Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн реформалау тұжырымдамасын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1997 жылғы 12 мамыр N 819


     Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етедi:
     Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн
реформалаудың қоса берiлiп отырған Тұжырымдамасы бекiтiлсiн.

     Қазақстан Республикасының
       Премьер-Министрi
                                        Қазақстан Республикасы
                                             Үкiметiнiң
                                        1997 жылғы 12 мамырдағы
                                            N 819 қаулысымен
                                             Бекiтiлген

                Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
             қамсыздандыру жүйесiн реформалау тұжырымдамасы

                1. Кiрiспе



      Лайықты қарттықты материалдық жағынан қамтамасыз ету дүние жүзiнiң барлық елдерi үшiн, соның iшiнде экономикалық тұрғыдан дәулеттi елдер үшiн де көкейтестi проблема. Бұған мемлекет пен азаматтың, жұмыс берушi мен қызметкердiң, ата-аналар мен балалардың әлеуметтiк және экономикалық өзара қарым-қатынастарының эволюциясына байланысты халықтың жалпы санындағы қарт азаматтар үлесiнiң табиғи түрде ұлғаюы негiз болып отыр.
      Қазақстан Республикасындағы ұрпақтардың ынтымағы принципiне негiзделген зейнетақымен қамсыздандыру жүйесi iс жүзiнде өзiнiң мүмкiндiктерiн тауысты. Зейнетақы қорының қаржы жағдайының дағдарысы түбегейлi өзгерiстердi және зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiне шұғыл реформалар жүргiзудi талап етедi.
      Ұсынылып отырған Тұжырымдама зейнетақы реформасының негiзгi стратегиялық бағыттарын айқындайды.

                 2. Зейнетақымен қамсыздандырудың қазiргi жай-күйi

      Зейнетақымен қамсыздандырудың қолданылып жүрген жүйесi есепте тұрған зейнеткерлерге зейнетақыны жұмыс iстеушiлердiң мiндеттi зейнетақы жарналары есебiнен төлеуге негiзделген.
      Қолданылып жүрген зейнетақы жүйесiнiң түйiндi сипаттамалары мыналар болып табылады:
      * зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттiк монополия;
      * қартайғанда өзiн-өзi материалдық қамсыздану үшiн азаматтардың жеке жауапкершiлiгiнiң болмауынан мiндеттi зейнетақы жарналарының иесiздiгi;
      * зейнетақы қаражатын жүйе iшiнде қайта бөлу.
      Мұндай жүйе жоспарлы директивалық экономика, еңбекке қабiлеттi халықтың iс жүзiнде жұмыспен толық қамтылуы, мемлекеттiк аппараттың мүлтiксiз бақылауы және зейнеткерлер мен жұмыс берушi азаматтардың қалыптасқан ара салмағы жағдайында ғана тиiмдi болды. Сондықтан зейнетақы жүйесi зейнетақының бiршама жоғары деңгейiн қамтамасыз еттi - оның мөлшерi жұмыс iстеген соңғы жылдары алынған жалақыға, еңбек стажы мен жасына байланысты болды, ал жеңiлдiктердiң көптiгi зейнеткерлiкке шығуға қызықтырды.
      Экономикалық жағдайдың өзгеруi қалыптасқан зейнетақы жүйесiнiң жұмыс iстеуiн бұзды.
      Зейнетақы жүйесi, бiр жағынан көптеген зейнеткерлердiң ең төмен деңгейдегi қажеттерiн қамтамасыз ете алмайтын болды, екiншi жағынан, экономикаға ауыртпалық салды.
      Зейнетақымен қамсыздандырудың қолданылып жүрген жүйесiнiң түбiрлi кемшiлiктерi айқын аңғарылды:
      1. Жарналардың мөлшерi мен зейнетақы төлемдерiнiң мөлшерi арасындағы тiкелей байланыстың жоқтығы. Зейнетақы қорына жарналар иесiздiкпен төлендi, бiрақ жұмыс берушiсiнiң зейнетақы қорына жарналарды тұрақты түрде және толық аударған-аудармағанына қарамастан әрбiр қызметкердiң зейнетақы алуға құқығы бар. Мемлекет өз тарапынан жұмыс берушi мемлекеттiк Зейнетақы қорына мiндеттi жарналарын аударудан жалтаратын азаматтың алдындағы зейнетақы тағайындау мiндеттемесiн орындауға тиiс.
      2. Зейнетақы жарналарының жоғары ставкасы өндiрiс шығынын көбейтедi. Қазiргi кезде Зейнетақы қорына аударылатын жалақының 25,5% мөлшерiндегi жарна экономика үшiн ауыр. Инфляция жағдайында зейнеткерлердiң тұрмыс деңгейiн қолдауға жұмсалатын елеулi және ұдайы өсiп отыратын шығыстарын өтеу үшiн жарна ставкасын одан әрi ұлғайту жұмыс берушiлердi мемлекеттiк Зейнетақы қорына мiндеттi жарналарды аударудан бұрынғыдан да көп жалтаруға итермелейдi.
      3. Зейнетақы жарналарының жиналу деңгейiнiң төмендегi жалпы экономикалық себептерге де, сондай-ақ сақтық жарналарының түсуiн бақылаудың тиiстi тетiгiнiң жоқтығына және қызметкерлердiң мемлекеттiк зейнетақымен қамсыздандыруды қолдауға мүдделi еместiгiне де байланысты болып отыр.
      4. Зейнетақы тағайындау кезiндегi жеңiлдiктер санының көптiгi мемлекеттiк Зейнетақы қорына айтарлықтай салмақ түсiредi. Қолданылып жүрген заңдар көптеген адамдарға зейнеткерлiкке ерте шығуға және мөлшерi жасына қарай берiлетiн зейнетақыдан кейбiр жағдайда әлдеқайда жоғары жеңiлдiктi зейнетақы алуға құқық бередi. Нәтижесiнде бiр саланың қызметкерлерi артықшылықты салаларда жұмыс iстеушiлерге зейнетақы төлеу үшiн жарналар төлейдi, осының салдарынан әлеуметтiк әдiлдiк бұзылады.
      5. Қызметкерлердiң зейнетақы жарналарының дербес есебiнiң жоқтығы аударымды көбейтуге және азаматтардың жеке шоттарында қаражатты шоғырландыруға, сондай-ақ жұмыс берушiлердiң жарналарын бақылауға ынталандырмайды.
      6. Зейнетақымен қамсыздандыруды басқарудың тиiмсiз жүйесi түрлi ұйымдық құрылымдар бойынша зейнетақы қаражатын жинау мен жұмсау функцияларының шашыраңқылығы олардың мақсатқа сай жұмсалмауына жол ашып, елеулi қаржы ысырабына әкеп соғады.
      "Әскери қызметшiлердi, iшкi iстер органдарының басшы және қатардағы құрамының адамдарын және олардың отбасыларын зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылатын азаматтарға зейнетақы төлеу олардың ерекшелiктерiн ескере отырып республикалық бюджет қаражатының есебiнен жүргiзiледi.
      Қолданылып жүрген зейнетақы жүйесiн сақтау оның дағдарысын ушықтырады және зейнетақы төлемдерiнiң кiдiртiлуiн ұзартады. Сондықтан қолданылып жүрген зейнетақы жүйесi құқықтық, экономикалық және әлеуметтiк жағынан түбiрлi өзгерiстердi қажет етiп отыр. Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн реформалау мемлекет экономикасын дамытуға жәрдемдесе алады, ал барлық зейнеткерлердiң материалдық жағынан қамсыздандырылуы соның жай-күйiне байланысты.

