Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Цемент және әк өндірісі", "Қорғасын өндірісі", "Бейорганикалық химиялық заттар өндірісі", "Мыс және бағалы металл – алтын өндірісі", "Мырыш және кадмий өндірісі" қорытындыларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысы

Қазақстан Республикасының Экология кодексі 113-бабының 5-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған:

1) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Цемент және әк өндірісі" қорытындысы;

2) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Қорғасын өндірісі" қорытындысы;

3) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Бейорганикалық химиялық заттар өндірісі" қорытындысы;

4) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мыс және бағалы металл – алтын өндірісі" қорытындысы;

5) ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мырыш және кадмий өндірісі" қорытындысы бекітілсін.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

О. Бектенов

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысымен
	бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Цемент және әк өндірісі" қорытындысы

Мазмұны

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалар сипаты, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. ЕҚТ бойынша жалпы қорытындылар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.1.2. Шу

1.2. Цемент өнеркәсібіне арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.2.1. Жалпы негізгі техникалар

1.2.2. Мониторинг

1.2.3. Энергия тұтыну және техниканы таңдау

1.2.3.1. Техниканы таңдау

1.2.3.2. Жылу энергиясы

1.2.4. Қалдықтарды пайдалану

1.2.4.1. Қалдықтардың сапасын бақылау

1.2.4.2. Қалдықтарды күйдіру пешіне салу

1.2.4.3. Қауіпті қалдықтарды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік шаралары

1.2.5. Шаң шығарындылары

1.2.5.1. Шаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары

1.2.5.2. Шаң түзілетін операциялар кезіндегі ұйымдастырылған шығарындылар

1.2.5.3. Күйдіру кезіндегі шаң шығарындылары

1.2.5.4. Салқындату және ұнтақтау процестеріндегі шаң шығарындылары

ЕҚТ 17-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

1.2.6. Газ тәрізді шығарындылар

1.2.6.1. NOx шығарындылары

1.2.6.2. SO2 шығарындылары

1.2.6.3. СО шығарындылары мен СО өтпенділігі

1.2.6.4. Органикалық көмірсутектердің (ЖОК/ҰОҚ) шығарындылары

1.2.6.5. Полихлорланған дибензодиоксиндердің және дибензофурандардың (ПХДД және ПХДФ) шығарындылары

ЕҚТ 23-ке байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

1.2.6.6. Металл шығарындылары

1.2.6.7. HCl және HF газ тәрізді хлоридтер мен фторидтердің шығарындыларын азайту

1.2.7. Технологиялық шығындар/қалдықтар

1.3. Әк өндірісіне арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.3.1. Негізгі техникалық шешімдер

1.3.2. Мониторинг

1.3.3. Энергияны тұтыну

1.3.4. Әктас шығыны

1.3.5. Отынды таңдау

1.3.5.1. Отын қалдықтарын пайдалану

1.3.5.1.1. Қалдықтардың сапасын бақылау

1.3.5.1.2. Қалдықтарды пешке салу

1.3.5.1.3. Қауіпті қалдықтарды кәдеге жарату кезіндегі қауіпсіздік техникасы

1.3.6. Шаң шығарындылары

1.3.6.1. Шаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары

1.3.6.2. Пеште күйдіру процестерінен басқа, шаң шығаратын операциялар кезінде ұйымдастырылған шығарындылар

1.3.6.3. Пеште күйдіру процестері кезіндегі шаң шығарындылары

1.3.7. Газ тәрізді қосылыстар

1.3.7.1. Газ тәрізді қосылыстардың шығарындыларын азайтудың негізгі техникалық шешімдері

1.3.7.2. NOx шығарындылары

1.3.7.3. SO2 шығарындылары

1.3.7.4. СО шығарындылары, СО өтпенділігі

1.3.7.4.1. СО шығарындылары

1.3.7.4.2. СО өтпенділігін азайту

1.3.7.5. Органикалық көмірсутектердің шығарындылары

1.3.7.6. Полихлорланған дибензодиоксиндер мен дибензофурандардың шығарындылары (ПХДД және ПХДФ)

ЕҚТ 48-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

1.3.7.7. Металл шығарындылары

1.3.7.8. HCl және HF газ тәрізді хлоридтер мен фторидтердің шығарындыларын азайту

1.3.8. Өндірістік шығындар/қалдықтар

ЕҚТ 51-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейі)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетика, су ресурстары мен өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып есептелмейді. Осы ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтама берілмеген өзге терминдер ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Цемент және әк өндірісі" анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	–	қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озыңқы даму сатысы, ол бұлардың технологиялық нормативтерді және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін практикалық жарамдылығын айғақтайды;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	–	ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қоррытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік техниканы қолдана отырып, объектіні қалыпты пайдалану жағдайында қол жеткізуге болатын, белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып уақыт бірлігімен немесе өндірілетін өнім (тауар), орындалатын жұмыс, көрсетілетін қызмет бірлігімен есептегенде эмиссиялар көлемінің (мг/Нм3/мг/л) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге ресурстарды тұтыну мөлшерінің бір бірлігіне шаққандағы маркерлік ластаушы заттардың шекті саны (массасы) түрінде көрсетілген ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты эмиссия деңгейлері;
қолданыстағы қондырғы	–	жұмыс істеп тұрған объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген стационарлық эмиссиялар көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жұмыс істеп тұрған қондырғыға жатпайды;
маркерлік ластаушы затар	—	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластаушы заттар;
мониторинг	–	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, эквивалентті параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгеруін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар мен олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазылуы
МЛЗ	маркерлік ластаушы заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалық негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті объектінің қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерін болғызбау немесе оның деңгейін төмендету мақсатында онда қолданылатын немесе қолдану ұсынылатын техникалардың сипаттамасы қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыда МЛЗ, МЛЗ эмиссия деңгейі және ЕҚТ қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге ресурстарды тұтыну деңгейлері айқындалады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

Кейіннен ЕҚТ бойынша қорытындыны қайта қарай отырып ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат.

Қазақстан Республикасында цемент және әк өндірісі кезінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің технологиялық көрсеткіштері, қалдықтардың түзілуі, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат жүргізу ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингілеу және қайта қарау қағидаларына енгізілген ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын кешенді технологиялық аудитті (бұдан әрі - КТА) жүргізу процесінде жиналды.

Қолданылу саласы

ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметтің келесі негізгі түрлеріне қолданылады:

өндірістік қуаты тәулігіне 500 тоннадан асатын айналмалы пештерде немесе өнімділігі тәулігіне 50 тоннадан асатын басқа пештердегі цемент клинкері өндірісі;

өндірістік қуаты тәулігіне 50 тоннадан асатын пештердегі әк өндірісі.

ЕҚТ бойынша анықтамалық эмиссия көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану ауқымына әсерін тигізуі мүмкін негізгі қызмет түрлерімен байланысты процестерге де қолданылады:

шикізатты сақтау және дайындау;

отынды сақтау және дайындау;

қалдықтарды шикізат және/немесе отын ретінде пайдалану – сапаға қойылатын талаптар, бақылау және дайындау;

өндірістік процестер;

эмиссиялар мен қалдықтардың түзілуін болғызбау және азайту әдістері;

өнімді сақтау, буып-түю және жөнелту.

Кейбір өндіріс процестері осы құжатпен қамтылған жоқ, өйткені олар бастапқы өндіріспен тікелей байланысты емес деп саналады.

ЕҚТ бойынша қорытынды мыналарға қолданылмайды:

карьерде шикізат өндіру сияқты кейбір өндірістік процестер;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз етуге немесе еңбекті қорғауға ғана қатысты мәселелер.

Еңбекті қорғау мәселелері ішінара және ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу саласына енгізілген қызмет түрлеріне әсер еткен жағдайларда ғана қаралады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда негізгі технологиялық процесс барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті анықтамалықтар мен қорытындыларда қаралады. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қарастырылады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалардың нормативтік сипаты жоқ және олар толық болып табылмайды. Объектіні қалыпты пайдалану жағдайларында ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа техникаларды пайдалануға болады.

ЕҚТ-ға сәйкес келетін, осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм³) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

МЛЗ эмиссия деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ қорытындысында айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы қорытындыда ұсынылған тұжырымдар мырыш және кадмий өндірісі жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болдырмауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар жүргізілген КТА және Қазақстан Республикасының цемент пен әк саласы құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалар сипаты, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. ЕҚТ бойынша жалпы қорытындылар

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1. Экологиялық менеджмент жүйесін енгізу

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ мынадай барлық функцияларды қамтитын ЭМЖ іске асыру және сақтау болып табылады:

1) жоғары басшылықтың жауапкершілігі мен міндеттемелері;

2) жоғары басшылықтың қондырғыларды үздіксіз жақсарту (экологиялық нәтиже) талаптарын қамтитын экологиялық саясатты қабылдауы;

3) қаржы жоспарлары мен инвестицияларды ескере отырып, қажетті шараларды, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және енгізу;

4) мына позицияларға ерекше назар аудара отырып қажетті рәсімдерді енгізу:

жауапкершіліктің құрылымы және бөлінуі;

(персоналды) оқыту, хабардарлығы және құзыреттілігі;

коммуникациялар;

ЭМЖ дамыту процесіне барлық қызметкерлерді жұмылдыру;

құжаттама;

технологиялық операцияларды тиімді бақылау;

техникалық қызмет көрсету бағдарламасы;

штаттан тыс жағдайлар мен аварияларға әзірлік;

табиғат қорғау заңнамасының талаптарын міндетті түрде сақтау кепілдіктері;

5) тексеру және түзету әрекеттері, мына позицияларға ерекше назар аудару:

мониторинг және өлшеу (мониторингтің жалпы қағидаттары жөніндегі анықтамалық нұсқаулықты да қараңыз);

түзету және алдын алу әрекеттері;

жазбаларды жүргізу;

тәуелсіз (жүзеге асырылатын жерде) ішкі аудит ЭМЖ бастапқыда енгізілген қағидаттарға сәйкес келетіндігін, оның тиісті түрде енгізілгенін және жұмыс істейтінін анықтау үшін;

6) жоғары басшылықтың ЭМЖ-нің жарамдылығы, дұрыстығы және нәтижелігі тұрғысынан тұрақты талдау жасап және қайта қарауы;

7) анағұрлым таза технологияларды дамыту;

8) өзінің өмірлік циклін аяқтайтын өндірістерді пайдаланудан шығару рәсімі бойынша ұсынымдар әзірлеу;

9) тұрақты негізде салыстырмалы талдау.

Қолданылуы: ЭМЖ аймағы (мысалы, егжей-тегжейлі деңгей) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, өндірістің сипатына, масштабына және күрделілігіне, сондай-ақ экологиялық әсердің ықтимал ауқымына байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7-бөлімінде келтірілген.

1.1.2. Шу

ЕҚТ 2. Шу көздерін азайту

Шу деңгейін азайту мақсатында ЕҚТ мынадай техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалануды білдіреді:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Шулы операциялар үшін қолайлы орынды таңдау	жалпы қолданылады
2	Шулы операцияларды/агрегаттарды қоршау	жалпы қолданылады
3	Өндірістерді/агрегаттарды дірілден оқшаулау	жалпы қолданылады
4	Дыбыс өткізбейтін материалдар негізінде ішкі және сыртқы оқшаулауды пайдалану	жалпы қолданылады
5	Материалдарды өңдеуге арналған жабдықты қоса алғанда, кез келген шу шығаратын операцияларды қалқалау үшін ғимараттарда дыбыс оқшаулау	жалпы қолданылады
6	Дыбыс өткізбейтін қабырғаларды және/немесе табиғи кедергілерді орнату	жалпы қолданылады
7	Шығару құбырларында сөндіргіштерді қолдану	жалпы қолданылады
8	Дыбыстан оқшауланған ғимараттардағы арналар мен желдеткіштерді дыбыстан оқшаулау	жалпы қолданылады
9	Цехтар мен үй-жайларда есіктер мен терезелерді жабу	жалпы қолданылады
10	Машина үй-жайларында дыбыс оқшаулағыштарды пайдалану	жалпы қолданылады
11	Қабырға ойықтарында дыбыс оқшаулауды пайдалану, мысалы, таспалы конвейер енгізілетін жерде шлюз орнату	жалпы қолданылады
12	Ауа шығатын жерлерде, мысалы, газ тазартудан кейін шығарғанда дыбыс сіңіргіштерді пайдалану	жалпы қолданылады
13	Арналардағы ағындардың жылдамдығын төмендету	жалпы қолданылады
14	Дыбыс өткізбейтін арналарды пайдалану	жалпы қолданылады
15	Шу көздерін және ықтимал резонанстық компоненттерді, мысалы, компрессорлар мен арналарды бөлу	жалпы қолданылады
16	Сүзгілердің түтін сорғыштары мен газ үрлегіштері үшін сөндіргіштерді пайдалану	жалпы қолданылады
17	Техникалық құрылғыларда (мысалы, компрессорларда) дыбыс өткізбейтін модульдерді пайдалану	жалпы қолданылады
18	Үгіту кезінде резеңке қалқандарды пайдалану (металдың металмен жанасуын болғызбау үшін)	жалпы қолданылады
19	Қорғаныш жолағы мен шулы өндіріс арасында ғимараттар тұрғызу немесе ағаштар мен бұталар отырғызу	жалпы қолданылады

1. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5, 4.5.1, 4.5.2, 5.1.6-бөлімдерінде берілген.

1.2. Цемент өнеркәсібіне арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

1.2.1. Жалпы негізгі техникалар

ЕҚТ 3. Өндіріс процестерін оңтайландыру

Күйдіру пешінің шығарындыларын азайту және энергия тиімділігін арттыру үшін ЕҚТ белгіленген параметрлерді мүмкіндігінше сақтай отырып, біркелкі және тұрақты күйдіру режиміне қол жеткізуге бағытталуы керек. Ол үшін келесі техникаларды қолдану ұсынылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2		3
1	Компьютерлік автоматтандырылған бақылауды қоса алғанда, өндірістік процесті басқаруды оңтайландыру		Жалпы қолданылады
2	Қатты отынмен қамтамасыз етудің заманауи таразы жүйесін пайдалану		Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.7-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 4. Пайдаланылатын шикізатты бақылау

Шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін ЕҚТ күйдіру пешіне түсетін барлық компоненттерді мұқият таңдауға және бақылауға бағдарлануға тиіс.

Пешке түсетін барлық компоненттерді мұқият іріктеу және бақылау шығарындылардың көлемін төмендетуі мүмкін. Іріктеу процесінде барлық компоненттердің химиялық құрамы және олардың пешке түсу тәсілі сияқты факторларды назарға аудару керек. Бұл компоненттерде хлор, металдар, күкірт, шикізат материалдарындағы ұшпа органикалық қосылыстар, сондай-ақ ЕҚТ 11 және ЕҚТ 24-те көрсетілген рәсімдер мен әдістер қамтылуға тиіс.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7.1-бөлімінде берілген.

1.2.2. Мониторинг

ЕҚТ 5. Технологиялық процестерге және қоршаған ортаға шығарындыларға мониторинг жүргізу және өлшеу

ЕҚТ-ға сәйкес тұрақты мониторинг жүргізу және параметрлер мен шығарындыларды өлшеу жүзеге асырылуға тиіс, бұдан басқа, Қазақстан Республикасының стандарттарына сәйкес шығарындылар мониторингін жүргізу қажет, егер Қазақстан Республикасының стандарттары қолжетімсіз болса, онда ISO стандарттарын, деректердің ғылыми негізделген өлшемшарттарға сәйкестігіне кепілдік бере алатын ұлттық немесе өзге де халықаралық стандарттарды, оның ішінде мынадай стандарттарды ұстанған жөн:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Процестің тұрақтылығын көрсететін процесс параметрлерін үздіксіз өлшеу – температура, O2 құрамы, ылғалдылық және газ қысымы, вакуум және ағын жылдамдығы	Жалпы қолданылады
2	Процестің маңызды параметрлерін бақылау және тұрақтандыру: араластырылатын шикізаттың біртектілігі, отын беру, тұрақты мөлшерлеу, артық ауа деңгейі	Жалпы қолданылады
3	Селективті каталитикалық емес тотықсыздандыру әдісі (SNCR) қолданылған кезде NH3 шығарындыларын үздіксіз өлшеу. Кері жағдайда мерзімді (жылына бір рет) мониторинг жүргізу қажет.	Күйдіру процестері үшін қолданылады
4	Үздіксіз (жалпы шығарындылары жылына 500 тонна және одан да көп т құрайтын I санаттағы объектілер, стационарлық көздер үшін) тозаң, NOx, SO2 және СО шығарындыларын өлшеу	Күйдіру процестері үшін қолданылады
5	ПХДД және ПХДФ шығарындыларын және металдарды мерзімді өлшеу*	Күйдіру процестері үшін қолданылады
6	НСl, HF және ООУ/ЛОС шығарындыларын мерзімді өлшеу	Күйдіру процестері үшін қолданылады
7	Үздіксіз (жалпы шығарындылары 500 тоннадан және одан да көп т/жыл құрайтын I санаттағы объектілер, стационарлық көздер үшін) немесе тозаң шығарындыларын мерзімді өлшеу	Пеште күйдіру процесі және басқа операциялар үшін қолданылады **

^* ластаушылардың шығарындылары мен тасымалдарының тіркеліміне арналған ақпаратты қамтамасыз ету мақсатында, атап айтқанда ауыр металдар мен тұрақты органикалық ластағыш заттар үшін (ҚР Экология кодексінің 22-бабы), сондай-ақ ҚР Экология кодексінің 402-бабының 3-тармағын сақтау үшін, оған сәйкес "бөлінетін газдарды кешенді тазартпай, жойылуы қиын органикалық ластағыштарды және құрамында хлор бар қалдықтарды жою үшін технологияларды пайдалануға тыйым салынады. Бөлінетін газдарды кешенді тазарту тазартылған бөлінетін газдардағы диоксиндер мен фурандардың бір текше метрге 0,1 нанограммадан аспайтын концентрацияда болуын қамтамасыз етуге тиіс";

** шаң түзетін процестердің шағын көздері (<10 000 Нм3/сағ) үшін салқындату мен ұсақтаудың негізгі процестерінен басқа, өлшеу жиілігі немесе техникалық сипаттамаларын тексеру технологиялық регламенттің талаптарына негізделуге тиіс.

ПХДД және ПХДФ, ЖОК, НС1, HF шығарындыларын және металдарды бақылау үшін мерзімділік өндірістік процесте пайдаланылатын шикізат материалдары мен отынды ескере отырып айқындалады. Өлшеудің ұсынылатын мерзімділігі – жылына 1 рет.

ЕҚТ 5-те (4) айтылған тұрақты немесе мерзімді өлшеулер арасындағы таңдау жылына шығарылатын ластағыш заттардың болжамды мөлшеріне байланысты.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.5-бөлімінде берілген.

1.2.3. Энергия тұтыну және техниканы таңдау

1.2.3.1. Техниканы таңдау

ЕҚТ 6. Көп сатылы жылу алмастырғышы және декарбонизаторы бар пештерді қолдану

Энергия тұтынуды азайту үшін ЕҚТ-да көп сатылы жылу алмастырғыш және декарбонизатор бар құрғақ тәсілмен жұмыс істейтін пешті пайдалану көзделеді.

Күйдіру жүйесінің бұл типінде пайдаланылған газдар мен салқындату аймағынан бөлінетін газдардың жылуын шикізатты күйдіруге арналған пешке берер алдында жылыту және алдын ала күйдіру үшін пайдалануға болады, бұл энергияны едәуір үнемдеуді қамтамасыз етеді.

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8.1.1-бөлімінде берілген.

1.2.3.2. Жылу энергиясы

ЕҚТ 7. Энергия тұтыну бөлігінде процестерді оңтайландыру

ЕҚТ-ға сәйкес жылу энергиясын тұтынуды азайту немесе барынша төмендету үшін келесі әдістерді бөлек-бөлек немесе үйлестіре отырып қолдану керек:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Жақсартылған және оңтайландырылған күйдіру жүйелерін және белгіленген параметрлерге сәйкес пешті бірқалыпты, тұрақты пайдалану процесін қолдану, оның ішінде: 1. Автоматты бақылаудың компьютерлік жүйелерің қоса алғанда, технологиялық процесті басқаруды оңтайландыру 2. Қатты отын берудің заманауи таразы жүйелері 3. Жылу алмастырғыш пен декорбанизаторды қолданыстағы пештің конфигурациясы мүмкіндік беретіндей дәрежеде кеңейту	Жалпы пайдаланылады. Қолданыстағы пештер үшін жылыту мен алдын ала күйдіруді қолдану пеш жүйесінің конфигурациясына байланысты
2	Күйдіру пештерінен, әсіресе салқындату аймағынан шығатын артық жылуды рекуперациялау. Атап айтқанда, салқындату аймағынан немесе жылу алмастырғыштан шығатын артық жылуды (ыстық ауаны) шикізатты кептіру үшін қолдануға болады	Цемент өндірісінде жалпы қолданылады. Салқындату аймағынан шығатын артық жылуды рекуперациялау желтартқышты тоңазытқыштар пайдаланылған жағдайда қолданылады. Барабан тоңазытқыштар пайдаланылған кезде рекуперациялаудың тиімділігі шектеулі.
3	Шикізат материалдары мен пайдаланылатын отынның сипаттамалары мен қасиеттеріне байланысты жылу алмастырғыш циклондарының тиісті санын қолдану	Жылу алмастырғыштың циклондарын жаңа зауыттарда және жаңғыртылған ірі кәсіпорындарда қолдануға болады.
4	Энергия тұтынуды азайту үшін оң әсер ететін сипаттамалары бар отынды пайдалану	Техникалық шешімді цемент пештері үшін отынның болуы шартымен және қолданыстағы пештер үшін пешке отын берудің техникалық мүмкіндіктерінің болуы шартымен жалпы қолдануға болады.
5	Кәдімгі отынды қалдықтардан алынған отынға ауыстырған кезде қалдықтарды жағуға арналған цемент пештерінің оңтайландырылған және арнайы жүйелері қолданылады	Цемент пештерінің барлық түрлері үшін жалпы қолданылады.
6	Параллель ағындарды барынша төмендету	Цемент өнеркәсібі үшін жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8.1.1, 4.8.2.1, 5.1.2-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 8. Цементтегі және цемент өнімдеріндегі клинкер мөлшерін азайту

Цементтегі және цемент өнімдеріндегі клинкер құрамын азайтуға цемент өндірісінің стандарттарына сәйкес ұсақтау сатысында домна қожы, әктас, күл-қоқыс және пуццолан қоспалары сияқты толтырғыштар және/немесе қоспалар арқылы қол жеткізуге болады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.7-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 9. Энергия тұтынуды оңтайландыру

Электр энергиясын тұтынуды қысқарту/азайту үшін ЕҚТ-ға сәйкес келесі техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланған жөн:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Энергия жүйелерінің жұмысын басқаруды пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Энергия тиімділігі жоғары ұнтақтау жабдықтарын және басқа электр жабдықтарын пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Неғұрлым жетілдірілген мониторинг жүйелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
4	Жүйеге ауа соруды төмендету	Жалпы қолданылады
5	Процесті басқаруды оңтайландыру	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1-бөлімінде берілген.

1.2.4. Қалдықтарды пайдалану

1.2.4.1. Қалдықтардың сапасын бақылау

ЕҚТ 10. Екінші реттік ресурстарды пайдалану

Цемент пештерінде отын және/немесе шикізат материалдары ретінде пайдаланылатын қалдықтардың сапасына кепілдік беру және ЕҚТ-ға сәйкес шығарындылар деңгейін азайту үшін келесі техникалық шешімдерді қолданған жөн:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Қалдықтардың төмендегі сипаттамаларына кепілдік беру және цемент пешінде шикізат материалы және/немесе отын ретінде пайдаланылатын қалдықтардың кез келген типін талдау үшін сапаны бақылау жүйесін пайдалану: сапаның тұрақты деңгейі; физикалық өлшемшарттар, мысалы, шығарынды түзуге қабілеті, кесек бөлшектердің болуы, реакциялық қабілеті, күйдірілуі, калориялылығы; химиялық өлшемшарттар, мысалы, шикізат материалдарында хлордың, күкірттің, ЖОК/ҰOҚ, фосфаттар мен металдардың болуы	Жалпы қолданылады
2	Цемент пешінің шикізат материалы және/немесе отыны ретінде пайдаланылатын қалдықтардың кез келген типі үшін маңызды сандық параметрлерді бақылау: хлордың, маңызды металдардың (Cd, Hg және Tl, As, Sb, Pb, Mn, Cr, Cu, Ni және V), күкірттің, галогендердің, ЖОК/ҰОҚ болуы	Жалпы қолданылады
3	Технологиялық процеске берілетін қалдықтардың әрбір түрі үшін сапаны бақылау жүйесін пайдалану	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7.2.3, 5.1.24-бөлімдерінде берілген.

1.2.4.2. Қалдықтарды күйдіру пешіне салу

ЕҚТ 11. Қалдықтарды отын ретінде пайдалану

Отын және/немесе шикізат материалдары ретінде пайдаланылатын қалдықтарды қажетті өңдеуді қамтамасыз ету үшін ЕҚТ-ға сәйкес келесі техникаларды пайдаланған жөн:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Пештің конструкциясы мен жұмысына байланысты материалдың белгілі бір температурасы мен осы аймақта болу уақытын қамтамасыз ету үшін пешке материалдарды тиеудің тиісті нүктелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Декарбонизация аймағына дейін ұшып кетуі мүмкін органикалық компоненттері бар қалдықтарды пеш жүйесінің жоғары температуралық аймақтарына беру	Жалпы қолданылады
3	Пештің жұмысын қалдықтарды жағудан шығатын газдар бақыланатын, гомогенделген түрде 850 °С температурада, тіпті неғұрлым қолайсыз жағдайларда да 2 сек кем болмайтындай етіп басқару	Жалпы қолданылады
4	Егер құрамында 1 %-дан астам галогені бар органикалық заттар, мысалы, хлор бар қауіпті қалдықтар бірге жағылса, температураны 1100 °C-қа дейін көтеру керек	Жалпы қолданылады
5	Қалдықтарды үздіксіз және ұдайы салып тұру	Жалпы қолданылады
6	Жоғарыда (а) - (г) тармақтарда көрсетілгендей тиісті температураға жету мүмкін болмаған кезде пешті тұтату және салқындату (іске қосу және тоқтату) режимі кезінде қалдықтарды бірге жағуды тоқтата тұру немесе тоқтату.	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген.

1.2.4.3. Қауіпті қалдықтарды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік шаралары

ЕҚТ 12. Қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу

ЕҚТ қауіпті қалдықтармен операциялар кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету, мысалы, оларды қоймаларға қою және/немесе пешке беру кезінде қалдықтардың көзі мен түріне сәйкес тәуекел факторын есепке алу, таңбалау, сынамаларды алу және қайта өңдеуге арналған қалдықтарды іріктеп бақылау шараларын көздеуі тиіс.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.24-бөлімінде берілген.

1.2.5. Шаң шығарындылары

1.2.5.1. Шаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары

ЕҚТ 13. Өндіріс процестерін оңтайландыру

Шаңмен жұмыс жасау кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту немесе алдын алу үшін ЕҚТ келесі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдануды қарастырады:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Технологиялық қондырғының қарапайым және сызықтық орналасуын пайдалану	Жаңа зауыттар үшін ғана қолданылады
2	Ұнтақтау, себу және араластыру сияқты тозаңды операцияларды оқшаулау/тығыздау	Жалпы қолданылады
3	Егер тасымалдау кезінде шаң-тозаң материалдарынан ұйымдастырылмаған шығарындылар шығуы мүмкін жағдайда, өз конструкциясы бойынша жабық жүйелерге жататын конвейерлер мен жүк көтергіштердің жабылуын көздеу
4	Ауаны сору немесе материалдың төгілу деңгейін төмендету, қондырғыларды герметизациялау
5	Автоматты құрылғылар мен басқару жүйелерін пайдалану
6	Апатсыз пайдалануды қамтамасыз ету
7	Сенімді және толық тазалау үшін жылжымалы және тұрақты тозаңтұтқыш құрылғыларды пайдалану
8	Желдету және тозаңды жинау қапшық сүзгілерді қолдану арқылы жүзеге асырылуы керек	Жалпы қолданылады
9	Материалды ауыстырудың автоматты жүйесі бар жабық қоймаларды пайдалану
10	Цементті цемент тасығышқа тиеу кезінде тозаңды ұстау жүйесімен жабдықталған иілгіш шлангілер мен түтіктерді пайдалану

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.7-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 14. Сақтау учаскелерінің өндірістік процестерін оңтайландыру

Сусымалы материалдарды сақтау аймағынан ұйымдастырылмаған шаң шығарындыларын азайту/болғызбау үшін, ЕҚТ-да бір немесе бірнеше келесі техникалар көзделеді:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Шикізат материалдары немесе отын ашық ауада орналастырылған бөлімдер, қатарлар және үйіп сақтау алаңдары әртүрлі қалқалардың, жабындардың көмегімен жабылуы немесе жабылуы, тік жасыл өсімдіктерден (желден қорғау үшін жасанды немесе табиғи тосқауылдардан) тұратын қабырғалармен немесе қоршаулармен бөлінуі тиіс	Жалпы қолданылады
2	Ашық қатарларда сақталатын материалдар үшін қорғауды пайдалану: ашық алаңдарда тозаңды материалдарды сақтаудан аулақ болу керек, бірақ егер бұл орын алса, дұрыс құрастырылған желге қарсы тосқауылдарды қолдана отырып, тозаңдануды азайтуға болады	Жалпы қолданылады
3	Су бүрку және тозаңды басатын химиялық заттарды қолдану: тозаң көзі локализацияланған жағдайда сумен суару қондырғылары қолданылады. Шаң бөлшектерін ылғалдандыру олардың агломерациясын жеңілдетеді және осылайша тозаңның тұндыруын жақсартады. Су бүрку тиімділігін арттыруға көмектесетін көптеген агенттер бар.	Жалпы қолданылады
4	Жол жабынын пайдалану, жолдарды жуу және тазалау: жүк көліктері жүретін аумақта мүмкіндігінше жол жабыны болуы тиіс, оның беті мүмкіндігінше таза болуы тиіс. Жолдарды ылғалдандыру, әсіресе құрғақ ауа-райында, тозаң шығарындыларын азайтады. Оларды жол машиналарымен де сүртуге болады. Жолдарды дұрыс жинау және тазарту шаңның минималды деңгейін қамтамасыз етеді.	Жалпы қолданылады
5	Қатарларда сақталатын материалдарды ылғалдандыру: - Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын түсіру және тиеу нүктелерін жеткілікті ылғалдандыру және биіктігі реттелетін таспалы конвейерді пайдалану арқылы азайтуға болады.	Жалпы қолданылады
6	Егер сақталатын материалдарды түсіру және тиеу нүктелерінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау мүмкін болмаса, онда оларды қатардың биіктігіне сәйкес түсіру деңгейін реттеу кезінде, егер бұл мүмкін болса, автоматты түрде немесе түсіру жылдамдығын төмендету жолымен азайтуға болады.	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

1.2.5.2. Шаң түзілетін операциялар кезіндегі ұйымдастырылған шығарындылар

Бұл бөлімде пештерде күйдіруден, салқындаудан және ұнтақтаудың негізгі процестерінен басқа, тозаң пайда болу операциялары кезінде пайда болатын шығарындылар туралы айтылады. Бұған шикізатты ұнтақтау, тасымалдау және жеткізу, шикізатты, клинкер мен цементті сақтау, отынды сақтау және цементті жөнелту сияқты процестер кіреді.

ЕҚТ 15. Жеңдік сүзгілерді қолдану

Ұйымдастырылған шаң шығарындыларын азайту үшін, ЕҚТ сәйкес, күйдіру пешін, салқындатудың және негізгі ұнтақтау процесін қоспағанда, шаң шығаратын операцияларға пайдаланылатын сүзгілер үшін тікелей әзірленген технологиялық регламентті пайдалану керек. Технологиялық регламенттің талаптары сүзгілерде шығарылатын газдарды құрғақ тазартуды қамтуы тиіс. Технологиялық регламенттің талаптары сүзгілердегі шығарылатын газдарды тазарту әдетте құрғақ әдістер арқылы жүзеге асырылуы тиіс.

Шаң түзілетін операциялар үшін шығарылатын газдар әдетте жеңдік сүзгі арқылы тазартылады.

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.10-бөлімінде берілген.

1.2.5.3. Күйдіру кезіндегі шаң шығарындылары

ЕҚТ 16. Күйдіру кезінде сүзгілерді қолдану

Күйдіру процесі кезінде түтін газдарымен бірге шаң шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ түтін газдарын сүзгі арқылы құрғақ әдіспен тазартуды ұсынады.

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Электр сүзгілер	Барлық пеш жүйелеріне қолданылады
2	Жеңдік сүзгі
3	Гибридті сүзгілер

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.9, 5.1.10, 5.1.11- бөлімдерінде берілген.

1.2.5.4. Салқындату және ұнтақтау процестеріндегі шаң шығарындылары

ЕҚТ 17. Салқындату және ұнтақтау процестерінде сүзгілерді қолдану

Салқындату және ұнтақтау процестерінде түтін газдарынан шығатын тозаң шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ түтін газдарын сүзгі арқылы құрғақ әдіспен тазалауды ұсынады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	4
1	Электр сүзгілер	Клинкер тоңазытқыштары мен цемент диірмендері үшін жиі қолданылады
2	Жеңдік сүзгі	Клинкер тоңазытқыштары мен цемент диірмендері үшін жиі қолданылады
3	Гибридті сүзгілер	Клинкер тоңазытқыштары мен цемент диірмендері үшін жиі қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.9, 5.1.10, 5.1.11-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 17-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

1.2.6. Газ тәрізді шығарындылар

1.2.6.1. NOx шығарындылары

ЕҚТ 18. NOx шығарындыларын азайту техникалары

Пештен/ жылу алмастырғыштан/ декарбонизатордан бөлінетін газдармен бірге шығатын NO_X шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ-да төмендегі техникалардың бірін немесе бірнешеуін пайдалану көзделеді:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Жану аймағын суыту	Цемент өндірісінде қолданылатын пештердің барлық түрлерінде қолданылады. Қолдану дәрежесі өнімнің сапа деңгейіне қойылатын талаптармен және процестің тұрақтылығына әсер етумен шектелуі мүмкін
	Азот оксидінің шығуы төмен жанарғылар	Барлық айналмалы пештерде, негізгі пеште, сондай-ақ декарбонизаторда қолданылады
	Пеш ішіндегі жану	Ұзын айналмалы пештер үшін жиі қолданылады
	Шикізат қоспасының пісірілуін жақсарту үшін минерализаторларды қосу (минералданған клинкер).	Айналмалы пештер үшін түпкілікті өнімнің сапа талаптарына сәйкес келетін жағдайда жалпы қолдануға болады
	Процесті оңтайландыру	Барлық пештер үшін жалпы қолданылады
2	Сатылы жану (дәстүрлі отын немесе жанғыш қалдықтар), сонымен қатар декарбонизациямен және оңтайландырылған отын қоспасын қолданумен бірге	Әдетте, оны тек декарбонизатормен жабдықталған пештерде қолдануға болады. Декарбонизаторсыз циклондық жылу алмастырғыш жүйелері үшін айтарлықтай өзгерістер қажет. Декарбонизаторсыз пештерде бөлшек отынды жағу NOx деңгейін төмендету тұрғысынан оң әсер етуі мүмкін, бұл реттелетін отын жасау қабілетіне байланысты атмосфералық қысымның төмендеуі және пайда болған СО шығарындыларын бақылау
3	Селективті каталитикалық емес тотықсыздандыру (СКЕТ)	Жалпы айналмалы пештерде пайдалануға болады. Бүрку аймақтары пештегі процестің түріне байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Ылғалды және құрғақ әдіспен жұмыс істейтін ұзын пештерде материалды өңдеудің қажетті температурасы мен уақытына жету қиын болуы мүмкін. ЕҚТ 19-ды да қараңыз
4	Селективті каталитикалық тотықсыздандыру (СКТ)	Қолдану цемент өнеркәсібіне қатысты қажетті каталитикалық және технологиялық жетілдіруге байланысты

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.12-5.1.19-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 19. NH₃ шығарындыларын азайту техникалары

СКЕТ техникасын қолдану NO_X шығарындыларын айтарлықтай төмендетеді, сонымен бірге аммиактың өтіп кетуін мүмкіндігінше төмен деңгейде сақтайды және келесі техникалық шешімдердің пайдаланылуын қамтамасыз етеді:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Тұрақты процесті сақтай отырып, NОx тиімді азаюы	Жалпы айналмалы пештерде пайдалануға болады. Бүрку аймақтары пештегі процестің түріне байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Дымқыл және құрғақ әдіспен жұмыс істейтін ұзын пештерде материалды өңдеудің қажетті температурасы мен уақытына жету қиын болуы мүмкін.
2	NОx неғұрлым тиімді төмендетуге және аммиактың сырғып өтуін азайтуға қол жеткізу үшін аммиакты жақсы стехиометриялық бөлу NH3
3	NH3 шығарындылары мен оның сырғып өтуін (әрекеттесбеген аммиакқа байланысты) аммиак шығарындыларын азайту тиімділігі мен аммиактың сырғып өтуі арасындағы корреляцияны ескере отырып, мүмкін болатын ең төменгі деңгейде ұстап тұру. Кері жағдайда мерзімді (жылына бір рет) мониторинг жүргізу қажет.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.18-бөлімінде берілген.

1.2.6.2. SO2 шығарындылары

ЕҚТ 20. Абсорбент пен ылғалды скрубберді қолдану

Пештен/ жылу алмастырғыштан/ декарбонизатордан бөлінетін газдармен бірге шығатын SO₂ шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ-да төмендегі техникалардың бірін немесе бірнешеуін пайдалану көзделеді:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Абсорбент қоспасы	Абсорбент қоспасы негізінен барлық пеш жүйелерінде қолданылады, дегенмен ол көбінесе пісіру циклон жылу алмастырғышында қолданылады. Әк қоспасы шикізат түйіршіктерінің сапасын төмендетеді және Леполь пештеріндегі ағынның өтуіне қиындық тудырады. Жылу алмастырғышы бар пештер үшін сөндірілген әкті кететін газға тікелей енгізу сөндірілген әкті пешке берілетін материалға араластырудан гөрі тиімді емес екені анықталды.
2	Ылғал скрубберді қолдану	Ол гипс өндіру үшін тиісті (жеткілікті) CO2 деңгейі бар цемент пештерінің барлық түрлерінде қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.20, 5.1.21-бөлімдерінде берілген.

1.2.6.3. СО шығарындылары мен СО өтпенділігі

ЕҚТ 21. СО өтпенділігін төмендету

СО өтпенділігі жиілігін барынша азайту және олардың жалпы ұзақтығының деңгейін жылына 30 минуттан аз уақытқа ұстап тұру үшін электр сүзгілерін немесе гибридті сүзгілерді пайдалану кезінде ЕҚТ кестеде көрсетілген мынадай техникаларды қолдануды көздейді:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Электр сүзгілердің тоқтап тұру уақытын азайту үшін СО өтпенділігінің алдын алу	Жалпы қолданылады
2	СО бөлінетін көздерге жақын орналасқан, қысқа көрініс уақыты бар мониторинг қондырғысын пайдалану арқылы СО үздіксіз автоматты өлшеу	Жалпы қолданылады

Қауіпсіздік мақсатында және жарылу қаупін болғызбау үшін шығарылатын газдар құрамындағы СО деңгейі көтерілген кезде электрсүзгілерін өшіру керек. СО өтпенділігін болдырмау үшін және азайту үшін төменде көрсетілген техникалар қолданылады, осылайша өшіру уақыты белгіленеді:

жану процесін реттеу;

шикізат материалдарына органикалық заттар бойынша жүктемені реттеу;

отын сапасын және отын беру жүйесін реттеу.

Ақаулар негізінен пешті тұтату кезінде пайда болады. Қауіпсіздік үшін электр сүзгілерінің газ талдағыштары үнемі қосылып тұруы тиіс және қолда бар қосалқы мониторинг жүйесін пайдалану есебінен жауап беру уақыты қысқартылуы тиіс.

СО тұрақты бақылау жүйесі жауап беру уақытын ескере отырып оңтайландырылуы керек және көміртегі оксидінің көзіне жақын болуы керек, мысалы, дымқыл әдіспен жұмыс істейтін пеш қолданылса, жылу алмастырғыштың шығатын жерінде немесе пештің тиеу саңылауында.

Егер гибридті сүзгілер қолданылса, онда тіреуіш торды ұялы диск көмегімен жерге қосу ұсынылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.22-бөлімінде берілген.

1.2.6.4. Органикалық көмірсутектердің (ЖОК/ҰОҚ) шығарындылары

ЕҚТ 22. Ұшпа органикалық қосылыстары аз шикізатты пайдалану

Жалпы органикалық көміртегі (ЖОК) шығарындыларын пеш газдарының төменгі деңгейдегі шығарындыларымен бірге төмендету үшін пешке құрамында жоғары ұшпа органикалық қосылыстары (ҰОҚ) бар шикізатты салуға болмайды.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.23-бөлімінде берілген.

1.2.6.5. Полихлорланған дибензодиоксиндердің және дибензофурандардың (ПХДД және ПХДФ) шығарындылары

ЕҚТ 23. Құрамында ұшпа органикалық қосылыстары, хлор және мыс қосылыстары аз шикізатты пайдалану

Полихлорланған дибензодиоксиндер мен дибензофурандар шығарындыларының алдын алу немесе шығарылатын пеш газдарының шығарындыларын төмен деңгейде ұстау үшін келесі техникаларды жеке немесе бірлесіп қолдану керек:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Пешке берілетін материалдарды (шикізатты) мұқият таңдау және оның құрамындағы хлор, мыс және ұшпа органикалық қосылыстарды бақылау	Жалпы қолданылады
2	Клинкерді жағуға арналған отынды мұқият таңдау және оның құрамындағы хлор мен мысты бақылау	Жалпы қолданылады
3	Құрамында хлоры бар органикалық материалдар бар қалдықтарды пайдалануды шектеу/пайдаланудан бас тарту	Жалпы қолданылады
4	Екінші реттік жағу кезінде жоғары галогенді отынды (мысалы, хлор) беруді тоқтату	Жалпы қолданылады
5	Пештің түтін газдарын 200 ºC төмен температураға дейін жылдам салқындату және түтін газдарының температурасы 300-ден 450 °C-қа дейінгі аймақта болу уақытын және оттегі мөлшерін азайту	Ұзын ылғал пештерге және циклонды жылу алмастырғыштарсыз ұзын құрғақ пештерге қолданылады. Циклонды жылу алмастырғыштары мен декарбонизаторы бар заманауи пештерде бұл функция қазірдің өзінде бар
6	Пешті жағу және салқындату (іске қосу және тоқтату) кезінде қалдықтарды жағуды тоқтату	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.23-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 23-ке байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

1.2.6.6. Металл шығарындылары

ЕҚТ 24. Құрамында металл аз шикізатты пайдалану

Шығарылатын пеш газдарының құрамындағы металл шығарындыларын азайту үшін келесі әдістердің біреуін немесе бірнешеуін қолдану қажет:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Тиісті металдары аз материалдарды таңдау және материалдардағы тиісті металдардың, әсіресе сынаптың құрамын шектеу.	Жалпы қолданылады
2	Пайдаланылатын қалдықтардың қажетті сипаттамаларына кепілдік беретін сапаны қамтамасыз ету жүйесін пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Шаңды ұстаудың тиімді әдістерін қолдану (пеш жүйесінен)	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.7-бөлімінде берілген.

1.2.6.7. HCl және HF газ тәрізді хлоридтер мен фторидтердің шығарындыларын азайту

ЕҚТ 25. Газ тәрізді хлоридтер мен фторидтердің шығарындыларын азайту

Цемент пештерінен HCl және HF газ тәрізді хлоридтер мен фторидтердің шығарындыларын азайту немесе болғызбау үшін төменде көрсетілген техникалардың бірін немесе бірнешеуін қолдану керек:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Құрамында хлор мен фтор аз шикізат пен отынды пайдалану	Барлық кәсіпорындар үшін
2	Пеште шикізат немесе отын ретінде пайдаланылатын кез келген қалдықтардағы хлор мен фторды шектеу	Барлық кәсіпорындар үшін
3	Пеш газдарын айналып өту жүйелерін пайдалану	Құрғақ тәсілмен өндіретін зауыттар үшін
4	Пеш газдарының айналма жүйесінде тозаңды ұстаудың тиімді техникалық шешімдерін қолдану	Құрғақ тәсілмен өндіретін зауыттар үшін

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2-бөлімінде берілген.

1.2.7. Технологиялық шығындар/қалдықтар

ЕҚТ 26. Қалдықтарды екінші рет пайдалану

Цемент өндірісінде тозаң түріндегі өндірістік шығындарды азайту үшін шикізатты үнемдеумен қатар келесі техникалар қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	Қажет болған жағдайда тұтып алынған шаңды жою	Жалпы қолданылады
2	Басқа өндірістік процестерде тұтып алынған шаңды кәдеге жарату	Басқа кәсіпорындарда да жүзеге асырылуы мүмкін

Егер орынды болса, ұсталған шаңды технологиялық процеске қайтаруға болады. Мұндай өңдеу тікелей пештің өзінде немесе тиеу кезінде (бұл жағдайда сілтілік металдардың концентрациясы шектеуші фактор болып табылады) немесе цементпен араласқан кезде жүзеге асырылуы мүмкін. Егер жиналған шаң тәрізді заттар технологиялық процеске қайта оралса, сапаны бақылау процедурасы қажет болуы мүмкін. Балама әдістерді процеске қайтаруға болмайтын материалдар үшін қолдануға болады (мысалы, қоқыс жағатын зауыттардағы шығарылатын газдарды күкіртсіздендіруге арналған қосымша).

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.24-бөлімінде берілген.

1.3. Әк өндірісіне арналған ЕҚТ бойынша қорытындылар

Осы бөлімде ұсынылған ЕҚТ бойынша қорытындылар басқа тәсілдер болмаған жағдайда әк өндіру жөніндегі барлық қондырғыларға қолданылуы мүмкін.

1.3.1. Негізгі техникалық шешімдер

ЕҚТ 27. Өндіріс процестерін оңтайландыру

Пештен шығатын барлық шығарындыларды азайту және энергия тиімділігін арттыру үшін пештегі біркелкі және тұрақты процеске қол жеткізуге бағытталған техникаларды қолдану керек, төменде көрсетілген технологияларды қолдану нәтижесінде қабылданған параметрлерге мүмкіндігінше жақын параметрлерді қолдану қажет:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Компьютерлік автоматты басқаруды қоса алғанда, өндірістік процесті басқаруды оңтайландыру	Жалпы қолданылады
2	Қатты отын берудің қазіргі заманғы таразылық жүйесін және/немесе газ шығынын есептеу аспаптарын пайдалану

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 28. Пайдаланылатын шикізатты бақылау

Шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту үшін пешке түсетін шикізатты мұқият іріктеу және бақылау қажет.

Пешке түсетін шикізат материалдары құрамында қоспалардың бар болуына байланысты ауаға түсетін шығарындыларға айтарлықтай әсер етеді; сондықтан шикізатты мұқият таңдау осы шығарындыларды азайтуға септігін тигізеді. Мысалы, әктас/доломит құрамындағы күкірт пен хлор мөлшерінің өзгеруі түтін газдарындағы SO₂ және HCl концентрацияларына әсер етеді, ал органикалық заттардың болуы ЖОК және CO шығарындыларына әсер етеді.

Техникалардың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7.1-бөлімінде берілген.

1.3.2. Мониторинг

ЕҚТ 29. Технологиялық процестерді және қоршаған ортаға шығарындыларға мониторинг жүргізу және өлшеу

ЕҚТ-ға сәйкес шығарындыларға мониторинг жүргізу және технологиялық процесс параметрлері мен шығарындыларды бақылау, сондай-ақ ҚР қолданыстағы ұлттық стандарттарына сәйкес шығарындыларды бақылау үнемі жүзеге асырылуы тиіс; егер ҚР стандарттарын қолдану мүмкін болмаса, онда ISO, ұлттық және халықаралық стандарттар қолданылады, олар деректердің ғылыми негізделген өлшемшарттарға сәйкестігіне кепілдік береді, соның ішінде:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Температура, оттегінің мөлшері, қысым, ағынның жылдамдығы және СО шығарындылары сияқты процестің тұрақтылығын көрсететін процесс параметрлерін үнемі өлшеу	Күйдіру процестері үшін қолданылады
2	Процестің негізгі параметрлерін бақылау және тұрақтандыру, мысалы, отын беру, дозаның тұрақты деңгейі, артық оттегі	Күйдіру процестері үшін қолданылады
3	Тозаң шығарындыларын үздіксіз немесе мерзімді өлшеу, NOx, SOX, CО, сондай-ақ NH3, егер SNCR қолданылса	Күйдіру процестері үшін қолданылады
4	Қалдықтарды ілеспе жағу жағдайында НСl және HF шығарындыларын үздіксіз немесе кезеңдік өлшеу	Ол күйдіру процестері үшін, қалдықтардың тиісті түрлерін пайдалану кезінде және ҚР рұқсат беру құжаттамасы болған кезде қолданылады
5	ЖБҚ шығарындыларын кезеңдік өлшеу немесе қалдықтарды ілеспе жағу жағдайындағы үздіксіз өлшеу	Ол күйдіру процестері үшін, қалдықтардың тиісті түрлерін пайдалану кезінде және ҚР рұқсат беру құжаттамасы болған кезде қолданылады
6	ПХДД/ПХДФ және металдар шығарындыларын мерзімді өлшеу	Ол күйдіру процестері үшін, қалдықтардың тиісті түрлерін пайдалану кезінде және ҚР рұқсат беру құжаттамасы болған кезде қолданылады
7	Шаң шығарындыларын үздіксіз немесе мерзімді өлшеу	Ол пеште күйдіруге байланысты емес процестер үшін қолданылады. Шағын көздер үшін (<10 мың м3/сағ) өлшеу жиілігі техникалық регламенттің талаптарына негізделуі тиіс

Шаң шығарындыларын, NOx, SO_X және СО бақылау үшін қалыпты жұмыс режимінде айына бір реттен жылына бір ретке дейін жиілік ұсынылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.7-бөлімінде берілген.

1.3.3. Энергияны тұтыну

ЕҚТ 30. Жылу энергиясын тұтыну бөлігінде процестерді оңтайландыру

Жылу энергиясын тұтынуды азайту үшін ЕҚТ-да бір немесе бірнеше төменде көрсетілген техникаларды қолдану қарастырылған:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Пешті басқарудың жетілдірілген және оңтайландырылған жүйелерін, тегіс және тұрақты күйдіру процесін қолдану, келесі шаралар арқылы нормативтік параметрлерге жақын параметрлерді сақтау: а) Процесті басқаруды оңтайландыру б) Шығарылған газдардың жылуын қалпына келтіру (мысалы, басқа процестерде қолданылатын әктасты кептіру үшін айналмалы пештерден артық жылуды пайдалану, мысалы, әктасты ұнтақтау) в) Қатты отын берудің заманауи салмақ жүйелері г) Қондырғыға қызмет көрсету (мысалы, герметикалығы, отқа төзімді материалдардың эрозиясы) д) Оңтайлы тегістеу мөлшерін пайдалану	II (а) техника ұзын айналмалы пештерге ғана қолданылады
2	Жылу энергиясын тұтынуға оң әсер етуі мүмкін отынның осындай түрлерін пайдалану	Қолдану жүктеудің техникалық мүмкіндігіне байланысты нақты отын пеш және қолайлы отынның қол жетімділігінен (мысалы, жоғары жану жылуы және төмен ылғалдылық)
3	Артық ауаны шектеу	Пештің кейбір аймақтарының ықтимал қызып кетуі аясында отқа төзімді заттардың қызмет ету мерзімін кейіннен төмендету арқылы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.3-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 31. Энергия тұтыну бөлігінде процестерді оңтайландыру

Электр қуатын тұтынуды азайту үшін ЕҚТ келесі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдануды қарастырады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Энергиямен жабдықтауды басқару жүйесін пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Әктастың оңтайлы гранулометриялық құрамын пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Жоғары энергия тиімділігін қамтамасыз ететін электр жетегі бар ұнтақтау және басқа да қондырғыны пайдалану	Жалпы қолданылады

Тік пештер әдетте ірі түйірлі әктасты күйдіру үшін қолданылады. Алайда көп энергия тұтынатын айналмалы пештерде ұсақ фракцияларды пайдалануға, ал жаңа тік пештерде 10 мм ұсақ түйіршіктерді пайдалануға болады. Одан ірілеу түйіршіктер айналмалы пештерден гөрі тік пештерде жиірек қолдылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде берілген.

1.3.4. Әктас шығыны

ЕҚТ 32. Әктас шығынын азайту

Әктас шығынын азайту үшін ЕҚТ келесі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдануды қарастырады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Әктастың гранулометриясы мен сапасын ескере отырып, оны алу және ұсақтау үшін арнайы жүйе	Әк өндірісінде жиі қолданылады; дегенмен, технология әктастың сапасына байланысты
2	Гранулометрияның кең ауқымы бар әктасты пайдалануды қамтамасыз ететін пештерді таңдау өндірілген әктасты неғұрлым толық пайдалануға мүмкіндік береді	Ол жаңа зауыттарда және ірі жаңартылған пештерде қолданылады. Тік пештер негізінен ірі түйіршікті әктасты ғана күйдіре алады. Тікелей ағынды регенеративті пештер және / немесе айналмалы пештер ұсақ түйіршікті әктаспен де жұмыс істей алады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2-бөлімінде берілген.

1.3.5. Отынды таңдау

ЕҚТ 33. Пешке түсетін отынды мұқият іріктеу және бақылау

Шығарындылардың алдын алу/азайту үшін ЕҚТ-ға сай пешке кіретін отынды мұқият таңдау және бақылау қажет.

Пешке кіретін отынның құрамында қоспалардың болуына байланысты атмосфераға түсетін шығарындыларға отынның айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Күкірт (атап айтқанда, ұзын айналмалы пештер үшін), азот және хлор мөлшері шығарылатын газдардағы SO_X, NO_X және НС1 деңгейіне әсер етеді. Отынның химиялық құрамына және пештің түріне байланысты тиісті отынды немесе отын қоспасын таңдау шығарындылардың төмендеуіне әкелуі мүмкін.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8.2.1-бөлімінде берілген.

1.3.5.1. Отын қалдықтарын пайдалану

1.3.5.1.1. Қалдықтардың сапасын бақылау

ЕҚТ 34. Қайталама ресурстарды пайдалану

Әк өндірісінде отын ретінде пайдаланылатын қалдықтардың қажетті сипаттамаларын қамтамасыз ету үшін, ЕҚТ сәйкес келесі техниканы пайдалану керек:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Әк пешінде отын ретінде пайдалануға болатын қалдықтардың сипаттамалары мен талдауын қамтамасыз ету үшін сапа кепілдігі жүйесін қолдану: Тұрақты сапа; Физикалық өлшемшарттар, мысалы, эмиссия қабілеті, бөлшектердің мөлшері, реактивтілік, жану және калория мөлшері; III. Химиялық өлшемшарттар - жалпы хлордың, күкірттің, сілтінің, фосфордың, металдардың (мысалы, жалпы хром, қорғасын, кадмий, сынап, таллийдің) құрамы.	Жалпы қолданылады
2	Галогендердің, металдардың (Cd, Hg және Tl,: As, Sb, Pb, Mn, Cr, Cu, Ni және V) және күкірттің құрамы сияқты әк пешінде отын ретінде пайдаланылатын кез келген қалдықтар үшін қажетті параметрлердің жеткілікті мөлшерін бақылау	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімінде берілген.

1.3.5.1.2. Қалдықтарды пешке салу

ЕҚТ 35. Қалдықтарды отын ретінде пайдалану

Пеште жанғыш қалдықтарды кәдеге жарату кезінде пайда болатын шығарындыларды болғызбау/азайту үшін, ЕҚТ сәйкес келесі техникаларды пайдалану керек:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Пештерде қалдықтарды жағу үшін тиісті жанарғылар мен күйдіру режимдерін пайдалану	Жалпы қолданылады
2	Жұмыс істеу қалдықтарды жағу кезінде пайда болған газ біркелкі бақыланатын жағдайларда, тіпті ең қолайсыз жағдайда да 850 °C температурада кемінде 2 сек болатындай етіп жүзеге асырылуы тиіс	Жалпы қолданылады
3	Егер өртелетін қауіпті қалдықтардың құрамында 1 %-дан астам хлор органикалық қосылыстары болса, температураның 1100°С-тан жоғары жоғарылауы	Жалпы қолданылады
4	Қалдықтар үздіксіз және тұрақты тиелуі тиіс	Жалпы қолданылады
5	Пешті іске қосу және тоқтату кезеңінде, қажетті режимді ұстап тұру мүмкін болмаған кезде, қалдықтарды жағуды тоқтату, бұл туралы жоғарыда (б) және (в) тармақшаларда айтылған	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімінде берілген.

1.3.5.1.3. Қауіпті қалдықтарды кәдеге жарату кезіндегі қауіпсіздік техникасы

ЕҚТ 36. Қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу

Төтенше шығарындыларды болғызбау үшін, ЕҚТ сәйкес, қауіпті қалдықтарды сақтау, өңдеу және пешке тиеу үшін әзірленген қауіпсіздік жүйесін пайдалану керек.

Қауіпті қалдықтарды сақтау, өңдеу және пешке тиеу үшін әзірленген қауіпсіздікті басқару жүйесін пайдалану қалдықтардың түрі мен көзіне байланысты тәуекелдерді есепке алуға бағытталған тәсіл болып табылады, оның мәні қалдықтардың қажетті түрін таңбалау, бақылау, іріктеу және тестілеу болып табылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген.

1.3.6. Шаң шығарындылары

1.3.6.1. Шаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары

ЕҚТ 37. Өндіріс процестерін оңтайландыру

Шаң шығаратын операциялар кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту/болғызбау үшін ЕҚТ-ға сай бір немесе бірнеше техниканы қолдану керек:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Ұнтақтау, себу және араластыру сияқты тозаңды қалыптастыру операцияларын оқшаулау/тығыздау	Жалпы қолданылады
2	Егер тозаңды материалдан тозаң шығару мүмкіндігі болса, жабық жүйе ретінде құрастырылған жабық транспортерлер мен жүк көтергіштерді пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Бункерлерді тиісті сыйымдылықты сақтау үшін пайдалану тиеу операциялары кезінде тозаңның ауаға шығарылуын болғызбау үшін ажыратқыштары мен сүзгілері бар деңгей индикаторларымен жабдықталған	Жалпы қолданылады
4	Жабық пневмокөлік жүйелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
5	Жабық жүйелердегі тиеп-түсіру жұмыстары атмосфераға шығарар алдында сорылатын ауаны қапшық сүзгімен сирету және тозаңнан арылту	Жалпы қолданылады
6	Ауа ағуын және материалдардың ұнтақтарын азайту, қондырғының толық жиынтығы	Жалпы қолданылады
7	Қондырғыларға тиісті және толық қызмет көрсету	Жалпы қолданылады
8	Автоматты құрылғылар мен басқару жүйелерін пайдалану	Жалпы қолданылады
9	Үздіксіз апатсыз операцияларды қолдану	Жалпы қолданылады
10	Автокөліктен әктасты тиеу үшін икемді, тозаң ұстау жүйесімен жабдықталған тиеу құбырларын пайдалану	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.11-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 38. Сақтау алаңдарының өндірістік процестерін оңтайландыру

Үйінді сақтау алаңдарынан ұйымдастырылмаған шаң шығарындыларын азайту/болғызбау үшін келесі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану керек:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Әртүрлі типтегі сақтау орындарын тосқауылдармен, тік көгалдандырумен қоршау (желден жасанды немесе табиғи қорғау)	Жалпы қолданылады
2	Шикізат материалдары үшін бункерлер мен жабық толық автоматтандырылған қоймаларды пайдалану. Қоймалардың бұл түрлері тиеу-түсіру жұмыстары кезінде тозаңданудың алдын алу үшін бір немесе бірнеше қап сүзгілерімен жабдықталған	Жалпы қолданылады
3	Тиеу және түсіру орындарын мол ылғалдандыру арқылы сақтау аймақтарында тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын азайту және биіктігі реттелетін транспортер таспасын пайдалану. Ылғалданған немесе шашыраған кезде топырақ жабылып, артық су бөлініп, қажет болған жағдайда өңделіп, жабық циклдарда қолданылуы керек	Жалпы қолданылады
4	Егер үйіп тиеу-түсіру операциялары кезінде тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын болғызбау мүмкін болмаса, онда түсіру механизмінің биіктігін түсірілген материалдың биіктігіне сәйкес мүмкіндігінше автоматты түрде немесе түсіру жылдамдығын төмендету арқылы реттеу керек	Жалпы қолданылады
5	Түсіру орындарын, әсіресе құрғақ жерлерді бүріккіштерді пайдалана отырып үнемі ылғалдандыру және тазалау машиналарымен жинау	Жалпы қолданылады
6	Тазалау кезінде тозаң сору жүйелерін пайдалану. Жаңа орындар стационарлық тозаңсорғыш жүйелерімен оңай жабдықталуы мүмкін, ал қолданыстағы бөлмелер мобильді жүйелермен және икемді қосылыстармен жақсы жабдықталған	Жалпы қолданылады
7	Автокөлік қозғалысы бағыты бойынша тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын мүмкіндігінше қатты жабынды пайдалану және оны барынша таза күйінде ұстау арқылы азайту. Жолдарды ылғалдандыру, әсіресе құрғақ ауа-райында, тозаң шығарындыларын азайтады. Жақсы құрылған әкімшілік жұмыс ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын азайтуға көмектеседі	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.6-бөлімінде берілген.

1.3.6.2. Пеште күйдіру процестерінен басқа, шаң шығаратын операциялар кезінде ұйымдастырылған шығарындылар

ЕҚТ 39. Салқындату және ұнтақтау процестерінде сүзгілерді қолдану

Пештің жану процестерінен басқа, шаң шығаратын операцияларда ұйымдастырылған шығарындыларды азайту үшін ЕҚТ сәйкес бір немесе бірнеше техниканы, сондай-ақ сүзгілердің жұмысын арнайы қарастыратын техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану ұсынылады:

Р/с №	Техника*	Қолданылуы
1	2	3
1	Қапшық сүзгі	Ұнтақтау және ұсақтау, сондай-ақ әк өндірісіндегі қосалқы процестер жүзеге асырылатын зауыттарда жалпыға бірдей қолданылады; материалдарды тасымалдау, сақтау және тиеу. Әк сөндіргіш қондырғылардағы қап сүзгілерін қолдану мүмкіндігі жоғары ылғалдылық пен түтін газдарының төмен температурасымен шектелуі мүмкін.
2	Ылғалды скруббер	Ол негізінен әк сөндіру қондырғыларында қолданылады

* қажет болған жағдайда шығатын газдарды алдын ала өңдеу үшін ортадан тепкіш сепараторлар/циклондар пайдаланылуы мүмкін.

Ескертетін жағдай, шағын көздер үшін (10 мың м3/сағ-тан аз) сүзгілердің жұмысын тұрақты бақылауға бағытталған тәсіл басым болуы керек (ЕҚТ 27-ні қараңыз).

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.8 және 5.2.9-бөлімдерінде берілген.

1.3.6.3. Пеште күйдіру процестері кезіндегі шаң шығарындылары

ЕҚТ 40. Күйдіру кезінде сүзгілерді қолдану

Пештің күйдіру процестерінде шаң шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ-ға сәйкес сүзгі арқылы шығарылатын газдарды тазарту керек. Келесі техникалардың біреуі немесе бірнешеуі қолданылуы мүмкін:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	4
1	Электр сүзгілер	Барлық пеш жүйелеріне қолданылады
2	Жеңдік сүзгі	Барлық пеш жүйелеріне қолданылады
3	Ылғалды тозаң сепараторы	Барлық пеш жүйелеріне қолданылады
4	Орталықтан тепкіш сепаратор / циклон	Орталықтан тепкіш сепараторлар зиянды заттарды тек алдын-ала бөліп алуға жарамды және оларды барлық пеш жүйелерінен шығатын газдарды алдын-ала тазарту үшін пайдалануға болады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.7, 5.2.8, 5.2.9, 5.2.10-бөлімдерінде берілген.

1.3.7. Газ тәрізді қосылыстар

1.3.7.1. Газ тәрізді қосылыстардың шығарындыларын азайтудың негізгі техникалық шешімдері

ЕҚТ 41. Газ тәрізді қосылыстардың шығарындыларын төмендету

Күйдіру процесінде шығарылатын газдардан бөлінетін газ тәрізді қосылыстардың шығарындыларын азайту үшін (мысалы, NO_X, SO₂, НСl, СО, ООУ) ЕҚТ сәйкес бір немесе бірнеше техникалар қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2		3
1	Пешке түсетін заттарды мұқият іріктеу және бақылау		Жалпы қолданылады
2	Бастапқы деңгейдің төмендеуі отындағы және, мүмкін болса, шикізат материалдарындағы ластағыш заттар: Мүмкіндігінше күкірт мөлшері аз отынды (атап айтқанда, ұзын айналмалы пеш үшін), азот пен хлорды таңдау; Мүмкіндігінше органикалық заттардың төмен құрамымен шикізатты таңдау; Технологиялық процеске және қыздырғыштың түріне сәйкес келетін отын қалдықтарын таңдау		Әк өндірісінде жергілікті шикізат пен отынның болуына, қолданылатын пештің түріне, өнімнің қажетті сапасына, осы пешке отынды тиеудің техникалық мүмкіндігіне байланысты қолданылады.
3	Күкірт диоксидін тиімді ұстап қалуды қамтамасыз ету үшін технологиялық процесті оңтайландыру әдістерін пайдалану (мысалы, пеш газдары мен сөндірілмеген әк арасындағы тиімді байланыс)		Барлық әк өндіру зауыттарында қолдануға арналған. Әктастың сапасы сияқты кейбір бақыланбайтын факторларға байланысты процесті толық автоматтандыру мүмкін емес

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1-бөлімінде берілген.

1.3.7.2. NOx шығарындылары

ЕҚТ 42. NO_x шығарындыларын азайту техникалары

Күйдіру процесінде шығарылатын газдардан бөлінетін NO_x шығарындыларын азайту үшін ЕҚT сәйкес бір немесе бірнеше техниканы қолдану керек:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Негізгі техникалық шешімдер
	I. Құрамындағы азоттың шектелуін ескере отырып, отынды дұрыс таңдау	Отынның осы түрінің қол жетімділігі, сондай-ақ отынның осы түрін пешке пайдаланудың техникалық мүмкіндігі болған жағдайда әк өндіру кезінде жалпыға бірдей қолданылады
	II. Жану аймағын реттеу мен температуралық профиліді қоса алғанда, үдерісті оңтайландыру	Технологиялық процесті оңтайландыру және процесті басқару әк өндірісінде қолданылуы мүмкін, бірақ түпкілікті өнімнің сапасына байланысты
	III. Оттықтың құрылымы (NОx аз түзілетін оттық)	NОx аз түзілетін оттық айналмалы және сақиналы шахта пештерінде қолданылады, бұл бастапқы ауаның жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Тура нүктелі регенеративті күйдіру пештері (PFRK) және басқа да шахта пешінң жұмыс істейді типі бойынша беспламенного жану, бұл қолдану оттықтарды төмен бөліп, NOx үшін мүмкін емес осы түріне пештер
	IV. Ауаның сатылы берілуі 1)	Шахта пештерінде қолданылмайды. Ол тек жылу алмастырғышы бар айналмалы пештерде қолданылады, бірақ қатты күйдірілген әк өндірісі болған кезде емес. Қолдану пештің кейбір аймақтарында ықтимал қызып кетуіне және нәтижесінде отқа төзімді төсемнің тозуына байланысты соңғы өнімнің түрімен шектелуі мүмкін.
2	Селективті каталитикалық емес тотықсыздау (СКЕТ)	Леполь айналмалы пештерінде қолданылады. Сондай-ақ, ЕҚT 41-ді қараңыз

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.11-5.2.14-бөлімдерінде берілген.

ЕҚТ 43. NH₃ шығарындыларын азайту техникалары

Селективті каталитикалық емес тотықсыздандыру үдерісін (СКЕТ) қолданылған кезде, ЕҚТ келесі техникаларды қолдана отырып, аммиактың өтпенділігін ең төменгі деңгейде ұстап, NO_x тиімді төмендеуіне қол жеткізуге көмектеседі:

Р/с №

Техника

Қолданылуы

1	2	3
1	Тұрақты өндірістік процесті сақтаумен бір мезгілде шығарындыларды төмендету үшін тиісті және жеткілікті техникалық шешімді қолдану	Жалпы қолданылады
2	NOx-тің тиімді төмендетуге және аммиактың сырғып өтіп кетуін азайтуға қол жеткізу үшін аммиактың тиісті стехиометриялық қатынасы мен таралуын қолдану	Жалпы қолданылады
3	NOx тиімділігінің төмендеуі мен аммиактың сырғып өтіп кетуінің арасындағы арақатынасты ескере отырып, шығатын газдардан аммиактың сырғып өтіп кетуінің (реакцияға түспеген аммиак нәтижесінде) барынша төмен деңгейде сақталуы	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.14-бөлімінде берілген.

1.3.7.3. SO2 шығарындылары

ЕҚТ 44. Абсорбент пен ылғалды скрубберді қолдану

Пештегі күйдіру процесі кезінде шығарылатын газдардан шығатын SO_x шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ-ға сәйкес бір немесе бірнеше техника қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Күкірт диоксидін тиімді ұстап қалуды қамтамасыз ету үшін процесті оңтайландыру (мысалы, пеш газдары мен сөндірілмеген әк арасындағы тиімді өзара іс-қимыл)	Процесті басқаруды оңтайландыру барлық әк зауыттарында қолданылады
2	Құрамында күкірті аз отынды таңдау	Жанармай болған жағдайда, әсіресе SOx шығарындыларының жоғары деңгейіне байланысты ұзақ айналмалы пештерге (LRК) қатысты қолданылады
3	Адсорбенттерді қосу әдісін қолданғанда (мысалы, адсорбент қосу, сүзгі арқылы құрғақ шығатын газды тазарту, ылғалды скруббер немесе белсендірілген көмір қосу)	Адсорбенттерді қосу әдісі, негізінен, әк өндірісінде қолданылады. Атап айтқанда, оны айналмалы пештерде қолдану мүмкіндігін бағалау үшін қосымша зерттеулер қажет

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.15-бөлімінде берілген.

1.3.7.4. СО шығарындылары, СО өтпенділігі

1.3.7.4.1. СО шығарындылары

ЕҚТ 45. СО шығарындыларын азайту

Пеште күйдіру процесі кезінде шығарылатын газдардан СО шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ-ға сәйкес бір немесе бірнеше техника қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Құрамында органикалық заттары төмен шикізат материалдарын таңдау	Әк өндірісінде жергілікті шикізаттың қол жетімділігі мен құрамы, қолданылатын пештің түрі және түпкілікті өнімнің сапасы аясында қолданылады
2	Тұрақты және толық жануға қол жеткізу үшін процесті оңтайландыру	Әк өндіретін барлық зауыттарда қолданылады. Бақыланбайтын қоспаларға, яғни әктастың сапасына байланысты процесті толық автоматтандыру мүмкін емес.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.16-бөлімінде берілген.

1.3.7.4.2. СО өтпенділігін азайту

ЕҚТ 46. СО өтпенділігін азайту

Электрсүзгілерді пайдаланған кезде СО өтпенділігі жиілігін барынша азайту үшін ЕҚТ-ға сәйкес келесі техникалар қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Электрсүзгілердің тоқтау уақытын қысқарту мақсатында СО өтпенділігін басқару	Жалпы қолданылады
2	СО бөлініп шығу көзіне жақын орналасқан қысқа көрініс уақыты бар бақылау қондырғысы арқылы СО деңгейін үздіксіз автоматты түрде өлшеу	Жалпы қолданылады

Қауіпсіздік мақсатында және жарылыс қаупін болғызбау үшін электр сүзгілері бөлініп шығатын газдардағы СО деңгейінің жоғарылауы кезінде өшірілуі тиіс. Келесі техникалық шешімдер СО өтпенділігін болдырмайды және сол арқылы электр сүзгілерінің тоқтап қалу уақытын азайтады:

жану процесін бақылау;

органикалық шикізат материалдарының тиелуін бақылау;

отын сапасын және отын беру жүйесін бақылау.

Операцияның тоқтатылуы негізінен пешті тұтату сатысында болады. Қауіпсіздік мақсатында электрсүзгілерін қорғауға арналған газ анализаторлары процестің барлық сатылары бойы жұмыс істеуі тиіс және электр сүзгілерінің бос тұрып қалу уақыты бүкіл процесс бойы жұмыс күйінде сақталатын мониторингтің қосалқы жүйесін пайдалану арқылы төмендетілуі мүмкін.

Үздіксіз СО бақылау жүйесі жауап беру уақытын ескере отырып оңтайландырылуы керек және СО көзіне жақын болуы керек, яғни жылу алмастырғыштың шығысында немесе ылғал пеш қолданылған жағдайда пештің тиеу саңылауының жанында.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.16-бөлімінде берілген.

1.3.7.5. Органикалық көмірсутектердің шығарындылары

ЕҚТ 47. Құрамында төмен ұшпа органикалық қосылыстары бар шикізатты пайдалану

Күйдіру процесі кезінде түтін газдарының құрамындағы жалпы органикалық көміртегі (ЖОК) шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ-ға сәйкес бір немесе бірнеше техникалар қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Негізгі техникалар мен бақылауды қолдану (сондай-ақ ЕҚТ 25, ЕҚТ 26 және ЕҚТ 27-ні қараңыз)	Жалпы қолданылады
2	Пешке жоғары ұшпа органикалық қосылыстар бар шикізатты тиеуді болдырмау (гидравликалық әк өндіруді қоспағанда)	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.23-бөлімінде берілген.

1.3.7.6. Полихлорланған дибензодиоксиндер мен дибензофурандардың шығарындылары (ПХДД және ПХДФ)

ЕҚТ 48. Құрамында ұшпа органикалық қосылыстар, хлор және мыс қосылыстары аз шикізатты пайдалану

ПХДД мен ПХДФ шығарындыларын болғызбау үшін немесе пештен тыс газдардағы бұл шығарындыларды төмен деңгейде ұстау үшін келесі техникаларды жеке немесе біріктіріп қолдану керек:

Р/с №		Техника	Қолданылуы
1	2		3
1	Төмен хлорлы отынды таңдау		Жалпы қолданылады
2	Отынға мыстың түсуін шектеу		Жалпы қолданылады
3	Құрамында хлор бар органикалық материалдар бар қалдықтарды пайдалануды шектеу / одан бас тарту		Жалпы қолданылады
4	Температурасы 300-ден 450 °C-қа дейінгі аймақтарда түтін газдарының болу уақытын және оттегінің болуын шектеу		Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.23-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 48-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

1.3.7.7. Металл шығарындылары

ЕҚТ 49. Құрамында металы төмен шикізатты пайдалану

Шығарылатын пеш газдарынан металл шығарындыларын азайту үшін келесі бір немесе бірнеше техникаларды қолдану қажет:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	Құрамында металы аз отынды таңдау	Жалпы қолданылады
2	Пайдаланылатын қалдықтардың талап етілетін сипаттамаларына кепілдік беретін сапаны қамтамасыз ету жүйесін пайдалану	Жалпы қолданылады
3	Белгілі бір металдардың, әсіресе сынаптың құрамын шектеу	Жалпы қолданылады
4	Шаңды ұстаудың тиімді әдістерін қолдану (пеш жүйесінен)	Жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.1.7-бөлімінде берілген.

1.3.7.8. HCl және HF газ тәрізді хлоридтер мен фторидтердің шығарындыларын азайту

ЕҚТ 50. Газ тәрізді хлоридтер мен фторидтер шығарындыларын азайту

Цемент пештерінен HCL және HF шығарындыларын азайту немесе болғызбау үшін ЕҚТ-ға сәйкес, келесі техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану керек:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Құрамында хлор мен фтор аз отынды пайдалану *	Жалпы қолданылады
2	Әк пештері үшін отын ретінде пайдаланылатын кез келген қалдықтардағы хлор мен фтордың мөлшерін шектеу *	Жалпы қолданылады

^* техникалар отын және/немесе шикізат ретінде қалдықтар пайдаланылған жағдайда ғана қолданылуы тиіс

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген.

1.3.8. Өндірістік шығындар/қалдықтар

ЕҚТ 51. Қалдықтарды екінші рет пайдалану

Әк өндірісінде қатты қалдықтардың көлемін азайту үшін және шикізат материалдарын үнемдеу үшін, ЕҚТ-ға сәйкес келесі техникалар қолданылады:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Технологиялық процесте тұтып алынған тозаңды немесе басқа да қалқыма бөлшектерді (мысалы, құм, қиыршық тас) қайта пайдалану	Орынды болса, жалпы қолданылады
2	Жекелеген нарық өнімдерінде тозаңды, кондициялық сөндірілмеген әкті және кондициялық емес гидравликалық әкті пайдалану	Орынды болса, әдетте кейбір нарықтық өнімдердің әртүрлі түрлерінде қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 51-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімде берілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейі)

Цемент өндірісі кезіндегі технологиялық көрсеткіштер

2.1-кесте. Цемент өндірісі кезінде пештен шығарылатын газдармен бірге шаң шығарындыларының ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Технологиялық желі түрі	МЛЗ	Өлшем бірлігі	ЕҚТ-ға сәйкес келетін орташа тәуліктік шығарынды шамасы *
1	2	3	4	5
1	Жобаланатын технологиялық желілер үшін	Шаң	мг/Нм3	<20
2	Құрғақ өндіріс әдісінің технологиялық желілері үшін:
	- жеңдік сүзгілерді немесе жетілдірілген жаңа электр сүзгілерін пайдалану кезінде			<20
	- электр сүзгілерін пайдалану кезінде			<20
3	Ылғалды өндіріс әдісінің технологиялық желілері үшін			<20 **

*

1) температура мен қысым, құрғақ газ және 10% оттегі жағдайында өлшеу жүргізу кезінде (мерзімді өлшеулер үшін) орташа арифметикалық мән және (үздіксіз өлшеулер үшін) орташа тәуліктік мән ретінде;

2) өлшеулер нормативтік құжаттарда белгіленген нормалар негізінде өндірістік экологиялық бақылау кестесіне сәйкес жүзеге асырылады;

** егер бұл көрсеткішке қол жеткізу қиын болған жағдайда, әрбір жеке кәсіпорын осы технологиялық шаң көрсеткішіне қол жеткізе отырып, экологиялық тиімділікті арттыру бағдарламасын уәкілетті органмен келіседі.

ЕҚТ 17-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері.

Салқындату және ұнтақтау процестерінде пайда болатын қалдық газдары бар тозаң шығарындылары үшін ЕҚТ-ға сәйкес келетін іріктеу кезеңіндегі орташа тәуліктік шама немесе орташа мән (кем дегенде жарты сағат ішінде нүктелік өлшеу) 30-50 мг/Нм³-тен аз болуға тиіс. Жеңдік сүзгілерді немесе жаңа немесе жетілдірілген электр сүзгілерін қолданған жағдайда анағұрлым төмен деңгейдегі мәндерге қол жеткізіледі.

2.2-кесте. Цемент өндірісі кезінде пештен/ жылу алмастырғыштан /декарбонизатордан шығарылатын газдармен бірге NOх шығарындыларының ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Пеш түрі	Өлшем бірлігі және шарттар *	ЕҚТ-ға сәйкес келетін орташа тәуліктік шығарынды шамасы
1	2	3	4
1	Жобаланатын технологиялық желілер үшін	шартында шығарылатын газдардың мг NOх /Нм3 *	<400
2	Циклонды жылу алмастырғыштары бар пештер		< 400
3	Ылғалды тәсілді ұзын айналмалы пештер		< 800

* температура 273 K, қысым 101,3 кПа, құрғақ газдың болуы және эталондық оттегінің мөлшері 10 %. NOx NO2-ге балама ретінде көрсетіледі

2.3-кесте. Селективті каталитикалық емес тотықсыздандыру (СКЕТ) пайдаланылған кезде пештен/жылу алмастырғыштан/декарбонизатордан шығарылатын газдармен бірге NН3 өтпенділігінің ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	СКЕТ пайдаланылған кездегі ЕҚТ-ға сәйкес келетін орташа тәуліктік шығарынды шамасы
1	2	3	4
1	NH3 өтіп кетуі	жағдайлардағы мг NH3/Нм3 және 10 % O2	<30 - 50 *

* аммиактың өтпенділігі NOX бастапқы технологиялық көрсеткішіне және NOX төмендеу тиімділігіне тәуелді. Сонымен қатар NH3 шығарындыларының деңгейі пештердің барлық түрлерінде СКЕТ пайдаланылмайтын "базалық" шығарындыларға тәуелді (шикізаттан NH3 үлесі).

2.4-кесте. Цемент өндірісі кезінде пештен жылу алмастырғыштан /декарбонизатордан шығарылатын газдармен бірге SOx шығарындыларының ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	ЕҚТ-ға* сәйкес келетін орташа тәуліктік шығарынды шамасы
1	2	3	4
1	SO2	жағдайларда және эталондық оттегі 10 % болғанда шығарылатын газдардың мг SO2/Нм3 (температура 273 K, қысым 101,3 кПа болғанда және құрғақ газ болған кезде)	<400

*

1) диапазон шикізат материалдарындағы күкірттің төмен және орташа деңгейде болуы ескеріле отырып қабылданған;

2) ақ цемент пен арнайы цемент клинкерінің өндірісі кезінде клинкердің отын күкіртін ұстап қалу қабілеті анағұрлым төмен болар еді, мұның өзі SOх шығарындыларының анағұрлым жоғары технологиялық көрсеткіштеріне әкелер еді.

ЕҚТ 23-ке байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері.

ЕҚТ қолданылған жағдайда ПХДД мен ПХДФ шығарындыларының < 0,05 - 0,1 нг I-TEQ/Нм3 технологиялық көрсеткіштеріне қол жеткізуге болады (уыттылықтың халықаралық эквиваленті, сынамаларды іріктеудің 6 - 8 сағаттық кезеңіндегі орташа көрсеткіш).

2.5-кесте. ЕҚТ пайдаланылған кезде цемент өнеркәсібіндегі пештерден металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Металл	Мөлшері	ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері (сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа (тым болмаса, бір сағат ішіндегі дәл өлшеу)
1	2	3	4
1	Hg	жағдайлардағы және эталондық оттегі 10 % болғандағы мг металл/Нм3 пайдаланылған газдар (273 K температураға, 101,3 кПа қысымға және құрғақ газға қатысты)	< 0,05
2	S (Cd, Tl)		< 0,05
3	S (As, Sb, Pb, Cr, Co, Cu, Mg, Ni, V)		< 0,5

2.6-кесте. Цемент өндірісі кезіндегі HCl және HF шығарындыларының ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері	Өлшем бірлігі	Мәні (диапазон)*
1	2	3	4
1	HCl HF	жағдайлардағы және эталондық оттегі 10 % болғандағы пайдаланылған газдар мг/Нм3 (273 K температураға, 101,3 кПа қысымға және құрғақ газға қатысты)	10 1,0

*

1) жылына 1 рет кемінде 30 минут кезеңділікпен өлшеу арқылы байқаудың бүкіл кезеңіндегі орташа мән;

2) техникалар отын және/немесе шикізат ретінде қалдықтар пайдаланылған жағдайда ғана қолданылуға тиіс.

Әк өндірісі кезіндегі технологиялық көрсеткіштер

2.7-кесте. Пеште күйдіру процестерінде шығарылатын газдардан бөлінетін шаң шығарындыларының ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Техника	МЛЗ	Өлшем бірлігі	ЕҚТ (сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа тәуліктік шама немесе орташа мән, әр 30 минут сайын дәл өлшеу)
1	2	3	4	5
1	Жеңдік сүзгі	Шаң	мг/м3	< 20
2	Электр сүзгі немесе басқа сүзгілер	Шаң	мг/м3	< 20*

* шаңның үлестік қарсылығы жоғары болатын айрықша жағдайларда ЕҚТ-ға сәйкес орташа тәуліктік шама 50 мг/Нм3 дейін жоғары болуы мүмкін.

2.8-кесте. Әк өндірісі кезінде пеште күйдіру процестерінде шығарылатын газдардан бөлінетін NOX шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Пеш түрі	МЛЗ	Өлшем бірлігі	ЕҚТ (сынамаларды іріктеу кезеңіндегі NO2 ретінде көрсетілген орташа тәуліктік шама немесе орташа мән (әр 30 минут сайын дәл өлшеу)
1	2	3	4	5
1	Тік ағынды регенеративті күйдіру пеші (PFRK), шығыршықты шахта пеші (ASK), қайта салынатын күйдіру пеші (MFSK), басқа да шахта пештері (OSK)	NOX	мг/м3	100 - 350 *,***
2	Айналмалы ұзын пеш (LRK), жылу алмастырғышы бар айналмалы пеш (PRK)	NOX	мг/м3	<200 - 500 *,**

* анағұрлым жоғары шамалар доломитті әк және қатты күйдірілген әк өндірісімен байланысты. Жоғарғы шекті шамадан анағұрлым жоғары деңгейлер жентектелген доломитті әк өндірісімен байланысты болуы мүмкін;

** шахталарда қатты күйдірілген әк өндіретін LRK мен PRK үшін жоғарғы деңгей 800 мг/м3 дейін жетеді;

*** ЕҚТ 45-те (1) қамтылған негізгі техникалық шешімдер осы деңгейге жету үшін жеткіліксіз болса және NOX шығарындыларын 350 мг/Нм3 дейін төмендету үшін қайталама техникалық шешімдерді қолдану мүмкін болмаса, жоғарғы шекті шама 500 мг/Нм3 құрайды, бұл әсіресе қатты күйдірілген әкке және отын ретінде биомассаны пайдалануға қатысты.

