ИПС "Әділет"

Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделін бекіту туралы

Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту саласын одан әрі дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бір ай мерзімде Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделін іске асыру жоспарын бекітсін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі және жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі А. Мамин

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2021 жылғы 15 наурыздағы
№ 137 қаулысымен
бекітілген

Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделі

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделі (бұдан әрі – модель) Мемлекет басшысының 2020 жылғы 27 мамырда Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің үшінші отырысында берген тапсырмаларын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының 1-тармағын орындау үшін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңнамасының нормалары негізінде және Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 1989 жылғы 20 қарашадағы 44/25 қарарымен қабылданған, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1994 жылғы 8 маусымдағы қаулысымен ратификацияланған Бала құқықтары туралы конвенцияның нормалары ескеріліп әзірленді және балаларды дамыту мен оқыту талаптарының өзгеруіне және өзекті ғылыми деректерге сәйкес мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды трансформациялау үшін қажетті өзгерістер бағытын айқындайды.

2. Осы модельде пайдаланылатын негізгі ұғымдар:

1) модель – мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту мен жетілдіру бағытын айқындайтын тәсілдер мен қағидаттар жиынтығы;

2) баланы толыққанды дамыту – қимыл белсенділігіне жағдай жасау, пайдалы және құнарлы тамақтандыру, достық қарым-қатынас орнату және дамытушы ортаны ұйымдастыру арқылы қамтамасыз етілетін баланың физикалық, психологиялық, әлеуметтік, эмоционалдық денсаулығы мен қауіпсіздігі;

3) баланың қажеттіліктері – ойынға, қимыл-қозғалысқа, таңдауға, өз өмірін бақылауға, пайдалы іс-әрекетке, жақын жылы қарым-қатынас жасауға, араласуға, жаңа нәрсе жасауға, зерттеуге, эксперименттерге, танымдық белсенділікке қажеттілік;

4) дамытушы орта – заттар мен ойыншықтарға еркін қолжетімділікті және немен айналысатынын өз бетінше таңдауын, күні бойы өз идеяларын іске асыру мүмкіндігін қамтамасыз ететін, балалардың бастамасын қолдау үшін жоспарланған әртүрлі материалдары бар орта;

5) қарым-қатынасты қолдау – ересектердің балаларға деген мейірімді қарым-қатынасы, баланың дербестігін ынталандыруы, әр баланың жеке басын құрметтеуі, балаға қиын сәттерде қолдау көрсетуі;

6) инклюзивті білім беру кеңістігі – әр баланың жеке қажеттіліктері ескеріліп ұйымдастырылған орта, онда барлық балалар эмоционалдық, зияткерлік және академиялық қолдауды сезінеді, әлеуметтенуге қатысады және жеке басына, тәрбиелеу мен оқытудағы қалауына қарамастан қатысады;

7) сапалы маңызды өзара іс-қимыл – педагогтің әр баламен жеке қарым-қатынасы, баланың іс-әрекетіне және оның пікіріне шынайы қызығушылықпен қарау, тыңдау, қолдау көрсету, балаға жылы қарым-қатынас көрсету;

8) ерте дамыту – баланың туғаннан бастап мектепке барғанға дейін дамуы;

9) сәби жасы – туғаннан бастап үш жасқа дейінгі кезең;

10) педагог – педагогикалық немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам.

3. Модель ұлттық құндылықтарды балаларды ерте жастан толыққанды дамытудың заманауи теорияларымен үйлестіруге бағытталады.

2-тарау. Ағымдағы жағдайды талдау

4. Мектепке дейінгі білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаттары "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңында (бұдан әрі – Заң) айқындалған.

5. Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту білім беру жүйесінің бірінші деңгейі ретінде отбасында немесе бір жастан бастап бірінші сыныпқа қабылданғанға дейін меншік нысанына қарамастан мектепке дейінгі ұйымдарда; бес жастан бастап балаларды мектепалды даярлау отбасында немесе меншік нысанына қарамастан мектепке дейінгі ұйымдарда, жалпы білім беретін мектептердің, лицейлер мен гимназиялардың мектепалды сыныптарында жүзеге асырылады.

6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 27 желтоқсандағы № 988 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында (бұдан әрі – Мемлекеттік бағдарлама) білім беруді, оның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамытудың негізгі бағыттары айқындалған. Қолжетімді және сапалы мектепке дейінгі білім беру Біріккен Ұлттар Ұйымының 2030 жылға дейін тұрақты даму мақсаттарының тізбесіне енеді.

7. Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту бойынша жүйелі шаралар кешені іске асырылуда. Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесіндегі мемлекеттік саясат халықтың әртүрлі әлеуметтік топтарынан шыққан балалардың сапалы білім алуы үшін тең бастапқы мүмкіндіктер жасауға және қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған.

8. Елдегі мектепке дейінгі ұйымдар желісі, оның ішінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысымен бекітілген Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010 – 2020 жылдарға арналған "Балапан" бағдарламасының арқасында кеңейді. Мектепке дейінгі ұйымдарды ашу үшін жеке бизнесті тарту және мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру есебінен мектепке дейінгі жекеменшік ұйымдар желісі 13 есе – 2010 жылы 347 бірліктен 2020 жылы 4556 бірлікке дейін ұлғайды.

9. 2021 жылы мектепке дейінгі ұйымдар желісі 10759 бірлікті құрады, оның ішінде 6949 балабақша және 3696 шағын орталық, 6080 мемлекеттік және 4679 жекеменшік мектепке дейінгі ұйымдар, оларға 1-6 жастағы 903 мыңнан аса бала барады.

10. Балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеумен және оқытумен қамту мәселелері көбіне соңғы 10 жылда шешілді. Қазіргі кезеңде мектепке дейінгі білім беруді дамытудың басым бағыттары модельді іске асыруда көзделген сапалық көрсеткіштерді арттыруға бағытталған.

11. Сонымен қатар мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде шешуді талап ететін бірқатар өзекті мәселелер бар:

1) балалармен жұмыста қолданылатын әдістер мен нысандардың заманауи талаптарға сәйкес келмеуі;

2) балалардың танымдық қызығушылықтары мен білуге құмарлығы, дербестігі жеткілікті ескерілмеуі;

3) білім берудің әртүрлі деңгейлерінде алынатын негізгі дағдылар жиынтығындағы сәйкессіздіктің өмір бойы оқыту жүйесін (lifelong learning) құруға кедергі жасауы;

4) көрсетілетін қызметтер сапасының төмендігі, мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сапасын өлшеу және бағалау жүйесінің болмауы;

5) кадрлар жасының ұлғаюы және жетіспеуі;

6) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесіндегі педагог мамандығы беделінің болмауы;

7) кадрлардың тұрақтамауы;

8) педагогтерді даярлау бағдарламалары мазмұнының әлемдік ғылымның заманауи үрдісіне сәйкес келмеуі;

9) ерекше білім беруді қажет ететін балалардың оқшаулануы;

10) инклюзивті ортада балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау үшін мамандар тапшылығы;

11) ата-аналар қауымымен байланыстың жеткіліксіздігі.

12. Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сапасын бағалау жүйесінің болмауы, тексеру рәсімін оңайлату, лицензиялауды алып тастау, мектепке дейінгі ұйымдар қызметіне хабарлама тәртібін енгізу мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту қызметі сапасының төмендеуіне алып келді.

13. Қазақстанда ECERS-R сапаны бағалаудың халықаралық шкаласы бойынша өткізілген зерттеу 7 балдық шкала бойынша 4,1 балл деңгейін көрсетті, бұл "орташа сапа" бағасына сәйкес келеді, ал "жақсы сапа" 5 балдан басталады. "Баланы қарау және күтім жасау" шкаласы бойынша мектепке дейінгі ұйымдар жоғары көрсеткішті иеленді, "Бағдарламаны құрылымдау", "Өзара ынтымақтастық", "Сөйлеу және ойлау" және "Заттық-кеңістіктік орта" кіші шкалалары, әсіресе, балалардың еркін ойыны және мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған жағдайлар бойынша баға 4,0-ден төмен болды. Текшелер, математика, ойын, табиғат/ғылым, музыка/қимыл, өнер, ұсақ моторика және т.б. көрсеткіштер бойынша "Белсенділік түрлері" кіші шкаласы бойынша балдар ең төмен. Ортаның жабдықталуы мен балаларға қолжетімділігінің төмендігі. Зерттеу баланың педагогпен өзара әрекетіне, баланың эмоционалдық дамуына, жеке тәсілді күшейтуге және баланың қызығушылығын қолдауға назар аудару қажеттілігін көрсетті.