                 3. Зейнетақыны реформалаудың негiзгi принциптерi
                                  мен бағыттары

      Ұрпақтардың ынтымағы принципiнен дербес зейнетақы жинақтары принципiне көшу реформаны жүргiзудiң негiзгi принципi болуы тиiс. Басқа принциптер мыналар болып табылады:
      * зейнетақы жүйесiн мемлекеттiк реттеу;
      * азаматтардың зейнетақы жинауды мемлекеттiк жинақтау немесе мемлекеттiк емес зейнетақы қорларында жүзеге асыруды таңдап алу құқығын қамтамасыз ету;
      * зейнетақы қорларын қалыптастыруға жасына қарай зейнеткерлiкке шығуға құқық беретiн еңбек стажына кем болмайтын уақыт қатысқан азаматтар үшiн белгiленген ең төмен зейнетақыны күнкөрiс минимумын қамтамасыз ету жөнiндегi тiкелей мемлекеттiк кепiлдiктер;
      * зейнетақылар мен басқа да әлеуметтiк қамсыздандыру нысандарының ара жiгiн ажырату;
      * Қазiргi кезде "Әскери қызметшiлердi, iшкi iстер органдарының басшы және қатардағы құрамының адамдарын және олардың отбасыларын зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының күшi қолданылатын және реформа басталған сәтте 10 жылдан астам еңбек сiңiрген әскери қызметшiлерден, iшкi iстер органдары мен Мемлекеттiк тергеу комитетiнiң қызметкерлерiнен басқа еңбекке қабiлеттi жастағы әрбiр азамат зейнетақылық жинауларды қалыптастыруға мiндеттi түрде қатысуға тиiс;
      * еңбекке қабiлеттi азаматтардың қартайғанда өзiнiң зейнетақымен қамсыздандырылуы үшiн жеке жауапкершiлiгi;
      * зейнетақы салымының қауiпсiздiгiмен ұштастыра отырып инвестициялауды тиiмдi ету;
      * азаматтардың мемлекеттiк және мемлекеттiк емес жинақтаушы зейнетақы қорларындағы жинауларды мұраға алу құқығын қамтамасыз ету;
      * әрбiр азаматтың қосымша ерiктi зейнетақымен қамсыздандырылуға құқығы;
      * азаматтардың зейнетақы салымын инвестициялау арқылы экономикаға үлес қосу.
      Есепте тұрған зейнеткерлердiң зейнетақы алу құқығын iске асыру қажеттiгiне, сондай-ақ зейнетақы реформасы басталғанға дейiн еңбек стажы бар болған азаматтардың алдындағы мемлекеттiң мiндеттемелерiне байланысты туып отырған өтпелi кезеңде есепте тұрған зейнеткерлерге мемлекет Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтан алатын зейнетақы мөлшерiн сақтауға, сондай-ақ тұтыну бағасының өсуiн ескере отырып, оны индекстеуге кепiлдiк бередi.
      Зейнетақы реформасын басталғаннан кейiн зейнеткерлiкке шыққан азаматтарға төленетiн мемлекеттiк зейнетақылардың мөлшерi зейнетақы реформасы басталған сәттегi еңбек стажына байланысты болады. Бұл ретте жинақтаушы зейнетақы қорларында объективтi себептермен жеткiлiктi зейнетақы жинауларын қалыптастыруға үлгермей жатқан жасына қарай зейнеткерлiкке шығуға таяған азаматтардың құқықтарына Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтан толық зейнетақы алуға құқық беретiн әйелдер үшiн жиырма жылдық және ерлер үшiн жиырма бес жылдық стажының сақталуы есебiнен нұқсан келтiрiлмейдi.
      Азаматтардың әскери қызметшiлердi, iшкi iстер органдары мен Мемлекеттiк тергеу комитетiнiң реформа басталған сәтте 10 жылдан аз еңбек сiңiрген жылы бар қызметкерлерi мен реформа басталғаннан кейiн қызметке жаңадан кiрген қызметкерлерiн қоса алғанда жинақтаушы зейнетақы қорларында жинаулары есебiнен төленетiн зейнетақы болашақтағы зейнетақымен қамсыздандыруда негiз болады. Бұл зейнетақының принциптi айырмашылығы әрбiр жұмыс iстеушiнiң өзiнiң болашақ зейнетақысының мөлшерiн өзi белгiлейтiнiнде. Зейнетақы шамасы нақты адамның зейнетақы жарналарын төлеуiнiң ұзақтығына және мөлшерiне, сондай-ақ зейнетақы активтерiн инвестициялаудан қосымша аударымдарға (дивидендтерге) толық байланысты болады. Бұл зейнетақы дербестендiру принциптерiне негiзделедi, мұның өзi азаматтардың жекелеген санаттарына қандай да болсын артықшылықтарды (жеңiлдiктердi) жоққа шығарады.
      Қосымша зейнетақы азаматтардың өз пайдасына және үшiншi адамдардың пайдасына, сондай-ақ жұмыс берушiлердiң мемлекеттiк емес жинақтаушы зейнетақы қорларына төлеген ерiктi жарналарының есебiнен қалыптасуы мүмкiн.
      Азаматтардың нақты жалақысының олардың мiндеттi жарналарының сомасына кемуi жұмыс берушiлердiң әлеуметтiк сақтандыру қорларына аударымдарын азайту және есепке алуға тиiстi өзгерiстер енгiзу арқылы есептелген жалақыны көбейтудiң нәтижесiнде жойылады.
