ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, құрамында Кеңес Төрағасының мiндетiн атқарушы Н.I.Өкеев, Кеңес мүшелерi Ж.Д.Бұсырманов, А.Есенжанов, А.К.Котов, Қ.Ә.Омарханов және В.Д.Шопин қатысқан, Қазақстан Республикасының әдiлет вице-министрi А.Н.Котловтың және Қазақстан Республикасы Президентi Әкiмшiлiгiнің Мемлекеттiк-құқық бөлiмiнің консультанты Т.Е.Нұғмановтың қатысуымен өткен ашық отырысында Қарағанды облысы Балқаш қаласы сотының Қазақ КСР-iнің Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнің 52-бабын және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнің K970167_ 175-бабына ескертулердің 5-тармағын конституциялық емес деп тану жөнiндегi ұсынымын қарады.
      Қолдағы бар материалдарды, сарапшының - заң ғылымының докторы, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия мемлекеттiк университетiнің Құқық институты қылмыстық құқық және процесс кафедрасының меңгерушiсi К.Ж.Балтабаевтың қорытындысын зерделеп шығып, баяндамашыны - Кеңес мүшесi А.Есенжановты, А.Н.Котлов пен Т.Е.Нұғмановтың сөйлеген сөздерiн тыңдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны анықтады:
      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiне Қарағанды облысы Балқаш қаласы сотының "Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне қылмысқа қарсы күрес мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" 2000 жылғы 5 мамырдағы Z000047_ Қазақстан Республикасының Заңын мынадай бөлiгiнде: Заңның 1-тармағында "52-бап мынадай редакцияда жазылсын..." деген сөздерден бастап "... Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген..." деген сөздерге дейiн және Заңның 3-тармағының
25) тармақшасында "Бөтен бiреудің мүлкiн ұсақ-түйек ұрлау..." деген сөздерден бастап "...заңға сәйкес..." деген сөздерге дейiн конституциялық емес деп тану туралы ұсынымы келiп түстi.
      Ұсынымнан мәлiм болғанындай, Қарағанды облысы Балқаш қаласы сотының iс жүргiзуiнде, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнің, ұрлық үшiн жауаптылықты көздейтiн 175-бабы K970167_ екiншi бөлiгiнің "б" тармағымен М.Т.Қалапбергеновке айып тағу жөнiндегi қылмыстық iс жатыр. М.Т.Қалапбергеновтi қылмыстық жауаптылыққа тарту, Қазақ КСР-i Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнің (бұдан әрi - ҚазКСР-iнiң ӘҚБтК) 52-бабының алдыңғы редакциясын өзгерткен және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнің (бұдан әрi - ҚР ҚК) 175-бабына ескертулердi 5-тармақпен толықтырған "Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне қылмысқа қарсы күрес мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" Z000047_ Заңға сәйкес жүзеге асырылған.
      Аталған Заңның нормаларында, ӘҚБтК-тің 52-бабын жаңа редакцияда жазу және ҚР ҚК-інің K970167_ 175-бабына ескертулердi жаңа 5-тармақпен толықтыру туралы сөз болып отырғандықтан, өтiнiш субъектiсi, ӘҚБтК-тің 52-бабын және ҚР ҚК-iнің 175-бабына ескертулердің 5-тармағын конституциялық емес деп тануды сұрайтынын ескеру қажет.
      Сот өзiнің ұсынымын, ҚазКСР-i ӘҚБтК-iнің 52-бабына және ҚР ҚК-інің 175-бабына ескертулердiң 5-тармағына сай, ұрланған мүлiктiң құны Республика заңдарында белгiленген айлық есептiк көрсеткiштің он еселенген мөлшерiнен аспайтын кезде, мүлiктің кiмге тиесілігiне байланысты, бiр жағдайларда әкiмшiлiк жауаптылық, ал өзге бiр жағдайларда қылмыстық жауаптылық туындайды деп дәлелдейдi. Соттың пiкiрi бойынша, ұрлық үшiн жауаптылығы жөнiндегi мәселенi заң арқылы бұлайша шешу, Қазақстан Республикасының Конституциясымен K951000_ баянды етiлген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiредi және Конституцияның 6-бабы 1-тармағына, 14-бабы 2-тармағына қайшы келедi. Осы баяндалғанға байланысты, сот iс жүргiзудi тоқтата тұрған және ҚазКСР-i ӘҚБтК-інің 52-бабын және ҚР ҚК-інің K970167_ 175-бабына ескертулердің 5-тармағын конституциялық емес деп тануды өтiніп, Конституциялық Кеңеске жүгiнген.
      Балқаш қаласы сотының ұсынымын қарау кезiнде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны ескердi.
      ҚазКСР-i ӘҚБтК-інің 52-бабынан және ҚР ҚК-iнің 175-бабына ескертулердің 5-тармағынан, меншiк құқығында ұйымға тиесілі немесе оның қарамағындағы мүлiктi ұсақ-түйек ұрлағаны үшiн, ұрланған мүлiктiң құны әрекет жасалған кезде Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген он еселенген айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен аспайтындай жағдайда, әкiмшiлiк жауаптылық туындайтыны, ал азаматтарға тиесілі мүлiктi ұрлағаны үшiн ұрланған мүлiктің құнына қатыссыз қылмыстық жауаптылық туындайтыны келiп шығады.