14. Мемлекеттік бағдарламада мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту деңгейінде білім беру қызметтерінің сапалық көрсеткіштерімен байланысты индикаторлардың шектеулі саны айқындалған, олар – балалардың сауаттылық дағдылары, мектепке дейінгі ұйымдармен қамту, педагогтердің білім деңгейі, ал халықаралық практикада мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сапасы – көптеген компоненттерді қамтитын және жергілікті контексті көрсететін ауқымды ұғым.

15. Сапа көрсеткіштерінің үш тобы бар, балаларды оқыту және күтім жасау саласында қызмет көрсететін ұйымдардың сапасын бағалаудың әрбір халықаралық құралы осы көрсеткіштердің өзіндік теңгеріміне ие:

1) құрылымдық сапа – мектепке дейінгі ұйым дизайны, оны ұйымдастыру және кеңістікті ішкі ұйымдастыру, педагогтердің білім деңгейі мен кәсібилігі, куррикулум дизайны, қаржылық реттеу, балалар санының ересектер санына арақатынасы, балалармен жұмыс жүргізудегі жеке тәсіл, балалар қауіпсіздігі үшін жағдайлар, аккредиттеу;

2) процестің сапасы – мектепке дейінгі ұйымдарда педагогтер нені қалай жасайды, ойынға қанша уақыт бөлінеді, педагог пен балалар және балалар арасындағы маңызды өзара әрекет, күтім мен білім күнделікті практикаға қаншалықты кіріктірілген, оның балаға мейірімді және оның қажеттіліктеріне сай келуі, педагогтердің әр баланың отбасымен өзара қарым-қатынасы, ата-аналардың қатысуы және мектепке дейінгі ұйымдардағы педагогтердің күнделікті практикасы;

3) нәтиженің сапасы – балалар, отбасы, қоғам нақты бір мектепке дейінгі ұйымнан қандай пайда алады, бұл нәтиже балалардың аман-саулығын, балалардың эмоциялық, моральдық, психикалық, психологиялық аман-саулығы мен дамуын, әлеуметтік дағдыларын, болашақ өмірге дайындығын, балалардың денсаулығы мен олардың мектепке дайындығын өлшеуге қалай әсер етеді.

16. Бұл көрсеткіштердің көбі Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде ескерілмейді. Үздік әлемдік тәжірибені ескере отырып және оған сәйкес мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесін одан әрі дамыту, мектеп жасына дейінгі балалар үшін сапалы білім алуға тең қолжетімділікті қамтамасыз ету және ата-аналар қауымының сапалы қызметтер алуға қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет.

3-тарау. Модельдің мазмұны

Модельдің мақсаты мен міндеттері

17. Модельдің мақсаты – дені сау, дербес, білуге құмар, көпшіл, сын тұрғысынан ойлайтын балаларды қалыптастыру мен әлеуметтендіруге бағытталған тәрбиелеу мен оқыту жүйесін өзгерту арқылы мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамытудың бағыттары мен қағидаттарын айқындау.

18. Модельдің міндеттері:

1) инклюзивті білім беруді қоса алғанда, оқу жоспарлары мен бағдарламаларының икемділігін қамтамасыз ету арқылы педагогикалық процесті ғылыми негізде жетілдіру жолымен мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың мазмұнын өзгертуге жағдай жасау;

2) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың мазмұнындағы өзгерістерді нормативтік құқықтық сүйемелдеуді қамтамасыз ету;

3) сапа өлшемшарттарын айқындау арқылы мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың сапасын арттыру және білім берудің сапасын бағалау құралын әзірлеу;

4) қазіргі заманғы теорияларды ұлттық ерекшеліктермен үйлесімді ұштастыру негізінде баланы ерте дамыту процесінің тұтастығын қамтамасыз ету;

5) ғылыми негізде вариативтік оқу бағдарламаларының құрылымын әзірлеу және бағыттарын айқындау;

6) педагогтердің деңгейінде және білім беру ұйымдарының деңгейінде мектепке дейінгі ұйымдардың күнделікті жұмысында зерттеу жұмысының мәдениетін қалыптастыру;

7) педагогтердің кәсіби өсуінің үздіксіздігін қамтамасыз ету;

8) өзара әріптестік іс-қимыл орнату арқылы ата-аналардың білім беру қызметтеріне қанағаттануын қамтамасыз ету.

19. Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды, дамыту мен білім беру сапасын қамтамасыз ету бойынша кешенді шаралар:

1) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту бағдарламаларының мазмұны мен іске асыру шарттарын реттейтін нормативтік құқықтық базаны жаңарту;

2) ғылыми-әдіснамалық және оқу-әдістемелік қолдауды қамтамасыз ету;

3) вариативтік оқу бағдарламаларын әзірлеу және енгізу;

4) тәрбиелеу мен оқытудың сапасын бағалау өлшемшарттарын әзірлеу;

5) балаларды психологиялық-педагогикалық қолдауды жүзеге асыру тәсілдерін жетілдіру;

6) педагогтерді даярлау бағдарламаларын жетілдіру және балаларды ерте дамыту әдістемесі бөлігінде мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламаларын өзектілендіру.

Нормативтік құқықтық сүйемелдеу

20. Қазақстан Республикасының қазіргі даму кезеңінде балаларды дамыту, тәрбиелеу және оқыту процестерін ұйымдастырудың жаңа тәсілдері мен жаңа тиімді нысандарын іздеуді талап ететін мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістер болып жатыр. Бұл Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы "Қазақстан-2050" стратегиясы" атты Қазақстан халқына Жолдауында, Мемлекеттік бағдарламада, Заңда және басқа да негізгі нормативтік құжаттар мен заңға тәуелді актілерде көрініс тапты. Осы нормативтік құқықтық құжаттарда Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесін жаңғыртудың тұжырымдамалық негіздері қаланды.

21. Модельді іске асыру мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту саласында ғылыми зерттеулер жүргізгеннен, білім беру қызметтерінің сапасын, даму жағдайларын жақсарту және арттыру бойынша ұсынымдар әзірленгеннен кейін ілеспе нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізуді көздейді.

Дамыту, тәрбиелеу және оқыту процестері тәсілдерін өзгерту

22. Қазіргі әлемде білімге деген көзқарас балалар өмір сүріп, өсіп жатқан, жылдам өзгеріп отыратын болмыспен бірге өзгеруде. Білімді баланың туылған сәтінен бастап өмір бойы жалғасатын процесс ретінде қарау білім беру процесін ұйымдастырудың икемді стандарттарын қабылдауды қажет етеді. Балалар көп уақытын білім беру ұйымдарында өткізеді, бұл балалардың мәдени және этникалық әртүрлілікке құрмет көрсетілетін үйлесімді, мейірімді, дамытушы, инклюзивті, әділ ортада балалық шағын өткізуі үшін тиісті жағдайлар жасаудың маңыздылығын түсінуге әкеледі.

23. Бала өзінің әлем жайлы жеке түсінігін қалыптастыру құқығы мен мүмкіндігі бар оқуға белсенді қатысушы ретінде қабылдануы тиіс.

24. Мектепке дейінгі кезең – мектепке дайындық сатысы, баланың өмірлік маңызды дағдыларын дамыту кезеңі. Демек, бала өміріндегі мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту тәсілінің ұйымдастырылған оқу қызметінен баланың жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, әр баланың әлеуетін барынша дамытуға жағдай жасауға қарай өзгеруі тиіс. Педагогтің алдын ала жоспарлаған әрекеттерін орындап қана қоймай, баланың қызығушылығына көңіл бөліп, күнді өзі таңдаған белсенділік түріне қарай құрудың маңызы зор.