      Зейнетақы жүйесiн реформалаудың алдында зейнетақы жөнiндегi берешек толығымен өтелуге тиiс. Бұған қоса реформаның басында Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтан зейнетақымен қамсыздандыруға байланысты жағдайды тұрақтандыратын және зейнетақымен қамсыздандырудың жаңа жүйесiнiң қалыптасуының алғы шарттарын туғызатын мынадай шаралар қабылданады:
      * зейнетақы жеңiлдiктерiн беру саясаты қайта қаралады, мұнда жеңiлдiктер тек әскери қызметшiлер, iшкi iстер органдары мен Мемлекеттiк тергеу комитетiнiң қызметкерлерi үшiн ғана iшiнара сақтауларды;
      * Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтан төленетiн зейнетақы төлемдерiн есептеу үшiн еңбек стажын есептеудiң тәртiбi қарапайымдандырылады;
      * әлеуметтiк зейнетақыларды мүгедектiгiне байланысты зейнетақылар мен асыраушысынан айрылған жағдайдағы зейнетақы төлеу жөнiндегi мiндеттемелер мемлекеттiк бюджетке, ал кейiн жұмыс берушiлердiң қызметкерлердi мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiне ауыстырылады. Бұл ретте зейнетақының орнына төленетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерi сақталады;
      * жинақтаушы зейнетақы қорларының автоматтандырылған жүйесiнiң негiзiнде азаматтардың зейнетақы жарналары мен жинауларының дербестендiрiлген есебi енгiзiледi;
      * еркектер мен әйелдердiң зейнетке шығуының шектi жасы 2016 жылға дейiнгi кезеңде бiрте-бiрте өсiрiлiп, теңестiрiледi;
      * жинақтаушы зейнетақы қорларының және зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың қызметiн мемлекет тарапынан реттеу мен бақылау қамтамасыз етiледi, зейнетақы төлемдерiнiң зейнетақы жинаулары сомасынан асып түсу қаупiн сақтандыруды қамтамасыз ету үшiн сақтандыру компанияларының жұмыс iстеуi үшiн жағдай жасалады.

                 4. Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiнiң ұйымдық
                                 құрылымы

      Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталық реформа басталған кезде есепте тұрған зейнеткерлердiң, сондай-ақ реформа басталарда еңбек стажы болған азаматтардың бәрiне қызмет көрсететiн болады.
      Мемлекеттiк жинақтау зейнетақы қоры мен мемлекеттiк емес зейнетақы қорлары қызметiнiң негiзгi саласы - ресурстары қызметкерлердiң еңбек табыстарының жарна есептеу үшiн белгiленген 10% есептелетiн мiндеттi сақтандыру жарналарының есебiнен құралатын зейнетақылар. Мұндай жарналар азаматтың өз қалауынша Мемлекеттiк жинақтаушы зейнетақы қорына немесе кез келген мемлекеттiк емес зейнетақы қорына аударылатын болады.
      Реформа басталған сәтте 10 жылдан аз еңбек сiңiрген әскери қызметшiлердiң, iшкi iстер және Мемлекеттiк тергеу комитетi органдары қызметкерлерiнiң жинақтаушы зейнетақы қорларына мiндеттi зейнетақы жарналары, ал одан әрi - қызметке жаңадан түскен әрбiр адам үшiн мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен жарна есептеуге қабылданатын үлес мөлшерiнiң 20% ставкасы бойынша жүргiзiледi.
      Қосымша зейнетақылар мемлекеттiк емес жинақтау қорларында қызметкерлердiң және/немесе олардың жұмыс берушiлерiнiң ерiктi жарналары есебiнен құралады.
      Мемлекеттiк жинақтаушы зейнетақы қорының қызметi ашықтық және сенiмдiлiк, операциялық тиiмдiлiк принциптерiнде құрылады.
      Мемлекеттiк емес зейнетақы қорлары қалыптасу принципi бойынша:
      * зейнетақы жинақтауларын қалыптастыруды олардың жұмыс iстейтiн және тұратын жерiне қарамастан азаматтардың мiндеттi және ерiктi жарналарынан жүзеге асыратын ашық қорлар;
      * жекелеген кәсiпорындар құратын және осы кәсiпорын қызметкерлердiң мiндеттi және ерiктi жарналарынан зейнетақы жинақтауларын қалыптастыратын корпоративтiк қорларға бөлiнедi.
      Мемлекеттiк емес зейнетақы қорлары қызметiнiң негiзгi принциптерi:
      * қорларды және басқару және салымшылардың қорды еркiн таңдау мүмкiндiгi;
      * қарапайымдылық, ашықтық және сенiмдiлiк;
      * уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың тарапынан қатаң реттеу және сенiмдi қадағалау;
      * операциялық тиiмдiлiк;
      * азаматтарға олардың зейнетақы жинауларының мөлшерi туралы ақпаратты (үзiндiнi) оқтын-оқтын (құпия түрде) берiп тұру;
      * қор активтерiн зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялар арқылы басқару.

