех фаз помимо устройства.
Выбор поврежденных фаз при КЗ на землю должен осуществляться при помощи избирательных органов, которые также используются в качестве дополнительной быстродействующей защиты линии в цикле ОАПВ, при ТАПВ, БАПВ и одностороннем включении линии оперативным персоналом.
Выдержка временем ОАПВ должна отстраиваться от времени погасания дуги и деионизации среды в месте однофазного КЗ в неполно-фазном режиме с учетом возможности неодновременного срабатывания защиты по концам линии, а также каскадного действия избирательных органов.
746. На линиях по пункту 743 настоящих Правил ОАПВ должно применяться в сочетании с различными видами ТАПВ. При этом, должна быть предусмотрена возможность запрета ТАПВ во всех случаях ОАПВ или только при неуспешном ОАПВ. В зависимости от конкретных условий допускается осуществление ТАПВ после неуспешного ОАПВ. В этих случаях предусматривается действие ТАПВ сначала на одном конце линии с контролем отсутствия напряжения на линии и с увеличенной выдержкой времени.
747. На одиночных линиях с двусторонним питанием, связывающих систему с электростанцией небольшой мощности, применяются ТАПВ с автоматической самосинхронизацией (АПВС) гидрогенераторов для гидроэлектростанций и ТАПВ в сочетании с делительными устройствами – для гидро- и теплоэлектростанций.
748. На линиях с двусторонним питанием при наличии нескольких обходных связей применяются:
1) при наличии двух связей, а также при наличии трех связей, если вероятно одновременное длительное отключение двух из этих связей:
несинхронное АПВ (в основном для линий 110–220 кВ и при соблюдении условий, указанных в пункте 740 настоящих Правил, но для случая отключения всех связей);
АПВ с проверкой синхронизма (при невозможности выполнения несинхронного АПВ по причинам, указанным в пункте 740 настоящих Правил, но для случая отключения всех связей).
Для ответственных линий при наличии двух связей, а также при наличии трех связей, две из которых – двухцепная линия, при невозможности применения НАПВ по причинам, указанным в пункте 740 настоящих Правил, разрешается применять устройства ОАПВ, БАПВ или АПВ УС. При этом, устройства ОАПВ и БАПВ дополняются устройством АПВ с проверкой синхронизма;
2) при наличии четырех и более связей, а также при наличии трех связей, если в последнем случае одновременное длительное отключение двух из этих связей маловероятно (если все линии одноцепные), – АПВ без проверки синхронизма.
749. Устройства АПВ с проверкой синхронизма выполняются на одном конце линии с контролем отсутствия напряжения на линии и с контролем наличия синхронизма, на другом конце – только с контролем наличия синхронизма. Схемы устройства АПВ с проверкой синхронизма линии должны выполняться одинаковыми на обоих концах с учетом возможности изменения очередности включения выключателей линии при АПВ.
Используется устройство АПВ с проверкой синхронизма для проверки синхронизма соединяемых систем при включении линии персоналом.
750. Допускается совместное применение нескольких видов трехфазного АПВ на линии, БАПВ и ТАПВ с проверкой синхронизма. Допускается также использовать различные виды устройств АПВ на разных концах линии, УТАПВБК на одном конце линии и ТАПВ с контролем наличия напряжения и синхронизма на другом.
751. Допускается сочетание ТАПВ с неселективными быстродействующими защитами для исправления неселективного действия последних. В сетях, состоящих из ряда последовательно включенных линий, при применении для них неселективных быстродействующих защит для исправления их действия применяется поочередное АПВ, также применяются устройства АПВ с ускорением защиты до АПВ или с кратностью действия (не более трех), возрастающей по направлению к источнику питания.
752. При применении трехфазного однократного АПВ линий, питающих трансформаторы, со стороны высшего напряжения которых устанавливаются короткозамыкатели и отделители, для отключения отделителя в бестоковую паузу время действия устройства АПВ должно быть отстроено от суммарного времени включения короткозамыкателя и отключения отделителя. При применении трехфазного АПВ двукратного действия время действия АПВ в первом цикле по указанному условию не должно увеличиваться, если отключение отделителя предусматривается в бестоковую паузу второго цикла АПВ.
Для линий, на которые вместо выключателей устанавливаются отделители, отключение отделителей в случае неуспешного АПВ в первом цикле должно производиться в бестоковую паузу второго цикла АПВ.
753. Если в результате действия АПВ возможно несинхронное включение синхронных компенсаторов или синхронных электродвигателей и если такое включение для них недопустимо, а также для исключения подпитки от этих машин места повреждения, предусматривать автоматическое отключение этих синхронных машин необходимо при исчезновении питания или переводить их в асинхронный режим отключением АГП с последующим автоматическим включением или ресинхронизацией после восстановления напряжения в результате успешного АПВ.
Для подстанций с синхронными компенсаторами или синхронными электродвигателями должны применяться меры, предотвращающие излишние срабатывания АЧР при действии АПВ.
754. АПВ шин электростанций и подстанций при наличии специальной защиты шин и выключателей, допускающих АПВ, должно выполняться по одному из двух вариантов:
1) автоматическим опробованием (постановка шин под напряжение выключателем от АПВ одного из питающих элементов);
2) автоматической сборкой схемы; при этом, первым от устройства АПВ включается один из питающих элементов, при успешном включении этого элемента производится последующее, возможно более полное автоматическое восстановление схемы доаварийного режима путем включения других элементов. АПВ шин по этому варианту применяется первая очередь, для подстанций без постоянного дежурства персонала.
При выполнении АПВ шин должны применяться меры, исключающие несинхронное включение (если оно является недопустимым).
Должна обеспечиваться достаточная чувствительность защиты шин на случай неуспешного АПВ.
755. На двухтрансформаторных понижающих подстанциях при раздельной работе трансформаторов, предусматриваются устройства АПВ шин среднего и низшего напряжений в сочетании с устройствами АВР; при внутренних повреждениях трансформаторов должно действовать АВР, при прочих повреждениях – АПВ.
Допускается для двухтрансформаторной подстанции, в нормальном режиме которой предусматривается параллельная работа трансформаторов на шинах данного напряжения, устанавливать дополнительно к устройству АПВ устройство АВР, предназначенное для режима, когда один из трансформаторов выведен в резерв.
756. Устройствами АПВ должны быть оборудованы все одиночные понижающие трансформаторы мощностью более 1 МВ^.А на подстанциях энергосистем, имеющие выключатель и максимальную токовую защиту с питающей стороны, когда отключение трансформатора приводит к обесточению электроустановок потребителей. Допускается в отдельных случаях действие АПВ и при отключении трансформатора защитой от внутренних повреждений.
757. При неуспешном АПВ, включаемого первым выключателем элемента, присоединенного двумя или более выключателями, АПВ остальных выключателей этого элемента, запрещается.
758. При наличии на подстанции или электростанции выключателей с электромагнитным приводом, если от устройства АПВ могут быть одновременно включены два или более выключателей, для обеспечения необходимого уровня напряжения аккумуляторной батареи при включении и для снижения сечения кабелей цепей питания электромагнитов включения выполняются АПВ так, чтобы одновременное включение нескольких выключателей было исключено.
Допускается в отдельных случаях (преимущественно при напряжении 110 кВ и большом числе присоединений, оборудованных АПВ) одновременное включение от АПВ двух выключателей.
759. Действие устройств АПВ должно фиксироваться указательными реле, встроенными в реле указателями срабатывания, счетчиками числа срабатываний или другими устройствами аналогичного назначения.

3. Автоматическое включение резервного питания и оборудования (АВР)

760. Устройства АВР должны предусматриваться для восстановления питания потребителей путем автоматического присоединения резервного источника питания при отключении рабочего источника питания, приводящем к обесточению электроустановок потребителя. Устройства АВР должны предусматриваться также для автоматического включения резервного оборудования при отключении рабочего оборудования, приводящем к нарушению нормального технологического процесса.
Устройства АВР также предусматривается, если при их применении возможно упрощение релейной защиты, снижение токов КЗ и удешевление аппаратуры за счет замены кольцевых сетей радиально-секционированными и т.п.
Устройства АВР устанавливаются на трансформаторах, линиях, секционных и шиносоединительных выключателях, электродвигателях и т.п.
761. Устройство АВР, должно обеспечивать возможность его действия при исчезновении напряжения на шинах питаемого элемента, вызванном любой причиной, в том числе КЗ на этих шинах (последнее – при отсутствии АПВ шин).
762. Устройство АВР при отключении выключателя рабочего источника питания должно включать, без дополнительной выдержки времени, выключатель резервного источника питания. При этом, должна быть обеспечена однократность действия устройства.
763. Для обеспечения действия АВР при обесточении питаемого элемента в связи с исчезновением напряжения со стороны питания рабочего источника, а также при отключении выключателя с приемной стороны в схеме АВР в дополнение к указанному в пункте 760 настоящих Правил должен предусматриваться пусковой орган напряжения. Указанный пусковой орган при исчезновении напряжения на питаемом элементе и при наличии напряжения со стороны питания резервного источника должен действовать с выдержкой времени на отключение выключателя рабочего источника питания с приемной стороны. Пусковой орган напряжения АВР не должен предусматриваться, если рабочий и резервный элементы имеют один источник питания.
764. Для трансформаторов и линий малой протяженности с целью ускорения действия АВР целесообразно выполнять релейную защиту с действием на отключение не только выключателя со стороны питания, но и выключателя с приемной стороны. С этой же целью в наиболее ответственных случаях при отключении по каким-либо причинам выключателя только со стороны питания должно быть обеспечено немедленное отключение выключателя с приемной стороны по цепи блокировки.
765. Минимальный элемент напряжения пускового органа АВР, реагирующий на исчезновение напряжения рабочего источника, должен быть отстроен от режима самозапуска электродвигателей и от снижения напряжения при удаленных КЗ. Напряжение срабатывания элемента контроля напряжения на шинах резервного источника пускового органа АВР должно выбираться по возможности, исходя из условия самозапуска электродвигателей. Время действия пускового органа АВР должно быть больше времени отключения внешних КЗ, при которых снижение напряжения вызывает срабатывание элемента минимального напряжения пускового органа, больше времени действия АПВ со стороны питания.
Минимальный элемент напряжения пускового органа АВР, должен быть выполнен так, чтобы исключалась его ложная работа при перегорании одного из предохранителей трансформатора напряжения со стороны обмотки высшего или низшего напряжения; при защите обмотки низшего напряжения автоматическим выключателем при его отключении действие пускового органа должно блокироваться. Допускается не учитывать данное требование при выполнении устройств АВР в распределительных сетях 6–10 кВ, если для этого требуется специальная установка трансформатора напряжения.
766. Если при использовании пуска АВР по напряжению время его действия может оказаться недопустимо большим (при наличии в составе нагрузки значительной доли синхронных электродвигателей), применяется в дополнение к пусковому органу напряжения пусковые органы других типов (реагирующие на исчезновение тока, снижение частоты, изменение направления мощности и т.п.).
В случае применения пускового органа частоты последний при снижении частоты со стороны рабочего источника питания до заданного значения и при нормальной частоте со стороны резервного питания должен действовать с выдержкой времени на отключение выключателя рабочего источника питания.
При технологической необходимости может выполняться пуск устройства автоматического включения резервного оборудования от различных специальных датчиков (давления, уровня и т.п.).
767. Схема устройства АВР источников питания собственных нужд электростанций после включения резервного источника питания взамен одного из отключающихся рабочих источников должна сохранять возможность действия при отключении других рабочих источников питания.
768. При выполнении устройств АВР проверяются условия перегрузки резервного источника питания и самозапуска электродвигателей и, если имеет место чрезмерная перегрузка или не обеспечивается самозапуск, выполнять разгрузку при действии АВР (отключение неответственных, а в некоторых случаях и части ответственных электродвигателей; для последних применяется АПВ и т.п.).
769. При выполнении АВР должна учитываться недопустимость его действия на включение потребителей, отключенных устройствами АЧР. С этой целью должны применяться специальные мероприятия; в отдельных случаях, при специальном обосновании невозможности выполнения указанных мероприятий, допускается не предусматривать АВР.
770. При действии устройства АВР, когда возможно включение выключателя на КЗ, предусматривается ускорение действия защиты этого выключателя. При этом, должны быть приняты меры для предотвращения отключений резервного питания по цепи ускорения защиты за счет бросков тока включения.
С этой целью на выключателях источников резервного питания собственных нужд электростанций ускорение защиты должно предусматриваться только в случае, если ее выдержка времени превышает 1–1,2 сек; при этом, в цепь ускорения должна быть введена выдержка времени около 0,5 сек. Для прочих электроустановок значения выдержек времени принимаются, исходя из конкретных условий.
771. В случаях, если в результате действия АВР возможно несинхронное включение синхронных компенсаторов или синхронных электродвигателей и если оно для них недопустимо, а также для исключения подпитки от этих машин места повреждения при исчезновении питания автоматически отключаются синхронные машины или переводятся их в асинхронный режим отключением АГП с последующим автоматическим включением или ресинхронизацией после восстановления напряжения в результате успешного АВР.
Для предотвращения включения резервного источника от АВР до отключения синхронных машин допускается применять замедление АВР. Если последнее недопустимо для остальной нагрузки, допускается при специальном обосновании отключать от пускового органа АВР линию, связывающую шины рабочего питания с нагрузкой, содержащей синхронные электродвигатели.
Для подстанций с асинхронными компенсаторами или синхронными электродвигателями должны применяться меры, предотвращающие неправильную работу АЧР при действии АВР.
772. С целью предотвращения включения резервного источника питания на КЗ при неявном резерве, предотвращения его перегрузки, облегчения самозапуска, а также восстановления наиболее простыми средствами нормальной схемы электроустановки после аварийного отключения и действия устройства автоматики применяется сочетание устройств АВР и АПВ. Устройства АВР должны действовать при внутренних повреждениях рабочего источника, АПВ – при прочих повреждениях.
После успешного действия устройств АПВ или АВР должно, обеспечиваться более полное автоматическое восстановление схемы доаварийного режима (для подстанций с упрощенными схемами электрических соединений со стороны высшего напряжения – отключение включенного при действии АВР секционного выключателя на стороне низшего напряжения после успешного АПВ питающей линии и т.п.).

4. Включение генераторов

773. Включение генераторов на параллельную работу должно производиться одним из следующих способов: точной синхронизацией (ручной, полуавтоматической и автоматической) и самосинхронизацией (ручной, полуавтоматической и автоматической).
774. Способ точной автоматической или полуавтоматической синхронизации как основной способ включения на параллельную работу при нормальных режимах должен предусматриваться для:
1) турбогенераторов с косвенным охлаждением обмоток мощностью более 3 МВт, работающих непосредственно на сборные шины генераторного напряжения, и при значении периодической составляющей переходного тока более 3,5 I_ном;
2) турбогенераторов с непосредственным охлаждением обмоток типов ТВВ, ТВФ, ТГВ и ТВМ;
3) гидрогенераторов мощностью 50 МВт и более.
При аварийных режимах в электрической системе включение на параллельную работу всех генераторов вне зависимости от системы охлаждения и мощности может производиться способом самосинхронизации.
775. Способ самосинхронизации как основной способ включения на параллельную работу может предусматриваться для:
1) турбогенераторов мощностью до 3 МВт;
2) турбогенераторов с косвенным охлаждением мощностью более 3 МВт, работающих непосредственно на сборные шины, если периодическая составляющая переходного тока при включении в сеть способом самосинхронизации не превосходит 3,5 I_ном;
3) турбогенераторов с косвенным охлаждением, работающих в блоке с трансформаторами;
4) гидрогенераторов мощностью до 50 МВт;
5) гидрогенераторов, электрически жестко связанных между собой и работающих через общий выключатель при их суммарной мощности до 50 МВт.
В указанных случаях не предусматриваются устройства полуавтоматической и автоматической точной синхронизации.
776. При использовании способа самосинхронизации как основного способа включения генераторов на параллельную работу предусматривается установка на гидрогенераторах устройств автоматической самосинхронизации, на турбогенераторах – устройств ручной или полуавтоматической самосинхронизации.
777. При использовании способа точной синхронизации в качестве основного способа включения генераторов на параллельную работу, предусматривается установку устройств автоматической и полуавтоматической точной синхронизации. Для генераторов мощностью до 15 МВт допускается применение ручной точной синхронизации с блокировкой от несинхронного включения.
778. В соответствии с указанными положениями все генераторы должны быть оборудованы соответствующими устройствами синхронизации, расположенными на центральном пункте управления или на местном пункте управления для гидроэлектростанций, на главном щите управления или на блочных щитах управления для теплоэлектростанций.
Вне зависимости от применяемого способа синхронизации все генераторы должны быть оборудованы устройствами, позволяющими в необходимых случаях производить ручную точную синхронизацию с блокировкой от несинхронного включения.
779. При включении в сеть способом точной синхронизации двух или более гидрогенераторов, работающих через один выключатель, генераторы предварительно синхронизируются между собой способом самосинхронизации и с сетью – способом точной синхронизации.
780. На транзитных подстанциях основной сети и электростанциях, где требуется синхронизация отдельных частей электрической системы, должны предусматриваться устройства для полуавтоматической или ручной точной синхронизации.

5. Автоматическое регулирование возбуждения, напряжения и реактивной мощности

781. Устройства автоматического регулирования возбуждения, напряжения и реактивной мощности предназначены для:
1) поддержания напряжения в электрической системе и у электроприемников по заданным характеристикам при нормальной работе электроэнергетической системы;
2) распределения реактивной нагрузки между источниками реактивной мощности по заданному закону;
3) повышения статической и динамической устойчивости электрических систем и демпфирования колебаний в переходных режимах.
782. Синхронные машины (генераторы, компенсаторы, электродвигатели) должны быть оборудованы устройствами АРВ. Автоматические регуляторы возбуждения должны соответствовать требованиям на системы возбуждения и техническим условиям на оборудование систем возбуждения.
Для генераторов и синхронных компенсаторов мощностью менее 2,5 МВт, за исключением генераторов электростанций, работающих изолированно или в энергосистеме небольшой мощности, допускается применять только устройства релейной форсировки возбуждения. Синхронные электродвигатели должны быть оборудованы устройствами АРВ в соответствии с пунктами 740 и 741 настоящих Правил.
783. Должна быть обеспечена высокая надежность питания АРВ и других устройств системы возбуждения от трансформаторов напряжения, а также высокая надежность соответствующих цепей.
При подключении АРВ к трансформатору напряжения, имеющему предохранители на первичной стороне:
1) АРВ и другие устройства системы возбуждения, потеря питания которых может привести к перегрузке или недопустимому снижению возбуждения машины, должны присоединяться к их вторичным выводам без предохранителей и автоматических выключателей;
2) устройство релейной форсировки должно выполняться так, чтобы исключалась возможность его ложной работы при перегорании одного из предохранителей с первичной стороны трансформаторов напряжения.
При подключении АРВ к трансформатору напряжения, не имеющему предохранителей на первичной стороне:
1) АРВ и другие устройства системы возбуждения должны присоединяться к их вторичным выводам через автоматические выключатели;
2) должны быть предусмотрены мероприятия по использованию вспомогательных контактов автоматического выключателя, исключающие перегрузку или недопустимое снижение возбуждения машины в случае отключения автоматического выключателя.
К трансформаторам напряжения, к которым подключаются АРВ и другие устройства системы возбуждения, не должны присоединяться другие устройства и приборы. В отдельных случаях допускается присоединение этих устройств и приборов через отдельные автоматические выключатели или предохранители.
784. Устройства АРВ гидрогенераторов должны быть выполнены так, чтобы в случае сброса нагрузки при исправном регуляторе скорости исключалось срабатывание защиты от повышения напряжения. При необходимости устройство АРВ может быть дополнено релейным устройством быстродействующего развозбуждения.
785. Схема устройства релейной форсировки возбуждения должна предусматривать возможность перевода его действия на резервный возбудитель при замене им основного возбудителя.
786. Устройства компаундирования возбуждения должны присоединяться к трансформаторам тока со стороны вывода генератора или синхронного компенсатора (со стороны шин).
787. Для синхронных генераторов и компенсаторов с непосредственным охлаждением, генераторов мощностью 15 МВт и более и компенсаторов мощностью 15 Мвар и более, электростанций и подстанций без постоянного дежурства персонала в помещении щита управления должно быть предусмотрено автоматическое ограничение перегрузки с выдержкой времени, зависящей от кратности перегрузки.
Устройство автоматического ограничения перегрузки не должно препятствовать форсировке возбуждения в течение времени, которое допускается для соответствующего исполнения машины.
788. Для генераторов мощностью 100 МВт и более и для компенсаторов мощностью 100 Мвар и более устанавливаются быстродействующие системы возбуждения с АРВ сильного действия.
В отдельных случаях, определяемых условиями работы электростанции в энергосистеме, допускается устанавливать АРВ другого типа, а также медленнодействующие системы возбуждения.
789. Система возбуждения и устройства АРВ должны обеспечивать устойчивое регулирование в пределах от наименьшего допустимого до наибольшего допустимого значения тока возбуждения. Для синхронных компенсаторов с нереверсивной системой возбуждения регулирование должно обеспечиваться, начиная от значения тока ротора, практически равного нулю, а для компенсаторов с реверсивной системой возбуждения – от наибольшего допустимого значения отрицательного тока возбуждения.
Для машин, работающих в блоке с трансформаторами, должна быть предусмотрена возможность токовой компенсации потери напряжения в трансформаторе.
790. Генераторы мощностью 2,5 МВт и более гидро- и тепловых электростанций с числом агрегатов четыре и более должны оснащаться общестанционными АСУ технологическими процессами или (при их отсутствии) системами группового управления возбуждением. Эти системы на генераторах тепловых электростанций выполняется в зависимости от схемы, режима и мощности электростанции.
791 Трансформаторы с РПН распределительных подстанций и собственных нужд электростанций, а также линейные регуляторы распределительных подстанций для поддержания или заданного изменения напряжения должны оснащаться системой автоматического регулирования коэффициента трансформации. При необходимости автоматические регуляторы должны обеспечивать встречное регулирование напряжения.
792. Подстанции, на которых предусматривается параллельная работа трансформаторов (автотрансформаторов) с автоматическим регулированием коэффициента трансформации, должны оснащаться общеподстанционной автоматизированной системой управления технологическими процессами или системой группового регулирования, исключающей появление недопустимых уравнительных токов между трансформаторами.
793. Конденсаторные установки должны быть оборудованы устройствами автоматического регулирования в соответствии с главой 23 настоящих Правил.

6. Автоматическое регулирование частоты и активной мощности (АРЧМ)

794. Системы автоматического регулирования частоты и активной мощности (АРЧМ) предназначены для:
1) поддержания частоты в энергообъединениях и изолированных энергосистемах в нормальных режимах согласно требованиям на качество электрической энергии;
2) регулирования обменных мощностей энергообъединений и ограничения перетоков мощности по контролируемым внешним и внутренним связям энергообъединений и энергосистем;
3) распределения мощности (в том числе экономичного) между объектами управления на всех уровнях диспетчерского управления (ЕЭС, ОЭС, энергосистемы, электрические станции).
795. Системы АРЧМ должны обеспечивать (при наличии необходимого регулировочного диапазона) на управляемых электростанциях поддержание среднего отклонения частоты от заданного значения в пределах ±0,1 Гц в десятиминутных интервалах и ограничение перетока мощности по контролируемым связям с подавлением не менее чем на 70 % амплитуды колебаний перетока мощности с периодом 2 минуты и более.
796. В систему АРЧМ должны входить:
1) устройства автоматического регулирования частоты, обменной мощности и ограничения перетоков на диспетчерских пунктах;
2) устройства распределения управляющих воздействий от вышестоящих систем АРЧМ между управляемыми электростанциями и устройства ограничения перетоков по контролируемым внутренним связям на диспетчерских пунктах энергосистем;
3) устройства управления активной мощностью на электростанциях, привлекаемых к участию в автоматическом управлении мощностью;
4) датчики перетоков активной мощности и средства телемеханики.
797. Устройства АРЧМ на диспетчерских пунктах должны обеспечивать выявление отклонений фактического режима работы от заданного, формирование и передачу управляющих воздействий для диспетчерских пунктов нижнего уровня управления и для электростанций, привлекаемых к автоматическому управлению мощностью.
798. Устройства автоматического управления мощностью электростанций должны обеспечивать:
1) прием и преобразование управляющих воздействий, поступающих с диспетчерских пунктов вышестоящего уровня управления, и формирование управляющих воздействий на уровне управления электростанций;
2) формирование управляющих воздействий на отдельные агрегаты (энергоблоки);
3) поддержание мощности агрегатов (энергоблоков) в соответствии с полученными управляющими воздействиями.
799. Управление мощностью электростанции должно осуществляться со статизмом по частоте, изменяемым в пределах от 3 до 6%.
800. На гидроэлектростанциях системы управления мощностью должны иметь автоматические устройства, обеспечивающие пуск и останов агрегатов, а при необходимости также перевод агрегатов в режимы синхронного компенсатора и генераторный в зависимости от условий и режима работы электростанций и энергосистемы с учетом имеющихся ограничений в работе агрегатов.
Гидроэлектростанции, мощность которых определяется режимом водотока, оборудовается автоматическими регуляторами мощности по водотоку.
801. Устройства АРЧМ должны допускать оперативное изменение параметров настройки при изменении режимов работы объекта управления, оснащаться элементами сигнализации, блокировками и защитами, предотвращающими неправильные их действия при нарушении нормальных режимов работы объектов управления, при неисправностях в самих устройствах, а также исключающими те действия, которые могут помешать функционированию устройств противоаварийной автоматики.
На тепловых электростанциях устройства АРЧМ должны быть оборудованы элементами, предотвращающими те изменения технологических параметров выше допустимых пределов, которые вызваны действием этих устройств на агрегаты (энергоблоки).
802. Средства телемеханики должны обеспечивать ввод информации о перетоках по контролируемым внутрисистемным и межсистемным связям, передачу управляющих воздействий и сигналов от устройств АРЧМ на объекты управления, а также передачу необходимой информации на вышестоящий уровень управления.
Суммарное значение сигналов в средствах телемеханики и устройствах АРЧМ не должно превышать 5 секунд.

7. Автоматическое предотвращение нарушений устойчивости

803. Устройства автоматического предотвращения нарушений устойчивости энергосистем должны предусматриваться в зависимости от конкретных условий там, где это технически и экономически целесообразно, – для сохранения динамической устойчивости и обеспечения нормативного запаса статической устойчивости в послеаварийных режимах.
Устройства автоматического предотвращения нарушения устойчивости предусматриваются для действия в случаях:
1) отключения линии без повреждения, а также при повреждениях в результате однофазных КЗ при работе основной защиты и ОАПВ в возможных режимах повышенной загрузки электропередач и в ремонтных схемах сети; допускается применение устройств автоматики при этих повреждениях и в нормальных схемах и режимах энергосистемы, если нарушение устойчивости в результате отказа автоматики не может привести к потере значительной части нагрузки энергосистемы;
2) отключения линий в результате многофазных КЗ при работе основной защиты в нормальной и ремонтной схемах сети; допускается не учитывать наиболее редкие режимы повышенной загрузки электропередач;
3) отказов выключателя с действием УРОВ при КЗ в нормальном режиме работы энергосистемы и в нормальной схеме работы сети;
4) полного разделения энергосистемы на несинхронно работающие части электропередач в нормальном режиме;
5) значительного аварийного дефицита или избытка мощности в одной из соединяемых частей энергообъединения;
6) работы устройств БАПВ или АПВ в нормальных схеме и режиме.
804. Устройства автоматического предотвращения нарушений устойчивости могут воздействовать на:
1) отключение части генераторов гидроэлектростанций и как исключение – генераторов или блоков тепловых электростанций;
2) быстрое снижение или увеличение нагрузки паровыми турбинами в пределах возможностей теплосилового оборудования (без последующего автоматического восстановления прежней нагрузки);
3) отключение (в исключительных случаях) части нагрузки потребителей, легко переносящих кратковременный перерыв электроснабжения (специальное автоматическое отключение нагрузки);
4) деление энергосистем (если указанные выше мероприятия недостаточны);
5) кратковременное быстрое снижение нагрузки паровых турбин (с последующим автоматическим восстановлением прежней нагрузки).
Устройства автоматического предотвращения нарушений устойчивости могут изменять режим работы устройств продольной и поперечной емкостной компенсации и другого оборудования электропередачи, шунтирующих реакторов, автоматических регуляторов возбуждения генераторов и т.п. Снижение активной мощности электростанций при повреждениях по пункту 801 настоящих Правил, желательно ограничивать тем объемом и в основном теми случаями, когда это не ведет к действию АЧР в энергосистеме или к другим неблагоприятным последствиям.
805. Интенсивность управляющих воздействий, подаваемых устройствами автоматического предотвращения нарушений устойчивости, должна определяться интенсивностью возмущающего воздействия (сброс передаваемой активной мощности при возникновении КЗ и продолжительность последнего и т.п.) или переходного процесса, фиксируемых автоматически, а также тяжестью исходного режима, фиксируемой также автоматически или, в исключительных случаях, персоналом.

8. Автоматическое прекращение асинхронного режима

806. Для прекращения асинхронного режима (АР) в случае его возникновения должны в основном применяться устройства автоматики, отличающие асинхронный режим от синхронных качаний, КЗ или других ненормальных режимов работы.
Указанные устройства выполняются так, чтобы они прежде всего способствовали осуществлению мероприятий, направленных на облегчение условий ресинхронизации:
1) быстрому набору нагрузки турбинами или частичному отключению потребителей (в той части энергосистемы, в которой возник дефицит мощности);
2) уменьшению генерирующей мощности путем воздействия на регуляторы скорости турбин или отключения части генераторов (в той части энергосистемы, в которой возник избыток мощности).
Автоматическое разделение энергосистемы в заданных точках применяется после возникновения АР, если указанные мероприятия не приводят к ресинхронизации после прохождения заданного числа циклов качаний, или при длительности асинхронного хода больше заданного предела.
В случаях недопустимости асинхронного режима, опасности или малой эффективности ресинхронизации для прекращения АР необходимо использовать деление с наименьшим временем, при котором обеспечивается устойчивость по другим связям и селективное действие автоматики.

9. Автоматическое ограничение снижения частоты

807. Автоматическое ограничение снижения частоты должно выполняться с таким расчетом, чтобы при любом возможном дефиците мощности в энергообъединении, энергосистеме, энергоузле возможность снижения частоты ниже уровня 45 Гц была исключена полностью, время работы с частотой ниже 47 Гц не превышало 20 секунд, а с частотой ниже 48,5 Гц – 60 секунд.
808. Система автоматического ограничения снижения частоты осуществляет:
1) автоматический частотный ввод резерва;
2) автоматическую частотную разгрузку (АЧР);
3) дополнительную разгрузку;
4) включение питания отключенных потребителей при восстановлении частоты (ЧАПВ);
5) выделение электростанций или генераторов со сбалансированной нагрузкой, выделение генераторов на питание собственных нужд электростанций.
809. Автоматический ввод резерва при снижении частоты должен использоваться в первую очередь, чтобы по возможности уменьшить объем отключения или длительность перерыва питания потребителей, и предусматривает:
1) мобилизацию включенного резерва на тепловых электростанциях;
2) автоматический пуск гидроагрегатов, находящихся в резерве;
3) автоматический переход в активный режим гидрогенераторов, работающих в режиме синхронных компенсаторов;
4) автоматический пуск газотурбинных установок.
810. Автоматическая частотная разгрузка предусматривает отключение потребителей небольшими долями по мере снижения частоты (АЧР I) или по мере увеличения продолжительности существования пониженной частоты (АЧР II).
Устройства АЧР должны устанавливаться, на подстанциях энергосистемы. Допускается их установка непосредственно у потребителей под контролем энергосистемы.
Объемы отключения нагрузки устанавливаются, исходя из обеспечения эффективности при любых возможных дефицитах мощности; очередность отключения выбирается так, чтобы уменьшить ущерб от перерыва электроснабжения, в частности, должно применяться большее число устройств и очередей АЧР, более ответственные потребители должны подключаться к более дальним по вероятности срабатывания очередям.
Действие АЧР должно быть согласовано с работой устройств АПВ и АВР. Недопустимо уменьшение объема АЧР за счет действия устройств АВР или персонала.
811. Устройства дополнительной разгрузки должны применяться в тех энергосистемах или частях энергосистемы, где возможны особенно большие местные дефициты мощности, при которых действие устройств АЧР I оказывается недостаточно эффективным по значению и скорости разгрузки.
Необходимость выполнения дополнительной разгрузки, ее объем, а также факторы, по которым осуществляется ее срабатывание (отключение питающих элементов, сброс активной мощности и т.п.), определяется энергосистемой.
812. Устройства ЧАПВ используются для уменьшения перерыва питания отключенных потребителей в условиях восстановления частоты в результате реализации резервов генерирующей мощности, ресинхронизации или синхронизации по отключившейся электропередаче.
При размещении устройств и распределении нагрузки по очередям ЧАПВ учитывается степень ответственности потребителей, вероятность их отключения действием АЧР, сложность и длительность неавтоматического восстановления электропитания (исходя из принятого порядка обслуживания объектов). Очередность включения нагрузки от ЧАПВ должна быть обратной по сравнению с принятой для АЧР.
813. Выделение электростанций или генераторов со сбалансированной нагрузкой, выделение генераторов на питание собственных нужд применяется для:
1) сохранения в работе собственных нужд электростанций;
2) предотвращения полного погашения электростанций при отказе или недостаточной эффективности устройств ограничения снижения частоты по пунктам 808 и 810 настоящих Правил;
3) обеспечения питания особо ответственных потребителей;
4) взамен дополнительной разгрузки, когда это технически и экономически целесообразно.
814. Необходимость применения дополнительной разгрузки, объемы отключаемой (при АЧР) и включаемой (при ЧАПВ) нагрузки, уставки по времени, частоте и другим контролируемым параметрам для устройств ограничения снижения частоты определяются при эксплуатации энергосистем в соответствии с ПТЭ и другими директивными материалами.

10. Автоматическое ограничение повышения частоты

815. С целью предотвращения недопустимого повышения частоты на тепловых станциях, которые могут оказаться работающими параллельно с гидроэлектростанциями значительно большей мощности в условиях сброса нагрузки, должны применяться устройства автоматики, действующие при повышении частоты выше 52–53 Гц. Эти устройства должны, в первую очередь, действовать на отключение части генераторов ГЭС. Возможно применение устройств, действующих на отделение ТЭС с нагрузкой, по возможности соответствующей их мощности, от ГЭС.
Кроме того, в узлах энергосистемы, содержащих только ГЭС, должны предусматриваться устройства, ограничивающие аварийное повышение частоты значением 60 Гц за счет отключения части генераторов для обеспечения нормальной работы двигательной нагрузки, а в узлах, содержащих только ТЭС, – устройства, ограничивающие длительное повышение частоты значением, при котором нагрузка энергоблоков не выходит за пределы их регулировочного диапазона.

11. Автоматическое ограничение снижения напряжения

816. Устройства автоматического ограничения снижения напряжения должны предусматриваться с целью исключения нарушения устойчивости нагрузки и возникновения лавины напряжения в послеаварийных условиях работы энергосистемы.
Указанные устройства контролируются, кроме значения напряжения, другие параметры, включая производную напряжения, и воздействуют на форсировку возбуждения синхронных машин, форсировку устройств компенсации, отключение реакторов и в порядке исключения, при недостаточности сетевых мероприятий и наличии обоснования – на отключение потребителей.

12. Автоматическое ограничение повышения напряжения

817. С целью ограничения длительности воздействия повышенного напряжения на высоковольтное оборудование линий электропередачи, электростанций и подстанций, вызванного односторонним отключением фаз линий, должны применяться устройства автоматики, действующие при повышении напряжения выше 110–130 % номинального, при необходимости – с контролем значения и направления реактивной мощности по линиям электропередачи.
Эти устройства должны действовать с выдержкой времени, учитывающей допустимую длительность перенапряжений и отстроенной от длительности коммутационных и атмосферных перенапряжений и качаний, в первую очередь – на включение шунтирующих реакторов (если таковые имеются на электростанции или подстанции, где зафиксировано повышение напряжения). Если на электростанции или подстанции отсутствуют шунтирующие реакторы, имеющие выключатели, или включение реакторов не приводит к требуемому снижению напряжения, устройства должны действовать на отключение линии, вызвавшей повышение напряжения.

13. Автоматическое предотвращение перегрузки оборудования

818. Устройства автоматического предотвращения перегрузки оборудования предназначены для ограничения длительности такого тока в линиях, трансформаторах, устройствах продольной компенсации, который превышает наибольший длительно допустимый и допускается менее 10–20 минут.
Указанные устройства должны воздействовать на разгрузку электростанций, отключение потребителей и деление системы, а в качестве последней ступени – на отключение перегружающегося оборудования. При этом, должны быть приняты меры по предотвращению нарушений устойчивости и других неблагоприятных последствий.

14. Телемеханика

819. Средства телемеханики (телеуправление, телесигнализация, телеизмерение и телерегулирование) должны применяться для диспетчерского управления территориально рассредоточенными электроустановками, связанными общим режимом работы, и их контроля.
Средства телемеханики применяются также для телепередачи сигналов систем АРЧМ, противоаварийной автоматики и других системных устройств регулирования и управления.
820. Объемы телемеханизации электроустановок должны определяться отраслевыми или ведомственными положениями и устанавливаться совместно с объемами автоматизации. При этом, средства телемеханизации, в первую очередь, должны использоваться для сбора информации о режимах работы, состоянии основного коммутационного оборудования, изменениях при возникновении аварийных режимов или состояний, также для контроля за выполнением распоряжений по производству переключении (плановых, ремонтных, оперативных) или ведению режимов эксплуатационным персоналом.
Для электроустановок без постоянного дежурства персонала объем телемеханизации должен обеспечивать необходимый контроль за состоянием оборудования ПС. На ПС 35 кВ и ниже допускается применение простейшей телесигнализации (аварийно-предупредительная телесигнализация на два или более сигналов).
821. Телеуправление в составе автоматизированных систем управления предприятием должно предусматриваться в объеме, необходимом для решения задач по установлению надежных и экономически выгодных режимов работы электроустановок, работающих в сложных сетях.
Телеуправление должно применяться на объектах без постоянного дежурства персонала. При применении его на объектах с постоянным дежурным персоналом необходимо определять условия приоритета.
Для телеуправляемых электроустановок операции телеуправления, так же как и действие устройств защиты и автоматики, не должны требовать дополнительных оперативных переключении на месте (с выездом или вызовом оперативного персонала).
При использовании телеуправления в составе автоматизированной системы управления предприятием, необходимо учитывать следующее: телеуправление обеспечивает более гибкое и оперативное управление ПС в отличие от локальной автоматизации.
822. Телесигнализация должна предусматриваться:
1) для отображения на диспетчерских пунктах положения и состояния основного коммутационного оборудования тех электроустановок, которые находятся в непосредственном оперативном управлении или ведении диспетчерских пунктов, которые имеют существенное значение для режима работы системы энергоснабжения;
2) для ввода информации в диспетчерские информационные системы;
3) для передачи аварийных и предупредительных сигналов.
Телесигнализация с электроустановок, которые находятся в оперативном управлении нескольких диспетчерских пунктов, должна передаваться на вышестоящий диспетчерский пункт путем ретрансляции или отбора с нижестоящего диспетчерского пункта.
Ретрансляция информации на верхние уровни должна быть непрерывной и соответствовать требованиям используемых диспетчерских информационных систем.
Для телесигнализации состояния или положения оборудования электроустановок должен использоваться в качестве датчика один вспомогательный контакт или контакт реле-повторителя.
823. Телеизмерения должны обеспечивать передачу основных электрических или технологических параметров (характеризующих режимы работы отдельных электроустановок), необходимых для установления и контроля оптимальных режимов работы всей системы энергоснабжения в целом, а также для предотвращения или ликвидации возможных аварийных процессов.
Телеизмерения наиболее важных параметров, а также параметров, необходимых для последующей ретрансляции, суммирования или регистрации должны выполняться непрерывными.
Ретрансляция информации на верхние уровни должна быть непрерывной и соответствовать требованиям используемых диспетчерских информационных систем.
Телеизмерения параметров, не требующих постоянного контроля (на линиях и шинах 10 кВ и ниже), должны осуществляться периодически или по вызову.
При выполнении телеизмерений должна учитываться необходимость местного отсчета параметров на контролируемых пунктах.
824. Объемы телемеханизации электроустановок, требования к устройствам телемеханики и каналам связи (тракт телепередачи) при использовании средств телемеханики для целей телерегулирования определяются в части точности, надежности и запаздывания информации проектом автоматического регулирования частоты и потоков мощности в объединенных энергосистемах. Телеизмерения параметров, необходимых для системы автоматического регулирования частоты и потоков мощности, должны выполняться непрерывными.
Тракт телепередачи, используемый для измерения потоков мощности, а также для передачи сигналов телерегулирования на основные или группу регулирующих электростанций, должен иметь дублированный (независимый) канал телемеханики.
В устройствах телемеханики должны быть предусмотрены защиты, воздействующие на систему автоматического регулирования при различных повреждениях в устройствах или каналах телемеханики.
825. В каждом отдельном случае должна быть рассмотрена целесообразность совместного решения вопросов телемеханизации (особенно при выполнении каналов телемеханики и диспетчерских пунктов) в системах электро-, газо-, водо-, тепло- и воздухоснабжения и уличного освещения, контроля и управления производственными процессами.
826. Для крупных подстанций и электрических станций с большим числом генераторов и при значительных расстояниях от машинного зала, повысительной подстанции и других сооружений электростанции до центрального пункта управления при технической целесообразности необходимо предусматривать средства внутриобъектной телемеханизации. Объемы средств внутриобъектной телемеханизации должны выбираться в соответствии с требованиями технологического управления электростанций, а также с технико-экономическими показателями при конкретном проектировании.
827. При совместном применении различных систем телемеханики на одном диспетчерском пункте операции, производимые диспетчером, должны быть одинаковыми.
828. При применении устройств телемеханики должна быть предусмотрена возможность отключения на месте:
1) одновременно всех цепей телеуправления и телесигнализации при помощи устройств, образующих видимый разрыв цепи;
2) цепей телеуправления и телесигнализации каждого объекта с помощью специальных зажимов, испытательных блоков и других устройств, образующих видимый разрыв цепи.
829. Внешние связи устройств телемеханики должны выполняться в соответствии с требованиями главы 15 настоящих Правил.
830. Электроизмерительные приборы-преобразователи (датчики телеизмерений), являясь стационарными электроизмерительными приборами, должны устанавливаться в соответствии с главой 6 настоящих Правил.
831. В качестве каналов телемеханики используются выделенные каналы, применяемые для других целей, или самостоятельные проводные (кабельные и воздушные, уплотненные и неуплотненные) каналы, высокочастотные каналы по ВЛ и распределительной сети, радио и радиорелейные каналы связи.
Выбор способа организации каналов телемеханики, использование существующих или организация самостоятельных каналов; необходимость резервирования должны определяться технико-экономической целесообразностью и требуемой надежностью.
832. Для рационального использования аппаратуры телемеханики и каналов связи при обеспечении необходимой надежности и достоверности передачи информации допускается:
1) телеизмерение мощности нескольких параллельных линий электропередачи одного напряжения выполнять как одно телеизмерение суммарной мощности;
2) для телеизмерения по вызову на контролируемом пункте применять общие устройства для однородных измерений, а на диспетчерских пунктах – общие приборы для измерений, поступающих с разных контролируемых пунктов; при этом, должна быть исключена возможность одновременной передачи или приема измерений;
3) для сокращения объема телеизмерений рассматривать возможность замены их телесигнализацией предельных значений контролируемых параметров или устройствами сигнализации и регистрации отклонений параметров от установленной нормы;
4) для одновременной передачи непрерывных телеизмерений и телесигнализации использовать комплексные устройства телемеханики;
5) работа одного передающего устройства телемеханики на несколько диспетчерских пунктов, а также одного устройства телемеханики диспетчерского пункта на несколько контролируемых пунктов, в частности, для сбора информации в городских и сельских распределительных сетях.
6) ретрансляция на диспетчерский пункт предприятия электросетей с диспетчерских пунктов участков электрифицированных железных дорог телесигнализации и телеизмерений с тяговых подстанций.
833. Питание устройств телемеханики (как основное, так и резервное) на диспетчерских и контролируемых пунктах должно осуществляться совместно с питанием аппаратуры каналов связи и телемеханики.
Резервное питание устройств телемеханики на контролируемых пунктах с оперативным переменным током должно предусматриваться при наличии источников резервирования (другие секции систем шин, резервные вводы, аккумуляторные батареи устройств каналов связи, трансформаторы напряжения на вводах, отбор от конденсаторов связи и т.п.). Если резервные источники питания для каких-либо других целей не предусматриваются, то резервирование питания устройств телемеханики не должно предусматриваться. Резервное питание устройств телемеханики на контролируемых пунктах, имеющих аккумуляторные батареи оперативного тока, должно осуществляться через преобразователи. Резервное питание устройств телемеханики, установленных на диспетчерских пунктах объединенных энергосистем и предприятий электросетей, должно осуществляться от независимых источников (аккумуляторной батареи с преобразователями постоянного тока в переменный, двигателя-генератора внутреннего сгорания) совместно с устройствами каналов связи и телемеханики.
Переход на работу от источников резервного питания при нарушении электроснабжения основных источников должен быть автоматизирован. Необходимость резервирования питания на диспетчерских пунктах промышленных предприятий должна определяться в зависимости от требований по обеспечению надежности энергоснабжения.
834. Вся аппаратура и панели телемеханики должны иметь маркировку и устанавливаться в местах, удобных для эксплуатации.
835. Для организации диспетчерского управления и передачи данных между различными уровнями диспетчерских пунктов и подстанциями согласно действующей структуре управления энергосистемой необходимо организовывать диспетчерские каналы связи и выделенные каналы передачи данных с соответствующими техническими характеристиками.
Необходимо организовывать не менее двух каналов связи для передачи данных в следующих случаях:
1) каналы с Центром диспетчерского управления единой электроэнергетической системы Республики Казахстан;
2) каналы с диспетчерским центром рыночного оператора электрической мощности и энергии Республики Казахстан;
3) каналы между энергосистемами (национального и регионального значения);
4) каналы с ПС 220 кВ и выше;
5) каналы с ПС 110 кВ системного назначения;
6) каналы с производителем электроэнергии свыше 10 МВт;
7) каналы с потребителем электроэнергии с мощностью более 5 МВт;
8) каналы с энергоцентрами потребителей электроэнергии, чьи линии электропередачи имеют системное значение.
При необходимости организуются резервные каналы средствами радио и спутниковой связи.
Допускается организовывать один канал связи с каналом передачи данных в следующих случаях:
1) каналы с ПС 110кВ не системного назначения (тупиковые), с суммарной нагрузкой менее 5 МВт;
2) каналы с ПС 35 кВ и ниже;
3) каналы с производителем электроэнергии ниже 10 МВт;
4) каналы с потребителем электроэнергии с мощностью менее 5 МВт;
5) каналы с энергоцентрами потребителей электроэнергии, чьи линии электропередачи не имеют системного значения.
Окончательное решение должно определяться в зависимости от требований по обеспечению надежности энергоснабжения.
Возможна организация канала средствами радио и спутниковой связи.

15. Вторичные цепи

836. Настоящая глава Правил распространяется на вторичные цепи (цепи управления, сигнализации, контроля, автоматики и релейной защиты) электроустановок.
837. Рабочее напряжение вторичных цепей присоединения, которое не имеет связи с другими присоединениями и аппаратура которого расположена отдельно от аппаратуры других присоединений, должно быть не выше 1 кВ. Во всех остальных случаях рабочее напряжение вторичных цепей должно быть не выше 500 В.
838. Исполнение присоединяемых аппаратов должно соответствовать условиям окружающей среды и требованиям безопасности.
839. На электростанциях и подстанциях для вторичных цепей применяются контрольные кабели с алюминиевыми жилами из полутвердого алюминия. Контрольные кабели с медными жилами применяются только во вторичных цепях:
1) электростанций с генераторами мощностью более 100 МВт; при этом, на электростанциях для вторичной коммутации и освещения объектов химводоочистки, очистных, инженерно-бытовых и вспомогательных сооружений, механических мастерских и пусковых котельных применяются контрольные кабели с алюминиевыми жилами;
2) подстанций с высшим напряжением 330 кВ и выше, а также подстанций, включаемых в межсистемные транзитные линии электропередачи;
3) дифференциальных защит шин и устройств резервирования отказа выключателей 110–220 кВ, а также средств системной противоаварийной автоматики;
4) технологических защит тепловых электростанций;
5) с рабочим напряжением не выше 60 В при диаметре жил кабелей и проводов до 1 мм;
6) размещаемых во взрывоопасных зонах классов B-I и В-Iа электростанций и подстанций;
7) в электроустановках или их частях, размещаемых на почвах, которые обладают агрессивным воздействием на алюминий жил контрольных кабелей.
На промышленных предприятиях для вторичных цепей применяются контрольные кабели с алюмомедными или алюминиевыми жилами из полутвердого алюминия. Контрольные кабели с медными жилами применяются только во вторичных цепях, размещаемых во взрывоопасных зонах классов B-I и В-Iа, во вторичных цепях механизмов доменных и конвертерных цехов, главной линии обжимных и непрерывных высокопроизводительных прокатных станов, электроприемников особой группы I категории, а также во вторичных цепях с рабочим напряжением не выше 60 В при диаметре жил кабелей и проводов до 1 мм.
839. По условию механической прочности:
1) жилы контрольных кабелей для присоединения под винт к зажимам панелей и аппаратов должны иметь сечения не менее 1,5 мм² (а при применении специальных зажимов – не менее 1,0 мм² ) для меди и 2,5 мм² для алюминия; для токовых цепей – 2,5 мм² для меди и 4 мм² для алюминия; для неответственных вторичных цепей, для цепей контроля и сигнализации допускается присоединение под винт кабелей с медными жилами сечением 1 мм² ;
2) в цепях с рабочим напряжением 100 В и выше сечение медных жил кабелей, присоединяемых пайкой, должно быть не менее 0,5 мм ² ;
3) в цепях с рабочим напряжением 60 В и ниже диаметр медных жил кабелей, присоединяемых пайкой, должен быть не менее 0,5 мм. В устройствах связи, телемеханики и им подобных линейные цепи присоединяются к зажимам под винт.
Присоединение однопроволочных жил (под винт или пайкой) допускается осуществлять только к неподвижным элементам аппаратуры. Присоединение жил к подвижным или выемным элементам аппаратуры (втычным соединителям, выемным блокам и др.), а также к панелям и аппаратам, подверженным вибрации, выполняется гибкими (многопроволочными) жилами.
840. Сечение жил кабелей и проводов должно удовлетворять требованиям их защиты от КЗ без выдержки времени, допустимых длительных токов согласно главы 3 настоящих Правил, термической стойкости (для цепей, идущих от трансформаторов тока), а также обеспечивать работу аппаратов в заданном классе точности. При этом, должны быть соблюдены следующие условия:
1) Трансформаторы тока совместно с электрическими цепями должны работать в классе точности:
для счетчиков коммерческого учета – по главы 5 настоящих Правил;
для измерительных преобразователей мощности, используемых для ввода информации в вычислительные устройства, – по главе 5 настоящих Правил, как для счетчиков технического учета;
для щитовых приборов и измерительных преобразователей тока и мощности, используемых для всех видов измерений, – не ниже класса точности 3;
для защиты – в пределах 10%-ной погрешности;
2) Для цепей напряжения потери напряжения от трансформатора напряжения при условии включения всех защит и приборов должны составлять до:
счетчиков коммерческого учета и измерительных преобразователей мощности, используемых для ввода информации в вычислительные устройства, – не более 0,5 %;
счетчиков коммерческого учета межгосударственных, межсистемных линий электропередачи и линий напряжением 500 кВ и выше – не более 0,2 %;
счетчиков технического учета – не более 0,5 %;
щитовых приборов и датчиков мощности, используемых для всех видов измерений, – не более 1,5 %;
панелей защиты и автоматики – не более 3 %.
При совместном питании указанных нагрузок по общим жилам их сечение должно быть выбрано по минимальной из допустимых норм потери напряжения.
3) Для цепей оперативного тока потери напряжения от источника питания должны составлять до:
панели устройства или до электромагнитов управления, не имеющих форсировки – не более 10 % при наибольшем токе нагрузки;
электромагнитов управления, имеющих трехкратную и большую форсировку, – не более 25 % при форсировочном значении тока.
4) Для цепей напряжения устройств АРВ потеря напряжения от трансформатора напряжения до измерительного органа должна составлять не более 1 %.
841. В одном контрольном кабеле допускается объединение цепей управления, измерения, защиты и сигнализации постоянного и переменного тока, а также силовых цепей, питающих электроприемники с током не более 5 А.
Во избежание увеличения индуктивного сопротивления жил кабелей разводку вторичных цепей трансформаторов тока и напряжения необходимо выполнять так, чтобы сумма токов этих цепей в каждом кабеле была равна нулю в любых режимах.
Допускается применение общих кабелей для цепей разных присоединений, за исключением взаимно резервируемых.
842. Кабели, присоединяются к сборкам зажимов. Присоединение двух медных жил кабеля под один винт и двух алюминиевых жил не допускается.
К выводам измерительных трансформаторов или отдельным аппаратам кабели допускается присоединять непосредственно.
Исполнение зажимов должно соответствовать материалу и сечению жил кабелей.
843. Соединение контрольных кабелей с целью увеличения их длины допускается, если длина трассы превышает строительную длину кабеля. Соединение кабелей, имеющих металлическую оболочку, осуществляется с установкой герметичных муфт.
Кабели с неметаллической оболочкой или с алюминиевыми жилами соединяются на промежуточных рядах зажимов или с помощью специальных муфт, предназначенных для данного типа кабелей.
844. Кабели вторичных цепей, жилы кабелей и провода, присоединяемые к сборкам зажимов или аппаратам, должны иметь маркировку.
845. Типы проводов и кабелей для вторичных цепей, способы их прокладки и защиты выбираются с учетом требований глав 10 и 15 настоящих Правил в той части, в какой они не изменены настоящей главой. При прокладке проводов и кабелей по горячим поверхностям или в местах, где изоляция может подвергаться воздействию масел и других агрессивных сред, применяются специальные провода и кабели.
Провода и жилы кабеля, имеющие несветостойкую изоляцию, должны быть защищены от воздействия света.
846. Кабели вторичных цепей трансформаторов напряжения 110 кВ и выше, прокладываемые от трансформатора напряжения до щита, должны иметь металлическую оболочку или броню, заземленную с обеих сторон. Кабели в цепях основных и дополнительных обмоток одного трансформатора напряжения 110 кВ и выше по всей длине трассы прокладывается рядом. Для цепей приборов и устройств, чувствительных к наводкам от других устройств или проходящих рядом цепей, должны быть применены экранированные провода, а также контрольные кабели с общим экраном или кабели с экранированными жилами.
847. Монтаж цепей постоянного и переменного тока в пределах щитовых устройств (панели, пульты, шкафы, ящики и т.п.), а также внутренние схемы соединений приводов выключателей, разъединителей и других устройств по условиям механической прочности должны быть выполнены проводами или кабелями с медными жилами сечением не менее для:
1) однопроволочных жил, присоединяемых винтовыми зажимами, 1,5 мм² ;
2) однопроволочных жил, присоединяемых пайкой, 0,5 мм² ;
3) многопроволочных жил, присоединяемых пайкой или под винт с помощью специальных наконечников, 0,35 мм² ; в технически обоснованных случаях допускается применение проводов с многопроволочными медными жилами, присоединяемыми пайкой, сечением менее 0,35 мм² , но не менее 0,2 мм² ;
4) жил, присоединяемых пайкой в цепях напряжением не выше 60 В (диспетчерские щиты и пульты, устройства телемеханики и т.п.), – 0,197 мм² (диаметр – не менее 0,5 мм).
Присоединение однопроволочных жил (под винт или пайкой) допускается осуществлять только к неподвижным элементам аппаратуры. Присоединение жил к подвижным или выемным элементам аппаратуры (разъемным соединителям, выемным блокам и др.) выполняются гибкими (многопроволочными) жилами.
Механические нагрузки на места пайки проводов не допускаются.
Для переходов на дверцы устройств должны быть применены многопроволочные провода сечением не менее 0,5 мм² ; допускается также применение проводов с однопроволочными жилами сечением не менее 1,5 мм² при условии, что жгут проводов работает только на кручение.
Сечение проводов на щитовых устройствах и других изделиях заводского изготовления определяется требованиями их защиты от КЗ без выдержки времени, допустимых токовых нагрузок согласно главы 3 настоящих Правил, а для цепей, идущих от трансформаторов тока, кроме того, и термической стойкостью. Для монтажа применяются провода и кабели с изоляцией, не поддерживающей горение.
Применение проводов и кабелей с алюминиевыми жилами для внутреннего монтажа щитовых устройств не допускается.
848. Соединения аппаратов между собой в пределах одной панели выполняются, непосредственно без выведения соединяющих проводов на промежуточные зажимы.
На зажимы или испытательные блоки должны быть выведены цепи, в которые требуется включать испытательные и проверочные аппараты и приборы. Также выводятся на ряд зажимов цепи, переключение которых требуется для изменения режима работы устройства.
849. Промежуточные зажимы устанавливаются только там, где:
1) провод переходит в кабель;
2) объединяются одноименные цепи (сборка зажимов цепей отключения, цепей напряжения и т.п.);
3) требуется включать переносные испытательные и измерительные аппараты, если нет испытательных блоков или аналогичных устройств;
4) несколько кабелей переходит в один кабель или перераспределяются цепи различных кабелей.
850. Зажимы, относящиеся к разным присоединениям или устройствам, должны быть выделены в отдельные сборки зажимов.
На рядах зажимов не должны находиться в непосредственной близости один от другого зажимы, случайное соединение которых может вызвать включение или отключение присоединения или КЗ в цепях оперативного тока или в цепях возбуждения.
При размещении на панели (в шкафу) аппаратуры, относящейся к разным видам защит или других устройств одного присоединения, подача питания от полюсов оперативного тока через сборки зажимов, а также разводка этих цепей по панели должны быть выполнены независимо для каждого вида защит или устройств. Если в цепях отключения от отдельных комплектов защит не предусматриваются накладки, то присоединение этих цепей к выходному реле защиты или цепям отключения выключателя осуществляются через отдельные зажимы сборки зажимов; при этом, соединения по панели указанных цепей выполняются независимо для каждого вида защит.
851. Для проведения эксплуатационных проверок и испытаний в цепях защиты и автоматики предусматриваются испытательные блоки или измерительные зажимы, обеспечивающие (за исключением случаев, оговоренных в пункте 840 настоящих Правил) без отсоединения проводов и кабелей отключение от источника оперативного тока, трансформаторов напряжения и тока с возможностью предварительного закорачивания токовых цепей; присоединение испытательных аппаратов для проверки и наладки устройств.
Устройства релейной защиты и автоматики, периодически выводимые из работы по требованиям режима сети, условиям селективности и другим причинам, должны иметь специальные приспособления для вывода их из работы оперативным персоналом.
852. Сборки зажимов, вспомогательные контакты выключателей и разъединителей и аппараты должны устанавливаться, а заземляющие проводники монтироваться так, чтобы была обеспечена доступность и безопасность обслуживания сборок и аппаратов вторичных цепей без снятия напряжения с первичных цепей напряжением выше 1 кВ.
853. Изоляция аппаратуры, применяемой во вторичных цепях, должна соответствовать нормам, определяемым рабочим напряжением источника (или разделительного трансформатора), питающего данные цепи.
Контроль изоляции цепей оперативного постоянного и переменного тока предусматривается на каждом независимом источнике (включая разделительные трансформаторы), не имеющем заземления.
Устройство контроля изоляции должно обеспечивать подачу сигнала при снижении изоляции ниже установленного значения, а на постоянном токе – также измерение значения сопротивления изоляции полюсов. Контроль изоляции допускается не выполнять при неразветвленной сети оперативного тока.
854. Питание оперативным током вторичных цепей каждого присоединения осуществляется через отдельные предохранители или автоматические выключатели (применение последних предпочтительно).
Питание оперативным током цепей релейной защиты и управления выключателями каждого присоединения должно предусматриваться, через отдельные автоматические выключатели или предохранители, не связанные с другими цепями (сигнализация, электромагнитная блокировка и т.п.). Допускается совместное питание цепей управления и ламп сигнализации положения управляемого аппарата.
Для присоединений напряжением 110 кВ и выше, для генераторов (блоков) мощностью 60 МВт и более должно быть предусмотрено раздельное питание оперативным током (от разных предохранителей, автоматических выключателей) основных и резервных защит.
При последовательном включении автоматических выключателей и предохранителей последние должны быть установлены перед автоматическими выключателями (со стороны источника питания).
855. Устройства релейной защиты, автоматики и управления ответственных элементов должны иметь постоянно действующий контроль состояния цепей питания оперативным током. Контроль может осуществляться применением отдельных реле или ламп либо при помощи аппаратов, предусматриваемых для контроля исправности цепи последующей операции коммутационных аппаратов с дистанционным управлением или устройств контроля состояния микропроцессорных приборов защиты и автоматики.
Для менее ответственных устройств контроль питания может осуществляться подачей сигнала об отключенном положении автоматического выключателя в цепи оперативного тока.
Контроль исправности цепи последующей операции должен быть выполнен при наличии в ней вспомогательного контакта коммутационного аппарата. При этом, контроль исправности цепи отключения должен быть выполнен во всех случаях, а контроль исправности цепи включения – на выключателях ответственных элементов, короткозамыкателей и на аппаратах, включаемых под действием устройств автоматического ввода резерва (АВР) или телеуправления.
Если параметры цепей включения привода не обеспечивают возможность контроля исправности этой цепи, контроль не выполняется.
856. В электроустановках, должна быть обеспечена автоматическая подача сигнала о нарушении нормального режима работы и о возникновении каких-либо неисправностей.
Проверка исправности этой сигнализации должна быть предусмотрена периодическим ее опробованием.
В электроустановках, работающих без постоянного дежурства персонала, должна быть обеспечена подача сигнала в пункт нахождения персонала.
857. Цепи оперативного тока, в которых возможна ложная работа различных устройств от перенапряжения при работе электромагнитов включения или других аппаратов, а также при замыканиях на землю, должны быть защищены.
858. Заземление во вторичных цепях трансформаторов тока предусматривается в одной точке на ближайшей от трансформаторов тока сборке зажимов или на зажимах трансформаторов тока.
Для защит, объединяющих несколько комплектов трансформаторов тока, заземление должно быть предусмотрено также в одной точке; в этом случае допускается заземление через пробивной предохранитель с пробивным напряжением не выше 1 кВ с шунтирующим сопротивлением 100 Ом для стекания статического заряда.
Вторичные обмотки промежуточных разделительных трансформаторов тока допускается не заземлять.
859. Вторичные обмотки трансформатора напряжения должны быть заземлены соединением нейтральной точки или одного из концов обмотки с заземляющим устройством.
Заземление вторичных обмоток трансформатора напряжения выполняется, на ближайшей от трансформатора напряжения сборке зажимов или на зажимах трансформатора напряжения.
Допускается объединение заземляемых вторичных цепей нескольких трансформаторов напряжения одного распределительного устройства общей заземляющей шинкой. Если указанные шинки относятся к разным распределительным устройствам и находятся в разных помещениях (релейные щиты распределительных устройств различных напряжений и т.п.), то эти шинки, не соединяют между собой.
Для трансформаторов напряжения, используемых в качестве источников оперативного переменного тока, если не предусматривается рабочее заземление одного из полюсов сети оперативного тока, защитное заземление вторичных обмоток трансформаторов напряжения должно быть осуществлено через пробивной предохранитель.
860. Трансформаторы напряжения должны быть защищены от КЗ во вторичных цепях автоматическими выключателями. Автоматические выключатели устанавливаются во всех незаземленных проводниках после сборки зажимов, за исключением цепи нулевой последовательности (разомкнутого треугольника) трансформаторов напряжения в сетях с большими токами замыкания на землю.
Для неразветвленных цепей напряжения автоматические выключатели допускается не устанавливать.
Во вторичных цепях трансформатора напряжения должна быть обеспечена возможность создания видимого разрыва (рубильники, разъемные соединители и т.п.).
Установка устройств, которыми может быть создан разрыв проводников между трансформатором напряжения и местом заземления его вторичных цепей, не допускается.
861. На трансформаторах напряжения, установленных в сетях с малыми токами замыкания на землю без компенсации емкостных токов (на генераторном напряжении блока генератор – трансформатор, на напряжении собственных нужд электростанций и подстанций и т.п.), при необходимости предусматривается защита от перенапряжений при самопроизвольных смещениях нейтрали. Защита может быть осуществлена включением активных сопротивлений в цепь разомкнутого треугольника.
862. Во вторичных цепях линейных трансформаторов напряжения 220 кВ и выше должно быть предусмотрено резервирование от другого трансформатора напряжения.
Допускается выполнение взаимного резервирования между линейными трансформаторами напряжения при достаточной их мощности по вторичной нагрузке.
863. Трансформаторы напряжения должны иметь контроль исправности цепей напряжения.
Релейная защита, цепи которой питаются от трансформаторов напряжения, должна быть оборудована устройствами, указанными в пункте 604 настоящих правил.
Независимо от наличия или отсутствия в цепях защиты указанных устройств должны быть предусмотрены сигналы:
1) при отключении автоматических выключателей – с помощью вспомогательных контактов;
2) при нарушениях работы реле-повторителей шинных разъединителей – с помощью устройств контроля обрыва цепей управления и реле-повторителей;
3) для трансформаторов напряжения, в цепи обмоток высшего напряжения которых установлены предохранители, при нарушении целостности предохранителей – с помощью центральных устройств.
864. Вторичные цепи микропроцессорных (МП) устройств релейной защиты и автоматики, электроизмерительных комплексов и приборов, применяемых в электроустановках (подстанциях) с напряжением 110 кВ и выше, а также на электроустановках (распределительных устройствах) 35 кВ и ниже, электроустановок (подстанций), на которых имеется напряжение 110 кВ и выше, должны выполняться в соответствии с требованиями к подключению указанных устройств заводов-изготовителей.
Указанное относится ко входным цепям тока и напряжения, цепям дискретных входов и выходов и другим цепям МП устройств.
865. В местах, подверженных сотрясениям и вибрациям, должны быть приняты меры против нарушения контактных соединений проводов, ложного срабатывания реле, а также против преждевременного износа аппаратов и приборов.
866. Панели должны иметь надписи с обслуживаемых сторон, указывающие присоединения, к которым относится панель, ее назначение, порядковый номер панели в щите, а установленная на панелях aппаратура должна иметь надписи или маркировку согласно сxемам.

3. Распределительные устройства и подстанции

16. Распределительные устройства напряжением до 1 кВ переменного тока и до 1,5 кВ постоянного тока

1. Общие положения

867. Выбор проводов, шин, аппаратов, приборов и конструкций должен производиться как по нормальным условиям работы (соответствие рабочему напряжению и току, классу точности и т.п.), так и по условиям работы при КЗ (термические и динамические воздействия, коммутационная способность).
868. Распределительные устройства должны иметь четкие надписи, указывающие назначение отдельных цепей и панелей.
Надписи должны выполняться на лицевой стороне устройства, а при обслуживании с двух сторон – также на задней стороне устройства. Смотрите также главу 15 настоящих Правил.
869. Относящиеся к цепям различного рода тока и различных напряжений части РУ должны быть выполнены и размещены так, чтобы была обеспечена возможность их четкого распознавания.
870. Взаимное расположение фаз и полюсов в пределах всего устройства должно быть, одинаковым. Шины должны иметь окраску, предусмотренную в главе 1 настоящих Правил.
В РУ должна быть обеспечена возможность установки переносных защитных заземлений.
871. Все металлические части РУ должны быть окрашены или иметь другое антикоррозийное покрытие.
872. Заземление должно быть выполнено в соответствии с главой 7 настоящих Правил.

2. Установка приборов аппаратов

873. Аппараты и приборы располагаются так, чтобы возникающие в них при эксплуатации искры или электрические дуги не могли причинить вреда обслуживающему персоналу, воспламенить или повредить окружающие предметы, вызвать КЗ или замыкание на землю.
874. Аппараты рубящего типа должны устанавливаться так, чтобы они не могли замкнуть цепь самопроизвольно, под действием силы тяжести. Подвижные токоведущие части их в отключенном состоянии, не должны быть под напряжением.
875. Рубильники с непосредственным ручным управлением (без привода), предназначенные для включения и отключения тока нагрузки и имеющие контакты, обращенные к оператору, должны быть защищены несгораемыми кожухами без отверстий и щелей. Указанные рубильники, предназначенные лишь для снятия напряжения, допускается устанавливать открыто при условии, что они будут недоступны для неквалифицированного персонала.
876. На приводах коммутационных аппаратов должны быть четко указаны положения «Включено» и «Отключено».
877. Должна быть предусмотрена возможность снятия напряжения с каждого автоматического выключателя на время его ремонта или демонтажа. Для этой цели в необходимых местах должны быть установлены рубильники или другие отключающие аппараты.
Отключающий аппарат перед выключателем каждой отходящей от РУ линии предусматривать не требуется в электроустановках:
1) с выдвижными выключателями;
2) со стационарными выключателями, в которых на время ремонта или демонтажа данного выключателя допустимо снятие напряжения общим аппаратом с группы выключателей или со всего распределительного устройства;
3) со стационарными выключателями, если обеспечена возможность безопасного демонтажа выключателей под напряжением с помощью изолированного инструмента.
Для указанных отключающих аппаратов специальный привод предусматривать не требуется.
878. Резьбовые (пробочные) предохранители должны устанавливаться так, чтобы питающие провода присоединялись к контактному винту, а отходящие к электроприемникам – к винтовой гильзе.

3. Шины, провода, кабели

879. Между неподвижно укрепленными неизолированными токоведущими частями разной полярности, а также между ними и неизолированными нетоковедущими металлическими частями должны быть обеспечены расстояния не менее: 20 мм по поверхности изоляции и 12 мм по воздуху. От неизолированных токоведущих частей до ограждений должны быть обеспечены расстояния не менее: 100 мм при сетках и 40 мм при сплошных съемных ограждениях.
880. В пределах панелей, щитов и шкафов, установленных в сухих помещениях, незащищенные изолированные провода с изоляцией, рассчитанной на рабочее напряжение не ниже 660 В, прокладываются по металлическим, защищенным от коррозии поверхностям и притом вплотную один к другому. В этих случаях для силовых цепей должны применяться снижающие коэффициенты на токовые нагрузки, приведенные в главе 3 настоящих Правил.
881. Заземленные неизолированные провода и шины могут быть проложены и без изоляции.
882. Электропроводки цепей управления, измерения и т.п. должны соответствовать требованиям главе 15 настоящих Правил. Прокладка кабелей должна соответствовать требованиям главы 10 настоящих Правил.

4. Конструкции распределительных устройств

883. Корпуса панелей должны быть выполнены из несгораемых материалов, а конструкции кожухов и других частей устройств из несгораемых или трудносгораемых материалов. Это требование не распространяется на диспетчерские и им подобные пульты управления.
884. Распределительные устройства должны быть выполнены так, чтобы вибрации, возникающие при действии аппаратов, а также от сотрясений, вызванных внешними воздействиями, не нарушали контактных соединений и не вызывали разрегулировки аппаратов и приборов.
885. Поверхности гигроскопических изоляционных плит, на которых непосредственно монтируются неизолированные токоведущие части, должны быть защищены от проникновения в них влаги (пропиткой, окраской и т.п.).
В устройствах, устанавливаемых в сырых и особо сырых помещениях и открытых установках, применение гигроскопических изоляционных материалов (мрамора, асбестоцемента и т.п.) не допускается.
В помещениях пыльных, сырых, особо сырых и на открытом воздухе устанавливаются распределительные устройства, надежно защищенные от отрицательного воздействия окружающей среды.

5. Установка распределительных устройств в электропомещениях

886. В электропомещениях проходы обслуживания, находящиеся с лицевой или с задней стороны щита, должны соответствовать следующим требованиям:
1) ширина проходов в свету должна быть не менее 0,8 м; высота проходов в свету – не менее 1,9 м. В проходах не должны находиться предметы, которые могли бы стеснять передвижение людей и оборудования. В отдельных местах проходы стесняются выступающими строительными конструкциями, однако ширина прохода в этих местах должна быть не менее 0,6 м;
2) расстояния от наиболее выступающих неогражденных неизолированных токоведущих частей, расположенных на доступной высоте (менее 2,2 м) по одну сторону прохода, до противоположной стены или оборудования, не имеющего неогражденных неизолированных токоведущих частей, должны быть не менее: при напряжении ниже 660 В – 1,0 м при длине щита до 7 м и 1,2 м при длине щита более 7 м; при напряжении 660 В и выше – 1,5 м. Длиной щита в данном случае называется длина прохода между двумя рядами сплошного фронта панелей (шкафов) или между одним рядом и стеной;
3) расстояния между неогражденными неизолированными токоведущими частями, расположенными на высоте менее 2,2 м по обе стороны прохода, должны быть не менее: 1,5 м при напряжении ниже 660 В; 2,0 м при напряжении 660 В и выше;
4) неизолированные токоведущие части, находящиеся на расстояниях, меньших приведенных в подпунктах 2) и 3) настоящего пункта, должны быть ограждены;
5) неогражденные неизолированные токоведущие части, размещаемые над проходами, должны быть расположены на высоте не менее 2,2 м;
6) ограждения, размещаемые над проходами, должны быть расположены на высоте не менее 1,9 м.
887. В качестве ограждения неизолированных токоведущих частей могут служить сетки с размерами ячеек не более 25 х 25 мм, а также сплошные или смешанные ограждения.
Высота ограждений должна быть не менее 1,7 м.
Проходы обслуживания щитов при длине щита более 7 м должны иметь два выхода. Выходы из проходов с монтажной стороны щита выполняются как в щитовое помещение, так и в другие помещения. При ширине прохода обслуживания более 3 м и отсутствии маслонаполненных аппаратов второй выход не обязателен.
Двери из помещений РУ должны открываться в сторону других помещений (за исключением помещений РУ выше 1 кВ переменного тока и выше 1,5 кВ постоянного тока) или наружу и иметь самозапирающиеся замки, отпираемые без ключа с внутренней стороны помещения.
Ширина дверей должна быть не менее 0,75 м, высота – не менее 1,9 м.

