Қазақстан Республикасы Конституциясы 61-бабының 6-тармағын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің 2000 жылғы 15 маусымдағы N 9/2 қаулысы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi Төраға мiндетiн атқарушы Н.I.Өкеев, Кеңес мүшелерi Ж.Д.Бұсырманов, А.Есенжанов, А.К.Котов, Қ.Ә.Омарханов және В.Д.Шопин қатысқан құрамда, өтiнiш субъектiсiнің өкiлi - Қазақстан Республикасы Парламентi Мәжiлiсiнің депутаты А.Қ.Дауылбаевтың қатысуымен, өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламентi бiр топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясы K951000_ 61-бабының 6-тармағын және 92-бабының 4-тармағын ресми түсiндiру туралы өтiнiшiн қарады.
Қолдағы бар материалдарды зерделеп шығып, баяндамашы Қ.Ә.Омархановтың баяндамасын және өтiнiш субъектiсi өкiлiнің сөзiн тыңдап, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi мынаны анықтады:
1. Республика Конституциялық Кеңесiне 2000 жылғы 2 маусымда Қазақстан Республикасы Парламентi бiр топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясы K951000_ 61-бабының 6-тармағын және 92-бабының 4-тармағын ресми түсiндiру туралы өтiнiшi келiп түстi.
Өтiнiш беруге депутаттардың заң бастамашылығы құқығын жүзеге асыруға байланысты жағдай себеп болған.
Конституцияның 92-бабының 4-тармағына сәйкес Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдары оған қайшы келмейтiн бөлiгiнде қолданылады және Конституция қабылданған күннен бастап екi жыл iшiнде оған сәйкес келтiрiлуге тиiс. Депутаттар өз өтiнiшiнде Конституцияға сәйкес келтiрiлуге бағытталған олардың бастамашылық жасаған заң жобалары Республика Үкiметiнің терiс қорытындыларына байланысты Парламент Мәжiлiсiне енгiзуге мүмкiн болмай отырғанына сiлтеме жасайды. Онда да бұл қорытындылар, өтiнiште баяндалғанындай, Үкiметтің емес, оның жекелеген мүшелерінің пiкiрiн бiлдiредi.
Өтiнiш субъектiсi Конституциялық Кеңестен жоғарыда аталған конституциялық нормаларға түсiнiктеме бергенде қолданылып келген заң актiлерiндегi қайшылықтарды жоюға бағытталған заң жобаларына да, сондай-ақ оларды Конституциямен сәйкес келтiруге бағытталған заңдар жобаларына да Үкiметтің оң қорытындысы қажет пе; Yкiмет Конституцияның K951000_ 92-бабы 4-тармағының талаптарын орындау жөнiндегi шараларды қолданбауға және Конституция ережелерiн бұза отырып ресімделген өзінің терiс қорытындыларымен Парламент депутаттарының мұны iстеуiне кедергi жасауға құқылы ма; Үкiметтің қорытындылары түпкiлiктi болып табыла ма және оларға сот тәртiбiмен шағымдануға бола ма деген кейбiр мәселелердiң ескерiлуiн сұрайды.
2. Республика Конституциясының нормалары мен конституциялық iс жүргiзу материалдарын талдай келiп, Республика Конституциялық Кеңесi Қазақстан Республикасы Конституциясы K951000_ 61-бабының 6-тармағына және 92-бабының 4-тармағына түсiнiк беру туралы бiр топ депутаттардың өтiнiшiн қарағанда мынаны негiзге алады.
Конституцияның 61-бабының 6-тармағы мемлекеттiк кiрiстi қысқартуды немесе мемлекеттiк шығысты көбейтудi көздейтiн заңдардың жобалары Республика Үкiметiнің оң қорытындысы болғанда ғана енгiзiлуi мүмкiн.
Конституциялық Кеңес Конституцияның 61-бабы 6-тармағының түсiндiрмесi Республика Конституциялық Кеңесiнің "Республика Конституциясының 61-бабының 6-тармағын ресми түсiндiру туралы" 1997 жылғы 28 маусымдағы N 14/2 S970014_ қаулысында берiлгенiн және қосымша түсiнiктi қажет етпейтiнiн атап өтедi.
Парламент депутаттарының осы өтiнiшiн қарауға байланысты Конституциялық Кеңестің құзыретi қандай да бiр мемлекеттiк органдардың iс-әрекеттерiнің конституциялылығын анықтау емес, тек конституциялық нормаларды түсiндiру құқығымен шектеледi.
Конституциялық Кеңес "Қазақстан Республикасы Конституциясының 92-бабы 4-тармағын ресми түсiндiру туралы" 2000 жылғы 15 маусымдағы N 8/2 S000008_ қаулысында осыған орай "Қолданылып жүрген заңдарды Конституцияға сәйкес келтiру үшiн Конституция белгiлеген екi жылдық мерзiм құқық шығармашылық қызметiн жүзеге асырушы барлық субъектiлер үшiн мiндеттi болып табылады. Аталған iс-әрекеттердi белгiленген мерзiмде орындамау Конституция нормаларын бұзу болып табылады" деп түсiнiк берген болатын.