           5. Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтың
           өтпелi кезеңге арналған қаржы ресурстарын қалыптастыру

     Қазақстан Республикасының зейнетақылық жарналардың ағымдағы түсуiнен зейнетақы төлеу жүйесi бойынша қызмет iстейтiн Зейнетақы қорын қайта құру және оны заңды тұлға мәртебесiмен Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталық етiп өзгерту зейнетақы реформасының мақсаттары мен мiндеттерiне сүйене отырып жүргiзiледi. Бұл ретте бұрынғы зейнеткерлерге алып жүрген зейнетақысының мөлшерiн сақтауға, сондай-ақ тұтыну бағаларының өсуi ескерiле отырып оларды индекстеуге кепiлдiк берiледi. Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтан болашақ зейнеткерлерге төленетiн зейнетақы мөлшерi зейнетақы реформасы басталған сәттегi еңбек стажына байланысты болады.
      Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтың ресурстарын қалыптастыру көзi:
      * заңды тұлға құрмастан кәсiпкерлiк және өзге де қызметпен айналысатын заңды тұлғалардың, сондай-ақ азаматтардың мiндеттi зейнетақы жарналары;
      * республикалық бюджеттен трансферттар болып табылады.
      Реформаның "ұрпақтардың ынтымақтастығы" принципiне негiзделген жүйеден жинақтаушы зейнетақы жүйесiне ауысуды көздейтiн мақсаты назарға алына отырып, кәсiпорындардың Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтың ресурстарын қалыптастыруға қатысуы жөнiндегi мiндеттемелерi шектеулi уақыт кезеңiне арналып белгiленедi және ол кейiннен тоқтатылады. Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк қорға мiндеттi жарнаның ставкасы реформаның басталуы кезiне 15 жылдың iшiнде оны нөлге дейiн бiртiндеп азайту арқылы еңбек ақы төлеу қорынан 15 процент мөлшерiнде белгiленедi.
      Мемлекеттiң бұрынғы зейнеткерлер мен реформалар басталғаннан кейiн зейнеткерлiкке шыққандардың алдындағы мiндеттемесiн орындауының қажеттiлiгi шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң салық қызметтерiне жүктелетiн Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталыққа мiндеттi аударуларын қамтамасыз ету жөнiнде қатаң шаралар белгiлеудi қажет етедi.
      Зейнетақы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталықтың кiрiстерi мен шығыстарының теңгерiмдiлiгi осы мақсаттар үшiн табиғи ресурстарды пайдаланудан, мемлекеттiк меншiктi пайдаланудан немесе сатудан алынатын "роялти" үлгiсiндегi кiрiстердi яғни көбiнекей аға ұрпақтың еңбегiмен құрылған көздерден түсетiн кiрiстердi бекiту арқылы республикалық бюджеттен трансферттердiң есебiнен қамтамасыз етiледi.

