ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, төраға Ю.А.Хитрин, Кеңес мүшелерi Х.Ә.Әбiшев, Қ.Ж.Балтабаев, С.Ф.Бычкова, А.Есенжанов, А.К.Котов және Қ.Ә.Омарханов қатысқан құрамда, мыналардың:
      өтiнiш субъектiсiнiң өкiлi - республика Жоғарғы Сотының судьясы Ю.А.Пономаренконың,
      республика Бас прокурорының орынбасары А.Қ Дауылбаевтың,
      республика Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау вице-министрi Б.З.Әшитовтiң, республика Әдiлет вице-министрi Ж.К.Асановтың қатысуымен,
      өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Pecпубликасы Жоғарғы Сотының, "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 23-бабының 1-тармағы 5) тармақшасын және Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2003 жылғы 4 шiлдедегi N 661 қаулысымен бекiтiлген, "Жинақтаушы зейнетақы қорларынан мiндеттi зейнетақы жарналарының, ерiктi кәсiптiк зейнетақы жарналарының есебiнен қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетiн зейнетақы төлемдерiн жүзеге асыру ережесiнiң" 4-тармағы 1) тармақшасын конституциялық емес деп тану туралы ұсынысын қарады.
      Қолдағы бар конституциялық iс жүргiзу материалдарын, оның iшiнде сарапшы - заң ғылымының кандидаты, ҚазГЗУ жеке құқық ҒЗИ-дiң ғылыми қызметкерi Е.Б.Осиповтiң қорытындысын зерделеп, баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесi Қ.Ж.Балтабаевтың хабарлауын, өтiнiш субъектiсi өкiлiнiң және отырысқа қатысушылардың сөйлеген сөздерiн тыңдап, Қазақстан Pecпубликасының Конституциялық Кеңесi мынаны анықтады:

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiне Республика Жоғарғы Сотының, "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 23-бабы 1-тармағының 5) тармақшасын және Қазақстан Республикасы Yкiметiнің 2003 жылғы 4 шiлдедегi N 661 қаулысымен бекiтiлген, "Жинақтаушы зейнетақы қорларынан мiндеттi зейнетақы жарналарының, ерiктi кәсiптiк зейнетақы жарналарының есебiнен қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетiн зейнетақы төлемдерiн жүзеге асыру ережесiнiң" (бұдан әрi - Ереже) 4-тармағының 1) тармақшасын конституциялық емес деп тану туралы ұсынысы келiп түстi.
      Азамат И.А.Кистердiң қолданыстағы зейнетақы туралы заңнама оның конституциялық құқықтарын бұзатындығы туралы талап-арызы бойынша Республика Жоғарғы Соты бiрiншi сатыдағы сот ретiнде қарап жатқан азаматтық iс Конституциялық Кеңеске жүгiнуге себеп болған.
      И.A.Кистep өз өтiнiшiнде Қазақстан азаматы екенiн және тұрақты тұру үшiн ГФР-ге кеткiсi келетiнiн, бiрақ "Сенiм" Ашық жинақтаушы қоры" ЖАҚ оның зейнетақы жинақтарын төлеуден бас тартқанын атап көрсетедi.
      Бұл iстi қарау барысында Жоғарғы Сот қолданыстағы зейнетақы туралы заңнаманың нормалары Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 2-тармағымен және 39-бабының 3-тармағымен баянды етілген құқықтарына нұқсан келтіреді деген қорытындыға келіп, "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 23-бабы 1-тармағының 5) тармақшасын және Ереженiң 4-тармағының 1) тармақшасын конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгiнген.
      Зейнетақы туралы заңнаманың өтiнiште көрсетiлген нормаларының конституциялылығын тексерген кезде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны негiзге алады.