25. Тәрбиелеу мен дамыту ерте балалық шақтан басталады, бұл ғылыми тұжырымдармен дәлелденген. Балаларды тәрбиелеуде отбасындағы жайлы жағдай, ата-аналардың моральдық қасиеттері зор маңызға ие. Сондықтан балаларды дамыту мен тәрбиелеу үшін отбасы мен мектепке дейінгі ұйымның күш-жігерін біріктіру қажет.

26. Бірге ойнау дағдыларын, еңбек әрекеті дағдыларын, тазалықты, тәртіптілікті, ұйымшылдықты, ойлауды, қабылдауды, сурет салуды және басқа дағдыларды меңгерту ойын нысанында іске асуға тиіс. Ойын – баланың негізгі әрекеті және дамытудың негізгі құралы.

27. Әлеуметтік-эмоционалды оқыту баланың дамуындағы маңызды компонент болып табылады. Ол өз эмоцияларын түсіну мен басқарудан, эмпатиядан және үнемі дамып отыратын қарым-қатынас дағдыларынан тұрады. Бала тәрбиешілермен және мектепке дейінгі ұйымның басқа да ересек адамдарымен қарым-қатынаста неғұрлым сабырлы болса, баланың психоэмоциялық аман-саулығының негізі болып табылатын оның эмоциялық және әлеуметтік құзыреті де сапалы дамиды. Мектепке дейінгі ұйымдар мен үйде балалардың әлеуметтік-эмоциялық дағдыларын дамытуға ерекше назар аудару қажет.

28. Балаларға арналған жағдайларды ұйымдастыруға қойылатын талаптардың өзгеруі 1 жастан бастап 1-сыныпқа қабылданғанға дейін баланы дамыту процестері туралы заманауи ғылыми негіздемелерге сәйкес келтірілетін нормативтік құқықтық актілерді қайта қарауды да көздейді.

29. Заманауи әлемдік үрдістер педагогтердің әр баланың толыққанды дамуы үшін жағдай жасауға баса назар аударатынын көрсетеді, яғни баланы дамыту, тәрбиелеу мен оқыту процестеріне жеке тәсілді қалыптастыруға бағытталған бағдарламаларға басымдық беру қажет.

30. Мектепке дейінгі ұйымдарға даму бағытын дербес анықтау мүмкіндігі берілетін болады, оның негізінде балама дамыту бағдарламалары әзірленеді және педагогикалық кеңесте бекітіледі.

31. Мектепке дейінгі ұйымдар вариативтік жеке бейімделген бағдарламаларды, оқытудың әртүрлі әдістемелері мен технологияларын, білім беру процесін ұйымдастырудың нысандарын, әдістерін, тәсілдерін пайдаланады; баланың даралығы мен субъективтілігін, өмірлік қажетті физикалық, әлеуметтік, эмоционалдық, коммуникативтік, танымдық дағдыларды дамытуды қолдауға бағдарланған кедергісіз дамытушы ортаны, трансформацияланатын ойындар мен тақырыптық аймақтарды құрады.

32. Педагогтер үшін балалардың жастары ескеріле отырып, оқу үшін әртүрлі ойындардың үлгілерін қамтитын апталық циклограммалардың үлгілері, түрлі жас топтарындағы балалармен ойындарды ұйымдастырудың технологиялық процесінің алгоритмі, дамытушы ойындар өткізу әдістемелері бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірленетін болады.

33. Сәби жасындағы және мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту ұйымдастырылған оқу қызметі, күнделікті практика мен өзара іс-қимыл арқылы жүзеге асырылады.

34. Педагогтің рөлі – күні бойы балалармен әңгімелесуде денсаулық, қарым-қатынас, математика негіздері және білімнің басқа да салалары туралы білімді бойларына дарыту (педагог тамақтану кезінде денсаулық пен тамақтанудың маңызы туралы, серуенде табиғат туралы балаларға әңгімелеп береді). Қарым-қатынас дағдыларын педагог өзі көрсетуге тиіс. Балалармен диалог жүргізуде педагог қарым-қатынас тәсілдерін көрсетеді, әңгімелесушінің сезімін ескеру қажеттілігін түсіндіреді, сыпайылық пен адамдармен араласу қағидалары туралы айтады. Бала тәрбиесіндегі халық ауыз әдебиетінің маңызын ескере отырып, баланың ертегілер мен кітаптарға қызығушылығын қолдау қажет. Сәбилер мен мектеп жасына дейінгі балалардың ерекшелігі – олар белсенді әрекеттер мен практика арқылы үйренеді. Сондықтан ұйымдастырылған оқу қызметі тек ойын түрінде өткізілуге тиіс.

35. Білім беру салаларының міндеттері бала сол сәтте өзіне қызықты білімді өз бетінше таңдай алатын қолжетімді заттық-кеңістіктік ортаны ұйымдастыру арқылы іске асырылуға тиіс. Педагогтің міндеті – балалардың қызығушылықтарын атап өту, оқу әрекеті барысында әр баламен сөйлесу. Сабақ нысандарын педагог таңдауға тиіс.

Мектепке дейінгі ұйымдардың қызметін әдістемелік қолдау

36. Мектепке дейінгі білім беру сапасының деңгейі жоғары елдерде саладағы ағымдағы проблемаларды қадағалауға және тиісті ұсынымдар әзірлеуге мүмкіндік беретін эмпирикалық және қолданбалы зерттеулер тұрақты негізде жүргізіледі, ал педагогтер қызметін өзекті ғылыми деректерге сәйкес құрады, өз әрекеттеріне зерттеу жүргізе отырып, практикаларды, балалардың пікірлерін ескереді және кері байланыс орнатады, зерттеу қызметімен тұрақты түрде айналысады. Бұл үшін педагог шеберлігінің тиісті деңгейі және үнемі даму мен оқуға деген ұмтылыс қажет.

37. Мектепке дейінгі ұйымдардың қызметін ғылыми негіздеу және қолдау мәселесін шешу үшін "Мектепке дейінгі балалық шақ" республикалық орталығының базасында Балаларды ерте дамыту институты, өңірлердегі әдістемелік кабинеттердің жанында балаларды ерте дамыту мәселелері жөніндегі мобильді топтар құрылады, олардың қызметіне мынадай функциялар кіреді:

1) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың педагог қызметкерлеріне білім беру бағдарламаларын, әдістемелік материалдарды, оқыту әдістерін іске асыруда, мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мен тәрбиелеуде, білім беру процесін ұйымдастыру мен басқаруда, оны психологиялық қолдауда әдістемелік көмек көрсету;

2) жұмыс тәжірибесін жинақтауды, талдауды және жүйелеуді қамтамасыз ету, жұмыстың тиімді нысандары мен олардың нәтижелері туралы деректер банкін құру;

3) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту қызметінің бағытына сәйкес әдістемелік жұмыстың мазмұнын әзірлеу жөнінде шығармашылық топтар құру;

4) педагогтерге әдістемелік жұмысты ұйымдастырудың әртүрлі нысандары арқылы кәсіби құзыреттілігін арттыруға мүмкіндік жасау;

5) мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту педагогтеріне педагогикалық ұжымның және жеке педагогтердің жұмыс тәжірибесімен танысу үшін жағдайлар жасау.

Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың сапасын бағалау

38. Білім беру қызметтерінің жоғары сапасына кешенді көшуді жүзеге асыру, мектепке дейінгі сапалы білімге барлық балалардың тең қолжетімділігін қамтамасыз ету, мектепке дейінгі білім беру жүйесіндегі проблемаларды анықтау үшін мынадай мәселелер бойынша зерттеулер жүргізіледі: білім беру қызметтерінің сапасы, эргономикалық жағдайлар, теңгерімді тамақтану; білім беру қызметтерінің сапасын бағалаудың бірыңғай өлшемшарттары, көрсетілетін қызметтердің сапасын өлшеу және оны арттыру бойынша шаралар қабылдау үшін мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың сапасын бағалау құралы әзірленеді; бүкіл әлемде кешенді бағалау құралы ретінде қолданылатын сәбилік шақтағы қоршаған ортаның ECERS рейтингтік шкаласын қолдана отырып, мектепке дейінгі білім беру сапасын тәуелсіз ұлттық бағалау жүйесі енгізіледі.

