Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің "Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабы 2-тармағын ресми түсіндіру туралы"

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің ҚАУЛЫСЫ 1997 жылғы 29 сәуірдегі N 8/2 (Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің хабаршысы) 1-басылым. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 8 қарашадағы N 9 Қаулысымен

Қаулының күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007.11.08. N 9 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Төраға Ю.А Кимнің, Конституциялық Кеңес мүшелері: Н.И. Акуевтің, О.Қ. Ықсановтың, В.В. Мамоновтың, С.Н.Сәбікеновтің, С.Ғ.Темірболатовтың құрамында, ашық мәжілісте Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағы 4-тармақшасы, Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі туралы" Жарлығының 3-тармағы 1 тармақшасының негізінде Парламент Мәжілісінің Төрағасы М.Т. Оспановтың Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабы 2-тармағының "қоғамдық ұйымдарды мемлекеттік қаржыландыруға жол берілмейді" деген бөлігін ресми түсіндіру туралы өтінуін қарап, баяндамашы Конституциялық Кеңес мүшесі В.В. Мамоновтың сөзін тыңдап қолдағы материалдарды зерттей келіп, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі ұйғарды:
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне 1997 жылғы 31 наурызда Қазақстан Республикасы Парламент мәжілісінің төрағасы М.Т. Оспановтың Конституцияның 5-бабы 2-тармағы "қоғамдық ұйымдардың мемлекеттік қаржыландыруға жол берілмейді" деген нормасын ресми түсіндіру жөніндегі өтінуі келіп түсті.
Бұл мәселе жөнінде Парламент мәжілісі төрағасының өтінуіне мына жағдайлар негіз болды.
Қазақстан Республикасының "Қоғамдық бірлестіктер туралы" Заңның 4- бабына орай қоғамдық және мемлекеттік институттардың бірігуіне мемлекеттік қоғамдық бірлестіктердің істеріне және қоғамдық бірлестіктердің мемлекет істеріне заңсыз араласуына, мемлекет органдарының функциясын қоғамдық бірлестіктерге жүктеуге және қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттің қаржыландыруына жол бермейді.
Солай бола тұрса да Қазақстан Республикасы 1997 жылғы 5 маусымдағы "Тұтынушылар құқығын қорғау туралы" қолданылып жүрген заңының 22-бабының соңғы абзацында тұтынушылар қоғамы тұтынушылар құқығының бұзылуын жою үшін және ол қанағаттандырылған жағдайда жауапкерден өтеліп алынған айыптың 70 проценті тиісті бюджетке түсетіні және 30 проценті тұтынушылар қоғамының есеп айырысу шотына аударылатыны қарастырылған.
Қазақстан Республикасы Парламенті мәжілісінің төрағасы М.Т. Оспанов осының негізінде "айып сомаларының бір бөлігінің қоғамдық бірлестіктерге, оның ішінде тұтынушылар ұйымдарына аударылуы қоғамдық бірлестіктерді қаржыландыру болып табылмай ма?" деген мәселе қояды.
Конституциялық Кеңес аталған норманы түсіндіруде мына төмендегі жайларды атап өтеді.
Конституцияның 5-бабының 2-тармағы мемлекет мен қоғамдық бірлестіктер арасындағы негізгі ұстанымдық өзара қарым-қатынас принциптерін белгілейді, сондай-ақ олардың арасында қандай қарым-қатынасқа жол берілмейтінін айқындайды.
Қоғамдық бірлестіктердің заң алдындағы теңдігі мемлекеттік қоғамдық бірлестіктердің жарғыларына, оларды тіркеудің және олардың қызметін тоқтатудың тәртібіне бірдей талап қоюынан көрінеді. Олар қоғамдық-саяси және шаруашылық саласында өз құқықтарын жүзеге асыру кезінде өзара сияқты мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста да тең.
Конституцияның аталған нормасы мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға қоғамдық бірлестіктердің ісіне, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерге мемлекет ісіне араласпауына тыйым салады. Бұл ереже қоғамдық бірлестіктерін өз қызметінде тәуелсіздігімен еркін қамтамасыз етеді.