Сонымен Конституцияның K951000_ 92-бабы 4-тармағының талаптары сөзсiз орындалуға тиiс. Аталған конституциялық мiндеттi заң процесi өкiлеттi субъектiлерiнің шешетіні анық. Мемлекеттiк бюджет жобасын дайындау кезiнде Yкiмет Конституцияның 92-бабының 4-тармағының талаптарын ескере отырып, қолданылып жүрген заңдарды Конституцияға сәйкес келтiруге байланысты мемлекеттiк кiрiстi қысқартудың да, сондай-ақ мемлекеттiк шығысты көбейтудің де көзделетінін ескеруге тиiс. Мемлекеттiк билiктiң екi тармағының тежемелiк пен тепе-теңдiктiң пайымды балансын сақтауы тиiстi конституциялық нұсқамалардың орындалуын қамтамасыз етедi.
Билiктің заң шығарушы және атқарушы тармақтарының өзара қарым-қатынасының барлық мәселелерi Конституция нормаларында көзделген және конституциялық өкiлеттiктерiн пайдалана отырып олардың өздерi келiсу рәсiмдерi шегінде шешедi немесе мемлекеттiк билiк бiрлiгінің, Конституцияның K951000_ мызғымастығының кепiлi, билiктің барлық тармағының келiсіп жұмыс iстеуiн қамтамасыз ететiн Республика Президентiнiң қатысуымен (Республика Конституциясының 40-бабы) шешiледi.
Баяндалғандарға байланысты билiк тармақтарының арасындағы дауларды, оның iшiнде заң жобалары жөнiнде Үкiмет берген терiс қорытындыға да байланысты дауларды сот тәртiбiмен шешуге жол берiлмейдi, өйткенi жоғары заңдық күшi бар және үстемдiлiгi болғандықтан конституциялық нормалар соттар мен басқа қандай да бiр органдарға жүгiнбейдi.
Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2011.04.27 № 4 нормативтік қаулысымен.
3. Конституцияның 61-бабы 6-тармағына сәйкес Республика Үкiметiнің қорытындысы талап етiледi. Бұл ретте қорытындыны Үкiмет алқалы орган ретiнде берген жағдайда оның конституциялық-құқықтық заңды күшi болмақ.
Қолданылып жүрген заңдарға сәйкес осы мемлекеттiк органның ұжымдық пiкiрi не оның қаулысы арқылы (Конституцияның 69-бабының 1-тармағы), не қорытынды нәтижесi хаттама шешiмiмен ("Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы" Z952688_ Конституциялық заңның 18-бабы, Үкiмет Регламентiнің 8, 9 және 11-тармақтары) ресiмделiп, төрағалық етушінің қол қоятын отырысы арқылы бiлдiрiледi.
Сонымен қатар, Үкiмет Конституцияның K951000_ 61-бабы 6-тармағының мәнiне сәйкес қорытынды не басқа құжатты қабылдай алады, бiрақ ол оның пiкiрiн алқалы органның ("Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы" Z952688_ Конституциялық заңның 18-бабының 4-тармағы және Үкiмет Регламентiнің 11-тармағы) пiкiрi деп есептеуге мүмкiндiк беретiн құрамда қабылдауға тиiс.
Үкiмет қорытындысының конституциялық маңыздылығын есепке ала келiп, осы мәселенің қорытындылар шығару тәртiбiн, оларды ұсыну мерзiмдерiн белгiлей отырып регламенттеумен заңды реттеу барынша тиiмдi деп саналады, бұл тиiстi заңдарға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi талап етедi.
4. Осыған байланысты Республика Конституциясының 92-бабы 4-тармағының түсiндiрмесi "Қазақстан Республикасы Конституциясының 92-бабы 4-тармағын ресми түсiндiру туралы" Конституциялық Кеңестің 2000 жылғы 15 маусымдағы N 8/2 S000008_ қаулысында берiлгендiктен Республика Конституциялық Кеңесi аталған конституциялық норманы қайталап түсiндiруге негiздеменің жоқ екендiгін және оның қажетсiз екенiн атап өтедi.
Баяндалғанның негiзiнде, Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi туралы" U952737_ конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының
1) тармақшасын, 32, 33, 37 және 41-баптарын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесi қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 61-бабының 6-тармағын мемлекеттiк кiрiстi қысқартуды немесе мемлекеттiк шығысты көбейтудi көздейтiн заң жобаларына қорытындыларды алқалы орган ретiнде Қазақстан Республикасының Yкiметi беруi керек деп түсiну қажет.
Қорытынды Республика Yкiметiнің тиiстi қаулысын қабылдаумен, немесе оның отырысының хаттамалық шешiмiмен, сондай-ақ Үкiметтiң ұжымдық, заңды пiкiрiн бiлдiретiн басқа құжатпен ресiмделедi. Қорытындыға Республика Премьер-министрi, не ол болмағанда Республика заңдарына сәйкес Премьер-министрдің орнын басатын Премьер-министрдiң орынбасары қол қояды.
Билiктiң заң шығарушы және атқарушы тармақтарының арасындағы келiспеушiлiк олардың конституциялық өкiлеттiктерi негiзiнде келiсу рәсiмдерi жолымен шешiледi.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясы K951000_ 74-бабының