39. Баланың жасына және деңгейіне сәйкес келетін ресурстардың мол таңдауы бар жоғары сапалы білім беру кеңістігі баланың өзіндік оқуындағы белсенді рөлінде маңызды құрамдас болып табылады.

40. Мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілген мониторинг қорытындылары бойынша "көп функционалдық" параметрінің төмен көрсеткіші анықталды. Мектепке дейінгі ұйымдарда материалдық-техникалық жарақтандыруға және жағдай жасауға ерекше назар аударылатын болады, сәби жасындағы балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, заттық-кеңістіктік ортаның тиімділігін, қауіпсіздігі мен жайлылығын қамтамасыз етуге бағытталған эргономикалық шешімдер қабылданатын болады.

41. Мектепке дейінгі ұйымдар оқыту сапасын арттыруға, еркін, мәдени, білімді, рухани дамыған және дені сау, әлеуметтік белсенді тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін жайлы жағдайлар, қолжетімді кеңістіктік-білім беру ортасын құруға тиіс.

42. Құнарлы тамақтану балалардың денсаулығы мен үйлесімді дамуын қамтамасыз ететін маңызды және тиімді алғышарттардың бірі болып табылады, ол баланың қалыпты өсуіне, ағзалар мен тіндердің дұрыс дамуына, қаңқа, орталық жүйке жүйесі мен ақыл-ойдың қалыптасуына ықпал етеді, ағзаның қорғаныш күштерін арттырады.

43. Мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды теңгерімді тамақтандырудың қамтамасыз етуді зерделеу жөніндегі зерттеулердің қорытындылары бойынша заманауи ғылыми зерттеулердің деректеріне сәйкес келетін мектепке дейінгі ұйымдарда тамақтандырудың нормалары әзірленетін болады.

Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесіндегі педагог

44. Құбылмалы әлемде педагогтің үнемі даму, балаларды тыңдай білу, сұрақтар қою, дәлелдер іздеу, оларды сыни тұрғыдан талдау және шығармашылық эксперименттер жүргізу қабілеті маңызды. Педагогтер белсенді зерттеуші және балалармен жұмыс істеудің жаңа нысандарын жасаушы, жаңашыл және жауапты болуы тиіс.

45. Модельді іске асыру жоғары оқу орындары мен колледждердің қатысуымен мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің сапалық деңгейін арттыру мәселесін шешуде кешенді тәсілдерді болжайды:

1) жоғары оқу орындары мен колледждердің педагогикалық факультеттерінің білім беру бағдарламалары қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге сәйкес кадрлар даярлауды көздеуі, тәрбиелеу мен оқыту бағдарламаларын іске асыру үшін әдістемелік базаны, студенттердің педагогикалық практикадан өтуін қамтамасыз етуге тиіс;

2) кадрларды даярлауда теория мен практиканың бірлігі үшін жоғары оқу орындары мен колледждердің мектепке дейінгі ұйымдармен балаларды ерте дамыту мәселелері бойынша өзара іс-қимылы қамтамасыз етілуі қажет;

3) балаларды ерте дамыту саласындағы мамандықтар профессор-оқытушылар құрамының сапасын арттыру арқылы жоғары оқу орындарының институционалдық әлеуетін ұлғайту мақсатында "Болашақ" халықаралық стипендиясының басым мамандықтар тізіміне енгізілетін болады.

46. Мектепке дейінгі ұйымдардың әдіскерлері:

1) көрсетілетін білім беру қызметтерінің сапасына мониторинг жүргізуді;

2) дамытушы бағдарламалардың бағыттарын бірге анықтауды;

3) балаға арналған дамытушы бағдарламаларды ата-аналармен бірге таңдау мүмкіндігін ұйымдастыру үшін балалардың қызығушылығын зерделеуде педагогке көмек көрсетуді;

4) педагог практикасындағы нақты мәселелерді анықтауда оған көмек көрсетуді;

5) педагогтерге ойын аймақтарын ұйымдастыруда, оқу ресурстарын таңдауда әдістемелік көмек көрсетуді;

6) балаларды тәрбиелеу мен оқыту процесін әдістемелік сүйемелдеуді;

7) педагогтердің практикасын тәжірибе алмасуға, біліктілігін арттыруға, өзін танытуға мүмкіндік жасау арқылы жетілдіруді;

8) инновациялық тәсілдерді енгізуді жүзеге асыруы тиіс.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу үшін жағдайларды қамтамасыз ету

47. Инклюзивтік білім беруді дамыту:

1) ерекше білім беруді қажет ететін балаларға қоғамның оң көзқарасының философиясын қалыптастыру;

2) инклюзивті білім беру процесін ғылыми және оқу-әдістемелік қолдауды жетілдіру;

3) ерекше білім беруді қажет ететін балаларды білім беру ортасына қосу процесін психологиялық-педагогикалық қолдаудың практикаға бағдарланған технологияларын қолдану тетіктерін, нысандарын, тәсілдерін әзірлеу және енгізу;

4) ерекше білім беруді қажет ететін балаларды ерте анықтау жүйесін жетілдіру және психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру;

5) мектепке дейінгі және мектепте білім беру деңгейлері арасында инклюзивті технологиялар сабақтастығын жүзеге асыру;

6) инклюзивті білім беруді ақпараттық-консультациялық қолдауды жүзеге асыру; қызметі инклюзивті білім беру мәселелерін шешуге байланысты ұйымдармен әлеуметтік әріптестікті дамыту (инклюзивті практиканы жүзеге асыратын мектепке дейінгі ұйымдар; инклюзивті білім беруді қолдау бойынша ресурстық орталықтар, ғылыми-зерттеу орталықтары, жоғары оқу орындары, арнайы білім беру ұйымдары, қоғамдық ұйымдар);

7) инклюзивті білім беру теориясы мен практикасының озық тәжірибесін зерделеу мақсатында шетелдік ұйымдар мен әріптестердің ынтымақтастығын тереңдету;

8) инклюзивті практиканы жүзеге асыратын мектепке дейінгі ұйымдардың қажеттілігін болжау жүйесін дамыту;

9) ерекше білім беруді қажет ететін балалар келетін топтарды қажетті білікті мамандармен қамтамасыз ету (логопед, олигофренопедагог, тифлопедагог, сурдопедагог және т.б.) арқылы қамтамасыз етіледі.

Ата-аналармен және ата-аналар қауымдастығымен жұмыс

48. Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда баланың өмірі мен дамуына ықпал ететін барлық факторларды ескеру қажет. Демек, баламен жұмысты ата-аналарымен, қоршаған ортамен өзара ынтымақтастықта құру аса маңызды. Барлық ерекшеліктерді: әлеуметтік жағдайды, отбасы тарихын, елдің мәдени ерекшеліктері мен салт-дәстүрлерін, баланың мінез-құлқы мен ерекшеліктерін ескеру қажет. Ата-аналармен үнемі қарым-қатынаста болу және оларды бейімдеу мен оқыту процестеріне тарту мектепке дейінгі ұйым ұжымының басты міндеттерінің бірі болуға тиіс.

49. Жаңа нормативтік-мазмұндық тәсілдерді іске асыру жағдайында мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың алдына ашықтықты, ата-аналармен тығыз ынтымақтастықты және өзара іс-қимылды көздейтін нысаналы бағдарлар қойылады. Білім беру жүйесінің алдына қойылған міндеттер оқу-тәрбиелеу процесінің нәтижелі болуы үшін ата-аналардың жауапкершілігін арттыруды көздейді. Балаларды дамыту, тәрбиелеу және оқыту процесіне ата-аналарды тарту мәселесі мынадай бағыттарда шешіледі:

1) ата-аналардың педагогикалық мәдениетін арттыру;

2) ата-аналарды мектепке дейінгі ұйымның қызметіне тарту.

50. Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту жүйесінің алдына балаларды тәрбиелеу мен оқыту үшін жауапкершілікті іске асыруда ата-аналарға көмек көрсету жолымен оларды педагогикалық процеске белсенді қатысушылар ретінде тарту мақсаты қойылған. Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін:

1) әр тәрбиеленушінің отбасымен әріптестік қарым-қатынас орнату;

2) балаларды дамыту мен тәрбиелеу үшін отбасы мен мектепке дейінгі ұйымның күш-жігерін біріктіру;

3) өзара түсіністік атмосферасын құру, мүдделердің ортақтығын, мектепке дейінгі ұйымның тәрбиеленушілері мен педагогтері, ата-аналар арасында қарым-қатынасқа деген оң көзқарас пен тілектестікті қолдау;

4) балалардың ата-аналарымен және заңды өкілдерімен сындарлы ынтымақтастықта қарым-қатынас орнату үшін педагогтерді даярлау көзделеді.

51. Ата-аналармен жұмыста ата-аналар жиналыстарының жаңа форматтары пайдаланылатын болады, олар тренингтер, семинарлар, "игі істер күндері", ата-аналардың қатысуымен педагогикалық кеңес, ата-аналар конференциясы, ата-аналармен бейресми байланыс орнатуға, олардың назарын мектепке дейінгі ұйымға аударуға бағытталған дәстүрлі емес қарым-қатынас нысандары түрінде өтуге тиіс, ата-аналар өз баласын жақсы білуі керек, оны басқа, өзі үшін таныс емес жағынан көруі тиіс, педагогтермен өзара қарым-қатынаста болуы қажет. Жеке және топтық консультациялар, ата-аналар жиналыстарын, проблема бойынша пікірталастар, "ауызша журналдар", педагогикалық қонақ бөлмелерін, сұрақ-жауап кештерін, "ток-шоу" өткізу, сабақтардың бейнежазбаларын және режимдік сәттерді қарау, содан кейін талқылау және басқалары ұсынылады. Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың ата-аналары үшін белсенді етудің интерактивті әдістерін қолдану, сұхбаттасу, талқыланатын проблеманы рейтингтік бағалау, әрқилы бірнеше көзқарасты талқылау ұсынылады.

4-тарау. Күтілетін нәтижелер

52. Модельді іске асыру:

1) мектепке дейінгі ұйым деңгейінде:

мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың білім беру процесінің барлық қатысушыларының өзара іс-қимылы арқылы бақытты, дені сау, дербес, білуге құмар, тіл табысқыш, сын тұрғысынан ойлайтын балалардың толыққанды дамуы үшін жағдай жасауға;

вариативтік оқу бағдарламаларын әзірлеуге, оқытудың әртүрлі әдістемелері мен технологияларын, білім беру процесін ұйымдастырудың нысандарын, әдістерін, тәсілдерін пайдалануға;

баланың даралығы мен субъективтілігін қолдауға бағытталған трансформацияланатын ойын және тақырыптық аймақтар, инклюзивті дамытушы орта құруға;

ұлттық мәдениет пен дәстүр арқылы рухани-адамгершілік құндылықтар негізінде баланың жеке қасиеттерін қалыптастыруға;

отбасымен ынтымақтастық нысандарын кеңейтуге;

теңгерімді тамақтандырудың кешенді бағдарламасын әзірлеуге;

мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың сапасын бағалау өлшемшарттарын әзірлеуге;

сәби жасындағы балалар үшін жағдай жасауға;

2) педагогтер деңгейінде:

қазіргі жағдайларда жұмыс істеу үшін білікті педагогтер даярлауға;

педагогтердің үздіксіз кәсіби дамуын қамтамасыз етуге;

баланың даму процесін жетілдіру мақсатында кері байланыс орнатуға, зерттеу мәдениетін құруға;

қазіргі жағдайда жұмыс істеуге қажетті құзыреттерді дамытуға;

"мамандыққа кіріспе" курстарынан өтуді (жас мамандар үшін) қамтамасыз етуге;

3) балаларға:

физикалық аман-саулықты;

әлеуметтік-эмоционалдық құзыреттілікті;

когнитивтік және қарым-қатынас дағдыларын дамытуды;

таным мен зерттеуге деген жоғары ішкі мотивацияны дамытуды;

бастамашылдықты, дербестік пен жауапкершілікті дамытуды;

өзіне және айналасындағыларға қамқорлық көрсетуді;

өз бетінше саналы таңдау жасай білуді;

командада жұмыс істей білуді;

сын тұрғысынан ойлауды дамытуды;

креативтілікті қолдауды;

психологиялық-педагогикалық қолдауды қамтамасыз етуге;

4) ата-аналарға:

білім беру процесінің қатысушылары болуға;

баланың психикалық және физикалық денсаулығын сақтауды қамтамасыз етуге;

баланың жеке мүмкіндіктерін дамытуға;

көрсетілетін білім беру қызметтерінің сапасына қанағаттану деңгейін арттыруға;

үйде баланың толық дамуы үшін жағдай жасауда консультациялық көмек алуға мүмкіндік береді.

В целях дальнейшего развития сферы дошкольного воспитания и обучения Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую модель развития дошкольного воспитания и обучения.

2. Министерству образования и науки Республики Казахстан в месячный срок утвердить План реализации модели развития дошкольного воспитания и обучения.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания и подлежит опубликованию.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

А. Мамин

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 15 марта 2021 года № 137

Модель развития дошкольного воспитания и обучения

Глава 1. Общие положения

1. Настоящая модель развития дошкольного воспитания и обучения (далее – модель) разработана во исполнение пункта 1 Плана мероприятий по реализации поручений Главы государства, данных на третьем заседании Национального совета общественного доверия при Президенте Республики Казахстан 27 мая 2020 года, на основе норм Конституции и законодательства Республики Казахстан с учетом норм Конвенции о правах ребенка, принятой резолюцией 44/25 Генеральной Ассамблеи Организации Объединенных Наций от 20 ноября 1989 года, ратифицированной постановлением Верховного Совета Республики Казахстан от 8 июня 1994 года, и определяет направление изменений, необходимых для трансформации дошкольного воспитания и обучения, в соответствии с меняющимися требованиями к развитию и обучению детей и актуальными научными данными.

2. Основные понятия, используемые в настоящей модели:

1) модель – совокупность подходов и принципов, определяющих направления развития и совершенствования дошкольного воспитания и обучения;

2) целостное развитие ребенка – физическое, психологическое, социальное, эмоциональное здоровье и безопасность ребенка, обеспечиваемые через создание условий для двигательной активности, полезного и полноценного питания, доброжелательных отношений и организацию развивающей среды;

3) потребности ребенка – потребность в игре, движении, выборе, чувстве контроля над своей жизнью, занятиях полезной деятельностью, близких теплых отношениях, общении, создании нового, изучении, экспериментах, познавательной активности;

4) развивающая среда – среда с разнообразными материалами, спланированная для поддержания детской инициативы, обеспечивающая свободный доступ к предметам и игрушкам и возможность самостоятельно выбирать занятия, и реализовывать свои идеи в течение дня;

5) поддерживающие отношения – доброжелательные отношения взрослых к детям, поощрение самостоятельности, уважение личности каждого ребенка, поддержка в сложные для ребенка моменты;

6) инклюзивное образовательное пространство – среда, организованная с учетом индивидуальных потребностей каждого ребенка, в которой все дети чувствуют эмоциональную, интеллектуальную и академическую поддержку, включены в социализацию и участвуют независимо от идентичности, предпочтений в воспитании и обучении;

7) качественные значимые взаимодействия – взаимодействие педагога с каждым ребенком персонально, с искренним интересом к занятиям ребенка и его мнению, выслушивая, предлагая поддержку, демонстрируя теплое отношение к ребенку;

8) раннее развитие – развитие ребенка в период от рождения до поступления в школу;

9) ранний возраст – период от рождения до трех лет:

10) педагог – лицо, имеющее педагогическое или иное профессиональное образование по соответствующему профилю и осуществляющее профессиональную деятельность педагога по обучению и воспитанию обучающихся и (или) воспитанников, методическому сопровождению или организации образовательной деятельности.

3. Модель ориентируется на гармоничное сочетание национальных ценностей с современными теориями целостного раннего развития детей.

Глава 2. Анализ текущей ситуации

дошкольного воспитания и обучения;

7) высокая текучесть кадров;4. Основные принципы государственной политики в области дошкольного образования определены в Законе Республики Казахстан "Об образовании" (далее – Закон "Об образовании").