2.9-кесте. Әк өндірісі кезінде пеште күйдіру процестерінде шығарылатын газдардан бөлінетін SOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Пеш түрі	МЛЗ	Өлшем бірлігі	ЕҚТ (сынамаларды іріктеу кезеңіндегі SO2 ретінде көрсетілген орташа тәуліктік шама немесе орташа мән, әр 30 минут сайын дәл өлшеу)*,**
1	2	3	4	5
1	Тік ағынды регенеративті күйдіру пеші (PFRK), шығыршықты шахта пеші (ASK), қайта салынатын күйдіру пеші (MFSK), басқа да шахта пештері (OSK)	SOx	мг/м3	<50 - 200
2	Айналмалы ұзын пеш (LRK)	SOx	мг/м3	<50 - 400

* деңгей шығарылатын газдардағы SO_X бастапқы деңгейіне және пайдаланылған технологияға тәуелді;

** "екі өткелді процесс" пайдалану арқылы жентектелген доломит әгінің өндірісінде SO_X шығарындылары шекті мәннен жоғары болуы мүмкін.

2.10-кесте. Әк өндірісі кезінде пеште күйдіру процестерінде шығарылатын газдардан бөлінетін СО шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Пеш түрі	МЛЗ	Өлшем бірлігі	ЕҚТ *( сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа тәуліктік шама немесе орташа мән, әр 30 минут сайын дәл өлшеу)
1	2	3	4	5
1	Тік ағынды регенеративті күйдіру пеші (PFRK), басқа да шахта пештері (OSK), айналмалы ұзын пеш (LRK), жылу алмастырғышы бар айналмалы пеш (PRK)	СО	мг/м3	<500

*

1) шығарындылар деңгейі шикізаттың түріне және/немесе алынатын әкке, мысчалы гидравликалық әкке байланысты жоғары болуы мүмкін;

2) тиісті ЕҚТ талаптары MFSK мен ASK үшін қолданылмайды.

ЕҚТ 48-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері.

ЕҚТ қолданылған жағдайда ПХДД мен ПХДФ шығарындыларының < 0,05 - 0,1 нг I-TEQ/Нм3 технологиялық көрсеткіштеріне қол жеткізуге болады (уыттылықтың халықаралық эквиваленті, сынамаларды іріктеудің 6 – 8 сағаттық кезеңіндегі орташа көрсеткіш.

2.11-кесте. ЕҚТ пайдаланылған кезде әк өнеркәсібіндегі пештерден металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Металл	Мөлшері	ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері (сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа (тым болмаса, бір сағат ішіндегі дәл өлшеу)
1	2	3	4
1	Hg	жағдайлардағы және эталондық оттегі 10 % болғандағы мг металл/Нм3 пайдаланылған газдар (273 K температураға, 101,3 кПа қысымға және құрғақ газға қатысты)	<0,05
2	S (Cd, Tl)		<0,05
3	S (As, Sb, Pb, Cr, Co, Cu, Mg, Ni, V)		<0,5

ЕҚТ 51-ге байланысты атмосфераға эмиссиялардың технологиялық көрсеткіштері.

Экологиялық әсері: ЕҚТ пайдаланылған кездегі орташа тәуліктік көрсеткіш немесе HCl шығарындыларының технологиялық көрсеткіштерінің сынамаларын 1 сағаттан немесе 30 минуттан соң ауық-ауық іріктеп алған кездегі көрсеткіш 10 мг/Нм3 аз.

ЕҚТ пайдаланылған кездегі орташа тәуліктік көрсеткіш немесе HF шығарындыларының технологиялық көрсеткіштерінің сынамаларын 1 сағаттан немесе 30 минуттан соң мерзімді іріктеп алған кездегі көрсеткіш 1 мг/Нм3 аз.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты өзге технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетика, су ресурстары мен өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерінде көрсетіледі. Тиісінше, басқа технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына байланысты. Сонымен қатар энергетикалық, су және басқа (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты өзгермелі индикаторлар алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т. б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға, ең төменгі мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге бағытталуы тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалар/салыстырмалы процестер бойынша ЕҚТ анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет. Тиісті ЕҚТ енгізген кезде ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 6-бөлімінде берілген өзге технологиялық көрсеткіштерді ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымды және қайта сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Р/с №	Ластаушы зат	Кезеңділік	Тиісті ЕҚТ №
1	2	3	4
1	Шаң (SiO2<20, 20–70, >70%)	Үздіксіз	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
2	NOx	Үздіксіз	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
3	SO2	Үздіксіз	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
4	CO	Үздіксіз	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
5	ПХДД және ПХДФ	Мерзімді түрде – жылына 1 рет	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
6	Металдар	Мерзімді түрде – жылына 1 рет	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
7	НСl	Мерзімді түрде – жылына 1 рет	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
8	HF	Мерзімді түрде – жылына 1 рет	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
9	ЖОК/ҰОҚ	Мерзімді түрде – жылына 1 рет	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29
10	NH3	Үздіксіз	ЕҚТ 5 ЕҚТ 29

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Цемент пен әк өндірісінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдасқан шығарындылар көздерін пайдалану нәтижесінде пайда болатын ластаушы заттардың шығарындылары болып табылады, оның ішінде айналмалы пештер, клинкер тоңазытқыштары, құрғақ ұнтақтау диірмендері, цемент силостары, дәлдік тексеруге және жөнелтуге арналған қондырғылар бар. Ұйымдастырылмаған шаң шығарындылары құрғақ материалдарды ұсақтау, тасымалдау, сақтау, оларды диірмен бункерлеріне беру, автокөліктердің жол қозғалысы кезінде пайда болады.

Жер асты суларына цемент өнеркәсібі объектілері қызметінің әсер ету шамасы су тұтыну және су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, сүзу алқаптарына ағызылатын ағынды сулардың сапалық сипаттамасына және жергілікті жердің рельефіне байланысты. Цемент және әк өнеркәсібі кәсіпорындарының ағынды сулары тұрмыстық ағынды сулардан, сондай-ақ нөсер және еріген қар суларынан тұрады. Сүзу алаңдары мен сүзу құдықтарынан, ағызу құбырлары мен арналардан тазартылмаған немесе жеткіліксіз тазартылған ағынды суларды сүзгілеу, ағынды сулардың апаттық жарып шығуы жер асты және жер үсті суларының ластануының негізгі көзі болып табылады. Қондырғының салқындатқыш су жүйесінде тұйық тізбек болса, өндірістік ағындар ағызылмайды.

Цемент пен әк өндірісінде негізгі өндірістік қалдықтар түзілмейді. Өндірістік және технологиялық процестер нәтижесінде цемент пен әк алу кезінде пайда болған қалдықтар шарттық негізде үшінші тарап ұйымдарына кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі мүмкін, ішінара өз қажеттіліктері үшін пайдаланылады, бір бөлігі өндіріске қайтарылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация төмендегілерге экологиялық залал келтіру фактісі анықталған кезде жүргізіледі:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жерге және топыраққа.

Осылайша, цемент және әу өндіретін кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне ауысуы нәтижесінде келесі жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан топырақ бетіне ластағыш заттардың түсуі және олардың одан әрі жерүсті және жерасты суларына инфильтрациясы нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта құрауыштарына экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарларын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта құрауыштары жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормалары мен ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сүйене отырып, учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Сонымен қатар, әрекеттері немесе қызметі қоршаған ортаға зиян келтірген тұлға тиісті ластаушы заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе азайту үшін, сондай-ақ учаскенің ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы арналымын ескере отырып, осы учаске адам денсаулығына бұдан былай айтарлықтай зиян келтірмеуі үшін және табиғи ортаның компоненттерін ластауға байланысты қоршаған ортаға қатысты өзінің қызметімен залал кетірмеуі үшін мерзімінде және кезеңділікпен бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытындылар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді, нормативтік құжаттаманы зерделеуді, экологиялық есептерді, цемент және әк өндіретін кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын пайдалана отырып, жалпы цемент және әк өндірісі саласы туралы, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа факторларына, энергия және ресурстарды тұтынуға талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытынды бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі әрі қарайғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға анықтамалықты әзірлеудің келесі кезеңдері үшін қажетті талдау жүргізу мақсатында, оның ішінде МЛЗ және ЕҚТ қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлерінің диапазондарын қайта қарау мақсатында қоршаған ортаға, әсіресе маркерлік заттар эмиссияларының деңгейлері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

қоршаған ортаға эмиссиялар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ технологиялық нормативтерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, түсті металлургия саласы объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысымен бекітілді

Ең үздік қолжетімді техникалары бойынша "Қорғасын өндірісі" қорытындысы

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Қорғасын өндірісіндегі жалпы ЕҚТ

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.1.2. Энергия тұтынуды басқару

1.1.3. Процестерді басқару

1.1.4. Шығарындылардың мониторингі

1.1.5. Төгінділердің мониторингі

1.1.6. Шу

1.1.7. Иіс

1.1.8. Атмосфераға шығарындылар

1.1.9. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.1.9.1. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.1.9.1.1. Күкірт диоксидінің шығарындылары

1.1.9.1.2. Күкірт қышқылының шығарындылары

1.1.9.1.3. Азот оксидтерінің шығарындылары

1.1.9.1.4. Органикалық қосылыстардың шығарындылары

1.1.9.1.5. Сынап шығарындылары

1.1.10. Суды пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

1.1.11. Қалдықтарды басқару

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге де терминдер Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Қорғасын өндірісі" анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	—	қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озыңқы даму сатысы, ол бұлардың технологиялық нормативтерді және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін практикалық жарамдылығын айғақтайды;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	—	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техникаларды қолдана отырып, объектіні қалыпты пайдаланған кезде қол жеткізуге болатын өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бір бірлігіне немесе уақыт бірлігіне есептегенде эмиссиялардың ең үздік қолжетімді технологияларды қолдануға байланысты, эмиссия көлемінің бір бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге ресурстарды тұтыну мөлшеріне қатысты маркерлік ластағыш заттардың шекті мөлшері (массасы) түрінде көрсетілген деңгейі;
қолданыстағы қондырғы	—	жұмыс істеп тұрған объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген стационарлық эмиссиялар көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жұмыс істеп тұрған қондырғыға жатпайды.
маркерлік ластағыш затар	—	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	—	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгеруін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазу
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті қоршаған ортаға оның теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын техникалардың сипаттамасы қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыда МЛЗ, МЛЗ эмиссияларының деңгейі және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге ресурстарды тұтыну деңгейлері анықталады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарай отырып, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында қорғасын өндіру кезінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің, қалдықтардың түзілуінің технологиялық көрсеткіштері, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын, оны жүргізу қағидалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларында қамтылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі - КТА) жүргізу процесінде жинақталған.

Қолданылу саласы

ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес қызметтің мынадай негізгі түрлеріне қолданылады:

1) қорғасын өндіру және қайта өңдеу, атап айтқанда:

концентраттардан немесе қайталама шикізат материалдарынан металлургиялық және электрметаллургиялық процестер арқылы қорғасын өндіру;

қорғасын өндірісінің өнеркәсіптік өнімдерінен, соның ішінде тозаңнан, шлактардан, күкірт қышқылы өндірісінің шламдарынан, мырыш өндірісінің кектерінен пирометаллургиялық тәсілдермен қорғасын алу;

қорғасынды тазарту өнімдерін қайта өңдеу (мыс шыланқұрамы, висмуттік дроссалар, күмісті көбік, сілтілі қорытпалар);

тауарлық өнімді (қорғасын және оның негізіндегі құймалар) ала отырып, қорғасынды балқыту, қоспалау процестері.

мырыш пен мыс өндірісінің өнеркәсіптік өнімдерінен қорғасын алу;

2) күкірт қышқылын және басқа да өнімдерді кейіннен өндіре отырып қорғасын өндірісіндегі күкірті бар газдарды кәдеге жарату.

Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық эмиссиялар көлеміне және (немесе) қоршаған ортаны ластау ауқымына әсер етуі мүмкін негізгі қызмет түрлерімен байланысты процестерге де қолданылады:

отынды сақтау және дайындау;

өндірістік процестер (пирометаллургиялық, гидрометаллургиялық және электролиттік);

эмиссиялар мен қалдықтардың түзілуін болғызбау және азайту әдістері;

өнімді сақтау және дайындау;

қорғасын өндірісінің қалдық газдарынан күкірт қышқылын өндіру.

ЕҚТ бойынша анықтамалық:

кен өндіру және байытуға;

концентрат алуға;

сымтемір өндірісіне;

металдың үстіңгі бетін өңдеуге;

өндірістің бірқалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті қосалқы процестерге, сондай-ақ жоспарлы алдын алу және жөндеу жұмыстарымен байланысты пайдаланудың штаттан тыс режиміне;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге қатысты мәселелерге қолданылмайды.

Еңбекті қорғау мәселелері ішінара және осы ЕҚТ анықтамалығының қолданылу аясына кіретін қызмет түрлеріне әсер еткен жағдайларда ғана қарастырылады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері ЕҚТ бойынша осы қорытындыда тек негізгі қызмет барысында түзілетін қалдықтарға қатысты қарастырылады. Көмекші технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті анықтамалықтарда қарастырылған. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көмекші технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қарастырылады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық болып табылмайды. Объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайында ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм3) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

су объектілеріне төгінділер бойынша мг/л-мен көрсетілген сарқынды сулардың көлеміне төгінділердің массасы ретінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштер;

МЛЗ эмиссия деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ қорытындысында айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған тұжырымдар қорғасын өндірісі жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар өткізілген КТА және Қазақстан Республикасының тау-кен металлургия салалары құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде зерттелген әлемдік тәжірибе деректерінің негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Қорғасын өндірісіндегі жалпы ЕҚТ

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті арттыру мақсатында ЕҚТ келесі функциялардың барлығын қамтитын экологиялық менеджмент жүйесін енгізу және сақтау болып табылады:

жоғары басшылықты қоса алғанда, басшылықтың мүдделілігі мен жауапкершілігі;

басшылық тарапынан қондырғыны (өндірісті) тұрақты жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты қалыптастыру;

қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен ұштастыра отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және іске асыру;

мынадай ерекше назар аударылатын рәсімдерді енгізу:

құрылымы мен жауапкершілігі;

кадрларды іріктеу;

қызметкерлерді оқыту, хабардар ету және олардың құзыреттілігі;

коммуникациялар;

қызметкерлерді тарту;

құжаттамалар;

технологиялық процесті тиімді бақылау;

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары;

төтенше жағдайларға дайындық және олардың салдарын жою;

табиғат қорғау заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету;

өнімділікті тексеру және төмендегілерге ерекше назар аударылатын түзету шараларын қабылдау:

мониторинг және өлшеулер;

түзету және алдын алу шаралары;

жазбаларды жүргізу;

тәуелсіз (егер мұндай мүмкіндік болса) ішкі немесе сыртқы аудит, ЭМЖ-нің жоспарланған іс-шараларға сәйкестігін анықтау, оны енгізу және жүзеге асыру;

жоғары басшылық тарапынан ЭМЖ-ны және оның заманауи талаптарға сәйкестігін, пайдалылығы мен тиімділігін талдауы;

экологиялық өте таза технологиялардың әзірленуін қадағалау;

қондырғыны пайдаланудан шығару кезінде, жаңа зауытты жобалау сатысында және оны пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде қоршаған ортаға ықтимал әсерін талдау;

сала бойынша тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізу.

Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу мен іске асыру және әсіресе тозаңды азайту жүйелерінің тиімділігіне қатысты техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану да ЭМЖ-ның бір бөлігі болып табылады.

Қолданылуы.

ЭМЖ-ның көлемі (мысалы, егжей-тегжейлі деңгей) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, қондырғының сипатына, ауқымына және күрделілігіне, сондай-ақ оның қоршаған ортаға тигізетін әсерінің деңгейіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде келтірілген.

1.1.2. Энергия тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

Ең үздік қолжетімді техника төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе бірнешеуін қолдану арқылы жылу энергиясын тұтынуды азайту болып табылады:

Р/с №

Техникалар

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Энергия тиімділігін басқару жүйесі (мысалы, ISO 50001 халықаралық стандартының және ҚР СТ ISO 50001-2019 ұлттық стандартының талаптарына сәйкес)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Автогенді балқыту немесе көміртекті материалдың толық жануы арқылы энергияны тұтынуды азайту үрлеуге оттекпен қаныққан ауа беру немесе таза оттек беру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.1.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Желдеткіштер, сорғылар сияқты құрылғылар үшін жиілік түрлендіргіштерімен жабдықталған жоғары тиімді электр қозғалтқыштарын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.1.2-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Регенеративтік және рекуперативтік оттықтарды қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.1.3-бөлімінде берілген	Табиғи газды пайдалану кезінде
5	Жоғары температуралы жабдықтар үшін (бу және ыстық су құбырлары) тиісті оқшаулау жүйелерін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.1.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
6	Қалдықтарды отын немесе тотықсыздандырғыш ретінде пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.1.5-бөлімінде берілген	Қалдықтарды жағу жөніндегі қондырғыларға қойылатын талаптарға сәйкестігі
7	Технологиялық газдардан бөлінетін жылуды регенерациялау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.2.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
8	Артық бу қысымын кәдеге жарату арқылы электр энергиясын өндіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.2.2-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
9	Жылыту жүйесіндегі жылуды өндіру үшін ГБЖ технологиялық газдарының жылуын кәдеге жарату	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.2.3-бөлімінде берілген	Күкірт қышқылын өндіру кезінде
10	Төмен потенциалды жылуды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.2.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

1.1.3. Процестерді басқару

ЕҚТ 3.

Ең үздік қолжетімді техника – технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін нақты уақыт режимінде процестерді үздіксіз түзету және оңтайландыру мақсатында қазіргі заманғы компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерлік процестерден басқару үшін қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау болып табылады, мұның өзі энергия тиімділігін арттырады және өнімділікті барынша арттыруға және қызмет көрсету процестерін жетілдіруге мүмкіндік береді. ЕҚТ техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану арқылы процесті басқару жүйесінің көмегімен процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуден тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Қолданылатын технологиялық процестерге сәйкес бастапқы материалдардың сапасын бақылау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Қайта өңдеудің оңтайлы тиімділігіне қол жеткізу, энергия тұтынуды төмендету және қоршаған ортаға шығарындыларды азайту, қалдықтардың пайда болуын азайту үшін белгілі бір құрамдағы шихтаны дайындау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Бастапқы шикізатты мөлшерлеу және өлшеу жүйелерін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Сигнализацияны, жану жағдайларын және газ қоспаларын қоса алғанда, материалды беру жылдамдығын, технологиялық процестің сыни параметрлері мен жағдайларын бақылау үшін автоматтандырылған жүйелерді қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
5	Пештегі температураны, қысымды (немесе қысымның төмендеуін), сондай-ақ газ көлемін немесе шығынын үздіксіз бақылау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
6	Газ температурасы, реагенттерді мөлшерлеу, қысымның төмендеуі, электр сүзгілерінің тогы мен кернеуі, тазартқыш сұйықтықтың шығыны және рН сияқты атмосфераға шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін қолданылатын жабдықтың қауіпті технологиялық параметрлеріне мониторинг жүргізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
7	Күкірт қышқылын өндіретін құрылғыға жіберер алдында шығарылатын газдардағы бөлшектер мен сынаптың құрамына мониторинг жүргізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген	Күкірт қышқылын немесе құрамында күкірті бар басқа да өнімдерді өндіруді қамтитын өндірістік алаңдар үшін (өндірістерді интеграциялау)
8	Металл және металл оксидтерінің қызып кетуінен түтіннің пайда болуын болғызбау үшін балқыту және металл балқыту пештеріндегі температураны бақылау және мониторинг жүргізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген	Күйдіру және балқыту пештеріне қолданылады
9	Үйінділер мен жабдықтың болжамды істен шығуын анықтау үшін дірілге операциялық мониторинг жүргізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
10	Нақты уақыт режимінде температураға, лайлылыққа, рН, өткізгіштікке және шығынға мониторинг жүргізу арқылы сарқынды суларды тазарту жөніндегі қондырғының реагенттерінің берілуін және өнімділігін бақылау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген	Ағынды суларды тазарту қондырғыларына қолданылады

ЕҚТ 4.

Ұйымдастырылған тозаң мен металл шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ экологиялық менеджмент жүйесінің бір бөлігі ретінде тозаңды басу және тозаң жинау жүйелерінің тиімділігін сақтауға ерекше назар аударылатын техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін қолдануды қамтиды (ЕҚТ 1-ді қараңыз).

1.1.4. Шығарындылардың мониторингі

ЕҚТ 5.

ЕҚТ онымен байланысты деңгейлері көрсетілген барлық процестер шығарындыларының негізгі көздерінен түтін мұржаларынан, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізгі өндірістік процестермен өзара байланысты қайталама өндірістерден ластағыш заттардың шығарындыларын өлшеу болып табылады (мысалы, күкірт қышқылды қондырғылардағы пештердің технологиялық газдарын кәдеге жарату).

Егер деректер сериясы тазарту процесінің тұрақтылығын нақты көрсетсе, мониторинг жиілігін бейімдеуге болады. Атмосфераға шығарындыларды мониторингілеу жөніндегі техникалардың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6.5-бөлімінде берілген. Мониторинг кезеңділігі 4-бөлімде берілген.

1.1.5. Төгінділердің мониторингі

ЕҚТ 6.

ЕҚТ баламалы сападағ деректерді ұсынуды қамтамасыз ететін ұлттық немесе басқа да халықаралық стандарттарға сәйкес тазарту қондырғыларынан сарқынды суларды шығару орнында су сынамаларын алу және төгінділерге мониторинг жүргізу үшін регламенттеуші құжаттарды пайдалануды білдіреді.

Сарқынды суларды ағызуға мониторинг жүргізу үшін су мен сарқынды суларды іріктеу мен талдаудың көптеген стандартты процедуралары бар, соның ішінде:

кездейсоқ сынама – сарқынды су ағынынан алынған бір сынама;

құрамдас сынама – белгілі бір кезең ішінде үздіксіз іріктеп алынатын сынама немесе белгілі бір кезең ішінде үздіксіз немесе кезең-кезеңімен іріктеп алынатын, содан кейін аралас бірнеше сынамадан тұратын сынама;

квалификациялық кездейсоқ сынама – кемінде екі минут аралықпен ең көбі екі сағат ішінде іріктелген және содан кейін араластырылған кемінде бес кездейсоқ сынамадан тұратын құрама сынама.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.6.6.-бөлімінде келтірілген.

1.1.6. Шу

ЕҚТ 7.

Шу деңгейін азайту мақсатында ЕҚТ техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Шу себептерін оның пайда болу көздерінде жою (шу шығаратын қондырғыларды мұқият баптау)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Шу шығару бағыттылығын өзгерту - шу көзін экрандау үшін үйінділерді пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Өндірістік алаңдар мен цехтарды ұтымды орналастыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Дыбыс оқшаулау (жабдыққа арналған дірілге қарсы тіректер мен қосқыштарды пайдалану)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
5	Дыбыс сіңіру (шу шығаратын қондырғылар немесе компоненттер үшін дыбыс сіңіретін конструкциялардан жасалған корпустарды пайдалану).	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

1.1.7. Иіс

ЕҚТ 8.

Иіс деңгейін азайту мақсатында ЕҚТ техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Өткір иісі бар материалдарды пайдалануды болғызбау немесе азайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.10-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Хош иісті материалдар мен газдарды таралғанға дейін және сұйылтылғанға дейін ұстау және жою	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.10-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Әртүрлі иістерді шығара алатын кез келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.10-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Егер мүмкін болса, материалдарды қосымша жағу немесе сүзу арқылы өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.10-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

1.1.8. Атмосфераға шығарындылар

ЕҚТ 9.

Қорғасынның бастапқы және қайталама өндірісі кезінде пештер мен қосалқы құрылғылардан (аспирациялық газ-ауа ағындары, желдеткіш ауасы және т.б.) атмосфераға ластағыш заттардың қайталама шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ шығарылатын газдарды тазартудың орталықтандырылған жүйесінде қайталама шығарындыларды жинау, өңдеу болып табылады.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Әртүрлі көздерден шығарылатын қайталама шығарындылар ағындардың әрқайсысында болатын ластағыш заттарды тиімді өңдеу үшін әзірленген шығарылатын газдарды тазартудың бірыңғай орталықтандырылған жүйесінде жиналады, араластырылады және өңделеді. Бұл ретте химиялық құрамы бойынша үйлеспейтін ағындардың араласуына жол бермеу керек.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген	Қолданыстағы қондырғыларға жарамдылығы конструктивтік ерекшеліктеріне және қондырғылардың орналасуына байланысты қолданылуы шектелген (қосымша алаңдардың қажеттігі).

1.1.9. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 10.

Атмосфераға ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, оларды азайту үшін ЕҚТ (ЕҚТ 1) экологиялық менеджмент жүйесінің бір бөлігі ретінде төмендегілерді қамтитын тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары бойынша шаралар жоспарын әзірлеу және іске асыру болып табылады:

ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының неғұрлым маңызды көздерін анықтау;

белгілі бір уақыт кезеңі ішінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін тиісті шаралар мен техникалық шешімдерді айқындау және іске асыру.

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 11.

Ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау немесе егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, оларды азайту үшін ЕҚT ұйымдастырылмаған шығарындыларды шығарынды көзіне мүмкіндігінше жақын жерде жинау және оларды кейіннен өңдеуден тұрады. Техниканың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 12.

Ең үздік қолжетімді техника бір немесе бірнеше әдістерді қолдану арқылы материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алу немесе азайту болып табылады

Шығарындыларды ұстау және тазарту жүйелерін пайдалану кезінде ЕҚТ – тиісті шараларды қолдану арқылы шығарындыларды ұстау және кейінгі тазарту тиімділігін оңтайландыру болып табылады. Ең қолайлы әдіс - тозаң шығарындыларын тозаң көзіне жақын тұста ұстау.

Шикізатты сақтау және тасымалдау кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Материалдардың қажетсіз артық жүктелуін және қорғалмаған орындарда ұзақ тұрып қалуын болғызбау үшін технологиялық регламенттердің технологиялық талаптарын сақтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Тозаңданатын материалдар үшін ауаны сүзу және сору жүйесімен жабдықталған концентраттар, флюстер және ұсақ материалдар сияқты шикізат пен материалдарды сақтау кезінде жабық қоймаларды немесе силостарды/контейнерлерді пайдалану. Керісінше жағдайда бункерлер тозаңды кетіру және тазарту жүйесіне қосылған тозаң ұстайтын қалқалармен және жүк түсіретін торлармен жабдықталуы тиіс.	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1-бөлімінде берілген	Концентраттар, флюстер және т.б. сияқты тозаң шығаратын материалдарға қолданылады
3	Материалдарды ашық алаңдарда сақтау кезінде баспаларды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1-бөлімінде берілген	Концентраттар, флюстер, қатты отындар, ірі тоннажды сусымалы материалдар және кокс сияқты тозаң шығармайтын материалдарға, сондай-ақ суда еритін органикалық қосылыстары бар қайталама шикізатқа қолданылады
4	Суда еритін органикалық қосылыстары бар материалдарды немесе қайталама материалдарды сақтау кезінде герметикалық қаптаманы пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
5	Тозаңды басу үшін сумен суару жүйесін пайдалану (айналымды суды қолданған жөн)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.-бөлімінде берілген	Қолданылуы тозаң түзілуін болдырмау үшін жеткілікті табиғи ылғалдылығы бар құрғақ материалдарды немесе кендерді/ концентраттарды пайдаланатын процестер үшін шектеулі. Суы тапшы немесе қысқы температурасы өте төмен аймақтарда да қолданылуы шектеулі
6	Тозаң шығаратын материалдарды беру (силостардың желдеткіш саңылаулары, пневматикалық беру жүйелері және конвейерлерді беру нүктелері) және аудару орындарында тозаң-газ ұстайтын жабдықты орнату	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2-бөлімінде берілген	Тозаң шығаратын материалдарды қоймалау орындарында қолданылады
7	Сақтау аймағын үнемі тазарту және қажет болған жағдайда сумен ылғалдандыру. ашық ауада сақтаған жағдайда үйінділерді бойлық осі бойымен желдің басым бағыты бойынша орналастыру керек	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
8	Табиғи рельефті, жер үйінділерін пайдалану арқылы немесе тозаңды ұстап қалу және сіңіру үшін ашық жерлерде биік шөптер мен мәңгі жасыл ағаштар отырғызу арқылы желден қорғайтын қоршаулар жасау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1-бөлімінде берілген	Применятся при хранении на открытых площадках
9	Конвейерлік таспалардан, механикалық күректерден немесе қармаулардан материалдың құлау биіктігін, егер мүмкін болса, 0,5 м-ден аспайтын деңгейге дейін шектеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2.-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
10	Ашық таспалы конвейерлердің жылдамдығын реттеу (<3,5 м/с);	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
11	Жабдыққа қатаң техникалық қызмет көрсету стандарттары	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.4-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 13.

Бастапқы және қайталама материалдарды (аккумуляторлық батареяларды қоспағанда) дайындау (мөлшерлеу, араластыру, езу, ұсақтау, сұрыптау)кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының алдын алуға және/немесе азайтуға арналған ЕҚТ төөменде берілген әдістердің біреуін немесе бірнешеуін қолданудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Жабық конвейерлерді немесе пневматикалық жүйелерді пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2-бөлімінде берілген	Концентраттар, флюстер, ұсақ түйіршікті материалдар және т.б. сияқты тозаң түзетін материалдарға қолданылады
2	Газ тазарту жүйесімен байланысты тозаң-газ ұстау жүйелерімен жабдықталған тозаң шығаратын материалдармен жұмыс істеу кезінде жабық жабдықты пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде берілген	Егер бункер-мөлшерлегіш немесе салмақ жоғалту жүйелері қолданылса, кептіру, араластыру, ұнтақтау, бөлу және түйіршіктеу кезінде қолданылады
3	Су сепкіштер сияқты тозаңды басу жүйелерін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1-бөлімінде берілген	Араластыру ашық кеңістікте жүзеге асырылған жағдайда
4	Шикізатты түйіршіктеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1-бөлімінде берілген	Қолданылуы технологиялық процестердің талаптарымен шектелуі мүмкін

ЕҚТ 14.

Қорғасынның қайталама және бастапқы өндірісі кезінде шикізат пен материалдарды алдын ала өңдеу кезінде (кептіру, бөлшектеу, күйдіру, брикеттеу, аккумуляторларды түйіршіктеу және ұсақтау, сұрыптау және жіктеу сияқты) ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін, ЕҚT сипаттамасы ЕҚT 13-те берілген техникаларды пайдалануды білдіреді. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 15.

Қорғасынның бастапқы және қайталама өндірісі кезінде тиеу, балқыту және түсіру процестері кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін, ЕҚТ төменде келтірілген техникалық шешімдерді кешенді пайдаланудан тұрады.

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Ұйымдастырылмаған шығарындыларды ұстаудың басқа әдістерімен үйлестірілген жабық ғимараттар мен құрылыстар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Тозаң шығаратын шикізатты алдын ала өңдеу, мысалы, түйіршіктеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Процесс пен пеште түйіршіктелген шикізатты қолдануға болатын кезде ғана қолданылады
3	Ауа сору жүйесі бар герметикалық жүктеу жүйелерін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Берілісі мен шығуы үзік-үзік процестер үшін есігі бітелетін герметикалық немесе жабық пештерді пайдалану, мұның өзі балқыту кезінде пештің ішінде оң қысымды ұстап тұруға көмектеседі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
5	Қысымның көтерілуін және герметикалықтың бұзылуын болдырмау үшін теріс қысымды және газы шығару жылдамдығы жеткілікті деңгейдегі пештер мен газ магистральдарын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
6	Тиеу және түсіру орындарын, шөміштерді және дроссельдеу аймағын тозаң тұтқыш жабдықпен (сорғыштар/қаптамалар) жабдықтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
7	Газ сорғышты (жаңа қондырғыларда) ауа бұру жүйесімен толық жабдықтау)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады. Үлкен аумақтардың қажеттілігіне байланысты қолданыстағы қондырғылар үшін қолдану мүмкіндігі шектеулі болуы мүмкін
8	Пеште ұшпа заттардың жылыстауына және шығарылуына жол бермеу үшін жеткілікті сейілтуді сақтау үшін пештерді бітеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
9	Пештің температурасын қажетті ең төменгі деңгейде ұстау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
10	Қорытпаны шығарған кезде шелекке арналған қорғаныш қаптаманы қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
11	Ұсталатын ағындарды тазартуға арналған сүзгілеу жүйесіне қосылған қорытпаны тиеу және шығару аймағын тозаң ұстағыш жүйелермен жабдықтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
12	Пештің түріне және шығарындыларды азайтудың қолданылатын әдістеріне сәйкес шикізатты іріктеу және беру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 16.

Бастапқы және қайталама қорғасын өндіру кезінде балқыту, тазарту және құю кезінде ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу және/немесе азайту мақсатында ЕҚТ төмендегі техникалардың комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Балқыманың температурасын бақылау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Тазарту және химиялық заттарды қосу реакциясы кезінде қазандықты қақпақпен жабу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Тигель пешінің немесе ауа сору жүйесі бар қазандықтың үстін жабынмен/қалпақпен жабдықтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Бұру және жуу нүктелерін жабынмен/қалпақпен жабдықтау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
5	Тозаң тәрізді қожды/қалдықтарды жою үшін жабық механикалық жинағыштарды пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4, 5.5-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 17.

ЕҚT төмендегі техникаларды қолдана отырып, тиісті көздерден ұйымдастырылмаған шығарындылардың мөлшерін анықтау болып табылады:

шығарындылар шығатын көзінде өлшенетін тікелей өлшеулер, концентрациясы мен массасы өлшенуі немесе анықталуы мүмкін;

шығарындыларды анықтау көзден белгілі бір қашықтықта жүргізілетін жанама өлшеулер;

шығарындылар коэффициенттерін қолдана отырып есептеу әдістерін пайдалану.

Мүмкіндігінше тікелей өлшеу әдістері жанама әдістерге немесе шығарындылар коэффициенттерін қолдана отырып есептеулерге негізделген бағалауларға қарағанда анағұрлым қолайлы.

Тікелей өлшеулердің мысалдары – қаптамалары бар аэродинамикалық құбырлардағы өлшеулер немесе басқа әдістер. Соңғы жағдайда желдің жылдамдығы мен шатыр желдеткішінің ауданы өлшенеді, сонымен қатар ағынның жылдамдығы есептеледі. Шатырдағы желдеткішті өлшеу жазықтығының көлденең қимасы бірдей аймақтың учаскелеріне бөлінеді (торды өлшеу).

Жанама өлшеулердің мысалына индикаторлық газдарды қолдану, кері дисперсияны модельдеу әдістері және лазерлік диапазонды анықтау және өлшеу жүйесін қолдана отырып, массалық тепе-теңдік әдісі жатады.

Есептеу әдістері сусымалы материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын, сондай-ақ көлік қозғалысы нәтижесінде жолдардағы тозаң суспензиясын бағалау үшін шығарындылар коэффициенттерін қолдану жөніндегі ұсынымдар негізінде пайдаланылады. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.4-бөлімінде берілген.

1.1.9.1. Ұйымдастырылған шығарындылар

Төменде келтірілген техникалар және олардың көмегімен қол жеткізуге болатын эмиссия деңгейлері мәжбүрлі желдету жүйелерімен жабдықталған көздер үшін белгіленген.

ЕҚТ 18.

Қорғасын (аккумуляторлық батареялардан басқа) өндіру кезінде шикізатты алдын ала дайындаумен (қабылдау, өңдеу, сақтау, мөлшерлеу, араластыру, кептіру, ұсақтау, кесу және сұрыптау) байланысты процестер кезінде тозаң мен металдардың шығарындыларын азайту мақсатында, ЕҚТ жеңдік сүзгіні (біреуін немесе комбинациясын) пайдалануды білдіреді.

Техниканың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.2-бөлімінде берілген.

Шикізатты дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері 2.1-кестеде келтірілген.

ЕҚТ 19.

Батареяларды дайындау кезінде (ұсақтау, сұрыптау және жіктеу) тозаң мен металдардың шығарындыларын азайту үшін, ЕҚT жеңдік сүзгіні немесе ылғалды скрабберді қолданудан тұрады.

Техниканың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.1-бөлімде берілген.

Батареяларды дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері 2.2-кестеде келтірілген.

ЕҚТ 20.

Бастапқы және қайталама қорғасын өндіру кезінде тиеу, балқыту және түсіру процестері кезінде атмосфералық ауаға тозаң мен металл шығарындыларының (күкірт қышқылы немесе басқа материалдар өндіретін қондырғыға бағытталғандарды қоспағанда) алдын алуға және/немесе азайтуға арналған ЕҚТ жеңдік сүзгіні пайдаланудан тұрады.

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.2- бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты тозаң мен қорғасынның технологиялық көрсеткіштері 2.3-кестеде берілген.

ЕҚТ 21.

Бастапқы және қайталама қорғасын өндірісінде балқыту, тазарту және құю процестерінде тозаң мен металл шығарындыларын азайтуға арналған ЕҚТ жеңдік сүзгіні қолдана отырып қорытпа ваннасының температурасын технологиялық процеске сәйкес минималды рұқсат етілген деңгейде ұстаудан тұрады. Осы әдіс пирометаллургиялық процестерге қолданылады. Гидрометаллургиялық процестер үшін тозаң мен газ ағындарын тазартудың дымқыл жүйелерін пайдалану ЕҚТ болып табылады.

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген.

ЕҚТ-мен байланысты тозаң мен қорғасынның технологиялық көрсеткіштері 2.3-кестеде берілген.

1.1.9.1.1. Күкірт диоксидінің шығарындылары

ЕҚТ 22.

Балқыту пештерінің шығарылатын технологиялық газдарынан бөлінетін SO₂ шығарындыларын азайтуға арналған ЕҚТ күкірт қышқылын немесе құрамында күкірті бар басқа өнімдерді өндіру арқылы күкіртті рекуперациялау болып табылады. Күкірт қышқылын өндіруде қолданылатын технологиялық ерітінділер:

Р/с №	Техникалар
1	2
1	Бір контактілі қондырғылар
2	ДК/ДА қондырғылары (қос контакт/қос сіңіру)
3	Ылғалды катализ қондырғысы

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген.

Балқыту пештерінің шығарылатын, күкірт қышқылын немесе құрамында күкірті бар басқа өнімдерді өндіру арқылы күкіртті рекуперациялау кезіндегі технологиялық газдарынан бөлінетін SO₂ технологиялық көрсеткіштері 2.4-кестеде берілген.

ЕҚТ 23.

Бастапқы және қайталама қорғасын өндірісінде металды тиеу, балқыту және шығару процестерінде атмосфераға SO₂ шығарындыларының алдын алу немесе азайту мақсатында (күкірт қышқылын немесе сұйық SO₂ қондырғысына бағытталғандардан басқа) ЕҚТ техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Пештің сипаттамаларына және шығарындыларды азайту үшін қолданылатын әдістерге сәйкес шикізатты таңдау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Құрамында сульфат түріндегі күкірті бар шикізатты сілтілі шаймалау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	"Құрғақ" немесе "жартылай құрғақ" тазалау әдістерін қолдану (құрғақ немесе жартылай құрғақ скруббер)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	"Ылғалды" тазарту әдістерін қолдану (ылғалды скруббер)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген	Жұмыс істеп тұрған қондырғылар үшін қолдану мүмкіндігі келесі жағдайларда шектелуі мүмкін: газдан тыс ағынның өте жоғары жылдамдығы (пайдаланатын қалдық пен сарқынды сулардың айтарлықтай көлеміне байланысты); қуаң аймақтарда (судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазарту қажеттілігіне байланысты); күкіртсіздендіру үшін жекелеген ағындарды бөлумен орталықтандырылған газды тазарту жүйесін ауқымды қайта құру қажеттілігі , сондай-ақ аумақтың шектеулілігі (қосымша ірі габаритті құрылыстарды салу үшін өндірістік алаңдардың болмауы).
5	Балқыту сатысында күкірттің байланыстыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген	Қайталама қорғасын өндіру үшін қолданылады

Сипаттама:

ЕҚT 23(2): сілтілі тұз ерітіндісі балқыту алдында қайталама материалдардан сульфаттарды жою үшін қолданылады.

ЕҚT 23(4): балқыту сатысында күкіртті бекіту балқыту пештерінде темір мен сода (Na₂CO₃) қосу арқылы жүзеге асырылады, олар қоректенетін күкіртпен әрекеттесіп, Na₂S-FeS қож түзеді.

Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.5-бөлімінде берілген.

Бастапқы және қайталама қорғасын өндірісінде металды тиеу, балқыту және шығару кезіндегі (күкірт қышқылын немесе сұйық SO₂ қондырғысына бағытталғандардан басқа) SO₂ технологиялық көрсеткіштері 2.5-кестеде берілген.

1.1.9.1.2. Күкірт қышқылының шығарындылары

ЕҚТ 24.

Қорғасын өндірісінің шығарылатын газдарын пайдалануға негізделген күкірт қышқылын өндіру кезінде SO₃/H₂SO₄ (бүркінді және тұман түрінде) шығарындыларын азайту төменде берілген бір немесе бірнеш техниканы пайдаланудан тұрады.

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Кіру ағындарындағы SO2 деңгейлерінің ауытқуын азайту	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Кіру газы мен жағылатын ауаның ылғалын жою (кептіру)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Құрғақ контактілі процестер үшін ғана
3	Үлкендеу конденсациялау алаңын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Ылғалды катализ процесі үшін
4	Абсорбциядан кейін тиімділігі жоғары шам сүзгілерін қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
5	Қышқылдың оңтайлы таралуы және айналым жылдамдығы	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
6	Сіңіргіш қышқылдың концентрациясы мен температурасын бақылау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
7	Ылғалды катализ процестерінде ылғалды электрсүзгі және ылғалды скруббер сияқты регенерациялау/абсорбциялау әдістерін қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

ЕҚТ-мен байланысты SO3/H2SO4 технологиялық көрсеткіштері 2.6-кестеде берілген.

1.1.9.1.3. Азот оксидтерінің шығарындылары

ЕҚТ 25.

Пирометаллургиялық процестер кезінде атмосфераға азот тотығының (NO_x) шығарындыларын болдырмауға және/немесе азайтуға арналған ЕҚТ төменде көрсетілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын пайдаланудан тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Азот тотығы (NOx) аз бөлінетін оттықтар	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде берілген	Жалынның шыңдық температурасын төмендетуге арналған, бұл жану процесін кешіктіреді, бірақ жылу беруді арттыра отырып, оның аяқталуына мүмкіндік береді. Мұндай оттықтың конструкциясының әсері отынның, әсіресе атмосферада оттегі жетіспейтін кезде, отынның құрамында ұшпа қосылыстар болған кезде, өте тез тұтануына байланысты, бұл NOx түзілуінің төмендеуіне әкеледі. NOx шығарындыларының көрсеткіштері анағұрлым төмен оттықтың конструкциясы түтін газдарын кезең-кезеңмен (ауа/отын) жағуға және рециркуляциясына негізделген.
2	Оттекті-отынды оттық	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.7-бөлімінде берілген	Кейіннен пешке келіп түсетін азоттан NOx термиялық түзілуін болдырмау/азайту арқылы жағылатын ауаны оттекке ауыстыруға арналған. Пештегі азоттың қалдық мөлшері келіп түсетін оттектің тазалығына, отынның сапасына және ауаның келіп түсу мүмкіндігіне байланысты болады.
3	Түтін газдарын рециркуляциялау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5-бөлімінде берілген	Оттек құрамын және сәйкесінше жалынның температурасын азайту үшін пештен шыққан пайдаланылған газды жалынға қайта беру. Арнайы оттықтарды пайдалану жалынның түбін салқындататын және жалынның ең ыстық бөлігіндегі оттегінің мөлшерін азайтатын түтін газдарының ішкі рециркуляциясына негізделген.

1.1.9.1.4. Органикалық қосылыстардың шығарындылары

ЕҚТ 26.

Қайталама қорғасын өндірісінде шикізатты кептіру және балқыту кезінде атмосфераға органикалық қосылыстардың шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ бір немесе бірнеше әдістерді қолданудан тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Органикалық шығарындыларды азайту үшін жану жағдайларын оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде берілген	Ауаны немесе оттегі мен көміртекті дұрыс араластыру, органикалық көміртекті тотықтыру үшін газ температурасын және жоғары температурада тұру уақытын бақылау. Сондай-ақ оттегімен байытылған ауаны немесе таза оттегін пайдалануды қамтуы мүмкін.
2	Пештің түріне және қоршаған ортаға әсерді болдырмау және/немесе азайту үшін қолданылатын әдістерге сәйкес шикізатты таңдау және беру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде берілген	Шикізатты таңдау және оны пешке салу шикізаттың құрамында болған кезде түзілетін қоршаған ортаға ластағыш заттарды тиімді жою мүмкіндігіне және нәтижесінде оларды азайтуға негізделуі тиіс (тазалау бойынша қолданылатын әдістердің тиімділігін арттыру).
3	Оттық-жағып бітіргішті қолдану (жағып бітіру жүйесі)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде берілген	Тотығу реакциясын құру үшін бақыланатын температура жағдайында қалдық газ ағынындағы ластағыш заттың оттегімен реакциясына негізделген
4	Регенеративті термиялық тотықтырғыштарды қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2-бөлімінде берілген	Адсорбенттің отқа төзімді тірек қабаттарын пайдалана отырып, газ және көміртегі қосылыстарының жылу энергиясын кәдеге жарату үшін регенеративті процестерді қолдану.

3 және 4-әдістердің қолданылуы өңделуі қажет шығарылатын газдардағы энергиямен шектелуі мүмкін, өйткені энергиясы төмен шығрылаатын газдар отынның көп тұтынылуына әкеледі.

ЕҚТ-мен байланысты органикалық қосылыстардың технологиялық көрсеткіштері 2.7-кестеде берілген.

ЕҚТ 27.

Қорғасынды қайталама өндіру кезінде атмосфералық ауаға ПХДҚ/ф шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту мақсатында пайдаланылатын ЕҚТ техникалардың біреуін немесе комбинациясын пайдалану болып табылады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Органикалық қосылыстардың шығарындыларды азайту үшін жану жағдайларын оңтайландыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	Құрамында ПХДД/Ф бар органикалық көміртекті тотықтыру үшін ауаны немесе оттегі мен көміртекті дұрыс араластыру, газдардың температурасын және жоғары температурада болу уақытын бақылау. Сондай ақ оттегімен байытылған ауаны немесе таза оттегін пайдалануды қамтуы мүмкін
2	Пештің түріне және қоршаған ортаға әсердің алдын алу және/немесе азайту үшін қолданылатын әдістерге сәйкес шикізатты таңдау және жеткізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	Шикізатты таңдау және оны пешке салу шикізаттың құрамында болған кезде түзілетін қоршаған ортаға ластағыш заттарды тиімді жою мүмкіндігіне және нәтижесінде оларды азайтуға негізделуі тиіс (тазалау бойынша қолданылатын әдістердің тиімділігін арттыру).
3	Шикізатты шағын порциялармен беру үшін жартылай жабық пешке тиеу жүйелерін қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	Шикізатты жартылай жабық пештерде шағын порциялармен беру жүктеу кезінде жылу шығынын азайтуға көмектеседі, осылайша, газдың жоғары температурасын ұстап тұруға мүмкіндік береді және ПХДД/Ф түрленуіне жол бермейді
4	Балқыту пештеріне арналған ішкі оттық жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	Оттегінің қатысуымен органикалық көміртекті СО2-ге айналдыра отырып, оттық жалыны арқылы шығатын газдың өтуіне негізделген;
5	Тиімді тозаң жинау жүйесін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	250 °C жоғары температурада тозаңның болуы бастапқы синтез арқылы ПХДД/Ф түзілуіне ықпал етеді
6	> 250 °C температурада көп тозаң шығаратын тозаң жинайтын жүйелердің қолданылуын шектеу
7	Жылдам шынықтыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	Газды 400 °C-дан 200 °C-қа дейін жылдам салқындату ПХДД/Ф бастапқы синтездеу процесін болдырмайды (de nova процесі)
8	Тиімді тозаң жинау жүйесімен біріктіріп сіңіргіш затты бүрку	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	ПХДД/Ф тозаң бөлшектерінің бетіне адсорбцияланады және олармен тиімді тозаң жинау және тозаңды тазарту жүйелерін қолдану арқылы жойылады.
9	Пештің жоғарғы аймағында оттекті үрлеуді қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.8-бөлімінде берілген	Автотермиялық тотығуды қамтамасыз ету, белгілі бір пештердің балқу қуатын немесе жылдамдығын арттыру, сондай-ақ тотықсыздану аймағынан бөлек толық жануды қамтамасыз ету мақсатында пеште оттегімен қаныққан дискретті аймақтарды қамтамасыз ету

Қайталама шикізатты балқыту кезінде ЕҚТ-мен байланысты ПХДД/Ф технологиялық көрсеткіштері 2.8-кестеде келтірілген.

1.1.9.1.5. Сынап шығарындылары

ЕҚТ 28.

Пирометаллургиялық процестен атмосфераға (күкірт қышқылы зауытына жіберілетіндерден басқа) сынап шығарындыларының алдын алу және/немесе азайту үшін ЕҚТ төменде сипатталған әдістердің біреуін немесе комбинациясын қолдану болып табылады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Құрамында сынабы аз шикізатты пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6.2-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Адсорбенттерді (мысалы, белсендірілген көмір) тиімді тозаңды сүзу жүйесімен (мысалы, жеңдік сүзгі) бірге қолдану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6.2-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Ылғалды тазарту әдістерін қолдану, содан кейін сынапты сорбциялау немесе тұндыру және ерімейтін қосылыстарға айналдыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6.2-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

Белсендірілген көмірді адсорбент ретінде пайдалану адсорбент бетіне сынаптың адсорбциялануына негізделген. Адсорбенттің бетіне максималды адсорбцияланған соң адсорбцияланған зат адсорбентті регенерациялау процесінде десорбцияланады.

Құрамында сынабы бар шикізатты пайдалана отырып, пирометаллургиялық процесс кезінде ЕҚТ-мен байланысты сынаптың технологиялық көрсеткіштері 2.9-кестеде берілген.

1.1.10. Суды пайдалануды басқару, сарқынды суларды жою және тазарту

ЕҚТ 29.

Ағынды суларды тазарту мен жоюдың ең үздік қолжетімді техникасы - ағынды сулардың түрлерін жинау және бөлу, ішкі рециркуляцияны барынша арттыру және әр соңғы ағын (ағызу арнасы) үшін тиісті тазартуды қолдану. ЕҚТ техниканың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Пайдаланылған тұщы судың мөлшерін және төгілетін ағынды судың мөлшерін өлшеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Тазалау және құю операцияларынан алынған сарқынды суларды бір процесте қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Ылғалды электр сүзгілерінде және ылғалды скрубберлерде пайда болатын қышқылы аз суларды қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Қолдану мүмкіндігі ағынды суларда металдар мен қалқыма заттардың болуымен шектелуі мүмкін
4	Қожды түйіршіктеуден шыққан сарқынды суларды қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Қолдану мүмкіндігі ағынды суларда металдар мен қалқыма заттардың болуымен шектелуі мүмкін
5	Жер үсті ағынды суларын қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
6	Жабық салқындатқыш су жүйелерін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
7	Тазартылған суды қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Қолдану мүмкіндігі тазартылған суда тұздардың болуымен шектелуі мүмкін

ЕҚТ 30.

Судың ластануын болдырмау және ағынды сулардағы ластағыш заттардың концентрациясын төмендету үшін ЕҚТ тазартуды қажет ететін ағынды сулардан шартты таза ағынды суларды бөліп алу болып табылады. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген.

Қолданылуы

Қолданыстағы қондырғыларда қолданыстағы ағынды суларды жинау жүйелерінің конфигурациясымен шектелуі мүмкін.

ЕҚТ 31.

Сілтілі шаймалау процесінде ағынды сулардың пайда болуын болдырмау үшін ЕҚТ сілтілік тұз ерітіндісінен натрий сульфаты кристалданған кезде пайда болатын суды қайта пайдалануды көздейді. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 32.

Қышқыл булар тазарту құрылыстарына жіберілген жағдайда, аккумуляторлық батареяларды дайындау кезінде суға шығарындыларды азайту үшін, ЕҚТ осы ағынның құрамындағы ластағыш заттармен күресу үшін тиісті түрде жобаланған тазарту қондырғыларын пайдаланудан тұрады. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 33.

Суға төгінділерді азайту үшін ЕҚТ қорғасынның бастапқы және қайталама өндірісінде пайда болатын ағынды суларды өңдеуден және металдар мен сульфаттарды төмендегі бір немесе бірнеше әдістерді қолдана отырып жоюдан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Тұндыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Сүзгілеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Химиялық тұндыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Адсорбция	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

Пайдаланылған технологиялық көрсеткіштер ағынды суларды тазарту қондырғысынан кейін суды ағызу нүктесінде орнатылған.

Бастапқы және қайталама қорғасын өндіру кезінде ЕҚТ-ға сәйкес келетін қабылдаушы суқоймаларына келіп түсетін сарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың шоғырлануының технологиялық көрсеткіштері 2.10-кестеде келтірілген.

ЕҚТ 34.

Батареяларды сақтау, ұсақтау, сұрыптау және жіктеу операцияларынан топырақ пен жер асты суларының ластануын болдырмау мақсатында ЕҚТ қышқылға төзімді беті бар еденді және төгілген қышқылды жинау жүйесін пайдаланудан тұрады. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4 бөлімінде берілген.

1.1.11. Қалдықтарды басқару

ЕҚТ 35.

Қалдықтарды болдырмау немесе болдырмау мүмкін болмаса, кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайту үшін ЕҚТ экологиялық менеджмент жүйесі (ЕҚТ 1-ді қараңыз) шеңберінде басымдық тәртібімен қалдықтардың пайда болуын болдырмауды, оларды қайта пайдалану үшін дайындауды, қайта өңдеуді немесе өзге де қалпына келтіруді қамтамасыз ететін қалдықтарды басқару бағдарламасын құруды және орындауды білдіреді. Техниканың сипаттамасы ЕҚТА-ның 5.8-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 36.

Бастапқы қорғасын өндіру кезінде кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың мөлшерін азайту мақсатында ЕҚТ техниканың бір және/немесе комбинациясын қолдану арқылы технологиялық жартылай өнімдерді қайта пайдалану процесін жеңілдету немесе оларды қайта өңдеу үшін объектіде операцияларды ұйымдастырудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Тозаң мен газды тазарту жүйесінен шыққан тозаңды қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Ылғалды және құрғақ газ тазарту процестерінде пайда болатын тозаңнан/шламнан Se және Te алу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Шикізаттың құрамындағы сынаптың мөлшерін ескеру қажет
3	Тазартылған шлактан Ag, Au, Bi, Sb және Cu алу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Ағынды суларды тазарту шламдарынан (тазарту құрылыстарының тұнбасы) металл өндіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Ағынды суларды тазарту қондырғысының тұнбасын тікелей балқыту құрамында As, Tl және Cd болуымен шектелуі мүмкін
5	Шламды сыртқы пайдалану тиімділігін арттыратын флюсты материалдарды қосу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
6	Қорғасын мен басқа металдарды алу үшін технологиялық қалдықтарды қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
7	Технологиялық қалдықтар мен қалдықтарды басқа мақсаттар үшін қайта пайдалану мүмкіндігі мақсатында өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 37.

Полипропилен мен полиэтиленді қорғасын аккумуляторын алу мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында ЕҚТ оны балқытар алдында батареядан бөліп алуды білдіреді. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген.

Қолданылуы

Бөлшектелмеген (бүтін) батареялардың әсерінен газ өткізгіштігіне байланысты шахта пештері үшін қолдануға болмайды, бұл пештің жұмыс істеуі үшін қажет.

ЕҚТ 38.

Аккумуляторлық батареялардан заттарды алу процесінде жиналған күкірт қышқылын қайта пайдалану немесе алу мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану арқылы кәсіпорында оның ішкі немесе сыртқы қайта пайдаланылуын немесе қайта өңделуін жеңілдететіндей деңгейде жұмыстарды ұйымдастырудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Крекинг арқылы қышқылды регенерациялау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Күкірт қышқылын немесе сұйық күкірт диоксидін өндіретін қондырғы болған жағдайда ғана қолданылады
2	Желіндіру агенті ретінде қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жергілікті жағдайларға байланысты қолданылады, мысалы, желіндіру процесінің болуы және қышқылдағы қоспалардың осы технологиялық процеспен үйлесімділігі
3	Гипс өндірісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Регенерацияланған қышқылдағы қоспалар гипстің сапасына әсер етпесе немесе сапасы төмен гипсті басқа мақсаттарда, мысалы, флюс ретінде пайдалануға болатын болса ғана қолданылады
4	Натрий сульфатының өндірісі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Сілтілі шаймалау процесіне қолданылады
5	Химиялық қондырғыда шикізат ретінде қайта пайдалану		Қолдану мүмкіндігі химиялық технологиялық қондырғының болуына байланысты шектелуі мүмкін

ЕҚТ 39.

Қорғасын өндіру кезінде кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың санын азайту үшін ЕҚТ алаңдағы жұмыстарды процестің қалдықтарын қайта пайдалануды жеңілдететіндей немесе, кері жағдайда, процестің қалдықтарын қайта өңдеуді, оның ішінде төменде келтірілген бір немесе бірнеше технологияларды пайдалану жолымен ұйымдастыруды білдіреді.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қорғасын мен басқа металдарды алу үшін балқыту процесінде технологиялық қалдықтарды қайта пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Материалды алу үшін арнайы қондырғыларда қалдықтарды өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Қалдықтарды басқа мақсаттарда қайта пайдалану мүмкіндігі мақсатында өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

ЕҚТ 40.

Құрамында күшән бар қалдықтардың түзілу көлемін азайту, сондай-ақ олардың уытты қасиеттерін төмендету мақсатында ЕҚТ төменде берілген әдістердің бірін қолданудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Шығарылатын газдардағы күшән концентрациясын төмендету үшін металдарды балқытудың технологиялық мәселелерін жетілдіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Құрамында күшән бар өңделген өнімдерді қауіпсіз сақтау үшін ерімейтін қосылыстарға айналдыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Құрамында күшән бар аралық өнімдерді біріктірілген әдіспен өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
4	Тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде құрамында күшән бар қалдықтарды қатайтатын толтырғыш қоспа ретінде пайдалану мүмкіндігі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген	Қалдықтарда құрамында күшән бар жартылай өнiмдердiң (темiр/кальций арсенаты) 1-3%-дан аспайтын мөлшерi, сондай-ақ күшәнiң жоғарыда көрсетiлуiнiң рұқсат етiлетiн деңгейi болған кезде

ЕҚТ 41.

Пирометаллургиялық процестер мен күкірт қышқылын алу процестерінің бөлінетін газдарының жоғары әлеуетті жылуын кәдеге жарату есебінен жылу және электр энергиясын өндіру ең үздік қолжетімді техника болып табылады. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.8-бөлімінде берілген.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

2.1-кесте. Шикізатты дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	≤5**

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

** 2021 жылғы 01 шілдеге дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін ≤ 20 мг/Нм3.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.2-кесте. Батареяларды дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	≤5

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.3-кесте. ЕҚТ-мен байланысты тозаң мен қорғасынның технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	2-5**
2	Pb (қорғасын)	<1***

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

** егер шығарындылар келесі технологиялық көрсеткіштерден асып кетсе, тозаңның ең аз шығарындылары диапазонның төменгі шегіне бағытталады деп күтілуде: мыс үшін 1 мг/Нм3, күшән үшін 0,05 мг/Нм3, кадмий үшін 0,05 мг/Нм3;

*** іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.4-кесте. Күкірт қышқылын және басқа да өнімдерді өндіру жолымен балқыту пештерінің бөлінетін газдарындағы күкіртті рекуперациялау кезінде ЕҚТ-ға байланысты SO2 технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Түрлендіру процесінің түрі	Түрлендіру коэффициенті, %**	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3	4
1	Бір контактілі күкірт қышқылы зауыты	-***	800-940
2	Екі контактілі күкірт қышқылы зауыты	>99,8
3	Ылғалды катализ қондырғысы (WSA процесі)	>98***

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

** қалдық газдарды кейінгі тазарту тиімділігін есепке алмағанда, абсорбциялық бағанды қамтитын түрлендіру коэффициенті;

*** қалдық газдарын қосымша тазарту ескерілген көрсеткіштер.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.5-кесте. Бастапқы және қайталама қорғасын өндіру кезінде металды тиеу, балқыту және шығару кезінде ЕҚТ-мен байланысты (күкірт қышқылының немесе басқа өнімдердің қондырғысына бағытталғандардан басқа) SO2 технологиялық көрсеткіштері.

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	SO2	50-500

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

2021 жылғы 01 шілдеге дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін, қоршаған орта объектілеріне ең аз әсер ететін тазалау техникасын таңдағанға дейін және өнеркәсіптік жағдайларда сынақтан өткізгенге дейін: 50–940 мг/Нм3.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.6-кесте. ЕҚТ-мен байланысты SO3/H2SO4 технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	H2SO4	10-35

* бір жылдағы орташа көрсеткіштер.

2.7-кесте. ЕҚТ-мен байланысты органикалық қосылыстардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Жалпы ҰОҚ	10-40

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.8-кесте. Қайталама шикізатты балқыту кезінде ЕҚТ-мен байланысты ПХДД/Ф технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (нг МТЭ/Нм3)*
1	2	3
1	ПХДД/Ф	<0,1

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні (алты сағаттан аз емес).

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

2.9-кесте. Құрамында сынабы бар шикізат пайдаланылатын пирометаллургиялық процесте ЕҚТ-мен байланысты сынаптың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Сынап және оның Hg түрінде берілген қосылыстары	0,01-0,05

*

1) іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні (мерзімді өлшеу, кемінде жарты сағат бойы алынған бір реттік сынамалар);

2) диапазонның төменгі шегі тозаңды сүзудің тиімді жүйелерімен бірге адсорбенттерді (мысалы, белсендірілген көмір) қолдануға байланысты.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 5-ті қараңыз.

Ластағыш заттардың төгінділері

2.10-кесте. Бастапқы және қайталама қорғасын өндіру кезінде ЕҚТ-ға сәйкес келетін қабылдаушы су қоймаларына келіп түсетін сарқынды сулардың төгінділеріндегі ластағыш заттардың шоғырлануының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Ластағыш зат	ЕҚТ-ны қолдануға байланысты эмиссия деңгейлері, мг/дм3 *, **
1	2	3
1	Күшән және оның қосылыстары	<0,1
2	Кадмий (Cd)	<0,1
3	Мыс (Cu)	<0,2
4	Сынап (Hg)	<0,05
5	Қорғасын (Pb)	<0,5
6	Мырыш (Zn)	<1
7	Қалқыма заттар	<25

* орташа тәуліктік мәні;

** ағынды суларды тазарту қондырғыларынан тазартылған ағындарды шығару орындарында қолданылатын көрсеткіштер.

ЕҚТ-ға байланысты мониторинг: ЕҚТ 6-ны қараңыз.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ-ны қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерімен көрсетіледі. Тиісінше, өзге де технологиялық көрсеткіштерді белгілеу өндірістің қолданылатын технологиясына байланысты. Сонымен қатар, энергия, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты бірқатар вариативтік көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі және пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны енгізуге, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағытталуы, ең төменгі мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер пайдаланылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамалықтарының ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымдық және қайталама сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

Р/с №

Параметр

Төмендегілерге қатысты бақылау:

Бақылаудың ең аз кезеңділігі ******

Ескертпе

1	2	3	4	5
1	Тозаң*	ЕҚТ 18, ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Үздіксіз**	Маркерлік зат
		ЕҚТ 18, ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет**	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
2	Sb түрінде көрсетілген сүрме және оның қосылыстары	ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
3	As түрінде көрсетілген күшән және оның қосылыстары	ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет
4	Cd түрінде көрсетілген кадмий және оның қосылыстары	ЕҚТ 18, ЕҚТ 19, ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет
5	Cu түрінде көрсетілген мыс және оның қосылыстары	ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет
6	Pb түрінде көрсетілген қорғасын және оның қосылыстары	ЕҚТ 18, ЕҚТ 19, ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет
7	Қажеттілігіне қарай басқа металдар ***	ЕҚТ 18, ЕҚТ 19, ЕҚТ 20, ЕҚТ 21	Тоқсанына бір рет
8	Hg түрінде көрсетілген сынап және оның қосылыстары	ЕҚТ 28	Жылына бір рет
9	SO2****	ЕҚТ 22, ЕҚТ 23	Үздіксіз*****	Маркерлік зат
			Тоқсанына бір рет**	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
10	NO2 түрінде көрсетілген NOx	ЕҚТ 25	НҮздіксіз***** немесе Тоқсанына бір рет **	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
11	Ұшпа органикалық қосылыстар	ЕҚТ 26	Тоқсанына бір рет **	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес Жиілік өндірістік процесте пайдаланылатын шикізат материалдары мен отынды ескере отырып айқындалады
12	ПХДД/Ф/Ф	ЕҚТ 27	Жылына бір рет	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес Жиілік өндірістік процесте пайдаланылатын шикізат материалдары мен отынды ескере отырып айқындалады
13	H2SO4	ЕҚТ 24	Тоқсанына бір рет	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес

* шикізатты сақтау және өңдеу кезінде тозаң шығарындыларының көздері үшін ағын жылдамдығы 10000 нм3/сағ кем болғанда мониторинг технологиялық регламенттің талаптары негізінде жанама параметрлерді өлшеуге негізделуі мүмкін;

** үздіксіз өлшеу атмосфераға ең көп шығарылатын көздер үшін қолданылады (жылына 500 тоннадан астам). ЕҚТүздіксіз өлшеу қолданылмайтын жағдайда мерзімді мониторинг жүргізу жиілігін арттыру болып табылады;

*** қолданылатын шикізаттың құрамына байланысты;

**** SO2 шығарындыларын есептеу үшін шикізаттың әр партиясындағы күкірт мөлшерін өлшеуге негізделген масса балансын қолдануға болады;

***** үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

1) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

2) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды;

3) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200% - ынан аспайды.

Үздіксіз өлшеулер болмаған кезде, егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі.

****** мониторинг жиілігі қондырғы тек қана шығарындыларды өлшеу мақсатында пайдаланылатын жағдайларда қолданылмайды.

Су ресурстары (сарқынды сулардың шығарындыларындағы ластағыш заттардың концентрациясы)

Р/с №	Параметр	Сынама алу кезеңділігі	Тиісті ЕҚТ №
1	2	3	4
1	Сынап (Hg)*	Тоқсанына бір рет	ЕҚТ 6 ЕҚТ 33
2	Күшән (As)	Айына бір рет
3	Кадмий (Cd)	Айына бір рет
4	Мыс (Cu)	Айына бір рет
5	Қорғасын (Pb)	Айына бір рет
6	Мырыш (Zn)	Айына бір рет
7	Сульфат (SO4)	Айына бір рет
8	Взвешенные вещества	Айына бір рет

* бүкіл өндірістің эмиссиясын анықтайтын зат емес, тек жекелеген технологиялық операцияларда бөлінуі мүмкін.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорғасын өндіру кезінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы мынадай технологиялық процестерде пайда болатын ластағыш заттардың шығарындылары болып табылады:

шикізат пен материалдарды дайындау (ұсақтау, себу, тасымалдау, кептіру және т.б.) және сақтау;

аралық және дайын өнімді алудың термиялық реакциялары:

агломерат ала отырып күйдіру;

агломератты шахта пешінде қалпына келтіру;

қайталама процестер:

мырыш, қорғасын, мыс және асыл металдарды алу мақсатында қорғасын балқыту қожын қайта өңдеу (қож айдау);

тазартылмаған қорғасынды мыстан, теллурдан, күшәннан, қалайыдан, сүрмеден, алтыннан, күмістен және висмуттан тазарту (тазалау);

қорғасынның, түйіршіктелген шихтаның сынықтары мен қалдықтарын қайта өңдеу;

бөлінетін газдардың жылуын кәдеге жарату;

технологиялық газдар мен аспирациялық ауаны тазарту, одан әрі тазартылған тозаңды өндірістің технологиялық цикліне шығару және қайтару;

сульфидті кендер мен концентраттарды тотықтыра балқытудан шығарылатын газдардан күкірт қышқылын өндіру;

дайын өнімді жөнелтуге дайындау.

Қорғасын өндірісі объектілері қызметінің топарық және жерасты суларына әсер ету шамасы су тұтыну мен су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, сарқынды суларды сүзу алқаптарына ағызудың сапалық сипаттамасына және жергілікті жердің рельефіне байланысты болады. Сарқынды сулар негізінен шаруашылық-тұрмыстық сарқынды сулармен, сондай-ақ нөсер және еріген сулармен молығады. Тазартылмаған немесе жеткіліксіз тазартылған сарқынды суларды сүзу алқаптарынан және сүзу құдықтарынан, ағызу құбыржолдары мен арналарынан сүзу, сарқынды сулардың авариялық жарылуы жерасты және жерүсті суларын ластаудың негізгі көзі болып табылады. Салқындатудың тұйық жүйелерін пайдалану кезінде өндірістік ағындар болмайды.

Қайта өңдеудi немесе кәдеге жаратуды талап ететiн аралық өнiмдердiң (қатты қалдықтар түрiндегi) едәуiр көлемiнiң пайда болуы қорғасын өндiру кезiнде қалдықтардың түзілуінің негiзгi көзi болып табылады.

Әртүрлі тазарту процестері мен жүйелерінен алынған қатты қалдықтар, әдетте, төмендегі әдістердің біреуін немесе бірнешеуін қолдана отырып өңдеуден өтеді:

процесте немесе процесс ағынымен жоғары қарай қайта өңдеу;

басқа металдарды алу үшін ағын бойынша төмен қарай қайта өңдеу;

қауіпсіз кәдеге жаратуды қамтамасыз ету үшін өңдеуден кейінгі соңғы кәдеге жарату.

Өндіріс қалдықтары пирометаллургия сатысында, жабдыққа, тазарту құрылыстарына, газ тазарту жүйелеріне техникалық қызмет көрсету кезінде түзіледі.

Қалдықтар негізінен қождардан, тозаңдардан, шламдардан, кектерден, шашырандылардан, қоқыстардан, сондай-ақ аспирациялық тозаңнан тұрады, алынған өнім көлемінің 40-50 % құрайды. Көптеген қалдықтардағы қорғасын құрамы оларды өндіріс процесінде (металдарды өндіруге дейін) терең өңдеу үшін пайдалануға мүмкіндік береді.

Тұндыру камераларында және қапшық сүзгілерінде ұсталған, құрамында өндіріс үшін құнды компоненттер бар аспирациялық тозаң ішкі процесс (қорғасынды алу үшін балқыту пешіне немесе шаймалау контурына) сияқты шикізат ретінде өндіріске, сол сияқты Ge, Ga, In және As сияқты басқа металдарды өндіру үшін қайтарылады.

Сұйық аспирациялық ерітінділерді өңдегеннен кейін пайда болатын қатты қалдықтар ағынды суларды бейтараптандыру кезінде пайда болатын гипс (CaSO4) және металл гидроксиді қалдықтарынан тұрады.

Түзілген қалдықтар бөгде ұйымдарға шарттық негізде кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жер мен топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде қорғасын өндіру процесінде пайда болатын барлық жағымсыз салдарлар атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуы нәтижесінде пайда болады:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсер етуі.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарларын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта компоненттері жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормалары мен ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сүйене отырып, учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жоюға тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Сонымен қатар, әрекеттері немесе қызметі қоршаған ортаға зиян келтірген тұлға тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе азайту үшін, сондай-ақ учаскенің ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы арналымын ескере отырып, осы учаске адам денсаулығына бұдан былай айтарлықтай зиян келтірмеуі үшін және табиғи ортаның компоненттерін ластауға байланысты қоршаған ортаға қатысты өзінің қызметімен залал кетірмеуі үшін мерзімінде және кезеңділікпен бақылау мониторингін жүргізу үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларына, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанына және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Жалпы алғанда, кәсіпорындарды сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді, нормативтік құжаттаманы зерделеуді, экологиялық есептерді, түсті металлургия кәсіпорындарын жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларды пайдалана отырып, түсті металлургия өндірісі туралы, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, энергия және ресурс тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді .

Қорытынды бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға анықтамалықты әзірлеудің келесі кезеңдері үшін қажетті талдау жүргізу мақсатында, оның ішінде маркерлік ластағыш заттарды және ЕҚТ қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлерінің диапазондарын қайта қарау мақсатында қоршаған ортаға, әсіресе маркерлік заттар эмиссияларының деңгейлері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларына мониторинг жүргізуге, бақылауға және азайтуға; қоршаған ортаға эмиссиялардың АМЖ-сын енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылатынына назар аудару қажет;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, түсті металлургия саласы объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысымен бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Бейорганикалық химиялық заттар өндірісі" қорытындысы

Мазмұны

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қол жетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Атмосфералық ауаға эмиссияларды төмендетуге бағытталған ЕҚТ

1.1.1. Фосфор қосылыстары өндірісі

1.1.2. Күкірт қышқылы өндірісі

1.1.3. ЭФК өндірісі

1.1.4. Аммофос өндірісі

1.1.5. Азықтық трикальцийфосфат өндірісі

1.1.6. Аммиак өндірісі

1.1.7. Хлор және каустикалық сода өндірісі

1.1.8. Хром қосылыстары өндірісі

1.2. Су объектілеріне эмиссияларды төмендетуге бағытталған ЕҚТ

1.2.1. Хлор және каустикалық сода өндірісі

1.2.2.Хром қосылыстары өндірісі

1.3. Өндіріс қалдықтарымен қоршаған ортаға жүктемені төмендетуге бағытталған ЕҚТ 1.3.1. Фосфор қосылыстары өндірісі

1.3.2. Экстракциялық фосфор қышқылы өндірісі

1.3.3. Хлор және каустикалық сода өндірісі

1.3.4. Хром қосылыстары өндірісі

1.4. Қоршаған ортаға физикалық әсерді азайтуға бағытталған ЕҚТ

1.5. Энергия тиімділігін арттыруға бағытталған ЕҚТ

1.5.1. Күкірт қышқылы өндірісі

1.5.2. Азықтық трикальцийфосфат өндірісі

1.5.3. Балқытқыш қышқыл өндірісі

1.5.4. Аммиак өндірісі

1.5.5. Хлор және каустикалық сода өндірісі

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге терминдер "Бейорганикалық химиялық заттар өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықта (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер мен олардың анықтамалар

ең үздік қолжетімді техникалар	—	бұл олардың қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді болдырмауға немесе, бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық жағдайларды белгілеудің негізі ретінде қызмет ету үшін практикалық жарамдылығын куәландыратын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерін дамытудың ең тиімді және озық кезеңі;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	—	ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты эмиссиялардың шекті сан түрінде көрсетілген деңгейлері (массасы) эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) және (немесе) өндірілетін өнімнің уақыт бірлігіне немесе бірлігіне есептегенде электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге де ресурстарды тұтыну саны (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде қол жеткізілуі мүмкін, белгілі бір уақыт кезеңіндегі орташалануды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техникаларды қолдана отырып;
қолданыстағы қондырғы	—	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Қолданыстағы қондырғыларға осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жатпайды;
маркерлік ластағыш заттар	—	олар осындай өндіріске немесе технологиялық процеске тән ластағыш заттар тобынан таңдалатын және олардың көмегімен топқа кіретін барлық ластағыш заттардың эмиссияларының мәндерін бағалауға болатын өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ең маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	—	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, баламалы параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгерістерін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар мен олардың толық жазылуы

Аббревиатура		Толық жазылуы
БТК	—	барабанды түйіршіктегіш-кептіргіш
ЕҚТ	—	ең үздік қолжетімді техника
ЖКА	—	жылдам көбікті абсорбер
ИҚШТ	—	инерциялық-құйынды тозаң тұтқыш
КТА	—	кешенді технологиялық аудит
КЭР	—	кешенді экологиялық рұқсат
ЛЗ	—	маркерлік ластағыш заттар
ӨЭБ	—	өндірістік экологиялық бақылау
ПТФЭ	—	политетрафторэтилен
ҰОҚ	—	ұшпа органикалық қосылыстар
ЭМЖ	—	экологиялық менеджмент жүйесі
ЭФК	—	экстракциялық фосфор қышқылын

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленген.

ЕҚТ бойынша қорытынды КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті оның қоршаған ортаға теріс антропогендік әсер ету деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын техникалардың сипатын қамтиды.

ЕҚТ бойынша қорытынды ЛЗ-ды, ЛЗ-дың технологиялық көрсеткіштерін (эмиссияларының деңгейлерін) және ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін айқындайды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелерді қамтиды.

EҚT бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарай отырып, EҚT бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында бейорганикалық химиялық заттарды өндіру кезінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің технологиялық көрсеткіштері, қалдықтардың түзілуі, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілетін ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын КТА жүргізу процесінде жиналды.

Қолданылу саласы

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері мынадай негізгі қызмет түрлеріне қолданылады:

негізгі бейорганикалық химиялық заттар (аммиак) өндірісі;

бейорганикалық қышқылдар, минералды тыңайтқыштар өндірісі;

қатты заттар мен бейорганикалық басқа да химиялық заттар (оксидтер, гидроксидтер, тұздар) өндірісі;

арнайы бейорганикалық химикаттар өндірісі.

ЕҚТ бойынша қорытынды эмиссиялар көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану ауқымына әсер етуі ықтимал негізгі қызмет түрлерімен байланысты процестерге де:

шикізатты сақтау және дайындау;

отынды сақтау және дайындау;

өндірістік процестер;

эмиссиялардың алдын алу және қысқарту, қалдықтардың пайда болуы және орналастырылу әдістері;

өнімді сақтау және дайындау.

Бастапқы өндіріспен тікелей байланысты емес өндіріс процестері ЕҚТ бойынша қорытындының қаралмайды.

ЕҚТ бойынша қорытынды мыналарға қолданылмайды: карьерде шикізат өндіру; өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз ету.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда негізгі технологиялық процесс барысында пайда болатын қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі тиісті анықтамалықтарда және ЕҚТ бойынша қорытындыларда қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда санамаланған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта болмайды және толық болып табылмайды. Объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге:

су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм³) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

су объектілеріне төгінділер бойынша мг/л-де көрсетілген сарқынды сулардың көлеміне төгінділердің массасы ретінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштерге жатады;

МЛЗ эмиссиялары деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ-ны қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштердің диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қол жетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылғандар бейорганикалық химиялық заттар өндірісі бойынша барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болдырмаауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар өткізілген КТА және Қазақстан Республикасының химия салалары құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген әлемдік тәжірибе деректерінің негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

Экологиялық менеджмент жүйесі

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚT барлық мынадай функцияларды қамтитын ЭМЖ-ны іске асыру және сақтау болып табылады:

1) жоғары басшылықтың жауапкершілігі мен міндеттемелері;

жоғары басшылықтың қондырғыны ұдайы жақсарту (экологиялық нәтижелілік) талабын қамтитын экологиялық саясатты қабылдауы;

2) қаржылық жоспарлар мен инвестицияларды ескере отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және енгізу;

3) мынадай ұстанымдарға:

жауапкершіліктің құрылымына және бөлінуіне,

(персоналды) оқытуға, хабардар болуға және құзыреттілігіне,

коммуникацияларға,

ЭМЖ-ны дамыту процесіне барлық қызметкерлерді тартуға.

құжаттандыруға,

технологиялық операцияларды тиімді бақылауға,

техникалық қызмет көрсету бағдарламасына,

штаттан тыс жағдайлар мен аварияларға дайын болуға,

табиғат қорғау заңнамасының талаптарын міндетті түрде сақтау кепілдігіне ерекше назар аудара отырып, рәсімдерді енгізу;

4) мынадай ұстанымдарға ерекше назар аудара отырып:

мониторинг және өлшеу;

түзету және алдын алу әрекеттері;

жазбаларды жүргізу;

ЭМЖ-нің бастапқыда бекітілген қағидаттарға сәйкес келетінін, оның тиісті түрде енгізілгенін және жұмыс істейтінін айқындау үшін тәуелсіз (жүзеге асырылатын) ішкі аудит;

5) жоғары басшылықтың ЭМЖ-ны оның жарамдылығы, барабарлығы және пәрменділігі тұрғысынан ұдайы талдауы және қайта қарауы;

6) неғұрлым таза технологияларды әзірлеу;

7) өзінің өмірлік циклін аяқтайтын өндірістерді пайдаланудан шығару рәсімі бойынша ұсынымдар әзірлеу;

8) тұрақты негізде салыстырмалы талдау сияқты тексеру және түзету іс-әрекеттері.

Қолданылуы.

Көлем (мысалы, егжей-тегжейлі деңгей) және ЭМЖ сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған), әдетте, өндірістің сипатына, ауқымына және күрделілігіне, сондай-ақ оның қоршаған ортаға ықтимал әсерінің деңгейіне байланысты.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 4.1-бөлімінде ұсынылған.

1.1. Атмосфералық ауаға эмиссияларды төмендетуге бағытталған ЕҚТ

1.1.1. Фосфор қосылыстары өндірісі

ЕҚТ 1. Агломашинаның тұтандырғыш көрігінде пеш газын кәдеге жарату

Технологиялық процестердің әртүрлі кезеңдерінде фосфор қосылыстарын өндіруде CO, фосфор қосылыстары мен тозаңмен байытылған пеш газынан тұратын газ қоспасы пайда болады.

Газ құбырлары жүйесі бойынша пеш газы қоспалар мен ластағыш заттардан босатылатын тазарту жүйелеріне жіберіледі және одан әрі агломерашинаның тұтандырғыш таужыныстарында, шикізат материалдарын кептіру процестерінде және басқа да осыған ұқсас процестерде пайдаланылатын отын газы ретінде пайдаланылады.

Қолданылуы: фосфор өнеркәсібінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.1.8-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 2. Өнімнің қауіпсіздігін арттыруға бағытталған ЕҚТ

Дайындық процестері бойынша жаңа инновациялық технологияларды енгізу, сондай-ақ нарықта сұранысқа ие шығарылатын өнім ассортиментін кеңейту перспективалы болып табылады. Осыған байланысты жоғары белсенді сары фосфорды шығарумен қатар, қызыл фосфор алу технологиясын жасау үлкен перспективаға ие.

Қызыл фосфор – бұл қарапайым фосфордың тұрақты модификациясы. Қызыл фосфордың Pn формуласы бар және күрделі құрылымы бар полимер. Ауадағы қызыл фосфор 240 – 250 °C температураға дейін өздігінен тұтанбайды, оның уыттылығы сарыдан мың есе аз, сондықтан қызыл фосфор өнеркәсіп тұтынатын негізгі модификация болып табылады. Ол сіріңкелер, тұтандырғыш құрамдар, әр түрлі отын түрлері өндірісінде, сондай-ақ майға қарсы жағар май материалдары, қыздыру шамдары өндірісінде газ жұтқыш ретінде қолданылады.

Қолданылуы: сары фосфор өндіретін кәсіпорындарда қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.1.9-бөлімінде ұсынылған.

1.1.2. Күкірт қышқылы өндірісі

ЕҚТ 3. "Қосарлы байланыс – қосарлы абсорбция" схемасында эмиссияларды төмендетуге және күкірт диоксидінің айналу дәрежесін арттыруға бағытталған ең үздік қолжетімді техникалар

Пеш газы кәдеге жарату қазандығының булану бөлігінде 400 – 420 °C температураға дейін салқындатылады, бұл күкірт диоксидінің тотығу катализаторының тұтану температурасына сәйкес келеді, сондықтан байланыс аппаратының катализаторының 1 қабатына дереу жіберіледі. Катализатордың 3 қабатынан кейін 90 – 95 % конверсия дәрежесі бар реакциялық газ SO₃ сіңіру үшін аралық сіңіргішке жіберіледі, нәтижесінде газдағы O₂:SO₂ қатынасы едәуір артады және реакция тепе-теңдігі оңға ауысады. Абсорберде салқындатылған газ жылу алмастырғышта қыздырылады және катализатордың соңғы қабатына қайтарылады, онда конверсияның жалпы дәрежесі 99,7 – 99,9 % жетеді. Құрамында 1 %-ға дейін күкірт оксиді (VI) және 0,04 % об. Күкірт диоксиді бірінші сатыдағы бу қыздырғышта 425 – 430-дан 135 – 145 °С-ға дейін салқындатылады және соңғы моногидратты абсорберге абсорбцияға жіберіледі. Қаныққан бу 250 – 260-тан 295 – 305 °C-қа дейін қызады және 2 сатылы бу қыздырғышқа беріледі.