6. Установка распределительных устройств в производственных помещениях

888. Распределительные устройства, установленные в помещениях, доступных для неинструктированного персонала, должны иметь токоведущие части, закрытые сплошными ограждениями.
В случае применения РУ с открытыми токоведущими частями оно должно быть ограждено. При этом, ограждение должно быть сетчатым, сплошным или смешанным высотой не менее 1,7 м. Расстояние от сетчатого ограждения до неизолированных токоведущих частей устройства должно быть не менее 0,7 м, а от сплошных – в соответствии с пунктом 880 настоящих Правил. Ширина проходов принимается в соответствии с требованиями, приведенными в пункте 884 настоящих Правил.
889. Оконцевание проводов и кабелей должно быть выполнено так, чтобы оно находилось внутри устройства.
890. Съемные ограждения должны укрепляться так, чтобы их удаление было невозможно без применения инструмента. Дверцы должны запираться на ключ.
891. Установка комплектных распределительных устройств и подстанций (КРУ, КТП) должна соответствовать требованиям, приведенным в главе 17 настоящих Правил для КРУ и КТП выше 1 кВ.

7. Установка распределительных устройств на открытом воздухе

892. При установке распределительных устройств на открытом воздухе необходимо соблюдать следующие требования:
1) устройство должно быть расположено на спланированной площадке на высоте не менее 0,2 м от уровня планировки и должно иметь конструкцию, соответствующую условиям окружающей среды. В районах, где наблюдаются снежные заносы высотой 1 м и более, шкафы устанавливаются на повышенных фундаментах;
2) в шкафах должен быть предусмотрен местный подогрев для обеспечения нормальной работы аппаратов, реле, измерительных приборов и приборов учета.

17. Распределительные устройства и подстанции
напряжением выше 1 кВ

1. Общие положения

893. Электрооборудование, токоведущие части, изоляторы, крепления, ограждения, несущие конструкции, изоляционные и другие расстояния должны быть выбраны и установлены таким образом, чтобы:
1) вызываемые нормальными условиями работы электроустановки усилия, нагрев, электрическая дуга или другие сопутствующие ее работе явления (искрение, выброс газов и т.п.) приводятся к повреждению оборудования и возникновению КЗ или замыкания на землю, а также причинить вред обслуживающему персоналу;
2) при нарушении нормальных условий работы электроустановки была обеспечена необходимая локализация повреждений, обусловленных действием КЗ;
3) при снятом напряжении с какой-либо цепи относящиеся к ней аппараты, токоведущие части и конструкции могли подвергаться безопасному осмотру, замене и ремонтам без нарушения нормальной работы соседних цепей;
4) была обеспечена возможность удобного транспортирования оборудования.
Требования подпункта 3) настоящего пункта не распространяются на РУ типа сборок выше 1 кВ в подстанциях, ремонт которых производится при отключении всего РУ.
894. При использовании открытых ножевых разъединителей или открытых ножевых отделителей для отключения и включения тока ненагруженных трансформаторов, зарядного или уравнительного тока линий электропередачи, тока замыкания на землю расстояния между токоведущими частями и от токоведущих частей до земли должны соответствовать требованиям настоящей главы и специальных директивных документов утвержденных в установленном порядке.
895. Выбор аппаратов, проводников и изоляторов по условиям КЗ должен производиться в соответствии с главой 4 настоящих Правил.
896. Конструкции, на которых установлено и закреплено указанное в пункте 893 настоящих Правил электрооборудование, должны выдерживать нагрузки и воздействия от веса оборудования, ветра, гололеда, а также возникающие при КЗ.
Строительные конструкции, находящиеся вблизи токоведущих частей и доступные для прикосновения персонала, не должны нагреваться от воздействия электрического тока до температуры 50⁰ С и выше; недоступные для прикосновения – до 70⁰ С и выше.
Конструкции не проверяются на нагрев, если по находящимся вблизи них токоведущим частям проходит переменный ток 1000 А и менее.
897. Во всех цепях РУ должна быть предусмотрена установка разъединяющих устройств с видимым разрывом, обеспечивающих возможность отсоединения всех аппаратов (выключателей, отделителей, предохранителей, трансформаторов тока, трансформаторов напряжения и т.п.) каждой цепи от сборных шин, а также от других источников напряжения.
Указанное требование не распространяется на РУ в исполнении КРУЭ, шкафы КРУ и КРУН с выкатными тележками или выдвижными блоками выключателей, не требующие технического обслуживания в течение всего срока эксплуатации шкафы КРУ с заполненными элегазом герметичными высоковольтными отсеками, высокочастотные заградители и конденсаторы связи, трансформаторы напряжения, устанавливаемые на отходящих линиях, разрядники и ограничители перенапряжений, устанавливаемые на выводах трансформаторов и на отходящих линиях, а также на силовые трансформаторы с кабельными вводами.
В отдельных обоснованных случаях допускается установка выключателей 35–110 кВ и комбинированных выключателей напряжением 110-500 кВ без аппаратов, создающих видимый разрыв (без разъединителей). При этом, конструкция выключателя должна обеспечивать надежную механическую связь между указателем положения и механизмом срабатывания включателя. Для создания видимого разрыва в этом случае необходимо отсоединять шлейфы ошиновки со стороны возможной подачи напряжения.
В отдельных случаях, обусловленных конструктивными или схемными соображениями, допускается устанавливать трансформаторы тока до разъединителя, отсоединяющего остальные аппараты цепи от источников напряжения.
898. Выключатель или его привод должен иметь хорошо видимый и надежно работающий указатель положения («Включено», «Отключено»). Применение сигнальных ламп в качестве единственных указателей положения выключателя не допускается. Если выключатель не имеет открытых контактов и его привод отделен стеной от выключателя, то указатель должен быть и на выключателе, и на приводе.
899. При расположении РУ и подстанций в местах, где воздух может содержать вещества, ухудшающие работу изоляции или разрушающе действующие на оборудование и шины, должны быть приняты меры, обеспечивающие надежную работу установки: применена усиленная изоляция; применены шины из материала, стойкого к воздействию окружающей среды, или покраска их защитным покрытием; РУ и подстанции расположены со стороны господствующего направления ветра; РУ и подстанции выполнены по наиболее простым схемам; закрытое исполнение РУ и подстанций, защищенное от проникновения пыли, вредных газов или паров в помещение.
При сооружении ОРУ вблизи морских побережий, соленых озер, химических предприятий, а также в местах, где длительным опытом эксплуатации установлено разрушение алюминия от коррозии, применяются специальные алюминиевые и сталеалюминиевые провода, защищенные от коррозии.
900. При расположении РУ и подстанций на высоте более 1000 м над уровнем моря воздушные изоляционные промежутки, подвесная изоляция и внешняя изоляция электрооборудования должны выбираться в соответствии с требованиями, приведенными в пунктах 931, 932, 959, 960 настоящих Правил, с учетом поправок, компенсирующих снижение электрической прочности изоляции при пониженном давлении атмосферы.
901. В ОРУ, КРУН и в неотапливаемых ЗРУ, где температура окружающего воздуха может быть ниже минус 25⁰ С, должен быть предусмотрен подогрев масла масляных выключателей.
Кроме того, независимо от минимальной температуры должен быть предусмотрен подогрев механизмов приводов масляных и воздушных выключателей, блоков клапанов воздушных выключателей, их агрегатных шкафов, а также других шкафов, в которых применяются аппаратура или зажимы внутренней установки.
Подогрев реле и измерительных приборов должен производиться в соответствии с требованиями, подогрев счетчиков – в соответствии с пунктом 104 и 105 настоящих Правил.
902. Ошиновка РУ и подстанций выполняется, проводом одинакового сечения из алюминиевых, сталеалюминиевых и стальных проводов, полос, труб и шин из профилей алюминия и алюминиевых сплавов электротехнического назначения.
Токопроводы выполняются в соответствии с требованиями главы 4 настоящих Правил.
903. Обозначение фаз электрооборудования и ошиновки РУ и подстанций должно выполняться в соответствии с требованиями главы 1 настоящих Правил.
904. Распределительные устройства 3 кВ и выше должны быть оборудованы оперативной блокировкой, исключающей возможность:
1) включения выключателей, отделителей и разъединителей на заземляющие ножи и короткозамыкатели;
2) включения заземляющих ножей на ошиновку, не отделенную разъединителями от ошиновки, находящейся под напряжением;
3) отключения и включения отделителями и разъединителями тока нагрузки, если это не предусмотрено конструкцией аппарата.
На заземляющих ножах линейных разъединителей со стороны линии допускается устанавливать только механическую блокировку с приводом разъединителя и приспособление для запирания заземляющих ножей замками в отключенном положении.
Для РУ с простыми схемами электрических соединений применяется механическая (ключевая) оперативная блокировка, а во всех остальных случаях – электромагнитную. Приводы разъединителей, доступные для посторонних лиц, должны иметь приспособления для запирания их замками в отключенном и включенном положениях.
905. РУ и подстанции выше 1 кВ должны быть оборудованы стационарными заземляющими ножами, обеспечивающими в соответствии с требованиями безопасности заземление аппаратов и ошиновки, без применения переносных заземлений. На случай отключения заземляющих ножей в процессе их ремонта или ремонта разъединителя, оснащенного заземляющим ножом, должны быть предусмотрены заземляющие ножи у других разъединителей на данном участке схемы, расположенные со стороны возможной подачи напряжения. Последнее требование не относится к заземляющим ножам со стороны линии линейных разъединителей (при отсутствии обходной системы шин) и к заземляющим ножам, установленным как самостоятельные аппараты отдельно от разъединителей, а также к РУ в исполнении КРУЭ. В малогабаритных КРУ с аппаратами, выполняющими одновременно функции разъединителя и заземлителя, заземление отходящих фидеров и вводных ячеек может предусматриваться при помощи перевода данных аппаратов в заземляющее положение и включения силовых выключателей. При этом, должна предусматриваться блокировка против ошибочного снятия заземления.
Заземляющие ножи должны быть окрашены в полосы белого и красного цветов. Рукоятки приводов заземляющих ножей должны быть окрашены в красный цвет, а рукоятки других приводов – в цвета оборудования.
В местах, в которых стационарные заземляющие ножи не применяются, на токоведущих и заземляющих шинах должны быть подготовлены контактные поверхности для присоединения переносных заземляющих проводников.
При наличии трансформаторов напряжения заземление сборных шин осуществляется заземляющими ножами разъединителей трансформаторов напряжения.
906. Сетчатые и смешанные ограждения токоведущих частей и электрооборудования должны иметь высоту над уровнем планировки для ОРУ и открыто установленных трансформаторов 2 или 1,6 м (с учетом требований пунктов 935 и 936 настоящих правил), а над уровнем пола для ЗРУ и трансформаторов, установленных внутри здания, 1,9 м; сетки должны иметь отверстия размером не менее 10х10 мм и не более 25х25 мм, а также приспособления для запирания их на замок. Нижняя кромка этих ограждений в ОРУ должна располагаться на высоте 0,1–0,2 м, а в ЗРУ – на уровне пола.
Внешние ограждения должны выполняться в соответствии с требованиями, приведенными в пункте 918 настоящих Правил.
Применение барьеров допускается при входе в камеры выключателей, трансформаторов и других аппаратов для осмотра камер при наличии напряжения на токоведущих частях. Барьеры должны устанавливаться на высоте 1,2 м и быть съемными. При высоте пола камер над уровнем земли более 0,3 м необходимо оставить между дверью и барьером расстояние не менее 0,5 м или предусмотреть площадку перед дверью для осмотра.
907. В случае, когда деформации проводов (шин), обусловленные изменениями температуры, вибрацией и т.п., могут вызывать опасные механические напряжения в проводах или изоляторах, предусматриваются меры, исключающие возникновение таких напряжений (компенсаторы, ослабленное тяжение и т.п.).
908. Указатели уровня и температуры масла маслонаполненных трансформаторов и аппаратов и другие указатели, характеризующие состояние оборудования, должны быть расположены таким образом, чтобы были обеспечены удобные и безопасные условия для доступа к ним и наблюдения за ними без снятия напряжения.
Для отбора проб масла расстояние от уровня пола или поверхности земли до крана трансформатора или аппарата должно быть не менее 0,2 м или должен быть предусмотрен соответствующий приямок.
909. Электропроводка цепей защиты, измерения, сигнализации и освещения, проложенная по электротехническим устройствам с масляным наполнением, должна быть выполнена проводами с маслостойкой изоляцией.
910. Трансформаторы, реакторы и конденсаторы наружной установки для уменьшения нагрева прямыми лучами солнца должны окрашиваться в светлые тона красками, стойкими к атмосферным воздействиям и воздействию масла.
911. Распределительные устройства и подстанции должны быть оборудованы электрическим освещением. Осветительная арматура должна быть установлена таким образом, чтобы было обеспечено ее безопасное обслуживание.
912. Распределительное устройство и подстанции должны быть обеспечены телефонной связью в соответствии с принятой системой обслуживания.
913. Размещение РУ и подстанций, генеральный план и инженерная подготовка территории и защита их от затопления, оползней, лавин и т.п. должны быть выполнены в соответствии с требованиями СНиП.
914. Компоновка и конструктивное выполнение ОРУ и ЗРУ должны предусматривать возможность применения механизмов, в том числе специальных, для производства монтажных и ремонтных работ.
915. Расстояния между РУ (подстанциями) и деревьями высотой более 4 м должны быть такими, чтобы исключались повреждения оборудования и ошиновки при падении дерева.
916. Для РУ и подстанций, размещаемых в районе жилой и промышленной застройки, должны предусматриваться мероприятия по снижению шума, создаваемого работающим электрооборудованием (трансформаторами, синхронными компенсаторами и т.п.), до значений, указанных в СНиП.
917. Распределительные устройства и подстанции с постоянным дежурством персонала, с постоянно находящимся на них оперативно-ремонтным персоналом, а также при наличии вблизи них жилых зданий должны быть обеспечены питьевой водой путем устройства хозяйственно-питьевого водопровода, сооружения артезианских скважин или колодцев.
918. Для РУ и подстанций с постоянным дежурством персонала, имеющих водопровод, должны быть устроены утепленные уборные с канализацией. При отсутствии вблизи подстанций канализационных магистралей допускается выполнение местных канализационных устройств (отстойники, фильтры). Для подстанций без постоянного дежурства персонала допускается устройство неутепленных уборных с водонепроницаемыми выгребами.
При расположении подстанций 110 кВ и выше без постоянного дежурства персонала вблизи существующих систем водоснабжения и канализации (на расстоянии до 0,5 км) в здании общеподстанционного пункта управления (ОПУ) должны предусматриваться санитарные канализационные узлы.
919. Территория ОРУ и подстанции должны быть ограждены внешним забором высотой 1,8–2,0 м. Внешние заборы высотой более 2,0 м применяются в местах с высокими снежными заносами, а также для подстанций со специальным режимом допуска на их территорию.
Вспомогательные сооружения (мастерские, склады, ОПУ и т.п.), расположенные на территории ОРУ, огораживается внутренним забором высотой 1,6 м.
При расположении ОРУ (подстанции) на территории электростанций эти ОРУ (подстанции) должны быть ограждены внутренним забором высотой 1,6 м.
Заборы могут быть сплошными, сетчатыми или решетчатыми.
Заборы предусматриваются:
1) для закрытых подстанций, расположенных на охраняемой территории промышленного предприятия;
2) для закрытых подстанций, расположенных на территории городов и поселков;
3) для столбовых подстанций.
920. Металлические конструкции ЗРУ, ОРУ и подстанций, а также подземные части металлических и железобетонных конструкций должны быть защищены от коррозии.
921. Для территории ОРУ и подстанций, на которых в нормальных условиях эксплуатации из аппаратной маслохозяйства, со складов масла, из машинных помещений, а также из трансформаторов и выключателей при ремонтных и других работах могут иметь место утечки масла, должны предусматриваться устройства для его сбора и удаления с целью исключить возможность попадания масла в водоемы.
922. В качестве оперативного тока на подстанциях должен применяться переменный ток во всех случаях, когда это возможно и ведет к упрощению и удешевлению электроустановок при обеспечении необходимой надежности их работы.

2. Открытые распределительные устройства

923. В ОРУ 110 кВ и выше должен быть предусмотрен проезд для передвижных монтажно-ремонтных механизмов и приспособлений, а также передвижных лабораторий.
924. Соединение гибких проводов в пролетах выполняется опрессовкой, а соединение в петлях у опор, присоединение ответвлений в пролете и присоединение к аппаратным зажимам – сваркой или опрессовкой. При этом, присоединение ответвлений в пролете должно выполняться без разрезания проводов пролета.
Пайка и скрутка проводов не допускаются.
Болтовое соединение допускается только на зажимах аппаратов и на ответвлениях к разрядникам, конденсаторам связи и трансформаторам напряжения, а также для временных установок, для которых применение неразъемных соединений требует большого объема работ по перемонтажу шин.
Гирлянды изоляторов для подвески шин в ОРУ могут быть одноцепными. Если одноцепная гирлянда не удовлетворяет условиям механических нагрузок, то применяется двухцепная.
Разделительные (врезные) гирлянды не допускаются, за исключением гирлянд, с помощью которых осуществляется подвеска высокочастотных заградителей.
925. Ответвления от сборных шин ОРУ, располагаются ниже сборных шин. Подвеска ошиновки одним пролетом над двумя и более секциями или системами сборных шин не допускается.
926. Нагрузки на шины и конструкции от ветра и гололеда, а также расчетные температуры воздуха должны определяться в соответствии с требованиями главы 11 настоящих Правил.
При определении нагрузок на гибкие шины должен учитываться и вес гирлянды изоляторов и спусков к аппаратам и трансформаторам.
При определении нагрузок на конструкции учитываются дополнительные нагрузки от массы человека с инструментом и монтажных приспособлений: 200 кг – при применении гирлянд изоляторов для анкерных опор и 150 кг – для промежуточных; 100 кг – при опорных изоляторах.
Тяжение спусков от шин к аппаратам ОРУ не должно вызывать недопустимые механические напряжения при низких температурах и недопустимое сближение проводов при сильном ветре.
927. Коэффициент запаса механической прочности для гибких шин при нагрузках, соответствующих требованиям, приведенным в пункте 904 настоящих Правил, должен быть не менее 3 по отношению к их временному сопротивлению разрыву.
928. Коэффициент запаса механической прочности для подвесных изоляторов при нагрузках, соответствующих требованиям, приведенным в пункте 904 настоящих Правил, должен быть не менее 4 по отношению к гарантированной минимальной разрушающей нагрузке целого изолятора (механической или электромеханической).
929. Расчетные механические усилия, передающиеся при КЗ жесткими шинами на опорные изоляторы, должны приниматься в соответствии с пунктом 73 настоящих Правил.
930. Коэффициент запаса механической прочности в сцепной арматуре для гибких шин при нагрузках, соответствующих требованиям, приведенным в пункте 924 настоящих Правил, должен быть не менее 3 по отношению к минимальной разрушающей нагрузке.
931. Опоры для подвески шин ОРУ должны выполняться сборными железобетонными или из стали.
932. Опоры для крепления шин ОРУ выполняются и рассчитываются как промежуточные или концевые в соответствии с требованиями, приведенными в главы 11 настоящих Правил. Промежуточные опоры, временно используемые как концевые, должны быть усилены при помощи оттяжек.
933. Количество подвесных и опорных изоляторов, внешняя изоляция электрооборудования РУ выбираются в соответствии с «Инструкцией по проектированию изоляции в районах с чистой и загрязненной атмосферой».
934. Расстояния в свету при жестких шинах между токоведущими и заземленными частями Аф-з и между токоведущими частями разных фаз Аф-ф должны быть не менее значений, приведенных в рисунке 1 таблицы 130 приложения 5 к настоящим Правилам.
В случае применения вместо разрядников ограничителей перенапряжений 10–500 кВ с защитным уровнем фаза-земля 1,8 расстояния, указанные в пунктах 932–942, 959 настоящих Правил, сокращаются до значений, указанных в таблице 129 приложения 5 к настоящим Правилам.
В случае, если в высокогорных установках расстояния между фазами увеличиваются по сравнению с приведенными в таблицах 129 и 130 приложения 5 к настоящим Правилам на основании проверки на корону, соответственно должны быть увеличены и расстояния до заземленных частей.
935. Расстояния в свету при гибких шинах (рисунок 2 приложения 5 к настоящим Правилам) между токоведущими и заземленными частями Аф-з,г, а также между токоведущими частями Аф-ф,г, при их расположении в одной горизонтальной плоскости должны быть не менее
А _ф-з ,г = А _ф-з + а;
А _ф-ф ,г = А _ф-ф + а,
где а = f sina; f – стрела провеса провода при температуре плюс 15⁰С, м; a = arctg(Р/Q); Q – вес провода на 1 м длины, даН/м; Р – скоростной напор ветра на 1 м длины провода, даН/м; при этом, скорость ветра принимается равной 60 % значения, выбранного при расчете строительных конструкций.
936. При токах трехфазного КЗ 20 кА и более гибкие шины РУ проверяются на исключение возможности схлестывания или опасного в отношении пробоя сближения фаз в результате динамического действия тока КЗ.
Наименьшие допустимые расстояния в свету между находящимися под напряжением соседними фазами в момент их наибольшего сближения под действием токов КЗ должны соответствовать наименьшим воздушным промежуткам на ВЛ, принимаемым по наибольшему рабочему напряжению и приведенным в главе 11 настоящих Правил.
В гибких токопроводах, выполненных из нескольких проводов в фазе, должны устанавливаться дистанционные распорки.
937. Расстояния по горизонтали от токоведущих и незаземленных частей или элементов изоляции (со стороны токоведущих частей) до постоянных внутренних ограждений в зависимости от их высоты должны быть не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Б при высоте ограждения 1,6 м и для размера Аф-з при высоте ограждения 2 м. При расположении этих частей или элементов выше ограждений эти расстояния должны быть выдержаны и выше ограждений до высоты 2,7 м в плоскости ограждения (рисунок 3 приложения 5 к настоящим Правилам).
Расстояния от точки, расположенной на высоте 2,7 м в плоскости ограждения, до этих частей или элементов должны быть не менее Аф-з (рисунок 3 приложения 5 к настоящим Правилам).
938. Токоведущие части (выводы, шины, спуски и т.п.) могут не иметь внутренних ограждений, если они расположены над уровнем планировки или уровнем сооружения на высоте не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам, для размера Г (рисунок 4).
Неогражденные токоведущие части, соединяющие конденсатор устройств высокочастотной связи, телемеханики и защиты с фильтром должны быть расположены на высоте не менее 2,5 м. При этом, устанавливается фильтр на высоте, позволяющей производить ремонт (настройку) фильтра без снятия напряжения с оборудования присоединения.
Трансформаторы и аппараты, у которых нижняя кромка фарфора изоляторов расположена над уровнем планировки или уровнем сооружения (плиты кабельных каналов или лотков и т.п.) на высоте не менее 2,5 м, разрешается не ограждать (рис. 4). При меньшей высоте оборудование должно иметь постоянное ограждение, удовлетворяющее требованиям пункта 904 настоящих Правил и находящееся от трансформаторов и аппаратов на расстоянии не менее приведенного в пункте 935 настоящих Правил.
939. Неограждаемые токоведущие части должны быть расположены так, чтобы расстояния от них до габаритов машин, механизмов и транспортируемого оборудования были не менее значений, приведенных для размера Б в рисунке 5 таблицы 130 приложения 5 к настоящим Правилам.
940. Расстояния между ближайшими неогражденными токоведущими частями разных цепей должны выбираться из условия обслуживания одной цепи при неотключенной второй. При расположении неогражденных токоведущих частей разных цепей в разных (параллельных или перпендикулярных) плоскостях расстояния должны быть по вертикали не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера В, а по горизонтали – для размера Д (рисунок 6).
При наличии различных напряжений размеры В и Д принимаются по более высокому напряжению. При этом, размер В предусматривает обслуживание нижней цепи при неотключенной верхней, а размер Д – обслуживание одной цепи при неотключенной второй.
Если такое обслуживание не предусматривается, расстояния между токоведущими частями разных цепей в разных плоскостях должны приниматься в соответствии с пунктами 932 и 933 настоящих Правил; при этом, должна быть учтена возможность сближения проводов в условиях эксплуатации (под влиянием ветра, гололеда, температуры).
941. Расстояния между токоведущими частями разных цепей, расположенных в одной горизонтальной плоскости, устанавливаются по высшему напряжению и должны быть не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Д (рисунок 7). Размер Д предусматривает обслуживание одной цепи при неотключенной другой.
942. Расстояния между токоведущими частями и верхней кромкой внешнего забора должны быть не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Д (рисунок 8). При этом, расстояния по вертикали от токоведущих частей до земли вне территории ОРУ (подстанции) должны быть не менее указанных в первом и третьем абзацах пункта 965 настоящих Правил.
943. Расстояния от контактов и ножей разъединителей в отключенном положении до заземленных частей должны быть не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Аф-з до ошиновки своей фазы, присоединенной ко второму контакту, – не менее значений для размера Ж, до ошиновки других присоединений – не менее значений для размера Б (рисунок 9).
944. Расстояния между токоведущими частями ОРУ и зданиями или сооружениями (ЗРУ, щит управления, трансформаторная башня и др.) должны быть не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Д, а расстояния по вертикали между токоведущими частями и перечисленными выше сооружениями – не менее размера Г (рис. 10).
945. Прокладка воздушных осветительных линий, линий связи и сигнализации над и под токоведущими частями ОРУ не допускается.
946. Расстояния от открыто установленных электротехнических устройств до водоохладителей подстанций должны быть не менее значений, приведенных в таблицы 131 приложения 5 к настоящим Правилам.
Для районов с расчетными температурами наружного воздуха ниже минус 36⁰ С приведенные в таблице 131 приложения 5 к настоящим Правилам расстояния должны быть увеличены на 25 %, а с температурами выше минус 20⁰С – уменьшены на 25 %. Для реконструируемых объектов приведенные в таблице 131 приложения 5 к настоящим Правилам расстояния допускается уменьшать, но не более чем на 25 %.
947. Расстояния от маслонаполненного оборудования с массой масла в единице оборудования 60 кг и более до зданий с производствами категорий В, Г, Д на территории промышленных предприятий и до вспомогательных сооружений (мастерские, склады) на территории электростанций и подстанций, а также до жилых и общественных зданий должны быть не менее (исключения для категорий Г и Д):
1) 16 м при степенях огнестойкости этих зданий и сооружений I и II; 20 м при степени огнестойкости III;
2) 24 м при степенях огнестойкости IV и V.
Расстояния от маслонаполненного оборудования до взрывоопасных зон и помещений принимаются согласно главе 24 настоящих Правил.
Расстояния между отдельными зданиями подстанций в зависимости от степени их огнестойкости принимаются согласно СНиП.
Противопожарные расстояния от зданий трансформаторной мастерской и аппаратной маслохозяйства, а также от складов масла до ограды ОРУ должны быть не менее 6 м.
Расстояния от зданий ЗРУ до других производственных зданий электростанций и подстанций должны быть не менее 7 м. Указанные расстояния могут не соблюдаться при условии, что стена ЗРУ, обращенная в сторону другого здания, будет сооружена как противопожарная с пределом огнестойкости 2,5 часов.
Расстояния от складов водорода до зданий подстанции и опор ВЛ должны быть не менее указанных в таблице 132 приложения 5 к настоящим Правилам.
Расстояния от складов водорода до ОРУ, трансформаторов, синхронных компенсаторов должны быть не менее 50 м.
948. Расстояния от маслонаполненного электрооборудования ОРУ электростанций и подстанций до зданий ЗРУ, щитов, компрессорных и блоков синхронных компенсаторов определяются только технологическими требованиями и не должны увеличиваться по пожарным условиям.
949. При установке у стен зданий с производствами категорий Г—Д (по противопожарным нормам) маслонаполненных трансформаторов, обслуживающих эти производства, на расстоянии от них более 10 м и вне пределов участков шириной Б (рис. 11) специальных требований к стенам, окнам и дверям зданий не предъявляется.
При меньшем расстоянии до трансформаторов, в пределах участков шириной Б, должны выполняться следующие требования:
1) окна до высоты д (до уровня крышки трансформаторов) не допускаются;
2) при расстоянии г менее 5 м и степенях огнестойкости зданий IV и V стена здания должна выполняться как противопожарная с пределом огнестойкости 2,5 часов и возвышаться над кровлей, выполненной из сгораемого материала, не менее чем на 0,7 м.;
3) при расстоянии г менее 5 м и степенях огнестойкости зданий I, II и III, а также при расстоянии г 5 м и более без ограничения по огнестойкости на высоте от д до д+е допускаются неоткрывающиеся окна с заполнением армированным стеклом или стеклоблоками, с рамами, имеющими предел огнестойкости не менее 0,75 часов и выполняемыми из несгораемого материала; выше д+е – окна, открывающиеся внутрь здания, с проемами, снабженными снаружи металлическими сетками с отверстиями не более 25х25 мм.;
4) при расстоянии г до 5 м на высоте менее д, а также при г 5 м и более на любой высоте допускаются двери, выполняемые из несгораемого или трудносгораемого материала с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов;
5) вентиляционные приемные отверстия в стене здания при расстоянии г до 5 м не допускаются, вытяжные отверстия с выбросом незагрязненного воздуха в указанном пределе допускаются на высоте д;
6) расстояние – б в соответствии с пунктом 1311, расстояние г должно быть не менее 0,8 м.;
7) вдоль всех трансформаторов предусматривается проезд шириной не менее 3 м или пожарный подъезд к каждому из них.
Приведенные на рис. 11 размеры а–г и А принимаются до наиболее выступающих частей трансформаторов на высоте менее 1,9 м от поверхности земли. При единичной мощности трансформаторов до 1,6 МВ х А b > 1,5 м, е > 8 м; более 1,6 МВ х А b > 2 м; е > 10 м.
Требования настоящего параграфа распространяются также на КТП наружной установки.
950. Для предотвращения растекания масла и распространения пожара при повреждениях маслонаполненных силовых трансформаторов (реакторов) с массой масла более 1 тонны в единице (одном баке) и баковых выключателей 110 кВ и выше должны быть выполнены маслоприемники, маслоотводы и маслосборники с соблюдением следующих требований:
1) габариты маслоприемника должны выступать за габариты единичного электрооборудования не менее чем на 0,6 м при массе масла до 2 тонн; 1 м при массе более 2 до 10 тонн; 1,5 м при массе более 10 до 50 тонн; 2 м при массе более 50 тонн. При этом, габарит маслоприемника может быть принят меньшим на 0,5 м со стороны стены или перегородки, располагаемой от трансформатора на расстоянии менее 2 м.
Объем маслоприемника должен быть рассчитан на одновременный прием 100 % масла, содержащегося в корпусе трансформатора (реактора).
У баковых выключателей маслоприемники должны быть рассчитаны на прием 80 % масла, содержащегося в одном баке.
2) устройство маслоприемников и маслоотводов должно исключать переток масла (воды) из одного маслоприемника в другой, растекание масла по кабельным и другим подземным сооружениям, распространение пожара, засорение маслоотвода и забивку его снегом, льдом и т.п.
3) для трансформаторов (реакторов) мощностью до 10 МВ.А допускается выполнение маслоприемников без отвода масла. При этом, маслоприемники должны выполняться заглубленными, рассчитанными на полный объем масла, содержащегося в установленном над ними оборудовании, и закрываться металлической решеткой, поверх которой должен быть насыпан толщиной не менее 0,25 м слой чистого гравия или промытого гранитного щебня либо непористого щебня другой породы с частицами от 30 до 70 мм.
Удаление масла и воды из заглубленного маслоприемника должно предусматриваться переносным насосным агрегатом. При применении маслоприемника без отвода масла выполняется простейшее устройство для проверки отсутствия масла (воды) в маслоприемнике.
4) Маслоприемники с отводом масла выполняются как заглубленного типа (дно ниже уровня окружающей планировки земли), так и незаглубленного типа (дно на уровне окружающей планировки земли).
При выполнении заглубленного маслоприемника устройство бортовых ограждений не требуется, если при этом, обеспечивается объем маслоприемника.
Незаглубленный маслоприемник должен выполняться в виде бортовых ограждений маслонаполненного оборудования. Высота бортовых ограждений должна быть не менее 0,25 и не более 0,5 м над уровнем окружающей планировки.
Дно маслоприемника (заглубленного и незаглубленного) должно быть засыпано крупным чистым гравием или промытым гранитным щебнем либо непористым щебнем другой породы с частицами от 30 до 70 мм. Толщина засыпки должна быть не менее 0,25 м.
5) при установке маслонаполненного электрооборудования на железобетонном перекрытии здания (сооружения) устройство маслоотвода является обязательным.
6) маслоотводы должны обеспечивать отвод из маслоприемника масла и воды, применяемой для тушения пожара автоматическими стационарными устройствами, на безопасное в пожарном отношении расстояние от оборудования и сооружений; 50 % масла и полное количество воды должны удаляться не более чем за 0,25 часов. Маслоотводы выполняются в виде подземных трубопроводов или открытых кюветов и лотков.
7) маслосборники должны быть рассчитаны на полный объем масла единичного оборудования, содержащего наибольшее количество масла, и должны выполняться закрытого типа.
951. На подстанциях 110 кВ с трансформаторами единичной мощностью 63 МВ^.А и более и трансформаторами 220 кВ и выше единичной мощностью 40 МВ^.А и более, а также на подстанциях с синхронными компенсаторами для тушения пожара предусматривается водопровод с питанием от существующей внешней сети или от самостоятельного источника водоснабжения.
На подстанциях с трансформаторами 220 кВ единичной мощностью менее 40 МВ^.А предусматривается водопровод с питанием от существующей внешней сети. Допускается вместо пожарного водопровода иметь пожарный водоем, пополняемый водой из водопроводной сети другого назначения.
На подстанциях с трансформаторами 35–110 кВ единичной мощностью менее 63 МВ^.А противопожарный водопровод и водоем не предусматриваются.
952. Фундаменты под маслонаполненные трансформаторы или аппараты должны выполняться из несгораемых материалов.
953. На подстанциях, оборудованных совмещенными порталами, у трансформаторов (автотрансформаторов) железнодорожные пути для их перекатки, не предусматриваются. При наличии подъездного железнодорожного пути к подстанции последний доводится до фундаментов трансформаторов (автотрансформаторов), оборудованных совмещенными порталами.
954. По спланированной территории ОРУ и подстанций должен быть обеспечен проезд для автомобильного транспорта с улучшением, в случае необходимости, грунтовой поверхности твердыми добавками или засевом трав.
Автодороги с покрытием (усовершенствованным, переходным, низшим) предусматриваются, к следующим зданиям и сооружениям: порталу или башне для ревизии трансформаторов, зданиям щитов управления, ЗРУ и КРУН, вдоль выключателей ОРУ 110 кВ и выше, зданию масляного хозяйства, материальному складу, открытому складу масла, насосным, резервуарам воды, компрессорной, складу водорода, фазам выключателей 220 кВ и выше.
Ширина проезжей части внутриплощадочных дорог должна быть не менее 3,5 м. При определении габаритов проездов должны быть учтены размеры применяемых приспособлений и механизмов в соответствии с пунктом 921 настоящих Правил.
955. Установка КРУН и КТП наружной установки должна отвечать следующим требованиям:
1) КРУН и КТП должны быть расположены на спланированной площадке на высоте не менее 0,2 м от уровня планировки с устройством около шкафов площадки для обслуживания. В районах с большим снежным покровом, а также в районах, подверженных снежным заносам, устанавливается КРУН и КТП наружной установки на высоте 1,0–1,2 м.;
2) расположение устройства должно обеспечивать удобную выкатку и транспортировку трансформаторов и выкатной части ячеек;
3) должно быть обеспечено охлаждение оборудования. Кроме того, КРУН и КТП наружной установки должны отвечать требованиям, приведенным в пунктах 891–894, 896–903, 906–908, 911–914, 917, 919, 1099, 1100 настоящих Правил.
Соединения между отдельными секциями КРУН и КТП наружной установки с открытыми сборными и соединительными шинами должны отвечать также требованиям, приведенным в пунктах 922 – 952 настоящих Правил.

3. Закрытые распределительные устройства и подстанции

956. Здания и помещения ЗРУ и камеры трансформаторов должны быть I или II степени огнестойкости.
957. Пристройка подстанции к существующему зданию с использованием стены здания в качестве стены подстанции допускается при условии принятия специальных мер, предотвращающих нарушение гидроизоляции стыка при осадке пристраиваемой подстанции. Указанная осадка должна быть также учтена при креплении оборудования на существующей стене здания.
958. ЗРУ напряжением до и выше 1 кВ, размещаются в отдельных помещениях. Это требование не распространяется на КТП с высшим напряжением до 35 кВ.
Допускается размещение ЗРУ напряжением до 1 кВ и выше в общем помещении при условии, что части РУ или подстанции напряжением до 1 кВ и выше будут эксплуатироваться одной организацией.
Помещения РУ, трансформаторов, преобразователей и т.п. должны быть отделены от служебных и других вспомогательных помещений.
959. Трансформаторные помещения и ЗРУ не допускается размещать:
1) под помещением производств с мокрым технологическим процессом, под душевыми, уборными, ванными и т.п. Исключения допускаются в случаях, когда приняты специальные меры по надежной гидроизоляции, предотвращающие попадание влаги в помещения РУ и подстанций;
2) непосредственно под и над помещениями, в которых может находиться более 50 чел. в период более 1 часа над и под площадью перекрытия, трансформаторного помещения и ЗРУ.
Требование подпункта 2) настоящего пункта не распространяется на трансформаторные помещения, в которых установлены трансформаторы сухие или с негорючим наполнением.
960. Изоляция вводов, а также изоляторов гибких и жестких наружных открытых токопроводов генераторов 6 и 10 кВ должна выбираться на номинальное напряжение 20 кВ, а генераторов напряжением 13,8–24 кВ – на напряжение 35 кВ.
961. Расстояния в свету между неизолированными токоведущими частями разных фаз, от неизолированных токоведущих частей до заземленных конструкций и ограждений, пола и земли, а также между неогражденными токоведущими частями разных цепей должны быть не менее значений, приведенных на рисунках 12-15 таблицы 133 приложения 5 к настоящим Правилам.
Гибкие шины в ЗРУ проверяются на их сближение под действием токов КЗ в соответствии с требованиями, приведенными в пункте 934 настоящих Правил.
962. Расстояние от контактов и ножей разъединителей в отключенном положении до ошиновки своей фазы, присоединенной ко второму контакту, должно быть не менее значений, приведенных в таблице 133 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Ж (рисунок 14).
963. Неизолированные токоведущие части должны быть защищены от случайных прикосновений путем помещения их в камеры, ограждения сетками и т.п.
При размещении неизолированных токоведущих частей вне камер и расположении их ниже размера Д по таблице 133 приложения 5 к настоящим Правилам от пола они должны быть ограждены. Высота прохода под ограждением должна быть не менее 1,9 м (рисунок 15).
Токоведущие части, расположенные выше ограждений до высоты 2,3 м от пола, но ниже размера Д, должны находиться от плоскости ограждения на расстояниях, приведенных в таблице 133 приложения 5 к настоящим Правилам для размера В (рисунок 14).
Неогражденные токоведущие части, соединяющие конденсатор устройства высокочастотной связи, телемеханики и защиты с фильтром, должны быть расположены на высоте не менее 2,2 м. При этом, устанавливается фильтр на высоте, позволяющей производить ремонт (настройку) фильтра без снятия напряжения с оборудования присоединений.
Аппараты, у которых нижняя кромка фарфора изоляторов расположена над уровнем пола на высоте 2,2 м и более, разрешается не ограждать, если выполнены приведенные выше требования.
Применение барьеров для ограждения токоведущих частей в открытых камерах не допускается.
964. Неогражденные неизолированные токоведущие части различных цепей, находящихся на высоте, превышающей значения, приведенные в таблице 133 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Д должны быть расположены на таком расстоянии одна от другой, чтобы после отключения какой-либо цепи было обеспечено ее безопасное обслуживание при наличии напряжения в соседних цепях. В частности, между неогражденными токоведущими частями, расположенными с двух сторон коридора обслуживания, должны быть соблюдены расстояния не менее приведенных в таблице 133 приложения 5 для размера Г (рисунок 14).
965. Ширина коридора обслуживания должна обеспечивать удобное обслуживание установки и перемещение оборудования, причем она должна быть не менее (считая в свету между ограждениями): 1 м при одностороннем расположении оборудования; 1,2 м при двустороннем расположении оборудования.
966. В коридоре управления, где находятся приводы выключателей или разъединителей, указанные выше размеры должны быть соответственно не менее 1,5 и 2 м. При длине коридора до 7 м допускается уменьшение ширины коридора при двустороннем обслуживании до 1,8 м.
Ширина проходов в помещениях КРУ и КТП – в соответствии с пунктами 998 и 1096 настоящих Правил.
Ширина взрывного коридора должна быть не менее 1,2 м.
Допускается местное сужение коридора обслуживания, а также взрывного коридора строительными конструкциями не более чем на 0,2 м.
Высота помещений КРУ и КТП – в соответствии с пунктом 999 настоящих Правил.
967. При воздушных вводах в ЗРУ, не пересекающих проездов или мест, где возможно движение транспорта и т.п., расстояния от низшей точки провода до поверхности земли должны быть не менее приведенных в таблице 133 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Е (рисунок 15).
При меньших расстояниях от провода до земли территория на соответствующем участке под вводом должна быть ограждена забором высотой 1,6 м, при этом, расстояние от земли до провода в плоскости забора должно быть не менее размера Е.
При воздушных вводах, пересекающих проезды или места, где возможно движение транспорта и т.п., расстояния от низшего провода до земли принимаются в соответствии с главой 11 настоящих Правил.
При воздушных выводах из ЗРУ на территорию ОРУ указанные расстояния должны приниматься по таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам для размера Г (рисунок 4).
Расстояния между смежными линейными выводами двух цепей должны быть не менее значений, приведенных в таблице 130 приложения 5 к настоящим Правилам, как для размера Д, если не предусмотрены перегородки между выводами соседних цепей.
На крышах ЗРУ над воздушными вводами должны быть предусмотрены ограждения высотой не менее 0,8 м, выходящие в плане не менее чем по 0,5 м от осей крайних фаз. Вместо указанных ограждений допускается устройство над вводами козырьков тех же габаритов в плане.
968. Провода ввода в здание РУ, расположенные над его крышей, должны находиться от нее на высоте не менее приведенной в пункте 942 настоящих Правил.
Выходы из РУ должны выполняться в соответствии со следующим:
1) При длине РУ до 7 м допускается один выход.
2) При длине РУ более 7 м до 60 м должно быть предусмотрено два выхода по его концам, допускается располагать выходы из РУ на расстоянии до 7 м от его торцов.
3) При длине РУ более 60 м, кроме выходов по концам его, должны быть предусмотрены дополнительные выходы с таким расчетом, чтобы расстояние от любой точки коридора обслуживания, управления или взрывного коридора до выхода было не более 30 м.
Выходы выполняются наружу, на лестничную клетку или в другое производственное помещение с несгораемыми стенами и перекрытиями, не содержащее огне- и взрывоопасных предметов, аппаратов или производств, а также в другие отсеки РУ, отделенные от данного несгораемой или трудносгораемой дверью с пределом огнестойкости не менее 0,6 ч. В многоэтажных РУ второй и дополнительные выходы предусматриваются также на балкон с наружной пожарной лестницей.
969. Взрывные коридоры большой длины разделяются на отсеки не более 60 м несгораемыми перегородками с огнестойкостью не менее 1 часа с дверями, выполняемыми в соответствии с пунктом 969 настоящих Правил. Взрывные коридоры должны иметь выходы наружу или на лестничную клетку.
970. Полы помещений РУ выполняется по всей площади каждого этажа на одной отметке. Конструкция полов должна исключать возможность образования цементной пыли. Устройство порогов в дверях между отдельными помещениями и в коридорах не допускается.
971. Двери из РУ должны открываться в направлении других помещений или наружу и иметь самозапирающиеся замки, открываемые без ключа со стороны распределительного устройства.
Двери между отсеками одного РУ или между смежными помещениями двух РУ должны иметь устройство, фиксирующее двери в закрытом положении и не препятствующее открыванию их в обоих направлениях.
Двери между помещениями (отсеками) РУ разных напряжений должны открываться в сторону РУ с низшим напряжением до 1 кВ.
Замки в дверях помещений РУ одного напряжения должны открываться одним и тем же ключом; ключи от входных дверей РУ и других помещений не должны подходить к замкам камер.
Требование о применении самозапирающихся замков не распространяется на распределительные устройства городских электросетей 10 кВ и ниже.
972. Двери (ворота) камер, содержащих маслонаполненное электрооборудование с массой масла более 60 кг, должны быть выполнены из трудносгораемых материалов и иметь предел огнестойкости не менее 0,75 часов в случаях, если они выходят в помещения, не относящиеся к данной подстанции, а также если они находятся между отсеками взрывных коридоров и РУ. В остальных случаях двери выполняются из сгораемых материалов и иметь меньший предел огнестойкости.
Ворота камер с шириной створки более 1,5 м должны иметь калитку, если они используются для выхода персонала.
973. Закрытые распределительные устройства выполняется без окон, на неохраняемых территориях такое выполнение является обязательным.
В случае необходимости в естественном освещении применяются стеклоблоки или армированное стекло.
Оконные переплеты помещений РУ и подстанций выполняются из сгораемых материалов. В ЗРУ окна должны быть неоткрывающимися.
Устройство световых фонарей не допускается.
Окна должны быть защищены сетками с ячейками не более 25х25 мм, устанавливаемыми снаружи. При применении сеток, устанавливаемых снаружи, допускается применение окон, открываемых внутрь помещения.
974. В одном общем помещении с РУ напряжением до 1 кВ и выше допускается установка одного масляного трансформатора мощностью до 0,63 МВ.А или двух масляных трансформаторов мощностью каждый до 0,4 МВ.А, отделенных от остальной части помещения перегородкой с пределом огнестойкости 1 час, при этом, неизолированные токоведущие части выше 1 кВ должны быть ограждены в соответствии с пунктом 961 настоящих Правил. Баковые масляные выключатели в указанных случаях должны устанавливаться в соответствии с пунктом 975 настоящих Правил.
975. Аппараты, относящиеся к пусковым устройствам электродвигателей, синхронных компенсаторов и т.п. (выключатели, пусковые реакторы, трансформаторы и т.п.), устанавливаются в общей камере без перегородок между ними.
976. В камерах РУ, имеющих выходы во взрывной коридор, допускается установка трансформаторов с массой масла до 600 кг.
Измерительные трансформаторы напряжения независимо от количества масла в них допускается устанавливать в открытых камерах РУ. При этом, в камере должен быть предусмотрен порог или пандус, рассчитанный на удержание полного объема масла, содержащегося в измерительном трансформаторе.
977. Баковые масляные выключатели с массой масла более 60 кг должны устанавливаться в отдельных взрывных камерах с выходом наружу или во взрывной коридор.
Баковые масляные выключатели с массой масла 25–60 кг устанавливаются как во взрывных, так и в открытых камерах. При установке баковых выключателей в открытых камерах или с выходом во взрывной коридор они должны иметь 20%-ный запас по номинальному току отключения.
Баковые масляные выключатели с массой масла до 25 кг, малообъемные масляные выключатели и выключатели без масла устанавливаются в открытых камерах.
При установке малообъемных масляных выключателей с массой масла в одной фазе 60 кг и более в каждой камере должен предусматриваться порог, рассчитанный на удержание полного объема масла.
Выключатели, устанавливаемые в открытых камерах, должны быть отделены один от другого несгораемыми перегородками, выполненными в соответствии с требованиями пункта 891 настоящих Правил. Такими же перегородками или щитами эти выключатели должны быть отделены от привода. Верхняя кромка перегородки или щита должна находиться на высоте не менее 1,9 м от пола.
Требование об установке защитного щита не распространяется на установку воздушных выключателей.
978. Во взрывных коридорах не должно устанавливаться оборудование с открытыми токоведущими частями.
Взрывные коридоры должны иметь выходы, выполненные в соответствии с требованиями пункта 967 настоящих Правил.
979. В закрытых отдельно стоящих, пристроенных и встроенных в производственные помещения подстанциях, в камерах трансформаторов, масляных выключателей и других маслонаполненных аппаратов с массой масла в одном баке до 600 кг при расположении камер на первом этаже с дверями, выходящими наружу, маслосборные устройства не выполняются.
При массе масла в одном баке более 600 кг должен быть устроен пандус или порог из несгораемого материала в дверном проеме камер или в проеме вентиляционного канала, рассчитанный на удержание 20 % масла трансформатора или аппарата. Должны быть также предусмотрены меры против растекания масла через кабельные сооружения.
980. При сооружении камер над подвалом, на втором этаже и выше, а также при устройстве выхода из камер во взрывной коридор под трансформаторами, масляными выключателями и другими маслонаполненными аппаратами должны выполняться маслоприемники по одному из следующих способов:
1) При массе масла в одном баке от 60 до 600 кг:
в виде приямка, рассчитанного на полный объем масла;
путем устройства порога или пандуса у выхода из камеры, обеспечивающего удержание полного объема масла.
2) При массе масла в одном баке более 600 кг:
в виде маслоприемника, вмещающего не менее 20 % полного объема масла трансформатора или аппарата, с отводом масла в дренажную систему. Маслоотводные трубы от маслоприемников под трансформаторами должны иметь диаметр не менее 10 см. Со стороны маслоприемников маслоотводные трубы должны быть защищены сетками;
в виде маслоприемника без отвода масла в дренажную систему. В этом случае маслоприемник должен быть перекрыт решеткой со слоем гравия толщиной 25 см и должен быть рассчитан на полный объем масла;
уровень масла должен быть на 5 см ниже решетки. Верхний уровень гравия в маслоприемнике под трансформатором должен быть на 7,5 см ниже отверстия воздухе подводящего вентиляционного канала. Дно маслоприемника должно иметь уклон 2⁰ в сторону приямка. Площадь маслоприемника должна быть больше площади основания трансформатора или аппарата.
3) При массе масла в трансформаторе или аппарате до 60 кг выполняется порог или пандус для удержания полного объема масла.
981. Вентиляция помещений трансформаторов и реакторов должна обеспечивать отвод выделяемой ими теплоты в таких количествах, чтобы при номинальной их нагрузке (с учетом перегрузочной способности) и максимальной расчетной температуре окружающей среды нагрев трансформаторов и реакторов не превышал максимально допустимого.
Вентиляция помещений трансформаторов и реакторов должна быть выполнена таким образом, чтобы разность температур воздуха, выходящего из помещения и входящего в него, не превосходила 15⁰ С для трансформаторов, 30⁰ С для реакторов на токи до 1000 А, 20⁰ С для реакторов на токи более 1000 А.
При невозможности обеспечить теплообмен естественной вентиляцией необходимо предусматривать принудительную, при этом, должен быть предусмотрен контроль ее работы с помощью сигнальных аппаратов.
982. Взрывные коридоры, а также коридоры для обслуживания открытых камер или КРУ, содержащих оборудование, залитое маслом или компаундом, должны быть оборудованы аварийной вытяжной вентиляцией, включаемой извне и не связанной с другими вентиляционными устройствами. Аварийная вентиляция должна рассчитываться на пятикратный обмен воздуха в час.
В местах с низкими зимними температурами приточные и вытяжные вентиляционные отверстия должны быть снабжены утепленными клапанами, открываемыми извне.
983. В помещениях, в которых дежурный персонал находится 6 часов и более, должна быть обеспечена температура воздуха не ниже плюс 18⁰ С и не выше плюс 28⁰ С. Допускается устройство местных душирующих установок непосредственно на рабочем месте дежурного.
В помещениях щитов управления при отсутствии дежурного персонала и в ЗРУ должна быть обеспечена температура в соответствии с требованиями заводов-изготовителей аппаратуры, устанавливаемой в этих помещениях.
984. Проемы в междуэтажных перекрытиях, стенах, перегородках и т.п. должны быть закрыты несгораемым материалом, обеспечивающим предел огнестойкости не менее 0,75 ч. Прочие отверстия и проемы в наружных стенах для предотвращения проникновения животных и птиц должны быть защищены сетками или решетками с ячейками размером 1х1 см; сетки должны находиться на высоте не менее 0,5 м от земли. Отверстия в местах прохождения кабелей должны иметь уплотнения с пределом огнестойкости 0,75 часов.
985. Перекрытия кабельных каналов и двойных полов должны быть выполнены съемными плитами из несгораемых материалов в уровень с чистым полом помещения. Масса отдельной плиты перекрытия должна быть не более 50 кг.
986. Пересечение камер аппаратов и трансформаторов кабелями, относящимися к другим цепям, не допускается, однако в исключительных случаях допускается выполнять их в трубах. Электропроводки освещения и цепей управления и измерения, расположенные внутри камер или же находящихся вблизи неизолированных токоведущих частей, допускаются только на коротких участках и притом лишь в той мере, в какой это необходимо для осуществления присоединений.
987. Прокладка в помещениях РУ относящихся к ним (нетранзитных) трубопроводов (отопление) допускается при условии применения цельных сварных труб без фланцев, вентилей и т.п., а вентиляционных сварных коробов – без люков, задвижек, фланцев и других подобных устройств. Допускается также транзитная прокладка трубопроводов или коробов при условии, что каждый трубопровод (короб) заключен в сплошной водонепроницаемый кожух.

4. Внутрицеховые трансформаторные подстанции

988. Требования, приведенные в пунктах 987–1001 настоящих Правил, распространяются на внутрицеховые подстанции напряжением до 35 кВ за исключением преобразовательных подстанций и электротермических установок.
989. Внутрицеховые подстанции размещаются на первом и втором этажах в основных и вспомогательных помещениях производств, которые согласно противопожарным требованиям отнесены к категории Г или Д I или II степени огнестойкости, как открыто, так и в отдельных помещениях.
В помещениях, имеющих взрывоопасные или пожароопасные зоны, размещение внутрицеховых подстанций выполняются в соответствии с требованиями глав 24 и 25 настоящих Правил.
В помещениях пыльных и с химически активной средой устройство внутрицеховых подстанций допускается при условии принятия мер, обеспечивающих надежную работу их электрооборудования.
990. В производственных помещениях трансформаторы и РУ устанавливаются открыто и в камерах, и отдельных помещениях. При открытой установке токоведущие части трансформатора должны быть закрыты, а РУ размещены в шкафах защищенного или закрытого исполнения.
991. На внутрицеховой подстанции установка КТП или трансформаторов должна быть выполнена с соблюдением следующих требований:
1) на каждой открыто установленной внутрицеховой подстанции применяются масляные трансформаторы с суммарной мощностью до 3,2 МВ.А. Расстояние в свету между масляными трансформаторами разных КТП, а также между огражденными камерами масляных трансформаторов должно быть не менее 10 м.;
2) в одном помещении внутрицеховой подстанции устанавливается КТП (допускается установка не более трех КТП) с масляными трансформаторами суммарной мощностью не более 6,5 МВ.А.
При внутрицеховом расположении закрытой камеры масляного трансформатора масса масла должна быть не более 6,5 тонн.
Расстояние между отдельными помещениями разных КТП или между закрытыми камерами масляных трансформаторов, расположенных внутри производственного здания, не нормируется.
Ограждающие конструкции помещения внутрицеховой подстанции, в которых устанавливаются КТП с масляными трансформаторами, а также закрытых камер масляных трансформаторов и аппаратов с количеством масла 60 кг и более, должны быть выполнены из несгораемых материалов с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов.
Требования подпункта 2) настоящего пункта распространяются также на пристроенные и встроенные подстанции, имеющие выкатку масляного трансформатора внутрь здания;
3) суммарная мощность масляных трансформаторов внутрицеховой подстанции, установленных на втором этаже, должна быть не более 1 МВ.А.
Установка КТП с масляными трансформаторами и масляных трансформаторов выше второго этажа не допускается;
4) для внутрицеховых подстанций с трансформаторами сухими или с негорючим жидким (твердым) диэлектриком их мощность, количество, расстояния между ними, а также этаж их установки не ограничиваются.
992. Под каждым масляным трансформатором и аппаратом с массой масла 60 кг и более должен быть устроен маслоприемник в соответствии с требованиями подпункта 2) пункта 978 настоящих Правил, как для трансформаторов и аппаратов с массой масла более 600 кг.
993. Выключатели, устанавливаемые на внутрицеховых подстанциях, должны быть, безмасляные или малообъемные масляные.
Установка баковых масляных выключателей допускается только в закрытых камерах при соблюдении следующих условий:
1) количество выключателей должно быть не более трех;
2) масса масла в каждом выключателе должна быть не более 60 кг.
994. При устройстве вентиляции камер трансформаторов на подстанциях, размещаемых в производственных помещениях с нормальной средой, разрешается забирать воздух непосредственно из цеха.
Для вентиляции камер трансформаторов, размещаемых в помещениях с воздухом, содержащим пыль либо токопроводящие или разъедающие смеси, воздух должен забираться извне или очищаться фильтрами.
В зданиях с несгораемыми перекрытиями отвод воздуха из камер трансформаторов разрешается непосредственно в цех.
В зданиях с трудносгораемыми перекрытиями выпуск воздуха из камер трансформаторов должен производиться по вытяжным шахтам, выведенным выше кровли здания не менее чем на 1 м и выполненным в соответствии с пунктом 1119 настоящих Правил.
995. В случае применения искусственной вентиляции камер трансформаторов автоматическое отключение вентиляционного устройства одновременно с отключением трансформатора может не предусматриваться.
996. При установке КТП в отдельных помещениях вентиляция трансформаторов должна отвечать требованиям, приведенным в пункте 979 настоящих Правил.
997. Полы подстанции должны быть не ниже уровня пола цеха; пол в помещении для КРУ и КТП должен быть рассчитан на частое перемещение тележек без повреждения его поверхности.
998. Двери камер маслонаполненных силовых трансформаторов и баковых выключателей должны иметь предел огнестойкости не менее 0,6 ч.
999. При расположении подстанции в непосредственной близости от путей внутрицехового транспорта или крановых путей, подъемно-транспортных механизмов должны быть приняты меры для защиты подстанций от случайных повреждений (световая сигнализация, отбойные тумбы).
КРУ и КТП размещаются в пределах «мертвой зоны» работы этих механизмов.
В цехах с интенсивным движением внутризаводского транспорта, а также при насыщенности цеха оборудованием, материалами и готовыми изделиями КРУ и КТП ограждаются. При этом, внутри ограждений должны быть выдержаны проходы шириной не менее приведенной в пункте 999 настоящих Правил.
1000. Ширина прохода вдоль КРУ и КТП, а также вдоль стен подстанции, имеющих двери или вентиляционные отверстия, должна быть не менее 1 м; кроме того, должна быть обеспечена возможность выкатки трансформаторов и других аппаратов.
1001. Ширина прохода для управления и ремонта КРУ выкатного типа и КТП должна обеспечивать удобство обслуживания, перемещения и разворота оборудования и его ремонта.
При установке КРУ и КТП в отдельных помещениях ширина прохода должна определяться, исходя из следующих условий:
1) для однорядного исполнения – длина тележки КРУ плюс не менее 0,6 м;
2) для двухрядного исполнения – длина тележки КРУ плюс не менее 0,8 м.
Во всех случаях ширина прохода должна быть не менее приведенной в пункте 963 настоящих Правил (при этом, сужение прохода напротив выкатываемых тележек запрещается) и не менее размера тележки по диагонали.
При наличии прохода с задней стороны КРУ и КТП для их осмотра ширина его должна быть не менее 0,8 м; допускаются отдельные местные сужения не более чем на 0,2 м.
При открытой установке КРУ и КТП в производственных помещениях ширина свободного прохода должна определяться расположением производственного оборудования, обеспечивать возможность транспортирования наиболее крупных элементов КРУ и КТП и, во всяком случае, должна быть не менее 1 м.
1002. Высота помещения должна быть не менее высоты КРУ (КТП), считая от выступающих частей шкафов, плюс 0,8 м до потолка и 0,3 м до балок. Допускается меньшая высота помещения, если при этом, обеспечиваются удобство и безопасность замены, ремонта и наладки оборудования КРУ (КТП).
1003. Расчетные нагрузки на перекрытия помещений по пути транспортировки КРУ (КТП) должны приниматься с учетом массы наиболее тяжелой части устройства, а проемы должны соответствовать габаритам транспортируемых частей.

5. Столбовые (мачтовые) трансформаторные подстанции

1004. Правила, приведенные в пунктах 1003–1011 настоящих Правил, распространяются на столбовые подстанции до 35 кВ мощностью не более 0,4 МВ.А.
1005. Присоединение трансформатора к сети высшего напряжения должно осуществляться при помощи предохранителей и разъединителя, управляемого с земли. Привод разъединителя должен запираться на замок. Разъединитель, устанавливается на концевой опоре ВЛ.
1006. Трансформатор должен быть установлен на высоте не менее 4,5 м, считая от земли до токоведущих частей. Для обслуживания подстанций на высоте не менее 3 м должна быть устроена площадка с перилами. Для подъема на площадку применяются лестницы с устройством, сблокированным с разъединителем и запрещающим подъем по лестнице при включенном разъединителе.
Для подстанций, расположенных на одностоечных опорах, устройство площадок и лестниц не обязательно.
1007. Части, остающиеся под напряжением при отключенном положении разъединителя, должны находиться на высоте не менее 2,5 м от уровня площадки обслуживания для подстанций 10 кВ и не менее 3,1 м для подстанций 35 кВ. Положение разъединителя должно быть видно с площадки. Разъединитель должен иметь заземляющие ножи со стороны трансформатора.
1008. Щиток низшего напряжения подстанции должен быть заключен в шкаф. Для отключения трансформатора со стороны низшего напряжения должен быть установлен аппарат, обеспечивающий видимый разрыв.
1009. Электропроводка между трансформатором и щитком, а также между щитком и ВЛ низшего напряжения должна быть защищена от механических повреждений (трубой, швеллером и т.п.) и выполняться в соответствии с требованиями, приведенными в главе 11 настоящих Правил.
1010. Расстояние от земли до изоляторов вывода на ВЛ до 1 кВ должно быть не менее 4 м.
1011. По условию пожарной безопасности подстанция должна быть расположена на расстоянии не менее 3 м от зданий I, II и III степеней огнестойкости и 5 м от зданий IV и V степеней огнестойкости.
1012. Конструкции столбовых подстанций, используемые как опоры ВЛ, должны быть анкерными или концевыми. Это требование не распространяется на одностоечные подстанции.
1013. В местах возможного наезда транспорта столбовые подстанции должны быть защищены отбойными тумбами.