5. Дошкольное воспитание и обучение как первый уровень системы образования осуществляются в семье или с одного года до приема в первый класс в дошкольных организациях, независимо от форм собственности. Предшкольная подготовка детей осуществляется с пяти лет в дошкольных организациях, предшкольных классах общеобразовательных школ, лицеев и гимназий, независимо от форм собственности, или в семье.

6. В Государственной программе развития образования и науки Республики Казахстан на 2020 – 2025 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года № 988 (далее – Госпрограмма), определены основные направления развития образования, в том числе развития дошкольного воспитания и обучения. Доступное и качественное дошкольное образование входит в перечень целей устойчивого развития Организации Объединенных Наций до 2030 года.

7. В Казахстане реализуется комплекс системных мер по развитию дошкольного воспитания и обучения. Государственная политика в системе дошкольного воспитания и обучения направлена на обеспечение доступности и создание равных стартовых возможностей для получения качественного образования для детей из разных социальных групп и слоев населения.

8. Сеть дошкольных организаций в стране расширилась, в том числе благодаря Программе по обеспечению детей дошкольным воспитанием и обучением "Балапан" на 2010 – 2020 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 мая 2010 года № 488. За счет привлечения частного бизнеса для открытия дошкольных организаций и размещения государственного образовательного заказа на дошкольное воспитание и обучение сеть частных дошкольных организаций увеличилась более чем в 13 раз – с 347 единиц в 2010 году до 4556 единиц в 2020 году.

9. В 2021 году сеть дошкольных организаций составила 10759 единиц, из них 6949 детских садов и 3696 мини-центров, 6080 государственных и 4679 частных дошкольных организаций, которые посещают более 903 тысячи детей от 1 до 6 лет.

10. За последние 10 лет в большей степени решены вопросы охвата детей дошкольным воспитанием и обучением. На данном этапе приоритеты развития дошкольного образования направлены на повышение качественных показателей, которые предусмотрены в реализации модели.

11. В системе дошкольного воспитания и обучения имеется ряд актуальных вопросов, требующих решения:

1) несоответствие используемых методов и форм работы с детьми современным требованиям;

2) недостаточно всегда учитывается развитие познавательных интересов детей, их любознательность и самостоятельность;

3) несогласованность в наборе ключевых навыков, приобретаемых на разных уровнях образования, которая создает препятствия к построению системы обучения в течение всей жизни (lifelong learning);

4) низкое качество предоставляемых услуг, отсутствие системы измерения и оценивания качества дошкольного воспитания и обучения;

5) нехватка и устаревание кадров;

6) непрестижность профессии педагога

8) несоответствие содержания программ подготовки педагогов современным тенденциям мировой науки;

9) изолированность детей с особыми образовательными потребностями;

10) дефицит специалистов для психолого-педагогического сопровождения детей в инклюзивной среде;

11) недостаточная связь с родительской общественностью.

12. Отсутствие системы оценки качества работы дошкольного воспитания и обучения, упрощение процедуры проверки, исключение лицензирования, внедрение уведомительного порядка деятельности дошкольных организаций привели к низкому качеству услуг дошкольного воспитания и обучения.

13. Исследование, проведенное в Казахстане, с использованием международной шкалы оценки качества ECERS-R показало уровень в 4,1 балла по 7-балльной шкале, что соответствует оценке "среднее качество", тогда как "хорошее качество" начинается с 5 баллов. Высокий показатель дошкольные организации получили по подшкале "Присмотр и уход", в то время как оценка ниже 4,0 была по подшкалам "Структурирование программы", "Взаимодействие", "Речь и мышление" и "Предметно-пространственная среда", особенно по показателям как игра и специальные условия для детей с ограниченными возможностями. Самые низкие баллы были по подшкале "Виды активности" по таким показателям, как кубики, математика, игра, природа/наука, музыка/движение, искусство, мелкая моторика и др. Были выявлены низкая насыщенность и доступность среды детям. Исследование показало необходимость уделения внимания на взаимодействие ребенка с учителем, эмоциональное развитие ребенка, усиление индивидуального подхода и поддержку интересов ребенка.

14. В Госпрограмме определено ограниченное количество индикаторов, связанных с качественным показателем образовательных услуг на уровне дошкольного воспитания и обучения, – навыки грамотности детей, охват дошкольными организациями, уровень образования педагогов, тогда как международная практика показывает, что качество дошкольного воспитания и обучения – понятие, включающее множество компонентов и отражающее локальный контекст.

15. Существуют три группы качественных показателей и каждый международный инструмент оценки качества организаций, предоставляющих услуги в области обучения и ухода за детьми, имеет свой баланс этих показателей:

1) структурное качество – организация и дизайн системы дошкольной организации, внутренняя организация пространства, уровень образования и профессионализма педагогов, дизайн куррикулума, финансовое регулирование, соотношение количества детей к количеству взрослых, индивидуальный подход к детям, условия для безопасности детей, аккредитация;

2) качество процесса – организация развивающего процесса для детей педагогами в дошкольных организациях, включая время игровой деятельности, сколько времени уделяется игре, значимые взаимодействия между педагогом и детьми и между детьми, насколько уход и образование вплетены в ежедневную практику, которая является дружественной к ребенку и отвечает его потребностям, взаимоотношения педагогов с семьей каждого ребенка, вовлеченность родителей и ежедневная практика педагогов в дошкольных организациях;

3) качество результата – польза, получаемая детьми, семьями, обществом от конкретной дошкольной организации, результат его влияния на благополучие детей, измерение эмоционального, морального, ментального, психологического благополучия и развития детей, социальных навыков, подготовленности к дальнейшей жизни, здоровье детей и их готовность к школе.

16. Большинство из этих показателей не учитываются в системе дошкольного воспитания и обучения в Казахстане. Необходимо дальнейшее развитие системы дошкольного воспитания и обучения с учетом и в соответствии с лучшей мировой практикой, обеспечение равного доступа к качественному образованию для детей дошкольного возраста и удовлетворение потребностей родительской общественности в получении качественных услуг.

Глава 3. Содержание модели

Цель и задачи модели

17. Цель модели – определить направление и принципы развития дошкольного воспитания и обучения через трансформацию системы воспитания и обучения, предусматривающей формирование и социализацию здоровых, самостоятельных, любознательных, коммуникабельных, критически мыслящих детей.

18. Задачи модели:

1) создать условия для трансформации содержания дошкольного воспитания и обучения путем научно обоснованного совершенствования педагогического процесса через обеспечение гибкости учебных планов и программ, в том числе для инклюзивного образования;

2) обеспечить нормативное правовое сопровождение изменений в содержания дошкольного воспитания и обучения;

3) повысить качество дошкольного воспитания и обучения через определение критериев качества и разработать инструмент оценки качества образования;

4) обеспечить целостность процесса раннего развития ребенка на основе гармоничного сочетания современных теорий с национальными особенностями;

5) разработать структуру и определить направления вариативных учебных программ на основе научных обоснований;

6) создать культуру исследовательской деятельности в ежедневной работе дошкольных организаций на уровне педагогов и организации образования;

7) обеспечить непрерывность профессионального роста педагогов;

8) обеспечить удовлетворенность родителей образовательными услугами путем установления партнерских взаимодействий.

19. Комплексные меры по развитию дошкольного воспитания и обучения, обеспечению качества образования:

1) обновление нормативной правовой базы, регулирующей содержание и условия реализации программ дошкольного воспитания и обучения;

2) обеспечение научно-методологического и учебно-методического сопровождения;

3) разработка и внедрение вариативных учебных программ;

4) разработка критериев оценки качества воспитания и обучения;

5) совершенствование подходов в осуществлении психолого-педагогического сопровождения детей;

6) совершенствование программ подготовки педагогов и актуализация программ курсов повышения квалификации педагогов дошкольных организаций в части методики раннего развития детей.

Нормативное правовое сопровождение

20. На современном этапе развития Республики Казахстан происходят глубокие социально-экономические изменения в системе дошкольного воспитания и обучения, требующие поиска новых подходов и новых эффективных форм организации процессов развития, воспитания и обучения детей. Это своевременно отражено в Послании Президента Республики Казахстан – Лидера нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана "Стратегия "Казахстан-2050" от 14 декабря 2012 года, Госпрограмме, Законе "Об образовании" и других основных нормативных документах и подзаконных актах. В данных нормативных правовых документах заложены концептуальные основы модернизации системы дошкольного воспитания и обучения в Республике Казахстан.

