Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы 4-тармағын, 71-бабы 5-тармағын, 79-бабы 2-тармағын, 83-бабы 3-тармағын және 15-бабы 2-тармағын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Қаулысы. 2003 жылғы 30 қаңтар N 10.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі, төраға Ю.А.Хитрин, Кеңес мүшелері Х.Ә.Әбішев, Қ.Ж.Балтабаев, С.Ф.Бычкова, А.Есенжанов, А.К.Котов және Қ.Ә.Омарханов қатысқан құрамда, мыналардың:

өтініш субъектісінің өкілі - республика Парламенті Мәжілісінің депутаты С.Ә.Әбдірахмановтың,

республика Парламенті Мәжілісінің депутаттары Е.Ә.Әбілқасымовтың, В.Я.Земляновтың және В.Н.Котовичтің,

республика Жоғарғы Сотының судьясы Ж.Н.Бәйішевтің,

республика Бас прокурорының орынбасары А.Қ.Дауылбаевтың,

республика Орталық сайлау комиссиясының мүшесі В.К.Фосовтың,

республика Әділет вице-министрі Р.Ш.Шамсутдиновтің,

сарапшылар: республика ІІМ Б.Бейсенов атындағы Қарағанды заң институтының қылмыстық құқық және криминология кафедрасының бастығы, заң ғылымдарының докторы, профессор И.Ш.Борчашвилидің және Қаржы полициясы академиясының бастығы, заң ғылымдарының докторы, профессор М.Ч.Қоғамовтың қатысуымен,

өзінің ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламенті бір топ депутаттарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы 4-тармағын, 71-бабы 5-тармағын, 79-бабы 2-тармағын, 83-бабы 3-тармағын және 15-бабы 2-тармағын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.

Қолда бар материалдарды зерделеп, баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі Х.Ә.Әбішевті, өтініш субъектісі өкілінің және отырысқа қатысушылардың сөздерін тыңдап шығып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне республика Парламентінің бір топ депутаттары Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы 4-тармағын, 71-бабы 5-тармағын, 79-бабы 2-тармағын, 83-бабы 3-тармағын және 15-бабы 2-тармағын ресми түсіндіру туралы өтініш жасады. Өтініш субъектісі Конституцияның осы аталған баптарының нормаларын мынадай мәселелер тұрғысынан түсіндіруді сұрайды:

1) Конституция нормаларында жазылған "ауыр қылмыстар" деген сөздерді тиісті кезде қолданыста болған Қылмыстық кодекстегі қылмыстың анағұрлым ауыр санаты ретінде түсіну керек пе;

2) Конституцияның 15-бабының 2-тармағында жазылған "аса ауыр қылмыстар" деген ұғымды ауыр қылмыстар ішіндегі жасалғаны үшін қолданыстағы Қылмыстық кодекске сәйкес айрықша ауыр өлім жазасы тағайындалу мүмкін қылмыстар тобы ретінде түсіну керек пе;

3) Конституцияның аталған нормалары қол сұғылмаушылығы Конституцияда баянды етілген, бұрын қылмыстық жауапқа тартылған және ауыр қылмыс жасады деген айыптау бойынша тұтқынға алынған адам әрекетінің саралануы өзгерген жағдайда тиісті органдардың міндетті түрде келісім беруін көздей ме.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы 4-тармағын, 71-бабы 5-тармағын, 79-бабы 2-тармағын, 83-бабы 3-тармағын және 15-бабы 2-тармағын өтініште қойылған сұрақтарға қатысты ресми түсіндірген кезде Конституциялық Кеңес мынаны ескерді:

1. Конституцияның 52-бабы 4-тармағының, 71-бабы 5-тармағының, 79-бабы 2-тармағының және 83-бабы 3-тармағының нормалары, ауыр қылмыс жасалған ретте тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауапқа тартуға тиісті мемлекеттік органдардың келісімін алу қажет емес деп белгілейді.

"Ауыр қылмыс" санатының атап өтілуін қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін белгілеу деп түсіну керек, бұл, егер тұлға ауыр қылмысқа қарағанда жеңілдеу қылмыс жасаған жағдайда, тиісті органдардың келісімі болуы міндетті екенін, және, керісінше, ауыр қылмыс және ең қауіптісі - ерекше ауыр қылмыс жасаған кездердің бәрінде келісімнің қажет еместігін білдіреді.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.