       1. Конституцияның 1-бабының 1-тармағына сай Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. Бұл аталған тармақ, Қазақстан Республикасы, мемлекеттiң мүмкiншiлiгiне қарай отырып, өзiнiң азаматтарына игiлiктi өмiр сүру үшiн жағдай жасауға және жеке адамның еркiн дамуы арқылы әлеуметтiк теңсiздiктi жұмсартуға мiндеттеме алатын мемлекет ретiнде дамуға ниет танытатынын бiлдiредi (Республика Конституциялық Кеңесiнiң 2001 жылғы 21 желтоқсандағы N 18/2 қаулысы ).
      Меншiк құқығы адамның және азаматтың негiзгi құқықтарының бiрi болып табылады, ол Қазақстан Конституциясымен танылады және кепiлдiк берiледi. Конституцияның 26-бабына сай Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкiн жеке меншiгiнде ұстай алады (1-тармақ). Конституцияның бұл аталған бабында (2-тармақ) сондай-ақ меншiк, оның iшiнде мұрагерлiк құқығына заңмен кепiлдiк берiлетiнi атап көрсетiледi.
      Негiзгi заңның 6-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады. Конституцияның 6-бабының 2-тармағына сай "меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгiне де қызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi". Бұл аталған конституциялық нормалар, меншiк қатынастарын құқықтық реттеудiң негiзгi принциптерi мен бастауларын бекiтетiн болғандықтан, айқындаушы маңызға ие екенiн және олардың Негiзгi Заңның "Жалпы ережелер" деп аталатын I бөлiмiнде берiлгенiн атап өткен жөн (Конституциялық Кеңестiң 2000 жылғы 7 маусымдағы N 4/2 қаулысы ).
      Бұл келтiрiлген нормалар, Қазақстан Республикасының Конституциясында бекiтiлген өзге де әлеуметтiк-экономикалық құқықтарды, оның iшiнде зейнетақымен қамсыздандыру құқығын да iске асыру үшiн конституциялық алғышарттар жасайды.
      Конституцияның 28-бабының 1-тармағына сай Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген жағдайда және өзге де заңды негiздерде оған ең төменгi зейнетақының мөлшерiне, әлеуметтiк қамсыздандырылуына кепiлдiк берiледi. Конституциялық Кеңестiң 1999 жылғы 12 наурыздағы N 3/2 қаулысында 28-баптың 1-тармағын түсiндiрген кезде, құқықтардың немесе бостандықтардың нақты бiр түрiнiң конституциялық құқық деңгейiне жеткiзiлуi және Конституцияда оның кепілділігінің жариялануы мемлекеттің осы құқықтар мен бостандықтарды өзі құрайтын жүйелер мен құрылымдар арқылы жүзеге асыруды қамсыздандыруды өз міндетіне алғандығын білдіреді, деп түсіндірілген болатын. Зейнетақы алуға деген конституциялық құқықты қамтамасыз етудiң және жүзеге асырудың құқықтық механизмдерi "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңында , сондай-ақ республиканың өзге де нормативтiк құқықтық актiлерде бекiтiлген.
      "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заң Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандырудың құқықтық және әлеуметтiк негiздерiн белгiлейдi, мемлекеттiк органдардың, меншiк нысандарына қарамастан, жеке және заңды тұлғалардың азаматтардың зейнетақымен қамсыздандырылуға конституциялық құқығын iске асыруға қатысуын реттейдi.