21. Реализация модели предполагает внесение изменений в сопутствующие нормативные правовые акты после проведения научных исследований в сфере дошкольного воспитания и обучения, разработку рекомендаций по улучшению условий развития и повышения качества образовательных услуг.

Изменение подходов к процессам развития, воспитания и обучения

22. В современном мире подход к образованию меняется вместе с быстроменяющимися реалиями, в которых живут и растут наши дети. Взгляд на образование как на продолжающийся в течение жизни процесс, в котором начало совпадает с моментом рождения ребенка, предполагает принятие гибких стандартов организации образовательного процесса. Дети проводят в организациях образования большое количество времени, что ведет к пониманию важности создания соответствующих условий для проживания детьми периода детства в гармоничной, доброжелательной, развивающей, инклюзивной, справедливой среде, в которой уважают культурное и этническое разнообразие.

23. Ребенок должен восприниматься как активный участник своего обучения, у которого есть право и возможности конструировать свое собственное понимание мира.

24. Дошкольный период – ступень подготовки к школе, этап развития жизненно важных навыков ребенка. Следовательно, должен измениться подход к роли дошкольного воспитания и обучения в жизни ребенка от организованной учебной деятельности к созданию условий для максимального развития потенциала каждого ребенка с учетом его индивидуальных особенностей и потребностей. Важно следовать за интересами ребенка и строить его день исходя из выбранных ребенком активностей, не ограничиваясь заранее запланированными педагогом действиями.

25. Воспитание и развитие начинается с самого раннего детства, что подтверждается научными выводами. При этом в воспитании детей большое значение должно иметь благополучная обстановка в семье, моральные качества родителей. Поэтому необходимо объединение усилий семьи и дошкольной организации для развития и воспитания детей.

26. Овладение навыками совместной игры, навыками трудовой деятельности, чистоты, порядка, организованности, детского мышления, восприятия, рисования и другими навыками должно происходить в форме игры. Игра – ведущая деятельность и основное средство развития детей.

27. Социально-эмоциональное обучение является важной составляющей в развитии ребенка. Оно состоит из понимания и управления своими эмоциями, эмпатии и постоянно развивающихся навыков общения. Чем спокойнее ребенку в отношениях с воспитателями и другими взрослыми дошкольной организации, тем качественнее развивается его эмоциональная и социальная компетентность, являющаяся основой психоэмоционального благополучия ребенка. Необходимо уделять особое внимание развитию социально-эмоциональных навыков детей в дошкольных организациях и дома.

28. Изменение требований к организации условий для детей предполагает также пересмотр нормативных правовых актов с приведением в соответствие с современными научными обоснованиями о процессах развития ребенка в возрасте от 1 года до приема в 1 класс.

29. Современные мировые тенденции демонстрируют фокус педагогов на создание условий для полноценного развития каждого ребенка, соответственно, нужно отдать предпочтение программам, направленным на индивидуальный подход к процессам развития, воспитания и обучения ребенка.

30. Дошкольным организациям будет предоставлена возможность самостоятельного определения направления развития, на основе которого на педагогическом совете разрабатываются и утверждаются альтернативные развивающие программы.

31. Дошкольные организации будут использовать вариативные индивидуальные адаптированные программы, различные методики и технологии обучения, формы, методы, приемы организации образовательного процесса; создавать безбарьерную развивающую среду, трансформируемые игровые и тематические зоны, ориентированные на поддержку индивидуальности и субъектности ребенка, развития жизненно необходимых физических, социальных, эмоциональных, коммуникативных, познавательных навыков.

32. Для педагогов будут разработаны образцы недельных циклограмм с учетом возраста детей, содержащие примеры различных игр для занятий, методические рекомендации по методикам проведения развивающих игровых занятий с алгоритмом технологического процесса организации игровых действий с детьми разных возрастных групп.

33. Обучение детей раннего и дошкольного возраста должно осуществляться через организованную учебную деятельность, ежедневные практики и взаимодействия.

34. Роль педагога – привитие знаний о здоровье, коммуникациях, основах математики и других областях знаний в течение дня в диалогах с детьми (о здоровье и важности питания педагог говорит во время приема пищи; о природе рассказывает на прогулках). Педагогом должны транслироваться навыки коммуникации. В диалогах с детьми педагог должен показывать приемы общения, напоминать о чувствах собеседника, рассказывать о вежливости и правилах обращения к другим людям. С учетом значимости устного народного творчества в воспитании детей необходимо поддерживать интерес ребенка к сказкам и книгам. Особенности раннего и дошкольного возраста детей заключаются в том, что дети учатся через активные действия и практику. Поэтому организованная учебная деятельность должна проводиться только в игровой форме.

35. Задачи образовательных областей Государственного общеобязательного стандарта дошкольного воспитания и обучения должны реализовываться через организацию доступной предметно-пространственной среды, когда ребенок может самостоятельно выбирать те занятия, которые ему интересны на данный момент. Задача педагога – отмечать интересы детей, вести диалоги с каждым ребенком во время занятий. Формы занятий должны подбираться педагогом.

Методическое сопровождение деятельности дошкольных организаций

36. В странах с высоким уровнем качества дошкольного образования на постоянной основе проводятся эмпирические и прикладные исследования, которые позволяют отслеживать текущие проблемы в сфере и разрабатывать соответствующие рекомендации, педагоги выстраивают деятельность в соответствии с актуальными научными данными, занимаются исследовательской деятельностью на постоянной основе, проводя исследование своих действий и рефлексируя над практикой и откликом детей. Для этого необходим соответствующий уровень мастерства педагогов и желание постоянно развиваться и учиться.

37. Для решения проблемы по научному обоснованию и сопровождению деятельности дошкольных организаций на базе республиканского центра "Дошкольное детство" будет создан Институт раннего развития детей, при методических кабинетах регионов – мобильные группы по вопросам раннего развития детей, в деятельность которых войдут следующие функции:

1) оказание методической помощи педагогическим работникам дошкольного воспитания и обучения в реализации образовательных программ, методических материалов, методов обучения, развития и воспитания детей дошкольного возраста, в организации и управлении образовательным процессом, его психологическом сопровождении;

2) обеспечение сбора, анализа и систематизации опыта работы, создание банка данных об эффективных формах работы и их результатах;

3) создание творческих групп по разработке содержания методической работы дошкольного воспитания и обучения согласно направлениям деятельности;

4) предоставление педагогам возможности повышения профессиональной компетентности через различные формы организации методической работы;

5) создание условий педагогам дошкольного воспитания и обучения для ознакомления с опытом работы педагогического коллектива и отдельных педагогов.

Оценка качества дошкольного воспитания и обучения

38. Для осуществления комплексного перехода к высокому качеству образовательных услуг, обеспечения равного доступа к качественному дошкольному образованию всех детей, выявления проблем в системе дошкольного образования будут проведены исследования по следующим вопросам: качество образовательных услуг, эргономические условия, сбалансированное питание; разработка единых критериев оценки качества образовательных услуг, инструмент оценки качества дошкольного воспитания и обучения для замеров и принятия мер по повышению качества услуг; внедрение системы независимой национальной оценки качества дошкольного образования с использованием рейтинговой шкалы окружающей среды в раннем детстве ECERS, которая используется во всем мире в качестве комплексного инструмента оценки.

39. Образовательное пространство высокого качества с большим выбором ресурсов, соответствующих возрасту и уровню ребенка, является важным составляющим в активной роли собственного обучения ребенка.

40. По итогам мониторинга, проведенного в дошкольных организациях, выявлен низкий показатель параметра "многофункциональность". Особое внимание будет уделено материально-техническому оснащению и созданию условий в дошкольных организациях, будут приняты эргономические решения, направленные на обеспечение эффективности, безопасности и комфортности предметно-пространственной среды с учетом возрастных особенностей детей раннего возраста.

41. Дошкольные организации должны создать комфортные условия, доступную пространственно-образовательную среду, способствующую повышению качества обучения, становлению свободной, культурной, образованной, духовно и физически здоровой, социально активной личности.

