ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Төраға Ю.А. Ким, Конституциялық Кеңестің мүшелері Н.И. Акуев, О.Қ. Ықсанов, В.В.Мамонов, С.Ғ. Темірболатов, В.Д. Шопин қатысқан құрамда, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы М.С. Нәрікбаевтың қатысуымен өзінің ашық мәжілісінде Қазақстан Республикасы Конституциясы 72-бабы 1-тармағының 4 тармақшасы, Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Жарлығының 17-бабының 3тармағының 1 тармақшасы негізінде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының ҚІЖК-нің 200-бабын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп тану туралы ұсынысын қарады.
      Баяндамашы - Кеңес мүшесі С.Ғ. Темірболатовты, Жоғарғы Сот Төрағасы М.С.Нәрікбаевтің дәлелдерін тыңдай және өндіріс материалдарын зерттей келе таныса келе, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі

                    ұйғарды:
      1997 жылғы 27 маусымда Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне Республиканың Жоғарғы Сотының Қазақ КСР-інің ҚІЖК 200-бабын Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп тану туралы мәселені қарау жөніндегі Төраға М.С. Нәрікбаев қол қойған ұсынысы түсті.
      Конституциялық Кеңестің 1997 жылғы 27 маусымдағы Қаулысымен Жоғарғы Соттың аталған ұсынысы конституциялық өндіріске қабылданған болатын.
      Жоғарғы Соттың ұсынысынан байқалғаны, Қазақ КСР Қылмыстық кодексінің 76-3-бабының 3-бөлігінде көзделген қылмыспен айыпталған В.В. Тишкиннің тергеуі аяқталған қылмыстық ісін Павлодар қаласының Ильичевск аудандық соты өкімдік мәжілісінде қосымша тергеуге жіберген. Аудандық соттың істі қосымша тергеуге жіберу жөніндегі ұйғаруын Павлодар облыстық сотының алқасы мен төралқасы да қолдаған.
      Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы Бас прокурордың наразылығы бойынша айыпталушы В. Тишкиннің келісімінсіз соттың барлық шешімдерін бұзып, соттылығын өзгертіп, Қазақ КСР-інің Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 200-бабы негізінде оның тергеуі аяқталған ісін сол аумақтағы сол ауданның сотында істі қарауға болады деп істі жаңадан қайта қарау үшін Алматы қаласы соттарының біріне жіберген.
      Айыпталушының соттылығын оның келісімінсіз өзгертуге болмайтындығын конституциялық құқығы бұзылған деген дәлелмен В.Тишкиннің соттылығы ісін өзгерту бөлігіндегі сот алқасының аталған ұйғаруы бұзылып, істі жүргізу тоқтатылған.
      Аталған нақты қылмыстық істің мән-жайлары Жоғарғы Сот Төрағасының Конституциялық Кеңеске өтіну жасауына, Қазақ КСР-інің Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 200-бабы Республика Конституциясының 77-бабы 3-тармағы 3 тармақшасына сәйкес келе ме? деген мәселені қарау жөнінде жіберген ұсынысына негіз болған.
      Жоғарғы Соттың Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 200-бабының конституциялылығын тексеру жөніндегі ұсынысын қараған кезде Конституциялық Кеңес мыналарды еске алды.
      Конституцияның 77-бабы 3-тармағы 3 тармақшасындағы норма "өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды" деп белгіленген.