       2. Зейнетақы қоры мен азаматтың арасында қалыптасатын құқық қатынастарының құқықтық табиғаты, азаматтық заңдармен реттелетiн тауар-ақша қатынастарынан және мүлiктiк қатынастарға қатысушылардың теңдiгiне негiзделген өзге де қатынастардан өзгешеленедi. Салымшы мен жинақтаушы зейнетақы қорының арасындағы қатынастар Конституцияның, соған сәйкес келетiн заңдардың және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң негiзiнде қалыптасады. Зейнетақылық құқық қатынастары қатысушылардың теңдiгiне қарай құрылмайды, олар көбiнесе жария-құқықтық сипатқа ие болады.
      Мiндеттi зейнетақы жарналары уақытылы ұстап қалынбаған (есептелмеген) және (немесе) аударылмаған жағдайларда мемлекет, салық органдары арқылы, заңнамамен көзделген мәжбүрлеп өндiрiп алу шараларын қолдануға хақылы.
      Мiндеттi зейнетақы жарналарының салушысы мен жинақтаушы зейнетақы қоры мiндеттi зейнетақы жарналарының есебiнен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттың тараптары болып табылады. Зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт орындалуы мiндеттi шарттар түрiне жатады, тараптардың мiндетi "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заңның талаптарымен көзделедi. Конституцияда ( 28-баптың 1-тармағы) және соған сәйкес қабылданған "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заңда белгiленген шарттар болған кезде салымшылар ала алатын зейнетақы осы шарттың нысаны болып табылады.
      Салымшының жеке зейнетақы шотында ескерiп отыратын зейнетақы жинақтары оның меншiгi болып табылады, бiрақ, Конституцияның 6-бабы 2-тармағының және 28-бабы 1-тармағының талаптарына орай, салымшы заңға сәйкес зейнетақы алуға құқық беретiн белгiлi бiр заңдық фактi туындағанға дейiн уақытша зейнетақы жинақтарына билiк ете алмайды және оларды пайдалана алмайды. Бұл қаражат зейнетақы туралы заңнамаға сәйкес азаматтың иелiгiне өткен кезде ғана, жинақтаушы шоттардағы зейнетақы жинақтарына толық меншiк құқығы пайда болады.