3-тармағына сәйкес, осы қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi,

Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi, түпкiлiктi болып

табылады және Қазақстан Республикасы Конституциясы 73-бабының 4-тармағында

көзделген реттi ескерiп, шағымдануға жатпайды.

3. Осы қаулы қазақ және орыс тiлдерiнде республикалық ресми баспасөз

басылымдарында жариялансын.

Қазақстан Республикасы

Конституциялық Кеңесі

Төрағасының міндетін атқарушы

Мамандар:

Қасымбеков Б.А.

Орынбекова Д.Қ.

Об официальном толковании пункта 6 статьи 61 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 15 июня 2000 года N 9/2

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе и.о. Председателя Акуева Н.И., членов Совета Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А., Котова А.К., Омарханова К.А. и Шопина В.Д. с участием представителя субъекта обращения - депутата Мажилиса Парламента Республики Даулбаева А.К., рассмотрел в открытом заседании обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 6 статьи 61 и пункта 4 статьи 92 K951000_ Конституции Республики Казахстан.
Изучив имеющиеся материалы, заслушав докладчика Омарханова К.А. и выступление представителя субъекта обращения, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
1. В Конституционный Совет Республики 2 июня 2000 года поступило обращение группы депутатов Парламента Республики о даче официального толкования пункта 6 статьи 61 и пункта 4 статьи 92 K951000_ Конституции Республики Казахстан.
Поводом для обращения послужила ситуация, связанная с реализацией депутатами права законодательной инициативы.
В соответствии с пунктом 4 статьи 92 Конституции действующее на момент вступления в силу Конституции законодательство Республики Казахстан применяется в части, не противоречащей ей, и в течение двух лет со дня принятия Конституции должно быть приведено в соответствие с нею. В обращении депутаты ссылаются на то, что инициированные ими законопроекты, направленные на приведение законов в соответствие с Конституцией, не могут быть внесены ими в Мажилис Парламента из-за отрицательных заключений Правительства Республики. При этом, как изложено в обращении, заключения отражают мнение не всего Правительства, а отдельных его членов.
Субъект обращения просит при толковании вышеупомянутых конституционных норм учесть некоторые вопросы: необходимо ли положительное заключение Правительства на законопроекты, направленные как на устранение противоречий действующих законов, так и приведение их в соответствие с Конституцией; может ли Правительство не принимать меры по выполнению требований пункта 4 статьи 92 K951000_ Конституции и своими отрицательными заключениями, оформленными с нарушением положений Конституции, препятствовать это сделать депутатам Парламента; являются ли правительственные заключения окончательными и можно ли обжаловать их в судебном порядке.
2. Проанализировав нормы Конституции Республики и материалы конституционного производства, Конституционный Совет Республики при рассмотрении обращения группы депутатов о толковании пункта 6 статьи 61 и пункта 4 статьи 92 K951000_ Конституции Республики Казахстан исходит из следующего.
Пункт 6 статьи 61 Конституции устанавливает, что проекты законов, предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, могут быть внесены лишь при наличии положительного заключения Правительства Республики.
Конституционный Совет отмечает, что толкование пункта 6 статьи 61 Конституции содержится в постановлении Конституционного Совета Республики от 28 июня 1997 года N 14/2 S970014_ "Об официальном толковании пункта 6 статьи 61 Конституции Республики" и не требует дополнительного разъяснения.
Компетенция Конституционного Совета по рассмотрению данного обращения депутатов Парламента ограничена лишь правом толкования конституционных норм, но не определением конституционности действий каких-либо государственных органов. Конституционный Совет в постановлении от 15 июня 2000 года N 8/2 S000008_ "Об официальном толковании пункта 4 статьи 92 Конституции Республики Казахстан" по этому поводу разъяснил, что "установленный Конституцией двухлетний срок для приведения действующего законодательства в соответствие с Конституцией является обязательным для всех субъектов, осуществляющих правотворческую деятельность. Невыполнение указанных действий в установленный срок является нарушением норм Конституции".