Мемлекеттің қоғамдық ұйымдардың ісіне негізсіз араласуы мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар тарапынан өз қызметін заңды түрде жүзеге асыратын қайсы бір қоғамдық ұйымдарға бағытталған құқыққа қарсы әрекеті болып табылады.
Бұнымен бір мезгілде Конституция мәнінен шығатын нәрсе, қандайда бір азаматтардың тобының мүддесін білдіретін қоғамдық бірлестік басқа адамдарың пікірімен санаспай және оған құқығы жоқ бола тұра өз шешімдерін мемлекеттік органдар арқылы жүзеге асыратын болса, ондай жағдайдың туындауына жол берілмейді. Осыған байланысты мемлекеттік органдардың қызметін қоғамдық бірлестіктерге жүктеуге және мемлекеттік институттарды қоғамдық институттарға қосуға, мемлекеттік органдардан саяси партиялар ұйымдарын құруға жол берілмейді. (5-баптың 1, 2-тармақтары).
Конституцияның 5-бабы 2-тармағы қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттік қаржыландыруға тыйым салады. Қазақстан Республикасының "Бюджет жүйесі туралы" 1996 жылғы 24 желтоқсандағы Заңының 25-бабына сәйкес, қоғамдық бірлестіктерге республикалық бюджеттен қаржы бөлуге жол берілмейді. Мемлекеттік қаржыландыру жыл сайын қабылданатын республикалық бюджет туралы Заң мен жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 31 желтоқсандағы "1997 жылға арналған Республикалық бюджет туралы" Заңында қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттік қаржыландыруға қатысты норма жоқ.
Қазақстан Республикасының "Қоғамдық бірлестіктер туралы" 1996 жылғы 31 мамырдағы Заңының 21-бабына сәйкес, қоғамдық бірлестіктердің ақшалай қаржысы, егер төлеу жоғарыда көрсетілген болса, оған кіру және мүшелік жарнадан; ерікті жарнадан және қайырымдылық, заң актілерінде тыйым салынбаған басқа да түсімдерден құралады. Бұл олардың қызметі үшін қаржы түсіруге кепілдік береді, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың мүддесіне материалдық тәуелділікті болдырмайды.
Мемлекеттің қоғамдық бірлестіктердің ішкі ісіне кез келген жағдайда тікелей немесе жанама түрде қаржылық араласуы (республикалық секілді, жергілікті бюджеттен тікелей мемлекеттік қаржыландыру түрінде, қандай да бір қоғамдық бірлестіктерге және с.с. материалдық қолдау көрсету) оларды мемлекеттік құрылымдарға материалдық жағынан тәуелді етеді.
Мәжіліс төрағасының өтінуіндегі "айыппұл сомасының бір бөлшегін қоғамдық ұйымдарға, соның ішінде тұтынушылар қоғамдарына аудару қоғамдық бірлестіктерді мемлекет тарапынан қаржыландыру болып табылмай ма ?" деген сұрағына Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасының Конституциясының 78-бабында белгіленген, қолданылып жүрген заң тәртібінің нормаларының конституцияға сәйкес келетіндігі жөніндегі ұсынысты сот қарап шешкеннен соң ғана жауап беруі мүмкін.
Айтылғандардың негізіне Қазақстан Республикасы Конституциясының 72- бабының 4-тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Жарлығының 33,37,38-баптарын басшылыққа ала отырып, Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабының 2-тармағын ресми түсіндіруге байланысты қаулы етті:
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының "қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттік қаржыландыруға жол берілмейді" деген 5-бабының 2-тармағының нормасын қоғамдық бірлестіктерді кез келген жағдайда мемлекеттен қаржыландыруға тыйым салынады деп түсінуі керек.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы қабылданған күннен бастап күшіне енеді. Республиканың барлық аумағында жалпы міндетті болып табылады, Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялы Кеңесі туралы" Жарлығының 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көрсетілген жағдайларда ол түпкілікті және арыздануға жатпайды.