Қолданылуы: күкірт қышқылы өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.7.1-бөлімінде ұсынылған

1.1.3. ЭФК өндірісі

ЕҚТ 4. Төмен сұрыпты фосфат шикізатын ыдыратудың қарқынды дигидрат режимінде фторлы газдар шығарындыларын азайтуға бағытталған ЕҚТ

Фосфат шикізаты жоғары жылдамдықты араластырғышта сұйылту ерітіндісімен суланған, нәтижесінде суспензия ыдырау реакторына түседі, онда күкірт қышқылының концентрациясы кемінде 92,5 % ыдырайды. Фосфат шикізатының ыдырауының оңтайлы жағдайларын қамтамасыз ету үшін кальций сульфаты бойынша жергілікті қанығуды азайту және гипстің жеңіл сүзгіш кристалдарын кристалдау үшін экстракторда күкірт қышқылын бөліп енгізе отырып, екі аймақтық сульфат режимін ұйымдастыру көзделеді. Ыдырау реакторында күкірт қышқылы шамамен тең ағындармен екі нүктеге, бір нүктеде пісетін реакторға беріледі. Ыдырау реакторындағы қарқынды гидродинамикалық режим жоғары өнімді пульпа циркуляторын және пропеллер түріндегі алты екі қабатты араластыру құрылғыларын пайдалану есебінен қамтамасыз етіледі, бұл ыдырау реакторының бүкіл көлемінде қуатты айналым ағынын жасауға мүмкіндік береді, бұл оның гидродинамикалық режим бойынша жұмысын мінсіз араластыру реакторына жақындатады. Ыдырау процесінде алынған фосфор қышқылындағы кальций сульфатының суспензиясы ЭФК өнімін ала отырып, фосфогипс кегін кері ағынды сумен шаюмен таспалы вакуум-сүзгілерде бөлінеді.

85 – 95 °С температурада экстракцияның жаңа дигидрат режимі төмен сұрыпты және қатардағы фосфат шикізатынан 25 – 29 % Р₂О₅ аса жоғары концентрациядағы қышқыл алуға мүмкіндік береді (әдеттегі дигидрат режимінде 20 – 22 % салыстырғанда). Бөлінетін газдардан фторлы қосылыстарды алу әк ерітіндісімен жүзеге асырылады. Ыдырау және пісу реакторларынан фторлы газдарды абсорбциялық тазарту жүйесіне қуыс абсорбер және шығатын газдарды тазартудың неғұрлым жоғары дәрежесін қамтамасыз ететін үш сатылы ЖКА кіреді.

Қолданылуы: төмен сұрыпты фосфат шикізаты негізінде экстракциялық фосфор қышқылы мен аммофос өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.8.1-бөлімінде ұсынылған.

1.1.4. Аммофос өндірісі

ЕҚТ 5. Екінші сатыда құбырлы реакторды орната отырып, фосфор қышқылының екі сатылы аммонизациясы кезінде аммиак шығынын азайтуға бағытталған ЕҚТ

Бірінші сатыдағы сатураторлардан қышқыл аммониттелген пульпа (pH=2,6) өздігінен ағатын жолмен буландыру аппараттарына түседі. Булау аппараттарынан буланған аммониттелген қойыртпақ сорғымен 0,60 Мпа кем емес қысыммен сұйық аммиак жеткізілетін құбырлы реакторларға беріледі. Құбырлы реактор реагенттердің араластыру камерасында тез араласып, минералды тыңайтқыштар алу үшін жартылай өнім түзетін өзара әрекеттесуін қамтамасыз ететін аппарат болып табылады. Сұйық аммиак реактордың соңғы қақпағы арқылы коаксиалды түрде енгізіледі, "қышқыл" целлюлоза араластыру камерасына қатысты тангенциалды түрде енгізіледі. Тангенциалдық енгізу тесілген аммиакты келте құбырдың айналасында аммониттелген пульпаның бұралуын қамтамасыз етеді, бұл біркелкі көлемді реакцияны қамтамасыз етеді.

Пайда болған аммоний фосфатының пульпасы таратқыштың ішкі бетіне жабыспайды, бірақ одан аммиак ағынымен үрленеді. Шүмек арқылы пайда болған пульпа реактордан алынып тасталады. Осы конструкцияда араластыру реактордың бүкіл көлемінде жүреді. Пульпа құбырлы араластырғыштардан кейін таратқыш бүріккіштер арқылы ЖТК аппараттарына беріледі. Шығатын газдар аммиактан, фтордан және аммофос тозаңынан екі сатылы ЖКА-де тазартылады.

Қолданылуы: аммофос өндірісінде әлсіз ЭФК-да қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.9.1-бөлімінде ұсынылған.

1.1.5. Азықтық трикальцийфосфат өндірісі

ЕҚТ 6. Бөлінетін газдарды тозаң мен фторсутектен екі сатылы тазарту

Пайдаланылған ауаны тасымалдау, қазандықта пайдаланылған газдар, кептіру барабандары мен шар диірмендерінен тозаңды шығатын газдар ИҚШТ-да тозаңнан тазартылады. Ұсталған тозаң бункерде жиналады, жиналуына қарай ол теміржол цистерналарына тиеледі және ЭФК өндірісіне беріледі. ИҚШТ-дан шығатын құрамында фтор бар тазартылған газ абсорберлер жүйесінде дымқыл әк және санитариялық тазалауға беріледі.

Са(ОН)₂ салмақтық үлесі кемінде 12 % және рН кемінде 10 әк сүтінің ерітіндісі аммофос цехының бейтараптандыру бөлімшесінен қойылтқышқа түседі, ол жерден батырылатын электр сорғы агрегатымен циркуляциялық бактарға беріледі. Бактардан әк сүтінің ерітіндісі ҚСА – абсорберлердің екі цилиндрлі аппараттарын суаруға беріледі, олардың үстінде тамшылатқыш орналасқан өрескел шашыратқыш саптамаларына қалқымалы саптамасы бар. Құрамында фтор бар газдар ИҚШТ-тан кейін желдеткішпен ҚСА аппаратының төменгі бөлігіне беріледі; газдар баған бойынша көтеріліп, фторид иондарын сіңіретін абсорбциялық сұйықтықпен байланысады. Абсорбция процесі бұрандалы режимде ұйымдастырылған, соның арқасында газ және сұйық фазалардың максималды жанасуы және шығатын газдардан фтордың толық ұсталуы қамтамасыз етіледі. Санитариялық мұнараның саптамаларына әк сүті айналым ыдысынан да беріледі. Құрамында кальций фториді бар әк ерітіндісі санитарлық мұнарадан қайтадан резервуарға түседі. Санитариялық сіңіргіштің жоғарғы жағынан шығатын тазартылған газдар атмосфераға шығарылады.

Қолданылуы: фосфориттерден алынған азықтық фторланған фосфаттар өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.10.2-бөлімінде ұсынылған.

1.1.6. Аммиак өндірісі

ЕҚТ 7. Өндірістік процестің қауіпсіздігін арттыруға бағытталған ЕҚТ

Өндірістік процестің қауіпсіздігін арттыру мақсатында аммиак синтезі бағанына S-200 жаңартылған себетін енгізу

Радиалды газ бар көп жолақты баған құрылысы аммиак синтезі бағанына S-200 жаңартылған себет енгізу әрбір өту конверсиясын жақсартуға мүмкіндік береді. S-200 себеті катализаторы бар сөрелер арасында жанама салқындататын қос жолақты баған болып табылады. Бағанда екінші сөренің астындағы жылу алмастырғыш кіріс-шығыс бар, бұл бағанның шығысындағы қоректік қазандық суын жылыту үшін реакция жылуын пайдалануға мүмкіндік береді. Жаңғыртылған S-200 себетін енгізу арқылы аммиак синтезі бағанасын қайта жаңарту катализаторларды пайдалану мерзімін ұлғайтуға мүмкіндік береді, технологиялық параметрлердің икемділігіне ие болады, жабдықтың қызмет ету мерзімін ұлғайтуға, атмосфераға аммиактың шығарылуымен авариялық жағдайлардың қаупін азайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар бұл себет аммиактың шығуын 50 %-ға арттыруға мүмкіндік береді.

Қолданылуы: метанол, синтез-газ, сутегі өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.4.6-бөлімінде ұсынылған.

1.1.7. Хлор және каустикалық сода өндірісі

ЕҚТ 8. Пайдалану барысында электролиз ұяшығының герметикалығы мен беріктігін қамтамасыз етуге бағытталған ЕҚТ

Анод камерасы бар жалғыз ұяшық элементі толығымен титаннан, ал катод никельден жасалған. Тығыздау жүйесіне модификацияланған ПТФЭ (Ф-4/TFM) рамалық тығыздағыш және "Гортекс" тығыздағыш сымдары кіреді. Электрлік оқшауланған болаттар мен серіппелі тығыздағыштары бар болат сыртқы ернемектер бүкіл қызмет мерзімі ішінде герметикалықты қамтамасыз етеді.

Хлор мен каустик өндірісі қондырғысының пайдалану шығындарына оның үздіксіз жұмыс істеу мерзімі үлкен әсер етеді, бұл көбінесе материалдардың сенімділігі мен жасуша құрылымының беріктігіне байланысты. Бұл әсіресе сезімтал мембрана орталық рөл атқаратын мембраналық электролиз жағдайында өте маңызды.

Қолданылуы: агрессивті ортада қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.4-бөлімінде ұсынылған.

1.1.8. Хром қосылыстары өндірісі

ЕҚТ 9. Шығатын газдардағы тозаңды азайтуға бағытталған ЕҚТ

Электрстатикалық сүзгілер

Электрстатикалық сүзгінің жұмыс принципі коллектордың тілімшелеріне электр күші арқылы кіретін қалдық газдың ағынында бөлшектерді ұстау болып табылады. Ұсталған бөлшектер тәжден өтіп, газ тәрізді иондар ағып жатқан кезде электр зарядын алады. Ағын жолағының ортасындағы электродтар жоғары кернеуде сақталады және бөлшектердің коллектор қабырғаларына қарай жылжуына себеп болатын электр өрісін жасайды. Бұл жағдайда тұрақты ток кернеуін 20 – 100 кВт ауқымында ұстау қажет. Иондық абразивтік электрсүзгілер жоғары бөлу тиімділігін қамтамасыз ету үшін әдетте 100 – 150 кВт аралығында жұмыс істейді. Тозаң бөлшектерін алып тастау тиімділігі әдетте 97 %-дан 99 %-ға дейін құрайды.

Қолданылуы: хром қосылыстарын өндіруде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.6.1-бөлімінде ұсынылған.

1.2. Су объектілеріне эмиссияларды төмендетуге бағытталған ЕҚТ

1.2.1. Хлор және каустикалық сода өндірісі

ЕҚТ 10. Салқындатылған және жабық судың тұйық циклі

Салқындатқыштың буы тоңазытқыш компрессормен сорылады, компрессордан кейін салқындатқыш бу конденсаторда салқындатқыштың айналмалы суын пайдаланып сұйылтылады, содан кейін конденсацияланған салқындатқыш су қондырғысының тоңазытқышына жіберіледі. Тоңазытқыштан жабық су жабық су ыдысына түседі, сол жерден жабық су сорғысы өндірістегі жабық су тұтынушыларына беріледі. Резервуардағы су жүйесін толтыру үшін тарату коллекторынан минералсызданған су беріледі.

Айналмалы салқындатқыш су алу қондырғысы екі желдеткіш градирнядан тұрады. Градирня тәуелсіз секциялар сериясынан тұрады, градирняның құрылыс құрылымдары темірбетоннан жасалған.

Өндірістен келетін кері айналымдағы су тарату жүйесі арқылы салқындату бетіне біркелкі бөлінеді. Салқындататын ауа градирнялардың жоғарғы бөлігінде орнатылған желдеткіштермен сорылады. Градирня табақшасында салқындатылған су жиналады. Одан салқындатылған су тұтынушыларға тікелей айналмалы салқындатқыш су сорғыларымен беріледі.

Мыналарды қамтитын айналмалы салқындатқыш суды химиялық өңдеу қарастырылған:

жемірілуге қарсы агенттер мен шөгінділердің түзілу ингибиторлары әсерінің ең жоғары тиімділігі саласында рН мәні мен өткізгіштігін ұстап тұру;

құрамында көміртегі жоқ гидрокарбонаттар мен кальций қосылыстарын сіңіретін химикаттарды қосу арқылы шөгінділердің пайда болуын болдырмау;

бітелуді немесе ластануды тудыруы мүмкін биологиялық заттардың түзілу процесін болдырмайтын арнайы химикатты енгізу.

Судың меншікті өткізгіштігін тұрақты ұстап тұру мақсатында айналымдағы су жүйесін автоматты үрлеу көзделген.

Жоғарыда аталған әдістердің комбинациясын қолдану сарқынды сулардың көлемін азайтуға мүмкіндік береді. Сутектік көрсеткішті (рН) түзету ағындардағы бос (белсенді) хлордың құрамын барынша азайтады. Өнеркәсіптік сарқынды сулардағы зиянды заттардың концентрациясы төмендейді.

Қолданылуы: суды салқындату үшін барлық өндірістерде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.9-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 11. Өңдеуден кейін анолитті тұзды суды дайындау сатысына қайтару

Таза тұзды су анод кеңістігіне енеді, онда анодта хлор пайда болады. Анод пен катод кеңістігі мембранамен бөлінеді, бұл катод кеңістігіне тек Na+ иондары мен судың белгілі бір мөлшерін таратуға мүмкіндік береді. Жасушадан кететін тұзды судың (анолит) құрамында орташа есеппен 220 г/л NaCl бар. Хлор мен анолиттің екі фазалы қоспасы толып кететін құбыр арқылы анолит коллекторына түседі, онда хлор газының негізгі бөлігі анолиттен бөлінеді. Анолит анолит ыдысына түседі, содан кейін ол хлорсыздандыру секциясына жіберіледі. Содан кейін қайта пайдалану үшін тұзды дайындау сатысына оралады

Қолданылуы: электролитті қалпына келтірумен электрохимиялық өндірістерде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.10-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 12. Хлорды кептіру кезінде қолданылатын күкірт қышқылының жабық циклі, оған қышқыл концентрациясын орнату кіреді

Қышқыл H₂SO₄ сұйылтылған айналым сорғысының көмегімен саптама бөлімі арқылы өтеді. Кептіру процесінде бөлінетін қышқыл сұйылту жылуы қышқыл температурасын 15 °C-қа тең ұстап тұратын H₂SO₄ сұйылтылған тоңазытқышта шығарылады. Судың сіңірілуі және жаңа қышқылдың қосылуы есебінен түзілетін артық қышқыл кептіру бағанының төменгі бөлігінен H₂SO₄ сұйылтылған ыдысқа құйылады. Содан кейін сұйылтылған қышқыл H₂SO₄ хлорсыздандыру бағанына беріледі, онда ерітілген хлор ауамен үрленеді. Құрамында хлор бар ауа газ шығарындыларын тазарту жүйесіне кіреді.

Хлорсыздандырылған сұйылтылған қышқыл мезгіл-мезгіл H₂SO₄ сұйылтылған сорғымен H₂SO₄ сұйылтылған қойма сыйымдылығына шығарылады, ол жерден H₂SO₄ концентрациясын орнату үшін мөлшерлеу сорғымен беріледі. 96,0 % H₂SO₄ бар концентрацияны орнатқаннан кейін қышқыл концентрацияланған H₂SO₄ сақтау сыйымдылығына қайтарылады, содан кейін хлор компрессорына жаңа қышқылды беру сорғысы және концентрацияланған күкірт қышқылының тоңазытқышына жаңа күкірт қышқылын беру сорғысы беріледі.

Егер күкірт қышқылын концентрациялау қондырғысы жұмыс істемесе, күкірт қышқылын құю құрылғысының көмегімен т/ж цистерналарына толтыруға сұйылтылған күкірт қышқылын беру мүмкіндігі көзделеді.

Күкірт қышқылын концентрациялау күкірт қышқылының шығынын бір тонна хлорға 0,1 тоннаға дейін азайтуға мүмкіндік береді. Хлорды кептіру кезінде қолданылатын күкірт қышқылының жабық циклі күкірт қышқылының ағынды суларға енуіне жол бермейді.

Қолданылуы: күкірт қышқылы құрғатқыш ретінде қолданылатын өндірістерде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.11-бөлімінде ұсынылған.

1.2.2.Хром қосылыстары өндірісі

ЕҚТ 13. Суару бактарынан тазартылған ерітінділер есебінен бөлінетін газдарды тазарту жүйелерін айналымдық сумен жабдықтау

Пигментті-1 хром оксиді мен пигментті-2 хром оксиді өндірістерінде 400 – 850 °С температурасы бар, құрамында спек тозаңы бар шығатын газдар скрубберге және одан әрі Вентура құбырына және одан кейін екі каплұстағышқа жіберіледі. Скрубберлерді суару суландыру бактарынан жасалған жарықтандырылған ерітінділермен жүргізіледі. Бактардың деңгейі автоматты түрде ұсталады, ағызу берілген уақыт параметрлеріне сәйкес автоматты түрде жүргізіледі. Суару бактарындағы рН 5 – 8 қажетті деңгейі суару бактарында орнатылған БӨАжА аспаптарымен бақыланады (электродтар ESP 31-06). Ауысым сайын суармалы сулар автоматты түрде төгіледі және одан әрі схема бойынша өндіріске жіберіледі.

Қолданылуы: тозаң-газ қалдықтары пайда болатын өндірістерде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 4.7. және 5.6.1- бөлімдерінде ұсынылған.

1.3. Өндіріс қалдықтарымен қоршаған ортаға жүктемені төмендетуге бағытталған ЕҚТ

Жану және/немесе газдандыру процестерінен кейін және шығарындыларды азайту технологияларын қолданғаннан кейін кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтар санын азайту үшін ЕҚТ мәні операцияларды басымдық тәртібімен және қызмет ету мерзімін ескере отырып, барынша көбейтетін етіп ұйымдастыру болып табылады:

қалдықтардың пайда болуын болдырмау, мысалы, жанама өнімдер ретінде пайда болатын қалдықтардың үлесін барынша арттыру;

қалдықтарды қайта пайдалануға дайындау, мысалы, нақты көрсетілген сапа өлшемшарттарына сәйкес;

суды регенерациялау;

басқа қалдықтарды рекуперациялау (мысалы, энергияны рекуперациялау).

1.3.1. Фосфор қосылыстары өндірісі

ЕҚТ 14. Технологиялық процестерде коттрель қоймалжыңын қолдану арқылы шығарындылардың алдын алуға бағытталған ЕҚТ

Қабылдау ыдыстарындағы коттрель қоймалжыңы аглошихта құрамына мөлшерлегіш құрылғылардың көмегімен ортадан тепкіш сорғылармен беріледі. Фосфат шикізатын термиялық өңдеу кезінде дегидратацияны және декарбонизацияны қамтитын фосфат затының термиялық диссоциациясының күрделі процестері жүреді. Жалпы түрде келесі теңдеуді ұсынуға болады:

3Ca₃[(РО₄)_{1 -n}(СО₃OH)_n]₂ ·Са[(F)_{1 -m}(OH)_m] ₂→

→(1 -n)³Ca₃(РО₄)₂·CaF₂+(9n+m)CaO+6nCO₂+3(n+m)H₂O+(n-m)CaF₂

мұнда

n – көміртекпен алмастырылған фосфордың үлесі;

m – гидроксилмен алмастырылған фтор атомдарының үлесі.

Коттрель қоймалжыңының суспензиясын беру тау-кен алдында жүреді және агломератордың қыздырғыштарынан пайда болатын жоғары температураның салдарынан агломерат сүтінің құрамындағы ылғалдың булануы, фосфор мен оның төменгі оксидтерінің бір мезгілде толық тотығуы жүреді, суспензияда Р₄-тен 2.7 %-ға дейін, Р₂О₅-тен 1.3 %-ға дейін.

Процесс мына схема бойынша ұсынылуы мүмкін:

2Р₄+₃Н₂О+₆О₂→3Р₂О₅+2РН₃↑

4Р₂О₃+₃Н₂О→3Р₂О₅+2РН₃↑

Фосфорлы ангидрид (Р₂О₅) агломераттың ыстық қабатынан өтіп, кальций силикаттарының қатты ерітінділерімен әрекеттеседі. СаО-ЅіО₂-Р₂О₅ жүйесінде СаО х ЅіО2 мен жаңадан түзілген кальций метафосфаты 3СаО х Р₂О₅ арасында қатты ерітінділердің үздіксіз қатары, сондай-ақ 5СаОхР₂О₅хЅіО₂ және 7СаО х Р₂О₅ х 2ЅіО₂ қосылыстары түзіледі.

Кальций метафосфатының болуы агломераттың еруіне және микрокректердің бітелуіне байланысты қатаюына ықпал етеді.

Коттрель қоймалжыңының қатты қалдықтарын фосфор-калий тыңайтқыштарына қайта өңдеу бос фосфорды тотықтыру үшін коттрель қоймалжыңы мен азот қышқылымен сұйылтылған төмен сұрыпты фосфорит ұнының қоспаларын алу процесін және алынған массаны БТК-те ылғалды жою және алынған өнімді диаметрі 2 – 4 мм түйіршіктерге түйіршіктеу үшін одан әрі кептіруді көздейді. БТК-дан кюбельге беріледі және ыдысқа салуға шығарылады.

Қолданылуы: фосфор өнеркәсібінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.1.10-бөлімінде ұсынылған.

1.3.2. Экстракциялық фосфор қышқылы өндірісі

ЕҚТ 15. Карусельді сүзгілерді таспалы вакуум-сүзгілерге ауыстыру

Ірі, жақсы сүзгіш фосфогипс кристалдарын алу үшін реакциялық көлемде төмен қанықтылықты сақтау керек, бұл целлюлозаның температурасын 90 – 95ºС аралығында ұстап тұру, целлюлозаның реактор көлеміндегі қарқынды айналымы және күкірт қышқылының берілуін бөлу арқылы қамтамасыз етіледі. Фосфат шикізатының ыдырау процесінде алынған фосфор қышқылындағы кальций сульфаты дигидратының суспензиясы ЭФК өнімін ала отырып, фосфогипс кегін кері ағынды сумен шаюмен таспалы вакуум-сүзгілерде бөлінеді.

Таспа сүзгісі таспа созылған көлденең дәнекерленген металл статинаға бекітілген екі шарғыдан тұрады. Таспа қозғалғанда оның жоғарғы тармағы сүзгі үстеліне сырғып кетеді. Таспадағы осьтік өтпелі тесіктер сүзгі вакуум-камераға өтетін алтын тор тесіктерімен қосылған. Сүзгі шүберегі таспаға бекітіледі. Тұнбаны сүзу, жуу және кептіру аймақтары резеңке немесе мата бөлімдерімен шектеледі.

Суспензия сүзгіге түседі және таспа қозғалғанда одан сұйық фаза бөлініп, таспада қалған тұнба жуылады. Жуылған және кептірілген тұнба жетекші барабанға ауысады, онда таспа бұрылған кезде тұнба жарылып, матадан бөлініп, тасымалдау құрылғысына тасталады. Тұнбадан босатылған сүзгі шүберегі сумен жуылады (регенерациялайды). Құрамында тұнбаның кейбір мөлшері бар шайғыш суды жинайды және алып тастайды Фосфогипсті ЭФК-дан жуудың жоғары сапасына су жуудың үш еселік қарсы схемасын (екі қышқыл және бір су) ұйымдастыру есебінен қол жеткізіледі. Үшінші кезеңде сумен шаю ыстық шайынды сумен жүзеге асырылады.

Қолданылуы: ЭФҚ өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.8.2-бөлімінде ұсынылған.

1.3.3. Хлор және каустикалық сода өндірісі

ЕҚТ 16. Тұз шөгінділерін қалпына келтіруге және мембраналарды қорғауға бағытталған ЕҚТ

Мембраналық ұяшыққа жоғары сапалы тұзды қамтамасыз етеді. Алынған хлор таусылған тұзды сумен бірге жасушадан шығарылады.

Тұзды суды тазарту мембраналық электролизді орнатудың маңызды кезеңі болып табылады. Тұзды суды тиімді тазарту электролиз жасушаларындағы мембраналарды қорғауды қамтамасыз етеді, бұл инвестициялар мен өндіріс шығындарын азайтады. Оның әдісімен UhdeBrineTechTMUhde тұзды суды тазарту кезеңін үнемі жетілдіріп отырады, ол керемет өнімділікті мүмкіндігінше аз инвестициялармен біріктіреді. Uhde белгілі бір тұз сапасына сүйене отырып, тапсырыс берушінің қажеттіліктеріне дәл бейімделген жүйелерді жобалай алады. Ол үшін зертхана мен пилоттық қондырғы деңгейінде сынақ жүргізу мүмкіндігі бар. Тұндыру, сүзу әдістері және тұзды суды тазартудың басқа әдістері бойынша кең тәжірибемізбен Uhde тұзды суды тазарту шешімдерінің бірегей жеткізушісі болып табылады.

Қолданылуы: басқа табиғи тұзды суларды тазарту үшін қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.2-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 17. Мембраналық электролизді қондырғылар құрамындағы католит айналымының жүйесі

32 % NaOH ішінара өнім ағыны деминерализацияланған сумен 30 % концентрациясына дейін сұйылтылып, католит сияқты мембраналық жасушаларға қайтарылады. Қажет болса, қалған каустикалық өнімнің концентрациясы жоғарылауы мүмкін.

Қолданылуы: каустикалық сода өндірісі үшін электролиздің мембраналық әдісімен қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.3-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 18. Тұзды суды сульфаттан тазартуға бағытталған ЕҚТ

UhdeSulfTechTM технологиясын қолданған кезде тұзды су шығарылмайды немесе химиялық тазартылмайды, бірақ сульфат физикалық түрде жойылады. Содан кейін ол химиялық өңдеу кезінде гипске айналады, оны құрылыс индустриясында тауарлық өнім ретінде сатуға болады.

Қолданылуы: сульфат бар шламдар пайда болатын өндірістерде қолдану.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.8-бөлімінде ұсынылған.

1.3.4. Хром қосылыстары өндірісі

ЕҚТ 19. Натрий монохроматы шламын толтырғыш ретінде өндіріс процесіне қайтару

Хром кенін қайта өңдеу және тауарлық өнім алу бойынша АХҚЗ технологиялық процесі "металлургиялық қайта бөлу" анықтамасына жатады. Шихтаны күйдіру жоғары температурада (12000 – 1300 °С) күйежентекте еритін хром бар өнім-натрий монохроматын алу мақсатында тотығу – тотықсыздану реакцияларының жүруі үшін жүргізіледі. Гидрометаллургиялық процесс сулы ортада 300 °С-қа дейінгі температурада жүргізіледі қатты және сұйық фазаның шекарасында натрий монохроматы, қатты фазада натрий монохроматы бар, оның 76 %-ы өндіріске толтырғыш ретінде қайтарылады, 24 % шлам жинағыштарда сақталады. Натрий монохроматы негізінде зауытта металлургиялық хром тотығы шығарылады. Натрий монохроматының конверсиясы хром ангидридін алу үшін натрий бихроматын және натрий сульфатын алады, ол осы процестердегі өндіріс қалдықтары болып табылады және тауарлық өнім емес – хром триоксидін алу үшін қайталанады

Қолданылуы: гидрометаллургия мен пирометаллургияда қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.6.5-бөлімінде ұсынылған.

1.4. Қоршаған ортаға физикалық әсерді азайтуға бағытталған ЕҚТ

Шуды азайту үшін ұсынылған технологиялардың біреуін немесе олардың комбинациясын пайдалану қажет.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 4-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 20. Ұйымдастырушылық сипаттағы ЕҚТ

жабдықты мұқият тексеру және техникалық қызмет көрсету;

мүмкіндігінше жабық кеңістіктердің есіктері мен терезелерін жабу;

тәжірибелі қызметкерлер басқаратын жабдық;

мүмкіндігінше түнгі уақытта шулы әрекеттің болмауы;

техникалық қызмет көрсету жұмыстары кезіндегі шуды бақылау бойынша ережелер.

Қолданылуы: жалпы негізде қолданылады.

ЕҚТ 21. Аз шуылдайтын жабдықты пайдалану

Компрессорлар, сорғылар мен дискілер қамтуы мүмкін.

Қолданылуы: жабдық жаңа болған кезде немесе оны ауыстыру кезінде жалпы негізде қолданылады.

ЕҚТ 22. Шу деңгейін төмендетуге бағытталған ЕҚТ

Шуды тарату көзі мен қабылдаушы нысан арасында орнатылған кедергілер арқылы азайтуға болады.

Қолайлы кедергілер, мысалы, қорғаныс қабырғалары, біліктер мен ғимараттар.

Қолданылуы: жалпы негізде жаңа қондырғыларда қолданылады. Қолданыстағы қондырғыларда кедергілерді орнату орын жетіспеушілігімен шектелуі мүмкін.

ЕҚТ 23. Шу деңгейін бақылау үшін құрылғыларды пайдалану

шу басқыштар;

жабдықты оқшаулау;

шулы жабдықты қоршау;

ғимараттарды дыбыстан оқшаулау.

Қолданылуы: орын жетіспеушілігіне байланысты қолдану шектеулі болуы мүмкін

ЕҚТ 24. Жабдықтар мен ғимараттардың орынды орналасуы

Шу деңгейі көзі мен қабылдаушы нысанның арасындағы қашықтықты арттыру және ғимараттарды шу экрандары ретінде пайдалану арқылы азайтылуы мүмкін.

Қолданылуы: жалпы негізде жаңа қондырғыларда қолданылады. Қолданыстағы қондырғыларда жабдықтар мен өндірістік нысандардың қозғалысы орын жетіспеушілігіне немесе шамадан тыс шығындарға байланысты шектелуі мүмкін.

1.5. Энергия тиімділігін арттыруға бағытталған ЕҚТ

1.5.1. Күкірт қышқылы өндірісі

ЕҚТ 25. Энергетикалық бу алу үшін пеш газын салқындатудың жылуын пайдалану

Сұйық күкірт реакция жылуына байланысты буланып, пеште құрғақ ауа ағынында күкірт диоксидін түзеді. Күкіртті жағудың циклондық пеші энерготехнологиялық қазандықпен бір агрегатта біріктірілген. Пештен шығатын температурасы 1000 – 1200 °С күкіртті газ утилизатор-қазандықта орнатылған шарғы тоңазытқыштар арқылы өтетін суық судың көмегімен салқындатылады. Пеш газын салқындату кезінде пайда болатын жылу энергия буын алу үшін қолданылады.

Қолданылуы: күкірт қышқылы өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.7.2-бөлімінде ұсынылған.

1.5.2. Азықтық трикальцийфосфат өндірісі

ЕҚТ 26. Жоғары қысымды қыздырылған буды шығару үшін шығатын газдардың жылуын пайдалану

Энерготехнологиялық агрегатта фосфорит ұнын балқыту жүзеге асырылады, 1450 – 1500 °С температурада балқыманың фторлануы жүреді. Балқыманың сепараторында балқыманың бөлінуі және құрамында фтор бар газдар бөлінеді. Балқыма камерасынан құйма арқылы түйіршіктеуге және салқындатуға жіберіледі, олар салқындатқыш судың мол көлемінде жүзеге асырылады. Шығару газдары қазандыққа түседі, онда салқындату камерасы, бу қыздырғыш, ауа жылытқышы және су үнемдегіш дәйекті түрде өтеді. Газды салқындату бу салқындатқышқа және қазандықтың су үнемдегішіне жеткізілетін қазандық сумен жүзеге асырылады, содан кейін барлық су қазандықтың барабанына түседі. Бу қыздырғышта қызғаннан кейін бу құбыры бойынша қызған бу зауыттың бу желілеріне беріледі.

Қолданылуы: фосфориттерден алынған азықтық фторланған фосфаттар өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.2.10.1-бөлімінде ұсынылған.

1.5.3. Балқытқыш қышқыл өндірісі

ЕҚТ 27. Ыстық фторлы газдардың жылуын кәдеге жарату

Температурасы 210 – 230 °С барабан пешінен шығатын фтор бар газдар құбыраралық кеңістік бойынша жылу алмастырғышқа беріледі. Суық күкірт қышқылы құбырлар арқылы жылу алмастырғышқа беріледі, ол шығатын газдың жылуына байланысты құбыр қабырғалары арқылы қызады. Қыздырылған күкірт қышқылы жылу алмастырғыштан шығарылады және араластырғышқа беріледі, онда ол плавикошпат концентратымен араласады, содан кейін реакция қоспасы ыдырау үшін айналмалы барабан пешіне жіберіледі. Жылу алмасу есебінен салқындатылған фторлы газ қоспалардан тазарту үшін Вентури скрубберіне беріледі.

Қолданылуы: балқытқыш қышқыл өндірісінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.3.3-бөлімінде ұсынылған.

1.5.4. Аммиак өндірісі

ЕҚТ 28. Бастапқы риформинг пешіне реакциялық құбырларды енгізу

Күкірттен тазартылған табиғи газ М-101 араластырғышындағы су буымен бу қатынасына дейін араласады: газ = (3,7 ÷ 4,1): 1 Нм³/Нм³, пештің конвекциялық және конвекция алдындағы аймақтарының катушкаларында 527 °С температураға дейін дәйекті түрде қызады және газ коллекторлары арқылы реакциялық құбырларға енгізіледі. Араластырғышқа су буы аммиак синтезі агрегатының кәдеге жарату қазандығынан реттеуші торабы арқылы және жетіспейтін мөлшері - бу сепараторынан беріледі.

Қолданылуы: химия саласында қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.4.7-бөлімінде ұсынылған.

1.5.5. Хлор және каустикалық сода өндірісі

ЕҚТ 29. Мембраналық ұяшықтарды пайдалана отырып, тұзды су айналымының жүйесі

Сыртқы құбырдағы тұзды тарату жүйесінде ультра таза тұзды анод камерасына түседі және ішкі қоректік түтік арқылы камераның бүкіл ені бойынша таратылады. Шығару табақшасының арқасында газды көтеру күші күшті ішкі тұзды айналымын жасау үшін және оның тығыздығы мен температурасы біркелкі болған кезде бүкіл камерада оңтайлы таралуын қамтамасыз ету үшін қолданылады. Таусылған тұзды су пен хлор камерадан шығару құбыры арқылы шығарылады. Катод камерасында сонымен қатар қоректік түтік бар, бұл жағдайда каустикті тарату үшін және өнімді шығару үшін шығатын түтік - сутегі мен каустик (32 %). Катод камерасында триггер тақтасы жоқ, өйткені катод камерасының кірісі мен шығысындағы каустикалық концентрацияның айырмашылығы аз (2 %), ал сутегі мен каустикті тұзды су мен хлорға қарағанда оңай бөлуге болады. Анодтық және катодтық камералардың жоғарғы бөлігінде сәл трапеция тәрізді анодтық және катодтық каналдар орналасқан, бұл мембраналық жасушаларда натрий хлоридінің жоғары сарқылуын қамтамасыз етеді.

Берілген тұзды хлордың сапасын жақсарту үшін қышқылдандыруға болады. Пероксидтеу нәтижесінде мембрананың бұзылу қаупі жасушаның ішкі кеңістігін жобалау арқылы жойылады - түсіру тақтасы мұқият араластыруды қамтамасыз етеді.

Қолданылуы: мембраналық ұяшықтарды пайдалана отырып, айналым жүйесінде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.1-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 30. Ұяшық ішіндегі қысымның ауытқуын азайту және мембрананың қызмет ету мерзімін ұзарту үшін қоспаны газ-сұйық бөлу

Каналдарда көбіктенетін газ сұйықтығы қоспасы толығымен екі фазаға бөлінеді, яғни екі біртекті фазадан тұратын ағын ұяшықтан шығарылады. Газ бен сұйықтықтың толық бөлінуіне байланысты жасуша ішіндегі қысымның ауытқуы минимумға дейін азаяды және мембрананың қызмет ету мерзімі ұзарады. Ауа өткізбейтін жасушалар 300 мбар-дан 4,7 барға дейін артық қысым кезінде жұмыс істейді.

Қолданылуы: ион алмасу мембраналарын қолдану арқылы электролизде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.6-бөлімінде ұсынылған.

ЕҚТ 31. Биполярлы мембраналық электролизердің модульдік жүйесі

Барлық бірлік элементтері икемді ПТФЭ шлангілері арқылы электролизер астында орналасқан кіріс және шығыс коллекторына қосылады. Кіші көлденең қимасы бар кіріс шлангілері камераларға электролиттің біркелкі берілуін қамтамасыз етеді, ал үлкен көлденең қимасы бар шығыс шлангілері жасушадан анолиті бар хлор газын, сондай-ақ католиті бар сутегі газын шығарады. Бұл ақаусыз байланыс жүйесі мөлдір шлангілер арқылы өнімнің түсі мен ағымының үздіксіздігін бақылау арқылы әрбір жеке ұяшықтың жұмысын бақылауға мүмкіндік береді. 210-ға дейін бірлік элементтер осындай батареяны, бірнеше сериялы қосылған батареяларды-мембраналық электролизерді құра алады. Нөлдік алшақтықты бір элементті тұжырымдамамен үйлестіру энергияны тұтынуды азайту сияқты үш артықшылықты ұсынатын ерекше технологияны жасайды.

Энергияны едәуір үнемдеу – мембрананың бүкіл белсенді аймағында нөлдік саңылау конструкциясымен бірге қолданылатын мембрананың ауданын ұлғайту энергия шығынын едәуір азайтады. Бұл оң әсер мембранаға токтың біркелкі таралуымен және газ көпіршіктерінің жақсаруымен күшейтіледі, бұл бір жасуша ішіндегі газдың тоқтап қалуын азайтады.

Бүкіл қызмет мерзімі ішінде 100 % герметикалығы – бірегей тығыздағышы және шланг жүйесі бар бір элементті құрылым 4,7 бар артық қысымына дейін толық герметикалық электролиттік жасушаны қамтамасыз етеді. Ернемекті жүйенің сомындары мен бұрандалары қолданылатын айналу сәтінің көмегімен бүкіл қызмет мерзімі ішінде тығыздыққа кепілдік берілуі мүмкін.

Олардың берік құрылымы мен жоғары тығыздығының арқасында жасушалар 300 мбар артық қысыммен жұмыс істей алады. Cl₂ және H₂ үшін үрлегіштерді орнатудың қажеті жоқ, өйткені ауа Cl₂ және H₂ құбырларына сорылмайды.

Хлор газ тәріздес немесе сұйық түрінде пайдаланылатын кез келген қондырғы қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатаң заңнамалық нормаларға сәйкес жұмыс істеуі тиіс. Бұл үшін шығатын газдарды хлорсыздандыру маңызды рөл атқарады, ал жетілдірілген қондырғы атмосфераға хлор шығарындыларын толығымен алып тастайтындай етіп жасалған.

Мембрананың қызмет ету мерзімін ұзарту. Оңтайлы байланыс қысымының диапазонында мембраналарды қолданған кезде, бүкіл белсенді бетінде саңылаудың болмауы қамтамасыз етіледі және мембраналардың қызмет ету мерзімі ұзартылуы мүмкін. Бір пакеттегі элементтер арасындағы байланыс қысымының қолданылатын күші минималды үйкеліспен біртіндеп беріледі, өйткені фланец жүйесінің жоғарғы жағындағы жаңа роликтер серпімді элементтер серіппесінің күшін анықтайтын фактор болып табылады.

Осылайша, жаңа конструкция бір ұяшықтың тығыздығына жауап беретін күшке қарамастан, мембраналардағы байланыс қысымын тікелей реттеуге мүмкіндік береді.

Қолданылуы: ион алмасу мембраналарын қолдану арқылы электролизде қолданылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалығының 5.5.6.7-бөлімінде ұсынылған.

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

2.1-кесте. ЕҚТ-ны қолдануға байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №

Өнім

Технология

ЛЗ шығарынды көзі

ЛЗ атауы

Шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері, мг/Нм3

1	2	3	4	5	6
1	Аммиак	Тура ағынды құбырлы пештегі бу каталитикалық риформингі және циркуляциялық схема бойынша 34,24 Мпа дейінгі қысыммен аммиак синтезі бар синтез-газды тазарту және дайындау бөлімшесі бар қайталама бу-ауа риформингі негізінде қуаты бір желілік агрегаттағы табиғи газдан аммиак өндіру	Құбырлы пеш	NO2	<230
2				CO	<10
3	Азот қышқылы	Азот қышқылын өндіру аммиакты конверсиялаудың аралас схемасы бойынша атмосфералық қысыммен, ал 0.34 МПа (3.2 ат) қысыммен азот тотықтарының абсорбциясы жүзеге асырылады.	Абсорбциялы колонна	NO2	<180
4				NH3	<20
5	Аммиак селитрасы	СГК БГС типті барабанды гранулятор-кептіргіште аммиак селитрасының балқымасын түйіршіктеудің технологиялық процесі.	Бөлінетін газдарды түйіршіктеу, кептіру және тазарту торабы (шикізатты қайта өңдеу бөлімшесінің газ тазарту жүйесінің желдеткіш құбыры)	NH3	<50
6				NH4NO3	<50
7	Күкірт қышқылы	Күкіртті жағу, күкіртті газды тотықтыру және күкірт триоксидінің абсорбциясы жылуын кәдеге жарату жүйесін қоса алғанда, ДКДА күкірт қышқылды қондырғылары	Соңғы моногидратты абсорбер (шығару құбыры)	SO2	<800
8				H2SO4	<70
9	Аммофос	БГС аппаратында суспензияны түйіршіктеу және кептіру арқылы ЭФК екі сатылы аммонизациялау.	Циклондар мен АПС абсорберлер. Жалпы цехтық биіктік құбыры	HF	<5
10				NH3	<75
11				Аммофос тозаңы	<70
12		Двухступенчатая аммонизация фосфорной кислоты с установкой на второй ступени трубчатого реактора	Трубчатый реактор	NH3	1,22*
13	Азықтық трикальций фосфаты	Технологиялық циклоннан шығатын газдарды салқындату, тозаң мен фтордан тазарту	Кәдеге жаратушы қазан, ИҚШТ, абсорбер АПН, санитариялық мұнара (пайдаланылған газ құбыры)	HF	<40
14		Түйіршікті жағу газдарымен кептіру	Кептіру барабаны, ИҚШТ (газ шығаратын түтік)	SiO2<20 %	<950
15		Түйіршікті нормаланатын ірілікке дейін ұсақтау	Шар диірмені, ИҚШТ (газ шығаратын түтік)	SiO2<20 %	<850
16		Фосфорит ұнын сығылған ауамен қабылдау бункеріне жіберу	Балқыту бөлімшесінің сүрлемдік бункерлері, ИҚШТ (газ шығаратын түтік)	SiO2<20 %	<520
17	Трикальцийфосфат	ИҚШТ, қалқымалы саптамасы бар абсорбер	Кептіру барабандары мен шар диірмендері	Тозаң	<10*
18	ЭФК	Фосфат шикізатын күкірт қышқылымен және кейіннен фосфогипсті таспалы вакуум-сүзгілерде (ТВС) бөле отырып, сұйылту ерітіндісімен ыдырату.	Ыдырау және пісу реакторлары, ЖВФ, АПС абсорберлері (артқы желдеткіші)	HF	<5
19	Фосфор агломераты	Шихта дайындау үшін фосфорит агломератын алу (фосфорит 94 % және кокс 6 %)	Кептіру барабаны (түтін сорғыш)	SiO2<20 %	<500
20		Фосфоритті ұсақ заттарды агломерациялық күйдіру	Агломерациялық машина (түтін құбыры)	P2O5	<50
21				PH3	<30
22				SO2	<100
23				SiO2 70-20 %	<60
24		Агломерациялық күйдіру газын тазарту жүйесі	Аспирациялық ауа агломерация цехы (түтін сорғыш)	P2O5	<30
25				PH3	<30
26				SO2	<50
27				SiO2 70-20 %	<170
28				SiO2<20 %	<110
29	Сары фосфор	Фосфорды алу әдісі фосфорды фосфоритті шихтадан кен-термиялық электр пештерінде тотықсыздандырғыш болған кезде фосфорды электротермиялық айдауға негізделген	Ркз-80ф - И1 кен-термиялық пеші (4 бірлік) (пеш газын тозаңнан тазарту және фосфордың конденсациясы екі қатарлас жұмыс істейтін жүйеде жүргізіледі)	P2O5	<450
30				PH3	<220
31				SO2	<50
32			Қож пульпасын қабылдағыштардан, қож науаларынан, түйіршіктеу науаларынан және түйіршіктеу шұңқырларынан сорылатын желдеткіш ауа (шыраққа ағызу) (2 бірлік)	SO2	<20
33				P2O5	<20
34				SiO2<20 %	<50
35				PH3	<5
36			Феррофосфор ағызу торабы	P2O5	<50
37				PH3	<5
38				SO2	<20
39				SiO2<20 %	<6
40	Сары фосфор	Сары фосфорды пысықтау (құрамында фосфор бар суларды қалқыма бөлшектерден және фосфордан тұндыру, қышқылдықты әк сүтімен немесе сода ерітіндісімен бейтараптандыру және фосфордың бастапқы тұнбасы кезінде тұнбаған шламнан тұндыру)	Тұндырғыштардан, қоюлатқыштардан және сыйымдылықтардан аспирациялық газдар	P2O5	<50
41				PH3	<5
42	Термиялық ортофосфор қышқылы	Күйдіру мұнарасында фосфорды жағу жолымен фосфордан термиялық фосфор қышқылын алу (циклондық қондырғы)	Циклондық қондырғының шығатын газдары (желдеткіш құбыр)	P2O5	<235
43	Тағамдық ортофосфор қышқылы	Термиялық фосфор қышқылын күшән пен қорғасыннан сульфидтер түрінде күкіртсутегімен тұндыру арқылы тазарту.		H2S	<20
44	Натрий триполифосфаты	Натрий триполифосфатын алу әдісі фосфор қышқылын 1:2 қатынасында моно тұздары мен динатрий фосфаттарының ерітіндісі пайда болғанға дейін сода күлімен бейтараптандыруға және ортофосфат ерітіндісін бүріккіш кептіргіште одан әрі кептіруге, содан кейін турбокальцинаторда дегидратациялауға негізделген.	Шикізатты кептіру және қыздыру кезіндегі шығатын газдар (кептіру мұнарасы)	ТПФН тозаңы	<212
45	Фосфор-калий тыңайтқыштарын өндіру	Коттрель қоймалжыңын пайдалану коттрель қоймалжыңымен араластыру негізінде фосфор-калий тыңайтқыштарын алу (коттрель қоймалжыңын кептірілген, содан кейін алынған ерітіндіні барабанды түйіршіктегіште кептіру)	БГС, елек, ұсатқыш, таспалы конвейер (ПГУУ пайдаланылған газ құбыры)	P2O5	<80
46				SiO2<20 %	<50
47				РН3	<50
48	Сұйық хлор Каустикалық сұйық сода Каустикалық қабыршықтанған сода 100 % Тұз қышқылы (техн.+ ингибир) Техникалық натрий гипохлориті	Мембраналық әдіс	Хлорды бейтараптандыру (натрий гипохлоритін қалыптастыра отырып, хлорды күйдіргіш натрий ерітіндісімен сіңіру жолымен газ тәрізді шығарындыларды хлордан тазарту)	Cl	<1
49	Балқытқыш қышқылы Балқытқыш қышқылы	Балқытқыш қышқыл өндірісі күкірт қышқылының (құрамында 93 %-ға дейін күкірт қышқылы бар купорос майы түрінде) плавикошпатты (флюоритті) концентрат түріндегі кальций фторидіне өзара әрекеттесу реакциясына негізделген. Балқытқыш қышқыл өндірісі күкірт қышқылының (құрамында 93 %-ға дейін күкірт қышқылы бар купорос майы түрінде) плавикошпатты (флюоритті) концентрат түріндегі кальций фторидіне өзара әрекеттесу реакциясына негізделген.	Балқыту пеші	H2SO4	<50
50				HF	<5
51			Шикізатты сақтау, себу, түсіру кезінде ұйымдастырылған тозаң шығарындылары	SiO2<20 %	<50
52	Натрий монохроматы	Тотығу-тотықсыздану реакцияларының жүруі үшін шихтаны жоғары температурада (1200 – 1300 °С) күйдіру.	Күйдіру пеші	Бейорганикалық тозаң SiO2 %	<50
53				Хром (хром (VI) оксидіне қайта есептегенде)	<0,32
54	Хром қосылыстарын өндіру	Электр сүзгілері	Бөлінетін газдар	Бейорганикалық тозаң SiO2<20 %	50*
55				Хром (хром (VI) оксидке қайта есептегенде)	0,32*

* сынамаларды іріктеу кезеңіндегі орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні.

2.2-кесте. ЕҚТ-ны қолдануға байланысты төгінділердің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Ластағыш заттың атауы	Өлшем бірлігі*	Концентрациясы**
1	2	3	4
1	аммонийлі азот	мг/дм3	2
2	ББЗ	мг/дм3	0,5
3	ОБТ	мг/дм3	35,754
4	кремний қостотығы	мг/дм3	10
5	темір	мг/дм3	0,3
6	марганец	мг/дм3	0,1
7	мыс	мг/дм3	1
8	молибден	мг/дм3	0,25
9	күшән	мг/дм3	0,05
10	мұнай өнімдері	мг/дм3	1,566
11	никель	мг/дм3	0,1
12	нитраттар	мг/дм3	45
13	нитриттер	мг/дм3	3
14	полифосфаттар	мг/дм3	20,267
15	қорғасын	мг/дм3	0,03
16	селен	мг/дм3	0,01
17	сульфаттар	мг/дм3	500
18	фенолы	мг/дм3	0,001
19	фторидтер	мг/дм3	1,5
20	хлоридтер	мг/дм3	350
21	ОХТ	мг/дм3	71,507
22	хром	мг/дм3	0,05
23	цианидтер	мг/дм3	0,035

* - егер су объектісіндегі ЛЗ фондық шоғырлануы келтірілген концентрациядан жоғары болса, төгінділер деңгейін су қоймасындағы заттың фондық құрамы деңгейінде белгілеу қажет;

** - егер сарқынды сулардың соңғы су қабылдағышы тұйық типті жинақтағыш болып табылса, яғни суаруға арналған ашық су жинағыштар болмаса немесе су объектілері мен жер бетіне және басқа да өндірістік және техникалық қажеттіліктерге жинақтағыш ағындарының бір бөлігін ағызу жүзеге асырылмаса, рұқсат етілген концентрация ағызылатын судағы нақты концентрацияға тең болып қабылданады.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер

ЕҚТ-ны қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне есептегенде ресурстарды тұтыну санымен көрсетіледі. Тиісінше, өзге технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына негізделген. Бұдан басқа, энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға:

шикізаттың сапалық көрсеткіштеріне;

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамаларына;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштеріне;

өңірлердің климаттық ерекшеліктеріне және т.б. байланысты бірқатар өзгермелі көрсеткіштер алынды.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағдарлануы, (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) ең аз мәндерге сәйкес келуі және үнемдеу әрі ұтымды тұтыну бойынша сындарлы, технологиялық және ұйымдастыру іс-шараларын көрсетуі тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер кәсіпорындардың пайдаланылатын шикізат пен отын бойынша жеке ерекшеліктерін, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарды және өзге де факторларды негізге ала отырып, сабақтас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамалықтардың ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ-ны енгізу мүмкіндіктерін ескере отырып қаралады. Нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет, бұл технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз етеді. Тиісті ЕҚТ енгізу кезінде ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 6-бөлімінде ұсынылған өзге де технологиялық көрсеткіштерді ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 10%-ға төмендету;

айналымдық және қайталама сумен жабдықтауды - технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100% -ға дейін енгізу.

4-Бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа

Р/с №	Өндіріс	ЛЗ атауы	Мерзімділігі*
1	2	3	4
1	Аммиак	NO2	Үздіксіз
		CO	Үздіксіз
2	Азот қышқыды	NO2	Үздіксіз
		NH3	Үздіксіз
3	Аммиак селитрасы	NH3	Үздіксіз
		NH4NO3	Үздіксіз
4	Күкірт қышқылы	SO2	Үздіксіз
		H2SO4	Үздіксіз
5	Аммофос	HF	Үздіксіз
		NH3	Үздіксіз
		Аммофос тозаңы	Үздіксіз
6	Азықтық трикальций фосфат	HF	Үздіксіз
		SiO2<20 %	Үздіксіз
7	ЭФК	HF	Үздіксіз
8	Фосфорлы агломерат	Жалпы тозаң	Үздіксіз
		P2O5	Үздіксіз
		PH3	Үздіксіз
		SO2	Үздіксіз
9	Сары фосфор	P2O5	Үздіксіз
		PH3	Үздіксіз
		SO2	Үздіксіз
		SiO2<20 %	Үздіксіз
10	Сары фосфор	P2O5	Үздіксіз
		PH3	Үздіксіз
11	Термиялық ортофосфорлы қышқыл	P2O5	Үздіксіз
12	Тағамдық ортофосфорлы қышқыл	H2S	Үздіксіз
13	Натрий триполифосфаты	НТПФ тозаңы	Үздіксіз
14	Фосфорлы-калийлі тыңайтқыштар өндірісі	P2O5	Үздіксіз
		SiO2<20 %	Үздіксіз
		РН3	Үздіксіз
15	Сұйық хлор каустикалық сұйық сода Каустикалық қабыршақтанған сода 100% Тұз қышқылы (техн.+ингибир) Техникалық натрий гипохлориті	Cl	Үздіксіз
16	Балқытқыш қышқыл	H2SO4	Үздіксіз
		HF	Үздіксіз
		SiO2<20 %	Үздіксіз
17	Натрий монохроматы	Натрий монохроматы SiO2<20 %	Үздіксіз
		Хром ((VI) оксидіне қайта есептегенде)	Үздіксіз

* үздіксіз мониторинг жүргізу тұрақты өлшем жүргізуді білдіреді және қолданыстағы заңнамаға сәйкес ұйымдастырылған көздерде автоматтандырылған мониторинг жүйесі арқылы жүргізіледі. Заңнамада көзделген жағдайларда ПЭК бағдарламасына сәйкес - мерзімді мониторинг жүргізуге рұқсат етіледі, бірақ жиілігі айына 1 реттен көп болмауы тиіс.

Су ресурстары

Р/с №	Ластағыш зат	Мерзімділігі
1	2	3
1	Хлоридтер	Тоқсан сайын
2	Тұзды аммоний
3	Нитраттар
4	Нитриттер
5	Сульфаттар
6	Хлоридтер
7	Сынап
8	Фтор
9	Хром
10	Мырыш
11	ОБТ5
12	Мыс
13	Мұнай өнімдері
14	Марганец
15	Құрғақ қалдық
16	Кальций
17	Магний
18	Гидрокарбонаттар
19	Натрий+Калий
20	Фосфаттар (РO4 бойынша)
21	СББЗ
22	Жалпы темір
23	Қалқымалы заттар
24	Хром (6+)
25	Магний
26	Мырыш
27	Никель
28	Жалпы темір
29	Кобальт
30	Марганец

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жерге және топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Осылайша, бейорганикалық химиялық заттарды өндіретін кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануынан және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуынан мынадай жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан ластағыш заттардың топырақ бетіне түсуі нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы және олардың жерүсті және жерасты суларына одан әрі инфильтрациясы;

ластанған сарқынды суларды төгу;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсер етуі.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарларын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта құрауыштары жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Іс-әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормаларына және Ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сәйкес учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеті немесе қызметі экологиялық залал келтірген адам тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ олардың ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаске бұдан былай адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта компоненттерінің ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметі зиян келтірмеуі үшін, сондай-ақ белгіленген мерзімдер мен кезеңділікте бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытындылар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнама талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Әдеби деректерді пайдалана, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, бейорганикалық заттарды өндіретін кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделей отырып, жалпы химия саласы туралы, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, энергия және ресурс тұтыну туралы ақпаратты талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізбесін түзету және жетілдіру бойынша одан алдағы жұмыстарға және оларды ендіру мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

қоршаған ортаға эмиссиялар мониторингінің автоматтандырылған жүйесін енгізу маркерлік ластағыш заттардың эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және маркерлік ластағыш заттардың технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарты ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, химия өнеркәсібі объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысымен
	бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мыс және бағалы металл – алтын өндірісі"

қорытындысы

Мазмұны

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолдану саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындылар

Раздел 1. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Мысты және бағалы металдарды өндіру кезіндегі жалпы ЕҚТ

1.1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.1.2. Энергия тұтынуды басқару

1.1.3. Технологиялық процесті басқару

1.1.4. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.1.5. Атмосфераға шығарындылардың мониторингі

1.1.6. Сынап шығарындылары

1.1.7. Азот тотықтарының шығарындылары

1.1.8. Су объектілеріне ластағыш заттардың төгілуі және оларды мониторингтеу

1.1.9. Шу

1.1.10. Иіс

1.2. Мыс өндірісіндгі ЕҚТ

1.2.1. Қайталама шикізатты пайдалану

1.2.2. Энергия тиімділігі

1.2.3. Атмосфераға шығарылатын шығарындылар

1.2.3.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.2.3.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.2.3.3. Органикалық қосылыстардың шығарындылары

1.2.3.4. Күкірт қостотығы шығарындыларын болдырмау және азайту техникасы

1.2.3.5. Күкірт қышқылының шығарындылары

1.2.4. Топырақтың және жерасты суларының ластануы

1.2.5. Қалдықтармен жұмыс істеу техникалары

1.3. Бағалы металдар өндірісіндегі ЕҚТ

1.3.1. Атмосфераға шығарылатын шығарындылар

1.3.1.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.3.1.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.3.2. Топырақты және жерасты суларын қорғау

2.1. Мыс өндірісіндегі ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

2.1 Бағалы металдар өндірісіндегі ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

Бөлім 3. Ең үздік қолжетімді техникаларды, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер

Бөлім 4. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Бөлім 5. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсыныстар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы Қорытындыда ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамасы берілмеген өзге терминдер (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) "Мыс және бағалы металл – алтын өндірісі" ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	–	қоршаған ортаға теріс антропогендік әсердің алдын алуға немесе егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, оны азайтуға бағытталған технологиялық нормативтер мен өзге де экологиялық жағдайларды белгілеуге негіз болу үшін олардың практикалық жарамдылығын айғақтайтын қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің дамуының неғұрлым тиімді және озық кезеңі;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	–	ең үздік қолжетімді техникаларды қолданумен байланысты эмиссиялардың шекті сан түрінде көрсетілген деңгейлері (массасы) эмиссиялар көлемінің бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) және (немесе) өндірілетін өнімнің уақыт бірлігіне немесе бірлігіне есептегенде электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге де ресурстарды тұтыну саны (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің, объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде қол жеткізілуі мүмкін, белгілі бір уақыт кезеңіндегі орташалануды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техникаларды қолдана отырып;
қолданыстағы қондырғы	–	қолданыстағы объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ анықтамалығы қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген эмиссиялардың стационарлық көзі. Осы ЕҚТ анықтамалығы қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар қолданыстағы қондырғыға жатпайды.
маркерлік ластаушы заттар	–	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластаушы заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және топқа кіретін барлық ластаушы заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластаушы заттар;
мониторинг	–	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, эквивалентті параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгеруін жүйелі түрде бақылау.

Аббревиатуралар мен олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Расшифровка
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалық негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда кешенді экологиялық рұқсат (бұдан әрі – КЭР) алу шарттарын сақтау үшін қажетті объектінің негізгі қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерін болғызбау немесе оның деңгейін төмендету мақсатында онда қолданылатын немесе қолдану ұсынылатын техникалардың сипаттамасы қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыда МЛЗ, МЛЗ технологиялық көрсеткіштері және ЕҚТ қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге ресурстарды тұтыну деңгейлері айқындалады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау, кейіннен ЕҚТ бойынша қорытындыны қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында мыс және бағалы металл – алтын өндірісінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің технологиялық көрсеткіштері, қалдықтардың түзілуі, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын, жүргізу қағидалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларына енгізілетін кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі – КТА) жүргізу процесінде жинақталды.

Қолдану саласы

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері мынадай негізгі қызмет түрлеріне:

кеннен, концентраттардан немесе қайталама шикізат материалдарынан пирометаллургиялық, гидрометаллургиялық және электролиттік процестер арқылы мыс өндіруге;

балқыту өндірістерінде қорытпалар өндірісін қоса алғанда, оның ішінде қайталама өнімдерден мыс дайындамаларын балқытуға;

мыс ұнтағы мен мыс купоросы өндірісіне;

кейіннен күкірт қышқылы мен өзге де өнімдер шығара отырып, мыс өндірісінің құрамында күкірт бар газдарын кәдеге жаратуға;

гидрометаллургиялық, пирометаллургиялық және электрохимиялық процестер арқылы шламдардан, концентраттардан, табиғи концентраттардан (шлих алтыны), қождан, кектерден, қайталама шикізат ресурстарынан бағалы металдар өндірісіне және алтын құймалары өндірісіне қолданылады.

ЕҚТ бойынша қорытынды шығарындылар көлеміне немесе қоршаған ортаның ластану деңгейіне әсер етуі мүмкін негізгі қызмет түрлеріне байланысты:

шикізатты сақтау және дайындау;

отынды сақтау және дайындау;

өндірістік процестер (пирометаллургиялық, гидрометаллургиялық және электролиттік);

шығарындылар мен қалдықтардың түзілуін болғызбау және азайту әдістері;

өнімді сақтау және дайындау;

мыс өндірісінен шығатын газдардан күкірт қышқылы өндіру процестерге қолданылады

ЕҚТ бойынша қорытынды мыналарға:

кенді өндіруге және байытуға;

концентраттарды алуға;

сым өндірісіне;

металдардың бетін өңдеуге;

өндірістің үздіксіз жұмыс істеуі үшін, сондай-ақ жоспарлы-алдын алу және жөндеу жұмыстарына байланысты штаттан тыс пайдалану режимдеріне қажетті қосалқы процестерге;

өнеркәсіптік қауіпсіздікті немесе еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге қатысты мәселелерге қолданылмайды.

Өндірісте қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда негізгі технологиялық процесс барысында түзілетін қалдықтарға қатысты ғана қаралады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі тиісті ЕҚТ бойынша анықтамалықтарда қаралады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалардың нормативтік сипаты жоқ және олар толық болып табылмайды. Объектіні пайдаланудың қалыпты жағдайлары кезінде ЕҚТ қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм³) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

су объектілеріне төгінділер бойынша сарқынды сулардың көлеміне қатысты мг/л-мен көрсетілген төгінді массасы ретінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштер.

МЛЗ эмиссия деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталды деп есептеледі.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындылар

Осы қорытындыда ұсынылған ЕҚТ мыс және бағалы металл - алтын өндіретін барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болдырмауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар өткізілген КТА нәтижелері және Қазақстан Республикасының тау-кен металлургия салалары құрылымының ерекшеліктерін талдау, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Мысты және бағалы металдарды өндіру кезіндегі жалпы ЕҚТ

1.1.12. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ мынадай функциялардың барлығын қамтитын экологиялық менеджмент жүйесін іске асыру және сақтау болып табылады:

жоғары басшылықты қосқанда, басшылықтың мүдделі болуы мен жауапкершілігі;

басшылық тарапынан қондырғыны (өндірісін) үздіксіз жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты анықтау;

қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен үйлестіре отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және жүзеге асыру;

мыналарға:

құрылымы мен жауапкершілігіне,

кадрларды іріктеуге,

қызметкерлерді оқытуға, хабардар етуге және біліктілігіне,

қарым-қатынас жасауына,

қызметкерлерді тартуға,

құжаттамаға,

технологиялық процесті тиімді бақылауға,

техникалық қызмет көрсету бағдарламаларына,

төтенше жағдайларға және олардың зардаптарын жоюға дайын болуға;

табиғатты қорғау заңнамасының орындалуын қамтамасыз етуге ерекше назар аудара отырып, рәсімдерді орындау;

мониторинг пен өлшеуге;

түзету және алдын алу әрекеттеріне;

жазбаларды жүргізуге;

ЭМЖ-нің жоспарланған іс-шараларға сәйкес келетінін айқындау, оны енгізу және іске асыру үшін тәуелсіз (осындай мүмкіндік болған кезде) ішкі немесе сыртқы аудитке;

жоғары басшылық тарапынан ЭМЖ-ны және қазіргі заманғы талаптарға сәйкестігіне, толыққандығына және тиіміділігіне талдау жасауына;

неғұрлым экологиялық таза технологияларды әзірлеуді қадағалауға;

қондырғыны пайдаланудан шығару кезінде, жаңа зауытты жобалау кезеңінде және оны пайдаланудың бүкіл кезеңінде қоршаған ортаға ықтимал әсерді талдауға;

тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізуге ерекше назар аудара отырып, өнімділікті тексеру және түзету шараларын қабыдау.

Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу әрі іске асыру және тозаңды азайту жүйелерінің тиімділігін нақты қарастыратын техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану да ЭМЖ бөлігі болып табылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

1.1.13. Энергия тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру. ЕҚT келесі әдістердің біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	энергетикалық менеджмент жүйесі (ЭМЖ)	жалпы қолданылады
2	қалпына келтіретін кейінгі күйдіргіштер	жанғыш ластағыш заттардың шығарындылары қажет болғанда қолданылады
3	регенеративті және рекуперативті қыздырғыштар.	жалпы қолданылады
4	негізгі процестерді жүзеге асыру кезінде пайда болатын артық жылуды пайдалану	жалпы қолданылады
5	жану камерасына берілетін ауаны құю науаларынан ыстық газдармен алдын ала қыздыру	тек құю зауыттарына қатысты
6	автогенді балқыту немесе көміртекті материалдың толық жануы салдарынан энергия шығынын азайту үшін металлургиялық зауыттарда оттегімен байытылған ауаны немесе таза оттегі жарылыстарын пайдалану	жалпы қолданылады
7	концентраттарды және дымқыл шикізатты балқыту алдында төмен температурада кептіру	жалпы қолданылады (тек кептіру жүріп жатқанда ғана қолданылады)
8	жиілік түрлендіргіштермен жабдықталған жоғары тиімді электр қозғалтқыштарын пайдалану	жалпы қолданылады
9	балқыту сатысынан ыстық газдардан алынған жылуды пайдаланып шихтаны, жарылысты немесе отынды алдын ала қыздыру	сульфидті кенді/концентратты күйдіру немесе балқыту және басқа да пирометаллургиялық процестер үшін ғана қолданылады
10	қалдық жылуды қалпына келтіру арқылы бу немесе ыстық суды пайдаланып шаймалау ерітінділерінің температурасын арттыру	тек алюминий тотығы немесе гидрометаллургиялық процестер үшін қолданылады
11	электрлік немесе шахталық/домна пешінде түзілетін көміртегі тотығының химиялық энергиясын отын ретінде, металдарды алып тастағаннан кейін, басқа өнеркәсіптік процестерде немесе бу/ыстық су немесе электр энергиясын өндіру үшін пайдалану арқылы қалпына келтіру	шығатын газдардың жалпы көлемінен СО > 10 айн.% болғанда қолданылады. шығатын газдардың құрамы және шығатын газдардың тұрақты ағынының болуы да (яғни. Кезеңдік процестер) қолданылуына әсер етеді.
12	қазіргі органикалық көміртегінің құрамындағы энергияны қалпына келтіру үшін оттегі оттығы арқылы ластанған газдарды рециркуляциялау	жалпы қолданылады
13	бу және ыстық су құбырлары сияқты жоғары температурада жұмыс істейтін объектілер үшін қолайлы жылу оқшаулау	жалпы қолданылады
14	ауа сору жүйесінің іске қосылуын автоматты түрде іске қосатын немесе нақты шығарындыларға байланысты сору жылдамдығын реттейтін басқару жүйелерін пайдалану	жалпы қолданылады
15	күкірт қышқылы зауытында пайдаланылатын газды алдын ала қыздыру немесе бу және/немесе ыстық су алу үшін күкірт диоксидінен күкірт қышқылын өндіру кезінде түзілетін жылуды пайдалану	күкірт қышқылы немесе сұйық SO2 өндірісін қамтитын түсті металдар өндіретін зауыттар үшін қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3-бөлімінде берілген.

1.1.14. Технологиялық процесті басқару

ЕҚТ 3.

Өндірістік процестің тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бір немесе бірнеше әдістемелерді қолдануды қоса алғанда, автоматтандырылған бақылау және басқару жүйелерін енгізу.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	пайдаланылатын технологиялық жабдықпен және ластануды қысқартудың қолданылатын әдістерімен айқындалатын талаптарға сәйкес бастапқы материалдарды тексеру және сұрыптау	жалпы қолданылады
2	шығарындылар мен қалдықтарды өңдеудің және қысқартудың оңтайлы тиімділігіне қол жеткізу үшін шихта құрамына кіретін әртүрлі материалдарды мұқият араластыру
3	шикізатты өлшеу және мөлшерлеу жүйелері
4	дабылдаманы, қосымша газды жағу және беру шарттарын қоса алғанда, материалдың берілу жылдамдығын бақылаудың микропроцессорлық құрылғыларын, негізгі технологиялық параметрлерді пайдалану
5	температураны, пеш қысымын және газ беруді үздіксіз аспаптық бақылау
6	газ температурасы, берілетін реагенттердің саны, қысымның құлауы, электр сүзгідегі ток пен кернеу, ылғалды скруббердегі сұйықтықтың берілу көлемі мен ph, берілетін газдың құрамы сияқты ауаны тазарту қондырғыларында іске асырылатын процестердің сыни параметрлерін бақылау
7	жабдықтың бітелуін және ықтимал ақауларын анықтау үшін діріл деңгейін үздіксіз аспаптық бақылау
8	күкірт қышқылы зауытына жіберер алдында түтін газдарының құрамындағы тозаң мен сынаптың мөлшерін бақылау	күкірт қышқылы немесе сұйық SO2 өндірісін қамтитын түсті металдар өндіретін зауыттар үшін қолданылады
9	ток күшін, кернеуді және электр контактілерінің температурасын үздіксіз аспаптық бақылау	электролиз процестеріне қолайлы
10	қызып кету салдарынан металл және металл оксидінің шығарындыларының пайда болуын болғызбау үшін температураны бақылау және реттеу	пісіретін және балқытатын пештер үшін қолдануға болады
11	температураны, бұлыңғырлықты, pH, электр өткізгіштігін және ағын көлемін үздіксіз аспаптық бақылауды қоса алғанда, реагенттердің берілуін және тазарту жабдығының жұмысын бақылау үшін микропроцессорлық құрылғыларды пайдалану	сарқынды суларды тазарту қондырғылары үшін қолайлы

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 4.

Тозаң мен металл шығарындыларын азайту. ЭБЖ құрамдас бөлігі ретінде тозаңды басу және тозаңды жинау жүйелерінің жұмысының тиімділігін қамтамасыз ететін ішкі жүйені қолдау (ЕҚТ 1-ді қараңыз). Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4.-бөлімінде берілген.

1.1.15. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 5.

Атмосфераға шығарындыларды болғызбау немесе азайту: эмиссияларды мүмкіндігінше кейіннен тазарту арқылы көзге барынша жақын ұстау. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 6.

Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болдырмау немесе азайту: мынадай әдістерді пайдалануды көздейтін ұйымдастырылмаған шығарындылар бойынша іс-шаралар жоспарын ЭМЖ-гің құрамдас бөлігі ретінде әзірлеу және іске асыру (ЕҚТ 1-ді қараңыз):

ұйымдастырылмаған шығарындылардың неғұрлым тән көздерін түгендеу;

белгілі бір уақыт кезеңі ішінде ұйымдастырылмаған шығарындылардың неғұрлым тән көздерінен шығарындыларды болдырмау және қысқарту жөніндегі тиісті іс-шаралар мен әдістерді айқындау және іске асыру.

ЕҚТ ұйымдастырылмаған шаң шығарындыларын болдырмауға немесе ол орынсыз жерде қысқартуға арналған.. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 7.

Шикізатты сақтау кезінде пайда болатын ластағыш заттардың ұйымдастырылмаған шығарындыларын азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	Жабық кеңістіктерді немесе контейнерлерді/силостарды пайдалану	концентраттар, флюстер және т.б. сияқты тозаңды материалдар үшін қолайлы
2	Қойма алаңдарының үстінен баспаналар салу	концентраттар, флюстер, қатты отындар, сусымалы материалдар және кокс сияқты тозаңданбайтын материалдарға, сондай-ақ құрамында суда еритін органикалық қосылыстары бар екінші реттік шикізатқа жарамды.
3	Жабық қаптама	жалпы қолданылады
4	Арықтардың үстінен құрылыстар салу	жалпы қолданылады
5	Қоспаларды қолдана отырып немесе қолданбай сумен суару	құрғақ материалдарды немесе тозаңның пайда болуын болғызбау үшін жеткілікті табиғи ылғалдылығы бар кендерді/концентраттарды пайдаланатын процестерге қолданылмайды. су тапшылығы бар немесе қысқы температура өте төмен аймақтарда да қолдану шектелген.
6	Тозаңды/газды ұстау құрылғыларын тиеу және тасымалдау орындарында орналастыру	тозаңды материалдар сақталатын орындарда қолданылады
7	Ағып кетуді анықтаудың сенімді жүйелерін пайдалану және толып кетуді болғызбау үшін сигнализациямен контейнерлерді толтыру деңгейін көрсету	жалпы қолданылады
8	Күкірт қышқылын және басқа да коррозиялық материалдарды екі қабатты резервуарларда немесе екі сыйымдылықты қоршаған ортаға төзімді байламның ішіне орналастырылған резервуарларда сақтау	жалпы қолданылады
9	Контейнерлер мен жеткізу жүйелерінен кез келген ағып кетулер буманың ішіне орналастырылған ең үлкен ыдыстың көлеміне тең сұйықтық көлемін ұстауға қабілетті байламның ішінде болатындай сақтау алаңдарын жобалау. Сақтау орны қоршалған және сақталған агрессивті материалға ұшырамайтын беті болуы керек.	жалпы қолданылады
10	Сақтау орнын үнемі тазалау және қажет болған жағдайда ылғалдандыру	жалпы қолданылады
11	Желдің жылдамдығын азайту үшін желден қорғайтын қондырмаларды, желден қорғайтын жерлерді немесе желдің жағында байлауды пайдалану	ашық сақтау үшін қолданылады
12	Материалдарды сақтаудың оңтайлы схемасын техникалық мүмкіндіктерге және басқа факторларға байланысты таңдау	ашық сақтау үшін қолданылады
13	Ашық қоймалардағы дренажда мұнай ұстағыштар мен құм ұстағыштарды қолдану. Мұнай өнімдері болуы мүмкін материалдарды, тақтайшалары бар бетон алаңдарын немесе басқа шектеу құрылғыларын сақтау үшін пайдалану	жалпы қолданылады
14	Шағын шығарындыларды болдырмайтын немесе айтарлықтай азайтатын материалдарды жылжытуға арналған механикалық құралдармен жабдықталған ашық алаңдар	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 8.

Шикізатты өңдеу және тасымалдау кезіндегі ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	жабық конвейерлерді, пневматикалық немесе гидравликалық көлік жүйелерін пайдалану	жалпы қолданылады
2	жеткізу пункттерінде, желдеткіштерде, пневматикалық көлік жүйелерінде және тасымалдау конвейерлерінде тасымалдау орындарында тозаң жинау құрылғыларын орнату және оларды газ тазалау жүйесіне қосу	тозаңды материалдарды пайдаланған кезде қолданылады
3	ұнтақталған немесе суда еритін материалдарды өңдеу үшін жабық қаптарды немесе барабандарды пайдалану	жалпы қолданылады
4	түйіршіктелген материалдарды өңдеу үшін қолайлы контейнер түрлерін пайдалану	жалпы қолданылады
5	тиеу және түсіру орындарында материалдарды ылғалдандыру үшін су бүрку	жалпы қолданылады
6	тасымалдау қашықтығын азайту	жалпы қолданылады
7	конвейер таспаларынан, механикалық күректерден немесе қапсырмалардан құлау биіктігін азайту	жалпы қолданылады
8	ашық таспалы конвейерлердің жылдамдығын реттеу (< 3,5 м/с)	ашық таспалы конвейерлерді пайдалану кезінде қолданылады
9	материалдардың биіктіктен түсу немесе еркін түсу жылдамдығын азайту	ашық таспалы конвейерлерді пайдалану кезінде қолданылады
10	тасымалдау конвейерлері мен құбырларды жер деңгейінен жоғары қауіпсіз ашық жерлерде орналастыру, ағып кетуді тез анықтау және көліктер мен басқа жабдықтардың зақымдалуын болғызбау. егер жерасты құбырлары қауіпті емес материалдарды жылжыту үшін пайдаланылса, олардың трассаларының орналасқан жері құжатталуы және тиісті ескерту белгілерімен жер бетінде белгіленуі керек; қауіпсіз қазба жүйелерін қолдану керек.	жалпы қолданылады
11	сұйық және сұйытылған газдар үшін разрядтық қосылыстарды автоматты түрде қайта жабу	жалпы қолданылады
12	ауыстырылған газдарды жеткізуге қайтару ұоқ шығарындыларын азайту үшін құралдар	жалпы қолданылады
13	тозаңды материалдарды жеткізу немесе өңдеу үшін пайдаланылатын көліктердің дөңгелектері мен шассилерін жуу	мұздануға әкелуі мүмкін жағдайларда қолданылмайды
14	жоспарлы жол тазалау науқандарын өткізу	жалпы қолданылады
15	үйлесімсіз материалдарды бөлу	жалпы қолданылады
16	процестер арасындағы материал ағындарын азайту	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 9.

Ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу немесе азайту: пайдаланылған газдарды ұстау және тазалау үшін тиімділік параметрлерін оңтайландыру. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	шихтаның органикалық ластануын барынша азайту үшін екінші реттік шикізатты алдын ала термиялық немесе механикалық өңдеу	қайта өңделген материалдарды пайдаланған кезде қолданылады
2	тозаң жинау жүйелерімен жабдықталған жабық пештерді пайдалану немесе пештерді және басқа технологиялық жабдықтарды сору жүйелерімен жабдықтау	қауіпсіздік мақсатында қолдану шектелуі мүмкін
3	тиеу-түсіру пункттерінде пештер мен конвертерлерді газды шығару жүйелерімен жабдықтау	қауіпсіздік мақсатында қолдану шектелуі мүмкін
4	тозаңды материалдарды шамадан тыс тиеу орындарында тозаңды жинау	жалпы қолданылады
5	зарядты тиеу және қыздырылған металдан шығу кезінде пайда болатын газдарды ұстау мақсатында сору құрылғылары мен газ құбырларының конструкциясы мен пайдалану технологиясын оңтайландыру; ерітілген сульфидтерді немесе қождарды жабық науалар арқылы беру және жылжыту	қолданыстағы зауыттар үшін қолдану қолжетімді кеңістік пен бар зауыт схемаларымен шектелуі мүмкін
6	жүктеу операциялары мен балқымаларды шығару кезіндегі шығарындыларды ұстау үшін пештер/реакторлар үшін құрылыстар салу	қолданыстағы зауыттар үшін қолдану қолжетімді кеңістік пен бар зауыт схемаларымен шектелуі мүмкін
7	гидродинамика көрсеткіштері мен компьютерлік зерттеулер негізінде пештен шығатын газдардың ағынын оңтайландыру	жалпы қолданылады
8	шикізатты шағын бөліктерде беруге мүмкіндік беретін жүйелерді пайдалану	қолданылуы шектеулі
9	ұсталған газдарды газ тазалау жүйелерімен тазалау	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1.-бөлімінде берілген.

1.1.16. Атмосфераға шығарындылардың мониторингі

ЕҚТ 10.

Нақты көрсеткіштердің технологиялық көрсеткіштерге сәйкестігін бағалау үшін ең аз жеткілікті деректерді беретін ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес ластағыш заттардың атмосфераға ұйымдастырылған шығарындыларының мониторингі. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5.1.-бөлімінде берілген.

1.1.17. Сынап шығарындылары

ЕҚТ 11.

Құрамында сынап бар шикізатты пайдалана отырып, пирометаллургиялық процестерден сынап шығарындыларын азайтуға ұсынылған әдістердің бірі арқылы қол жеткізуге болады

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	құрамында сынап мөлшері төмен шикізатты пайдалану, оның ішінде шикізаттан сынапты алу үшін жеткізушілермен бірлесіп жұмыс істеу арқылы	жалпы қолданылады
2	тозаңды сүзумен бірге адсорбенттерді (мысалы, белсендірілген көмір, селен) пайдалану	жалпы қолданылады
3	ылғалды ұстау, содан кейін сынап сорбциясы немесе тұндыру және сынапты тасымалдау ерімейтін қосылыстарға айналады	жалпы қолданылады
4	шикізаттан сынапты алу мақсатында шикізат жеткізушілерімен ынтымақтастық	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.-бөлімінде берілген.

1.1.18. Азот тотықтарының шығарындылары

ЕҚТ 12.

Пирометаллургиялық процестерден атмосфераға NO және NO2 шығарындыларын азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	төмен nox қыздырғыштары	жалпы қолданылады
2	төмен nox қыздырғыштары	жалпы қолданылады
3	оттегімен байытылған ауа	жалпы қолданылады
4	мұнай-газ қыздырғыштары	жалпы қолданылады
5	оттегі отындық оттықтар жағдайында түтін газының рециркуляциясы (жалын температурасын төмендету үшін оттық арқылы кері)	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3.-бөлімінде берілген.

1.1.19. Су объектілеріне ластағыш заттардың төгілуі және оларды мониторингтеу

ЕҚТ 13.

Сарқынды сулардың пайда болуының алдын алу немесе азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	пайдаланылған және ағызылатын су көлемін бақылау	жалпы қолданылады
2	жуу үшін пайдаланылатын су үдерісіне оралу (соның ішінде анодтар мен катодтарды жуу)	жалпы қолданылады
3	ылғалды электросүзгілер мен дымқыл скрубберлерден шыққан сарқынды сулардың әлсіз қышқылдарын қайта пайдалану	сарқынды сулардағы металдар мен қатты заттардың құрамына байланысты қолданылады
4	жерүсті сарқынды суларды қайта пайдалану	жалпы қолданылады
5	суды қайта өңдеу жүйелерін пайдалану	жалпы қолданылады
6	сарқынды суларды тазарту қондырғысы арқылы өтетін суды қайта пайдалану	тұздың құрамына байланысты қолданылады
7	қожды түйіршіктеуден алынған сарқынды суларды қайта пайдалану	сарқынды сулардағы металдар мен қатты заттардың құрамына байланысты қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 14.

Нақты көрсеткіштердің технологиялық көрсеткіштерге сәйкестігін бағалау үшін ең аз жеткілікті деректерді беретін ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес ластағыш заттардың эмиссияларын мониторингтеу. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5.2.-бөлімінде берілген.

Сарқынды сулардағы бақыланатын көрсеткіштер тізімі.

Р/с №	Көрсеткіш	Мыс өндірісі	Алтын өндіру
1	2	3	4
1	Сынап	+	+
2	Қорғасын	+	+
3	Мырыш	+	+
4	Күшән	+	+
5	Кадмий	+	+
6	Мыс	+	+
7	Күміс	-	+

ЕҚТ 15.

Сарқынды сулардағы ластағыш заттардың шығарындыларын азайту: металдар мен сульфаттарды жою үшін мыс өндірісінің сарқынды суларын тазарту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	химиялық тұндыру	жалпы қолданылады
2	тұндыру	жалпы қолданылады
3	белсендірілген көмірді сүзу	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.-бөлімінде берілген.

1.1.20. Шу

ЕҚТ 16.

Шу деңгейін төмендету үшін технологияны пайдалану. ЕҚT – бұл бір немесе бірнеше әдісті қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	шу көзін бөгеу үшін бөгеттерді пайдалану	жалпы қолданылады
2	шулы қондырғылардың немесе дыбыс сіңіретін құрылымдары бар бөлшектердің дыбыс оқшаулауы	жалпы қолданылады
3	жабдық үшін дірілге қарсы тіректер мен қосқыштарды пайдалану	жалпы қолданылады
4	шулы жабдықты бағдарлау	жалпы қолданылады
5	дыбыс жиілігін өзгерту	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9.-бөлімінде берілген.

1.1.21. Иіс

ЕҚТ 17.

Иіс деңгейін төмендету технологиясын пайдалану. ЕҚT - бұл бір немесе бірнеше әдісті қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	иісі бар материалдарды дұрыс сақтау және өңдеу	жалпы қолданылады
2	иісі бар материалдарды пайдалануды азайту	жалпы қолданылады
3	әртүрлі иістерді тудыруы мүмкін кез келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.10.-бөлімінде берілген.

1.2. Мыс өндірісіндгі ЕҚТ

1.2.1. Қайталама шикізатты пайдалану

ЕҚТ 18.

Қайталама шикізатты пайдаланудан мыс шығымдылығын арттыру. ЕҚT келесі әдістердің біреуін немесе бірнешеуін қолдану болып табылады:

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	үлкен көрінетін құрамдастарды қолмен бөлу	жалпы қолданылады
2	қара металдарды магниттік бөлу	жалпы қолданылады
3	оптикалық немесе құйынды токты бөлу	жалпы қолданылады
4	әртүрлі металл және металл емес компоненттердің салыстырмалы тығыздығы бойынша (басқа тығыздығы бар сұйықтықты немесе ауаны пайдалана отырып) бөлу	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.-бөлімінде берілген.

1.2.2. Энергия тиімділігі

ЕҚТ 19.