      Республиканың Қылмыстық істер жүргізу заңында істер санатына қарай - Қазақ КСР-інің ҚІЖК-нің 195, 196 және 197-баптары, сондай-ақ қылмыс жасалған жерде істер тиісті соттарда ҚІЖК-нің 200-бабы - қаралады деген норма бар.
      Республиканың Қылмыстық істер жүргізу кодексіндегі басқа нормаларда іс соттылығы белгіленбеген, ал ҚІЖК-нің аталған баптарында қылмыстық істер соттылығын өзгертудің тек тәртібі мен жағдайлары ғана белгіленген.
      Талданып отырған конституциялық нормадағы "өзіне заңмен көзделген соттылығын" деген сөз тіркесін Қылмыстық істер жүргізу кодексіндегі тиісті баптарда көзделген соттылық деп ұғыну керек, ал ҚІЖК-нің көрсетілген, 195, 196, 197 және 200-баптары Конституцияның аталған нормасындағы "заңда көзделген соттылық" ұғымына жатады.
      Демек, Конституцияның 77-бабы 3-тармағы 3 тармақшасында бекітілген норма өзінің қисынды жалғасын тапқан және Қылмыстық істер жүргізу кодексінің тиісті баптарында, соның ішінде 220-бабында белгіленген "қылмыс қай ауданда істелсе, іс сол ауданның сотында қаралуға тиіс. Қылмыстың істелген жерін анықтау мүмкін болмаған реттерде, егер бұл істер бір мезгілдің ішінде аттас екі соттың немесе бірнеше соттың қарауына жататын болса, ондай істі тергеу аяқталған ауданның соты қарайды" деген де құқық реттеуді дамыта түседі.
      Жоғарғы Соттың Конституцияның 77-бабының 3-тармағының 3 тармақшасы бланкеттік, яғни соттылықты белгілейтін нақты заңға сілтеме жасау болып табылады деген тұжырымын да негізді деп таныған жөн.
      Демек, Қылмыстық істер жүргізу кодексінің қылмыстық істі қылмыс жасалған жердегі сол ауданның сотына жіберу ал қылмыстың жасалған жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайда қылмыс жасалған жерде істі қозғаған немесе тергеуді аяқтаған сотқа жіберу белгіленген нормасы 77-баптың 3-тармағының 3 тармақшасында белгіленген Конституциялық нормаға қайшы келмейді және айыпталушының келісімінсіз оның соттылығы өзгермейтіндігінің конституциялық құқығын бұзбайды.
      Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 200-бабының Конституциялық нормаларға сәйкестігі туралы мәселені шеше отырып, Конституциялық Кеңес сонымен бірге В.В. Тишкиннің нақты ісі бойынша іс жүргізу заңының аталған нормасының дұрыс қолданылғандығын қарамады, себебі ол оның құзырына жатпайды.
      Айтылғандардың негізінде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 2-тармағын, Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Жарлығының 33, 37, 38-баптарын басшылыққа ала отырып, Конституциялық Кеңес қаулы етті:
      1. Қазақ КСР-інің Қылмыстық істер жүргізу кодексінің 200-бабы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес деп танылсын.
      2. Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ Жарлығы 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды есепке алғанда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың барлық аумағында жалпы міндетті болып табылады, ол түпкілікті және арыздануға жатпайды.