6. Защита от грозовых перенапряжений

1014. Открытые распределительные устройства и открытые подстанции 20–500 кВ должны быть защищены от прямых ударов молнии. Выполнение защиты от прямых ударов молнии не требуется для подстанций 20 и 35 кВ с трансформаторами единичной мощностью 1,6 МВ^.А и менее независимо от числа грозовых часов в году, для всех ОРУ и подстанций 20 и 35 кВ в районах с числом грозовых часов в году не более 20, а также для ОРУ и подстанций 220 кВ и ниже на площадках с эквивалентным удельным сопротивлением земли в грозовой сезон более 2000 Ом^.м при числе грозовых часов в году не более 20.
Здания ЗРУ и закрытых подстанций защищаются от прямых ударов молнии в районах с числом грозовых часов в году более 20.
Защиту зданий ЗРУ и закрытых подстанций, имеющих металлические покрытия кровли или железобетонные несущие конструкции кровли, выполняются заземлением этих покрытий (конструкций). Для защиты зданий ЗРУ и закрытых подстанций, крыша которых не имеет металлических или железобетонных покрытий либо несущих конструкций или не может быть заземлена, устанавливаются стержневые молниеотводы или молниеприемные сетки непосредственно на крыше зданий.
Расположенные на территории подстанций здания трансформаторной башни, маслохозяйства, электролизной, синхронных компенсаторов, а также резервуары с горючими жидкостями или газами и места хранения баллонов водорода должны быть защищены от прямых ударов молнии и вторичных ее проявлений.
1015. Защита от прямых ударов молнии ОРУ 220 кВ и выше выполняется стержневыми молниеотводами, устанавливаемыми, на конструкциях ОРУ. Используются также защитное действие высоких объектов, которые являются молниеприемниками (опоры ВЛ, прожекторные мачты, радиомачты и т.п.). Установка молниеотводов на порталах, расположенных вблизи трансформаторов или шунтирующих реакторов, допускается при выполнении требований пункта 1014 настоящих Правил.
На конструкциях ОРУ 110 кВ стержневые молниеотводы устанавливаются при эквивалентном удельном сопротивлении земли в грозовой сезон: до 1000 Ом^.м – независимо от площади заземляющего контура подстанции; более 1000 и до 2000 Ом^.м – при площади заземляющего контура подстанции 10 000 м ² и более.
От стоек конструкций ОРУ 110 кВ с молниеотводами должно быть обеспечено растекание тока молнии по магистралям заземления не менее чем в двух-трех направлениях. Кроме того, должны быть установлены один-два вертикальных электрода длиной 3–5 м на расстоянии не менее длины электрода от стойки, на которой установлен молниеотвод.
Установка молниеотводов на конструкциях ОРУ 35 кВ допускается при эквивалентном удельном сопротивлении земли в грозовой сезон:
1) до 500 Ом^.м независимо от площади заземляющего контура подстанции;
2) более 500 и до 750 Ом^.м при площади заземляющего контура подстанции 10 000 м ² и более.
От стоек конструкций ОРУ 35 кВ с молниеотводами должно быть обеспечено растекание тока молнии по магистралям заземления в трех-четырех направлениях. Кроме того, должны быть установлены два-три вертикальных электрода длиной 3–5 м на расстоянии не менее длины электрода от стойки с молниеотводом.
Гирлянды подвесной изоляции на порталах ОРУ 35 кВ с тросовыми или стержневыми молниеотводами, а также на концевых опорах ВЛ 35 кВ в случае, если трос ВЛ не заводится на подстанцию, должны иметь на два изолятора больше требуемого для ОРУ 35 кВ, предназначенного для работы в районах с I степенью загрязненности атмосферы.
Расстояние по воздуху от конструкций ОРУ, на которых установлены молниеотводы, до токоведущих частей, должно быть не менее длины гирлянды.
1016. На трансформаторных порталах, порталах шунтирующих реакторов и конструкциях ОРУ, удаленных от трансформаторов или реакторов по магистралям заземления на расстояние менее 15 м, молниеотводы устанавливаются при эквивалентном удельном сопротивлении земли в грозовой сезон не более 350 Ом^.м и при соблюдении следующих условий:
1) непосредственно на всех выводах обмоток 3–35 кВ трансформаторов или на расстоянии не более 5 м от них по ошиновке, включая ответвления к разрядникам, должны быть установлены вентильные разрядники;
2) должно быть обеспечено растекание тока молнии от стойки конструкции с молниеотводом по трем-четырем магистралям заземления;
3) на магистралях заземления, на расстоянии 3–5 м от стойки с молниеотводом, должно быть установлено два-три вертикальных электрода длиной 5 м.;
4) на подстанциях с высшим напряжением 20 и 35 кВ при установке молниеотвода на трансформаторном портале сопротивление заземляющего устройства не должно превышать 4 Ом без учета заземлителей, расположенных вне контура заземления ОРУ;
5) заземляющие проводники вентильных разрядников и трансформаторов присоединяются к заземляющему устройству подстанции поблизости один от другого или выполнять их так, чтобы место присоединения вентильного разрядника к заземляющему устройству находилось между точками присоединения заземляющих проводников портала с молниеотводом и трансформатора.
1017. Защиту от прямых ударов молнии ОРУ, на конструкциях которых установка молниеотводов не допускается или нецелесообразна по конструктивным соображениям, выполняется отдельно стоящими молниеотводами, имеющими обособленные заземлители с сопротивлением не более 80 Ом.
Расстояние Sз, м, между обособленным заземлителем молниеотвода и заземляющим устройством ОРУ (подстанции) должно быть равным (но не менее 3 м)
S _в,о > 0,2R _з ,
где Rз – сопротивление заземления отдельно стоящего молниеотвода, которое должно быть не более 40 Ом. При этом, грозотрос не должен заводиться на линейный портал, а первый пролет должен быть защищен отдельно стоящим молниеотводом.
Расстояние по воздуху Sв,o, м, от отдельно стоящего молниеотвода с обособленным заземлителем до токоведущих частей, заземленных конструкций и оборудования ОРУ (подстанции) должно быть равным (но не менее 5 м)
S _в,o > 0,12 R _з + 0,1 Н,
где Н – высота рассматриваемой точки молниеотвода над уровнем земли, м.
Заземлители отдельно стоящих молниеотводов в ОРУ присоединяются к заземляющему устройству ОРУ (подстанции) при соблюдении указанных в пункте 1013 настоящих правил условий установки молниеотводов на конструкциях ОРУ. Место присоединения заземлителя отдельно стоящего молниеотвода к заземляющему устройству подстанции должно быть удалено по магистралям заземления на расстояние не менее 15 м от места присоединения к нему трансформатора (реактора). В месте присоединения заземлителя отдельно стоящего молниеотвода к заземляющему устройству ОРУ 35–110кВ должно быть выполнено два-три направления по магистралям заземления.
Заземлители отдельно стоящих молниеотводов, установленных на прожекторных мачтах, должны быть присоединены к заземляющему устройству подстанции. При этом, в случае несоблюдения условий, указанных в пункте 1013 настоящих Правил, дополнительно к общим требованиям присоединения заземлителей отдельно стоящих молниеотводов должны быть соблюдены следующие требования:
1) на расстоянии 5 м от молниеотвода устанавливаются три-четыре вертикальных электрода длиной 3–5 м.;
2) если расстояние по магистралям заземления от места присоединения заземлителя молниеотвода к заземляющему устройству до места присоединения к нему трансформатора (реактора) превышает 15 м, но менее 40 м, то вблизи выводов обмоток напряжением до 35 кВ трансформатора должны быть установлены вентильные разрядники.
Расстояние по воздуху Sв,с, м, от отдельно стоящего молниеотвода, заземлитель которого соединен с заземляющим устройством ОРУ (подстанции), до токоведущих частей должно составлять:
S _в,с > 0,1 Н + т,
где Н – высота токоведущих частей над уровнем земли, м;
т – длина гирлянды изоляторов, м.
1018. Тросовые молниеотводы на подходах ВЛ 35 кВ к тем ОРУ, к которым не допускается их присоединение, должны заканчиваться на ближайшей к ОРУ опоре. От стоек конструкций ОРУ 110 и 150 кВ, к которым присоединены тросовые молниеотводы, должно быть выполнено два-три направления магистралей заземления. Первый от ОРУ бестросовый пролет этих ВЛ должен быть защищен стержневыми молниеотводами, устанавливаемыми на подстанциях, опорах ВЛ или около ВЛ.
Тросовые молниеотводы, защищающие подходы ВЛ 35 кВ, разрешается присоединять к заземленным конструкциям ОРУ при эквивалентном удельном сопротивлении земли в грозовой сезон: до 750 Ом^.м – независимо от площади заземляющего контура подстанции; более 750 и до 1000 Ом^.м – при площади заземляющего контура подстанции 10 000 м² и более.
От стоек конструкций ОРУ 35 кВ, к которым присоединены тросовые молниеотводы, должно быть выполнено по два-три направления магистралей заземления. Кроме того, должно быть установлено два-три вертикальных электрода длиной 3–5 м на расстоянии не менее длины электрода от стойки, к которой присоединен молниеотвод.
Сопротивление заземлителя ближайшей к ОРУ опоры ВЛ 35 кВ не должно превышать 10 Ом.
1019. Место присоединения конструкции со стержневым или тросовым молниеотводом к заземляющему контуру подстанции должно быть расположено на расстоянии не менее 15 м по магистралям заземления от места присоединения к нему трансформатора (реактора).
1020. Устройство и защита подходов ВЛ к ОРУ и подстанциям должны отвечать помимо требований, приведенных в пунктах 1016, 1021–1026, 1027–1040 настоящих Правил.
Вместо вентильных и трубчатых разрядников во всех случаях применяются ограничители перенапряжений.
1021. Не допускается установка молниеотводов на конструкциях ОРУ, находящихся на расстоянии менее 15 м от трансформаторов, к которым гибкими связями или открытыми шинопроводами присоединены вращающиеся машины; от открытых шинопроводов и от опор гибких связей, если к ним присоединены вращающиеся машины.
Порталы трансформаторов, связанных открытыми шинопроводами или гибкими связями с вращающимися машинами, должны входить в зоны защиты отдельно стоящих или установленных на других конструкциях молниеотводов.
1022. При использовании прожекторных мачт в качестве молниеотводов подводка электропитания к прожекторам на участке от точки выхода из кабельного сооружения до прожекторной мачты и далее по мачте должна быть выполнена кабелями с металлической оболочкой либо кабелями без металлической оболочки в трубах. Около молниеотвода эти кабели должны быть проложены непосредственно в земле на протяжении не менее 10 м.
В месте ввода кабелей в кабельное сооружение металлическая оболочка кабелей, броня и металлическая труба должны быть соединены с заземляющим устройством подстанции.
1023. Защита ВЛ 35 кВ и выше от прямых ударов молнии на подходах к РУ (подстанциям) должна быть выполнена тросовыми молниеотводами. Длина защищенных тросом подходов с повышенным защитным уровнем, сопротивление заземления опор, количество и защитные углы тросовых молниеотводов должны соответствовать требованиям, приведенным в таблице 134 приложения 5 к настоящим Правилам.
На каждой опоре подхода трос должен быть присоединен к заземлителю опоры.
В районах со слабой интенсивностью грозовой деятельности допускается увеличение по сравнению с приведенными в таблице 134 приложения 5 к настоящим Правилам сопротивлений заземляющих устройств опор на подходах ВЛ 35–220 кВ к подстанциям при числе грозовых часов в году менее 20 – в 1,5 раза; менее 10 – в 3 раза.
Если выполнение заземлителей с требуемыми сопротивлениями заземления оказывается невозможным, должны быть применены заземлители-противовесы.
В особо гололедных районах и в районах с эквивалентным удельным сопротивлением земли более 1000 Ом^.м допускается выполнение защиты подходов ВЛ к РУ (подстанциям) отдельно стоящими стержневыми молниеотводами, сопротивление заземлителей которых не нормируется.
1024. В районах, имеющих не более 60 грозовых часов в году, допускается не выполнять защиту тросом подхода ВЛ 35 кВ к подстанциям 35 кВ с двумя трансформаторами мощностью до 1,6 МВ^.А каждый или с одним трансформатором мощностью до 1,6 МВ^.А и наличием резервного питания нагрузки со стороны низшего напряжения. При этом, опоры подхода ВЛ к подстанциям на длине не менее 0,5 км должны иметь заземлители с сопротивлением, указанным в таблице 134 приложения 5 к настоящим Правилам. При выполнении ВЛ на деревянных опорах, кроме того, требуется на подходе ВЛ длиной 0,5 км присоединять крепления изоляторов к заземлителю опор и устанавливать комплект трубчатых разрядников на первой опоре подхода со стороны ВЛ. Расстояние между вентильными разрядниками и трансформатором должно быть не более 10 м.
При отсутствии резервного питания на подстанции с одним трансформатором мощностью до 1,6 МВ^.А подходы ВЛ 35 кВ к подстанции должны быть защищены тросом на длине не менее 0,5 км.
1025. На первой опоре подхода к подстанциям ВЛ 35–220 кВ, считая со стороны линии, должен быть установлен комплект трубчатых разрядников (РТ1) в следующих случаях:
1) линия по всей длине, включая подход, построена на деревянных опорах;
2) линия построена на деревянных опорах, подход линии – на металлических или железобетонных опорах;
3) на подходах ВЛ 35 кВ на деревянных опорах к подстанциям 35 кВ, защита которых выполняется упрощенно в соответствии с пунктом 1022 настоящих Правил.
Установка РТ1 в начале подходов ВЛ, построенных по всей длине на металлических или железобетонных опорах, не требуется.
Сопротивление заземляющего устройства опор с трубчатыми разрядниками должно быть не более 10 Ом при удельном сопротивлении земли не выше 1000 Ом^.м и не более 15 Ом при более высоком удельном сопротивлении. На деревянных опорах заземляющие спуски от РТ1 должны быть проложены по всем стойкам.
На ВЛ 35–110 кВ, которые имеют защиту тросом не по всей длине и в грозовой сезон могут быть длительно отключены с одной стороны, устанавливается комплект трубчатых разрядников (РТ2) на входных порталах или на первой от подстанции опоре того конца ВЛ, который может быть отключен. При наличии на отключенном конце ВЛ трансформаторов напряжения вместо РТ2 должны быть установлены вентильные разрядники.
Расстояние от РТ2 до отключенного аппарата должно быть не более 60 м для ВЛ 110 кВ и не более 40 м – для ВЛ напряжением 35 кВ.
1026. На ВЛ работающих на пониженном относительно класса изоляции напряжении, на первой опоре защищенного подхода ее к подстанции считая со стороны линии, должны быть установлены трубчатые разрядники класса напряжения, соответствующего рабочему напряжению линии.
При отсутствии трубчатых разрядников на требуемые классы напряжения или значения токов КЗ допускается устанавливать защитные промежутки или шунтировать часть изоляторов в гирляндах на одной-двух смежных опорах (при отсутствии загрязнения изоляции промышленными, солончаковыми, морскими и другими уносами). Количество изоляторов в гирляндах, оставшихся незашунтированными, должно соответствовать рабочему напряжению.
На ВЛ с изоляцией, усиленной по условию загрязнения атмосферы, если начало защищенного подхода находится в зоне усиленной изоляции, на первой опоре защищенного подхода должен устанавливаться комплект трубчатых разрядников, соответствующих рабочему напряжению ВЛ. При отсутствии трубчатых разрядников на требуемые классы напряжения или значения токов КЗ допускается устанавливать защитные промежутки.
1027. Трубчатые разрядники должны быть выбраны по токам КЗ в соответствии со следующими требованиями:
1) для сетей до 35 кВ (с нейтралью, изолированной или заземленной через дугогасящий реактор) верхний предел тока, отключаемого трубчатым разрядником, должен быть не менее наибольшего возможного тока трехфазного КЗ, а нижний предел – не более наименьшего возможного установившегося тока двухфазного КЗ;
2) для сетей 110 кВ и выше с большим током замыкания на землю трубчатый разрядник выбирается по наибольшему возможному току однофазного или трехфазного КЗ и по наименьшему возможному установившемуся току однофазного или двухфазного замыкания.
При отсутствии трубчатых разрядников на требуемые значения токов КЗ допускается применять вместо них основные защитные промежутки. На ВЛ 220 кВ с деревянными опорами при отсутствии трубчатых разрядников должны быть заземлены на одной-двух опорах подвески гирлянд, при этом, число изоляторов должно быть таким же, как для металлических опор.
Размеры основных защитных промежутков приведены в таблице 135 приложения 5 к настоящим Правилам.
1028. На ВЛ до 35 кВ с деревянными опорами в заземляющих спусках защитных промежутков выполняются дополнительные защитные промежутки, установленные на высоте не менее 2,5 м от земли. Размеры дополнительных защитных промежутков приведены в таблице 135 приложения 5 к настоящим Правилам.
1029. В РУ 35 кВ и выше, к которым присоединены ВЛ, должны быть установлены вентильные разрядники (ограничители перенапряжения).
Вентильные разрядники (ограничители перенапряжения) выбираются с учетом координации их защитных характеристик с изоляцией защищаемого оборудования и соответствия напряжения гашения разрядников напряжению в месте их установки при замыкании на землю одной фазы сети. При увеличенных расстояниях между разрядниками и защищаемым оборудованием с целью сократить количество устанавливаемых разрядников применяются вентильные разрядники (ограничители перенапряжения) с характеристиками выше требуемых по условиям координации изоляции.
Расстояния по шинам, включая ответвления, от разрядников до трансформаторов и аппаратов должны быть не более указанных в таблице 136 приложения 5 к настоящим Правилам.
Определение наибольших допустимых расстояний между вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения) и защищаемым оборудованием производится, исходя из количества линий и вентильных разрядников (ограничители перенапряжения), включенных в нормальном режиме работы РУ (подстанции).
Количество и места установки вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения) выбираются, исходя из принятых на расчетный период схем электрических соединений, количества ВЛ и трансформаторов. При этом, расстояния от защищаемого оборудования до вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения) должны быть в пределах допускаемых также в пусковой период и на промежуточных этапах длительностью, равной грозовому сезону или более. Аварийные и ремонтные режимы работы при этом, не учитываются.
1030. Вентильные разрядники (ограничители перенапряжения) должны быть установлены без коммутационных аппаратов в цепи между разрядником и трансформатором (автотрансформатором, шунтирующим реактором) в случаях защиты:
1) обмоток всех напряжений силовых трансформаторов, имеющих автотрансформаторную связь;
2) обмоток 220 и 500 кВ трансформаторов;
3) обмоток 110 и 220 кВ трансформаторов, имеющих уровень изоляции.
Для защиты шунтирующих реакторов 110–500 кВ и цепей коммутируемых вакуумными выключателями до 35 кВ должны использоваться ограничители перенапряжений.
Расстояния от вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения) до трансформаторов (автотрансформаторов, шунтирующих реакторов) и до аппаратов должны быть не более приведенных в таблице 136–137 приложения 5 настоящих Правил. При превышении указанных расстояний должны быть дополнительно установлены разрядники на шинах.
1031. При присоединении трансформатора к РУ кабельной линией 110 кВ и выше в месте присоединения кабеля к шинам РУ должен быть установлен комплект вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения). Заземляющий зажим разрядника должен быть присоединен к металлическим оболочкам кабеля.
В случае присоединения к шинам РУ нескольких кабелей, непосредственно соединенных с трансформаторами, на шинах РУ устанавливается один комплект вентильных разрядников. Место установки разрядника выбирается возможно ближе к местам присоединения кабелей.
1032. Неиспользуемые обмотки низшего и среднего напряжения силовых трансформаторов (автотрансформаторов) должны быть соединены в звезду или треугольник и защищены вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения), включенными между вводами каждой фазы и землей. Защита неиспользуемых обмоток низшего напряжения, расположенных первыми от магнитопровода может быть выполнена заземлением одной из вершин треугольника, одной из фаз звезды или нейтрали либо установкой вентильного разрядника соответствующего класса напряжения на каждой фазе.
Защита неиспользуемых обмоток не требуется, если к ним постоянно присоединена кабельная линия длиной не менее 30 м, имеющая заземленную оболочку или броню.
1033. Для защиты нейтралей обмоток 110–220 кВ силовых трансформаторов имеющих изоляцию, пониженную относительно изоляции линейного конца обмотки и допускающую работу с разземленной нейтралью устанавливаются вентильные разрядники (ограничители перенапряжения). В нейтрали трансформаторов, изоляция которой не допускает разземления, установка разъединителей не допускается.
1034. Шунтирующие реакторы 500 кВ должны быть защищены от грозовых и внутренних перенапряжений ограничителями перенапряжений, устанавливаемыми на присоединениях реакторов.
1035. Распределительные устройства до 20 кВ, к которым присоединены ВЛ, должны быть защищены вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения), установленными на шинах или у трансформатора.
В РУ до 10 кВ при выполнении связи трансформаторов с шинами при помощи кабелей расстояния от вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения) до трансформаторов и аппаратов не ограничиваются (за исключением случаев, указанных в пункте 1014 настоящих Правил).
При применении воздушной связи трансформаторов с шинами РУ до 10 кВ расстояния от вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения) до трансформаторов и аппаратов не должны превышать 60 м при ВЛ на деревянных опорах и 90 м при ВЛ на металлических и железобетонных опорах.
Защита подходов ВЛ до 20 кВ к подстанциям тросовыми молниеотводами не требуется.
На подходах к подстанциям ВЛ до 20 кВ с деревянными опорами на расстоянии 200–300 м от подстанции должен быть установлен комплект трубчатых разрядников (РТ1).
На ВЛ до 20 кВ, которые в грозовой сезон могут быть длительно отключены с одной стороны, устанавливается комплект трубчатых разрядников (РТ2) на конструкции, подстанции или на концевой опоре того конца ВЛ, который может быть длительно отключен. При наличии на отключенном конце ВЛ трансформаторов напряжения вместо РТ2 должны быть установлены вентильные разрядники (ограничители перенапряжения). Расстояние от разрядников до отключенного аппарата должно быть не более 15 м.
Сопротивление заземления РТ1 и РТ2 не должны превышать 10 Ом при удельном сопротивлении земли до 100 Ом^.м и 15 Ом при более высоком удельном сопротивлении.
На подходах к подстанциям ВЛ до 20 кВ с металлическими и железобетонными опорами установка трубчатых разрядников (комплектов РТ1 и РТ2) не требуется.
Защита подстанций до 20 кВ, с низшим напряжением до 1 кВ, присоединенных к ВЛ до 20 кВ, должна выполняться вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения), устанавливаемыми с высокой и низкой сторон подстанции.
При мощности трансформатора до 0,63 МВ^.А допускается не устанавливать трубчатые разрядники на подходе ВЛ до 20 кВ с деревянными опорами.
При установке вентильного разрядника (ограничителя перенапряжения) в одной ячейке с трансформатором напряжения разрядник присоединяется до предохранителя.
1036. Кабельные вставки 35–220 кВ при их длине менее 1,5 км должны быть защищены с обеих сторон трубчатыми или вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения). Кабели 35—110 кВ защищаются вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения) типа РВС или трубчатыми разрядниками, а кабели 220 кВ – вентильными разрядниками типа РВМГ. При длине кабеля 1,5 км и более установка разрядников по концам кабеля не требуется.
В случае присоединения ВЛ до 20 кВ к подстанции при помощи кабельной вставки длиной до 50 м в месте присоединения кабеля к ВЛ должен быть установлен комплект трубчатых разрядников. Если ВЛ выполнена на деревянных опорах, на расстоянии 200–300 м от конца кабеля устанавливается второй комплект трубчатых разрядников.
При применении кабельной вставки длиной более 50 м в месте присоединения кабеля к ВЛ устанавливается комплект вентильных разрядников (ограничителей перенапряжения).
Разрядники должны быть соединены кратчайшим путем с металлическими оболочками кабеля и присоединены к заземлителю. Сопротивление заземлителя должно быть не более приведенных в пункте 1033 настоящих Правил.
1037. Защиту подстанций 35–110 кВ с трансформаторами мощностью до 40 МВ^.А, присоединяемых к ответвлениям протяженностью менее требуемой длины защищаемого подхода (таблиц 134 и 136 приложения 5 к настоящим Правилам) от действующих ВЛ с деревянными, металлическими или железобетонными опорами без троса, допускается выполнять по упрощенней схеме (рис. 16), включающей:
1) вентильные разрядники (ограничители перенапряжения), устанавливаемые на подстанции на расстоянии не более 10 м от силового трансформатора;
2) тросовые молниеотводы подхода к подстанции на всей длине ответвления, при длине ответвления менее 150 м дополнительно защищаются тросовыми или стержневыми молниеотводами по одному пролету действующей ВЛ в обе стороны от ответвления;
3) комплекты РТ1 и РТ2 с сопротивлением заземления каждого комплекта не более 10 Ом, устанавливаемые на деревянных опорах: РТ2 – на первой опоре с тросом со стороны ВЛ или на границе участка, защищаемого стержневыми молниеотводами; РТ1 – на незащищенном участке ВЛ на расстоянии 150–200 м от РТ2.
При длине захода более 500 м установка РТ1 не требуется.
Защита подстанций, на которых расстояния между вентильными разрядниками (ограничителями перенапряжения) и трансформаторами превышают 10 м, выполняется в соответствии с требованиями, приведенными в пунктах 1021, 1027 настоящих Правил.
Упрощенную защиту подстанций в соответствии с указанными выше требованиями допускается выполнять и в случае присоединения подстанций к действующим ВЛ с помощью коротких заходов (рис. 17). При этом, трансформаторы должны быть защищены вентильными разрядниками типа РВМГ.
Выполнение грозозащиты подстанций, присоединяемых к вновь вооружаемым ВЛ, по упрощенным схемам не допускается.
1038. В районах с удельным сопротивлением земли 1000 Ом^.м и более сопротивление заземления РТ1 и РТ2 35–110 кВ, устанавливаемых для защиты тех подстанций, которые присоединяются к действующим ВЛ на ответвлениях или с помощью коротких заходов, может быть более 10, но не более 30 Ом. При этом, заземляющий контур РТ2 должен быть соединен с заземляющим контуром подстанции протяженным заземлителем.
1039. Разъединители, устанавливаемые на опорах ВЛ до 110 кВ, имеющих защиту тросом не по всей длине, защищаются трубчатыми разрядниками, устанавливаемыми на тех же опорах со стороны потребителя. Если разъединитель может иметь длительно отключенное положение, трубчатые разрядники должны быть установлены на той же опоре с каждой стороны, находящейся под напряжением.
При установке разъединителей на расстоянии до 25 м по длине ВЛ от места подключения линии к подстанции или распределительному пункту установка разрядников на опоре, не требуется. Если эти разъединители могут иметь длительно отключенное положение, со стороны ВЛ на опоре должны быть установлены разрядники.
На ВЛ до 20 кВ с железобетонными и металлическими опорами допускается не устанавливать разрядники для защиты разъединителей, имеющих изоляцию того же класса напряжения, что и ВЛ.
Установка разъединителей в тех пределах защищаемых тросом подходов ВЛ, которые указаны в пунктах 1035, 1043 и в таблице 136 приложения 5 к настоящим Правилам, допускается на первой опоре, считая со стороны линии, а также как исключение на остальных опорах подхода при условии применения разъединителей, имеющих изоляцию не ниже изоляции на той же опоре.
1040. Сопротивление заземления трубчатых разрядников, указанных в пункте 1037 настоящих Правил, должно удовлетворять требованиям, приведенным в главе 8 настоящих правил.
1041. Ответвление от ВЛ, выполняемое на металлических или железобетонных опорах, должно быть защищено тросом по всей длине, если оно присоединено к ВЛ, защищенной тросом по всей длине и питающей ответственные электроустановки.
При выполнении ответвления на деревянных опорах в месте его присоединения к линии должен быть установлен комплект трубчатых разрядников.
1042. Для защиты переключательных пунктов 3–10 кВ должны быть установлены трубчатые разрядники – по одному комплекту на концевой опоре каждой питающей ВЛ с деревянными опорами. При этом, разрядники присоединяются к заземляющему устройству переключательного пункта.

7. Защита вращающихся электрических машин
от грозовых перенапряжений

1043. Воздушные линии с металлическими и железобетонными опорами допускается присоединять к генераторам (синхронным компенсаторам) мощностью до 50 МВт (до 50 МВЧ1).
Воздушные линии с деревянными опорами допускается присоединять к генераторам (синхронным компенсаторам) мощностью до 25 МВт (до 25 МВЧ1).
Присоединение ВЛ к генераторам (синхронным компенсаторам) мощностью более 50 МВт (более 50 МВЧ1) допускается только при помощи разделительного трансформатора.
1044. Для защиты генераторов и синхронных компенсаторов, а также электродвигателей мощностью более 3 МВт, присоединяемых к ВЛ, должны быть применены вентильные разрядники 1 группы и емкости не менее 0,5 мкФ на фазу. Кроме того, должна быть выполнена защита подхода ВЛ к электростанции (подстанции) с уровнем грозоупорности не менее 50 кА. Вентильные разрядники устанавливаются для защиты, генераторов (синхронных компенсаторов) мощностью более 15 МВт (более 15 МВ^.1) – на присоединении каждого генератора (синхронного компенсатор1); 15 МВт и менее (15 МВ^.А и менее) – на шинах (секциях шин) генераторного напряжения; электродвигателей мощностью более 3 МВт – на шинах РУ.
При защите генераторов (синхронных компенсаторов) с выведенной нейтралью, не имеющих витковой изоляции (машины со стержневой обмоткой) мощностью 20 МВт и более (20 МВ^.А и более), вместо емкостей 0,5 мкФ на фазу может быть применен вентильный разрядник в нейтрали генератора (синхронного компенсатор1) на номинальное напряжение машины. Установка защитных емкостей не требуется, если суммарная емкость присоединенных к генераторам (синхронным компенсаторам) участков кабелей длиной до 100 м составляет 0,5 мкФ и более на фазу.
1045. Если вращающиеся машины и ВЛ присоединены к общим шинам электростанции или подстанции, то подходы этих ВЛ должны быть защищены от грозовых воздействий с соблюдением следующих требований:
1) Подход ВЛ с железобетонными опорами должен быть защищен тросом на протяжении не менее 300 м, в начале подхода должен быть установлен комплект трубчатых разрядников (рис. 18 (а). Опоры защищенного тросом подхода ВЛ должны иметь деревянные траверсы с расстоянием не менее 1 м по дереву от точки крепления гирлянды изоляторов до стойки опоры. Провода ВЛ подвешиваются на гирляндах изоляторов (на изоляторах), соответствующих классу напряжения 35 кВ. Сопротивление заземления трубчатых разрядников не должно превышать 5 Ом, а сопротивление заземления тросовых опор – 10 Ом.
Вместо трубчатых разрядников в начале подхода устанавливаются вентильные разрядники IV группы. При этом, сопротивление заземления разрядников должно быть не более 3 Ом.
На подходах ВЛ с деревянными опорами дополнительно к средствам защиты, применяемым на ВЛ с железобетонными опорами, устанавливается комплект трубчатых разрядников на расстоянии 150 м от начала тросового подхода в сторону линии. Сопротивление заземления разрядников должно быть не более 5 Ом.
2) На ВЛ, присоединенных к электростанциям и подстанциям кабельными вставками длиной до 0,5 км, защита подхода должна быть выполнена так же, как на ВЛ без кабельных вставок, и дополнительно должен быть установлен комплект вентильных разрядников IV группы в месте присоединения ВЛ к кабелю. Разрядник кратчайшим путем присоединяется к броне, металлической оболочки кабеля и к заземлителю. Сопротивление заземления разрядников не должно превышать 5 Ом.
3) Если подход ВЛ на длине не менее 300 м защищен от прямых ударов молнии зданиями, деревьями или другими высокими предметами, подвеска троса на подходе ВЛ не требуется. При этом, в начале защищенного участка ВЛ (со стороны линии) должен быть установлен комплект вентильных разрядников IV группы. Сопротивление заземления разрядника не должно превышать 3 Ом.
4) При наличии реактора на присоединении ВЛ подход ВЛ на длине 100–150 м должен быть защищен от прямых ударов молнии тросовым молниеотводом (см. рис. 18 (б). В начале подхода, защищенного тросовым молниеотводом, должен быть установлен комплект трубчатых разрядников, а у реактора – комплект вентильных разрядников IV группы. Сопротивление заземления трубчатого разрядника должно быть не более 10 Ом.
5) При присоединении ВЛ к шинам РУ с вращающимися машинами через реактор и кабельную вставку длиной более 50 м защита подхода ВЛ от прямых ударов молнии не требуется. В месте присоединения ВЛ к кабелю должен быть установлен комплект трубчатых разрядников с сопротивлением заземления не более 5 Ом, а перед реактором – комплект вентильных разрядников IV группы.
6) На ВЛ, присоединенных к шинам электростанций (подстанций) с вращающимися машинами мощностью менее 3 МВт (менее 3 МВЧ1), подходы которых на длине не менее 0,5 км выполнены на железобетонных или металлических опорах с сопротивлением заземления не более 50 Ом, должен быть установлен комплект вентильных разрядников IV группы на расстоянии 150 м от электростанции (подстанции). Сопротивление заземления разрядников должно быть не более 3 Ом. При этом, защита подхода ВЛ тросом не требуется.
1046. При применении открытых токопроводов (открытых шинных мостов и подвесных гибких токопроводов) для соединения генераторов (синхронных компенсаторов) с трансформаторами токопроводы должны входить в зоны защиты молниеотводов и сооружений электростанций (подстанций). Место присоединения молниеотводов к заземляющему устройству электростанции (подстанции) должно быть удалено от места присоединения к нему заземляемых элементов токопровода, считая по полосам заземления, не менее чем на 20 м.
Если открытые токопроводы не входят в зоны защиты молниеотводов ОРУ, то они должны быть защищены от прямых ударов молнии отдельно стоящими молниеотводами или тросами, подвешенными на отдельных опорах с защитным углом не более 20⁰. Заземление отдельно стоящих молниеотводов и тросовых опор должно выполняться обособленными заземлителями, не имеющими соединения с заземляющими устройствами опор токопровода, или путем присоединения к заземляющему устройству РУ в точках, удаленных от места присоединения к нему заземляемых элементов токопровода на расстояние не менее 20 м.
Расстояние от отдельно стоящих молниеотводов (тросовых опор) до токоведущих или заземленных элементов токопровода по воздуху должно быть не менее 5 м. Расстояние в земле от обособленного заземлителя и подземной части молниеотвода до заземлителя и подземной части токопровода должно быть не менее 5 м.
1047. Если подстанция промышленного предприятия присоединена открытыми токопроводами к РУ генераторного напряжения ТЭЦ, имеющей генераторы мощностью до 120 МВт, то защита токопроводов от прямых ударов молнии должна быть выполнена так, как указано в 1174 для токопроводов, не входящих в зоны защиты молниеотводов РУ.
При присоединении открытого токопровода к РУ генераторного напряжения через реактор перед реактором должен быть установлен комплект вентильных разрядников IV группы.
Для защиты генераторов от волн грозовых перенапряжений, набегающих по токопроводу, и от индуктированных перенапряжений должны быть установлены вентильные разрядники I группы и защитные конденсаторы, емкость которых на три фазы при номинальном напряжении генераторов должна составлять не менее: при напряжении 6 кВ – 0,8 мкФ, при 10 кВ – 0,5 мкФ и при 13,8–20 кВ – 0,4 мкФ.
Защитные конденсаторы не требуется устанавливать, если суммарная емкость генераторов и кабельной сети на шинах генераторного напряжения имеет требуемое значение. При определении емкости кабельной сети в этом случае учитываются участки кабелей на длине до 750 м.
1048. Присоединение ВЛ к электродвигателям мощностью до 3 МВт, имеющим надежное резервирование, допускается при отсутствии защиты подходов от прямых ударов молнии. При этом, требуется установка на подходе ВЛ двух комплектов трубчатых разрядников на расстояниях 150 и 250 м от шин подстанции (рис. 19, 1). Сопротивление заземления разрядников должно быть не более 5 Ом.
На подходе ВЛ с железобетонными или металлическими опорами трубчатые разрядники не требуется устанавливать, если сопротивление заземления опор подхода ВЛ на длине не менее 250 м составляет не более 10 Ом.
При наличии кабельной вставки любой длины непосредственно перед кабелем должен быть установлен вентильный разрядник IV группы. Заземляющий зажим разрядника должен быть кратчайшим путем присоединен к металлическим оболочкам кабеля и к заземлителю (Рис. 19 (б). У электродвигателя должны быть установлены вентильные разрядники I группы и защитные емкости по 0,5 мкФ на фазу.

8. Защита от внутренних перенапряжений

1049. В электрических сетях 6–35 кВ, в которых требуется компенсация емкости токов однофазных замыканий на землю, выравниваются емкости фаз сети относительно земли размещением фаз линий и конденсаторов высокочастотной связи на разных фазах линий. Степень несимметрии емкостей по фазам относительно земли не должна превышать 0,75 %.
Места установки дугогасящих заземляющих реакторов должны быть выбраны с учетом конфигурации сети, возможных делений сети на части, вероятных аварийных режимов, влияний на цепи автоблокировки железных дорог и на линии связи.
Дугогасящие заземляющие реакторы не допускается подключать к трансформаторам:
1) присоединенным к шинам через предохранители;
2) имеющим соединение с сетью, емкостный ток которой компенсируется только по одной линии.
Мощность дугогасящих заземляющих реакторов выбирается по значению полного емкостного тока замыкания на землю сети с учетом ее развития в ближайшие 10 лет.
1050. В сетях 110–220 кВ, которые работают с заземленной нейтралью и имеют изоляцию и повышенный уровень изоляции обмоток 110 и 220 кВ силовых трансформаторов (автотрансформаторов), применения специальных мер для ограничения внутренних перенапряжений не требуется.
Обмотки 110 и 220 кВ трансформаторов (автотрансформаторов) с уровнем изоляции, а также обмотки 500 кВ трансформаторов (автотрансформаторов) должны быть защищены от внутренних перенапряжений ограничителями перенапряжений, устанавливаемыми в соответствии с требованиями пункта 1028 настоящих Правил.
1051. В электрических сетях до 35 кВ, в которых не применена компенсация емкостного тока однофазного замыкания на землю и отсутствуют генераторы и синхронные компенсаторы с непосредственным водяным охлаждением обмоток статора, а также в электрических схемах до 35 кВ, которые отделяются от дугогасящих заземляющих реакторов и от указанных генераторов и синхронных компенсаторов при автоматических отключениях и при оперативных переключениях в процессе отыскания места замыкания на землю, ремонтов и профилактических испытаний электрооборудования, должны быть предусмотрены средства для предотвращения самопроизвольных смещений нейтрали: в цепь соединенной в разомкнутый треугольник вторичной обмотки трансформаторов напряжения до 35 кВ, используемой для контроля изоляции, должен быть включен резистор сопротивлением 25 Ом, рассчитанный на длительное прохождение тока 4 А.
В электрических схемах до 35 кВ, которые могут отделяться от электрических сетей, имеющих компенсацию емкостного тока, и от генераторов и синхронных компенсаторов с непосредственным водяным охлаждением обмоток статора, в цепь соединенной в разомкнутый треугольник вторичной обмотки трансформатора напряжения, используемой для контроля изоляции, должны быть включены резистор сопротивлением 25 Ом и устройство, обеспечивающее возможность его отключения.
Кроме того, в схемах блоков генератор – трансформатор и синхронный компенсатор – трансформатор необходимо предусматривать второй такой же резистор, который автоматически шунтирует постоянно включенный резистор при возникновении феррорезонансного процесса.
В электрических сетях и схемах соединений до 35 кВ, в которых не требуется измерения фазных напряжений относительно земли (контроль изоляции) или напряжения нулевой последовательности, применяется трансформаторы напряжения, первичные обмотки которых не имеют соединения с землей.
В электрических сетях и схемах соединений до 35 кВ, в которых имеются дугогасящие реакторы или генераторы (синхронные компенсаторы) с непосредственным водяным охлаждением обмоток статора, защита от самопроизвольных смещений нейтрали не требуется.
1052. В сети 500 кВ в зависимости от протяженности и количества линий, схемы сети, типа выключателей, мощности трансформаторов и других параметров предусматриваются меры по ограничению длительных повышений напряжения и средства для защиты от коммутационных перенапряжений. Необходимость ограничения длительных повышений напряжения и коммутационных перенапряжений, требования к средствам защиты и оценка правильности их выбора устанавливаются на основе расчета перенапряжений. Допустимые для оборудования 500 кВ повышения напряжения должны устанавливаться в зависимости от длительности их воздействия.
1053. Коммутационные перенапряжения в сети 500 кВ должны быть ограничены до расчетной кратности, равной 2,7 и 2,5 соответственно.
С целью ограничения опасных для оборудования коммутационных перенапряжений на ВЛ применяются комбинированные вентильные разрядники, электромагнитные трансформаторы напряжения или другие средства, а также сочетание их с мероприятиями по ограничению длительных повышений напряжения (установка шунтирующих реакторов, схемные мероприятия, системная автоматика). Средства защиты от перенапряжений оборудования 500 кВ выбираются на основе расчетов внутренних перенапряжений в электропередаче.
1054. Для РУ 110–500 кВ с выключателями, имеющими емкостные делители напряжения, предусматриваются мероприятия по предотвращению феррорезонансных перенапряжений, возникающих при последовательных включениях трансформаторов напряжения и емкостных делителей напряжения выключателей.

9. Пневматическое хозяйство

1055. Для снабжения воздухом электрических аппаратов (воздушных выключателей, пневматических приводов к масляным выключателям и разъединителям) РУ электрических станций и подстанций должна предусматриваться установка сжатого воздуха, состоящая из стационарной компрессорной установки и воздухораспределительной сети. Выход из строя или вывод в ремонт любого элемента установки сжатого воздуха не должен нарушать нормальную работу установки.
1056. Воздух, поступающий в аппараты, должен быть очищен от механических примесей и осушен. Относительная влажность осушенного воздуха должна удовлетворять требованиям конструкции аппаратов.
1057. Для получения осушенного воздуха в компрессорной установке должны предусматриваться две ступени давления:
1) компрессорное (повышенное) – для компрессоров и воздухосборников – аккумуляторов сжатого воздуха, выбираемое из условия обеспечения требуемой относительной влажности сжатого воздуха электроаппаратуры распределительного устройства;
2) рабочее (номинальное) – для воздухораспределительной сети в соответствии с номинальным давлением воздуха электроаппаратуры распределительного устройства.
Системы компрессорного и рабочего давлений должны связываться между собой перепускными клапанами.
1058. Производительность рабочих компрессоров должна быть выбрана такой, чтобы обеспечить:
1. В установках с компрессорами давлением до 5 МПа:
1) 0,5 часов непрерывной работы с двухчасовой паузой;
2) восстановление давления в воздухосборниках компрессорного давления, сниженного на вентилирование воздушных выключателей и на утечки всей системы, за 2 часа, пока компрессоры не работают, – в течение 0,5 часов.
2. В установках с компрессорами давлением 23 МПа:
1) 1,5 часов непрерывной работы с двухчасовой паузой;
2) восстановление давления в воздухосборниках (условия аналогичны изложенным в подпунктах 1), 2) настоящего пункта в течение 1,5 часов.
При любом количестве рабочих компрессоров должен быть предусмотрен один резервный.
Для питания воздухом выключателей подстанций и РУ промышленных предприятий допускается использование заводской пневматической установки при условии обеспечения ею требований настоящей главы.
На подстанциях с одним масляным выключателем, имеющим пневмопривод, должен устанавливаться один компрессор (без резерва).
1059. Пополнение воздуха в резервуарах электроаппаратов в рабочем и аварийном режимах должно осуществляться за счет запаса воздуха в воздухосборниках компрессорного давления.
Емкость воздухосборников должна обеспечивать покрытие суммарного расхода воздуха (при неработающих компрессорах):
1) в рабочем режиме – на вентилирование воздушных выключателей и на утечки всей системы – за 2 часа, пока компрессоры не работают. При этом, остаточное давление в воздухосборниках должно быть таким, чтобы обеспечивалась требуемая осушка воздуха в электроаппаратах;
2) в аварийном режиме – на восстановление давления в резервуарах воздушных выключателей (до наименьшего допустимого значения по условиям работы выключателей) при одновременном отключении наибольшего количества выключателей, возможного по режиму работы электроустановок с учетом действия защит и АПВ. При этом наименьшее давление сжатого воздуха в воздухосборниках должно быть выше наибольшего номинального давления сжатого воздуха в аппаратах:
на 25–30 % – в установках с компрессорами до 5 МПа;
на 80 % – в установках с компрессорами 23 МПа.
1060. В расчетах принимается, что начало аварийного режима с массовым отключением выключателей совпадает с моментом периодического включения в работу компрессорной установки (т.е. когда давление в воздухосборниках снизилось до пускового давления компрессора).
1061. Воздухосборники давлением до 5 МПа должны быть снабжены: предохранительным клапаном пружинного типа, указывающим манометром с трехходовым краном; спускным вентилем; отверстием с пробкой для выпуска воздуха при гидравлических испытаниях; лазом или люком (для осмотра и чистки); штуцерами с фланцами для присоединения воздухопроводов; поддерживающими опорами.
Должен быть предусмотрен электрический подогрев спускного вентиля воздухосборника, включаемый вручную перед спуском конденсата на время таяния льда.
Для обеспечения более высокой степени осушки сжатого воздуха предусматривается последовательное соединение воздухосборников (не менее трех).
1062. Воздухосборники давлением 23 МПа должны иметь на каждую группу из трех баллонов указывающий манометр с трехходовым краном, предохранительный клапан и конденсатосборник с автоматической продувкой. Нижняя часть воздухосборников должна размещаться в специальной теплоизоляционной камере, имеющей автоматический электрообогрев.
1063. Между конечным водомаслоотделителем в компрессорной установке и воздухосборниками должны устанавливаться обратные клапаны.
1064. Перепускные клапаны должны поддерживать в воздухопроводной распределительной сети и в резервуарах воздушных выключателей давление в заданных заводами пределах, обеспечивающее номинальную отключающую способность и надежную работу выключателей в режиме неуспешного АПВ.
Пропускная способность перепускных клапанов и воздухопроводов распределительной сети должна обеспечивать за время не более 3 минут восстановление давления воздуха (до наименьшего допустимого значения по условиям работы выключателей) в резервуарах выключателей, которые могут отключаться одновременно в цикле неуспешного АПВ.
Перепускной клапан в нормальном режиме, должен обеспечивать непрерывный перепуск небольшого количества воздуха для покрытия расхода на утечки и вентилирование в системе после клапана.
1065. Для каждого значения номинального давления электроаппаратов распределительного устройства должна выполняться своя воздухораспределительная сеть, питающаяся не менее чем двумя перепускными клапанами от компрессорной установки.
1066. Перепускные клапаны должны выполняться с электромагнитным управлением.
Управление автоматикой включения и отключения перепускными клапанами должно осуществляться независимо от режима работы компрессоров. Управление электромагнитными приводами перепускных клапанов должно осуществляться контактными манометрами, устанавливаемыми в шкафу манометров наружной установки в сети рабочего давления у ближайшего по ходу воздуха выключателя к компрессорной установке.
1067. Компрессорная установка должна быть полностью автоматизирована и должна работать без постоянного дежурства персонала.
Компрессорная установка должна быть оборудована автоматическим управлением, поддерживающим давление в воздухосборниках и в резервуарах выключателей в установленных пределах.
Схема автоматического управления компрессорной установки должна предусматривать автоматический запуск и останов рабочих и резервных компрессоров, автоматическую продувку (спуск влаги и масла) водомаслоотделителей, автоматическое управление перепускными клапанами и защиту компрессорных агрегатов при повреждениях и неполадках.
Установка сжатого воздуха должна быть оборудована сигнализацией, действующей при нарушениях нормальной ее работы.
1068. Воздухосборники должны устанавливаться на открытом воздухе на расстоянии 0,7–1 м от стены компрессорной, желательно с теневой стороны. Специальный навес над ними (для защиты от солнечных лучей) не требуется. Должна предусматриваться возможность монтажа и демонтажа любого воздухосборника без нарушения нормальной эксплуатации остальных. Допускается установка воздухосборников в отдельном помещении того здания, в котором размещается ЗРУ с воздушными выключателями.
1069. Забор воздуха компрессорами должен осуществляться из компрессорного помещения через фильтры, расположенные на компрессоре.
1070. Спускные клапаны водомаслоотделителей компрессора присоединяются к системе дренажа, выводимой наружу в специально предусмотренный для этого приямок. Дренажная труба должна иметь достаточные наклон и диаметр, чтобы исключить возможность ее засорения и повышения давления в водомаслоотделителях компрессоров при одновременной работе всех спускных клапанов.
1071. В помещении компрессорной установки должны быть предусмотрены ремонтная площадка и грузоподъемное устройство для производства монтажных и ремонтных работ.
1072. В помещении компрессорной установки должно быть обеспечено поддержание в зимнее время температуры не ниже плюс 10⁰ С, а в летнее время – не выше плюс 35⁰ С. Помещение компрессорной установки должно быть оборудовано электрическим отоплением и вытяжной механической вентиляцией, рассчитанной на удаление избытков теплоты. Охлаждение компрессоров должно быть воздушным с охладителями после каждой ступени сжатия.
1073. Компрессорный агрегат должен устанавливаться на фундаментах, не связанных со стенами здания.
1074. Пол в помещении компрессорной установки должен быть покрыт метлахской плиткой или равноценным материалом; стены должны быть оштукатурены и иметь панели, окрашенные масляной краской до высоты не менее 1,5 м от пола.
1075. Двери помещения компрессорной установки должны открываться наружу; замки дверей должны быть самозапирающимися, а двери должны открываться изнутри без ключа с помощью рукоятки; окна должны открываться наружу и должны быть оборудованы фрамугами.
1076. Воздухопроводная распределительная сеть выполняется кольцевой, разделенной на участки при помощи запорных вентилей.
Питание воздухопроводной сети должно осуществляться двумя магистралями от компрессорной установки.
1077. Для защиты распределительной сети в ней должны быть установлены предохранительные клапаны, срабатывающие при превышении давления в сети до 1,1 номинального. Предохранительные клапаны устанавливаются в обеих нитках питающей магистрали воздухораспределительной сети возле шкафа манометров, указанных в пункте 1064 настоящих Правил.
1078. Линейные водоотделители устанавливаются вне помещений компрессорной установки в обеих нитках питающей магистрали воздухораспределительной сети. Линейный водоотделитель должен иметь спускной вентиль и штуцер с фланцами для присоединения подводящего и отводящего воздухопроводов.
1079. Воздухопроводы и арматура распределительной сети должны быть доступны для обслуживания.
1080. Прокладка воздухопроводов распределительной сети может выполняться открыто по конструкции и стойкам под оборудование в кабельных туннелях, каналах и лотках совместно с кабелями, а в закрытых помещениях – также по стенам и потолкам.
1081. Воздухопроводы прокладываются с уклоном 0,3 % с установкой в нижних точках спускных вентилей для продувки сети. Ответвления к аппаратам прокладываются с уклоном 0,3 % в направлении главной магистрали.
1082. Для компенсации температурных деформаций в воздухопроводной распределительной сети должны быть предусмотрены компенсаторы, выполняемые из труб того же диаметра, что и магистральный воздухопровод.
1083. Воздухопроводы компрессорной установки, распределительной сети ответвления к шкафам управления должны выполняться из стальных бесшовных труб, причем на давление 23 МПа – из нержавеющей стали, воздухопроводы от шкафов управления к резервуарам воздушных выключателей – из медных труб. Воздухопроводы между шкафами и пневматическими приводами разъединителей выполняются из стальных труб. Радиус изгиба стальных воздухопроводов должен быть не менее четырехкратного наружного диаметра трубы.
Воздухопроводы компрессорного давления, расположенные вне помещения компрессорной установки до воздухосборников и в пределах стены, через которую они проходят, должны быть покрыты теплоизоляцией.
1084. Стальные воздухопроводы должны быть соединены сваркой встык; соединения с арматурой – фланцевые.
Для труб с внутренним диаметром 6–8 мм допускаются фланцевые соединения или соединения при помощи ниппелей.
1085. Внутренние детали запорных вентилей, обратных и предохранительных клапанов, устанавливаемых после фильтров выключателей, должны быть стойкими к воздействию коррозии.
1086. Внутренние поверхности воздухосборников и линейных водоотделителей должны быть очищены от ржавчины и грязи и должны иметь антикоррозийное покрытие.
1087. Наружные поверхности воздухосборников и линейных водоотделителей, устанавливаемых на открытом воздухе, должны быть окрашены устойчивой краской светлого тона.
1088. Запорный вентиль, фильтр, обратный клапан и манометр в ответвлении к воздушному выключателю должны размещаться в специальном распределительном шкафу (поставляемом с выключателем) и должны быть снабжены электроподогревом.
1089. Все элементы установки сжатого воздуха должны быть доступны для разборки и чистки.

10. Масляное хозяйство

1090. Для обслуживания маслонаполненного оборудования подстанций на предприятиях сетевых районов энергосистемы должны быть предусмотрены централизованные масляные хозяйства, оборудованные резервуарами для хранения и переработки масла, насосами, установками для очистки и регенерации масел, передвижными маслоочистительными и дегазационными установками, емкостями для транспортировки масла. Местоположение и объем централизованных масляных хозяйств определяются проектом организации эксплуатации энергосистемы.
1091. На электростанциях, на подстанциях 500 кВ независимо от мощности установленных трансформаторов и на подстанциях 330 кВ с трансформаторами мощностью 200 МВ^.А и выше, расположенных в удаленных или труднодоступных районах, предусматриваются масляные хозяйства с оборудованием для обработки масла.
Склады масла таких маслохозяйств должны иметь:
1) на тепловых электростанциях – по 4 резервуара турбинного и изоляционного масла;
2) на гидроэлектростанциях – по 3 резервуара турбинного и изоляционного масла;
3) на подстанциях – 3 резервуара изоляционного масла.
Объем каждого резервуара должен быть не менее:
5) для турбинного масла – объема масляной системы одного агрегата и доливки масла в размере 45-дневной потребности всех агрегатов для тепловых электростанций и 10 % объема агрегата для гидроэлектростанций;
6) для изоляционного масла – объема одного наиболее крупного трансформатора с запасом 10 %.
В зависимости от оснащенности энергосистемы передвижными установками по обработке масла и от транспортных связей между подстанцией и централизованным маслохозяйством энергосистемы мастерская маслохозяйства может оснащаться не всеми стационарными установками по обработке масла или совсем не сооружаться. В последнем случае необходимо предусматривать аппаратную маслохозяйства с коллектором для присоединения передвижных маслообрабатывающих установок изоляционного масла.
1092. На подстанциях 110 кВ и выше с баковыми масляными выключателями 110 кВ и выше должен сооружаться открытый склад масла из двух стационарных резервуаров изоляционного масла. Объем каждого резервуара должен быть не менее объема масла трех баков наибольшего выключателя с запасом на доливку не менее 1 % всего количества масла, залитого в аппараты и трансформаторы подстанции.
Склады масла на подстанциях с баковыми масляными выключателями не сооружаются:
1) при хороших транспортных связях между подстанциями и централизованным маслохозяйством энергосистемы;
2) при количестве масляных выключателей на подстанции не более двух;
3) на подстанциях глубокого ввода, расположенных в черте города.
1093. На подстанциях с синхронными компенсаторами должны сооружаться два стационарных резервуара турбинного масла вне зависимости от количества и объема резервуаров изоляционного масла. Объем каждого резервуара должен быть не менее 110 % объема масляной системы наибольшего синхронного компенсатора, устанавливаемого на данной подстанции.
1094. На остальных подстанциях, кроме оговоренных в пунктах 1089 и 1090 настоящих Правил, маслохозяйство и маслосклады не должны сооружаться. Доставка на них сухого масла осуществляется в передвижных резервуарах или автоцистернах с централизованных масляных хозяйств сетевых районов энергосистемы.
1095. Стационарные маслопроводы к масляным выключателям и трансформаторам всех напряжений не должны прокладываться. Слив и заливка масла должны выполняться с использованием инвентарных маслопроводов и резервуаров (автоцистерн).
Стационарные маслопроводы на электростанциях и подстанциях 330 и 500 кВ прокладываются от мастерской или аппаратной маслохозяйства к помещению для ремонта трансформаторов (к трансформаторной башне на подстанциях или к монтажной площадке машинного зала на электростанциях) и к складу масла, а также к месту слива масла из цистерн.
Стационарные маслопроводы выполняются из стальных труб, соединяемых сваркой (кроме стыков с арматурой).
1096. Резервуары для хранения масла должны быть оборудованы воздухоосушительными фильтрами, указателем уровня масла, пробно-спускным краном на сливном патрубке.
1097. Расстояния от стенок резервуаров открытых складов масла должны быть не менее:
1) до зданий и сооружений электростанций и подстанций (в том числе до трансформаторной мастерской): для складов общим объемом до 100 тонн масла – 12 м; для складов более 100 т – 18 м;
2) до жилых и общественных зданий – на 25 % больше расстояний, указанных в п. «а»;
3) до аппаратной маслохозяйства – 8 м;
4) до складов баллонов водорода – 20 м.

11. Установка силовых трансформаторов

1098. Требования пунктов 1097–1138 настоящих Правил распространяются на стационарную установку в помещениях и на открытом воздухе силовых и регулировочных трансформаторов (автотрансформаторов) и масляных реакторов (в том числе дугогасящих заземляющих) с высшим напряжением 3 кВ и выше и не распространяются на электроустановки специального назначения.
Трансформаторы и реакторы, перечисленные в настоящем параграфе, поименованы в пунктах 1097–1038 настоящих Правил термином «трансформаторы».
Установка вспомогательного оборудования трансформаторов (электродвигателей системы охлаждения, контрольно-измерительной аппаратуры, устройств управления) должна отвечать требованиям соответствующих глав настоящих Правил.
Требования пунктов 1107, 1112 и 1113 настоящих Правил не относятся к установке трансформаторов, входящих в КТП с высшим напряжением 10 кВ и ниже.
1099. Для установки на открытом воздухе в макроклиматических районах с холодным климатом должны применяться трансформаторы специального исполнения (ХЛ).
1100. Выбор параметров трансформаторов должен производиться в соответствии с режимами их работы. При этом, должны быть учтены как длительные нагрузочные режимы, так и кратковременные и толчковые нагрузки, а также возможные в эксплуатации длительные перегрузки. Это требование относится ко всем обмоткам многообмоточных трансформаторов.
1101. Трансформаторы должны быть установлены так, чтобы были обеспечены удобные и безопасные условия для наблюдения за уровнем масла в маслоуказателях без снятия напряжения.
Для наблюдения за уровнем масла в маслоуказателях должно быть предусмотрено освещение маслоуказателей в темное время суток, если общее освещение недостаточно.
1102. К газовым реле трансформаторов должен быть обеспечен безопасный доступ для наблюдения и отбора проб газа без снятия напряжения. Для этого трансформаторы, имеющие высоту от уровня головки рельса до крышки бака 3 м и более, должны снабжаться стационарной лестницей.
1103. На крышках и баках трансформаторов допускается установка вентильных разрядников не выше 35 кВ, соответствующих требованиям для разрядников, устанавливаемых на крышке трансформатора.
1104. Для трансформаторов, имеющих катки, в фундаментах должны быть предусмотрены направляющие. Для закрепления трансформатора на направляющих должны быть предусмотрены упоры, устанавливаемые с обеих сторон трансформатора.
Трансформаторы массой до 2 тонн, не снабженные катками, допускается устанавливать непосредственно на фундаменте. Допускается устанавливать непосредственно на фундамент трансформаторы большей массы в районах с повышенной сейсмической опасностью при условии согласования с заводом-изготовителем.
На фундаментах трансформаторов, при необходимости, должны быть предусмотрены места для установки домкратов, применяемых для создания уклона трансформатора.
1105. Уклон масляного трансформатора, необходимый для обеспечения поступления газа к газовому реле, если он не предусмотрен конструкцией трансформатора, должен создаваться путем установки подкладок под катки.
1106. При установке расширителя на отдельной конструкции она должна располагаться так, чтобы не препятствовать выкатке трансформатора с фундамента.
В этом случае газовое реле должно располагаться вблизи трансформатора в пределах удобного и безопасного обслуживания со стационарной лестницы. Для установки расширителя может быть использован портал ячейки трансформатора.
1107. Трансформаторы должны устанавливаться так, чтобы отверстие выхлопной трубы не было направлено на близко установленное оборудование. Для выполнения этого требования допускается установка заградительного щита против отверстия трубы.
1108. Вдоль путей перекатки, а также у фундаментов трансформаторов массой более 20 тонн должны быть предусмотрены анкеры, позволяющие закреплять за них лебедки, направляющие блоки, полиспасты, используемые при перекатке трансформаторов в обоих направлениях на собственных катках. В местах изменения направления движения должны быть предусмотрены площадки для установки домкратов.
1109. Расстояние в свету между открыто установленными трансформаторами должно быть не менее 1,25 м.
Указанное расстояние принимается до наиболее выступающих частей трансформаторов, расположенных на высоте менее 1,9 м от поверхности земли.
При единичной мощности открыто установленных трансформаторов 110 кВ и выше (как трехфазных, так и однофазных) 63 МВ^.А и более между ними или между ними и трансформаторами любой мощности (включая регулировочные, собственных нужд и др.) должны быть установлены разделительные перегородки, если расстояние в свету между трансформаторами принято менее 15 м для свободно стоящих трансформаторов и менее 25 м для трансформаторов, установленных вдоль наружных стен зданий электростанций на расстоянии от стен менее 40 м.
Разделительные перегородки должны иметь предел огнестойкости не менее 1,5 ч, ширину не менее ширины маслоприемника (гравийной подсыпки) и высоту не менее высоты вводов высшего напряжения. Перегородки должны устанавливаться за пределами маслоприемника. Расстояние в свету между трансформатором и перегородкой должно быть не менее 1,5 м.
Если трансформаторы собственных нужд или регулировочные установлены с силовым трансформатором, оборудованным автоматическим стационарным устройством пожаротушения, и присоединены в зоне действия защиты от внутренних повреждений силового трансформатора, то допускается вместо разделительной перегородки выполнять автоматическую стационарную установку пожаротушения трансформатора собственных нужд или регулировочного, объединенную с установкой пожаротушения силового трансформатора.
1110. Последовательные регулировочные трансформаторы должны устанавливаться в непосредственной близости от регулируемых трансформаторов. Предусматривается возможность их перекатки по общему пути.
1111. Трансформаторы 500 кВ независимо от их мощности, а также 220 кВ мощностью 200 МВ^.А и более должны оборудоваться стационарными автоматическими установками пожаротушения. В первую очередь предусматриваются установки пожаротушения, основанные на методе тушения пожаров азотом, путем его интенсивного вдувания в бак трансформатора. Допускается также использование систем водяного пожаротушения.
Для вновь устанавливаемых трансформаторов выполняется система автоматического пожаротушения в сочетании с системой предотвращения взрыва и пожара трансформаторов.
1112. Автоматический пуск установки пожаротушения должен дублироваться дистанционным пуском со щита управления ручным пуском. Устройства ручного пуска должны располагаться в месте, не подверженном действию огня.
Включение установки пожаротушения трехфазной группы трансформаторов должно производиться только на поврежденные фазы.
1113. Каждый масляный трансформатор, размещаемый внутри помещений, устанавливается в отдельной камере, расположенной в первом этаже и изолированной от других помещений здания. Допускается установка масляных трансформаторов на втором этаже, а также ниже уровня пола первого этажа на 1 м в незатопляемых зонах при условии обеспечения возможности транспортирования трансформаторов наружу и удаления масла в аварийных случаях в соответствии с требованиями, приведенными в подпункте 2) пункта 978 настоящих Правил, как для трансформаторов с массой масла более 600 кг.
В случаях необходимости установки трансформаторов внутри помещений выше второго этажа или ниже уровня пола первого этажа более чем на 1 м они должны быть с негорючим заполнением или сухими в зависимости от условий окружающей среды и технологии производства. При размещении трансформаторов внутри помещений руководствоваться также пунктом 957 настоящих Правил.
Допускается установка в одной общей камере двух масляных трансформаторов мощностью не более 1 МВ^.А каждый, имеющих общее назначение, управление и защиту и рассматриваемых как один агрегат.
Сухие трансформаторы или имеющие негорючее заполнение устанавливаются в общей камере в количестве до 6 шт., если это не вызывает усложнения в эксплуатации при проведении ремонта.
1114. Для трансформаторов, устанавливаемых внутри помещений, расстояния в свету от наиболее выступающих частей трансформаторов, расположенных на высоте менее 1,9 м от пола, должны быть не менее:
1) до задней и боковых стен – 0,3 м для трансформаторов мощностью до 0,4 МВ.А и 0,6 м для трансформаторов большей мощности;
2) со стороны входа: до полотна двери или выступающих частей стены – 0,6 м для трансформаторов мощностью до 0,4 МВ^.А, 0,8 м для трансформаторов мощностью более 0,4 до 1,6 МВ^.А и 1 м для трансформаторов мощностью более 1,6 МВ^.А.
1115. Пол камер масляных трансформаторов должен иметь уклон 2 % в сторону маслоприемника.
1116. Двери (ворота) камер трансформаторов должны быть выполнены в соответствии с п.1100.
Непосредственно за дверью камеры допускается устанавливать на высоте 1,2 м барьер (для осмотра трансформатора с порога, без захода в камеру).
1117. В камерах трансформаторов устанавливаются относящиеся к ним разъединители, предохранители и выключатели нагрузки, разрядники и дугогасящие заземляющие реакторы, а также оборудование системы охлаждения.
1118. Каждая камера масляных трансформаторов должна иметь отдельный выход наружу или в смежное помещение с несгораемым полом, стенами и перекрытием, не содержащее огнеопасных и взрывоопасных предметов, аппаратов и производств.
Камеры, из которых трансформаторы выкатываются в цех, должны соответствовать требованиям, приведенным в пунктах 982, 990, 992 и 997 настоящих Правил.
1119. Расстояние по горизонтали от дверного проема трансформаторной камеры встроенной или пристроенной подстанции до проема ближайшего окна или двери помещения должно быть не менее 1 м.
Выкатка трансформаторов мощностью более 0,1 МВ^.А из камер во внутренние проезды шириной менее 5 м между зданиями не допускается. Это требование не распространяется на камеры, выходящие в проходы и проезды внутри производственных помещений.
1120. Вентиляционная система камер трансформаторов должна обеспечивать отвод выделяемой ими теплоты и не должна быть связана с другими вентиляционными системами.
Стенки вентиляционных каналов и шахт должны быть выполнены из несгораемых материалов и должны иметь предел огнестойкости не менее 0,75 ч.
Вентиляционные шахты и проемы должны быть расположены таким образом, чтобы в случае образования или попадания в них влаги она не могла стекать на трансформаторы, либо должны быть применены меры для защиты трансформатора от попадания влаги из шахты.
Вентиляционные проемы должны быть закрыты сетками с размером ячейки 1х1 см и защищены от попадания через них дождя и снега.
1121. Вытяжные шахты камер трансформаторов, пристроенных к зданиям с несгораемыми стенами, но имеющим кровлю из сгораемого материала, должны быть отнесены от стен здания не менее чем на 1,5 м или же конструкции кровли из сгораемого материала должны быть защищены парапетом из несгораемого материала высотой не менее 0,6 м. Вывод шахт выше кровли здания в этом случае не обязателен.
Отверстия вытяжных шахт не должны располагаться против оконных проемов зданий. При устройстве выходных вентиляционных отверстий непосредственно в стене камеры они не должны располагаться под выступающими элементами кровли из сгораемого материала или под проемами в стене здания, к которому камера примыкает.
Если над дверью или выходным вентиляционным отверстием камеры трансформатора имеется окно, то под окном устраивается козырек из несгораемого материала с вылетом не менее 0,7 м. Длина козырька должна быть больше ширины окна не менее чем на 0,8 м в каждую сторону.
1122. Трансформаторы с искусственным охлаждением должны быть снабжены устройствами для автоматического пуска и останова устройства системы охлаждения.
Автоматический пуск должен осуществляться в зависимости от температуры верхних слоев масла или температуры обмотки и независимо от этого по току нагрузки трансформатора.
1123. При применении выносных охладительных устройств или устройств охлаждения системы ДЦ они должны размещаться так, чтобы не препятствовать выкатке трансформатора с фундамента и допускать проведение их ремонта при работающем трансформаторе. Поток воздуха от вентиляторов дутья не должен быть направлен на бак трансформатора.
1124. Расположение задвижек охладительных устройств должно обеспечивать удобный доступ к ним, возможность отсоединения трансформатора от системы охлаждения или отдельного охладителя от системы и выкатки трансформатора без слива масла из охладителей.
1125. Охладительные колонки и другое оборудование в системе охлаждения Ц должны располагаться в помещении, температура в котором не снижается ниже плюс 5 ⁰ С.
В необходимых случаях должно быть предусмотрено отопление.
1126. Внешние маслопроводы систем охлаждения ДЦ и Ц должны выполняться из нержавеющей стали или материалов, устойчивых против коррозии.
1127. Расположение маслопроводов около трансформатора не должно затруднять обслуживание трансформатора и охладителей и должно обеспечивать минимальную работу при выкатке трансформатора. При необходимости должны быть предусмотрены площадки и лестницы, обеспечивающие удобный доступ к задвижкам и вентиляторам дутья.
1028. Для контроля работы маслонасосов системы ДЦ и Ц и водяных насосов у каждого насоса должен быть предусмотрен манометр. При наличии сетчатых фильтров манометры должны устанавливаться на входе масла в фильтр и выходе из фильтра.
1129. При выносной системе охлаждения, состоящей из отдельных охладителей, все размещаемые в один ряд одиночные или сдвоенные охладители должны устанавливаться на общий фундамент.
Групповые охладительные установки размещаются как непосредственно на фундаменте, так и на рельсах, уложенных на фундамент, если предусматривается выкатка этих установок на своих катках.
1130. Шкафы управления электродвигателя систем охлаждения ДЦ, Д и Ц должны устанавливаться за пределами маслоприемника. Навешивание шкафа управления на бак трансформатора допускается, если шкаф и устанавливаемое в нем оборудование рассчитаны на работу в условиях вибрации, создаваемой трансформатором.
1131. Трансформаторы с искусственным охлаждением должны быть снабжены сигнализацией о прекращении циркуляции масла, охлаждающей воды или остановке вентиляторов дутья, а также об автоматическом включении резервного охладителя или резервного источника питания.
1132. Для шкафов приводов устройств регулирования напряжения под нагрузкой должен быть предусмотрен электрический подогрев с автоматическим управлением.
1033. Адсорберы, предназначенные для очистки масла в трансформаторах и устанавливаемые в системе охлаждения Ц, должны размещаться в помещении, причем должна быть обеспечена возможность замены адсорбента на месте.
1134. Эластичные резервуары азотной защиты масла трансформатора должны быть защищены от солнечного излучения и от воздействия температуры ниже минус 35⁰ С.
1135. Для ремонта без разборки активной части трансформаторов до 220 кВ при массе кожуха или выемной части не более 25 тонн должны быть предусмотрены совмещенные порталы либо должна быть обеспечена возможность подъема кожуха или активной части трансформатора передвижными кранами или инвентарными устройствами. При этом, должна быть обеспечена возможность откатки кожуха или активной части и установки инвентарного устройства (шатра) для закрытия активной части.
1136. Стационарные устройства для ремонта трансформаторов без разборки активной части (башни, оборудованные мостовыми кранами) должны предусматриваться:
1) на подстанциях 500 кВ и на подстанциях 220 кВ с трансформаторами 200 МВ^.А и более, расположенных в труднодоступных или удаленных местах, с которых нецелесообразна отправка трансформаторов на ремонтные заводы;
2) на ОРУ электростанций при установке на них трансформаторов, если трансформаторы невозможно доставить на монтажную площадку гидроэлектростанции или ремонтную площадку машинного зала тепловой электростанции.
1137. При наличии на подстанциях до 220 кВ трансформаторов без съемного кожуха с массой выемной активной части более 25 тонн для ремонта должны быть предусмотрены стационарные или инвентарные грузоподъемные устройства, связанные с фундаментом трансформатора железнодорожным путем.
1138. При открытой установке трансформаторов вдоль машинного зала электростанции должна быть обеспечена возможность перекатки трансформатора к месту ремонта без разборки трансформатора, снятия вводов и разборки поддерживающих конструкций токопроводов, порталов, шинных мостов и т.п.
1139. Для демонтажа и монтажа узлов трансформатора и системы охлаждения должен быть обеспечен подъезд автокранов соответствующей грузоподъемности и длины стрелы или должны быть предусмотрены другие способы механизации монтажных работ на месте установки трансформатора.
1140. Грузоподъемность крана в трансформаторной башне должна быть рассчитана на массу кожуха трансформатора.

18. Преобразовательные подстанции и установки

1. Общие положения

1141. На преобразовательных подстанциях и установках, предназначенных для питания промышленных потребителей, должны применяться полупроводниковые преобразователи.
1142. На преобразовательных подстанциях и установках предусматриваются устройства для компенсации реактивной мощности в объеме, определяемом технико-экономическим расчетом.
Степень резервирования питания собственных нужд преобразовательных подстанций и установок должна соответствовать степени резервирования питания преобразовательных агрегатов.
Преобразовательные подстанции и установки должны быть оборудованы телефонной связью, а также пожарной сигнализацией и другими видами сигнализации, которые требуются по условиям их работы.
1143. Преобразовательные подстанции и установки должны быть оборудованы устройствами для продувки электрооборудования сухим, очищенным от пыли и свободным от масла сжатым воздухом давлением не более 0,2 МПа от передвижного компрессора или от сети сжатого воздуха, а также промышленными передвижными пылесосами.
Для монтажа, разборки и сборки преобразователей и другого оборудования предусматриваются инвентарные (применяемые стационарно или передвижные) подъемно-транспортные устройства.
На преобразовательных подстанциях и установках должны быть предусмотрены пункты питания для переносных электроинструментов, машин для уборки помещений и переносных светильников. Для питания открытых переносных светильников применяется напряжение не выше 25 В переменного тока или 60 В постоянного тока.

2. Защита преобразовательных агрегатов

1144. Трансформатор преобразовательного агрегата в зависимости от типовой мощности и первичного напряжения должен быть оборудован следующими устройствами защиты:
1) Максимальной токовой защитой мгновенного действия от многофазных замыканий в обмотках и на выводах трансформатора и, если это возможно, от КЗ в преобразователе, действующей на отключение.
Защита должна быть отстроена по току срабатывания от толчков тока намагничивания при включении ненагруженного трансформатора и от возможных толчков тока нагрузки, защита, должна быть селективной по отношению к автоматическим выключателям на стороне выпрямленного напряжения и к предохранителям полупроводниковых преобразователей.
Должно быть обеспечено срабатывание защиты при всех предусмотренных значениях вторичного напряжения трансформатора для возможных значений коэффициента трансформации.
В установках с первичным напряжением выше 1 кВ максимальная токовая защита, должна выполняться двухфазной в трехрелейном исполнении.
В установках с первичным напряжением до 1 кВ защита трансформатора выполняется автоматическим выключателем, имеющим максимальные токовые расцепители в двух фазах при изолированной нейтрали и в трех фазах при глухозаземленной нейтрали сети первичного напряжения.
2) Газовой защитой от внутренних повреждений и понижения уровня масла в трансформаторе.
Газовая защита должна устанавливаться на трансформаторах мощностью 1 МВ^.А и более, а для внутрицеховых преобразовательных подстанций и установок – на трансформаторах мощностью 0,4 МВ^.А и более. Газовая защита должна действовать на сигнал при слабых газообразованиях и понижении уровня масла и на отключение при интенсивном газообразовании.
В зависимости от наличия персонала или сроков его прибытия после появления сигнала, а также от конструкции газового реле может предусматриваться действие защиты на отключение при дальнейшем понижении уровня масла. Для защиты от понижения уровня масла может быть применено отдельное реле уровня в расширителе трансформатора.
3) Защитой от повышения давления (реле давления) герметичных трансформаторов с действием ее на сигнал для трансформаторов мощностью до 0,63 МВ^.А и с действием на отключение для трансформаторов мощностью более 0,63 МВ^.А.
4) Защитой от перенапряжений на стороне вторичного напряжения трансформатора при выпрямленном напряжении 600 В и выше.
5) Пробивным предохранителем, установленным в нейтрали или фазе на стороне низшего напряжения трансформатора, при вторичном напряжении до 1 кВ.
Устройства защиты с действием на отключение должны действовать на выключатель, установленный на стороне первичного напряжения трансформатора, и, при необходимости, на автоматический выключатель на стороне выпрямленного тока преобразовательного агрегата.
1145. Полупроводниковый преобразователь в зависимости от мощности, значения выпрямленного напряжения, типа, назначения и режима работы дополнительно к защите по пункту 1142 настоящих Правил должен быть оборудован:
1) быстродействующими предохранителями в каждой параллельной ветви для защиты отдельных или нескольких последовательно соединенных вентилей. При перегорании двух и более предохранителей должно производиться автоматическое отключение преобразовательного агрегата. Предусматривается сигнализация, реагирующая на перегорание предохранителей;
2) быстродействующим неполяризованным автоматическим выключателем в одном полюсе на стороне выпрямленного напряжения для защиты от междуполюсных замыканий за преобразователем и для защиты от опрокидывания инвертора в реверсивных преобразовательных агрегатах при работе по схеме блок – преобразователь – потребитель.
Количество автоматических выключателей, необходимых для защиты преобразователя, определяется, кроме того, схемой силовых цепей преобразователя и потребителя;
3) защитой снятия импульсов управления или сдвига импульсов управления в сторону увеличения угла регулирования тиристорных преобразователей для предотвращения сверхтоков;
4) быстродействующим неполяризованным автоматическим выключателем в одном полюсе при работе одного или параллельной работе нескольких полупроводниковых преобразователей на общие сборные шины;
5) защитой от внутренних и внешних перенапряжений.
1146. Преобразовательный агрегат должен быть оборудован устройствами защиты, контроля и сигнализации, действующими при следующих ненормальных режимах работы:
1) превышение допустимой температуры масла или негорючей жидкости трансформатора;
2) превышение допустимой температуры воды, охлаждающей полупроводниковый преобразователь;
3) перегорание предохранителя в силовой цепи полупроводникового вентиля;
4) прекращение действия воздушного или водяного охлаждения;
5) длительная перегрузка преобразовательного агрегата;
6) отсутствие управляющих импульсов;
7) повреждение (снижение уровня) изоляции установки;
8) нарушение работы в других устройствах собственных нужд преобразовательного агрегата, препятствующих его нормальной работе.
1147. На преобразовательных подстанциях (установках) с дежурством персонала или при контроле их работы диспетчером устройства защиты, контроля и сигнализации, указанные в подпунктах 1)–5), 7) и 8) пункта 1144 настоящих Правил, должны действовать на сигнал, а указанные в подпункте 6) пункта 1144 настоящих Правил – на отключение преобразовательного агрегата.
На преобразовательных подстанциях (установках) без дежурства персонала и без передачи сигналов на диспетчерский пункт устройства защиты, контроля и сигнализации, перечисленные в пункте 1144 настоящих Правил, должны действовать на отключение преобразовательного агрегата.
В отдельных случаях, исходя из местных условий, допускается действие устройств, указанных в подпункте 1) пункта 1144 настоящих Правил на сигнал.

3. Размещение оборудования, защитные мероприятия

1148. Трансформатор, регулировочный автотрансформатор, уравнительные реакторы, анодные делители и фильтровые реакторы, относящиеся к одному преобразовательному агрегату, устанавливаются в общей камере.
Установка маслонаполненного оборудования должна производиться в соответствии с требованиями главы 19 настоящих Правил. На комплектные преобразовательные подстанции и установки распространяются также требования, указанные в пунктах 988, 989 настоящих Правил.
1149. Полупроводниковые преобразователи допускается устанавливать совместно с другим оборудованием электротехнических или производственных помещений, если этому не препятствуют условия окружающей среды (сильные магнитные поля, температура, влажность, запыленность и т.п.).
В производственных помещениях полупроводниковые преобразователи устанавливаются в шкафах.
Двери шкафов преобразователей при выпрямленном напряжении выше 1 кВ вне зависимости от места установки шкафов (электротехническое или производственное помещение) должны быть снабжены блокировкой, отключающей преобразователь со стороны переменного и со стороны выпрямленного тока и не позволяющей включить его при открытых дверях. Двери шкафов преобразователей, устанавливаемых вне электропомещений, должны быть снабжены внутренними замками, отпираемыми специальными ключами.
1150. Открытые полупроводниковые преобразователи, т.е. такие, которые имеют доступные для прикосновения части, находящиеся под напряжением, устанавливаются только в электропомещениях. При этом, преобразователи выше 1 кВ должны иметь сплошное или сетчатое ограждение высотой не менее 1,9 м. Ячейки сетки ограждения должны быть размером не более 25х25 мм. Двери ограждений должны иметь блокировку, отключающую преобразователь без выдержки времени как со стороны переменного, так и со стороны выпрямленного тока при открывании дверей.
1151. Открытые преобразователи до 1 кВ устанавливаются:
1) На участках пола, изолированных от земли. При этом, пол должен быть покрыт слоем изоляции под самим преобразователем и в зоне до 1,5 м от проекции преобразователя. Слой изоляции должен быть механически достаточно прочным и рассчитанным на 10-кратное рабочее напряжение выпрямленного тока. Стены и заземленные предметы, расположенные на расстоянии по горизонтали менее 1,5 м от проекции преобразователя, должны быть покрыты таким же слоем изоляции на высоту 1,9 м либо должны быть защищены изолированными от земли ограждениями.
Преобразователь должен быть огражден поручнями или шнуром из изолированных материалов на изолированных стойках. Ширина прохода в свету от преобразователя до изолированных от земли ограждений, стен и других предметов должна быть не менее 1 м.
2) На неизолированном полу. При этом, преобразователи должны иметь сплошные или сетчатые индивидуальные ограждения высотой не менее 1,9 м. Двери ограждения должны иметь блокировку, аналогичную указанной в пункте 1147 настоящих Правил блокировке дверей шкафов, или запираться на замок. В последнем случае над дверями ограждения или на стене должна быть выполнена сигнализация об отключении преобразователя как со стороны переменного, так и со стороны выпрямленного напряжения.
1152. Измерительные приборы, установленные на корпусе преобразователя, должны быть расположены и смонтированы таким образом, чтобы персонал мог следить за показаниями приборов, не заходя за ограждение преобразователя.
Несколько открытых преобразователей, относящихся к одному преобразовательному агрегату, допускается ограждать одним общим ограждением.
1153. При установке открытых преобразователей до 1 кВ на неизолированном полу в электропомещениях расстояния по горизонтали должны быть не менее:
1) от частей преобразователя, находящихся под напряжением, до заземленных ограждений, стен и т.п. со стороны, где не требуется обслуживание преобразователей, 50 мм;
2) от частей одного преобразователя, находящихся под напряжением, до заземленных частей другого преобразователя, заземленных ограждений, стен и т.п. со стороны обслуживания 1,5 м;
3) между заземленными частями разных преобразователей, а также от заземленных частей преобразователя до заземленных ограждений, стен и т.п. со стороны обслуживания 0,8 м;
4) между частями, находящимися под напряжением, разных преобразователей со стороны обслуживания 2,0 м.
Расстояния, указанные в подпунктах 2)–4) настоящего пункта, установлены из условия обеспечения захода обслуживающего персонала внутрь ограждений без снятия напряжения с преобразователей.
1154. При установке открытых преобразователей выше 1 кВ в электропомещениях расстояния по горизонтали должны быть не менее:
1) от частей преобразователя, находящихся под напряжением, до ограждений, стен и т.п. со стороны, где не требуется обслуживание преобразователей: при напряжении 3 кВ – 165 мм, 6 кВ – 190 мм, 10 кВ – 220 мм;
2) между заземленными частями разных преобразователей, а также от заземленных частей преобразователя до ограждений, стен и т.п. со стороны обслуживания – 0,8 м; это расстояние установлено из условия обеспечения обслуживания преобразователя при отсутствии напряжения.
1155. В установках, в которых преобразовательный агрегат состоит из двух или более преобразователей и, кроме того, требуется работа части преобразователей при отсутствии напряжения на остальных, электрические соединения отдельных элементов должны быть выполнены так, чтобы имелась возможность отключения каждого преобразователя со стороны переменного и со стороны выпрямленного напряжений.
1156. При установке шкафов с электрооборудованием преобразовательных агрегатов в один ряд ширина прохода со стороны дверей или съемных стенок должна быть не менее 1 м; при открытой на 90⁰ двери шкафа допускается сужение прохода до 0,6 м.
При двухрядном расположении шкафов ширина прохода обслуживания между шкафами должна быть не менее 1,2 м; при открытых на 90 ⁰ дверях двух шкафов, расположенных один против другого, между дверями должен оставаться проход шириной не менее 0,6 м.
При установке электрооборудования в шкафах на выдвижных тележках ширина проходов должна быть не менее:
1) при однорядном размещении шкафов – длины тележки плюс 0,6 м;
2) при двухрядном размещении – длины тележки плюс 0,8 м.
Во всех случаях ширина проходов должна быть не менее размера тележки по диагонали.
1157. Аноды преобразователей и их охладители должны быть окрашены в яркий цвет, отличный от цвета остальных частей преобразователя.
1158. На корпусе преобразователя должны быть нанесены предупреждающие знаки с указанием напряжения преобразователя при холостом ходе.
1159. В установках с полупроводниковыми преобразователями изоляция цепей, связанных с вентильными обмотками преобразовательных трансформаторов, цепей управления и «сеточной» защиты, а также цепей, которые могут оказаться под потенциалом вентильных обмоток при пробое изоляции, должна выдерживать в течение 1 минуты следующее испытательное напряжение переменного тока частотой 50 Гц:

Номинальное напряжение цепей, В	До 60	220	500	Выше 500
Испытательное напряжение, кВ	1	1,5	2	2,5 Ud0+1 но не менее 3

U _d0 – выпрямленное напряжение холостого хода.
За номинальное напряжение изоляции принимается наибольшее из номинальных напряжений (действующее значение), воздействующих на изоляцию в проверяемой цепи.
1160. Первичные цепи выпрямленного тока должны иметь изоляцию, соответствующую их рабочему напряжению.