Мыстың бастапқы өндірісінде энергияны пайдалану тиімділігін арттыру. ЕҚT бір немесе бірнеше техниканы қолданудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	балқыту процестерінен жылу беру компоненттеріне дейін ыстық технологиялық газдарды пайдалану	шахталы пештер үшін
2	бастапқы балқыту немесе конверсиялау сатыларында пайда болған артық жылуды пайдалану	жалпы қолданылады
3	балқыту пешімен концентрат энергиясын пайдалануды оңтайландыру	тек жаңа қондырғыларға және бұрыннан бар қондырғыларды күрделі жөндеуге қолданылады
4	тасымалдау және сақтау кезінде концентраттарды жасыру	жалпы қолданылады
5	кептіру сияқты басқа процестер үшін каскадтағы анодты пештердің газдарының жылуын пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 20.

Мысты қайталама өндіруде энергияны пайдалану тиімділігін арттыру. ЕҚT бір немесе бірнеше техниканы қолданудан тұрады.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	пешке жіберілетін материалдардың ылғалдылығын азайту	қолдану шығарындыларды азайтудың жасырын әдісі ретінде материалдарды сулау қолданылатын жағдайлармен шектеледі
2	анодты пештің артық жылуын пайдалану арқылы энергия өндіру	экономикалық маңызды сұраныс болған жағдайда қолданылады
3	балқыту немесе балқыма сынықтарына айналдыру кезінде пайда болатын артық жылуды пайдалану	жалпы қолданылады
4	технологиялық цикл кезеңдері арасында пеште жоғары температураны ұстап тұру	балқыма буферлік резервуарды толтыру қажет болған кезде, тек үзіліс режимінде жұмыс істейтін пештер үшін қолданылады
5	мұнай өңдеу қондырғыларында электролиттерді қыздыру және/немесе біріктірілген жылу және электр станцияларында электр энергиясын өндіру үшін балқытудан артық жылуды қалпына келтіру арқылы бу өндіру	буға экономикалық негізделген сұраныс болған кезде қолданылады
6	балқыту сатыларынан келетін ыстық технологиялық газдармен пешті алдын ала қыздыру	тек шахталы пештер үшін қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 21.

Электр тазарту және электролиттік экстракция операцияларында энергияны тиімді пайдалану. ЕҚT төменде келтірілген техникаларды үйлестіріп қолданудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	электролиз жасушаларының жылу оқшаулауын және жабуын қолдану	жалпы қолданылады
2	электролитке беттік-белсенді заттардың қосылуы	жалпы қолданылады
3	келесі параметрлерді оңтайландыру арқылы кастрюль ұяшықтарының дизайнын жақсарту: анодтар мен катодтар арасындағы қашықтық, анод конфигурациясы, ток тығыздығы, электролит құрамы және температура	тек жаңа зауыттар үшін және жұмыс істеп тұрған зауыттарды толық модернизациялау үшін ғана қолданылады
4	тот баспайтын болат немесе титан катодты негізді пайдалану	тек жаңа зауыттар үшін және жұмыс істеп тұрған зауыттарды толық модернизациялау үшін ғана қолданылады
5	ваннадағы электродтарды дәл орналастыру үшін автоматтандырылған катодты/анодты өзгерту	тек жаңа зауыттар үшін және жұмыс істеп тұрған зауыттарды толық модернизациялау үшін ғана қолданылады
6	электродтардың берілген геометриялық параметрлерін және анодтар салмағының дәлдігін қамтамасыз ету мақсатында қысқа тұйықталуларды анықтау және сапаны бақылау	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.1.-бөлімінде берілген.

1.2.3. Атмосфераға шығарылатын шығарындылар

ЕҚТ 22.

Бастапқы мыс өндірісіндегі пештер мен қосалқы қондырғылардан ауаға екінші реттік шығарындыларды азайту және ластануды бақылау жүйесінің жұмысын оңтайландыру үшін ЕҚТ орталықтандырылған түтін газдарын тазарту жүйесінде екінші реттік шығарындыларды жинау, араластыру және өңдеу болып табылады.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	екінші реттік шығарындылар ағындардың әрқайсысында болатын ластағыш заттарды тиімді өңдеуге арналған түтін газдарын тазартудың бірыңғай орталықтандырылған жүйесінде жиналады, араластырылады және өңделеді. Химиялық жағынан үйлесімсіз ағындардың араласпауын қамтамасыз ету және әртүрлі жиналған ағындар арасында қажетсіз химиялық реакцияларды болғызбау үшін мұқият болу керек..	конструкция ерекшеліктері мен қондырғылардың орналасуына байланысты қолданыстағы қондырғылар үшін шектелген

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.-бөлімінде берілген.

1.2.3.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 23.

Бастапқы және екінші реттік материалдарды алдын ала өңдеуден (араластыру, кептіру, илеу, гомогенизациялау, сұрыптау және түйіршіктеу) кезіндегі ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	жабық конвейерлер немесе пневматикалық тасымалдау жүйелерін пайдалану	тозаңды материалдар үшін қолайлы
2	жабық бөлмелерде тозаңды материалдарды араластыру	жалпы қолданылады. қолданыстағы зауыттар үшін үлкен кеңістіктердің қажеттілігіне байланысты қолдану қиын болуы мүмкін
3	су зеңбіректер, шашырату жүйелері арқылы тозаңды басатын жүйелерді қолдану	ол материалдарды ашық ауада араластыру кезінде қолданылады. құрғақ материалдарды қажет ететін процестерге қолданылмайды. су тапшылығы бар немесе қысқы температура өте төмен аймақтарда да қолдану шектелген.
4	шығарылған газдарды ұстау жүйесімен жабдықталған тозаңды материалдармен жұмыс істеу үшін жабық жабдықты пайдалану	жалпы қолданылады
5	шығару жүйелерін тозаң мен газ жинау жүйесімен бірге пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 24.

Бастапқы және қайталама мыс балқыту зауыттарындағы зарядтау, балқыту және бұрғылау пештерінен, сондай-ақ қыздыру және балқыту пештерінен шығатын ұйымдастырылмаған шығарындылардың алдын алу немесе азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	шикізатты брикеттеу және түйіршіктеу	тек түйіршіктелген шикізатты пайдалануға арналған процестер мен пештерге қолданылады
2	пеш пен түтін арналарын вакуумда және қысымның пайда болуын болғызбау үшін жеткілікті газды шығару жылдамдығында пайдалану	жалпы қолданылады
3	шикізаттың тең үлестермен жеткізілуін қамтамасыз ететін жүйелер	жалпы қолданылады
4	шығарылған газдарды қалпына келтіру және тазарту жүйесімен бірге тиеу және шығару нүктелеріндегі сорғыштар/паналар	жалпы қолданылады
5	пешті желдетілетін корпусқа орналастыру	жалпы қолданылады
6	пешті қымталау	жалпы қолданылады
7	пештегі температураны қажетті ең төменгі деңгейде ұстау	жалпы қолданылады
8	айнымалы қуатты сору жүйелері	жалпы қолданылады
9	жабық бөлмелер басқа ұйымдастырылмаған шығарындыларды ұстау әдістерімен біріктірілген	жалпы қолданылады
10	пештің түріне және қолданылатын шығарындыларды азайту әдістеріне сәйкес шикізатты таңдау және жеткізу	жалпы қолданылады
11	айналмалы анодты пеште қақпақтарды қолдану	жалпы қолданылады
12	жабық тиеу жүйесі, мысалы, тозаң мен газды тазарту жүйесімен біріктірілген ауа сору жүйесімен жабдықталған бір реактивті оттық, есік тығыздағыштары, жабық конвейерлер немесе фидерлер	реактивті оттық тек балқыту пештері үшін қолданылады
13	білік/домна пештері үшін қос қоңыраулы тиеу жүйесі	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 25.

Бастапқы және екінші реттік мыс өндірісінде конвертерлік пештерден, оның ішінде Пирс-Смит пештерінен шығатын ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	пеш пен түтін арналарын вакуумда және қысымның пайда болуын болғызбау үшін жеткілікті газды шығару жылдамдығында пайдалану	жалпы қолданылады
2	бастапқы шығатын газдарды жинау үшін ашылатын түрлендіргіштің үстіндегі бастапқы сорғыш	жалпы қолданылады
3	сорғыш арқылы материалдарды қосу немесе балқымаға үрлеу	жалпы қолданылады
4	пешті тиеу және одан металды босату кезінде негізгі сорғышты толықтыратын екінші реттік сорғыштар мен аспирациялық қалқандар жүйесі	жалпы қолданылады
5	пешті үй ішінде орналастыру	жалпы қолданылады
6	конвертерді жылжытқан кезде газдың шығуын болдырмайтын қуатты сору жүйелері және автоматтандырылған басқару элементтері	жалпы қолданылады
7	оттегімен байыту	жалпы қолданылады
8	жоғары сору жүйелері және түрлендіргіштің "жүктемесі" немесе "жүктелуі" кезінде жарылудың алдын алу үшін автоматты басқару.	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 26.

Бастапқы және қайталама мыс өндірісіндегі Хобокен конвертерлік пешінен шығатын ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	Жүктеу, түсіру және бұру операциялары кезіндегі пеш пен газ жолының теріс қысымдағы жұмысы	жалпы қолданылады
2	Оттегімен байыту
3	Жұмыс кезінде жабық қақпақтары бар мойын
4	Қуатты сору жүйелері

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 27.

Штейнді конверсиялау процесінің ұйымдастырылмаған шығарындыларын азайту тоқтатылған балқыту пешін пайдалану болып табылады. Тек жаңа қондырғыларға немесе қолданыстағы қондырғыларды айтарлықтай жаңартуға қолданылады. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 28.

Екінші реттік мыс өндірісінде жоғарыдан үрленетін айналмалы конвертерлерден шығатын ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	пеш пен түтін арналарын вакуумда және қысымның пайда болуын болғызбау үшін жеткілікті газды шығару жылдамдығында пайдалану	жалпы қолданылады
2	оттегімен байыту	жалпы қолданылады
3	жабық ғимаратта орналасқан, тиеу және желдету кезіндегі ұйымдастырылмаған шығарындыларды жинау және тазарту жүйесіне тасымалдау технологияларымен біріктірілген пеш.	жалпы қолданылады
4	бастапқы шығатын газдарды жинау үшін ашылатын түрлендіргіштің үстіндегі бастапқы сорғыш	жалпы қолданылады
5	сорғыш арқылы материалдарды қосу	жалпы қолданылады
6	қуатты сору жүйесі	жалпы қолданылады
7	тазалау жүйесіне тиеу операцияларынан шығарындыларды жинауға және жоюға арналған сорғыштар	жаңғырту кезінде қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 29.

Қож флотациясы арқылы мыс өндіруден ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	қожды өңдеу, сақтау және ұнтақтау кезінде су бүрку сияқты тозаңды басу әдістері	жалпы қолданылады
2	ұнтақтау және флотация суды пайдалану арқылы жүзеге асырылады	жалпы қолданылады
3	жабық құбырдағы гидротранспортты пайдалана отырып, флотациялық қалдықтарды соңғы қоймаға тасымалдау	жалпы қолданылады
4	қожды силостағы сумен салқындату немесе құрғақ жерлерде тозаңды басу үшін әк сүті сияқты агенттерді пайдалану	жалпы қолданылады
5	шұңқырдағы су деңгейін ұстап тұру немесе құрғақ жерлерде әк сүті сияқты тозаңды басатын заттарды пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 30.

Мысқа бай қождарды өңдеуден шығатын ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	Қожды өңдеу, сақтау және ұнтақтау кезінде су бүрку сияқты тозаңды басу әдістері	жалпы қолданылады
2	Пештің вакуумда жұмыс істеуі	жалпы қолданылады
3	Пешті қымталау	жалпы қолданылады
4	Газ тазалау жүйесіне шығатын газдар шығарындыларын жинау және беру үшін жабындарды, тұйық бөлмелерді және сору шатырларын пайдалану	жалпы қолданылады
5	Жабық шұңқыр	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 31.

Мыстың бастапқы және екінші реттік өндірісінде анодты құюдан ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту: құю шелегінің үстінде және сору жүйесімен жабдықталған сору қолшатырларының құю карусельінің үстінде пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 32.

Электролизерлерден ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканың комбинациясын қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	беттік-белсенді заттардың қосылуы	жалпы қолданылады
2	электролиз ванналарында қақпақтарды және газды тазалау жүйесіне буды бұру үшін сорғышты пайдалану	технология талаптарына сәйкес температураны қажетті жұмыс деңгейінде (шамамен 60 - 650С) ұстап тұру үшін олар жабық күйде қалуы қажет жағдайларды қоспағанда, электролиз ванналарына қолданылады.
3	ерітінділерді тасымалдау үшін жабық резервуарлар мен құбырларды пайдалану	жалпы қолданылады
4	катодты аршу машиналарының жуу камераларында және анодты кір жуғыш машиналарда түзілетін аэрозольдерді алу	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 33.

Мыс қорытпаларын құю процесінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	шығарындыларды жинау және тазарту жүйесіне беру үшін қорғаушыларды немесе қаптамаларды пайдалану	жалпы қолданылады
2	ұстағыш және құю пештерінде балқыма жабындысын қолдану	жалпы қолданылады
3	қуатты сору жүйесі	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

НДТ 34.

Қышқылсыз және қышқылды уландыру кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	Тұндырғышты тұйық контурда жұмыс істейтін изопропанол ерітіндісімен қымталау	Катанканы үздіксіз үдерісі кезінде ғана қолданылады
2	Шығарындыларды жинау және тазалау жүйесіне беру үшін улау желісін қымталау	Үздіксіз жұмыс кезінде тек қышқылды улау үшін қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

1.2.3.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

ЕҚТ 35.

Бастапқы және екінші реттік мыс өндірісінде шикізатты қабылдау, сақтау, өңдеу, тасымалдау, есепке алу, араластыру, ұнтақтау, кептіру, кесу және сұрыптау кезіндегі тозаң мен металл шығарындыларын азайту: бір немесе бірнеше газ тазарту қондырғыларын пайдалану. Бұл әдістер және олардың көмегімен қол жеткізуге болатын шығарындылар деңгейлері мәжбүрлі желдету жүйелерімен жабдықталған көздер үшін белгіленеді. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 36.

Бастапқы мыс өндірісінен кептіру концентратынан тозаң мен металл шығарындыларын азайту: қапшық сүзгіні қолдану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.1.-бөлімінде берілген.

Қолдану мүмкіндігі: Концентраттарда органикалық көміртегінің мөлшері жоғары болған жағдайда (мысалы, салмағы шамамен 10 %) қап сүзгілері қолданылмауы мүмкін (қаптардың бітелуіне байланысты) және басқа әдістер (мысалы, ЭСП) қолданылуы мүмкін.

ЕҚТ 37.

Пештер мен конвертерлерде (күкірт қышқылы зауытына жіберілетіндерден басқа) бастапқы мыс балқыту кезіндегі ұйымдасқан тозаң шығарындыларын азайту: қапшық сүзгіні және/немесе ылғалды тазартқышты пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 38.

Пештерде және конвертерлерде қайталама мыс балқыту және қайталама мыстың аралық өнімдерін өңдеу кезінде тозаң мен металдардың (күкірт қышқылы зауытына жіберілетіндерден басқа) реттелетін шығарындыларын азайту: қап сүзгіні пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 39.

Мысты қайта өңдеу пешінен шығатын тозаң мен металдардың шығарындыларын азайту: қапшық сүзгіні пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 40.

Мыс мөлшері жоғары қожды өңдеу кезінде ұйымдастырылған тозаң мен металл шығарындыларын азайту: қап сүзгісін немесе скрубберді электр сүзгімен бірге пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 41.

Мыс анодтарының бастапқы және екінші реттік өндірісінен тозаң мен металдардың басқарылатын шығарындыларын азайту: ЭСШҰ бірге қапшық сүзгіні немесе скрубберді пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 42.

Мыс өндіру кезінде анодты құюдан тозаң мен металдардың ұйымдасқан шығарындыларын азайту: қап сүзгісін немесе шық нүктесіне жақын суы бар газдар, дымқыл скруббер немесе тамшы қаққышты пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 43.

Мыс балқыту зауытынан басқарылатын тозаң шығарындыларын азайту: шикізатты пештің түріне және пайдаланылатын ластануды бақылау жүйесіне және қап сүзгіні пайдалануға сәйкес таңдау және жеткізу. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

1.2.3.3. Органикалық қосылыстардың шығарындылары

ЕҚТ 44.

Қайталама шикізатты кептіру, майсыздандыру және балқыту кезінде, сондай-ақ мыс жоңқаларын пиролитикалық өңдеу кезінде ауаға органикалық қосылыстардың шығарылу қаупін азайту. Бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	оттықтан кейінгі немесе кейінгі күйдіргіш немесе регенеративті термиялық тотықтырғыш	қолдану мүмкіндігі өңделетін газдардың энергия мазмұнымен шектеледі, өйткені энергиясы төмен газдар көбірек отынды қажет етеді
2	қап сүзгісімен біріктірілген адсорбент инъекциясы	жалпы қолданылады
3	бар шикізатқа сәйкес пешті жобалау және ластануды бақылау әдістері	применима только для новых печей или капитальной модернизации существующих печей
4	пештің түріне және қолданылатын ластануды бақылау әдістеріне сәйкес шикізатты таңдау және жеткізу	жалпы қолданылады
5	пештің жоғары температурасында (>1000°c) ұоқ термиялық жойылуы	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 45.

Гидрометаллургиялық мыс өндірісінде еріткіш экстракциясынан органикалық шығарындыларды азайту. Төмендегі әдістерді қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	төменгі бу қысымында реагентпен (еріткішпен) өңдеу	жалпы қолданылады
2	жабық араластырғыш цистерналар, жабық тұндырғыштар және жабық резервуарлар сияқты жабық жабдықтар	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 46.

Қайталама мысты балқыту, қорыту, тазарту және конвертерлік балқыту кезінде ауаға полихлордибензодиоксиндер/фурандар шығару қаупін азайту: техниканың бір немесе бірнеше комбинациясын қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	шикізатты пештің сипаттамаларына және қолданылатын әдістерге сәйкес таңдау	жалпы қолданылады
2	жанудың оңтайлы параметрлерін таңдау	жалпы қолданылады
3	шағын бөліктерде шикізатты жеткізуді қамтамасыз ететін жүйені пайдалану	жалпы қолданылады
4	жоғары температурада (> 850°c) пеште пхдд/ф термиялық деградациясы	жалпы қолданылады
5	ішкі оттық жүйесін пайдалану	жалпы қолданылады
6	камералар мен оттықтарды пайдалану	жалпы қолданылады
7	>2500 газдар шығарылатын түтін мұржаларында тозаңның жиналуын болдырмаңыз	жалпы қолданылады
8	жылдам салқындату	жалпы қолданылады
9	тиімді тозаң жинау жүйесімен біріктірілген адсорбент инъекциясы	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.3.-бөлімінде берілген.

1.2.3.4. Күкірт қостотығы шығарындыларын болдырмау және азайту техникасы

ЕҚТ 47.

SO2 шығарындыларын азайту: түтін газдарын (алдын ала тозаңсыздандырылған) күкірт қышқылын, сұйық күкірт қостотығын, элементтік күкіртті немесе басқа да ұқсас өнімдерді өндіретін қондырғыларға бұру.

Газдардағы күкірт қостотығының мөлшеріне және өндірілген өнім нарығының болуына немесе ұзақ сақтау шарттарына байланысты қолданылады. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 48.

Күкірт қышқылы немесе сұйық күкірт қостотығы зауыттарына жіберілетіндерді қоспағанда, бастапқы мыс өндірісінен SO2 шығарындыларын азайту.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	құрғақ немесе жартылай құрғақ скруббер	жалпы қолданылады
2	ылғалды скруббер	қолдану мүмкіндігі келесі жағдайларда шектелуі мүмкін: – қалдық газдың өте жоғары шығындары (қалдықтардың және сарқынды сулардың айтарлықтай мөлшеріне байланысты); - құрғақ аймақтарда (қажетті судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазарту қажеттілігіне байланысты); - күкіртсіздендіру үшін жекелеген ағындарды бөлу арқылы орталықтандырылған газды тазарту жүйесін ауқымды қайта құру қажеттілігі, сондай-ақ аумақтың шектеулілігі (қосымша ірі габаритті құрылыстарды салу үшін өндірістік алаңдардың болмауы).
3	полиэфирді абсорбциялау/десорбциялау жүйесі	екінші реттік мыс өндірісі жағдайында қолданылмайды. күкірт қышқылы немесе сұйық so2 қондырғысы болмаса, қолданылмайды
4	пештің сипаттамаларына және шығарындыларды азайту үшін қолданылатын әдістерге сәйкес шикізатты таңдау	жалпы қолданылады
5	балқыту қондырғыларынан балқымаларды бөлек шығару	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 49.

Мыстың қайталама өндірісінен SO2 шығарындыларын азайту (күкірт қышқылы немесе сұйық күкірт қостотығын өндіретін қондырғыларға бағытталғандарды қоспағанда): бір немесе бірнеше техниканы қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	құрғақ және жартылай құрғақ скруббер	жалпы қолданылады
2	дымқыл скруббер	қолдану мүмкіндігі келесі жағдайларда шектелуі мүмкін: қалдық газдың өте жоғары шығындары (қалдықтардың және сарқынды сулардың айтарлықтай мөлшеріне байланысты); құрғақ жерлерде (судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазалау қажеттілігіне байланысты)
3	пештің сипаттамаларына және шығарындыларды азайту үшін қолданылатын әдістерге сәйкес шикізатты таңдау	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.3.-бөлімінде берілген.

1.2.3.5. Күкірт қышқылының шығарындылары

ЕҚТ 50.

Электролиттік тазарту процесінен күкірт қышқылының шығарындыларын азайтуға, катодтарды қаптауға арналған машиналарды жуу камерасынан және пайдаланылған анодтарды жууға арналған машинаға аталған техникалардың біреуін немесе бірнешеуін пайдалану есебінен қол жеткізілуі мүмкін.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	ылғал ұстағыш	катодты мысты өндіру үшін
2	ылғал скруббер

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 51.

Мыс өндірісінің қалдық газдарын пайдалану негізінде күкірт қышқылы өндірісінен SO3/H2SO4 (спрей және тұман) шығарындыларын азайту төменде келтірілген бір немесе бірнеше әдістерді қолданудан тұрады.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	кіріс ағындардағы so2 деңгейлерінің ауытқуын азайтыңыз	жалпы қолданылады
2	кіретін газды және жану ауасын құрғату (кептіру).	тек құрғақ жанасу процестеріне арналған
3	үлкенірек конденсация аймағын пайдалану	ылғалды катализ үдерісі үшін
4	абсорбциядан кейін тиімділігі жоғары шам сүзгілерін қолдану	жалпы қолданылады
5	қышқылдың оңтайлы таралуы және айналым жылдамдығы	жалпы қолданылады
6	абсорбент қышқылының концентрациясы және температураны бақылау	жалпы қолданылады
7	ылғалды электростатикалық тұндырғыштар және дымқыл скрубберлер сияқты дымқыл катализ процестерінде регенерация/абсорбциялау әдістерін қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.-бөлімінде берілген.

Мыс өндіру процестерінде ЕҚТ қолдануға байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.1-кестесінде берілген.

1.2.4. Топырақтың және жерасты суларының ластануы

ЕҚТ 52.

Мысты флотациялау кезінде топырақтың және жерасты суларының ластануын болғызбау: қожды, флотациялық қалдықтарды, шламды түпкілікті сақтауға арналған алаңды дұрыс жобалау, қоршаған ортаға ластағыш заттардың төгілуін жоюды қамтамасыз ету. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.2.6-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 53.

Бастапқы және қайталама мыс өндірісінде топырақ пен жерасты суларының электролиттік ластануының алдын алу.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	жабық дренаж жүйесін пайдалану	жалпы қолданылады
2	су өткізбейтін және қышқылға төзімді едендерді пайдалану	жалпы қолданылады
3	екі қабырғалы контейнерлерді пайдалану немесе оларды су өткізбейтін едендері бар берік байламға қою	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 54.

Бастапқы және қайталама мыс өндірісінен сарқынды сулардың түзілуін азайту: бір немесе бірнеше әдістерді қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	мысты қождан флотациялық алу үдерісінде суды қайта пайдалану	жалпы қолданылады
2	тұндырғыш ерітінділерін және жуу суын қайта пайдалану	жалпы қолданылады
3	электролиз және/немесе сілтісіздендіру үшін металды алып тастағаннан кейін электролитті қайта пайдалану	жалпы қолданылады
4	органикалық ерітіндіні бөлу үшін гидрометаллургиялық мыс өндірісіндегі еріткіш экстракция қадамының қалдықтарын (шикізаттарды) қайта өңдеу	жалпы қолданылады
5	гидрометаллургиялық мыс өндірісінде еріткіштерді экстракциялау сатысынан тазарту шламы мен тұндырғыштарды центрифугалау	жалпы қолданылады
6	бу конденсатын электролиттік ванналарды жылыту, мыс катодтарын жуу немесе оны қайтадан бу қазандығына бағыттау үшін пайдалану	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.-бөлімінде берілген.

Мыс өндіру процестерінде ЕҚТ қолдануға байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.1-кестесінде берілген.

1.2.5. Қалдықтармен жұмыс істеу техникалары

ЕҚТ 55.

Қалдықтарды, аралық өнімдерді және қайта өңделген материалдармен жұмыс істеу жүйесін ұйымдастыру, оларды қайта пайдалануды жеңілдету, ал бұл мүмкін болмаған жағдайда бір немесе бірнеше техниканы қолдануды қоса алғанда, қайта өңдеу немесе кәдеге жарату.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	тозаң жинау жүйелерінен келетін тозаңнан металдарды алу	жалпы қолданылады
2	so2 өңдеуден алынған гипсті қайта пайдалану немесе сату	қолдану мүмкіндігі металл құрамына және нарықтағы қолжетімділікке байланысты шектелуі мүмкін
3	пайдаланылған катализаторларды регенерациялау немесе өңдеу және кәдеге жарату (пайдалану).	жалпы қолданылады
4	сарқынды сулар шөгінділерінен металды қалпына келтіру үшін пайдаланыңыз	қолдану мүмкіндігі металл құрамына және нарық/үдеріс қолжетімділігіне байланысты шектелуі мүмкін
5	әлсіз қышқылды сілтілеу үдерісінде немесе гипс өндіру үшін пайдалану	жалпы қолданылады
6	қож пештерінде немесе қожды флотационды қондырғыларда көп мөлшердегі қождан мысты алу
7	қож қалдықтарын абразивтік немесе құрылыс (жолдарды толтыру үшін) материалдар немесе рекультивацияның техникалық кезеңдері үшін материалдар ретінде пайдалану ии	металдың құрамына және нарықтағы қолжетімділікке байланысты қолданылады
8	металдарды алу немесе оны отқа төзімді материалдар ретінде қайта пайдалану үшін тазартылмаған мыс өндіруге арналған пештердің сынықтарын және пеш жабдығын пайдалану
9	қалдықтарды (құмдарды) қожды флотациядан кейін абразивті немесе құрылыс материалдары ретінде немесе басқа да ықтимал мақсаттарда пайдалану
10	металдарды қалпына келтіру үшін балқыту пештерінен қоректік заттарды алуды қолдану	металл құрамына және нарық/үдеріс қолжетімділігіне байланысты шектелуі мүмкін
11	мыс пен никельді қалпына келтіру үшін ағызылған пайдаланылған электролитті пайдалану. қалдық қышқылды жаңа электролит алу үшін немесе гипс өндіру үшін қайта пайдалану
12	анод қалдықтарын пирометаллургиялық тазартуда немесе мысты қайта балқытуда салқындатқыш материал ретінде пайдалану
13	бағалы металдарды алу үшін анодтық шламды қолдану
14	сарқынды суларды тазарту қондырғыларының гипсін пирометаллургиялық үдерісте пайдалану немесе оны сату	алынған гипстің сапасына байланысты қолданылады
15	шламнан металдарды алу	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.4.-бөлімінде берілген.

1.3. Бағалы металдар өндірісіндегі ЕҚТ

1.3.1. Атмосфераға шығарылатын шығарындылар

1.3.1.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 56.

Төмендегі әдістердің бірін қолдану арқылы құрамында бағалы металдар бар шикізатты (ұсақтау, сүзу, араластыру) алдын ала өңдеу рәсімдерінен ауаға бөлінетін шығарындыларды азайту немесе олардың комбинациясы.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	жабық алдын ала өңдеу аймақтары және тасымалдау жүйелері	тек тозаңды материалдарға қолданылады
2	шикізатты алдын ала өңдеу орнында және тиеу-түсіру жұмыстары кезінде тозаң жинау жүйесін ұйымдастыру	тек тозаңды материалдарға қолданылады
3	тозаң жинау жүйесі жоқ жабдықты пайдалану мүмкін еместігін қамтамасыз ететін электр блоктауы	кез келген материалдар үшін

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.1.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 57.

Төмендегі әдістерді қолдану арқылы пирометаллургиялық операциялар (доре дайындау және басқалар) кезінде атмосфераға ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	жабық бөлмелер және/немесе балқыту пештерінің алаңдары	жалпы қолданылады
2	вакуумда процестерді жүргізу	жалпы қолданылады
3	балқыту пештерінің тозаң жинау жүйелерін ұйымдастыру	жалпы қолданылады
4	тозаң жинау жүйесі жоқ жабдықты пайдалану мүмкін еместігін қамтамасыз ететін электр блоктауы	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.2.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 58.

Төмендегі әдістердің бірін немесе олардың комбинациясын қолдану арқылы алтынды сілтісіздендіру және электролизден тыс ауа шығарындыларын азайту.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	ерітінділерді тасымалдауға арналған жабық резервуарлар/аппараттар және оқшауланған құбырлар	жалпы қолданылады
2	технологиялық процестерді (сілтісіздендіру, еріту және электролиз) жүзеге асыруды қамтамасыз ететін және азырақ газдық көріністері бар электролиттердің басқа (ауыспалы) түрлерін пайдалану	жалпы қолданылады
3	электролизерлердің сору жүйелері	жалпы қолданылады
4	анодты шламдарды тұз қышқылымен немесе басқа реагенттермен сілтісіздендіру кезінде хлор газының бөлінуін болғызбау үшін пайдалануға болатын су қабырғасы (перде)	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 59.

Төмендегі әдістерді қолдану арқылы гидрометаллургиялық процестерді жүзеге асыру кезіндегі ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	Жабық контейнерлер мен резервуарлар, деңгей реттегіштері бар аппараттар мен резервуарлар, оқшауланған құбырлар, жабық дренаждар, жабдыққа техникалық қызмет көрсету бағдарламаларын жоспарлау сияқты шығарындыларды бақылау шаралары	жалпы қолданылады
2	Шығарылатын газдарды кәдеге жарату үшін ортақ арна жүйесіне қосылған реакциялық ыдыстар мен цистерналар (негізгі жүйе істен шыққан жағдайда резервтік жүйе автоматты түрде қосылады)	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 60.

Келесі әдістерді қолдану арқылы жағу, күйдіру және кептіру кезіндегі ауаға бөлінетін шығарындыларды азайтыңыз.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	барлық күйдіру, жағу және кептіру пештерін технологиялық түтін газдарына арналған арна жүйесіне қосу	жалпы қолданылады
2	электр қуаты өшіп қалған жағдайда автоматтандырылған басқару жүйесі арқылы жабдықтың жұмысын, жұмысты іске қосу және тоқтатуды қамтамасыз ететін резервтік генераторды іске қосуды қамтамасыз ететін электрондық басқару жүйесін пайдалану. жұмсалған қышқылды кетіру және скрубберлерге жаңа қышқыл беру	жалпы қолданылады
3	скруббер қондырғысы электр қуаты үзілген жағдайда резервтік генератор арқылы қызмет көрсететін басым электр тізбегіне кіреді.	жалпы қолданылады
4	жұмысты іске қосу және тоқтату, жұмсалған қышқылды кетіру және скрубберлерді жаңа қышқылмен толықтыру автоматтандырылған басқару жүйесі арқылы жүзеге асырылады.	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.5.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 61.

Дайын өнімді балқыту кезінде атмосфераға ұйымдастырылмаған шығарындыларды келесі әдістерді қолдану арқылы азайту.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	Вакуумды оқшауланған пештер	жалпы қолданылады
2	Тиімді сору және желдету жүйелері	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.6.-бөлімінде берілген.

1.3.1.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

ЕҚТ 62.

Бір немесе бірнеше газ тазарту қондырғыларын пайдалану арқылы тозаң мен металдардың ауаға шығарылуын олар түзілуі мүмкін барлық аймақтарда, соның ішінде ұсақтау, сүзу, араластыру, балқыту, жағу, қуыру, кептіру және өңдеуді азайту.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	Қап сүзгісі	құрамында селен жоғары газ шығарындылары үшін қолданылмайды
2	Ылғалды скруббер	жалпы қолданылады
3	Ылғалды электросүзгі	жалпы қолданылады
4	Циклон	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 63.

Төмендегі әдістердің бірін немесе олардың комбинациясын пайдалана отырып, азот қышқылымен сұйылтуды/сілтілеуді қоса алғанда, гидрометаллургиялық процестерден ауаға NOx шығарындыларын азайту.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	каустикалық содасы бар сілтілі скруббер	жалпы қолданылады
2	тотықтырғыштары (мысалы, оттегі, сутегі асқын тотығы) және тотықсыздандырғыштары (мысалы, азот қышқылы, несепнәр) бар скруббер (1)	жалпы қолданылады

* ол көбінесе каустикалық сода қосылған сілтілі скруббермен бірге қолданылады.

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 64.

Жағу, күйдіру және кептіру процестерін қоса алғанда, шикізатты дайындау, Доре қорытпасын өндіру кезінде, сондай-ақ гидрометаллургиялық процестерде атмосфералық ауаға SO2 шығарындыларын азайту: келесі әдістердің бірін қолдану арқылы немесе олардың комбинациясы.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	ылғалды скруббер	ылғалды скруббер пайдалану келесі жағдайларда шектеледі: су қалдықтарын қоса алғанда, қалдықтардың көп мөлшерін тудыратын өте жоғары газ шығыны; қалдықтарды өңдеу үшін судың көп мөлшері қажет болған құрғақ аймақтарда және соған байланысты факторлар
2	ылғалды электросүзгі	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 65.

Гидрометаллургиялық өндірістен атмосфераға SO2 шығарындыларын азайту, соның ішінде ілеспе жану, күйдіру және кептіру операциялары: ылғалды скрубберді пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 66.

Гидрометаллургиялық өндірістен ауаға HCl және Cl2 шығарындыларын азайту, соның ішінде ілеспе жану, күйдіру және кептіру операциялары: сілтілі скрубберді пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 67.

Аммиак немесе аммоний хлоридінің көмегімен гидрометаллургиялық өндірістің NH3 шығарындыларын азайту: күкірт қышқылының ылғалды скрубберін пайдалану. Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 68.

Шикізат құрамында органикалық қосылыстар, галогендер немесе басқа ПХДД/Ф прекурсорлары болған кезде кептіру кезіндегі ПХДД/Ф ауаға шығарындыларын өртеу және күйдіру кезінде азайту: бір немесе бірнеше әдістерді қолдану арқылы.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	артық күйдіргіш немесе регенеративті термиялық тотықтырғыш	жалпы қолданылады
2	тиімді тозаң жинау жүйесімен біріктірілген адсорбент инъекциясы	жалпы қолданылады
3	органикалық шығарындыларды азайту үшін жану немесе үдеріс жағдайларын оңтайландыру	жалпы қолданылады
4	температура > 250°c үшін жоғары тозаңды сору жүйелерін пайдалануды шектеу	жалпы қолданылады
5	жылдам қатаю	жалпы қолданылады
6	жоғары температурада (> 850°c) пеште пхдд/ф термиялық жойылуы	жалпы қолданылады
7	пештің жоғарғы аймағында оттегінің жарылуын қолдану	жалпы қолданылады
8	ішкі оттық жүйесі	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.3.2. -бөлімінде берілген.

Бағалы металдарды өндіру процестерінде ЕҚТ қолдануға байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.1-кестесінде берілген.

1.3.2. Топырақты және жерасты суларын қорғау

ЕҚТ 69.

Топырақтың және жерасты суларының ластануының алдын алу: келесі әдістерді қолдану.

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	Герметикалық дренаж жүйесін пайдалану	жалпы қолданылады
2	Қос қоршауды немесе тірек қабырғаны пайдалану	жалпы қолданылады
3	Қышқылға төзімді су өткізбейтін еденді пайдалану	жалпы қолданылады
4	Реакциялық ыдыстардағы деңгейді автоматты реттеу	жалпы қолданылады
5	Өндірістік қалдықтарды сақтау карталарының табанында және беткейінде гидрооқшаулағыш пленкалық жабынды қолдану	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 70.

Сарқынды сулардың түзілуінің алдын алу

Р/с №	Техникалар	Қолдану мүмкіндігі
1	2	3
1	скрубберлерден және гидрометаллургиялық сілтісіздендіру сатыларынан немесе басқа тазарту операцияларынан алынған басқа реагенттерден сұйықтықтардың қалдықтарын жою	жалпы қолданылады
2	сілтісіздендіру процестерінен ерітінділерді жою	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.4.-бөлімінде берілген.

Бағалы металдарды өндіру процестерінде ЕҚТ қолдануға байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2-бөлімнің 2.1-кестесінде берілген.

ЕҚТ 71.

Қалдықтарды, жартылай фабрикаттарды және қайта өңделетін материалдармен жұмыс істеу жүйесін ұйымдастыру, оларды қайта пайдалануды жеңілдету, ал бұл мүмкін болмаған жағдайда бір немесе бірнеше техниканы қолдануды қоса алғанда, қайта өңдеу немесе кәдеге жарату.

Р/с №

Техникалар

Қолдану мүмкіндігі

1	2	3
1	қождардан металдарды алу, тозаң сүзгілері, ылғалды тозаңсыздандыру жүйелері	жалпы қолданылады
2	газ фазасына өткен құрамында селен бар ылғалды тозаңсыздандыру жүйелерінен селенді алу	жалпы қолданылады
3	қолданылған электролиттер мен шламды жуу ерітінділерінен күмісті алу	жалпы қолданылады
4	электролитті тазарту өнімдерінен металдарды алу (мысалы, күміс цементаты, негізгі мыс карбонатының шөгіндісі және т.б.)	жалпы қолданылады
5	сілтілеуден кейін электролиттерден, шламдардан және ерітінділерден алтын, күміс және мпг алу	жалпы қолданылады
6	анод қалдықтарынан металдарды алу	жалпы қолданылады
7	платина тобының металдарымен байытылған ерітінділерден платина тобындағы металдарды бөліп алу	жалпы қолданылады
8	технологиялық процестердің соңғы ерітінділерін өңдеу кезінде металдарды оқшаулау	жалпы қолданылады

Сипаттама ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.7.-бөлімінде берілген.

Бөлім 2. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

2.1. Мыс өндірісіндегі ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

2.1-кесте. Құрамында сынап бар шикізат пайдаланылатын пирометаллургиялық процесс нәтижесіндегі, ЕҚТ-ны қолдануға байланысты (күкірт қышқылын өндіретін зауытқа жіберілетіндерден басқа) атмосфераға сынап шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Сынап және оның қосылыстары Hg	мг/Нм3	0.01 – 0.05*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа;

2) диапазонның төменгі шегі тозаңды сүзумен бірге адсорбенттерді (мысалы, белсендірілген көмір, селен) қолдануға байланысты.

2.2-кесте. Шикізатты қабылдау, сақтау, өңдеу, тасымалдау, есепке алу, араластыру, ұнтақтау, кептіру, кесу және сұрыптау кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	2 – 5*

*

1) іріктеу кезеңіндегі орташа;

2) 2021 жылғы 01 шілдеге дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін ≤ 20 мг/Нм3;

3) ауыр металдардың шығарындылары келесі деңгейден асатын болса, тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болады деп күтілуде: қорғасын үшін 1 мг/Нм3, мыс үшін 1 мг/Нм3 , күшән үшін 0,05 мг/Нм3, кадмий үшін 0,05 мг/Нм3.

2.3-кесте. Концентратты кептіру кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	3 - 5*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән;

2) егер пайдаланылған концентраттарда органикалық көміртегі жоғары болса (шамамен 10 масса %), концентрация 10 мг/Нм3 жетуі мүмкін;

3) ауыр металдардың шығарындылары келесі деңгейден асатын болса, тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болады деп күтілуде: қорғасын үшін 1 мг/Нм3, мыс үшін 1 мг/Нм3, күшән үшін 0,05 мг/Нм3, Кадмий үшін 0,05 мг/Нм3.

2.4-кесте. Пештер мен конвертерлерде (күкірт қышқылы зауытына жіберілетіндерден басқа) бастапқы мыс балқыту кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері: қапшық сүзгіні және/немесе ылғалды тазартқышты пайдалану

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) орташа тәуліктік мән;

2) ауыр металдардың шығарындылары келесі деңгейден асатын болса, тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болады деп күтілуде: қорғасын үшін 1 мг/Нм3, мыс үшін 1 мг/Нм3, күшән үшін 0,05 мг/Нм3, Кадмий үшін 0,05 Нм3.

2.5-кесте. Пештерде және конвертерлерде екінші реттік мыс балқыту және екінші реттік мыстың аралық өнімдерін өңдеу кезіндегі (күкірт қышқылы зауытына жіберілетіндерден басқа) ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң мен металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән;

2) ауыр металдардың шығарындылары келесі: қорғасын үшін 1 мг/Нм3, мыс үшін 1 мг/Нм3, күшән үшін 0,05 мг/Нм3, кадмий үшін 0,05 мг/Нм3 деңгейден асатын болса, тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болады деп күтілуде.

2.6-кесте. Қайталама мысты ұстауға арналған пештін ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң мен металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	≤5*

* таңдау кезеңіндегі орташа мән.

2.7-кесте. Мыс мөлшері жоғары қожды өңдеу кезінде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң мен металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) таңдау кезеңіндегі орташа мән;

2) қорғасынның шығарындылары 1 мг/Нм3 асқан кезде тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болады деп күтілуде.

2.8-кесте. Мыс анодтарының бастапқы және екінші реттік өндірісі кезінде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң мен металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері.

р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән;

2) ауыр металдардың шығарындылары келесі: қорғасын үшін 1 мг/Нм3, мыс үшін 1 мг/Нм3, күшән үшін 0,05 мг/Нм3, Кадмий үшін 0,05 мг/Нм3 деңгейден асатын болса, тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегінде болады деп күтілуде.

2.9-кесте. Мыс өндіру кезінде анодты құю кезіндегі қап сүзгісін немесе шық нүктесіне жақын суы бар газдар, дымқыл скруббер немесе тамшы қаққышты пайдалану ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң мен металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	≤ 5 - 15*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән;

2) диапазонның төменгі шегі қапшық сүзгісін пайдаланумен байланысты.

2.10-кесте. Мыс балқыту зауытынан шикізатты пештің түріне және пайдаланылатын ластануды бақылау жүйесіне сәйкес шикізатты таңдау және беру және қап сүзгіні пайдалану кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты тозаң мен металл шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Жалпы тозаң	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән;

2) мыс шығарындылары 1 мг/Нм3 асқан кезде тозаң шығарындылары диапазонның төменгі шегіне жақынырақ болады деп күтілуде.

2.11-кесте. Мыс жоңқаларын пиролитикалық өңдеу кезіндегі, сондай-ақ қайталама шикізатты кептіру, майсыздандыру, балқыту кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты ұшпа органикалық қосылыстар шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	ҰОҚ	мг/Нм3	3 - 30*

*

1) іріктеу кезеңіндегі орташа тәуліктік мән немесе орташа мән.

2) диапазонның төменгі шегі регенеративті термиялық тотықтырғышты қолдануға байланысты.

2.12-кесте. Мыс жоңқаларын пиролизінен, балқытудан, отпен өңдеуден және екінші реттік мыс өндірісіндегі конверсия кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты ПХДД/Ф шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	ПХДД/Ф	нг I-TEQ/Нм3	≤ 0.1*

* кем дегенде алты сағаттық іріктеу кезеңіндегі орташа мән.

2.13-кесте. Күкірт қышқылын және басқа да өнімдерді өндіру жолымен балқыту пештерінің шығатын газдарындағы күкіртті қалпына келтіру кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты SО2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Түрлендіру үдерісінің түрі	Түрлендіру коэффициенті, % **	ЕҚT - ТК (мг/нм3)*
1	2	3	4
1	Бір контактілі күкірт қышқылы зауыты	-***	800 – 940
2	Екі түйіспелі күкірт қышқылы зауыты	>99,8
3	Ылғалды катализ қондырғысы ( WSA үдерісі)	>98***

1) іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

2) жылына көлемі 100,0 мың тоннадан асатын тазартылған мыс шығаратын қолданыстағы кәсіпорындар үшін: 800 – 1250 мг/Нм3;

** қалдық газды кейіннен тазалау тиімділігін есепке алмаған абсорбция бағанын қоса алғанда конверсия коэффициенті;

*** қалдық газдарды соңына дейін тазартылуы ескерілген көрсеткіштер.

2.14-кесте. Бастапқы мыс өндірісі кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты SО2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 – 500*

*

1) орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән;

2) ылғалды скрубберді немесе аз күкіртті концентратты пайдаланған жағдайда концентрация 350 мг/Нм 3 дейін болуы мүмкін.

3) 2021 жылғы 01 шілдеге дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін. қоршаған орта объектілеріне ең аз әсер ететін тазалау техникасын таңдау және өндірістік жағдайларда апробациялау алдында: 50 - 940 мг / Нм3.

2.15-кесте. Мыстың екінші реттік (күкірт қышқылы немесе сұйық күкірт диоксиді өндіретін қондырғыларға бағытталғандарды қоспағанда) өндірісі кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты SО2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері.

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 - 300*

* орташа тәуліктік мән немесе іріктеу кезеңіндегі орташа мән.

2.16-кесте. Электролиттік тазарту үдерісінде, катодты тазарту машиналарының жуу камерасынан және пайдаланылған анодты кір жуғыш машинадан ЕҚТ-ны қолдануға байланысты күкірт қышқылы шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Күкірт қышқылы	мг/Нм3	≤ 10

И2.17-кесте. Мыс өндірісінің қалдық газдарын пайдалану негізінде күкірт қышқылы өндірісі кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты SO3 / H2SO4 (спрей және тұман) технологиялық көрсеткіштері

р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Күкірт қышқылы	мг/Нм3	10 - 35

* орташа жылдық көрсеткіштер.

2.1 Бағалы металдар өндірісіндегі ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссиялар деңгейлері)

2.18-кесте. Тозаң мен металдардың ауаға шығарылуын олар түзілуі мүмкін барлық аймақтарда, соның ішінде ұсақтау, сүзу, араластыру, балқыту, жағу, қуыру, кептіру және өңдеу кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	Тозаң	мг/Нм3	2 – 5*

* орташа тәуліктік мән немесе өлшеу кезеңіндегі орташа.

2.19-кесте. Гидрометаллургиялық процестерден, соның ішінде азот қышқылымен еріту/сілтісіздендіру кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты NOx шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	NOх	мг/Нм3	70 - 150*

* бір сағаттағы орташа немесе сынама алу кезеңіндегі орташа.

2.20-кесте. Жағу, күйдіру және кептіру процестерін қоса алғанда, шикізатты дайындау, Доре қорытпасын өндіру кезінде, сондай-ақ гидрометаллургиялық процестерде ЕҚТ-ны қолдануға байланысты SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 – 480*

* орташа тәуліктік мән немесе өлшеу кезеңіндегі орташа.

2.21-кесте. Гидрометаллургиялық өндірі, соның ішінде ілеспе жану, күйдіру және кептіру операциялары кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты SO2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 – 100*

* орташа тәуліктік мән немесе өлшеу кезеңіндегі орташа.

2.22-кесте. Гидрометаллургиялық өндірістен, соның ішінде ілеспе жану, күйдіру және кептіру операциялары кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты HCl және Cl2 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	HCl	мг/Нм3	≤ 5 - 10
2	Cl2	мг/Нм3	0,5 - 2

* таңдамалы кезеңдегі орташа.

2.23-кесте. Аммиак немесе хлорлы аммоний пайдаланатын гидрометаллургиялық өндірісі кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты NH3 шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	NH3	мг/Нм3	1 - 3

* таңдамалы кезеңдегі орташа.

2.24-кесте. Кептіру, жану және күйдіру кезіндегі ЕҚТ-ны қолдануға байланысты ПХДД/Ф шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері.

Р/с №	Параметр	Өлшем бірлігі	Осы ЕҚТ үшін технологиялық көрсеткіштер
1	2	3	4
1	ПХДД/Ф	нг I-TEQ/Нм3	≤ 0.1

2.25-кесте. EҚT-ны қолдануға байланысты төгінділердің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Процестің атауы	Ластағыш зат		ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер, (мг/л) (орташа тәуліктік мәние)	сәйкес келетін ЕҚТ №
1	2	3		4	5
1	металдарды жою мақсатында мыс өндіру кезінде пайда болатын сарқынды суларды тазалау	Күшән		≤ 0.1*	ЕҚТ 15
2		Кадмий		0.02-0.1	ЕҚТ 15
3		Мыс		0.05-0.5	ЕҚТ 15
4		Сынап		0.005–0.02	ЕҚТ 15
5		Қорғасын		≤ 0.5	ЕҚТ 15
6		Мырыш	≤ 1			ЕҚТ 15

* Қондырғыға түсетін күшәннің жалпы мөлшері жоғары болған жағдайда, мәні 0,2 мг/л дейін болуы мүмкін.

2.26-кесте. EҚT-ны қолдануға байланысты төгінділердің технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Процестің атауы	Ластағыш зат	ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер, (мг/л) (орташа тәуліктік мәние)	сәйкес келетін ЕҚТ №
1	2	3	4	5
1	металдарды жою мақсатында бағалы металдарды өндіру кезінде пайда болатын сарқынды суларды тазалау	Күміс	≤ 0.6	ЕҚТ 15
2		Күшән	≤ 0.1	ЕҚТ 15
3		Кадмий	≤ 0.05	ЕҚТ 15
4		Мыс	≤ 0.3	ЕҚТ 15
5		Сынап	≤ 0.05	ЕҚТ 15
6		Қорғасын	≤ 0.5	ЕҚТ 15
7		Мырыш	≤ 0.4	ЕҚТ 15

Бөлім 3. Ең үздік қолжетімді техникаларды, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлерін қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер

ЕҚТ-ны қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне есептегенде ресурстарды тұтыну санымен көрсетіледі. Тиісінше, өзге технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын өндіріс технологиясына негізделген. Бұдан басқа, энергетикалық, су және өзге де (шикізат) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға:

шикізаттың сапалық көрсеткіштеріне;

қондырғылардың өнімділігі мен пайдалану сипаттамаларына;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштеріне;

өңірлердің климаттық ерекшеліктеріне және т.б. байланысты бірқатар өзгермелі көрсеткіштерге тәуелді.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағдарлануы, (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) ең аз мәндерге сәйкес келуі және үнемдеу әрі ұтымды тұтыну бойынша сындарлы, технологиялық және ұйымдастыру іс-шараларын көрсетуі тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер кәсіпорындардың пайдаланылатын шикізат пен отын бойынша жеке ерекшеліктерін, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарды және өзге де факторларды негізге ала отырып, сабақтас салалардың/салыстырмалы процестердің ЕҚТ бойынша анықтамалықтардың ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ-ны енгізу мүмкіндіктерін ескере отырып қаралады. Нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет, бұл технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 10%-ға төмендету;

айналымдық және қайталама сумен жабдықтауды – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100% -ға дейін енгізу.

Бөлім 4. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа

Р/с №

Процестің атауы

МЛЗ

Бақыланатын заттар

Мерзімділік

1	2	3	4	5
1	Пирометаллургиялық әдіс (мыс өндіру)
1.1	Шикізатты қабылдау, сақтау, өңдеу, тасымалдау, мөлшерлеу, араластыру, араластыру, бөлшектеу, кептіру, кесу және сұрыптау, сондай-ақ бастапқы және қайталама мыс өндіру кезінде мыс жоңқасын пиролиттік өңдеу	Шаң4	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.2	Бастапқы мыс өндірісінде концентратты кептіру	Шаң, SO2	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап2, NOХ	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.3	Мыс балқыту зауытында, конвертерде (күкірт қышқылын немесе SO2 сұйықтығын өндіру зауытына немесе электр станциясына жіберілетін газдарды қоспағанда) бірінші реттік балқыту	Шаң, SO2	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап2	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.4	Мыс балқыту пешінде, конвертерде және қайталама мыстың аралық өнімдерін өңдеуден кейінгі балқыту (күкірт қышқылы немесе сұйық SO2 өндіру қондырғысына немесе электр станциясына жіберілетін газдардан басқа)	Шаң, ПХДД/Ф3, SO2	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап2, NOХ	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.5	Пеште қайталама мысты ұстап тұру	Шаң, ПХДД/Ф3, SO2	Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап 2, NOХ	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.6	Анодты пеш (бастапқы және қайталама мыс өндірісінде)	Шаң, ПХДД/Ф(1)(3)	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап2, NOХ	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.7	Анодтарды құю (бастапқы және қайталама мыс өндірісінде)	Шаң, ПХДД/Ф(1)(3)	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, сынап 2	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.8	Мыс балқыту пеші	Шаң, SO2, ПХДД/Ф(1)(3)	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап2	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.9	Мыс жоңқасын пиролиттік өңдеу, сондай-ақ қайталама шикізатты кептіру, балқыту және балқыту	ҰОҚ, ПХДД/Ф3, SO2	As ретінде берілген күшән және оның қосылыстары, Cd ретінде берілген кадмий және оның қосылыстары, Cu ретінде берілген мыс және оның қосылыстары, Pb ретінде берілген қорғасын және оның қосылыстары, сынап2, NOХ	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.10	Электролиз		Күкірт қышқылы	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
1.11	Технологиялық газдардан күкірт қостотығын кәдеге жарату	SO2	Күкірт қышқылы	МЛЗ үшін – үздіксіз5. Бақыланатындар үшін – ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
2	Гидрометаллургиялық әдіс
2.1	Еріткіш экстракция		ҰОҚ	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3	Бағалы металдар өндіру
3.1	Ұсақтау, іріктеу, араластыру, балқыту, өртеу, күйдіру, кептіру және тазарту		шаң	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3.2	Азот қышқылымен еріту/шаймалау		NOХ	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3.3	Қосалқы жағу, қыздыру және кептіру операцияларын қоса алғанда, Доре қорытпасын өндіру жөніндегі балқыту-металлургиялық қондырғы		SO2	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3.4	Гидрометаллургиялық өндіріс, соның ішінде дымқыл скрубберді пайдалана отырып, өртеу, күйдіру және кептіру бойынша операциялар		SO2	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3.5	Гидрометаллургиялық өндіріс, соның ішінде ілеспе жану, күйдіру және кептіру операциялары		HCl и Cl2	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3.6	Аммиак немесе аммоний хлориді қолданатын гидрометаллургиялық өндіріс		NH3	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет
3.7	Құрамында органикалық қосылыстар, галогендер немесе басқа ПХДД/Ф прекурсорлары болған кезде кептіру, күйдіру және күйдіру		ПХДД/Ф	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес
3.8	Құрамында сынап бар шикізатты қолданатын пирометаллургиялық процестер		Сынап2	ӨЭБ бағдарламасына сәйкес, бірақ кем дегенде тоқсанына бір рет

1) қайталама балқытуда;

2) егер шикізатта болса;

3) бақылау жиілігі жылына 1 рет;

4) ыстық судың көлемі 10000 нм 3 /сағ төмен шикізатты сақтау және өңдеу кезінде тозаң шығарындыларының көздері үшін бақылау технологиялық регламенттің талаптары негізінде жанама параметрлерді өлшеуге негізделуі мүмкін;

5) үздіксіз өлшеулер ауа шығарындыларының көздері үшін қолданылады (жылына 500 т-дан астам). ЕҚТ үздіксіз өлшеуді қолдану мүмкін болмаған жағдайда – тоқсанына 1 рет.

Үздіксіз (тұрақты) өлшеулер үшін, егер өлшеу нәтижелерін бағалау күнтізбелік жылда келесі шарттар орындалғанын көрсетсе, эмиссияның шекті мәндері орындалды деп саналады:

a) рұқсат етілген орташа айлық шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

b) рұқсат етілген орташа күндік шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 1 10 %-ынан аспайды;

c) барлық рұқсат етілген жылдық орташа сағаттық көрсеткіштердің 95 %-ы олардың тиісті шығарындыларының шекті мәндерінің 200 %-ынан аспайды;

Үздіксіз өлшеулер болмаған жағдайда, егер өлшеулердің әрбір сериясының немесе құзыретті органдар белгілеген ережелерге сәйкес айқындалатын басқа да рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, эмиссияның шекті мәндері орындалды деп есептеледі.

Су ресурстары

Р/с №	МЛВ*	Мыс өндірісі	Алтын өндірісі
1	2	3	4
1	Сынап (Hg)	+	+
2	Қорғасын (Pb)	+	+
3	Мырыш (Zn)	+	+
4	Күшән (As)	+	+
5	Кадмий (Cd)	+	+
6	Мыс (Cu)	+	+
7	Күміс (Ag)	-	+

*

1) EҚT 15 қатысты мониторинг;

2) бақылаудың ең аз мерзімділігі айына бір рет.

Бөлім 5. Ремедиация бойынша талаптар

Мыс пен бағалы металл – алтын өндіру кезінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдасқан шығарындылар көздерінен, оның ішінде күйдіру пештерін, концентраттарды кептіруге арналған пештерді, балқыту пештерін, конвертерлерді, анодты пештерді, күкірт қышқылын өндіру қондырғыларын (құрамында күкірті бар өнімдерді өндіру үшін шығатын технологиялық газдарды жіберген жағдайда) пайдалану нәтижесінде туындайтын ластағыш заттардың шығарындыларынан болады. Ұйымдастырылмаған шаң шығарындылары құрғақ материалдарды ұсақтау, тасымалдау, сақтау, оларды диірмен бункерлеріне беру, автомобиль жолдарымен жүру кезінде пайда болады.

Түсті металлургия объектілері қызметінің жер асты суларына әсер ету шамасы су тұтыну мен су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, сарқынды суларды сүзу алқаптарына ағызудың сапалық сипаттамасына және жер бедеріне байланысты болады. Түсті металлургия кәсіпорындарының сарқынды сулары өнеркәсіптік болып табылады. Ағынды құбырлар мен каналдардан тазартылмаған немесе жеткіліксіз тазартылған сарқынды суларды сүзу, сарқынды сулардың авариялық жарылуы жер асты және жер үсті суларын ластаудың негізгі көзі болып табылады.

Өндірістік және технологиялық процестер нәтижесінде пайда болған қалдықтар шарттық негізде бөгде ұйымдарға кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі мүмкін, өндірілген шахталар кеңістігін толтыру кезінде өздері үшін ішінара пайдаланылуы мүмкін, бір бөлігі қалпына келтіру реакциялары процесінде пайда болатын құрамдас металдар алынғаннан кейін өндіріске қайтарылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жерге және топыраққа экологиялық залал фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Осылайша, мыс және бағалы металл - алтын өндіретін кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануынан және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне одан әрі ауысуынан келесі жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан топырақ бетіне ластағыш заттардың түсуі және олардың одан әрі жерүсті және жерасты суларына инфильтрациясы нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы;

ластанған сарқынды суларды ағызу;

жануарлар дүниесі мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта құрауыштарына экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарларын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта құрауыштары жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормалары мен Ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сүйене отырып, учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жоюға арналған тиісті шараларды қолдануға тиіс.

Бұдан басқа, іс-әрекеті немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе қысқарту үшін, сондай-ақ олардың ағымдағы немесе болашақта бекітілген нысаналы мақсатын ескере отырып, учаске бұдан әрі адам денсаулығына елеулі қауіп төндірмеуі және табиғи орта құрауыштарының ластануына байланысты оның қоршаған ортаға қатысты қызметінен зиян келтірмеуі үшін мерзімде және кезеңділікте бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсыныстар

ЕҚТ бойынша қорытындылар Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларына, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін, әдеби деректерді пайдалана отырып, нормативтік құжаттаманы, экологиялық есептерді, мыс және бағалы металл - алтын өндіретін кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын зерделеп, жалпы түсті металлургия өндірісі туралы, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластаушы заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының пайда болуы, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, энергия және ресурстарды тұтыну туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру бойынша алдағы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға ластағыш заттардың, әсіресе маркерлік заттардың қоршаған ортаға эмиссияларының деңгейлері, шикізат пен энергия ресурстарын тұтыну туралы, сондай-ақ негізгі және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғыртуды жүргізу, ЕҚТ-ны енгізудің экономикалық аспектілері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларын мониторингтеуге, бақылауға және азайтуға назар аудару қажет; қоршаған ортаға эмиссиялардың АБЖ енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылады;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану қажет.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысымен бекітілген

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мырыш және кадмий өндірісі" қорытындысы

Мазмұны

Глоссарий

Алғысөз

Қолданылу саласы

Жалпы ережелер

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

1.2. Энергия тұтынуды басқару

1.3. Процестерді басқару

1.3.1. Атмосфералық ауаға шығарындылар мониторингі

1.3.2. Ластағыш заттар төгінділерінің мониторингі

1.3.3. Шу

1.3.4. Иіс

1.3.5. Атмосфералық ауаға шығарындылар

1.3.6. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.3.7. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.4. Мырыштың бастапқы өндірісі

1.4.1. Мырыштың гидрометаллургиялық өндірісі

1.4.1.1. Атмосфераға шығарындылар

1.4.1.1.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

1.4.1.1.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

1.4.1.2. Топырақ және жерасты суларын қорғау

1.4.1.3. Сарқынды сулардың түзілуі

1.4.1.4. Қалдықтар

1.4.2. Мырыштың пирометаллургиялық өндірісі

1.4.2.1. Атмосфераға шығарындылар

1.4.2.1.1. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

1.5. Мырыштың қайталама өндірісі

1.5.1. Атмосфераға шығарындылар

1.5.1.1. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

1.5.1.2. Органикалық қосылыстардың шығарындылары

1.5.1.3. Қышқыл шығарындылары

1.5.2. Сарқынды суларды жинақтау және тазарту

1.6. Құймаларды балқыту, алу, мырыш қорытпаларын құю және мырыш ұнтағын өндіру

1.6.1. Атмосфералық ауаға шығарындылар

1.6.1.1. Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары

1.6.1.2. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

1.6.2. Сарқынды сулар

1.6.3. Қалдықтар

1.7. Кадмий өндірісі

1.7.1. Атмосфераға шығарындылар

1.7.2. Қалдықтар

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

Глоссарий

Осы глоссарийдегі терминдердің анықтамалары заңды анықтамалар болып табылмайды. Осы Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша қорытынды) анықтамасы берілмеген өзге де терминдер Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша "Мырыш және кадмий өндірісі" анықтамалығында (бұдан әрі – ЕҚТ бойынша анықтамалық) көрсетілген.

Терминдер және олардың анықтамалары

ең үздік қолжетімді техникалар	—	қызмет түрлері мен оларды жүзеге асыру әдістерінің неғұрлым тиімді және озыңқы даму сатысы, ол бұлардың технологиялық нормативтерді және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болғызбауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған өзге де экологиялық шарттарды белгілеуге негіз болу үшін практикалық жарамдылығын айғақтайды;
ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер	—	белгілі бір уақыт кезеңінде және белгілі бір жағдайларда орташаландыруды ескере отырып, ең үздік қолжетімді техникалар бойынша қорытындыда сипатталған бір немесе бірнеше ең үздік қолжетімді техникаларды қолдана отырып, объектіні қалыпты пайдаланған кезде қол жеткізуге болатын өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бір бірлігіне немесе уақыт бірлігіне есептегенде эмиссиялардың ең үздік қолжетімді технологияларды қолдануға байланысты, эмиссия көлемінің бір бірлігіне (мг/Нм3, мг/л) және (немесе) электр және (немесе) жылу энергиясын, өзге ресурстарды тұтыну мөлшеріне қатысты маркерлік ластағыш заттардың шекті мөлшері (массасы) түрінде көрсетілген деңгейі;
қолданыстағы қондырғы	—	жұмыс істеп тұрған объектіде (кәсіпорында) орналасқан және осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгенге дейін пайдалануға берілген стационарлық эмиссиялар көзі. Осы ЕҚТ бойынша анықтамалық қолданысқа енгізілгеннен кейін реконструкцияланатын және (немесе) жаңғыртылған қондырғылар жұмыс істеп тұрған қондырғыға жатпайды.
маркерлік ластағыш затар	—	өндірістің немесе технологиялық процестің белгілі бір түрінің эмиссиялары үшін ластағыш заттардың осындай өндірісіне немесе технологиялық процесіне тән топтан таңдап алынатын және топқа кіретін барлық ластағыш заттар эмиссияларының мәндерін олардың көмегімен бағалауға болатын неғұрлым маңызды ластағыш заттар;
мониторинг	—	шығарындылардың, төгінділердің, тұтынудың, эквивалентті параметрлердің немесе техникалық шаралардың және т.б. белгілі бір химиялық немесе физикалық сипаттамаларының өзгеруін жүйелі түрде бақылау;

Аббревиатуралар және олардың толық жазылуы

Аббревиатура	Толық жазу
МЛЗ	маркерлік ластағыш заттар
КЭР	кешенді экологиялық рұқсат
ЕҚТ	ең үздік қолжетімді техника
ӨЭБ	өндірістік экологиялық бақылау
ЭМЖ	экологиялық менеджмент жүйесі

Алғысөз

Осы ЕҚТ бойынша қорытынды ЕҚТ бойынша анықтамалықтың негізінде әзірленді.

ЕҚТ бойынша қорытындыда оның қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерінің деңгейін болғызбау немесе төмендету мақсатында объектіде қолданылатын немесе қолдануға ұсынылатын, КЭР алу шарттарын сақтау үшін қажетті техникалардың сипаттамасы қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыда МЛЗ, МЛЗ эмиссияларының деңгейі және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты энергияны және (немесе) өзге ресурстарды тұтыну деңгейлері анықталады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген ережелер қамтылады.

ЕҚТ бойынша қорытындыны кейіннен қайта қарай отырып, ЕҚТ бойынша анықтамалықтарды қайта қарау анықтамалықтың алдыңғы нұсқасы бекітілгеннен кейін әрбір сегіз жыл сайын жүзеге асырылады.

Деректерді жинау туралы ақпарат

Қазақстан Республикасында мырыш және кадмий өндірісі кезінде қолданылатын шығарындылардың, төгінділердің технологиялық көрсеткіштері, қалдықтардың түзілуі, технологиялық процестер, жабдықтар, техникалық тәсілдер, әдістер туралы ақпарат ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеудің және (немесе) қайта қараудың бірінші кезеңі болып табылатын, оны жүргізу қағидалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 775 қаулысымен бекітілген Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша анықтамалықтарды әзірлеу, қолдану, мониторингтеу және қайта қарау қағидаларында қамтылатын кешенді технологиялық аудит (бұдан әрі - КТА) жүргізу процесінде жинақталған.

Қолданылу саласы

ЕҚТ бойынша қорытындының ережелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес мынадай негізгі қызмет түрлеріне қолданылады:

мырыш пен кадмий өндіру және қайта өңдеу;

қорғасын, мыс өндірістерінің өнеркәсіптік өнімдерінен мырыш пен кадмий алу;

кеннен, концентраттардан немесе қайталама шикізат материалдарынан металлургиялық, химиялық немесе электролиттік процестер арқылы мырыш пен кадмий өндіру;

күкірт қышқылы өндірісінің тозаңын, қожын, шламдарын, мырыш өндірісінің кектерін қоса алғанда, мырыш өндірісінің өнеркәсіптік өнімдерінен мырыш және кадмий алу;

кейіннен күкірт қышқылы мен өзге де өнімдер шығара отырып, мырыш өндірісінің құрамында күкірт бар газдарын кәдеге жарату.

ЕҚТ бойынша қорытынды:

өндіру процестеріне, кенді байытуға және концентраттар алуға;

металдардың бетін өңдеу процестеріне;

өндірісті іркіліссіз пайдалану үшін қажетті қосалқы процестерге;

жоспарлы-алдын алу және жөндеу жұмыстарына байланысты штаттан тыс пайдалану режимдеріне қолданылмайды.

Еңбекті қорғау мәселелері ішінара және осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың қолданылу аясына кіретін қызмет түрлеріне әсер еткен жағдайларда ғана қарастырылады.

Өндірістегі қалдықтарды басқару аспектілері осы ЕҚТ бойынша қорытындыда тек негізгі қызмет барысында түзілетін қалдықтарға қатысты қарастырылады. Қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқару жүйесі ЕҚТ бойынша тиісті қорытындыларда қарастырылады. Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда қосалқы технологиялық процестердің қалдықтарын басқарудың жалпы қағидаттары қарастырылады.

Жалпы ережелер

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда аталған және сипатталған техникалар нормативтік сипатта емес және толық болып табылмайды. Объектіні қалыпты пайдалану жағдайында ЕҚТ-ны қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін басқа да техникалар пайдаланылуы мүмкін.

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда көрсетілген ЕҚТ-ға сәйкес келетін технологиялық көрсеткіштер мынадай түрлерге жатады:

су буының құрамын алып тастағанан кейін, 273,15 К°, 101,325 кПа жағдайында шығарылатын газдың көлеміне (мг/Нм3) қатысты ластаушы заттардың массалық концентрациясы ретінде көрсетілген атмосфераға түсетін шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері;

су объектілеріне төгінділер бойынша мг/л-мен көрсетілген сарқынды сулардың көлеміне төгінділердің массасы ретінде көрсетілген технологиялық көрсеткіштер;

МЛЗ эмиссия деңгейлерінің нақты мәндері ЕҚТ-ны қолдануға байланысты көрсетілген технологиялық көрсеткіштер диапазонынан төмен болған кезде, осы ЕҚТ бойынша қорытындыда айқындалған талаптар сақталған болып табылады.

Ең үздік қолжетімді техникалар бойынша тұжырымдар

Осы ЕҚТ бойынша қорытындыда ұсынылған тұжырымдар мырыш және кадмий өндірісі жөніндегі барлық объектілерге қолданылады және қоршаған ортаға антропогендік теріс әсерді болдырмауға немесе, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, барынша азайтуға бағытталған. Сипатталған техникалар жүргізілген КТА және Қазақстан Республикасының түсті металлургия салалары құрылымының ерекшеліктерін талдау нәтижелері бойынша, сондай-ақ ЕҚТ бойынша анықтамалықты әзірлеу шеңберінде жүргізілген әлемдік тәжірибе деректері негізінде ЕҚТ-ға жатқызылған.

1-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникалардың сипаттамасы, оның ішінде ең үздік қолжетімді техникалардың қолданылуын бағалау үшін қажетті ақпарат

1.1. Экологиялық менеджмент жүйесі

ЕҚТ 1.

Жалпы экологиялық тиімділікті жақсарту мақсатында ЕҚТ келесі функциялардың барлығын қамтитын ЭМЖ-ны іске асырудан және сақтаудан тұрады:

жоғары басшылықты қосқанда, басшылықтың мүдделілігі мен жауапкершілігі;

басшылық тарапынан қондырғыны (өндірісті) ұдайы жетілдіруді қамтитын экологиялық саясатты айқындау;

қаржылық жоспарлаумен және инвестициялармен ұштастыра отырып, қажетті рәсімдерді, мақсаттар мен міндеттерді жоспарлау және іске асыру;

ерекше назар аударылатын рәсімдерді енгізу:

құрылымы мен жауапкершілік;

кадрларды іріктеу;

қызметкерлерді оқыту, хабардар ету және олардың құзыреттілігі;

коммуникациялар;

қызметкерлерді тарту;

құжаттамалар;

технологиялық процесті тиімді бақылау;

техникалық қызмет көрсету бағдарламалары;

төтенше жағдайларға дайындық және олардың салдарын жою;

табиғат қорғау заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету;

өнімділікті тексеру және төмендегілерге ерекше назар аударылатын түзету шараларын қабылдау:

мониторинг және өлшеулер;

түзету және алдын алу шаралары;

жазбаларды жүргізу;

ЭМЖ-нің жоспарланған іс-шараларға сәйкестігін анықтау үшін тәуелсіз (егер мұндай мүмкіндік болса) ішкі немесе сыртқы аудит, оны енгізу және іске асыру;

жоғары басшылықтың ЭМЖ-ны және оның заманауи талаптарға сәйкестігін, пайдалылығы мен тиімділігін талдауы;

экологиялық өте таза технологиялардың әзірленуін қадағалау;

қондырғыны пайдаланудан шығару кезінде, жаңа зауытты жобалау сатысында және оны пайдаланудың бүкіл мерзімі ішінде қоршаған ортаға ықтимал әсерін талдау;

сала бойынша тұрақты негізде салыстырмалы талдау жүргізу.

Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу және іске асыру және әсіресе тозаңды азайту жүйелерінің тиімділігіне қатысты, сондай-ақ ЭМЖ-ның бір бөлігі болып табылатын техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін пайдалану.

Қолданылуы.

ЭМЖ-ның қамту аймағы (мысалы, егжей-тегжейлі деңгей) және сипаты (мысалы, стандартталған немесе стандартталмаған) әдетте қондырғының сипатына, ауқымына және күрделілігіне, сондай-ақ оның қоршаған ортаға тигізетін әсерінің деңгейіне байланысты.

Сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде берілген.

1.2. Энергия тұтынуды басқару

ЕҚТ 2.

Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру: төменде келтірілген техникалардың екі немесе одан да көп техникалардың комбинациясын қолдану.

Р/с №

Техника

Сипаттамасы

Қолданылу мүмкіндігі

1	2	3	4
1	Энергия тиімділігін басқару жүйесі (мысалы, ISO 50001 халықаралық стандартының және ұлттық ҚР СТ ISO 50001-2019 стандартының талаптарына сәйкес)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
2	Негізгі процестерді іске асыру кезінде пайда болатын артық жылуды қолдану (мысалы, бу, ыстық су немесе ыстық ауа)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Пирометаллургиялық процестер үшін қолданылады
3	Қалдықтарды отын немесе тотықсыздандырғыш ретінде пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
4	Концентраттар мен дымқыл шикізатты балқыту алдында төмен температурада кептіру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
5	Жоғары температурада жұмыс істейтін объектілердің, мысалы, бу және ыстық су құбырларының жылуын оқшаулау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1- бөлімінде ұсынылған
6	Мысалы, желдеткіштер сияқты құрылғыларға жиілік түрлендіргіштерімен жабдықталған жоғары тиімді электр қозғалтқыштарын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
7	Шығарындылар пайда болған кезде ғана тозаңның немесе бөлінетін газдардың жергілікті сорғыштарын қосуды автоматты түрде іске қосатын бақылау жүйелері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған
8	Күкірт қышқылын өндіру кезінде күкірт диоксидінен бөлінетін жылуды күкірт қышқылын өндіру қондырғысына жіберілетін газды алдын ала қыздыру үшін немесе бу және/немесе ыстық су өндіру үшін пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Күкірт қышқылы немесе сұйық SO2 өндірісін қоса алғанда, түсті металдарды алу жөніндегі зауыт үшін ғана қолданылады
9	Регенеративті термиялық тотықтырғыш	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Өрт қауіпті ластағыш заттармен ластануды азайту қажет болған жағдайда ғана қолданылады
10	Негізгі технологиялық процестерден бөлінетін газдардың жылуын пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.9.1-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады

1.3. Процестерді басқару

ЕҚТ 3.

Ең үздік қолжетімді техника технологиялық процестердің тұрақтылығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін нақты уақыт режимінде процестерді үздіксіз түзету және оңтайландыру мақсатында қазіргі заманғы компьютерлік жүйелердің көмегімен диспетчерлік процестерден басқару үшін қажетті барлық тиісті параметрлерді өлшеу немесе бағалау болып табылады, мұның өзі энергия тиімділігін арттырады және өнімділікті барынша арттыруға және қызмет көрсету процестерін жетілдіруге мүмкіндік береді. ЕҚT процесті басқару жүйесінінің көмегімен сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.4-бөлімінде берілген техникалардың комбинациясымен бірге процестің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуден тұрады:

қолданылатын технологиялық процестерге сәйкес бастапқы материалдардың сапасын бақылау;

өңдеудің оңтайлы тиімділігіне қол жеткізу, энергия тұтынуды төмендету және қоршаған ортаға шығарындыларды азайту, қалдықтардың түзілуін азайту үшін белгілі бір құрамдағы шихтаны дайындау;

бастапқы шикізатты мөлшерлеу және өлшеу жүйелерін пайдалану;

сигнализацияны, жану жағдайларын және газ қоспаларын қоса алғанда, материалды беру жылдамдығын, технологиялық процестің сыни параметрлері мен жағдайларын бақылау үшін автоматтандырылған жүйелерді қолдану;

пештегі температураны, қысымды (немесе қысымның төмендеуін), сондай-ақ газ көлемін немесе шығынын үздіксіз бақылау;

газ температурасы, реагенттерді мөлшерлеу, қысымның төмендеуі, электр сүзгілерінің тогы мен кернеуі, тазартқыш сұйықтықтың шығыны және рН сияқты, сондай-ақ О2, СО, ҰОҚ сияқты газ тәртізді компоненттердің атмосфераға шығарындыларын болғызбау және/немесе азайту үшін қолданылатын жабдықтың сыни технологиялық параметрлерін бақылау;

күкірт қышқылы өндірісін қамтитын зауыттар үшін күкірт қышқылын өндіру жөніндегі қондырғыға жіберер алдында бөлінетін газдардағы сынаптың тозаңдануы мен құрамының мониторингі;

металл және металл оксидтерінің қызып кетуінен түтіннің пайда болуын болғызбау үшін балқыту және металл балқыту пештеріндегі температураны бақылау және мониторинг жүргізу;

жабдықтың бітелуі мен істен шығуын анықтау үшін дірілдің жедел мониторингі;

электролиттік процестердегі ауыспалы ток, кернеу және электр түйіспелерінің температурасы көрсеткіштерінің оперативті мониторингі;

нақты уақыт режимінде температураны, лайлылықты, рН, өткізгіштікті және шығынды мониторингтеу арқылы сарқынды суларды тазарту жөніндегі қондырғының реагенттерінің берілуін және өнімділігін бақылау.

ЕҚТ 4.

Ұйымдастырылған тозаң мен металл шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ ЕҚТ 1-де көрсетілген экологиялық менеджмент жүйесінің бір бөлігі ретінде тозаңды басу және тозаңды жинау жүйелерінің тиімділігін сақтауға ерекше назар аударатын техникалық қызмет көрсетуді басқару жүйесін қолдануды қамтиды.

1.3.1. Атмосфералық ауаға шығарындылар мониторингі

ЕҚТ 5.

ЕҚТ ЕҚТ-мен байланысты деңгейлері көрсетілген барлық процестер шығарындыларының негізгі көздерінен түтін мұржаларынан, сондай-ақ техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5.4-бөлімінде көрсетілген негізгі өндірістік процестермен өзара байланысты қайталама өндірістерден ластағыш заттардың шығарындыларын өлшеу болып табылады (мысалы, күкірт қышқылды қондырғыларда шығатын пештердің технологиялық газдарын кәдеге жарату).

Егер деректер сериясы тазарту процесінің тұрақтылығын нақты көрсетсе, мониторинг жиілігін бейімдеуге болады.

ЕҚТ ұлттық және/немесе халықаралық стандарттарға сәйкес атмосфераға шығарындыларды мониторингілеуден тұрады, ол баламалы сапа деректерін ұсынуды қамтамасыз етуі тиіс және осы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4-бөлімінде берілген жиілікпен жүргізіледі.

1.3.2. Ластағыш заттар төгінділерінің мониторингі

ЕҚТ 6.

ЕҚТ баламалы сапа деректерін ұсынуды қамтамасыз ететін ұлттық немесе басқа да халықаралық стандарттарға сәйкес тазарту қондырғыларынан сарқынды суларды шығару орнында су сынамаларын алу және төгінділерді мониторингтеу үшін тиісті стандарттарды пайдалануды білдіреді.

Сарқынды суларды ағызуды бақылау үшін су мен сарқынды суларды іріктеу мен талдаудың көптеген стандартты процедуралары бар, соның ішінде:

кездейсоқ сынама – сарқынды су ағынынан алынған бір сынама;

құрамдас сынама – белгілі бір кезең ішінде үздіксіз іріктеп алынатын сынама немесе белгілі бір кезең ішінде үздіксіз немесе кезең-кезеңімен іріктеп алынатын, содан кейін аралас бірнеше сынамадан тұратын сынама;

квалификациялық кездейсоқ сынама – кемінде екі минут аралықпен ең көбі екі сағат ішінде іріктелген және содан кейін араластырылған кемінде бес кездейсоқ сынамадан тұратын құрама сынама. Техниканың техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5.5-бөлімінде берілген. Ластағыш төгінділердің мониторингі шеңберінде сынамаларды іріктеу кезеңділігі осы ЕҚТ бойынша қорытындының 4-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 6а.

Ластағыш заттар төгінділеріне мониторингтің автоматтандырылған жүйесі.

Р/с №

Құрылымдық элемент

Сипаттама

1	2	3
1	Сипаты	Өлшенетін параметрдің физикалық бірлігіне пропорционалды шығыс сигналын қайтаратын және адамның араласуынсыз өлшеу нәтижелерін шығаруға қабілетті зерттелетін материалды өлшеуге арналған жүйе.
2	Техникалық сипаттамасы	Кәсіпорын төгінділерінің жай-күйіне үздіксіз мониторинг жүргізуге мүмкіндік беретін техникалық және ақпараттық құралдар кешені: 1) температура (С0); 2) шығын өлшегіш (м3/сағ); 3) сутектік көрсеткіш (рН).
3	Қол жеткізілген экологиялық пайда	экологиялық заңнаманы сақтау; су ресурстарының ластануына нақты уақыт режимінде мониторинг жүргізу; су ресурстарының ластануы туралы ақпараттың жалпыға бірдей қолжетімділігі
4	Экологиялық көрсеткіштер және пайдалану деректері	Нақты объектіге байланысты.
5	Кросс-медиа әсерлер	Нәтижесі күтілмейді
6	Қолданылуына қатысты техникалық пайымдаулар	Жалпы қолданылады.
7	Ендірудің қозғаушы күші	Нақты уақыттағы төгінділерді бақылау.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5.6-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 6b.

Сарқынды сулармен ластағыш заттардың төгінділерін азайту: металдар мен сульфаттарды жою мақсатында мырыш пен кадмий өндірісінде пайда болған сарқынды суларды тазарту. Бір немесе бірнеше техниканы пайдалану:

Р/с №	Техника	Қолданылуы
1	2	3
1	Химиялық шөгінді	Жалпы қолданылады
2	Қышқылы аз технологиялық суды өңдеу	Жалпы қолданылады
3	Сүзгілеу	Жалпы қолданылады
4	Адсорбция әдісі	Жалпы қолданылады

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.10.2-бөлімінде келтірілген.

1.3.3. Шу

ЕҚТ 7.

Шу деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.8-бөлімінде берілген техникалардың комбинациясын пайдалану болып табылады:

жабдықты мұқият бақылау және уақтылы қызмет көрсету;

шу көзі мен қабылдаушы объект арасындағы кедергілерді пайдалану (орнату). Жарамды кедергілер, мысалы, қорғаныс қабырғалары, біліктер/үйінділер және ғимараттар болып табылады;

шулы қондырғыларды немесе компоненттерді дыбыс сіңіретін құрылымдармен қоршау;

технологиялық жабдықтар шығаратын шуды азайту үшін дірілге қарсы тіректер мен қосылыстарды пайдалану немесе шу деңгейі төмен жабдықты пайдалану (мүмкін болса);

шуды болғызбауды қолдана отырып, дыбыс жиілігін өзгерту.

Қолданылуы. Жалпы қолданылады.

1.3.4. Иіс

ЕҚТ 8.

Иіс деңгейін төмендету мақсатында ЕҚТ техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде берілген техникалардың комбинациясын қолдану болып табылады:

өткір иісі бар материалдарды пайдалануды болғызбау немесе азайту;

хош иісті материалдар мен газдарды таралғанға дейін және сұйылтылғанға дейін ұстау және жою;

әртүрлі иістерді шығара алатын кез келген жабдықты мұқият жобалау, пайдалану және техникалық қызмет көрсету;

егер мүмкін болса, материалдарды күйдіру немесе сүзу арқылы өңдеу.

Қолданылуы. Жалпы қолданылады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9.-бөлімінде келтірілген.

1.3.5. Атмосфералық ауаға шығарындылар

ЕҚТ 9.

Мырыш пен кадмийдің бастапқы және қайталама өндірісі кезінде пештер мен қосалқы құрылғылардан (аспирациялық газ-ауа ағындары, желдету ауасы және т.б.) атмосфераға ластағыш заттардың шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ бөлінетін газдарды тазартудың орталықтандырылған жүйесінде шығарындыларды жинау, өңдеу болып табылады.

Әртүрлі көздерден шығарылатын ағындар пайдаланылған газдарды ағындардың әрқайсысында болатын ластағыш заттарды тиімді өңдеуге арналған тазартудың бірыңғай орталықтандырылған жүйесінде жиналады, араластырылады және өңделеді. Бұл ретте химиялық құрамы бойынша үйлеспейтін ағындардың араласуына жол бермеу керек.

Қолданылуы: қолданыстағы қондырғыларға жарамдылығы конструктивтік ерекшеліктеріне және қондырғылардың орналасуына байланысты шектелген (қосымша алаңдардың қажеттігі).

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.9-бөлімінде келтірілген.

1.3.6. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 10.