       3. "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заңның 2-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар, егер Қазақстан Республикасының заңдарында және халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей зейнетақымен қамсыздандырылу құқығын пайдаланады, бұл Негізгі Заңның 12-бабының 4-тармағына сай келеді. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге тұрақты тұру үшін Қазақстан Республикасының аумағынан кеткен кезде шетелдiк азамат пен азаматтығы жоқ адам Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандырылу құқығынан айрылады. Осылайша, "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заңның 2-бабында бекiтiлген зейнетақы кепiлдiктерiнiң бұл адамдарға қатысты қолданылуы тоқтатылады. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұру осы аталған кепiлдiктер таралуының қажеттi шарты болып табылады. Бұл, шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге кеткен кезде зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттың тоқтатылатынын бiлдiредi. Егер зейнетақы төлемдерiн алу - шарттың талаптарын орындау болса, онда қайтарып алу - шартты мерзiмiнен бұрын бұзу болып табылады.
      Конституцияның 28-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын адамдарға ең төменгi зейнетақының мөлшерiне кепiлдiк берiледi. Өзге мемлекеттердiң азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасының зейнетақы туралы заңдарымен белгiленген зейнетақы жасына келiп, бұл адамдардың республиканың зейнетақы қорларында зейнетақы жинақтары болмаған жағдайда, егер республиканың заңдарында немесе халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы оларды ең төменгi зейнетақы мөлшерiмен қамтамасыз етпейдi.
      "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заңның 23-бабы 1-тармағының 5) тармақшасында және 27-бабы 1-тармағының 8) тармақшасында, салымшылардың зейнетақы жинақтарын алып қоюы мәселелерi заңнамамен реттелуге тиiс деп көзделген. Осы норманы дамыту мақсатында қабылданған Ереже зейнетақы жинақтары алып қойылатын жағдайлардың толық тiзбесiн көздейдi. Ережеде мұндай зейнетақы жинақтарын алып қоюға салымшылардың - Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге тұрақты тұруға кететiн немесе кеткен шетелдiк азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың ғана құқылы екендiгi көзделген. Тиiсiнше олардың Қазақстаннан тыс жерлерге кетуi, республикамен, зейнетақы туралы заңнамадан келiп туындайтын, құқықтық қатынастарды тоқтатуға негiз болып табылады.
      Республика азаматы, республика Конституциясының 21-бабында бекiтiлген өзiнiң құқықтарын жүзеге асыра отырып, тұрақты тұру үшiн Республикадан тыс жерлерге кете алады. Бұл ретте, егер ол зейнетақы жинақтарының бәрiн алып қойған жағдайда, Қазақстан мемлекетi үшiн жоғарыда аталған зейнетақымен қамсыздандырудың конституциялық кепiлдiктерiн толық көлемде қамтамасыз ету мүмкiн болмай қалады. Конституцияда және "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Заңда белгiленген шарттар (жасы және т.б.) туындағанға дейiн, республика азаматтарының зейнетақы жинақтарын сақтап қалу олардың меншiк құқығына нұқсан келтiрмейдi, керiсiнше, әлеуметтiк құқықтарға кепiлдiктi күшейте түседi. Сондықтан, бұл жағдайда Конституцияның 26-бабының 2-тармағымен көзделген құқықты шектеу туралы сөз болып отырған жоқ. Негізгі Заңның 14-бабында бекітілген құқықтар мен бостандықтарға да бұл жерде нұқсан келтiрiлмейдi.
      Сол арқылы, өз азаматтарының алдындағы конституциялық мiндеттерiн орындай отырып, Қазақстан Республикасы шетелдiктер мeн азаматтығы жоқ адамдардың республика Конституциясы мен заңнамасында бекiтiлген әлеуметтiк құқықтарын да сақтау үшiн құқықтық шаралардың белгiлі бiр жүйесiн қалыптастырады.
       Конституцияның нормаларына жүйелi түрде талдау жасау, зейнетақымен қамсыздандырудың негiзгi мәселелерi меншiк құқығымен тығыз байланысты деген ұйғарым жасауға мүмкiндiк бередi. 39-баптың 3-тармағының ережелерiн, жоғарыда көрсетiлгенiндей, мемлекет пен жеке тұлғаның өзара құқықтары мен мiндеттерiн шешу мәтiнiнде түсiнген жөн.
      Жоғарыда баяндалғанның бәрi де, зейнетақымен қамсыздандыруға қатысты мәселелер Конституцияның өзiмен регламенттелген және зейнетақы туралы заңнаманың қаралып отырған нормаларының Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабына сәйкес еместiгi туралы мәселе туындамайды, деген ұйғарым жасауға мүмкiндiк бередi.
      Осылайша, Конституциялық Кеңес, "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 23-бабы 1-тармағының 5) тармақшасы және Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2003 жылғы 4 шiлдедегi N 661 қаулысымен бекiтiлген, "Жинақтаушы зейнетақы қорларынан мiндеттi зейнетақы жарналарының, ерiктi кәсiптiк зейнетақы жарналарының есебiнен қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетiн зейнетақы төлемдерiн жүзеге асыру ережесiнiң" 4-тармағының 1) тармақшасы Қазақстан Республикасы Конституциясының 26 және 39-баптарына қайшы келмейдi деп есептейдi.
      Баяндалғанның негiзiнде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 2-тармағын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 4-тармағының 1) тармақшасын, 31-33 және 37-баптарын , 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi қаулы етедi:

1. "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 23-бабы 1-тармағының 5) тармақшасы және Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2003 жылғы 4 шiлдедегi N 661 қаулысымен бекiтiлген, "Жинақтаушы зейнетақы қорларынан мiндеттi зейнетақы жарналарының, ерiктi кәсiптiк зейнетақы жарналарының есебiнен қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетiн зейнетақы төлемдерiн жүзеге асыру ережесiнiң" 4-тармағының 1) тармақшасы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес деп танылсын.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабы 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi, шағымдануға жатпайды, республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабы 4-тармағында көзделген реттi ескере отырып, түпкiлiктi болып табылады.

3. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

       Қазақстан Республикасы
      Конституциялық Кеңесінің
      төрағасы

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе председателя Хитрина Ю.А., членов Совета Абишева X.А., Балтабаева К.Ж., Бычковой С.Ф., Есенжанова А., Котова А.К. и Омарханова К.А. с участием:
      представителя субъекта обращения - судьи Верховного Суда Республики Пономаренко Ю.А.,
      заместителя Генерального прокурора Республики Даулбаева А.К.,
      вице-Министра труда и социальной защиты населения Республики Ашитова Б.3.,
      вице-Министра юстиции Республики Асанова Ж.К.
      рассмотрел в открытом заседании представление Верховного Суда Республики о признании неконституционными подпункта 5) пункта 1 статьи 23 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", а также подпункта 1) пункта 4 " Правил осуществления пенсионных выплат из пенсионных накоплений, сформированных за счет обязательных пенсионных взносов, добровольных профессиональных пенсионных взносов из накопительных пенсионных фондов", утвержденных постановлением Правительства Республики от 4 июля 2003 года, N 661.
      Изучив имеющиеся материалы конституционного производства, в том числе заключение эксперта Осипова Е.Б., научного сотрудника НИИ частного права КазГЮУ, кандидата юридических наук, заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Балтабаева К. Ж., выступления представителя субъекта обращения и участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
      В Конституционный Совет Республики Казахстан поступило представление Верховного Суда Республики о признании неконституционными подпункта 5) пункта 1 статьи 23 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и подпункта 1) пункта 4 " Правил осуществления пенсионных выплат из пенсионных накоплений, сформированных за счет обязательных пенсионных взносов, добровольных профессиональных пенсионных взносов из накопительных пенсионных фондов", утвержденных постановлением Правительства Республики от 4 июля 2003 года, N 661 (далее - Правила).
      Поводом для обращения в Конституционный Совет явилось гражданское дело, рассматриваемое Верховным Судом в качестве суда первой инстанции по исковому заявлению гражданина Кистера И.А. о нарушении его конституционных прав действующим пенсионным законодательством.
      В своем заявлении Кистер И.А. указывает, что он является гражданином Казахстана и желает выехать на постоянное место жительства в ФРГ; однако ЗАО "Открытый накопительный фонд "Сеним" отказалось выплатить ему его пенсионные накопления.
      В ходе рассмотрения данного дела Верховный Суд пришел к выводу, что нормы действующего пенсионного законодательства ущемляют права граждан Республики Казахстан, закрепленные в пункте 2 статьи 26 и пункте 3 статьи 39 Конституции Республики Казахстан, и обратился в Конституционный Совет с представлением о признании неконституционными подпункта 5) пункта 1 статьи 23 Закона "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и подпункта 1) пункта 4 Правил .
      При проверке конституционности указанных в обращении норм пенсионного законодательства Конституционный Совет Республики Казахстан исходит из следующего.