4. Охлаждение преобразователей

1161. Для обеспечения температурного режима преобразователей, требуемого заводом-изготовителем, должны быть предусмотрены устройства для их охлаждения. Способы охлаждения, температура охлаждающей воды или воздуха и их расход задаются заводом-изготовителем.
1162. При воздушном охлаждении преобразователей содержание пыли в воздухе не должно превышать 0,7 мг/м³ . При большей концентрации пыли должна быть предусмотрена очистка воздуха.
1163. При воздушном охлаждении преобразователей воздуховод каждого преобразователя должен иметь заслонку (шибер), обеспечивающую прекращение подачи воздуха к преобразователю вне зависимости от подачи воздуха к другим преобразователям.
1164. При охлаждении преобразователей водой, применяется замкнутая циркуляционная система.
Вода по своим химическим и физическим свойствам (химический состав, электропроводность, жесткость, содержание механических примесей) должна соответствовать требованиям завода-изготовителя.
1165. При охлаждении преобразователей водой по проточной и по циркуляционной системам трубопроводы, подводящие и отводящие охлаждающую воду, должны быть изолированы от охладительной системы, имеющей потенциал преобразователя.
Изоляция должна быть выполнена в виде изоляционных труб или шлангов между преобразователем и теплообменником (при циркуляционной системе) или между преобразователем и водопроводом (при проточной системе). Длина изоляционных труб и шлангов должна быть не менее задаваемой заводом-изготовителем преобразователей. При проточной системе охлаждения изоляцию между преобразователем и сточной трубой допускается осуществлять посредством струи воды, свободно падающей в приемную воронку.
1166. При применении в качестве охлаждающей жидкости антикоррозионных растворов, имеющих высокую проводимость, оборудование охладительной установки (теплообменник, насос, подогреватели), имеющее в этом случае потенциал корпуса преобразователя, должно быть установлено на изоляторах, а трубопроводы, между охладительной установкой и преобразователем, в случае доступности их для прикосновения при работающем преобразователе должны выполняться из изоляционных труб или шлангов. Охлаждающая вода подается в теплообменник через изоляционную вставку (шланг или трубу). Если охладительная установка находится вне ограждения преобразователя, она должна иметь сетчатое или сплошное ограждение, отвечающее требованиям подпункта 2) пункта 1149 настоящих Правил, при этом, блокировка дверей ограждения должна обеспечивать отключение насоса и подогревателя теплообменника при открывании дверей.
1167. Вентили для регулирования количества охлаждающей воды должны быть установлены в безопасном и удобном для обслуживания месте. В зависимости от места нахождения они должны быть изолированы от земли или заземлены.
1168. Степень резервирования обеспечения преобразовательной подстанции (установки) водой должна соответствовать степени резервирования питания ее электроэнергией.
1169. Для контроля за работой охлаждающих устройств должно быть установлено достаточное количество контрольно-измерительных приборов и аппаратуры (термометры, манометры, реле давления и протекания, расходомеры и т.п.).

19. Аккумуляторные установки

1. Электрическая часть

1170. Выбор электронагревательных устройств, светильников, электродвигателей вентиляции и электропроводок для основных и вспомогательных помещений аккумуляторных батарей, относящихся к взрывоопасным, а также установка и монтаж указанного оборудования должны производиться в соответствии с требованиями, приведенными в главе 24 настоящих Правил.
1171. Зарядное устройство должно иметь мощность и напряжение, достаточные для заряда аккумуляторной батареи на 90 % номинальной емкости в течение не более 8 часов при предшествующем 30-минутном разряде.
1172. Аккумуляторная установка должна быть оборудована устройствами контроля и измерения напряжения и тока.
1173. Для зарядных и подзарядных двигателей-генераторов должны предусматриваться устройства для их отключения при появлении обратного тока.
1174. В цепи аккумуляторной батареи, устанавливается автоматический выключатель, селективный по отношению к защитным аппаратам сети.
1175. Подзарядное устройство должно обеспечивать стабилизацию напряжения на шинах батареи в пределах ±2 %.
1176. Аккумуляторные установки, в которых применяется режим заряда батарей с напряжением не более 2,3 В на элемент, должны иметь устройство, не допускающее самопроизвольного повышения напряжения до уровня выше 2,3 В на элемент.
1177. Выпрямительные установки, применяемые для заряда и подзаряда аккумуляторных батарей, должны присоединяться со стороны переменного тока через разделительный трансформатор.
1178. Шины постоянного тока должны быть снабжены устройством для постоянного контроля изоляции, позволяющим оценивать значение сопротивления изоляции и действующим на сигнал при снижении сопротивления изоляции одного из полюсов до 20 кОм в сети 220 В, 10 кОм в сети 110 В, 5 кОм в сети 48 В и 3 кОм в сети 24 В.
1179. Для аккумуляторной батареи предусматривается блокировка, не допускающую проведения заряда батареи с напряжением более 2,3 В на элемент при отключенной вентиляции.
1180. В помещении аккумуляторной батареи один светильник должен быть присоединен к сети аварийного освещения.
1181. Аккумуляторы должны устанавливаться на стеллажах или на полках шкафа. Расстояния по вертикали между стеллажами или полками шкафа должны обеспечивать удобное обслуживание аккумуляторной батареи. Аккумуляторы устанавливаются в один ряд при одностороннем их обслуживании или в два ряда при двустороннем.
В случае применения сдвоенных стеклянных сосудов они рассматриваются как один аккумулятор.
1182. Стеллажи для установки аккумуляторов должны быть выполнены, испытаны и маркированы в соответствии с требованиями технических условий; они должны быть защищены от воздействия электролита стойким покрытием.
1183. Аккумуляторы должны быть изолированы от стеллажей, а стеллажи – от земли посредством изолирующих подкладок, стойких против воздействия электролита и его паров. Стеллажи для аккумуляторных батарей напряжением не выше 48 В устанавливаются без изолирующих подкладок.
1184. Проходы для обслуживания аккумуляторных батарей должны быть шириной в свету между аккумуляторами не менее 1 м при двустороннем расположении аккумуляторов и 0,8 м при одностороннем. Размещение аккумуляторных батарей должно производиться с соблюдением требований на стеллажи для стационарных установок электрических аккумуляторов.
1185. Расстояние от аккумуляторов до отопительных приборов должно быть не менее 750 мм. Это расстояние может быть уменьшено при условии установки тепловых экранов из несгораемых материалов, исключающих местный нагрев аккумуляторов.
1186. Расстояния между токоведущими частями аккумуляторов должны быть не менее 0,8 м при напряжении выше 65 В до 250 В в период нормальной работы (не заряд1) и 1 м – при напряжении выше 250 В.
При установке аккумуляторов в два ряда без прохода между рядами напряжение между токоведущими частями соседних аккумуляторов разных рядов не должно превышать 65 В в период нормальной работы (не заряде).
Электрооборудование, а также места соединения шин и кабелей должны быть расположены на расстоянии не менее 1 м от негерметичных аккумуляторов и не менее 0,3 м ниже самой низкой точки потолка.
1187. Ошиновка аккумуляторных батарей должна выполняться медными или алюминиевыми неизолированными шинами или одножильными кабелями с кислотостойкой изоляцией.
Соединения и ответвления медных шин и кабелей должны выполняться сваркой или пайкой, алюминиевых – только сваркой. Соединение шин с проходными стержнями выводной плиты должно выполняться сваркой.
Места присоединения шин и кабелей к аккумуляторам должны обслуживаться.
Электрические соединения от выводной плиты из помещения аккумуляторной батареи до коммутационных аппаратов и распределительного щита постоянного тока должны выполняться одножильными кабелями или неизолированными шинами.
1188. Неизолированные проводники должны быть дважды окрашены кислотостойкой, не содержащей спирта краской по всей длине, за исключением мест соединения шин, присоединения к аккумуляторам и других соединений. Неокрашенные места должны быть смазаны техническим вазелином.
1189. Расстояние между соседними неизолированными шинами определяется расчетом на динамическую стойкость. Указанное расстояние, а также расстояние от шин до частей здания и других заземленных частей должно быть в свету не менее 50 мм.
1190. Шины должны прокладываться на изоляторах и закрепляться на них шинодержателями.
Пролет между опорными точками шин определяется расчетом на динамическую стойкость (с учетом пункта 1149 настоящих Правил), но должен быть не более 2 м. Изоляторы, их арматура, детали для крепления шин и поддерживающие конструкции должны быть электрически и механически стойкими против длительного воздействия паров электролита. Заземление поддерживающих конструкций не требуется.
1191. Выводная плита из помещения аккумуляторной батареи должна быть стойкой против воздействия паров электролита. Применяются плиты из пропитанного парафином асбоцемента, эбонита и т.п. Применение для плит мрамора, а также фанеры и других материалов слоистой структуры не допускается.
При установке плит в перекрытии плоскость плиты должна возвышаться над ним не менее чем на 100 мм.
1192. При выборе и расчете аккумуляторной батареи учитывается уменьшение ее емкости при температуре в помещении аккумуляторной батареи ниже +15 ⁰ С.

2. Санитарно-техническая часть

1193. Помещения аккумуляторных батарей, в которых производится заряд аккумуляторов при напряжении более 2,3 В на элемент, должны быть оборудованы стационарной принудительной приточно-вытяжной вентиляцией.
Для помещений аккумуляторных батарей, работающих в режиме постоянного подзаряда и заряда при напряжении до 2,3 В на элемент, должно быть предусмотрено применение стационарных или инвентарных устройств принудительной приточно-вытяжной вентиляции на период формовки батарей и контрольных перезарядов.
Требуемый объем свежего воздуха V, м³ /ч, определяется по формуле:
V = 0,07 I_зар n,
где I_зар – наибольший зарядный ток, А; n – количество элементов аккумуляторной батареи; при этом, концентрация серной кислоты в воздухе помещения аккумуляторной батареи должна быть не более указанной в СН 245-71 «Санитарные нормы проектирования промышленных предприятий».
Кроме того, для вентиляции помещений аккумуляторных батарей должна быть выполнена естественная вытяжная вентиляция, которая обеспечивает не менее чем однократный обмен воздуха в час. В тех случаях, когда естественная вентиляция не может обеспечить требуемую кратность обмена воздуха, должна применяться принудительная вытяжная вентиляция.
Для герметичных необслуживаемых аккумуляторных батарей, при установке их в отдельном помещении должна предусматриваться только естественная вентиляция, обеспечивающая однократный обмен воздуха в час.
1194. Вентиляционная система помещений аккумуляторной батареи должна обслуживать только аккумуляторные батареи и кислотную. Выброс газов должен производиться через шахту, возвышающуюся над крышей здания не менее чем на 1,5 м. Шахта должна быть защищена от попадания в нее атмосферных осадков. Включение вентиляции в дымоходы или в общую систему вентиляции здания запрещается.
1195. При устройстве принудительной вытяжной вентиляции вентилятор должен иметь взрывобезопасное исполнение.
1196. Отсос газов должен производиться как из верхней, так и из нижней части помещения со стороны, противоположной притоку свежего воздуха.
Если потолок имеет выступающие конструкции или наклон, то должна быть предусмотрена вытяжка воздуха соответственно из каждого отсека или из верхней части пространства под потолком.
Расстояние от верхней кромки верхних вентиляционных отверстий до потолка должно быть не более 100 мм, а от нижней кромки нижних вентиляционных отверстий до пола – не более 300 мм.
Поток воздуха из вентиляционных каналов не должен быть направлен непосредственно на поверхность электролита аккумуляторов.
Металлические вентиляционные короба не должны располагаться над открытыми аккумуляторами.
Применение инвентарных вентиляционных коробов в помещениях аккумуляторных батарей не допускается.
1197. Температура в помещениях аккумуляторных батарей в холодное время на уровне расположения аккумуляторов должна быть не ниже +10⁰ С.
На подстанциях без постоянного дежурства персонала, если аккумуляторная батарея выбрана из расчета работы только на включение и отключение выключателей, допускается принимать указанную температуру не ниже 0⁰ С.
1198. Отопление помещения аккумуляторной батареи осуществляется при помощи калориферного устройства, располагаемого вне этого помещения и подающего теплый воздух через вентиляционный канал. При применении электроподогрева должны быть приняты меры против заноса искр через канал.
При устройстве парового или водяного отопления оно должно выполняться в пределах помещения аккумуляторной батареи гладкими трубами, соединенными сваркой. Фланцевые соединения и установка вентилей запрещаются.
1199. На электростанциях, а также на подстанциях, оборудованных водопроводом, вблизи помещения аккумуляторной батареи должны быть установлены водопроводный кран и раковина. Над раковиной должна быть надпись: «Кислоту и электролит не сливать».

4. Электросиловые установки

20. Электромашинные помещения

1. Общие положения

1200. Электромашинные помещения относятся к помещениям с производством категории Г по Техническому регламенту «Общие требования к пожарной безопасности», утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 16 января 2009 года № 14.
1201. Электромашинные помещения должны быть оборудованы телефонной связью и пожарной сигнализацией, а также другими видами сигнализации, которые требуются по условиям работы.
1202. В ЭМП допускается размещать редукторы и шестеренные клети механизмов, связанных с электродвигателями, которые установлены в данном ЭМП.
1203. Вращающиеся части установленного в ЭМП оборудования, расположенные на доступной высоте, должны быть ограждены от случайных прикосновений в соответствии с действующими требованиями безопасности.
1204. В ЭМП должны быть предусмотрены сети питания сварочных трансформаторов, переносных светильников и электроинструмента, а также машин для уборки помещений. Для питания открытых переносных светильников должно применяться напряжение не выше 25 В переменного тока или 60 В постоянного тока.
1205. Электромашинные помещения должны быть оборудованы устройствами для продувки электрооборудования сухим, чистым, сжатым воздухом давлением не более 0,2 МПа от передвижного компрессора или от сети сжатого воздуха с фильтрами и осушителями. Электромашинные помещения должны быть также оборудованы промышленным передвижным пылесосом для сбора пыли.
1206. Для транспортировки и монтажа, разборки и сборки электрических машин, преобразователей и других работ, предусматриваются инвентарные (стационарные или передвижные) подъемные и транспортные устройства.

2. Размещение и установка электрооборудования

1207. Компоновка ЭМП на всех отметках должна допускать удобную транспортировку и монтаж оборудования. В подвале ЭМП при его длине более 100 м должны быть предусмотрены проезды для электрокар или транспортных тележек.
Расстояние в свету между транспортируемыми элементами оборудования и элементами здания или оборудования должно быть не менее 0,3 м по вертикали и 0,5 м по горизонтали.
1208. Ширина проходов между фундаментами или корпусами машин, между машинами и частями здания или оборудования должна быть не менее 1 м в свету; допускаются местные сужения проходов между выступающими частями машин и строительными конструкциями до 0,6 м на длине не более 0,5 м.
1209. Расстояние в свету между корпусом машины и стеной здания или между корпусами, а также между торцами рядом стоящих машин при наличии прохода с другой стороны машин должно быть не менее 0,3 м при высоте машин до 1 м от уровня пола и не менее 0,6 м при высоте машин более 1 м.
Ширина прохода обслуживания между машинами и фасадом (лицевой стороной обслуживания) пульта управления или щита управления должна быть не менее 2 м. При установке щитов в шкафу это расстояние выбирается от машины до закрытой двери или стенки шкафа.
Указанные требования не относятся к постам местного управления приводами.
Ширина прохода между корпусом машины и торцом пульта управления или щита управления должна быть не менее 1 м.
1210. Ширина прохода обслуживания в свету между рядом шкафов с электрооборудованием напряжением до 1 кВ и частями здания или оборудования должна быть не менее 1 м, а при открытой дверце шкафа – не менее 0,6 м; при двухрядном расположении шкафов ширина прохода в свету между ними должна быть не менее 1,2 м, а между открытыми противоположными дверцами – не менее 0,6 м.
Допускается установка машин мощностью до 10 кВт и малогабаритного оборудования в проходах обслуживания за распределительными щитами, стеллажами, пультами и другими подобными элементами РУ до 1 кВ за счет местного сужения проходов в свету до значения не менее 0,6 м, при этом, расстояние от корпуса машины или аппарата до токоведущих частей щита должно быть не менее указанного в подпункте 2) пункта 884 настоящих Правил.
Размеры проходов обслуживания для РУ, щитов и другого оборудования должны удовлетворять требованиям, приведенным в подпунктах 884–885 и 963 настоящих Правил.
В подвальном этаже ЭМП предусматривается выполнение кабельного этажа или кабельного туннеля при открытой прокладке более 350 силовых и контрольных кабелей или более 150 силовых кабелей в наиболее загруженном кабелями сечении подвала.
Ширина проходов в кабельных сооружениях должна приниматься в соответствии с пунктами 472 и 474 настоящих Правил. Ряды кабельных конструкций с кабелями в этих сооружениях не должны образовывать тупиков длиной более 7 м. Во избежание образования тупиков допускается устройство прохода под кабелями высотой в свету не менее 1,5 м от пола. Над таким проходом допускается уменьшенное расстояние между полками, обеспечивающее возможность демонтажа кабелей, но не менее 100 мм.
1211. Непосредственно в ЭМП допускается открыто устанавливать:
1) маслонаполненные пусковые и пускорегулирующие устройства для электрических машин до и выше 1 кВ (автотрансформаторы, реакторы, реостаты и т.п.) при массе масла до 600 кг;
2) трансформаторы мощностью до 1,6 MB.А, автотрансформаторы, измерительные трансформаторы и другие аппараты с массой масла до 2 т, которые имеют повышенную прочность баков и уплотнения, исключающие течь масла, а также (для трансформаторов и автотрансформаторов) газовую защиту или реле давления, работающие на сигнал.
Допускается совместная установка группы, состоящей не более чем из двух указанных трансформаторов (аппаратов), при расстоянии между отдельными группами не менее 10 м в свету;
3) трансформаторы сухие или наполненные негорючими жидкостями без ограничения мощности и количества;
4) металлические КРУ, подстанции до 1 кВ и выше, батареи конденсаторов или отдельные конденсаторы;
5) аккумуляторные батареи закрытого типа при условии устройства вытяжного приспособления или зарядки в специальных помещениях или шкафах;
6) полупроводниковые преобразователи;
7) щиты управления, защиты, измерения, сигнализации, а также щиты блоков и станций управления с установленными на них аппаратами, имеющими на лицевой или задней стороне открытые токоведущие части;
8) неизолированные токопроводы до 1 кВ и выше;
9) оборудование охлаждения электрических машин.
1212. При расположении в ЭМП маслонаполненного электрооборудования в закрытых камерах с выкаткой внутрь ЭМП масса масла в оборудовании, установленном в одной камере или в группе смежных камер, должна быть не более 6,5 тонн, а расстояние в свету между двумя камерами или группами камер – не менее 50 м.
Если это расстояние не может быть выдержано или, если масса масла в одной камере или в группе смежных камер более 6,5 т, то маслонаполненное электрооборудование должно размещаться в камерах с выкаткой наружу или в коридор, специально предназначенный для этой цели, либо в производственное помещение с производством категорий Г или Д по Техническому регламенту «Общие требования к пожарной безопасности» утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 16 января 2009 года № 14.
1213. Отметка верхней поверхности фундаментных плит вращающихся машин, не связанных с механическим оборудованием (преобразовательные, возбудительные, зарядные агрегаты и т.д.), должна быть выше отметки чистого пола не менее чем на 50 мм. Отметка верхней поверхности фундаментных плит вращающихся машин, связанных с механическим оборудованием, определяется требованиями, предъявляемыми к его установке.
1214. Сквозной проход через ЭМП трубопроводов, содержащих взрывоопасные газы, горючие или легковоспламеняющиеся жидкости, не допускается. В ЭМП разрешается прокладывать только трубопроводы, непосредственно относящиеся к установленному в них оборудованию. Холодные трубопроводы должны иметь защиту от отпотевания. Горячие трубопроводы должны иметь тепловую несгораемую изоляцию в тех местах, где это необходимо для защиты персонала или оборудования. Трубопроводы должны иметь отличительную окраску.
1215. В случаях, когда верхняя отметка фундаментной плиты машины находится выше или ниже отметки пола ЭМП более чем на 400 мм, вокруг машины должна быть предусмотрена несгораемая площадка шириной не менее 600 мм с поручнями и лестницами. Площадки обслуживания, расположенные на высоте до 2 м над уровнем пола, должны ограждаться перилами, а на высоте более 2 м – перилами и бортовыми барьерами. Для входа на площадки должны предусматриваться ступеньки.
1216. При наличии на предприятии железнодорожной сети, связанной с железной дорогой общего пользования, и при доставке тяжеловесного оборудования по железной дороге предусматривает железнодорожную ветку нормальной колеи с тупиковым заходом в ЭМП. Длина тупикового захода должна обеспечивать возможность снятия оборудования с открытой платформы при помощи грузоподъемных устройств ЭМП.
Если доставка оборудования производится автотранспортом, предусматривается возможность заезда автотранспорта в ЭМП, в зону действия грузоподъемных устройств.
1217. Электрические машины должны быть установлены таким образом, чтобы их работа не вызвала шума и вибрации самой машины, фундамента или частей здания выше допустимых пределов.
1218. Для производства монтажных и ремонтных работ в ЭМП должны быть предусмотрены специальные площадки (монтажные площадки) или использованы свободные площадки между оборудованием, рассчитанные на наиболее тяжелую, практически возможную нагрузку от оборудования и расположенные в зоне действия грузоподъемных устройств ЭМП. Внешние контуры пола монтажной площадки должны быть обозначены краской или метлахской плиткой, отличающимися по цвету от других частей пола.
Участки ЭМП, по которым транспортируется оборудование, должны быть рассчитаны на нагрузку транспортируемого оборудования. Контуры этих участков обозначаются краской или плиткой.
Размеры монтажных площадок определяются по габариту наибольшей детали (в упаковке), для размещения которой они предназначены, с запасом в 1 м на сторону. Места установки стоек для размещения якорей крупных электрических машин на монтажных площадках должны быть рассчитаны на нагрузку от веса этих якорей и стоек и иметь отличительную окраску. На монтажных площадках должны быть нанесены надписи с указанием значения наибольшей допустимой нагрузки.
1219. Электрические светильники в ЭМП не располагаются над открытыми шинами РУ и открытыми токопроводами. Электрические светильники, обслуживаемые с пола, не располагаются над вращающимися машинами.

3. Смазка подшипников электрических машин

1220. Системы циркуляционной смазки электрических машин и технологических механизмов объединяются при условии, если применяемый сорт масла пригоден для тех и других и если технологические механизмы не являются источником засорения масла металлической пылью, водой или другими вредными примесями.
1221. Оборудование централизованных систем смазки, в том числе предназначенной только для электрических машин, устанавливается вне ЭМП.
1222. Система смазки электрических машин мощностью более 1 МВт должна быть снабжена указателями уровня масла и приборами контроля температуры масла и подшипников, а при наличии циркуляционной смазки, кроме того, приборами контроля протекания масла.
1223. Трубопроводы масла и воды прокладываются к подшипникам открыто или в каналах со съемными покрытиями из несгораемых материалов. В необходимых случаях допускается также скрытая прокладка трубопроводов в земле или бетоне.
1224. Соединение труб с арматурой допускается фланцами.
Диафрагмы и вентили должны устанавливаться непосредственно у мест подвода смазки к подшипникам электрических машин.
Трубы, подводящие масло к подшипникам, электрически изолированным от фундаментной плиты, должны быть электрически изолированы от подшипников и других деталей машины. Каждая труба должна иметь не менее двух изоляционных промежутков или изолирующую вставку длиной не менее 0,1 м.
1225. В необходимых случаях ЭМП должны быть оборудованы резервуарами и системой трубопроводов для спуска грязного масла из маслонаполненного электрооборудования. Спуск масла в канализацию запрещается.

21. Генераторы и синхронные компенсаторы

1. Общие положения

1226. Генераторы, синхронные компенсаторы и их вспомогательное оборудование, устанавливаемые на открытом воздухе, должны иметь специальное исполнение.
1227. Конструкция генераторов и синхронных компенсаторов должна обеспечивать их нормальную эксплуатацию в течение 20–25 лет с возможностью замены изнашивающихся и повреждаемых деталей и узлов при помощи основных грузоподъемных механизмов и средств малой механизации без полной разборки машины.
Конструкциями гидрогенератора и системы его водоснабжения должна быть предусмотрена возможность полного удаления воды и отсутствия застойных зон при ремонте в любое время года.
1228. Генераторы и синхронные компенсаторы должны быть оборудованы контрольно-измерительными приборами в соответствии с главой 6 настоящих Правил, устройствами управления, сигнализации, защиты в соответствии с пунктами 630–646 и 668–686 настоящих Правил, устройствами АГП, защиты ротора от перенапряжений, АРВ в соответствии с пунктами 778–819 настоящих Правил, а также устройствами автоматики для обеспечения автоматического пуска, работы и останова агрегата. Кроме того, турбогенераторы мощностью 100 МВт и более и синхронные компенсаторы с водородным охлаждением должны быть оборудованы устройствами дистанционного контроля вибрации подшипников. Турбо- и гидрогенераторы мощностью 300 МВт и более должны быть оборудованы также осциллографами с записью предаварийного процесса.
1229. Панели управления, релейной защиты, автоматики, возбуждения и непосредственного водяного охлаждения гидрогенератора размещаются в непосредственной близости от него.
1230. Электрические и механические параметры мощных турбо- и гидрогенераторов должны, приниматься оптимальными с точки зрения нагрузочной способности. При необходимости обеспечения устойчивости работы параметры генераторов принимаются отличными от оптимальных с точки зрения нагрузочной способности при обосновании технико-экономическими расчетами.
1231. Напряжение генераторов должно приниматься на основе технико-экономических расчетов по согласованию с заводом-изготовителем.
1232. Установка дополнительного оборудования для использования гидрогенераторов в качестве синхронных компенсаторов должна быть обоснована технико-экономическими расчетами.
1233. Для монтажа, разборки и сборки генераторов, синхронных компенсаторов и их вспомогательного оборудования должны быть предусмотрены стационарные, передвижные или инвентарные подъемно-транспортные приспособления и механизмы.
1234. При применении наружных грузоподъемных кранов гидроэлектростанций должны быть предусмотрены простые мероприятия для исключения воздействия дождя и снега на оборудование при продолжительном раскрытии помещений и монтажных площадок.
1235. Электростанции должны иметь помещения для хранения резервных стержней обмотки статора. Помещения должны быть сухими, отапливаемыми, с температурой не ниже плюс 5 ⁰ С, оборудованными специальными стеллажами.

2. Охлаждение и смазка

1236. При питании морской или агрессивно воздействующей пресной водой газоохладители, теплообменники и маслоохладители, трубопроводы и арматура к ним должны выполняться из материалов, стойких к воздействию коррозии.
1237. Генераторы и синхронные компенсаторы с разомкнутой системой охлаждения и гидрогенераторы мощностью 1 МВт и более с частичным отбором воздуха для отопления должны быть снабжены фильтрами для очистки входящего в них извне воздуха, а также устройствами для быстрого прекращения его подачи в случае возгорания генератора или синхронного компенсатора.
1238. Для генераторов и синхронных компенсаторов с замкнутой системой воздушного охлаждения должны быть выполнены следующие мероприятия:
1) камеры холодного и горячего воздуха должны иметь плотно закрывающиеся остекленные смотровые лючки;
2) двери камер холодного и горячего воздуха должны быть стальными, плотно закрывающимися, открывающимися наружу и иметь самозапирающиеся замки, открываемые без ключа с внутренней стороны камер;
3) внутри камер холодного и горячего воздуха должно быть оборудовано освещение с выключателями, вынесенными наружу;
4) короба горячего воздуха, а также конденсаторы и водопроводы паровых турбин, если они находятся в камерах охлаждения, должны быть покрыты тепловой изоляцией во избежание подогрева холодного воздуха и конденсации влаги на поверхности труб;
5) в камерах холодного воздуха должны быть устроены кюветы для удаления сконденсировавшейся на воздухоохладителях воды. Для турбогенераторов конец трубы, выводящей воду в дренажный канал, должен снабжаться гидравлическим затвором, при этом, устанавливаются устройства сигнализации, реагирующего на появление воды в сливной трубе;
6) корпус, стыки, воздуховод и другие участки должны быть тщательно уплотнены для предотвращения присоса воздуха в замкнутую систему вентиляции. В дверях камер холодного воздуха турбогенераторов и синхронных компенсаторов должен быть выполнен организованный присос воздуха через фильтр, который устанавливается в области разрежения (после воздухоохладителя);
7) стены камер и воздушных коробов должны быть плотными, они должны быть окрашены светлой, не поддерживающей горения краской или облицованы глазурованными плитками либо пластиковым покрытием, не поддерживающим горения. Полы камер и фундаменты должны иметь покрытие, не допускающее образования пыли.
1239. Турбогенераторы и синхронные компенсаторы с водородным охлаждением должны быть оборудованы:
1) установкой централизованного снабжения водородом с механизацией погрузки и разгрузки газовых баллонов, газопроводами подпитки газом и приборами контроля за параметрами газа (давление, чистота и др.) в генераторе и синхронном компенсаторе.
Для подачи водорода от газовых резервуаров в машинный зал предусматривается одна магистраль. Схема газопроводов выполняется кольцевой секционированной. Для синхронных компенсаторов выполняется одна магистраль.
Для предупреждения образования взрывоопасной газовой смеси на питающих водородных линиях и на линиях подачи воздуха должна быть обеспечена возможность создания видимых разрывов перед турбогенератором и синхронным компенсатором;
2) установкой централизованного снабжения инертным газом (углекислым газом или азотом) с механизацией погрузки и разгрузки газовых баллонов для вытеснения водорода или воздуха из генератора (синхронного компенсатора), для продувки и тушения пожара в главном масляном баке турбины, в опорных подшипниках генератора и в токопроводах;
3) основным, резервным, а турбогенераторы, кроме того, и аварийным источниками маслоснабжения водородных уплотнений, демпферным баком для питания торцовых уплотнений маслом в течение времени, необходимого для аварийного останова генератора со срывом вакуума турбины, для турбогенераторов мощностью 60 МВт и более. Резервный и аварийный источники маслоснабжения должны автоматически включаться в работу при отключении рабочего источника маслоснабжения, а также при снижении давления масла;
4) автоматическими регуляторами давления масла на водородных уплотнениях турбогенераторов. В схеме маслоснабжения обходные вентили регуляторов должны быть регулировочными, а не запорными для исключения бросков давления масла при переходах с ручного регулирования на автоматическое и обратно;
5) устройствами для осушки водорода, включенными в контур циркуляции водорода в генераторе или синхронном компенсаторе;
6) предупредительной сигнализацией, действующей при неисправностях газомасляной системы водородного охлаждения и отклонении ее параметров (давления, чистоты водорода, перепада давления масло-водород) от заданных значений;
7) контрольно-измерительными приборами и реле автоматики для контроля и управления газомасляной системой водородного охлаждения, при этом, не допускается размещение газовых и электрических приборов на одной закрытой панели;
8) вентиляционными установками в местах скопления газа главного масляного бака, масляных камер на сливе, основных подшипников турбогенератора и т.д.
В фундаментах турбогенераторов и синхронных компенсаторов не должно быть замкнутых пространств, в которых возможно скопление водорода. При наличии объемов, ограниченных строительными конструкциями (балки, ригели и др.), в которых возможно скопление водорода, из наиболее высоких точек этих объемов должен быть обеспечен свободный выход водорода вверх.
9) дренажными устройствами для слива воды и масла из корпуса; Система дренажа должна исключать возможность перетока горячего газа в отсеки холодного газа;
10) указателем появления жидкости в корпусе турбогенератора (синхронного компенсатора);
11) источником сжатого воздуха с избыточным давлением не менее 0,2 МПа с фильтром и осушителем воздуха.
1240. Генераторы и синхронные компенсаторы с водяным охлаждением обмоток должны быть оборудованы:
1) трубопроводами подачи и слива дистиллята, выполненными из материалов, стойких к воздействию коррозии;
2) основным и резервным насосами дистиллята;
3) механическими, магнитными и ионитовыми фильтрами дистиллята и устройствами для очистки дистиллята от газовых примесей. Дистиллят не должен иметь примесей солей и газов;
4) расширительным баком с защитой дистиллята от внешней среды;
5) основным и резервным теплообменниками для охлаждения дистиллята.
В качестве первичной охлаждающей воды в теплообменниках должны применяться: для гидрогенераторов и синхронных компенсаторов – техническая вода, для турбогенераторов – конденсат от конденсатных насосов турбины и как резерв – техническая вода от циркуляционных насосов газоохладителей генераторов;
6) предупредительной сигнализацией и защитой, действующей при отклонениях от нормального режима работы системы водяного охлаждения;
7) контрольно-измерительными приборами и реле автоматики для контроля и управления системой водяного охлаждения;
8) устройствами обнаружения утечки водорода в тракт водяного охлаждения обмоток статора;
9) контрольными трубками с кранами, выведенными наружу из высших точек сливного и напорного коллекторов дистиллята, для удаления воздуха из системы водяного охлаждения обмотки статора во время заполнения ее дистиллятом.
1241. В каждой системе трубопроводов, подводящих воду к газоохладителям, теплообменникам и маслоохладителям, устанавливаются фильтры, при этом, должна быть предусмотрена возможность их очистки и промывки без нарушения нормальной работы генератора и синхронного компенсатора.
1242. Каждая секция газоохладителей и теплообменников должна иметь задвижки для отключения ее от напорного и сливного коллекторов и для распределения воды по отдельным секциям.
На общем трубопроводе, отводящем воду из всех секций охладителей каждого генератора, должна быть установлена задвижка для регулирования расхода воды через все секции охладителя. Для турбогенераторов штурвальный привод этой задвижки выводится на уровень пола машинного зала.
1243. Каждая секция газоохладителей и теплообменников в самой высокой точке должна иметь краны для выпуска воздуха.
1244. В системе охлаждения газа или воздуха турбогенераторов и синхронных компенсаторов должно быть предусмотрено регулирование температуры охлаждающей воды при помощи рециркуляционных устройств.
1245. В схеме подачи охлаждающей воды должно быть предусмотрено автоматическое включение резервного насоса при отключении работающего, а также при снижении давления охлаждающей воды. У синхронных компенсаторов должно быть предусмотрено резервное питание от постоянно действующего надежного источника охлаждающей воды (система технической воды, баки и т.п.).
1246. На питающих трубопроводах технического водоснабжения генераторов должны устанавливаться расходомеры.
1247. На площадке турбины, соединенной с турбогенератором, который имеет водяное или водородное охлаждение, должны быть установлены: манометры, показывающие давление охлаждающей воды в напорном коллекторе, давление водорода в корпусе турбогенератора, давление углекислого газа (азота) в газопроводе к генератору; устройства сигнализации снижения давления воды в напорном коллекторе; пост газового управления; щиты управления газомасляным и водяным хозяйствами.
1248. На месте установки насосов газоохладителей, теплообменников и маслоохладителей должны быть установлены манометры на напорном коллекторе и на насосах.
1249. На напорных и сливных трубопроводах газоохладителей, теплообменников и маслоохладителей должны быть встроены гильзы для ртутных термометров.
1250. Для синхронных компенсаторов, устанавливаемых на открытом воздухе, должна предусматриваться возможность слива воды из охлаждающей системы при останове агрегата.
1251. Газовая система должна удовлетворять требованиям нормальной эксплуатации водородного охлаждения и проведения операций по замене охлаждающей среды в турбогенераторе и синхронном компенсаторе.
1252. Газовая сеть должна выполняться из цельнотянутых труб с применением газоплотной арматуры. Газопроводы должны быть доступны для осмотра и ремонта и иметь защиту от механических повреждений.
1253. Трубопроводы циркуляционных систем смазки и водородных уплотнений турбогенераторов и синхронных компенсаторов с водородным охлаждением должны выполняться из цельнотянутых труб.
1254. У турбогенераторов мощностью 3 МВт и более подшипники со стороны, противоположной турбине, подшипники возбудителя и водородные уплотнения должны быть электрически изолированы от корпуса и маслопроводов.
Конструкция изолированного подшипника и водородных уплотнений должна обеспечивать проведение периодического контроля их изоляции во время работы агрегата. У синхронного компенсатора подшипники должны быть электрически изолированы от корпуса компенсатора и маслопроводов. У синхронного компенсатора с непосредственно присоединенным возбудителем допускается изолировать только один подшипник (со стороны, противоположной возбудителю).
У гидрогенераторов подпятники и подшипники, расположенные над ротором, должны быть электрически изолированы от корпуса.
1255. На каждом маслопроводе электрически изолированных подшипников турбогенераторов, синхронных компенсаторов и горизонтальных гидрогенераторов устанавливаются последовательно два электрически изолированных фланцевых соединения.
1256. Подшипники турбогенераторов, синхронных компенсаторов и их возбудителей, а также водородные уплотнения, масляные ванны подшипников и подпятников гидрогенераторов должны быть выполнены таким образом, чтобы исключалась возможность разбрызгивания масла и попадания масла и его паров на обмотки, контактные кольца и коллекторы.
Сливные патрубки подшипников с циркуляционной смазкой и водородных уплотнений должны иметь смотровые стекла для наблюдения за струей выходящего масла. Для освещения смотровых стекол должны применяться светильники, присоединенные к сети аварийного освещения.
1257. Для турбогенераторов с непосредственным водородным охлаждением обмоток должны быть установлены автоматические газоанализаторы контроля наличия водорода в картерах подшипников и закрытых токопроводах.
1258. Смешанные системы охлаждения генераторов и синхронных компенсаторов должны соответствовать требованиям пунктов 1207–1209 настоящих Правил.

3. Системы возбуждения

1259. Требования, приведенные в пунктах 1258–1275 настоящих Правил, распространяются на стационарные установки систем возбуждения турбо- и гидрогенераторов и синхронных компенсаторов.
1260. Системой возбуждения называется совокупность оборудования, аппаратов и устройств, объединенных соответствующими цепями, которая обеспечивает необходимое возбуждение генераторов и синхронных компенсаторов в нормальных и аварийных режимах, предусмотренных техническими условиями.
В систему возбуждения генератора (синхронного компенсатора) входят: возбудитель (генератор постоянного тока, генератор переменного тока или трансформатор с преобразователем), автоматический регулятор возбуждения, коммутационная аппаратура, измерительные приборы, средства защиты ротора от перенапряжений и защиты оборудования системы возбуждения от повреждений.
1261. Электрооборудование и аппаратура систем возбуждения должны соответствовать требованиям на синхронные генераторы и компенсаторы и техническим условиям на это оборудование и аппаратуру.
1262. Системы возбуждения, у которых действующее значение эксплуатационного напряжения или длительного перенапряжения
1263. превышает 1 кВ, должны выполняться в соответствии с требованиями настоящих Правил, предъявляемыми к электроустановкам выше 1 кВ. При определении перенапряжений для вентильных систем возбуждения учитываются и коммутационные перенапряжения.
1264. Системы возбуждения должны быть оборудованы устройствами управления, защиты, сигнализации и контрольно-измерительными приборами в объеме, обеспечивающем автоматический пуск, работу во всех предусмотренных режимах, а также останов генератора и синхронного компенсатора на электростанциях и подстанциях без постоянного дежурства персонала.
1265. Пульты и панели управления, приборы контроля и аппаратура сигнализации системы охлаждения, а также силовые преобразователи тиристорных или иных полупроводниковых возбудителей должны размещаться в непосредственной близости один от другого. Допускается установка теплообменников в другом помещении, при этом, панель управления теплообменником должна устанавливаться рядом с ним.
Пульт (панель), с которого может производиться управление возбуждением, должен быть оборудован приборами контроля возбуждения.
1266. Выпрямительные установки систем возбуждения генераторов и синхронных компенсаторов должны быть оборудованы сигнализацией и защитой, действующими при повышении температуры охлаждающей среды или вентилей сверх допустимой, а также снабжены приборами для контроля температуры охлаждающей среды и силы тока установки. При наличии в выпрямительной установке нескольких групп выпрямителей должна контролироваться сила тока каждой группы.
1267. Системы возбуждения должны быть оборудованы устройствами контроля изоляции, позволяющими осуществлять измерение изоляции в процессе работы, а также сигнализировать о снижении сопротивления изоляции ниже нормы. Допускается не выполнять такую сигнализацию для бесщеточных систем возбуждения.
1268. Цепи систем возбуждения, связанные с анодами и катодами выпрямительных установок, должны выполняться с уровнем изоляции, соответствующим испытательным напряжениям анодных и катодных цепей.
Связи анодных цепей выпрямителей, катодных цепей отдельных групп, а также других цепей при наличии нескомпенсированных пульсирующих или переменных токов должны выполняться кабелем без металлических оболочек.
Цепи напряжения обмотки возбуждения генератора или синхронного компенсатора для измерения и подключения устройства АРВ должны выполняться отдельным кабелем с повышенным уровнем изоляции без захода через обычные ряды зажимов. Присоединение к обмотке возбуждения должно производиться через рубильник.
1269. При применении устройств АГП с разрывом цепи ротора, а также при использовании статических возбудителей с преобразователями обмотка ротора должна защищаться разрядником многократного действия. Допускается применение разрядника однократного действия. Разрядник должен быть подключен параллельно ротору через активное сопротивление, рассчитанное на длительную работу при пробое разрядника в режиме с напряжением возбуждения, равным 110% номинального.
1270. Разрядники, указанные в пункте 1267 настоящих Правил, должны иметь сигнализацию срабатывания.
1271. Система возбуждения генераторов и синхронных компенсаторов должна выполняться таким образом, чтобы:
1) отключение любого из коммутационных аппаратов в цепях АРВ и управления возбудителем не приводило к ложным форсировкам в процессе пуска, останова и работы генератора на холостом ходу;
2) исчезновение напряжения оперативного тока в цепях АРВ и управления возбудителем не приводило к нарушению работы генератора и синхронного компенсатора;
3) имелась возможность производить ремонтные и другие работы на выпрямителях и их вспомогательных устройствах при работе турбогенератора на резервном возбудителе. Это требование не относится к бесщеточным системам возбуждения;
4) исключалась возможность повреждения системы возбуждения при КЗ в цепях ротора и на его контактных кольцах. В случае применения статических преобразователей допускается защита их автоматическими выключателями и плавкими предохранителями.
1272. Тиристорные системы возбуждения должны предусматривать возможность гашения поля генераторов и синхронных компенсаторов переводом преобразователя в инверторный режим.
В системах возбуждения со статическими преобразователями, выполненными по схеме самовозбуждения, а также в системах возбуждения с электромашинными возбудителями должно быть применено устройство АГП.
1273. Все системы возбуждения (основные и резервные) должны иметь устройства, обеспечивающие при подаче импульса на гашение поля полное развозбуждение (гашение поля) синхронного генератора или компенсатора независимо от срабатывания АГП.
1274. Система водяного охлаждения возбудителя должна обеспечивать возможность полного спуска воды из системы, выпуска воздуха при заполнении системы водой, периодической чистки теплообменников.
Закрытие и открытие задвижек системы охлаждения на одном из возбудителей не должны приводить к изменению режима охлаждения на другом возбудителе.
1275. Пол помещений выпрямительных установок с водяной системой охлаждения должен быть выполнен таким образом, чтобы при утечках воды исключалась возможность ее попадания на токопроводы, КРУ и другое электрооборудование, расположенное ниже системы охлаждения.
1276. Электромашинные возбудители постоянного тока (основные при работе без АРВ и резервные) должны иметь релейную форсировку возбуждения.
1277. Турбогенераторы должны иметь резервное возбуждение, схема которого должна обеспечивать переключение с рабочего возбуждения на резервное и обратно без отключения генераторов от сети. Для турбогенераторов мощностью 12 МВт и менее необходимость резервного возбуждения устанавливается главным инженером энергосистемы.
На гидроэлектростанциях резервные возбудители не устанавливаются.
1278. На турбогенераторах с непосредственным охлаждением обмотки ротора переключение с рабочего возбуждения на резервное и обратно должно производиться дистанционно.
1279. Система возбуждения гидрогенератора должна обеспечивать возможность его начального возбуждения при отсутствии переменного тока в системе собственных нужд гидроэлектростанции.
1280. По требованию заказчика система возбуждения должна быть рассчитана на автоматическое управление при останове в резерв синхронных генераторов и компенсаторов и пуске находящихся в резерве.
1281. Все системы возбуждения на время выхода из строя АРВ должны иметь средства, обеспечивающие нормальное возбуждение, развозбуждение и гашение поля синхронной машины.

4. Размещение и установка генераторов и синхронных компенсаторов

1282. Расстояния от генераторов и синхронных компенсаторов до стен зданий, а также расстояния между ними должны определяться по технологическим условиям, однако они должны быть не менее приведенных в пунктах 1205–1207 настоящих Правил.
Размеры машинного зала должны выбираться с учетом:
1) возможности монтажа и демонтажа агрегатов без останова работающих агрегатов;
2) применения кранов со специальными, преимущественно жесткими захватными приспособлениями, позволяющими полностью использовать ход крана;
3) отказа от подъема и опускания краном отдельных длинных, но относительно легких деталей агрегата (штанги, тяги) с их монтажом специальными подъемными приспособлениями;
4) возможности размещения узлов и деталей во время монтажа и ремонта агрегата.
1283. Фундамент и конструкция генераторов и синхронных компенсаторов должны быть выполнены так, чтобы при работе оборудования вибрация оборудования, фундамента и здания не превышала значений, установленных нормами.
1284. Вблизи гидрогенераторов допускается установка воздухосборников сжатого воздуха.
1285. Турбогенераторы и синхронные компенсаторы с воздушным охлаждением и гидрогенераторы должны иметь устройства для тушения пожара водой. Допускается также применение других устройств.
1286. На гидрогенераторах автоматизированных гидростанций, а также на синхронных компенсаторах с воздушным охлаждением, установленных на подстанциях без постоянного дежурства персонала, пожаротушение должно производиться автоматически. Ввод в действие запорных устройств впуска воды в машину осуществляется либо непосредственно от дифференциальной защиты, либо при одновременном срабатывании дифференциальной защиты и специальных датчиков пожаротушения.
Подвод воды должен быть выполнен таким образом, чтобы возможность просачивания воды в генератор и синхронный компенсатор в эксплуатационных условиях была полностью исключена.
1287. Система пожаротушения гидрогенераторов должна предусматривать отвод использованной воды в дренажную систему.
1288. Для тушения пожара в турбогенераторах и синхронных компенсаторах с косвенным водородным охлаждением при работе машины на воздухе (период наладки) должна быть предусмотрена возможность использования углекислотной (азотной) установки, выполняемой в соответствии с требованиями подпункта 2) пункта 1237 настоящих Правил.

22. Электродвигатели и их коммутационные аппараты

1. Общие положения

1289. Меры по обеспечению надежности питания должны выбираться в соответствии с требованиями главы 2 настоящих Правил в зависимости от категории ответственности электроприемников. Эти меры применяются не к отдельным электродвигателям, а к питающим их трансформаторам и преобразовательным подстанциям, распределительным устройствам и пунктам.
Резервирования линии, непосредственно питающей электродвигатель, не требуется независимо от категории надежности электроснабжения.
1290. Если необходимо обеспечить непрерывность технологического процесса при выходе из строя электродвигателя, его коммутационной аппаратуры или линии, непосредственно питающей электродвигатель, резервирование осуществляется путем установки резервного технологического агрегата пли другими способами.
1291. Электродвигатели и их коммутационные аппараты должны быть выбраны и установлены таким образом и в необходимых случаях обеспечены такой системой охлаждения, чтобы температура их при работе не превышала допустимой.
1292. Электродвигатели и аппараты должны быть установлены таким образом, чтобы они были доступны для осмотра и замены, а также по возможности для ремонта на месте установки. Если электроустановка содержит электродвигатели или аппараты массой 100 кг и более, то должны быть предусмотрены приспособления для их такелажа.
1293. Вращающиеся части электродвигателей и части, соединяющие электродвигатели с механизмами (муфты, шкивы), должны иметь ограждения от случайных прикосновений.
1294. Электродвигатели и их коммутационные аппараты должны быть заземлены или занулены в соответствии с требованиями главы 7 настоящих Правил.
1295. Исполнение электродвигателей должно соответствовать условиям окружающей среды.

2. Выбор электродвигателей

1296. Электрические и механические параметры электродвигателей (номинальные мощность, напряжение, частота вращения, относительная продолжительность рабочего периода, пусковой, минимальный, максимальный моменты, пределы регулирования частоты вращения и т.п.) должны соответствовать параметрам приводимых ими механизмов во всех режимах их работы в данной установке.
1297. Для механизмов, сохранение которых в работе после кратковременных перерывов питания или понижения напряжения, обусловленных отключением КЗ, действием АПВ или АВР, необходимо по технологическим условиям и допустимо по условиям техники безопасности, должен быть обеспечен самозапуск их электродвигателей.
Применять для механизмов с самозапуском электродвигатели и трансформаторы большей мощности, чем это требуется для их нормальной длительной работы, не требуется.
1298. Для привода механизмов, не требующих регулирования частоты вращения, независимо от их мощности применяются электродвигатели синхронные или асинхронные с короткозамкнутым ротором.
Для привода механизмов, имеющих тяжелые условия пуска или работы либо требующих изменения частоты вращения, применяются электродвигатели с наиболее простыми и экономичными методами пуска или регулирования частоты вращения, возможными в данной установке.
1299. Синхронные электродвигатели, должны иметь устройство форсировки возбуждения или компаундирования.
1300. Синхронные электродвигатели в случаях, когда они по своей мощности обеспечивают регулирование напряжения или режима реактивной мощности в данном узле нагрузки, должны иметь АВР согласно пункта 767 настоящих Правил.
1301. Электродвигатели постоянного тока допускается применять только в тех случаях, когда электродвигатели переменного тока не обеспечивают требуемых характеристик механизма или неэкономичны.
1302. Электродвигатели, устанавливаемые в помещениях с нормальной средой, должны иметь исполнение IP00 или IP20.
1303. Электродвигатели, устанавливаемые на открытом воздухе, должны иметь исполнение не менее IP44 или специальное, соответствующее условиям их работы (для открытых химических установок, для особо низких температур и т.п.).
1304. Электродвигатели, устанавливаемые в помещениях, где возможно оседание на их обмотках пыли и других веществ, нарушающих естественное охлаждение, должны иметь исполнение не менее IP44 или продуваемое с подводом чистого воздуха. Корпус продуваемого электродвигателя, воздуховоды и все сопряжения и стыки должны быть тщательно уплотнены для предотвращения присоса воздуха в систему вентиляции.
При продуваемом исполнении электродвигателя предусматриваются задвижки для предотвращения всаса окружающего воздуха при останове электродвигателя. Подогрев наружного (холодного) воздуха не требуется.
1305. Электродвигатели, устанавливаемые в местах сырых или особо сырых, должны иметь исполнение не менее IР43 и изоляцию, рассчитанную на действие влаги и пыли (со специальной обмазкой, влагостойкую и т.п.).
1306. Электродвигатели, устанавливаемые в местах с химически активными парами или газами, должны иметь исполнение не менее IP44 или продуваемое с подводом чистого воздуха при соблюдении требований, приведенных в пункте 1302 настоящих Правил. Допускается также применение электродвигателей исполнения не менее IP33, но с химически стойкой изоляцией и с закрытием открытых неизолированных токоведущих частей колпаками или другим способом.
1307. Для электродвигателей, устанавливаемых в помещениях с температурой воздуха более плюс 40⁰ С, должны выполняться мероприятия, исключающие возможность их недопустимого нагрева (принудительная вентиляция с подводом охлаждающего воздуха, наружный обдув и т.п.).
1308. При замкнутой принудительной системе вентиляции электродвигателей предусматриваются приборы контроля температуры воздуха и охлаждающей воды.
1309. Электродвигатели, снабженные заложенными в обмотки или магнитопроводы термоиндикаторами, должны иметь выводы от последних на специальные щитки, обеспечивающие удобство проведения периодических измерений. Щитовые измерительные приборы для этого, не предусматриваются.

3. Установка электродвигателей

1310. Электродвигатели должны быть выбраны и установлены таким образом, чтобы была исключена возможность попадания на их обмотки и токосъемные устройства воды, масла, эмульсии и т.п., а вибрация оборудования, фундаментов и частей здания не превышала допустимых значений.
1311. Шум, создаваемый электродвигателем совместно с приводимым им механизмом, не должен превышать уровня, допустимого санитарными нормами.
1312. Проходы обслуживания между фундаментами или корпусами электродвигателей, между электродвигателями и частями здания или оборудования должны быть не менее указанных в главе 20 настоящих Правил.
1313. Электродвигатели и аппараты, за исключением имеющих степень защиты не менее IP44, а резисторы и реостаты – всех исполнений должны быть установлены на расстоянии не менее 1 м oт конструкций зданий, выполненных из сгораемых материалов.
1314. Синхронные электрические машины мощностью 1 МВт и более и машины постоянного тока мощностью 1 МВт и более должны иметь электрическую изоляцию одного из подшипников от фундаментной плиты для предотвращения образования замкнутой цепи тока через вал и подшипники машины. При этом, у синхронных машин должны быть изолированы подшипник со стороны возбудителя и все подшипники возбудителя. Маслопроводы этих электрических машин должны быть изолированы от корпусов их подшипников.
1315. Электродвигатели выше 1 кВ разрешается устанавливать непосредственно в производственных помещениях, соблюдая следующие условия:
1. Электродвигатели, имеющие выводы под статором или требующие специальных устройств для охлаждения, устанавливаются на фундаменте с камерой (фундаментной ямой).
2. Фундаментная яма электродвигателя должна удовлетворять требованиям, предъявляемым к камерам ЗРУ выше 1 кВ.
3. Размеры фундаментной ямы должны быть не менее допускаемых для полупроходных кабельных туннелей.
1316. Кабели и провода, присоединяемые к электродвигателям, установленным на виброизолирующих основаниях, на участке между подвижной и неподвижной частями основания должны иметь гибкие медные жилы.

4. Коммутационные аппараты

1317. Для группы электродвигателей, служащих для привода одной машины или ряда машин, осуществляющих единый технологический процесс, применяется общий аппарат или комплект коммутационных аппаратов, если это оправдывается требованиями удобства или безопасности эксплуатации. В остальных случаях каждый электродвигатель должен иметь отдельные коммутационные аппараты.
Коммутационные аппараты в цепях электродвигателей должны отключать от сети одновременно все проводники, находящиеся под напряжением. В цепи отдельных электродвигателей допускается иметь аппарат, отключающий не все проводники, если в общей цепи группы таких электродвигателей установлен аппарат, отключающий все проводники.
1318. При наличии дистанционного или автоматического управления электродвигателем какого-либо механизма вблизи последнего должен быть установлен аппарат аварийного отключения, исключающий возможность дистанционного или автоматического пуска электродвигателя до принудительного возврата этого аппарата в исходное положение.
Не требуется устанавливать аппараты аварийного отключения у механизмов:
1) расположенных в пределах видимости с места управления;
2) доступных только квалифицированному обслуживающему персоналу (вентиляторы, устанавливаемые на крышах, вентиляторы и насосы, устанавливаемые в отдельных помещениях и.т.п.);
3) конструктивное исполнение которых исключает возможность случайного прикосновения к движущимся и вращающимся частям; около этих механизмов должно быть предусмотрено вывешивание плакатов, предупреждающих о возможности дистанционного или автоматического пуска:
4) имеющих аппарат местного управления с фиксацией команды на отключение.
Целесообразность установки аппаратов местного управления (пуск, останов) вблизи дистанционно или автоматически управляемых механизмов должна определяться при проектировании в зависимости от требований технологии, техники безопасности и организации управления данной установкой.
1319. Цепи управления электродвигателями допускается питать как от главных цепей, так и от других источников электроэнергии, если это вызывается технической необходимостью.
Во избежание внезапных пусков электродвигателя при восстановлении напряжения в главных цепях должна быть предусмотрена блокировочная связь, обеспечивающая автоматическое отключение главной цепи во всех случаях исчезновения напряжения в ней, если не предусматривается самозапуск.
1320. На корпусах аппаратов управления и разъединяющих аппаратах должны быть нанесены четкие знаки, позволяющие легко распознавать включенное и отключенное положения рукоятки управления аппаратом. В случаях, когда оператор не может определить по состоянию аппарата управления, включена или отключена главная цепь электродвигателя, предусматривается световая сигнализация.
1321. Коммутационные аппараты должны без повреждений и ненормального износа коммутировать наибольшие токи нормальных режимов работы управляемого ими электродвигателя (пусковой, тормозной, реверса, рабочий). Если реверсы и торможения не имеют места в нормальном режиме, но возможны при неправильных операциях, то коммутационные аппараты в главной цепи должны коммутировать эти операции без разрушения.
1322. Коммутационные аппараты должны быть стойкими к расчетным токам КЗ.
1323. Коммутационные аппараты по своим электрическим и механическим параметрам должны соответствовать характеристикам приводимого механизма во всех режимах его работы в данной установке.
Использование втычных контактных соединителей для управления переносными электродвигателями допускается только при мощности электродвигателя не более 1 кВт.
Втычные контактные соединители, служащие для присоединения передвижных электродвигателей мощностью более 1 кВт, должны иметь блокировку, при которой отключение и включение соединения возможны только при отключенном положении пускового аппарата в главной (силовой) цепи электродвигателя.
1324. Включение обмоток магнитных пускателей, контакторов и автоматических выключателей в сети до 1 кВ с заземленной нейтралью может производиться на междуфазное или фазное напряжение.
При включении обмоток указанных выше аппаратов на фазное напряжение должно быть предусмотрено одновременное отключение всех трех фаз ответвления к электродвигателю автоматическим выключателем, а при защите предохранителями – специальными устройствами, действующими на отключение пускателя или контактора при сгорании предохранителей в одной или любых двух фазах.
При включении обмотки на фазное напряжение ее нулевой вывод должен быть надежно присоединен к нулевому рабочему проводнику питающей линии или отдельному изолированному проводнику, присоединенному к нулевой точке сети.
1325. Коммутационные аппараты электродвигателей, питаемых по схеме блока трансформатор – электродвигатель, устанавливается на вводе от сети, питающей блок, без установки их на вводе к электродвигателю.
1326. При наличии дистанционного или автоматического управления механизмами должна быть предусмотрена предварительная (перед пуском) сигнализация или звуковое оповещение о предстоящем пуске. Такую сигнализацию и такое оповещение не требуется предусматривать у механизмов, вблизи которых установка аппарата аварийного отключения не требуется.
1327. Провода и кабели, которые соединяют пусковые реостаты с фазными роторами асинхронных электродвигателей, должны выбираться по длительно допустимому току для следующих условий:
1) работа с замыканием колец электродвигателя накоротко: при пусковом статическом моменте механизма, не превышающем 50 % номинального момента электродвигателя (легкий пуск), – 35 % номинального тока ротора, в остальных случаях – 50 % номинального тока ротора;
2) работа без замыкания колец электродвигателя накоротко – 100 % номинального тока ротора.
1328. Пуск асинхронных электродвигателей с короткозамкнутым ротором и синхронных электродвигателей должен производиться, непосредственным включением в сеть (прямой пуск). При невозможности прямого пуска применяется пуск через реактор, трансформатор или автотрансформатор. В особых случаях допускается применение пуска с подъемом частоты сети с нуля.

5. Защита асинхронных и синхронных электродвигателей напряжением выше 1 кВ

1329. На электродвигателях должна предусматриваться защита от многофазных замыканий и в случаях, оговоренных ниже, защита от однофазных замыканий на землю, защита от токов перегрузки и защита минимального напряжения. На синхронных электродвигателях должна, кроме того, предусматриваться защита от асинхронного режима, которая может быть совмещена с защитой от токов перегрузки.
На электродвигателях с изменяемой частотой вращения устанавливается защита, действующая на сигнализацию и отключение при повышении температуры корпуса электродвигателя. На двигателях малой мощности допускается совмещение этой защиты с защитой от токов перегрузки.
На электродвигателях, имеющих принудительную смазку подшипников, устанавливается защита, действующую на сигнал и отключение электродвигателя при повышении температуры или прекращении действия смазки.
На электродвигателях, имеющих принудительную вентиляцию, устанавливается защита, действующую на сигнал и отключение электродвигателя при повышении температуры или прекращении действия вентиляции.
1330. Электродвигатели с водяным охлаждением обмоток и активной стали статора, а также с встроенными воздухоохладителями, охлаждаемыми водой, должны иметь защиту, действующую на сигнал при уменьшении потока воды ниже заданного значения и на отключение электродвигателя при его прекращении. Кроме того, должна быть предусмотрена сигнализация, действующая при появлении воды в корпусе электродвигателя.
1331. Для защиты электродвигателей от многофазных замыканий в случаях, когда не применяются предохранители, должна предусматриваться:
1) токовая однорелейная отсечка без выдержки времени, отстроенная от пусковых токов при выведенных пусковых устройствах, с реле прямого или косвенного действия, включенным на разность токов двух фаз, – для электродвигателей мощностью менее 2 МВт;
2) токовая двухрелейная отсечка без выдержки времени, отстроенная от пусковых токов при выведенных пусковых устройствах, с реле прямого или косвенного действия – для электродвигателей мощностью 2 МВт и более, имеющих действующую на отключение защиту от однофазных замыканий на землю, а также для электродвигателей мощностью менее 2 МВт, когда защита по подпункту 1 настоящего пункта не удовлетворяет требованиям чувствительности или когда двухрелейная отсечка оказывается целесообразной по исполнению комплектной защиты или применяемого привода с реле прямого действия.
При отсутствии защиты от однофазных замыканий на землю токовая отсечка электродвигателей мощностью 2 МВт и более должна выполняться трехрелейной с тремя трансформаторами тока. Допускается защита в двухфазном исполнении с дополнением защиты от двойных замыканий на землю, выполненная с помощью трансформатора тока нулевой последовательности и токового реле;
3) продольная дифференциальная токовая защита – для электродвигателей мощностью 5 МВт и более, а также менее 5 МВт, если установка токовых отсечек по подпункту 1) и 2) настоящего пункта не обеспечивает выполнения требований чувствительности: продольная дифференциальная защита электродвигателей при наличии на них защиты от замыканий на землю должна иметь двухфазное исполнение, а при отсутствии этой защиты – трехфазное, с тремя трансформаторами тока. Допускается защита в двухфазном исполнении с дополнением защиты от двойных замыканий на землю, выполненной с помощью трансформатора тока нулевой последовательности и токового реле.
Для электродвигателей мощностью 5 МВт и более, выполненных без шести выводов обмотки статора, должна предусматриваться токовая отсечка.
1332. Для блоков трансформатор (автотрансформатор) — электродвигатель должна предусматриваться общая защита от многофазных замыканий:
1) токовая отсечка без выдержки времени, отстроенная от пусковых токов при выведенных пусковых устройствах, – для электродвигателей мощностью до 2 МВт. При схеме соединения обмоток трансформатора звезда – треугольник отсечка выполняется из трех токовых реле: двух – включенных на фазные токи и одного – включенного на сумму этих токов;
При невозможности установки трех реле (при ограниченном числе реле прямого действия) допускается схема с двумя реле, включенными на соединенные треугольником вторичные обмотки трех трансформаторов тока.
2) дифференциальная отсечка в двухрелейном исполнении, отстроенная от бросков тока намагничивания трансформатора, – для электродвигателей мощностью более 2 МВт, а также 2 МВт и менее, если защита по подпункту 1) настоящего пункта не удовлетворяет требованиям чувствительности при междуфазном КЗ на выводах электродвигателя;
3) продольная дифференциальная токовая защита в двухрелейном исполнении с промежуточными насыщающимися трансформаторами тока – для электродвигателей мощностью более 5 МВт, а также 5 МВт и менее, если установка отсечек по подпунктам 1) и 2) настоящего пункта не удовлетворяет требованиям чувствительности.
Оценка чувствительности должна производиться в соответствии с пунктами 615 и 616 настоящих Правил при КЗ на выводах электродвигателя.
Защита должна действовать на отключение выключателя блока, а у синхронных электродвигателей – также на устройство АГП, если оно предусмотрено.
Для блоков с электродвигателями мощностью более 20 МВт, предусматривается защита от замыкания на землю, охватывающая не менее 85 % витков обмотки статора электродвигателя и действующая на сигнал с выдержкой времени.
Указания по выполнению остальных видов защиты трансформаторов (автотрансформаторов) и электродвигателей при работе их раздельно действительны и в том случае, когда они объединены в блок трансформатор (автотрансформатор) – электродвигатель.
1333. Защита электродвигателей мощностью до 2 МВт от однофазных замыканий на землю при отсутствии компенсации должна предусматриваться при токах замыкания на землю 10 А и более, а при наличии компенсации – если остаточный ток в нормальных условиях превышает это значение. Такая защита для электродвигателей мощностью более 2 МВт должна предусматриваться при токах 5 А и более.
Ток срабатывания защит электродвигателей от замыканий на землю должен быть не более: для электродвигателей мощностью до 2 МВт 10 А и для электродвигателей мощностью более 2 МВт 5 А.
Защита выполняется без выдержки времени (за исключением электродвигателей, для которых требуется замедление защиты по условию отстройки от переходных процессов) с использованием трансформаторов тока нулевой последовательности, установленных, РУ. В тех случаях, когда установка трансформаторов тока нулевой последовательности в РУ невозможна или может вызвать увеличение выдержки времени защиты, допускается устанавливать их у выводов электродвигателя в фундаментной яме.
Если защита по условию отстройки от переходных процессов должна иметь выдержку времени, то для обеспечения быстродействующего отключения двойных замыканий на землю в различных точках должно устанавливаться дополнительное токовое реле с первичным током срабатывания около 50–100 А.
Защита должна действовать на отключение электродвигателя, а у синхронных электродвигателей – также на устройство АГП, если оно предусмотрено.
1334. Защита от перегрузки должна предусматриваться на электродвигателях, подверженных перегрузке по технологическим причинам, и на электродвигателях с особо тяжелыми условиями пуска и самозапуска (длительность прямого пуска непосредственно от сети 20 секунд и более), перегрузка которых возможна при чрезмерном увеличении длительности пускового периода вследствие понижения напряжения в сети.
Защита от перегрузки предусматривается в одной фазе с зависимой или независимой от тока выдержкой времени, отстроенной от длительности пуска электродвигателя в нормальных условиях и самозапуска после действия АВР и АПВ. Выдержка времени защиты от перегрузки синхронных электродвигателей во избежание излишних срабатываний при длительной форсировке возбуждения должна быть по возможности близкой к наибольшей допустимой по тепловой характеристике электродвигателя.
На электродвигателях, подверженных перегрузке по технологическим причинам, защита, выполняется с действием на сигнал и автоматическую разгрузку механизма.
Действие защиты на отключение электродвигателя допускается:
на электродвигателях механизмов, для которых отсутствует возможность своевременной разгрузки без останова, или на электродвигателях, работающих без постоянного дежурства персонала;
на электродвигателях механизмов с тяжелыми условиями пуска или самозапуска.
Для электродвигателей, которые защищаются от токов КЗ предохранителями, не имеющими вспомогательных контактов для сигнализации об их перегорании, должна предусматриваться защита от перегрузки в двух фазах.
1335. Защита синхронных электродвигателей от асинхронного режима может осуществляться при помощи реле, реагирующего на увеличение тока в обмотках статора; она должна быть отстроена по времени от пускового режима и тока при действии форсировки возбуждения.
Защита, выполняется с независимой от тока характеристикой выдержки времени. Допускается применение защиты с зависимой от тока характеристикой на электродвигателях с отношением КЗ более 1.
При выполнении схемы защиты должны приниматься меры по предотвращению отказа защиты при биениях тока асинхронного режима.
Допускается применение других способов защиты, обеспечивающих надежное действие защиты при возникновении асинхронного режима.
1336. Защита синхронных электродвигателей от асинхронного режима должна действовать с выдержкой времени на одну из схем, предусматривающих:
1) ресинхронизацию;
2) ресинхронизацию с автоматической кратковременной разгрузкой механизма до такой нагрузки, при которой обеспечивается втягивание электродвигателя в синхронизм (при допустимости кратковременной разгрузки по условиям технологического процесса);
3) отключение электродвигателя и повторный автоматический пуск;
4) отключение электродвигателя (при невозможности его разгрузки или ресинхронизации, при отсутствии необходимости автоматического повторного пуска и ресинхронизации по условиям технологического процесса).
1337. Для облегчения условий восстановления напряжения после отключения КЗ и обеспечения самозапуска электродвигателей ответственных механизмов предусматривается отключение защитой минимального напряжения электродвигателей неответственных механизмов суммарной мощностью, определяемой возможностями источника питания и сети по обеспечению самозапуска.
Bыдеpжки времени защиты минимального напряжения должны выбираться в пределах от 0,5 до 1,5 секунды – на ступень больше времени действия быстродействующих защит от многофазных КЗ, а уставки по напряжению должны быть, не выше 70 % номинального напряжения.
При наличии синхронных электродвигателей, если напряжение на отключенной секции затухает медленно, в целях ускорения действия АВР и АПВ может быть применено гашение поля синхронных электродвигателей ответственных механизмов с помощью защиты минимальной частоты или других способов, обеспечивающих быстрейшую фиксацию потери питания.
Эти же средства используются для отключения неответственных синхронных электродвигателей, а также для предупреждения несинхронного включения отключенных двигателей, если токи выключения превышают допустимые значения.
В электроустановках промышленных предприятий в случаях, когда не может быть осуществлен одновременный самозапуск всех электродвигателей ответственных механизмов применяется отключение части таких ответственных механизмов и их автоматический повторный пуск по окончании самозапуска первой группы электродвигателей. Включение последующих групп может быть осуществлено по току, напряжению или времени.
1338. Защита минимального напряжения с выдержкой времени не более 10 с и уставкой по напряжению, не выше 50 % номинального напряжения (кроме случаев, приведенных в пункте 1335 настоящих Правил должна устанавливаться на электродвигателях ответственных механизмов также в случаях, когда самозапуск механизмов после останова недопустим по условиям технологического процесса или по условиям безопасности и, кроме того, когда не может быть обеспечен самозапуск всех электродвигателей ответственных механизмов. Кроме указанных случаев эту защиту используют также для обеспечения надежности пуска АВР электродвигателей взаиморезервируемых механизмов.
На электродвигателях с изменяемой частотой вращения ответственных механизмов, самозапуск которых допустим и целесообразен, защиты минимального напряжения должны производить автоматическое переключение на низшую частоту вращения.
1339. На синхронных электродвигателях должно предусматриваться автоматическое гашение поля. Для электродвигателей мощностью 2 МВт и более АГП осуществляется путем введения сопротивления в цепь обмотки возбуждения. Для электродвигателей мощностью менее 2 МВт допускается осуществлять АГП путем введения сопротивления в цепь обмотки возбуждения возбудителя. Для синхронных электродвигателей менее 0,5 МВт АГП, не требуется. На синхронных электродвигателях, которые снабжены системой возбуждения, выполненной на управляемых полупроводниковых элементах, АГП, независимо от мощности двигателя, может осуществляться инвертированием, если оно обеспечивается схемой питания. В противном случае АГП должно осуществляться введением сопротивления в цепь обмотки возбуждения.