Атмосфераға ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, оларды азайту үшін ЕҚТ ЕҚТ 1-де берілген экологиялық менеджмент жүйесінің бөлігі ретінде төмендегілерді қамтитын тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындылары бойынша шаралар жоспарын әзірлеу және іске асыру болып табылады:

1) ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларының неғұрлым маңызды көздерін анықтау;

2) белгілі бір уақыт кезеңі ішінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін тиісті шаралар мен техникалық шешімдерді айқындау және іске асыру.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 11.

Ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау немесе егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, оларды азайту үшін ЕҚT ұйымдастырылмаған шығарындыларды көзге мүмкіндігінше жақын жинау және оларды кейіннен өңдеуден тұрады. Техниканың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 12.

ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген бір немесе бірнеше әдісті қолдану арқылы материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау немесе азайту болып табылады.

Шығарындыларды ұстау және тазарту жүйелерін пайдалану кезінде ЕҚТ – тиісті шараларды қолдану арқылы ұстау және кейінгі тазарту тиімділігін оңтайландыру болып табылады. Ең қолайлы әдіс - тозаң шығарындыларын тозаң көзіне жақын тұста ұстау.

Шикізатты сақтау және тасымалдау кезінде тозаң шығарындыларын болғызбау және азайту үшін қолданылатын шараларға мыналар жатады:

материалдардың қажетсіз артық жүктелуін және қорғалмаған орындарда ұзақ тұрып қалуын болғызбау үшін технологиялық регламенттердің технологиялық талаптарын сақтау;

тозаңданатын материалдар үшін ауаны сүзу және сору жүйесімен жабдықталған концентраттар, флюстер және ұсақ материалдар сияқты шикізат пен материалдарды сақтау кезінде жабық қоймаларды немесе силостарды/контейнерлерді пайдалану (олай болмаған жағдайда бункерлер тозаңды кетіру және тазарту жүйесіне қосылған тозаң ұстайтын қалқалармен және жүк түсіретін торлармен жабдықталуы тиіс);

материалдарды ашық алаңдарда сақтау кезінде жабындарды пайдалану;

суда еритін органикалық қосылыстары бар материалдарды немесе қайталама материалдарды сақтау кезінде герметикалық қаптаманы пайдалану;

тозаңды басу үшін сумен суару жүйесін пайдалану (айналмалы суды қолданған жөн);

тозаң шығаратын материалдарды беру (силостардың желдеткіш саңылаулары, пневматикалық беру жүйелері және конвейерлерді беру нүктелері) және аудару орындарында тозаң-газ ұстайтын жабдықты орнату;

сақтау аймағын үнемі тазарту және қажет болған жағдайда сумен ылғалдандыру;

ашық ауада сақтаған жағдайда үйінділерді бойлық осі бойымен желдің басым бағыты бойынша орналастыру керек;

табиғи рельефті, жер үйінділерін пайдалану арқылы немесе тозаңды ұстап қалу және сіңіру үшін ашық жерлерде биік шөптер мен мәңгі жасыл ағаштар отырғызу арқылы желден қорғайтын қоршаулар жасау;

конвейерлік таспалардан, механикалық күректерден немесе қармаулардан материалдың құлау биіктігін, егер мүмкін болса, 0,5 м-ден аспайтын деңгейге дейін шектеу;

ашық таспалы конвейерлердің жылдамдығын реттеу (<3,5 м/с);

қатаң техникалық қызмет көрсету стандарттары.

ЕҚТ 13.

Бастапқы және қайталама материалдарды дайындау (мөлшерлеу, араластыру, араластыру, ұсақтау, сұрыптау) кезінде ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын болғызбау және/немесе азайту үшін, ЕҚT сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген бір немесе бірнеше жоғарыда аталған әдістерді қолданудан тұрады:

тозаң түзетін концентраттарды, флюстерді және ұсақ түйіршікті материалдарды беру кезінде жабық конвейерлерді немесе пневматикалық жүйелерді пайдалану;

кейіннен тазарта отырып, тозаң-газ ұстау жүйелерімен жарақтандырылған тозаң-тозаңды құрайтын материалдармен (егер бункер-дозатор пайдаланылса) жұмыс істеу кезінде жабық жабдықты пайдалану;

егер араластыру ашық кеңістікте жүзеге асырылса, суландырғыш сияқты тозаңды басу жүйелерін қолданған жөн;

шикізатты, егер қолданылатын болса, олардың технологиялық процесіне қарай түйіршіктеу.

ЕҚТ 14.

Мырыш пен кадмийдің қайталама және бастапқы өндірісі кезінде шикізат пен материалдарды алдын ала өңдеу кезінде (кептіру, бөлшектеу, күйдіру, брикеттеу, аккумуляторларды түйіршіктеу және ұсақтау, сұрыптау және жіктеу сияқты) ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін ЕҚT сипаттамасы ЕҚT 13-те берілген техникаларды пайдалануды білдіреді.

ЕҚТ 15.

Мырыш пен кадмийдің бастапқы және қайталама өндірісі кезінде тиеу, балқыту және түсіру процестері кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту үшін, ЕҚТ төменде келтірілген техникалық шешімдерді кешенді пайдаланудан тұрады:

жабық ғимараттар мен құрылыстар;

тозаң шығаратын шикізатты алдын ала өңдеу, мысалы, түйіршіктеу;

ауа сору жүйесі бар герметикалық жүктеу жүйелерін пайдалану;

берілісі мен шығуы үзік-үзік процестер үшін есігі бітелетін герметикалық немесе жабық пештерді пайдалану, мұның өзі балқыту кезінде пештің ішінде оң қысымды ұстап тұруға көмектеседі;

қысымның көтерілуін және герметикалықтың бұзылуын болдырмау үшін теріс қысымды және газы шығару жылдамдығы жеткілікті деңгейдегі пештер мен газ магистральдарын пайдалану;

тиеу және түсіру орындарын, шөміштерді және дроссельдеу аймағын тозаң тұтқыш жабдықпен (сорғыштар/қаптамалар) жабдықтау;

газ сорғышты (жаңа қондырғыларда) ауа бұру жүйесімен толық жабдықтау;

пештің герметикалығын сақтау;

пештегі температураны ең аз қажетті деңгейде ұстау;

балқыманы шығару кезінде шөмішке арналған қорғаныс қаптамасымен жабдықтау;

ауланатын ағындарды тазалау үшін сүзу жүйесіне қосылған балқыту тиеу және шығару аймағының тозаң тұтқыш жүйелерімен жабдықтау;

ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген пештің түріне және шығарындыларды азайтудың қолданылатын әдістеріне сәйкес шикізатты таңдау және беру.

ЕҚТ 16.

Бастапқы және қайталама мырыш пен кадмий өндіру кезінде қайта балқыту, тазарту және құю кезінде ұйымдастырылмаған шығарындыларды болғызбау және/немесе азайту мақсатында, ЕҚT сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген төменде келтірілген әдістердің комбинациясын қолдануды білдіреді:

балқыманың температурасын бақылау;

тазарту және химиялық заттарды қосу реакциясы кезінде қазандықты қақпақпен жабу;

тигель пешінің немесе ауаны сору жүйесі бар қазанның үстіндегі, сондай-ақ бұру және жуу нүктелеріндегі жабындарды/қалпақтарды жабдықтау;

тозаң тәрізді қожды/қалдықтарды жою үшін жабық механикалық жинағыштарды пайдалану.

ЕҚТ 17.

ЕҚT төмендегі әдістерді қолдана отырып, тиісті көздерден ұйымдастырылмаған шығарындылардың мөлшерін анықтау болып табылады:

шығарындылар шығатын көзінде өлшенетін тікелей өлшеулер, концентрациясы мен массасы өлшенуі немесе анықталуы мүмкін;

шығарындыларды анықтау көзден белгілі бір қашықтықта жүргізілетін жанама өлшеулер;

шығарындылар коэффициенттерін қолдана отырып есептеу әдістерін пайдалану.

Мүмкіндігінше тікелей өлшеу әдістері жанама әдістерге немесе шығарындылар коэффициенттерін қолдана отырып есептеулерге негізделген бағалауларға қарағанда анағұрлым қолайлы. Техниканың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.5-бөлімінде берілген.

Тікелей өлшеулердің мысалдары – қаптамалары бар аэродинамикалық құбырлардағы өлшеулер немесе басқа әдістер. Соңғы жағдайда желдің жылдамдығы мен шатыр желдеткішінің ауданы өлшенеді, сонымен қатар ағынның жылдамдығы есептеледі. Шатырдағы желдеткішті өлшеу жазықтығының көлденең қимасы бірдей аймақтың учаскелеріне бөлінеді (торды өлшеу).

Жанама өлшеулердің мысалына индикаторлық газдарды қолдану, кері дисперсияны модельдеу әдістері және лазерлік диапазонды анықтау және өлшеу жүйесін қолдана отырып, массалық тепе-теңдік әдісі жатады.

Есептеу әдістері сусымалы материалдарды сақтау және тасымалдау кезінде тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын, сондай-ақ көлік қозғалысы нәтижесінде жолдардағы тозаң суспензиясын бағалау үшін шығарындылар коэффициенттерін қолдану жөніндегі ұсынымдар негізінде пайдаланылады.

1.3.7. Ұйымдастырылған шығарындылар

Төменде келтірілген техникалар және олардың көмегімен қол жеткізуге болатын эмиссия деңгейлері мәжбүрлі желдету жүйелерімен жабдықталған көздер үшін белгіленген.

ЕҚТ 18.

Мырыш пен кадмий (аккумуляторлық батареялардан басқа) өндіру кезінде шикізатты алдын ала дайындаумен (қабылдау, өңдеу, сақтау, мөлшерлеу, араластыру, кептіру, ұсақтау, кесу және сұрыптау) байланысты процестер кезінде тозаң мен металдардың шығарындыларын азайту мақсатында, ЕҚТ қапшық сүзгіні (біреуін немесе комбинациясын) пайдалануды білдіреді. Техниканың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген.

Шикізатты дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері 2.1-кестеде келтірілген.

ЕҚТ 19.

Қайталама кадмийді өндіру кезінде батареяларды дайындау кезінде (ұсақтау, сұрыптау және жіктеу) тозаң мен металдардың шығарындыларын азайту үшін, ЕҚT қапшық сүзгіні немесе дымқыл скрабберді қолданудан тұрады. Техниканың толық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6, 5.7-бөлімдерінде берілген.

Батареяларды дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері 2.2-кестеде келтірілген.

1.4. Мырыштың бастапқы өндірісі

1.4.1. Мырыштың гидрометаллургиялық өндірісі

1.4.1.1. Атмосфераға шығарындылар

1.4.1.1.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 20.

Шикізат беруді дайындаудан және шикізат беруден атмосфераға ұйымдастырылмаған тозаң шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚT төменде келтірілген әдістердің біреуін немесе екеуін де қолданудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Ылғалды беру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1., 5.2-бөлімдерінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
2	Скрубберге қосылған толық жабық технологиялық жабдық		Жалпы қолданылады

ЕҚТ 21.

Күйдіру арқылы өңдеуден атмосфераға тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын төмендету мақсатында ЕҚT төменде келтірілген бір немесе екі әдісті қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Теріс қысым кезінде операцияларды орындау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.5-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
2	Скрубберге қосылған толық жабық технологиялық жабдық		Жалпы қолданылады

ЕҚТ 22.

Қатты және сұйық фазаларды шаймалау, бөлу және тазартудан атмосфераға ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Цистерналарды қақпақтармен жабу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.8-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
2	Науалардың кіру және шығу жолдарын технологиялық сұйықтықпен жабу		Жалпы қолданылады
3	Резервуарларды механикалық тартқышы бар шығарындыларды болғызбаудың орталық жүйесіне немесе шығарындыларды болғызбаудың бірбакты жүйесіне қосу		Жалпы қолданылады
4	Сорғыштардың көмегімен вакуумдық сүзгілерді жабу және оларды шығарындылардың алдын алу жүйесіне қосу		Қатты және сұйық фазаларды шаймалау және бөлу кезеңдерінде ыстық сұйықтықтарды сүзуге ғана қолданылады

ЕҚТ 23.

Электролиттік бөлінуден атмосфераға ұйымдастырылмаған шығарындыларды азайту мақсатында, ЕҚT электролизерлерде қоспаларды, әсіресе көбік түзгіштерді қолданудан тұрады. ЕҚТ-ның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.9-бөлімінде берілген.

1.4.1.1.2. Ұйымдастырылған шығарындылар

ЕҚТ 24.

Шикізатты өңдеу және сақтау, муфель үшін шикізатты құрғақ дайындау, шикізатты құрғақ беру және күйдіру арқылы өңдеу салдарынан атмосфераға тозаң мен металл шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ қапшық сүзгіні пайдалану болып табылады, оның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген.

Шикізатты өңдеу және сақтау, муфель үшін шикізатты құрғақ дайындау, шикізатты құрғақ беру және күйдіру арқылы өңдеу салдарынан атмосфераға шығарылатын тозаң шығарындыларына арналған, ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.3-кестеде берілген.

ЕҚТ 25.

Шаймалаудан, тазартудан және электролизден атмосфераға мырыш пен күкірт қышқылының шығарындыларын азайту мақсатында, сондай-ақ тазарту кезінде арсин мен стибин шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚT техникалардың біреуін және/немесе комбинациясын қолданудан тұрады, олардың сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2-бөлімінде берілген.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Дымқыл тазалау скруббері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Тамшы ұстағыш		Жаңа қондырғыларда жалпы қолданылады
3	Центрифуга жүйесі		Жалпы қолданылады

Шаймалаудан, тазартудан және электролизден атмосфераға мырыш пен күкірт қышқылы шығарындыларының, сондай-ақ тазарту кезінде арсин мен стибин шығарындыларының ЕҚТ-мен байланысты шығарындыларының технологиялық көрсеткіштері 2.4-кестеде берілген.

1.4.1.2. Топырақ және жерасты суларын қорғау

ЕҚТ 26.

Топырақ және жерасты суларының ластануын болғызбау мақсатында ЕҚТ шаймалау немесе тазалау кезінде пайдаланылатын резервуарларға арналған су өткізбейтін үйілген топырақ және электролиз цехтарын қорғайтын үйілген топырақ жүйесін пайдаланудан тұрады. ЕҚТ-ның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.2, 5.2.11, 5.2.12-бөлімдерінде берілген.

1.4.1.3. Сарқынды сулардың түзілуі

ЕҚТ 27.

Тұщы суды тұтынуды азайту және сарқынды сулардың пайда болуын болғызбау мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың комбинациясын қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қазандықтан құйылған сұйықтықты және роторды салқындатудың тұйық контурларынан суды газбен дымқыл тазартуға немесе сілтілеу сатысына қайтару	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.2-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Сарқынды суларды ротаторды тазарту/құю, электролиз және құю операцияларынан шаймалау сатысына қайтару		Жалпы қолданылады
3	Шаймалау және тазарту, сүзу тұнбасын жуу және ылғалды газбен тазарту операцияларынан шаймалау және/немесе тазарту сатысына дейін сарқынды суды қайтару		Жалпы қолданылады

1.4.1.4. Қалдықтар

ЕҚТ 28.

Кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың санын азайту мақсатында ЕҚТ технологиялық қалдықтарды қайта пайдалануды немесе кері жағдайда технологиялық қалдықтарды қайта өңдеуді жеңілдету үшін, соның ішінде төменде көрсетілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолдану арқылы объектідегі операцияларды ұйымдастырудан тұрады:

Р/с №

Техника

Сипаттама

Қолданылуы

1	2	3	4
1	Концентраттарға арналған бункерде жиналған тозаңды қайта пайдалану және технологиялық процесс шеңберінде өңдеу (концентратты берумен бірге)	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.1, 5.6.1.3, 5.7.3, 5.8.2-бөлімдерінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Күйдіру барысында жиналған тозаңды күйдіруге арналған бункер арқылы қайта пайдалану		Жалпы қолданылады
3	Сыртқы қондырғыда шикізат ретінде құрамында қорғасын мен күміс бар қалдықтарды қайта өңдеу		Металдың құрамына және нарықтың/процестің қолжетімділігіне байланысты қолданылады
4	Нарық талаптарына сәйкес келетін өнімді алу үшін сыртқы қондырғыда шикізат ретінде Сu, Co, Ni, Cd, Mn бар қалдықтарды қайта өңдеу		Металдың құрамына және нарықтың/процестің қолжетімділігіне байланысты қолданылады

ЕҚТ 29.

Шаймалау қалдықтары түпкілікті жоюға жарамды болуы үшін ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың біреуін қолдануды білдіреді:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Вельц-пештерде пирометаллургиялық өңдеу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.1-бөлімінде берілген	Құрамында мырыш ферриттері көп емес және/немесе бағалы металдардың жоғары концентрациясы жоқ бейтарап шаймалау қалдықтарына ғана қолданылады
2	Jarofix процесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.2-бөлімінде берілген	Темірдің ярозиттік қалдықтарына ғана қолданылады. Қолданыстағы патентке байланысты қолданылуы шектеулі
3	Сульфидтеу процесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.2.2-бөлімінде берілген	Тек темір ярозитінің қалдықтарына және тікелей сілтілеу қалдықтарына ғана қолданылады
4	Темір қалдықтарын тығыздау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.2.3-бөлімінде берілген	Cарқынды суларды тазарту қондырғысынан шыққан гетит пен гипске бай шлам қалдықтарына ғана қолданылады

ЕҚТ 29а.

Jarofix процесі ярозитті тұнбаны портландцементпен, әкпен және сумен араластырудан тұрады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.2.1-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 29b.

Сульфидтеу процесі тұнбаны жууға арналған резервуардағы және сульфидті реакторлардағы қалдықтарға NaOH және Na2S қосудан тұрады.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.2.2-бөлімінде келтірілген.

ЕҚТ 29c.

Темір қалдықтарының тығыздалуы сүзгілермен ылғалды азайтуды және әк немесе басқа заттарды қосуды қамтиды.

ЕҚТ сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.13.2.3-бөлімінде келтірілген.

1.4.2. Мырыштың пирометаллургиялық өндірісі

1.4.2.1. Атмосфераға шығарындылар

1.4.2.1.1. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

ЕҚТ 30.

Мырыштың пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға тозаң мен металл шығарындыларын азайту үшін (күкірт қышқылы қондырғысына бағытталғандардан басқа), ЕҚТ қапшық сүзгіні пайдалануды білдіреді, оның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген.

Қолданылуы: концентраттардағы органикалық көміртегі мөлшері жоғары болған жағдайда (мысалы, шамамен 10 %), бітелу салдарынан қапшық сүзгілерді қолдануға болмайды, сондай-ақ басқа әдістерді де қолдануға болады (мысалы, дымқыл тазалау скруббері).

Мырыштың пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға тозаң шығарындыларына арналған (күкірт қышқылы қондырғысына бағытталғандарды қоспағанда) ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.5-кестеде берілген.

ЕҚТ 31.

Мырыштың пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға SO2 шығарындыларын төмендету мақсатында (күкірт қышқылын немесе сұйық SO2 қондырғысына жіберілгендерден басқа), ЕҚT дымқыл күкіртсіздендіру техникасын қолданудан тұрады, оның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.2-бөлімінде берілген.

Қолданылуы: мырыштың гидрометаллургиялық өндірісінде қолданылады.

Мырыштың пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға SO2 шығарындыларына арналған (күкірт қышқылы қондырғысына бағытталғандарды қоспағанда) ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.6-кестеде берілген.

ЕҚТ 32.

SO2 шығарындыларын азайту үшін SO2 мөлшері жоғары бөлінетін газдардан және түтін газын тазарту жүйесінен қалдықтардың түзілуін болғызбау үшін ЕҚT күкірт қышқылын немесе құрамында күкірт бар басқа өнімдерді өндіру арқылы күкіртті рекуперациялаудан тұрады, оның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.3.3-бөлімінде берілген.

Қолданылуы: пайдаланылатын техникалық шешімдер күкірт қышқылын өндіруде және мырыштың гидрометаллургиялық өндірісінде қолданылады.

a) дара контактілі қондырғы;

б) ҚК/ҚА қондырғылары (қосарлы контакт/қосарлы абсорбция);

в) ылғалды катализ қондырғысы.

Күкірт қышқылын немесе құрамында күкірт бар басқа өнімдерді өндіру арқылы балқыту пештерінен бөлінетін газдардың құрамындағы күкіртті рекуперациялау кезіндегі ЕҚТ-мен байланысты SO2 технологиялық көрсеткіштері 2.7-кестеде берілген.

1.5. Мырыштың қайталама өндірісі

1.5.1. Атмосфераға шығарындылар

1.5.1.1. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

ЕҚТ 33.

Қожды түйіршіктеуден және қайта өңдеуден атмосфераға тозаң мен металдың шығарылуын төмендету мақсатынд, ЕҚТ қапшық сүзгіні пайдалануды білдіреді, оның сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген.

Қожды түйіршіктеуден және қайта өңдеуден атмосфераға шығарылатын тозаң шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.8-кестеде берілген.

ЕҚТ 34.

Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындарды балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға тозаң мен металдың шығарылуын төмендету мақсатында ЕҚТ қапшық сүзгіні пайдалануды білдіреді, оның сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1.3-бөлімінде берілген.

Қолданылуы: қапшық сүзгі (металл оксидтерінің орнына хлоридтерді азайту қажет болғанда) қож шығару операциясына қолданылмайды.

Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындардың балқуынан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға шығарылатын тозаң шығарындыларына арналған ЕТҚ-мен байланысты технологиялық көрсеткіштер 2.9-кестеде берілген.

1.5.1.2. Органикалық қосылыстардың шығарындылары

ЕҚТ 35.

Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындарды балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға органикалық қосылыстардың шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген әдістердің бірін немесе комбинациясын қолдануды білдіреді.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Кейіннен қапшық сүзгі және/немесе ЭСТ қолданылатын адсорбентті (белсендірілген көмірді немесе қоңыр көмір коксын) енгізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1, 5.2.6-бөлімдерінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
2	Термиялық тотықтырғыш	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Жалпы қолданылады
3	Тотықсыздандырғыш термиялық тотықтырғыш	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 4.3.1-бөлімінде ұсынылған	Қауіпсіздік себептері бойынша қолдануға болмайды

Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындарды балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға шығарылатын жалпы ҰОҚ және ПХДД/Ф шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.10-кестеде берілген.

1.5.1.3. Қышқыл шығарындылары

ЕҚТ 36.

Металл және аралас металл/тотығу ағындарын балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға HCL және HF шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген техникалардың бірін қолдануды білдіреді.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Кейіннен қапшық сүзгі қолданылатын адсорбентті енгізу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген	Металл және аралас металл/тотығу ағындарын балқыту Вельц-пеш
2	Ылғалды тазарту скруббері	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6.1.1-бөлімінде берілген	Қож ұшыру пеші

Металл және аралас металл/тотығу ағындарын балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға шығарылатын HCL және HF шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері 2.11-кестеде берілген.

1.5.2. Сарқынды суларды жинақтау және тазарту

ЕҚТ 37.

Вельц-пештердің жұмысы кезінде тұщы суды тұтынуды қысқарту мақсатында ЕҚT көп сатылы қарсы ағынды жууды қолданудан тұрады.

Жуудың алдыңғы кезеңінен келетін су сүзіледі және жуудың келесі кезеңінде қайта пайдаланылады. Екі немесе үш кезеңді қолдануға болады, бұл бір сатылы қарсы ағынды жуумен салыстырғанда су шығынын үш есе азайтуға мүмкіндік береді. ЕҚТ-ның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде берілген.

ЕҚТ 38.

Вельц пешінің жұмыс процесінде жуу сатысынан суға галогенидтер шығарындыларын болғызбау немесе азайту мақсатында ЕҚТ кристалдануды пайдалануды білдіреді. ЕҚТ-ның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде берілген.

1.6. Құймаларды балқыту, алу, мырыш қорытпаларын құю және мырыш ұнтағын өндіру

1.6.1. Атмосфералық ауаға шығарындылар

1.6.1.1. Ұйымдастырылмаған тозаң шығарындылары

ЕҚТ 39.

Мырыш құймаларын балқытудан, қорытпасын алу мен құюдан және мырыш ұнтағын өндіруден атмосфераға тозаңның ұйымдастырылмаған шығарындыларын азайту мақсатында ЕҚТ теріс қысымдағы жабдықты пайдаланудан тұрады. Техникалардың техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.7, 5.2.8-бөлімдерінде берілген.

1.6.1.2. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

ЕҚТ 40.

Мырыш құймаларын балқытудан, қорытпасын алу мен құюдан және мырыш ұнтағын өндіруден атмосфераға тозаң мен металл шығарындыларын азайту үшін ЕҚТ қапшық сүзгілерді қолданудан тұрады. ЕҚТ-ның техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген.

Мырыш құймаларын балқытудан, қорытпасын алу мен құюдан және мырыш ұнтағын өндіруден атмосфераға шығарылатын тозаң шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты технологиялық көрсеткіштер 2.12-кестеде берілген.

1.6.2. Сарқынды сулар

ЕҚТ 41.

Мырыш құймаларын балқыту мен құюдан сарқынды сулардың пайда болуын болғызбау мақсатында ЕҚТ салқындатқыш суды қайта пайдаланудан тұрады. Техниканың техникалық сипаттамасы ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.4.2-бөлімінде берілген.

1.6.3. Қалдықтар

ЕҚТ 42.

Мырыш құймаларын балқытудан кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың санын азайту мақсатында ЕҚТ технологиялық қалдықтарды қайта пайдалануды жеңілдету үшін немесе кері жағдайда технологиялық қалдықтарды қайта өңдеу үшін, соның ішінде төменде көрсетілген бір немесе екі техниканы қолдану арқылы объектідегі операцияларды ұйымдастырудан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Мырыш қожының тотыққан фракциясын және балқыту пештерінен шыққан құрамында мырыш бар тозаңды күйдіру пешінде немесе мырышты гидрометаллургиялық өндіру процесінде пайдалану	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.1- бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Балқыту пешінде катодтарды құюдан мырыш және құрамында металл бар қождың металл фракциясын пайдалану немесе мырышты тазарту қондырғысында мырыш тозаңы немесе мырыш оксиді түрінде алу	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.5.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

1.7. Кадмий өндірісі

1.7.1. Атмосфераға шығарындылар

1.7.1.1. Ұйымдастырылмаған шығарындылар

ЕҚТ 43.

Ұйымдастырылмаған атмосфераға шығарындыларды азайту мақсатында ЕҚТ төменде келтірілген бір немесе екі техниканы пайдаланудан тұрады.

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Пирометаллургиялық өндірісте брикеттеу/түйіршіктеу және газды бөлу үшін және балқыту, қоспалау және құю процестері үшін гидрометаллургиялық өндірісте шаймалау және қатты-сұйықтықты сепарациялау үшін скрубберге қосылған орталық сору жүйесі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	Гидрометаллургиялық өндірісте электролиз кезеңі үшін ұяшықтарды жабау	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады

1.7.1.2. Ұйымдастырылған тозаң шығарындылары

ЕҚТ 44.

Кадмий мен балқытудың пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға тозаң мен металл шығарындыларын азайту, қорытпалар алу және мырыш құймаларын құю мақсатында ЕҚT төменде келтірілген техникалардың біреуін немесе комбинациясын қолданудан тұрады:

Р/с №	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Қапшық сүзгі	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.1-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
2	ЭСТ	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.2.6-бөлімінде берілген	Жалпы қолданылады
3	Ылғалды тазартқыш скруббер	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.6.1.1-бөлімінде берілген	Қолдану мүмкіндігі келесі жағдайларда шектелуі мүмкін: - бөлінетін газ ағынының өте жоғары жылдамдығы (түзілетін қалдықтар мен сарқынды сулардың едәуір мөлшеріне байланысты) - қуаң аудандарда (судың үлкен көлеміне және сарқынды суларды тазарту қажеттігіне байланысты)

Кадмийдің пирометаллургиялық өндірісі мен балқытудан, қорытпалар алудан және мырыш құймаларын құюдан атмосфераға тозаң мен кадмий шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты технологиялық көрсеткіштер 2.13-кестеде берілген.

1.7.2. Қалдықтар

ЕҚТ 45.

Кадмийдің гидрометаллургиялық өндірісінен кәдеге жаратуға жіберілетін қалдықтардың санын азайту мақсатында ЕҚT технологиялық қалдықтарды қайта пайдалануды немесе кері жағдайда технологиялық қалдықтарды қайта өңдеуді жеңілдету үшін, соның ішінде төменде көрсетілген әдістердің бірін қолдану арқылы объектідегі операцияларды ұйымдастырудан тұрады.

Р/с№	Техника	Сипаттама	Қолданылуы
1	2	3	4
1	Кадмийді мырыш процесінен тазарту секциясында кадмиймен байытылған цемент ретінде алу, оны қосымша шоғырландыру және тазарту (электролиз немесе пирометаллургиялық процесс) нәтижесінде оны нарық талаптарына сай келетін кадмийге немесе кадмий қосылыстарына айналдыру	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7.3. 5.8.2-бөлімдерінде берілген	Экономикалық тиімді сұраныс болған жағдайда ғана қолданылады
2	Тазарту бөлімінде кадмиймен байытылған цемент ретінде мырыш процесінен кадмий алу, содан кейін кадмийге бай тұнба алу мақсатында гидрометаллургиялық операциялар жиынтығын қолдану (мысалы, цемент (металл Cd), Cd (OH)2), ол полигондарда көміліп, барлық басқа технологиялық ағындар кадмий қондырғысында немесе мырыш қондырғысы ағынында қайта өңделеді	ЕҚТ бойынша анықтамалықтың 5.7.3. 5.8.2-бөлімдерінде берілген	Өнеркәсіптік қалдықтар үшін қолайлы полигон болған жағдайда ғана қолданылады

2-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты технологиялық көрсеткіштер (эмиссия деңгейлері)

Атмосфералық ауа (ластағыш заттардың шығарындылары)

2.1-кесте. Шикізатты дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң*	≤5**

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні;

** 2021 жылдың 01 шілдесіне дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін ≤ 20 мг/нм3.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген.

2.2-кесте. Батареяларды дайындау кезінде ЕҚТ-мен байланысты тозаңның технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	≤5

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа мәні.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.3-кесте. Шикізатты өңдеуден және сақтаудан, муфель үшін шикізатты құрғақ дайындаудан, күйдірумен өңдеуден және құрғақ беруден атмосфераға шығарылатын тозаң шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	< 5**

* іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде;

** 2021 жылдың 01 шілдесіне дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін ≤ 20 мг/Нм3.

2.4-кесте. Шаймалаудан, тазартудан және электролизден атмосфераға мырыш пен күкірт қышқылының шығарындыларына арналған, сондай-ақ тазарту кезіндегі арсин мен стибин шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с

Параметр

ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*

1	2	3
1	Zn	< 1
2	H2SO4	< 10
3	AsH3 және SbH3 қосындысы	< 0,5

* іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.5-кесте. Мырыш пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға тозаң шығарындыларына арналған (күкірт қышқылы қондырғысына бағытталғандарды қоспағанда) ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	2 - 5

*

1) іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні, сол сияқты орташа мәні ретінде;

2) егер қапшық сүзгі қолданылмаса, диапазонның жоғарғы шегі 10 мг/Нм3 құрайды.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.6-кесте. Мырыш пирометаллургиялық өндірісінен атмосфераға SO2 шығарындыларына арналған (күкірт қышқылы қондырғысына бағытталғандарды қоспағанда) ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	SO2	<500

*

1) іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні, сол сияқты орташа мәні ретінде;

2) 2021 жылдың 01 шілдесіне дейін пайдалануға берілген кәсіпорындар үшін, қоршаған орта объектілеріне ең аз әсер ететін тазалау техникасын таңдағанға дейін және өнеркәсіптік жағдайларда сынақтан өткізгенге дейін: 50 - 1000 мг/Нм3.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.7-кесте. Күкірт қышқылын және басқа да өнімдерді өндіру арқылы балқыту пештерінен бөлінетін газдардың құрамындағы күкіртті рекуперациялау кезінде ЕҚТ-мен байланысты SO2 технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Түрлендіру процесінің түрі	Түрлендіру коэффициенті, %**	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3	4
1	Бір контактілі күкірт қышқылы зауыты	-***	800 - 1000
2	Екі контактілі күкірт қышқылы зауыты	>99,8
3	Ылғалды катализ қондырғысы (WSА процесі)	>98***

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні немесе орташа;

** қалдық газдарды кейінгі тазарту тиімділігін есепке алмағанда, абсорбциялық бағанды қамтитын түрлендіру коэффициенті;

*** қалдық газдарды қосымша тазалау ескерілген көрсеткіштер.

2.8-кесте. Қожды түйіршіктеу және өңдеуден атмосфераға тозаң шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	≤5

* іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.9-кесте. Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындарды балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға тозаң шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері.

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	2-5

*

1) іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні, сол сияқты орташа мәні ретінде;

2) егер қапшық сүзгі қолданылмаса, диапазонның жоғарғы шегі 15 мг/Нм3 дейін жоғары болуы мүмкін;

3) егер күшән немесе кадмий шығарындылары 0,05 мг/Нм3 асып кетсе, тозаң шығарындылары төменгі диапазонға бағытталады деп күтілуде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.10-кесте. Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындарды балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға жалпы ҰОҚ және ПХДД/Ф шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

№ п/п	Параметр	Ед. измерения	ЕҚТ-ТК
1	2	3	4
1	Жалпы ҰОҚ	мг/Нм3	2 - 20*
2	ПХДД/Ф	нг МТЭ/Нм3	< 0.1**

* іріктеу кезеңінің орташа тәуліктік мәні, сол сияқты орташа мәні ретінде;

** кем дегенде алты сағат іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.11-кесте. Металл және аралас металл/тотықтырғыш ағындарды балқытудан, сондай-ақ қож ұшыру пешінен және вельц-пештен атмосфераға HCl және HF шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	HCl	< 1,5
2	HF	< 0,3

* іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген.

2.12-кесте. Балқытудан, қорытпалар алудан және мырыш құймаларын құюдан және мырыш ұнтағын өндіруден атмосфераға тозаң шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	≤5

* іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген..

2.13-кесте. Кадмий пирометаллургиялық өндірісінен және балқытудан, қорытпалар алудан және мырыш құймаларын құюдан атмосфераға тозаң мен кадмий шығарындыларына арналған ЕҚТ-мен байланысты шығарындылардың технологиялық көрсеткіштері

Р/с №	Параметр	ЕҚТ-ТК (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Тозаң	≤5
2	Cd	< 0,1

* іріктеу кезеңінің орташа мәні ретінде.

Байланысты мониторинг ЕҚТ 6-да берілген.

Су ресурстары (сарқынды сулардың шығарындыларындағы ластағыш заттардың концентрациясы)

2.14-кесте. Бастапқы және қайталама мырыш пен кадмий өндірісі кезінде ЕҚТ-ға сәйкес келетін қабылдаушы су қоймаларына келіп түсетін сарқынды сулардың төгінділеріндегі технологиялық көрсеткіштер

Р/с №

Параметр

ЕҚТ-ТК (мг/л)*

1	2	3
1	Күшән және оның қосылыстары	<0,1
2	Кадмий (Cd)	<0,1
3	Мыс (Cu)	<0,2
4	Сынап (Hg)	<0,05
5	Қорғасын (Pb)	<0,5
6	Мырыш (Zn)	<1
7	Қалқыма заттар	<25

*

1) орташа тәуліктік мәні;

2) ағынды суларды тазарту қондырғыларынан тазартылған ағындарды шығару орындарында қолданылатын көрсеткіштер.

3-бөлім. Ең үздік қолжетімді техниканы қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер, оның ішінде энергетикалық, су және өзге де ресурстарды тұтыну деңгейлері

ЕҚТ-ны қолдануға байланысты өзге де технологиялық көрсеткіштер уақыт бірлігіне немесе өндірілетін өнімнің (тауардың), орындалатын жұмыстың, көрсетілетін қызметтің бірлігіне шаққандағы ресурстарды тұтыну мөлшерімен көрсетіледі. Тиісінше, өзге де технологиялық көрсеткіштерді белгілеу қолданылатын технологияға байланысты. Сонымен қатар, энергетикалық, су және өзге де (шикізаттық) ресурстарды тұтынуды талдау нәтижесінде көптеген факторларға байланысты бірқатар вариативтік көрсеткіштер алынды:

шикізаттың сапалық көрсеткіштері;

қондырғылардың өнімділігі және пайдалану сипаттамалары;

дайын өнімнің сапалық көрсеткіштері;

өңірлердің климаттық ерекшеліктері және т.б.

Ресурстарды тұтынудың технологиялық көрсеткіштері ЕҚТ-ны, оның ішінде прогрессивті технологияны енгізуге, өндірісті ұйымдастыру деңгейін арттыруға бағытталуы, ең төменгі мәндерге сәйкес келуге (тиісті ресурсты тұтынудың орташа жылдық мәнін негізге ала отырып) және үнемдеу және ұтымды тұтыну жөніндегі сындарлы, технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды көрсетуге бағытталуы тиіс.

Өзге технологиялық көрсеткіштер қолданылатын шикізат пен отын бойынша кәсіпорындардың жеке ерекшеліктеріне, шығарылатын өнімнің сапасына қойылатын талаптарға және өзге де факторларға сүйене отырып, аралас салалар/салыстырмалы процестер ЕҚТ бойынша анықтамалықтардың ережелерін, сондай-ақ тиісті ЕҚТ-ны енгізу мүмкіндігін ескере отырып қаралады. Технологиялық көрсеткіштерге қол жеткізуде тиімділікті қамтамасыз ететін нақты жағдайларда ЕҚТ-ны таңдау кезінде кәсіпорынның қаржылық және техникалық ресурстарын ескеру қажет.

Мемлекеттік жоспарлаудың ұлттық құжаттарына сәйкес технологиялық нормативтерді белгілеу кезінде мынадай өзге де технологиялық көрсеткіштер ұсынылады:

энергия тиімділігі бойынша: өнеркәсіптің энергия сыйымдылығын 2021 жылғы деңгейден 2029 жылға қарай 10 %-ға төмендету;

айналымды және қайта сумен жабдықтауды енгізу – технологиялық процестерде қолданылуын ескере отырып, 100 %-ға дейін.

4-бөлім. Ең үздік қолжетімді техникаларды қолдануға байланысты мониторинг бойынша талаптар

Атмосфералық ауа

Р/с №

Параметр

Төмендегілерге қатысты бақылау:

Бақылаудың минималды кезеңділігі (6)

1	2	3	4
1	Тозаң (1)	ЕҚТ 18	Үздіксіз (2)
		ЕҚТ 18	Тоқсанына бір рет * (2)
2	As түрінде көрсетілген күшән және оның қосылыстары	ЕҚТ 17, ЕҚТ 18	Тоқсанына бір рет *
3	Cd түрінде көрсетілген кадмий және оның қосылыстары	ЕҚТ 15, ЕҚТ 16, ЕҚТ 17, ЕҚТ 18	Тоқсанына бір рет *
4	Cu түрінде көрсетілген мыс және оның қосылыстары	ЕҚТ 17, ЕҚТ 18	Тоқсанына бір рет *
5	Pb түрінде көрсетілген қорғасын және оның қосылыстары	ЕҚТ 15, ЕҚТ 16, ЕҚТ 17, ЕҚТ 18	Тоқсанына бір рет *
6	Қажеттілігіне қарай басқа металдар (3)	ЕҚТ 15, ЕҚТ 16, ЕҚТ 17, ЕҚТ 18	Тоқсанына бір рет *
7	SO2(4)	ЕҚТ 21	Үздіксіз немесе тоқсанына бір рет (2)
8	NO2 түрінде көрсетілген NOx	ЕҚТ 23	Үздіксіз немесе тоқсанына бір рет (2)
9	Ұшпа органикалық қосылыстар (ҰОҚ)	ЕҚТ 19	Үздіксіз немесе тоқсанына бір рет (2)
10	ПХДД/Ф	ЕҚТ 19	Тоқсанына бір рет *
11	H2SO4	ЕҚТ 19	Тоқсанына бір рет *

Ескерту:

* ЭБЖ сәйкес, бірақ тоқсанына кемінде бір рет. Бұл кезеңділік технологиялық шығарындылардың негізгі көздерін бақылауға қолданылады. Басқа көздерге (мехшеберханалар, қоймалар, ұйымдастырылмаған көздер және т. б.) қатысты кезеңділік есептілікті ұсыну мерзімдерін білдіреді және есеп айырысу әдістерін қамтуы мүмкін;

(1) шикізатты сақтау және өңдеу кезінде, ағын жылдамдығы 10000 Нм3/с аз болған кезде тозаң шығарындыларының көздері үшін, мониторинг технологиялық регламенттің талаптары негізінде жанама параметрлерді өлшеуге негізделуі мүмкін;

(2) үздіксіз өлшеулер атмосфераға ең көп шығарылатын көздер үшін қолданылады (жылына 500 тоннадан астам). ЕҚТ үздіксіз өлшеу қолданылмайтын жағдайда мерзімді мониторинг жүргізу жиілігін арттыру болып табылады;

(3) қолданылатын шикізаттың құрамына байланысты;

(4) SO2 шығарындыларын есептеу үшін тұтынылатын анод партияларының әрқайсысындағы күкірт мөлшерін өлшеуге негізделген масса балансын пайдалануға болады;

(5) үздіксіз өлшеулер жүргізген кезде, егер өлшеу нәтижелерін бағалау төменде көрсетілген шарттардың күнтізбелік жылда сақталғанын көрсетсе, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі:

a) рұқсат етілген орташа айлық мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінен аспайды;

b) рұқсат етілген орташа тәуліктік мән шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 110 %-ынан аспайды;

c) бір жылдағы барлық рұқсат етілген орташа сағаттық мәндердің 95 %-ы шығарындылардың тиісті шекті мәндерінің 200% - ынан аспайды;

үздіксіз өлшеулер болмаған кезде, егер құзыретті органдар белгілеген қағидаларға сәйкес айқындалған өлшемдердің әрбір сериясының немесе өзге де рәсімдердің нәтижелері шығарындылардың шекті мәндерінен аспаса, шығарындылардың шекті мәндері сақталды деп есептеледі;

(6) мониторинг жиілігі қондырғы тек қана шығарындыларды өлшеу мақсатында пайдаланылатын жағдайларда қолданылмайды.

Су ресурстары (сарқынды сулардың шығарындыларындағы ластағыш заттардың концентрациясы)

Р/с №	Параметр	Сынама алу кезеңділігі	Тиісті ЕҚТ №
1	2	3	4
1	Сынап (Hg)*	Тоқсанына бір рет	ЕҚТ 6
2	Күшән (As)	Айына бір рет
3	Кадмий (Cd)	Айына бір рет
4	Мыс (Cu)	Айына бір рет
5	Қорғасын (Pb)	Айына бір рет
6	Мырыш (Zn)	Айына бір рет
7	Сульфат (SO4)	Айына бір рет
8	Қалқыма заттар	Айына бір рет

* бүкіл өндірістің эмиссиясын анықтайтын зат емес, тек жекелеген технологиялық операциялардан шығарылуы мүмкін.

5-бөлім. Ремедиация бойынша талаптар

Мырыш пен кадмий өндіру кезінде атмосфералық ауаға әсер етудің негізгі факторы ұйымдастырылған шығарындылар көздерін пайдалану нәтижесінде пайда болатын ластағыш заттардың шығарындылары болып табылады.

Бүгінгі таңда ең басты экологиялық проблема мырыш пен кадмий өндірісінде бөлінетін газдардағы ластағыш заттардың мөлшері болып отыр. Атмосфералық ауаға ластағыш заттардың шығарылуы өндірістік циклдің барлық кезеңдерінде жүреді және тек төмендегідей өндірістік қызметтің ерекшелігімен анықталады:

бастапқы шикізаттан мырыш пен кадмий өндіру;

қайталама шикізаттан мырыш пен кадмийді ілеспе алу;

алынған өнімді қоспалардан тазарту және т. б.

Мырыш өнеркәсібі объектілері қызметінің топырақ және жерасты суларына әсер ету шамасы су тұтыну мен су бұру көлеміне, тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігіне, сарқынды суларды сүзу алқаптарына ағызудың сапалық сипаттамасына және жергілікті жердің рельефіне байланысты болады. Ағызылатын сарқынды сулардың сапалық құрамы кәсіпорынды сумен жабдықтауға пайдаланылатын сулардың құрамына, пайдаланылатын шикізаттың құрамына, технологиялық процестердің ерекшеліктеріне, аралық өнімдердің құрамына немесе дайын өнімдердің құрамына, қолданыстағы сарқынды суларды тазарту жүйелеріне байланысты.

Өндірістік және технологиялық процестер нәтижесінде түзілген қалдықтар шарттық негізде бөгде ұйымдарға кәдеге жаратуға/қайта өңдеуге берілуі мүмкін, ішінара өз қажеттіліктері үшін пайдаланылуы мүмкін, бір бөлігі қалпына келтіру реакциялары процесінде түзілетін құрамдас металдарды бөліп алғаннан кейін өндіріске қайтарылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ремедиация:

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне;

жерасты және жерүсті суларына;

жерге және топыраққа экологиялық залал келтіру фактісі анықталған кезде жүргізіледі.

Осылайша, мырыш пен кадмий өндіретін кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы және ластағыш заттардың табиғи ортаның бір компонентінен екіншісіне ауысуы нәтижесінде келесі жағымсыз салдарлар туындайды:

атмосфералық ауадан топырақ бетіне ластағыш заттардың түсуі және олардың одан әрі жерүсті және жерасты суларына инфильтрациясы нәтижесінде жер мен топырақтың ластануы;

жануарлар мен өсімдіктер әлеміне әсері.

Антропогендік әсер ету нәтижесінде келтірілген өндірістік және (немесе) мемлекеттік экологиялық бақылау нәтижелері бойынша табиғи орта компоненттеріне экологиялық залал фактілері анықталған кезде және қызмет салдарларын жабу және (немесе) жою кезінде базалық есепте немесе эталондық учаскеде белгіленген жай-күйге қатысты табиғи орта компоненттері жай-күйінің өзгеруіне бағалау жүргізу қажет.

Әрекеттері немесе қызметі экологиялық залал келтірген тұлға Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының нормалары мен ремедиация бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдарға сүйене отырып, учаскенің жай-күйін қалпына келтіру үшін осындай залалды жою үшін тиісті шаралар қолдануға тиі.

Сонымен қатар, әрекеттері немесе қызметі қоршаған ортаға зиян келтірген тұлға тиісті ластағыш заттардың эмиссияларын жою, тежеу немесе азайту үшін, сондай-ақ учаскенің ағымдағы немесе болашақ бекітілген нысаналы арналымын ескере отырып, осы учаске адам денсаулығына бұдан былай айтарлықтай зиян келтірмеуі үшін және табиғи ортаның компоненттерін ластауға байланысты қоршаған ортаға қатысты өзінің қызметімен залал кетірмеуі үшін мерзімінде және кезеңділікпен бақылау мониторингі үшін қажетті шараларды қабылдауы тиіс.

Қорытынды ережелер мен ұсынымдар

ЕҚТ бойынша қорытынды Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарына, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің міндетін атқарушының 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығымен бекітілген Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат бланкілерінің нысанын және оларды толтыру тәртібіне сәйкес әзірленді.

Жалпы алғанда, мырыш және кадмий өндірісі саласы туралы, салада қолданылатын технологиялар, жабдықтар, ластағыш заттардың төгінділері мен шығарындылары, өндіріс қалдықтарының түзілуі, қоршаған ортаға әсер етудің басқа да факторлары, кәсіпорындардың сараптамалық бағалау есептерінің деректерін пайдалана отырып, энергия және ресурстарды тұтыну, мырыш және кадмий өндірісі жөніндегі кәсіпорындарды жаңғырту және инновациялық дамыту жоспарларын, экологиялық есептерді, нормативтік құжаттаманы зерделеу туралы ақпаратқа талдау және жүйелеу жүргізілді.

Қорытындысы бойынша ЕҚТ тізімін түзету және жетілдіру жөніндегі одан арғы жұмыстарға және оларды енгізу мүмкіндігіне қатысты мынадай ұсынымдар тұжырымдалды:

кәсіпорындарға анықтамалықты әзірлеудің келесі кезеңдері үшін қажетті талдау жүргізу мақсатында, оның ішінде маркерлік ластағыш заттарды және ЕҚТ-ны қолдануға байланысты эмиссиялар деңгейлерінің диапазондарын қайта қарау мақсатында қоршаған ортаға, әсіресе маркерлік заттар эмиссияларының деңгейлері туралы мәліметтерді жинауды, жүйелеуді және сақтауды жүзеге асыру ұсынылады;

технологиялық объектілерді жобалау, пайдалану, реконструкциялау, жаңғырту кезінде қоршаған ортаға әсер етудің физикалық факторларын мониторингтеуге, бақылауға және азайтуға; қоршаған ортаға эмиссиялардың АМЖ-сын енгізу МЛЗ эмиссиялары бойынша нақты деректерді алудың және МЛЗ технологиялық көрсеткіштерін қайта қараудың қажетті құралы болып табылатынына назар аудару қажет;

технологиялық және табиғатты қорғау жабдықтарын жаңғырту кезінде жаңа технологияларды, жабдықтарды, материалдарды таңдаудың басым өлшемшарттары ретінде энергия тиімділігін арттыруды, ресурс үнемдеуді, өндіріс объектілерінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды пайдалану керек.

Об утверждении заключений по наилучшим доступным техникам "Производство цемента и извести", "Производство свинца", "Производство неорганических химических веществ", "Производство меди и драгоценного металла - золота", "Производство цинка и кадмия"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 160

В соответствии с пунктом 5 статьи 113 Экологического кодекса Республики Казахстан Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемые:

1) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство цемента и извести";

2) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство свинца";

3) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство неорганических химических веществ";

4) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство меди и драгоценного металла - золота";

5) заключение по наилучшим доступным техникам "Производство цинка и кадмия".

2. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

О. Бектенов

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 160

Заключение
по наилучшим доступным техникам "Производство цемента и извести"

Оглавление

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие заключения по НДТ

1.1.1. Система экологического менеджмента

1.1.2. Шум

1.2. Заключения по НДТ для цементной промышленности

1.2.1. Общие основные техники

1.2.2. Мониторинг

1.2.3. Потребление энергии и выбор техники

1.2.3.1. Выбор техники

1.2.3.2. Тепловая энергия

1.2.4. Использование отходов

1.2.4.1. Контроль качества отходов

1.2.4.2. Загрузка отходов в обжиговую печь

1.2.4.3. Меры безопасности при использовании опасных отходов

1.2.5. Выбросы пыли

1.2.5.1. Неорганизованные выбросы пыли

1.2.5.2. Организованные выбросы при операциях с образованием пыли

1.2.5.3. Выбросы пыли при обжиге

1.2.5.4. Выбросы пыли в процессах охлаждения и помола

1.2.6. Газообразные выбросы

1.2.6.1. Выбросы NOx

1.2.6.2. Выбросы SO2

1.2.6.3. Выбросы СО и проскоки СО

1.2.6.4. Выбросы органических углеводородов (ООУ/ЛОС)

1.2.6.5. Выбросы полихлорированных дибензодиоксинов и дибензофуранов (ПХДД и ПХДФ)

1.2.6.6. Выбросы металлов

1.2.6.7. Снижение выбросов газообразных хлоридов и фторидов HCl и HF

1.2.7. Технологические потери/отходы

1.3. Заключения по НДТ для производства извести

1.3.1. Основные технические решения

1.3.2. Мониторинг

1.3.3. Потребление энергии

1.3.4. Расход известняка

1.3.5. Выбор топлива

1.3.5.1. Использование топливных отходов

1.3.5.1.1. Контроль качества отходов

1.2.5.1.2 Загрузка отходов в печь

1.3.5.1.2. Техника безопасности при утилизации опасных отходов

1.3.6. Выбросы пыли

1.3.6.1. Неорганизованные выбросы пыли

1.3.6.2. Организованные выбросы при операциях с образованием пыли, кроме процессов обжига в печи

1.3.6.3. Выбросы пыли при процессах обжига в печи

1.3.7. Газообразные соединения

1.3.7.1. Основные технические решения для снижения выбросов газообразных соединений

1.3.7.2. Выбросы NOx

1.3.7.3. Выбросы SO₂

1.3.7.4. Выбросы СО, проскоки СО

1.3.7.4.1. Выбросы СО

1.3.7.4.2. Снижение проскоков СО

1.3.7.5. Выбросы органических углеводородов

1.3.7.6. Выбросы полихлорированных дибензодиоксинов и дибензофуранов (ПХДД и ПХДФ)

1.3.7.7. Выбросы металлов

1.3.7.8. Снижение выбросов газообразных хлоридов и фторидов HCl и HF

1.3.8. Производственные потери/отходы

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство цемента и извести" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ, уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве цемента и извести в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство цементного клинкера во вращающихся печах с производственной мощностью, превышающей 500 тонн в сутки, или в других печах с производительностью, превышающей 50 тонн в сутки;

производство извести в печах с производственной мощностью, превышающей 50 тонн в сутки.

Заключение по НДТ также распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или масштабы загрязнения окружающей среды:

хранение и подготовка сырья;

хранение и подготовка топлива;

использование отходов в качестве сырья и/или топлива – требования к качеству, контроль и подготовка;

производственные процессы;

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов;

хранение, упаковка и отгрузка продукции.

Некоторые процессы производства не охвачены данным документом, потому что считается, что они не связаны напрямую с первичным производством.

Заключение по НДТ не распространяется на:

некоторые процессы производства, такие как добыча сырья в карьере;

вопросы, касающиеся исключительно обеспечения промышленной безопасности или охраны труда.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения справочника по НДТ.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного технологического процесса. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих справочниках и заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/Нм³) при условиях 273,15 K, 101,325 кПа, после вычитания содержания водяного пара;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении по НДТ применимы ко всем объектам по производству цемента и извести и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры отрасли цемента и извести Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, проведенных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие заключения по НДТ

1.1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1. Внедрение системы экологического менеджмента

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении СЭМ, которая включает в себя все следующие функции:

1) ответственность и обязательства высшего руководства;

2) принятие высшим руководством экологической политики, которая включает требование постоянного улучшения (экологическая результативность) установки;

3) планирование и внедрение необходимых процедур, целей и задач с учетом финансовых планов и инвестиций;

4) внедрение процедур с особым вниманием к таким позициям, как:

структура и распределение ответственности;

обучение, осведомленность и компетентность (персонала);

коммуникации;

вовлечение в процесс развития СЭМ всех сотрудников;

документирование;

эффективный контроль технологических операций;

программа технического обслуживания;

готовности к нештатным ситуациям и авариям;

гарантии обязательного соблюдения требований природоохранного законодательства;

5) проверка и корректирующие действия с особым вниманием к таким позициям, как:

мониторинг и измерения (см. также справочное руководство по общим принципам мониторинга);

корректирующие и предупреждающие действия;

ведение записей;

независимый (где осуществимо) внутренний аудит, чтобы определить, соответствует ли СЭМ заложенным изначально принципам, должным ли образом она внедрена и функционирует;

6) регулярный анализ и пересмотр СЭМ высшим руководством на предмет ее пригодности, адекватности и действенности;

7) разработка более чистых технологий;

8) разработка рекомендаций по процедуре вывода из эксплуатации производств, заканчивающих свой жизненный цикл;

9) сравнительный анализ на регулярной основе.

Применение: область (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизированная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью производства, а также возможным масштабом экологического воздействия.

Описание представлено в разделе 4.7 справочника по НДТ.

1.1.2. Шум

НДТ 2. Уменьшение источников шума

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Выбор подходящего места для шумных операций	общеприменимо
2	Ограждение шумных операций/агрегатов	общеприменимо
3	Виброизоляция производств/агрегатов	общеприменимо
4	Использование внутренней и внешней изоляции на основе звукоизолирующих материалов	общеприменимо
5	Звукоизоляция зданий для укрытия любых шумопроизводящих операций, включая оборудование для переработки материалов	общеприменимо
6	Установка звукозащитных стен и/ или природных барьеров	общеприменимо
7	Применение глушителей на отводящих трубах	общеприменимо
8	Звукоизоляция каналов и вентиляторов, находящихся в звукоизолированных зданиях	общеприменимо
9	Закрытие дверей и окон в цехах и помещениях	общеприменимо
10	Использование звукоизоляции машинных помещений	общеприменимо
11	Использование звукоизоляции стенных проемов, например, установка шлюза в месте ввода ленточного конвейера	общеприменимо
12	Установление звукопоглотителей в местах выхода воздуха, например, на выпуске после газоочистки	общеприменимо
13	Снижение скорости потоков в каналах	общеприменимо
14	Использование звукоизоляции каналов	общеприменимо
15	Сепарация шумовых источников и потенциально резонансных компонентов, например, компрессоров и каналов	общеприменимо
16	Использование глушителей для дымососов и газодувок фильтров	общеприменимо
17	Использование звукоизолирующих модулей в технических устройствах (например, компрессорах)	общеприменимо
18	Использование резиновых щитов при дроблении (для предотвращения контакта металла с металлом)	общеприменимо
19	Возведение построек или посадка деревьев и кустов между защитной полосой и шумным производством	общеприменимо

Описание представлено в разделах 4.5, 4.5.1, 4.5.2, 5.1.6 справочника по НДТ.

1.2. Заключения по НДТ для цементной промышленности

1.2.1. Общие основные техники

НДТ 3. Оптимизация процессов производства

Чтобы снизить выбросы из обжиговой печи и повысить энергоэффективность, НДТ должны быть ориентированы на достижение ровного и стабильного режима обжига, максимально придерживаясь установленных параметров. Для этого рекомендуется использовать следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Оптимизация управления производственным процессом, включая компьютерный автоматизированный контроль	Общеприменима
2	Использование современной весовой системы подачи твердого топлива	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.1.7 справочника по НДТ.

НДТ 4. Контроль используемого сырья

Чтобы предотвратить и/или снизить выбросы, НДТ должна быть ориентирована на тщательный отбор и контроль всех поступающих в обжиговую печь компонентов.

Тщательный отбор и контроль всех компонентов, поступающих в печь, может снизить объем выбросов. В процессе отбора следует принимать во внимание такие факторы, как химический состав всех компонентов и способ их поступления в печь. Эти компоненты должны включать хлор, металлы, серу, летучие органические соединения в сырьевых материалах, а также процедуры и методы, перечисленные в НДТ 11 и НДТ 24.

Описание техники представлено в разделе 4.7.1 справочника по НДТ.

1.2.2. Мониторинг

НДТ 5. Мониторинг и измерение технологических процессов и выбросов в окружающую среду

В соответствии с НДТ должны осуществляться регулярный мониторинг и измерение параметров и выбросов, кроме того, следует проводить мониторинг выбросов в соответствии со стандартами Республики Казахстан, если же стандарты Республики Казахстан недоступны, то следует придерживаться стандартов ISO, национальных или иных международных стандартов, которые могли бы гарантировать соответствие данных научно обоснованным критериям, включая следующие:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Непрерывные измерения параметров процесса, свидетельствующих о стабильности процесса, - таких как температура, содержание О2, влажность и давление газа, разрежение и скорость потока	Общеприменимо
2	Мониторинг и стабилизация критических параметров процесса: однородность перемешиваемого сырья, подача топлива, постоянное дозирование, уровень избытка воздуха	Общеприменимо
3	Непрерывные замеры выбросов NH3, когда используется техника селективного некаталитического восстановления (СНКВ). В противном случае необходимо проведение периодического (один раз в год) мониторинга.	Применяется для процессов обжига
4	Непрерывные (для объектов I категории, стационарных источников, валовые выбросы которых составляют 500 и более т/год) или периодические замеры выбросов пыли, NOX, SO2 и СО	Применяется для процессов обжига
5	Периодические замеры выбросов ПХДД и ПХДФ и металлов *	Применяется для процессов обжига
6	Периодические замеры выбросов НСl, HF и ООУ/ЛОС	Применяется для процессов обжига
7	Непрерывные (для объектов I категории, стационарных источников, валовые выбросы которых составляют 500 и более т/год) или периодические замеры выбросов пыли	Применяется для процесса обжигов печи и других операций **

* в целях обеспечения информации для регистра выбросов и переноса загрязнителей в частности для тяжелых металлов и стойких органических загрязняющих веществ (статья 22 Экологического кодекса Республики Казахстан), а также соблюдения статьи 402, п.3 Экологического кодекса Республики Казахстан, в соответствии с которым "Запрещается использование технологий для уничтожения стойких органических загрязнителей и хлорсодержащих отходов без комплексной очистки отходящих газов. Комплексная очистка отходящих газов должна обеспечивать содержание диоксинов и фуранов в очищенных отходящих газах в концентрациях не выше 0,1 нанограмма на кубический метр";

** для малых источников (<10 000 нм3/ч) процессов с образованием пыли, кроме охлаждения и основных процессов дробления, частота измерений или проверка технических характеристик должна быть основана на требованиях технологического регламента.

Для контроля выбросов ПХДД и ПХДФ, ООУ, НС1, HF и металлов периодичность определяется с учетом сырьевых материалов и топлива, используемых в производственном процессе. Рекомендуемая периодичность измерения – 1 раз в год.

Выбор между постоянными или периодическими замерами, о чем говорится в НДТ 5 (4), зависит от предполагаемого количества загрязняющего вещества, выделяемого в год.

Описание представлено в разделе 5.1.5 справочника по НДТ.

1.2.3. Потребление энергии и выбор техники

1.2.3.1. Выбор техники

НДТ 6. Применение печей с многоступенчатым теплообменником и декарбонизатором

Для того, чтобы снизить потребление энергии, НДТ предусматривает использование печи, работающей по сухому способу с многоступенчатым теплообменником и декарбонизатором.

При этом типе системы обжига отработанные газы и тепло отходящих газов из зоны охлаждения могут быть использованы для подогрева и предварительного обжига сырья перед подачей в печь для обжига, что обеспечивает значительную экономию энергии.

Описание техники представлено в разделе 4.8.1.1 справочника по НДТ.

1.2.3.2. Тепловая энергия

НДТ 7. Оптимизация процессов в части энергопотребления

Для того, чтобы снизить или минимизировать потребление тепловой энергии, согласно НДТ следует использовать в отдельности или в сочетании следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Применение улучшенных и оптимизированных систем обжига и плавного, стабильного процесса эксплуатации печи в соответствии с установленными параметрами, в том числе: 1.Оптимизация управления технологическим процессом, включая компьютерные системы автоматического контроля 2.Современные весовые системы подачи твердого топлива 3.Расширение теплообменника и декарбонизатора до такой степени, насколько позволяет конфигурация существующей печи	Общеприменимо. Для существующих печей применение подогрева и предварительного обжига зависит от конфигурации системы печи
2	Рекуперация избытка тепла из обжиговых печей, особенно из зоны охлаждения. В частности, избыток тепла из зоны охлаждения (горячий воздух) или из теплообменника может использоваться для сушки сырья	Общеприменимо в цементном производстве. Рекуперация избытка тепла из зоны охлаждения применяется в случае использования колосниковых холодильников. При использовании барабанных холодильников эффективность рекуперации ограничена.
3	Применение соответствующего числа циклонов теплообменника в зависимости от характеристик и свойств сырьевых материалов и используемого топлива	Циклоны теплообменника применимы на новых заводах и крупных модернизированных предприятиях.
4	Использование топлива с характеристиками, которые имеют положительный эффект для снижения энергопотребления	Техническое решение общеприменимо для цементных печей при условии наличия топлива и для существующих печей при условии наличия технических возможностей подачи топлива в печь.
5	При замене обычного топлива на топливо из отходов используются оптимизированные и специальные системы цементных печей для сжигания отходов	Общеприменимо для всех типов цементных печей.
6	Минимизация параллельных потоков	Общеприменимо для цементной промышленности

Описание представлено в разделах 4.8.1.1, 4.8.2.1, 5.1.2 справочника по НДТ.

НДТ 8. Сокращение содержания клинкера в цементе и цементных продуктах

Снижение содержания клинкера в цементе и цементных продуктах может быть достигнуто при помощи наполнителей и/или добавок, как, например, доменный шлак, известняк, зола-унос и пуццолановых добавок на стадии измельчения в соответствии со стандартами производства цемента.

Описание техники представлено в разделе 5.1.7 справочника по НДТ.

НДТ 9. Оптимизация энергопотребления

Чтобы сократить/минимизировать потребление электроэнергии, в соответствии с НДТ следует использовать одну или комбинацию следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование управления работой энергосистем	Общеприменима
2	Использование помольного оборудования и другого электрооборудования с высокой энергоэффективностью	Общеприменима
3	Использование более совершенных систем мониторинга	Общеприменима
4	Снижение подсоса воздуха в систему	Общеприменима
5	Оптимизация управления процессом	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.1.1 справочника по НДТ.

1.2.4. Использование отходов

1.2.4.1. Контроль качества отходов

НДТ 10. Использование вторичных ресурсов

Чтобы гарантировать качество отходов, которые используются как топливо и/или сырьевые материалы в цементных печах, и снизить уровень выбросов, согласно НДТ следует использовать следующие технические решения:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование системы контроля качества, чтобы гарантировать следующие характеристики отходов и проанализировать любой тип отходов, который будет использоваться в качестве сырьевого материала и/или топлива в цементной печи: постоянный уровень качества; физические критерии, например способность к образованию выбросов, наличие грубых частиц, реакционная способность, обжигаемость, калорийность; химические критерии, например содержание хлора, серы, ООУ/ЛОС в сырьевых материалах, фосфатов и металлов	Общеприменима
2	Контроль значимых количественных параметров для любого типа отходов, используемых в качестве сырьевого материала и/или топлива цементной печи: содержание хлора, значимых металлов (Cd, Hg и Tl, As, Sb, Pb, Mn, Cr, Cu, Ni и V), серы, галогенов, ООУ/ЛОС	Общеприменима
3	Использование системы контроля качества для каждого подаваемого в технологический процесс вида отходов	Общеприменима

Описание представлено в разделах 4.7.2.3, 5.1.24 справочника по НДТ.

1.2.4.2. Загрузка отходов в обжиговую печь

НДТ 11. Использование отходов как топлива

Для того, чтобы обеспечить необходимую обработку отходов, используемых в качестве топлива и/или сырьевых материалов, согласно НДТ следует использовать следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование соответствующих точек загрузки материалов в печь с целью обеспечения определенной температуры и времени пребывания материала в данной зоне, зависящих от конструкции и работы печи	Общеприменима
2	Подача отходов, содержащих органические компоненты, которые могут улетучиться до зоны декарбонизации, в высокотемпературные зоны печной системы	Общеприменима
3	Управление работой печи таким образом, чтобы газы от сжигания отходов находились в контролируемом, гомогенизированном виде при температуре 850 °С не менее 2 секунд даже при наиболее неблагоприятных условиях	Общеприменима
4	Температура должна быть поднята до 1100° С, если совместно сжигаются опасные отходы с содержанием более 1% галогенсодержащих органических веществ, например, хлор	Общеприменима
5	Загружать отходы непрерывно и постоянно	Общеприменима
6	Приостановить или прекратить совместное сжигание отходов при режиме розжига и охлаждения (пуска и остановки) печи, когда невозможно достичь соответствующей температуры, как указано выше в п.п. (а) - (г).	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.1.3 справочника по НДТ.

1.2.4.3. Меры безопасности при использовании опасных отходов

НДТ 12. Безопасное обращение с отходами

НДТ должны предусматривать меры обеспечения безопасности при операциях с опасными отходами, например, при их складировании и/или подаче в печь - такие как учет фактора риска в соответствии с источником и типом отходов, маркировка, взятие проб и выборочный контроль отходов, предназначенных для переработки.

Описание представлено в разделе 5.1.24 справочника по НДТ.

1.2.5. Выбросы пыли

1.2.5.1. Неорганизованные выбросы пыли

НДТ 13. Оптимизация процессов производства

Чтобы минимизировать или предотвратить неорганизованные выбросы при операциях с образованием пыли, НДТ предусматривает использование одной или нескольких следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использовать простую и линейную компоновку технологического оборудования	Применяется только для новых заводов
2	Изолировать/герметизировать пыльные операции, такие как помол, рассев и перемешивание	Общеприменима
3	Предусмотреть укрытие конвейеров и грузоподъемников, которые по своей конструкции относятся к закрытым системам, если есть вероятность неорганизованных выбросов от пыльных материалов при транспортировке
4	Снизить уровень подсоса воздуха или просыпания материала, герметизировать установку
5	Использовать автоматические устройства и системы контроля
6	Обеспечить безаварийную эксплуатацию
7	Использовать передвижные и стационарные пылеулавливающие устройства для надежной и полной очистки
8	Осуществлять вентиляцию и собирать пыль следует с использованием рукавных фильтров	Общеприменима
9	Использовать закрытые склады с автоматической системой перемещения материала
10	Использовать гибкие шланги и рукава, снабженные системой улавливания пыли, при погрузке цемента в цементовоз

Описание представлено в разделе 5.1.7 справочника по НДТ.

НДТ 14. Оптимизация процессов производства участков хранения

Чтобы минимизировать/предотвратить неорганизованные выбросы пыли с участка хранения сыпучих материалов, НДТ предусматривает одну или несколько следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Участки, где размещены сырьевые материалы или топливо на открытом воздухе, штабели и площадки навального хранения должны быть закрыты или укрыты с помощью различных перегородок, покрытий, разделены стенами или оградами, состоящими из вертикальных зеленых растений (искусственные или естественные барьеры для защиты от ветра)	Общеприменима
2	Использовать защиту для хранящихся в открытых штабелях материалов: следует избегать хранения на открытых площадках пыльных материалов, но если это все же имеет место, можно снизить пыление, используя правильно сконструированные противоветровые барьеры	Общеприменима
3	Использовать водное опрыскивание и химические вещества, подавляющие пыление: - в том случае, когда источник пыли локализован, применяют установки водного орошения. Увлажнение частиц пыли облегчает их агломерацию и тем самым улучшает пылеосаждение. Существует множество агентов, которые также помогают увеличить эффективность водного опрыскивания.	Общеприменима
4	Использование дорожного покрытия, мытье дорог и их уборка: - Территории, по которой ездят грузовики, по возможности должны иметь дорожное покрытие, поверхность которого должна быть чистой, насколько это возможно. Увлажнение дорог может снизить неорганизованные выбросы пыли, особенно в сухую погоду. Их также можно подметать дорожными машинами. Хорошая уборка и очистка дорог обеспечивают минимальный уровень пыления.	Общеприменима
5	Увлажнение хранящихся в штабелях материалов: - Неорганизованные выбросы пыли могут быть снижены посредством достаточного увлажнения точек выгрузки и загрузки и использования ленточного конвейера с регулируемой высотой.	Общеприменима
6	Если невозможно избежать неорганизованных выбросов пыли на точках выгрузки и загрузки хранящихся материалов, то их можно снизить при регулировании уровня разгрузки в соответствии с высотой штабеля автоматически, если это возможно, либо путем снижения скорости разгрузки.	Общеприменима

Описание представлено в разделе 4.2 справочника по НДТ.

1.2.5.2. Организованные выбросы при операциях с образованием пыли

В этом разделе идет речь о выбросах, происходящих при операциях с образованием пыли, кроме обжига в печах, охлаждения и основных процессов помола. Сюда относятся такие процессы, как дробление сырьевых материалов, транспортировка и подача, хранение сырьевых материалов, клинкера и цемента, хранение топлива и отгрузка цемента.

НДТ 15. Применение рукавных фильтров

Для того, чтобы снизить организованные выбросы пыли, согласно НДТ следует использовать технологический регламент, разработанный непосредственно для фильтров, используемых для операций с образованием пыли, кроме обжига в печи, охлаждения и основного процесса помола. Требования технологического регламента должны включать сухую очистку отходящих газов на фильтрах.

Для операций с образованием пыли очистка отходящих газов обычно осуществляется рукавным фильтром.

Описание техники представлено в разделе 5.1.10 справочника по НДТ.

1.2.5.3. Выбросы пыли при обжиге

НДТ 16. Применение фильтров при обжиге

Чтобы снизить выбросы пыли с дымовыми газами в процессе обжига, НДТ предписывает сухую очистку дымовых газов с помощью фильтра.

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Электрофильтры	Применяется для всех систем печей
2	Рукавные фильтры
3	Гибридные фильтры

Описание представлено в разделе 5.1.9, 5.1.10, 5.1.11 справочника по НДТ.

1.2.5.4. Выбросы пыли в процессах охлаждения и помола

НДТ 17. Применение фильтров в процессах охлаждения и помола

Чтобы снизить выбросы пыли из дымовых газов, образующихся в процессах охлаждения и помола, НДТ предусматривает использование сухой очистки дымовых газов с помощью фильтра:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Электрофильтры	Общеприменимо для клинкерных холодильников и цементных мельниц
2	Рукавные фильтры	Общеприменимо для клинкерных холодильников и мельниц
3	Гибридные фильтры	Применимо для клинкерных холодильников и цементных мельниц

Описание представлено в разделе 5.1.9, 5.1.10, 5.1.11 справочника по НДТ.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 17, представлены в разделе 2.

1.2.6. Газообразные выбросы

1.2.6.1. Выбросы NOx

НДТ 18. Техники снижения выбросов NOx

Чтобы снизить выбросы NO_X с отходящими печными газами/ теплообменника/ декарбонизатора, НДТ предусматривает использование одной или несколько следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Охлаждение зоны горения	Применяется для всех типов печей, используемых в цементном производстве. Степень применимости может быть ограничена требованиями к уровню качества продукта и потенциальными воздействиями на стабильность процесса
	Горелки с низким выходом оксидов азота	Применяется во всех вращающихся печах, основной печи, а также декарбонизаторе
	Внутрипечное горение	Общеприменимо для длинных вращающихся печей
	Добавление минерализаторов, чтобы улучшить спекаемость сырьевой смеси (минерализованный клинкер).	Общеприменимо для вращающихся печей при условии соответствия требованиям качества конечного продукта
	Оптимизация процесса	Общеприменимо для всех печей
2	Ступенчатое сжигание (традиционное топливо или горючие отходы), также в сочетании с декарбонизацией и использованием оптимизированной топливной смеси	Как правило, может быть использовано только в печах, оборудованных декарбонизатором. Требуются существенные модификации для систем циклонного теплообменника без декарбонизатора. В печах без декарбонизатора сжигание кускового топлива могло бы иметь положительный эффект в плане снижения уровня NOх в зависимости от способности создавать регулируемое снижение атмосферного давления и контролировать образующиеся при этом выбросы СО
3	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	В принципе может быть использовано во вращающихся цементных печах. Зоны впрыска могут быть различные в зависимости от типа процесса в печи. В длинных печах, работающих по мокрому и сухому способу, могут быть сложности с достижением требуемой температуры и времени обработки материала в печи. См. также НДТ 19
4	Селективное каталитическое восстановление (СКВ)	Применимость зависит от необходимого каталитического и технологического усовершенствования применительно к цементной промышленности

Описание техники представлено в разделах 5.1.12-5.1.19 справочника по НДТ.

НДТ 19. Техники снижения выбросов NH₃

Применение техники СНКВ обеспечивает значительное снижение выбросов NO_X, удерживая при этом проскок аммиака на максимально низком уровне и обеспечивая использование следующих технических решений:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Эффективное снижение NOх наряду с поддержанием стабильного технологического процесса	В принципе может быть использовано во вращающихся цементных печах. Зоны впрыска могут быть различные в зависимости от типа процесса в печи. В длинных печах, работающих по мокрому и сухому способу, могут быть сложности с достижением требуемой температуры и времени обработки материала в печи.
2	Хорошее стехиометрическое распределение аммиака для достижения наиболее эффективного снижения NOх и уменьшения проскока NH3
3	Поддержание выбросов и проскоков NH3 (из-за непрореагировавшего аммиака) с отходящими газами на минимально возможном уровне, учитывая при этом корреляцию между эффективностью снижения выбросов NOх и проскоками NH3. В противном случае необходимо проведение периодического (один раз в год) мониторинга.

Описание техники представлено в разделе 5.1.18 справочника по НДТ.

1.2.6.2. Выбросы SO2

НДТ 20. Применение абсорбента и мокрого скруббера

Чтобы снизить до минимума выбросы SO₂ с отходящими печными газами/ теплообменника/ декарбонизатора, НДТ предусматривает использование одного из следующих технических решений:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Добавка абсорбента	Добавка абсорбента в принципе используется во всех печных системах, хотя в наибольшей степени используется в запечном циклонном теплообменнике. Добавка извести снижает качество гранул сырьевого материала и создает проблему прохождения потока в печах Леполь. Установлено, что для печей с теплообменником непосредственное введение гашеной извести в отходящий газ менее эффективно, чем подмешивание гашеной извести к подаваемому в печь материалу.
2	Использование мокрого скруббера	Применяется во всех типах цементных печей с соответствующим (достаточным) уровнем SO2 для производства гипса

Описание представлено в разделах 5.1.20, 5.1.21 справочника по НДТ.

1.2.6.3. Выбросы СО и проскоки СО

НДТ 21. Снижение проскоков СО

Для того, чтобы минимизировать частоту проскоков СО и поддерживать их общую длительность на уровне менее 30 минут в год при использовании электрофильтров или гибридных фильтров, НДТ предусматривает использование следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Предотвращение проскоков СО, чтобы уменьшить время простоя электрофильтров	Общеприменима
2	Непрерывные автоматические измерения СО посредством использования оборудования для мониторинга с коротким временем отклика, расположенного близко к источнику СО	Общеприменима

В целях безопасности и во избежание риска взрыва электрофильтры должны отключаться в момент повышения уровня СО в отходящих газах. Следующие техники используются для предотвращения проскоков СО и сокращения, таким образом, времени отключения:

регулирование процесса горения;

регулирование нагрузки по органическим веществам на сырьевые материалы;

регулирование качества топлива и системы подачи топлива.

Сбои случаются в основном при розжиге печи. Для безопасности газоанализаторы электрофильтров должны быть постоянно во включенном состоянии и время отклика должно быть сокращено за счет использования имеющейся резервной системы мониторинга.

Система постоянного контроля СО должна быть оптимизирована с учетом времени отклика и должна находиться близко к источнику СО, например, у выходного отверстия теплообменника или загрузочного отверстия печи, если используется печь, работающая по мокрому способу.

Если используются гибридные фильтры, то рекомендуется заземление поддерживающей клети при помощи ячеистого диска.

Описание представлено в разделе 5.1.22 справочника по НДТ.

1.2.6.4. Выбросы органических углеводородов (ООУ/ЛОС)

НДТ 22. Использование сырья с низким содержанием летучих органических соединений

Чтобы снизить выбросы общего органического углерода (ООУ) с отходящими печными газами на низком уровне, следует не допускать загрузки печи сырьевыми материалами с содержанием высокого уровня летучих органических соединений (ЛОС).

Описание представлено в разделе 5.1.23 справочника по НДТ.

1.2.6.5. Выбросы полихлорированных дибензодиоксинов и дибензофуранов (ПХДД и ПХДФ)

НДТ 23. Использование сырья с низким содержанием летучих органических соединений, соединений хлора и меди

Для предотвращения выбросов полихлорированных дибензодиоксинов и дибензофуранов или поддержания этих выбросы в отходящих печных газах низкими, следует применять отдельно или совместно следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Тщательный выбор и контроль материалов, подаваемых в печь (сырья), на содержание хлора, меди и летучих органических соединений	Общеприменима
2	Тщательный выбор и контроль топлива для обжига клинкера на содержание хлора и меди	Общеприменима
3	Ограничение / отказ от использования отходов, в которых имеются хлорсодержащие органические материалы	Общеприменима
4	Прекращение подачи топлива с высоким содержанием галогенов (например, хлора) при вторичном сжигании	Общеприменима
5	Быстрое охлаждение дымовых газов печи до температуры ниже 200 ºC и минимизация времени пребывания дымовых газов и содержания кислорода в зоне с температурой от 300 до 450 °C	Применимо для длинных печей мокрого способа и длинных печей сухого способа без циклонных теплообменников. В современных печах с циклонными теплообменниками и декарбонизатором эта функция уже присуща
6	Прекращение сжигания отходов при розжиге и охлаждении (пуске и остановке) печи	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.1.23 справочника по НДТ.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 23, представлены в разделе 2.

1.2.6.6. Выбросы металлов

НДТ 24. Использование сырья с низким содержанием металлов

Для минимизации выбросов металлов из отходящих печных газов необходимо предусмотреть использование одной или несколько следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Выбор материалов с низким содержанием соответствующих металлов и ограничение содержания соответствующих металлов в материалах, особенно ртути.	Общеприменима
2	Использование системы обеспечения качества, гарантирующей требуемые характеристики используемых отходов	Общеприменима
3	Использование эффективных техник по улавливанию пыли (из печной системы)	Общеприменима

Описание представлено в разделе 4.1.7 справочника по НДТ.

1.2.6.7. Снижение выбросов газообразных хлоридов и фторидов HCl и HF

НДТ 25. Снижение выбросов газообразных хлоридов и фторидов

Для снижения или предотвращение выбросов HCl и HF из цементных печей путем следует применять одну или нескольких из следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование сырьевых материалов и топлива с низким содержанием хлора и фтора	Для всех предприятий
2	Ограничение содержания хлора и фтора в любых отходах, которые будут использоваться в качестве сырья или топлива в печи	Для всех предприятий
3	Использование систем байпаса печных газов	Для заводов сухого способа производства
4	Использование эффективных технических решений по улавливанию пыли в системе байпаса печных газов	Для заводов сухого способа производства

Описание представлено в разделе 5.1.2 справочника по НДТ.

1.2.7. Технологические потери/отходы

НДТ 26. Вторичное использование отходов

Чтобы снизить производственные потери в виде пыли при производстве цемента, наряду с экономией сырьевых материалов используются следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Утилизация уловленной пыли, где это целесообразно	Общеприменима
2	Утилизация уловленной пыли в других производственных процессах	Может осуществляться и на других предприятиях

Уловленная пыль может быть возвращена обратно в технологический процесс, если это целесообразно. Такая переработка может быть осуществлена непосредственно в самой печи или при загрузке (в этом случае лимитирующим фактором является концентрация щелочных металлов), или при смешивании с цементом. Процедура контроля качества может потребоваться, если собранные пылеобразные вещества возвращаются обратно в технологический процесс. Альтернативные способы могут быть использованы для тех материалов, которые нельзя возвращать в процесс (например, добавка для десульфуризации отходящих газов на мусоросжигательных заводах).

Описание представлено в разделе 5.1.24 справочника по НДТ.

1.3. Заключения по НДТ для производства извести

В отсутствие других подходов заключения по НДТ, представленные в этом разделе, могут применяться ко всем установкам по производству извести.

1.3.1. Основные технические решения

НДТ 27. Оптимизация процессов производства

Чтобы снизить все выбросы из печи и повысить энергоэффективность, должны использоваться техники, направленные на достижение ровного и стабильного процесса в печи, необходимо использовать параметры, максимально близкие к принятым в результате использования следующих технологий:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Оптимизация управления производственным процессом, включая компьютерное автоматическое управление	Общеприменима
2	Использование современной весовой системы подачи твердого топлива и/или приборы учета расхода газа

Описание представлено в разделе 5.2.1 справочника по НДТ.

НДТ 28. Контроль используемого сырья

Чтобы предотвратить и/или снизить выбросы, следует осуществлять тщательный отбор и контроль сырьевых материалов, которые поступают в печь.

Сырьевые материалы, поступающие в печь, оказывают значительное воздействие на выбросы в атмосферу в силу содержания примесей; поэтому тщательный отбор сырьевых материалов помогает снизить эти выбросы. Например, изменение содержания серы и хлора в известняке/доломите влияет на уровень концентрации SO₂ и НСl в отходящих газов, в то время как присутствие органических веществ влияет на выбросы ООУ и СО.

Описание техники представлено в разделе 4.7.1 справочника по НДТ.

1.3.2. Мониторинг

НДТ 29. Мониторинг и измерение технологических процессов и выбросов в окружающую среду

В соответствии с НДТ должны постоянно осуществляться мониторинг выбросов и контроль параметров технологического процесса и выбросов, а также контроль выбросов согласно существующим национальным стандартам Республики Казахстан; если же стандарты Республики Казахстан применить невозможно, то применяются ISO, национальные и международные стандарты, которые гарантируют соответствие данных научно обоснованным критериям, включая следующие:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Постоянный замер параметров процесса, свидетельствующих о стабильности процесса, таких как температура, содержание кислорода, давление, скорость потока и выбросы СО	Применяется для процессов обжига
2	Мониторинг и стабилизация основных параметров процесса, например, подача топлива, постоянный уровень дозировки, избыточный кислород	Применяется для процессов обжига
3	Непрерывные или периодические замеры выбросов пыли, NOX, SOX, СО, а также NH3, если используется СНКВ	Применяется для процессов обжига
4	Непрерывные или периодические замеры выбросов НСl и HF в случае попутного сжигания отходов	Применяется для процессов обжига, при использовании соответствующих видов отходов и наличии разрешительной документации Республики Казахстан
5	Периодические замеры выбросов ООУ или непрерывные замеры в случае попутного сжигания отходов	Применяется для процессов обжига, при использовании соответствующих видов отходов и наличии разрешительной документации Республики Казахстан
6	Периодические замеры выбросов ПХДД / ПХДФ и металлов	Применяется для процессов обжига, при использовании соответствующих видов отходов и наличии разрешительной документации РК
7	Непрерывные или периодические замеры выбросов пыли	Применяется для процессов, не связанных с обжигом в печи. Для малых источников (< 10 тыс. м3/ч) частота замеров должна быть основана на требованиях технического регламента

Для контроля выбросов пыли, NOх, SO_X и СО рекомендуется периодичность от одного раза в месяц до одного раза в год при нормальном режиме эксплуатации.

