Республика соттарының азаматтар мен лауазымды адамдарға әкімшілік жаза қолдануға байланысты істер жөніндегі заңдарды қолданудың кейбір мәселелері туралы

Қаулы Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумы 1989 жылғы 29 қыркүйек N 7. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004 жылғы 26 қарашадағы N 18 Нормативтік қаулысымен.

Азаматтар мен лауазымды адамдарға әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыларға берiлген шағымдар жөнiндегi iстер бойынша сот практикасын жинақтап қорыту нәтижелерiн талқылай келiп, Қазақ ССР Жоғарғы Сотының Пленумы мынаны атап көрсетедi: республика соттары осы категориядағы iстердi қарауға көп көңiл бөле бастады, сот әдiлдiгi және азаматтардың праволары мен заң қорғайтын мүдделерiн право бұзушылықтан қорғау iсiн жүзеге асыру деңгейi арта түсуде.

Солай бола тұрса да, соттардың жұмысында әкiмшiлiк жаза қолдануға өкiлеттiк берiлген органдар қаулыларының заңдылығы мен негiзділігiн, сот бақылауының тиiмдiлiгiн төмендететiн кемшiлiктер әлi де орын алып отыр.

Осы категориядағы iстердi кiмдердiң қарайтындығы туралы мәселенi шешуде қателiктерге жол берiлуде. Iстердi сотта қарауға әзiрлiк толық жүргiзiлмейдi немесе немқұрайды әзiрленедi.

Сот мәжiлiсiнде, iс үшiн маңызы бар мән-жайлардың толық әрi жанжақты анықталуы әрдайым қамтамасыз етiлiп отырмайды. Мерзiмiн өткiзiп берген шағымдарды шешкен кезде, соттар мерзiмiнiң өтiп кету себебi туралы және оны қалпына келтiру туралы мәселенi талқыламайды.

Iстердi қарау мерзiмдерi бұзылып отырады.

Көптеген сот билiктерi, әсiресе олардың қорытынды бөлiктерi заң талаптарына сай емес.

Аталған кемшiлiктердi жою және сот практикасының бiркелкiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында, Қазақ CCP Жоғарғы Сотының Пленумы Қаулы етеді:

1. Азаматтар мен лауазымды адамдарға әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыларға берiлетiн шағымдарды қарауда елеулi кемшiлiктер бар екендiгiне соттардың назары аударылсын.

2. Қазақ ССР Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 24-тарауында белгiленген тәртiп бойынша азаматтар мен лауазымды адамдарға әкiмшiлiк жаза қолдану туралы әкiмшiлiк органдарының (лауазымды адамдардың) қаулыларына берiлген шағымдары қаралатыны осы органдар (лауазымды адамдар) Қазақ ССР-інің Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы кодексінің 23-статьясына сәйкес әкiмшiлiк жаза қолдануға праволы екендiгi түсiндiрiлсiн.

Лауазымды адамдардың әкiмшiлiк жаза қолдануға байланысты емес iс-әрекетiне берiлген шағымдар Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 233-статьясында көрсетiлген iстердiң қатарына жатпайды, оларды жоғары тұрған басқару органдары қарайды, ал осы кодекстің 24-тарауында белгiленген мән-жайлар болған жағдайда, оларды осы статьяның ережелерi бойынша қарау қажет.

3. Әкiмшілік право бұзушылық туралы кодекстiң 281-статьясының 1, 2-бөлiктерi және 3-бөлігі бойынша, өзге органдардың (лауазымды адамдардың) штраф түрiнде әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыларына берiлетiн шағымдар бойынша балама қарастылық белгiленген. Сондықтан сот, арыз берушi жоғары тұрған басқару органына шағым бергендiгiн (бермегендігін) анықтауға тиiс. Егер шағым бойынша, халық депутаттарының тиiстi Советi атқару комитетiнiң немесе жоғары тұрған органының (лауазымды адамның) шешiмi бар болса, ол Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 129-статьясының 1-бөлiгiне сәйкес қабылданбауға тиiс.

Алайда әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулы жөнiнде сотқа, ал екіншісi (басқалары) жоғары тұрған басқару органына шағым берсе, келiп түскен шағымдардың бәрiн халық соты қарайды, оның шешiмi тұжырымды болады.