6. Защита электродвигателей напряжением до 1 кВ (асинхронных, синхронных и постоянного тока)

1340. Для электродвигателей переменного тока должна предусматриваться защита от многофазных замыканий, в сетях с глухозаземленной нейтралью – также от однофазных замыканий, а в случаях, предусмотренных в пунктах 1340 и 1341 настоящих Правил, – кроме того, защита от токов перегрузки и защита минимального напряжения. На синхронных электродвигателях (при невозможности втягивания в синхронизм с полной нагрузкой) дополнительно должна предусматриваться защита от асинхронного режима согласно пункта 1342 настоящих Правил.
Для электродвигателей постоянного тока должны предусматриваться защиты от КЗ. При необходимости дополнительно устанавливаются защиты от перегрузки и от чрезмерного повышения частоты вращения.
1341. Для защиты электродвигателей от КЗ должны применяться предохранители или автоматические выключатели.
Номинальные токи плавких вставок предохранителей и расцепителей автоматических выключателей должны выбираться таким образом, чтобы обеспечивалось надежное отключение КЗ на зажимах электродвигателя и вместе с тем, чтобы электродвигатели при нормальных для данной электроустановки толчках тока (пиках технологических нагрузок, пусковых токах, токах самозапуска и т.п.) не отключались этой защитой. С этой целью для электродвигателей механизмов с легкими условиями пуска отношение пускового тока электродвигателя к номинальному току плавкой вставки должно быть не более 2,5, а для электродвигателей механизмов с тяжелыми условиями пуска (большая длительность разгона, частые пуски и т.п.) это отношение должно быть равным 2,0–1,6.
Для электродвигателей ответственных механизмов с целью особо надежной отстройки предохранителей от толчков тока допускается принимать это отношение равным 1,6 независимо от условий пуска электродвигателя, если кратность тока КЗ на зажимах электродвигателя составляет не менее указанной в пункте 586 настоящих Правил.
Допускается осуществление защиты от КЗ одним общим аппаратом для группы электродвигателей при условии, что эта защита обеспечивает термическую стойкость пусковых аппаратов и аппаратов защиты от перегрузок, примененных в цепи каждого электродвигателя этой группы.
На электростанциях для защиты от КЗ электродвигателей собственных нужд, связанных с основным технологическим процессом, должны применяться автоматические выключатели. При недостаточной чувствительности электромагнитных расцепителей автоматических выключателей в системе собственных нужд электростанций применяются выносные токовые реле с действием на независимый расцепитель выключателя.
Для надежного обеспечения селективности защит в питающей сети собственных нужд электростанций в качестве защиты электродвигателей от КЗ применяются электромагнитные расцепители-отсечки.
1342. Защита электродвигателей от перегрузки должна устанавливаться в случаях, когда возможна перегрузка механизма по технологическим причинам, а также когда при особо тяжелых условиях пуска или самозапуска необходимо ограничить длительность пуска при пониженном напряжении. Защита должна выполняться с выдержкой времени и может быть осуществлена тепловым реле или другими устройствами.
Защита от перегрузки должна действовать на отключение, на сигнал или на разгрузку механизма, если разгрузка возможна.
Применение защиты от перегрузки не требуется для электродвигателей с повторно-кратковременным режимом работы.
1343. Защита минимального напряжения должна устанавливаться в следующих случаях, для:
1) электродвигателей постоянного тока, которые не допускают непосредственного включения в сеть;
2) электродвигателей механизмов, самозапуск которых после останова недопустим по условиям технологического процесса или по условиям безопасности;
3) части прочих электродвигателей в соответствии с условиями, приведенными в пункте 1335 настоящих Правил.
Для ответственных электродвигателей, для которых необходим самозапуск, если их включение производится при помощи контакторов и пускателей с удерживающей обмоткой, должны применяться в цепи управления механические или электрические устройства выдержки времени, обеспечивающие включение электродвигателя при восстановлении напряжения в течение заданного времени. Для таких электродвигателей, если это допустимо по условиям технологического процесса и условиям безопасности, можно также вместо кнопок управления применять выключатели, с тем, чтобы цепь удерживающей обмотки оставалась замкнутой помимо вспомогательных контактов пускателя и этим обеспечивалось автоматическое обратное включение при восстановлении напряжения независимо от времени перерыва питания.
1344. Для синхронных электродвигателей защита от асинхронного режима должна, осуществляться с помощью защиты от перегрузки по току статора.
1345. Защита от КЗ в электродвигателях переменного и постоянного тока должна предусматриваться:
1) в электроустановках с заземленной нейтралью – во всех фазах или полюсах;
2) в электроустановках с изолированной нейтралью:
при защите предохранителями – во всех фазах или полюсах;
при защите автоматическими выключателями – не менее чем в двух фазах или одном полюсе, при этом, в пределах одной и той же электроустановки защита осуществляется в одних и тех же фазах или полюсах.
Защита электродвигателей переменного тока от перегрузок должна выполняться:
в двух фазах при защите электродвигателей от КЗ предохранителями;
в одной фазе при защите электродвигателей от КЗ автоматическими выключателями.
Защита электродвигателей постоянного тока от перегрузок должна выполняться в одном полюсе.
1346. Аппараты защиты электродвигателей должны удовлетворять требованиям главы 12 настоящих Правил. Все виды защиты электродвигателей от КЗ, перегрузки, минимального напряжения допускается осуществлять соответствующими разделителями, встроенными в один аппарат.
1347. Специальные виды защиты от работы на двух фазах допускается применять в порядке исключения на электродвигателях, не имеющих защиты от перегрузки, для которых существует повышенная вероятность потери одной фазы, ведущая к выходу электродвигателя из строя с тяжелыми последствиями.

23. Конденсаторные установки

1. Схема электрических соединений, выбор оборудования

1348. Конденсаторные установки присоединяются к сети через отдельный аппарат, предназначенный для включения и отключения только конденсаторов или через общий аппарат с другим электроприемником: силовым трансформатором, асинхронным электродвигателем и т.п. Эти схемы применяются при любом напряжении конденсаторной установки.
1349. Конденсаторные батареи на напряжение выше 10 кВ, собираются из однофазных конденсаторов путем их параллельно-последовательного соединения. Число последовательных рядов конденсаторов выбирается так, чтобы в нормальных режимах работы токовая нагрузка на конденсаторы не превышала номинального значения. Число конденсаторов в ряду должно быть таким, чтобы при отключении одного из них из-за перегорания предохранителя напряжение на оставшихся конденсаторах ряда не превышало 110 % номинального.
1350. Конденсаторные батареи на напряжение 10 кВ и ниже должны собираться, из конденсаторов с номинальным напряжением, равным номинальному напряжению сети. При этом, допускается длительная работа единичных конденсаторов с напряжением не более 110 % номинального согласно требований ТУ на соответствующий тип конденсатора.
1351. В трехфазных батареях однофазные конденсаторы соединяются в треугольник или звезду. Может применяться также последовательное или параллельно-последовательное соединение однофазных конденсаторов в каждой фазе трехфазной батареи.
1352. При выборе выключателя конденсаторной батареи должно учитываться наличие параллельно включенных конденсаторных батарей. При необходимости должны быть выполнены устройства, обеспечивающие снижение толчков тока в момент включения батареи.
1353. Разъединитель конденсаторной батареи должен иметь заземляющие ножи со стороны батареи, сблокированные со своим разъединителем. Разъединители конденсаторной батареи должны быть сблокированы с выключателем батареи.
1354. Конденсаторы должны иметь разрядные устройства.
Единичные конденсаторы для конденсаторных батарей применяются со встроенными разрядными резисторами. Допускается установка конденсаторов без встроенных разрядных резисторов, если на выводы единичного конденсатора или последовательного ряда конденсаторов постоянно подключено внешнее разрядное устройство.
В качестве разрядных устройств, если они присоединены непосредственно (без коммутационных аппаратов и предохранителей в цепи присоединения) применяются:
трансформаторы напряжения или устройства с активно-индуктивным сопротивлением – для конденсаторных установок и батарей выше 1 кВ;
устройства с активным или активно-индуктивным сопротивлением – для конденсаторных установок и батарей до 1 кВ.
1355. Для достижения наиболее экономичного режима электрических сетей, согласованного потребителем, пользователем и электросетевыми компаниями всех уровней, работающих с переменным графиком реактивной нагрузки, применяется автоматическое регулирование мощности конденсаторной установки путем включения и отключения ее в целом или отдельных ее частей.
При подключении компенсирующего устройства к индивидуальному приемнику электроэнергии через общий коммутационный аппарат, может применяться конденсаторная установка или батарея без автоматического регулирования, при этом, подбор ее по мощности должен обеспечивать согласованный уровень компенсации.
1356. Аппараты и токоведущие части в цепи конденсаторной батареи должны допускать длительное прохождение тока, составляющего 130 % номинального тока батареи.

2. Защита

1357. Конденсаторные установки в целом должны иметь защиту от токов КЗ, действующую на отключение без выдержки времени. Защита должна быть отстроена от токов включения установки и толчков тока при перенапряжениях.
1358. Конденсаторная установка в целом должна иметь защиту от повышения напряжения, отключающую батарею при повышении действующего значения напряжения сверх допустимого. Отключение установки производится с выдержкой времени 3–5 минут. Повторное включение конденсаторной установки допускается после снижения напряжения в сети до номинального значения, но не ранее чем через 5 минут после ее отключения. Защита не требуется, если батарея выбрана с учетом максимально возможного значения напряжения цепи, т.е. так, что при повышении напряжения к единичному конденсатору не может быть длительно приложено напряжение более 110 % номинального.
В случаях, когда возможна перегрузка конденсаторов токами высших гармоник, должна быть предусмотрена релейная защита, отключающая конденсаторную установку с выдержкой времени при действующем значении тока для единичных конденсаторов, превышающем 130 % номинального.
1359.Для конденсаторной батареи, имеющей две или более параллельные ветви, применяется защиту, срабатывающую при нарушении равенства токов ветвей.
1360. На батареях с параллельно-последовательным включением конденсаторов каждый конденсатор выше 1,05 кВ должен быть защищен внешним предохранителем, срабатывающим при пробое конденсатора. Конденсаторы 1,05 кВ и ниже должны иметь встроенные внутрь корпуса плавкие предохранители по одному на каждую секцию, срабатывающие при пробое секции.
1361. На конденсаторных установках, собранных по схеме электрических соединений с несколькими батареями, должна применяться защита каждой батареи от токов КЗ независимо от защиты конденсаторной установки в целом. Такая защита батареи необязательна, если каждый единичный конденсатор защищен отдельным внешним или встроенным предохранителем. Защита батареи должна обеспечивать ее надежное отключение при наименьших и наибольших значениях тока КЗ в данной точке сети.
1362. Схема электрических соединений конденсаторных батарей и предохранители должны выбираться такими, чтобы повреждение изоляции отдельных конденсаторов не приводило к разрушению их корпусов, повышению напряжения выше длительно допустимого на оставшихся в работе конденсаторах и отключению батареи в целом.
Для защиты конденсаторов выше 1 кВ должны применяться предохранители, ограничивающие значение тока КЗ.
Внешние предохранители конденсаторов должны иметь указатели их перегорания (срабатывания).
1363. Защита конденсаторных установок от грозовых перенапряжений должна предусматриваться в тех случаях и теми же средствами, какие предусмотрены в главе 17 настоящих Правил.

3. Электрические измерения

1364. Емкости фаз конденсаторной установки должны контролироваться стационарными устройствами измерения тока в каждой фазе.
Для конденсаторных установок мощностью до 400 квар допускается измерение тока только в одной фазе.
1365. Реактивная энергия, выданная в сеть конденсаторами, должна учитываться согласно требованиям главы 5 настоящих Правил.

4. Установка конденсаторов

1366. Конструкция конденсаторной установки должна соответствовать условиям окружающей среды.
1367. Конденсаторные установки с общей массой масла более 600 кг в каждой должны быть расположены в отдельном помещении, отвечающем требованиям огнестойкости, приведенным в пункте 954 настоящих Правил, с выходом наружу или в общее помещение.
Конденсаторные установки с общей массой масла до 600 кг в каждой, а также конденсаторные установки, состоящие из конденсаторов с негорючей жидкостью или с негорючим твердым заполнителем, или конденсаторы без заполнителя – размещаются в помещениях РУ до 1 кВ и выше или в основных и вспомогательных помещениях производств, отнесенных к категориям Г и Д по противопожарным требованиям СНиП.
1368. При расположении внутри помещения конденсаторной установки выше 1 кВ с общей массой масла более 600 кг под установкой должен быть устроен маслоприемник, рассчитанный на 20 % общей массы масла во всех конденсаторах и выполненный в соответствии с требованиями, приведенными в пункте 978 настоящих Правил. При наружном расположении устройство маслоприемников под конденсаторами не требуется.
1369. Конденсаторные установки, размещенные в общем помещении, должны иметь сетчатые ограждения или защитные кожухи. Должны быть также выполнены устройства, предотвращающие растекание синтетической жидкости по кабельным каналам и полу помещения при нарушении герметичности корпусов конденсаторов и обеспечивающие удаление паров жидкости из помещения.
1370. Расстояние между единичными конденсаторами должно выбираться по условиям достаточного охлаждения конденсаторов и обеспечения изоляционных расстояний согласно ТУ (паспорта) на соответствующий тип конденсатора или конденсаторной установки.
1371. Указатели перегорания внешних предохранителей конденсатора должны быть доступны для осмотра при работе батареи.
1372. Температура окружающего конденсатор воздуха не должна выходить за верхний и нижний пределы, установленные техническими условиями на конденсаторы соответствующего типа.
Помещение или шкафы конденсаторной установки должны иметь отдельную систему естественной вентиляции; если она не обеспечивает снижения температуры воздуха в помещении до наибольшей допустимой, необходимо применять искусственную вентиляцию.
1373. Для конденсаторов, устанавливаемых на открытом воздухе, должно учитываться наличие солнечного излучения. Конденсаторы на открытом воздухе устанавливается так, чтобы отрицательное воздействие на них солнечной радиации было наименьшим.
1374. Соединение выводов конденсаторов между собой и присоединение их к шинам должны выполняться гибкими перемычками, исключающими механическое разрушение выводов конденсатора.
1375. Конструкции, на которых устанавливаются конденсаторы, должны выполняться из несгораемых материалов. При выборе способа крепления конденсаторов необходимо учитывать тепловое расширение корпуса конденсатора.
1376. При наружной установке расстояние от конденсаторов, заполненных маслом, до другого оборудования, а также противопожарные расстояния от них до зданий и сооружений должны приниматься по пунктам 945 и 946 настоящих Правил.
1377. При наружной установке маслонаполненные конденсаторы должны устанавливаться согласно противопожарным требованиям группами мощностью не более 30 Мвар каждая. Расстояние в свету между группами одной конденсаторной установки должно быть не менее 4 м, а между группами разных конденсаторных установок – не менее 6 м.
1378. В одном помещении с конденсаторами допускается установка относящихся к ним разрядных резисторов, разъединителей, выключателей нагрузки, малообъемных выключателей и измерительных трансформаторов.
1379. При разделении конденсаторной батареи на части располагаются таким образом, чтобы была обеспечена безопасность работ на каждой из частей при включенных остальных.
1380. На конденсаторной установке должны предусматриваться приспособления для заземления несущих металлических конструкций, которые находятся под напряжением при работе установки.

5. Электрооборудование специальных установок

24. Электроустановки во взрывоопасных зонах

1. Классификация взрывоопасных зон

1381. Классификация взрывоопасных зон приведена в подпунктах 130) –135) пункта 1 настоящих Правил. Класс взрывоопасной зоны, в соответствии с которым производится выбор электрооборудования, определяется технологами совместно с электриками проектной или эксплуатирующей организации.
1382. При определении взрывоопасных зон принимается, что:
1) взрывоопасная зона в помещении занимает весь объем помещения, если объем взрывоопасной смеси превышает 5 % свободного объема помещения;
2) взрывоопасной считается зона в помещении в пределах до 5 м по горизонтали и вертикали от технологического аппарата, из которого возможно выделение горючих газов или паров ЛВЖ, если объем взрывоопасной смеси равен или менее 5 % свободного объема помещения. Помещение за пределами взрывоопасной зоны считается невзрывоопасным, если нет других факторов, создающих в нем взрывоопасность;
3) взрывоопасная зона наружных взрывоопасных установок ограничена размерами, определяемыми в пункте 1381 настоящих Правил.
1383. Для наружных взрывоопасных установок взрывоопасная зона класса В-Iг считается в пределах до:
1) 0,5 м по горизонтали и вертикали от проемов за наружными ограждающими конструкциями помещений со взрывоопасными зонами классов В-I, В-Iа, В-II;
2) 3 м по горизонтали и вертикали от закрытого технологического аппарата, содержащего горючие газы или ЛВЖ; от вытяжного вентилятора, установленного снаружи (на улице) и обслуживающего помещения со взрывоопасными зонами любого класса;
3) 5 м по горизонтали и вертикали от устройств для выброса из предохранительных и дыхательных клапанов емкостей и технологических аппаратов с горючими газами или ЛВЖ, от расположенных на ограждающих конструкциях зданий устройств для выброса воздуха из систем вытяжной вентиляции помещений с взрывоопасными зонами любого класса;
4) 8 м по горизонтали и вертикали от резервуаров с ЛВЖ или горючими газами (газгольдеры); при наличии обвалования – в пределах всей площади внутри обвалования;
5) 20 м по горизонтали и вертикали от места открытого слива и налива для эстакад с открытым сливом и наливом ЛВЖ.
Эстакады с закрытыми сливно-наливными устройствами, эстакады и опоры под трубопроводы для горючих газов и ЛВЖ не относятся к взрывоопасным, за исключением зон в пределах до 3 м по горизонтали и вертикали от запорной арматуры и фланцевых соединений трубопроводов, в пределах которых электрооборудование должно быть взрывозащищенным для соответствующих категории и группы взрывоопасной смеси.
1384. Зоны в помещениях и зоны наружных установок в пределах до 5 м по горизонтали и вертикали от аппарата, в котором присутствуют или могут возникнуть взрывоопасные смеси, но технологический процесс ведется с применением открытого огня, раскаленных частей, либо технологические аппараты имеют поверхности, нагретые до температуры самовоспламенения горючих газов, паров ЛВЖ, горючих пылей или волокон, не относятся в части их электрооборудования к взрывоопасным. Классификацию среды в помещениях или среды наружных установок за пределами указанной 5-метровой зоны определяется в зависимости от технологических процессов, применяемых в этой среде.
Зоны в помещениях и зоны наружных установок, в которых твердые, жидкие и газообразные горючие вещества сжигаются в качестве топлива или утилизируются путем сжигания, не относятся в части их электрооборудования к взрывоопасным.
1385. В помещениях отопительных котельных, встроенных в здания и предназначенных для работы на газообразном топливе или на жидком топливе с температурой вспышки 61 ⁰ С и ниже, требуется предусматривать необходимый минимум взрывозащищенных светильников, включаемых перед началом работы котельной установки. Выключатели для светильников устанавливаются вне помещения котельной.
Электродвигатели вентиляторов, включаемых перед началом работы котельной установки, и их пускатели, выключатели и др., если они размещены внутри помещений котельных установок, должны быть взрывозащищенными и соответствовать категории и группе взрывоопасной смеси. Проводка к вентиляционному электрооборудованию и светильникам должна соответствовать классу взрывоопасной зоны.
1386. При применении для окраски материалов, которые могут образовать взрывоопасные смеси, когда окрасочные и сушильные камеры располагаются в общем технологическом потоке производства, при соблюдении требований зона относится к взрывоопасной в пределах до 5 м по горизонтали и вертикали от открытых проемов камер, если общая площадь этих камер не превышает 200 м ² при общей площади помещения до 2000 м ² или 10 %, при общей площади помещения более 2000 м ² .
При бескамерной окраске изделий в общем технологическом потоке на открытых площадках при условии соблюдения требований зона относится к взрывоопасной в пределах до 5 м по горизонтали и вертикали от края решетки и от окрашиваемых изделий, если площадь решеток не превышает 200 м² при общей площади помещения до 2000 м² или 10 %, при общей площади помещения более 2000 м² .
Если общая площадь окрасочных и сушильных камер или решеток превышает 200 м² при общей площади помещения до 2000 м² или 10 % при общей площади помещения более 2000 м2, размер взрывоопасной зоны определяется в зависимости от объема взрывоопасной смеси согласно пункта 1380 настоящих Правил.
Класс взрывоопасности зон определяется по подпункту 130) – 132) пункта 1 настоящих Правил.
Помещение за пределами взрывоопасной зоны считается невзрывоопасным, если нет других факторов, создающих в нем взрывоопасность.
Зоны внутри окрасочных и сушильных камер приравнивается к зонам, расположенным внутри технологических аппаратов.
Требования настоящего параграфа на эти зоны не распространяются.
1387. Зоны в помещениях вытяжных вентиляторов, обслуживающих взрывоопасные зоны любого класса, относятся к взрывоопасным зонам того же класса, что и обслуживаемые ими зоны.
Для вентиляторов, установленных за наружными ограждающими конструкциями и обслуживающих взрывоопасные зоны классов В-I, В-Iа, В-II, электродвигатели применяются как для взрывоопасной зоны класса В-Iг, а для вентиляторов, обслуживающих взрывоопасные зоны классов В-Iб и В-IIа, – согласно таблице 150 приложения 5 к настоящим Правилам для этих классов.
1388. Зоны в помещениях приточных вентиляторов, обслуживающих взрывоопасные зоны любого класса, не относятся к взрывоопасным, если приточные воздуховоды оборудованы самозакрывающимися обратными клапанами, не допускающими проникновения взрывоопасных смесей в помещения приточных вентиляторов при прекращении подачи воздуха.
При отсутствии обратных клапанов помещения приточных вентиляторов имеют взрывоопасные зоны того же класса, что и обслуживаемые ими зоны.
1389. Взрывоопасные зоны, содержащие легкие несжиженные горючие газы или ЛВЖ, при наличии признаков класса В-I, допускается относить к классу В-Iа при условии выполнения следующих мероприятий:
1) устройства системы вентиляции с установкой нескольких вентиляционных агрегатов. При аварийной остановке одного из них остальные агрегаты должны полностью обеспечить требуемую производительность системы вентиляции, а также достаточную равномерность действия вентиляции по всему объему помещения, включая подвалы, каналы и их повороты;
2) устройства автоматической сигнализации, действующей при возникновении в любом пункте помещения концентрации горючих газов или паров ЛВЖ, не превышающей 20 % нижнего концентрационного предела воспламенения, а для вредных взрывоопасных газов – также при приближении их концентрации к предельно допустимой. Количество сигнальных приборов, их расположение, а также система их резервирования должны обеспечить безотказное действие сигнализации.
1390. В производственных помещениях без взрывоопасной зоны, отделенных стенами (с проемами или без них) от взрывоопасной зоны смежных помещений, принимается взрывоопасная зона, класс которой определяется в соответствии с таблицей 149 приложения 5 к настоящим Правилам, размер зоны – до 5 м по горизонтали и вертикали от проема двери.
Указания таблицы 149 приложения 5 к настоящим Правилам не распространяются на РУ, ТП, ПП и установки КИПиА, размещаемые в помещениях, смежных со взрывоопасными зонами помещений. Расположение РУ, ТП, ПП и установок КИПиА в помещениях, смежных со взрывоопасными зонами помещений, и в наружных взрывоопасных зонах предусматривается в соответствии с разделом «Распределительные устройства, трансформаторные и преобразовательные подстанции».

2. Выбор электрооборудования для взрывоопасных зон

1391. Электрооборудование, особенно с частями, искрящими при нормальной работе, выносятся за пределы взрывоопасных зон, если это не вызывает особых затруднений при эксплуатации и не сопряжено с неоправданными затратами. В случае установки электрооборудования в пределах взрывоопасной зоны оно должно удовлетворять требованиям настоящей главы.
1392. Применение во взрывоопасных зонах переносных электроприемников (машин, аппаратов, светильников и т.п.) ограничиваются случаями, когда их применение необходимо для нормальной эксплуатации.
1393. Взрывозащищенное электрооборудование, используемое в химически активных, влажных или пыльных средах, должно быть также защищено соответственно от воздействия химически активной среды, сырости и пыли.
1394. Взрывозащищенное электрооборудование, используемое в наружных установках, должно быть пригодно также и для работы на открытом воздухе или иметь устройство для защиты от атмосферных воздействий (дождя, снега, солнечного излучения и т.п.).
1395. Электрические машины с защитой вида «е» допускается устанавливать только на механизмах, где они не будут подвергаться перегрузкам, частым пускам и реверсам. Эти машины должны иметь защиту от перегрузок с временем срабатывания не более времени t_е. Здесь t_е – время, в течение которого электрические машины нагреваются пусковым током от температуры, обусловленной длительной работой при номинальной нагрузке, до предельной температуры согласно таблице 147 приложения 5 к настоящим Правилам.
1396. Электрические машины и аппараты с видом взрывозащиты «взрывонепроницаемая оболочка» в средах со взрывоопасными смесями категории IIС должны быть установлены так, чтобы взрывонепроницаемые фланцевые зазоры не примыкали вплотную в какой-либо поверхности, а находились от нее на расстоянии не менее 50 мм.
1397. Взрывозащищенное электрооборудование, выполненное для работы во взрывоопасной смеси горючих газов или паров ЛВЖ с воздухом, сохраняет свои свойства, если находится в среде с взрывоопасной смесью тех категории и группы, для которых выполнена его взрывозащита, или находится в среде с взрывоопасной смесью, отнесенной согласно таблицах 141 и 142 приложения 5 к настоящим Правилам к менее опасным категориям и группам.
1398. При установке взрывозащищенного электрооборудования с видом взрывозащиты «заполнение или продувка оболочки под избыточным давлением» должна быть выполнена система вентиляции и контроля избыточного давления, температуры и других параметров. Кроме того, должны быть выполнены следующие требования:
1) конструкция фундаментных ям и газопроводов защитного газа должна исключать образование в них непродуваемых зон (мешков) с горючими газами или парами ЛВЖ;
2) приточные газопроводы к вентиляторам, обеспечивающим электрооборудование защитным газом, должны прокладываться вне взрывоопасных зон;
3) газопроводы для защитного газа прокладываются под полом помещений, в том числе и со взрывоопасными зонами, если приняты меры, исключающие попадание в эти газопроводы горючих жидкостей;
4) в вентиляционных системах для осуществления блокировок, контроля и сигнализации должны использоваться аппараты, приборы и другие устройства, указанные в инструкциях по монтажу и эксплуатации машины, аппарата. Замена их другими изделиями, изменение мест их установки и подключение без согласования с заводом-изготовителем машины, аппарата не допускаются.
1399. Электрические аппараты с масляным заполнением оболочки с токоведущими частями допускается применять на механизмах в местах, где отсутствуют толчки или приняты меры против выплескивания масла из аппарата.
1400. Во взрывоопасных зонах классов В-II и В-IIа применяется электрооборудование, предназначенное для взрывоопасных зон со смесями горючих пылей или волокон с воздухом.
При отсутствии такого электрооборудования допускается во взрывоопасных зонах касса В-II применять взрывозащищенное электрооборудование, предназначенное для работы в средах со взрывоопасными смесями газов и паров с воздухом, а в зонах класса В-IIа – электрооборудование общего назначения (без взрывозащиты), но имеющее соответствующую защиту оболочки от проникновения пыли.
Применение взрывозащищенного электрооборудования, предназначенного для работы в средах взрывоопасных смесей газов и паров с воздухом, и электрооборудования общего назначения с соответствующей степенью защиты оболочки допускается при условии, если температура поверхности электрооборудования, на которую могут осесть горючие пыли или волокна (при работе электрооборудования с номинальной нагрузкой и без наслоения пыли), будет не менее чем на 50⁰ С ниже температуры тления пыли для тлеющих пылей или не более двух третей температуры самовоспламенения для нетлеющих пылей.
1401. Взрывозащита электрооборудования наружных аммиачных компрессорных установок выбирается такой же, как и для аммиачных компрессорных установок, расположенных в помещениях. Электрооборудование должно быть защищено от атмосферных воздействий.
1402. Выбор электрооборудования для работы во взрывоопасных зонах должен производиться по таблицах 150–152 приложения 5 к настоящим Правилам. При необходимости допускается обоснованная замена электрооборудования, указанного в таблицах, электрооборудованием с более высоким уровнем взрывозащиты и более высокой степенью защиты оболочки. Вместо электрооборудования уровня «повышенная надежность против взрыва» может быть установлено электрооборудование уровня «взрывобезопасное» или «особовзрывобезопасное».
В зонах, взрывоопасность которых определяется горючими жидкостями, имеющими температуру вспышки выше 61⁰ С, может применяться любое взрывозащищенное электрооборудование для любых категорий и группы с температурой нагрева поверхности, не превышающей температуру самовоспламенения данного вещества.

3. Электрические машины

1403. Во взрывоопасных зонах любого класса применяются электрические машины с классом напряжения до 10 кВ при условии, что уровень их взрывозащиты или степень защиты оболочки соответствуют таблице 150 приложения 5 к настоящим Правилам или являются более высокими.
Если отдельные части машины имеют различные уровни взрывозащиты или степени защиты оболочек, то все они должны быть не ниже указанных в таблице 150 приложения 5 к настоящим Правилам.
1404. Для механизмов, установленных во взрывоопасных зонах классов В-I, В-Iа и В-II, допускается применение электродвигателей без средств взрывозащиты при следующих условиях:
1) электродвигатели должны устанавливаться вне взрывоопасных зон. Помещение, в котором устанавливаются электродвигатели, должно отделяться от взрывоопасной зоны несгораемой стеной без проемов и несгораемым перекрытием (покрытием) с пределом огнестойкости не менее 0,75 часов, иметь эвакуационной выход и быть обеспеченным вентиляцией с пятикратным обменом воздуха в час;
2) привод механизма должен осуществляться при помощи вала, пропущенного через стену, с устройством в ней сальникового уплотнения.

4. Электрические аппараты и приборы

1405. Во взрывоопасных зонах применяются электрические аппараты и приборы при условии, что уровень их взрывозащиты или степень защиты оболочки соответствуют таблице 151 приложения 5 к настоящим Правилам или являются более высокими.
1406. Во взрывоопасных зонах любого класса электрические соединители применяются при условии, если они удовлетворяют требованиям таблице 151 приложения 5 к настоящим Правилам для аппаратов, искрящих при нормальной работе.
Во взрывоопасных зонах классов В-Iб и В-IIа допускается применять соединители в оболочке со степенью защиты IР54 при условии, что разрыв у них происходит внутри закрытых розеток.
Установка соединителей допускается только для включения периодически работающих электроприемников. Число соединителей должно быть ограничено необходимым минимумом, и они должны быть расположены в местах, где образование взрывоопасных смесей наименее вероятно.
Искробезопасные цепи могут коммутироваться соединителями общего назначения.
1407. Сборки зажимов выносятся за пределы взрывоопасной зоны. В случае технической необходимости установки сборок во взрывоопасной зоне они должны удовлетворять требованиям таблице 151 приложения 5 к настоящим Правилам для стационарных аппаратов, не искрящих при работе.
1408. Предохранители и выключатели осветительных цепей устанавливается вне взрывоопасных зон.
1409. При применении аппаратов и приборов с видом взрывозащиты «искробезопасная электрическая цепь» руководствоваться следующим:
1) индуктивность и емкость искробезопасных цепей, в том числе и присоединительных кабелей (емкость и индуктивность которых определяются по характеристикам, расчетом или измерением), не должны превосходить максимальных значений, оговоренных в технической документации на эти цепи. Если документацией предписываются конкретный тип кабеля (провода) и его максимальная длина, то их изменение возможно только при наличии заключения испытательной организации;
2) в искробезопасные цепи могут включаться изделия, которые предусмотрены технической документацией на систему и имеют маркировку «В комплекте...». Допускается включать в эти цепи серийно выпускаемые датчики общего назначения, не имеющие собственного источника тока, индуктивности и емкости и удовлетворяющие подпункт 4) настоящего пункта. К таким датчикам относятся серийно выпускаемые общего назначения термометры сопротивления, термопары, терморезисторы, светодиоды и подобные им изделия, встроенные в защитные оболочки;
3) цепь, состоящая из серийно выпускаемых общего назначения термопары и гальванометра (милливольтметра), является искробезопасной для любой взрывоопасной среды при условии, что гальванометр не содержит других электрических цепей, в том числе подсвета шкалы;
4) в искробезопасные цепи могут включаться серийно выпускаемые общего назначения переключатели, ключи, сборки зажимов и т.п. при условии, что выполняются следующие требования:
к ним не подключены другие, искроопасные цепи;
они закрыты крышкой и опломбированы;
их изоляция рассчитана на трехкратное номинальное напряжение искробезопасной цепи, но не менее чем на 500 В.

5. Электрические грузоподъемные механизмы

1410. Электрооборудование кранов, талей, лифтов и т.п., находящихся во взрывоопасных зонах любого класса и участвующих в технологическом процессе, должно удовлетворять требованиям таблицах 150 и 151 приложения 5 к настоящим Правилам для передвижных установок.
1411. Электрооборудование кранов, талей, лифтов и т.п., находящихся во взрывоопасных зонах и не связанных непосредственно с технологическим процессом (монтажные краны и тали и т.п.), должно иметь:
1) во взрывоопасных зонах классов В-I и В-II – любой уровень взрывозащиты для соответствующих категорий и групп взрывоопасных смесей;
2) во взрывоопасных зонах классов В-Iа и В-Iб – степень защиты оболочки не менее IР33;
3) во взрывоопасных зонах классов В-IIа и В-Iг – степень защиты оболочки не менее IР44.
Применение указанного электрооборудования допускается только при отсутствии взрывоопасных концентраций во время работы крана.
1412. Токоподводы к кранам, талям и т.п. во взрывоопасных зонах любого класса должны выполняться переносным гибким кабелем с медными жилами, с резиновой изоляцией, в резиновой маслобензиностойкой оболочке, не распространяющей горение.

6. Электрические светильники

1413. Во взрывоопасных зонах применяются электрические светильники при условии, что уровень их взрывозащиты или степень защиты соответствуют таблице 152 приложения 5 к настоящим Правилам или являются более высокими.
1414. В помещениях с взрывоопасными зонами любого класса со средой, для которой не имеется светильников необходимого уровня взрывозащиты, допускается выполнять освещение светильниками общего назначения (без средств взрывозащиты) одним из следующих способов:
1) через неоткрывающиеся окна без фрамуг и форточек, снаружи здания, причем при одинарном остеклении окон светильники должны иметь защитные стекла или стеклянные кожухи;
2) через специально устроенные в стене ниши с двойным остеклением и вентиляцией ниш с естественным побуждением наружным воздухом;
3) через фонари специального типа со светильниками, установленными в потолке с двойным остеклением и вентиляцией фонарей с естественным побуждением наружным воздухом;
4) в коробах, продуваемых под избыточным давлением чистым воздухом. В местах, где возможны поломки стекол, для застекления коробов применяется небьющееся стекло;
5) с помощью осветительных устройств с щелевыми световодами.

7. Распределительные устройства, трансформаторные и преобразовательные подстанции

1415. РУ до 1 кВ и выше, ТП и ПП с электрооборудованием общего назначения (без средств взрывозащиты) запрещается сооружать непосредственно во взрывоопасных зонах любого класса. Они должны располагаться в отдельных помещениях, удовлетворяющих требованиям пунктов 1415–1422 настоящих Правил, или снаружи, вне взрывоопасных зон.
Одиночные колонки и шкафы управления электродвигателями с аппаратами и приборами в исполнении, предусмотренном таблицей 151 приложения 5 к настоящим Правилам, допускается устанавливать во взрывоопасных зонах любого класса. Количество таких колонок и шкафов необходимо ограничивать.
За пределами взрывоопасных зон одиночные аппараты, одиночные колонки и шкафы управления применяются без средств взрывозащиты.
1416. Трансформаторы устанавливаются как внутри подстанции, так и снаружи здания, в котором расположена подстанция.
1417. РУ, ТП (в том числе КТП) и ПП допускается выполнять примыкающими двумя или тремя стенами к взрывоопасным зонам с легкими горючими газами и ЛВЖ классов В-Iа и В-Iб и к взрывоопасным зонам классов В-II и В-IIа.
Запрещается их примыкание к взрывоопасной зоне класса В-I, а также к взрывоопасным зонам с тяжелыми или сжиженными горючими газами классов В-Iа и В-Iб.
1418. РУ, ТП и ПП запрещается размещать непосредственно над и под помещениями со взрывоопасными зонами любого класса.
1419. Окна РУ, ТП и ПП, примыкающих к взрывоопасной зоне, выполняются из стеклоблоков толщиной не менее 10 см.
1420. РУ, ТП (в том числе КТП) и ПП, примыкающие одной стеной к взрывоопасной зоне, выполняется при наличии взрывоопасных зон с легкими горючими газами и ЛВЖ классов В-I, В-Iа и В-Iб и при наличии взрывоопасных зон классов В-II и В-IIа.
1421. РУ, ТП (в том числе КТП) и ПП, питающие установки с тяжелыми или сжиженными горючими газами, сооружаются отдельно стоящими, на расстояниях от стен помещений, к которым примыкают взрывоопасные зоны классов В-I и В-Iа, и от наружных взрывоопасных установок.
При технико-экономической нецелесообразности сооружения отдельно стоящих зданий для РУ, ТП и ПП допускается сооружение РУ, ТП и ПП, примыкающих одной стеной к взрывоопасной зоне. При этом, в РУ, ТП и ПП уровень пола, а также дно кабельных каналов и приямков должны быть выше уровня пола смежного помещения с взрывоопасной зоной и поверхности окружающей земли не менее чем на 0,15 м. Это требование не распространяется на маслосборные ямы под трансформаторами. Должны быть также выполнены требования пункта 1420 настоящих Правил.
1422. РУ, ТП (в том числе КТП) и ПП, примыкающие одной и более стенами к взрывоопасной зоне, должны удовлетворять следующим требованиям:
1) РУ, ТП и ПП должны иметь собственную, независимую от помещений с взрывоопасными зонами приточно-вытяжную вентиляционную систему. Вентиляционная система должна быть выполнена таким образом, чтобы через вентиляционные отверстия в РУ, ТП и ПП не проникали взрывоопасные смеси;
2) в РУ, ТП и ПП, примыкающих одной стеной к взрывоопасной зоне класса В-I, а также к взрывоопасным зонам с тяжелыми или сжиженными горючими газами классов В-Iа и В-Iб, должна быть предусмотрена приточная вентиляция с механическим побуждением с пятикратным обменом воздуха в час, обеспечивающая в РУ, ТП и ПП небольшое избыточное давление, исключающее доступ в них взрывоопасных смесей.
Приемные устройства для наружного воздуха должны размещаться в местах, где исключено образование взрывоопасных смесей;
3) стены РУ, ТП и ПП, к которым примыкают взрывоопасные зоны, должны быть выполнены из несгораемого материала и иметь предел огнестойкости не менее 0,75 часов, быть пылегазонепроницаемыми, не иметь дверей и окон;
4) в стенах РУ, ТП и ПП, к которым примыкают взрывоопасные зоны с легкими горючими газами и ЛВЖ классов В-Iа и В-Iб, а также взрывоопасные зоны классов В-II и В-IIа, допускается устраивать отверстия для ввода кабелей и труб электропроводки в РУ, ТП и ПП. Вводные отверстия должны быть плотно заделаны несгораемыми материалами.
Ввод кабелей и труб электропроводки в РУ, ТП и ПП из взрывоопасных зон класса В-I и из взрывоопасных зон с тяжелыми или сжиженными горючими газами классов В-Iа и В-Iб должен выполняться через наружные стены или через смежные стены помещений без взрывоопасных зон.
1423. В ТП и ПП, примыкающих одной и более стенами к взрывоопасной зоне, применяются трансформаторы с охлаждением негорючей жидкостью. Трансформаторы с масляным охлаждением должны размещаться в отдельных камерах. Двери камер должны быть с пределом огнестойкости не менее 0,6 часов, двери камер, оборудованных вентиляцией с механическим побуждением, должны иметь уплотнение притворов; выкатка трансформаторов должна быть предусмотрена только наружу.
Герметичные трансформаторы с усиленным баком, без расширителя, с закрытыми вводами и выводными устройствами, с охлаждением негорючей жидкостью и маслом допускается размещать в общем помещении с РУ до 1 кВ и выше, не отделяя трансформаторы от РУ перегородками.
Выкатка трансформаторов из помещений КТП и КПП должна быть предусмотрена наружу или в смежное помещение.
1424. Расстояния от наружных взрывоопасных установок и стен помещений, к которым примыкают взрывоопасные зоны всех классов, за исключением классов В-Iб и В-IIа, до отдельно стоящих РУ, ТП и ПП должны приниматься по таблице 153 приложения 5 к настоящим Правилам. Расстояния от стен помещений, к которым примыкают взрывоопасные зоны классов В-Iб и В-IIа, до отдельно стоящих РУ, ТП и ПП принимается в соответствии в зависимости от степени огнестойкости зданий и сооружений.
1425. В отдельно стоящих РУ, ТП и ПП, питающих электроустановки с тяжелыми или сжиженными горючими газами и расположенных за пределами расстояний, указанных в таблице 153 приложения 5 к настоящим Правилам, не требуется выполнять подъем полов и предусматривать приточную вентиляцию с механическим побуждением.
1426. Если для отдельно стоящих РУ, ТП и ПП выполнены требования пунктов 1419 и 1420 настоящих Правил, при наличии тяжелых или сжиженных горючих газов или подпункта 6) пункта 1421 настоящих Правил, при наличии легких горючих газов и ЛВЖ, то такие РУ, ТП и ПП допускается располагать на любом расстоянии от взрывоопасных установок.
1427. Прокладывать трубопроводы с пожаро- и взрывоопасными, а также с вредными и едкими веществами через РУ, ТП и ПП запрещается.
1428. К помещениям щитов и пультов управления КИПиА, примыкающим одной и более стенами к взрывоопасной зоне или отдельно стоящим, предъявляются те же требования, что и к аналогично размещаемым помещениям РУ.

8. Электропроводки, токопроводы и кабельные линии

1429. Во взрывоопасных зонах любого класса применение неизолированных проводников, в том числе токопроводов к кранам, талям и т.п., запрещается.
1430. Во взрывоопасных зонах классов В-I и В-Iа должны применяться провода и кабели с медными жилами. Во взрывоопасных зонах классов В-Iб, В-Iг, В-II и В-IIа допускается применение проводов и кабелей с алюминиевыми жилами.
1431. Проводники силовых, осветительных и вторичных цепей в сетях до 1 кВ во взрывоопасных зонах классов В-I, В-Iа, В-II и В-IIа должны быть защищены от перегрузок и КЗ, а их сечения должны выбираться в соответствии с главой 12 настоящих Правил, но быть не менее сечения, принятого по расчетному току.
Во взрывоопасных зонах классов В-Iб и В-Iг защита проводов и кабелей и выбор сечений должны производиться как для невзрывоопасных установок.
1432. Провода и кабели в сетях выше 1 кВ, прокладываемые во взрывоопасных зонах любого класса, должны быть проверены по нагреву током КЗ.
1433. Защита питающих линий и присоединенных к ним электроприемников выше 1 кВ должна удовлетворять требованиям глав 13 и 22 настоящих Правил. Защита от перегрузок должна выполняться во всех случаях независимо от мощности электроприемника.
В отличие от требований пунктов 1330 и 1333 настоящих Правил защита от многофазных КЗ и от перегрузки должна предусматриваться двухрелейной.
1434. Проводники ответвлений к электродвигателям с короткозамкнутым ротором до 1 кВ должны быть во всех случаях (кроме находящихся во взрывоопасных зонах классов В-Iб и В-I4) защищены от перегрузок, а сечения их должны допускать длительную нагрузку не менее 125 % номинального тока электродвигателя.
1435. Для электрического освещения во взрывоопасных зонах класса В-I должны применяться двухпроводные групповые линии.
1436. Во взрывоопасных зонах класса В-I в двухпроводных линиях с нулевым рабочим проводником должны быть защищены от токов КЗ фазный и нулевой рабочий проводники. Для одновременного отключения фазного и нулевого рабочего проводников должны применяться двухполюсные выключатели.
1437. Нулевые рабочие и нулевые защитные проводники должны иметь изоляцию, равноценную изоляции фазных проводников.
1438. Гибкий токопровод до 1 кВ во взрывоопасных зонах любого класса выполняется переносным гибким кабелем с медными жилами, с резиновой изоляцией, в резиновой маслобензиностойкой оболочке, не распространяющей горение.
1439. Во взрывоопасных зонах любого класса применяются:
1) провода с резиновой и поливинилхлоридной изоляцией;
2) кабели с резиновой, поливинилхлоридной и бумажной изоляцией в резиновой, поливинилхлоридной и металлической оболочках.
Применение кабелей с алюминиевой оболочкой во взрывоопасных зонах классов В-I и В-Iа запрещается.
Применение проводов и кабелей с полиэтиленовой изоляцией или оболочкой запрещается во взрывоопасных зонах всех классов.
1440. Соединительные, ответвительные и проходные коробки для электропроводок должны:
1) во взрывоопасной зоне класса В-I – иметь уровень «взрывобезопасное электрооборудование» и соответствовать категории и группе взрывоопасной смеси;
2) во взрывоопасной зоне класса В-II – быть предназначенными для взрывоопасных зон со смесями горючих пылей или волокон с воздухом. Допускается применение коробок с уровнем «взрывобезопасное электрооборудование» с видом взрывозащиты «взрывонепроницаемая оболочка», предназначенных для газопаро-воздушных смесей любых категорий и групп;
3) во взрывоопасных зонах классов В-Iа и В-Iг – быть взрывозащищенными для соответствующих категорий и групп взрывоопасных смесей. Для осветительных сетей допускается применение коробок в оболочке со степенью защиты IР65;
4) во взрывоопасных зонах классов В-Iб и В-IIа – иметь оболочку со степенью защиты IР54. До освоения промышленностью коробок со степенью защиты оболочки IР54 применяются коробки со степенью защиты оболочки IР44.
1441. Ввод проложенных в трубе проводов в машины, аппараты, светильники и т.п. должен выполняться совместно с трубой, при этом, в трубе на вводе должно быть установлено разделительное уплотнение, если в вводном устройстве машины, аппарата или светильника такое уплотнение отсутствует.
1442. При переходе труб электропроводки из помещения со взрывоопасной зоной класса В-I или В-Iа в помещение с нормальной средой, или во взрывоопасную зону другого класса, с другой категорией или группой взрывоопасной смеси, или наружу труба с проводами в местах прохода через стену должна иметь разделительное уплотнение в специально для этого предназначенной коробке.
Во взрывоопасных зонах классов В-Iб, В-II и В-IIа установка разделительных уплотнений не требуется.
Разделительные уплотнения устанавливаются:
1) в непосредственной близости от места входа трубы во взрывоопасную зону;
2) при переходе трубы из взрывоопасной зоны одного класса во взрывоопасную зону другого класса – в помещении взрывоопасной зоны более высокого класса;
3) при переходе трубы из одной взрывоопасной зоны в другую такого же класса – в помещении взрывоопасной зоны с более высокими категорией и группой взрывоопасной смеси.
Допускается установка разделительных уплотнений со стороны невзрывоопасной зоны или снаружи, если во взрывоопасной зоне установка разделительных уплотнений невозможна.
1443. Использование соединительных и ответвительных коробок для выполнения разделительных уплотнений не допускается.
1444. Разделительные уплотнения, установленные в трубах электропроводки, должны испытываться избыточным давлением воздуха 250 кПа (около 2,5 ат) в течение 3 минут. При этом, допускается падение давления не более чем до 200 кПа (около 2 ат).
1445. Кабели, прокладываемые во взрывоопасных зонах любого класса открыто (на конструкциях, стенах, в каналах, туннелях и т.п.), не должны иметь наружных покровов и покрытий из горючих материалов (джут, битум, хлопчатобумажная оплетка и т.п.).
1446. Длину кабелей выше 1 кВ, прокладываемых во взрывоопасных зонах любого класса, необходимо ограничивать.
1447. При прокладке кабелей во взрывоопасных зонах классов В-I и В-Iа с тяжелыми или сжиженными горючими газами необходимо избегать устройства кабельных каналов. При необходимости устройства каналов они должны быть засыпаны пескам.
Допустимые длительные токи на кабели, засыпанные песком, должны приниматься по соответствующим таблицам главы 3 настоящих Правил, как для кабелей, проложенных в воздухе, с учетом поправочных коэффициентов на число работающих кабелей.
1448. Во взрывоопасных зонах любого класса запрещается устанавливать соединительные и ответвительные кабельные муфты, за исключением искробезопасных цепей.
1449. Вводы кабелей в электрические машины и аппараты должны выполняться при помощи вводных устройств. Места вводов должны быть уплотнены.
Ввод трубных электропроводок в машины и аппараты, имеющие вводы только для кабелей, запрещается.
Во взрывоопасных зонах классов В-Iа и В-IIа для машин большой мощности, не имеющих вводных муфт, допускается концевые заделки всех видов устанавливать в шкафах со степенью защиты IР54, расположенных в местах, доступных лишь для обслуживающего персонала, и изолированных от взрывоопасной зоны.
1450. Если во взрывоопасной зоне кабель проложен в стальной трубе, то при переходе трубы из этой зоны в невзрывоопасную зону или в помещение со взрывоопасной зоной другого класса либо с другими категорией или группой взрывоопасной смеси труба с кабелем в месте прохода через стену должна иметь разделительное уплотнение и удовлетворять требованиям пунктов 1440 и 1442 настоящих Правил.
Разделительное уплотнение не ставится, если:
1) труба с кабелем выходит наружу, а кабели прокладываются далее открыто;
2) труба служит для защиты кабеля в местах возможных механических воздействий и оба конца ее находятся в пределах одной взрывоопасной зоны.
1451. Отверстия в стенах и в полу для прохода кабелей и труб электропроводки должны быть плотно заделаны несгораемыми материалами.
1452. Через взрывоопасные зоны любого класса, а также на расстояниях менее 5 м по горизонтали и вертикали от взрывоопасной зоны запрещается прокладывать не относящиеся к данному технологическому процессу (производству) транзитные электропроводки и кабельные линии всех напряжений. Допускается их прокладка на расстоянии менее 5 м по горизонтали и вертикали от взрывоопасной зоны при выполнении дополнительных защитных мероприятий, (прокладка в трубах, в закрытых коробах, в полах и т.п.).
1453. В осветительных сетях в помещениях со взрывоопасной зоной класса В-I прокладка групповых линий запрещается. Разрешается прокладывать только ответвления от групповых линий.
В помещениях с взрывоопасными зонами классов В-Iа, В-Iб, В-II и В-IIа групповые осветительные линии прокладываются также вне взрывоопасных зон. В случае затруднения в выполнении этой требования количество устанавливаемых во взрывоопасных зонах на этих линиях соединительных и ответвительных коробок должно быть по возможности минимальным.
1454. Электропроводки, присоединяемые к электрооборудованию с видом взрывозащиты «искробезопасная электрическая цепь», должны удовлетворять следующим требованиям:
1) искробезопасные цепи должны отделяться от других цепей с соблюдением требований;
2) использование одного кабеля для искробезопасных и искроопасных цепей не допускается;
3) провода искробезопасных цепей высокой частоты не должны иметь петель;
4) изоляция проводов искробезопасных цепей должна иметь отличительный синий цвет. Допускается маркировать синим цветом только концы проводов;
5) провода искробезопасных цепей должны быть защищены от наводок, нарушающих их искробезопасность.
1455. Допустимые способы прокладки кабелей и проводов во взрывоопасных зонах приведены в таблице 154 приложения 5 к настоящим Правилам.
1456. Применение шинопроводов во взрывоопасных зонах классов В-I, В-Iг, В-II и В-IIа запрещается.
Во взрывоопасных зонах классов В-Iа и В-Iб применение шинопроводов допускается при выполнении следующих условий:
1) шины должны быть изолированы;
2) во взрывоопасных зонах класса В-Iа шины должны быть медными;
3) неразъемные соединения шин должны быть выполнены сваркой или опрессовкой;
4) болтовые соединения (в местах присоединения шин к аппаратам и между секциями) должны иметь приспособления, не допускающие самоотвинчивания;
5) шинопроводы должны быть защищены металлическими кожухами, обеспечивающими степень защиты не менее IР31. Кожухи должны открываться только при помощи специальных (торцевых) ключей.
1457. Наружную прокладку кабелей между взрывоопасными зонами выполняются открыто (на эстакадах, тросах, по стенам зданий и т.п.), избегая прокладки в подземных кабельных сооружениях (каналах, блоках, туннелях) и траншеях.
1458. По эстакадам с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ помимо кабелей, предназначенных для собственных нужд (для управления задвижками трубопроводов, сигнализации, диспетчеризации и т.п.), допускается прокладывать до 30 бронированных и небронированных силовых и контрольных кабелей, стальных водогазопроводных труб с изолированными проводами.
Небронированные кабели должны прокладываться в стальных водогазопроводных трубах или в стальных коробах.
Бронированные кабели применяются в резиновой, поливинилхлоридной и металлической оболочках, не распространяющих горение. Эти кабели выбираются без подушки. При этом, стальные трубы электропроводки, стальные трубы и короба с небронированными кабелями и бронированные кабели прокладываются на расстоянии не менее 0,5 м от трубопроводов, по возможности со стороны трубопроводов с негорючими веществами.
Строительные конструкции эстакад и галерей должны соответствовать требованиям главы 10 настоящих Правил.
При числе кабелей более 30 прокладывается по кабельным эстакадам и галереям. Допускается сооружать кабельные эстакады и галереи на общих строительных конструкциях с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ при выполнении противопожарных мероприятий. Допускается прокладка небронированных кабелей.
1459. Кабельные эстакады могут пересекать эстакады с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ как сверху, так и снизу независимо от плотности по отношению к воздуху транспортируемых газов.
При количестве кабелей до 15 в месте пересечения допускается не сооружать кабельных эстакад; кабели прокладываются в трубном блоке или в плотно закрывающемся стальном коробе с толщиной стенки короба не менее 1,5 мм.
1460. Кабельные эстакады и их пересечения с эстакадами трубопроводов с горючими газами и ЛВЖ. должны удовлетворять следующим требованиям:
1) все конструктивные элементы кабельных эстакад (стойки, настил, ограждения, крыша и др.) должны сооружаться из несгораемых материалов;
2) на участке пересечения плюс до 1,5 м в обе стороны от внешних габаритов эстакады с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ кабельная эстакада должна быть выполнена в виде закрытой галереи. Пол кабельной эстакады при прохождении ее ниже эстакады с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ должен иметь отверстия для выхода попавших внутрь нее тяжелых газов.
Ограждающие конструкции кабельных эстакад, пересекающихся с эстакадами с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ, должны быть несгораемыми и соответствовать требованиям главы 10 настоящих Правил;
3) на участке пересечения эстакады с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ не должны иметь ремонтных площадок и на трубопроводах не должно быть фланцевых соединений, компенсаторов, запорной арматуры и т.п.
4) в местах пересечения на кабелях не должны устанавливаться кабельные муфты;
5) расстояние в свету между трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ и кабельной эстакадой или трубным блоком с кабелями либо электротехническими коммуникациями должно быть не менее 0,5 м.
1461. Наружные кабельные каналы допускается сооружать на расстоянии не менее 1,5 м от стен помещений со взрывоопасными зонами всех классов. В месте входа во взрывоопасные зоны этих помещений каналы должны засыпаться песком по длине не менее 1,5 м.
1462. В кабельных каналах, проходящих во взрывоопасной зоне класса В-Iг или по территории от одной взрывоопасной зоны до другой, через каждые 100 м должны быть установлены песочные перемычки длиной не менее 1,5 м по верху.
1463. Во взрывоопасных зонах любого класса допускается прокладка кабелей в блоках. Выводные отверстия для кабелей из блоков и стыки блоков должны быть плотно заделаны несгораемыми материалами.
1464. Кабельные туннели сооружаются при выполнении следующих условий:
1) кабельные туннели прокладываются, вне взрывоопасных зон;
2) при подходе к взрывоопасным зонам кабельные туннели должны быть отделены от них несгораемой перегородкой с пределом огнестойкости 0,75 часов;
3) отверстия для кабелей и труб электропроводки, вводимых во взрывоопасную зону, должны быть плотно заделаны несгораемыми материалами;
4) в кабельных туннелях должны быть выполнены противопожарные мероприятия;
5) выходы из туннеля, а также выходы вентиляционных шахт туннеля должны находиться вне взрывоопасных зон.
1465. Открытые токопроводы до 1 кВ и выше гибкой и жесткой конструкций допускается прокладывать по территории предприятия со взрывоопасными зонами на специально для этого предназначенных эстакадах или опорах.
Прокладывать открытые токопроводы на эстакадах с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ и эстакадах КИПиА запрещается.
1466. Токопроводы до 10 кВ в оболочке со степенью защиты IР54 прокладываются по территории предприятия со взрывоопасными зонами на специальных эстакадах, эстакадах с трубопроводами с горючими газами и ЛВЖ и эстакадах КИПиА, если отсутствует возможность вредных наводок на цепи КИПиА от токопроводов. Токопроводы прокладываются на расстоянии не менее 0,5 м от трубопроводов, по возможности со стороны трубопроводов с негорючими веществами.
1467. Минимально допустимые расстояния от токопроводов до помещений со взрывоопасными зонами и до наружных взрывоопасных установок приведены в таблице 155 приложения 5 к настоящим Правилам.
1468. Допустимые расстояния от кабельных эстакад до помещений со взрывоопасными зонами и до наружных взрывоопасных установок:
1) с транзитными кабелями – таблица 155 приложения 5 к настоящим Правилам;
2) с кабелями, предназначенными только для данного производства (здания) – не нормируются.
Торцы ответвлений от кабельных эстакад для подвода кабелей к помещениям со взрывоопасными зонами или к наружным взрывоопасным установкам примыкаются непосредственно к стенам помещений со взрывоопасными зонами и к наружным взрывоопасным установкам.

9. Зануление и заземление

1469. На взрывоопасные зоны любого класса в помещениях и на наружные взрывоопасные установки распространяются приведенные в подпункте 52 пункта 1 настоящих Правил требования о допустимости применения в электроустановках до 1 кВ глухозаземленной или изолированной нейтрали. При изолированной нейтрали должен быть обеспечен автоматический контроль изоляции сети с действием на сигнал и контроль исправности пробивного предохранителя.
1470. Во взрывоопасных зонах классов В-I, В-Iа и В-II применяется защитное отключение. Во взрывоопасных зонах любого класса должно быть выполнено уравнивание потенциалов согласно пункта 145 настоящих Правил.
1471. Во взрывоопасных зонах любого класса подлежат занулению (заземлению) также:
1) во изменение подпункта 64 пункта 1 настоящих Правил – электроустановки при всех напряжениях переменного и постоянного тока;
2) электрооборудование, установленное на зануленных (заземленных) металлических конструкциях, которые в соответствии с подпунктом 1) пункта 146 настоящих Правил, в невзрывоопасных зонах разрешается не занулять (не заземлять). Это требование не относится к электрооборудованию, установленному внутри зануленных (заземленных) корпусов шкафов и пультов.
В качестве нулевых защитных (заземляющих) проводников должны быть использованы проводники, специально предназначенные для этой цели.
1472. В электроустановках до 1 кВ с глухозаземленной нейтралью зануление электрооборудования должно осуществляться:
1) в силовых сетях во взрывоопасных зонах любого класса – отдельной жилой кабеля или провода;
2) в осветительных сетях во взрывоопасных зонах любого класса, кроме класса В-I, – на участке от светильника до ближайшей ответвительной коробки – отдельным проводником, присоединенным к нулевому рабочему проводнику в ответвительной коробке;
3) в осветительных сетях во взрывоопасной зоне класса В-I – отдельным проводником, проложенным от светильника до ближайшего группового щитка;
4) на участке сети от РУ и ТП, находящихся вне взрывоопасной зоны, до щита, сборки, распределительного пункта и т.п., также находящихся вне взрывоопасной зоны, от которых осуществляется питание электроприемников, расположенных во взрывоопасных зонах любого класса, допускается в качестве нулевого защитного проводника использовать алюминиевую оболочку питающих кабелей.
1473. Нулевые защитные проводники во всех звеньях сети должны быть проложены в общих оболочках, трубах, коробах, пучках с фазными проводниками.
1474. В электроустановках до 1 кВ и выше с изолированной нейтралью заземляющие проводники допускается прокладывать как в общей оболочке с фазными, так и отдельно от них.
Магистрали заземления должны быть присоединены к заземлителям в двух или более разных местах и, по возможности, с противоположных концов помещения.
1475. Использование металлических конструкций зданий, конструкций производственного назначения, стальных труб электропроводки, металлических оболочек кабелей и т.п. в качестве нулевых защитных (заземляющих) проводников допускается только как дополнительное мероприятие.
1476. В электроустановках до 1 кВ с глухозаземленной нейтралью в целях обеспечения автоматического отключения аварийного участка проводимость нулевых защитных проводников должна быть выбрана такой, чтобы при замыкании на корпус или нулевой защитный проводник возникал ток КЗ, превышающий не менее чем в 4 раза номинальный ток плавкой вставки ближайшего предохранителя и не менее чем в 6 раз ток расцепителя автоматического выключателя, имеющего обратнозависимую от тока характеристику.
При защите сетей автоматическими выключателями, имеющими только электромагнитный расцепитель (без выдержки времени), руководствоваться требованиями, касающимися кратности тока КЗ и приведенными в пункте 177 настоящих Правил.
1477. Расчетная проверка полного сопротивления петли фаза-нуль в электроустановках напряжением до 1 кВ с глухозаземленной нейтралью должна предусматриваться для всех электроприемников, расположенных во взрывоопасных зонах классов В-I и В-II, и выборочно (но не менее 10 % общего количества) для электроприемников, расположенных во взрывоопасных зонах классов В-Iа, В-Iб, В-Iг и В-IIа и имеющих наибольшее сопротивление петли фаза-нуль.
1478. Проходы специально проложенных нулевых защитных (заземляющих) проводников через стены помещений со взрывоопасными зонами должны производиться в отрезках труб или в проемах. Отверстия труб и проемов должны быть уплотнены несгораемыми материалами. Соединение нулевых защитных (заземляющих) проводников в местах проходов не допускается.

10. Молниезащита и защита от статического электричества

1479. Защита зданий, сооружений и наружных установок, имеющих взрывоопасные зоны, от прямых ударов молнии и вторичных ее проявлений должна выполняться в соответствии с РД 34.21.122-87 «Инструкция по устройству молниезащиты зданий и сооружений».
1480. Защита установок от статического электричества должна выполняться в соответствии с действующими нормативными документами.

25. Электроустановки в пожароопасных зонах

1. Определения, общие требования

1481. Пожароопасной зоной называется пространство внутри и вне помещений, в пределах которого постоянно или периодически обращаются горючие (сгораемые) вещества и в котором они могут находиться при нормальном технологическом процессе или при его нарушениях.
Классификация пожароопасных зон приведена в пунктах 1481–1484 настоящих Правил.
1482. 3оны класса П-I – зоны, расположенные в помещениях, в которых обращаются горючие жидкости с температурой вспышки выше 61⁰ С.
1483. 3оны класса П-II – зоны, расположенные в помещениях, в которых выделяются горючие пыль или волокна с нижним концентрационным пределом воспламенения более 65 г/м³ к объему воздуха.
1484. 3оны класса П-IIа – зоны, расположенные в помещениях, в которых обращаются твердые горючие вещества.
1485. 3оны класса П-III – расположенные вне помещения зоны, в которых обращаются горючие жидкости с температурой вспышки выше 61⁰ С или твердые горючие вещества.
1486. Зоны в помещениях и зоны наружных установок в пределах до 5 м по горизонтали и вертикали от аппарата, в которых постоянно или периодически обращаются горючие вещества, но технологический процесс ведется с применением открытого огня, раскаленных частей либо технологические аппараты имеют поверхности, нагретые до температуры самовоспламенения горючих паров, пыли или волокон, не относятся в части их электрооборудования к пожароопасным. Класс среды в помещениях или среды наружных установок за пределами указанной 5-метровой зоны определяются в зависимости от технологических процессов, применяемых в этой среде.
Зоны в помещениях и зоны наружных установок, в которых твердые, жидкие и газообразные горючие вещества сжигаются в качестве топлива или утилизируются путем сжигания, не относятся в части их электрооборудования к пожароопасным.
1487. Зоны в помещениях вытяжных вентиляторов, а также в помещениях приточных вентиляторов (если приточные системы работают с применением рециркуляции воздуха), обслуживающих помещения с пожароопасными зонами класса П-II, относятся также к пожароопасным зонам класса П-II.
Зоны в помещениях вентиляторов местных отсосов относятся к пожароопасным зонам того же класса, что и обслуживаемая ими зона.
Для вентиляторов, установленных за наружными ограждающими конструкциями и обслуживающих пожароопасные зоны класса П-II и пожароопасные зоны любого класса местных отсосов, электродвигатели выбираются как для пожароопасной зоны класса П-III.
1488. Определение границ и класса пожароопасных зон должно производиться технологами совместно с электриками проектной или эксплуатационной организации.
В помещениях с производствами (и складок) категории В электрооборудование должно удовлетворять, согласно требованиям главы 25 настоящих Правил к электроустановкам в пожароопасных зонах соответствующего класса.
1489. При размещении в помещениях или наружных установках единичного пожароопасного оборудования, когда специальные меры против распространения пожара не предусмотрены, зона в пределах до 3 м по горизонтали и вертикали от этого оборудования является пожароопасной.
1490. При выборе электрооборудования, устанавливаемого в пожароопасных зонах, необходимо учитывать также условия окружающей среды (химическую активность, атмосферные осадки и т.п.).
1491. Неподвижные контактные соединения в пожароопасных зонах любого класса должны выполняться сваркой, опрессовкой, пайкой, свинчиванием или иным равноценным способом. Разборные контактные соединения должны быть снабжены приспособлением для предотвращения самоотвинчивания.
1492. Защита зданий, сооружений и наружных установок, содержащих пожароопасные зоны, от прямых ударов молнии и вторичных ее проявлений, а также заземление установленного в них оборудования (металлических сосудов, трубопроводов и т.п.), содержащего горючие жидкости, порошкообразные или волокнистые материалы и т.п., для предотвращения искрения, обусловленного статическим электричеством, должны выполняться в соответствии с действующими нормативами по проектированию и устройству молниезащиты зданий и сооружений и защиты установок от статического электричества.
В пожароопасных зонах любого класса должны быть предусмотрены меры для снятия статических зарядов с оборудования.
1493. Заземление электрооборудования в пожароопасных зонах должно выполняться в соответствии с главой 7 настоящих Правил.

2. Электрические машины

1494. В пожароопасных зонах любого класса применяются электрические машины с классами напряжения до 10 кВ при условии, что их оболочки имеют степень защиты не менее указанной в таблице 155 приложения 5 к настоящим Правилам.
В пожароопасных зонах любого класса применяются электрические машины, продуваемые чистым воздухом с вентиляцией по замкнутому или разомкнутому циклу. При вентиляции по замкнутому циклу в системе вентиляции должно быть предусмотрено устройство для компенсации потерь воздуха и создания избыточного давления в машинах и воздуховодах.
Допускается изменять степень защиты оболочки от проникновения воды (2-я цифра обозначения) в зависимости от условий среды, в которой машины устанавливаются.
До освоения электропромышленностью крупных синхронных машин, машин постоянного тока и статических преобразовательных агрегатов в оболочке со степенью защиты IР44 допускается применять в пожароопасных зонах класса П-IIа машины и агрегаты со степенью защиты оболочки не менее IР20.
1495. Воздух для вентиляции электрических машин не должен содержать паров и пыли горючих веществ. Выброс отработавшего воздуха при разомкнутом цикле вентиляции в пожароопасную зону не допускается.
1496. Электрооборудование переносного электрифицированного инструмента в пожароопасных зонах любого класса должно быть со степенью защиты оболочки не менее IР44; допускается степень защиты оболочки IР33 при условии выполнения специальных технологических требований к ремонту оборудования в пожароопасных зонах.
1497. Электрические машины с частями, нормально искрящими по условиям работы, должны располагаться на расстоянии не менее 1 м от мест размещения горючих веществ или отделяться от них несгораемым экраном.
1498. Для механизмов, установленных в пожароопасных зонах допускается применение электродвигателей с меньшей степенью защиты оболочки, чем указано в таблице 155 приложения 5 к настоящим Правилам, при следующих условиях:
1) электродвигатели должны устанавливаться вне пожароопасных зон;
2) привод механизма должен осуществляться при помощи вала, пропущенного через стену, с устройством в ней сальникового уплотнения.

3. Электрические аппараты и приборы

1499. В пожароопасных зонах применяются электрические аппараты, приборы, шкафы и сборки зажимов, имеющие степень защиты оболочки не менее указанной в таблице 156 приложения 5 к настоящим Правилам.
Допускается изменять степень защиты оболочки от проникновения воды (2-я цифра обозначения) в зависимости от условий среды, в которой аппараты и приборы устанавливаются.
1500. Аппараты и приборы, устанавливаемые в шкафах, могут иметь меньшую степень защиты оболочки, чем указано в таблице 156 приложения 5 к настоящим Правилам (в том числе исполнение IР00), при условии, что шкафы имеют степень защиты оболочки не ниже указанной в таблице 156 приложения 5 для данной пожароопасной зоны.
1501. В пожароопасных зонах любого класса применяются аппараты, приборы, шкафы и сборки зажимов, продуваемые чистым воздухом под избыточным давлением.
1502. В пожароопасных зонах любого класса применяются аппараты и приборы в маслонаполненном исполнении (за исключением кислородных установок и подъемных механизмов, где применение этих аппаратов и приборов запрещается).
1503. Щитки и выключатели осветительных сетей выносятся из пожароопасных зон любого класса, если это не вызывает существенного удорожания и расхода цветных металлов./
Электроустановки запираемых складских помещений, в которых есть пожароопасные зоны любого класса, должны иметь аппараты для отключения извне силовых и осветительных сетей независимо от наличия отключающих аппаратов внутри помещений. Отключающие аппараты должны быть установлены в ящике из несгораемого материала с приспособлением для пломбирования на ограждающей конструкции из несгораемого материала, а при ее отсутствии – на отдельной опоре.
Отключающие аппараты должны быть доступны для обслуживания в любое время суток.
1504. Если в пожароопасных зонах любого класса по условиям производства необходимы электронагревательные приборы, то нагреваемые рабочие части их должны быть защищены от соприкосновения с горючими веществами, а сами приборы установлены на поверхности из негорючего материала. Для защиты от теплового излучения электронагревательных приборов необходимо устанавливать экраны из несгораемых материалов.
В пожароопасных зонах любого класса складских помещений, а также в зданиях архивов, музеев, галерей, библиотек применение электронагревательных приборов запрещается.

4. Электрические грузоподъемные механизмы

1505. Степень защиты оболочки электрооборудования, применяемого для кранов, талей и аналогичных им механизмов, должна соответствовать таблице 155–157 приложения 5 к настоящим Правилам.
1506. Токоподвод подъемных механизмов (кранов, талей и т.п.) в пожароопасных зонах классов П-I и П-II должен выполняться переносным гибким кабелем с медными жилами, с резиновой изоляцией, в оболочке, стойкой к окружающей среде. В пожароопасных зонах классов П-IIа и П-III допускается применение троллеев и троллейных шинопроводов, но они не должны быть расположены над местами размещения горючих веществ.

5. Распределительные устройства, трансформаторные и преобразовательные подстанции

1507. При установке РУ в пожароопасных зонах степень защиты его элементов (шкафов и т.п.) должна соответствовать таблице 156 приложения 5 к настоящим Правилам.
1508. В пожароопасных зонах любого класса, за исключением пожароопасных зон в складских помещениях, а также зданий и помещений архивов, музеев, картинных галерей, библиотек, допускается на участках, огражденных сетками, открытая установка КТП, КПП с трансформаторами сухими или с негорючим заполнением, а также комплектных конденсаторных установок (ККУ) с негорючим заполнением конденсаторов. При этом, степень защиты оболочки шкафов КТП, КПП и ККУ должна быть не менее IR41. Расстояние от КТП, КПП и ККУ до ограждения принимается в соответствии с главой 17 настоящих Правил.
В пожароопасных зонах любого класса, за исключением пожароопасных зон в складских помещениях, а также помещений архивов, музеев, картинных галерей, библиотек, размещаются встроенные или пристроенные КТП и КПП с маслонаполненными трансформаторами и подстанции с маслонаполненными трансформаторами в закрытых камерах, сооружаемые в соответствии с требованиями главы 25 и пункта 1508 настоящих Правил.
1509. Подстанции с маслонаполненными трансформаторами могут быть встроенными или пристроенными при выполнении следующих условий:
1) двери и вентиляционные отверстия камер трансформаторов с масляным заполнением не должны выходить в пожароопасные зоны;
2) отверстия в стенах и полу в местах прохода кабелей и труб электропроводки должны быть плотно заделаны несгораемыми материалами;
3) выход из подстанции с маслонаполненными трансформаторами, установленными в камерах, в пожароопасную зону может быть выполнен только из помещения РУ до 1 кВ. При этом, дверь должна быть самозакрывающейся и иметь предел огнестойкости не менее 0,6 часов;
4) выход из помещений КТП и КПП в пожароопасную зону, а также транспортировка трансформаторов КТП и КПП через пожароопасную зону допускаются. При этом, дверь предусматривается, как указано в подпункте 3) настоящего пункта, а ворота – с пределом огнестойкости не менее 0,6 часов;
Примечание. РУ, ТП, ПП считаются встроенными, если имеют две или три стены (перегородки), общие со смежными помещениями с пожароопасными зонами, и пристроенными, если имеют только одну стену (перегородку), общую с указанными помещениями.
1510. Электрооборудование с масляным заполнением (трансформаторы, батареи конденсаторов, выключатели и т.п.) может устанавливаться на расстоянии не менее 0,8 м от наружной стены здания с пожароопасными зонами при условии, что расстояние по горизонтали и вертикали от проемов в стене здания до установленного электрооборудования будет не менее 4 м.

6. Электрические светильники

1511. В пожароопасных зонах должны применяться светильники, имеющие степень защиты не менее указанной в таблице 157 приложения 5 к настоящим Правилам.
1512. Конструкция светильников с лампами ДРЛ должна исключать выпадание из них ламп. Светильники с лампами накаливания должны иметь сплошное силикатное стекло, защищающее лампу. Они не должны иметь отражателей и рассеивателей из сгораемых материалов. В пожароопасных зонах любого класса складских помещений светильники с люминесцентными лампами не должны иметь отражателей и рассеивателей из горючих материалов.
1513. Электропроводка внутри светильников с лампами накаливания и ДРЛ до места присоединения внешних проводников должна выполняться термостойкими проводами.
1514. Переносные светильники в пожароопасных зонах любого класса должны иметь степень защиты не менее IР54; стеклянный колпак светильника должен быть защищен металлической сеткой.