Описание представлено в разделе 4.7 справочника по НДТ.

1.3.3. Потребление энергии

НДТ 30. Оптимизация процессов в части потребления тепловой энергии

Для сокращения потребления тепловой энергии НДТ предусматривает использование одной или нескольких следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Применение улучшенных и оптимизированных систем управления печью, ровного и стабильного процесса обжига, соблюдение параметров, близких к нормативным посредством следующих мер: а) оптимизация управления процессом б) регенерация тепла отходящих газов (например, использование избыточного тепла из вращающихся печей для сушки известняка, используемого в других процессах, например, размалывание известняка) в) современные весовые системы подачи твердого топлива г) обслуживание оборудования (например, герметичность, эрозия огнеупорных материалов) д) использование оптимального размера помола	Техника (а) II применяется только к длинным вращающимся печам
2	Использование таких видов топлива, которые могут оказать положительный эффект на потребление тепловой энергии	Применение зависит от технической возможности загружать конкретное топливо в печь и от доступности подходящего топлива (например, высокая теплота сгорания и низкое содержание влаги)
3	Ограничение избытка воздуха	Применяется в длинных вращающихся печах и вращающихся печах с теплообменником в рамках потенциального перегрева некоторых зон печи с последующим снижением срока службы огнеупоров

Описание представлено в разделе 5.2.3 справочника по НДТ.

НДТ 31. Оптимизация процессов в части энергопотребления

Чтобы минимизировать потребление электроэнергии, НДТ предусматривает использование одной или нескольких следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование системы управления энергоснабжением	Общеприменима
2	Использование оптимального гранулометрического состава известняка	Общеприменима
3	Использование помольного и другого оборудования с электрическим приводом, обеспечивающего высокую энергоэффективность	Общеприменима

Вертикальные печи обычно используются для обжига крупнозернистого известняка. Однако вращающиеся печи с высоким энергопотреблением могут использовать мелкие фракции, а новые вертикальные печи - мелкие гранулы от 10 мм. Более крупные гранулы чаще используются в вертикальных печах, чем во вращающихся.

Описание представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ.

1.3.4. Расход известняка

НДТ 32. Минимизация расхода известняка

Чтобы минимизировать расход известняка, НДТ предусматривает использование одной или нескольких следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Специальная система добычи и дробления известняка с учетом его гранулометрии и качества	Общеприменимо при производстве извести; однако технология зависит от качества известняка
2	Подбор печей, обеспечивающих использование известняка с широким диапазоном гранулометрии, что позволяет более полно использовать добытый известняк	Применяется на новых заводах и крупных модернизированных печах. Вертикальные печи могут в принципе обжигать только крупнозернистый известняк. Прямоточные регенеративные обжиговые печи и/или вращающиеся печи могут работать и с мелкозернистым известняком

Описание представлено в разделе 5.2 справочника по НДТ.

1.3.5. Выбор топлива

НДТ 33. Тщательный отбор и контроль топлива, поступающего в печь

Чтобы предотвратить/снизить выбросы, следует осуществлять тщательный отбор и контроль топлива, поступающего в печь, согласно НДТ.

Топливо, поступающее в печь, может оказывать серьезное воздействие на выбросы в атмосферу из-за присутствия примесей. Содержание серы (в частности, для длинных вращающихся печей), азота и хлора оказывает воздействие на уровень содержания SO_X, NO_X и НС1 в отходящих газах. В зависимости от химического состава топлива и типа печи выбор соответствующего топлива или топливной смеси может привести к снижению выбросов.

Описание представлено в разделе 4.8.2.1 справочника по НДТ.

1.3.5.1. Использование топливных отходов

1.3.5.1.1. Контроль качества отходов

НДТ 34. Использование вторичных ресурсов

Чтобы обеспечить необходимые характеристики отходов, используемых в качестве топлива при производстве извести, должны быть использованы следующие техники согласно НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Применение системы обеспечения качества, чтобы гарантировать характеристики отходов и анализ любых отходов, которые могут быть использованы как топливо в известковой печи: постоянное качество; физические критерии, например способность к образованию выбросов, размер частиц, реакционная способность, обжигаемость и калорийность; химические критерии - содержание общего хлора, серы, щелочей, фосфора, металлов (например, общего хрома, свинца, кадмия, ртути, таллия).	Общеприменима
2	Контроль достаточного количества необходимых параметров для любых отходов, используемых как топливо в известковой печи, таких, как содержание галогенов, металлов (Cd, Hg и Tl, As, Sb, Pb, Mn, Cr, Cu, Ni и V) и серы	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.2.4 справочника по НДТ.

1.2.5.1.2 Загрузка отходов в печь

НДТ 35. Использование отходов как топлива

Чтобы предотвратить/снизить выбросы, образующиеся при утилизации горючих отходов в печи, следует использовать следующие техники согласно НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование для сжигания отходов в печах соответствующих горелок и режимов обжига	Общеприменима
2	Функционирование должно осуществляться таким образом, чтобы образовавшийся при сжигании отходов газ находился в однородных контролируемых условиях даже в самом неблагоприятном случае при температуре 850 °C не менее 2 сек	Общеприменима
3	Повышение температуры свыше 1100°С в том случае, если сжигаемые опасные отходы содержат свыше 1 % органических соединений хлора	Общеприменима
4	Отходы должны загружаться непрерывно и постоянно	Общеприменима
5	Прекратить сжигание отходов в период пуска и остановки печи, когда невозможно поддерживать необходимый режим, о чем упоминалось выше в п.п. (б) и (в)	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.2.4 справочника по НДТ.

1.3.5.1.2. Техника безопасности при утилизации опасных отходов

НДТ 36. Безопасное обращение с отходами

Чтобы не допустить аварийных выбросов, согласно НДТ следует использовать систему безопасности, разработанную для хранения, обращения и загрузки в печь опасных отходов.

Использование системы управления безопасностью, разработанной для хранения, обращения и загрузки в печь опасных отходов, представляет собой ориентированный на учет рисков подход в зависимости от типа и источника отходов, суть которого заключается в маркировке, контроле, отборе проб и тестировании нужного типа отходов.

Описание представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ.

1.3.6. Выбросы пыли

1.3.6.1. Неорганизованные выбросы пыли

НДТ 37. Оптимизация процессов производства

Чтобы минимизировать/предотвратить неорганизованные выбросы при операциях с образованием пыли, следует использовать одну или несколько техник, согласно НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Изоляция/герметизация операций с образованием пыли, таких как дробление, рассев и смешивание	Общеприменима
2	Использование закрытых транспортеров и грузоподъемников, которые сконструированы как закрытые системы, если есть вероятность выброса пыли из пыльного материала	Общеприменима
3	Использование бункеров для хранения соответствующей емкости, снабженных индикаторами уровня с выключателями и фильтрами для предотвращения выброса пыли в воздух во время загрузочных операций	Общеприменима
4	Использование закрытых систем пневмотранспорта	Общеприменима
5	Погрузочно-разгрузочные работы в закрытых системах под разрежением и обеспыливание всасываемого воздуха рукавным фильтром перед выбросом в атмосферу	Общеприменима
6	Сокращение утечек воздуха и просыпок материалов, полная комплектация оборудования	Общеприменима
7	Надлежащее и полное обслуживание оборудования	Общеприменима
8	Использование автоматических устройств и систем управления	Общеприменима
9	Использование непрерывных безаварийных операций	Общеприменима
10	Использование гибких, оснащенных системой пылеулавливания погрузочных труб для загрузки известняка с автотранспорта	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.2.11 справочника по НДТ.

НДТ 38. Оптимизация процессов производства участков хранения

Чтобы минимизировать/предотвратить неорганизованные выбросы пыли с площадок навального хранения, следует использовать одну или несколько следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Ограждение мест хранения разного типа заслонами, вертикальным озеленением (искусственная или естественная защита от ветра)	Общеприменима
2	Использование бункеров и закрытых полностью автоматизированных хранилищ для сырьевых материалов. Эти типы хранилищ оснащаются одним или несколькими рукавными фильтрами для предотвращения пыления при погрузочно-разгрузочных операциях	Общеприменима
3	Снижение неорганизованных выбросов пыли в зонах хранении посредством обильного увлажнения мест погрузки и разгрузки и использование транспортерной ленты с регулируемой высотой. При увлажнении или разбрызгивании почва должна быть укрыта, а излишки воды отведены и при необходимости переработаны и использованы в закрытых циклах	Общеприменима
4	Если избежать неорганизованных выбросов пыли при погрузочно-разгрузочных операциях на местах навального хранения невозможно, то следует регулировать высоту разгрузочного механизма в соответствии с высотой выгруженного материала по возможности автоматически или посредством снижения скорости разгрузки	Общеприменима
5	Постоянное увлажнение мест разгрузки, особенно сухих, с использованием разбрызгивателей и уборка чистящими машинами	Общеприменима
6	Использование пылевсасывающих систем во время уборки. Новые помещения могут легко быть оснащены стационарными пылесосными системами, тогда как существующие - лучше оснащать мобильными системами и гибкими соединениями	Общеприменима
7	Снижение неорганизованных выбросов пыли по маршруту автотранспорта посредством использования по возможности твердого покрытия и поддержания его в максимально чистом состоянии. Увлажнение дорог может снизить неорганизованные выбросы пыли, особенно в сухую погоду. Хорошо налаженная административно-хозяйственная работа может помочь свести неорганизованные выбросы пыли к минимуму	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.2.6 справочника по НДТ.

1.3.6.2. Организованные выбросы при операциях с образованием пыли, кроме процессов обжига в печи

НДТ 39. Применение фильтров в процессах охлаждения и помола

Чтобы снизить организованные выбросы при операциях с образованием пыли, кроме процессов обжига в печи, рекомендуется использовать одну или несколько следующих техник, согласно НДТ, а также систему управления техническим обслуживанием, которая специально рассматривает функционирование фильтров:

№ п/п	Техника*	Применимость
1	2	3
1	Рукавный фильтр	Общеприменимо на заводах, где осуществляются помол и дробление, а также вспомогательные процессы в производстве извести; перевозка материалов, хранение и погрузка. Применимость рукавных фильтров в установках по гашению извести может быть ограничена высокой влажностью и низкой температурой отходящих газов.
2	Мокрый скруббер	Применяется в основном в установках по гашению извести

* при необходимости могут быть использованы центробежные сепараторы/циклоны для предварительной обработки отходящих газов.

Следует отметить, что для малых источников (меньше 10 тыс. м3/ч) приоритетным должен быть подход, ориентированный на регулярный контроль за функционированием фильтров (см. НДТ.27).

Описание представлено в разделах 5.2.8 и 5.2.9 справочника по НДТ.

1.3.6.3. Выбросы пыли при процессах обжига в печи

НДТ 40. Применение фильтров при обжиге

Чтобы снизить выбросы пыли при процессах обжига в печи, согласно НДТ следует использовать очистку отходящих газов фильтром. Могут быть использованы одна или несколько следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Электрофильтры	Применяется для всех систем печей
2	Рукавный фильтр	Применяется для всех систем печей
3	Влажный сепаратор пыли	Применяется для всех систем печей
4	Центробежный сепаратор/циклон	Центробежные сепараторы подходят только для предварительного сепарирования и могут использоваться только для предварительной очистки отходящих газов из всех систем печей

Описание представлено в разделах 5.2.7., 5.2.8., 5.2.9., 5.2.10 справочника по НДТ.

1.3.7. Газообразные соединения

1.3.7.1. Основные технические решения для снижения выбросов газообразных соединений

НДТ 41. Снижение выбросов газообразных соединений

Чтобы снизить выбросы газообразных соединений (например, NO_X, SO₂, НСl, СО, ООУ из отходящих газов в процессе обжига, используется одна или несколько техник, согласно НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Тщательный отбор и контроль веществ, поступающих в печь	Общеприменимо
2	Сокращение уровня исходных загрязнителей в топливе и, если возможно в сырьевых материалах: выбор топлива по возможности с низким содержанием серы (в частности, для длинной вращающейся печи), азота и хлора; выбор сырьевых материалов по возможности с низким содержанием органических веществ; выбор топливных отходов, соответствующих технологическому процессу и типу горелки	Общеприменимо в производстве извести в зависимости от наличия местного сырья и топлива, типа используемой печи, желаемого качества продукта, технической возможности загрузки топлива в данную печь.
3	Использование методов оптимизации технологического процесса для обеспечения эффективного улавливания диоксида серы (например, эффективный контакт между печными газами и негашеной известью)	Применяется на всех установках по производству извести. Полная автоматизация процесса невозможна из-за некоторых неконтролируемых факторов, например, качества известняка

Описание представлено в разделе 4.1 справочника по НДТ.

1.3.7.2. Выбросы NOx

НДТ 42. Техники снижения выбросов NOx

Чтобы снизить выбросы NOх из отходящих газов в процессе обжига, следует использовать одну или несколько техник, согласно НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Основные технические решения
	I. Правильный выбор топлива с учетом ограничения содержания в нем азота	Общеприменимо при производстве извести при условии доступности данного вида топлива, а также технической возможности использования этого вида топлива для данной печи
	II. Оптимизация процесса, включая регулирование зоны горения и температурный профиль	Оптимизация технологического процесса и управление процессом могут быть использованы в производстве извести, но зависят от качества конечного продукта
	III. Конструкция горелки (горелка с низким образованием NOх	Горелки с низким выходом NOх применяются во вращающихся и кольцевых шахтных печах, обеспечивая высокий уровень первичного воздуха. Прямоточные регенеративные обжиговые печи (PFRK) и другие шахтные печи работают по типу беспламенного горения, что делает использование горелок с низким выделением NOх невозможным для этого типа печи
	IV. Ступенчатая подача воздуха 1)	Не применяется в шахтных печах. Применяется только во вращающихся печах с теплообменником, но не тогда, когда идет производство намертво обожженной извести. Применение может быть ограничено видом конечного продукта в силу возможного перегрева в некоторых зонах печи и, как следствие, износом огнеупорной футеровки.
2	Селективное некаталитическое восстановление (СНКВ)	Применяется во вращающихся печах Леполь.

Описание представлено в разделах 5.2.11-5.2.14 справочника по НДТ.

НДТ 43. Техники снижения выбросов NH₃

Когда используется селективное некаталитическое восстановление (СНКВ), НДТ помогают достичь эффективного снижения NO_X, удерживая уровень проскока аммиака на самом низком уровне, используя при этом следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Применение соответствующего и достаточного для снижения выбросов технического решения одновременно с сохранением стабильного производственного процесса	Общеприменима
2	Применение подходящего стехиометрического соотношения и распределения аммиака для достижения наиболее эффективного снижения NOX и уменьшения проскока аммиака	Общеприменима
3	Сохранение проскоков NH3 (в результате не вступившего в реакцию аммиака) из отходящих газов на максимально низком уровне с учетом соотношения между снижением эффективности NOX и проскока NH3	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.2.14 справочника по НДТ.

1.3.7.3. Выбросы SO2

НДТ 44. Применение абсорбента и мокрого скруббера

Чтобы снизить выбросы SO₂ из отходящих газов в процессе обжига в печи, используются одна или несколько техник в соответствии с НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Оптимизация процесса для обеспечения эффективного улавливания диоксида серы (например, эффективное взаимодействие между печными газами и негашеной известью)	Оптимизация управления процессом применима на всех заводах по производству извести
2	Отбор топлива с низким содержанием серы	Общеприменимо при условии наличия топлива, особенно по отношению к длинным вращающимся печам (LRK), из-за высокого уровня выбросов SOх
3	Использование метода добавки адсорбентов (например, добавка адсорбента, очистка сухого отходящего газа при помощи фильтра, мокрый скруббер или добавление активированного угля)	Метод добавки адсорбентов в принципе используется при производстве извести, в частности, для того чтобы оценить возможность ее применения во вращающихся печах, нужны дополнительные исследования

Описание представлено в разделе 5.2.15 справочника по НДТ.

1.3.7.4. Выбросы СО, проскоки СО

1.3.7.4.1. Выбросы СО

НДТ 45. Снижение выбросов СО

Чтобы снизить выбросы СО из отходящих газов в процессе обжига в печи, используются одна или несколько техник в соответствии с НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Отбор сырьевых материалов с низким содержанием органического вещества	Общеприменима в производстве извести в рамках доступности и состава местного сырья, типа используемой печи и качества конечного продукта
2	Оптимизация процесса для достижения стабильного и полного сгорания	Применима на всех заводах по производству извести. Полная автоматизация процесса невозможна из-за примесей, не поддающихся контролю, то есть качества известняка

Описание представлено в разделе 5.2.16 справочника по НДТ.

1.3.7.4.2. Снижение проскоков СО

НДТ 46. Снижение проскоков СО

Чтобы минимизировать частоту проскоков СО при применении электрофильтров, используются следующие техники в соответствии с НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	4
1	Управление проскоками СО с целью уменьшения времени простоя электрофильтров	Общеприменима
2	Непрерывные автоматические замеры уровня СО посредством контрольного оборудования с коротким временем отклика, расположенного близко к источнику СО	Общеприменима

С целью безопасности и во избежание риска взрыва электрофильтры должны отключаться в момент повышения уровня СО в отходящих газах. Следующие технические решения помогают предотвратить проскоки СО и, таким образом, снижают время простоя электрофильтров:

контроль за процессом сгорания;

контроль за загрузкой органических сырьевых материалов;

контроль за качеством топлива и системой подачи топлива.

Прерывание операции происходит в основном на стадии розжига печи. В целях безопасности газовые анализаторы, существующие для защиты электрофильтров, должны функционировать на протяжении всех стадий процесса, и время простоя электрофильтров может быть снижено при помощи использования запасной системы мониторинга, поддерживаемой в рабочем состоянии в течение всего процесса.

Система непрерывного контроля СО должна быть оптимизирована с учетом времени отклика и находиться вблизи источника СО, т.е. на выходе из теплообменника или возле загрузочного отверстия печи в случае, если используется печь мокрого способа.

Описание представлено в разделе 5.2.16 справочника по НДТ.

1.3.7.5. Выбросы органических углеводородов

НДТ 47. Использование сырья с низким содержанием летучих органических соединений

Чтобы снизить выбросы общего органического углерода (ООУ) в отходящих печных газах в процессе обжига, используются одна или несколько техник, согласно НДТ:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Применение основных техник и контроля (см. также НДТ 25, НДТ 26 и НДТ 27)	Общеприменима
2	Избегание загрузки сырьевых материалов с высоким содержанием летучих органических соединений в печь (за исключением производства гидравлической извести)	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.1.23 справочника по НДТ.

1.3.7.6. Выбросы полихлорированных дибензодиоксинов и дибензофуранов (ПХДД и ПХДФ)

НДТ 48. Использование сырья с низким содержанием летучих органических соединений, соединений хлора и меди

Для предотвращения выбросов полихлорированных ПХДД и ПХДФ или поддержания этих выбросы в отходящие печные газах низкими, следует применять отдельно или совместно следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Выбор топлива с пониженным содержанием хлора	Общеприменима
2	Ограничение попадания в топливо меди	Общеприменима
3	Ограничение / отказ от использования отходов, в которых имеются хлорсодержащие органические материалы	Общеприменима
4	Ограничение времени пребывания дымовых газов и содержания кислорода в зонах с температурой с температурой от 300 до 450 °C	Общеприменима

Описание представлено в разделе 5.1.23 справочника по НДТ.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 48, представлены в разделе 2.

1.3.7.7. Выбросы металлов

НДТ 49. Использование сырья с низким содержанием металлов

Для минимизации выбросов металлов из отходящих печных газов необходимо предусмотреть использование одной или несколько следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	Подбор топлива с пониженным содержанием металлов	Общеприменима
2	Использование системы обеспечения качества, гарантирующей требуемые характеристики используемых отходов	Общеприменима
3	Ограничение содержания определенных металлов, особенно ртути	Общеприменима
4	Использование эффективных техник по улавливанию пыли (из печной системы)	Общеприменима

Описание представлено в разделе 4.1.7 справочника по НДТ.

1.3.7.8. Снижение выбросов газообразных хлоридов и фторидов HCl и HF

НДТ 50. Снижение выбросов газообразных хлоридов и фторидов

Для снижения или предотвращения выбросов HCl и HF из цементных печей путем следует применять одну или нескольких из следующих техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Использование топлива с низким содержанием хлора и фтора *	Общеприменима
2	Ограничение содержания хлора и фтора в любых отходах, которые будут использоваться в качестве топлива для известеобжигательных печей *	Общеприменима

* техники должны применяться только в том случае, если в качестве топлива и / или сырья используются отходы.

Описание представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ.

1.3.8. Производственные потери/отходы

НДТ 51. Вторичное использование отходов

Чтобы снизить количество твердых отходов при производстве извести и сэкономить сырьевые материалы, в соответствии с НДТ используются следующие техники:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Повторное использование уловленной пыли или других взвешенных частиц (например, песка, гравия) в технологическом процессе	Общеприменимо в случае целесообразности
2	Использование пыли, некондиционной негашеной извести и некондиционной гидравлической извести в отдельных рыночных продуктах	Обычно используется в различных видах некоторых рыночных продуктов, если это целесообразно

Описание представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 51, представлены в разделе 2.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Технологические показатели при производстве цемента

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов пыли из с отходящими печными газами, соответствующие НДТ, при производстве цемента

№ п/п	Тип технологической линии	МЗВ	Единица измерения	Соответствующая НДТ среднесуточная величина выбросов *
1	2	3	4	5
1	Для проектируемых технологических линий	Пыль	мг/Нм3	<20
2	Для технологических линий сухого способа производства:
	- при использовании рукавных фильтров или новых усовершенствованных электрофильтров			<20
	- при использовании электрофильтров			<20
3	Для технологических линий мокрого способа производства			<20 **

*

1) как среднеарифметическое за время проведения замеров (для периодических измерений) и среднесуточного (для непрерывных измерений) при стандартных условиях температуры и давления, сухого газа и 10 % кислорода);

2) замеры осуществляются согласно графику производственного экологического контроля на основании норм, установленных в нормативных документах;

** в случае, если данный показатель труднодостижим, каждое отдельное предприятие согласовывает с уполномоченным органом программу повышения экологической эффективности с достижением данного технологического показателя пыли.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 17.

Среднесуточная величина или средняя за период выборки (точечный замер, по крайней мере, в течение получаса), соответствующая НДТ, для выбросов пыли с отходящими газами, образующимися в процессах охлаждения и помола, должна быть меньше 30–50 мг/Нм³. В случае применения рукавных фильтров или новых или усовершенствованных электрофильтров достигается более низкий уровень значений.

Таблица 2.2. Технологические показатели выбросов NOх, соответствующие НДТ, с отходящими печными газами/ теплообменника/ декарбонизатора при производстве цемента

№ п/п	Тип печи	Единица измерения и условия *	Соответствующая НДТ среднесуточная величина выбросов
1	2	3	4
1	Для проектируемых технологических линий	мг NOх /Нм3 отходящих газов при условиях *	<400
2	Печи с циклонными теплообменниками		< 400
3	Длинные вращающиеся печи мокрого способа производства		< 800

* температура 273 K, давление 101,3 кПа, наличие сухого газа и содержание эталонного кислорода 10 %. NOx выражается в эквиваленте NO2.

Таблица 2.3. Технологические показатели проскока NН3, соответствующие НДТ, из отходящих из печи/ теплообменника/ декарбонизатора газах при использовании селективного некаталитического восстановления (SNCR)

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Соответствующая НДТ, среднесуточная величина выбросов при использовании SNCR
1	2	3	4
1	Проскок NH3	мг NH3/Нм3 при условиях и 10 % O2	<30 - 50 *

* проскок аммиака зависит от начального технологического показателя NO_X и эффективности снижения NO_X. Также уровень выбросов NH₃ зависит во всех типах печей от "базовых" выбросов NH₃ без использования SNCR (вклад NH₃ из сырья).

Таблица 2.4. Технологические показатели выбросов SO_x, соответствующие НДТ, с отходящими печными газами/ теплообменника/ декарбонизатора при производстве цемента

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Соответствующая НДТ *, среднесуточная величина выбросов
1	2	3	4
1	SO2	мг SO2/Нм3 отходящих газов при условиях (при температуре 273 K, давлении 101,3 кПа и наличии сухого газа) и содержании эталонного кислорода 10 %	<400

*

1) диапазон принимается с учетом низкого и среднего уровней содержания серы в сырьевых материалах;

2) для производства белого цемента и специального цементного клинкера, способность клинкера удерживать топливную серу могла быть значительно ниже, что привело бы к более высокому технологическому показателю выбросов SO_х.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 23.

В случае применения НДТ могут быть достигнуты технологические показатели выбросов ПХДД и ПХДФ < 0,05 - 0,1 нг I-TEQ/Нм³ (международный эквивалент токсичности, средний показатель за период отбора проб 6 - 8 час).

Таблица 2.5. Технологические показатели выбросов металлов из печей в цементной промышленности при использовании НДТ

№ п/п	Металл	Размерность	Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ (средние за период отбора проб (точечные измерения, по крайней мере, в течение одного часа)
1	2	3	4
1	Hg	мг металла/Нм3 выхлопных газов при условиях (относится к температуре 273 K, давлению 101,3 кПа и сухому газу) и эталонному кислороду 10 %	< 0,05
2	S (Cd, Tl)		< 0,05
3	S (As, Sb, Pb, Cr, Co, Cu, Mg, Ni, V)		< 0,5

Таблица 2.6. Технологические показатели выбросов HCl и HF, соответствующие НДТ при производстве цемента

№ п/п	Технологические показатели выбросов	Единица измерения	Значение (диапазон)*
1	2	3	4
1	HCl HF	мг/Нм3 выхлопных газов при условиях (относится к температуре 273 K, давлению 101,3 кПа и сухому газу) и эталонному кислороду 10 %	10 1,0

*

1) среднее значение за весь период наблюдений путем замеров с периодичностью не менее 30 минут 1 раз в год;

2) техники должны применяться только в том случае, если в качестве топлива и / или сырья используются отходы.

Технологические показатели при производстве извести

Таблица 2.7. Технологические показатели выбросов пыли из отходящих газов при процессах обжига в печи, соответствующие НДТ

№ п/п	Техника	МЗВ	Единица измерения	НДТ (среднесуточная величина или среднее значение за период отбора проб, точечные измерения каждые 30 мин)
1	2	3	4	5
1	Рукавный фильтр	Пыль	мг/м3	< 20
2	Электрофильтр или другие фильтры	Пыль	мг/м3	< 20*

* в исключительных случаях, когда удельное сопротивление пыли высоко, среднесуточная величина, согласно НДТ, может быть выше - до 50 мг/Нм³.

Таблица 2.8. Технологические показатели выбросов NO_X отходящих газов при процессах обжига в печи при производстве извести, соответствующие НДТ

№ п/п	Тип печи	МЗВ	Единица измерения	НДТ (среднесуточная величина или среднее значение за период отбора проб (точечные измерения каждые 30 мин), выраженное как NO2)
1	2	3	4	5
1	Прямоточная регенеративная обжиговая печь (PFRK), кольцевая шахтная печь (ASK), пересыпная обжиговая печь (MFSK), другие шахтные печи (OSK)	NOX	мг/м3	100 - 350 *,***
2	Длинная вращающаяся печь (LRK), вращающаяся печь с теплообменником (PRK)	NOX	мг/м3	<200 - 500 *,**

* более высокие величины связаны с производством доломитовой извести и намертво обожженной извести. Более высокие уровни, чем верхние предельные величины могут быть связаны с производством спеченной доломитовой извести;

** для LRK и PRK, производящих намертво обожженную известь в шахтах, верхний уровень достигает 800 мг/м³;

*** там, где основных технических решений, содержащихся в НДТ 45(1), недостаточно для достижения этого уровня и где вторичные технические решения невозможно применить для снижения выбросов NO_X до 350 мг/Нм³, верхняя предельная величина составляет 500 мг/Нм³, особенно для намертво обожженной извести и использования биомассы в качестве топлива.

Таблица 2.9. Технологические показатели выбросов SO_x отходящих газов при процессах обжига в печи при производстве извести, соответствующие НДТ

№ п/п	Тип печи	МЗВ	Единица измерения	НДТ (среднесуточная величина или среднее значение за период отбора проб, точечные измерения каждые 30 мин, выраженная как SO2)*,**
1	2	3	4	5
1	Прямоточная регенеративная обжиговая печь (PFRK), кольцевая шахтная печь (ASK) , пересыпная обжиговая печь (MFSK), другие шахтные печи (OSK), вращающаяся печь с теплообменником (PRK)	SOx	мг/м3	<50 - 200
2	Длинная вращающаяся печь (LRK)	SOx	мг/м3	<50 - 400

* уровень зависит от начального уровня SO_X в отходящих газах и использованной технологии;

** в производстве спеченной доломитовой извести с использованием "двухпроходового процесса" выбросы SO_X могут быть выше предельного значения.

Таблица 2.10. Технологические показатели выбросов СО из отходящих газов при процессах обжига в печи при производстве извести, соответствующие НДТ

№ п/п	Тип печи	МЗВ	Единица измерения	НДТ *(среднесуточная величина или среднее значение за период отбора проб, точечные измерения каждые 30 мин)
1	2	3	4	5
1	Прямоточная регенеративная обжиговая печь (PFRK), другие шахтные печи (OSK), длинная вращающаяся печь (LRK), вращающаяся печь с теплообменником (PRK)	СО	мг/м3	<500

*

1) уровень выбросов может быть выше в зависимости от видов сырья и/или типа получаемой извести, например, гидравлической извести;

2) соответствующие НДТ требования не применятся для MFSK и ASK.

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 48.

В случае применения НДТ могут быть достигнуты технологические показатели выбросов ПХДД и ПХДФ <0,05 - 0,1 нг I-TEQ/Нм³ (международный эквивалент токсичности, средний показатель за период отбора проб 6 - 8 час).

Таблица 2.11. Технологические показатели выбросов металлов из печей в известковой промышленности при использовании НДТ

№ п/п	Металл	Размерность	Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ (средние за период отбора проб (точечные измерения, по крайней мере, в течение 30 мин)
1	2	3	4
1	Hg	мг металла/Нм3 выхлопных газов при условиях (относится к температуре 273 K, давлению 101,3 кПа и сухому газу) и эталонному кислороду 10 %	<0,05
2	S (Cd, Tl)		<0,05
3	S (As, Sb, Pb, Cr, Co, Cu, Mg, Ni, V)		<0,5

Технологические показатели эмиссий в атмосферу, связанные с НДТ 51.

Экологический эффект: при использовании НДТ средний суточный показатель или показатель при периодичном отборе проб через 1 ч или 30 мин. технологических показателей выбросов HCl меньше 10 мг/Нм³.

При использовании НДТ средний суточный показатель или показатель при периодичном отборе проб через 1 ч или 30 мин. технологических показателей выбросов HF меньше 1 мг/Нм³.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей. При внедрении соответствующих НДТ необходимо учитывать иные технологические показатели, представленные в разделе 6 справочника по НДТ.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10% к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100% с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

№ п/п	Загрязняющее вещество	Периодичность	№ соответствующей НДТ
1	2	3	4
1	Пыль (SiO2<20, 20–70, >70%)	Непрерывно	НДТ 5 НДТ 29
2	NOx	Непрерывно	НДТ 5 НДТ 29
3	SO2	Непрерывно	НДТ 5 НДТ 29
4	CO	Непрерывно	НДТ 5 НДТ 29
5	ПХДД и ПХДФ	Периодически – 1 раз в год	НДТ 5 НДТ 29
6	Металлы	Периодически – 1 раз в год	НДТ 5 НДТ 29
7	НСl	Периодически – 1 раз в год	НДТ 5 НДТ 29
8	HF	Периодически – 1 раз в год	НДТ 5 НДТ 29
9	ООУ/ЛОС	Периодически – 1 раз в год	НДТ 5 НДТ 29
10	NH3	Непрерывно	НДТ 5 НДТ 29

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основными факторами воздействия на атмосферный воздух при производстве цемента и извести являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации организованных источников выбросов, в числе которых вращающиеся печи, клинкерные холодильники, мельницы сухого помола, цементные силосы, установки для тарирования и отгрузки. Неорганизованные выбросы пыли возникают при дроблении, транспортировке, складировании сухих материалов, их подаче в бункеры мельниц, движении автотранспорта по дорогам.

Величина воздействия деятельности объектов цементной промышленности на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, качественной характеристики сброса сточных воды на поля фильтрации и рельеф местности. Сточные воды предприятий цементной и известковой промышленности представлены хозяйственно-бытовыми стоками, а также ливневыми и талыми водами. Фильтрация неочищенных или недостаточно очищенных сточных вод из полей фильтрации и фильтрационных колодцев, сбросных трубопроводов и каналов, аварийные прорывы сточных вод являются основным источником загрязнения подземных и поверхностных вод. Производственные стоки отсутствуют, если только система охлаждающей воды установки не имеет замкнутого контура.

Основных производственных отходов при производстве цемента и извести не образуется. Образующиеся при получении цемента и извести в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе, частично используются для собственных нужд, часть возвращается в производство.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по производству цемента и извести следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности, необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчете или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан и методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания, или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учетом их текущего, или будущего утвержденного целевого назначения, участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека, и не причинял ущерб от ее деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли производства цемента и извести в целом, о применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторов воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству цемента и извести.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также о проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 160

Заключение
по наилучшим доступным техникам "Производство свинца"

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие НДТ при производстве свинца

1.1.1. Система экологического менеджмента

1.1.2. Управление энергопотреблением

1.1.3. Управление процессами

1.1.4. Мониторинг выбросов

1.1.5. Мониторинг сбросов

1.1.6. Шум

1.1.7. Запах

1.1.8. Выбросы в атмосферу

1.1.9.1. Организованные выбросы

1.1.9.1.2. Выбросы серной кислоты

1.1.9.1.3. Выбросы оксидов азота

1.1.9.1.4. Выбросы органических соединений

1.1.9.1.5. Выбросы ртути

1.1.10. Управление водопользованием, удаление и очистка сточных вод

1.1.11. Управление отходами

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в Справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство свинца" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве свинца в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

1) производство и переработку свинца, в частности:

производство свинца из концентратов или вторичных сырьевых материалов посредством металлургических и электрометаллургических процессов;

получение свинца из промпродуктов свинцового производства, включая пыли, шлаки, шламы сернокислотного производства, кеки цинкового производства пиро- и гидрометаллургическими способами;

переработки продуктов рафинирования свинца (медные шликера, висмутовые дроссы, серебристая пена, щелочные плавы);

процессы переплавки, легирования свинца с получением товарного продукта (свинец и сплавы на его основе в слитках).

получение свинца из промпродуктов цинкового и медного производства;

2) утилизацию серосодержащих газов свинцового производства с последующим производством серной кислоты и иной продукции.

Заключение по НДТ также распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или масштабы загрязнения окружающей среды:

хранение и подготовка топлива;

производственные процессы (пирометаллургические, гидрометаллургические и электролитические);

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов;

хранение и подготовка продукции;

производство серной кислоты из отходящих газов свинцового производства.

Заключение по НДТ не распространяется на:

добычу и обогащение руды;

получение концентратов;

производство проволоки;

поверхностную обработку металлов;

поверхностную обработку металлов;

вспомогательные процессы, необходимые для бесперебойной эксплуатации производства, а также на внештатные режимы эксплуатации, связанные с планово-предупредительными и ремонтными работами;

вопросы, касающиеся обеспечения промышленной безопасности или охраны труда.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения настоящего заключения по НДТ.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного технологического процесса. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу выражаются как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/нм³) при условиях 273,15 K°, 101,325 кПа, после вычитания содержания водяного пара;

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении НДТ применимы ко всем объектам по производству свинца и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры горно-металлургической отрасли Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие НДТ при производстве свинца

1.1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении системы экологического менеджмента, которая включает в себя все следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникации,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения природоохранного законодательства;

проверка производительности и принятие корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется:

мониторингу и измерениям,

корректирующим и предупреждающим мерам,

ведению записей;

независимый (при наличии такой возможности) внутренний или внешний аудит для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрение и реализация;

анализ СЭМ и ее соответствия современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживание разработки экологически более чистых технологий;

анализ возможного влияния на окружающую среду при выводе установки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведение сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли и использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности, также являются частью СЭМ.

Применимость.

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание представлено в разделе 4.2 справочника по НДТ.

1.1.2. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

Наилучшей доступной техникой является сокращение потребления тепловой энергии путем применения одной или комбинации нескольких из перечисленных техник:

№ п/п	Техники	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Система управления энергоэффективностью (например, в соответствии с требованиями международного стандарта ISO 50001 и национального стандарта СТ РК ISO 50001–2019)	Представлено в разделе 4.3 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Подача для дутья воздуха, обогащенного кислородом, или чистого кислорода для уменьшения потребления энергии за счет автогенной плавки или полного сгорания углеродистого материала	Представлено в разделе 5.9.1.1. справочника по НДТ	Общеприменима
3	Использование высокоэффективных электродвигателей, оборудованных частотными преобразователями, для таких устройств, как, например, вентиляторы, насосы	Представлено в разделе 5.9.1.2 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Использование регенеративных и рекуперативных горелок	Представлено в 5.9.1.3 справочника по НДТ	При использовании природного газа
5	Использование соответствующих изоляционных систем для высокотемпературного оборудования (трубы для пара и горячей воды)	Представлено в 5.9.1.4 справочника по НДТ	Общеприменима
6	Использование отходов в качестве топлива или восстановителя	Представлено в 5.9.1.5 справочника по НДТ	Соответствие требованиям к установкам по сжиганию отходов
7	Регенерация тепла из технологических газов	Представлено в 5.9.2.1 справочника по НДТ	Общеприменима
8	Производство электроэнергии за счет утилизации избыточного давления пара	Представлено в 5.9.2.2 справочника по НДТ	Общеприменима
9	Утилизация тепла технологических газов СКЗ для производства тепла в системе отопления	Представлено в 5.9.2.3 справочника по НДТ	При производстве серной кислоты
10	Использование низкопотенциального тепла	Представлено в 5.9.2.4 справочника по НДТ	Общеприменима

1.1.3. Управление процессами

НДТ 3.

Наилучшей доступной техникой являются измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с использованием одной или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Контроль качества исходных материалов в соответствии с применяемыми технологическими процессами	Представлено в разделе 4.5 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Подготовка шихты определенного состава для достижения оптимальной эффективности переработки, снижения потребления энергии и сокращения выбросов в окружающую среду, образования отходов	Представлено в разделе 4.5 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Использование систем дозирования и взвешивания исходного сырья	Представлено в разделе 4.5 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Применение автоматизированных систем для контроля скорости подачи материала, критических параметров и условий технологического процесса, включая сигнализацию, условия сгорания и добавки газа	Представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Непрерывный мониторинг температуры, давления (или понижения давления) в печи, а также объема или расхода газа	Представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ	Общеприменима
6	Мониторинг критических технологических параметров оборудования, применяемого для предотвращения и/или сокращения выбросов в атмосферу, таких как температура газа, дозирование реагентов, перепад давления, ток и напряжение электрофильтров, расход очищающей жидкости и pH.	Представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ	Общеприменима
7	Мониторинг содержания твердых частиц и ртути в отходящих газах перед направлением их на установку по производству серной кислоты	Представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ	Для производственных площадок, включающих производство серной кислоты или других серосодержащих продуктов (интеграция производств)
8	Мониторинг и контроль температуры в плавильных и металлоплавильных печах для предотвращения образования дыма от перегрева металла и оксидов металлов	Представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ	Применим для спекающих и плавильных печей
9	Операционный мониторинг вибраций для обнаружения завалов и возможного выхода из строя оборудования	Представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ	Общеприменима
10	Контролирование подачи реагентов и производительности установки по очистке сточных вод посредством мониторинга температуры, мутности, pH, проводимости и расхода в режиме реального времени	Представлено в разделе 4.5 справочника по НДТ	Применим для установок очистки сточных вод

НДТ 4.

Для снижения организованных выбросов пыли и металлов НДТ заключается в применении системы управления техническим обслуживанием, в которой особое внимание уделяется поддержанию эффективности систем пылеподавления и пылеулавливания как части системы экологического менеджмента (см. НДТ 1).

1.1.4. Мониторинг выбросов

НДТ 5.

НДТ является измерение выбросов загрязняющих веществ из дымовых труб от основных источников выбросов всех процессов, для которых указаны уровни, связанные с НДТ, а также вторичных производствах взаимосвязанных с основными производственными процессами (например, утилизация технологических газов отходящих печей на сернокислотных установках).

Периодичность мониторинга может быть адаптирована, если серия данных четко демонстрирует стабильность процесса очистки. Детальное описание техник по мониторингу выбросов в атмосферу представлены в разделе 4.6.5 справочника по НДТ. Периодичность мониторинга представлена в разделе 4.

1.1.5. Мониторинг сбросов

НДТ 6.

НДТ заключается в использовании регламентирующих документов для отбора проб воды, мониторинга сбросов в месте выпуска сточных вод из очистных сооружений в соответствии с национальными и/или международными стандартами, обеспечивающими предоставление данных эквивалентного качества.

Для мониторинга сброса сточных вод существует множество стандартных процедур отбора проб и анализа воды и сточных вод, в том числе:

случайная проба – одна проба, взятая из потока сточных вод;

составная проба – проба, отбираемая непрерывно в течение определенного периода, или проба, состоящая из нескольких проб, отбираемых непрерывно или периодически в течение определенного периода и затем смешанных;

квалифицированная случайная проба – составная проба из не менее чем пяти случайных проб, отобранных в течение максимум двух часов с интервалом не менее двух минут и затем смешанных.

Описание представлено в разделе 4.6.6. справочника по НДТ.

1.1.6. Шум

НДТ 7.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Устранение причин шума в источнике его образования (тщательная настройка установок, издающих шум)	Представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Изменение направленности излучения - использование насыпей для экранирования источника шума	Представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Рациональная планировка производственных площадок и цехов	Представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Звукоизоляция (использование антивибрационных опор и соединителей для оборудования)	Представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Звукопоглощение (использование корпусов из звукопоглощающих конструкций для установок или компонентов, издающих шум).	Представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ	Общеприменима

1.1.7. Запах

НДТ 8.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Предотвращение или сведение к минимуму использования материалов с резким запахом	Представлено в разделе 4.10 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Сдерживание и устранение пахучих материалов и газов до их развеивания и разбавления	Представлено в разделе 4.10 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Тщательное проектирование, эксплуатация и обслуживание любого оборудования, которое может генерировать различные запахи.	Представлено в разделе 4.10 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Обработка материалов путем дожигания или фильтрации, если это возможно	Представлено в разделе 4.10 справочника по НДТ	Общеприменима

1.1.8. Выбросы в атмосферу

НДТ 9.

Для снижения вторичных выбросов в атмосферу от печей и вспомогательных устройств (аспирационные газовоздушные потоки, вентиляционный воздух и др.) при первичном и вторичном производстве свинца НДТ заключается в сборе, обработке вторичных выбросов в централизованной системе очистки отходящих газов.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Вторичные выбросы из различных источников собираются, смешиваются и обрабатываются в единой централизованной системе очистки отходящих газов, разработанной для эффективной обработки загрязняющих веществ, присутствующих в каждом из потоков. При этом следует не допускать смешивания потоков несовместимых по химическому составу.	Представлено в разделе 4.5 справочника по НДТ	Применимостью ограничена для существующих установок в связи с конструктивными особенностями и расположением установок (необходимость дополнительных площадей)

1.1.9. Неорганизованные выбросы

НДТ 10.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу НДТ заключается в разработке и реализации плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли, как части системы экологического менеджмента (см. НДТ 1), который включает в себя:

определение наиболее значимых источников неорганизованных выбросов пыли;

определение и реализация соответствующих мер и технических решений для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

Описание техники представлено в разделе 5.3 справочника по НДТ.

НДТ 11.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов НДТ заключается в улавливании неорганизованных выбросов как можно ближе к источнику и их последующей обработке. Описание техники представлено в разделе 5.3 справочника по НДТ.

НДТ 12.

Наилучшей доступной техникой являются предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при хранении и транспортировке материалов путем применения одного или нескольких методов.

При использовании систем улавливания и очистки выбросов наилучшей доступной техникой является оптимизация эффективности улавливания и последующей очистки путем применения соответствующих мер. Наиболее предпочтительным методом является сбор выбросов пыли ближе к источнику.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при хранении и транспортировке сырья, относятся:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Соблюдение требований технологических регламентов во избежание ненужных перегрузок материалов и длительных простоев в незащищенных местах	Представлено в разделе 5.1.1. справочника по НДТ	Общеприменима
2	Использование закрытых складов или силосов/контейнеров при хранении сырья и материалов, оборудованных системой фильтрации и вытяжки воздух. В противном случае бункеры должны быть оснащены пылезадерживающими перегородками и разгрузочными решетками, соединенными с системой пылеудаления и очистки	Представлено в разделе 5.1.1 справочника по НДТ	Применяется для пылеобразующих материалов, таких как концентраты, флюсы и т. д.
3	Использование укрытий при хранении на открытых площадках	Представлено в разделе 5.1.1 справочника по НДТ	Применяется для не пылящих материалов, таких как концентраты, флюсы, твердое топливо, крупнотоннажные насыпные материалы и кокс, а также вторичного сырья, содержащего растворимые в воде органические соединения
4	Использование герметичной упаковки при хранении материалов или вторичных материалов, содержащих водорастворимые органические соединения	Представлено в разделе 5.1.1 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Использование системы орошения водой (желательно с использованием оборотной воды) для пылеподавления	Представлено в разделе 5.1.1. справочника по НДТ	Применимость ограничена для процессов, в которых используются сухие материалы или руды/ концентраты, содержащие достаточное количество естественной влаги, чтобы предотвратить пылеобразование. Применение также ограничено в регионах с нехваткой воды или с очень низкими зимними температурами
6	Установка пылегазоулавливающего оборудования в местах передачи (вентиляционных отверстий силосов, пневматических систем передачи и точек передачи конвейеров) и опрокидывания пылеобразующих материалов	Представлено в разделе 5.1.2 справочника по НДТ	Применяется в местах складирования пылящих материалов
7	Проведение регулярной очистки зоны хранения и, при необходимости, увлажнение водой. В случае хранения на открытом воздухе располагать ориентацию расположения продольной оси отвалов по преобладающему направлению ветра	Представлено в разделе 5.1.1 справочника по НДТ	Общеприменима
8	Создание ветрозащитных ограждений с использованием естественного рельефа, земляных насыпов или путем посадки высокой травы и вечнозеленых деревьев на открытых участках для улавливания и поглощения пыли	Представлено в разделе 5.1.1. справочника по НДТ	Применятся при хранении на открытых площадках
9	Ограничение высоты падения материала с конвейерных лент, механических лопат или захватов, если возможно, до не более чем 0,5 м	Представлено в разделе 5.1.2. справочника по НДТ	Общеприменима
10	Регулировка скорости открытых ленточных конвейеров (<3,5 м/с);	Представлено в разделе 5.4.4 справочника по НДТ	Общеприменима
11	Строгие стандарты технического обслуживания оборудования	Представлено в разделе 5.4.4 справочника по НДТ	Общеприменима

НДТ 13.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов пыли при подготовке (дозировании, смешиванит, перемешивании, дроблении, сортировке) первичных и вторичных материалов (за исключением аккумуляторных батарей) НДТ заключается в применении одного или нескольких приведенных методов:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Использование закрытых конвейеров или пневматических систем	Представлено в разделе 5.1.2 справочника по НДТ	Применительно к пылеобразующим материалам, такие как концентраты, флюсы, мелкозернистый материал и т. д.
2	Использование закрытого оборудования при работе с пылеобразующими материалами, оснащенного системами пылегазоулавливания, связанными с системой газоочистки	Представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ	Применяется, если используются бункер-дозатор или системы потери веса, при сушке, смешивании, помоле, разделении и гранулировании
3	Использование систем пылеподавления, таких как водяные оросители	Представлено в разделе 5.2.1 справочника по НДТ	В случае, если смешивание осуществляется на открытом пространстве
4	Гранулирование сырья	Представлено в разделе 5.2.1 справочника по НДТ	Применимость может быть ограничена требованиями технологических процессов

НДТ 14.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при предварительной обработке сырья и материалов (таких как сушка, разборка, спекание, брикетирование, гранулирование и дробление аккумуляторов, сортировка и классификация) при вторичном и первичном производстве свинца НДТ заключается в использовании описанных в НДТ 13. Описание техники представлено в разделе 5.2. справочника по НДТ.

НДТ 15.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при процессах загрузки, плавки и выгрузки при первичном и вторичном производстве свинца, а также от процессов предварительной очистки в производстве первичного свинца НДТ заключается в комплексном использовании технических решений, приведенных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Закрытые здания и сооружения в сочетании с другими методами улавливания неорганизованных выбросов	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Предварительная обработка пылеобразующего сырья, например, гранулирование	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Применяется только тогда, когда процесс и печь могут использовать гранулированное сырье
3	Использование герметичных систем загрузки с системой вытяжки воздуха	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Использование герметичных или закрытых печей с герметизацией двери для процессов с прерывистой подачей и выходом, что способствует поддержанию положительного давления внутри печи на этапе плавления	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Эксплуатация печи и газовых магистралей под отрицательным давлением и достаточной скорости извлечения газа для предотвращения повышения давления и разгерметизации	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
6	Оборудование мест загрузки и выгрузки, ковшей и зон дросселирования пылеулавливающим оборудованием (вытяжки/кожухи)	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
7	Полное покрытие вытяжки системой отвода воздуха (но новых установках)	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима Применимость может быть ограничена для существующих установок, в связи с необходимостью больших площадей
8	Герметизация печей для поддержания в печи некоторого разрежения, достаточного для предотвращения утечек и выбросов летучих веществ.	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
9	Поддержание температуры в печи на минимально необходимом уровне	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
10	Применение защитного кожуха для ковша во время выпуска плавки	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
11	Оборудование пылеулавливающими системами зоны загрузки и выпуска плавки, соединенными с системой фильтрации для очистки улавливаемых потоков	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
12	Подбор и подача сырья в соответствии с типом печи и применяемыми методами сокращения выбросов	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима

НДТ 16.

В целях предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при переплавке, рафинировании и литье при производстве первичного и вторичного свинца НДТ заключается в использовании комбинации приведенных ниже техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Контроль температуры расплава	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Закрытие крышкой котла во время реакции рафинирования и добавления химических веществ	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Оборудование укрытий/колпаков над тигельной печью или котлом с системой вытяжки воздуха	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Оборудование укрытий/колпаков в точках отвода и промывки	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Использование закрытых механических сборщиков для удаления пылевидных шлаков/остатков	Представлено в разделах 5.4 и 5.5 справочника по НДТ	Общеприменима

НДТ 17.

НДТ является определение порядка величины неорганизованных выбросов из соответствующих источников с помощью техник:

прямые измерения, при которых выбросы измеряются у источника, возможны измерение или определение концентрации и массы;

косвенные измерения, при которых определение выбросов проводится на определенном расстоянии от источника;

использование расчетных методов с применением коэффициентов выбросов.

По возможности прямые методы измерения являются более предпочтительными, чем косвенные методы или оценки, основанные на расчетах с применением коэффициентов выбросов.

Примерами прямых измерений являются измерения в аэродинамических трубах с кожухами или другие методы. В последнем случае измеряется площадь вентиляционного отверстия на крыше, а также рассчитывается скорость потока. Поперечное сечение плоскости измерения вентиляционного отверстия на крыше разделено на участки одинаковой площади (измерение сетки).

Примеры косвенных измерений включают использование индикаторных газов, методы моделирования обратной дисперсии и метод баланса масс с применением лазерной системы обнаружения и измерения дальности.

Расчетные методы используются на основании рекомендаций по применению коэффициентов выбросов для оценки неорганизованных выбросов пыли при хранении и транспортировке сыпучих материалов, а также взвеси пыли с дорог в результате движения транспорта. Описание техники представлено в разделе 5.4.4 справочника по НДТ.

1.1.9.1. Организованные выбросы

Представленные ниже техники и достижимые с их помощью технологические показатели установлены для источников, оборудованных принудительными системами вентиляции.

НДТ 18.

В целях сокращения выбросов пыли и металлов при процессах, связанных с предварительной подготовкой сырья (приемка, хранение, транспортировка, грануляция, дозирование, смешивание, сушка, дробление и сортировка) при производстве свинца (кроме аккумуляторных батарей), НДТ заключается в использовании рукавного фильтра (одного или комбинации).

Описание техники представлено в разделе 5.1.3.2 справочника по НДТ.

Технологические показатели пыли, связанные с НДТ, при подготовке сырья приведены в таблице 2.1.

НДТ 19.

Для сокращения выбросов пыли и металлов при подготовке батарей (дробление, сортировка и классификация) НДТ является использование рукавного фильтра или мокрого скруббера.

Описание техники представлено в разделе 5.1.3.1 справочника по НДТ.

Технологические показатели пыли, связанные с НДТ, при подготовке батарей приведены в таблице 2.2.

НДТ 20.

НДТ для предотвращения и/или снижения выбросов пыли и металлов в атмосферный воздух (за исключением тех, которые направляются на установку производства серной кислоты или других материалов) при процессах загрузки, плавки и выгрузки при производстве первичного и вторичного свинца является использование рукавного фильтра.

Описание техники представлено в разделе 5.1.3.2 справочника по НДТ.

Технологические показатели пыли и свинца, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.3.

НДТ 21.

Для сокращения выбросов пыли и металлов при процессах переплавки, рафинирования и литья при производстве первичного и вторичного свинца НДТ заключается в поддержании температуры ванны расплава на минимально допустимом уровне в соответствии с технологическим процессом в сочетании с использованием рукавного фильтра. Данный метод применим к пирометаллургическим процессам. Для гидрометаллургических процессов НДТ является использование мокрых систем очистки пылегазовых потоков.

Описание техники представлено в разделе 5.1.3 справочника по НДТ.

Технологические показатели пыли и свинца, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.3.

1.1.9.1.1. Выбросы диоксида серы

НДТ 22.

В целях снижения выбросов SO₂ из отходящих технологических газов плавильных печей свинцового производства НДТ является рекуперация серы путем производства серной кислоты или других серосодержащих продуктов. Используемые технологические решения при производстве серной кислоты:

№ п/п	Техники
1	2
1	Установки одинарного контактирования
2	Установки ДК/ДА (двойное контактирование/двойная абсорбция)
3	Установки мокрого катализа

Описание техники представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ.

Технологические показатели SO₂, связанные с НДТ, при рекуперации серы, содержащейся в отходящих газах плавильных печей, путем производства серной кислоты и других продуктов приведены в таблице 2.4.

НДТ 23.

В целях предотвращения или уменьшения выбросов SO2 в атмосферу (кроме тех, которые направляются на установку серной кислоты или жидкого SO2) при процессах загрузки, плавки и выпуска плавки в производстве первичного и вторичного свинца, НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Выбор сырья в соответствии с характеристиками печи и используемыми методами сокращения выбросов	Представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Щелочное выщелачивание сырья, содержащего серу в виде сульфата	Представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Использование "сухих" или "полусухих" методов очистки (сухой или полусухой скруббер)	Представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Использование "мокрых" способов очистки (мокрый скруббер)	Представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ	Применимость может быть ограничена в случаях: - очень высоких скоростей потока отходящего газа (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод); - в засушливых районах (из-за большого объема воды и необходимости очистки сточных вод); – необходимости масштабной реконструкции централизованной системы очистки газов с выделением отдельных потоков для обессеривания, а также ограниченностью территории (отсутствие производственных площадей для строительства дополнительных крупногабаритных сооружений).
5	Связывание серы на стадии расплава	Представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ	Применяется только для производства вторичного свинца

Описание:

НДТ 23(2): раствор щелочной соли используется для удаления сульфатов из вторичных материалов перед плавлением.

НДТ 23(5): связывание серы на стадии расплава достигается добавлением железа и соды (Na₂CO₃) в плавильных печах, которые реагируют с серой, содержащейся в сырье, с образованием шлака Na₂S- FeS.

Описание техники представлено в разделе 5.4.5 справочника по НДТ.

Технологические показатели SO₂, связанные с НДТ (кроме тех, которые направляются на установку серной кислоты или других продуктов), при загрузке, плавке и выпуске металла при производстве первичного и вторичного свинца приведены в таблице 2.5.

1.1.9.1.2. Выбросы серной кислоты

НДТ 24.

Сокращение выбросов SO₃/H₂SO₄ (в виде брызг и туманов) при производстве серной кислоты, основанной на использовании отходящих газов свинцового производства, заключается в использовании одной или нескольких техник, представленных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Минимизация колебаний уровня SO2 во входящих потоках	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Удаление влаги (сушка) входного газа и воздуха для горения	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Только для процессов сухого контакта
3	Использование большей площади конденсации	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Для процесса мокрого катализа
4	Применение высокоэффективных свечных фильтров после абсорбции	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Оптимальное распределение кислоты и скорость циркуляции	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Общеприменима
6	Контроль концентрации и температуры абсорбирующей кислоты	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Общеприменима
7	Применение методов регенерации/абсорбции в процессах мокрого катализа, таких как мокрые электрофильтры и мокрые скрубберы	Представлено в разделе 5.4.7 справочника по НДТ	Общеприменима

Технологические показатели SO3/H₂SO₄, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.6.

1.1.9.1.3. Выбросы оксидов азота

НДТ 25.

Для предотвращения и/или снижения выбросов окислов азота (NO_x) в атмосферу при пирометаллургических процессах НДТ является использование одного или комбинации нижеуказанных методов:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Горелки с низким уровнем выделения оксидов азота (NOx)	Представлено в разделе 5.5 справочника по НДТ	Предназначены для снижения пиковых температур пламени, что задерживает процесс сгорания, но дает ему завершиться, при этом увеличивая теплопередачу. Эффект этой конструкции горелки заключается в очень быстром воспламенении топлива, особенно при наличии в топливе летучих соединений, при недостатке кислорода в атмосфере, что ведет к снижению образования NOx. Конструкция горелок с более низкими показателями выбросов NOx предполагает поэтапное сжигание (воздух/топливо) и рециркуляцию дымовых газов.
2	Кислородно-топливная горелка	Представлено в разделе 5.5.7 справочника по НДТ	Предназначена для замены воздуха для горения кислородом с последующим предотвращением/уменьшением термического образования NOx из азота, поступающего в печь. Остаточное содержание азота в печи зависит от чистоты поступающего кислорода, качества топлива и возможного поступления воздуха.
3	Рециркуляция дымовых газов	Представлено в разделе 5.5 справочника по НДТ	Повторную подача отработанного газа из печи в пламя для снижения содержания кислорода и, следовательно, температуры пламени. Использование специальных горелок основано на внутренней рециркуляции дымовых газов, которые охлаждают основание пламени и снижают содержание кислорода в самой горячей части пламени.

1.1.9.1.4. Выбросы органических соединений

НДТ 26.

В целях сокращения выбросов органических соединений в атмосферу при процессах сушки и плавки сырья при производстве вторичного свинца НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оптимизация условий сжигания для снижения выбросов органических соединений	Представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ	Надлежащее смешивание воздуха или кислорода и углерода, контроль температуры газов и времени пребывания при высоких температурах для окисления органического углерода. Также может включать использование обогащенного кислородом воздуха или чистого кислорода
2	Выбор и подача сырья в соответствии с типом печи и используемыми методами предотвращения и/или снижения воздействия на окружающую среду	Представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ	Выбор сырья и его загрузка в печь должны быть основаны на возможности эффективного удаления загрязняющих веществ в окружающую среду (повышение эффективности применяемых методов по очистке), образующихся при наличии их в составе сырье, и как следствие их сокращении
3	Использование горелок -дожигателей (систем дожигания)	Представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ	Основано на реакции загрязняющего вещество в потоке отходящих газов с кислородом при контролируемом температурном режиме для создания реакции окисления
4	Использование регенеративных термических окислителей	Представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ	Использование регенеративных процессов для утилизации тепловой энергии газа и углеродных соединений с помощью огнеупорных опорных слоев адсорбента.

Применимость использования методов 3 и 4 может быть ограничена содержанием энергии в отходящих газах, которые необходимо обработать, так как отходящие газы с более низким содержанием энергии приводят к более высокому потреблению топлива

Технологические показатели органических соединений, связанные с НДТ, приведены в таблице 2.7.

НДТ 27.

НДТ, используемой в целях предотвращения и/или сокращения выбросов ПХДД/Ф в атмосферный воздух при вторичном производстве свинца, является использование одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Оптимизация условий сжигания для снижения выбросов органических соединений	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Надлежащее смешивание воздуха или кислорода и углерода, контроль температуры газов и времени пребывания при высоких температурах для окисления органического углерода, содержащего ПХДД/Ф. Также может включать использование обогащенного кислородом воздуха или чистого кислорода
2	Выбор и подача сырья в соответствии с типом печи и используемыми методами предотвращения и/или снижения воздействия на окружающую среду	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Выбор сырья и его загрузка в печь должны быть основаны на возможности эффективного удаления загрязняющих веществ в окружающую среду (повышение эффективности применяемых методов по очистке), образующихся при наличии их в составе сырье, и как следствие их сокращении
3	Использование систем загрузки для полузакрытой печи для подачи сырья небольшими порциями	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Подача сырья небольшими порциями в полузакрытых печах способствует уменьшению потерь тепла во время загрузки, тем самым позволяет поддерживать более высокую температуру газа и предотвращает преобразование ПХДД/Ф
4	Система внутренних горелок для плавильных печей	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Основано на пропуске отходящего газа через пламя горелки с преобразованием органического углерода в CO2 в присутствии кислорода;
5	Использование эффективной системы сбора пыли	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Наличие пыли при температурах выше 250 °C способствует образованию ПХДД/Ф посредством первичного синтеза
6	Ограничение применения пылеулавливающих систем с высоким пылеобразованием при температурах> 250 °C
7	Быстрое закаливание	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Быстрое охлаждение газа с 400 °C до 200 °C предотвращает процесс первичного синтез ПХДД/Ф (процесс de nova)
8	Впрыскивание адсорбирующего вещества в сочетании с эффективной системой сбора пыли	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	ПХДД/Ф адсорбируются на поверхности твердых частиц пыли и удаляются с ними путем использования эффективных систем пылеулавливания и очистки от пыли.
9	Использование кислородного дутья в верхней зоне печи	Представлено в разделе 5.5.8 справочника по НДТ	Обеспечение автотермического окисления, увеличение мощности или скорости плавления определенных печей, а также обеспечение дискретным насыщенным кислородом зон в печи в целях обеспечения полного сжигания отдельно от восстановительной зоны

Технологические показатели ПХДД/Ф, связанные с НДТ, при плавке вторичного сырья приведены в таблице 2.8.

1.1.9.1.5. Выбросы ртути

НДТ 28.

НДТ для предотвращения и/или сокращения выбросов ртути в атмосферу (кроме тех, которые направляются на установку серной кислоты) от пирометаллургического процесса, является использование одной или комбинации методов, описанных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Использование сырья с низким содержанием ртути	Представлено в разделе 5.6.2 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Использование адсорбентов (например, активированного угля) в сочетании с эффективной системой фильтрации пыли (например, рукавного фильтра)	Представлено в разделе 5.6.2 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Использование мокрых способов очистки с последующей сорбцией или осаждением ртути и переводом в труднорастворимые соединения	Представлено в разделе 5.6.2 справочника по НДТ	Общеприменима

Использование активированного угля в качестве адсорбента основано на адсорбции ртути на поверхности адсорбента. После максимальной адсорбции на поверхности адсорбированное содержимое десорбируется в процессе регенерации адсорбента.

Технологические показатели ртути, связанные с НДТ, при пирометаллургическом процессе с использованием сырья, содержащего ртуть, приведены в таблице 2.9.

1.1.10. Управление водопользованием, удаление и очистка сточных вод

НДТ 29.

Наилучшей доступной техникой для удаления и очистки сточных вод являются сбор и разделение типов сточных вод, максимизация внутренней рециркуляции и использование надлежащей очистки для каждого конечного потока (сбросной канал). НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Измерение количества использованной пресной воды и количества отводящей сточной воды	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Повторное использование сточных вод от операций очистки и розливов в одном и том же процессе	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Повторное использование слабокислых вод, образующихся в мокрых электрофильтрах и мокрых скрубберах	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Применимость может быть ограничена присутствием металлов и взвешенных веществ в сточных водах
4	Повторное использование сточных вод от гранулирования шлака	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Применимость может быть ограничена присутствием металлов и взвешенных веществ в сточных водах
5	Повторное использование поверхностных сточных вод	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
6	Использование замкнутых систем охлаждающей воды	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
7	Повторное использование очищенной воды	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Применимость может быть ограничена наличием солей в очищенной воде

НДТ 30.

НДТ для предотвращения загрязнения воды и снижения концентрации загрязняющих веществ в сточной воде заключается в разделении условно-чистых сточных вод от потоков сточных вод, требующих очистки. Описание техники представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ.

Применимость

На действующих установках применимость может быть ограничена конфигурацией существующих систем сбора сточных вод.

НДТ 31.

Для предотвращения образования сточных вод в процессе щелочного выщелачивания НДТ предусматривает повторное использование воды, образующейся при кристаллизации сульфата натрия из раствора щелочной соли. Описание техники представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ.

НДТ 32.

Для снижения выбросов в воду при подготовке аккумуляторных батарей, если кислотные пары направляются на очистные сооружения, НДТ заключается в эксплуатации надлежащим образом спроектированных очистных сооружений для борьбы с загрязняющими веществами, содержащимися в этом стоке. Описание техники представлено в разделе 5.2.4 справочника по НДТ.

НДТ 33.

Для сокращения сбросов в воду НДТ заключается в обработке сточных вод, образующихся при первичном и вторичном производстве свинца, и в удалении металлов и сульфатов с применением одной или нескольких приведенных ниже техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Отстаивание	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Фильтрация	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Химическое осаждение	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Адсорбция	Представлено в разделе 5.7 справочника по НДТ	Общеприменима

Используемые технологические показатели установлены в точке выпуска после установки по очистке сточных вод.

Технологические показатели концентрации загрязняющих веществ в сбросах сточных вод, поступающих в принимающие водоемы, соответствующие НДТ при производстве первичного и вторичного свинца приведены в таблице 2.10.

НДТ 34.

В целях предотвращения загрязнения почвенных и грунтовых вод от операций по хранению батарей, дроблению, сортировке и классификации НДТ заключается в использовании кислотостойкой поверхности пола и системы сбора кислотных разливов. Описание техники представлено в разделе 5.2.4 справочника по НДТ.

1.1.11. Управление отходами

НДТ 35.

Чтобы предотвратить или, если предотвращение невозможно, сократить количество отходов, направляемых на утилизацию, НДТ подразумевает составление и выполнение программы управления отходами в рамках системы экологического менеджмента (см. НДТ 1), которая обеспечивает в порядке приоритетности предотвращение образования отходов, их подготовку для повторного использования, переработку или иное восстановление. Описание техники представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ.

НДТ 36.

В целях снижения количества отходов, направляемых на утилизацию при производстве первичного свинца, НДТ заключается в организации операций на объекте, для облегчения процесса повторного использования технологических полупродуктов или их переработку с помощью использования одной и/или комбинации техник:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Повторное использование пыли из системы пылегазоочистки;	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Извлечение Se и Te из пыли/шлама, образующихся при процессах мокрой и сухой газоочистки	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Необходимо учитывать количество присутствующей ртути в сырье
3	Извлечение Ag, Au, Bi, Sb и Cu из очищенного шлака	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Извлечение металлов из шламов очистки сточных вод (осадок очистных сооружений)	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Прямая выплавка осадка очистных сооружений может быть ограничена присутствием As, Tl и Cd
5	Добавление флюсовых материалов, которые повышают эффективность внешнего использования шлама	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
6	Повторное использование технологических остатков для извлечения свинца и других металлов	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
7	Обработка технологических остатков и отходов с целью возможности их повторного использования для других целей	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима

НДТ 37.

В целях обеспечения возможности извлечения полипропилена и полиэтилена свинцовой батареи НДТ заключается в отделении его от батарей перед плавлением. Описание техники представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ.

Применимость

Не может применяться для шахтных печей из-за газопроницаемости, обеспечиваемой не разобранными (целыми) батареями, что необходимо для работы печи.

НДТ 38.

В целях повторного использования или извлечения серной кислоты, собранной в процессе извлечения веществ из аккумуляторных батарей, НДТ заключается в организации работ на предприятии таким образом, чтобы облегчить ее внутреннее или внешнее повторное использование или переработку посредством использования одной или комбинаций техник, представленных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Регенерация кислоты путем крекинга	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Применимо только при наличии установки по производству серной кислоты или жидкого диоксида серы
2	Повторное использование в качестве травильного агента	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима в зависимости от местных условий, таких как наличие процесса травления и совместимость примесей, присутствующих в кислоте, с этим технологическим процессом
3	Производство гипса	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Применимо только в том случае, если примеси, присутствующие в регенерированной кислоте, не влияют на качество гипса или если гипс более низкого качества может быть использован для других целей, например, в качестве флюса
4	Производство сульфата натрия	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Применимо для процесса щелочного выщелачивания
5	Повторное использование в качестве сырья на химической установке		Применимость может быть ограничена в зависимости от наличия химической технологической установки

НДТ 39.

НДТ для снижения количества отходов, направляемых на утилизацию при производстве свинца, заключается в организации работ на площадке таким образом, чтобы облегчить повторное использование остатков процесса или, в противном случае, переработку остатков процесса, в том числе путем использования одной или сочетания нескольких технологий, приведенных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Повторное использование технологических остатков в процессе выплавки для извлечения свинца и других металлов	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Обработка остатков и отходов в специализированных установках для извлечения материала	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Обработка остатков и отходов с целью возможности их повторного использования для других целей	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима

НДТ 40.

В целях снижения объемов образования мышьяксодержащих отходов, а также снижения их токсических свойств НДТ заключается в применении одного из нижеперечисленных методов:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Совершенствование технологических вопросов выплавки металлов для снижения концентрации мышьяка в отводящих газах	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Перевод мышьяксодержащих продуктов переработки в нерастворимые соединения для возможности безопасного хранения	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Переработка мышьяксодержащих полупродуктов комбинированным способом.	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Возможность использования мышьяксодержащих отходов в качестве твердеющей закладочной смеси при проведении горных работ	Представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ	При содержании в отходах не более 1–3% мышьяксодержащих полупродуктов (арсенат железа/кальция), а также допустимом уровне вышелачиваемости мышьяка

НДТ 41.

Наилучшей доступной техникой является производство тепла и электроэнергии за счет утилизации высокопотенциального тепла отходящих газов пирометаллургических процессов и процессов получения серной кислоты. Описание техники представлено в разделе 5.8 справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели пыли, связанные с НДТ, при подготовке сырья

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	≤5**

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021г. ≤ 20 мг/Нм³.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.2. Технологические показатели пыли, связанные с НДТ, при подготовке батарей

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	≤5

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.3. Технологические показатели пыли и свинца, связанные с НДТ

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	2-5**
2	Pb (свинец)	<1***

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** ожидается, что наименьшие выбросы пыли будут направлены к более низкому пределу диапазона, если выбросы превышают следующие технологические показатели: 1 мг/Нм³ для меди, 0,05 мг/Нм³ для мышьяка, 0,05 мг/Нм³ для кадмия;

*** как среднее значение за период выборки.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.4. Технологические показатели SO₂, связанные с НДТ, при рекуперации серы, содержащейся в отходящих газах плавильных печей, путем производства серной кислоты и других продуктов

№ п/п	Тип процесса преобразования	Коэффициент преобразования, %**	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3	4
1	Одноконтактный завод серной кислоты	-***	800-940
2	Двухконтактный завод серной кислоты	>99,8
3	Установка мокрого катализа (процесс WSA)	>98***

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** коэффициент преобразования, включающий абсорбционную колонну, без учета эффективности последующей очистки хвостовых газов;

*** показатели с учетом доочистки хвостовых газов.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.5. Технологические показатели SO₂, связанные с НДТ (кроме тех, которые направляются на установку серной кислоты или других продуктов), при загрузке, плавке и выпуске металла при производстве первичного и вторичного свинца

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	SO2	50-500

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021 года, до выбора техники очистки с минимальным воздействием на объекты окружающей среды и апробации в промышленных условиях: 50–940 мг/Нм³.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.6. Технологические показатели SO₃/H₂SO₄, связанные с НДТ

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	H2SO4	10-35

* средние показатели за год.

Таблица 2.7. Технологические показатели органических соединений, связанные с НДТ

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Общие ЛОС	10-40

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.8. Технологические показатели ПХДД/Ф, связанные с НДТ, при плавке вторичного сырья

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (нг МТЭ/Нм3)*
1	2	3
1	ПХДД/Ф	<0,1

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки (не менее шести часов).

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Таблица 2.9. Технологические показатели ртути, связанные с НДТ, при пирометаллургическом процессе с использованием сырья, содержащего ртуть

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Ртуть и ее соединения, выраженные как Hg	0,01-0,05

*

1) среднесуточное значение, так и среднее значение за период выборки (периодическое измерение, разовые пробы в течение не менее получаса);

2) нижний предел диапазона связан с использованием адсорбентов (например, активированного угля) в сочетании с эффективными системами фильтрации пыли.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 5.

Сбросы загрязняющих веществ

Таблица 2.10. Технологические показатели концентрации загрязняющих веществ в сбросах сточных вод, поступающих в принимающие водоемы, соответствующие НДТ при производстве первичного и вторичного свинца

№ п/п	Загрязняющее вещество	Уровни эмиссий, связанные с применением НДТ мг/дм3 *, **
1	2	3
1	Мышьяк и его соединения	<0,1
2	Кадмий (Cd)	<0,1
3	Медь (Cu)	<0,2
4	Ртуть (Hg)	<0,05
5	Свинец (Pb)	<0,5
6	Цинк (Zn)	<1
7	Взвешенные вещества	<25

* среднесуточное значение;

** используемые показатели в метах выпуска очищенных потоков из установок по очистке сточных вод

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 6.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов, получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса) и отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10% к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100% с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к:	Минимальная периодичность контроля******	Примечание
1	2	3	4	5
1	Пыль*	НДТ 18, НДТ 20, НДТ 21	Непрерывное**	Маркерное вещество
		НДТ 18, НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал**	В соответствии с программой ПЭК
2	Сурьма и ее соединения, выраженные как Sb	НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал	В соответствии с программой ПЭК
3	Мышьяк и его соединения, выраженные как As	НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал
4	Кадмий и его соединения, выраженные как Cd	НДТ 18, НДТ 19, НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал
5	Медь и ее соединения, выраженные как Cu	НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал
6	Свинец и его соединения, выраженные как Pb	НДТ 18, НДТ 19, НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал
7	Другие металлы, при необходимости***	НДТ 18, НДТ 19, НДТ 20, НДТ 21	Один раз в квартал
8	Ртуть и ее соединения, выраженные как Hg	НДТ 28	Один раз в год
9	SO2****	НДТ 22, НДТ 23	Непрерывно*****	Маркерное вещество
			Один раз в квартал**	В соответствии с программой ПЭК
10	NOx, выраженный как NO2	НДТ 25	Непрерывно***** или Один раз в квартал**	В соответствии с программой ПЭК
11	Летучие органические соединения	НДТ 26	Один раз в квартал**	В соответствии с программой ПЭК. Периодичность определяется с учетом сырьевых материалов и топлива, используемых в производственном процессе
12	ПХДД/Ф/Ф	НДТ 27	Один раз в год	В соответствии с программой ПЭК. Периодичность определяется с учетом сырьевых материалов и топлива, используемых в производственном процессе
13	H2SO4	НДТ 24	Один раз в квартал	В соответствии с программой ПЭК

* для источников выбросов пыли при хранении и обработке сырья, при скорости потока менее 10000 нм3/ч мониторинг может быть основан на измерении косвенных параметров на основании требований технологического регламента;

** непрерывные измерения применимы для источников наибольших выбросов в атмосферу (более 500 т/год). В случае неприменимости непрерывного измерения НДТ заключается в увеличении частоты проведения периодического мониторинга.

*** зависит от состава используемого сырья;

**** для расчета выбросов SO2 можно использовать баланс массы, основанный на измерении содержания серы в каждой партии сырья;

***** при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

1) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

2) допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

3) 95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от соответствующих пороговых значений выбросов.

При отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серии измерений или иных процедур, определенные в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов.

****** частота мониторинга не применяется в случаях, когда установка эксплуатируется исключительно в целях измерения выбросов.

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

№ п/п	Параметр	Периодичность отбора проб	№ соответствующей НДТ
1	2	3	НДТ 6 НДТ 33
1	Ртуть (Hg)*	Один раз в квартал
2	Мышьяк (As)	Один раз в месяц
3	Кадмий (Cd)	Один раз в месяц
4	Медь (Cu)	Один раз в месяц
5	Свинец (Pb)	Один раз в месяц
6	Цинк (Zn)	Один раз в месяц
7	Сульфат (SO4)	Один раз в месяц
8	Взвешенные вещества	Один раз в месяц

* не является веществом, определяющим эмиссии всего производства, может выделяться только на отдельных технологических операциях.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основным фактором воздействия на атмосферный воздух при производстве свинца являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие при следующих технологических процессах:

подготовка (дробление, пересыпка, транспортировка, сушка и др.), хранение сырья и материалов;

термические реакции получения промежуточной и готовой продукции:

обжиг с получением агломерата

восстановление агломерата в шахтной печи

вторичные процессы:

переработка шлаков свинцовой плавки с целью извлечения цинка, свинца, меди и благородных металлов (шлаковозгонка);

очистка чернового свинца от меди, теллура, мышьяка, олова, сурьмы, золота, серебра и висмута (рафинирование);

переработка лома и отходов свинца, гранулированной шихты;

утилизации тепла отходящих газов

очистка технологических газов и аспирационного воздуха, с дальнейшим извлечением и возвращением очищенной пыли в технологический цикл производства;

производство серой кислоты из отходящих газов окислительной плавки сульфидных руд и концентратов;

подготовка к отгрузке готовой продукции.

Величина воздействия деятельности объектов свинцового производства на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, качественной характеристики сброса сточных воды на поля фильтрации и рельеф местности. Сточные воды в основном представлены хозяйственно-бытовыми стоками, а также ливневыми и талыми водами. Фильтрация неочищенных или недостаточно очищенных сточных вод из полей фильтрации и фильтрационных колодцев, сбросных трубопроводов и каналов, аварийные прорывы сточных вод являются основным источником загрязнения подземных и поверхностных вод. Производственные стоки отсутствуют при использовании замкнутых систем охлаждения.

Образование значительных объемов промежуточных продуктов (в виде твердых остатков), требующих переработки или утилизации, является основным источником образования отходов при производстве свинца.

Твердые остатки, полученные из различных процессов и систем очистки, обычно проходят обработку с использованием одного или нескольких представленных ниже методов:

переработка в процессе или вверх по потоку процесса;

обработка вниз по потоку для извлечения других металлов;

окончательная утилизация после обработки для обеспечения безопасной утилизации.

Отходы производства образуются на стадиях пирометаллургии при техническом обслуживании оборудования, очистных сооружений, систем газоочистки.

Отходы в основном состоят из шлаков, пылей, шламов, кеков, сплесков, сора, а также аспирационной пыли составляют 40–50% от объема получаемой продукции. Содержание свинца в большинстве отходов позволяет использовать их для глубокой переработки в производственном процессе (доизвлечение металлов).

Аспирационная пыль, уловленная в осадительных камерах и рукавных фильтрах, содержащая ценные для производства компоненты, возвращается в производство в качестве сырья как во внутренний процесс (в плавильную печь или контур выщелачивания для извлечения свинца), так и на производство других металлов, таких как, Ge, Ga, In и As.

Твердые остатки, образующиеся после обработки жидких аспирационных растворов, представлены отходами гипса (CaSO₄) и гидроокиси металлов, которые образуются при нейтрализации сточных вод.

Образующиеся отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

На основе вышеизложенного следует, что все негативные последствия, образующиеся в процессе производства свинца, наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности, необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчете или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того, чтобы с учетом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от ее деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации о производстве цветной металлургии в целом, о применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторов воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий цветной металлургии.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также о проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду; внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 160

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Производство неорганических химических веществ"

Оглавление

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. НДТ, направленные на снижение эмиссий в атмосферный воздух

1.1.1. Производство фосфорных соединений

1.1.2. Производство серной кислоты

1.1.3. Производство ЭФК

1.1.4. Производство аммофоса

1.1.5. Производство кормового трикальцийфосфата

1.1.6. Производство аммиака

1.1.7. Производство хлора и каустической соды

1.1.8. Производство хромовых соединений

1.2. НДТ, направленные на снижение эмиссий в воду

1.2.1. Производство хлора и каустической соды

1.2.2. Производство хромовых соединений

1.3. НДТ, направленные на снижение нагрузки окружающей среды отходами производства

1.3.1. Производство фосфорных соединений

1.3.2. Производство ЭФК

1.3.3. Производство хлора и каустической соды

1.3.4. Производство хромовых соединений

1.4. НДТ, направленные на снижение физического воздействия на окружающую среду

1.5. НДТ, направленные на повышение энергоэффективности

1.5.1. Производство серной кислоты

1.5.2. Производство кормового трикальцийфосфата

1.5.3. Производство плавиковой кислоты

1.5.4. Производство аммиака

1.5.5. Производство хлора и каустической соды

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство неорганических химических веществ" (далее – справочник по НДТ).

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура		Расшифровка
БГС	-	барабанный сушильный гранулятор
НДТ	-	наилучшая доступная техника
АПС	-	абсорбер пенный скоростной
ИВПУ	-	инерционно-вихревой пылеуловитель
КТА	-	комплексный технологический аудит
КЭР	-	комплексное экологическое разрешение
МЗВ	-	маркерное загрязняющее вещество
ПЭК	-	производственный экологический контроль
ПТФЭ	-	политетрафторэтилен
ЛОС	-	летучие органические соединения, не относящиеся к метану
СЭМ	-	система экологического менеджмента
ЭФК	-	экстракционная фосфорная кислота

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимых для соблюдения условий КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, технологические показатели (уровни эмиссий) МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением наилучших доступных техник, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве неорганических химических веществ в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения КТА, который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого приведены в Правилах разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ, согласно действующему законодательству Республики Казахстан, распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство основных неорганических химических веществ (аммиака);

производство неорганических кислот, минеральных удобрений;

производство твердых и других неорганических химических веществ (оксидов, гидроксидов, солей);

производство специальных неорганических химикатов.

Заключение по НДТ также распространяется на следующие процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или масштабы загрязнения окружающей среды:

хранение и подготовка сырья;

хранение и подготовка топлива;

производственные процессы;

методы предотвращения и сокращения эмиссий, образования и размещения отходов;

хранение и подготовка продукции.

Процессы производства, не связанные напрямую с первичным производством, не рассматриваются в настоящем заключении по НДТ.

Заключение по НДТ не распространяется на добычу сырья в карьере и обеспечение промышленной безопасности или охраны труда.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного технологического процесса. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих справочниках и заключениях по НДТ.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/Нм³) при условиях 273,15 K, 101,325 кПа, после вычитания содержания водяного пара;

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении по НДТ применимы ко всем объектам по производству неорганических химических веществ и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры химических отраслей Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, проведенных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

Система экологического менеджмента

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении СЭМ, которая включает в себя все следующие функции:

1) ответственность и обязательства высшего руководства;

2) принятие высшим руководством экологической политики, которая включает требование постоянного улучшения (экологической результативности) установки, планирование и внедрение необходимых процедур, целей и задач с учетом финансовых планов и инвестиций;

3) внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структура и распределение ответственности;

обучение, осведомленность и компетентность (персонала);

коммуникации;

вовлечение в процесс развития СЭМ всех сотрудников;

документирование;

эффективный контроль технологических операций;

программа технического обслуживания;

готовность к нештатным ситуациям и авариям;

гарантия обязательного соблюдения требований природоохранного законодательства;

4) проверка и корректирующие действия с особым вниманием к таким позициям, как:

мониторинг и измерения;

корректирующие и предупреждающие действия;

ведение записей;

независимый (где осуществимо) внутренний аудит, чтобы определить, соответствует ли СЭМ заложенным изначально принципам, должным ли образом она внедрена и функционирует;

5) регулярный анализ и пересмотр СЭМ высшим руководством на предмет ее пригодности, адекватности и действенности;

6) разработка более чистых технологий;

7) разработка рекомендаций по процедуре вывода из эксплуатации производств, заканчивающих свой жизненный цикл;

8) сравнительный анализ на регулярной основе.

Применимость.

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью производства, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание представлено в разделе 4.1. справочника по НДТ.

1.1. НДТ, направленные на снижение эмиссий в атмосферный воздух

1.1.1. Производство фосфорных соединений

НДТ 1. Утилизация печного газа на зажигательных горнах агломашины

На различных стадиях технологических процессов при производстве фосфорных соединений образуется газовая смесь, состоящая из печного газа, обогащенного CO, соединениями фосфора и пылью.

Печной газ по системе газопроводов направляется на системы очистки, в которых освобождается от примесей и загрязняющих веществ, и далее используется как топливный газ, используемый в зажигательных горнах агломашины, процессах сушки сырьевых материалов и других аналогичных процессах.

Применение: применимо в фосфорной промышленности.

Описание представлено в разделе 5.1.8. справочника по НДТ.

НДТ 2. НДТ, направленная на повышение безопасности продукции

Внедрение новых инновационных технологий по подготовительным процессам, а также расширение ассортимента выпускаемой продукции, востребованным рынком, является перспективным. В этой связи наряду с выпуском высокоактивного желтого фосфора большую перспективу имеет разработка технологии получения красного фосфора.