                 6. Жинақтаушы зейнетақы жүйесiн мемлекеттiк реттеу

      Мемлекеттiк жинақтаушы зейнетақы қоры - азаматтардың мiндеттi зейнетақы жарналары мен инвестициялық кiрiстiң есебiнен қалыптасқан зейнетақылық жинауларынан зейнетақылық төлемдi жүргiзетiн ұйым. Мемлекеттiк жинақтаушы зейнетақы қоры инвестициялық қызметтi зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компанияның қатысуынсыз дербес жүзеге асырады және мемлекеттiк бағалы қағаздарды, мемлекеттiк банктердiң депозиттерiн, халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздарын ғана инвестициялайды.
      Салымшылар мен алушылардың мүддесiн қорғау мақсатында жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметiн реттеу мыналарды көздеуi тиiс:
      * жинақтаушы зейнетақы қорларының, кастодиан-банктердiң және зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың қызметiн қатаң бақылауды;
      * жинақтаушы зейнетақы қорларының кастодиан-банктердiң бақылауын жанай өтiп, олардың активтерге билiк жасау жөнiндегi өкiлеттiктерiн шектеу арқылы, ал мемлекеттiк емес зейнетақы қорлары үшiн - зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың қатысуынсыз зейнетақы қорларының зейнетақы жинауларын мақсатсыз пайдалануы мүмкiншiлiгiн жоққа шығаруды;
      * олардың сенiмдiлiгiне сүйене отырып оларды шектелген тiзбе бойынша активтерге инвестициялау арқылы зейнетақы жинауларының сақталуын қамтамасыз етудi;
      * нақты кiрiстiлiктi қамтамасыз ететiн Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бағалы қағаздарын қоса алғанда оларды активтерге инвестициялау үшiн жағдай туғызудың есебiнен инфляцияның нәтижесiнде зейнетақы жинауларының құнсыздануын болдырмауды;
      * жинақтаушы зейнетақы қорлары мен зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың қаржылық жай-күйi ақпаратының жариялылығы мен ашықтығын;
      * инвестициялық портфельдiң құрылымына және зейнетақы активтерiнiң салымдарын бейтараптандыруға шектеу енгiзудi;
      * сыртқы аудит, активтердi және жинақтаушы зейнетақы қорлары мен зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялар мен баланс жағдайын бағалауды;
      * мемлекеттiк емес зейнетақы қорларын қызметi кезеңiнде мүмкiн болатын банкротқа ұшыраудан қорғау үшiн резерв жасау және қаражатты сақтандыру тетiктерiн енгiзудi;
      * зейнетақы жинауларын салушылардың Мемлекеттiк жинақтаушы зейнетақы қорын қоса алғанда, бiр қордан екiншiсiне еркiн аударуы мүмкiншiлiгiн қамтамасыз етудi;
      * оның таңдауы бойынша, сондай-ақ кастодиан банкротқа ұшыраған жағдайда қордың зейнетақы активтерiн бiр кастодиан-банктен екiншiсiне аударуы мүмкiндiгiн қамтамасыз етудi. Бұл жағдайда зейнетақы активтерi кастодиан-банктi тарату кезiнде тарату массасынан бiрiншi кезекте қайтарылады.
      * жинақтаушы зейнетақы қорларының арасындағы бәсекелестiктi дамытуды;
      * Жинақтаушы зейнетақы қорларынан басқа барлық шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыру жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруына тыйым салуды.
      Зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компанияларға мынадай талаптар қойылатын болады:
      * сенiмдiлiк және пайдалық;
      * тәуекелдердi диверсификациялау;
      * тиiстi қадағалаушы органдар тарапынан қатаң реттеу және бақылау жасау;
      * маркетинг және әкiмшiлiк шығыстарды барынша шектеу.
      Жинақтаушы зейнетақы қорларының, сондай-ақ зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi компаниялардың қызметiн реттеудi уәкiлеттi мемлекеттiк органдар жүзеге асыратын болады.

                 7. Зейнетақы жарналары мен төлемдерiн есепке алу және
                              оларға салық салу жүйесi

      Жинақтаушы зейнетақы қорларының бухгалтерлiк есеп жүйесi есеп жүргiзудiң жалпы принциптерi мен ережелерi негiзiне құрылуы тиiс.
      Дербестендiрiлген есеп жеке сақтандыру жарналарын, инвестициялық табысты және төлемдердi көрсетедi. Дербес шотта сақталатын ақпарат құпия болып табылады.
      Осы мiндеттi жүзеге асыру үшiн Тұжырымдама тиiстi ақпараттық жүйенi әзiрлеп, енгiзудi көздейдi.
      Жаңа зейнетақы жүйесi мыналарды көздейдi:
      * заңды (белгiленген шекке дейiн) және жеке тұлғалардың мемлекеттiк және мемлекеттiк емес зейнетақы қорларына жарналарын салық салудан босату;
      * мемлекеттiк және мемлекеттiк емес жинақтаушы зейнетақы қорларынан инвестициялық кiрiстi салық салудан босату;
      * мемлекеттiк және мемлекеттiк емес жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетiн зейнетақы төлемдерiне табыс салығын салу.

                 8. Қорытынды

      Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн реформалау оның мақсатын, сондай-ақ бұл ретте туындайтын проблемаларды халықтың қалың жiгiне кеңiнен түсiндiргенде жүзеге асырылуы мүмкiн.
      Дайындық кезеңiнде жаңа зейнетақы жүйесiн қолдайтын және азаматтардың мүдделерiн қорғайтын құқықтық және нормативтiк актiлердiң бүкiл кешенi әзiрленiп, қабылданатын болады.
      Нарықтық экономикаға баламалы жаңа зейнетақы жүйесiн құру халықты жаңа экономикалық жағдайда нақты қорғаудың шұғыл мiндетi болып табылады. Сонымен бiрге осы мiндеттi iске асыру уақыты әлеуметтiк қорғаудың барлық жүйесiне реформа жүргiзу жағдайында мүмкiн. Заңдардың тиiстi өзгерiстерiнiң жобасын Үкiмет әзiрлеу үстiнде.

Об утверждении Концепции реформирования системы пенсионного обеспечения в Республике Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 мая 1997 г. N 819

      Правительство Республики Казахстан постановляет:
      Утвердить прилагаемую Концепцию реформирования системы пенсионного обеспечения в Республике Казахстан.
     Премьер-Министр
  Республики Казахстан


                                        Утверждена

постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 мая 1997 г. N 819


                              Концепция
                  реформирования системы пенсионного
                  обеспечения в Республике Казахстан

                             1. Введение

      Проблема материального обеспечения достойной старости актуальна для всех стран мира, в том числе и для экономически благополучных. Это обусловлено естественным увеличением доли престарелых граждан в общей численности населения вследствие эволюции социальных и экономических взаимоотношений государства и гражданина, работодателя и работника, родителей и детей.
      Существующая в Казахстане система пенсионного обеспечения, основанная на принципе солидарности поколений, практически исчерпала свои возможности. Кризис финансового положения Пенсионного фонда требует радикальных изменений и безотлагательного проведения реформы системы пенсионного обеспечения.
      Предлагаемая Концепция определяет основные стратегические направления пенсионной реформы.