7. Электропроводки, токопроводы, воздушные и кабельные линии

1515. В пожароопасных зонах любого класса кабели и провода должны иметь покров и оболочку из материалов, не распространяющих горение. Применение кабелей с горючей полиэтиленовой изоляцией не допускается.
1516. Через пожароопасные зоны любого класса, а также на расстояниях менее 1 м по горизонтали и вертикали от пожароопасной зоны запрещается прокладывать не относящиеся к данному технологическому процессу (производству) транзитные электропроводки и кабельные линии всех напряжений.
1517. В пожароопасных зонах любого класса применение неизолированных проводов запрещается.
1518. В пожароопасных зонах любого класса разрешаются все виды прокладок кабелей и проводов. Расстояние от кабелей и изолированных проводов, прокладываемых открыто непосредственно по конструкциям, на изоляторах, лотках, тросах и т.п. до мест открыто хранимых (размещаемых) горючих веществ, должно быть не менее 1 м.
Прокладка незащищенных изолированных проводов с алюминиевыми жилами в пожароопасных зонах любого класса должна производиться в трубах и коробах.
1519. По эстакадам с трубопроводами с горючими газами и жидкостями, проходящим по территории с пожароопасной зоной класса П-III, допускается прокладка изолированных проводов в стальных трубах, небронированных кабелей в стальных трубах и коробах, бронированных кабелей открыто. При этом, скальные трубы электропроводки, стальные трубы и короба с небронированными кабелями и бронированные кабели прокладываются на расстоянии не менее 0,5 м от трубопроводов, по возможности, со стороны трубопроводов с негорючими веществами.
1520. Для передвижных электроприемников должны применяться переносные гибкие кабели с медными жилами, с резиновой изоляцией, в оболочке, стойкой к окружающей среде.
1521. Соединительные и ответвительные коробки, применяемые в электропроводках в пожароопасных зонах любого класса, должны иметь степень защиты оболочки не менее IР43. Они должны изготавливаться из стали или другого прочного материала, а их размеры должны обеспечивать удобство монтажа и надежность соединения проводов.
Части коробок, выполненные из металла, должны иметь внутри изолирующую выкладку или надежную окраску. Пластмассовые части, кроме применяемых в групповой сети освещения, должны быть изготовлены из трудногорючей пластмассы.
1522. В пожароопасных зонах классов П-I, П-II и П-IIа допускается применение шинопроводов до 1 кВ с медными и алюминиевыми шинами со степенью защиты IR20 и выше, при этом, в пожароопасных зонах П-I и П-II все шины, в том числе и шины ответвления, должны быть изолированными. В шинопроводах со степенью защиты IР54 и выше шины допускается не изолировать.
Неразборные контактные соединения шин должны быть выполнены сваркой, а разборные соединения – с применением приспособлений для предотвращения самоотвинчивания.
Температура всех элементов шинопроводов, включая ответвительные коробки, устанавливаемые в пожароопасных зонах класса П-I, не должна превышать 60⁰ С.
1523. Ответвительные коробки с коммутационными и защитными аппаратами, а также разъемные контактные соединения допускается применять в пожароопасных зонах всех классов. При этом, ответвительные коробки, установленные на шинопроводах, включая места ввода кабелей (проводов) и места соприкосновения с шинопроводами, должны иметь степень защиты IР44 и выше для пожароопасных зон классов П-I и П-IIа, IР54 и выше для зон класса П-II.
Для зон классов П-I и П-II должен быть обеспечен опережающий разрыв цепи ответвления в момент коммутации разъемных контактных соединений.
В помещениях архивов, музеев, картинных галерей, библиотек, а также в пожароопасных зонах складских помещений запрещается применение разъемных контактных соединений, за исключением соединений во временных сетях при показе экспозиций.
1524. Расстояния от оси ВЛ до пожароопасных зон должны выбираться согласно пункту 561, за исключением расстояний от ВЛ до 1 кВ с неизолированными проводами из алюминия, сталеалюминия или алюминиевых сплавов до открытых наземных складов, перечисленных в таблице 158 приложения 5 к настоящим Правилам. Расстояние от оси ВЛ до 1 кВ до складов, перечисленных в таблице 158 приложения 5, должно быть не менее указанного в таблице 159 приложения 5, данное требование не распространяется на ВЛ наружного освещения, размещаемые на территории складов.

26. Электротермические установки

1. Общие положения

1525. Электротермические установки в отношении обеспечения надежности электроснабжения, относятся к электроприемникам II и III категорий в соответствии с подпунктами 137) и 138) пункта 1 настоящих Правил.
Категории электроприемников основного оборудования и вспомогательных механизмов, а также объем резервирования электрической части должны определяться с учетом особенностей конструкции оборудования электротермических установок и предъявляемых действующими стандартами, нормами и правилами требований к такому оборудованию, системам снабжения его водой, газами, сжатым воздухом, создания и поддержания в рабочих камерах давления или разрежения.
К III категории, относятся электроприемники электротермических установок цехов и участков несерийного производства: кузнечных, штамповочных, прессовых, механических, механосборочных и окрасочных; цехов и участков (отделений и мастерских) инструментальных, сварочных, сборного железобетона, деревообрабатывающих и деревообделочных, экспериментальных, ремонтных, а также лабораторий, испытательных станций, гаражей, депо, административных зданий.
1526. Для питания электроприемников электротермических установок от электрических сетей общего назначения в зависимости от мощности электроприемников и принятой схемы электроснабжения (радиальной или магистральной) должны использоваться жесткие или гибкие токопроводы, кабельные линии или электропроводки.
1527. Электротермические установки, в которых электрическая энергия преобразуется в тепловую на постоянном токе, переменном токе пониженной, повышенно-средней или высокой частоты, должны содержать преобразовательные агрегаты, присоединяемые к питающим электрическим сетям общего назначения непосредственно или через самостоятельные печные (силовые, преобразовательные) трансформаторы.
Печными (силовыми) трансформаторами или автотрансформаторами должны быть оборудованы также электротермические установки промышленной частоты с дуговыми печами (устройствами) прямого, косвенного и комбинированного действия (вне зависимости от их напряжения и мощности) и установки с печами (устройствами) индукционными и сопротивления прямого и косвенного действия, работающие на напряжении, отличающемся от напряжения электрической сети общего назначения, или при единичной мощности печей (устройств) индукционных и сопротивления: однофазных – 400 кВт и более, трехфазных – 1,6 МВт и более.
Преобразователи и печные (преобразовательные) трансформаторы (автотрансформаторы) должны обеспечивать вторичное напряжение в соответствии с требованиями технологического процесса, а первичное напряжение электротермической установки должно выбираться с учетом технико-экономической целесообразности.
Печные трансформаторы (автотрансформаторы) и преобразователи, должны снабжаться устройствами для регулирования напряжения в соответствии с требованиями технологического процесса. Трансформаторы (автотрансформаторы) с переключателями ступеней без нагрузки должны иметь блокировку, запрещающую выполнение переключений без снятия напряжения.
1528. Электрическую нагрузку присоединяемых к электрической сети общего назначения нескольких однофазных электроприемников электротермических установок равномерно распределяются между фазами сети. Во всех возможных эксплуатационных режимах работы таких электроприемников вызываемая их нагрузкой несимметрия напряжений не должна превышать значений, допускаемых действующим стандартом.
В случаях, когда такое условие не соблюдается и при этом, нецелесообразно (по технико-экономическим показателям) присоединять однофазные электроприемники к более мощной электрической сети (т.е. к точке сети с большей мощностью КЗ), снабжается электротермическая установка симметрирующим устройством или параметрическим источником тока либо устанавливать коммутационные аппараты, при помощи которых возможно перераспределение нагрузки однофазных электроприемников между фазами трехфазной сети (при нечастом возникновении несимметрии в процессе работы).
1529. Электрическая нагрузка электротермических установок не должна вызывать в электрических сетях общего назначения несинусоидальности формы кривой напряжения, при которой не соблюдается требование действующего стандарта. При необходимости снабжаются печные подстанции электротермических установок или питающие их цеховые (заводские) подстанции фильтрокомпенсирующими устройствами или принимать другие меры, уменьшающие искажение формы кривой напряжения электрической сети.
1530. Коэффициент мощности электротермических установок, присоединяемых к электрическим сетям общего назначения, должен быть не ниже 0,98, если энергоснабжающей организацией не установлен другой норматив.
Электротермические установки с единичной мощностью 400 кВт и более, естественный коэффициент мощности которых ниже нормируемого значения, должны иметь индивидуальные компенсирующие устройства. Электротермические установки не допускаются снабжать индивидуальными компенсирующими устройствами, если технико-экономическими расчетами выявлены явные преимущества групповой компенсации, а также при избытке реактивной мощности на предприятии (в цеха).
1531. Для тех электротермических установок, присоединяемых к электрическим сетям общего назначения, для которых в качестве компенсирующего устройства используются конденсаторные батареи, схему включения конденсаторов выбираются на основе данных технико-экономических расчетов, характера изменения индуктивной нагрузки установки и формы кривой напряжения (определяемой составом высших гармоник).
В установках с частыми и большими (по амплитуде) изменениями индуктивной нагрузки конденсаторы включаются параллельно с электротермическими электроприемниками, с печными трансформаторами (устройства поперечной компенсации).
В обоснованных случаях для уменьшения колебаний напряжения, вызываемых изменениями индуктивной нагрузки, предусматривается устройства статической и динамической компенсации реактивной мощности (УДК) с использованием методов компенсации: прямого (со ступенчатым выключением конденсаторов) или косвенного (с плавным регулированием результирующей индуктивности реактора или специального трансформатора с большим напряжением КЗ), причем во всех случаях с быстродействующими системами управления.
В установках с медленными изменениями индуктивной нагрузки допускается как параллельное, так и последовательное соединение (устройства продольной компенсации – УПК) конденсаторов как с постоянной, так и с регулируемой емкостью конденсаторных батарей и электротермических электроприемников.
При питании электротермического оборудования от блока регулировочный трансформатор (автотрансформатор) – печной понизительный трансформатор или блока главный трансформатор – последовательный дополнительный («вольтодобавочный») трансформатор конденсаторную батарею включается в цепь среднего напряжения (если при этом, обеспечивается электродинамическая стойкость оборудования).
1532. Первичная цепь каждой электротермической установки должна содержать следующие коммутационные и защитные аппараты в зависимости от напряжения питающей электросети промышленной частоты:
1) до 1 кВ – выключатель (рубильник с дугогасящими контактами, пакетный выключатель) на вводе и предохранители или блок выключатель – предохранитель либо автоматический выключатель с электромагнитными и тепловыми расцепителями;
2) выше 1 кВ – разъединитель (отделитель, разъемное контактное соединение КРУ) на вводе и выключатель оперативно-защитного назначения или разъединитель (отделитель, разъемное контактное соединение КРУ) и два выключателя – оперативный и защитный.
Для включения электротермического устройства мощностью менее 1 кВт в электрическую сеть до 1 кВ допускается использовать на вводе втычные разъемные контактные соединения, присоединяемые к линии (магистральной или радиальной), защита которой установлена в силовом (осветительном) пункте или щитке.
В первичных цепях электротермических установок до 1 кВ допускается в качестве вводных коммутационных аппаратов использовать рубильники без дугогасящих контактов при условии, что коммутация ими выполняется без нагрузки.
Выключатели выше 1 кВ оперативно-защитного назначения в электротермических установках должны выполнять операции включения и отключения электротермического оборудования (печей или устройств), обусловленные эксплуатационными особенностями его работы, и защиту от КЗ и ненормальных режимов работы.
Оперативные выключатели выше 1 кВ электротермических установок должны выполнять оперативные и часть защитных функций, объем которых определяется при конкретном проектировании, но на них не должна возлагаться защита от КЗ (кроме эксплуатационных), которую должны осуществлять защитные выключатели.
Оперативно-защитные и оперативные выключатели выше 1 кВ разрешается устанавливать как на печных подстанциях, так и в цеховых (заводских и т.п.) РУ. Допускается устанавливать один или два (присоединяемых параллельно и работающих раздельно) защитных выключателя для защиты группы электротермических установок.
1533. Выключатели выше 1 кВ, используемые в электротермических установках, должны отвечать требованиям главы 4 настоящих Правил. При этом, в электрических цепях с числом коммутационных операций в среднем 5 и более циклов включение – отключение в сутки, должны применяться специальные выключатели, обладающие повышенной механической и электрической износостойкостью и отвечающие требованиям действующих стандартов и технических условий.
В электрических цепях 6–35 кВ с частыми коммутационными операциями в качестве оперативно-защитных и оперативных выключателей допускается применять маломасляные выключатели с повышенной механической износостойкостью при условии, что ими до 50 раз в сутки отключаются только токи, не превышающие 10 % их номинального значения, или в среднем не чаще 15 раз в сутки отключаются номинальные токи.
В качестве оперативных выключателей в цепях выше 1 кВ электротермических установок допускается применять выключатели с пониженной электродинамической стойкостью (вакуумные или бесконтактные выключатели, не способные выдерживать без повреждений воздействия, создаваемые проходящим через них током КЗ, при условии осуществления мероприятий, снижающих вероятность КЗ в электрической цепи между оперативным выключателем и печным трансформатором (автотрансформатором, преобразователем) и исключающих возникновение опасности для обслуживающего персонала, а также при условии, что повреждение выключателя не приведет к развитию аварии, взрыву или пожару в РУ. При использовании выключателей с высоким быстродействием (вакуумных, воздушных) должны предусматриваться меры по снижению коммутационных перенапряжений (за счет шунтирующих резисторов) и защите разрядниками обмоток трансформаторов и электрических цепей. Такие выключатели устанавливаются вблизи печных трансформаторов, чтобы коммутационные перенапряжения были наименьшими.
1534. Напряжение внутрицеховых печных подстанций, количество и мощность устанавливаемых в них трансформаторов, автотрансформаторов или преобразователей, в том числе с масляным наполнением, высота (отметка) их расположения по отношению к полу первого этажа, расстояние между камерами масляных трансформаторов разных подстанций не ограничиваются.
Под оборудованием, содержащим масло, должны выполняться приямки, рассчитанные на полный объем масла, или маслоприемники согласно подпункта 2) пункта 979 настоящих Правил, с отводом масла в сборный бак. Емкость сборного бака должна быть не меньше суммарного объема оборудования, расположенного совместно в одной камере, а при присоединении к сборному баку маслоприемников нескольких камер – не меньше наибольшего суммарного объема масла оборудования одной из камер.
Камеры с электрооборудованием с масляным наполнением должны иметь стационарные устройства пожаротушения при суммарном количестве масла, превышающем: 10 т для камер, расположенных на отметке первого этажа и выше; 0,6 т для камер, расположенных ниже отметки первого этажа.
1535. Оборудование электротермических установок всех напряжений допускается размещать непосредственно в производственных помещениях в зонах любых классов.
Исполнение оборудования должно соответствовать условиям среды в этих помещениях, а конструкции и расположение самого оборудования и ограждений должны обеспечивать безопасность персонала и исключать возможность механического повреждения оборудования и случайных прикосновений к токоведущим и вращающимся частям.
Если длина электропечи, электронагревательного устройства или нагреваемого изделия такова, что выполнение ограждений токоведущих частей вызывает значительное усложнение конструкции или затрудняет обслуживание установки, допускается устанавливать вокруг печи или устройства в целом ограждение высотой не менее 2 м, с блокировкой, исключающей возможность открывания дверей до отключения установки.
При установке трансформаторов, преобразовательных агрегатов и другого электрооборудования электротермических установок в отдельных помещениях последние должны быть не ниже II степени огнестойкости согласно СНиП.
1536. Силовое электрооборудование до 1 кВ и выше, относящееся к одной электротермической установке-агрегату (печные трансформаторы, статические преобразователи, реакторы, печные выключатели, разъединители, переключатели и т.п.), а также вспомогательное оборудование систем охлаждения печных трансформаторов и преобразователей (насосы замкнутых систем водяного и масляно-водяного охлаждения, теплообменники, абсорберы, вентиляторы и др.) допускается устанавливать в общей камере. Указанное электрооборудование должно иметь ограждение открытых токоведущих частей, а оперативное управление приводами коммутационных аппаратов должно быть вынесено за пределы камеры. Электрооборудование нескольких электротермических установок располагаются в общих электропомещениях, в электромашинных помещениях с соблюдением требований главы 20 настоящих Правил.
1537. Трансформаторы, преобразовательные устройства и агрегаты (двигатель-генераторные и статические-ионные и электронные, в том числе полупроводниковые устройства и ламповые генераторы) электротермических установок располагаются на минимальном расстоянии от присоединенных к ним электропечей или других электротермических устройств (аппаратов).
Минимальные расстояния в свету от наиболее выступающих частей печного трансформатора, расположенных на высоте до 1,9 м от пола, до стенок трансформаторных камер при отсутствии в камерах другого оборудования принимаются:
1) до передней стенки камеры (со стороны печи или другого электротермического устройства) 0,4 м для трансформаторов с габаритной мощностью менее 0,4 МВ^.А, 0,6 м от 0,4 до 12,5 МВ^.А и 0,8 более 12,5 МВ^.А;
2) до боковых и задней стенок камеры 0,8 м при габаритной мощности менее 0,4 МВ^.А, 1,0 м от 0,4 до 12,5 МВ^.А и 1,2 м более 12,5 МВ^.А.
При совместной установке в общей камере печных трансформаторов и другого оборудования ширину проходов и расстояния между оборудованием, а также между оборудованием и стенками камеры принимаются на 10–20 % больше, чем указано в главах 16, 17 и 20 настоящих Правил.
1538. Электротермические установки должны быть снабжены блокировками, обеспечивающими безопасное обслуживание электрооборудования и механизмов этих установок, а также правильную последовательность оперативных переключений. Открывание дверей, расположенных вне электропомещений шкафов, а также дверей камер (помещений), имеющих доступные для прикосновения токоведущие части выше 1 кВ, должно быть возможно лишь после снятия напряжения с установки либо двери должны быть снабжены блокировкой, мгновенно действующей на снятие напряжения с установки.
1539. Электротермические установки должны быть оборудованы устройствами защиты в соответствии с главами 12 и 13 настоящих Правил. Требования к защите дуговых и руднотермических печей изложены в пункте 1556 настоящих Правил, индукционных электропечей – в пункте 1564 настоящих Правил.
1540. Электротермическое оборудование должно, иметь автоматические регуляторы мощности или режима работы (за исключением случаев, когда это нецелесообразно но технологическим или технико-экономическим причинам).
Для установок, в которых при регулировании мощности (или для защиты от перегрузки) необходимо учитывать значение переменного тока, трансформаторы тока устанавливаются на стороне низшего напряжения.
Допускается установка трансформаторов тока на стороне высшего напряжения. При этом, если печной трансформатор имеет переменный коэффициент трансформации, то используется согласующий измерительный орган.
1541. Измерительные приборы и аппараты защиты, а также аппараты управления электротермическими установками должны устанавливаться так, чтобы была исключена возможность их перегрева (от тепловых излучений и др.).
Щиты и пульты (аппараты) управления электротермическими установками располагаются, в таких местах, в которых обеспечена возможность наблюдения за проводимыми на установках производственными операциями.
Направление движения рукоятки аппарата управления приводом наклона печей должно соответствовать направлению наклона.
Если электротермические установки имеют значительные габариты и обзор с пульта управления недостаточный, предусматриваются оптические, телевизионные или другие устройства для наблюдения за технологическим процессом.
В необходимых случаях должны устанавливаться аварийные кнопки для дистанционного отключения всей установки или отдельных ее частей.
1542. На щитах управления электротермическими установками должна предусматриваться сигнализация включенного и отключенного положений оперативных коммутационных аппаратов, в установках с единичной мощностью 0,4 МВт и более предусматривается также сигнализацию положений вводных коммутационных аппаратов.
1543. При выборе сечений токопроводов электротермических установок на токи более 1,5 кА промышленной частоты и на любые токи повышенной – средней и высокой частоты должна учитываться неравномерность распределения тока как по сечению шины (кабеля), так и между отдельными шинами (кабелями) пакета, обусловленная поверхностным эффектом и эффектом близости.
Конструкция этих токопроводов (в частности, вторичных токопроводов – «коротких сетей» электропечей) должна обеспечивать:
1) оптимальные реактивное и активное сопротивления;
2) рациональное распределение тока в проводниках;
3) симметрирование сопротивлений по фазам в соответствии с требованиями стандартов или технических условий на отдельные виды (типы) трехфазных электропечей или электротермических устройств;
4) ограничение потерь электроэнергии в металлических креплениях шин, конструкциях установок и строительных элементах зданий.
Вокруг одиночных шин и линий (в частности, при проходе их через железобетонные перегородки и перекрытия, а также при устройстве металлических опорных конструкций, защитных экранов и т.п.) не должно быть замкнутых металлических контуров. Если этого избежать нельзя, применяются немагнитные и маломагнитные материалы и проверять расчетом потери в них и температуру их нагрева.
Для токопроводов переменного тока с частотой 2,4 кГц крепящие детали из магнитных материалов не применяются, а с частотой 4 кГц и более – не допускается, за исключением узлов присоединения шин к водоохлаждаемым элементам. Опорные конструкции и защитные экраны таких токопроводов (за исключением конструкции для коаксиальных токопроводов) должны изготовляться из немагнитных или маломагнитных материалов.
Температура шин и контактных соединений с учетом нагрева электрическим током и внешними тепловыми излучениями, не должна превышать 90⁰ С, в реконструируемых установках для вторичных токоподводов допускается для шин медных температура 140⁰ С, для алюминиевых 120⁰ С, при этом, соединения шин выполняются сварными.
В необходимых случаях предусматривается принудительное воздушное или водяное охлаждение.
1544. В установках электропечей со спокойным режимом работы, в том числе руднотермических и ферросплавных, вакуумных дуговых и гарнисажных, индукционных, плазменных, сопротивления прямого и косвенного действия (в том числе электрошлакового переплава), электронно-лучевых и диэлектрического нагрева для жестких токопроводов вторичных токоподводов, применяются шины из алюминия или из алюминиевого сплава (прямоугольного или трубчатого сечения).
Для жестких токопроводов вторичных токоподводов установок электропечей с ударной нагрузкой, в частности, сталеплавильных и чугуноплавильных дуговых печей, применяются шины из алюминиевого сплава с повышенной механической и усталостной прочностью. Жесткий токопровод вторичного токоподвода в цепях переменного тока из многополюсных шин выполняется шихтованным с параллельными чередующимися цепями различных фаз или прямого и обратного направлений тока.
Для жестких однофазных токопроводов повышенной – средней частоты применяется шихтованные и коаксиальные шинопроводы.
В обоснованных случаях допускается изготовление жестких токопроводов – вторичных токоподводов из меди.
Гибкий токопровод к подвижным элементам электропечей выполняются гибкими медными кабелями или гибкими медными лентами.
Для гибких токопроводов на токи 6 кА и более промышленной частоты и на любые токи повышенной – средней и высокой частот применяются водоохлаждаемые гибкие кабели.
Материал шин (алюминий, его сплавы или медь) для ошиновок внутри шкафов и других комплектных устройств, предназначенных для электротермических установок, должен выбираться согласно соответствующим стандартам или техническим условиям.
1545. Допустимые длительные токи промышленной частоты токопроводов из шихтованного пакета прямоугольных шин приведены в таблице 160–163 приложения 5 к настоящим Правилам, однофазные токи повышенной – средней частоты токопроводов из двух прямоугольных шин – в таблице 164 и 165 приложения 5, токопроводов из двух концентрических труб – в таблицах 166 и 167 приложения 5, кабелей марки АСГ – в таблице 168 приложения 5 и марки СГ – в таблице 169 приложения 5.
Токи в таблицах приняты исходя из температуры окружающего воздуха 25⁰ С, прямоугольных шин 70⁰ С, внутренней трубы 75⁰ С, жил кабелей 80⁰ С.
Допускается плотность тока в водоохлаждаемых жестких и гибких токопроводах промышленной частоты: алюминиевых и из алюминиевых сплавов до 6 А/мм² , медных до 8 А/мм² . Оптимальная плотность тока в таких токопроводах, а также в аналогичных токопроводах повышенной – средней и высокой частот должна выбираться по минимуму приведенных затрат.
1546. Динамическая стойкость при токах КЗ жестких токопроводов электротермических установок на номинальный ток 10 кА и более должна быть рассчитана с учетом возможного увеличения электромагнитных сил в местах поворотов и пересечений шин. Расстояния между опорами такого токопровода должны быть проверены на возможность возникновения частичного или полного резонанса.
1547. Для токопроводов электротермических установок в качестве изолирующих опор шинных пакетов и прокладок между ними в электрических цепях постоянного тока и переменного тока промышленной, пониженной и повышенной – средней частот напряжением до 1 кВ применяются колодки или плиты (листы) из непропитанного асбестоцемента, напряжением выше 1 кВ и до 1,6 кВ – из текстолита, стеклотекстолита или термостойких пластмасс. В обоснованных случаях допускается применять эти изоляционные материалы и при напряжении до 1 кВ. При напряжении до 500 В допускается применение пропитанной (проваренной в олифе) древесины. Для электропечей с ударной резкопеременной нагрузкой опоры (сжимы, прокладки) должны быть вибростойкими (при частоте колебаний значений действующего тока 0,5–20 Гц).
В качестве металлических деталей сжима шинного пакета токопроводов на 1,5 кА и более переменного тока промышленной частоты и на любые токи повышенной – средней и высокой частот применяется гнутый профиль П-образного сечения из листовой немагнитной стали. Допускается также применение сварного профиля и силуминовых деталей (кроме сжимов для тяжелых многополосных пакетов).
Для сжима применяются болты и шпильки из немагнитных хромоникелевых, медноцинковых (латунь) и других сплавов.
Для токопроводов выше 1,6 кВ в качестве изолирующих опор должны применяться фарфоровые или стеклянные опорные изоляторы, причем при токах 1,5 кА и более промышленной частоты и при любых токах повышенной – средней и высокой частот арматура изоляторов, должна быть алюминиевой; применение изоляторов с чугунной головкой допускается при защите ее алюминиевыми экранами или при ее выполнении из маломагнитного чугуна.
Сопротивление просушенной изоляции между шинами разной полярности (разных фаз) шинных пакетов с прямоугольными или трубчатыми проводниками вторичных токоподводов электротермических установок, размещаемых в производственных помещениях, должно быть не менее приведенного в таблице 170 приложения 5 к настоящим Правилам, если в стандартах или технических условиях на отдельные виды (типы) электропечей или электротермических устройств не указаны другие значения.
В качестве дополнительной меры по повышению надежности работы и обеспечению нормируемого значения сопротивления изоляции допускается шины вторичных токоподводов в местах сжимов дополнительно изолировать изоляционным лаком или лентой, а между компенсаторами разных фаз (разной полярности) закреплять изоляционные прокладки, стойкие к тепловому и механическому воздействиям.
1548. Расстояния в свету (электрический зазор) между шинами разной полярности (разных фаз) жесткого токопровода вторичного токоподвода переменного или постоянного тока должны быть не менее указанных в таблице 171 приложения 5 к настоящим Правилам.
1549. Мостовые, подвесные, консольные и другие подобные краны и тали, используемые в помещениях, где размещены установки электротермических устройств сопротивления прямого действия, а также дуговых печей комбинированного действия с перепуском самоспекающихся электродов без отключения установок, должны иметь изолирующие прокладки, исключающие возможность соединения с землей (через крюк или трос подъемно-транспортных механизмов) элементов установки, находящихся под напряжением.
1550. Канализация воды, охлаждающей оборудование, аппараты и другие элементы электротермических установок, должна быть выполнена с учетом возможности контроля за состоянием охлаждающей системы.
Устанавливаются следующие реле: давления, струйных и температуры (последних двух – на выходе воды из охлаждаемых ею элементов) с работой их на сигнал. В случае, когда прекращение протока или перегрев охлаждающей воды могут привести к аварийному повреждению, должно быть обеспечено автоматическое отключение установки.
Система водоохлаждения – разомкнутая (от сети водопровода или от сети оборотного водоснабжения предприятия) или замкнутая (двухконтурная с теплообменниками) индивидуальная или групповая – должна выбираться с учетом требований к качеству воды, указанных в стандартах или технических условиях на оборудование электротермической установки. При выборе системы исходятся из конкретных условий водоснабжения предприятия (цеха, здания) и наиболее экономически целесообразного варианта, определяемого по минимуму приведенных затрат.
Водоохлаждаемые элементы электротермических установок при разомкнутой системе охлаждения должны быть рассчитаны на максимальное давление воды 0,6 МПа (6 кгс/см²) и минимальное 0,2 МПа (2 кгс/см² ) при качестве воды, отвечающем требованиям таблицы 172 приложения 5 к настоящим Правилам, если в стандартах или технических условиях на оборудование не приведены другие нормативные значения.
Предусматривается повторное использование охлаждающей воды на другие технологические нужды с устройством водосбора и перекачки.
В электротермических установках, для охлаждения элементов которых используется вода из сети оборотного водоснабжения, предусматриваются механические фильтры для снижения содержания в воде взвешенных частиц.
При выборе индивидуальной замкнутой системы водоохлаждения предусматривается схема вторичного контура циркуляции воды без резервного насоса, чтобы при выходе из строя работающего насоса на время, необходимое для аварийной остановки оборудования, использовалась вода из сети водопровода.
При применении групповой замкнутой системы водоохлаждения устанавливается одна или двух резервных насосов с автоматическим включением резерва.
1551. При охлаждении элементов электротермической установки, которые могут находиться под напряжением, водой по проточной или циркуляционной системе для предотвращения выноса по трубопроводам потенциала, опасного для обслуживающего персонала, должны быть предусмотрены изолирующие шланги (рукава). Если нет ограждения, то подающий и сливной концы шланга должны иметь заземленные металлические патрубки, исключающие прикосновение к ним персонала при включенной установке.
Длина изолирующих шлангов водяного охлаждения, соединяющих элементы различной полярности, должна быть не менее указанной в технической документации заводов – изготовителей оборудования, при отсутствии таких данных длина принимается равной, при:
1) номинальном напряжении до 1 кВ не менее 1,5 м;
2) внутреннем диаметре шлангов до 25 мм и 2,5 м;
3) диаметре от 25 и до 50 мм, при номинальном напряжении выше 1 кВ – 2,5 и 4 м соответственно.
Длина шлангов не нормируется, если между шлангом и сточной трубой имеется разрыв и струя воды свободно падает в воронку.
1552. Электротермические установки, оборудование которых требует оперативного обслуживания на высоте 2 м и более от отметки пола помещения, должны снабжаться рабочими площадками, огражденными перилами, с постоянными лестницами. Применение подвижных лестниц не допускается. В зоне, в которой возможно прикосновение персонала к находящимся под напряжением частям оборудования, площадки, ограждения и лестницы должны выполняться из несгораемых материалов, настил рабочей площадки должен иметь покрытие из не распространяющего горение диэлектрического материала.
1553. Насосно-аккумуляторные и маслонапорные установки систем гидропривода электротермического оборудования, содержащие 60 кг масла и более, должны располагаться в помещениях, в которых обеспечивается аварийное удаление масла.
1554. Применяемые в электротермических установках сосуды, работающие под давлением выше 70 кПа (0,7 кгс/см² ), устройства, использующие сжатые газы, а также компрессорные установки должны отвечать требованиям действующих Правил, утвержденных уполномоченным органом в области промышленной безопасности.
1555.Газы из выхлопа вакуумных насосов предварительного разрежения, должны удаляться наружу, выпуск этих газов в производственные и другие подобные помещения не допускается.

2. Установки дуговых печей прямого, косвенного и комбинированного действия (руднотермические и ферросплавные)

1556. Печные трансформаторы дуговых сталеплавильных печей присоединяются к электрическим сетям общего назначения без выполнения специальных расчетов на колебания напряжения, если соблюдается следующее условие:

где S_Тi – номинальная мощность печного трансформатора, МВ^.А; S_К – мощность КЗ «в общей точке» (в месте присоединения установки дуговых печей к электрическим сетям общего назначения), МВ^.А; n – число присоединяемых установок дуговых печей.
При невыполнении этого условия должно быть проверено расчетом, что вызываемые работой электропечей колебания напряжения в «общей точке» не превышают допустимых действующим стандартом значений.
Если требования стандарта не выдерживаются, присоединяются установки дуговых сталеплавильных печей к точке сети с большей мощностью КЗ или обеспечить выполнение мероприятий по снижению уровня колебаний напряжения; выбор варианта – согласно технико-экономическому обоснованию.
1557. На установках дуговых печей, где могут происходить эксплуатационные КЗ, должны приниматься меры по ограничению вызываемых ими толчков тока.
На установках дуговых сталеплавильных печей толчки тока эксплуатационных КЗ не должны превышать 3,5-кратного значения номинального тока.
При использовании для ограничения токов КЗ реакторов необходимо предусматривать возможность их шунтирования в процессе плавки, если не требуется их постоянная работа согласно принятой схеме.
1558. Для печных трансформаторов (печных трансформаторных агрегатов) установок дуговых печей должны быть предусмотрены следующие виды защиты:
1) максимальная токовая защита (от токов КЗ) мгновенного действия, отстроенная по току от эксплуатационных КЗ и бросков токов при включении установок для трансформаторов любой мощности;
2) защита от перегрузки трансформатора.
Для выполнения этой защиты должны применяться максимальные токовые реле, в установках дуговых сталеплавильных печей используются реле с ограниченно-зависимой характеристикой.
Характеристики и выдержки времени реле должны выбираться с учетом скорости действия автоматических регуляторов подъема электродов печи, чтобы эксплуатационные КЗ устранялись поднятием электродов и печной выключатель отключался только при неисправном регуляторе. Защита от перегрузки должна действовать с разными выдержками времени на сигнал и на отключение;
3) газовая защита печных трансформаторов. Она должна предусматриваться для всех установок печей с ударной нагрузкой независимо от их мощности, для установок печей со спокойной нагрузкой – при наличии на печном трансформаторе переключателя ступеней напряжения под нагрузкой, для остальных установок – согласно пункта 649 настоящих Правил;
4) защита от однофазных замыканий на землю, если это требуется по условиям работы сети с большими токами замыкания на землю;
5) температурные указатели с действием на сигнал по достижении максимально допустимой температуры и на отключение при ее превышении;
6) указатели циркуляции масла и воды в системе охлаждения печного трансформатора с действием на сигнал в случае масловодяного охлаждения печного трансформатора с принудительной циркуляцией масла и воды.
1559. Установки дуговых печей должны быть снабжены измерительными приборами для контроля активной и реактивной потребляемой электроэнергии, а также приборами для контроля за технологическим процессом.
Амперметры должны иметь соответствующие перегрузочные шкалы.
На установках дуговых руднотермических печей с однофазными печными трансформаторами должны устанавливаться приборы для измерения фазных токов трансформатора, а также приборы для измерения и регистрации токов на электродах. На установках дуговых сталеплавильных печей устанавливаются приборы, регистрирующие 30-минутный максимум нагрузки.
1560. При расположении дуговых печей на рабочих площадках выше уровня пола цеха место под площадками может быть использовано для размещения другого оборудования печных установок (в том числе печных подстанций).
1561. Для исключения возможности замыканий при перепуске электродов руднотермических и ферросплавных печей помимо изоляционного покрытия на рабочей (перепускной) площадке предусматривается установка между электродами постоянных разделительных изолирующих щитов.

3. Установки индукционные и диэлектрического нагрева

1562. Оборудование установок индукционных и диэлектрического нагрева с трансформаторами, двигатель-генераторными, тиристорными и ионными преобразователями или ламповыми генераторами и конденсаторами может устанавливаться в отдельных помещениях и непосредственно в цехе в технологическом потоке производства категорий Г и Д по строительным нормам и правилам; указанные отдельные помещения должны быть не ниже II степени огнестойкости.
1563. Для улучшения использования трансформаторов и преобразователей в контурах индукторов должны устанавливаться конденсаторные батареи. Для облегчения настройки в резонанс конденсаторные батареи в установках со стабилизируемой частотой разделяются на две части – постоянно включенную и регулируемую.
1564. Взаимное расположение элементов установок должно обеспечивать наименьшую длину токопроводов резонансных контуров в целях уменьшения активного и индуктивного сопротивлений.
1565. Применение кабелей со стальной броней и прокладка проводов в стальных трубах для цепей с повышенной – средней частотой до 10 кГц допускаются только при обязательном использовании жил одного кабеля или проводов в одной трубе для прямого и обратного направлений тока. Применение кабелей со стальной броней (за исключением специальных кабелей) и прокладка проводов в стальных трубах для цепей с частотой более 10 кГц не допускаются.
Кабели со стальной броней и провода в стальных трубах, применяемые в электрических цепях промышленной, повышенной – средней или пониженной частоты, должны прокладываться так, чтобы броня и трубы не нагревались от внешнего электромагнитного поля.
1566. Для защиты установок от повреждений при «проедании» тигля индукционных печей и при нарушении изоляции сетей повышенной – средней и высокой частот относительно корпуса (земли) используется устройство электрической защиты с действием на сигнал или отключение.
1567. Двигатель-генераторы установок частоты 8 кГц и более должны снабжаться ограничителями холостого хода, отключающими возбуждение генератора во время длительных пауз между рабочими циклами, когда останов двигатель-генераторов нецелесообразен.
Для улучшения загрузки по времени генераторов повышенной – средней и высокой частот применяется режим «ожидания» там, где это допускается по условиям технологии.
1568. Установки индукционные и диэлектрического нагрева высокой частоты должны иметь экранирующие устройства для снижения уровня напряженности электромагнитного поля на рабочих местах до значений, определяемых действующими санитарными правилами.
1569. В сушильных камерах диэлектрического нагрева (высокочастотных сушильных установок) с применением вертикальных сетчатых электродов сетки с обеих сторон проходов должны быть заземлены.
1570. Двери блоков установок индукционных и диэлектрического нагрева высокой частоты должны быть снабжены блокировкой, при которой открывание двери возможно лишь при отключении напряжения всех силовых цепей.
1571. Ширина рабочих мест у щитов управления должна быть не менее 1,2 м, а у нагревательных устройств плавильных печей, нагревательных индукторов (при индукционном нагреве) и рабочих конденсаторов (при диэлектрическом нагреве) – не менее 0,8 м.
1572. Двигатель-генераторные преобразователи частоты, производящие шум выше 80 дБ, должны быть установлены в электромашинных помещениях, которые обеспечивают снижение шума до уровней, допускаемых действующими санитарными нормами.
Для уменьшения вибрации двигатель-генераторов применяется виброгасящие устройства, обеспечивающие выполнение требования санитарных норм к уровню вибрации.

4. Установка электропечей (электротермических устройств) сопротивления прямого и косвенного действия

1573. Печные понижающие и регулировочные сухие трансформаторы (автотрансформаторы), а также трансформаторы с негорючей жидкостью и панели управления (если на них нет приборов, чувствительных к электромагнитным полям) допускается устанавливать непосредственно на конструкциях самих электропечей (электротермических устройств) сопротивления или в непосредственной близости от них.
Установки электротермических устройств сопротивления прямого действия присоединяются к электрической сети через понижающие трансформаторы; автотрансформаторы могут использоваться в них только в качестве регулировочных, применение их в качестве понижающих автотрансформаторов не допускается.
1574. Ширина проходов вокруг электропечей (электротермических устройств) и расстояния между ними, а также от них до щитов и шкафов управления выбираются в зависимости от технологических особенностей установок и в соответствии с требованиями главы 16 настоящих Правил.
Допускается устанавливать две электропечи рядом без прохода между ними, если по условиям эксплуатации в нем нет необходимости.
1575. Электрические аппараты силовых цепей и пирометрические приборы устанавливается на раздельных щитах. На приборы не должны воздействовать вибрации и удары при работе коммутационных аппаратов.
При установке электропечей в производственных помещениях, где имеют место вибрации или толчки, пирометрические и другие измерительные приборы должны монтироваться на специальных амортизаторах или панели щитов с такими приборами должны устанавливаться в отдельных щитовых помещениях (помещениях КИПиА).
В случаях, если производственные помещения являются пыльными, влажными или сырыми устанавливаются панели щитов КИПиА в отдельных помещениях.
Не допускается установка панелей щитов с пирометрическими приборами (в частности, с электронными потенциометрами) в местах, где они могут подвергаться резким изменениям температуры.
1576. Совместная прокладка в одной трубе проводов пирометрических цепей и проводов контрольных или силовых цепей, а также объединение указанных цепей в одном контрольном кабеле не допускаются.
1577. Провода пирометрических цепей присоединяется к приборам непосредственно, не заводя их на сборки зажимов щитов управления.
Компенсационные провода пирометрических цепей от термопар к электрическим приборам (в том числе к милливольтметрам) должны быть экранированы от индукционных наводок и заземлены, а экранирующее устройство по всей длине надежно соединено в стыках.
1578. Оконцевание проводов и кабелей, присоединяемых непосредственно к нагревателям электропечей, выполняется опрессовкой наконечников, зажимными контактными соединениями, сваркой или пайкой твердым припоем.
1579. . В установках электропечей сопротивления мощностью 100 кВт и более устанавливается амперметры по одному на каждую зону нагрева. Для электропечей с керамическими нагревателями устанавливаются амперметры на каждую фазу.
1580. Для установок электропечей сопротивления мощностью 100 кВт и более предусматривается установка счетчиков активной энергии (по одному на электропечь).
1581. В установках электропечей сопротивления косвенного действия с ручной загрузкой электропечей, если их конструкция не исключает возможности случайного прикосновения обслуживающего персонала к нагревателям, находящимся под напряжением выше 42 В, применяется блокировка, при которой открывание загрузочных окон возможно лишь при отключенной электропечи.
1582. В установках прямого нагрева, работающих при напряжении выше 42 В переменного тока или выше 110 В постоянного тока, рабочая площадка, на которой находятся оборудование установки и обслуживающий персонал, должна быть изолирована от земли. Для установок непрерывного действия, где под напряжением находятся сматывающие и наматывающие устройства, по границам изолированной от земли рабочей площадки должны быть поставлены защитные сетки или стенки, исключающие возможность выброса разматываемой ленты или проволоки за пределы площадки. Кроме того, такие установки должны снабжаться устройством контроля изоляции с действием на сигнал.
1583. При применении в установках прямого нагрева жидкостных контактов, выделяющих токсичные или резкопахнущие пары или возгоны, должны быть обеспечены герметичность контактных узлов и надежное улавливание паров и возгонов.
1584. Ток утечки в установках прямого нагрева должен составлять не более 0,2 % номинального тока установки.

5. Электронно-лучевые установки

1585. Преобразовательные агрегаты электронно-лучевых установок, присоединяемые к электрической сети до 1 кВ, должны иметь защиту от пробоев изоляции цепей низшего напряжения и электрической сети, вызванных наведенными зарядами в первичных обмотках повысительных трансформаторов, а также защиту от КЗ во вторичной обмотке.
1586. Электронно-лучевые установки должны иметь защиту от рентгеновского излучения, обеспечивающую полную радиационную безопасность, при которой уровень излучения на рабочих местах не должен превышать значений, допускаемых действующими нормативными документами для лиц, не работающих с источниками ионизирующих излучений.
Для защиты от коммутационных перенапряжений преобразовательные агрегаты должны оборудоваться разрядниками, устанавливаемыми на стороне высшего напряжения.

Приложение 1
к Правилам устройства электроустановок

Указания по защите вторичных цепей релейной защиты
и автоматики с устройствами на микропроцессорной и
микроэлектронной базе от влияния неблагоприятной
электромагнитной обстановки, для объектов (подстанций) с
напряжением 110 кВ и выше

1. Мероприятия по защите вторичных цепей при проектировании.
1.1. Устройства релейной защиты должны обладать помехозащищенностью, достаточной для выполнения ее основных функций при наихудших возможных параметрах электромагнитной обстановки. Устройства релейной защиты, содержащие микроэлектронные и микропроцессорные элементы, должны проходить испытания по ЭМС согласно действующим нормативным документам.
1.2. Для обеспечения электробезопасности обслуживающего персонала и нормальной работы систем релейной защиты по условиям ЭМС, выполняется защитное и рабочее заземление устройств этих систем.
1.3. Помещения, в которых размещаются устройства релейной защиты, содержащие микроэлектронные и микропроцессорные элементы, должны проходить испытания по ЭМС с целью определения реальных параметров электромагнитной обстановки. При этом, значения основных параметров, характеризующих электромагнитную обстановку, не должны превышать норм, установленных соответствующей нормативной документацией.
1.4. Для размещения устройств релейной защиты допускается использовать помещения, электромагнитная обстановка которых по одному или нескольким параметрам не удовлетворяет предъявленным требованиям. Однако в этом случае все устанавливаемые в таком помещении устройства релейной защиты должны быть испытаны на ЭМС со степенями жесткости, гарантирующими нормальную работу этих устройств в данном помещении.
1.5. При заказе оборудования необходимо предусматривать напряжение срабатывания бинарных входов в микропроцессорные устройства защиты и автоматики в пределах 0,6–0,8 U_ном постоянного оперативного тока.
2. Выбор, прокладка вторичных цепей и заземление их экранов.
2.1. Для измерительных цепей трансформаторов тока и напряжения должны применяться кабели:
экранированные контрольные кабели;
кабели с металлической оболочкой;
кабели с металлической броней;
кабели с металлической оболочкой и броней.
2.2. Все контрольные кабели, применяемые в электроустановках, на релейных щитах, в ОПУ, ГЩУ, включая кабели для телеизмерений, телесигнализации и цифровых систем управления и защиты должны быть экранированными.
2.3. В общем случае металлические оболочки, броню и экраны контрольных и силовых кабелей следует заземлять с обоих концов. Этот способ является наилучшим для снижения помех общего вида, особенно на средних и высоких частотах. Всегда следует стараться заземлять экран с обоих концов, а его параметры следует подбирать с тем расчетом, чтобы он мог выдерживать достаточно большие токи (минимальное сечение 4 мм²). Могут быть применены экранированные оболочки в 2,5 мм², если несколько кабелей проложены по одной трассе и суммарное сечение их экранированных оболочек составляет не менее 4 мм². Если это требование не выполняется, следует подключить заземленный проводник параллельно экрану или усилить контур заземления.
В тех случаях, когда ожидается протекание по экранам кабелей больших токов, что возможно при отсутствии качественного контура заземления, или повреждении контура в процессе монтажа первичного оборудования, или не известно реальное состояние контура заземления, экраны сигнальных кабелей следует заземлять только на одном конце.
Экраны типа фольги цепей измерения, управления и сигнализации, как правило, должны заземляться односторонне.
Заземление экрана кабеля рекомендуется выполнять со стороны источника помехи в местах концевой разделки кабелей.
2.4. В одном контрольном кабеле не допускается объединение:
цепей различных классов по уровню испытательного напряжения;
измерительных цепей трансформаторов тока и напряжения;
цепей управления, сигнализации и измерения с силовыми цепями переменного тока 0,4/0,23 кВ.
2.5. Для всех измерительных цепей тока и напряжения, управления и сигнализации прокладка жил одного назначения, как правило, должна предусматриваться в одном кабеле (например: цепи звезды и нулевого провода переменного тока; «+» и «-» постоянного тока).
2.6. Силовые и контрольные кабели цепей управления, измерения и сигнализации рекомендуется прокладывать по разным трассам. При прокладке силовых и контрольных кабелей по одной трассе, расстояние между контрольными и силовыми кабелями должны быть не менее:
0,45 м – для силовых кабелей 220 В;
0,6 м – для силовых кабелей 380 В;
1,2 м – для силовых кабелей 6–10 кВ.
2.7. Трассы кабелей с цепями управления, измерения и сигнализации должны прокладываться на расстоянии не менее 10 метров от основания фундаментов (стоек) с разрядниками и молниеотводами. Допускается в стесненных условиях уменьшать это расстояние до 5 м, но при этом, между фундаментом (стойкой) и кабелем должен прокладываться дополнительный продольный заземлитель длиной не менее 15 метров на расстоянии 0,5 метров от кабельной трассы. Этот продольный заземлитель должен располагаться симметрично относительно фундамента (стойки) и соединяться с заземляющими устройствами по концам и в точках пересечения с другими горизонтальными заземлителями.
2.8. Все контрольные кабели должны быть по возможно кратчайшему пути заведены от устройств или приборов на глубину контура заземления. Если невозможно избежать образования петель у вторичных кабелей, то они (петли) должны находиться на уровне контура заземления. В электроустановках с элегазовой изоляцией кабели должны быть проложены без образования петель по кратчайшему пути вблизи металлического корпуса.
2.9. Все контрольные кабели должны быть проложены, по возможности, ближе к контурам заземления и параллельно линиям контура заземления.
2.10. Металлические корпуса коробов, используемых для прокладки кабелей в ОРУ и в помещениях РЩ или ОПУ, заземляются по концам и в промежуточных точках с шагом 5–10 м.
3. Заземление устройств РЗА, ПА и СМиУ.
3.1. Для обеспечения электробезопасности обслуживающего персонала и нормальной работы систем РЗА, ПА и СМиУ выполняются защитное и рабочее заземление устройств этих систем.
3.2. Защитное заземление выполняется путем присоединения всех шкафов, панелей и корпусов устройств РЗА, ПА и СМиУ к проложенным в полу закладным протяженным элементам (полосам, швеллерам), к которым крепятся эти устройства.
3.3. Рабочее заземление устройств РЗА, ПА и СМиУ допускается осуществлять присоединением рабочих (схемных) точек заземления устройств кратчайшим путем к зажимам защитного заземления панелей (шкафов) и корпусов устройств.
3.4. Для снижения входного сопротивления рабочего заземления закладные элементы, проложенные в полу, для каждого ряда панелей должны быть соединены между собой на сварке по концам и в промежуточных точках с шагом 4–6 м стальной полосой сечением не менее 100 мм².
3.5. Система закладных протяжных элементов, к которым крепятся шкафы, панели и корпуса устройств РЗА, ПА и СМиУ, должна присоединяться к основному контуру заземления ОПУ, РЩ в одной (двух) точках металлическим проводником (шиной) сечением не менее 100 мм².
4. Выбор, прокладка и заземление кабелей межмашинного обмена СМиУ на территории ОРУ.
4.1. Электрические кабели связи СМиУ, проходящие по территории ОРУ, должны быть экранированными.
4.2. Не допускается объединять в одном кабеле цепи различных классов по уровню испытательного напряжения и способу передачи информации.
4.3. Трассы кабелей межмашинного обмена должны проходить на расстоянии не менее 10 м от фундаментов (стоек) с молниеприемниками и оборудованием 110 кВ и выше.
4.4. Кабели межмашинного обмена должны прокладываться на возможно большем удалении от силовых кабелей и кабелей с цепями управления.
4.5. Экраны кабелей цепей межмашинного обмена должны заземляться со стороны ОПУ.
5. Контроль выполнения и достаточности мероприятий по защите вторичных цепей.
5.1. Контроль на соответствие проектным решениям и настоящих рекомендаций должен осуществляться при приемо-сдаточных испытаниях объекта.
5.2. При новых включениях необходимо обязательно контролировать выполнение заземления экранов контрольных кабелей.
6. Область применения.
6.1. Настоящие Указания распространяются на электроустановки (подстанции) с распределительными устройствами (РУ) напряжением 110 кВ и выше, а также на электроустановки (РУ) 35 кВ и ниже электроустановок (подстанций), имеющих напряжение на высшей стороне 110 кВ и выше.
6.2. Настоящие Указания рекомендуются к применению для вновь проектируемых и реконструируемых электростанций и подстанций, независимо от применяемой элементной базы в устройствах РЗА, ПА и СМиУ. Для реконструируемых электроустановок, допускается применять указанные требования только для той части, которая подвергается реконструкции.

Приложение 2
к Правилам устройства электроустановок

Категории и группы взрывоопасных смесей по ПИВРЭ и ПИВЭ

До введения в действие стандартов на взрывозащищенное электрооборудование последнее разрабатывается и маркируется по «Правилам изготовления взрывозащищенного и рудничного электрооборудования» (ПИВРЭ) ОАА.684.053–67. Кроме того, в эксплуатации имеется электрооборудование, разработанное и маркированное по «Правилам изготовления взрывозащищенного электрооборудования» (ПИВЭ), утвержденным в 1960 и 1963 гг.

Таблица 1

Категории взрывоопасных смесей

Категория	Критический зазор, мм
1	Более 1,00
2	От 0,65 до 1,00
3	От 0,35 до 0,65
4	До 0,35

Таблица 2

Группы взрывоопасных смесей по ПИВРЭ ОАА.684.053-67

Группа	Температура самовоспламенения, 0С
Т1	Более 450
Т2	Более 300 до 450
Т3	Более 200 до 300
Т4	Более 135 до 200
Т5	Более 100 до 135

Таблица 3

Группы взрывоопасных смесей по ПИВЭ

Группа	Температура самовоспламенения, ОС
А	Более 450
Б	Более 300 до 450
Г	Более 175 до 300
Д	Более 120 до 175

1. Категории взрывоопасных смесей по ПИВРЭ ОАА.684.053-67 и ПИВЭ, утвержденным в 1960 и 1963 гг., приведены в таблице 1.
Указанные в таблице 1 значения критического зазора непригодны для контроля ширины щели взрывонепроницаемых оболочек в эксплуатации.
Контроль параметров взрывозащиты взрывозащищенного электрооборудования необходимо производить по чертежам средств взрывозащиты, имеющимся в эксплуатационных документах на конкретное взрывозащищенное электрооборудование, а при их отсутствии следует руководствоваться гл. ЭШ-13 «Электроустановки взрывоопасных производств» ПТЭ и ПТБ электроустановок потребителей.
2. Группы взрывоопасных смесей по ПИВРЭ ОАА, 684.053-67 приведены в таблице 2.
3. Группы взрывоопасных смесей по ПИВЭ приведены в таблице 3.
4. При выборе электрооборудования с маркировкой по взрывозащите по ПИВРЭ ОАА.684.053-67 и по ПИВЭ взрывозащищенность электрооборудования для взрывоопасных смесей определяется по таблице 4 и 5.

Таблица 4

Категория взрывоопасной смеси по классификации ПИВРЭ и ПИВЭ	Категория взрывоопасной смеси по ГОСТ 12.1.011-78, для которой электрооборудование является взрывозащищенным
1	IIА
2	IIА
3	IIА, IIВ
4	IIА, IIВ, IIС

Таблица 5

Группа взрывоопасной смеси в маркировке по взрывозащите электрооборудования, изготовленного по		Группа взрывоопасной смеси по ГОСТ 12.1.011-78, для которой электрооборудование является взрывозащищенным
ПИВРЭ	ПИВЭ
Т1	А	Т1
Т2	Б	Т1, Т2
Т3	—	Т1—Т3
Т4	Г	Т1—Т4
Т5	Д	Т1—Т5

5. Взрывозащищенное электрооборудование, выполненное по ПИВРЭ или ПИВЭ для 2-й категории (цифра 2 в маркировке по взрывозащите), допускается применять во взрывоопасных смесях категории IIВ (указаны в таблице 143), за исключением взрывоопасных смесей с воздухом коксового газа (IIВТ1), окиси пропилена (IIВТ2), окиси этилена (IIВТ2); формальдегида (IIВТ2), этилтрихлорсилана (IIВТ2), этилена (IIВТ2), винилтрихлорсилана (IIВТ3) и этилдихлорсилана (IIПТ3). Возможность применения указанного электрооборудования во взрывоопасных смесях категории IIВ, не перечисленных в таблице 143, необходимо согласовать с испытательными организациями.
6. Взрывозащищенное электрооборудование, имеющее в маркировке по взрывозащите обозначение 4А и изготовленное по ПИВРЭ, не является взрывозащищенным для взрывоопасных смесей с воздухом ацетилена, метилдихлорсилана и трихлорсилана.
7. При выборе электрооборудования, имеющего взрывонепроницаемую оболочку и изготовленного по ПИВЭ, для взрывоопасных смесей категории IIС, необходимо руководствоваться инструкциями по монтажу и эксплуатации на конкретные изделия, в которых указывается, для каких именно взрывоопасных смесей категории IIС электрооборудование является взрывозащищенным.
8. Электрооборудование, изготовленное по ПИВЭ и имеющее в маркировке по взрывозащите обозначение А, является также взрывозащищенным и для взрывоопасных смесей группы Т2, температура самовоспламенения которых выше 360^ОС, а электрооборудование, имеющее в маркировке по взрывозащите обозначение Б, является взрывозащищенным и для взрывоопасных смесей группы Т3, температура самовоспламенения которых выше 240^ОС.
9. Электрические машины и аппараты с видом взрывозащиты «взрывонепроницаемая оболочка» в средах со взрывоопасными смесями категории 4 по классификации ПИВРЭ и ПИВЭ должны быть установлены так, чтобы взрывонепроницаемые фланцевые зазоры не примыкали вплотную к какой-либо поверхности, а находились от нее на расстоянии не менее 50 мм.

Приложение 3
к Правилам устройства электроустановок

Маркировка взрывозащищенного электрооборудовании
по ПИВРЭ

1. Взрывозащищенное электрооборудование имеет маркировку с указанием:
1) уровня взрывозащиты;
2) наивысшей категории и наивысшей группы взрывоопасной смеси для которой электрооборудование является взрывозащищенным;
3) вида или видов взрывозащиты.
2. Маркировка выполняется непосредственно на электрооборудовании в прямоугольной и круглой рамках.
В прямоугольной рамке обозначаются уровень взрывозащиты, категория и группа взрывозащитной смеси.
На первом месте обозначается буквой уровень взрывозащиты электрооборудования:

Повышенной надежности против взрыва Н
Взрывобезопасное В
Особовзрывобезопасное О

На втором-четвертом местах обозначаются категории и группа взрывоопасной смеси: категория - цифрой, согласно таблице Ш, группа -буквой Т и цифрой, согласно таблице П2.
В круглой рамке обозначается буквой вид (или виды) взрывозащиты:

Взрывонепроницаемая оболочка В
Заполнение или продувка оболочки под
избыточным давлением П
Искробезопасная электрическая цепь И
Кварцевое заполнение оболочки К
Масляное заполнение оболочки М
Автоматическое отключение от
источника электроэнергии А
Специальный вид взрывозащиты С
Повышенная надежность против
взрыва (защита вида "е") Н

Примеры маркировки взрывозащищенного электрооборудования по ПИВРЭ приведены в таблице П4.

Приложение 4
к Правилам устройства электроустановок

Маркировка взрывозащищенного электрооборудования по ПИВЭ

Электрооборудование, изготовленное по ПИВЭ, на уровни взрывозащиты не подразделяется.
Виды взрывозащиты электрооборудования в маркировке по взрывозащите обозначаются теми же буквами, что и по ПИВРЭ ОАА. 684.058-67 (см. приложение 3, п. 2).

Таблица 1

Примеры маркировки взрывозащищенного
электрооборудования по ПИВРЭ

Уровень взрывозащиты электрооборудования	Вид взрывозащиты	Категория и группа взрывоопасной смеси, для которой предназначено электрооборудование	Маркировка по взрывозащите
1	2	3	4
Электрооборудование повышенной надежности против взрыва	Защита вида “е”	Все категории, группы Т1–Т4
	Защита вида “е” и взрывонепроницаемая оболочка	1-я и 2-я категории, группы Т1–Т3
	Защита вида “е” и искробезопасная электрическая цепь	Все категории и группы
	Масляное заполнение оболочки и защита вида “е”	То же
Взрывобезопасное электрооборудование	Взрывонепроницаемая оболочка	1-я и 2-я категории, группы Т1–Т3
	Искробезопасная электрическая цепь	Все категории и группы
	Кварцевое заполнение оболочки	Все категории, группа Т1
	Заполнение или продувка оболочки под избыточным давлением	Все категории, группы Т1–Т4
	Масляное заполнение оболочки	Все категории и группы
	Специальный вид взрывозащиты	Все категории, группы Т1–Т4
	Взрывонепроницаемая оболочка и искробезопасная электрическая цепь	Категории 1, 3-я и 4а группы Т1–ТЗ
	Взрывонепроницаемая оболочка, искробезопасная электрическая цепь и специальный вид взрывозащиты	Все категории и группы
	Искробезопасная электрическая цепь и специальный вид взрывозащиты	1–3-я категории, все группы
Особовзрывобезопасное электрооборудование	Искробезопасная электрическая цепь	Все категории и группы

В маркировку по взрывозащите электрооборудования в указанной ниже последовательности входят:
1) обозначение вида взрывозащиты;
2) обозначение наивысшей категории взрывоопасной смеси, для которой электрооборудование является взрывозащищенным (согласно таблице 1 приложения 2), если взрывозащита электрооборудования или отдельных его частей обеспечивается взрывонепроницаемой оболочкой; для электрооборудования с остальными видами взрывозащиты, являющегося взрывозащищенным для взрывоопасных смесей всех категорий, вместо обозначения категории взрывоопасной смеси ставится цифра 0;
3) обозначение наивысшей группы взрывоопасной смеси, для которой электрооборудование является взрывозащищенным (согласно таблице 3 приложения 2).
Для электрооборудования с защитой вида “е” (повышенная надежность против взрыва) с искрящими частями, заключенными в оболочку, заполненную маслом или продуваемую под избыточным давлением, вместо цифры 0 ставится обозначение соответствующего вида взрывозащиты: М или П.
Для электрооборудования с видом взрывозащиты «искробезопасная электрическая цепь» указывается наименование горючего вещества, на котором оно испытано. Обозначение категории и группы для такого электрооборудования не проставляется.
Примеры маркировки взрывозащищенного электрооборудования по ПИВЭ приведены в таблице 2.
К уровню «электрооборудование повышенной надежности против взрыва» относится электрооборудование, имеющее в маркировке по взрывозащите букву Н, а также цифру 2 перед буквой И, например:

МНБ, НОГ, Н2А, НПД, НОА, , и т.п.

Электрооборудование с остальными маркировками по взрывозащите, выполненными по ПИВЭ, следует относить к уровню «взрывобезопасное электрооборудование».

Таблица 2

Примеры маркировки взрывозащищенного
электрооборудования по ПИВЭ

Вид взрывозащиты электрооборудования	Категория и группа взрывоопасной смеси, для которых предназначено электрооборудование	Маркировка по взрывозащите
Взрывонепроницаемая оболочка	1-я категория, группа А 1–3-я категории, группы А, Б и Г Все категории, группа А	В1А В3Г В4А
Масляное заполнение оболочки и взрывонепроницаемая оболочка	1–3-я категории, группа А	М3А
Масляное заполнение оболочки и защита вида “е”	Все категории, группы А и Б	МНБ
Защита вида “е”	Все категории, группы А, Б и Г	Н0Г
Защита вида “е” и взрывонепроницаемая оболочка	1-я и 2-я категории, группа А	Н2А
Защита вида “е” и заполнение или продувка оболочки под избыточным давлением	Все категории и группы	НПД
Защита вида “е” и масляное заполнение оболочки	Все категории и группы	НМД
Защита вида “е” и искробезопасная электрическая цепь	Все категории, группа А	Н0А 2И бензол
Заполнение или продувка оболочки под избыточным давлением	Все категории и группы	110Д
Искробезопасная электрическая цепь и взрывонепроницаемая оболочка	1–3-я категории, группы А, Б и Г	ИЗГ серный эфир
Искробезопасная электрическая цепь	Все категории и группы	ИО водород
Специальный вид взрывозащиты	Все категории, группы А, Б и Г	С01
Специальный вид взрывозащиты и искробезопасная электрическая цепь	Все категории и группы	С0Д И водород
Взрывонепроницаемая оболочка и искробезопасная электрическая цепь	1–3-я категории, группы А, Б и Г	ВЗГ И серный эфир

Приложение 5
к Правилам устройства электроустановок

Таблица 1

Допустимая кратковременная перегрузка для кабелей
напряжением до 10 кВ с бумажной пропитанной изоляцией

Коэффициент предварительной нагрузки	Вид прокладки	Допустимая перегрузка по отношению к номинальной в течение, ч.
		0,5	1,0	3,0
0,6	В земле В воздухе В трубах (в земле) В земле В воздухе В трубах (в земле)	1,35 1,25 1,20 1,20 1,15 1,10	1,30 1,15 1,10 1,15 1,10 1,05	1,15 1,10 1,0 1,10 1,05 1,00
0,8

Таблица 2

Допустимая на период ликвидации послеаварийного режима
перегрузка для кабелей напряжением до 10 кВ с бумажной
изоляцией

Коэффициент предварительной нагрузки	Вид прокладки	Допустимая перегрузка по отношению к номинальной при длительности максимума, ч
		1	3	6
0,6	В земле В воздухе В трубах (в земле) В земле В воздухе В трубах (в земле)	1,5 1,35 1,30 1,35 1,30 1,20	1,35 1,25 1,20 1,25 1,25 1,15	1,25 1,25 1,15 1,20 1,25 1,10
0,8

Таблица 3

Поправочные коэффициенты на токи для кабелей,
неизолированных и изолированных проводов и шин в
зависимости от температуры земли и воздуха

Условная температура среды, оС	Нормированная температура жил, оС	Поправочные коэффициенты на токи при расчетной температуре среды, оС
		– 5 и ниже	0	+ 5	+ 10	+ 15	+ 20	+ 25	+ 30	+ 35	+ 40	+ 45	+ 50
15	80	1,14	1,11	1,08	1,04	1,00	0,96	0,92	0,88	0,83	0,78	0,73	0,68
25	80	1,24	1,20	1,17	1,13	1,09	1,04	1,00	0,95	0,90	0,85	0,80	0,74
25	70	1,29	1,24	1,20	1,15	1,11	1,05	1,00	0,94	0,88	0,81	0,74	0,67
15	65	1,18	1,14	1,10	1,05	1,00	0,95	0,89	0,84	0,77	0,71	0,63	0,55
25	65	1,32	1,27	1,22	1,17	1,12	1,06	1,00	0,94	0,87	0,79	0,71	0,61
15	60	1,20	1,15	1,12	1,06	1,00	0,94	0,88	0,82	0,75	0,67	0,57	0,47
25	60	1,36	1,31	1,25	1,20	1,13	1,07	1,00	0,93	0,85	0,76	0,66	0,54
15	55	1,22	1,17	1,12	1,07	1,00	0,93	0,86	0,79	0,71	0,61	0,50	0,36
25	55	1,41	1,35	1,29	1,23	1,15	1,08	1,00	0,91	0,82	0,71	0,58	0,41
15	50	1,25	1,20	1,14	1,07	1,00	0,93	0,84	0,76	0,66	0,54	0,37	–
25	50	1,48	1,41	1,34	1,26	1,18	1,09	1,00	0,89	0,78	0,63	0,45	–

Таблица 4

Допустимый длительный ток для проводов и шнуров с
резиновой и поливинилхлоридной изоляцией с медными жилами

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для проводов, проложенных
	открыто	в одной трубе
		двух одножильных	трех одножильных	четырех одножильных	одного двухжильного	одного трехжильного
0,5	11	–	–	–	–	–
0,75	15	–	–	–	–	–
1	17	16	15	14	15	14
1,2	20	18	16	15	16	14,5
1,5	23	19	17	16	18	15
2	26	24	22	20	23	19
2,5	30	27	25	25	25	21
3	34	32	28	26	28	24
4	41	38	35	30	32	27
5	46	42	39	34	37	31
6	50	46	42	40	40	34
8	62	54	51	46	48	43
10	80	770	60	50	55	50
16	100	85	80	75	80	70
25	140	115	100	90	100	85
35	170	135	125	115	125	100
50	215	185	170	150	160	135
70	270	225	210	185	195	1775
95	330	275	255	225	245	215
120	385	315	290	260	295	250
150	440	360	330	–	–	–
185	510	–	–	–	–	–
240	605	–	–	–	–	–
300	695	–	–	–	–	–
400	830	–	–	–	–	–

Таблица 5

Допустимый длительный ток для проводов с резиновой и
поливинилхлоридной изоляцией с алюминиевыми жилами

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для проводов, проложенных
	открыто	в одной трубе
		двух одножильных	трех одно жильных	четырех одножильных	одного двухжильного	одного трехжильного
1	2	3	4	5	6	7
2	21	19	18	15	17	14
2,5	24	20	19	19	19	16
3	27	24	22	21	22	18
4	32	28	28	23	25	21
5	36	32	30	27	28	24
6	39	36	32	30	31	26
8	46	43	40	37	38	32
10	60	50	47	39	42	38
16	75	60	60	55	60	55
25	105	85	80	70	75	65
35	130	100	95	85	95	75
50	165	140	130	120	125	105
70	210	175	165	140	150	135
95	255	215	200	175	190	165
120	295	245	220	200	230	190
150	340	275	255	–	–	–
185	390	–	–	–	–	–
240	465	–	–	–	–	–
300	535	–	–	–	–	–
400	645	–	–	–	–	–

Таблица 6

Допустимый длительный ток для проводов с медными жилами с
резиновой изоляцией в металлических защитных оболочках и
кабелей с медными жилами с резиновой изоляцией в
свинцовой, поливинилхлоридной, найритовой или резиновой
оболочке, бронированных и небронированных

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для проводов и кабелей
	одножильных	двухжильных		трехжильных
	при прокладке
	в воздухе	в воздухе	в земле	в воздухе	в земле
1,5	23	19	33	19	27
2,5	30	27	44	25	38
4	41	38	55	35	49
6	50	50	70	42	60
10	80	70	105	55	90
16	100	90	135	75	115
25	140	115	175	95	150
35	170	140	210	120	180
50	215	175	265	145	225
70	270	215	320	180	275
95	325	216	385	220	330
120	385	300	445	2260	385
150	440	350	505	305	435
185	510	405	570	350	500
240	605	–	–	–	–

* Токи относятся к проводам и кабелям как с нулевой жилой, так и без нее.

Таблица 7

Допустимый длительный ток для кабелей с алюминиевыми жилами
с резиновой или пластмассовой изоляцией в свинцовой,
поливинилхлоридной и резиновой оболочках, бронированных
и небронированных

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для кабелей
	Одножильных	двухжильных		трехжильных
	при прокладке
	в воздухе	в воздухе	в земле	в воздухе	в земле
1	2	3	4	5	6
2,5	23	21	34	19	29
4	31	29	42	27	38
6	38	38	55	32	46
10	60	55	80	42	70
16	75	70	105	60	90
25	105	90	135	75	115
35	130	105	160	90	140
50	165	135	2205	110	175
70	210	165	245	140	2210
95	250	200	295	170	255
120	295	230	340	200	295
150	340	270	390	235	335
185	390	310	440	270	385
240	465	–	–	–	–

* Токи относятся к проводам и кабелям как с нулевой жилой, так и без нее.
Примечание. Допустимые длительные токи для четырехжильных кабелей с пластмассовой изоляцией на напряжение до 1 кВ могут выбираться по таблице 7, как для трехжильных кабелей, но с коэффициентом 0,92.

Таблица 8

Допустимый длительный ток для переносных шланговых легких
и средних шнуров, переносных шланговых тяжелых кабелей,
шахтных гибких шланговых, прожекторных кабелей и
переносных проводов с медными жилами

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для шнуров, проводов и кабелей
	Одножильных	Двухжильных	трехжильных
0,5	–	12	–
0,75	–	16	14
1,0	–	18	16
1,5	–	23	20
2,5	40	33	28
4	50	43	36
6	65	55	45
10	90	75	60
16	120	95	80
25	160	125	105
35	190	150	130
50	235	185	160
70	290	235	200

* Токи относятся к шнурам, проводам и кабелям с нулевой жилой и без нее.

Таблица 9

Допустимый длительный ток для переносных шланговых с медными
жилами с резиновой изоляцией кабелей для торфопредприятий

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для кабелей напряжением, кВ
	0,5	3	6
6	44	45	47
10	60	60	65
16	80	80	85
25	100	105	105
35	125	125	130
50	155	155	160
70	190	195	–

* Токи относятся к кабелям с нулевой жилой и без нее.

Таблица 10

Допустимый длительный ток для шланговых с медными жилами с
резиновой изоляцией кабелей для передвижных электроприемников

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для кабелей напряжением, кВ		Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для кабелей напряжением, кВ
	3	6		3	6
16	85	90	70	215	220
25	115	1220	95	260	265
35	140	145	120	305	310
50	175	180	150	345	350

* Токи относятся к кабелям с нулевой жилой и без нее.

Таблица 11

Допустимый длительный ток для проводов с медными жилами с
резиновой изоляцией для электрифицированного
транспорта 1,3 и 4 кВ

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А	Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А	Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А
1	20	16	115	120	390
1,5	25	25	150	150	445
2,5	40	35	185	185	505
4	50	50	230	240	590
6	65	70	285	300	670
10	90	95	340	350	745

Таблица 12

Снижающий коэффициент для проводов и кабелей,
прокладываемых в коробах

Способ Прокладки	Количество проложенных проводов и кабелей		Снижающий коэффициент для проводов и кабелей, питающих
	одножильных	многожильных	отдельные электроприемники с коэффициентом использования до 0,7	группы электроприемников и отдельные приемники с коэффициентом использования более 0,7
Многослойно и пучками	– 2 3 – 9 10 – 11 12 – 14 15 – 18	до 4 5 – 6 7 – 9 10 – 11 12 – 14 15 – 18	1,0 0,85 0,75 0,7 0,65 0,6	– – – – – –
Однослойно	2 – 4 5	2 – 4 5	– –	0,67 0,6

При выборе снижающих коэффициентов контрольные и резервные провода и кабели не учитываются.

