"Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгертулер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясының сәйкестiгi туралы

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңестiң Қаулысы 1996 жылғы 2 желтоқсандағы N 8

Құрамында Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң Төрағасы Ю.А.Ким және Конституциялық Кеңестiң мүшелерi Н.И.Акуев, В.В.Мамонов, С.Н.Сәбiкенов, С.Ғ.Темiрболатов, В.Д.Шопиннiң, өтiнiш субъектiсi - Қазақстан Республикасының Парламентiнiң өкiлi, Парламент Сенаты Төрағасының орынбасары - С.В.Тихоновтың, Парламент сенаты Аппаратының комитеттерiмен жұмыс жөнiндегi бөлiм бастығы С.С.Еспаевтың; сарапшылар: Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының мүше-корреспондентi, заң ғылымдарының докторы М.К.Сүлейменовтың, заң ғылымдарының кандидаты, доцент А.И.Худьяковтың; Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң орынбасары А.С.Павловтың, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң Төрағасы А.О.Жандосовтың және Қазақстан Республикасының Әдiлет министрi К.А.Колпаковтың қатысуымен Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2-тармақшасы, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 2-тармағының 1-тармақшасы негiзiнде Қазақстан Республикасының Парламент Сенатының Төрағасы Ө.Байгелдiнiң 1996 жылғы қарашаның 13-iнде Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған "Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгертулер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгi жөнiндегi өтiнiшiн ашық отырыста қарай келiп, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мыналарды анықтады:
1996 жылғы қарашаның 15-iнде Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiне Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 4-тармағына сәйкес 1996 жылғы қарашаның 13-iнде Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған "Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгертулер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгiн қарау туралы Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Сенаты Төрағасының өтiнiшi келiп түстi.
"Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгертулер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасының Заңын, өтiнiшке байланысты қолда бар құжаттарды талдау, сондай-ақ өтiнiш субъектiсiнiң ресми өкiлдерi - Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Сенаты Төрағасының орынбасары - С.В.Тихоновпен және Қазақстан Республикасының Парламентi Сенатының комитеттерiмен жұмыс жөнiндегi бөлiм меңгерушiсi С.С.Еспаевпен жүргiзiлген сұрау жұмысы мынаны көрсеттi: шын мәнiне өтiнiшке арқау болып отырған қабылданған Заңның барлық бабы мен тармағы емес, тек Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң (Жалпы бөлiм) 86-бабына қосымша жаңа 6-тармақ түрiнде енгiзiлген, мына мазмұндағы 1-тармақ қана: "Банктер мен банктiк емес қаржы мекемелерiнде капиталдың заңмен белгiленген тәртiпте есептелген шамадан артық мөлшерi жолыққан жағдайда, олардың акциясын ерiктен тыс сатып алудың мүмкiндiктерi мен негiздерi заң актiлерiнде көзделуi мүмкiн".
"Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы" "Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк қызметi туралы", "Бағалы қағаздар және қор биржасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлықтарының ережелерiн өзгертушi және толықтырушы қаралып отырған Заңның басқа құқықтық нормалары Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң (Жалпы бөлiм) 86-бабының 6-жаңа тармақ түрiндегi қосымшадан туындайды.
Конституцияның 6-бабының 2-тармағында: "Меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгiне де қызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi" деп жазылғандықтан, "Банктер мен банк емес қаржы мекемелерiнде капиталдың заңмен белгiленген тәртiпте есептелген шамадан артық мөлшерi жолыққан жағдайда, олардың акциясын ерiктен тыс сатып алудың мүмкiндiктерi мен негiздерi заң актiлерiнде көзделуi мүмкiн" - деп белгiлейтiн Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң 86-бабына қосымша жаңа 6-тармақ Қазақстан Республикасының Конституциясына қайшы келмейдi.
Қабылданған Заңның банктер мен банктiк емес мекемелердiң акциясын ерiктен тыс сатып алудың жаңа нормасын енгiзуi Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 3-тармағына, 6-бабының 1-тармағына қайшы келмейдi. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң 115 және 118-баптарына сәйкес (Жалпы бөлiм) акция құнды қағаздың бiр түрi ретiнде мүлiк түрi болып табылады және осындай сипатта меншiк құқығының объектiсi бола алады, ал акция ұстаушы мемлекеттiк ұйым болып табылатын жағдайда, шаруашылық жүргiзу құқығының объектiсi немесе жедел басқару құқығының объектiсi болып табылады. (ҚР АҚ 197 және 202-баптары). Олай болса, акция Конституцияның 6 және 26-баптарында қолданылатын "меншiк" санатына жатады.
Конституцияның 6-бабының 1-тармағында "Қазақстан Республикасында Мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады", - деп белгiленген. Конституцияның 26-бабының 2-тармағында меншiкке заңмен кепiлдiк берiлетiндiгi көзделген, ал осы баптың 3-тармағы бұл кепiлдiктердi "Соттың шешiмiнсiз ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн мүлiктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн", - деп белгiлейдi.
Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн мүлiктен күштеп айыру құны тең бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн.
Субъектiлер (акционерлер) меншiгiнiң объектiсi болып табылатын акцияларды ерiктен тыс сатып алу несие берушiлердiң (салымшылардың) мүддесiн қорғау мақсатында және Республиканың банк жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету үшiн жүзеге асырылады. Банктер мен банктiк емес қаржы мекемелерiнде капиталдың шамадан тыс артық мөлшерi болуы айрықша жағдайларға жатады, бұл жағдайларда Конституцияның 26-бабының 3-тармағы мүлiктi ерiктен тыс алуға рұқсат етедi. Бұл өтпелi кезең экономикасының ерекшелiктерiнен туындап отыр.
Жоғарыда баяндалғандар негiзiнде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2-тармақшасын және "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 2-тармағының 1-тармақшасын және 37-бабын басшылыққа ала отырып, Конституциялық Кеңес қаулы етедi:
1. Қазақстан Республикасының Парламентi 1996 жылғы қарашаның 13-iнде Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 4-тармағына сәйкес қабылданған "Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгертулер мен толықтырулар енгiзу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес деп танылсын.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы үзiлдi-кесiлдi болып табылады, шағымдануға жатпайды және "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар Жарлығының 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайлар ескерiле отырып, ол қабылданған күннен бастап өз күшiне енедi.