                 2. Современное состояние пенсионного
                             обеспечения

      Действующая система пенсионного обеспечения основана на выплатах пенсий состоявшимся пенсионерам за счет обязательных пенсионных взносов работающих.
      Ключевыми характеристиками действующей пенсионной системы являются:
      - государственная монополия на пенсионное обеспечение;
      - обезличенность обязательных пенсионных взносов ввиду отсутствия личной ответственности граждан за собственное материальное обеспечение в старости;
      - перераспределение пенсионных средств внутри системы.
      Такая система была эффективна в условиях плановой директивной экономики, практически полной занятости трудоспособного населения, тотального контроля со стороны государственного аппарата и сложившегося соотношения пенсионеров и работающих граждан. Поэтому пенсионная система обеспечивала относительно высокий уровень пенсий - их размер зависел от заработной платы, полученной в последние годы работы, трудового стажа и возраста, а большое количество льгот делало выход на пенсию привлекательным.
      Изменение экономической ситуации привело к нарушению функционирования сложившейся пенсионной системы.
      Пенсионная система, с одной стороны, стала не способной обеспечить минимальные потребности большинства пенсионеров, а с другой, стала обременительной для экономики.
      Четко обозначились принципиальные недостатки действующей системы пенсионного обеспечения:
      1. Отсутствие прямой связи между размерами взносов и размерами выплат пенсий. Взносы в пенсионный фонд осуществляются обезличенно, но каждый работник имеет право на получение пенсии независимо от того, регулярно и полно ли его работодатель перечисляет взносы в пенсионный фонд. Государство, со своей стороны, должно выполнять пенсионные обязательства перед гражданином, работодатель которого уклоняется от обязательных взносов в государственный Пенсионный фонд.
      2. Высокая ставка пенсионных взносов увеличивает издержки производства. Взнос в размере 25,5% к заработной плате, перечисляемый в настоящее время в пенсионный фонд, обременителен для экономики. Дальнейшее увеличение ставки взноса для покрытия значительных и постоянно растущих расходов на поддержание уровня жизни пенсионеров в условиях инфляции приведет к еще большему уклонению работодателей от обязательных взносов в государственный Пенсионный фонд.
      3. Низкий уровень собираемости пенсионных взносов обусловлен как общеэкономическими причинами, так и отсутствием должного механизма контроля за поступлением страховых взносов и незаинтересованностью работников в поддержке государственного пенсионного обеспечения.
      4. Большое число льгот при назначении пенсий создает значительную нагрузку на государственный Пенсионный фонд. Действующее законодательство предоставляет право значительному числу людей раньше выходить на пенсию и получать льготные пенсии, размер которых в отдельных случаях выше пенсий по возрасту. В результате работники одних отраслей платят взносы для выплаты пенсий работающим в привилегированных отраслях, из-за чего нарушается принцип социальной справедливости.
      5. Отсутствие персонального учета пенсионных взносов работников не создает стимулов к увеличению отчислений и аккумулированию средств на личных счетах граждан, а также к осуществлению контроля за взносами работодателей.
      6. Неэффективная система управления пенсионным обеспечением, рассредоточенность функций сбора и расходования пенсионных средств по разным организационным структурам способствует нецелевому их использованию и влечет серьезные финансовые потери.
      Выплата пенсий гражданам, пенсионное обеспечение которых осуществляется в соответствии с Законом Республики Казахстан Z931100_ "О пенсионном обеспечении военнослужащих, лиц начальствующего и рядового состава органов внутренних дел и их семей", учитывая их особенности, производится за счет средств республиканского бюджета.
      Сохранение действующей пенсионной системы неизбежно ведет к обострению ее кризиса и затягивающимся задержкам выплат пенсий. Поэтому действующая пенсионная система в правовом, экономическом и социальном отношениях нуждается в принципиальных изменениях. Реформирование системы пенсионного обеспечения может способствовать развитию экономики государства, от состояния которой зависит улучшение материального обеспечения всех пенсионеров.