Красный фосфор – это более стабильная модификация элементарного фосфора. Красный фосфор имеет формулу Рn и представляет собой полимер со сложной структурой. Красный фосфор на воздухе не самовоспламеняется вплоть до температуры 240 – 250 °С. Ядовитость его в тысячи раз меньше, чем у желтого, поэтому красный фосфор является основной модификацией, потребляемой промышленностью. Он применяется в производстве спичек, зажигательных составов, различных типов топлива, а также противозадирных смазочных материалов, в качестве газопоглотителя в производстве ламп накаливания.

Применение: применимо на предприятиях производства желтого фосфора.

Описание представлено в разделе 5.1.9. справочника по НДТ.

1.1.2. Производство серной кислоты

НДТ 3. НДТ, направленная на снижение эмиссий и повышение степени превращения диоксида серы в схеме "Двойное контактирование - двойная абсорбция"

Печной газ охлаждается в испарительной части котла-утилизатора до температуры 400 – 420 °С, что соответствует температуре зажигания катализатора окисления диоксида серы, и поэтому сразу отправляется на 1 слой катализатора контактного аппарата. Реакционный газ со степенью превращения 90 – 95 % после 3 слоя катализатора направляют в промежуточный абсорбер для поглощения SO₃, в результате чего соотношение О₂:SO₂ в газе существенно повышается и равновесие реакции смещается вправо. Охлажденный в абсорбере газ нагревают в теплообменнике и возвращают на последний слой катализатора, где достигается суммарная степень превращения 99,7 – 99,9 %. Газ с содержанием до 1 % оксида серы (VI) и 0,04% об. диоксида серы охлаждается в пароперегревателе первой ступени от 425 – 430 до 135 – 145 °С и отправляется на абсорбцию в конечный моногидратный абсорбер. Насыщенный пар нагревается с 250 – 260 до 295 – 305 °С и передается в пароперегреватель 2 ступени.

Применение: применимо в производствах серной кислоты.

Описание представлено в разделе 5.2.7.1. справочника по НДТ.

1.1.3. Производство ЭФК

НДТ 4. НДТ, направленная на снижение выбросов фтористых газов при интенсивном дигидратном режиме разложения низкосортного фосфатного сырья

Фосфатное сырье смачивается раствором разбавления в скоростном смесителе, образующаяся суспензия стекает в реактор разложения, где происходит разложение серной кислотой концентрации не менее 92,5 %. Для обеспечения оптимальных условий разложения фосфатного сырья снижения локальных пересыщений по сульфату кальция и кристаллизации легко фильтрующих кристаллов гипса предусматривается организация в экстракторе двухзонного сульфатного режима с распределенным вводом серной кислоты. В реактор разложения серная кислота подается в две точки примерно равными потоками, в реактор дозревания в одну точку. Интенсивный гидродинамический режим в реакторе разложения обеспечивается за счет использования высокопроизводительного циркулятора пульпы и шести двухъярусных перемешивающих устройств пропеллерного типа, что позволяет создать мощный циркуляционный поток во всем объеме реактора разложения, что приближает его работу по гидродинамическому режиму к реактору идеального смешения. Полученная в процессе разложения суспензия сульфата кальция в фосфорной кислоте разделяется на ленточных вакуум-фильтрах с противоточной водной промывкой кека фосфогипса с получением продукционной ЭФК.

Новый дигидратный режим экстракции при температуре 85 – 95 °С позволяет получать кислоту более высокой концентрации 25 – 29 % Р₂О₅ из низкосортного и рядового фосфатного сырья (по сравнению 20 – 22 % в обычном дигидратном режиме). Улавливание фтористых соединений из отходящих газов производится известковым раствором. Система абсорбционной очистки фтористых газов из реакторов разложения и дозревания включает полый абсорбер и трехступенчатый абсорбер АПС, который обеспечивает более высокую степень очистки отходящих газов.

Применение: применимо в производствах ЭФК и аммофоса на основе низкосортного фосфатного сырья.

Описание представлено в разделе 5.2.8.1. справочника по НДТ.

1.1.4. Производство аммофоса

НДТ 5. НДТ, направленная на сокращение потерь аммиака при двухступенчатой аммонизации фосфорной кислоты с установкой на второй ступени трубчатого реактора

Из сатураторов первой ступени кислая аммонизированная пульпа (pH=2,6) самотеком поступает по желобу в выпарные аппараты. Упаренная аммонизированная пульпа из выпарных аппаратов насосами подается в трубчатые реакторы, в которые подводится жидкий аммиак с давлением не менее 0,60 МПа для доаммонизации. Трубчатый реактор является аппаратом, обеспечивающим скоростное смешение и взаимодействие реагентов в смесительной камере с образованием полупродукта для получения минеральных удобрений. Жидкий аммиак вводится коаксиально через торцевую крышку реактора, "кислая" пульпа вводится тангенциально по отношению к камере смешения. Тангенциальный ввод обеспечивает закручивание аммонизированной пульпы вокруг перфорированного аммиачного патрубка, что обеспечивает равномерную объемную реакцию.

Образующаяся пульпа фосфатов аммония не налипает на внутренней поверхности распределителя, а отдувается от него струями аммиака. Образовавшаяся пульпа через сопло удаляется из реактора. В данной конструкции перемешивание происходит по всему объему реактора. После трубчатых смесителей пульпа посредством распылительных форсунок подается в аппараты БГС. Отходящие газы очищаются в двухступенчатом абсорбере АПС от аммиака, фтора и пыли аммофоса.

Применение: применимо в производстве аммофоса на слабой ЭФК.

Описание представлено в разделе 5.2.9.1. справочника по НДТ.

1.1.5. Производство кормового трикальцийфосфата

НДТ 6. Двухступенчатая очистка отходящих газов от пыли и фтороводорода

Отработанный транспортирующий воздух, отработанные в котле-утилизаторе газы, запыленные отходящие газы из сушильных барабанов и шаровых мельниц очищаются от пыли в аппаратах ИВПУ. Уловленная пыль собирается в бункере, по мере накопления она отгружается в железнодорожные цистерны и передается в производство ЭФК. Очищенный фторсодержащий газ, выходящий из ИВПУ, подается на мокрую известковую и санитарную очистку в системе абсорберов.

Раствор известкового молока с массовой долей Са(ОН)2 не менее 12% и рН не менее 10 поступает из отделения нейтрализации цеха аммофоса в сгуститель, откуда погружным электронасосным агрегатом подается в циркуляционные баки. Из баков раствор известкового молока подается на орошение двух цилиндрических аппаратов АПН – абсорберов с плавающей насадкой на форсунки грубого распыла, над которыми расположен каплеуловитель. Фторсодержащие газы после ИВПУ вентилятором подаются в нижнюю часть аппарата АПН; газы поднимаются по колонне, контактируя с абсорбционной жидкостью, которая поглощает фторид-ионы. Процесс абсорбции организован в противоточном режиме, за счет которого обеспечиваются максимальное контактирование газовой и жидкой фаз и более полное улавливание фтора из отходящих газов. На форсунки санитарной башни известковое молоко также подается из циркуляционного бака. Отработанный известковый раствор, содержащий фторид кальция, из санитарной башни поступает обратно в бак. Очищенные газы, выходящие из верхней части санитарного абсорбера, через выхлопную трубу выбрасываются в атмосферу.

Применение: применимо в производствах кормовых обесфторенных фосфатов из фосфоритов.

Описание представлено в разделе 5.2.10.2. справочника по НДТ.

1.1.6. Производство аммиака

НДТ 7. НДТ, направленная на повышение безопасности производственного процесса

Внедрение модернизированной корзины S-200 в колонну синтеза аммиака с целью повышения безопасности производственного процесса

Внедрение модернизированной корзины S-200 в колонну синтеза аммиака многополочной конструкции колонны с радиальным ходом газа позволяет улучшить конверсию на каждом проходе. Корзина S-200 является двухполочной колонной с непрямым охлаждением между полками с катализатором. Колонна имеет встроенный теплообменник вход-выход под второй полкой, что позволяет использовать тепло реакции для подогрева питательной котловой воды на выходе колонны. Реконструкция колонны синтеза аммиака посредством внедрения модернизированной корзины S-200 позволит увеличить срок использования катализаторов, имеет гибкость технологических параметров, позволит увеличить срок службы оборудования, снизить риски аварийных ситуаций с выбросом аммиака в атмосферу. Помимо этого данная корзина позволяет увеличить выход аммиака на 50 %.

Применение: применимо в производстве метанола, синтез-газа, водорода.

Описание представлено в разделе 5.4.6. справочника по НДТ.

1.1.7. Производство хлора и каустической соды

НДТ 8. НДТ, направленная на обеспечение герметичности и прочности электролизной ячейки в ходе эксплуатации

Элемент с единичной ячейкой с анодной камерой изготовлен полностью из титана, а с катодной – из никеля. В уплотнительную систему входят уплотнение рамы из модифицированной ПТФЭ (Ф-4/TFM) и уплотнительные шнуры "Гортекс". Стальные наружные фланцы с электроизолированными болтами и пружинными прокладками обеспечивают герметичность в ходе всего срока службы.

Большое влияние на эксплуатационные расходы установки по производству хлора и каустика оказывает срок ее непрерывной работы, который в значительной мере зависит от надежности материалов и прочности конструкции ячейки. Это особенно важно в случае мембранного электролиза, где довольно чувствительная мембрана играет центральную роль

Применение: применимо в агрессивных средах.

Описание представлено в разделе 5.5.6.4. справочника по НДТ.

1.1.8. Производство хромовых соединений

НДТ 9. НДТ, направленная на снижение пыли в отходящих газах

Электростатические фильтры

Принцип работы электростатистического фильтра заключается в улавливании частиц в потоке поступающего отработанного газа посредством электрической силы на пластины коллектора. Уловленные частицы получают электрический заряд, когда они проходят через корону, где протекает поток газообразных ионов. Электроды в центре проточной полосы поддерживаются при высоком напряжении и создают электрическое поле, которое заставляет частицы двигаться к стенкам коллектора. При этом необходимо поддержание напряжения постоянного тока в диапазоне 20 – 100 кВт. Электрофильтры ионной абразивной обработки обычно работают в диапазоне 100 – 150 кВт для обеспечения высокой эффективности сепарации. Эффективность удаления частиц пыли обычно составляет от 97 % до более чем 99 %.

Применение: применимо в производстве хромовых соединений.

Описание представлено в разделе 5.6.1. справочника по НДТ.

1.2. НДТ, направленные на снижение эмиссий в воду

1.2.1. Производство хлора и каустической соды

НДТ 10. Замкнутый цикл охлаждающей и захоложенной воды

Пары хладагента отсасываются холодильным компрессором, после компрессора пары хладагента сжижаются в конденсаторе с использованием оборотной охлаждающей воды, далее сконденсированный хладагент направляется обратно в холодильник установки захоложенной воды. Из холодильника захоложенная вода поступает в емкость захоложенной воды, откуда насосом захоложенной воды подается имеющимся на производстве потребителям захоложенной воды. На подпитку системы захоложенной воды в емкость подается деминерализованная вода от распределительного коллектора.

Установка получения оборотной охлаждающей воды состоит из двух вентиляторных градирен. Градирня состоит из серии независимых секций, строительные конструкции градирни выполнены из железобетона.

Обратная оборотная вода, поступающая из производства, равномерно распределяется по всей охлаждающей поверхности с помощью распределительной системы. Охлаждающий воздух всасывается вентиляторами, установленными в верхней части градирен. Охлажденная вода собирается в чаше градирни. Из нее охлажденная вода насосами прямой оборотной охлаждающей воды подается в производство потребителям.

Предусмотрена химическая обработка оборотной охлаждающей воды, включающая:

поддержание значений pH и проводимости в области максимальной эффективности действия антикоррозионных агентов и ингибиторов образования отложений;

предотвращение образования отложений за счет добавления химикатов, абсорбирующих гидрокарбонаты и соединения кальция, не содержащие углерод;

введение специального химиката, предотвращающего процесс образования биологических веществ, которые могут стать причиной закупорки или загрязнения.

Предусмотрена автоматическая продувка системы оборотной воды в целях поддержания постоянной удельной проводимости воды.

Использование комбинации вышеперечисленных методов допускает сокращения объема сбрасываемых сточных вод. Корректировка водородного показателя (рН) сводит к минимуму содержание в стоках свободного (активного) хлора. Снижается концентрация вредных веществ в промышленные сточные воды.

Применение: применимо во всех производствах для охлаждения воды.

Описание представлено в разделе 5.5.6.9. справочника по НДТ.

НДТ 11. Возврат анолита, после обработки, на стадию приготовления рассола

Чистый рассол поступает в анодное пространство, где на аноде образуется хлор. Анодное и катодное пространства разделяются мембраной, которая позволяет диффундировать в катодное пространство только ионам Na+ и определенному количеству воды. Рассол, покидающий ячейку (анолит), содержит в среднем 220 г/л NaCl. Двухфазная смесь хлора и анолита поступает через переливную трубу в коллектор анолита, где основная часть газообразного хлора отделяется от анолита. Анолит поступает в емкость анолита, а оттуда перекачивается в секцию дехлорирования, затем возвращается на стадию приготовления рассола для повторного использования

Применение: применимо в электрохимических производствах с регенерацией электролита.

Описание представлено в разделе 5.5.6.10. справочника по НДТ.

НДТ 12. Замкнутый цикл серной кислоты, используемой при осушке хлора, который включает в себя установку концентрирования кислоты

Кислота циркулирует через насадочную секцию с помощью насоса циркуляции разбавленной H₂SO₄. Выделяющаяся в процессе сушки теплота разбавления кислоты отводится в холодильнике разбавленной H₂SO₄, поддерживающем температуру кислоты, равной 15 °C. Избыток кислоты, образующийся за счет абсорбции воды и добавления свежей кислоты, переливается из нижней части колонны осушки в емкость разбавленной H₂SO₄. Разбавленная кислота затем подается в колонну дехлорирования H₂SO₄, где растворенный хлор отдувается воздухом. Воздух, содержащий хлор, поступает в систему очистки газовых выбросов.

Дехлорированная разбавленная кислота периодически откачивается с помощью насоса разбавленной H₂SO₄ в складскую емкость разбавленной H₂SO₄, откуда она дозировочным насосом подается на установку концентрирования H₂SO₄. Кислота после установки концентрирования, содержащая 96,0 % H₂SO₄, возвращается в емкость хранения концентрированной H₂SO₄, а затем насосом подачи свежей кислоты подается в компрессор хлора и насосом подачи свежей серной кислоты подается в холодильник концентрированной серной кислоты.

Предусматривается возможность подачи разбавленной серной кислоты на заполнение в ж/д цистерны с помощью устройства налива серной кислоты в том случае, если установка концентрирования серной кислоты не работает.

Концентрирование серной кислоты позволяет сократить расход серной кислоты до 0,1 тонны на тонну хлора. Замкнутый цикл серной кислоты, используемой при осушке хлора, исключает попадание серной кислоты в сточные воды.

Применение: применимо в производствах, где используется серная кислота в качестве осушителя.

Описание представлено в разделе 5.5.6.11. справочника по НДТ.

1.2.2. Производство хромовых соединений

НДТ 13. Оборотное водоснабжение систем очистки отходящих газов за счет осветленных растворов из баков орошения

В производствах оксида хрома пигментного-1 и оксида хрома пигментного-2 отходящие газы, имеющие температуру 400 – 850 °С, содержащие пыль спека, направляются в скруббер и далее в трубу Вентуре и затем в два каплеуловителя. Орошение скрубберов производится осветленными растворами из баков орошения. Уровень баков поддерживается автоматически, слив производится автоматически согласно заданным временным параметрам. Необходимый уровень рН 5 – 8 в баках орошения контролируется приборами КИПиА, установленными в баках орошения (электроды ESP 31-06). Ежесменно орошаемые воды автоматически сливаются и далее по схеме направляются в производство.

Применение: применимо в производствах, где образуются пылегазовые отходы.

Описание представлено в разделах 4.7. и 5.6.1. справочника по НДТ.

1.3. НДТ, направленные на снижение нагрузки окружающей среды отходами производства

Чтобы сократить количество отходов, отправляемых на утилизацию после процесса сжигания и/или газификации и применения технологий сокращения выбросов, смысл НДТ – организовать операции таким образом, чтобы в порядке приоритета и с учетом срока службы максимизировать:

предотвращение образования отходов, например, максимальное увеличение доли остатков, образующихся как побочные продукты;

подготовку отходов к повторному использованию, например, в соответствии с конкретными указанными критериями качества;

регенерацию воды;

рекуперацию других отходов (например, рекуперацию энергии).

1.3.1. Производство фосфорных соединений

НДТ 14. НДТ, направленная на предотвращение выбросов путем использования коттрельного молока в технологических процессах

Коттрельное молоко из приемных емкостей подается в состав аглошихты центробежными насосами с помощью дозирующих устройств. При термообработке фосфатного сырья протекают сложные процессы термической диссоциации фосфатного вещества, включающие дегидратацию и декарбонизацию. В общем виде можно представить следующим уравнением:

3Ca₃[(РО₄)_{1 -n}(СО₃OH)_n]₂ ·Са[(F)_{1 -m}(OH)_m] ₂→

→(1 -n)³Ca₃(РО₄)₂·CaF₂+(9n+m)CaO+6nCO₂+3(n+m)H₂O+(n-m)CaF₂

где

n – доля замещенного углеродом фосфора;

m- доля атомов фтора, замещенного гидроксилом.

Подача суспензии коттрельного молока происходит перед горном, и при прохождении через горн агломашины вследствие высокой температуры, создаваемой горелками агломашины, происходит испарение влаги, содержащейся в коттрельном молоке, с одновременным полным окислением фосфора и его низших оксидов, составляющих в суспензии Р₄ до 2,7%, Р₂О₅ до 1,3%.

Процесс может быть представлен по схеме:

2Р₄+3Н₂О+6О₂→3Р₂О₅+2РН₃↑

4Р₂О₃+3Н₂О→3Р₂О₅+2РН₃↑

Фосфорный ангидрид (Р2О5), проходя через горячий слой агломерата, взаимодействует с твердыми растворами силикатов кальция. В системе СаО- SiО2-Р2О5 образуется непрерывный ряд твердых растворов между CаО х SiО2 и вновь образованным метафосфатом кальция 3CаОхР2О5, а также соединения 5СаО х Р2О5 х SiО2 и 7СаО х Р2О5х2SiО2.

Присутствие метафосфата кальция способствует упрочнению агломерата за счет его оплавления и блокировки микротрещин.

Переработка твердых остатков коттрельного молока на фосфорно-калийные удобрения предусматривает использование процесса экстрагирования смесей коттрельного молока и низкосортной фосфоритной муки разбавленной азотной кислотой для окисления свободного фосфора, и дальнейшая сушка полученной массы в БГС для удаления влаги и грануляции полученной продукции в гранулы диаметром 2 – 4 мм. Из БГС подается в кюбель и вывозится на затаривание.

Применение: применимо в фосфорной промышленности.

Описание представлено в разделе 5.1.10. справочника по НДТ.

1.3.2. Производство ЭФК

НДТ 15. Замена карусельных фильтров на ленточные вакуум-фильтры

Для получения крупных, хорошо фильтрующих кристаллов фосфогипса следует поддерживать в реакционном объеме низкое пересыщение, что обеспечивается также поддержанием температуры пульпы в интервале 90 – 95 ºС, интенсивной циркуляцией пульпы в объеме реактора и распределением подачи серной кислоты. Полученная в процессе разложения фосфатного сырья суспензия дигидрата сульфата кальция в фосфорной кислоте разделяется на ленточных вакуум-фильтрах с противоточной водной промывкой кека фосфогипса с получением продукционной ЭФК.

Ленточный фильтр состоит из двух барабанов, укрепленных на горизонтальной сварной металлической станине, на которых натянута лента. При движении ленты верхняя ее ветвь скользит по столу фильтра. Осевые сквозные отверстия в ленте соединены с отверстиями золотниковой решетки, по которым фильтрат проходит в вакуум-камеру. Фильтровальную ткань крепят на ленте. Зоны фильтрования, промывки и подсушки осадка разграничивают резиновыми или матерчатыми перегородками.

Суспензия поступает на фильтр и по мере движения ленты происходят отделение из нее жидкой фазы и промывка остающегося на ленте осадка. Промытый и подсушенный осадок перемещается к ведущему барабану, где осадок при повороте ленты растрескивается, отделяется от ткани и сбрасывается в транспортирующее устройство. Освобожденную от осадка фильтровальную ткань промывают водой (регенерируют). Промывную воду, содержащую некоторое количество осадка, собирают и удаляют. Высокое качество отмывки фосфогипса от ЭФК достигается за счет организации трехкратной противоточной схемы водной промывки (две кислотные и одна водная). Водная промывка на третьей стадии осуществляется горячей промывной водой.

Применение: применимо в производствах ЭФК.

Описание представлено в разделе 5.2.8.2. справочника по НДТ.

1.3.3. Производство хлора и каустической соды

НДТ 16. НДТ, направленная на возобновление соляных залежей и защиту мембран

Обеспечивает подачу высококачественного рассола в мембранные ячейки. Полученный хлор выводится из ячейки вместе с обедненным рассолом.

Очистка рассола является важнейшей стадией установки мембранного электролиза. Эффективная очистка рассола обеспечивает защиту мембран в электролизных ячейках, что сводит к минимуму инвестиции и производственные затраты. С ее методом UhdeBrineTechTMUhde постоянно усовершенствует стадию очистки рассола, которая сочетает отличные эксплуатационные характеристики с как можно низкими инвестициями. Uhde в состоянии на базе определенного качества соли спроектировать системы, точно адаптированные к нуждам заказчика. Для этого имеется возможность испытания на уровнях лаборатории и пилотной установки. Благодаря нашему широкому опыту в области методов осаждения, фильтрации и других способов очистки рассола Uhde является уникальным поставщиком комплектных решений по очистке рассола.

Применение: применимо для очистки других природных рассолов.

Описание представлено в разделе 5.5.6.2. справочника по НДТ.

НДТ 17. Система циркуляции католита в составе мембранных электролизных установок

Частичный поток продукта 32% NaOH с помощью деминерализованной воды разбавляется до концентрации 30% и возвращается в мембранные ячейки, как католит. Концентрация остального каустика-продукта может быть повышена, если это необходимо.

Применение: применимо для производства каустической соды мембранным методом электролиза.

Описание представлено в разделе 5.5.6.3. справочника по НДТ.

НДТ 18. НДТ, направленная на очистку рассола от сульфата

При использовании технологии UhdeSulfTechTM рассол не выводится или подвергается химической очистке, но сульфат удаляется физическим способом. Потом он в ходе химической обработки превращается в гипс, который можно реализовать как товарный продукт в строительной отрасли.

Применение: применение в производствах, где образуются сульфатосодержащие шламы.

Описание представлено в разделе 5.5.6.8. справочника по НДТ.

1.3.4. Производство хромовых соединений

НДТ 19. Возврат шлама монохромата натрия в процесс производства в качестве наполнителя

Технологический процесс по переработке хромовой руды и получению товарной продукции подпадает под определение "металлургические переделы". Обжиг шихты проводится при высокой температуре (12000 – 1300 °С) для протекания окислительно-восстановительных реакций с целью получения в спеке растворимого хромсодержащего продукта – монохромата натрия. Гидрометаллургический процесс проводится в водной среде при температуре до 300 °С, на границе раздела твердой и жидкой фазы находится монохромат натрия, в твердой – шлам монохромата натрия, 76 % которого возвращается в производство в качестве наполнителя, 24 % складируется на шламонакопиетелях. На основе монохромата натрия на заводе выпускается окись хрома металлургическая. Конверсией монохромата натрия получают бихромат натрия для получения хромового ангидрида и сульфат натрия, который является отходом производства в этих процессах и не является товарным продуктам – повторяется в получение триоксида хрома.

Применение: применимо в гидрометаллургии и пирометаллургии.

Описание представлено в разделе 5.6.5. справочника по НДТ.

1.4. НДТ, направленная на снижение физического воздействия на окружающую среду

Для сокращения шумовыделения необходимо использовать одну из представленных ниже техник или их комбинацию.

Описание представлено в разделе 4 справочника по НДТ.

НДТ 20. НДТ организационного характера:

более тщательное инспектирование и техническое обслуживание оборудования;

закрытие дверей и окон замкнутых пространств, если возможно;

оборудование, управляемое опытными сотрудниками;

отсутствие шумной деятельности в ночное время, если возможно;

положения по контролю шума во время работ технического обслуживания.

Применение: применяется на общей основе.

НДТ 21. Использование малошумного оборудования

Может включать в себя компрессоры, насосы и диски.

Применение: применяется на общей основе, когда оборудование новое или осуществляется его замена.

НДТ 22. НДТ, направленная на понижение уровня шума

Распространение шума можно снизить при помощи препятствий, устанавливаемых между источником и принимающим объектом.

Подходящими препятствиями являются, например, защитные стены, валы и здания.

Применение: применяется на общей основе на новых установках. На существующих установках установка препятствий может быть ограничена недостатком места.

НДТ 23. Использование устройств для контроля уровня шума:

шумоподавители;

изоляция оборудования;

огораживание шумного оборудования;

звукоизолирование зданий.

Применение: применимость может быть ограниченной из-за недостатка места.

НДТ 24. Разумное расположение оборудования изданий

Уровни шума можно снизить, увеличив расстояние между источником и принимающим объектом и используя здания как шумозащитные экраны.

Применение: применяется на общей основе на новых установках. На существующих установках перемещение оборудования и производственных объектов может быть ограничено из-за недостатка места или чрезмерных затрат.

1.5. НДТ, направленная на повышение энергоэффективности

1.5.1. Производство серной кислоты

НДТ 25. Использование тепла охлаждения печного газа для получения энергетического пара

Жидкая сера испаряется за счет теплоты реакции и сгорает в печи в потоке сухого воздуха с образованием диоксида серы. Циклонная печь сжигания серы совмещена в одном агрегате с энерготехнологическим котлом. Выходящий из печи сернистый газ с температурой 1000 – 1200 °С подвергается охлаждению в котле-утилизаторе с помощью холодной воды, пропускаемой через встроенные змеевиковые холодильники. Тепло, выделяющееся при охлаждении печного газа, используется для получения энергетического пара.

Применение: применимо в производствах серной кислоты.

Описание представлено в разделе 5.2.7.2. справочника по НДТ.

1.5.2. Производство кормового трикальцийфосфата

НДТ 26. Использование тепла отходящих газов для выработки перегретого пара высокого давления

В энерготехнологическом агрегате осуществляется плавление фосфоритной муки, при температуре 1450 – 1500 °С происходит обесфторивание плава. В сепараторе расплава происходит разделение плава и отходящих фторсодержащих газов. Плав из камеры расплава через летку вытекает на грануляцию и охлаждение, которые осуществляются в обильном объеме охлаждающей воды. Отходящие газы поступают в котел-утилизатор, где последовательно проходят камеру охлаждения, пароперегреватель, воздухоподогреватель и водяной экономайзер. Охлаждение газа осуществляется котловой водой, подаваемой в пароохладитель и водяной экономайзер котла-утилизатора, после чего вся вода поступает в барабан котла. После перегрева в пароперегревателе перегретый пар по паропроводу подается в паровые сети завода.

Применение: применимо в производствах кормовых обесфторенных фосфатов из фосфоритов.

Описание представлено в разделе 5.2.10.1. справочника по НДТ.

1.5.3. Производство плавиковой кислоты

НДТ 27. Утилизация тепла горячих фтористых газов

Фторсодержащие газы, выходящие из барабанной печи с температурой 210 – 230 °С, подаются в теплообменник по межтрубному пространству. По трубам в теплообменник подается холодная серная кислота, которая нагревается через стенки труб за счет тепла отходящего газа. Нагретая серная кислота выводится из теплообменника и подается в смеситель, где смешивается с плавикошпатовым концентратом, после чего реакционная смесь подается во вращающуюся барабанную печь на разложение. Охлажденный за счет теплообмена фтористый газ подается в скруббер Вентури для очистки от примесей.

Применение: применимо в производствах плавиковой кислоты.

Описание представлено в разделе 5.3.3. справочника по НДТ.

1.5.4. Производство аммиака

НДТ 28. Внедрение реакционных труб в печи первичного риформинга

Очищенный от серы природный газ смешивается с водяным паром в смесителе М-101 до соотношения пар: газ = (3,7 ÷ 4,1): 1 Нм³/Нм³, последовательно подогревается в змеевиках конвекционной и предконвекционной зон печи до температуры 527 °С и через газовые коллекторы вводится в реакционные трубы. Водяной пар в смеситель подается через регулирующий узел из котла-утилизатора агрегата синтеза аммиака и недостающее количество – из сепаратора пара.

Применение: применимо в химической отрасли.

Описание представлено в разделе 5.4.7. справочника по НДТ.

1.5.5. Производство хлора и каустической соды

НДТ 29. Система циркуляции рассола с использованием мембранных ячеек

В системе циркуляции рассола по наружной трубе с патрубком ультрачистый рассол поступает в анодную камеру и распределяется по всей ширине камеры по внутренней питательной трубе. За счет спускной пластины подъемная сила газа используется, чтобы создать сильную внутреннюю циркуляцию рассола и обеспечить его оптимальное распределение по всей камере при равномерной плотности и температуре. Обедненный рассол и хлор выводятся из камеры по выводной трубе. Катодная камера также имеет питательную трубу, в данном случае для распределения каустика, и выводную трубу для вывода продуктов - водорода и каустика (32 %). Катодная камера не имеет спускную пластину, потому что разница в концентрации каустика на входе и выходе катодной камеры – небольшая (2 %) и водород и каустик легче разделяются, чем рассол и хлор. В верхней части анодной и катодной камер расположены слегка трапециевидные анодные и катодные каналы, что обеспечивает более высокое обеднение хлористого натрия в мембранных ячейках.

Подаваемый рассол может быть подкислен для повышения качества хлора. Риск разрушения мембраны в следствие перекисления исключается оформлением внутреннего пространства ячейки – спускная пластина обеспечивает тщательное перемешивание.

Применение: применимо в системе циркуляции с использованием мембранных ячеек.

Описание представлено в разделе 5.5.6.1 справочника по НДТ.

НДТ 30. Газожидкостное разделение смеси для минимизации колебания перепада давления внутри ячейки и продления срока службы мембраны

В каналах пенистая газожидкостная смесь полностью разделена на две фазы, т. е. из ячейки выводится поток, состоящий из двух гомогенных фаз. За счет этого полного разделения газа и жидкости колебания перепада давления внутри ячейки доведены до минимума, и срок службы мембраны больше продлевается. Герметичные ячейки работают при избыточном давлении от 300 мбар до 4,7 бар изб.

Применение: применимо в электролизе с использованием ионообменных мембран.

Описание представлено в разделе 5.5.6.6. справочника по НДТ.

НДТ 31. Модульная система биполярного мембранного электролизера

Все единичные элементы присоединены к входным и выходным коллекторам, расположенным под электролизером, с помощью гибких шлангов из ПТФЭ. Входные шланги с меньшим поперечным сечением обеспечивают равномерную подачу электролита в камеры, а выходные шланги с большим поперечным сечением из ячейки выводят хлор-газ с анолитом, а также водородный газ с католитом. Эта система безотказных соединений позволяет по прозрачным шлангам контролировать работу каждой отдельной ячейки наблюдением за цветом и непрерывностью потока продуктов. До 210 единичных элементов могут образовать такую батарею, несколько последовательно соединенных батарей – мембранный электролизер. Сочетание конструкции с нулевым зазором с одноэлементной концепцией создает уникальную технологию, предлагающую три преимущества, такие как сокращение потребления энергии.

Значительная экономия энергии – увеличение используемой площади мембраны в сочетании с конструкцией с нулевым зазором по всей активной площади мембраны значительно сокращает потребление энергии. Данный положительный эффект подкрепляется более равномерным распределением тока на мембрану и улучшенным выбросом пузырьков газа, что сокращает застой газа внутри одной ячейки.

100 % герметичность в течение всего срока службы – одноэлементная конструкция с ее уникальным уплотнением и системой шлангов обеспечивает полностью герметичную электролитическую ячейку вплоть до давления 4,7 бар изб. С помощью момента кручения, применяемого к гайкам и болтам фланцевой системы, герметичность может быть гарантирована в течение всего срока службы.

Благодаря их прочной конструкции и высокой герметичности ячейки могут работать при избыточном давлении до 300 мбар. Отсутствует необходимость установить воздуходувки для Cl₂ и H₂, потому что воздух не засасывается в трубопроводы для Cl₂ и H₂.

Любая установка, на которой хлор используется в газообразном или жидком виде, должна работать в соответствии со строгими законодательными нормами по охране окружающей среды. Для этого ключевую роль играет обесхлоривание отходящих газов, а усовершенствованный агрегат рассчитан так, чтобы выбросы хлора в атмосферу были полностью исключены.

Продление срока службы мембраны. При использовании мембран в оптимальном диапазоне контактного давления отсутствие зазора на всей активной поверхности гарантировано, и срок службы мембран может быть увеличен. Применяемая сила контактного давления между элементами в пределах одного пакета плавно передается с минимальным трением, так как новые вальцы в верхней части фланцевой системы являются определяющим фактором усилия пружины упругих элементов.

Таким образом, новая конструкция позволяет прямо регулировать контактное давление на мембраны, независимо от силы, отвечающей за герметичность одной ячейки.

Применение: применимо в электролизе с использованием ионообменных мембран.

Описание представлено в разделе 5.5.6.7. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Продукт	Технология	Источник выброса ЗВ	Наименование ЗВ	Уровни выбросов, связанные с применением НДТ, мг/Нм3
1	2	3	4	5	6
1	Аммиак	Производство аммиака из природного газа мощностью в однолинейном агрегате на базе парового каталитического риформинга в прямоточной трубчатой печи и вторичного паровоздушного риформинга с отделением очистки и подготовки синтез-газа, с синтезом аммиака давлением до 34,24 Мпа по циркуляционной схеме	Трубчатая печь	NO2	<230
2				CO	<10
3	Азотная кислота	Производство азотной кислоты разработано по комбинированной схеме конверсия аммиака осуществляется под атмосферным давлением, а абсорбция окислов азота под давлением 0,34 МПа (3,2 ат).	Абсорбционная колонна	NO2	<180
4				NH3	<20
5	Аммиачная селитра	Технологический процесс гранулирования плава аммиачной селитры в барабанном грануляторе-сушилке типа БГС.	Узел грануляции, сушки и очистки отходящих газов (вентиляционная труба системы газоочистки отделения по переработке сырья)	NH3	<50
6				NH4NO3	<50
7	Серная кислота	Сернокислотные установки ДК-ДА, включая системы с утилизацией тепла сжигания серы, окисления сернистого газа и абсорбции триоксида серы	Конечный моногидратныйабсорбер (выхлопная труба)	SO2	<800
8				H2SO4	<70
9	Аммофос	Двухступенчатая аммонизация ЭФК с гранулированием и сушкой суспензии в аппарате БГС.	Циклоны и абсорберы АПС. Общецеховая высотная труба	HF	<5
10				NH3	<75
11				Пыль аммофоса	<70
12		Двухступенчатая аммонизация фосфорной кислоты с установкой на второй ступени трубчатого реактора	Трубчатый реактор	NH3	1,22*
13	Трикальций фосфат кормовой	Охлаждение газов, отходящих из технологического циклона, очистка от пыли и фтора	Котел-утилизатор, ИВПУ, абсорбер АПН, санитарная башня (выхлопная труба)	HF	<40
14		Сушка гранулята топочными газами	Сушильный барабан, ИВПУ (выхлопная труба)	SiO2<20 %	<950
15		Измельчение гранулята до нормируемой крупности	Шаровая мельница, ИВПУ (выхлопная труба)	SiO2<20 %	<850
16		Подача фосфоритной муки сжатым воздухом в приемный бункер	Силосные бункеры плавильного отделения, ИВПУ (выхлопная труба)	SiO2<20 %	<520
17	Трикальцийфосфат	ИВПУ, абсорбер с плавающей насадкой	Сушильные барабаны и шаровые мельницы	Пыль	<10*
18	ЭФК	Разложение фосфатного сырья серной кислотой и раствором разбавления с последующим отделением фосфогипса на ленточных вакуум-фильтрах (ЛВФ).	Реакторы разложения и дозревания, ЛВФ, абсорберы АПС (хвостовой вентилятор)	HF	<5
19	Фосфорный агломерат	Получение фосфоритного агломерата для приготовления шихты (фосфорит 94% и кокс 6%)	Сушильный барабан (дымосос)	SiO2<20 %	<500
20		Агломерационный обжиг фосфоритной мелочи	Агломерационная машина (дымовая труба)	P2O5	<50
21				PH3	<30
22				SO2	<100
23				SiO2 70-20 %	<60
24		Система очистки газов агломерационного обжига	Аспирационный воздух цех агломерации (дымосос)	P2O5	<30
25				PH3	<30
26				SO2	<50
27				SiO2 70-20 %	<170
28				SiO2<20 %	<110
29	Желтый фосфор	Метод получения фосфора основан на электротермической возгонке фосфора из фосфоритной шихты в присутствии восстановителя в рудотермических электропечах	Рудотермическая печь РКЗ -80Ф - И1 (4 ед.) (очистка печного газа от пыли, и конденсация фосфора производится в двух параллельно работающих системах)	P2O5	<450
30				PH3	<220
31				SO2	<50
32			Вентиляционный воздух, отсасываемый от приемников шлаковой пульпы, шлаковых желобов, грануляционных желобов и грануляционных воронок (сброс на свечу) (2 ед.)	SO2	<20
33				P2O5	<20
34				SiO2<20%	<50
35				PH3	<5
36			Узел слива феррофосфора	P2O5	<50
37				PH3	<5
38				SO2	<20
39				SiO2<20 %	<6
40	Желтый фосфор	Доработка желтого фосфора (отстаивание фосфорсодержащих вод от взвешенных частиц и фосфора, нейтрализации кислотности известковым молоком или раствором соды и осаждении со шлама не осевшего при первичном отстое фосфора)	Аспирационные газы от отстойников, сгустителей и емкостей	P2O5	<50
41				PH3	<5
42	Термическая ортофосфорная кислота	Получение термической фосфорной кислоты из фосфора путем сжигания фосфора в башне сжигания (циклонная установка)	Отходящие газы циклонной установки (вентиляционная труба)	P2O5	<235
43	Пищевая ортофосфорная кислота	Очистка термической фосфорной кислоты от мышьяка и свинца путем осаждения их в виде сульфидов сероводородом.		H2S	<20
44	Триполифосфат натрия	Метод получения триполифосфата натрия основан на нейтрализации фосфорной кислоты кальцинированной содой до образования раствора солей моно и динатрийфосфатов в соотношении 1:2, и дальнейшей сушке раствора ортофосфатов в распылительной сушилке с последующей дегидратацией в турбокальцинаторе.	Отходящие газы при сушке и прокалке сырья (сушильная башня)	Пыль ТПФН	<212
45	Производство фосфорной-калийных удобрений	Метод получения фосфорно-калийных удобрений основан на использовании коттрельного молока (смешение коттрельного молока с высушенным коттрельным молоком, с последующей сушкой полученного раствора в барабанном грануляторе)	БГС, грохот, дробилка, ленточный конвейер (выхлопная труба ПГУУ)	P2O5	<80
46				SiO2<20 %	<50
47				РН3	<50
48	Хлор жидкий. Сода каустическая жидкая. Сода каустическая чешуированная. 100%Кислота соляная (техн.+ингибир). Гипохлорит натрия технический	Мембранный метод	Нейтрализация хлора (очистка газообразных выбросов от хлора путем поглощения хлора раствором едкого натра, с образованием гипохлорита натрия)	Cl	<1
49	Плавиковая кислота	Производство плавиковой кислоты основано на реакции взаимодействия серной кислоты (в виде купоросного масла с содержанием до 93% серной кислоты) на фторид кальция в виде плавикошпатового (флюоритового) концентрата.	Плавиковая печь	H2SO4	<50
50				HF	<5
51			Организованные выбросы пыли при хранении, пересыпке, разгрузке сырья	SiO2<20 %	<50
52	Монохромат натрия	Обжиг шихты при высокой температуре (1200 – 1300°С) для протекания окислительно-восстановительных реакций.	Печь обжига	Пыль неорганическая SiO2<20 %	<50
53				Хром (в пересчете на хром (VI) оксид)	<0,32
54	Производство хромовых соединений	Электрофильтры	Отходящие газы	Пыль неорганическая SiO2<20 %	50*
55				Хром (в пересчете на хром (VI) оксид)	0,32*

* среднесуточное значение или среднее значение в период отбора проб.

Таблица 2.2. Технологические показатели сбросов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Наименование загрязняющего вещества	Единица измерения*	Концентрация**
1	2	3	4
1	азот аммонийный	мг/дм3	2
2	ПАВ	мг/дм3	0,5
3	БПК	мг/дм3	35,754
4	двуокись кремния	мг/дм3	10
5	железо	мг/дм3	0,3
6	марганец	мг/дм3	0,1
7	медь	мг/дм3	1
8	молибден	мг/дм3	0,25
9	мышьяк	мг/дм3	0,05
10	нефтепродукты	мг/дм3	1,566
11	никель	мг/дм3	0,1
12	нитраты	мг/дм3	45
13	нитриты	мг/дм3	3
14	полифосфаты	мг/дм3	20,267
15	свинец	мг/дм3	0,03
16	селен	мг/дм3	0,01
17	сульфаты	мг/дм3	500
18	фенолы	мг/дм3	0,001
19	фториды	мг/дм3	1,5
20	хлориды	мг/дм3	350
21	ХПК	мг/дм3	71,507
22	хром	мг/дм3	0,05
23	цианиды	мг/дм3	0,035

* в случае, если фоновая концентрация загрязняющих веществ в водном объекте выше приведенных концентраций, уровень сбросов необходимо установить на уровне фонового содержания вещества в водоеме;

** если конечным водоприемником сточных вод является накопитель замкнутого типа, то есть, когда нет открытых водозаборов воды на орошение или не осуществляются сбросы части стоков накопителя в водные объекты и земную поверхность, и других производственных и технических нужд, допустимая концентрация принимается равной фактической концентрации в сбрасываемой воде.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей. При внедрении соответствующих НДТ необходимо учитывать иные технологические показатели, представленные в разделе 6 справочника по НДТ.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10 % к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100 % с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух

№ п/п	Производство	Наименование ЗВ	Периодичность*
1	2	3	4
1	Аммиак	NO2	Непрерывно
		CO	Непрерывно
2	Азотная кислота	NO2	Непрерывно
		NH3	Непрерывно
3	Аммиачная селитра	NH3	Непрерывно
		NH4NO3	Непрерывно
4	Серная кислота	SO2	Непрерывно
		H2SO4	Непрерывно
5	Аммофос	HF	Непрерывно
		NH3	Непрерывно
		Пыль аммофоса	Непрерывно
6	Трикальций фосфат кормовой	HF	Непрерывно
		SiO2<20 %	Непрерывно
7	ЭФК	HF	Непрерывно
8	Фосфорный агломерат	Пыль общая	Непрерывно
		P2O5	Непрерывно
		PH3	Непрерывно
		SO2	Непрерывно
9	Желтый фосфор	P2O5	Непрерывно
		PH3	Непрерывно
		SO2	Непрерывно
		SiO2<20 %	Непрерывно
10	Желтый фосфор	P2O5	Непрерывно
		PH3	Непрерывно
11	Термическая ортофосфорная кислота	P2O5	Непрерывно
12	Пищевая ортофосфорная кислота	H2S	Непрерывно
13	Триполифосфат натрия	Пыль ТПФН	Непрерывно
14	Производство фосфорной-калийных удобрений	P2O5	Непрерывно
		SiO2<20 %	Непрерывно
		РН3	Непрерывно
15	Хлор жидкий, сода каустическая жидкая, сода каустическая чешуированная 100 %, кислота соляная (техн.+ингибир), гипохлорит натрия технический	Cl	Непрерывно
16	Плавиковая кислота	H2SO4	Непрерывно
		HF	Непрерывно
		SiO2<20 %	Непрерывно
17	Монохромат натрия	Пыль неорганическая SiO2<20 %	Непрерывно
		Хром (в пересчете на хром (VI) оксид)	Непрерывно

* непрерывный мониторинг предполагает постоянное измерение и проводится посредством автоматизированной системы мониторинга на организованных источниках согласно требованиям действующего законодательства. В случаях, предусмотренных законодательством, допускается проведение периодического мониторинга - в соответствии с программой ПЭК, но не реже 1 раза в месяц.

Водные ресурсы

№ п/п	Загрязняющее вещество	Периодичность
1	2	3
1	Хлориды	Ежеквартально
2	Аммоний солевой
3	Нитраты
4	Нитриты
5	Сульфаты
6	Хлориды
7	Ртуть
8	Фтор
9	Хром
10	Цинк
11	БПК5
12	Медь
13	Нефтепродукты
14	Марганец
15	Сухой остаток
16	Кальций
17	Магний
18	Гидрокарбонаты
19	Натрий+Калий
20	Фосфаты (по РO4)
21	СПАВ
22	Железо общее
23	Взвешенные вещества
24	Хром (6+)
25	Магний
26	Цинк
27	Никель
28	Железо общее
29	Кобальт
30	Марганец

Раздел 5. Требования по ремедиации

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по производству неорганических химических веществ следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

сброс загрязненных сточных вод;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности, необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчете или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан и методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учетом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от ее деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведен анализ и систематизация информации о химической отрасли в целом, применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторов воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием литературных данных, изучением нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству неорганических веществ.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию перечня НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также о проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

внедрение автоматизированной системы мониторинга эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям маркерных загрязняющих веществ и пересмотра технологических показателей маркерных загрязняющих веществ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов химической промышленности на окружающую среду.

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 160

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Производство меди и драгоценного металла - золота"

Оглавление

Оглавление

Глоссарий

Предисловие

Область применения

Общие положения

Выводы по наилучшим доступным техникам

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие НДТ при производстве меди и драгоценных металлов

1.1.1. Система экологического менеджмента

1.1.2. Управление энергопотреблением

1.1.3. Управление технологическим процессом

1.1.4. Неорганизованные выбросы

1.1.5. Мониторинг выбросов в атмосферу

1.1.6. Выбросы ртути

1.1.7. Выбросы окислов азота

1.1.8. Сбросы загрязняющих веществ в водные объекты и их мониторинг

1.1.9. Шум

1.1.10. Запах

1.2. НДТ при производстве меди

1.2.1. Использование вторичного сырья

1.2.2. Энергоэффективность

1.2.3. Выбросы в атмосферу

1.2.3.1. Неорганизованные выбросы

1.2.3.2. Организованные выбросы

1.2.3.3. Выбросы органических соединений

1.2.3.4. Техники по предотвращению и снижению выбросов диоксида серы

1.2.3.5. Выбросы серной кислоты

1.2.4. Загрязнение почвы и грунтовых вод

1.2.5. Техники по обращению с отходами

1.3. НДТ при производстве драгоценных металлов

1.3.1. Выбросы в атмосферу

1.3.1.1. Неорганизованные выбросы

1.3.1.2. Организованные выбросы

1.3.2. Охрана почвы и грунтовых вод

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ), отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство меди и драгоценного металла - золота" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях.
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего заключения по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего заключения по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.;

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимые для соблюдения условий получения комплексного экологического разрешения (далее - КЭР).

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включает в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве меди и драгоценного металла - золота в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в Правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство меди из руд, концентратов или вторичных сырьевых материалов посредством пирометаллургических, гидрометаллургических и электролитических процессов;

выплавку медных заготовок, включая производство сплавов, в том числе из вторичных продуктов, на плавильных производствах;

производство медного порошка и медного купороса;

утилизацию серосодержащих газов медного производства с последующим производством серной кислоты и иной продукции;

производство драгоценных металлов из шламов, концентратов, природных концентратов (шлиховое золото), шлаков, кеков, вторичных сырьевых ресурсов посредством гидрометаллургических, пирометаллургических и электрохимических процессов и производство слитков золота.

Заключение по НДТ распространяется на процессы, связанные с основными видами деятельности, которые могут оказать влияние на объемы эмиссий или уровень загрязнения окружающей среды:

хранение и подготовка сырья;

хранение и подготовка топлива;

производственные процессы (пирометаллургические, гидрометаллургические и электролитические);

методы предотвращения и сокращения эмиссий и образования отходов;

хранение и подготовка продукции;

производство серной кислоты из отходящих газов медного производства.

Заключение по НДТ не распространяется на:

добычу и обогащение руды;

получение концентратов;

производство проволоки;

поверхностную обработку металлов;

вспомогательные процессы, необходимые для бесперебойной эксплуатации производства, а также на внештатные режимы эксплуатации, связанные с планово-предупредительными и ремонтными работами;

вопросы, касающиеся обеспечения промышленной безопасности или охраны труда.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного технологического процесса. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/Нм³) при условиях 273,15 K°, 101,325 кПа;

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные в данном заключении НДТ применимы ко всем объектам по производству меди и драгоценного металла - золота и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры горно-металлургической отрасли Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, проведенных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Общие НДТ при производстве меди и драгоценных металлов

1.1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении системы экологического менеджмента, которая включает в себя все следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности,

подбору кадров,

обучению, осведомленности и компетентности персонала,

коммуникации,

вовлечению сотрудников,

документации,

эффективному контролю технологического процесса,

программам технического обслуживания,

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий,

обеспечению соблюдения природоохранного законодательства;

проверка производительности и принятие корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется:

мониторингу и измерениям,

корректирующим и предупреждающим мерам,

ведению записей,

независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудит, для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрение и реализация;

анализ СЭМ и ее соответствия современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживание разработки экологически более чистых технологий;

анализ возможного влияния на окружающую среду при выводе установки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведение сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли, использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности, также являются частью СЭМ.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

1.1.2. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

Повышение эффективности использования энергии. НДТ заключается в использовании одной или нескольких техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	система энергетического менеджмента (СЭМ)	общеприменимо
2	регенеративные дожигающие устройства	применимо, когда требуется очистка выбросов от горючих загрязняющих веществ
3	регенеративные и рекуперативные горелки.	общеприменимо
4	использование избыточного тепла, образующегося при реализации основных процессов	общеприменимо
5	предварительный разогрев подаваемого в камеру сгорания воздуха с помощью горячих газов из литейных желобов	применимо только для литейных производств
6	использование в металлургических агрегатах дутья воздухом, обогащенным кислородом, или чистым кислородом для уменьшения потребления энергии за счет автогенной плавки или полного сгорания углеродистого материала	общеприменимо
7	низкотемпературная сушка концентратов и влажного сырья перед плавкой	общеприменимо (применимо только в том случае, если выполняется сушка)
8	использование высокоэффективных электродвигателей, оборудованных частотными преобразователями	общеприменимо
9	предварительный разогрев шихты, дутья или топлива с использованием тепла, рекуперированного из горячих газов со стадии плавки	применимо только при обжиге или плавке сульфидной руды/концентрата и для других пирометаллургических процессов
10	повышение температуры выщелачивающих растворов с использованием пара или горячей воды за счет утилизации отработанного тепла	применимо только для глинозема или гидрометаллургических процессов
11	рекуперация химической энергии окиси углерода, образующейся в электрической или шахтной/доменной печи, путем использования отходящих газов в качестве топлива, после удаления металлов, в других производственных процессах или для производства пара/горячей воды или электроэнергии	применимо при содержании СО> 10 об. % от общего объема отходящих газов. На применимость также влияет состав отходящих газов и наличие постоянного потока отходящих газов (т. е. периодические процессы)
12	рециркуляция загрязненных отходящих газов через кислородно-топливную горелку для рекуперации энергии, содержащейся в присутствующем органическом углероде	общеприменимо
13	подходящая теплоизоляция объектов, функционирующих при высоких температурах, например, трубопроводов пара и горячей воды	общеприменимо
14	использование систем контроля, которые автоматически активируют включение системы вытяжки воздуха или регулируют скорость вытяжки в зависимости от фактических выбросов	общеприменимо
15	использование тепла, образующегося при производстве серной кислоты из диоксида серы, для предварительного нагрева газа, используемого на заводе серной кислоты, или для выработки пара и/или горячей воды	применимо для заводов по производству цветных металлов, включающих производство серной кислоты или жидкого SO2

Описание представлено в разделе 4.3. справочника по НДТ.

1.1.3. Управление технологическим процессом

НДТ 3.

Обеспечение стабильности производственного процесса. Внедрение систем автоматизированного контроля и управления, включающих использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	проверка и сортировка исходных материалов в соответствии с требованиями, определяемыми используемым технологическим оборудованием и применяемыми методами сокращения загрязнения	общеприменимо
2	тщательное перемешивание различных материалов, входящих в состав шихты, для достижения оптимальной эффективности переработки и сокращения выбросов и отходов
3	системы взвешивания и дозирования сырья
4	использование микропроцессорных устройств контроля скорости подачи материала, ключевых технологических параметров, включая сигнализацию, условий сжигания и подачи дополнительного газа
5	непрерывный инструментальный контроль температуры, давления в печи и подачи газа
6	контроль критических параметров процессов, реализуемых на установках очистки воздуха, таких как температура газа, количество подаваемых реагентов, падение давления, ток и напряжение на электрофильтре, объем подачи и pH жидкости в мокром скруббере, состав подаваемого газа
7	непрерывный инструментальный контроль уровня вибрации для обнаружения завалов и возможных отказов оборудования
8	контроль содержания пыли и ртути в отходящих газах перед их подачей на сернокислотную установку	применимо для заводов по производству цветных металлов, включающих производство серной кислоты или жидкого SO2
9	непрерывный инструментальный контроль силы тока, напряжения и температуры электрических контактов	применимо для процессов электролиза
10	контроль и регулирование температуры для предотвращения образования выбросов металлов и оксидов металлов из-за перегрева	применимо для спекающих и плавильных печей
11	использование микропроцессорных устройств для контроля подачи реагентов и работы очистного оборудования, включая непрерывный инструментальный контроль температуры, мутности, pH, электропроводности и объемов стока	применимо для установок очистки сточных вод

Описание представлено в разделе 4.4. справочника по НДТ.

НДТ 4.

Сокращение выбросов пыли и металлов. Поддержание в качестве составляющей СЭМ (см. НДТ 1) подсистемы, обеспечивающей эффективность эксплуатации систем пылеподавления и пылеулавливания. Детальное описание техник для управления технологическим процессом представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ.

1.1.4. Неорганизованные выбросы

НДТ 5.

Предотвращение или уменьшение неорганизованных эмиссий в воздух: улавливание эмиссий по возможности максимально близко к источнику с последующей очисткой. Описание техники представлено в разделе 5.1.2 справочника по НДТ.

НДТ 6.

Предотвращение или уменьшение неорганизованных выбросов пыли: разработка и реализация в качестве составной части СЭМ (см. НДТ 1) плана мероприятий по неорганизованным выбросам, предусматривающего, в том числе использование следующих техник:

инвентаризация наиболее характерных источников неорганизованных выбросов;

определение и реализация соответствующих мероприятий и методов по предотвращению и сокращению выбросов из наиболее характерных источников неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

НДТ предназначена для предотвращения или, где это нецелесообразно, сокращения неорганизованных выбросов пыли. Описание техники представлено в разделе 5.1.2 справочника по НДТ.

НДТ 7.

Уменьшение неорганизованных выбросов загрязняющих веществ, образующихся при хранении сырья. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование закрытых помещений или емкостей/ бункеров	применимо для пылящих материалов, таких как концентраты, флюсы и т. д.
2	сооружение укрытий над площадками хранения	применимо для не пылящих материалов, таких как концентраты, флюсы, твердое топливо, крупнотоннажные насыпные материалы и кокс, а также вторичного сырья, содержащего растворимые в воде органические соединения
3	герметичная упаковка	общеприменимо
4	сооружение укрытий над пролетами	общеприменимо
5	орошение водой с применением или без применения добавок	не применимо для процессов, в которых используются сухие материалы или руды/ концентраты, содержащие достаточное количество естественной влаги, чтобы предотвратить пылеобразование. применение также ограничено в регионах с нехваткой воды или с очень низкими зимними температурами
6	размещение устройств улавливания пыли/газов в точках загрузки и перегрузки	применимо в местах складирования пылящих материалов
7	применение надежных систем обнаружения утечек и индикации уровня заполнения емкостей с подачей сигналов для предотвращения их переполнения	общеприменимо
8	хранение серной кислоты и других агрессивных материалов в емкостях с двойными стенками или в емкостях, размещенных внутри устойчивого к воздействию агрессивных сред обвалования двойной вместимости	общеприменимо
9	проектирование площадок для хранения таким образом, чтобы любые утечки из емкостей и систем доставки удерживались внутри обвалования, способного вместить объем жидкости, равный, по крайней мере, объему наибольшей емкости, размещенной внутри обвалования. площадка для хранения должна быть обвалована и иметь покрытие, не подверженное воздействию хранящегося агрессивного материала	общеприменимо
10	регулярная уборка и, при необходимости, увлажнение площадки хранения	общеприменимо
11	применение защитных посадок, ограждений для защиты от ветра или обвалований с наветренной стороны для снижения скорости ветра	применимо при складировании на открытых площадках
12	выбор оптимальной схемы хранения материалов, исходя из технической возможности и других факторов	применимо при складировании на открытых площадках
13	использование нефтеловушек и песколовок в дренаже открытых площадок хранения. использование для хранения материалов, которые могут содержать нефтепродукты, бетонированных площадок с бортами или иными удерживающими устройствами	общеприменимо
14	открытые площадки, оборудованные средствами механизации при перемещении материалов, предотвращающими или существенно снижающими неорганизованные выбросы	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.2. справочника по НДТ.

НДТ 8.

Уменьшение неорганизованных выбросов, образующихся при обработке и транспортировке сырья. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование закрытых конвейеров, пневматических или гидравлических транспортных систем	общеприменимо
2	установка устройств сбора пыли в пунктах доставки, вентиляционных отверстиях, пневматических транспортных системах и точках перегрузки на конвейерах передачи и их подключение к газоочистной системе	применимо при использовании пылящих материалов
3	использование для обращения с измельченными или водорастворимыми материалами закрытых мешков или бочек	общеприменимо
4	использование подходящих типов контейнеров для обращения с гранулированными материалами	общеприменимо
5	разбрызгивание воды для увлажнения материалов в местах их загрузки и разгрузки	общеприменимо
6	минимизация расстояния транспортировки	общеприменимо
7	уменьшение высоты падения с конвейерных лент, механических лопат или захватов	общеприменимо
8	регулировка скорости открытых ленточных конвейеров (< 3,5 м/с)	применимо при использовании открытых ленточных конвейеров
9	минимизация скорости спуска или свободного падения материалов с высоты	применимо при использовании открытых ленточных конвейеров
10	размещение передающих конвейеров и трубопроводов на безопасных открытых площадках выше уровня земной поверхности с целью оперативного обнаружения утечек и предупреждения повреждений транспортными средствами и другим оборудованием. если для перемещения неопасных материалов используются подземные трубопроводы, местоположение их трасс должно быть документально зафиксировано и отмечено на местности соответствующими предупреждающими знаками; должны применяться системы безопасного ведения земляных работ.	общеприменимо
11	автоматическая повторная герметизация нагнетательных соединений для работы с жидкими и сжиженными газами	общеприменимо
12	обратный отвод вытесняемых газов в средства подачи для уменьшения выбросов ЛОС	общеприменимо
13	мойка колес и шасси транспортных средств, используемых для доставки или обработки пылящих материалов	не применимо в условиях, которые могут привести к обледенению
14	проведение плановых кампаний по уборке дорог	общеприменимо
15	разделение несовместимых материалов	общеприменимо
16	минимизация материальных потоков между процессами	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.2 справочника по НДТ.

НДТ 9.

Предупреждение или уменьшение неорганизованных выбросов: оптимизация параметров эффективности улавливания и очистки отходящих газов. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	предварительная тепловая или механическая обработка вторичного сырья с целью минимизации органического загрязнения шихты	применимо при использовании вторичного сырья
2	использование закрытых печей, оснащенных системами пылеулавливания, или оснащение печей и другого технологического оборудования вытяжными системами	применение может быть ограничено соображениями безопасности
3	оснащение печей и конвертеров системами отведения газов в точках загрузки и выгрузки	применение может быть ограничено соображениями безопасности
4	сбор пыли в местах перегрузки пылящих материалов	общеприменимо
5	оптимизация конструкции и технологии эксплуатации вытяжных устройств и газоходов с целью улавливания газов, возникающих при загрузке шихты и отходящих от разогретого металла; выдача и перемещение расплавов сульфидов или шлаков по закрытым желобам	для существующих заводов применение может быть ограничено имеющимся пространством и сложившейся планировкой размещения объектов в цехах
6	сооружение укрытий печей/реакторов для улавливания выбросов при загрузочных операциях и выдаче расплавов	для существующих заводов применение может быть ограничено имеющимся пространством и сложившейся планировкой размещения объектов в цехах
7	оптимизация потока отходящих из печи газов на основе компьютеризированных исследований и индикаторов гидродинамики	общеприменимо
8	использование систем, позволяющих подавать сырье небольшими порциями	ограниченно применимо
9	очистка улавливаемых отходящих газов с помощью газоочистных систем	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.1. справочника по НДТ.

1.1.5. Мониторинг выбросов в атмосферу

НДТ 10.

Мониторинг организованных выбросов загрязняющих веществ в атмосферу в соответствии с национальными и/или международными стандартами, которые обеспечивают предоставление минимально достаточных данных для оценки соответствия фактических показателей технологическим показателям. Детальное описание техник по мониторингу выбросов в атмосферу представлено в разделе 4.5.1. справочника по НДТ.

1.1.6. Выбросы ртути

НДТ 11.

Сокращение выбросов ртути от пирометаллургических процессов, в которых применяется сырье, содержащее ртуть, может быть достигнуто одной из представленных техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование сырья с низким содержанием ртути, в том числе путем сотрудничества с поставщиками с целью удаления ртути из сырьевых материалов	общеприменимо
2	использование адсорбентов (например, активированный уголь, селен) в сочетании с фильтрацией пыли	общеприменимо
3	мокрое улавливание с последующей сорбцией или осаждением ртути и переводом ртути в труднорастворимые соединения	общеприменимо
4	сотрудничество с поставщиками сырья с целью удаления ртути из сырьевых материалов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.3. справочника по НДТ.

1.1.7. Выбросы окислов азота

НДТ 12.

Снижение выбросов в атмосферный воздух NO и NO₂ от пирометаллургических процессов. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	горелки с низким выбросом NOХ	общеприменимо
2	кислородно-топливные горелки	общеприменимо
3	дутье, обогащенное кислородом	общеприменимо
4	газомазутные горелки	общеприменимо
5	рециркуляция дымовых газов (обратно через горелку для снижения температуры пламени) в случае кислородно-топливных горелок	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.3. справочника по НДТ.

1.1.8. Сбросы загрязняющих веществ в водные объекты и их мониторинг

НДТ 13.

Предотвращение или сокращение образования сточных вод. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	контроль объемов используемой и сбрасываемой воды	общеприменимо
2	возврат в технологический процесс воды, использованной для промывки (в том числе промывки анодов и катодов)	общеприменимо
3	повторное использование слабых кислот из стоков, образующихся в мокрых электростатических фильтрах и мокрых скрубберах	применимо в зависимости от содержания в сточных водах металлов и твердых веществ
4	повторное использование поверхностных сточных вод	общеприменимо
5	использование систем оборотного водоснабжения	общеприменимо
6	повторное использование воды, проходящей через очистные сооружения	применимо в зависимости от содержания солей
7	повторное использование сточных вод, образующихся при грануляции шлака	применимо в зависимости от содержания в сточных водах металлов и твердых веществ

Описание представлено в разделе 5.1.4. справочника по НДТ.

НДТ 14.

Мониторинг сбросов загрязняющих веществ в соответствии с национальными и/или международными стандартами, которые обеспечивают предоставление минимально достаточных данных для оценки соответствия фактических показателей технологическим показателям. Описание техники представлено в разделе 4.5.2. справочника по НДТ.

Перечень контролируемых показателей в сточных водах

№ п/п	Показатель	Производство меди	Производство золота
1	2	3	4
1	Ртуть	+	+
2	Свинец	+	+
3	Цинк	+	+
4	Мышьяк	+	+
5	Кадмий	+	+
6	Медь	+	+
7	Серебро	-	+

НДТ 15.

Сокращение сбросов загрязняющих веществ со сточными водами: очистка сточных вод, образующихся при производстве меди, с целью удаления металлов и сульфатов. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Химическое осаждение	общеприменимо
2	Осаждение	общеприменимо
3	Фильтрация активированным углем	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.4. справочника по НДТ.

1.1.9. Шум

НДТ 16.

Использование технологий для снижения уровня шума. НДТ заключается в использовании одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование насыпей для заграждения источника шума	общеприменимо
2	звукоизоляция шумных установок или компонентов звукопоглощающими конструкциями	общеприменимо
3	использование антивибрационных опор и соединительных элементов для оборудования	общеприменимо
4	ориентация оборудования, издающего шум	общеприменимо
5	изменение частоты звука	общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.1.10. Запах

НДТ 17.

Использование технологий для снижения уровня запаха. НДТ заключается в использовании одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	соответствующее хранение и обращение с пахучими материалами	общеприменимо
2	снижение объемов использования пахучих материалов	общеприменимо
3	тщательное проектирование, эксплуатация и обслуживание любого оборудования, которое может генерировать различные запахи	общеприменимо

Описание представлено в разделе 4.10. справочника по НДТ.

1.2. НДТ при производстве меди

1.2.1. Использование вторичного сырья

НДТ 18.

Увеличение выхода меди от использования вторичных сырьевых материалов. НДТ заключается в использовании одной или нескольких техник:

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	отделение крупных видимых компонентов вручную	общеприменимо
2	магнитная сепарация черных металлов	общеприменимо
3	оптическая или вихретоковая сепарация	общеприменимо
4	разделение по относительной плотности различных металлических и неметаллических компонентов (с использованием жидкости с другой плотностью или воздуха)	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2. справочника по НДТ.

1.2.2. Энергоэффективность

НДТ 19.

Повышение эффективности использования энергии при первичном производстве меди. НДТ заключается в использовании одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование горячих технологических газов от процессов плавления для нагревания подаваемых компонентов	применимо для шахтных печей
2	использование избыточного тепла, генерируемого на стадиях первичной выплавки или конвертирования	общеприменимо
3	оптимизация использования энергии, содержащейся в концентрате, с помощью печи взвешенной плавки	применимо только для новых установок и для значительных модернизаций существующих установок
4	укрытие концентратов во время транспортировки и хранения	общеприменимо
5	использование тепла газов из анодных печей в каскаде для других процессов, таких как сушка	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.1. справочника по НДТ.

НДТ 20.

Повышение эффективности использования энергии при вторичном производстве меди. НДТ заключается в использовании одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	уменьшение содержания влаги в подаваемых в печь материалах	применение ограничено случаями, когда увлажнение материалов используется в качестве метода сокращения неорганизованных выбросов
2	производство энергии за счет использования избыточного тепла от анодной печи	применимо, если существует экономически значимый спрос
3	использование для плавки лома избыточного тепла, генерируемого при плавке или конвертировании	общеприменимо
4	поддержание высокой температуры в печи между стадиями технологического цикла	применимо только для печей, эксплуатируемых в дискретном режиме, когда требуется заполнение буферной емкости расплава
5	производство пара путем рекуперации избыточного тепла из плавильной печи для нагрева электролита на установках аффинажного заводе и/или для производства электроэнергии на установке комбинированной генерации электроэнергии и тепла	применимо при наличии экономически обоснованного спроса на пар
6	предварительный нагрев шихты печи с помощью горячих технологических газов, поступающих со стадий плавки	применимо только для шахтных печей

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 21.

Эффективное использование энергии в операциях электроочистки и электролитической экстракции. НДТ заключается в применении сочетания приведенных ниже техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	применение термоизоляции и укрытие электролизных ванн	общеприменимо
2	добавление в электролит поверхностно-активных веществ	общеприменимо
3	усовершенствование конструкции ванн электролизеров за счет оптимизации следующих параметров: расстояние между анодами и катодами, конфигурация анодов, плотность тока, состав и температура электролита	применимо только для новых заводов и при полной модернизации существующих заводов
4	использование катодной основы из нержавеющей стали или титана	применимо только для новых заводов и при полной модернизации существующих заводов
5	автоматизированная замена катодов/анодов для точной установки электродов в ванне	применимо только для новых заводов и при полной модернизации существующих заводов
6	выявление коротких замыканий и контроль качества с целью обеспечения заданных геометрических параметров электродов и точности веса анодов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.1. справочника по НДТ.

1.2.3. Выбросы в атмосферу

НДТ 22.

Для снижения вторичных выбросов в атмосферу от печей и вспомогательных устройств при производстве первичной меди и оптимизации работы системы борьбы с загрязнением НДТ заключается в сборе, смешивании и обработке вторичных выбросов в централизованной системе очистки отходящих газов.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	вторичные выбросы из различных источников собираются, смешиваются и обрабатываются в единой централизованной системе очистки отходящих газов, разработанной для эффективной обработки загрязняющих веществ, присутствующих в каждом из потоков. Необходимо следить за тем, чтобы потоки, несовместимые по химическому составу, не смешивались, и избегать нежелательных химических реакций между различными собранными потоками.	ограничено для существующих установок по причине конструктивных особенностей и расположения установок

Описание представлено в разделе 5.2. справочника по НДТ.

1.2.3.1. Неорганизованные выбросы

НДТ 23.

Уменьшение неорганизованных выбросов от предварительной обработки (смешивание, сушка, перемешивание, гомогенизация, сортировка и гранулирование) первичных и вторичных материалов. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование закрытых конвейеров или пневматических транспортных систем	применимо для пылящих материалов
2	смешивание пылящих материалов в закрытых помещениях	общеприменимо, для существующих заводов применение может быть затруднено в связи с необходимостью больших пространств
3	использование систем пылеподавления с использованием водяных пушек, систем разбрызгивания	применимо при перемешивании материалов вне помещений. не применяется для процессов, требующих сухих материалов. применение также ограничено в регионах с нехваткой воды или с очень низкими зимними температурами.
4	использование закрытого оборудования для операций с пылеобразующими материалами, оснащенного системой улавливания отходящих газов	общеприменимо
5	использование вытяжных систем в сочетании с системой улавливания пыли и газа	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2. справочника по НДТ.

НДТ 24.

Предупреждение или уменьшение неорганизованных выбросов при загрузке, плавке и выпуске из печей на заводах по первичной и вторичной выплавке меди, а также от нагревательных и плавильных печей. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	брикетирование и гранулирование сырья	применима только для процессов и печей, предназначенных для использования гранулированного сырья
2	эксплуатация печи и газоотводящих каналов при разрежении и скорости газоотведения, достаточной для предотвращения повышения давления	общеприменимо
3	системы, обеспечивающие подачу исходного сырья равными порциями	общеприменимо
4	вытяжные зонты/укрытия в точках загрузки и выпуска в сочетании с системой улавливания и очистки отходящих газов	общеприменимо
5	размещение печи в вентилируемом корпусе	общеприменимо
6	герметизация печи	общеприменимо
7	поддержание температуры в печи на минимально необходимом уровне	общеприменимо
8	системы всасывания переменной мощности	общеприменимо
9	закрытые помещения в сочетании с другими методами улавливания неорганизованных выбросов	общеприменимо
10	подбор и подача сырья в соответствии с типом печи и применяемыми методами сокращения выбросов	общеприменимо
11	использование крышек на ротационной анодной печи	общеприменимо
12	закрытая система загрузки, например, одноструйная горелка, уплотнение двери, закрытые конвейеры или питатели, оснащенные системой вытяжки воздуха в сочетании с системой пыле- и газоочистки	струйная горелка применима только для печей взвешенной плавки
13	система загрузки с двойным колпаком для шахтных/доменных печей	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.1 справочника по НДТ.

НДТ 25.

Уменьшение неорганизованных выбросов от конвертерных печей, в том числе печей Пирса – Смита, при первичном и вторичном производстве меди. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	эксплуатация печи и газоотводящих каналов при разрежении и скорости газоотведения, достаточной для предотвращения повышения давления	общеприменимо
2	первичный вытяжной зонт над конвертером, открывающийся для сбора отходящих первичных газов	общеприменимо
3	добавление материалов через вытяжной зонт либо вдувание в расплав	общеприменимо
4	система вторичных вытяжных зонтов и аспирационных укрытий, дополняющих основной зонт при загрузке печи и выпуске из нее металла	общеприменимо
5	размещение печи в закрытом помещении	общеприменимо
6	системы всасывания повышенной мощности и автоматизированный контроль для предотвращения выноса газов при перемещении конвертера	общеприменимо
7	обогащение кислородом	общеприменимо
8	системы усиленного отсоса и автоматическое управление для предотвращения выбросов, когда конвертер "выгружается" или "загружается"	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ.

НДТ 26.

Уменьшение неорганизованных выбросов от конвертерной печи Hoboken при производстве первичной и вторичной меди. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	эксплуатация печи и газового тракта под отрицательным давлением во время операций по загрузке, снятию шлака и выпуску	общеприменимо
2	обогащение кислородом
3	горловина с закрытыми крышками во время работы
4	системы усиленного отсоса

Описание представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ.

НДТ 27.

Уменьшение неорганизованных выбросов от процесса конвертирования штейна заключается в использовании печи взвешенной плавки. Применимо только к новым установкам или значительным модернизациям существующих установок. Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 28.

Уменьшение неорганизованных выбросов от вращающихся конвертеров с верхним дутьем при вторичном производстве меди. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	эксплуатация печи и газоотводящих каналов при разрежении и скорости газоотведения, достаточной для предотвращения повышения давления	общеприменимо
2	обогащение кислородом	общеприменимо
3	печь, расположенная в закрытом здании, в сочетании с технологиями сбора и передачи неорганизованных выбросов от загрузки и отвода в систему очистки	общеприменимо
4	первичный вытяжной зонт над конвертером, открывающийся для сбора отходящих первичных газов	общеприменимо
5	добавление материалов через вытяжной зонт	общеприменимо
6	система усиленного отсоса	общеприменимо
7	вытяжные зонты для сбора и удаления выбросов от операций загрузки в систему очистки	применимо при модернизации

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 29.

Уменьшение неорганизованных выбросов от извлечения меди с помощью флотации шлака. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	методы пылеподавления, такие как распыление воды, при обработке, хранении и измельчении шлака	общеприменимо
2	измельчение и флотация производятся с использованием воды	общеприменимо
3	транспортировка хвостов флотации до участка конечного хранения с помощью гидротранспорта в закрытом трубопроводе	общеприменимо
4	охлаждение шлака водой в накопителе или использование в засушливых районах для пылеподавления таких средств, как известковое молочко	общеприменимо
5	поддержание уровня воды в отстойнике или использование пылеподавляющего средства, например, известкового молока в сухих районах	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.1. справочника по НДТ.

НДТ 30.

Уменьшение неорганизованных выбросов от переработки богатых медью шлаков. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	Методы пылеподавления, такие как распыление воды при обработке, хранении и измельчении шлака	общеприменимо
2	Эксплуатация печи при разрежении	общеприменимо
3	Герметизация печи	общеприменимо
4	Использование укрытий, замкнутых помещений и вытяжных зонтов для сбора и передачи выбросов отходящих газов в систему газоочистки	общеприменимо
5	Закрытый желоб	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2. справочника по НДТ.

НДТ 31.

Уменьшение неорганизованных выбросов от разливки анодов при первичном и вторичном производстве меди: использование над разливочным ковшом и над разливочной каруселью вытяжных зонтов, оборудованных системой всасывания. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ.

НДТ 32.

Уменьшение неорганизованных выбросов от электролизеров. Использование комбинации одной или более техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	добавление поверхностно-активных веществ	общеприменимо
2	использование крышек на электролизных ваннах и вытяжного зонта для отведения испарений в систему газоочистки	применимо для электролизных ванн за исключением случаев, когда по требованиям технологии они должны оставаться не укрытыми, с целью поддержания температуры на необходимом рабочем уровне (порядка 60 - 650с)
3	использование закрытых емкостей для хранения и трубопроводов для транспортировки растворов	общеприменимо
4	улавливание аэрозолей, образующихся в промывных камерах машин для обдирки катодов и в машинах для промывки анодов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 33.

Уменьшение неорганизованных выбросов в процессе литья медных сплавов. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование ограждений или кожухов для сбора и передачи выбросов в систему очистки	общеприменимо
2	использование покрытия для расплавов в печах для выдержки и литья	общеприменимо
3	система усиленного отсоса	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 34.

Уменьшение неорганизованных выбросов при некислотном и кислотном травлении.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	герметизация линии травления раствором изопропанола, работающим в замкнутом контуре	применимо только при непрерывном процессе травления катанки
2	герметизация линии травления для сбора и передачи выбросов в систему очистки	применимо только для кислотного травления в непрерывных операциях

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

1.2.3.2. Организованные выбросы

НДТ 35.

Снижение выбросов пыли и металлов, образующихся при приемке, хранении, обработке, транспортировке, учете, смешивании, измельчении, сушке, резке и сортировке сырья при первичном и вторичном производстве меди: использование одной или нескольких газоочистных установок. Данные техники и достижимые с их помощью уровни эмиссий установлены для источников, оборудованных принудительными системами вентиляции. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.1. справочника по НДТ.

НДТ 36.

Снижение выбросов пыли и металлов, образующихся при сушке концентрата при производстве первичной меди: использование рукавного фильтра. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.1. справочника по НДТ.

Применимость: в случае высокого содержания органического углерода в концентратах (например, около 10 весовых процентов) рукавные фильтры могут быть неприменимы (по причине забивания рукавов) и могут использоваться другие методы (например, ЭСП).

НДТ 37.

Сокращение организованных выбросов пыли, образующихся при первичной выплавке меди в печах и конвертерах (за исключением тех, которые направляются на сернокислотную установку): использование рукавного фильтра и/или мокрого скруббера. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 38.

Сокращение организованных выбросов пыли и металлов (за исключением тех, которые направляются на сернокислотную установку) при вторичной выплавке меди в печах и конвертерах и переработке промежуточных продуктов из вторичной меди: использование рукавного фильтра. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.3. справочника по НДТ.

НДТ 39.

Сокращение организованных выбросов пыли и металлов от печи для выдержки вторичной меди: использование рукавного фильтра. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.3. справочника по НДТ.

НДТ 40.

Сокращение организованных выбросов пыли и металлов при переработке шлака с высоким содержанием меди: использование рукавного фильтра или скруббера в сочетании с электрофильтром. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.4. справочника по НДТ.

НДТ 41.

Сокращение организованных выбросов пыли и металлов при первичном и вторичном производстве медных анодов: использование рукавного фильтра или скруббера в сочетании с ЭСП. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 42.

Сокращение организованных выбросов пыли и металлов от анодной отливки при производстве меди: использование рукавного фильтра или, в случае отходящих газов с содержанием воды, близким к точке росы, мокрого скруббера или каплеотбойника. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 43.

Сокращение организованных выбросов пыли от медеплавильной печи: выбор и подача сырья в соответствии с типом печи и используемой системой борьбы с загрязнением, а также использование рукавного фильтра. Детальное описание техники представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

1.2.3.3. Выбросы органических соединений

НДТ 44.

Снижение риска выброса в воздух органических соединений при сушке, обезжиривании и плавлении вторичного сырья, а также при пиролитической переработке медной стружки. Использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	дожигатель или камера дожигания или регенеративный термический окислитель	применимость ограничена содержанием энергии в отходящих газах, которые необходимо обработать, поскольку отходящие газы с более низким содержанием энергии требуют большего расхода топлива
2	ввод адсорбента в сочетании с рукавным фильтром	общеприменимо
3	проектирование печи и методов борьбы с загрязнением окружающей среды в соответствии с имеющимся сырьем	применимо только для новых печей или капитальной модернизации существующих печей
4	выбор и подача сырья в соответствии с типом печи и используемыми методами борьбы с загрязнением окружающей среды	общеприменимо
5	термическое разрушение ЛОС при высоких температурах в печи (> 1000 °c)	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2 справочника по НДТ.

НДТ 45.

Сокращение выбросов органических соединений от экстракции растворителем при гидрометаллургическом производстве меди. Использование следующих техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	обработка реагентом (растворителем), обеспечивающим более низкое давление пара	общеприменимо
2	закрытое оборудование, такое как закрытые смесительные баки, закрытые отстойники и закрытые резервуары для хранения	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 46.

Снижение риска выброса в воздух полихлордибензодиоксинов/фуранов при расплавлении, выплавке, рафинировании и конвертерной плавке вторичной меди: использование одной или нескольких комбинации техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	выбор сырья в соответствии с характеристиками печи и используемыми методами	общеприменимо
2	выбор оптимальных параметров горения	общеприменимо
3	использование системы, обеспечивающей подачу сырья малыми порциями	общеприменимо
4	термодеструкция ПХДД/Ф в печи при высоких температурах (> 850 °c)	общеприменимо
5	использование системы внутренних горелок	общеприменимо
6	использование камер и установок для дожигания	общеприменимо
7	избегать скопления пыли в дымоходах, через которые отводятся газы с температурой >2500	общеприменимо
8	быстрое охлаждение	общеприменимо
9	впрыск адсорбента в сочетании с эффективной системой пылеулавливания	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.3. справочника по НДТ.

1.2.3.4. Техники по предотвращению и снижению выбросов диоксида серы

НДТ 47.

Снижение выбросов SO₂: направление отходящих газов (с предварительной очисткой от пыли) на установки по производству серной кислоты, жидкого диоксида серы, элементарной серы или других аналогичных продуктов.

Применимо в зависимости от содержания диоксида серы в газах и от наличия рынка производимого продукта или условий для долговременного хранения. Техническое описание техник представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 48.

Сокращение выбросов SO₂ от первичного производства меди, за исключением направляемых на установки по производству серной кислоты или жидкого диоксида серы.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	сухой или полусухой скруббер	общеприменимо
2	мокрый скруббер	применимость может быть ограничена в следующих случаях: очень высокие расходы отходящих газов (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод); в засушливых районах (из-за большого объема требуемой воды и необходимости очистки сточных вод); необходимость масштабной реконструкции централизованной системы очистки газов с выделением отдельных потоков для обессеривания, а также ограниченностью территории (отсутствие производственных площадей для строительства дополнительных крупногабаритных сооружений).
3	система абсорбции/десорбции на основе полиэфира	неприменимо в случае производства вторичной меди. неприменимо при отсутствии установки по производству серной кислоты или жидкого so2
4	выбор сырья в соответствии с характеристиками печи и используемыми методами сокращения выбросов	общеприменимо
5	раздельный слив расплавов с плавильных агрегатов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 49.

Снижение выбросов SO₂ от вторичного производства меди (за исключением направляемых на установки по производству серной кислоты или жидкого диоксида серы): использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	сухой и полусухой скруббер	общеприменимо
2	мокрый скруббер	применимость может быть ограничена в следующих случаях: очень высокие расходы отходящих газов (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод); в засушливых районах (из-за большого объема требуемой воды и необходимости очистки сточных вод)
3	выбор сырья в соответствии с характеристиками печи и используемыми методами сокращения выбросов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.3. справочника по НДТ.

1.2.3.5. Выбросы серной кислоты

НДТ 50.

Сокращение выбросов серной кислоты от процесса электролитического рафинирования, промывочной камеры машин для обдирки катодов и машины для промывки отработанных анодов может быть достигнуто за счет использования одной или нескольких из перечисленных техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	влагоуловитель	для производства катодной меди
2	мокрый скруббер

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

НДТ 51.

Сокращение выбросов SO₃/H₂SO₄ (в виде брызг и туманов) при производстве серной кислоты, основанное на использовании отходящих газов медного производства, заключается в использовании одной или нескольких техник, представленных ниже.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	минимизация колебаний уровня SO2 во входящих потоках	общеприменимо
2	удаление влаги (сушка) входного газа и воздуха для горения	только для процессов сухого контакта
3	использование большей площади конденсации	для процесса мокрого катализа
4	применение высокоэффективных свечных фильтров после абсорбции	общеприменимо
5	оптимальное распределение кислоты и скорость циркуляции	общеприменимо
6	контроль концентрации и температуры абсорбирующей кислоты	общеприменимо
7	применение методов регенерации/абсорбции в процессах мокрого катализа, таких как мокрые электрофильтры и мокрая скрубберы	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.2. справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с применением НДТ при процессах производства меди, указаны в таблице 2.1. раздела 2.

1.2.4. Загрязнение почвы и грунтовых вод

НДТ 52.

Предотвращение загрязнения почвы и подземных вод при флотационном извлечении меди: правильное проектирование площадки конечного хранения шлака, хвостов флотации, шламов, обеспечивающее исключение сбросов загрязняющих веществ в окружающую среду. Описание техники представлено в разделе 5.2.2.6 справочника по НДТ.

НДТ 53.

Предотвращение загрязнения почвы и подземных вод электролитом при первичном и вторичном производстве меди.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование закрытой дренажной системы	общеприменимо
2	использование влагонепроницаемых и кислотостойких полов
3	использование емкостей с двойными стенками или размещение их внутри прочного обвалования с непроницаемыми полами

Описание представлено в разделе 5.1.4 справочника по НДТ.

НДТ 54.

Сокращение образования сточных вод при первичном и вторичном производстве меди: использование одной или комбинации техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	повторное использование воды в процессе флотационного извлечения меди из шлака	общеприменимо
2	повторное использование травильных растворов и промывной воды	общеприменимо
3	повторное использование электролита после удаления металла для электролиза и (или) выщелачивания	общеприменимо
4	переработка остатков (сырье) от этапа экстракции растворителем при гидрометаллургическом производстве меди для отделения органического раствора	общеприменимо
5	центрифугирование шлама от очистки и отстойников с этапа экстракции растворителя в гидрометаллургическом производстве меди	общеприменимо
6	использование конденсата пара для обогрева электролитических ванн, промывки медных катодов или направление его обратно в паровой котел	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.4. справочника по НДТ.