      Соттың пiкiрiнше, жоғарыда аталған нормалар, Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылатын және бiрдей қорғалатын Конституцияның K951000_ 6-бабы 1-тармағына қайшы келедi. Олардың конституциялық еместiгiн негiздеу үшiн сот мынадай дәлелдер келтiредi: адамның құқықтары мен бостандықтары, соның iшiнде азаматтардың меншiк құқығы, мемлекеттің және заңды тұлғалардың құқықтарына қарағанда басымдығы бар деп танылмайды; Конституцияның 14-бабы 2-тармағының мағынасы бойынша және соған сәйкес, бөтен бiреудiң меншiгiне қарсы заңға терiс бiрдей әрекет жасағаны үшiн азаматтардың жауаптылығы туралы мәселенi шешу кезiнде, меншiктің кiмге тиесілі екенi дәлелге алынып, олардың кемсiтуге ұшырауына жол берiлмейдi.
      Алайда, Конституцияның 6-бабы 1-тармағынан, бөтен бiреудің меншiгiне қарсы заңға терiс бiрдей әрекет жасағаны үшiн бiрдей жауаптылық белгiлеу арқылы, мемлекет меншiктi бiрдей қорғау кепiлдiктерiн беретiнi келiп шықпайды. Конституцияның 6-бабы 2-тармағына сай, меншiк иелерiнің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi. Конституцияның K951000_ 61-бабы 3-тармағының
1) тармақшасына сәйкес, заң шығарушы, құқық бұзушылықтың қоғамдық қауіптілігiн, құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастар үшiн нақты зиянын ескере отырып, жеке тұлғалардың жауаптылығына қатысты заңдар шығаруға хақылы. Қазақстан Республикасы заңдарының нормалары, ұйымның да, азаматтардың да меншiк құқығының бiрдей қорғалуын қамтамасыз ете отырып, ұрланған мүлiктің меншік иесі үшiн маңыздылығын ескерiп, бiрдей құқық бұзушылық үшiн жауаптылықтың әртүрлi мөлшерiн белгiлейдi.
      Бұл қаралып отырған жағдайда заң шығарушы, жеке тұлғалардың меншiгiне қарсы бағытталған заңға терiс әрекеттер үшiн, адамның және азаматтың меншiк құқығы қорғалуының қосымша кепiлдiгi болып табылатын, жауаптылықтың қатаңдау түрi - қылмыстық жауаптылықты белгiлеген. Сондай-ақ, қаралып отырған нормалар жауаптылықты меншiктің нысанына қарай (мемлекеттiк немесе жеке) емес, меншiк иелерiне (азаматтар немесе ұйымдар) қарай саралайтынын ескерген жөн. Ұйымдар мемлекеттiк те, жеке меншiк те негiзiнде құрылуы мүмкiн. Демек, заң шығарушы мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк бiрдей қорғалады деген конституциялық принциптi бұзбаған.
      Қазақстан Республикасы Конституциясы K951000_ 6-бабының 1-тармағында берiлген "мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады" деген конституциялық принциптi, осы ұсынымға қатысты қолданыста олардың құқықтық жағынан қорғалуы мiндеттi деп түсiну ләзiм. Заңда бөтен бiреудің мүлкiне қол сұғушылық үшiн әртүрлi жауаптылық мөлшерi белгiленедi.
      Осылайша, ҚазКСР-i ӘҚБтК-інің 52-бабында және ҚР ҚК-iнiң K970167_ 175-бабына ескертулердің 5-тармағында ұйымның құны айлық есептiк көрсеткiштiң он еселенген мөлшерiнен аспайтын мүлкiн ұсақ-түйек ұрлағаны үшiн әкiмшiлiк жауаптылық, ал азаматтың мүлкiн ұрлағаны үшiн, ұрланған мүлiктің мөлшерiне тәуелсiз, қылмыстық жауаптылық белгiлеу - Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды етiлген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiру болып табылмайды.
      Соттың, бөтен бiреудің меншiгiне қарсы заңға терiс бiрдей әрекет жасағаны үшiн азаматтардың жауаптылығы туралы мәселенi шешер кезде, меншіктің кiмге тиесiлiгi дәлелге алынып, Конституцияның K951000_ 14-бабы 2-тармағының мазмұны бойынша және соған сәйкес, оларды кемсiтуге болмайды деген дәлелi көңiлге қонымсыз. Балқаш қаласының соты өзінің ұсынымында, дауланып отырған заң нормалары бөтен бiреудің мүлкiн ұрлаған азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қалайынша және нақ қайсы бiрiне нұқсан келтiретінін, және де, сот сiлтеме жасап отырған кемсiтушілік неден байқалатынын көрсетпейдi. Оның орнына, сот, қаралып отырған нормалардың меншiк нысандары бiрдей қорғалады деген конституциялық принциптi бұзатындығы, олардың ұйымның меншiгiне қарағанда, жеке меншiктi қорғауға басымдық беретiндiгi туралы жазған.
      Баяндалғанның негiзiнде және Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 72-бабы 2-тармағын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" U952737_ конституциялық заң күшi бар Жарлығының 33, 37, 38 және 41-баптарын басшылыққа алып, Конституциялық Кеңес