42. Рациональное питание является одной из наиболее важных и эффективных предпосылок, обеспечивающих здоровье и гармоничное развитие детей, которое способствует нормальному росту ребенка, правильному развитию органов и тканей, формированию скелета, центральной нервной системы и интеллекта, повышает защитные силы организма.

43. По итогам исследования по изучению обеспечения сбалансированного питания детей в дошкольных организациях будут разработаны нормы питания в дошкольных организациях, соответствующие данным современных научных исследований.

Педагог в системе дошкольного воспитания и обучения

44. В меняющемся мире важна способность педагога развиваться, слушать и слышать детей, задавать вопросы, искать доказательства, критически анализировать их и проводить творческие эксперименты. Педагоги должны быть активными исследователями и создателями новых форм работы с детьми, инновационными и ответственными.

45. Реализация модели предполагает комплексный подход к решению вопроса повышения качественного уровня педагогов дошкольных организаций с участием вузов и колледжей:

1) образовательные программы педагогических факультетов вузов и колледжей должны предусматривать подготовку кадров по действующим нормативным правовым актам, обеспечить методическую базу для реализации программ воспитания и обучения, прохождение педагогической практики студентами;

2) для единства теории и практики в подготовке кадров должно быть обеспечено взаимодействие вузов и колледжей с дошкольными организациями по вопросам раннего развития детей;

3) специальности в сфере раннего развития детей будут внесены в список приоритетных специальностей международной стипендии "Болашак" с целью наращивания институционального потенциала вузов через повышение качества профессорско-преподавательского состава.

46. Методистами дошкольных организаций должны осуществляться:

1) мониторинг качества предоставляемых образовательных услуг;

2) совместное определение направления развивающих программ;

3) помощь педагогу в изучении интересов детей для организации возможности совместного с родителями выбора развивающих программ для ребенка;

4) помощь педагогу в выявлении точечных проблем в его практике;

5) оказание методической помощи педагогам в организации игровых зон, подборе учебных ресурсов;

6) методическое сопровождение процесса воспитания и обучения детей;

7) совершенствование практики педагогов через предоставление возможности обмена опытом, повышение квалификации, самореализацию;

8) внедрение инновационных подходов.

Обеспечение условий для работы с детьми с особыми образовательными потребностями

47. Развитие инклюзивного образования будет обеспечено через:

1) формирование философии позитивного отношения общества к детям с особыми потребностями;

2) совершенствование научного и учебно-методического сопровождения инклюзивного образовательного процесса;

3) разработку и внедрение механизмов, форм, способов использования практико-ориентированных технологий психолого-педагогического сопровождения процесса включения детей с особыми потребностями в образовательную среду;

4) совершенствование системы раннего выявления детей с особыми образовательными потребностями и организацию психолого-педагогического сопровождения;

5) осуществление преемственности инклюзивных технологий между дошкольным и школьным уровнями образования;

6) осуществление информационно-консультативной поддержки инклюзивного образования; развитие социального партнерства организаций, деятельность которых связана с решением проблем инклюзивного образования (дошкольные организации, осуществляющие инклюзивную практику; ресурсные центры по поддержке инклюзивного образования; научно-исследовательские центры; высшие учебные заведения; специальные организации образования; общественные организации);

7) углубление сотрудничества с зарубежными организациями и партнерами с целью изучения прогрессивного опыта теории и практики инклюзивного образования;

8) развитие системы прогнозирования потребностей дошкольных организаций, осуществляющих инклюзивную практику;

9) обеспечение групп с детьми с особыми образовательными потребностями необходимыми квалифицированными специалистами (логопед, олигофренопедагог, тифлопедагог, сурдопедагог и др.).

Работа с родителями и родительской общественностью

48. В дошкольном воспитании и обучении следует принимать во внимание все факторы, которые имеют влияние на жизнь и развитие ребенка. Следовательно, очень важно выстраивать работу с ребенком во взаимодействии с родителями, окружением. Необходимо учитывать все особенности: социальное положение, историю семьи, культурные особенности и традиции страны, характер и особенности ребенка. Повседневное общение с родителями и их вовлечение в процессы адаптации и обучения должны быть одной из главных задач коллектива дошкольной организации.

49. В условиях реализации новых нормативно-содержательных подходов перед дошкольным воспитанием и обучением ставятся целевые ориентиры, предполагающие открытость, тесное сотрудничество и взаимодействие с родителями. Задачи, стоящие перед системой образования, предполагают повышение ответственности родителей за результативность учебно-воспитательного процесса. Проблема вовлечения родителей в процесс детского развития, воспитания и обучения будут решены через:

1) повышение педагогической культуры родителей;

2) включение родителей в деятельность дошкольной организации.

50. Перед системой дошкольного воспитания и обучения ставится цель вовлечения родителей стать активными участниками педагогического процесса путем оказания им помощи в реализации ответственности за воспитание и обучение детей. Для достижения данной цели предусматривается:

1) установление партнерских отношений с семьей каждого воспитанника;

2) объединение усилий семьи и дошкольной организации для развития и воспитания детей;

3) создание атмосферы взаимопонимания, общности интересов, позитивного настроя на общение и доброжелательную взаимоподдержку родителей, воспитанников и педагогов дошкольной организации;

4) подготовка педагогов для установления конструктивного сотруднического взаимоотношения с родителями и законными представителями детей.

51. В работе с родителями будут использованы новые форматы родительских собраний, которые должны проходить в виде тренингов, семинаров, "дней добрых дел", педагогического совета с участием родителей, родительской конференции, нетрадиционных форм общения, направленные на установление неформальных контактов с родителями, привлечение их внимания к дошкольной организации, где родители должны лучше знать своего ребенка, видеть его в другой, новой для себя обстановке, взаимодействовать с педагогами. Рекомендуется проведение индивидуальных и групповых консультаций, родительских собраний, дискуссии по проблеме, "устные журналы", педагогические гостиные, вечера вопросов и ответов, "ток-шоу", просмотр видеозаписей занятий и режимных моментов с последующим обсуждением и другие. Для родителей детей старшего дошкольного возраста рекомендуется использование интерактивных методов активизации, интервьюирование, рейтинговой оценки обсуждаемой проблемы, обсуждение несколько различных точек зрения.

Глава 4. Ожидаемые результаты

52. Реализация модели позволит:

1) на уровне дошкольной организации:

создать условия для целостного развития счастливых, здоровых, самостоятельных, любознательных, коммуникабельных, критически мыслящих детей через взаимодействие всех участников образовательного процесса дошкольного воспитания и обучения;

разработать вариативные учебные программы, использовать разнообразные методики и технологии обучения, формы, методы, приемы организации образовательного процесса;

создать инклюзивную развивающую среду, трансформируемые игровые и тематические зоны, ориентированные на поддержку индивидуальности и субъектности ребенка;

формировать личностные качества ребенка на основе духовно-нравственных ценностей через национальную культуру и традиции;

расширить формы сотрудничества с семьей;

разработать комплексную программу сбалансированного питания;

разработать критерии качества дошкольного воспитания и обучения;

создать условия для детей раннего возраста;

2) на уровне педагогов:

подготовить квалифицированных педагогов для работы в современных условиях;

обеспечить непрерывное профессиональное развитие педагогов;

создать культуру исследований с проведением рефлексии с целью совершенствования процесса развития ребенка;

развивать компетенции, необходимые для работы в современных условиях;

обеспечить прохождение курса "вхождение в профессию" (для молодых специалистов);

3) обеспечить детям:

физическое благополучие;

социально-эмоциональную компетентность;

развитие когнитивных навыков коммуникаций;

высокую внутреннюю мотивацию к познанию и исследованию;

развитие инициативности, самостоятельности и ответственности;

заботу о себе и окружающих;

умение делать самостоятельный осознанный выбор;

работу в команде;

развитие критического мышления;

поддержание креативности;

психолого-педагогическую поддержку;

4) предоставить родителям возможность:

быть участниками образовательного процесса;

обеспечить сохранение психического и физического здоровья ребенка;

развивать индивидуальные возможности ребенка;

повысить уровень удовлетворенности качеством предоставляемых образовательных услуг;

получать консультативную помощь в создании условий для целостного развития ребенка дома.