Технологические показатели сбросов, связанные с применением НДТ при процессах производства меди, указаны в таблице 2.2. раздела 2.

1.2.5. Техники по обращению с отходами

НДТ 55.

Организация системы обращения с отходами, полупродуктами и оборотными материалами, способствующей их повторному использованию, а в случае невозможности – вторичной их переработки или утилизации, включая использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники		Применимость
1	2	3
1	извлечение металлов из пыли, поступающей из систем пылеулавливания	общеприменимо
2	повторное использование или продажа гипса, получаемого в результате переработки so2	применимость может быть ограничена в зависимости от содержания металлов и наличия рынка сбыта
3	регенерация или переработка и утилизация (использование) отработанных катализаторов	общеприменимо
4	использование с целью извлечения металла из осадка, образующегося при очистке сточных вод	применимость может быть ограничена в зависимости от содержания металла и наличия рынка сбыта/технологического процесса
5	использование слабой кислоты в процессе выщелачивания или для производства гипса	общеприменимо
6	извлечение меди из содержащих ее в значительных количествах шлаков в шлаковых печах или в шлаковых флотационных установках
7	использование отвальных шлаков в качестве абразивных или строительных (для отсыпки дорог) материалов или материалов для технических этапов рекультивации	применимо в зависимости от содержания металлов и от наличия рынка
8	использование лома футеровки печей и печного оборудования производства черновой меди для извлечения металлов или повторное ее использование в качестве огнеупорных материалов
9	использование хвостов (песков) после флотации шлака в качестве абразивных или строительных материалов или для иных возможных целей
10	использование съема с плавильных печей для извлечения металлов	применимость может быть ограничена в зависимости от содержания металла и наличия рынка сбыта/технологического процесса
11	использование слитого отработанного электролита для извлечения меди и никеля. повторное использование остатков кислоты для получения нового электролита или для производства гипса
12	использование анодных остатков в качестве охлаждающего материала при пирометаллургическом рафинировании или при переплавке меди
13	использование анодного шлама для получения драгоценных металлов
14	использование гипса с установок по очистке сточных вод в пирометаллургическом процессе или его продажа	применимо в зависимости от качества получаемого гипса
15	извлечение металлов из шламов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.4. справочника по НДТ.

1.3. НДТ при производстве драгоценных металлов

1.3.1. Выбросы в атмосферу

1.3.1.1. Неорганизованные выбросы

НДТ 56.

Сокращение неорганизованных выбросов в атмосферу от процедур предварительной обработки сырья (дробление, просеивание, смешивание), содержащего драгоценные металлы, путем применения одной из следующих техник или их комбинации.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	закрытые зоны предварительной обработки и системы транспортировки	применимо только для пылящих материалов
2	организация системы пылеулавливания на участке предварительной обработки сырья и при проведении погрузочно-разгрузочных работ	применимо только для пылящих материалов
3	электроблокировка, обеспечивающая невозможность эксплуатации оборудования без системы пылеулавливания	для любых материалов

Описание представлено в разделе 5.3.1. справочника по НДТ.

НДТ 57.

Сокращение неорганизованных выбросов в атмосферу при осуществлении пирометаллургических операций (получение сплава Доре и других) путем применения следующих техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	закрытые помещения и/или зоны плавильных печей	общеприменимо
2	проведение процессов под вакуумом	общеприменимо
3	организация для плавильных печей системы пылеулавливания	общеприменимо
4	электроблокировка, обеспечивающая невозможность эксплуатации оборудования без системы пылеулавливания	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.2. справочника по НДТ.

НДТ 58.

Сокращение неорганизованных выбросов в атмосферу при осуществлении процессов выщелачивания и электролиза золота путем применения одной из следующих техник или их комбинации.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	закрытые резервуары/аппараты и изолированные трубопроводы для транспортировки растворов	общеприменимо
2	использование других (заменяемых) типов электролитов, обеспечивающих осуществление технологических процессов (выщелачивания, растворения и электролиза) и имеющих белее низкие газовые проявления	общеприменимо
3	вытяжные системы электролизеров	общеприменимо
4	водная стена (завеса), которая может использоваться для предотвращения выделения газообразного хлора при выщелачивании анодных шламов соляной кислотой или другими реагентами	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.4. справочника по НДТ.

НДТ 59.

Сокращение неорганизованных выбросов от реализации гидрометаллургических процессов путем применения следующих техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	меры по уменьшению уровня выбросов, таких как применение закрытых емкостей и резервуаров, аппаратов и баков с регуляторами уровня, изолированных труб, закрытых дренажных систем, планирование программ обслуживания оборудования	общеприменимо
2	реакционные сосуды и резервуары, подключенные к общей системе воздуховодов для утилизации отходящих газов (резервная система автоматически подключается в случае отказа основной системы)	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.4. справочника по НДТ.

НДТ 60.

Сокращение неорганизованных выбросов в атмосферу от сжигания, прокаливания и сушки путем применения следующих техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	подключение всех печей для кальцинирования, печей для сжигания и сушильных печей к системе воздуховодов для отвода отходящих технологических газов	общеприменимо
2	применение системы электронного контроля, обеспечивающей в случае отключения электроэнергии запуск резервного генератора, который обеспечивает через автоматизированную систему управления эксплуатацию оборудования, запуск и завершение работы, удаление отработанной кислоты, подачу свежей кислоты в скрубберы	общеприменимо
3	установка скруббера включена в приоритетную электрическую цепь, которая обслуживается резервным генератором на случай отключения электроэнергии	общеприменимо
4	оперативный пуск и остановка, удаление отработанной кислоты и подпитка скрубберов свежей кислотой осуществляется с помощью автоматизированной системы управления	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.5 справочника по НДТ.

НДТ 61.

Сокращение неорганизованных выбросов в атмосферу при плавке готовой продукции путем применения следующих техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	изолированные печи, работающие под вакуумом	общеприменимо
2	эффективные вытяжные и вентиляционные системы

Описание представлено в разделе 5.3.6 справочника по НДТ.

1.3.1.2. Организованные выбросы

НДТ 62.

Снижение выбросов пыли и металлов в атмосферный воздух на всех участках, где возможно их образование, в том числе дробление, просеивание, смешивание, плавка, сжигание, обжиг, сушка и переработка, путем применения одной или нескольких газоочистных установок.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	рукавный фильтр	неприменимо для газовых выбросов с высоким содержанием селена
2	мокрый скруббер	общеприменимо
3	мокрый электрофильтр	общеприменимо
4	циклон	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3. справочника по НДТ.

НДТ 63.

Снижение выбросов NO_х в атмосферный воздух от гидрометаллургических процессов, включая растворение/выщелачивание азотной кислотой, путем применения одной из следующих техник или их комбинации.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	щелочной скруббер с каустической содой	общеприменимо
2	скруббер с окислителями (например, кислород, перекись водорода) и восстановителями (например, азотная кислота, мочевина)*	общеприменимо

* часто применяется в сочетании со щелочным скруббером с каустической содой.

Описание представлено в разделе 5.3.4 справочника по НДТ.

НДТ 64.

Снижение выбросов SO2 в атмосферный воздух в процессе подготовки сырья, получения сплава Доре, включая процессы сжигания, обжига и сушки, а также при гидрометаллургических процессах: применение одной из следующих техник или их комбинации.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	мокрый скруббер	применение мокрого скруббера лимитируется в следующих случаях: очень высокая скорость подачи газа, из-за чего образуется большое количество отходов, в том числе водных отходов; в засушливых местностях, когда необходимо большое количество воды для переработки отходов, и связанные с этим факторы
2	мокрый электрофильтр	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3. справочника по НДТ.

НДТ 65.

Снижение выбросов SO₂ в атмосферу от гидрометаллургического производства, включая сопутствующие операции сжигания, кальцинирования и сушки: использование мокрого скруббера. Описание техники представлено в разделе 5.3 справочника по НДТ.

НДТ 66.

Снижение выбросов HCl и Cl₂ в атмосферный воздух от гидрометаллургического производства, включая сопутствующие операции сжигания, кальцинирования и сушки: использование щелочного скруббера. Описание техники представлено в разделе 5.3 справочника по НДТ.

НДТ 67.

Снижение выбросов NH₃ в атмосферу от гидрометаллургического производства, использующего аммиак или хлорид аммония: использование мокрого скруббера с серной кислотой. Описание техники представлено в разделе 5.3 справочника по НДТ.

НДТ 68.

Снижение выбросов ПХДД/Ф в атмосферу при сушке, когда сырье содержит органические соединения, галогены или другие предшествующие ПХДД/Ф вещества, при сжигании и прокаливании: использование одной или сочетания нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	дожигатель или регенеративный термический окислитель	общеприменимо
2	впрыскивание адсорбирующего вещества в сочетании с эффективной системой сбора пыли	общеприменимо
3	оптимизация условий сжигания или технологического процесса для снижения выбросов органических соединений	общеприменимо
4	ограничение использования пылоочистных систем с высоким пылеобразованием для температур> 250 °c	общеприменимо
5	быстрое закаливание	общеприменимо
6	термическое разрушение ПХДД/Ф в печи при высоких температурах (> 850 °c)	общеприменимо
7	использование кислородного дутья в верхней зоне печи	общеприменимо
8	внутренняя система горелок	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.2.3.2. справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с применением НДТ при процессах производства драгоценных металлов, указаны в таблице 2.1. раздела 2.

1.3.2. Охрана почвы и грунтовых вод

НДТ 69.

Предотвращение загрязнения почвы и грунтовых вод: применение следующих техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	использование герметизированной дренажной системы	общеприменимо
2	использование двойного ограждения или упорной стены	общеприменимо
3	использование кислотостойкого непромокаемого пола	общеприменимо
4	автоматический контроль уровня в реакционных аппаратах	общеприменимо
5	использование гидроизоляционного пленочного покрытия в основании и откосах карт хранилища промышленных отходов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.4. справочника по НДТ.

НДТ 70.

Предотвращение образования сточных вод.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	утилизация отработанных жидкостей из скрубберов и других реагентов, образующихся на гидрометаллургических стадиях выщелачивания или других операциях аффинажа	общеприменимо
2	утилизация растворов процессов выщелачивания	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.1.4. справочника по НДТ.

Технологические показатели сбросов, связанные с применением НДТ при процессах производства драгоценных металлов, указаны в таблице 2.2. раздела 2.

НДТ 71.

Организация системы обращения с отходами, полупродуктами и оборотными материалами, способствующей их повторному использованию, а в случае невозможности - вторичной их переработки или утилизации, включая использование одной или нескольких техник.

№ п/п	Техники	Применимость
1	2	3
1	извлечение металлов из шлаков, пылевых фильтров, систем влажного обеспыливания	общеприменимо
2	извлечение селена из систем мокрого обеспыливания, содержащих селен, перешедший в газовую фазу	общеприменимо
3	извлечение серебра из отработанных электролитов и растворов промывки шламов	общеприменимо
4	извлечение металлов из продуктов очистки электролитов (например, серебряный цементат, осадок основного карбоната меди и т. п.)	общеприменимо
5	извлечение золота, серебра и металлов платиновой группы из электролитов, шламов и растворов после выщелачивания	общеприменимо
6	извлечение металлов из остатков анодов	общеприменимо
7	выделение металлов платиновой группы из растворов, обогащенных металлами платиновой группы	общеприменимо
8	выделение металлов при обработке конечных растворов технологических процессов	общеприменимо

Описание представлено в разделе 5.3.7. справочника по НДТ.

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

2.1. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник при производстве меди

Таблица 2.1. Технологические показатели выбросов в атмосферу ртути (кроме тех, которые направляются на завод по производству серной кислоты) в результате пирометаллургического процесса с использованием сырья, содержащего ртуть, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Ртуть и ее соединения, выраженные в Hg	мг/Нм3	0.01 – 0.05*

*

1) среднесуточное значение или в среднее за период выборки;

2) нижний предел диапазона связан с использованием адсорбентов (например, активированного угля, селена) в сочетании с фильтрацией пыли.

Таблица 2.2. Технологические показатели выбросов пыли при приемке, хранении, обработке, транспортировке, учете, смешивании, измельчении, сушке, резке и сортировке сырья, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	2 – 5*

*

1) среднее за период отбора пробы;

2) для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021г ≤ 20мг/ Нм³;

3) ожидается, что выбросы пыли будут находиться в нижней границе диапазона, если выбросы тяжелых металлов превышают следующие уровни: 1 мг/Нм³ для свинца, 1 мг/Нм³ для меди, 0,05 мг/Нм³ для мышьяка, 0,05 мг/Нм³ для кадмия.

Таблица 2.3. Технологические показатели выбросов пыли и металлов, образующихся при сушке концентрата при производстве первичной меди, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	3 - 5*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) если используемые концентраты имеют высокое содержание органического углерода (около 10 мас.%), концентрация может достигать 10 мг/Нм3;

3) ожидается, что выбросы пыли будут находиться в нижней границе диапазона, если выбросы тяжелых металлов превышают следующие уровни: 1 мг/Нм3 для свинца, 1 мг/Нм3 для меди, 0,05 мг/Нм3 для мышьяка, 0,05 мг/Нм3 для кадмия.

Таблица 2.4. Технологические показатели выбросов пыли, образующихся при первичной выплавке меди в печах и конвертерах (за исключением тех, которые направляются на сернокислотную установку), связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) среднесуточное значение;

2) ожидается, что выбросы пыли будут находиться в нижней границе диапазона, если выбросы тяжелых металлов превышают следующие уровни: 1 мг/Нм3 для свинца, 1 мг/Нм3 для меди, 0,05 мг/Нм3 для мышьяка, 0,05 мг/Нм3 для кадмия.

Таблица 2.5. Технологические показатели выбросов пыли и металлов (за исключением тех, которые направляются на сернокислотную установку) при вторичной выплавке меди в печах и конвертерах и переработке промежуточных продуктов из вторичной меди, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) ожидается, что выбросы пыли будут находиться в нижней границе диапазона, если выбросы тяжелых металлов превышают следующие уровни: 1 мг/Нм³ для свинца, 1 мг/Нм³ для меди, 0,05 мг/Нм³ для мышьяка, 0,05 мг/Нм³ для кадмия.

Таблица 2.6. Технологические показатели выбросов пыли и металлов от печи для выдержки вторичной меди, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	≤5*

* среднее значение за период отбора.

Таблица 2.7. Технологические показатели выбросов пыли и металлов при переработке шлака с высоким содержанием меди, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) среднее значение за период отбора;

2) ожидается, что выбросы пыли будут находиться в нижней части диапазона, когда выбросы свинца превышают 1 мг/Нм³.

Таблица 2.8. Технологические показатели выбросов пыли и металлов при первичном и вторичном производстве медных анодов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) ожидается, что выбросы пыли будут находиться в нижней границе диапазона, если выбросы тяжелых металлов превышают следующие уровни: 1 мг/Нм³ для свинца, 1 мг/Нм³ для меди, 0,05 мг/Нм³ для мышьяка, 0,05 мг/Нм3 для кадмия.

Таблица 2.9. Технологические показатели выбросов пыли и металлов от анодной отливки при производстве меди, связанные с применением НДТ: использование рукавного фильтра или, в случае отходящих газов с содержанием воды, близким к точке росы, мокрого скруббера или каплеотбойника

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	≤ 5 - 15*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) нижняя граница диапазона связана с использованием рукавного фильтра.

Таблица 2.10. Технологические показатели выбросов пыли от медеплавильной печи, связанные с применением НДТ: выбор и подача сырья в соответствии с типом печи и используемой системой борьбы с загрязнением, а также использование рукавного фильтра

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль общая	мг/Нм3	2 - 5*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) ожидается, что выбросы пыли будут ближе к нижней границе диапазона, когда выбросы меди превышают 1 мг/Нм³.

Таблица 2.11. Технологические показатели выбросов летучих органических соединений при пиролитической обработке медной стружки, а также сушке, обезжиривании, плавке вторичного сырья, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	ЛОС	мг/Нм3	3 - 30*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) нижняя граница диапазона связана с использованием регенеративного термического окислителя.

Таблица 2.12. Технологические показатели выбросов ПХДД/Ф в результате пиролитической обработки медной стружки, плавки, огневого рафинирования и конвертирования при производстве вторичной меди, связанные с применением НДТ

№ п/п	Техника	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	ПХДД/Ф	нг I-TEQ/Нм3	≤ 0.1*

* среднее значение за период выборки не менее шести часов.

Таблица 2.13. Технологические показатели выбросов SO₂ при рекуперации серы, содержащейся в отходящих газах плавильных печей, путем производства серной кислоты и других продуктов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Тип процесса преобразования	Коэффициент преобразования, % **	НДТ-ТП (мг/нм3)*
1	2	3	4
1	Одноконтактный завод серной кислоты	-***	800 – 940
2	Двухконтактный завод серной кислоты	>99,8
3	Установка мокрого катализа (процесс WSA)	>98***

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** коэффициент преобразования, включающий абсорбционную колонну, без учета эффективности последующей очистки хвостовых газов;

*** показатели с учетом доочистки хвостовых газов – для действующих предприятий, объем выпускаемой рафинированной меди, которых составляет свыше 100,0 тысяч тонн/год: 800–1250 мг/Нм³.

Таблица 2.14. Технологические показатели выбросов SO₂ при первичном производстве меди, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели для данной НДТ
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 – 500*

*

1) среднесуточное значение или среднее значение за период отбора;

2) в случае использования мокрого скруббера или концентрата с низким содержанием серы концентрация может составлять до 350 мг/Нм³;

3) для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021г. до выбора техники очистки с минимальным воздействием на объекты окружающей среды и апробации в промышленных условиях: 50 - 940 мг/Нм³.

Таблица 2.15. Технологические показатели выбросов SO2 от вторичного производства меди (за исключением направляемых на установки по производству серной кислоты или жидкого диоксида серы), связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Серы диоксид	мг/Нм3	50 - 300*

* среднесуточное значение или среднее значение за период отбора.

Таблица 2.16. Технологические показатели выбросов серной кислоты от процесса электролитического рафинирования, промывочной камеры машин для обдирки катодов и машины для промывки отработанных анодов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Техника	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Серная кислота	мг/Нм3	≤ 10

И

Таблица 2.17. Технологические показатели выбросов SO₃/H₂SO₄ (в виде брызг и туманов) при производстве серной кислоты, основанное на использовании отходящих газов медного производства, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Серная кислота	мг/Нм3	10 - 35

* средние показатели за год.

2.2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник при производстве драгоценных металлов

Таблица 2.18. Технологические показатели выбросов пыли и металлов в атмосферный воздух на всех участках, где возможно их образование, в том числе дробление, просеивание, смешивание, плавка, сжигание, обжиг, сушка и переработка, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	Пыль	мг/Нм3	2 – 5*

* среднесуточное значение или среднее за период измерений.

Таблица 2.19. Технологические показатели выбросов NO_х при гидрометаллургических процессах, включая растворение/выщелачивание азотной кислотой, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	NOх	мг/Нм3	70 - 150*

* в среднем за час или в среднем за период выборки.

Таблица 2.20. Технологические показатели выбросов SO2 в атмосферный воздух в процессе подготовки сырья, получения сплава Доре, включая процессы сжигания, обжига и сушки, а также при гидрометаллургических процессах, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 – 480*

* среднесуточное значение или среднее за период измерений.

Таблица 2.21. Технологические показатели выбросов SO₂ в атмосферу от гидрометаллургического производства, включая сопутствующие операции сжигания, кальцинирования и сушки, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	SO2	мг/Нм3	50 – 100*

* среднесуточное значение или среднее за период измерений.

Таблица 2.22. Технологические показатели выбросов HCl и Cl2 в атмосферный воздух от гидрометаллургического производства, включая сопутствующие операции сжигания, кальцинирования и сушки, связанные с применением НДТ

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ*
1	2	3	4
1	HCl	мг/Нм3	≤ 5 - 10
2	Cl2		0,5 - 2

* в среднем за период выборки.

Таблица 2.23. Технологические показатели выбросов NH3 при гидрометаллургическом производстве с использованием аммиака или хлорида аммония

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ*
1	2	3	4
1	NH3	мг/Нм3	1 - 3

* в среднем за период выборки.

Таблица 2.24. Технологические показатели выбросов ПХДД/Ф при сушке, сжигании и прокаливании, связанные с применением НДТ.

№ п/п	Параметр	Единица измерения	Технологические показатели выбросов для данной НДТ
1	2	3	4
1	ПХДД/Ф	нг I-TEQ/Нм3	≤ 0.1

Таблица 2.25. Технологические показатели сбросов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Наименование процесса	Загрязняющее вещество	Технологические показатели, связанные с применением НДТ, (мг/л) (среднесуточное значение)	№ соответствующей НДТ
1	2	3	4	5
1	очистка сточных вод, образующихся при производстве меди с целью удаления металлов	Мышьяк	≤ 0.1*	НДТ 15
2		Кадмий	0.02-0.1	НДТ 15
3		Медь	0.05-0.5	НДТ 15
4		Ртуть	0.005–0.02	НДТ 15
5		Свинец	≤ 0.5	НДТ 15
6		Цинк	≤ 1	НДТ 15

* в случае высокого содержания мышьяка в общем поступлении на установку значение может составлять до 0,2 мг/л.

Таблица 2.26. Технологические показатели сбросов, связанные с применением НДТ

№ п/п	Наименование процесса	Загрязняющее вещество	Технологические показатели, связанные с применением НДТ, (мг/л) (среднесуточное значение)	№ соответствующей НДТ
1	2	3	4	5
1	очистка сточных вод, образующихся при производстве драгоценных металлов с целью удаления металлов	Серебро	≤ 0.6	НДТ 15
2		Мышьяк	≤ 0.1	НДТ 15
3		Кадмий	≤ 0.05	НДТ 15
4		Медь	≤ 0.3	НДТ 15
5		Ртуть	≤ 0.05	НДТ 15
6		Свинец	≤ 0.5	НДТ 15
7		Цинк	≤ 0.4	НДТ 15

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией производства. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10% к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100% с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух

№ п/п	Наименование процесса	МВЗ	Контролируемые вещества	Периодичность
1	2	3	4	5
1	Пирометаллургический метод (производство меди)
1.1	Прием, хранение, обработка, транспортировка, дозирование, смешивание, перемешивание, дробление, сушка, резка и сортировка сырья, а также пиролитическая обработка медной стружки при производстве первичной и вторичной меди	Пыль4	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, Свинец и его соединения, выраженные как Pb	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
1.2	Сушка концентрата при производстве первичной меди	Пыль, SO2	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, Свинец и его соединения, выраженные как Pb, ртуть2, NOХ	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
1.3	Первичная плавка в медеплавильной печи, конвертере (кроме тех газов, которые направляются на установку по производству серной кислоты или жидкого SO2 или на электростанцию)	Пыль, SO2	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu6 Свинец и его соединения, выраженные как Pb, ртуть2	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
1.4	Вторичная плавка в медеплавильной печи, конвертере и от переработки промежуточных продуктов вторичной меди (кроме тех газов, которые направляются на установку по производству серной кислоты или жидкого SO2 или на электростанцию)	Пыль, ПХДД/Ф3, SO2	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, Свинец и его соединения, в6ыраженные как Pb, ртуть2, NOХ	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
1.5	Выдержка вторичной меди в печи	Пыль, ПХДД/Ф3, SO2	Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Свинец и его соединения, выраженные как Pb, ртуть2, NOХ	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
1.6	Анодная печь (при производстве первичной и вторичной меди)	Пыль, ПХДД/Ф(1)(3)	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, Свинец и его соединения, выраженные как Pb, ртуть2, NOХ	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
1.7	Отливка анодов (при производстве первичной и вторичной меди)	Пыль, ПХДД/Ф(1)(3)	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, ртуть2	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
1.8	Медеплавильная печь	Пыль, SO2, ПХДД/Ф(1)(3)	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, Свинец и его соединения, выраженные как Pb, ртуть2	Для МВЗ – непрерывно5 Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
1.9	Пиролитическая обработка медной стружки, а также сушка, плавка и плавление вторичного сырья	ЛОС, ПХДД/Ф3, SO2	Мышьяк и его соединения, выраженные как As, Кадмий и его соединения, выраженные как Cd, Медь и ее соединения, выраженные как Cu, Свинец и его соединения, выраженные как Pb, ртуть2, NOХ	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых – согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
1.10	Электролиз		Серная кислота	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
1.11	Утилизация диоксида серы из технологических газов	SO2	Серная кислота	Для МВЗ – непрерывно5. Для контролируемых - согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал.
2	Гидрометаллургический метод
2.1	Экстракция растворителями		ЛОС	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3	Производство драгоценных металлов
3.1	Дробление, просеивание, смешивание, плавление, сжигание, кальцинирование, сушка и рафинирование		пыль	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3.2	Растворение/выщелачивание азотной кислотой		NOХ	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3.3	Плавильно-металлургическая установка по производству сплава Доре, включая сопутствующие операции сжигания, прокаливания и сушки		SO2	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3.4	Гидрометаллургическое производство, включая сопутствующие операции сжигания, кальцинирования и сушки использовании мокрого скруббера		SO2	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3.5	Гидрометаллургическое производство, включая сопутствующие операции сжигания, кальцинирования и сушки		HCl и Cl2	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3.6	Гидрометаллургическое производство, использующее аммиак или хлорид аммония		NH3	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал
3.7	Сушка, когда сырье содержит органические соединения, галогены или другие предшествующие ПХДД/Ф вещества, при сжигании и прокаливании		ПХДД/Ф	Согласно программе ПЭК
3.8	Пирометаллургические процессы, с использованием сырья, содержащего ртуть		Ртуть2	Согласно программе ПЭК, но не реже одного раза в квартал

1) при вторичной плавке;

2) при наличии в сырье;

3) периодичность контроля 1 раз в год;

4) для источников выбросов пыли при хранении и обработке сырья, при объеме ГВС менее 10000 нм3/ч, мониторинг может быть основан на измерении косвенных параметров на основании требований технологического регламента;

5) непрерывные измерения применимы для источников выбросов в атмосферу (более 500 т/год). В случае неприменимости непрерывного измерения НДТ – не реже 1 раза в квартал;

при проведении непрерывных (постоянных) измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110% от соответствующих пороговых значений выбросов;

c) 95% всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200% от соответствующих пороговых значений выбросов;

при отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенными в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов.

Водные ресурсы

№ п/п	МЗВ*	Производство меди	Производство золота
1	2	3	4
1	Ртуть (Hg)	+	+
2	Свинец (Pb)	+	+
3	Цинк (Zn)	+	+
4	Мышьяк (As)	+	+
5	Кадмий (Cd)	+	+
6	Медь (Cu)	+	+
7	Серебро (Ag)	-	+

*

1) мониторинг, относящийся к НДТ 15;

2) минимальная периодичность контроля один раз в месяц.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основным фактором воздействия на атмосферный воздух при производстве меди и драгоценного металла - золота являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации организованных источников выбросов, в числе которых печи обжига, печи для сушки концентратов, плавильные печи, конвертеры, анодные печи, установки производства серной кислоты (в случае направления отходящих технологических газов для производства серосодержащих продуктов). Неорганизованные выбросы пыли возникают при дроблении, транспортировке, складировании сухих материалов, их подаче в бункеры мельниц, движении автотранспорта по дорогам.

Величина воздействия деятельности объектов цветной металлургии на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, качественной характеристики сброса сточных воды на поля фильтрации и рельеф местности. Сточные воды предприятий цветной металлургии представлены промышленными. Фильтрация неочищенных или недостаточно очищенных сточных вод из сбросных трубопроводов и каналов, аварийные прорывы сточных вод являются основным источником загрязнения подземных и поверхностных вод.

Образующиеся в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе, частично могут использоваться для собственных при заполнении выработанного пространства шахт, часть возвращается в производство после извлечения составных металлов образующихся в процессе восстановительных реакций.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по производству меди и драгоценного металла - золота, негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв и дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

сброс загрязненных сточных вод;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, и при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчете или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан и методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы, с учетом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от ее деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации о производстве цветной металлургии в целом, применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторов воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству меди и драгоценного металла - золота.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также о проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду; внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.

Утверждено постановлением Правительства Республики Казахстан от 11 марта 2024 года № 160

Заключение
по наилучшим доступным техникам
"Производство цинка и кадмия"

Оглавление

1

3

5

5

6

6

8

8

1.2. Управление энергопотреблением

1.3. Управление процессами

1.3.1. Мониторинг выбросов в атмосферный воздух

1.3.2. Мониторинг сбросов загрязняющих веществ

1.3.3. Шум

1.3.4. Запах

1.3.5 Выбросы в атмосферный воздух

1.3.6 Неорганизованные выбросы

1.3.7 Организованные выбросы

1.4. Первичное производство цинка

1.4.1. Гидрометаллургическое производство цинка

1.4.1.1. Выбросы в атмосферу

1.4.1.1.1. Неорганизованные выбросы

1.4.1.1.2. Организованные выбросы

1.4.1.2. Защита почвенных и грунтовых вод

1.4.1.3. Образование сточных вод

1.4.1.4. Отходы

1.4.2. Пирометаллургическое производство цинка

1.4.2.1. Выбросы в атмосферу

1.4.2.1.1. Организованные выбросы пыли

1.5. Вторичное производство цинка

1.5.1. Выбросы в атмосферу

1.5.1.1. Организованные выбросы пыли

1.5.1.2. Выбросы органических соединений

1.5.1.3. Выбросы кислот

1.5.2. Генерация и очистка сточных вод

1.6.1. Выбросы в атмосферный воздух

1.6.1.1. Неорганизованные выбросы пыли

1.6.1.2. Организованные выбросы пыли

1.6.2. Сточные воды

1.6.3. Отходы

1.7. Производство кадмия

1.7.1. Выбросы в атмосферу

1.7.2. Отходы

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Раздел 5. Требования по ремедиации

Заключительные положения и рекомендации

Глоссарий

Определения терминов в настоящем глоссарии не являются юридическими определениями. Иные термины, определение которым не дано в настоящем заключении по наилучшим доступным техникам (далее – заключение по НДТ) отражены в справочнике по наилучшим доступным техникам "Производство цинка и кадмия" (далее – справочник по НДТ).

Термины и их определения

наилучшие доступные техники	-	наиболее эффективная и передовая стадия развития видов деятельности и методов их осуществления, которая свидетельствует об их практической пригодности для того, чтобы служить основой установления технологических нормативов и иных экологических условий, направленных на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду;
технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник	-	уровни эмиссий, связанные с применением наилучших доступных техник, выраженные в виде предельного количества (массы) маркерных загрязняющих веществ на единицу объема эмиссий (мг/Нм3, мг/л) и (или) количества потребления электрической и (или) тепловой энергии, иных ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги, которые могут быть достигнуты при нормальных условиях эксплуатации объекта с применением одной или нескольких наилучших доступных техник, описанных в заключении по наилучшим доступным техникам, с учетом усреднения за определенный период времени и при определенных условиях;
действующая установка	-	стационарный источник эмиссий, расположенный на действующем объекте (предприятие) и введенный в эксплуатацию до введения в действие настоящего справочника по НДТ. К действующим установкам не относятся реконструируемые и (или) модернизированные установки после введения в действие настоящего справочника по НДТ.
маркерные загрязняющие вещества	-	наиболее значимые для эмиссий конкретного вида производства или технологического процесса загрязняющие вещества, которые выбираются из группы характерных для такого производства или технологического процесса загрязняющих веществ и с помощью которых возможно оценить значения эмиссий всех загрязняющих веществ, входящих в группу;
мониторинг	-	систематическое наблюдение за изменениями определенной химической или физической характеристики выбросов, сбросов, потребления, эквивалентных параметров или технических мер и т.д.

Аббревиатуры и их расшифровка

Аббревиатура	Расшифровка
МЗВ	маркерное загрязняющее вещество
КЭР	комплексное экологическое разрешение
НДТ	наилучшая доступная техника
ПЭК	производственный экологический контроль
СЭМ	система экологического менеджмента

Предисловие

Настоящее заключение по НДТ разработано на основании справочника по НДТ.

Заключение по НДТ содержит описание техник, применяемых или предлагаемых к применению на объекте в целях предотвращения или снижения уровня его негативного антропогенного воздействия на окружающую среду, необходимого для соблюдения условий получения КЭР.

Заключение по НДТ определяет МЗВ, уровни эмиссий МЗВ и уровни потребления энергии и (или) иных ресурсов, связанные с применением НДТ, а также включают в себя положения, предусмотренные действующим законодательством Республики Казахстан.

Пересмотр справочников по НДТ с последующим пересмотром заключения по НДТ осуществляется каждые восемь лет после утверждения предыдущей версии справочника.

Информация о сборе данных

Информация о технологических показателях выбросов, сбросов, образовании отходов, технологических процессах, оборудовании, технических способах, методах, применяемых при производстве цинка и кадмия в Республике Казахстан, была собрана в процессе проведения комплексного технологического аудита (далее - КТА), который является первым этапом разработки и (или) пересмотра справочника по НДТ, правила проведения которого включаются в правила разработки, применения, мониторинга и пересмотра справочников по наилучшим доступным техникам, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 октября 2021 года № 775.

Область применения

Положения заключения по НДТ согласно действующему законодательству Республики Казахстан распространяются на следующие основные виды деятельности:

производство и переработка цинка и кадмия;

получение цинка и кадмия из промпродуктов свинцового, медного производств;

производство цинка и кадмия из руды, концентратов или вторичных сырьевых материалов посредством металлургических, химических или электролитических процессов;

получение цинка и кадмия из промпродуктов цинкового производства, включая пыль, шлаки, шламы сернокислотного производства, кеки цинкового производства;

утилизация серосодержащих газов цинкового производства с последующим производством серной кислоты и иных продуктов.

Заключение по НДТ не распространяется на:

процессы добычи, обогащение руды и получение концентратов;

процессы поверхностной обработки металлов;

вспомогательные процессы, необходимые для бесперебойной эксплуатации производства;

внештатные режимы эксплуатации, связанные с планово-предупредительными и ремонтными работы.

Вопросы охраны труда рассматриваются частично и только в тех случаях, когда оказывают влияние на виды деятельности, включенные в область применения настоящего заключения по НДТ.

Аспекты управления отходами на производстве в настоящем заключении по НДТ рассматриваются только в отношении отходов, образующихся в ходе основного вида деятельности. Система управления отходами вспомогательных технологических процессов рассматривается в соответствующих заключениях по НДТ. В настоящем заключении по НДТ рассматриваются общие принципы управления отходами вспомогательных технологических процессов.

Общие положения

Техники, перечисленные и описанные в настоящем заключении по НДТ, не носят нормативный характер и не являются исчерпывающими. Могут использоваться другие техники, обеспечивающие достижение технологических показателей, связанных с применением НДТ, при нормальных условиях эксплуатации объекта.

Технологические показатели, соответствующие НДТ, указанные в настоящем заключении по НДТ, относятся к следующим видам:

технологические показатели по выбросам в атмосферу, выраженные как массовые концентрации загрязняющих веществ на объем отходящего газа (мг/Нм3) при условиях 273,15 K, 101,325 кПа;

технологические показатели по сбросам в водные объекты, выраженные как масса сброса на объем сточных вод, выраженная в мг/л;

при фактических значениях уровней эмиссий МЗВ ниже диапазона указанных технологических показателей, связанных с применением НДТ, требования, определенные настоящим заключением по НДТ, являются соблюденными.

Выводы по наилучшим доступным техникам

Представленные выводы в данном заключении НДТ применимы ко всем объектам по производству цинка, кадмия и направлены на предотвращение или, если это практически неосуществимо, минимизацию негативного антропогенного воздействия на окружающую среду. Описанные техники отнесены к НДТ по результатам проведенного КТА и анализа особенностей структуры отрасли цветной металлургии Республики Казахстан, а также на основании данных мирового опыта, изученных в рамках разработки справочника по НДТ.

Раздел 1. Описание наилучших доступных техник, в т.ч. информация, необходимая для оценки применимости наилучших доступных техник

1.1. Система экологического менеджмента

НДТ 1.

В целях улучшения общей экологической эффективности НДТ заключается в реализации и соблюдении системы экологического менеджмента, которая включает в себя все следующие функции:

заинтересованность и ответственность руководства, включая высшее руководство;

определение экологической политики, которая включает в себя постоянное совершенствование установки (производства) со стороны руководства;

планирование и реализация необходимых процедур, целей и задач в сочетании с финансовым планированием и инвестициями;

внедрение процедур, в которых особое внимание уделяется:

структуре и ответственности;

подбору кадров;

обучению, осведомленности и компетентности персонала;

коммуникации;

вовлечению сотрудников;

документации;

эффективному контролю технологического процесса;

программам технического обслуживания;

готовности к чрезвычайным ситуациям и ликвидации их последствий;

обеспечению соблюдения природоохранного законодательства;

проверка производительности и принятие корректирующих мер, при которых особое внимание уделяется:

мониторингу и измерениям;

корректирующим и предупреждающим мерам;

ведению записей;

независимому (при наличии такой возможности) внутреннему или внешнему аудиту для определения соответствия СЭМ запланированным мероприятиям, ее внедрение и реализация;

анализ СЭМ и ее соответствия современным требованиям, полноценности и эффективности со стороны высшего руководства;

отслеживание разработки экологически более чистых технологий;

анализ возможного влияния на окружающую среду при выводе уставки из эксплуатации, на стадии проектирования нового завода и на протяжении всего срока его эксплуатации;

проведение сравнительного анализа по отрасли на регулярной основе.

Разработка и реализация плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли, использование системы управления техническим обслуживанием, которая особенно касается эффективности систем снижения запыленности, также являются частью СЭМ.

Применимость.

Объем (например, уровень детализации) и характер СЭМ (например, стандартизованная или не стандартизированная), как правило, связаны с характером, масштабом и сложностью установки, а также уровнем воздействия на окружающую среду, которое она может оказывать.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

1.2. Управление энергопотреблением

НДТ 2.

Повышение эффективности использования энергии: использование комбинации двух или более техник, приведенных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Система управления энергоэффективностью (например, в соответствии с требованиями международного стандарта ISO 50001 и национального стандарта СТ РК ISO 50001–2019)	Представлено в разделе 4.3.1. справочника по НДТ	Общеприменима
2	Использование избыточного тепла (например, пара, горячей воды или горячего воздуха), образующегося при реализации основных процессов	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Применима для пирометаллургических процессов
3	Использование отходов в качестве топлива или восстановителя	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Общеприменима
4	Низкотемпературная сушка концентратов и влажного сырья перед плавкой	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Общеприменима
5	Теплоизоляция объектов, функционирующих при высоких температурах, например, трубопроводов пара и горячей воды	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ
6	Использование высокоэффективных электродвигателей, оборудованных частотными преобразователями, для таких устройств как, например, вентиляторы	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Общеприменима
7	Системы контроля, которые автоматически активируют включение местных отсосов пыли или отходящих газов только при возникновении выбросов	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ
8	Использование тепла, выделяемого при производстве серной кислоты из диоксида серы, для предварительного нагрева газа, направляемого на установку производства серной кислоты, или для выработки пара и/или горячей воды	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Применима только для завода по получению цветных металлов, включая производство серной кислоты или жидкого SO2
9	Регенеративный термический окислитель	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Применима только в том случае, если требуется снижение загрязнения огнеопасным загрязняющим веществом
10	Использование тепла отходящих газов от основных технологических процессов	Представлено в разделе 5.9.1 справочника по НДТ	Общеприменима

1.3. Управление процессами

НДТ 3.

НДТ является измерение или оценка всех соответствующих параметров, необходимых для управления процессами из диспетчерских с помощью современных компьютерных систем с целью непрерывной корректировки и оптимизации процессов в режиме реального времени, для обеспечения стабильности и бесперебойности технологических процессов, что повысит энергоэффективность и позволит максимально увеличить производительность и усовершенствовать процессы обслуживания. НДТ заключается в обеспечении стабильной работы процесса с помощью системы управления процессом вместе с комбинацией техник, техническое описание которых представлено в разделе 4.4 справочника по НДТ:

контроль качества исходных материалов в соответствии с применяемыми технологическими процессами;

подготовка шихты определенного состава, для достижения оптимальной эффективности переработки, снижения потребления энергии и сокращения выбросов в окружающую среду, образования отходов;

использование систем дозирования и взвешивания исходного сырья;

применение автоматизированных систем для контроля скорости подачи материала, критических параметров и условий технологического процесса, включая сигнализацию, условия сгорания и добавки газа;

непрерывный мониторинг температуры, давления в печи, а также объема или расхода газа;

мониторинг критических технологических параметров оборудования, применяемого для предотвращения и/или сокращения выбросов в атмосферу, таких как температура газа, дозирование реагентов, перепад давления, ток и напряжение электрофильтров, расход очищающей жидкости и pH, а также газообразных компонентов, таких как O2, CO, ЛОС;

мониторинг запыленности и содержания ртути в отходящих газах перед направлением их на установку по производству серной кислоты для заводов, включающих производство серной кислоты;

мониторинг и контроль температуры в плавильных и металлоплавильных печах для предотвращения образования дыма от перегрева металла и оксидов металлов;

оперативный мониторинг вибраций для обнаружения засоров и возможного выхода из строя оборудования;

оперативный мониторинг показателей переменного тока, напряжения и температуры электрических контактов в электролитических процессах;

контролирование подачи реагентов и производительности установки по очистке сточных вод посредством мониторинга температуры, мутности, pH, проводимости и расхода в режиме реального времени.

НДТ 4.

Для снижения организованных выбросов пыли и металлов НДТ заключается в применении системы управления техническим обслуживанием, в которой особое внимание уделяется поддержанию эффективности систем пылеподавления и пылеулавливания как части системы экологического менеджмента, представленной в НДТ 1.

1.3.1. Мониторинг выбросов в атмосферный воздух

НДТ 5.

НДТ является измерение выбросов загрязняющих веществ из дымовых труб от основных источников выбросов всех процессов, для которых указаны уровни, связанные с НДТ, а также вторичных производствах взаимосвязанных с основными производственными процессами (например, утилизация технологических газов отходящих печей на сернокислотных установках), техническое описание которых представлено в разделе 4.5.4 справочника по НДТ.

Периодичность мониторинга может быть адаптирована, если серия данных четко демонстрирует стабильность процесса очистки.

НДТ заключается в мониторинге выбросов в атмосферу в соответствии с национальными и/или международными стандартами, который должен обеспечивать предоставление данных эквивалентного качества и производиться с частотой, приведенной в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

1.3.2. Мониторинг сбросов загрязняющих веществ

НДТ 6.

НДТ заключается в использовании соответствующих стандартов для отбора проб воды и мониторинге сбросов в месте выпуска сточных вод из очистных установок в соответствии с национальными или другими международными стандартами, обеспечивающими предоставление данных эквивалентного качества.

Для мониторинга сброса сточных вод существует множество стандартных процедур отбора проб и анализа воды и сточных вод, в том числе:

случайная проба – одна проба, взятая из потока сточных вод;

составная проба – проба, отбираемая непрерывно в течение определенного периода, или проба, состоящая из нескольких проб, отбираемых непрерывно или периодически в течение определенного периода и затем смешанных;

квалифицированная случайная проба – составная проба из не менее чем пяти случайных проб, отобранных в течение максимум двух часов с интервалом не менее двух минут и затем смешанных. Техническое описание техники представлено в разделе 4.5.5 справочника по НДТ. Периодичность отбора проб в рамках мониторинга сбросов загрязняющих сбросов представлена в разделе 4 настоящего заключения по НДТ.

НДТ 6а.

Автоматизированная система мониторинга сбросов загрязняющих веществ.

№ п/п	Структурный элемент	Характеристика
1	2	3
1	Описание	Система для измерения исследуемого материала, возвращающая выходной сигнал, пропорциональный физической единице измеряемого параметра, и способная производить результаты измерений без вмешательства человека
2	Техническое описание	Комплекс технических и информационных средств, позволяющих осуществлять непрерывный мониторинг за состоянием сбросов предприятия: 1) температура (С0) 2) расходомер (м3/час) 3) водородный показатель (рН)
3	Достигнутые экологические выгоды	Соблюдение экологического законодательства Мониторинг в реальном времени за загрязнением водных ресурсов Общедоступность информации о загрязнении водных ресурсов
4	Экологические показатели и эксплуатационные данные	Зависят от конкретного объекта
5	Кросс-медиа эффекты	Не наблюдается
6	Технические соображения, касающиеся применимости	Общеприменима
7	Движущая сила внедрения	Контроль сбросов в реальном времени

Описание НДТ приведено в разделе 4.5.6. справочника по НДТ.

НДТ 6b.

Сокращение сбросов загрязняющих веществ со сточными водами: очистка сточных вод, образующихся при производстве цинка и кадмия, с целью удаления металлов и сульфатов. Использование одной или нескольких техник:

№ п/п	Техника	Применимость
1	2	3
1	Химическое осаждение	Общеприменима
2	Обработка слабокислой технологической воды	Общеприменима
3	Фильтрация	Общеприменима
4	Метод адсорбции	Общеприменима

Описание НДТ приведено в разделе 5.10.2. справочника по НДТ.

1.3.3. Шум

НДТ 7.

В целях снижения уровня шума НДТ заключается в использовании комбинации техник, техническое описание которых представлено в разделе 4.8 справочника по НДТ:

тщательный контроль и своевременное обслуживание оборудования;

использование (установка) препятствий, между источником шума и принимающим объектом. Подходящими препятствиями являются, например, защитные стены, валы/насыпи и здания.

заключение шумных установок или компонентов в звукопоглощающие структуры;

использование противовибрационных опор и соединений для снижения шума, издаваемого технологическим оборудованием, либо использование малошумного оборудования (при возможности);

изменение частоты звука с использованием шумоподавителей.

Применимость. Общеприменимо.

1.3.4. Запах

НДТ 8.

В целях снижения уровня запаха НДТ заключается в использовании комбинации техник, техническое описание которых представлено в разделе 4.9 справочника по НДТ:

предотвращение или сведение к минимуму использования материалов с резким запахом;

сдерживание и устранение пахучих материалов и газов до их развеивания и разбавления;

тщательное проектирование, эксплуатация и обслуживание любого оборудования, которое может генерировать различные запахи;

обработка материалов путем дожигания или фильтрации, если это возможно.

Применимость. Общеприменимо.

Описание НДТ приведено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.3.5 Выбросы в атмосферный воздух

НДТ 9.

Для снижения выбросов загрязняющих веществ в атмосферу от печей и вспомогательных устройств (аспирационные газовоздушные потоки, вентиляционный воздух и др.) при первичном и вторичном производстве цинка и кадмия НДТ заключается в сборе, обработке выбросов в централизованной системе очистки отходящих газов.

Отходящие потоки из различных источников собираются, смешиваются и обрабатываются в единой централизованной системе очистки отходящих газов, разработанной для эффективной обработки загрязняющих веществ, присутствующих в каждом из потоков. При этом не следует допускать смешивания потоков несовместимых по химическому составу.

Применение: ограничена в применимости для существующих установок в связи с конструктивными особенностями и расположением установок (необходимость дополнительных площадей).

Описание НДТ приведено в разделе 4.9. справочника по НДТ.

1.3.6 Неорганизованные выбросы

НДТ 10.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу НДТ заключается в разработке и реализации плана мероприятий по неорганизованным выбросам пыли как части системы экологического менеджмента, представленного в НДТ 1, который включает в себя:

1) определение наиболее значимых источников неорганизованных выбросов пыли;

2) определение и реализацию соответствующих мер и технических решений для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов в течение определенного периода времени.

Описание представлено в разделе 4.2. справочника по НДТ.

НДТ 11.

Для предотвращения или, если это практически невозможно, сокращения неорганизованных выбросов НДТ заключается в сборе неорганизованных выбросов как можно ближе к источнику и их последующей обработке. Детальное описание техники представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ.

НДТ 12.

НДТ является предотвращение или сокращение неорганизованных выбросов пыли при хранении и транспортировке материалов путем применения одного или нескольких методов, представленных в разделе 5.1 справочника по НДТ.

При использовании систем улавливания и очистки выбросов НДТ является оптимизация эффективности улавливания и последующей очистки путем применения соответствующих мер. Наиболее предпочтительным методом является улавливание выбросов пыли ближе к источнику.

К мерам, применимым для предотвращения и снижения выбросов пыли при хранении и транспортировке сырья, относятся:

соблюдение технологических требований во избежание ненужных перегрузок материалов и длительных простоев в незащищенных местах;

использование закрытых складов или силосов/контейнеров при хранении сырья и материалов, таких как концентраты, флюсы и мелкие материалы, оборудованных системой фильтрации и вытяжки воздуха для пылящих материалов. В противном случае бункеры должны быть оснащены пылезадерживающими перегородками и разгрузочными решетками, соединенными с системой пылеудаления и очистки;

хранение пылеобразующих материалов или вторичных материалов, содержащих водорастворимые органические соединения в герметичной упаковке;

использование крытых отсеков для хранения гранулированного или агломерированного материала;

использование системы водяного орошения (желательно с использованием оборотной воды) для пылеподавления;

установка пылегазоулавливающего оборудования в местах передачи (вентиляционных отверстий силосов, пневматических систем передачи и точек передачи конвейеров) и опрокидывания пылеобразующих материалов;

проведение регулярной очистки зоны хранения и, при необходимости, увлажнение водой;

в случае хранения на открытом воздухе располагать вдоль продольной оси отвалов по преобладающему направлению ветра;

создание ветрозащитных ограждений с использованием естественного рельефа, земляных насыпов или путем посадки высокой травы и вечнозеленых деревьев на открытых участках для улавливания и поглощения пыли;

ограничение высоты падения материала с конвейерных лент, механических лопат или захватов, если возможно, до не более чем 0,5 м;

регулировка скорости открытых ленточных конвейеров (<3,5 м/с);

строгие стандарты технического обслуживания оборудования.

НДТ 13.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов пыли при подготовке (дозирование, смешивание, перемешивание, дробление, сортировка) первичных и вторичных материалов НДТ заключается в применении одного или нескольких приведенных методов, представленных в разделе 5.1 справочника по НДТ:

использование закрытых конвейеров или пневматических систем при передаче пылеобразующих концентратов, флюсов и мелкозернистого материала;

использование закрытого оборудования при обращении с пылеобразующими материалами (если используются бункер-дозатор), оснащенного системами пылегазоулавливания с последующей очисткой;

в случае, если смешивание осуществляется на открытом пространстве, предпочтительно использование систем пылеподавления, таких как водяные оросители;

гранулирование сырья, если применимо, исходя их технологического процесса.

НДТ 14.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при предварительной обработке сырья и материалов (таких как сушка, разборка, спекание, брикетирование, гранулирование и дробление аккумуляторов, сортировка и классификация) при вторичном и первичном производстве цинка и кадмия НДТ заключается в использовании методов описанных в НДТ 13.

НДТ 15.

Для предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при процессах загрузки, плавки и выгрузки при первичном и вторичном производстве цинка и кадмия НДТ заключается в комплексном использовании технических решений, приведенных ниже:

закрытые здания и сооружения;

предварительная обработка пылеобразующего сырья;

использование герметичных систем загрузки с системой вытяжки воздуха;

использование герметичных или закрытых печей с герметизацией двери для процессов с прерывистой подачей и выходом, что способствует поддержанию положительного давления внутри печи на этапе плавления и предотвращению неорганизованных выбросов;

эксплуатация печи и газовых магистралей под отрицательным давлением и достаточной скорости извлечения газа для предотвращения повышения давления и разгерметизации;

оборудование мест загрузки и выгрузки, ковшах и зоне дросселирования пылеулавливающим оборудованием (вытяжки/кожухи);

полное покрытие вытяжки системой отвода воздуха (но новых установках);

поддержание герметичности печи;

поддержание температуры в печи на минимально необходимом уровне;

оборудование защитного кожуха для ковша во время выпуска плавки;

оборудование пылеулавливающими системами зоны загрузки и выпуска плавки, соединенными с системой фильтрации для очистки улавливаемых потоков;

подбор и подача сырья в соответствии с типом печи и применяемыми методами сокращения выбросов, представленными в разделе 5.1 справочника по НДТ.

НДТ 16.

В целях предотвращения и/или сокращения неорганизованных выбросов при переплавке, рафинировании и литье при производстве первичного и вторичного цинка и кадмия НДТ заключается в использовании комбинации, приведенных ниже методов, представленных в разделе 5.1 справочника по НДТ:

контроль температуры расплава;

закрытие крышкой котла во время реакции рафинирования и добавления химических веществ;

оборудование укрытий/колпаков над тигельной печью или котлом с системой вытяжки воздуха, а также в точках отвода и промывки;

использование закрытых механических сборщиков для удаления пылевидных шлаков/остатков.

НДТ 17.

НДТ является определение порядка величины неорганизованных выбросов из соответствующих источников с помощью методов:

прямые измерения, при которых выбросы измеряются у источника, возможны измерение или определение концентрации и массы;

косвенные измерения, при которых определение выбросов проводится на определенном расстоянии от источника;

использование расчетных методов с применением коэффициентов выбросов.

По возможности прямые методы измерения являются более предпочтительными, чем косвенные методы или оценки, основанные на расчетах с применением коэффициентов выбросов. Описание техники представлено в разделе 4.5 справочника по НДТ.

Примерами прямых измерений являются измерения в аэродинамических трубах с кожухами или другие методы. В последнем случае измеряется скоростью ветра и площадь вентиляционного отверстия на крыше, а также рассчитывается скорость потока. Поперечное сечение плоскости измерения вентиляционного отверстия на крыше разделено на участки одинаковой площади (измерение сетки).

Примеры косвенных измерений включают использование индикаторных газов, методы моделирования обратной дисперсии и метод баланса масс с применением лазерной системы обнаружения и измерения дальности.

Расчетные методы используются на основании рекомендаций по применению коэффициентов выбросов для оценки неорганизованных выбросов пыли при хранении и транспортировке сыпучих материалов, а также взвеси пыли с дорог в результате движения транспорта.

1.3.7. Организованные выбросы

Представленные ниже техники и достижимые с их помощью уровни эмиссий установлены для источников, оборудованных принудительными системами вентиляции.

НДТ 18.

В целях сокращения выбросов пыли и металлов при процессах, связанных с предварительной подготовкой сырья (прием, обработка, хранение, дозирование, смешивание, перемешивание, сушка, дробление, нарезка и сортировка) при производстве цинка и кадмия (кроме аккумуляторных батарей) НДТ заключается в использовании рукавного фильтра (одного или комбинации). Детальное описание техники представлено в разделах 5.1.3 справочника по НДТ.

Технологические показатели пыли, связанные с НДТ при подготовке сырья, приведены в таблице 2.1.

НДТ 19.

Для сокращения выбросов пыли и металлов при подготовке батарей (дробление, сортировка и классификация) при производстве вторичного кадмия НДТ заключается в использовании рукавного фильтра или мокрого скруббера. Детальное описание техники представлено в разделах 5.6, 5.7 справочника по НДТ.

Технологические показатели пыли, связанные с НДТ при подготовке батарей, приведены в таблице 2.2.

1.4. Первичное производство цинка

1.4.1. Гидрометаллургическое производство цинка

1.4.1.1. Выбросы в атмосферу

1.4.1.1.1. Неорганизованные выбросы

НДТ 20.

В целях сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу от подготовки подачи сырья и самой подачи НДТ заключается в использовании одной из или обеих техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Мокрая подача	Представлено в разделах 5.1, 5.2. справочника по НДТ	Общеприменима
2	Полностью закрытое технологическое оборудование, подключенное к скрубберу		Общеприменима

НДТ 21.

В целях сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу от обработки обжигом НДТ заключается в использовании одной или обеих техник, представленных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Выполнение операций при отрицательном давлении	Представлено в разделе 5.2.5 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Полностью закрытое технологическое оборудование, подключенное к скрубберу		Общеприменима

НДТ 22.

В целях снижения неорганизованных выбросов в атмосферу от выщелачивания, разделения и очистки твердой и жидкой фаз НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник, приведенных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Накрывание цистерн крышками	Представлено в разделе 5.2.8 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Покрытие входов и выходов желобов с технологической жидкостью		Общеприменима
3	Подключение резервуаров к центральной системе предотвращения выбросов с механической тягой или к однобаковой системе предотвращения выбросов		Общеприменима
4	Покрытие вакуумных фильтров с помощью вытяжек и подключение их к системе предотвращения выбросов		Применима только к фильтрации горячих жидкостей на этапах выщелачивания и разделения твердой и жидкой фаз

НДТ 23.

В целях сокращения неорганизованных выбросов в атмосферу от электролитического выделения НДТ заключается в использовании добавок, особенно пенообразователей, в электролизерах. Техническое описание НДТ представлено в разделе 5.2.9 справочника по НДТ.

1.4.1.1.2. Организованные выбросы

НДТ 24.

В целях сокращения выбросов пыли и металла в атмосферу из-за обработки и хранения сырья, сухой подготовки сырья для муфеля, сухой подачи сырья и обработки обжигом НДТ заключается в использовании рукавного фильтра, техническое описание которого представлено в разделе 5.1.3 справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от обращения и хранения сырья, сухой подготовки сырья для муфеля, обработки обжигом и сухой подачи приведены в таблице 2.3.

НДТ 25.

В целях сокращения выбросов цинка и серной кислоты в атмосферу от выщелачивания, очистки и электролиза, а также сокращения выбросов арсина и стибина при очистке НДТ заключается в использовании одной и/или комбинации техник, описание которых представлено в разделе 5.2 справочника по НДТ.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Скруббер мокрой очистки	Представлено в разделе 5.1.3. справочника по НДТ	Общеприменима
2	Каплеуловитель		Общеприменима к новым установкам
3	Центрифугальная система		Общеприменима

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов цинка и серной кислоты в атмосферу от выщелачивания, очистки и электролиза, а также для выбросов арсина и стибина при очистке приведены в таблице 2.4.

1.4.1.2. Защита почвенных и грунтовых вод

НДТ 26.

В целях предотвращения загрязнения почвенных и грунтовых вод НДТ заключается в использовании водонепроницаемой обваловки для резервуаров, используемых во время выщелачивания или очистки, и системы защитной обваловки цехов электролиза. Техническое описание НДТ представлено в разделах 5.5.2, 5.2.11, 5.2.12 справочника по НДТ.

1.4.1.3. Образование сточных вод

НДТ 27.

В целях снижения потребления пресной воды и предотвращения образования сточных вод НДТ заключается в использовании комбинации техник, представленных ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Возврат слитой жидкости из котла и воды из замкнутых контуров охлаждения ротора на мокрую очистку газом или на стадию выщелачивания	Представлено в разделе 5.5.2 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Возврат сточных вод из операций по очистке/разливов ротатора, электролиза и литья на стадию выщелачивания		Общеприменима
3	Возврат сточных воды из операций очистки/разливов выщелачивания и очистки, промывания фильтрационного осадка и мокрой очистки газом до стадии выщелачивания и/или очистки		Общеприменима

1.4.1.4. Отходы

НДТ 28.

В целях снижения количества отходов, отправляемых на утилизацию, НДТ заключается в организации операций на объекте, чтобы облегчить повторное использование технологических отходов или, в противном случае, переработку технологических отходов, в том числе с помощью использования одной из или комбинации техник, представленной ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Повторное использование пыли, собранной в бункере для концентратов, и обработка в рамках технологического процесса (вместе с подачей концентрата)	Представлено в разделах 5.5.1, 5.6.1.3, 5.7.3, 5.8.2 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Повторное использование пыли, собранной в процессе обжига, через бункер для обжига		Общеприменима
3	Повторная переработка остатков, содержащих свинец и серебро, в качестве сырья на внешней установке		Применяется в зависимости от содержания металла и доступности рынка/процесса
4	Переработка остатков, содержащих Cu, Co, Ni, Cd, Mn в качестве сырья на внешней установке для получения продукта, отвечающего требованиям рынка		Применяется в зависимости от содержания металла и доступности рынка/процесса

НДТ 29.

Для того, чтобы выщелачивающие отходы были пригодны для окончательного удаления, НДТ заключается в использовании одной из техник, представленной ниже:

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Пирометаллургическая обработка в вельц-печи	Представлено в разделе 5.2.13.1 справочника по НДТ	Применяется только для нейтральных отходов выщелачивания, которые не содержат слишком много ферритов цинка и/или не содержат высоких концентраций благородных металлов
2	Процесс Jarofix	Представлено в разделе 5.2.13.2.1 справочника по НДТ	Применяется только для ярозитных остатков железа. Ограниченная применимость в связи с существующим патентом
3	Процесс сульфидирования	Представлено в разделе 5.2.13.2.2 справочника по НДТ	Применяется только для остатков ярозита железа и прямых выщелачивающих остатков
4	Уплотнение остатков железа	Представлено в разделе 5.2.13.2.3 справочника по НДТ	Применяется только для остатков гетита и богатого гипсом шлама с установки по очистке сточных вод

НДТ 29а.

Процесс Jarofix состоит из смешивания ярозитного осадка с портландцементом, известью и водой.

Описание НДТ приведено в разделе 5.2.13.2.1 справочника по НДТ.

НДТ 29b.

Процесс сульфидирования состоит из добавления NaOH и Na₂S к остаткам в резервуаре для промывания осадка и в сульфидирующих реакторах.

Описание НДТ приведено в разделе 5.2.13.2.2 справочника по НДТ.

НДТ 29c.

Уплотнение остатков железа включает снижение содержания влаги с помощью фильтров и добавление извести или других веществ.

Описание НДТ приведено в разделе 5.2.13.2.3 справочника по НДТ.

1.4.2. Пирометаллургическое производство цинка

1.4.2.1. Выбросы в атмосферу

1.4.2.1.1. Организованные выбросы пыли

НДТ 30.

Чтобы уменьшить выбросы пыли и металла в атмосферу (кроме тех, которые направляются на установку серной кислоты) из пирометаллургического производства цинка, НДТ заключается в использовании рукавного фильтра, техническое описание которого представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ.

Применимость: в случае высокого содержания органического углерода в концентратах (например, около 10%) рукавные фильтры не могут применяться из-за засорения, а также могут использоваться другие техники (например, скруббер мокрой очистки).

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу (за исключением тех, которые направлены на установку серной кислоты) от пирометаллургического производства цинка приведены в таблице 2.5.

НДТ 31.

В целях снижения выбросов SO2 в атмосферу (кроме тех, которые направляются на установку серной кислоты или жидкого SO2) от пирометаллургического производства цинка НДТ заключается в использовании техники мокрой десульфуризации, описание которая представлена в разделе 5.3.2 справочника по НДТ.

Применимость: применим при гидрометаллургическом производстве цинка.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов SO2 в атмосферу (за исключением тех, которые направлены на установку серной кислоты) от пирометаллургического производства цинка приведены в таблице 2.6.

НДТ 32.

Для снижения выбросов SO2 из отходящих газов с высоким содержанием SO2 и во избежание образования отходов от системы очистки дымовых газов НДТ заключается в рекуперации серы путем производства серной кислоты или других серосодержащих продуктов, описание которых представлено в разделе 5.3.3 справочника по НДТ.

Применимость: используемые технические решения применимы при производстве серной кислоты и для гидрометаллургического производства цинка.

1) установки одинарного контактирования;

2) установки ДК/ДА (двойное контактирование/двойная абсорбция);

3) установки мокрого катализа.

Технологические показатели SO2, связанные с НДТ, при рекуперации серы, содержащейся в отходящих газах плавильных печей, путем производства серной кислоты и других продуктов приведены в таблице 2.7.

1.5. Вторичное производство цинка

1.5.1. Выбросы в атмосферу

1.5.1.1. Организованные выбросы пыли

НДТ 33.

В целях снижения выбросов пыли и металла в атмосферу от гранулирования и переработки шлака НДТ заключается в использовании рукавного фильтра, описание которого представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от гранулирования и переработки шлака приведены в таблице 2.8.

НДТ 34.

В целях снижения выбросов пыли и металла в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи НДТ заключается в использовании рукавного фильтра, описание которого представлено в разделе 5.1.3 справочника по НДТ.

Применимость: рукавный фильтр не может применяться для операции шлакования (когда необходимо уменьшить хлориды вместо оксидов металлов).

Технологические показатели, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи приведены в таблице 2.9.

1.5.1.2. Выбросы органических соединений

НДТ 35.

В целях снижения выбросов органических соединений в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи НДТ заключается в использовании одной из или комбинации техник.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Введение адсорбента (активированный уголь или буроугольный кокс), за которым следует рукавный фильтр и/или ЭСО	Представлено в разделах 5.1, 5.2.6 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Термический окислитель	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Общеприменима
3	Восстановительный термический окислитель	Представлено в разделе 4.3.1 справочника по НДТ	Не может применяться по причинам безопасности

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов общих ЛОС и ПХДД/Ф в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи приведены в таблице 2.10.

1.5.1.3. Выбросы кислот

НДТ 36.

В целях снижения выбросов HCl и HF в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц- печи НДТ заключается в использовании одной из техник, приведенных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Введение адсорбента, за которым следует рукавный фильтр	Представлено в разделе 5.1, справочника по НДТ	Плавление металлических и смешанных металлических/окислительных потоков Вельц-печь
2	Скруббер мокрой очистки	Представлено в разделе 5.6.1.1, справочника по НДТ	Шлаковозгонная печь

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов HCl и HF в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи приведены в таблице 2.11.

1.5.2. Генерация и очистка сточных вод

НДТ 37.

В целях сокращения потребления пресной воды при работе вельц-печей НДТ заключается в использовании многоступенчатого противоточного промывания.

Вода, поступающая с предыдущего этапа промывания, фильтруется и повторно используется на следующем этапе промывания. Можно использовать два или три этапа, что позволяет в три раза снизить потребление воды по сравнению с одноступенчатым противоточным промыванием. Техническое описание НДТ представлено в разделе 5.4.2 справочника по НДТ.

НДТ 38.

В целях предотвращения или сокращения выбросов галогенидов в воду со стадии промывки в процессе работы вельц-печи НДТ заключается в использовании кристаллизации. Техническое описание НДТ представлено в разделе 5.4.2 справочника по НДТ.

1.6. Плавка, получение сплавов, отливка цинковых слитков и производство цинкового порошка

1.6.1. Выбросы в атмосферный воздух

1.6.1.1. Неорганизованные выбросы пыли

НДТ 39.

В целях сокращения неорганизованных выбросов пыли в атмосферу от плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков НДТ заключается в использовании оборудования под отрицательным давлением. Техническое описание техники представлено в разделах 5.2.7, 5.2.8 справочника по НДТ.

1.6.1.2. Организованные выбросы пыли

НДТ 40.

В целях сокращения выбросов пыли и металла в атмосферу от плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков и производства цинкового порошка НДТ заключается в использовании рукавного фильтра. Техническое описание техники представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ.

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков и производства цинкового порошка приведены в таблице 2.12.

1.6.2. Сточные воды

НДТ 41.

В целях предотвращения образования сточных вод от плавки и отливки цинковых слитков НДТ заключается в повторном использовании охлаждающей воды. Техническое описание техники представлено в разделе 5.4.2 справочника по НДТ.

1.6.3. Отходы

НДТ 42.

В целях снижения количества отходов, отправляемых на утилизацию от плавки цинковых слитков, НДТ заключается в организации операций на объекте, чтобы облегчить повторное использование технологических отходов или, в противном случае, переработку технологических отходов, в том числе с помощью использования одной или обеих техник, указанных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Использование окисленной фракции цинковых шлаков и пыли, содержащей цинк, из плавильных печей в обжиговой печи или в процессе гидрометаллургического производства цинка	представлено в разделе 5.5.1 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Использование металлической фракции цинковых и металлосодержащих шлаков от отливки катодов в плавильной печи или извлечение в виде цинковой пыли или оксида цинка на установке по очистке цинка	представлено в разделе 5.5.1 справочника по НДТ	Общеприменима

1.7. Производство кадмия

1.7.1. Выбросы в атмосферу

1.7.1.1. Неорганизованные выбросы

НДТ 43.

В целях снижения неорганизованных выбросов в атмосферу НДТ заключается в использовании одной или обеих техник.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Центральная вытяжная система, подключенная к скрубберу для выщелачивания и твердо-жидкостной сепарации в гидрометаллургическом производстве; для брикетирования/гранулирования и выделения газов в пирометаллургическом производстве; и для процессов плавления, легирования и литья	представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ	Общеприменима
2	Покрытие ячеек для этапа электролиза в гидрометаллургическом производстве	представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ	Общеприменима

1.7.1.2. Организованные выбросы пыли

НДТ 44.

В целях сокращения выбросов пыли и металла в атмосферу от пирометаллургического производства кадмия и плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков НДТ заключается в использовании одной или комбинации техник, представленных ниже:

№ п/п	Техника		Описание		Применимость
1		2		3		4
1		Рукавный фильтр		представлено в разделе 5.1 справочника по НДТ		Общеприменима
2		ЭСО		представлено в разделе 5.2.6 справочника по НДТ		Общеприменима
3		Скруббер мокрой очистки		представлено в разделе 5.6.1.1 справочника по НДТ		Применимость может быть ограничена в следующих случаях: - очень высокие скорости потока отходящего газа (из-за значительного количества образующихся отходов и сточных вод) - в засушливых районах (из-за большого объема воды и необходимости очистки сточных вод)

Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли и кадмия в атмосферу от пирометаллургического производства кадмия и плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков приведены в таблице 2.13.

1.7.2. Отходы

НДТ 45.

В целях снижения количества отходов, отправляемых на утилизацию от гидрометаллургического производства кадмия, НДТ заключается в организации операций на объекте, чтобы облегчить повторное использование технологических отходов или, в противном случае, переработку технологических отходов, в том числе с помощью использования одной из техник, указанных ниже.

№ п/п	Техника	Описание	Применимость
1	2	3	4
1	Извлечение кадмия из цинкового процесса в качестве обогащенного кадмием цементата в секции очистки, его дополнительное концентрирование и очистка (электролизом или пирометаллургическим процессом) и, наконец, его преобразование в кадмий или соединения кадмия, отвечающие требованиям рынка	представлено в разделах 5.7.3, 5.8.2 справочника по НДТ	Применяется только в том случае, если существует экономически выгодный спрос
2	Извлечение кадмия из цинкового процесса в качестве, обогащенного кадмием цементата в секции очистки, а затем применение набора гидрометаллургических операций с целью получения осадка, богатого кадмием (например, цемент (металл Cd), Cd (OH)2), который подвергается захоронению на полигонах, а все другие технологические потоки повторно перерабатываются на кадмиевой уске или в потоке цинковой установки	представлено в разделах 5.7.3, 5.8.2 справочника по НДТ	Применяется только в том случае, если имеется подходящий полигон для промышленных отходов

Раздел 2. Технологические показатели (уровни эмиссий), связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух (выбросы загрязняющих веществ)

Таблица 2.1. Технологические показатели пыли, связанные с НДТ при подготовке сырья

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль*	≤5**

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021 г. ≤ 20 мг/Нм³.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 6.

Таблица 2.2. Технологические показатели пыли, связанные с НДТ при подготовке батарей

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	≤5

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки.

Мониторинг, связанный с НДТ: см. НДТ 6.

Таблица 2.3. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ для выбросов пыли в атмосферу от обращения и хранения сырья, сухой подготовки сырья для муфеля, обработки обжигом и сухой подачи

№ п/п	Параметр	НДТ -ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	< 5**

* как среднее значение за период выборки;

** для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021 г. ≤ 20 мг/Нм³.

Таблица 2.4. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов цинка и серной кислоты в атмосферу от выщелачивания, очистки и электролиза, а также для выбросов арсина и стибина при очистке

п/п	Параметр	НДТ -ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Zn	< 1
2	H2SO4	< 10
3	Сумма AsH3 и SbH3	< 0,5

* как среднее значение за период выборки.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.5. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу (за исключением тех, которые направлены на установку серной кислоты) от пирометаллургического производства цинка

№ п/п	Параметр	НДТ -ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	2 - 5

*

1) как среднесуточное значение, так и среднее значение за период выборки;

2) если рукавный фильтр не применяется, верхний предел диапазона составляет 10 мг/Нм³.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.6. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов SO₂ в атмосферу (за исключением тех, которые направлены на установку серной кислоты) от пирометаллургического производства цинка

№ п/п	Параметр	НДТ -ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	SO2	<500

*

1) как среднесуточное значение, так и среднее значение за период выборки;

2) для предприятий, введенных в эксплуатацию до 01 июля 2021 г., до выбора техники очистки с минимальным воздействием на объекты окружающей среды и апробации в промышленных условиях: 50 - 1000 мг/Нм³.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.7. Технологические показатели SO2, связанные с НДТ, при рекуперации серы, содержащейся в отходящих газах плавильных печей, путем производства серной кислоты и других продуктов

№ п/п	Тип процесса преобразования	Коэффициент преобразования, %**	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3	4
1	Одноконтактный завод серной кислоты	-***	800 - 1000
2	Двухконтактный завод серной кислоты	>99,8
3	Установка мокрого катализа (процесс WSА)	>98***

* среднесуточное значение или среднее значение за период выборки;

** коэффициент преобразования, включающий абсорбционную колонну, без учета эффективности последующей очистки хвостовых газов;

*** показатели с учетом доочистки хвостовых газов.

Таблица 2.8. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от гранулирования и переработки шлака

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	≤5

* как среднее значение за период выборки.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.9. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи

№ п/п	Параметр	НДТ -ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	2-5

*

1) как среднесуточное значение, так и среднее значение за период выборки;

2) если рукавный фильтр не применяется, верхний предел диапазона может быть выше, вплоть до 15 мг/Нм³;

3) ожидается, что выбросы пыли будут направлены к более низкому пределу диапазона, если выбросы мышьяка или кадмия превышают 0,05 мг/Нм³.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.10. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов общих ЛОС и ПХДД/Ф в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи

№ п/п	Параметр	Ед. измерения	НДТ -ТП
1	2	3	4
1	Общие ЛОС	мг/Нм3	2 - 20*
2	ПХДД/Ф	нг МТЭ/Нм3	< 0,1**

* как среднесуточное значение, так и среднее значение за период выборки;

** как среднее значение за период выборки не менее шести часов.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.11. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов HCl и HF в атмосферу от плавления металлических и смешанных металлических/окислительных потоков, а также из шлаковозгонной печи и вельц-печи

№ п/п	Параметр	НДТ -ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	HCl	< 1,5
2	HF	< 0,3

* как среднее значение за период выборки.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.12. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли в атмосферу от плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков и производства цинкового порошка

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	≤5

* как среднее значение за период выборки.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Таблица 2.13. Технологические показатели выбросов, связанные с НДТ, для выбросов пыли и кадмия в атмосферу от пирометаллургического производства кадмия и плавки, получения сплавов и отливки цинковых слитков

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/Нм3)*
1	2	3
1	Пыль	≤5
2	Cd	< 0,1

* как среднее значение за период выборки.

Связанный мониторинг находится в НДТ 6.

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

Таблица 2.14. Технологические показатели в сбросах сточных вод, поступающих в принимающие водоемы, соответствующие НДТ при производстве первичного и вторичного цинка и кадмия

№ п/п	Параметр	НДТ-ТП (мг/л)*
1	2	3
1	Мышьяк и его соединения	<0,1
2	Кадмий (Cd)	<0,1
3	Медь (Cu)	<0,2
4	Ртуть (Hg)	<0,05
5	Свинец (Pb)	<0,5
6	Цинк (Zn)	<1
7	Взвешенные вещества	<25

*

1) среднесуточное значение;

2) используемые показатели в метах выпуска очищенных потоков из установок по очистке сточных вод.

Раздел 3. Иные технологические показатели, связанные с применением наилучших доступных техник, в том числе уровни потребления энергетических, водных и иных ресурсов

Иные технологические показатели, связанные с применением НДТ, выражаются в количестве потребления ресурсов в расчете на единицу времени или единицу производимой продукции (товара), выполняемой работы, оказываемой услуги. Соответственно, установление иных технологических показателей обусловлено применяемой технологией. Кроме того, в результате анализа потребления энергетических, водных и иных (сырьевых) ресурсов получен вариативный ряд показателей, который зависит от многих факторов:

качественные показатели сырья;

производительность и эксплуатационные характеристики установок;

качественные показатели готовой продукции;

климатические особенности регионов и т.д.

Технологические показатели потребления ресурсов должны быть ориентированы на внедрение НДТ, в том числе прогрессивной технологии, повышение уровня организации производства, соответствовать наименьшим значениям (исходя из среднегодового значения потребления соответствующего ресурса), отражать конструктивные, технологические и организационные мероприятия по экономии и рациональному потреблению.

Иные технологические показатели рассматриваются исходя из индивидуальных особенностей предприятий по используемому сырью и топливу, требованиям к качеству выпускаемой продукции и иным факторам, с учетом положений справочников по НДТ смежных отраслей/сопоставимых процессов, а также возможности внедрения соответствующих НДТ. Необходимо учитывать финансовые и технические ресурсы предприятия при выборе НДТ в конкретных условиях, что обеспечит эффективность в достижении технологических показателей.

В соответствии с национальными документами государственного планирования при установлении технологических нормативов предлагаются следующие иные технологические показатели:

по энергоэффективности: снижение энергоемкости промышленности на 10% к 2029 году от уровня 2021 года;

внедрение оборотного и повторного водоснабжения – до 100% с учетом применимости в технологических процессах.

Раздел 4. Требования по мониторингу, связанные с применением наилучших доступных техник

Атмосферный воздух

№ п/п	Параметр	Контроль, относящийся к:	Минимальная периодичность контроля(6)
1	2	3	4
1	Пыль (1)	НДТ 18	Непрерывное (2)
		НДТ 18	Один раз в квартал* (2)
2	Мышьяк и его соединения, выраженные как As	НДТ 17, НДТ 18	Один раз в квартал*
3	Кадмий и его соединения, выраженные как Cd	НДТ 15, НДТ 16, НДТ 17, НДТ 18	Один раз в квартал*
4	Медь и ее соединения, выраженные как Cu	НДТ 17, НДТ 18	Один раз в квартал*
5	Свинец и его соединения, выраженные как Pb	НДТ 15, НДТ 16, НДТ 17, НДТ 18	Один раз в квартал*
6	Другие металлы, при необходимости (3)	НДТ 15, НДТ, 16, НДТ 17, НДТ 18	Один раз в квартал*
7	SO2(4)	НДТ 21	Непрерывно или один раз в квартал(2)
8	NOx, выраженный как NO2	НДТ 23	Непрерывно или один раз в квартал(2)
9	Летучие органические соединения (ЛОС)	НДТ 19	Непрерывно или один раз в квартал(2)
10	ПХДД/Ф	НДТ 19	Один раз в квартал*
11	H2SO4	НДТ 19	Один раз в квартал*

Примечание:

* согласно ПЭК, но не реже одного раза в квартал. Данная периодичность применяется к контролю основных источников технологических выбросов. В отношении других источников (мехмастерские, раскомандировки, склады, неорганизованные источники и т.п.) периодичность отражает сроки предоставления отчетности и может включать расчетные методы;

(1) для источников выбросов пыли при хранении и обработке сырья, при скорости потока менее 10000 Нм³/ч, мониторинг может быть основан на измерении косвенных параметров на основании требований технологического регламента;

(2) непрерывные измерения применимы для источников наибольших выбросов в атмосферу (более 500 т/год). В случае неприменимости непрерывного измерения НДТ заключается в увеличении частоты проведения периодического мониторинга.

(3) зависит от состава используемого сырья;

(4) для расчета выбросов SO₂ можно использовать баланс массы, основанный на измерении содержания серы в каждой из потребляемых партий анодов;

(5) при проведении непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если оценка результатов измерений показывает, что нижеперечисленные условия соблюдены в календарном году:

a) допустимое среднемесячное значение не превышает соответствующие пороговые значения выбросов;

b) допустимое среднесуточное значение не превышает 110 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

c) 95 % всех допустимых среднечасовых значений за год не превышают 200 % от соответствующих пороговых значений выбросов;

при отсутствии непрерывных измерений пороговые значения выбросов считаются соблюденными, если результаты каждой серий измерений или иных процедур, определенных в соответствии с правилами, установленными компетентными органами, не превышают пороговые значения выбросов;

(6) частота мониторинга не применяется в случаях, когда установка эксплуатируется исключительно в целях измерения выбросов.

Водные ресурсы (концентрация загрязняющих веществ в сбросах сточных вод)

№ п/п	Параметр	Периодичность отбора проб	№ соответствующей НДТ
1	2	3	4
1	Ртуть (Hg)*	Один раз в квартал	НДТ 6
2	Мышьяк (As)	Один раз в месяц
3	Кадмий (Cd)	Один раз в месяц
4	Медь (Cu)	Один раз в месяц
5	Свинец (Pb)	Один раз в месяц
6	Цинк (Zn)	Один раз в месяц
7	Сульфат (SO4)	Один раз в месяц
8	Взвешенные вещества	Один раз в месяц

* не является веществом, определяющим эмиссии всего производства, может выделяться только на отдельных технологических операциях.

Раздел 5. Требования по ремедиации

Основным фактором воздействия на атмосферный воздух при производстве цинка и кадмия являются выбросы загрязняющих веществ, возникающие в результате эксплуатации организованных источников выбросов.

Наиболее ключевой экологической проблемой на сегодняшний день остается содержание загрязняющих веществ в отходящих газах при производстве цинка и кадмия. Поступление загрязняющих веществ в атмосферный воздух происходит на всех этапах производственного цикла и определяется лишь спецификой производственной деятельности:

производство цинка и кадмия из первичного сырья;

попутное извлечение цинка и кадмия из вторичного сырья;

очистка получаемой продукции от примесей и т. д.

Величина воздействия деятельности объектов цинковой промышленности на грунтовые и подземные воды зависит от объема водопотребления и водоотведения, эффективности работы очистных сооружений, качественной характеристики сброса сточных воды на поля фильтрации и рельеф местности. Качественный состав сбрасываемых сточных вод обусловлен составом вод, используемых на водоснабжение предприятия, составом используемого сырья, спецификой технологических процессов, составом промежуточных продуктов, либо составом готовых продуктов, существующих систем очистки сточных вод.

Образующиеся в результате производственных и технологических процессов отходы могут передаваться на утилизацию/переработку сторонним организациям на договорной основе, частично могут использоваться для собственных нужд, часть возвращается в производство после извлечения составных металлов, образующихся в процессе восстановительных реакций.

Согласно действующему законодательству Республики Казахстан ремедиация проводится при выявлении факта экологического ущерба:

животному и растительному миру;

подземным и поверхностным водам;

землям и почве.

Таким образом, в результате деятельности предприятий по производству цинка и кадмия следующие негативные последствия наступают в результате загрязнения атмосферного воздуха и дальнейшего перехода загрязняющих веществ из одного компонента природной среды в другую:

загрязнение земель и почв в результате осаждения загрязняющих веществ из атмосферного воздуха на поверхность почв, дальнейшая их инфильтрация в поверхностные и подземные воды;

воздействие на животный и растительный мир.

При обнаружении фактов экологического ущерба компонентам природной среды по результатам производственного и (или) государственного экологического контроля, причиненного в результате антропогенного воздействия, при закрытии и (или) ликвидации последствий деятельности необходимо провести оценку изменения состояния компонентов природной среды в отношении состояния, установленного в базовом отчете или эталонного участка.

Лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно предпринять соответствующие меры для устранения такого ущерба, чтобы восстановить состояние участка, следуя нормам действующего законодательства Республики Казахстан и методическим рекомендациям по разработке программы ремедиации.

Помимо того, лицо, действия или деятельность которого причинили экологический ущерб, должно принять необходимые меры для удаления, сдерживания или сокращения эмиссий соответствующих загрязняющих веществ, также для контрольного мониторинга в сроки и периодичность, для того чтобы с учетом их текущего или будущего утвержденного целевого назначения, участок больше не создавал значительного риска для здоровья человека и не причинял ущерб от ее деятельности в отношении окружающей среды из-за загрязнения компонентов природной среды.

Заключительные положения и рекомендации

Заключение по НДТ разработано в соответствии с требованиями действующего законодательства Республики Казахстан, Правилами выдачи экологических разрешений, декларацией о воздействии на окружающую среду, а также форм бланков экологического разрешения на воздействие и порядка их заполнения, утвержденными приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 9 августа 2021 года № 319.

Проведены анализ и систематизация информации об отрасли производства цинка и кадмия в целом, применяемых в отрасли технологиях, оборудовании, сбросах и выбросах загрязняющих веществ, образовании отходов производства, других факторах воздействия на окружающую среду, энерго- и ресурсопотреблении с использованием данных отчетов экспертной оценки предприятий, литературных данных, изучения нормативной документации, экологических отчетов, планов модернизации и инновационного развития предприятий по производству цинка и кадмия.

По итогам были сформулированы следующие рекомендации, касающиеся дальнейших работ по корректировке и усовершенствованию списка НДТ и возможности их внедрения:

предприятиям рекомендуется осуществлять сбор, систематизацию и хранение сведений об уровнях эмиссий загрязняющих веществ, в особенности маркерных, в окружающую среду, потребления сырья и энергоресурсов, а также проведении модернизации основного и природоохранного оборудования, экономических аспектах внедрения НДТ;

при проектировании, эксплуатации, реконструкции, модернизации технологических объектов необходимо обратить внимание на мониторинг, контроль и снижение физических факторов воздействия на окружающую среду; внедрение АСМ эмиссий в окружающую среду является необходимым инструментом получения фактических данных по эмиссиям МЗВ и пересмотра технологических показателей МЗВ;

при модернизации технологического и природоохранного оборудования в качестве приоритетных критериев выбора новых технологий, оборудования, материалов следует использовать повышение энергоэффективности, ресурсосбережение, снижение негативного воздействия объектов производства на окружающую среду.