     Қазақстан Республикасы
     Конституциялық Кеңесiнiң
     Төрағасы

О соответствии Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан"

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 2 декабря 1996 года N 8

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А. и членов Конституционного Совета Акуева Н.И., Мамонова В.В., Сабикенова С.Н.. Темирбулатова С.Г., Шопина В.Д., с участием: представителей субъекта обращения - Парламента Республики Казахстан: Тихонова С.В. - заместителя Председателя Сената Парламента, Еспаева С.С. - заведующего отделом по работе с комитетами Аппарата Сената Парламента; экспертов: Сулейменова М.К. - члена-корреспондента Академии Наук Республики Казахстан, доктора юридических наук, Худякова А.И. - кандидата юридических наук, доцента; заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Павлова А.С., Председателя Национального банка Республики Казахстан Джандосова У.А. и Министра юстиции Республики Казахстан Колпакова К.А., рассмотрев в открытом заседании на основании подпункта 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпункта 1) пункта 2 статьи 17 Указа Президента Республики Казахстан, имеющею силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" обращение Председателя Сената Парламента Республики Казахстан О.Байгелди о соответствии Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан", принятого Парламентом

                                - 2 -

Республики Казахстан 13 ноября 1996 года,
у с т а н о в и л :
В Конституционный Совет Республики Казахстан 15 ноября 1996 года поступило обращение Председателя Сената Парламента Республики Казахстан о рассмотрении на предмет соответствия Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан", принятого Парламентом Республики Казахстан в соответствии с пунктом 4 статьи 61 Конституции Республики Казахстан 13 ноября 1996 года.
Анализ Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан", имеющихся документов, связанных с обращением, а также проведенный опрос официальных представителей субъекта обращения - заместителя Председателя Сената Парламента Республики Казахстан С.В.Тихонова и заведующего отделом по работе с комитетами Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан Еспаева С.С. показали, что по существу предметом обращения являются не все статьи и пункты принятого Закона, а лишь пункт 1, вносящий в статью 86 Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая часть) дополнение в виде нового пункта 6 следующего содержания: "Законодательными актами могут быть предусмотрены возможность и основания принудительного выкупа акций банков и небанковских финансовых учреждений в случае наличия у них отрицательного размера капитала, рассчитываемого в установленном законодательством порядке".
Другие правовые нормы рассматриваемого Закона, изменяющие и дополняющие положения Указов Президента Республики Казахстан, имеющих силу закона, "О Национальном Банке Республики Казахстан", "О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан", "О ценных бумагах и фондовой бирже", вытекают из дополнения новым пунктом 6 статьи 86 Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая часть).
Дополнение статьи 86 Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая часть) новым пунктом 6, устанавливающее, что "законодательными актами могут быть предусмотрены возможность и основания принудительного выкупа акции банков и небанковских финансовых учреждений в случае наличия у них отрицательного размера капитала, рассчитываемого в установленном законодательством порядке", не противоречит Конституции Республики Казахстан, поскольку в пункте 2

                                - 3 -

статьи 6 Конституции записано: "Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом".
Введение принятым Законом новой правовой нормы о принудительном выкупе акций банков и небанковских финансовых учреждений не противоречит пункту 3 статьи 26, пункту 1 статьи 6 Конституции Республики Казахстан, и в соответствии со статьями 115 и 188 Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая часть) акция, как разновидность ценной бумаги, является видом имущества, и в качестве такового выступает объектом права собственности, а в случае, если его держателем является государственная организация - объектом права хозяйственного ведения или объектом права оперативного управления (статьи 197 и 202 ГК РК). Следовательно, акция относится к категории "собственность", употребляемой статьями 6 и 26 Конституции.
Пунктом 1 статьи 6 Конституции установлено, что "в Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются Государственная и частная собственность". Пунктом 2 статьи 26 Конституции предусмотрено, что собственность гарантируется законом, а пункт 3 данной статьи устанавливает, что "никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда.
Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных случаях, предусмотренных законом, может быть произведено при условии равноценного его возмещения".
Принудительный выкуп акции, являющихся объектами собственности субъектов (акционеров), осуществляется для государственных нужд в целях защиты интересов кредиторов (вкладчиков) и для обеспечения устойчивости банковской системы Республики. Наличие отрицательного размера капитала у банков и небанковских финансовых учреждений относится к исключительным случаям, при которых пункт 3 статьи 26 Конституции допускает принудительное отчуждение имущества, что продиктовано особенностями экономики переходного периода.
На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 2 статьи 17 и статьей 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет
п о с т а н о в л я е т:

                                - 4 -

1. Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан", принятый Парламентом Республики Казахстан в соответствии с пунктом 4 статьи 61 Конституции Республики Казахстан 13 ноября 1996 года, признать соответствующим Конституции Республики Казахстан.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики

Казахстан постановление является окончательным, обжалованию не
подлежит и вступает в силу со дня его принятия с учетом случаев,
предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 38 Указа Президента Республики
Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном
Совете Республики Казахстан".

     Председатель