Таким образом, требования пункта 4 статьи 92 K951000_ Конституции должны быть безусловно выполнены. Очевидно, что указанная конституционная задача решается полномочными субъектами законодательного процесса. Разрабатывая проект государственного бюджета, Правительство, с учетом требований пункта 4 статьи 92 Конституции, должно предусмотреть предполагаемые как сокращение государственных доходов, так и увеличение государственных расходов, связанных с приведением действующего законодательства в соответствие с Конституцией. Разумный баланс сдержек и противовесов между двумя ветвями государственной власти обеспечит выполнение соответствующих конституционных установлений.
Все вопросы взаимодействия законодательной и исполнительной ветвей власти предусмотрены нормами Конституции и решаются ими самими с использованием конституционных полномочий в рамках согласительных процедур, или же с участием Президента Республики - гаранта единства государственной власти, незыблемости K951000_ Конституции, обеспечивающего согласованное функционирование всех ветвей власти (статья 40 Конституции Республики).
В связи с изложенным, судебный порядок разрешения споров между ветвями власти, в том числе по поводу отрицательного заключения Правительства по законопроектам, не допустим, поскольку конституционные нормы в силу их высшей юридической силы и верховенства не оспариваются в судах и других каких-либо органах.
Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 27.04.2011 № 4.
3. В соответствии с пунктом 6 статьи 61 Конституции требуется заключение Правительства Республики. При этом заключение будет иметь конституционно-правовую легитимность в случае, если исходит от Правительства, как коллегиального органа.
В соответствии с действующим законодательством коллективное мнение этого государственного органа выражается либо в его постановлении (пункт 1 статьи 69 Конституции), либо на заседании, итоговый результат которого оформляется протокольным решением (статья 18 Конституционного закона Z952688_ "О Правительстве Республики Казахстан", пункты 8, 9 и 11 Регламента Правительства), подписываемым председательствующим.
Кроме того, Правительство может вынести заключение либо другой документ по существу пункта 6 статьи 61 K951000_ Конституции, но обязательно принятые Правительством в таком составе, которые позволят учесть его мнение, как коллегиального органа (пункт 4 статьи 18 Конституционного закона Z952688_ "О Правительстве Республики Казахстан" и пункт 11 Регламента Правительства).
С учетом конституционной значимости заключений Правительства наиболее эффективным представляется законодательное урегулирование этого вопроса с регламентацией порядка вынесения заключений, установления сроков их представления, что потребует внесения изменений и дополнений в соответствующее законодательство.
4. В связи с тем, что толкование пункта 4 статьи 92 Конституции Республики дано в постановлении Конституционного Совета S000008_ "Об официальном толковании пункта 4 статьи 92 Конституции Республики Казахстан" от 15 июня 2000 года N 8/2 Конституционный Совет Республики не усматривает оснований и необходимости повторного разъяснения указанной конституционной нормы.
На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 K951000_ Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьями 32, 33, 37 и 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
1. Пункт 6 статьи 61 K951000_ Конституции Республики Казахстан следует понимать так, что заключения на законопроекты, предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, должны исходить от Правительства Республики Казахстан, как коллегиального органа.
Заключение оформляется принятием соответствующего постановления Правительства Республики, или протокольным решением его заседания, а также иным документом, отражающим коллективное, легитимное мнение Правительства. Заключение подписывается Премьер-Министром Республики либо в его отсутствие - заместителем Премьер-Министра, замещающим Премьер-Министра в соответствии с законодательством Республики.
Разногласия между законодательной и исполнительной ветвями власти

разрешаются путем согласительных процедур на основе их конституционных

полномочий.

2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74

K951000_

Конституции

Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия и

не подлежит обжалованию, является общеобязательным и окончательным на всей

территории Республики с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи

73 Конституции Республики Казахстан.

3. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках

в официальных республиканских печатных изданиях.

И.О. Председателя

Конституционного Совета

Республики Казахстан

(Специалисты: Умбетова А.М.,

Цай Л.Г.)