      1. Согласно пункту 1 статьи 1 Конституции Республика Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы. Указанный пункт предполагает, что Республика Казахстан будет развиваться как государство, которое берет на себя обязательство смягчать социальное неравенство путем создания условий для достойной жизни своим гражданам и свободного развития личности, адекватных возможностям государства (постановление Конституционного Совета Республики от 21 декабря 2001 года, N 18/2 ).
      Одним из основных прав человека и гражданина, которое признается и гарантируется Конституцией Казахстана, является право на собственность.
      Согласно статье 26 Конституции, граждане Республики Казахстан могут иметь в частной собственности любое законно приобретенное имущество (пункт 1). В указанной статье Конституции (пункт 2) также подчеркивается, что собственность, в том числе право наследования, гарантируется законом.
      В соответствии с пунктом 1 статьи 6 Основного закона в Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность. Согласно пункту 2 статьи 6 Конституции, "собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом". Следует отметить, что указанные конституционные нормы содержатся в разделе I "Общие положения" Основного закона, которые имеют определяющее значение, поскольку закрепляют основные принципы и начала правового регулирования отношений собственности (постановление Конституционного совета от 7 июня 2000 года, N 4/2 ).
      Приведенные нормы создают конституционные предпосылки для реализации других социально-экономических прав, закрепленных в Конституции Республики, в том числе и права на пенсионное обеспечение.
      Согласно пункту 1 статьи 28 Конституции, гражданину Республики гарантируется минимальный размер пенсии и социальное обеспечение по возрасту и по иным законным основаниям. В постановлении Конституционного Совета от 12 марта 1999 года N 3/2 при толковании пункта 1 статьи 28 было разъяснено, что возведение конкретной разновидности прав или свобод до конституционного уровня и объявление в Конституции о его гарантированности означает, что государство возлагает на себя обязанность через создаваемые им системы и структуры обеспечить реализацию этих прав и свобод. Правовые механизмы обеспечения и реализации конституционного права на пенсию закреплены в Законе Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", а также в иных нормативных правовых актах Республики.
       Закон "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" определяет правовые и социальные основы пенсионного обеспечения в Республике Казахстан, регламентирует участие государственных органов, физических и юридических лиц, независимо от форм собственности, в реализации конституционного права граждан на пенсионное обеспечение.

      2. Правовая природа правоотношений, формирующихся между пенсионным фондом и гражданином, отличается от отношений товарно-денежных и иных основанных на равенстве участников имущественных отношений, регулируемых гражданским законодательством. Отношения между вкладчиком и накопительным пенсионным фондом складываются на основе Конституции, соответствующих ей законов и иных нормативных правовых актов. Пенсионные правоотношения строятся не на равенстве участников, а имеют преимущественно публично-правовой характер.
      В случаях несвоевременного удержания (неначисления) и (или) неперечисления обязательных пенсионных взносов государство, в лице налоговых органов, вправе применить меры принудительного взыскания, установленные законодательством.
      Сторонами договора о пенсионном обеспечении за счет обязательных пенсионных взносов являются вкладчик обязательных пенсионных взносов и накопительный пенсионный фонд. Договор о пенсионном обеспечении относится к обязательным видам договоров, обязанности сторон предусматриваются требованиями Закона "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан". Предметом договора являются пенсии, получать которые вкладчики могут при наличии условий, определенных в Конституции (пункт 1 статьи 28 ) и принятом в соответствии с ней Законе "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан".
      Пенсионные накопления, которые учитываются на индивидуальных пенсионных счетах вкладчика, являются его собственностью, но, в силу требований пункта 2 статьи 6 и пункта 1 статьи 28 Конституции, вкладчик в соответствии с законом не может временно распоряжаться и пользоваться пенсионными накоплениями до наступления определенного юридического факта (возраст и т.д.), дающего право на получение пенсии. Полное право собственности на пенсионные накопления, имеющиеся на накопительных счетах, возникает у вкладчиков только тогда,когда эти средства в соответствии с пенсионным законодательством переходят в распоряжение гражданина.