        3. Основные принципы и направления пенсионной реформы

      Основным принципом проведения реформы должен стать переход от принципа солидарности поколений к принципу персональных пенсионных сбережений.
      Другими принципами являются:
      - государственное регулирование пенсионной системы;
      - обеспечение гражданам права выбора осуществления пенсионных накоплений в накопительных государственном или негосударственных пенсионных фондах;
      - прямые государственные гарантии по обеспечению установленной минимальной пенсии для граждан, продолжительность участия которых в формировании пенсионных фондов составляет не менее трудового стажа, дающего право выхода на пенсию по возрасту;
      - разграничение пенсий и других форм социального обеспечения;
      - обязательность участия каждого гражданина трудоспособного возраста в формировании пенсионных накоплений, за исключением военнослужащих, сотрудников органов внутренних дел и Государственного следственного комитета, на которых в настоящее время распространяется действие Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении военнослужащих, лиц начальствующего и рядового состава органов внутренних дел и их семей" и имеющих выслугу на момент начала реформы более 10 лет;
      - личная ответственность трудоспособных граждан за свое пенсионное обеспечение в старости;
      - эффективность инвестирования в сочетании с безопасностью пенсионных сбережений;
      - обеспечение права наследования граждан на накопления в государственном и негосударственных накопительных пенсионных фондах;
      - право каждого гражданина на дополнительное добровольное пенсионное обеспечение;
      - вклад в экономику через инвестирование пенсионных сбережений граждан.
      В переходный период, наличие которого обусловлено необходимостью реализации прав состоявшихся пенсионеров на получение пенсий, а также обязательствами государства перед гражданами, имевшими трудовой стаж до начала пенсионной реформы, состоявшимся пенсионерам государством гарантируется сохранение получаемого размера пенсий из Государственного центра по выплатам пенсий, а также их индексация с учетом роста потребительских цен.
      Размер пенсионных выплат из Государственного центра по выплатам пенсий гражданам, вышедшим на пенсию после начала пенсионной реформы, будет зависеть от трудового стажа на момент начала пенсионной реформы. При этом граждане предпенсионного возраста, не успевающие по объективным причинам сформировать достаточные пенсионные накопления в накопительных пенсионных фондах, не будут ущемлены в правах за счет сохранения двадцатилетнего стажа для женщин и двадцатипятилетнего стажа для мужчин, имевшегося на 1 января 1998 года, дающего право на получение полной пенсии из Государственного центра по выплатам пенсий.
      Пенсия, выплачиваемая за счет накоплений граждан (включая военнослужащих, сотрудников органов внутренних дел и Государственного следственного комитета, имеющих выслугу менее 10 лет на момент начала реформы и вновь поступивших на службу после ее начала) в накопительных пенсионных фондах за счет обязательных взносов, в перспективе станет основной в пенсионном обеспечении. Принципиальное отличие этой пенсии в том, что каждый работающий сам определяет размер своей будущей пенсии. Величина пенсии будет полностью зависеть от продолжительности и размера пенсионных взносов конкретного лица, а также дополнительных начислений (дивидендов) от инвестирования пенсионных активов. Эта пенсия основана на принципах персонификации, что исключает какие-либо привилегии (льготы) отдельным категориям граждан.
      Дополнительная пенсия может формироваться за счет добровольных взносов граждан в свою пользу или в пользу третьих лиц, а также работодателей в негосударственные накопительные пенсионные фонды.
      Снижение реальной заработной платы граждан на сумму их обязательных пенсионных взносов будет исключено в результате повышения начисленной заработной платы за счет уменьшения отчислений работодателей в фонды социального страхования и соответствующих изменений в учете.
      Началу реформирования пенсионной системы должно предшествовать полное погашение задолженности по пенсиям. Кроме того, на старте реформы будут приняты меры, стабилизирующие ситуацию с пенсионным обеспечением из Государственного центра по выплатам пенсий и создающие предпосылки для возникновения новой системы пенсионного обеспечения:
      - будет пересмотрена политика предоставления пенсионных льгот, имея в виду их частичное сохранение только для военнослужащих, сотрудников органов внутренних дел и Государственного следственного комитета;
      - будет упрощен порядок исчисления трудового стажа и расчета пенсионных выплат из Государственного центра по выплатам пенсий;
      - обязательства по выплатам социальных пенсий, пенсий по инвалидности и пенсий в случае потери кормильца будут перенесены на государственный бюджет, а в дальнейшем и на систему обязательного социального страхования работников работодателями. При этом размер выплачиваемых вместо пенсий государственных социальных пособий будет сохранен;
      - будет введен персонифицированный учет пенсионных взносов и накоплений граждан на основе автоматизированных систем накопительных пенсионных фондов;
      - предельный возраст выхода на пенсию мужчин и женщин будет постепенно, в период до 2016 года, повышен и выровнен;
      - будут обеспечены регулирование и контроль со стороны государства за деятельностью накопительных пенсионных фондов и компаний по управлению пенсионными активами, созданы условия для функционирования страховых компаний для обеспечения страхования риска превышения пенсионных выплат над суммой пенсионных накоплений.

                     4. Организационная структура
                   системы пенсионного обеспечения

      Государственный центр по выплатам пенсий будет обслуживать всех состоявшихся к началу реформы пенсионеров, а также граждан, имевших трудовой стаж на начало реформы.
      Основная сфера деятельности Государственного накопительного пенсионного фонда и негосударственных пенсионных фондов - пенсии, ресурсы которых будут формироваться за счет обязательных страховых взносов работников, из расчета 10% от трудовых доходов, определенных для исчисления взносов. Такие взносы будут перечисляться в Государственный накопительный пенсионный фонд или в любой негосударственный накопительный пенсионный фонд по выбору граждан.
      Обязательные пенсионные взносы в накопительные пенсионные фонды военнослужащих, сотрудников органов внутренних дел и Государственного следственного комитета, имеющих выслугу на момент начала реформы менее 10 лет, а в дальнейшем - за каждого вновь поступающего на службу, производятся за счет средств государственного бюджета по ставке 20% от размера довольствия, принимаемого для расчета взносов.
      Дополнительные пенсии будут формироваться в негосударственных накопительных пенсионных фондах за счет добровольных взносов работников и/или их работодателей.
      Деятельность Государственного накопительного пенсионного фонда будет строиться на принципах прозрачности и надежности, операционной эффективности.
      Негосударственные пенсионные фонды по принципу формирования делятся на:
      - открытые фонды, осуществляющие формирование пенсионных накоплений из обязательных и добровольных взносов граждан независимо от их места работы и жительства;
      - корпоративные фонды, создаваемые отдельными предприятиями и

формирующие пенсионные накопления из обязательных и добровольных
взносов работников данных предприятий.
     Основные принципы деятельности негосударственных пенсионных
фондов:
     - частное управление фондами и возможность свободного выбора
фонда вкладчиками;
     - простота, прозрачность и надежность;
     - строгое регулирование и надежный надзор со стороны
уполномоченных государственных органов:
     - операционная эффективность;
     - периодическое (конфиденциальное) предоставление гражданам
информации (выписок) о размере их пенсионных накоплений;
     - управление активами фондов через компании по управлению
пенсионными активами.