                             ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қазақ КСР-iнің Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексінің 52-бабы және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің K970167_ 175-бабына ескертулердің 5-тармағы Қазақстан Республикасының Конституциясына K951000_ сәйкес деп танылсын.
      2. Қазақстан Республикасы Конституциясы 74-бабы 3-тармағының

негiзiнде қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi, шағымдануға

жатпайды, Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және

Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабы 4-тармағында көзделген

жағдайды ескерiп, түпкiлiктi болып табылады.

3. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс

тiлдерiнде жариялансын.

Қазақстан Республикасы

Конституциялық Кеңесі

Төрағасының міндетін атқарушы

Мамандар:

Қасымбеков Б.А.

Омарбекова А.Т.

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе и.о. Председателя Акуева Н.И., членов Совета Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А., Котова А.К., Омарханова К.А. и Шопина В.Д., с участием вице-Министра юстиции Республики Казахстан Котлова А.Н. и консультанта Государственно-правового отдела Администрации Президента Республики Казахстан Нугманова Т.Е., рассмотрел в открытом заседании представление суда города Балхаша Карагандинской области о признании неконституционными статьи 52 K841000_ Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях и пункта 5 примечаний к статье 175 K970167_ Уголовного кодекса Республики Казахстан.
      Изучив имеющиеся материалы, заключение эксперта - доктора юридических наук, заведующего кафедрой уголовного права и процесса Института права Евразийского государственного университета им. Л.Н. Гумилева Балтабаева К.Ж., заслушав докладчика - члена Совета Есенжанова А., выступления Котлова А.Н. и Нугманова Т.Е., Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
      В Конституционный Совет Республики Казахстан поступило представление суда города Балхаша Карагандинской области о признании неконституционным Закона Республики Казахстан Z000047_ "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам борьбы с преступностью" от 5 мая 2000 года в части текста: в пункте 1 Закона от слов "Статью 52 изложить в следующей редакции..." до слов "... установленного законодательством Республики Казахстан" и в подпункте 25) пункта 3 Закона от слов "Мелкое хищение чужого имущества..." до слов "...в соответствии с законом".
      Из представления следует, что в производстве суда города Балхаша Карагандинской области находится уголовное дело по обвинению Калапбергенова М.Т. по пункту "б" части второй статьи 175 K970167_ Уголовного кодекса Республики Казахстан, предусматривающей ответственность за кражу. Привлечение Калапбергенова М.Т. к уголовной ответственности осуществлено в соответствии с Законом Z000047_ "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам борьбы с преступностью", изменившим прежнюю редакцию статьи 52 K841000_ Кодекса об административных правонарушениях Казахской ССР (далее - КоАП КазССР) и дополнившим пунктом 5 примечания к статье 175 Уголовного Кодекса Республики Казахстан (далее - УК РК).
      Поскольку в приведенных нормах Закона речь идет о придании новой редакции статье 52 K841000_ КоАП КазССР и дополнении примечаний к статье 175 K970167_ УК РК новым пунктом 5, необходимо исходить из того, что субъект обращения просит признать неконституционными статью 52 КоАП КазССР и пункт 5 примечаний к статье 175 УК РК.
      Суд свое представление мотивирует тем, что согласно статье 52 КоАП КазССР и пункту 5 примечаний к статье 175 УК РК, при стоимости похищенного имущества, не превышающего десятикратного размера месячного расчетного показателя, установленного законодательством Республики, в зависимости от принадлежности имущества в одних случаях наступает административная ответственность, в других случаях - уголовная. По мнению суда, такое законодательное решение вопроса об ответственности за хищение ущемляет закрепленные K951000_ Конституцией Республики Казахстан права и свободы человека и гражданина и противоречит пункту 1 статьи 6, пункту 2 статьи 14 Конституции. В связи с изложенным, суд производство по делу приостановил и обратился в Конституционный Совет с просьбой признать неконституционными статью 52 K841000_ КоАП КазССР и пункт 5 примечаний к статье 175 К970167_ УК РК.
      При рассмотрении представления суда города Балхаша Конституционный Совет Республики Казахстан исходит из следующего.
      Из статьи 52 КоАП КазССР и пункта 5 примечаний к статье 175 УК РК вытекает, что административная ответственность за мелкое хищение имущества, принадлежащего на праве собственности организации или находящегося в ее ведении, наступает при условии, что стоимость похищенного имущества не превышает десятикратного размера месячного расчетного показателя, установленного законодательством Республики Казахстан на момент совершения деяния, а за кражу имущества, принадлежащего гражданам, наступает уголовная ответственность независимо от стоимости похищенного.