2. Конституцияның 15-бабы 2-тармағын түсіндірген кезде оның мағынасын және бұл норманың Конституция құрылымындағы мәтінін ескерген жөн.

Конституцияның "Адам және азамат" деген II бөлімінде орналасқан 15-баптың 2-тармағында, ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.

3. Қол сұғылмаушылығы Конституциямен баянды етілген, тиісті мемлекеттік органдардың келісімі бұдан бұрын оған қатысты сұралмаған тұлғаның әрекеті ауыр немесе ерекше ауыр қылмыстан ауырлығы жеңілдеу қылмысқа қарай сараланып өзгерген кезде, тұтқынға алынатын және қылмыстық жауаптылыққа тартылатын жағдайда, Конституцияның 52-бабы 4-тармағының, 71-бабы 5-тармағының, 79-бабы 2-тармағының және 83-бабы 3-тармағының талаптарына орай қол сұғылмаушылықтан айыру тәртібі туралы ережелерді сақтау міндетті деп санау керек.

Конституциялық Кеңес, тұтқынға алудың тәртібі, "қылмыстық жауапқа тартудың" мазмұны және соларға байланысты мәселелерді регламенттеу, заңмен реттеу нысаны деп есептейді.

Баяндалғанның негізінде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 1-бабын, 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 31-33 және 37-бабын, 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:

1. Алып тасталды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.
2. Алып тасталды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 16.11.2022 № 1 нормативтік қаулысымен.

3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы 4-тармағында, 71-бабы 5-тармағында, 79-бабы 2-тармағында және 83-бабы 3-тармағында белгіленген қол сұғылмаушылықтан айыру тәртібі, тұлға әрекетінің саралануы өзгерген жағдайда да оның сақталуын көздейді, оны тұтқынға алу және қылмыстық жауапқа тарту кезінде бұл аталған конституциялық талаптарды сақтау қажет болады.

52-баптың 4-тармағы, 71-баптың 5-тармағы, 79-баптың 2-тармағы және 83-баптың 3-тармағы нормаларының мағынасынан, тұтқынға алудың тәртібін және "қылмыстық жауапқа тартудың" мазмұнын айқындау заңмен реттеу нысанына жатқызылғаны келіп шығады.

4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабы 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді және шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабы 4-тармағында көзделген жағдайды ескеріп, түпкілікті болып табылады.

5. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің төрағасы

Об официальном толковании пункта 4 статьи 52, пункта 5 статьи 71, пункта 2 статьи 79, пункта 3 статьи 83 и пункта 2 статьи 15 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 30 января 2003 года N 10.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Хитрина Ю.А., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Бычковой С.Ф., Есенжанова А., Котова А.К. и Омарханова К.А., с участием:

представителя субъекта обращения - депутата Мажилиса Парламента Республики Абдрахманова С.А.,

депутатов Мажилиса Парламента Республики Абылкасымова Е.А., Землянова В.Я. и Котовича В.Н., судьи Верховного Суда Республики Баишева Ж.Н., заместителя Генерального Прокурора Республики Даулбаева А.К., члена Центральной избирательной комиссии Республики Фооса В.К., вице-Министра юстиции Республики Шамсутдинова Р.Ш., экспертов: Борчашвили И.Ш., начальника кафедры уголовного права и криминологии Карагандинского юридического института МВД Республики им. Б. Бейсенова, доктора юридических наук, профессора, и

Когамова М.Ч., начальника Академии финансовой полиции, доктора юридических наук, профессора,

рассмотрел в открытом заседании обращение группы депутатов Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 4 статьи 52_ , пункта 5 статьи 71_ , пункта 2 статьи 79_ , пункта 3 статьи 83_ и пункта 2 статьи 15_ Конституции Республики Казахстан.