Таблица 13

Допустимый длительный ток для кабелей с медными жилами с
бумажной пропитанной маслоканифольной и нестекающей
массами изоляцией в свинцовой оболочке, прокладываемых в земле

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей
	одножильных до 1 кВ	двухжильных до 1 кВ	трехжильных напряжением, кВ			четырехжильных до 1 кВ
			до 3	6	10
1	2	3	4	5	6	7
6	–	80	70	–	–	–
10	140	105	95	80	–	85
16	175	140	120	105	95	115
25	235	185	160	135	120	150
35	285	225	190	160	150	175
50	360	270	235	200	180	215
770	440	325	285	245	215	265
95	520	380	340	295	265	310
120	595	435	390	340	310	350
150	675	500	435	390	355	395
185	755	–	490	440	400	450
240	880	–	570	510	460	–
300	1000	–	–	–	–	–
400	1220	–	–	–	–	–
500	1400	–	–	–	–	–
625	1520	–	–	–	–	–
800	1700	–	–	–	–	–

Таблица 14

Допустимый длительный ток для кабелей с медными жилами с
бумажной пропитанной маслоканифольной и нестекающей
массами изоляцией в свинцовой оболочке, прокладываемых в воде

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей
	трехжильных напряжением, кВ			четырехжильных до 1 кВ
	до 3	6	10
16	–	135	120	–
25	210	170	150	195
35	250	205	180	230
50	305	255	220	285
70	375	310	275	350
95	440	375	340	410
120	505	430	395	470
150	565	500	450	–
185	615	545	510	–
240	715	625	585	–

Таблица 15

Допустимый длительный ток для кабелей с медными жилами с
бумажной пропитанной маслоканифольной и нестекающей массами
изоляцией в свинцовой оболочке, прокладываемых в воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей
	одножильных до 1 кВ	двухжильных до 1 кВ	трехжильных напряжением, кВ			четырехжильных до 1 кВ
			до 3	6	10
6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 625 800	– 95 120 160 200 245 305 360 415 470 525 610 720 880 1020 1180 1400	55 75 95 130 150 185 225 275 320 375 – – – – – – –	45 60 80 105 125 155 200 245 285 330 375 430 – – – – –	– 55 65 90 110 145 175 215 250 290 325 375 – – – – –	– – 60 85 105 135 165 200 240 270 305 350 – – – – –	– 60 80 100 120 145 185 215 260 300 340 – – – – – –

Таблица 16

Допустимый длительный ток для кабелей с алюминиевыми жилами
с бумажной пропитанной маслоканифольной и нестекающей
массами изоляцией в свинцовой или алюминиевой оболочке,
прокладываемых в земле

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей
	одножильных до 1 кВ	двухжильных до 1 кВ	трехжильных напряжением, кВ			четырехжильных до 1 кВ
			до 3	6	10
1	2	3	4	5	6	7
6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 625 800	– 110 135 180 220 275 340 400 460 520 580 675 770 940 1080 1170 1310	60 80 110 140 175 210 250 290 335 385 – – – – – – –	55 75 90 125 145 180 220 260 300 335 380 440 – – – – –	– 60 80 105 125 155 190 225 260 300 340 390 – – – – –	– – 75 90 115 140 165 205 240 275 310 355 – – – – –	– 65 90 115 135 165 200 240 270 305 345 – – – – – –

Таблица 17

Допустимый длительный ток для кабелей с алюминиевыми жилами
с бумажной пропитанной маслоканифольной и нестекающей массами
изоляцией в свинцовой оболочке, прокладываемых в воде

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей
	трехжильных напряжением, кВ			четырехжильных до 1 кВ
	до 3	6	10
16 225 35 50 70 95 120 150 185 240	– 160 190 235 290 340 390 435 475 550	105 130 160 195 240 290 330 385 420 480	90 115 140 170 210 260 305 345 390 450	– 150 175 220 2770 315 360 – – –

Таблица 18

Допустимый длительный ток для кабелей с алюминиевыми жилами
с бумажной пропитанной маслоканифольной и нестекающей
массами изоляцией в свинцовой или алюминиевой оболочке,
прокладываемых в воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей
	одножильных до 1 кВ	двухжильных до 1 кВ	трехжильных напряжением, кВ			четырехжильных до 1 кВ
			до 3	6	10
1	2	3	4	5	6	7
6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 625 800	– 75 90 125 155 190 235 275 320 360 405 470 555 675 785 910 1080	42 55 75 100 115 140 175 210 245 290 – – – – – – –	35 46 60 80 95 120 155 190 220 255 290 330 – – – – –	– 42 50 70 85 110 135 165 190 225 250 290 – – – – –	– – 46 65 80 105 130 155 185 210 235 270 – – – – –	– 45 60 75 95 110 140 165 200 230 260 – – – – – –

Таблица 19

Допустимый длительный ток для трехжильных кабелей
напряжением 6 кВ с медными жилами с обедненнопропитанной
изоляцией в общей свинцовой оболочке, прокладываемых в
земле и воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей проложенных		Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей проложенных
	в земле	в воздухе		в земле	в воздухе
16 25 35 50	90 120 145 180	65 90 110 140	70 95 120 150	220 265 310 355	170 210 245 290

Таблица 20

Допустимый длительный ток для трехжильных кабелей
напряжением 6 кВ с алюминиевыми жилами с обедненнопропитанной
изоляцией в общей свинцовой оболочке,
прокладываемых в земле и воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей проложенных		Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для кабелей проложенных
	в земле	в воздухе		в земле	в воздухе
16 25 35 50	770 90 110 140	50 70 85 110	70 95 120 150	170 205 240 275	130 160 190 225

Таблица 21

Допустимый длительный ток для кабелей с отдельно
освинцованными медными жилами с бумажной пропитанной
маслоканифольной и нестекающей массами изоляцией,
прокладываемых в земле, воде, воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для трехжильных кабелей напряжением, кВ
	20			35
	при прокладке
	в земле	в воде	в воздухе	в земле	в воде	в воздухе
25 35 50 70 95 120 150 185	110 135 165 200 240 275 315 355	120 145 180 225 275 315 350 390	85 100 120 150 180 205 230 265	– – – – – 270 310 –	– – – – – 290 – –	– – – – – 205 230 –

Таблица 22

Допустимый длительный ток для кабелей с отдельно
освинцованными алюминиевыми жилами с бумажной
пропитанной маслоканифольной и нестекающей
массами изоляцией, прокладываемых в земле,
воде, воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток, А, для трехжильных кабелей напряжением, кВ
	20			35
	при прокладке
	в земле	в воде	в воздухе	в земле	в воде	в воздухе
25	85	90	65	–	–	–
35	105	110	75	–	–	–
50	125	140	90	–	–	–
70	155	175	115	–	–	–
95	185	210	140	–	–	–
120	210	245	160	210	225	160
150	240	270	175	240	–	175
185	275	300	205	–	–	–

Таблица 23

Поправочный коэффициент на допустимый длительный ток для
кабелей, проложенных в земле, в зависимости от удельного
сопротивления земли

Характеристика земли	Удельное сопротивление см К/Вт	Поправочный коэффициент
Песок влажностью более 9 %, песчано-глинистая почва влажностью более 1 %	80	1,05
Нормальные почва и песок влажностью 7 – 9 %, песчано-глинистая почва влажностью 12 – 14 %	120	1,00
Песок влажностью более 4 и менее 7 %, песчано-глинистая почва влажностью 8 – 12 %	200	0,87
Песок влажностью до 4 %, каменистая почва	300	0,75

Таблица 24

Допустимый длительный ток для одножильных кабелей с
медной жилой с бумажной пропитанной маслоканифольной и
нестекающей массами изоляцией в свинцовой оболочке
небронированных, прокладываемых в воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для кабелей напряжением, кВ
	до 3	20	35
1	2	3	4
10	85/–	–	–
16	120/–	–	–
25	145/–	105/110	–
35	170/–	125/135	–
50	215/–	155/165	–
70	260/–	185/205	–
95	305/–	220/255	–
120	330/–	245/290	240/265
150	360/–	270/330	265/300
185	385/–	290/360	285/335
240	435/–	320/395	315/380
300	460/–	350/425	340/420
400	485/–	370/450	–
500	505/–	–	–
625	525/–	–	–
800	550/–	–	–

* В числителе указаны токи для кабелей, расположенных в одной
плоскости с расстоянием 35–125 мм, в знаменателе – для кабелей,
расположенных вплотную треугольником.

Таблица 25

Допустимый длительный ток для одножильных кабелей с
алюминиевой жилой с бумажной пропитанной маслоканифольной и
нестекающей массами изоляцией в свинцовой или алюминиевой
оболочке, небронированных, прокладываемых в воздухе

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Ток *, А, для кабелей напряжением, кВ
	до 3	20	35
10	65/–	–	–
16	90/–	–	–
25	110/–	80/85	–
35	130/–	95/105	–
50	165/–	120/130	–
70	200/–	140/160	–
95	235/–	170/195	–
120	255/–	190/225	185/205
150	275/–	210/255	205/230
185	295/–	225/275	220/255
240	335/–	245/305	245/290
300	355/–	270/330	260/330
400	375/–	285/350	–
500	390/–	–	–
625	405/–	–	–
800	425/–	–	–

* В числителе указаны токи для кабелей, расположенных в одной плоскости с расстоянием в свету 35 – 125 мм, в знаменателе – для кабелей, расположенных вплотную треугольником.

Таблица 26

Поправочный коэффициент на количество работающих кабелей,
лежащих рядом в земле (в трубах или без труб)

Расстояние между кабелями в свету, мм	Коэффициент при количестве кабелей
	1	2	3	4	5	6
100	1,00	0,90	0,85	0,80	0,78	0,75
200	1,00	0,92	0,87	0,84	0,82	0,81
300	1,00	0,93	0,90	0,87	0,86	0,85

Таблица 27

Допустимый длительный ток для кабелей 10 кВ с медными или
алюминиевыми жилами сечением 95 мм², прокладываемых в блоках

Группа	Конфигурация блоков	№ канала	Ток/, А для кабелей
			медных	алюминиевых
I		1	191	147
II		2	173	133
		3	167	129
III		2	154	119
IV		2	147	113
		3	138	106
V		2	143	110
		3	135	104
		4	131	101
VI		2	140	103
		3	132	102
		4	118	91
VII		2	136	105
		3	132	102
		4	119	92
VIII		2	135	104
		3	124	96
		4	104	80
IX		2	135	104
		3	118	91
		4	100	77
X		2	133	102
		3	116	90
		4	81	62
XI		2	129	99
		3	114	88
		4	79	55

Таблица 28

Поправочный коэффициент на сечение кабеля

Сечение токопроводящей жилы, мм2	Коэффициент для номера канала в блоке
	1	2	3	4
25	0,44	0,46	0,47	0,51
35	0,54	0,57	0,57	0,60
50	0,67	0,69	0,69	0,71
70	0,81	0,84	0,84	0,85
95	1,00	1,00	1,00	1,00
120	1,14	1,13	1,13	1,12
150	1,33	1,30	1,29	1,26
185	1,50	1,46	1,45	1,38
240	1,78	1,70	1,68	1,55

Таблица 29

Допустимый длительный ток для неизолированных
проводов по ГОСТ 839-80

Номинальное сечение, мм2	Сечение (алюминий/ сталь), мм2	Ток, А, для проводов марок
		АС, АСКС, АСК, АСКП		М	А и АКП	М	А и АКП
		вне помещений	внутри помещений	вне помещений		внутри помещений
10 16 25 35 50 70 95	10/1,8 16/2,7 25/4,2 35/6,2 50/8 70/11 95/16	84 111 142 175 210 265 330	53 79 109 135 165 210 260	95 133 183 223 275 337 422	– 105 136 170 215 265 320	60 102 137 173 219 268 341	– 75 106 130 165 210 255
120	120/19 120/27	390 375	313 –	485	375	395	300
150	150/19 150/24 150/34	450 450 450	365 365 –	570	440	465	355
185	185/24 185/29 185/43	520 510 515	430 425 –	650	500	540	410
240	240/32 240/39 240/56	605 610 610	505 505 –	760	590	685	490
300	300/39 300/48 300/66	710 690 680	600 585 –	880	680	740	570
330	330/27	730	–	–	–	–	–
400	400/22 400/51 400/64	830 825 860	713 705 –	1050	815	895	690
500	500/27 500/64	960 945	830 815	–	980	–	820
600	600/72	1050	920	–	1100	–	955
700	700/86	1180	1040	–	–	–	–

Таблица 30

Допустимый длительный ток для шин круглого и
трубчатого сечений

Диаметр, мм	Круглые шины		Медные трубы		Алюминиевые трубы		Стальные трубы
	Ток *, А		Внутренний и наружный диаметры, мм	Ток, А	Внутренний и наружный диаметры, мм	Ток, А	Условный проход, мм	Толщина стенки, мм	Наружный диаметр, мм	Переменный ток, А
	медные	алюминиевые								без разреза	с продольным разрезом
6	155/155	120/120	12/15	340	13/16	295	8	2,8	13,5	75	–
7	195/195	150/150	14/18	460	17/20	345	10	2,8	17,0	90	–
8	235/235	180/180	16/20	505	18/22	425	15	3,2	21,3	118	–
10	320/320	245/245	18/22	555	27/30	500	20	3,2	26,8	145	–
12	415/415	320/320	20/24	600	26/30	575	25	4,0	33,5	180	–
14	505/505	390/390	22/26	650	25/30	640	32	4,0	42,3	220	–
15	565/565	435/435	25/30	830	36/40	765	40	4,0	48,0	255	–
16	610/615	475/475	29/34	925	35/40	850	50	4,5	60,0	320	–
18	720/725	560/560	35/40	1100	40/45	935	65	4,5	75,5	390	–
19	780/785	605/610	40/45	1200	45/50	1040	80	4,5	88,5	455	–
20	835/840	650/655	45/50	1330	50/55	1150	100	5,0	114	670	770
21	900/905	695/700	49/55	1580	54/60	1340	125	5,5	140	800	890
22	955/965	740/745	53/60	1860	64/70	1545	150	5,5	165	900	1000
25	1140/1165	885/900	62/70	2295	74/80	1770	–	–	–	–	–
27	1270/1290	980/1000	72/80	2610	72/80	2035	–	–	–	–	–
28	1325/1360	1025/1050	75/85	3070	75/85	2400	–	–	–	–	–
30	1450/1490	1120/1155	90/95	2460	90/95	1925	–	–	–	–	–
35	1770/1865	1370/1450	95/100	3060	90/100	2840	–	–	–	–	–
38	1960/2100	1510/1620	–	–	–	–	–	–	–	–	–
40	2080/2260	1610/1750	–	–	–	–	–	–	–	–	–
42	2200/2430	17700/1870	–	–	–	–	–	–	–	–	–
45	2380/2670	1850/2060	–	–	–	–	–	–	–	–	–

* В числителе приведены нагрузки при переменном токе, в знаменателе – при постоянном.

Таблица 31

Допустимый длительный ток для шин прямоугольного сечения

Размеры, мм	Медные шины			Алюминиевые шины					Стальные шины
	Ток *, А при количестве полос на полюс или фазу								Размеры, мм	Ток*, А
	1	2	3	4	1	2	3	4
15 х 3 20 х 3 25 х 3	210 275 340	– – –	– – –	– – –	165 215 265	– – –	– – –	– – –	16 х 2,5 20 х 2,5 25 х 2,5	55/70 60/90 75/110
30 х 4 40 х 4	475 625	– –/1090	– –	– –	365/370 480	– –/855	– –	– –	20 х 3 25 х 3	65/100 80/120
40 х 5 50 х 5	700/705 860/870	–/1250 –/1525	– –/1895	– –	540/545 665/670	–/965 –/1180	– –/1470	– –	30 х 3 40 х 3	95/140 125/190
50 х 6 60 х 6 80 х 6 100 х 6	955/960 1125/1145 1480/1510 1810/1875	–/1700 1740/1990 2110/2630 2470/3245	–/2145 2240/2495 2720/3220 3170/3940	– – – –	740/745 870/880 1150/1170 1425/1455	–/1315 1350/1555 1630/2055 1935/2515	–/1655 1720/1940 2100/2460 2500/3040	– – – –	50 х 3 60 х 3 70 х 3 75 х 3	155/230 185/280 215/320 230/345
60 х 8 80 х 8 100 х 8 120 х 8	1320/1345 1690/1755 2080/2180 2400/2600	2160/2485 2620/3095 3060/3810 3400/4400	2790/3020 3370/3850 3930/4690 4340/5600	– – – –	1025/1040 1320/1355 1625/1690 1900/2040	1680/1840 2040/2400 2390/2945 2650/3350	2180/2330 2620/2975 3050/3620 3380/4250	– – – –	80 х 3 90 х 3 100 х 3 20 х 4	245/365 275/410 305/460 70/115

* В числителе приведены значения переменного тока, в знаменателе – постоянного.

Таблица 32

Допустимый длительный ток для неизолированных
бронзовых и сталебронзовых проводов

Провод	Марка провода	Ток *, А
Бронзовый	Б-50	215
	Б-70	265
	Б-95	330
	Б-120	380
	Б-150	430
	Б-185	500
	Б-240	600
	Б-300	700
Сталебронзовый	БС-185	515
	БС-240	640
	БС-300	750
	БС-400	890
	БС-500	980

* Токи даны для бронзы с удельным сопротивлением ₂₀ = 0,03 Ом•мм²/м

Таблица 33

Допустимый длительный ток для неизолированных
стальных проводов

Марка провода	Ток, А	Марка провода	Ток, А
ПСО-3	23	ПС-25	60
ПСО-3,5	26	ПС-35	75
ПСО-4	30	ПС-50	90
ПСО-5	35	ПС-70	125
		ПС-95	135

Таблица 34

Допустимый длительный ток для четырехполосных шин с
расположением полос по сторонам квадрата («полый пакет»)

Размеры, мм				Поперечное сечение четырехполосной шины, мм2	Ток, А, на пакет шин
h	B	h1	H		медных	алюминиевых
80	8	140	157	2560	5750	4550
80	10	144	160	3200	6400	5100
100	8	160	185	3200	7000	5550
100	10	164	188	4000	7700	6200
120	10	184	216	4800	9050	7300

Таблица 35

Допустимый длительный ток для шин коробчатого сечения

Размеры, мм				Поперечное сечение одной шины, мм2	Ток, А, на две шины
a	b	c	r		медные	алюминиевые
75	35	4	6	520	2730	–
75	35	5,5	6	695	3250	2670
100	45	4,5	8	775	3620	2820
100	45	6	8	1010	4300	3500
125	55	6,5	10	1370	5500	4640
150	65	7	10	1785	7000	5650
175	80	8	12	2440	8550	6430
200	90	10	14	3435	9900	7550
200	90	12	16	4040	10500	8830
225	105	12,5	16	4880	12500	10300
250	115	12,5	16	5450	–	10800

Таблица 36

Экономическая плотность тока

Проводники	Экономическая плотность тока, А/мм2, при числе часов использования максимума нагрузки в год
	более 1000 до 3000	более 3000 до 5000	более 5000
Неизолированные провода и шины: медные алюминиевые	2,5 1,3	2,1 1,1	1,8 1,0
Кабели с бумажной и провода с резиновой и поливинилхлоридной изоляцией с жилами: медными алюминиевыми	3,0 1,6	2,5 1,4	2,0 1,2
Кабели с резиновой и пластмассовой изоляцией с жилами: медными алюминиевыми	3,5 1,9	3,1 1,7	2,7 1,6

Таблица 37

Класс точности счетчиков коммерческого учета

Тип	Класс точности присоединений
	Межгосударственные ВЛ, ВЛ 500 кВ и выше, генераторы 50 МВт и выше, трансформаторы 63 МВА и выше	ВЛ 110 – 220 кВ, генераторы до 50 МВт, трансформаторы 10 – 63 МВА	ВЛ 35 – 6 кВ	низкого напряжения
Счетчик активной энергии	0,2	0,5	1,0 (0,5)*	2,0
Счетчик реактивной энергии	2,0	2,0	2,0	4,0

* Значение, указанное в скобках – рекомендуемое при строительстве и модернизации оборудования.

Таблица 38

Допустимая погрешность комплекса коммерческого учета

Ток в процентном отношении от номинального	Коэффициент мощности	Пределы погрешностей для присоединений с номинальными величинами
		Межгосударственные ВЛ, ВЛ 500 кВ и выше, генераторы 50 МВт и выше	ВЛ 220–110 кВ, генераторы до 50 МВт	35–6 кВ	низкого напряжения
Активная энергия
От 20% до 120%	1	± 0,8%	± 1,1%	± 1,6%	± 2,5%
От 5% до 20%	1	± 1 %	± 1,1%	± 1,6%	± 2,5%
От 1% до 5%	1	±1,5%	± 1,5%	± 2,1%
От 20% до 120%	от 0,5 инд. до 0,5 емк.	± 1,1 %	± 1,1%	± 1,6%	± 2,5%
Реактивная энергия
От 10% до 120%	0	± 4,0%	± 4,0%	± 4,0%	± 4,0%
От 10% до 120%	от 0,866 инд. до 0,866 емк.	± 5,0%	± 5,0%	± 5,0%	± 5,0%

Таблица 39

Класс точности трансформаторов для присоединения
счетчиков коммерческого учета электроэнергии

Тип	Класс точности присоединений
	Межгосударственные ВЛ, ВЛ 500 кВ и выше, генераторы 50 МВт и выше	ВЛ 220 – 110 кВ, генераторы до 50 МВт	35 – 6 кВ	низкого напряжения
ТТ	0,2*	0,5	0,5	0,5
ТН	0,2*	0,5	0,5	–

* При строительстве и модернизации оборудования рекомендуется применять класс точности присоединений 0,2.

Таблица 40

Классы точности средств измерения

Класс точности прибора	Класс точности шунта, добавочного резистора	Класс точности измерительного преобразователя	Класс точности измерительного трансформатора*
0,2 0,5 1,0 1,5	0,2 0,5 (0,2) 0,5 0,5	0,2 0,5 (0,2) 0,5 0,5*	0,2 0,5 (0,2) 0,5 0,5*

* Значения, указанные в скобках – рекомендуемые при строительстве и модернизации оборудования.

Таблица 41

Рекомендации по выбору электрических параметров,
фиксируемых регистраторами аварийных событий
(автоматическими цифровыми осциллографами)

Напряжение распределительного устройства, кВ	Параметры, рекомендуемые для регистрации автоматическими осциллографами
1150, 500	Фазные напряжения трех фаз линий. Напряжение и ток нулевой последовательности линий. Токи двух или трех фаз линий. Ток усилителя мощности, ток приема высокочастотного приемопередатчика и положение контактов выходного промежуточного реле высокочастотной защиты.
220, 110	Фазные напряжения и напряжение нулевой последовательности секции или рабочей системы шин. Токи нулевой последовательности линий, присоединенных к секции или рабочей системе шин. Фазные токи (двух или трех фаз) наиболее ответственных линий. Токи приема высокочастотных приемопередатчиков дифференциально-фазных защит межсистемных линий электропередачи.

Примечание. На всех ПС, где устанавливаются регистраторы аварийных событий, необходимо производить регистрацию действий устройств противоаварийной автоматики и релейной защиты в необходимом объеме.

Таблица 42

Применение электрооборудования в электроустановках
напряжением до 1 кВ

Класс	Маркировка	Назначение защиты	Условия применения в электроустановке
1	2	3	4
0	—	При косвенном прикосновении	1. Применение в непроводящих помещениях 2. Питание от вторичной обмотки разделительного трансформатора только одного электроприемника
I	Защитный зажим – знак или буквы РЕ или желто-зеленые полосы	При косвенном прикосновении	Присоединение заземляющего зажима электрооборудования к защитному проводнику электроустановки
II	Знак	При косвенном прикосновении	Независимо от мер защиты, принятых в электроустановке
III	Знак	От прямого и косвенного прикосновений	Питание от безопасного разделительного трансформатора

Таблица 43

Наибольшее допустимое время защитного автоматического
отключения при занулении открытых проводящих частей

Номинальное фазное напряжение U0, В	Время отключения, с
127	0,8
220	0,4
380	0,2
Более 380	0,1

Таблица 44

Наибольшее допустимое время защитного автоматического
отключения в сети с изолированной нейтралью и заземлением
открытых проводящих частей

Номинальное линейное напряжение U0, В	Время отключения, с
220	0,8
380	0,4
660	0,2
Более 660	0,1

Таблица 45

Наименьшие размеры заземлителей и заземляющих
проводников, проложенных в земле

Материал	Профиль сечения	Диаметр, мм	Площадь поперечного сечения, мм2	Толщина стенки, мм
Сталь черная	Круглый:
	для вертикальных заземлителей	16	-	-
	для горизонтальных заземлителей	10	-	-
	Прямоугольный	-	100	4
	Угловой	-	100	4
	Трубный	32	-	3,5
Сталь оцинкованная	Круглый:
	для вертикальных заземлителей	12	-	-
	для горизонтальных заземлителей	10	-	-
	Прямоугольный	—	75	3
	Трубный	25	-	2
Медь	Круглый Прямоугольный Трубный Канат многопроволочный	12 — 20 1,8*	— 50 — 35	— 2 2 —

* Диаметр каждой проволоки.

Таблица 46

Наименьшие сечения защитных проводников

Сечение фазных проводников, мм2	Наименьшее сечение защитных проводников, мм2
S < 16	S
16 < S < 35	16
S >35	S/2

Таблица 47

Значение коэффициента k для изолированных защитных
проводников, не входящих в кабель, и для неизолированных
проводников, касающихся оболочки кабелей
(Начальная температура проводника принята равной 30^oС)

Параметр	Материал изоляции
	Поливинилхлорид (ПВХ)	Сшитый полиэтилен, этиленпропиленовая резина	Бутиловая резина
Конечная температура, оС k проводника:	160	250	220
медного алюминиевого стального	143 95 52	176 116 64	166 110 60

Таблица 48

Значение коэффициента k для защитного проводника,
входящего в многожильный кабель

Параметр	Материал изоляции
	Поливинилхлорид (ПВХ)	Сшитый полиэтилен, этиленпропиленовая резина	Бутиловая резина
Начальная температура, оС	70	90	85
Конечная температура, оС k проводника:	160	250	220
медного алюминиевого	115 76	143 94	134 89

Таблица 49

Значение коэффициента k при использовании в качестве
защитного проводника алюминиевой оболочки кабеля

Параметр	Материал изоляции
	Поливинилхлорид (ПВХ)	Сшитый полиэтилен, этиленпропиленовая резина	Бутиловая резина
Начальная температура, оС	60	80	75
Конечная температура, оС	160	250	220
k	81	98	93

Таблица 50

Значение коэффициента k для неизолированных проводников,
когда указанные температуры не создают опасности
повреждения находящихся вблизи материалов
(начальная температура проводника принята равной 30 ^oС)

Материал проводника	Условия	Проводники
		Проложенные открыто и в специально отведенных местах	Эксплуатируемые
			в нормальной среде	в пожароопасной среде
Медь	Максимальная температура, оС k	500 * 228	200 159	150 138
Алюминий	Максимальная температура, оС k	300 * 125	200 105	150 91
Сталь	Максимальная температура, оС k	500 * 82	200 58	150 50

* Указанные температуры допускаются, если они не ухудшают качество соединений.

Таблица 51

Наибольшее допустимое время защитного автоматического
отключения в передвижных электроустановках, питающихся от
автономного источника с изолированной нейтралью

Номинальное линейное напряжение U0, В	Время отключения, с
220	0,4
380	0,2
660	0,06
Более 660	0,02

Таблица 52

Наибольшее допустимое время защитного автоматического
отключения в помещениях для содержания животных

Номинальное фазное напряжение U0, В	Время отключения, с
127	0,35
220	0,2
380	0,05

Таблица 53

Допустимое сопротивление изоляции

Испытуемый объект	Напряжение мегаомметра, кВ	Сопротивление изоляции
1	2	3
Обмотка статора напряжением до 1 кВ (каждая фаза в отдельности относительно корпуса и других заземленных фаз)	1,0	Не менее 0,5 МОм при температуре 10–30oС
То же напряжением выше 1 кВ	2,5	Должно соответствовать требованиям, приведенным в разд. 3 «Электрические машины» СНиП 3.05.06-85. У генераторов с водяным охлаждением обмоток сопротивление изоляции измеряется без воды в обмотке статора при соединенных с экраном мегаомметра водосборных коллекторах, изолированных от внешней системы охлаждения
Обмотка ротора	1,0 (допускается 0,5)	Не менее 0,5 МОм при температуре 10–30oС. Допускается ввод в эксплуатацию неявнополюсных роторов, имеющих сопротивление изоляции не ниже 2 кОм при температуре +75oС или 20 кОм при +20oС
Обмотки коллекторных возбудителя и подвозбудителя	1,0	Не менее 0,5 МОм
Бандажи якоря и коллектора коллекторных возбудителя и подвозбудителя	1,0	Не менее 1,0 МОм при заземленной обмотке якоря
Подшипники генератора и сопряженного с ним возбудителя	1,0	Сопротивление изоляции, измеренное относительно фундаментной плиты, при полностью собранных маслопроводах, должно быть не менее 0,3 МОм для гидрогенератора и не менее 1 МОм для турбогенератора. Для гидрогенератора измерение производится, если позволяет конструкция генератора
Водородные уплотнения вала	1,0	Не менее 1 МОм
Щиты вентиляторов турбогенераторов серии ТВВ	1,0	Сопротивление изоляции, измеренное относительно внутреннего щита и между полущитами вентиляторов, должно быть не менее 0,5 МОм
Щиты вентиляторов турбогенераторов серии ТГВ	1,0	Сопротивление изоляции, измеренное между частями диффузоров, должно быть не менее 1 МОм
Доступные изолированные стяжные болты стали статора	1,0	Не менее 1 МОм
Диффузор и обтекатель у турбогенераторов серии ТГВ	1,0 0,5	Сопротивление изоляции, измеренное между уплотнением и задним диском диффузора, диффузором и внутренним щитом, обтекателем и внутренним щитом, двумя половинками обтекателя, должно быть не менее 1 МОм
Термоиндикаторы генераторов и синхронных компенсаторов: с косвенным охлаждением обмоток статора	0,25	Сопротивление изоляции, измеренное совместно с сопротивлением соединительных проводов, должно быть не менее 1 МОм
с непосредственным охлаждением обмоток статора	0,5	Сопротивление изоляции, измеренное совместно с сопротивлением соединительных проводов, должно быть не менее 0,5 МОм
Цепи возбуждения генератора и возбудителя (без обмоток, ротора и электромашинного возбудителя)	1,0 (допускается 0,5)	Сопротивление изоляции, измеренное с сопротивлением всей присоединенной аппаратуры, должно быть не менее 1 МОм
Концевой вывод обмотки статора турбогенераторов серии ТГВ	2,5	1000 МОм Измерение производится до соединения вывода с обмоткой статора

Таблица 54

Испытательное выпрямленное напряжение
для обмоток статоров синхронных генераторов и компенсаторов

Мощность генератора, МВт, компенсатора, МВ•А	Номинальное напряжение, кВ	Амплитудное испытательное напряжение, кВ
Менее 1	Все напряжения	2,4 Uном + 1,2
1 и более	До 3,3 Выше 3,3 до 6,6 Выше 6,6	2,4 Uном + 1,2 3 Uном 2,4 Uном + 3,6

Таблица 55

Испытательное напряжение промышленной частоты
для обмоток синхронных генераторов и компенсаторов

Испытуемый объект	Характеристика электрической машины	Испытательное напряжение, кВ
1	2	3
Обмотка статора синхронного генератора и компенсатора	Мощность до 1 МВт, номинальное напряжение выше 100 В Мощность более 1 МВт, номинальное напряжение до 3,3 кВ То же, но номинальное напряжение выше 3,3 кВ до 6,6 кВ	1,6 Uном + 0,8, но не менее 1,2 1,6 Uном + 0,8 2 Uном
Обмотка статора гидрогенератора, шихтовка или стыковка частей статора которого производится на месте монтажа, по окончании полной сборки обмотки и изолировки соединений	Мощность от 1 МВт и выше, номинальное напряжение свыше 6,6 до 20 кВ включительно Мощность от 1 МВт и выше, номинальное напряжение свыше 20 кВ Мощность от 1 МВт и выше, номинальное напряжение до 3,3 кВ включительно Мощность от 1 МВт и выше, номинальное напряжение свыше 3,3 до 6,6 кВ включительно Мощность от 1 МВт и выше, номинальное напряжение до 20 кВ включительно	1,6 Uном + 2,4 1,6 Uном + 0,8 2 Uном + 1 2,5 Uном 2 Uном + 3 8 Uном возбуждения генератора, но не ниже 1,2 кВ и не выше 2,8 кВ
Обмотка явнополюсного ротора	Генераторы всех мощностей
Обмотка коллекторных возбудителя и подвозбудителя	Генераторы всех мощностей	8 Uном возбуждения генератора, но не ниже 1,2 кВ и не выше 2,8 кВ (относительно корпуса и бандажей)
Обмотка неявнополюсного ротора	Генераторы всех мощностей	1 Испытательное напряжение принимается равным 1 кВ тогда, когда это не противоречит требованиям технических условий завода-изготовителя. Если техническими условиями предусмотрены более жесткие нормы испытания, испытательное напряжение должно быть повышено
Цепи возбуждения генератора со всей присоединенной аппаратурой (без обмоток ротора и возбудителя) Реостат возбуждения Резистор гашения поля Заземляющий резистор Концевой вывод обмотки статора (испытания проводятся до установки концевых выводов на турбогенератор)	Генераторы всех мощностей Генераторы всех мощностей Генераторы всех мощностей Генераторы всех мощностей ТГВ-200, ТГВ-200М, ТГВ-300, ТГВ-500	1 1 2 1,5 Uном генератора 31,0*, 34,5** 39,0*, 43,0**

* Для концевых выводов, испытанных на заводе вместе с изоляцией обмотки статора.
** Для резервных концевых выводов перед установкой на турбогенератор.
Таблица 56

Допустимое отклонение сопротивления постоянному току

Испытуемый объект	Норма
1	2
Обмотка статора (измерение производить для каждой фазы или ветви в отдельности)	Измерение сопротивления в практически холодном состоянии обмоток различных фаз не должны отличаться одно от другого более чем на 2%. Вследствие конструктивных особенностей (большая длина соединительных дуг и пр.) расхождение между сопротивлениями ветвей у некоторых типов генераторов может достигать 5%
Обмотка ротора	Измеренное сопротивление обмоток не должно отличаться от данных завода-изготовителя более чем на 2%. У явнополюсных роторов измерение производится для каждого полюса в отдельности или попарно
Обмотки возбуждения коллекторного возбудителя	Значение измеренного сопротивления не должно отличаться от исходных данных более чем на 2%
Обмотка якоря возбудителя (между коллекторными пластинами)	Значения измеренного сопротивления не должны отличаться друг от друга более чем на 10%, за исключением случаев, когда это обусловлено схемой соединения
Резистор гашения поля, реостаты возбуждения	Сопротивление не должно отличаться от данных завода-изготовителя более чем на 10%

Таблица 57

Наибольшая допустимая вибрация подшипников (крестовины)
синхронных генераторов, компенсаторов и их возбудителей

Номинальная частота вращения ротора, мин –1	3000 *	1500–500 **	375–214	187	до 100
Вибрация, мкм	40	70	100	150	180

* Для генераторов блоков мощностью 150 МВт и более вибрация не должна превышать 30 мкм.
** Для синхронных компенсаторов с частотой вращения ротора 750–1000 мин^-1 вибрация не должна превышать 80 мкм.

Таблица 58

Испытательное напряжение промышленной частоты
для изоляции машин постоянного тока

Испытуемый объект	Характеристика электрической машины	Испытательное напряжение, кВ
1	2	3
Обмотка машины постоянного тока (кроме возбудителя синхронной машины)	Номинальное напряжение до 100 В Мощность до 1 МВт, номинальное напряжение выше 100 В Мощность выше 1 МВт, номинальное напряжение выше 100 В	1,6 Uном + 0,8 1,6 Uном + 0,8, но не менее 1,2 1,6 Uном + 0,8
Обмотки возбудителя синхронного генератора	—	8 Uном, но не менее 1,2 и не более 2,8
Обмотки возбудителя синхронного двигателя (синхронного компенсатор1)	—	8 Uном, но не менее 1,2
Бандажи якоря Реостаты и пускорегулировочные резисторы (испытание может проводиться совместно с цепями возбуждения)	— —	1 1

Таблица 59

Характеристика искрения коллектора

Степень искрения	Характеристика степени искрения	Состояние коллектора и щеток
1	Отсутствие искрения	Отсутствие почернения на коллекторе и нагара на щетках
1,25	Слабое точечное искрение под небольшой частью щетки	То же
1,5	Слабое искрение под большей частью щетки	Появление следов почернения на коллекторе, легко устраняемых при протирании поверхности коллектора бензином, а также появление следов нагара на щетках
2	Искрение под всем краем щетки появляется только при кратковременных толчках нагрузки и перегрузки	Появление следов почернения на коллекторе, не устраняемых при протирании поверхности коллектора бензином, а также появление следов нагара на щетках
3	Значительное искрение под всем краем щетки с наличием крупных и вылетающих искр. Допускается только для моментов прямого (без реостатных ступеней) включения или реверсирования машин, если при этом коллектор и щетки остаются в состоянии, пригодном для дальнейшей работы	Значительное почернение на коллекторе, не устраняемое протиранием поверхности коллектора бензином, а также подгар и разрушение щеток

Таблица 60

Допустимое сопротивление изоляции
электродвигателей переменного тока

Испытуемый объект	Напряжение мегаомметра, кВ	Сопротивление изоляции
Обмотка статора напряжением до 1 кВ	1	Не менее 0,5 МОм при температуре 10–30оС
Обмотка ротора синхронного электродвигателя и электродвигателя с фазным ротором	0,5	Не менее 0,2 МОм при температуре 10–30оС (допускается не ниже 2 кОм при +75оС или 20 кОм при +20оС для неявнополюсных роторов)
Термоиндикатор	0,25	Не нормируется
Подшипники синхронных электродвигателей напряжением выше 1 кВ	1	Не нормируется (измерение производится относительно фундаментной плиты при полностью собранных маслопроводах)

Таблица 61

Испытательное напряжение промышленной частоты
для электродвигателей переменного тока

Испытуемый объект	Характеристика Электродвигателя	Испытательное напряжение, кВ
Обмотка статора	Мощность до 1 МВт, номинальное напряжение выше 1 кВ Мощность выше 1 МВт, номинальное напряжение до 3,3 кВ Мощность выше 1 МВт, номинальное напряжение выше 3,3 до 6,6 кВ	1,6 Uном + 0,8 1,6 Uном + 0,8 2 Uном 1,6 Uном + 2,4
Обмотка ротора синхронного электродвигателя	Мощность выше 1 МВт, номинальное напряжение выше 6,6 кВ	8 Uном системы возбуждения, но не менее 1,2
Обмотка ротора электродвигателя с фазным ротором	—	1
Реостат и пускорегулировочный резистор	—	1
Резистор гашения поля синхронного электродвигателя	— —	2

Таблица 62

Наибольший допустимый зазор в подшипниках
скольжения электродвигателей

Номинальный диаметр вала, мм	Зазор, мм, при частоте вращения, Гц
	менее 16,7	16,7–25	более 25
18–30 31–50 51–80 81–120 121–180 181–260 261–360 361–600	0,040–0,093 0,050–0,112 0,065–0,135 0,080–0,160 0,100–0,195 0,120–0,225 0,140–0,250 0,170–0,305	0,060–0,130 0,075–0,160 0,095–0,195 0,120–0,235 0,150–0,285 0,180–0,300 0,210–0,380 0,250–0,440	0,140–0,280 0,170–0,340 0,200–0,400 0,230–0,460 0,260–0,580 0,300–0,600 0,340–0,680 0,380–0,760

Таблица 63

Испытательное напряжение промышленной частоты
внутренней изоляции силовых маслонаполненных
трансформаторов и реакторов с нормальной изоляцией и
трансформаторов с облегченной изоляцией
(сухих и маслонаполненных)

Класс напряжения обмотки, кВ	Испытательное напряжение по отношению к корпусу и другим обмоткам, кВ, для изоляции		Класс напряжения обмотки, кВ	Испытательное напряжение по отношению к корпусу и другим обмоткам, кВ, для изоляции
	Нормальной	Облегченной		Нормальной	Облегченной
до 0,69 3 6 10 15 20	4,5 16,2 22,5 31,5 40,5 49,5	2,7 9 15,4 21,6 33,3 45,0	35 110 150 220 330 500	76,5 180 207 292,5 414 612	— — — — — —

Таблица 64

Наименьшее допустимое значение сопротивления
изоляции трансформаторов тока

Класс напряжения, кВ	Допустимые сопротивления изоляции, МОм, не менее
	Основная изоляция	Измерительный вывод	Наружные слои	Вторичные обмотки *	Промежуточные обмотки
3–35	1000	–	–	50 (1)	–
110–220	3000	–	–	50 (1)	–
330–500	5000	3000	1000	50 (1)	1

*Сопротивления изоляции вторичных обмоток приведены без скобок – при отключенных вторичных цепях, в скобках – с подключенными вторичными цепями.

Таблица 65

Наибольший допустимый тангенс угла диэлектрических
потерь изоляции трансформаторов тока

Наименование испытуемого объекта	Тангенс угла диэлектрических потерь, %, при номинальном напряжении, кВ
	110	150–220	330	500
Маслонаполненные трансформаторы тока (основная изоляция) Трансформаторы тока: Основная изоляция относительно предпоследней обкладки Измерительный конденсатор (изоляция между предпоследней и последней обкладками) Наружный слой первичной обмотки (изоляция последней обкладки относительно корпуса)	2,0 — — —	1,5 — — —	— 0,6 0,8 1,2	1,0 — — —

Таблица 66

Испытательное напряжение промышленной частоты
для измерительных трансформаторов

Исполнение изоляции измерительного трансформатора	Испытательное напряжение, кВ, При номинальном напряжении, кВ
	3	6	10	15	20	35
Нормальная Ослабленная	21,6 9	28,8 14	37,8 22	49,5 33	58,5 —	85,5 —

Таблица 67

Испытательное напряжение промышленной частоты
для внешней изоляции аппаратов

Класс напряжения, кВ	Испытательное напряжение, кВ для аппаратов с изоляцией
	нормальной керамической	нормальной из органических материалов	облегченной керамической	облегченной из органических материалов
3 6 10 15 20 35	24 32 42 55 65 95	21,6 28,8 37,8 49,5 58,5 85,5	13 21 32 48 — —	11,7 18,9 28,8 43,2 — —

Таблица 68

Наименьшее допустимое сопротивление опорной изоляции и
изоляции подвижных частей воздушных выключателей

Испытуемый объект	Сопротивление изоляции, МОм, при номинальном напряжении выключателя, кВ
	до 15	20—35	110 и выше
Опорный изолятор, воздухопровод и тяга (каждое в отдельности), изготовленные из фарфора Тяга, изготовленная из органических материалов	1000 —	5000 3000	5000 —

Таблица 69

Предельные значения сопротивлений постоянному току
контактных систем воздушных выключателей

Тип выключателя	Сопротивление контура полюса, мкОм, не более
ВВН-110-6, ВВШ-110	140
ВВН-154-8, ВВШ-150	200
ВВН-220-10	240
ВВН-220-15	260
ВВН-330-15	460
ВВ-330Б	380
ВВ-500Б	500
ВВУ-35, ВВБ-110, ВВБМ-110Б, ВВБК-110Б	80
ВВУ-110Б, ВВБ-220Б, ВВД-220Б, ВВБК-220Б	300
ВВБ-330Б, ВВД-330Б, ВВДМ-330Б, ВВБК-500А	600
ВВБ-500А	900
ВНВ-330-40, ВНВ-330-63, ВНВ-500-40, ВНВ-500-63	150

Примечания:
1) Предельные значения сопротивлений одного элемента (разрыва) гасительной камеры и отделителя и одного дугогасительного устройства модуля: выключателей серии ВВН – 20 мкОм, серий ВВУ, ВВБ, ВВД, ВВБК – 80 мкОм, серии ВНВ – 70 мкОм.
2) У выключателей типа ВВ напряжением 330—500 кВ значения сопротивлений следующих участков токоведущих контуров не должны превышать:
50 мкОм – для шин, соединяющих гасительную камеру с отделителем;
80 мкОм – для шины, соединяющей две половины отделителя;
10 мкОм – для перехода с аппаратного вывода отделителя на соединительную шину.
3) Значения сопротивлений каждого разрыва дугогасительного устройства выключателей 330–500 кВ серии ВНВ не должны превышать 35 мкОм.

Таблица 70

Сопротивление постоянному току обмоток электромагнитов
воздушных выключателей

Тип выключателя	Соединение электромагнитов трех фаз	Напряжение, В	Сопротивление обмотки, Ом
ВВН-110-6, ВВН-154-8, ВВН-220-10, ВВ-330Б, ВВ-500, ВВМ-500М	Раздельное или параллельное (электромагниты с форсировкой)	220 110	1-я обмотка 10 + 1,5 2-я обмотка 45 + 2,0 Обе обмотки 55 + 3,5 1-я обмотка 2,4 + 0,05 2-я обмотка 11,3 + 0,55 обе обмотки 13,7 + 0,55

Таблица 71

Количество операций при испытаниях
воздушных выключателей многократными опробованиями

Наименование операций или цикла	Давление опробования выключателя	Количество выполняемых операций и циклов
Включение и отключение Цикл В – О Цикл О – В (АПВ успешно6) Цикл О – В – О (АПВ неуспешное)	Минимальное давление срабатывания Минимальное рабочее давление Номинальное Максимальное рабочее Минимальное срабатывания Минимальное рабочее * Максимальное рабочее * Минимальное для АПВ Номинальное * Минимальное для АПВ Максимальное рабочее	3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2

* Должны сниматься осциллограммы работы выключателей.

Таблица 72

Наибольшее допустимое сопротивление постоянному току
контактной системы разъединителей и отделителей

Тип разъединителя (отделителя)	Номинальное напряжение, кВ	Номинальный ток, А	Сопротивление, мкОм
РОН3 РЛН Остальные типы	400–500 110–220 110–500	2000 600 600 1000 1500–2000	200 220 175 120 50

Таблица 73

Нормы вытягивающих усилий подвижных контактов
из неподвижных (для одного ножа) для разъединителей
и отделителей

Тип аппарата	Номинальный ток, А	Усилие, Н (кгс)
Разъединители
РВК-10 РВК-20 РВ(3)-20 РВ(3)-35 РЛНД-110	3000; 4000; 5000 5000; 6000 7000 400 600 1000 600 1000	490–540 (50–55) 490–540 (50–55) 830–850 (85–87) 118–157 (12–16) 137–176 (14–18) 176–225 (18–23) 157–176 (16–18) 176–196 (18–20)
Отделители
ОД-110М; ОД-150М ОД-220М	600 1000	157–176 (16–18) 176–196 (18–20)

Таблица 74

Наибольшее допустимое время отключения отделителей и
включения короткозамыкателей

Тип аппарата	Время отключения, не более, с	Тип аппарата	Время отключения, не более, с
Отделители		Короткозамыкатели
ОД-35 ОД-110 ОД-110М ОД-150 ОД-150М ОД-220 ОД-220М	0,5 0,7–0,9 0,5 1,0 0,7 1,0 0,7	КЗ-35 КЗ-110 КЗ-110М КЗ-220, КЗ-150 КЗ-150М КЗ-220М	0,4 0,4 0,35 0,5 0,4 0,4

Таблица 75

Испытательное напряжение промышленной частоты
изоляции ячеек КРУ и КРУН

Класс напряжения, кВ	Испытательное напряжение, кВ, ячейки с изоляцией		Класс напряжения, кВ	Испытательное напряжение, кВ, ячейки с изоляцией
	Керамической	из твердых органических материалов		Керамической	из твердых органических материалов
3 6 10	24 32 42	21,6 28,8 37,8	15 20 35	55 65 95	49,5 58,5 85,5

Таблица 76

Наибольшее допустимое сопротивление постоянному току
контактов КРУ и КРУН

Измеряемый объект	Сопротивление, Ом
Соединения сборных шин (выборочно)	Не должно превышать более чем в 1,2 раза сопротивление участка шин той же длины без соединения
Разъемные соединения первичной цепи (выборочно, если позволяет конструкция КРУ)	Определяется заводскими инструкциями. Для КРУ, у которых инструкции не нормируют сопротивление, их сопротивление должно быть не более, мкОм: для контактов: 400 А – 75 мкОм - " - 600 А – 60 мкОм - " - 900 А – 50 мкОм - " - 1200 А – 40 мкОм - " - 1600 А – 40 мкОм - " - 2000 А и выше – 33 мкОм
Разъединяющие контакты вторичной силовой цепи (выборочно, только для контактов скользящего тип1)	Сопротивление контактов должно быть не более 4000 мкОм
Связь заземления выдвижного элемента с корпусом	Не более 0,1 Ом

Таблица 77

Испытательное напряжение промышленной частоты
для изоляции токопровода

Класс напряжения, кВ	Испытательное напряжение, кВ, токопровода с изоляцией
	фарфоровой	смешанной (керамической и из твердых органических материалов)
6 10 15 20 35	32 42 55 65 95	28,8 37,8 49,5 58,5 85,5

Таблица 78

Испытательное напряжение промышленной частоты
фарфоровой опорной изоляции сухих токоограничивающих
реакторов и предохранителей

Класс напряжения реактора, кВ	3	6	10	15	20	35
Испытательное напряжение, кВ	24	32	42	55	65	95

Таблица 79

Указания по снятию характеристик электрофильтров

Испытуемый объект	Порядок снятия вольт-амперных характеристик	Требования к результатам испытаний
1. Каждое поле на воздухе	Вольт-амперная характеристика снимается при плавном повышении напряжения с интервалами изменения токовой нагрузки 5 – 10 % номинального значения до предпробойного уровня. Она снимается при включенных в непрерывную работу механизмах встряхивания электродов и дымососах	Пробивное напряжение на электродах должно быть не менее 40 кВ при номинальном токе короны в течение 15 мин
2. Все поля электро-фильтра на воздухе	То же	Характеристики, снятые в начале и конце 24 ч испытания, не должны отличаться друг от друга более чем на 10 %
3. Все поля электро-фильтра на дымовом газе	Вольт-амперная характеристика снимается при плавном повышении напряжения до предпробойного уровня (восходящая ветвь) с интервалами изменения токовой нагрузки 5–10 % номинального значения и при плавном снижении напряжения (нисходящая ветвь) с теми же интервалами токовой нагрузки. Она снимается при номинальной паровой нагрузке котла и включенных в непрерывную работу механизмах встряхивания электродов	Характеристики, снятые в начале и конце 72 ч испытания, не должны отличаться друг от друга более чем на 10 %

Таблица 80

Испытательное напряжение промышленной частоты
для элементов и цепей статических преобразователей

Испытуемые узлы и цепи преобразователя	Узлы, по отношению к которым испытывают изоляцию	Испытательное напряжение, В, для схем схем
		нулевых	мостовых
Преобразователи
Цепи, связанные с анодами	Заземленные детали	2,25 Ud + 3750	1,025 Ud + 3750
Катоды и корпуса вентилей и цепи, связанные с катодами, расположенными в шкафах	То же	1,5 Ud + 750	1,025 Ud + 3750
Рамы	То же	—	1,5 Ud + 750
Вторичные обмотки вспомогательных трансформаторов и цепи, связанные с ними	Первичные обмотки вспомогательных трансформаторов и цепи, связанные с ними, а также заземленные детали	1,5 Ud + 750 (но не менее 2250 3)	1,025 Ud + 3750 (но не менее 2250 3)
Преобразовательные трансформаторы
Вентильные обмотки и их выводы	Корпус и другие обмотки	2,25 Ud + 3750	1,025 Ud + 3750
Уравнительные реакторы (обмотки и выводы) и вторичные обмотки утроителей частоты	Корпус	2,25 Ud + 3750	—
Ветви уравнительного реактора	Один по отношению к другому	1,025 Ud + 750	1,025 Ud + 3750
Анодные делители (обмотки и выводы)	Корпус или заземленные детали	2,25 Ud + 3750

Таблица 81

Наибольшее допустимое отклонение емкости конденсаторов

Наименование или тип конденсатора	Допустимое отклонение, %
Конденсаторы для повышения коэффициента мощности напряжением: до 1050 В выше 1050 В	+ 10 + 10 – 5
Конденсаторы типов: СМР-66/, СМР-110/	+ 10 – 5
СМР-166/, СМР-133/, ОМР-15	+ 5
ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55, ДМРУ-110	+ 10

Таблица 82

Испытательное напряжение промышленной частоты
конденсаторов для повышения коэффициента мощности

Испытуемая изоляция	Испытательное напряжение, кВ, для конденсаторов с рабочим напряжением, кВ
	0,22	0,38	0,50	0,66	3,15	6,3	10,50
Между обкладками Относительно корпуса	0,42 2,1	0,72 2,1	0,95 2,1	1,25 5,1	5,9 5,1	11,8 15,3	20 21,3

Таблица 83

Испытательное напряжение промышленной частоты
для конденсаторов связи, отбора мощности и делительных
конденсаторов

Тип конденсатора	Испытательное напряжение элемента конденсатора, кВ
СМР-66/ СМР-110/ СМР-166/ ОМР-15 ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55 ДМРУ-110	90 193,5 235,8 49,5 144 252

Таблица 84

Испытательное напряжение для конденсаторов
продольной компенсации

Тип конденсатора	Испытательное напряжение, кВ
	промышленной частоты относительно корпуса	постоянного тока между обкладками конденсатора
КПМ-0,6-50-1 КПМ-0,6-25-1 КМП-1-50-1 КМП-1-50-1-1	16,2 16,2 16,2 —	4,2 4,2 7,0 7,0

Таблица 85

Значение сопротивлений вентильных разрядников

Тип разрядника или элемента	Сопротивление, МОм
	не менее	не более
РВМ-3 РВМ-6 РВМ-10 РВМ-15 РВМ-20 РВРД-3 РВРД-6 РВРД-10	15 100 170 600 1000 95 210 770	40 250 450 2000 10000 200 940 5000
Элемент разрядника РВМГ 110М 150М 220М 330М 400 500	400 400 400 400 400 400	2500 2500 2500 2500 2500 2500
Основной элемент разрядника РВМК-330, 500 Вентильный элемент разрядника РВМК-330, 500 Искровой элемент разрядника РВМК-330, 500	150 0,010 600	500 0,035 1000

Таблица 86

Допустимые токи проводимости вентильных разрядников при
выпрямленном напряжении

Тип разрядника или элемента	Испытательное выпрямленное напряжение, кВ	Ток проводимости при температуре разрядника 20оС, мкА
		не менее	не более
РВС-15 РВС-15* РВС-20 РВС-20* РВС-33 РВС-35 РВС-35* РВМ-3 РВМ-6 РВМ-10 РВМ-15 РВМ-20 РВЭ-25М РВМЭ-25 РВРД-3 РБРД-6 РВРД-10	16 16 20 20 32 32 32 4 6 10 18 28 28 32 3 6 10	450 200 450 200 450 450 200 380 120 200 500 500 400 450 30 30 30	620 340 620 340 620 620 340 450 220 280 700 700 650 600 85 85 85
Элемент разрядника РВМГ-110М, 150М, 220М, 330М, 400, 500	30	1000	1350
Основной элемент разрядника РВМК-330, 500	18	1000	1350
Искровой элемент разрядника РВМК-330, 500	28	900	1300

* Разрядники для сетей с изолированной нейтралью и компенсацией емкостного тока замыкания на землю, выпущенные после 1975 г.
Примечание. Для приведения токов проводимости разрядников к температуре + 20^оС следует внести поправку, равную 3 % на каждые 10 градусов отклонения (при температуре больше 20^оС поправка отрицательная).

Таблица 87

Токи проводимости ограничителей перенапряжений
при переменном напряжении частоты 50 Гц

Тип ограничителя перенапряжений	Наибольшее рабочее напряжение частоты 50 Гц, кВ	Ток проводимости при температуре 20оС, мА
		Значение, при котором необходимо ставить вопрос о замене ограничителя	Предельное значение, при котором ограничитель должен быть выведен из работы
ОПН-110У1 ОПН-1-110ХЛ4 ОПН-110ПН ОПН-150У1 ОПН-150ПН ОПН-220У1 ОПН 1-220ХЛ4 ОПН-220ПН ОПН-330 ОПН-330ПН ОПН-500У1 ОПН-500ПН	73 73 73 100 100 146 146 146 210 210 303 303	1,0 2,0 0,9 1,2 1,1 1,4 2,0 1,3 2,4 2,2 4,5 3,4	1,2 2,5 1,2 1,5 1,5 1,8 2,5 1,8 3,0 3,0 5,5 4,5

Таблица 88

Пробивное напряжение искровых промежутков элементов
вентильных разрядников при промышленной частоте

Тип элемента	Пробивное напряжение, кВ
Элемент разрядников РВМГ-110, РВМГ-150, РВМГ-220 Элемент разрядников РВМГ-330, РВМГ-500 Основной элемент разрядников РВМК-330, РВМК-500 Искровой элемент разрядников РВМК-330, РВМК-500, РВМК-550П Основной элемент разрядников РВМК-500П	59–73 60–75 40–53 70–85 43–54

Таблица 89

Наибольший допустимый тангенс угла диэлектрических
потерь основной изоляции и изоляции измерительного
конденсатора вводов и проходных изоляторов при
температуре +20^оС

Наименование объекта испытания и вид основной изоляции	Тангенс угла диэлектрических потерь, %, при номинальном напряжении, кВ
	3–15	20–35	60–110	150–220	330	500
Маслонаполненные вводы и проходные изоляторы с изоляцией:
маслобарьерной	—	3,0	2,0	2,0	1,0	1,0
бумажно-масляной *	—	—	1,0	0,8	0,7	0,5
Вводы и проходные изоляторы с бакелитовой изоляцией (в том числе маслонаполненные)	3,0	3,0	2,0	—	—	—

* У трехзажимных вводов помимо измерения основной изоляции должен производиться и контроль изоляции отводов от регулировочной обмотки. Тангенс угла диэлектрических потерь изоляции отводов должен быть не более 2,5 %.

Таблица 90

Испытательное напряжение промышленной частоты вводов и
проходных изоляторов

Номинальное напряжение, кВ	Испытательное напряжение, кВ
	Керамические изоляторы, испытываемые отдельно	Аппаратные вводы и проходные изоляторы с основной керамической или жидкой изоляцией	Аппаратные вводы и проходные изоляторы с основной бакелитовой изоляцией
3	25	24	21,6
6	32	32	28,8
10	42	42	37,8
15	57	55	49,5
20	68	65	58,5
35	100	95	85,5

Таблица 91

Наибольший допустимый тангенс угла диэлектрических
потерь масла в маслонаполенных вводах при температуре +70^оС

Конструкция ввода	Тангенс угла диэлектрических потерь, %, для напряжения вводов, кВ
	110–220		330–500
	Масло марки Т-750	Масло прочих марок	Масло марки Т-750	Масло прочих марок
Маслобарьерный Бумажно-масляный: негерметичный герметичный	— 5 5	7 7 7	— 3 3	7 5 5

Таблица 92

Испытательное напряжение опорных одноэлементных изоляторов

Испытуемые изоляторы	Испытательное напряжение, кВ, для номинального напряжения электроустановки, кВ
	3	6	10	15	20	35
Изоляторы, испытуемые отдельно Изоляторы, установленные в цепях шин и аппаратов	25 24	32 32	42 42	57 55	68 65	100 95

Таблица 93

Предельные допустимые значения показателей качества
трансформаторного масла

Показатель качества масла и номер стандарта на метод испытания	Свежее сухое масло перед заливкой в оборудование						Масло непосредственно после заливки в оборудование
	ГК ТУ38. 101 1025-85	Т-1500 ГОСТ 982-80	Т-500У ТУ38.401	ТКп. 38.401 5949-92	ТКп.38. 401 830-90	ТСп ГОСТ 10121-76	ГК ТУ38.101 1025-85	Т-1500 ГОСТ 982-80	Т-500У ТУ38.401	ТКп.38.401 5949-92	ТКп.38.401 830-90	ТСп ГОСТ 10121-76
1									0	1	2	3
1. Пробивное напряжение по ГОСТ 6581-75, (кВ) не менее, электрооборудование: до 15 кВ включительно
			0	0	0	0			5	5	5	5
до 35 кВ включительно			5	5	5	5			0	0	0	0
от 60 кВ до 110 кВ	0	0	0	0	0	0	5	5	5	5	5	5
от 220 кВ до 500 кВ	5	5	5	5			0	0	0	0
2. Содержание механических примесей ГОСТ 6370-83 и РТМ 17216-71 электрооборудование до 220 кВ включительно	отсутствие						отсутствие
свыше 220 кВ, % не более	0,0008						0,0008
3. Кислотное число ГОСТ 5985-79, мг КОН на 1 г масла, не более	0,01	0,01	0,01	0,02	0,02	0,02	0,01	0,01	0,01	0,02	0,02	0,02
4. Водорастворимые кислоты и щелочи по ГОСТ 6307-75	отсутствие						отсутствие
5. Температура вспышки в закрытом тигле по ГОСТ 6356-75, оС, не ниже	35	35	35	35	35	35	35	35	35	35	35	35
6. Температура застывания по ГОСТ 20287-91, оС, не выше	45	45	55	45	45	45
7. Натровая проба, оптическая плотность по ГОСТ 19296-73 в баллах, не более				0,4	0,4	0,4
8. Прозрачность при 5 оС на данное масло	прозрачно						прозрачно
9. Общая стабильность ГОСТ 981-75 1) количество осадков после окисления, % не более	0,015	тс	тс	0,01	тс	тс
2) кислотное число окисленного масла, мг КОН на 1 г масла, не более	0,1	0,2	0,2	0,1	0,1	0,1
									0	1	2	3
10. Тангенс угла диэлектрических потерь ГОСТ 6581-75, %, не более, при 90 оС	0,5	0,5	0,5	0,2	0,7	0,7	0,7	0,7	0,7	0,0	0,0	0,0
11. Влагосодержание ГОСТ 7822-75, % массы (г/т), не более 1) трансформаторы со спец. защитой, герметические, маслонаполненные вводы, измерительные трансформаторы	для всех масел 0,001 % (10 г/т)						для всех масел 0,001 % (10 г/т)
2) негерметичное электрооборудование и без спец. защиты	для всех масел 0,002 % (20 г/т)						для всех масел 0,0025 % (25 г/т)
3) электрооборудование при отсутствии требований предприятий-изготовителей по количественному определению данного показателя (ГОСТ 1547-84)	для всех масел отсутствие						для всех масел отсутствие
12. Содержание антиокислительной присадки АГИДОЛ-1 по РД 34.43.105-89, % массы, не менее	0,25	0,4	0,2	0,2	0,2	0,2	0,25	0,4	0,2	0,2	0,2	0,2
13. Газосодержание по РД 34.43.107-95, % объема, не более	для всех масел 0,5						для всех масел 1,0

Таблица 94

Наименьшее допустимое сопротивление изоляции аппаратов,
вторичных цепей и электропроводки до 1 кВ

Испытуемый объект	Напряжение мегаомметра, В	Сопротивление изоляции, МОм	Примечание
1	2	3	4
Вторичные цепи управления, защиты, измерения, сигнализации и т.п. в электроустановках напряжением выше 1 кВ:
Шинки оперативного тока и шинки цепей напряжения на щите управления	500–1000	10	Испытания производятся при отсоединенных цепях
Каждое присоединение вторичных цепей и цепей питания приводов выключателей и разъединителей	500–1000	1	Испытания производятся со всеми присоединенными аппаратами (обмотки приводов, контакторы, реле, приборы, вторичные обмотки трансформаторов тока и напряжения и т.п.)
Вторичные цепи управления, защиты, сигнализации в релейно-контакторных схемах установок напряжением до 1 кВ	500–1000	0,5	Испытания производятся со всеми присоединенными аппаратами (магнитные пускатели, контакторы, реле, приборы и т.п.)
Цепи бесконтактных схем системы регулирования и управления, а также присоединенные к ним элементы	По данным завода-изготовителя		—
Цепи управления, защиты и возбуждения машин постоянного тока напряжением до 1,1 кВ, присоединенных к цепям главного тока	500–1000	1	—
Силовые и осветительные электропроводки	1000	0,5	Испытания в осветительных проводках производятся до вворачивания ламп с присоединением нулевого провода к корпусу светильника. Изоляция измеряется между проводами и относительно земли
Распределительные устройства, щиты и токопроводы напряжением до 1 кВ	500–1000	0,5	Испытания производятся для каждой секции распределительного устройства

Таблица 95

Испытание контакторов и автоматических
выключателей многократными включениями и отключениями

Операция	Напряжение оперативного тока, % номинального	Количество операций
Включение	90	5
Включение и отключение	100	5
Отключение	80	10

Таблица 96

Напряжение оперативного тока, при котором должно
обеспечиваться нормальное функционирование схем

Испытуемый объект	Напряжение оперативного тока, % номинального	Примечание
Схемы защиты и сигнализации в установках напряжением выше 1кВ	80, 100	—
Схемы управления в установках напряжением выше 1 кВ: Испытание на включение	90, 100	—
То же, но на отключение	80, 100	—
Релейно-контакторные схемы в установках напряжением до 1 кВ	90, 100	Для простых схем кнопка – магнитный пускатель проверка работы на пониженном напряжении не производится
Бесконтактные схемы на логических элементах	85, 100, 110	Изменение напряжения производится на входе в блок питания

Таблица 97

Испытательное напряжение выпрямленного тока для силовых кабелей

Изоляция и марка кабеля	Испытательное выпрямленное напряжение, кВ, для силовых кабелей на рабочее напряжение, кВ													Продолжительность испытания, мин
	0,66*	1*	2	3	6	10	20	35	11	15	22	33	50
Бумажная Резиновая Пластмассовая	– – 3,5	6 – 5	12 – –	18 6 15	36 12 36	60 20 60	10 – –	17 – –	28 – 28	34 – –	51 – –	67 – –	86 – –	10 (15**) 5 10

* Испытание выпрямленным напряжением одножильных кабелей с пластмассовой изоляцией без брони (экранов), проложенных на воздухе, не производится.
** Для кабелей на напряжение 110–500 кВ.

Таблица 98

Токи утечки и коэффициенты асимметрии для силовых кабелей

Кабели напряжением, кВ	Испытательное напряжение, кВ	Допустимые значения токов утечки, мА	Допустимые значения коэффициента асимметрии, I max/I min
6	36 45	0,2 0,3	8 8
10	50 60	0,5 0,5	8 8
20 35	100 140 150 175	1,5 1,8 2,0 2,5	10 10 10 10
110 150 220 330 500	285 347 510 670 865	Не нормируется Не нормируется " " "	Не нормируется Не нормируется " " "

Таблица 99

Нормы на показатели качества масел марок С-220,
МН-3 и МН-4 и изоляционной жидкости марки ПМС

Показатель качества масла	Для вновь вводимой линии
	С-220, 5-РА	МН-3, МН-4	ПМС
Пробивное напряжение в стандартном сосуде, кВ, не менее	45	45	35
Степень дегазации (растворенный газ), %, не более	0,5	1,0	—

Примечание. Испытания масел, не указанных в таблице 99, производить в соответствии с требованием изготовителя.

Таблица 100

Тангенс угла диэлектрических потерь масла и изоляционной
жидкости (при 100^оС), %, не более, для кабелей на
напряжение, кВ

Напряжение, кВ	110	150–220	330–500
tg, %	0,5/0,8*	0,5/0,8*	0,5/–

* В числителе указано значение для масел С-220 и 5-РА, в знаменателе – для МН-3, МН-4 и ПМС.

Таблица 101

Удельная эффективная длина пути утечки поддерживающих
гирлянд изоляторов и штыревых изоляторов ВЛ на
металлических и железобетонных опорах, внешней изоляции
электрооборудования и изоляторов ОРУ

Степень загрязнения	э, см/кВ (не менее), при номинальном напряжении, кВ
	до 35 включительно	110-750
1	1,90	1,60
2	2,35	2,00
3	3,00	2,50
4	3,50	3,10

Таблица 102

50%-ные разрядные напряжения гирлянд ВЛ 6-750 кВ, внешней
изоляции электрооборудования и изоляторов ОРУ 6-750 кВ в
загрязненном и увлажненном состоянии

Номинальное напряжение электроустановки, кВ	50%-ные разрядные напряжения, кВ (действующие значения)
6	8
10	13
35	42
110	110
150	150
220	220
330	315
500	460
750	685

Таблица 103

СЗ вблизи химических предприятий и производств

Расчетный объем выпускаемой продукции, тыс. т/год	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
	до 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500 до 2000	от 2000 до 2500	от 2500 до 3000	от 3000 до 5000	от 5000
До 10		1	3		1	1	1	1
От 10 до 500		1	1		1	1	1	1
От 500 до 1500		2	1		1	1	1	1
От 1500 до 2500		3	2		1	1	1	1
От 2500 до 3500		3	3		2	1	1	1
От 3500 до 5000		4	3		3	2	2	1

Таблица 103-1

СЗ вблизи нефтеперерабатывающих и нефтехимических
предприятий и производств

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции, тыс. т/год	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		до 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500 до 200	от 2000 до 3500	от 3500
Нефтеперерабатывающие заводы	До 1000	1	1	1	1	1	1
	От 1000 до 5000	2	1	1	1	1	1
	От 5000 до 9000	3	2	1	1	1	1
	От 9000 до 18000	3	3	2	1	1	1
Нефтехимические заводы и комбинаты	До 5000	3	2	1	1	1	1
	От 5000 до 10000	3	3	2	1	1	1
	От 10000 до 15000	4	3	3	2	1	1
	От 15000 до 20000	4	4	3	3	2	1
Заводы синтетического Каучука	До 50	1	1	1	1	1	1
	От 50 до 150	2	1	1	1	1	1
	От 150 до 500	3	2	1	1	1	1
	От 500 до 1000	3	3	2	1	1	1
Заводы резинотехнических изделий	До 100 От 100 до 300	1 2	1 1	1 1	1 1	1 1	1 1

Таблица 104

СЗ вблизи предприятий по производству газов и
переработке нефтяного газа

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		до 500	от 500 до 1000	от 1000
Производство газов	Независимо от объема	2	1	1
Переработка нефтяного газа	Независимо от объема	3	2	1

Таблица 105

СЗ вблизи предприятий по производству целлюлозы и бумаги

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции, тыс. т/год	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		до 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500
Производство целлюлозы и полуцеллюлозы	До 75	1	1	1	1
	От 75 до 150	2	1	1	1
	От 150 до 500	3	2	1	1
	От 500 до 1000	4	3	2	1
Производство бумаги	Независимо от объема	1	1	1	1

Таблица 106

СЗ вблизи предприятий и производств черной металлургии

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции, тыс. т/год	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		До 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500 до 2000	от 2000 до 2500	от 2500
Выплавка чугуна и стали	До 1500			1	1	1	1
	От 1500 до 7500			2	1	1	1
	От 7500 до 12000			2	2	1	1
Горнообогатительные комбинаты	До 2000			1	1	1	1
	От 2000 до 5500			1	1	1	1
	От 5500 до 10000			1	1	1	1
	От 10000 до 13000			2	1	1	1
Коксохимпроизводство	До 5000			2	2	2	1
	От 5000 до 12000			2	2	2	1
Ферросплавы	До 500			1	1	1	1
	От 500 до 700			1	1	1	1
	От 700 до 1000			2	1	1	1
Производство магнезиальных изделий	Независимо от объема			2	2	1	1
Прокат и обработка чугуна и стали	Независимо от объема			1	1	1	1

Таблица 107

СЗ вблизи предприятий и производств цветной металлургии

Подотрасль	Расчетный объем	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
	выпускаемой продукции, тыс. т/год	до 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500 до 2000	от 2000 до 2500	от 2500 до 3500	от 3500
Производство Алюминия	До 100
	От 100 до 500
	От 500 до 1000
	От 1000 до 2000
Производство Никеля	От 1 до 5
	От 5 до 25
	От 25 до 1000
Производство редких металлов	Независимо от объема
Производство цинка	Независимо от объема
Производство и обработка цветных металлов	Независимо от объема

Таблица 108

СЗ вблизи предприятий по производству строительных материалов

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции, тыс. т/год	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		до 250	от 250 до 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500 до 2000	от 2000 до 3000	от 3000
Производство цемента	До 100
	От 100 до 500
	От 500 до 1500
	От 1500 до 2500
	От 2500 до 3500
	От 3500
Производство асбеста и др.	Независимо от объема
Производство бетонных изделий и др.	Независимо от объема

Таблица 109

СЗ вблизи машиностроительных предприятий и производств

Расчетный объем выпускаемой продукции	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
	до 500	от 500
Независимо от объема	2	1

Таблица 110

СЗ вблизи предприятий легкой промышленности

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		до 250	от 250 до 500	от 500
Обработка тканей	Независимо от объема	3	2	1
Производство искусственных кож и пленочных материалов	Независимо от объема	2	1	1

Таблица 111

СЗ вблизи предприятий по добыче руд и нерудных ископаемых

Подотрасль	Расчетный объем выпускаемой продукции	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
		до 250	от 250 до 500	от 500
Железная руда и др.	Независимо от объема	2	1	1
Уголь*	Независимо от объема	3	2	1

* Распространяется на определение СЗ вблизи терриконов.