Мұндай жағдайда халық судьясы iстi сотта қарауға әзiрлеу сатысында дауды жоғары тұрған басқару органының қараған-қарамағанын анықтауға тиiс. Әкiмшiлiк право бұзушылыққа қатысушылардың барлығы жөнiндегi даудың қаралғаны анықталса, сот ic жүргiзудi өндірістен қысқартады.

Сонымен қатар өзге органның (лауазымды адамның) өзге штрафтан басқа (жаза) Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы Кодекстiң 281-статьясының 3-бөлігі қолдану туралы қаулыларына берiлген шағымдарды, егер оларды бұған дейiн жоғары тұрған (әкiмшiлiк жаза қолданған адам жөнiнде) орган (лауазымды адам) қараған болса, халық соты қарауы мүмкiн. Егер шағымды жоғары тұрған басқару органы (лауазымды адам) алдын ала қарамаған болса, Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 129-статьясының 2-бөлігіне сәйкес сот өндiрiсiне қабылданбауы мүмкiн.

4. Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы кодекстiң 281-статьясының 3-бөлiгiне сәйкес бiр мезгiлде негiзгi және қосымша әкiмшiлiк жазалардың бiрiн қолдану туралы қаулыға берiлетiн шағым негiзгі жазаны қолдану туралы қаулыны қарауға праволы органға берiлуi мүмкiн және шағым қаулыға толықтай немесе оның бiр бөлiгіне ғана берiлуi мүмкiн.

5. Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы кодекстiң 283-статьясына сәйкес сот тек қана осы Кодекстiң 216-статьясында көзделген әкiмшiлiк право бұзушылық жасағаны үшiн әкiмшiлiк жаза қолдану туралы халық сотының қаулысына прокурордың берген наразылығын қарайды.

Басқа жағдайларда соттың қарауына жататын iстер бойынша әкiмшiлiк право бұзушылық туралы қаулыға берiлген шағым жөнiндегi iске Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 31-статьясы бойынша сотқа берiлген прокурордың арызымен iс қозғалуы мүмкiн.

6. Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы кодекстiң 261-статьясында, осы статьяда көзделген әкiмшiлiк право бұзушылықтың болғаны туралы протокол жасалады, егер право бұзушы оған қолданылған жазамен келiспесе, ал право бұзушылық жасалған жерде алынатын штраф право бұзушының ризалығымен төленген жағдайда ғана жасалатындықтан, штрафты дұрыс салмағаны туралы, оның кейiн шағым беруi Азаматтық iстер жүргiзу Кодексінің 24-тарауының талаптарынан туындамайды. Сондықтан соттар мұндай шағымдарды қабылдаудан бас тартуға тиiс.

7. Әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыға Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 234-статьясында белгiленген 10 күн мерзiм сақталмай шағым берiлген ретте, оны қалпына келтiру туралы мәселе жеке қаралмай, iстi қараған кезде шешiлуi тиiс. Бұл мәселе жөнiндегi соттың шешiмi жеке документте емес, шағым бойынша қабылданған қаулыда көрсетiлуге тиiс.

8. Iстi сотта қарауға әзiрлеу, оны заңды түрде шешудiң негiзгi шарты болып табылатындықтан, соттар атап айтқанда мынадай қажеттi документтер талап ету үшiн шаралар қолдануға тиiс:

а) әкiмшiлiк право бұзушылық жасағаны туралы соған уәкiлдiгi бар орган (лауазымды адам) жасаған протоколды (актіні), ал әкiмшiлiк право бұзушылық туралы iсті коллегиялы орган қараған кезде (Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы Кодекстiң 274-статьясы) оның мәжiлiсiнiң протоколын;

б) әкiмшiлiк жаза қолдану туралы хұқықтығы бар органның (лауазымды адамның) қаулысын;

в) әкiмшiлiк жауапқа тартылған лауазымды адамның праволары мен қызмет мiндеттерi туралы қызметтiк нұсқауды немесе содан алынған үзiндiнi;

г) азаматтардың белгiлi бiр категорияларын (мысалы, халық депутаттарын жауапқа тартқан ретте) әкiмшiлiк жауапқа тартуға тиiстi органдар берген жазбаша келiсiмдi.