Об официальном толковании пункта 2 статьи 5 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 29 апреля 1997г. N 8/2 ("Вестник Конституционного Совета Республики Казахстан", 1998г., выпуск N 1, стр. 181). Отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 8 ноября 2007 года N 9

Сноска. Постановление Конституционного Совета РК от 29 апреля 1997г. N 8/2 отменено в целом нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 8 ноября 2007 года N 9 .

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе: Председателя Кима Ю.А., членов Конституционного Совета - Акуева Н.И., Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Сабикенова С.Н., Темирбулатова С.Г., - рассмотрев в открытом заседании на основании подпункта 4 пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан K951000_ , подпункта 1 пункта 3 статьи 17 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ , обращение Председателя Мажилиса Парламента Оспанова М.Т. об официальном толковании пункта 2 статьи 5 Конституции Республики Казахстан в части, которая гласит: "Не допускается государственное финансирование общественных объединений", - заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Мамонова В.В. и изучив имеющиеся материалы, установил:
В Конституционный Совет Республики Казахстан 31 марта 1997 года поступило обращение Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан Оспанова М.Т. об официальном толковании нормы пункта 2 статьи 5 Конституции о том, что "не допускается государственное финансирование общественных объединений".
Основанием для обращения Председателя Мажилиса Парламента по этому вопросу послужили следующие обстоятельства.
Согласно статье 4 Закона Республики Казахстан "Об общественных объединениях", не допускается слияние общественных и государственных институтов, незаконное вмешательство государства в дела общественных объединений и общественных объединений в дела государства, возложение на общественные объединения функций государственных органов и государственное финансирование общественных объединений.
В то же время в статье 22 Закона Республики Казахстан "О защите прав потребителей" от 5 июня 1991 года Z913400_ имеется норма о том, что общество потребителей для устранения нарушения прав потребителей предъявляет иски в суденые органы в интересах потребителей и в случае их удовлетворения сумма взысканного с ответчика штрафа в размере 70 процентов поступает в соответствующий бюджет и 30 процентов перечисляется на расчетный счет общества потребителей. Указанная норма остается в действии, и она также не опротестована органами прокуратуры как противоречащая нормам других законов.
На этом основании Председатель Мажилиса Парламента Республики Казахстан Оспанов М.Т. ставит вопрос о том, "не является ли перечисление части сумм штрафов общественным организациям, в т.ч. обществам потребителей, государственным финансированием общественных объединений?"
При толковании названной нормы, Конституционный Совет исходит из следующего.
Пункт 2 статьи 5 Конституции устанавливает основополагающие принципы взаимоотношений между государством и общественными объединениями, а также определяет, какие отношения между ними недопустимы.
Равенство общественных объединений перед законом проявляется в равенстве требований государств к уставам общественных объединений, к порядку их регистрации и прекращения их деятельности. Они все равны во взаимоотношениях как между собой, так и с государственными органами при осуществлении своих прав в общественно-политической и хозяйственной деятельности.
Указанная норма Конституции запрещает государственным органам и должностным лицам незаконно вмешиваться в дела общественных объединений, а также общественным объединениям в дела государства. Это положение направлено на обеспечение независимости и свободы общественных объединений в их деятельности.
Необоснованное вмешательство государства в дела общественных объединений есть противоправные действия со стороны государственных органов и должностных лиц в отношении тех или иных общественных объединений, законно осуществляющих свою деятельность.
Одновременно из смысла Конституции вытекает, что не допускается, чтобы общественное объединение, выражающее интересы какой-либо группы граждан, проводило в жизнь свои решения через государственные органы. С этой целью специально оговаривается, что не допускается возложение на общественные объединения функций государственных органов, слияние государственных и общественных институтов, создание в государственных органах организаций политических партий (пункт 1, 2 статьи 5).
Пункт 2 статьи 5 Конституции запрещает государственное финансирование общественных объединений. В соответствии со статьей 25 Закона Республики Казахстан "О бюджетной системе" от 24 декабря 1996 года Z960052_ не допускается выделение средств из республиканского бюджета общественным объединениям. Государственное финанасирование осуществляется на основе ежегодно принимаемого закона о республиканском бюджете. Закон Республики Казахстан "О Республиканском бюджете на 1997 год" от 31 декабря 1996 года Z960059_ не содержит норм, связанных с государственным финансированием общественных объединений.
В соответствии со статьей 21 Закона Республики Казахстан "Об общественных объединениях" от 31 мая 1996 года Z960003_ денежные средства общественных объединений формируются из вступительных и членских взносов, если их уплата предусмотрена уставом, добровольных взносов и пожертвований и других, не запрещенных законодательными актами поступлений. Это гарантирует получение средств для их деятельности, а также предотвращает подчинение посредством материальной зависимости интересам отдельных физических и юридических лиц.
Любое финансовое вмешательство государства во внутренние дела общественных объединений в форме прямого или косвенного государственного финансирования как из республиканского, так и местного бюджета, оказание материальной поддержки тому или иному общественному объединению ставит их в материальную зависимость от государственных структур.
На поставленный в обращении Председателя Мажилиса вопрос, "не является ли перечисление части сумм штрафа общественным организациям, в том числе обществам потребителей, государственным финансированием общественных объединений", Конституционным Советом ответ может быть дан только по результатам рассмотрения представления суда о соответствии Конституции нормы действующего закона в порядке, установленном статьей 78 Конституции Республики Казахстан.
На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, статьями 33, 37, 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет в связи с официальным толкованием пункта 2 статьи 5 Конституции Республики Казахстан, постановил:
1. Норму пункта 2 статьи 5 Конституции Республики Казахстан о том, что "не допускается государственное финансирование общественных объединений" следует понимать так, что государственное финансирование общественных объединений запрещается в любой форме.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики

Казахстан, постановление вступает в силу со дня его принятия, окончательным

и обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных пунктами 2 и 3

статьи 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу

конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан".

(специалист: Р.Жантасова

22.12.98г.)