Таблица 112

СЗ вблизи ТЭС и промышленных котельных

Вид топлива	Мощность, МВт	Высота дымовых труб, м	СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
			до 250	от 250 до 500	от 500 до 1000	от 1000 до 1500	от 1500 до 3000	от 3000
ТЭС и котельные на углях при зольности менее 30 %, мазуте, газе	Независимо от мощности	Любая	1	1	1	1	1	1
ТЭС и котельные на углях при зольности более 30 %	До 1000	Любая	1	1	1	1	1	1
	От 1000 до 4000	До 180	2	2	2	1	1	1
		От 180	2	2	1	1	1	1
ТЭС и котельные на сланцах	До 500	Любая	3	2	2	2	1	1
	От 500 до 2000	До 180	4	3	2	2	2	1
		От 180	3	3	2	2	2	1

Таблица 113

СЗ вблизи отвалов пылящих материалов, складских зданий и
сооружений, канализационно-очистных сооружений
(золоотвалы, солеотвалы, шлакоотвалы, крупные промышленные
свалки, предприятия по сжиганию мусора, склады и элеваторы
пылящих материалов, склады для хранения минеральных
удобрений и ядохимикатов, гидрошахты и обогатительные фабрики,
станции аэрации и другие канализационно-очистные сооружения)

СЗ при расстоянии от источника загрязнения, м
до 200	от 200 до 600	от 600
3	2	1

Таблица 114

СЗ вблизи автодорог с интенсивным использованием
в зимнее время химических противогололедных средств

СЗ при расстоянии от автодорог, м
до 25	от 25 до 100	от 100
3	2	1

Таблица 115

СЗ в прибрежной зоне морей и озер площадью более 10000 м²

Тип водоема	Расчетная соленость воды, г/л	Расстояние от береговой линии, км	СЗ
Незасоленный	До 2	До 0,1	1
Слабозасоленный	От 2 до 10	До 0,1	2
		От 0,1 до 1,0	1
Среднезасоленный	От 10 до 20	До 0,1	3
		От 0,1 до 1,0	2
		От 1,0 до 5,0	1
Сильнозасоленный	От 20 до 40	До 1,0	3
		От 1,0 до 5,0	2
		От 5,0 до 10,0	1

Таблица 116

СЗ вблизи градирен и брызгальных бассейнов с удельной
проводимостью циркуляционной воды менее 1000 мкСм/см

СЗ района	Расстояние от градирен (брызгального бассейна), м
	до 150	от 150
1	2	1
2	3	2
3	4	3
4	4	4

Таблица 117

СЗ вблизи градирен и брызгальных бассейнов с удельной
проводимостью циркуляционной воды от 1000 до 3000 мкСм/см

СЗ района	Расстояние от градирен (брызгального бассейна), м
	до 150	от 150 до 600	от 600
1	3	2	1
2	4	3	2
3	4	4	3
4	4	4	4

Таблица 118

Расчетная СЗ при наложении загрязнений от двух
независимых источников

СЗ от первого источника	Расчетная СЗ при степени загрязнения от второго источника
	2	3	4
2	2	3	4
3	3	4	4
4	4	4	4

Таблица 119

Коэффициенты использования k_и подвесных тарельчатых
изоляторов со слабо развитой нижней поверхностью
изоляционной детали

Lи/d	kи
От 0,90 до 1,05 включительно	1,00
От 1,05 до 1,10 включительно	1,05
От 1,10 до 1,20 включительно	1,10
От 1,20 до 1,30 включительно	1,15
От 1,30 до 1,40 включительно	1,20

Таблица 120

Коэффициенты использования k_и подвесных тарельчатых
изоляторов специального исполнения

Конфигурация изолятора	kи
Двукрылая	1,20
С увеличенным вылетом ребра на нижней поверхности	1,25
Аэродинамического профиля (конусная, полусферическая)	1,0
Колоколообразная с гладкой внутренней и ребристой наружной поверхностями	1,15

Таблица 121

Коэффициенты использования одиночных
изоляционных колонок, опорных и подвесных стержневых изоляторов

Lи/h	менее 2,5	2,5-3,00	3,01-3,30	3,31-3,50	3,51-3,71	3,71-4,00
kк	1,0	1,10	1,15	1,20	1,25	1,30

Таблица 122

Коэффициенты использования k_к составных конструкций с
электрически параллельными ветвями (без перемычек)

Количество параллельных ветвей	1	2	3-5
kк	1,0	1,05	1,10

Таблица 123

Рекомендуемые области применения подвесных изоляторов
различной конфигурации

Конфигурация изолятора	Характеристика районов загрязнения
Тарельчатый с ребристой нижней поверхностью (Lи/D < 1,4)	Районы с 1-2-й СЗ при любых видах загрязнения
Тарельчатый гладкий полусферический, тарельчатый гладкий конусный	Районы с 1-2-й СЗ при любых видах загрязнения, районы с засоленными почвами и с промышленными загрязнениями не выше 3-й СЗ
Тарельчатый фарфоровый	Районы с 4-й СЗ вблизи цементных и сланцевоперерабатывающих предприятий, предприятий черной металлургии, предприятий по производству калийных удобрений, химических производств, выпускающих фосфаты, алюминиевых заводов при наличии цехов производства электродов (цехов анодной массы)
Стержневой фарфоровый нормального исполнения (Lи/h < 2,5)	Районы с 1-й СЗ, в том числе с труднодоступными трассами ВЛ
Тарельчатый двукрылый	Районы с засоленными почвами и с промышленными загрязнениями (2-4-я СЗ)
Тарельчатый с сильно выступающим ребром на нижней поверхности (Lи/D > 1,4)	Побережья морей и соленых озер (2-4-я СЗ)
Стержневой фарфоровый специального исполнения (Lи/h > 2,5)	Районы с 2-4-й СЗ при любых видах загрязнения; районы с труднодоступными трассами ВЛ (2-3-я СЗ)
Стержневой полимерный нормального исполнения	Районы с 1-2-й СЗ при любых видах загрязнения, в том числе районы с труднодоступными трассами ВЛ
Стержневой полимерный специального исполнения	Районы с 2-3-й СЗ при любых видах загрязнения, в том числе районы с труднодоступными трассами ВЛ

Примечание. D - диаметр тарельчатого изолятора, см; h - высота
изоляционной части стержневого изолятора, см; L_и - длина пути утечки, см.

Таблица 124

Наименьшее расстояние для кабельных сооружений

Расстояние	Наименьшие размеры, мм, при прокладке
	в туннелях, галереях, кабельных этажах и на эстакадах	в кабельных каналах и двойных полах
1	2	3
Высота в свету	1800	Не ограничивается, но не более 1200 мм
По горизонтали в свету между конструкциями при двустороннем их расположении (ширина проход1)	1000	300 при глубине до 0,6 м; 450 при глубине более 0,6 до 0,9 м; 600 при глубине более 0,9 м
По горизонтали в свету от конструкции до стены при одностороннем расположении (ширина проход1)	900	То же
По вертикали между горизонтальными конструкциями*:
для силовых кабелей напряжением:
до 10 кВ	200	150
20–35 кВ	250	200
110 кВ и выше	300 **	250
для контрольных кабелей и кабелей связи, а также силовых сечением до 3х25 мм2 напряжением до 1 кВ	100
Между опорными конструкциями (консолями) по длине сооружения)	800–1000
По вертикали и горизонтали в свету между одиночными силовыми кабелями напряжением до 35 кВ ***	Не менее диаметра кабеля
По горизонтали между контрольными кабелями связи ***	Не нормируется
По горизонтали в свету между кабелями напряжением 110 кВ и выше	100	Не менее диаметра кабеля

* Полезная длина консоли должна быть не более 500 мм на прямых участках трассы.
** При расположении кабелей треугольником 250 мм.
*** В том числе для кабелей, прокладываемых в кабельных шахтах.

Таблица 125

Наименьшие расстояния от кабельных эстакад и галерей
до зданий и сооружений

Сооружение	Нормируемое расстояние	Наименьшие размеры, м
При параллельном следовании, по горизонтали
Здания и сооружения с глухими стенами	От конструкции эстакады и галереи до стены здания и сооружения	Не нормируется
Здания и сооружения, имеющие стены с проемами	То же	2
Внутризаводская неэлектрифицированная железная дорога	От конструкции эстакады и галереи до габарита приближения строений	1 м для галерей и проходных эстакад; 3 м для непроходных эстакад
Внутризаводская автомобильная дорога и пожарные проезды	От конструкции эстакады и галереи до бордюрного камня, внешней бровки или подошвы кювета дороги	2
Канатная дорога	От конструкции эстакады и галереи до габарита подвижного состава	1
Надземный трубопровод	От конструкции эстакады и галереи до ближайших частей трубопровода	0,5
Воздушная линия электропередачи	От конструкции эстакады и галереи до проводов	см.гл.11
При пересечении, по вертикали
Внутризаводская неэлектрифицированная железная дорога	От нижней отметки эстакады и галереи до головки рельса	5,6
Внутризаводская электрифицированная железная дорога	От нижней отметки эстакады и галереи: до головки рельса до наивысшего провода или несущего троса контактной сети	7,1 3
Внутризаводская автомобильная дорога (пожарный проезд)	От нижней отметки эстакады и галереи до полотна автомобильной дороги (пожарного проезд1)	4,5
Надземный трубопровод	От конструкции эстакады и галереи до ближайших частей трубопровода	0,5
Воздушная линия электропередачи	От конструкции эстакады и галереи до проводов	см.гл.11
Воздушная линия связи и радиофикации	То же	1,5

Таблица 126

Допустимое механическое напряжение в проводах ВЛ до 1 кВ
(в % от предела прочности при растяжении)

Материал и номинальное сечение провода	При гололедно-ветровых нагрузках и низшей температуре, Rг=R —	При среднегодовой температуре, R —
Алюминиевые сечением, мм2: 25 – 95	35	30
120	40	30
Из термообработанного и нетермообработанного алюминиевого сплава сечением, мм2: 25 – 95	40	30
120	45	30
Сталеалюминиевые сечением, мм2: 25	35	30
35 – 95	40	30

Таблица 127

Наименьшие допустимые расстояния по горизонтали
от подземных частей опор или заземляющих устройств ВЛ
до подземных кабелей, трубопроводов и наземных колонок

Объект сближения	Расстояние, м
Водо-, газо-, паро- и теплопроводы, а также канализационные трубы	1
Пожарные гидранты, колодцы (люки) подземной канализации, водоразборные колонки	2
Кабели (кроме кабелей связи, сигнализации и радиотрансляции)	1
То же, но при прокладке их в изолирующей трубе	0,5

Таблица 128

Наименьшие расстояния от подземного кабеля ЛС (П3) до
подземной части или заземлителя опоры ВЛ в ненаселенной
местности

Эквивалентное удельное сопротивление земли, Ом.м	Наименьшее расстояние от подземного кабеля ЛС (П3), м
	до заземлителя или подземной части железобетонной и металлической опоры	до подземной части деревянной опоры, не имеющей заземляющего устройства
До 100	10	5
Более 100 до 500	15	10
Более 500 до 1000	20	15

Рис. 1. Наименьшие расстояния в свету при жестких шинах между
токоведущими и заземленными частями (Аф-з) и между
токоведущими частями разных фаз (Аф-ф)

Таблица 129

Наименьшие расстояния в свету от токоведущих частей до
различных элементов ОРУ (ПС) 110–500 кВ, защищенных
ограничителями перенапряжений с защитным уровнем фаза-земля 1,8

Наименование расстояния	Обозначение	Изоляционное расстояние, мм, для номинального напряжения, кВ
		110	220	330	500
От токоведущих частей, элементов оборудования и изоляции, находящихся под напряжением, до земли и постоянных внутренних ограждений выстой не менее 2 м, а также стационарных межъячейковых экранов и противопожарных перегородок	Аф-з	600	1200	2000	3000
От токоведущих частей, элементов оборудования и изоляции, находящихся под напряжением, до заземленных конструкций: головка аппарата-опора; провод-стойка; траверса; провод-кольцо; стержень	А1ф-з	600	1200	1600	2700
Между токопроводящими частями разных фаз	Аф-ф	750	1600	2200	3400
От токоведущих частей, элементов оборудования и изоляции, находящихся под напряжением, до постоянных внутренних ограждений высотой до 1,6 м, до транспортного оборудования	Б	1350	1950	2350	3450
Между токопроводящими частями разных цепей в разных плоскостях при обслуживании нижней цепи и не отключенной верхней	В	1800	2400	2800	3900
От неогражденных токопроводящих частей до земли или до кровли зданий при наибольшем провисании провода	Г	3300	3900	4700	5700
Между токопроводящими частями разных цепей в разных плоскостях, а также между токопроводящими частями разных цепей по горизонтали при обслуживании одной цепи и не отключенной другой	Д1	2600	3200	3600	4700

Таблица 130

Наименьшее расстояние от токоведущих частей до различных
элементов ОРУ (подстанций) в свету по Рис. 1–10

Номер рисунка	Наименование расстояния	Обозначение	Изоляционное расстояние, мм, для номинального напряжения, кВ
			до 10	20	5	110	220	330	00
1 2 3	От токоведущих частей или от элементов оборудования и изоляции, находящихся под напряжением, до заземленных конструкций или постоянных внутренних ограждений высотой не менее 2 м	Аф-з	200	300	400	900	1800	2500	3750
1 2	Между проводами разных фаз	Аф-ф	220	330	440	1000	2000	2800	4200
3 5 9	От токоведущих частей или от элементов оборудования и изоляции, находящихся под напряжением, до постоянных внутренних ограждений высотой 1,6 м, до габаритов транспортируемого оборудования	Б	950	1050	1150	1650	2550	3250	4500
6	Между токоведущими частями разных цепей в разных плоскостях при обслуживаемой нижней цепи и неотключенной верхней	В	950	1050	1150	1650	3000	4000	5000
4 10	От неогражденных токоведущих частей до земли или до кровли зданий при наибольшем провисании проводов
		Г	2900	3000	3100	3600	4500	5000	6450
6 7 8 10	Между токоведущими частями разных цепей в разных плоскостях, а также между токоведущими частями разных цепей по горизонтали при обслуживании одной цепи и неотключенной другой, от токоведущих частей до верхней кромки внешнего забора, между токоведущими частями и зданиями или сооружениями	Д	2200	2300	2400	2900	3800	4500	5750
9	От контакта и ножа разъединителя в отключенном положении до ошиновки, присоединенной ко второму контакту	Ж	240	365	485	1100	2200	3100	4600

Примечания:
1) Для элементов изоляции, находящихся под распределенным потенциалом, изоляционные расстояния следует принимать с учетом фактических значений потенциалов в разных точках поверхности. При отсутствии данных о распределении потенциала следует условно принимать прямолинейный закон падения потенциала вдоль изоляции от полного номинального напряжения (со стороны токоведущих частей) до нуля (со стороны заземленных частей).
2) Расстояние от токоведущих частей или от элемента изоляции (со стороны токоведущих частей), находящихся под напряжением, до габаритов трансформаторов, транспортируемых по железнодорожным путям, уложенным на бетонном основании сооружений гидроэлектростанций, допускается принять менее размера Б, но не менее размера А_ф-з.
3) Расстояния А_ф-з и А_ф-ф в электроустановках напряжением 220 кВ и выше, расположенных на высоте более 1000 м над уровнем моря, должны быть увеличены в соответствии с требованиями ГОСТ 1516.1–76 *.

Рис. 2. Наименьшие расстояния в свету при гибких шинах между
токоведущими и заземленными частями и между
токоведущими частями разных фаз, расположенными в
одной горизонтальной плоскости.

Рис. 3. Наименьшие расстояния от токоведущих частей и элементов
изоляции, находящихся под напряжением, до постоянных
внутренних ограждений.

Рис. 4. Наименьшие расстояния от неогражденных токоведущих
частей и от нижней кромки фарфора изоляторов до земли.

Рис. 5. Наименьшие расстояния от токоведущих частей
до транспортируемого оборудования.

Рис. 6. Наименьшие расстояния между токоведущими частями разных
цепей, расположенных в различных плоскостях, с
обслуживанием нижней цепи при неотключенной верхней.

Рис. 7. Наименьшие расстояния по горизонтали между
токоведущими частями разных цепей с обслуживанием
одной цепи при неотключенной другой

Рис. 8. Наименьшие расстояния от токоведущих частей до верхней кромки внешнего ограждения

Рис. 9. Наименьшие расстояния от контактов и ножей разъединителей в отключенном положении до заземленных и токоведущих частей

Рис. 10. Наименьшие расстояния между токоведущими частями и
зданиями и сооружениями.

Таблица 131

Наименьшее расстояние от открыто установленных
электротехнических устройств до водоохладителей подстанций

Водоохладитель	Расстояние, м
Брызгальные устройства и открытие градирни Башенные и одновентиляторные градирни Секционные вентиляторные градирни	80 30 42

Таблица 132

Наименьшее расстояние от складов водорода до здания
подстанции и опор ВЛ

Количество хранимых на складе баллонов	Расстояние, м
	до зданий подстанций	до опор ВЛ
До 500 Более 500	20 25	1,5 высоты опоры 1,5 высоты опоры

Рис. 11. Требования к открытой установке маслонаполненных
трансформаторов у зданий с производствами
категории Г и Д (по противопожарным нормам):
1 – обычное окно;
2 – неоткрывающееся окно с несгораемым заполнением;
3 – окно, открывающееся внутрь здания, с металлической
сеткой снаружи;
4 – огнестойкая дверь.

Таблица 133

Наименьшее расстояние в свету от токоведущих частей до
различных элементов ЗРУ

Номер рисунка	Наименование расстояний	Обозначение	Изоляционное расстояние, мм, для напряжения, кВ
			6	10	20	35	110	220
12	От токоведущих частей до заземленных конструкций и частей зданий	Аф-3	90	120	180	290	700 600	1700 1200
12	Между проводниками разных фаз	Аф-ф	100	130	200	320	800 700	1800 1600
13	От токоведущих частей до сплошных ограждений	Б	120	150	210	320	730 650	1730 1250
1020	От токоведущих частей до сетчатых ограждений	В	190	220	280	390	800 700	1800 1300
1020	Между неогражденными токоведущими частями ведущих цепей	Г	2000	2000	2200	2200	2900 2800	3800 3400
1021	От неогражденных токоведущих частей до пола	Д	2500	2500	2700	2700	3400 3300	4200 3700
1021	От неогражденных выводов из ЗРУ до земли при выходе их не на территорию ОРУ и при отсутствии проезда под выводами	Е	4500	4500	4750	4750	5500 5400	6500 6000
1020	От контакта и ножа разъединителя в отключенном положении до ошиновки, присоединенной ко второму контакту	Ж	110	150	220	350	900 850	2000 1800

Примечание. В знаменателе приведены расстояния в случае использования для защиты элементов ЗРУ 110 и 220 кВ ограничителей перенапряжений с защитным уровнем фаза-земля 1,8.

Рис. 12. Наименьшие расстояния в свету между неизолированными
токоведущими частями разных фаз в ЗРУ и между ними и
заземленными частями (по таблице 133)

Рис. 13. Наименьшие расстояния между неизолированными
токоведущими частями в ЗРУ и сплошными ограждениями
(по таблице 133)

Рис. 14. Наименьшие расстояния от неизолированных токоведущих
частей в ЗРУ до сетчатых ограждений и между
неогражденными неизолированными токоведущими частями
разных цепей (по таблице 133)

Рис. 15. Наименьшие расстояния от пола до неогражденных
неизолированных токоведущих частей и до нижней кромки
фарфора изолятора и высота прохода в ЗРУ. Наименьшие
расстояния от земли до неогражденных линейных выводов
из ЗРУ вне территории ОРУ и при отсутствии проезда
транспорта под выводами

Таблица 134

Защита ВЛ от прямых ударов молнии на подходах к РУ и
подстанциям

Номинальное напряжение ВЛ, кВ	Подходы ВЛ на портальных опорах с двумя тросами		Подходы ВЛ на одностоечных опорах			Наибольшее допустимое сопротивление заземляющего устройства опор, Ом, при эквивалентном удельном сопротивлении земли, Ом.м*2
	Длина защищаемого подхода с повышенным защитным уровнем, км *	Защитный угол троса, град	Длина защищаемого подхода с повышенным защитным уровнем, км *	Количество тросов, шт.	Защитный угол троса, град
						до 100	более 100 до 500	более 500
35	0,5 *3	25–30	1–2	1–2	30	10	15	20
	1–2
110	1–3	25–30	1–3	1–2	25*4	10	15	20*5
220	2–3	25	2–3	2	20*4	10	15	20*5
330	2–4	25	2–4	2	20	10	15	20*5
500	3–4	25	–	–	–	10	15	20*5

* Выбор длины защищаемого подхода производится с учетом расстояний между вентильным разрядником и защищаемым оборудованием, указанных в таблице 136.
*² На подходах ВЛ 110–220кВ с одностоечными двухцепными опорами заземляющие устройства опор рекомендуется выполнять с сопротивлением не более 5, 10 и 15 Ом при грунтах с эквивалентным удельным сопротивлением до 100, более 100 и до 500 и более 500 Ом•м соответственно.
*³ Применяется только для подстанций с трансформаторами мощностью до 1,6 МВ А.
*⁴ На одностоечных железобетонных опорах допускается угол защиты до 30^o.
*⁵ Для портальных опор, устанавливаемых в земле с эквивалентным удельным сопротивлением более 1000 Ом•м, допускается сопротивление заземляющего устройства более 20, но не более 30 Ом.

Таблица 135

Рекомендуемый размер основных и дополнительных
защитных промежутков

Номинальное напряжение, кВ	Размер защитных промежутков, мм
	основных	дополнительных
6	40	10
10	60	15
20	140	20
35	250	30
110	650	—
220	1350	—
330	1850	—
500	3000	—

Таблица 136

Наибольшее допустимое расстояние от вентильных
разрядников до защищаемого оборудования 35–220 кВ

О-е напряжение, кВ	Тип опор на подходах ВЛ к РУ и подстанциям	Длина защищаемого тросом подхода ВЛ с повышенным защитным уровнем, км	Расстояние до силовых трансформаторов, м												Расстояние до остального оборудования, м
			Тупиковые РУ				РУ с двумя постоянно включенными ВЛ				РУ с тремя или более постоянно включенными ВЛ				Тупиковые РУ				РУ с двумя или более постоянно включенными ВЛ
			Разрядники III группы		Разрядники II группы		Разрядники III группы		Разрядники II группы		Разрядники III группы		Разрядники II группы		Разрядники III группы		Разрядники II группы		Разрядники III группы		Разрядники II группы
			1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ	1 х РВС	2 х РВС	1 х РВМГ	2 х РВМГ
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23
35	Портальные (в т.ч. деревянные с РТ в начале подхода)	0,5 1,0 1,5 2,0	20 40 60 75	30 60 90 110	— — — —	— — — —	30 50 80 100	40 100 120 150	— — — —	— — — —	35 90 120 150	45 120 150 180	— — — —	— — — —	25 75 100 125	40 100 130 150	— — — —	— — — —	30 100 125 150	50 150 200 200	— — — —	— — — —
	Одностоечные (металлические и железобетонные)	1,0 1,5 2,0	20 30 45	30 50 70	— — —	— — —	30 50 70	40 60 90	— — —	— — —	40 60 90	50 70 100	— — —	— — —	40 60 70	60 90 120	— — —	— — —	50 80 90	100 120 150	— — —	— — —

Продолжение таблицы 136

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23
110	Портальные (в т.ч. деревянные с РТ в канале прохода)	10,0 10,5 20,0 20,5 30,0	30 50 70 90 100	50 80 110 165 180	40 70 90 120 150	100 150 180 220 250	50 70 80 95 110	70 90 120 150 200	60 80 100 125 160	120 160 200 250 250	70 90 110 125 140	90 110 135 180 200	80 100 120 135 170	125 175 250 250 250	120 140 170 190 200	140 170 200 200 200	130 150 180 220 250	180 200 220 250 250	130 200 200 200 200	150 200 200 200 200	140 180 200 220 250	190 200 220 250 250
	Одностоечные (металлические и железобетонные)	10,0 10,5 20,0 20,5 30,0	15 30 50 65 80	20 55 75 100 140	20 40 70 90 120	50 80 120 160 200	20 40 60 70 80	30 60 90 115 140	30 50 70 100 130	75 100 150 200 250	30 50 70 80 95	40 70 100 125 150	40 60 90 120 140	100 130 190 250 250	70 110 120 130 150	90 130 150 200 200	80 120 140 160 180	110 160 180 230 250	100 150 200 200 200	130 180 200 200 200	120 160 180 200 220	170 200 250 250 250
110—220	Портальные	20,0	– 30	– 70	20 60	65 80	– 50	– 90	60 70	100 130	– 90	– 120	90 110	110 140	90	160	100	210	150	220	200	280
		20,5	– 40	– 90	35 80	75 100	– 70	– 120	70 90	140 170	– 110	– 160	100 130	150 190	110	180	120	250	170	280	250	350
		30,0	– 50	– 110	80 90	100 120	– 90	– 150	90 120	170 200	– 120	– 200	120 150	180 220	120	200	160	280	190	310	270	400
	Одностоечные (металлические и железобетонные)	20,0	– 20	– 50	10 40	35 60	– 30	– 50	35 50	60 80	– 50	– 70	45 65	65 80	60	90	75	130	90	120	100	150
		20,5	– 30	– 70	15 60	70 80	– 45	– 80	65 80	90 110	– 70	– 100	80 95	90 110	80	120	100	180	120	160	140	220
		30,0	– 40	– 90	40 85	90 100	– 60	– 100	85 100	110 130	– 85	– 130	100 120	120 140	100	160	140	230	150	200	180	300

Примечания:
1) Расстояния от вентильных разрядников до электрооборудования, кроме силовых трансформаторов, не ограничиваются при количестве параллельно работающих ВЛ: на напряжении 110 кВ – 7 и более; 150 кВ – 6 и более; 220 кВ – 4 и более.
2) Допустимые расстояния определяются до ближайшего вентильного разрядника.
3) Расстояния до силовых трансформаторов 150–220 кВ с уровнем изоляции по ГОСТ 1516.1-76* указаны в числителе, повышенным уровнем изоляции по ГОСТ 1516-73 – в знаменателе.
4) При использовании разрядников I группы вместо разрядников II группы по ГОСТ 16357-70* расстояния до силовых трансформаторов 150–220 кВ с уровнем изоляции по ГОСТ 1516.1-76 * могут быть увеличены в 1,5 раза.

Таблица 137

Наибольшее допустимое расстояние от вентильных
разрядников до защищаемого оборудования напряжением 330 кВ

Схема подстанции, количество ВЛ	Количество комплектов разрядников, тип, место установки	Длина защищенного подхода ВЛ с повышенным защитным уровнем, км	Расстояние*, м
			до силовых трансформаторов (автотрансформаторов) и шунтирующих реакторов		до трансформаторов напряжения		до остального электрооборудования
			Портальные опоры	Одностоечные опоры с двумя тросами	Портальные опоры	Одностоечные опоры с двумя тросами	Портальные опоры	Одностоечные опоры с двумя тросами
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Тупиковая, по схеме блока трансформатор – линия	Один комплект вентильных разрядников II группы у силового трансформатора	2,5 3,0 4,0	4570 100	— 20 50	7 590 1 15	— 30 85	130 140 150	100 110 130
То же	Два комплекта вентильных разрядников II группы: один комплект – у силового трансформатора, второй – в линейной ячейке	2,5 3,0 4,0	0120 160	— 20 90	250 ** 320** 400**	— 100 250	330** 380** 450**	235** 270** 340**
Тупиковая, по схеме «объединенный блок»	Два комплекта вентильных разрядников II группы на трансформаторных присоединениях	2,0 2,5 3,0	70 110 150	— 20 65	210 240 260	— 100 200	335 340 355	280 320 340
Проходная, с двумя ВЛ и одним трансформатором, по схеме «треугольник»	Один комплект вентильных разрядников II группы у силового трансформатора	2,0 2,5 3,0	80 110 150	— 50 80	160 210 250	— 120 150	390 410 425	300 350 380
Проходная, с двумя ВЛ и двумя трансформаторами по схеме «мостик»	Два комплекта вентильных разрядников II группы у силовых трансформаторов	2,0 2,5 3,0	60 80 130	— 20 60	320 400 475	— 260 310	420 500 580	300 360 415
Проходная, с двумя ВЛ и двумя трансформаторами по схеме «четырехугольник»	Два комплекта вентильных разрядников II группы у силовых трансформаторов	2,0 2,5 3,0	150 200 240	— 80 140	500 700 750	— 320 470	1000 1000 1000	1000 1000 1000
С секциями (системой) шин, с тремя ВЛ и двумя трансформаторами	Два комплекта вентильных разрядников II группы у силовых трансформаторов	2,0 2,5 3,0	150 220 300	40 80 140	960 1000 1000	— 400 1000	1000 1000 1000	1000 1000 1000
С секциями (системой) шин, с тремя ВЛ и одним трансформатором	Один комплект вентильных разрядников II группы у силового трансформатора	2,0 2,5 3,0	100 175 250	30 70 100	700 800 820	— 200 700	1000 1000 1000	750 1000 1000

* При использовании разрядников I группы допустимые расстояния увеличиваются в 1,3 раза.
** От разрядников, установленных у силовых трансформаторов.

Таблица 138

Наибольшее допустимое расстояние от вентильных
разрядников до защищаемого оборудования напряжением 500 кВ

Схема подстанции, количество ВЛ	Количество комплектов разрядников, тип, место установки	Расстояние, м
		До силовых трансформаторов (автотрансформаторо3) и шунтирующих реакторов	До трансформаторов напряжения	До остального электрооборудования
Тупиковая, по схеме блока трансформатор– линия	Два комплекта вентильных разрядников II группы: один комплект – у силового трансформатора, второй – в линейной ячейке или на реакторном присоединении	95	150 700	150 00
Проходная, с двумя ВЛ и одним трансформатором по схеме «треугольник»	Два комплекта вентильных разрядников II группы: один комплект – у силового трансформатора, второй – на шинах, в линейной ячейке или на реакторном присоединении	130	350 700	350 900
Проходная, с двумя ВЛ и двумя трансформаторами по схеме «четырехугольник»	Два комплекта вентильных разрядников II группы у силовых трансформаторов	160	350	800
С секциями (системой) шин, с тремя ВЛ и двумя трансформаторами	То же	240	450	900
С секциями (системой) шин, с тремя ВЛ и одним трансформатором	Один комплект вентильных разрядников II группы у силового трансформатора	175	400	600

Примечание. При использовании вентильных разрядников I группы для защиты оборудования с изоляцией по ГОСТ 1516.1-76 * допустимые расстояния увеличиваются: до силовых трансформаторов (автотрансформаторов), шунтирующих реакторов и трансформаторов напряжения – в 1,5 раза, до остального электрооборудования – в 1,1 раза.
В значениях, указанных дробью, числитель – допустимое расстояние до ближайшего вентильного разрядника (в линейной ячейке, на шинах или на реакторном присоединении), знаменатель – до разрядника, установленного у силового трансформатора.

Рис. 16. Схемы защиты от грозовых перенапряжений подстанций,
присоединенных к ВЛ ответвлениями длиной до 150 м и
более 150 м

Рис. 17. Схемы защиты от грозовых перенапряжений подстанций,
присоединенных к ВЛ с помощью заходов длиной до 150 и
более 150 м

Рис. 18. Схемы защиты вращающихся машин от грозовых
перенапряжений

Рис. 19. Схемы защиты электродвигателей мощностью до 3 МВт
при подходе ВЛ на деревянных опорах

Таблица 139

Наименьшие допустимые сечения кабелей и проводов
электрических сетей в жилых зданиях

Наименование линий	Наименьшее сечение кабелей и проводов с медными жилами, мм2
Линии групповых сетей	1,5
Линии от этажных до квартирных щитков и к расчетному счетчику	2,5
Линии распределительной сети (стояки) для питания квартир	4,0

Таблица 140

Категории электроприемников зрелищных предприятий
по надежности электроснабжения

Наименование электроприемника	Категория по надежности электроснабжения при суммарной вместимости зрительных залов, чел.
	менее 800	более 800
1. Электродвигатели пожарных насосов, автоматическая пожарная сигнализация и пожаротушение, системы противодымной защиты, оповещения о пожаре, противопожарного занавеса, освещения безопасности и эвакуационного	I	I
2 Электроприемники постановочного освещения	III	II
3. Электроприемники сценических механизмов	III	II
4. Электроприемники технических аппаратных и систем звукофикации	III	II
5. Остальные электроприемники, не указанные в пп. 1–4, а также комплексы электроприемников зданий с залами вместимостью 300 мест и менее	III	III

Таблица 141

Категории взрывоопасных смесей газов и паров с воздухом

Категория смеси	Наименование смеси	БЭМЗ, мм
I	Рудничный метан	Более 1,0
II	Промышленные газы и пары	—
IIА	Промышленные газы и пары	Более 0,9
IIВ	Промышленные газы и пары	Более 0,5 до 0,9
IIС	Промышленные газы и пары	До 0,5

Примечание: Указанные в таблице значения БЭМЗ не могут служить для контроля ширины зазора оболочки в эксплуатации.

Таблица 142

Группы взрывоопасных смесей газов и паров с воздухом
по температуре самовоспламенения

Группа	Температура самовоспламенения смеси, оС	Группа	Температура самовоспламенения смеси, оС
Т1	Выше 450	Т4	Выше 135 до 200
Т2	Выше 300 до 450	Т5	Выше 100 до 135
Т3	Выше 200 до 300	Т6	Выше 85 до 100

Таблица 143

Распределение взрывоопасных смесей по категориям и группам

Категория смеси	Группа смеси	Вещества, образующие с воздухом взрывоопасную смесь
1	2	3
I	Т1	Метан (рудничный)*
IIА	Т1	Аммиак, аллил хлоридный, ацетон, ацетонитрил, бензол, бензотрифторид, винил хлористый, винилиден хлористый, 1,2-дихлор-пропан, дихлорэтан, диэтиламин, диизопропиловый эфир, доменный газ, изобутилен, изобутан, изопропилбензол, кислота уксусная, ксилол, метан (промышленный)**, метилацетат, -метил-стирол, метил хлористый, метилизоцианат, метилхлорформиат, метилциклопропилкетон, метилэтилкетон, окись углерода, пропан, пиридин, растворители Р-4, Р-5 и РС-1, разбавитель РЭ-1, сольвент нефтяной, стирол, спирт диацетоновый, толуол, трифторхлорпропан, трифторпропен, трифторэтан, трифторхлорэтилен, триэтиламин, хлорбензол, циклопентадиен, этан, этил хлористый
	Т2	Алкилбензол, амилацетат, ангидрид уксусный, ацетилацетон, ацетил хлористый, ацетопропилхлорид, бензин Б95/130, бутан, бутилацетат, бутилпропионат, винилацетат, винилиден фтористый, диатол, диизопропиламин, диметиламин, диметилформамид, изопентан, изопрен, изопропиламин, изооктан, кислота пропионовая, метиламин, метилизобутилкетон, метилметакрилат, метилмеркаптан, метилтрихлорсилан, 2-метилтиофен, метилфуран, моноизобутиламин, метилхлор-метилдихлорсилан, окись мезитила, пентадиен-1,3, пропиламин, пропилен. Растворители: № 646, 647, 648, 649, РС-2, БЭФ и АЭ. Разбавители: РДВ, РКБ-1, РКБ-2. Спирты: бутиловый нормальный, бутиловый третичный, изоамиловый, изобутиловый, изопропиловый, метиловый, этиловый. Трифторпропилметилдихлорсилан, трифторэтилен, трихлор-этилен, изобутил хлористый, этиламин, этилацетат, этилбутират, этилендиамин, этиленхлоргидрин, этилизобутират, этилбензол, циклогексанол, циклогексанон
IIА	Т3	Бензины: А-66, А-72, А-76, «галоша», Б-70, экстракционный по ТУ 38.101.303-72, экстракционный по МРТУ 12Н-20-63. Бутилметакрилат, гексан, гептан, диизобутиламин, дипропиламин, альдегид изовалериановый, изооктилен, камфен, керосин, морфолин, нефть, эфир петролейный, полиэфир ТГМ-3, пентан, растворитель № 651, скипидар, спирт амиловый, триметиламин, топливо Т-1 и ТС-1, уайт-спирит, циклогексан, циклогексиламин, этилдихлортиофосфат, этилмеркаптан
IIА	Т4 Т5 Т6	Ацетальдегид, альдегид изомасляный, альдегид масляный, альдегид пропионовый, декан, тетраметилдиаминометан, 1,1,3-триэтоксибутан — —
IIВ	Т1 Т2	Коксовый газ, синильная кислота Дивинил, 4,4-диметилдиоксан, диметилдихлорсилан, диоксан, диэтилдихлорсилан, камфорное масло, кислота акриловая, метилакрилат, метилвинилдихлорсилан, нитрил акриловой кислоты, нитроциклогексан, окись пропилена, окись-2-метилбутена-2, окись этилена, растворители АМР-3 и АКР, триметилхлорсилан, формальдегид, фуран, фурфурол, эпихлоргидрин, этилтрихлорсилан, этилен
IIВ	Т3 Т4 Т5 Т6	Акролеин, винилтрихлорсилан, сероводород, тетрагидрофуран, тетраэтоксисилан, триэтоксисилан, топливо дизельное, формальгликоль, этилдихлорсилан, этилцеллозольв Дибутиловый эфир, диэтиловый эфир, диэтиловый эфир этиленгликоля — —
IIС	Т1 Т2 Т3 Т4 Т5 Т6	Водород, водяной газ, светильный газ, водород 75 % + азот 25 % Ацетилен, метилдихлорсилан Трихлорсилан — Сероуглерод —

* Под рудничным метаном следует понимать рудничный газ, в котором кроме метана содержание газообразных углеводородов – гомологов метана С₂—С₅ – не более 0,1 объемной доли, а водорода в пробах газов из шпуров сразу после бурения – не более 0,002 объемной доли общего объема горючих газов.
** В промышленном метане содержание водорода может составлять до 0,15 объемной доли.

Таблица 144

Нижний концентрационный предел воспламенения, температуры
тления, воспламенения и самовоспламенения взрывоопасных пылей

Вещество	Взвешенная пыль		Осевшая пыль
	Нижний концентрационный предел воспламенения, г/м3	Температура воспламенения, оС	Температура тления, оС	Температура воспламенения, оС	Температура самовоспламенения, оС
1	2	3	4	5	6
Адипиновая кислота	35	550	—	320	410
Альтакс	37,8	645	Не тлеет, плавится при 186оС	—	—
Алюминий	40	550	320	—	470
Аминопеларгоновая кислота	10	810	Не тлеет, плавится при 190оС	—	—
Аминопласт	52	725	264	—	559
Аминоэнантовая кислота	12	740	Не тлеет, плавится при 195оС	390	450*
4-Амилбензофенон-2-карбоновая кислота	23,4	562	Не тлеет, плавится при 130 оС	261	422*
Аммониевая соль 2,4-диоксибензолсульфокислоты	63,6	—	Не тлеет, плавится	286	470
Антрацен	5	505	Не тлеет, плавится при 217оС	—	—
Атразин технический, ТУ БУ-127-69	30,4	779	Не тлеет, плавится при 170оС	220	490*
Атразин товарный	39	745	То же	228	487*
Белок подсолнечный пищевой	26,3	—	193	212	458
Белок соевый пищевой	39,3	—	Не тлеет, обугливается	324	460
Бис (трифторацетат) дибутилолова	21,2	554	Не тлеет, плавится при 50оС	158	577*
Витамин В15	28,2	509	—	—	—
Витамин РР из плодов шиповника	38	610	—	—	—
Гидрохинон	7,6	800	—	—	—
Мука гороховая	25	560	—	—	—
Декстрин	37,8	400	—	—	—
Диоксид дициклопентадиена, ТУ 6-05-241-49-73	19	—	Не тлеет	129	394
2,5-Диметилгексин-3-диол-2,5	9,7	—	Не тлеет, плавится при 90оС	121	386*
Мука древесная	11,2	430	—	—	255
Казеин	45	520	—	—	—
Какао	45	420	245	—	—
Камфора	10,1	850	—	—	—
Канифоль	12,6	325	Не тлеет, плавится при 80оС	—	—
Кероген	25	597		—	—
Крахмал картофельный	40,3	430	Не тлеет обугливается	—	—
Крахмал кукурузный	32,5	410	Не тлеет, обугливается	—	—
Лигнин лиственных пород	30,2	775	—	—	300
Лигнин хлопковый	63	775	—	—	—
Лигнин хвойных пород	35	775	—	—	300
Малеат дибутилолова	23	649	—	220	458*
Малеиновый ангидрид	50	500	Не тлеет, плавится при 53оС	—	—
Метилтетрагидрофталевый ангидрид	16,3	488	Не тлеет, плавится при 64оС	155	482*
Микровит А кормовой, ТУ 64-5-116-74	16,1	—	Не тлеет, обугливается	275	463
Пыли мучные (пшеницы, ржи и других зерновых культур)	20—63	410	—	—	205
Нафталин	2,5	575	Не тлеет, плавится при 80оС	—	—
Оксид дибутилолова	22,4	752	154	154	523
Оксид диоктилолова	22,1	454	Не тлеет, плавится при 155оС	155	448*
Полиакрилонитрил	21,2	505	Не тлеет, обугливается	217	—
Спирт поливиниловый	42,8	450	Не тлеет, плавится при 180—220оС	205	344*
Полиизобутилалюмоксан	34,5	—	Не тлеет	76	514
Полипропилен	12,6	890	—	—	—
Ангидрид полисебациновый (отвердитель VII-607), МРТУ 6-09-6102-69	19,7	538	Не тлеет, плавится при 80оС	266	381*
Полистирол	25	475	Не тлеет, плавится при 220оС	—	—
Краска порошковая П-ЭП-177, п.518 ВТУ 3609-70, с дополнителем № 1, серый цвет	16,9	560	Не тлеет	308	475
Краска порошковая П-ЭП-967, п. 884, ВТУ 3606-70, красно- коричневый цвет	37,1	848	Не тлеет	308	538
Краска порошковая ЭП-49-Д/2, ВТУ 605-1420-71, коричневый цвет	33,6	782	Не тлеет	318	508
Краска порошковая ПВЛ-212, МПТУ 6-10-859-69, цвет слоновой кости	25,5	580	Не тлеет	241	325
Краска порошковая П-ЭП-1130У, ВТУ НЧ № 6-37-72	33,5	633	Не тлеет	314	395
Пропазин технический	27,8	775	Не тлеет, плавится при 200оС	226	435*
Пропазин товарный, ТУ 6-01-171-67	37,2	763	Не тлеет, плавится при 200оС	215	508*
Мука пробковая	15	460	325	—	—
Пыль ленинск-кузнецкого каменного угля марки Д, шахта имени Ярославского	31	720	149	159	480
Пыль промышленная резиновая	10,1	1000	—	—	200
Пыль промышленная целлолигнина	27,7	770	—	—	350
Пыль сланцевая	58	830	—	—	225
Сакап (полимер акриловой кислоты, ТУ 6-02-2-406-75)	47,7	—	Не тлеет	292	448
Сахар свекловичный	8,9	360	Не тлеет, плавится при 160оС	—	350*
Сера	2,3	235	Не тлеет, плавится при 119оС	—	—
Симазин технический, ТУ БУ-104-68	38,2	790	Не тлеет, плавится при 220оС	224	472*
Симазин товарный, МРТУ 6-01-419-69	42,9	740	Не тлеет, плавится при 225оС	265	476*
Смола 113-61 (тиоэстанат диоктилолов1)	12	—	Не тлеет, плавится при 68 оС	261	389*
Соль АГ	12,6	636	—	—	—
Сополимер акрилонитрила с метилметакрила-том	18,8	532	Не тлеет, обугливается	214	—
Стабилизатор 212-05	11,1	—	Не тлеет, плавится при 57оС	207	362*
Стекло органическое	12,6	579	Не тлеет, плавится при 125оС	—	300*
Сульфадимезин	25	900	—	—	—
Титан	45	330	—	—	—
Тиооксиэтилен дибутилолова	13	214	Не тлеет, плавится при 90оС	200	228*
Трифенилтриметилциклотрисилоксан	23,4	515	Не тлеет, плавится при 60оС	238	522*
Триэтилендиамин	6,9	—	Не тлеет, сублимируется	106	317*
Уротропин	15,1	683	—	—	—
Смола фенольная	25	460	Не тлеет, плавится при 80-90оС	—	—
Фенопласт	36,8	491	227	—	485
Ферроцен, бис (циклопентадиенил)-железо	9,2	487	Не тлеет	120	250
Фталевый ангидрид	12,6	605	Не тлеет, плавится при 130оС	—	—
Циклопентадиенилтрикарбонилмарганец	4,6	275	—	96	265
Цикорий	40	253	—	—	190
Эбонит	7,6	360	Не тлеет, спекается	—	—
Смола эпоксидная Э-49, ТУ 6-05-1420-71	17,2	477	Не тлеет	330	486
Композиция эпоксидная ЭП-49СП, ТУ 6-05-241-98-75	32,8	—	Не тлеет	325	450
Композиция эпоксидная УП-2196	22,3	—	Не тлеет	223	358
Пыль эпоксидная (отходы при обработке эпоксидных компаундо3)	25,5	643	198	200	494
Композиция эпоксидная УП-2155, ТУ 6-05-241-26-72	29,5	596	Не тлеет	311	515
Композиция эпоксидная УП-2111, ТУ 6-05-241-11-71	23,5	654	Не тлеет	310	465
2-Этилантрахинон	15,8	—	Не тлеет, плавится при 107оС	207	574*
Этилсилсексвиоксан (П1Э)	64,1	707	223	223	420
Этилцеллюлоза	37,8	657	Не тлеет, разлагается при 240оС	—	—
Чай	32,8	925	220	—	—

* Температура самовоспламенения расплавленного вещества.

Таблица 145

Группы взрывозащищенного электрооборудования по
области его применения

Электрооборудование	Знак группы
Рудничное, предназначенное для подземных выработок шахт и рудников	I
Для внутренней и наружной установки (кроме рудничного)	II

Таблица 146

Подгруппы электрооборудования группы II с видами
взрывозащиты «взрывонепроницаемая оболочка» и (или)
«искробезопасная электрическая цепь»

Знак группы электрооборудования	Знак подгруппы электрооборудования	Категория взрывоопасной смеси, для которой электрооборудование является взрывозащищенным
II	— IIА IIВ IIС	IIА, IIВ и IIС IIА IIА и IIВ IIА, IIВ и IIС

Примечание: Знак применяется для электрооборудования, не подразделяющегося на подгруппы.

Таблица 147

Температурные классы электрооборудования группы II

Знак температурного класса электрооборудования	Предельная температура, оС	Группа взрывоопасной смеси, для которой электрооборудование является взрывозащищенным
Т1	450	Т1
Т2	300	Т1, Т2
Т3	200	Т1—Т3
Т4	135	Т1—Т4
Т5	100	Т1—Т5
Т6	85	Т1—Т6

Примечание:
1. Объемы взрывоопасных газо- и паровоздушной смесей, а также время образования паровоздушной смеси определяются в соответствии с «Указаниями по определению категории производств по взрывной, взрывопожарной и пожарной опасности», утвержденными в установленном порядке.
2. В помещениях с производствами категорий А, Б и Е электрооборудование должно удовлетворять требованиям гл. 32 к электроустановкам во взрывоопасных зонах соответствующих классов.

Таблица 148

Примеры маркировки взрывозащищенного электрооборудования

Уровень взрывозащиты	Вид взрывозащиты	Группа (подгруппа)	Температурный класс	Маркировка по взрывозащите
Электрооборудование повышенной надежности против взрыва	Защита вида “е”	II	Т6	2ЕхеIIТ6
	Защита вида “е” и взрывонепроницаемая оболочка	IIВ	Т3	2ЕхеdIIВТ3
	Искробезопасная электрическая цепь	IIС	Т6	2ЕхiIIСТ6
	Продувка оболочки под избыточным давлением	II	Т6	2ЕхрIIТ6
	Взрывонепроницаемая оболочка и искробезопасная электрическая цепь	IIВ	Т5	2ЕхdiIIВТ5
Взрывобезопасное электрооборудование	Взрывонепроницаемая оболочка	IIА	Т3	1ЕхdIIАТ3
	Искробезопасная электрическая цепь	IIС	Т6	1ЕхiIIСТ5
	Заполнение оболочки под избыточным давлением	II	Т6	1ЕхрIIТ6
	Защита вида “е”	II	Т6	ЕхеIIТ6
	Кварцевое заполнение оболочки	II	Т6	1ЕхqIIТ6
	Специальный Специальный и взрывонепроницаемая оболочка	II IIА	Т6 Т6	1ЕхsIIТ6 1ЕхsdIIАТ6
	Специальный, искробезопасная электрическая цепь и взрывонепроницаемая оболочка	IIВ	Т4	1ЕхsidIIВТ4
Особовзрывобезопасное электрообрудование	Искробезопасная электрическая цепь	IIC	Т6	0ЕхiIIСТ6
	Искробезопасная электрическая цепь и взрывонепроницаемая оболочка	IIА	Т4	0ЕхidIIАТ4
	Специальный и искробезопасная электрическая цепь	IIС	Т4	0ЕхsiIIСТ4

Таблица 149

Класс зоны помещения, смежного со взрывоопасной зоной
другого помещения

Класс взрывоопасной зоны	Класс зоны помещения, смежного со взрывоопасной зоной другого помещения и отделенного от нее
	стеной (перегородкой) с дверью, находящейся во взрывоопасной зоне	стеной (перегородкой) без проемов или с проемами, оборудованными тамбур-шлюзами, или с дверями, находящимися вне взрывоопасной зоны
В-I	В-Iа	Невзрыво- и непожароопасная
В-Iа	В-Iб	Невзрыво- и непожароопасная
В-Iб	Невзрыво- и непожароопасная	Невзрыво- и непожароопасная
В-II	В-IIа	Невзрыво- и непожароопасная
В-IIа	Невзрыво- и непожароопасная	Невзрыво- и непожароопасная

Таблица 150

Допустимый уровень взрывозащиты или степень защиты
оболочки электрических машин (стационарных и передвижных)
в зависимости от класса взрывоопасной зоны

Класс взрывоопасной зоны	Уровень взрывозащиты или степень защиты
В-I	Взрывобезопасное
В-Iа, В-Iг	Повышенной надежности против взрыва
В-Iб	Без средств взрывозащиты. Оболочка со степенью защиты не менее IР44. Искрящие части машины (например, контактные кольц1) должны быть заключены в оболочку также со степенью защиты не менее IР44
В-II	Взрывобезопасное (при соблюдении требований 2060)
В-IIа	Без средств взрывозащиты (при соблюдении требований 2060). Оболочка со степенью защиты IР54*. Искрящие части машины (например, контактные кольц1) должны быть заключены в оболочку также со степенью защиты IР54*

* До освоения электропромышленностью машин со степенью защиты оболочки IР54 разрешается применять машины со степенью защиты оболочки IР44.

Таблица 151

Допустимый уровень взрывозащиты или степень защиты
оболочки электрических аппаратов и приборов в
зависимости от класса взрывоопасной зоны

Класс взрывоопасной зоны	Уровень взрывозащиты или степень защиты
1	2
Стационарные установки
В-I	Взрывобезопасное, особовзрывобезопасное
В-Iа, В-Iг	Повышенной надежности против взрыва – для аппаратов и приборов, искрящих или подверженных нагреву выше 80оС Без средств взрывозащиты – для аппаратов и приборов, не искрящих и не подверженных нагреву выше 80оС. Оболочка со степенью защиты не менее IР54*
В-Iб	Без средств взрывозащиты. Оболочка со степенью защиты не менее IР44*
В-II	Взрывобезопасное (при соблюдении требований 2060), особовзрывобезопасное
В-IIа	Без средств взрывозащиты (при соблюдении требований 2060). Оболочка со степенью защиты не менее IР54*
Установки передвижные или являющиеся частью передвижных и ручные переносные
В-I, В-Iа	Взрывобезопасное, особовзрывобезопасное
В-Iб, В-Iг	Повышенной надежности против взрыва
В-II	Взрывобезопасное (при соблюдении требований 2060), особовзрывобезопасное
В-IIа	Без средств взрывозащиты (при соблюдении требований 2060). Оболочка со степенью защиты не менее IР54*

* Степень защиты оболочки аппаратов и приборов от проникновения воды (2-я цифра обозначения) допускается изменять в зависимости от условий среды, в которой они устанавливаются.

Таблица 152

Допустимый уровень взрывозащиты или степень защиты
электрических светильников в зависимости от класса
взрывоопасной зоны

Класс взрывоопасной зоны	Уровень взрывозащиты или степень защиты
Стационарные светильники
В-I	Взрывобезопасное
В-Iа, В-Iг	Повышенной надежности против взрыва
В-Iб	Без средств взрывозащиты. Степень защиты IР53*
В-II	Повышенной надежности против взрыва (при соблюдении требований 2060)
В-IIа	Без средств взрывозащиты (при соблюдении требований 2060) Степень защиты IР53*
Переносные светильники
В-I, В-Iа	Взрывобезопасное
В-Iб, В-Iг	Повышенной надежности против взрыва
В-II	Взрывобезопасное (при соблюдении требований 2060)
В-IIа	Повышенной надежности против взрыва (при соблюдении требований 2060)

* Допускается изменение степени защиты оболочки от проникновения воды (2-я цифра обозначения) в зависимости от условий среды, в которой устанавливаются светильники

Таблица 153

Минимальное допустимое расстояние от отдельно
стоящих РУ, ТП и ПП до помещений со взрывоопасными зонами
и наружных взрывоопасных установок

Помещения со взрывоопасными зонами и наружные взрывоопасные установки, до которых определяется расстояние	Расстояние от РУ, ТП и ПП, м
	закрытых	открытых
1	2	3
С тяжелыми или сжиженными горючими газами
Помещения с выходящей в сторону РУ, ТП и ПП несгораемой стеной без проемов и устройств для выброса воздуха из системы вытяжной вентиляции	10	15
Помещения с выходящей в сторону РУ, ТП и ПП стеной с проемами	40	60
Наружные взрывоопасные установки, установки, расположенные у стен зданий (в том числе емкости)	60	80
Резервуары (газгольдеры), сливно-наливные эстакады с закрытым сливом или наливом	80	100
С легкими горючими газами и ЛВЖ, с горючими пылью или волокнами
Помещения с выходящей в сторону РУ, ТП и ПП несгораемой стеной без проемов и устройств для выброса воздуха из систем вытяжной вентиляции	Не нормируется	0,8 (до открыто установленных трансформаторов)
Помещения с выходящей в сторону РУ, ТП и ПП стеной с проемами	6	15
Наружные взрывоопасные установки, установки, расположенные у стен зданий	12	25
Сливно-наливные эстакады с закрытым сливом или наливом ЛВЖ	15	25
Сливно-наливные эстакады с закрытым сливом или наливом ЛВЖ	30	60
Резервуары с ЛВЖ	30	60
Резервуары (газгольдеры) с горючими газами	40	60

Примечания:
1) Расстояния, указанные в таблице, считаются от стен помещений, в которых взрывоопасная зона занимает весь объем помещения, от стенок резервуаров или от наиболее выступающих частей наружных взрывоопасных установок до стен закрытых и до ограждений открытых РУ, ТП и ПП. Расстояния до подземных резервуаров, а также до стен ближайших помещений, к которым примыкает взрывоопасная зона, занимающая неполный объем помещения, могут быть уменьшены на 50 %.
2) Для рационального использования и экономии земель отдельно стоящие РУ, ТП и ПП (для помещений с взрывоопасными зонами и наружных взрывоопасных установок с легкими горючими газами и ЛВЖ, с горючими пылью или волокнами) допускается применять в порядке исключения, когда по требованиям технологии не представляется возможным применять РУ, ТП и ПП, примыкающие к взрывоопасной зоне.
3) Установки со сжиженным аммиаком следует относить к установкам с легкими горючими газами и ЛВЖ.
4) Расстояния по горизонтали и вертикали от наружных дверей и окон РУ, ТП и ПП до находящихся во взрывоопасных зонах классов В-I, В-Iа и В-II наружных дверей и окон помещений должны быть не менее 4 м до неоткрывающихся окон и не менее 6 м до дверей и открывающихся окон. Расстояние до окон, заполненных стеклоблоками толщиной 10 см и более, не нормируется.

Таблица 154

Допустимые способы прокладки кабелей и проводов во
взрывоопасных зонах

Кабели и провода	Способ прокладки	Сети выше 1 кВ	Силовые сети и вторичные цепи до 1 кВ	Осветительные сети до 380 В
Бронированные кабели	Открыто – по стенам и строительным конструкциям на скобах и кабельных конструкциях; в коробах, лотках, на тросах, кабельных и технологических эстакадах; в каналах; скрыто – в земле (траншеях), в блоках	В зонах любого класса
Небронированные кабели в резиновой, поливинилхлоридной и металлической оболочках	Открыто – при отсутствии механических и химических воздействий; по стенам и строительным конструкциям на скобах и кабельных конструкциях; в лотках, на тросах	В-Iб, В-IIа, В-Iг	В-Iб, В-IIа, В-Iг	В-Iа, В-Iб, В-IIа, В-Iг
	В каналах пылеуплотненных (например, покрытых асфальтом) или засыпанных песком	В-II, В-IIа	В-II, В-IIа	В-II, В-IIа
	Открыто – в коробах	В-Iб, В-Iг	В-Iа, В-Iб, В-Iг	В-Iа, В-Iб, В-Iг
	Открыто и скрыто – в стальных водогазопроводных трубах	В зонах любого класса
Изолированные провода	Открыто и скрыто – в стальных водогазопроводных трубах	В зонах любого класса

Примечание: Для искробезопасных цепей во взрывоопасных зонах любого класса разрешаются все перечисленные в таблице способы прокладки проводов и кабелей.

Таблица 155

Минимальное допустимое расстояние от токопроводов (гибких и
жестких) и от кабельных эстакад с транзитными кабелями до
помещений с взрывоопасными зонами и до наружных
взрывоопасных установок

Помещения со взрывоопасными зонами и наружные взрывоопасные установки, до которых определяется расстояние	Расстояние, м
	от токопроводов	от кабельных эстакад
1	2	3
С тяжелыми или сжиженными горючими газами
Помещения с выходящей в сторону токопроводов и кабельных эстакад несгораемой стеной без проемов и устройств для выброса воздуха из систем вытяжной вентиляции	10	Не нормируется
Помещения с выходящей в сторону токопроводов и кабельных эстакад стеной с проемами	20	9
Наружные взрывоопасные установки, установки, расположенные у стен зданий (в том числе емкости)	30	9
Резервуары (газгольдеры)	50	20
С легкими горючими газами и ЛВЖ, с горючими пылью или волокнами
Помещения с выходящей в сторону токопроводов и кабельных эстакад несгораемой стеной без проемов и устройств для выброса воздуха из систем вытяжной вентиляции	10 или 6 (см. примечание, п. 2)	Не нормируется
Помещения с выходящей в сторону токопроводов и кабельных эстакад стеной с проемами	15	9 или 6 (см. примечание, п.2)
Наружные взрывоопасные установки, установки, расположенные у стен зданий (в том числе емкости)	25	9
Сливно-наливные эстакады с закрытым сливом или наливом ЛВЖ	25	20
Резервуары (газгольдеры) с горючими газами	25	20

Примечания:
1) Проезд пожарных автомобилей к кабельной эстакаде допускается с одной стороны эстакады.
2) Минимально допустимые расстояния 6 м применяются до зданий и сооружений I и II степеней огнестойкости со взрывоопасными производствами при соблюдении условий, оговоренных в СНиП по проектированию генеральных планов промышленных предприятий.
3) Расстояния, указанные в таблице, считаются от стен помещений со взрывоопасными зонами, от стенок резервуаров или от наиболее выступающих частей наружных установок.

Таблица 155-1

Минимальные допустимые степени защиты оболочек
электрических машин в зависимости от класса пожароопасной зоны

Вид установки и условия работы	Степень защиты оболочки для пожароопасной зоны класса
	П-I	П-II	П-IIа	П-III
Стационарно установленные машины, искрящие или с искрящими частями по условиям работы	IР44	IР54*	IР44	IР44
Стационарно установленные машины, не искрящие и без искрящих частей по условиям работы	IР44	IР44	IР44	IР44
Машины с частями, искрящими и не искрящими по условиям работы, установленные на передвижных механизмах и установках (краны, тельферы, электротележки и т.п.)	IР44	IР54*	IР44	IР44

* До освоения электропромышленностью машин со степенью защиты оболочки IР54 могут применяться машины со степенью защиты оболочки IР44.

Таблица 156

Минимальные допустимые степени защиты оболочек
электрических аппаратов, приборов, шкафов и сборок
зажимов в зависимости от класса пожароопасной зоны

Вид установки и условия работы	Степень защиты оболочки для пожароопасной зоны класса
	П-I	П-II	П-IIа	П-III
Установленные стационарно или на передвижных механизмах и установках (краны, тельферы, электротележки и т.п.), искрящие по условиям работы	IР44	IР54	IР44	IР44
Установленные стационарно или на передвижных механизмах и установках, не искрящие по условиям работы	IР44	IР44	IР44	IР44
Шкафы для размещения аппаратов и приборов	IР44	IР54* IР44**	IР44	IР44
Коробки сборок зажимов силовых и вторичных цепей	IР44	IР44	IР44	IР44

* При установке в них аппаратов и приборов, искрящих по условиям работы. До освоения электропромышленностью шкафов со степенью защиты оболочки IР54 могут применяться шкафы со степенью защиты оболочки IР44.
** При установке в них аппаратов и приборов, не искрящих по условиям работы.

Таблица 157

Минимальные допустимые степени защиты светильников в
зависимости от класса пожароопасной зоны

Источники света, устанавливаемые в светильниках	Степень защиты светильников для пожароопасной зоны класса
	П-I	П-II	П-IIа, а также П-II при наличии местных нижних отсосов и общеобменной вентиляции	П-III
Лампы накаливания	IР53	IР53	2'3	2'3
Лампы ДРЛ	IР53	IР53	IР23	IР23
Люминесцентные лампы	5'3	5'3	IР23	IР23

Примечание: Допускается изменять степень защиты оболочки от проникновения воды (2-я цифра обозначения) в зависимости от условий среды, в которой устанавливаются светильники.

Таблица 158

Открытые наземные склады хранения горючих материалов и
веществ, готовой продукции и оборудования

Склады	Вместимость, площадь
Каменного угля, торфа, грубых кормов (сена, соломы), льна, конопли, хлопка, зерна	Более 1000 т
Лесоматериалов, дров, щепы, опилок	Более 1000 м3
Горючих жидкостей	Более 3000 м3
Готовой продукции и оборудования в сгораемой упаковке	Более 1 га

Таблица 159

Наименьшее расстояние от оси ВЛ до 1 кВ с
неизолированными проводами из алюминия, сталеалюминия
или алюминиевых сплавов до границ открытых наземных
складов, перечисленных в таблице 158

Высота подвеса верхнего провода ВЛ от уровня земли, м	Наименьшее расстояние, м, при расчетной скорости ветра, м/с (районе по ветру)
	16 (I)	18(II)	21(III)	24(IV)	27(V)	30(VI)	33(VII)
до 7	17	19	27	31	36	41	46
7,5	18	20	31	33	38	43	48
8	19	21	35	35	40	45	50
9	20,5	23	37	37	43	49	53
10	22	24	40	40	46	53	57

Таблица 160

Допустимый длительный ток промышленной частоты однофазных
токопроводов из шихтованного пакета алюминиевых
прямоугольных шин

Размер полосы, мм	Ток, А, при числе полос в пакете
	2	4	6	8	12	16	20	24
100 х 10	1250	2480	3705	4935	7380	9850	12315	14850
120 х 10	1455	2885	4325	5735	8600	11470	14315	17155
140 х 10	1685	3330	4980	6625	9910	13205	16490	19785
160 х 10	1870	3705	5545	7380	11045	14710	18375	22090
180 х 10	2090	4135	6185	8225	12315	16410	20490	24610
200 х 10	2310	4560	6825	9090	13585	18105	22605	27120
250 х 10	2865	5595	8390	11185	16640	22185	27730	33275
250 х 20	3910	7755	11560	15415	23075	30740	38350	46060
300 х 10	3330	6600	9900	13200	19625	26170	32710	39200
300 х 20	4560	8995	13440	17880	26790	35720	44605	53485

Примечание. В таблице 160–163 токи приведены для неокрашенных шин, установленных на ребро, при зазоре между шинами 30 мм для шин высотой 300 мм и 20 мм для шин высотой 250 мм и менее.

Таблица 161

Допустимый длительный ток промышленной частоты однофазных
токопроводов из шихтованного пакета медных прямоугольных шин

Размер полосы, мм	Ток, А, при числе полос в пакете
	2	4	6	8	12	16	20	24
100 х 10	1880	3590	5280	7005	10435	13820	17250	20680
120 х 10	2185	4145	6110	8085	12005	15935	19880	23780
140 х 10	2475	4700	6920	9135	13585	18050	22465	26930
160 х 10	2755	5170	7670	10150	15040	19930	24910	29800
180 х 10	3035	5735	8440	11140	16545	21900	27355	32760
200 х 10	3335	6300	9280	12220	18140	24065	29985	35910
250 х 10	4060	7660	11235	14805	21930	29140	36235	43430
300 х 10	4840	9135	13395	17670	26225	34780	43380	51700

¹ См. примечание к таблице 160.

Таблица 162

Допустимый длительный ток промышленной частоты трехфазных
токопроводов из шихтованного пакета алюминиевых
прямоугольных шин

Размер полосы, мм	Ток, А, при числе полос в пакете
	3	6	9	12	18	24
100 х 10	1240	2470	3690	4920	7390	9900
120 х 10	1445	2885	4300	5735	5890	11435
140 х 10	1665	3320	4955	6605	9895	13190
160 х 10	1850	3695	5525	7365	11025	14725
180 х 10	2070	4125	6155	8210	12295	16405
200 х 10	2280	4550	6790	9055	13565	18080
250 х 10	2795	5595	8320	11090	16640	22185
250 х 20	3880	7710	11540	15385	23010	30705
300 х 10	3300	6600	9815	13085	19625	26130
300 х 20	4500	8960	13395	17860	26760	35655

¹ См. примечание к таблице 160.

Таблица 163

Допустимый длительный ток промышленной частоты трехфазных
токопроводов из шихтованного пакета медных прямоугольных шин

Размер полосы, мм	Ток, А, при числе полос в пакете
	3	6	9	12	18	24
100 х 10	1825	3530	5225	6965	10340	13740
120 х 10	2105	4070	6035	8000	11940	15885
140 х 10	2395	4615	6845	9060	13470	17955
160 х 10	2660	5125	7565	10040	14945	19850
180 х 10	2930	5640	8330	11015	16420	21810
200 х 10	3220	6185	9155	12090	18050	23925
250 х 10	3900	7480	11075	14625	21810	28950
300 х 10	4660	8940	13205	17485	25990	34545

¹ См. примечание к таблице 160.

Таблица 164

Допустимый длительный ток повышенной – средней частоты
токопроводов из двух алюминиевых прямоугольных шин

Ширина шины, мм	Ток, А, при частоте, Гц
	500	1000	2500	4000	8000	10000
25	310	255	205	175	145	140
30	365	305	245	205	180	165
40	490	410	325	265	235	210
50	615	510	410	355	300	285
60	720	605	485	410	355	330
80	960	805	640	545	465	435
100	1160	980	775	670	570	635
120	1365	1140	915	780	670	625
150	1580	1315	1050	905	770	725
200	2040	1665	1325	1140	970	910

Примечания:
1) В таблице 164 и 165 токи приведены для неокрашенных шин с расчетной толщиной, равной 1,2 глубины проникновения тока, с зазором между шинами 20 мм при установке шин на ребро и прокладке их в горизонтальной плоскости.
2) Толщина шин токопроводов, допустимые длительные токи которых приведены в таблице 164 и 165, должна быть равной или больше указанной ниже расчетной толщины; ее следует выбирать исходя из требований к механической прочности шин, из сортамента, приведенного в стандартах или технических условиях.
3) Глубина проникновения тока и расчетная толщина алюминиевых шин в зависимости от частоты переменного тока равны:

Частота, Гц	500	1000	2500	4000	8000	10000
Глубина проникновения тока, мм	4,20	3,00	1,90	1,50	1,06	0,95
Расчетная толщина шин, мм	5,04	3,60	2,28	1,80	1,20	1,14

Таблица 165

Допустимый длительный ток повышенной – средней частоты
токопроводов из двух медных прямоугольных шин

Ширина шины, мм	Ток, А, при частоте, Гц
	500	1000	2500	4000	8000	10000
25	355	295	230	205	175	165
30	425	350	275	245	210	195
40	570	465	370	330	280	265
50	705	585	460	410	350	330
60	835	685	545	495	420	395
80	1100	915	725	645	550	515
100	1325	1130	895	785	675	630
120	1420	1325	1045	915	785	735
150	1860	1515	1205	1060	910	845
200	2350	1920	1485	1340	1140	1070

Примечания:
1) См. примечания 1 и 2 к таблице 164.
2) Глубина проникновения тока и расчетная толщина медных шин в зависимости от частоты переменного тока следующие:

Частота, Гц..........................	500	1000	2500	4000	8000	10000
Глубина проникновения тока, мм...............	3,30	2,40	1,50	1,19	0,84	0,75
Расчетная толщина шин, мм	3,96	2,88	1,80	1,43	1,01	0,90

Таблица 166

Допустимый длительный ток повышенной – средней частоты
токопроводов из двух алюминиевых концентрических труб

Наружный диаметр трубы, мм		Ток, А, при частоте, Гц
		500	1000	2500	4000	8000	10000
внешней	внутренней
1	2	3	4	5	6	7	8
150	110	1330	1110	885	770	640	615
	90	1000	835	665	570	480	455
	70	800	670	530	465	385	370
180	140	1660	1400	1095	950	800	760
	120	1280	1075	855	740	620	590
	100	1030	905	720	620	520	495
200	160	1890	1590	1260	1080	910	865
	140	1480	1230	980	845	710	675
	120	1260	1070	840	725	610	580
220	180	2185	1755	1390	1200	1010	960
	160	1660	1390	1100	950	800	760
	140	1425	1185	940	815	685	650
240	200	2310	1940	1520	1315	1115	1050
	180	1850	1550	1230	1065	895	850
	160	1630	1365	1080	930	785	745
260	220	2530	2130	1780	1450	1220	1160
	200	2040	1710	1355	1165	980	930
	180	1820	1530	1210	1040	875	830
280	240	2780	2320	1850	1590	1335	1270
	220	22220	1865	1480	1275	1075	1020
	200	2000	1685	1320	1150	960	930

Примечание: В таблице 166 и 167 токи приведены для неокрашенных труб с толщиной стенок 10 мм.

Таблица 167

Допустимый длительный ток повышенной – средней частоты
токопроводов из двух медных концентрических труб¹

Наружный диаметр трубы, мм		Ток, А, при частоте, Гц
		500	1000	2500	4000	8000	10000
внешней	внутренней
150	110	1530	1270	1010	895	755	715
	90	1150	950	750	670	565	535
	70	920	760	610	540	455	430
180	140	1900	1585	1240	1120	945	895
	120	1480	1225	965	865	730	690
	100	12250	1030	815	725	615	580
200	160	2190	1810	1430	1275	1075	1020
	140	1690	1400	1110	995	840	795
	120	1460	1210	955	830	715	665
220	180	2420	2000	1580	1415	1190	1130
	160	1915	1585	1250	1115	940	890
	140	1620	1350	1150	955	810	765
240	200	2670	2200	1740	1565	1310	1250
	180	2130	1765	1395	1245	1050	995
	160	1880	1555	1230	1095	925	875
260	220	2910	2380	1910	1705	1470	1365
	200	2360	1950	1535	1315	1160	1050
	180	2100	1740	1375	1225	1035	980
280	240	3220	2655	2090	1865	1580	1490
	200	2560	2130	1680	1500	1270	1200
	200	2310	1900	1500	1340	1135	1070

¹См. примечание к таблице 166.

Таблица 168

Допустимый длительный ток повышенной – средней
частоты кабелей марки АСГ на напряжение 1 кВ

Сечение токопроводящих жил, мм2	Ток, А, при частоте, Гц
	500	1000	2500	4000	8000	10000
2 х 25	100	80	66	55	47	45
2 х 35	115	95	75	65	55	50
2 х 50	130	105	84	75	62	60
2 х 70	155	130	100	90	75	70
2 х 95	180	150	120	100	85	80
2 х 120	200	170	135	115	105	90
2 х 150	225	185	150	130	110	105
3 х 25	115	95	75	60	55	50
3 х 35	135	110	85	75	65	60
3 х 50	155	130	100	90	75	70
3 х 70	180	150	120	100	90	80
3 х 95	205	170	135	120	100	95
3 х 120	230	200	160	140	115	110
3 х 150	250	220	180	150	125	120
3 х 185	280	250	195	170	140	135
3 х 240	325	285	220	190	155	150
3 х 50 + 1 х 25	235	205	160	140	115	110
3 х 70 + 1 х 35	280	230	185	165	135	130
3 х 95 + 1 х 50	335	280	220	190	160	150
3 х 120 + 1 х 50	370	310	250	215	180	170
3 х 150 + 1 х 70	415	340	280	240	195	190
3 х 185 + 1 х 70	450	375	300	255	210	205

Таблица 169

Допустимый длительный ток повышенной – средней частоты
кабелей марки СГ на напряжение 1 кВ

Сечение токопроводящих жил, мм2	Ток, А, при частоте, Гц
	500	1000	2500	4000	8000	10000
1	2	3	4	5	6	7
2 х 25	115	95	76	70	57	55
2 х 35	130	110	86	75	65	60
2 х 50	150	120	96	90	72	70
2 х 70	180	150	115	105	90	85
2 х 95	205	170	135	120	100	95
2 х 120	225	190	150	130	115	105
2 х 150	260	215	170	150	130	120
3 х 25	135	110	90	75	65	60
3 х 35	159	125	100	90	75	70
3 х 50	180	150	115	105	90	85
3 х 70	210	170	135	120	105	95
3 х 95	295	195	155	140	115	110
3 х 120	285	230	180	165	135	130
3 х 150	305	260	205	180	155	145
3 х 185	340	280	220	200	165	160
3 х 240	375	310	250	225	185	180
3 х 50 + 1 х 25	290	235	185	165	135	130
3 х 70 + 1 х 35	320	265	210	190	155	150
3 х 95 + 1 х 50	385	325	250	225	190	180
3 х 120 + 1 х 50	430	355	280	250	210	200
3 х 150 + 1 х 70	470	385	310	275	230	220
3 х 185 + 1 х 70	510	430	340	300	250	240

Таблица 170

Сопротивление изоляции токопроводов вторичных токоподводов

Мощность электропечи или электронагревательного устройства, МВ•А	Наименьшее сопротивление изоляции1, кОм, для токопроводов
	до 1 кВ	выше 1 до 1,6 кВ	выше 1,6 до 3 кВ	выше 3 до 15 кВ
До 5	10	20	100	500
Более 5 до 25	5	10	50	250
Более 25	2,5	5	25	100

¹ Сопротивление изоляции следует измерять мегаомметром на напряжении 1 или 2,5 кВ при токопроводе, отсоединенном от выводов трансформатора, преобразователя, коммутационных аппаратов, нагревательных элементов печей сопротивления и т.п., при поднятых электродах печи при снятых шлангах системы водяного охлаждения.

Таблица 171

Наименьшее расстояние в свету между шинами
токопровода вторичного токоподвода¹

Помещение, в котором прокладывается токопровод	Расстояние, мм, в зависимости от рода тока, частоты и напряжения токопроводов
	Постоянный		Переменный
	до 1 кВ	выше 1 до 3 кВ	50 Гц		500–10000 Гц		выше 10000 Гц
			до 1 кВ	выше 1 до 3 кВ	до 1,6 кВ	выше 1,6 до 3 кВ	до 15 кВ
Сухое непыльное	12	20–130	15	20–30	15–20	20–30	30–140
Сухое пыльное2	16	30–150	20	25–35	20–25	25–35	35–150

¹ При высоте шины до 250 мм; при большей высоте расстояние должно быть увеличено на 5–10 мм.
² Пыль непроводящая.

Таблица 172

Характеристика воды для охлаждения элементов
электротермических установок

Показатель	Вид сети-источника водоснабжения
	Хозяйственно-питьевой водопровод	Сеть оборотного водоснабжения предприятия
Жесткость, мг-экв/л, не более:
общая	7	–
карбонатная	–	5
Содержание, мг/л, не более:
взвешенных веществ (мутность)	3	100
активного хлора	0,5	Нет
железа	0,3	1,5
рН	6,5–9,5	7–8
Температура, оС, не более	25	30