Изучив имеющиеся материалы, заслушав докладчика-члена Конституционного Совета Абишева Х.А., выступления представителя субъекта обращения и участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:

В Конституционный Совет Республики Казахстан обратилась группа депутатов Парламента Республики об официальном толковании пункта 4 статьи 52_ , пункта 5 статьи 71_ , пункта 2 статьи 79_ , пункта 3 статьи 83_ и пункта 2 статьи 15_ Конституции Республики Казахстан. Субъект обращения просит разъяснить нормы указанных статей Конституции с позиции следующих вопросов:

1) Следует ли понимать изложенные в нормах Конституции слова "тяжких преступлений", как наиболее тяжкую категорию преступлений в действующем на соответствующий момент Уголовном кодексе .

2) Следует ли понимать изложенные в пункте 2 статьи 15_ Конституции слова "особо тяжкие преступления" как группу преступлений из числа тяжких, за совершение которых согласно действующему Уголовному кодексу может быть назначена исключительная мера наказания смертная казнь.

3) Предполагают ли указанные нормы Конституции обязательность согласия соответствующих органов в случае изменения квалификации деяний лица, неприкосновенность которого закреплена Конституцией, ранее привлеченного к уголовной ответственности и арестованного по обвинению в совершении тяжкого преступления.

При толковании норм пункта 4 статьи 52_ , пункта 5 статьи 71_ , пункта 2 статьи 79_ , пункта 3 статьи 83_ и пункта 2 статьи 15_ Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет Республики Казахстан, применительно к поставленным в обращении вопросам, исходит из следующего.

1. Нормы пункта 4 статьи 52_ , пункта 5 статьи 71_ , пункта 2 статьи 79_ и пункта 3 статьи 83_ Конституции устанавливают, что согласие соответствующих государственных органов на применение ареста, осуществление привода, назначение мер административного взыскания, налагаемых в судебном порядке, привлечение к уголовной ответственности не требуется в случае совершения тяжкого преступления.

Упоминание категории "тяжкие преступления" следует понимать как установление уровня общественной опасности преступления, означающее, что в случае совершения лицом преступления меньшей тяжести, чем тяжкие, согласие соответствующих органов обязательно и, наоборот, оно не требуется во всех случаях совершения тяжких преступлений и преступлений наибольшей опасности - особо тяжких.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.

2. При толковании пункта 2 статьи 15_ Конституции следует исходить из ее смысла и контекста этой нормы в структуре Конституции.

В пункте 2 статьи 15_ , расположенной в разделе II_ Конституции "Человек и гражданин", установлено, что никто не вправе произвольно лишать человека жизни.

Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.

3. В случае изменения квалификации деяния с тяжкого или особо тяжкого на преступление меньшей тяжести, совершенного лицом, чья неприкосновенность закреплена в Конституции, в отношении которого ранее согласие соответствующих государственных органов не испрашивалось, соблюдение правил о порядке лишения неприкосновенности в случаях применения ареста и привлечения к уголовной ответственности следует считать обязательным в силу требований пункта 4 статьи 52_ , пункта 5 статьи 71_ , пункта 2 статьи 79_ и пункта 3 статьи 83_ Конституции.

Конституционный Совет считает, что порядок применения ареста и содержание "привлечения к уголовной ответственности" и регламентирование вопросов, связанных с ними, являются предметом регулирования законом.

На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72_ Конституции Республики Казахстан, статьей 1__ , подпунктом 1) пункта 3 статьи 17_ , статьями 31_ -33 и 37_ , подпунктом 2) пункта 1 статьи 41_ Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан, применительно к предмету обращения, постановляет:

1. Исключен нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.
2. Исключен нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 16.11.2022 № 1.

3. Порядок лишения неприкосновенности, установленный в пункте 4 статьи 52_ , пункте 5 статьи 71_ , пункте 2 статьи 79_ и пункте 3 статьи 83_ Конституции Республики Казахстан, предполагает его соблюдение и в случае изменения квалификации деяния лица, когда соблюдение указанных конституционных требований необходимо в случаях ареста и привлечения к уголовной ответственности.

Из смысла норм пункта 4 статьи 52_ , пункта 5 статьи 71_ , пункта 2 статьи 79_ и пункта 3 статьи 83_ следует, что определение порядка применения ареста и содержание "привлечения к уголовной ответственности" отнесено к предмету регулирования законом.

4. В соответствии с пунктом 3 статьи 74_ Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия и не подлежит обжалованию, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73_ Конституции Республики Казахстан.

5. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

Председатель
Конституционного Совета
Республики Казахстан