      3. В соответствии с пунктом 2 статьи 2 Закона "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, пользуются правом на пенсионное обеспечение наравне с гражданами Республики Казахстан, если иное не предусмотрено законами и международными договорами, что согласуется с пунктом 4 статьи 12 Основного Закона. При выезде с территории Республики Казахстан на постоянное место жительства за пределы Республики Казахстан иностранный гражданин и лицо без гражданства теряют право на пенсионное обеспечение в Республике Казахстан. В отношении этих лиц, таким образом, прекращают действовать закрепленные в статье 2 Закона "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" пенсионные гарантии. Необходимым условием распространения указанных гарантий является постоянное проживание на территории Республики Казахстан. Это означает, что при выезде за пределы Республики Казахстан иностранцев и лиц без гражданства договор о пенсионном обеспечении прекращается. Если получение пенсионных выплат является исполнением условий договора, то их полное изъятие-досрочным расторжением договора.
      В соответствии с пунктом 1 статьи 28 Конституции минимальный размер пенсии гарантируется лицам, являющимся гражданами Республики Казахстан. При достижении гражданами других государств и лицами без гражданства пенсионного возраста, установленного пенсионным законодательством Казахстана, в случаях отсутствия у этих лиц пенсионных накоплений в пенсионных фондах Республики, государство не обеспечивает их обязательным минимальным размером пенсии, если иное не предусмотрено законами или международными договорами Республики.
      В подпункте 5) пункта 1 статьи 23 и подпункте 8) пункта 1 статьи 27 Закона "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" предусмотрено, что вопросы изъятия пенсионных накоплений вкладчиками должны быть урегулированы законодательством. Принятые в развитие этой нормы Правила предусматривают исчерпывающий перечень случаев изъятия пенсионных накоплений. Правилами предусмотрено право на изъятие таких пенсионных накоплений только вкладчиками - иностранными гражданами и лицами без гражданства, выезжающими или выехавшими на постоянное место жительства за пределы Республики Казахстан. Соответственно, их выезд за пределы Казахстана является основанием прекращения правовых отношений с Республикой, вытекающих из пенсионного законодательства.
      Гражданин Республики, реализуя свои права, закрепленные в статье 21 Конституции Республики, может выехать за пределы Республики на постоянное место жительства. При этом, в случае изъятия им всех имеющихся пенсионных накоплений, государству Казахстан невозможно будет обеспечить в полной мере вышеназванные конституционные гарантии пенсионного обеспечения. Сохранение за гражданами Республики пенсионных накоплений до условий, определенных в Конституции и Законе "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" (возраст и т.д.), не ущемляет их право собственности, а, наоборот, повышает гарантии социальных прав. И поэтому в данном случае речь не идет об ограничении права, предусмотренного пунктом 2 статьи 26 Конституции. Не ущемляются здесь и права и свободы, закрепленные в статье 14 Основного Закона.
      Тем самым, выполняя свои конституционные обязательства перед своими гражданами, Республика Казахстан формирует определенную систему правовых мер и для соблюдения социальных прав иностранцев и лиц без гражданства, закрепленных в Конституции и законодательстве Республики.
      Системный анализ норм Конституции позволяет сделать вывод о том, что основные вопросы пенсионного обеспечения тесно взаимосвязаны с правом собственности. Положения части 3 статьи 39 должны пониматься, как это было показано выше, в контексте решения взаимных прав и обязанностей государства и личности.
      Все вышеизложенное позволяет сделать вывод о том, что вопросы, касающиеся пенсионного обеспечения, регламентированы самой Конституцией и вопрос о несоответствии рассматриваемых норм пенсионного законодательства статье 39 Конституции Республики Казахстан не возникает.
      Таким образом, Конституционный Совет считает, что подпункт 5) пункта 1 статьи 23 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", а также подпункт 1) пункта 4 " Правил осуществления пенсионных выплат из пенсионных накоплений, сформированных за счет обязательных пенсионных взносов, добровольных профессиональных пенсионных взносов из накопительных пенсионных фондов", утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан 4 июля 2003 года N 661, не противоречат статьям 26 и 39 Конституции Республики Казахстан.
      На основании изложенного, руководствуясь пунктом 2 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 4 статьи 17 , статьями 31- 33 и 37, подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан
      постановляет:

1. Признать подпункт 5) пункта 1 статьи 23 Закона Республики Казахстан "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" и подпункт 1) пункта 4 " Правил осуществления пенсионных выплат из пенсионных накоплений, сформированных за счет обязательных пенсионных взносов, добровольных профессиональных пенсионных взносов из накопительных пенсионных фондов", утвержденных постановлением Правительства Республики Казахстан от 4 июля 2003 года N 661, соответствующими Конституции Республики Казахстан.

2. На основании пункта 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

3. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

      Председатель
      Конституционного Совета
      Республики Казахстан