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе: Председателя Кима Ю.А., членов Совета - Акуева Н.И., Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Темирбулатова С.Г., Шопина В.Д., - с участием Председателя Верховного суда Республики Казахстан Нарикбаева М.С. рассмотрел в открытом заседании на основании подпункта 4 пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан K951000_ , имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ представление Верховного суда Республики Казахстан о признании статьи 200 УПК Казахской ССР K591000_ не соответствующей Конституции Республики Казахстан.
      Заслушав докладчика - члена Совета Темирбулатова С.Г., доводы Председателя Верховного суда Нарикбаева М.С. и изучив материалы производства, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
      В Конституционный Совет Республики Казахстан 26 июня 1997 года обратился Верховный суд Республики с представлением за подписью Председателя Нарикбаева М.С. с просьбой рассмотреть вопрос о соответствии статьи 200 УПК Казахской ССР Конституции Республики Казахстан.
      Постановлением Конституционного Совета от 27 июня 1997 года названное представление Верховного суда было принято к конституционному производству.
      Из представления Верховного суда следует, что Ильичевский районный суд г.Павлодара возвратил с распорядительного заседания на дополнительное расследование оконченное расследованием уголовное дело по обвинению Тишкина В.В. в преступлении, предусмотренном статьей 76-3 часть 3 Уголовного кодекса Казахской ССР K592000_ . Определение районного суда о возвращении дела на дополнительное расследование поддержано коллегией и президиумом Павладарского областного суда.
      Судебная коллегия по уголовным делам Верховного суда по протесту Генерального прокурора все судебные решения отменила, без согласия обвиняемого Тишкина В. изменила подсудность и направила дело на новое рассмотрение в один из районных судов г.Алматы на основании статьи 200 Уголовно-процессуального кодекса Казахской ССР, как допускающей рассмотрение дела в суде того района, на территории которого оно закончено расследованием.
      Данное определение судебной коллегии в части изменения подсудности дела Тишкина В. по мотивам нарушения конституционного права обвиняемого на неизменяемость подсудности без его согласия было отменено и производство по делу приостановлено.
      Указанные обстоятельства конкретного уголовного дела послужили основанием для обращения Председателя Верховного суда в Конституционный Совет с представлением о рассмотрении вопроса, соответствует ли статья 200 Уголовно-процессуального кодекса Казахской ССР подпункту 3 пункта 3 статьи 77 Конституции Республики.
      При рассмотрении представления Верховного суда о проверке конституционности статьи 200 Уголовно-процессуального кодекса Конституционный Совет исходит из следующего.
      Конституционная норма подпункта 3 пункта 3 статьи 77 устанавливает, что "никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом".
      Уголовно-процессуальное законодательство республики содержит нормы, в соответствии с которыми определяется рассмотрение дел в соответствующих судах в зависимости от их категории - статьи 195, 196 и 197 УПК Казахской ССР, а также рассмотрение дел по месту совершения преступления - статьи 200 УПК.
      Иные нормы Уголовно-процессуального кодекса республики не определяют подсудности дел, а устанавливают лишь порядок и условия изменения предусмотренной перечисленными статьями УПК подсудности уголовных дел.
      Поскольку в анализируемой конституционной норме словосочетание " подсудность, предусмотренная для него законом" понимается как предусмотренная соответствующими статьями Уголовно-процессуального кодекса подсудность, то перечисленные статьи УПК - 195, 196, 197 и 200 - относятся к закрепленному в названной норме Конституции понятию "подсудность, предусмотренная законом".
      Следовательно, норма, закрепленная в подпункте 3 пункта 3 статьи 77 Контситуции, имеет свое логическое продолжение и праворегулирующее развитие в соответствующих статьях Уголовно-процессуального кодекса, в том числе и в статье 200, устанавливающей что "дело подлежит рассмотрению того суда, в районе деятельности которого совершено преступление. Если определить место совершения преступления невозможно, дело подсудно тому суду, в районе деятельности которого оно возбуждено или закончено расследованием".
      Следует признать обоснованным утверждение Верховного суда о том, что норма подпункта 3 пункта 3 статьи 77 Конституции является бланкетной, то есть отсылающей к конкретному закону, устанавливающему подсудность. Статья 200 УПК является одной из норм названного конкретного закона.
      Таким образом, норма Уголовно-процессуального кодекса, устанавливающая передачу уголовного дела на рассмотрение суда того района, где совершено преступление, а при невозможности определить место совершения преступления - в суд по месту возбуждения или окончания расследования, не противоречит конституционной норме, закрепленной в подпункте 3 пункта 3 статьи 77, и не нарушает конституционное право обвиняемого на неизменяемость подсудности без его согласия.
      Разрешая вопрос о соответствии статьи 200 Уголовно-процессуального кодекса нормам Конституции, Конституционный Совет вместе с тем не рассматривает правильность применения названной нормы процессуального закона по конкретному делу Тишкина В.В., поскольку это не входит в его компетенцию.
      На основании изложенного и руководствуясь пунктом 2 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, статьями 33, 37, 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет постановил:
      1. Статью 200 Уголовно-процессуального кодекса Казахской ССР признать


соответствующей Конституции Республики Казахстан.
     2.  В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики
Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, является
общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и  
обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных пунктами 2 и 3
статьи  38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу 
конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан."      


(Корректор:  И.Склярова
 Специалист: Р.Жантасова
             21.12.98г.)

О представлении Верховного суда Республики Казахстан "О соответствии статьи 200 Уголовно-процессуального кодекса Казахской ССР Конституции Республики Казахстан"