      По мнению суда, приведенные выше нормы противоречат пункту 1 статьи 6 K951000_ Конституции, согласно которому в Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность. В обоснование их неконституционности суд приводит такие доводы: права и свободы человека, в том числе право собственности граждан, не могут быть признаны приоритетными по отношению к правам государства и юридических лиц; граждане, по смыслу и в соответствии с пунктом 2 статьи 14 Конституции, не могут подвергаться дискриминации при разрешении вопроса об их ответственности за совершение одинаковых противоправных действий против чужой собственности по мотивам ее принадлежности.
      Однако из пункта 1 статьи 6 Конституции не следует, что государство гарантирует равную защиту собственности путем установления одинаковой ответственности за совершение одинаковых противоправных действий против чужой собственности. Согласно же пункту 2 статьи 6 Конституции объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантия их защиты определяются законом. В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 61 K951000_ Конституции, законодатель вправе издавать законы, касающиеся ответственности физических лиц, исходя из общественной опасности правонарушений, реального вреда для охраняемых правом общественных отношений. Нормы законодательства Республики Казахстан, обеспечивая равную защиту права собственности, как организации, так и граждан, устанавливают различные меры ответственности за одинаковые правонарушения, учитывая значимость похищенного имущества для собственника.
      В рассматриваемом случае, законодатель установил за противоправные деяния, направленные против собственности физических лиц, более строгий вид ответственности - уголовную, что является дополнительной гарантией защиты права собственности человека и гражданина. Следует также учитывать, что рассматриваемые нормы дифференцируют ответственность не по формам собственности (государственная или частная), а по собственникам (граждане или организации). Организации могут создаваться как на базе государственной, так и частной собственности. Следовательно, законодатель не нарушил конституционный принцип равной защиты государственной и частной собственности.
      Конституционный принцип, заложенный в пункте 1 статьи 6 K951000_ Конституции Республики: "признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность", применительно к данному обращению следует понимать так, что их правовая защита является обязательной. Законом могут быть установлены различные меры ответственности за посягательства на чужое имущество.
      Таким образом, установление статьей 52 K841000_ КоАП КазССР и пунктом 5 примечаний к статье 175 K970167_ УК РК за мелкое хищение имущества организации стоимостью, не превышающей десятикратного размера месячного расчетного показателя, административной ответственности, а за хищение имущества гражданина, независимо от размера похищенного, уголовной ответственности не является ущемлением прав и свобод человека и гражданина, закрепленных Конституцией Республики Казахстан.
      Доводы суда о том, что граждане, по смыслу и в соответствии с пунктом 2 статьи 14 K951000_ Конституции Республики Казахстан не могут подвергаться дискриминации при разрешении вопроса об их ответственности за совершение одинаковых противоправных действий против чужой собственности по мотивам ее принадлежности не являются убедительными. Суд города Балхаша в своем представлении не указал каким образом и какие именно конституционные права и свободы граждан, совершивших кражу чужого имущества, ущемляют оспариваемые нормы закона и в чем проявляется дискриминация, на которую суд ссылается. Вместо этого суд пишет о нарушении рассматриваемыми нормами конституционного принципа равной защиты форм собственности, об установлении ими приоритета защиты частной собственности граждан перед собственностью организаций.
      На основании изложенного и руководствуясь пунктом 2 статьи 72 K951000_ Конституции Республики Казахстан, статьями 33, 37, 38 и 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет постановляет:
      1. Признать статью 52 K841000_ Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях и пункт 5 примечаний к статье 175 K970167_ Уголовного кодекса Республики Казахстан соответствующими К951000_ Конституции Республики Казахстан.
      2. На основании пункта 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан

постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не

подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и

окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73

Конституции Республики Казахстан.

3. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках

в официальных республиканских печатных изданиях.

И.о. Председатель

Конституционного Совета

Республики Казахстан

(Специалисты: Умбетова А.М.,

Мартина Н.А.)