Iстiң мән-жайына қарай басқа да документтер (дәлелдемелер), егер олардың болмауы сот тергеуiнiң толықтығына және жан-жақтылығына ықпал ететiн болса, олар талап етiлуге тиiс.

9. Әкiмшiлiк право бұзушылық туралы қаулыға берiлген шағымдар жөнiндегi iстердiң жан-жақты және объективтi қаралуын қамтамасыз ету мақсатында соттар мыналарды тексеруi керек: жазаны заң негiзiнде және соған хұқықтығы бар орган немесе лауазымды адам қолданған ба; талап қойылған адамды оған жүктелген мiндеттi орындауға тартудың белгiленген тәртiбi сақталған ба; жазаға тартылған адам әкiмшiлiк жауаптылық белгiленген тәртiп бұзушылықты жасаған ба, және ол осы тәртiп бұзушылықты жасауға кiнәлi ме; салынған штраф белгiленген ең көп мөлшерден артық емес пе, штраф мөлшерiн немесе өзге жазалау шараларын белгiлеген кезде жасалған терiс қылықтың ауырлығы, айыптының кiм екендігі немесе оның мүлiктiк жағдайы ескерiлген бе; жауаптылықты жеңiлдететiн және ауырлататын мән-жайлар; жаза қолдану және әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыны орындауға арналған ескiру мерзiмi өтiп кеткен жоқ па.

10. Азаматтық iстер жүргiзу кодексінiң 80-статьясының 10-бөлiгiне сәйкес азаматтар, әкiмшiлiк органдар және лауазымды адамдар әкiмшілік-праволық қатынастардан туындайтын iстер бойынша сот шығындарын төлеуден босатылған. Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 236-9-статьясында көзделген реттер бұған кiрмейдi. Сондықтан соттар әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыларға берiлген шағымдарға мемлекеттiк пошлина төлеудi талап етуге праволы емес.

11. Азаматтық iстер жүргiзу кодексінің 236-статьясына сәйкес егер штраф жасалған терiс қылықтың ауырлығы, айыптының кiм екендігі және оның мүлiктiк жағдайы ескерiлмей салынған болса, штрафтың мөлшерiн сот азайтуға праволы. Алайда ол жазаның бiр түрiн басқа түрiмен (мысалы, бас бостандығынан айыруды, штрафпен) немесе егер право бұзушы жауапқа Кодекстiң басқа статьясы бойынша тартылғанын анықтаса, әкiмшiлiк право бұзушылық туралы кодекстiң басқа статьясы бойынша жаза қолдана алмайды.

12. Шағымды қанағаттандырған жағдайда қаулының қорытынды бөлiгiнде сот әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулының бұзылғаны туралы, ал ол қанағаттандырылмай қалдырған жағдайда - қаулыны өзгерiссiз қалдырып, шағымның қанағаттандырусыз қалдырылғанын көрсетедi.

Азаматтық iстер жүргiзу кодексiнің 236-статьясының негiзiнде

әкiмшiлiк жаза қолдану туралы қаулыға берiлген шағымдар жөнiнде

қабылданған шешiм тұжырымды болып табылады және оған шағым беруге

болмайды, бiрақ оған сот қадағалау тәртiбiмен наразылық келтiрiлуi мүмкiн.

13. Азаматтардың терiс мiнез-құлқын, лауазымды адамдардың заңдылықты

бұзу фактiлерін, сондай-ақ әкiмшiлiк органдарының және өзге мекемелердiң,

ұйымдардың, кәсiпорындарының қызметiндегi кемшiлiктердi, әкiмшiлiк право

бұзушылық жасаудың себептерi мен жағдайларын толық анықтап, оларды

болдырмаудың, алдын алудың жағдайын сот жеке ұйғарулар шығару арқылы әсер

етуге тиiс.

Мамандар:

(Қасымбеков Б.А.)

(Икебаева Ә.Ж.)