                5. Формирование финансовых ресурсов
           государственного центра по выплатам пенсий на
                         переходный период



      Реорганизация действующего Пенсионного фонда Республики Казахстан, функционирующего по системе выплат пенсий из текущих поступлений пенсионных взносов, и преобразование его в Государственный центр по выплатам пенсий со статусом юридического лица производится, исходя из целей и задач пенсионной реформы. При этом состоявшимся пенсионерам гарантируется сохранение получаемого размера пенсий, а также их индексации с учетом роста потребительских цен. Размер пенсий из Государственного центра по выплатам пенсий будущим пенсионерам зависит от трудового стажа на момент начала пенсионной реформы.
      Источниками формирования ресурсов Государственного центра по выплатам пенсий являются:
      - обязательные пенсионные взносы юридических лиц, а также физических лиц, занимающихся предпринимательской и иной деятельностью без образования юридического лица;
      - трансферты из республиканского бюджета.
      Принимая во внимание цель реформы, заключающуюся в переходе от системы, основанной на принципе "солидарности поколений" к накопительной пенсионной системе, обязательства предприятий по участию в формировании ресурсов Государственного центра по выплатам пенсий устанавливаются на ограниченный период времени и в дальнейшем прекращаются. Ставка обязательных взносов в Государственный центр по выплатам пенсий устанавливается на момент начала реформы в размере 15% от фонда оплаты труда, с постепенным его уменьшением до нуля в течение 15 лет.
      Необходимость выполнения государством обязательств перед состоявшимися пенсионерами и вышедшими на пенсию после начала реформы требует установления жестких мер по обеспечению обязательных отчислений хозяйствующих субъектов в Государственный центр по выплатам пенсий, которые возлагаются на налоговые службы.
      Сбалансированность доходов и расходов Государственного центра по выплатам пенсий обеспечивается за счет трансфертов из республиканского бюджета, с закреплением на эти цели доходов типа "роялти" от эксплуатации природных ресурсов, использования или продажи государственной собственности, то есть доходов от источников, созданных во многом трудом старшего поколения.

                   6. Государственное регулирование
                   накопительной пенсионной системы

      Государственный накопительный пенсионный фонд - организация, производящая пенсионные выплаты из пенсионных накоплений граждан, сформированных за счет обязательных пенсионных взносов и инвестиционного дохода. Государственный накопительный пенсионный фонд осуществляет инвестиционную деятельность самостоятельно, без участия компании по управлению пенсионными активами, и инвестирует только в государственные ценные бумаги, депозиты государственных банков, ценные бумаги международных финансовых организаций.
      В целях защиты интересов вкладчиков и получателей пенсий регулирование деятельности накопительных пенсионных фондов должно предусматривать:
      - жесткий контроль за деятельностью накопительных пенсионных фондов, банков-кастодианов и компаний по управлению пенсионными активами;
      - исключение возможности нецелевого использовании пенсионных накоплений накопительными пенсионными фондами посредством ограничения их полномочий по распоряжению активами, минуя контроль банка-кастодиана, а для негосударственных пенсионных фондов - без участия компании по управлению пенсионными активами;
      - обеспечение сохранности пенсионных накоплений посредством инвестирования их в активы по ограниченному перечню, исходя из их надежности;
      - исключение обесценения пенсионных накоплений в результате инфляции за счет создания условий для инвестирования их в активы, включая государственные ценные бумаги Республики Казахстан, обеспечивающие реальную доходность;
      - публичность и прозрачность информации финансового состояния накопительных пенсионных фондов и компаний по управлению пенсионными активами;
      - введение ограничений на структуру инвестиционного портфеля и диверсификацию вложений пенсионных активов;
      - внешний аудит, оценку активов и состояния баланса накопительных пенсионных фондов и компаний по управлению пенсионными активами;
      - введение механизмов резервирования и страхования средств для защиты от возможных банкротств негосударственных пенсионных фондов в период деятельности;
      - обеспечение возможности свободного перевода вкладчиком пенсионных накоплений из одного фонда в другой, включая Государственный накопительный пенсионный фонд;
      - обеспечение возможности перевода пенсионных активов фондом из одного банка-кастодиана в другой по его выбору, а также в случае банкротства кастодиана. При этом, пенсионные активы при ликвидации банка-кастодиана возвращаются в первую очередь;
      - развитие конкуренции между накопительными пенсионными фондами;
      - запрет на осуществление деятельности по пенсионному обеспечению граждан всем хозяйствующим субъектам, кроме накопительных пенсионных фондов.
      К компаниям по управлению пенсионными активами будут предъявляться следующие требования:
      - надежность и рентабельность:
      - диверсификация рисков;
      - строгое регулирование и контроль со стороны соответствующего надзорного органа;
      - предельные ограничения на маркетинговые и административные расходы.
      Регулирование деятельности накопительных пенсионных фондов, а также компаний по управлению пенсионными активами будет осуществляться уполномоченными государственными органами.

                  7. Система учета и налогообложения
                     пенсионных взносов и выплат

      Система бухгалтерского учета накопительных пенсионных фондов должна строиться на основе общих принципов и правил учета.
      Персонифицированный учет отражает отдельно пенсионные взносы, инвестиционный доход и выплаты. Информация, хранящаяся на персонифицированном счете, является конфиденциальной.
      Для реализации этой задачи Концепция предусматривает разработку и внедрение соответствующей информационной системы.
      Новая пенсионная система предусматривает:
      - освобождение от налогообложения взносов юридических (до установленного предела) и физических лиц в государственный и негосударственные пенсионные фонды;
      - освобождение от налогообложения инвестиционного дохода Государственного и негосударственных накопительных пенсионных фондов;
      - обложение подоходным налогом пенсионных выплат из Государственного и негосударственных накопительных пенсионных фондов.

                            8. Заключение

      Реформа системы пенсионного обеспечения может быть осуществлена при доведении до широких слоев населения ее цели, а также возникающих при этом проблем.
      В подготовительный период будет разработан и принят весь комплекс правовых и нормативных актов, поддерживающих новую пенсионную систему и защищающих интересы граждан.
      Создание новой пенсионной системы, адекватной рыночной экономике, является неотложной задачей реальной защиты населения в новых экономических условиях. В то же время реализация этой задачи возможна при условии проведения реформы всей системы социальной защиты. Проект соответствующих изменений законодательства готовится Правительством.