О некоторых вопросах применения судами республики законодательства по делам, связанным с наложением на граждан и должностных лиц административных взысканий

Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 29 сентября 1989 года N 7. Утратило силу - нормативным постановлением Верховного Суда РК от 26 ноября 2004 г. N 18

Обсудив итоги обобщения судебной практики по делам по жалобам на постановления о наложении на граждан и должностных лиц административных взысканий, Пленум Верховного Суда Казахской ССР отмечает, что суды республики стали больше уделять внимания рассмотрению дел данной категории, повысился уровень осуществления правосудия и правовой защищенности граждан от нарушений их прав и охраняемых законом интересов.
В то же время в работе судов продолжают иметь место недостатки, снижающие эффективность судебного контроля за законностью и обоснованностью постановлений органов, наделенных полномочиями налагать административные взыскания.
Допускаются ошибки в решении вопроса о подведомственности дел данной категории. Не проводится или проводится формально подготовка дел к судебному разбирательству.
Не всегда обеспечивается полнота и всесторонность выяснения в судебном заседании обстоятельств, имеющих значение для дела.
При разрешении жалоб, поданных с пропущенным сроком, судами не обсуждается вопрос о причинах пропуска срока и о его восстановлении.
Нарушаются сроки рассмотрения дел.
Многие судебные решения, и особенно их резолютивные части, не соответствуют требованиям закона.
В целях устранения отмеченных недостатков и обеспечения единообразия судебной практики, Пленум Верховного Суда Казахской ССР

ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Обратить внимание судов на наличие серьезных недостатков в рассмотрении ими жалоб на постановления о наложении на граждан и должностных лиц административных взысканий.
2. Разъяснить, что в порядке, установленном главой 24 ГПК Казахской ССР, подлежат рассмотрению жалобы на постановления административных органов (должностных лиц) о наложении на граждан и должностных лиц административных взысканий, которые эти органы (должностные лица) вправе налагать в соответствии со ст. 23 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях.
Жалобы на действия должностных лиц, не связанных с наложением административных взысканий, не относятся к категории дел, предусмотренных ст. 233 ГПК и подлежат рассмотрению вышестоящими органами управления, а при наличии обстоятельств, установленных Главой 24-1 ГПК, по правилам этой статьи.
3. Пунктами 1, 2 ст. 281 Кодекса об административных правонарушениях, а также п. 3 этой же статьи в отношении жалоб на постановления иных органов (должностных лиц) о наложении административного взыскания в виде штрафа, установлена альтернативная подведомственность. Поэтому суд должен выяснять, не обращался ли заявитель с жалобой в вышестоящий орган управления, если по жалобе состоялось решение исполнительного комитета соответствующего Совета народных депутатов или вышестоящего органа (должностного лица), она в соответствии с п. 1 ст. 129 ГПК принятию не подлежит.
Однако, если постановление о наложении административного взыскания обжаловано одним из участников административного правоотношения в народный суд, а другим (другими) в вышестоящий орган управления, все поступившие жалобы рассматриваются по существу народным судом, решение которого является окончательным.
В этом случае народный судья в порядке подготовки дела к судебному разбирательству должен выяснить, рассмотрен ли спор вышестоящим органом управления. Установив, что спор рассмотрен в отношении всех участников административного правоотношения, суд прекращает производство по делу.
В то же время жалобы на постановления иного органа (должностного лица) о наложении иного (кроме штрафа) взыскания (п. З ст. 281 Кодекса об административных правонарушениях) могут быть рассмотрены народным судом лишь в том случае, если они были до этого рассмотрены вышестоящим (по отношению к наложившему административное взыскание) органом (должностным лицом). Если жалоба вышестоящим органом управления (должностным лицом) предварительно не рассматривалась, в ее принятии к производству народного суда в соответствии с п. 2 ст. 129 ГПК должно быть отказано.
4. Установленное п. 3 ст. 281 Кодекса об административных правонарушениях правило, что постановление о наложении одновременно основного и какого-либо из дополнительных административных взысканий может быть обжаловано в тот орган, который правомочен рассматривать жалобу на постановление о наложении основного взыскания, применяется независимо от того, обжалуется ли постановление в полном объеме, или только в части.
5. В соответствии со ст. 283 Кодекса об административных правонарушениях суд рассматривает протесты прокурора лишь на постановления народных судей о наложении административных взысканий за административные проступки, предусмотренные ст. 216 этого Кодекса.
В других случаях подведомственное суду дело по жалобе на постановление об административном правонарушении может быть возбуждено по заявлению прокурора, поданному в суд в порядке ст. 31 ГПК.
6. Поскольку ст. 251 Кодекса об административных правонарушениях установлено, что протокол о совершении административных правонарушений, предусмотренных этой статьей, составляется только тогда, когда нарушитель оспаривает налагаемое на него взыскание, а уплата штрафа, взимаемого на месте, производится только с согласия правонарушителя, последующая подача жалобы на неправильное наложение штрафа не основана на положениях главы 24 ГПК.
Поэтому в принятии таких жалоб суды должны отказывать.
7. В случае подачи жалобы на постановление о наложении административного взыскания с пропуском установленного ст. 234 ГПК 10-ти дневного срока, вопрос о его восстановлении подлежит рассмотрению не в отдельном производстве, а при рассмотрении дела по существу. Соответственно и выводы суда по этому вопросу должны излагаться не в отдельном документе, а в решении, принятом по жалобе.
8. Учитывая, что надлежащая подготовка дела к судебному разбирательству является основным условием его законного разрешения, суды должны принимать меры к истребованию,в частности, таких необходимых документов, как:
а) составленный правомочным на то органом (должностным лицом) протокол (акт) о совершении административного правонарушения, а при рассмотрении дела об административном правонарушении коллегиальным органом (ст. 274 Кодекса об адмправонарушениях) - протокол его заседания;
б) постановление правомочного органа (должностного лица) о наложении административного взыскания;
в) должностная инструкция или выписка из нее о правах и служебных обязанностях лица, привлеченного к административной ответственности;
г) письменное согласие соответствующих органов на привлечение к административной ответственности определенных категорий граждан (например, в случае привлечения к ответственности народных депутатов).
В зависимости от обстоятельств дела должны быть истребованы и другие документы (доказательства), если их отсутствие может повлиять на полноту и всесторонность судебного следствия.
9. В целях обеспечения всестороннего и объективного разбирательства дел по жалобам на постановления о наложении административных взысканий судам следует проверять, производится ли взыскание на основании закона и управомоченным на то органом или должностным лицом; был ли соблюден установленный порядок привлечения лица, к которому предъявлено требование, к выполнению возложенной на него обязанности; совершил ли подвергнутый взысканию нарушение, за которое установлена административная ответственность, и виновен ли он в совершении этого нарушения; не превышает ли наложенный штраф установленный предельный размер, учтены ли при определении размеры штрафа или иного взыскания тяжесть совершенного проступка, личность виновного и его имущественное положение; обстоятельства, смягчающие и отягчающие ответственность; не истекли ли сроки давности для наложения взыскания и исполнения постановления о наложении административного взыскания.
10. В соответствии с п. 10 ст. 80 ГПК граждане, административные органы и должностные лица по делам, вытекающим из административно-правовых отношений, от уплаты судебных расходов освобождены, за исключением случаев, предусмотренных ст. 236-9 ГПК. Поэтому суды не вправе требовать оплаты госпошлиной жалоб, поданных на постановления о наложении административных взысканий.
11. В соответствии со ст. 236 ГПК суд вправе снизить размер штрафа, если он наложен без учета тяжести совершенного проступка, личности виновного и его имущественного положения. Однако он не может заменить один вид взыскания другим (например, лишение прав - штрафом), или наложить взыскание по другой статье Кодекса об административных правонарушениях, если установит, что правонарушитель привлечен к ответственности не по той статье Кодекса.
12. При удовлетворении жалобы в резолютивной части решения суд указывает об отмене постановления о наложении административного взыскания, а при оставлении ее без удовлетворения - об отказе в отмене постановления и оставлении жалобы без удовлетворения.
Исходя из смысла ст. 236 ГПК, решения по жалобам на постановления о наложении административных взысканий являются окончательными и обжалованию не подлежат, но могут быть опротестованы в порядке судебного надзора.
13. Выявив факты неправильного поведения граждан, нарушения законности со стороны должностных лиц, а также недостатки в деятельности административных органов и иных учреждений, организаций, предприятий, суд должен реагировать на них частными определениями, добиваясь полного устранения причин и условий, способствовавших совершению административных правонарушений.

(специалист Р.Жантасова
03.12.98г.)