Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақ КСР әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінің 261-бабының үшінші бөлігін конституциялық емес деп тану туралы ұсынымы туралы

ҚАУЛЫ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі 1998 жылғы 27 қараша N 14/2

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі құрамында Кеңес Төрағасы Ю.Ким және Кеңес мүшелері Ж.Бұсырманов, О.Ықсанов, В.Мамонов, С.Темірболатов және В.Шопин қатысқан ашық отырысында Қазақстан Республикасы Конституциясы 72-бабының 2-тармағына және Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 4-тармағының
1) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақ КСР әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінің 261-бабының үшінші бөлігін конституциялық емес деп тану туралы ұсынымын қарап, мынаны

АНЫҚТАДЫ:

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабына сәйкес Қазақ КСР әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінің 261-бабының үшінші бөлігін конституциялық емес деп тану туралы Конституциялық кеңеске 1998 жылғы 25 қарашада ұсыным жасады.
Республика Жоғарғы Сотының ұсыныммен өтінім жасауына әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодекстің 188-2-бабы бойынша жауапкершілікке тартылған азамат Ә.М.Қажыгелдиннің әкімшілік құқық бұзушылық туралы ісінің адвокаттардың арыздары бойынша осы аталған сотта қайта қаралуы себеп болған.
Ұсынымда заң мен сот алдында азаматтардың тең екені туралы конституциялық ережелерді бұза отырып, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодекстің 261-бабының үшінші бөлігі 52, 148, 164 және басқа да баптар бойынша жауапкершілікке тартылған адамдардың іс қаралған кезде міндетті түрде қатысуға тиістілігін, ал шақыру бойынша қатысудан жалтарған жағдайда мәжбүрлеп алып келуге ұшыратылуы мүмкіндігін көздейді деп дәлелденген.
Жоғарғы Соттың пікірі бойынша құқық бұзушылық тек жекелеген түрлері бойынша және тек жекелеген адамдарға қатысты тиісті органға келу мәселелеріндегі міндеттілік пен мәжбүрлеу, сондай-ақ органдардың жалтаруды бұлтартпау бойынша міндеті Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтарына қайшы келеді, осы адамдардың құқығына көрінеу нұқсан келтіреді.
Баяндамашы - Кеңес мүшесі С.Темірболатовтың хабарламасын тыңдап және Жоғарғы Соттың ұсынымы бойынша материалдарды қарай келіп, Конституциялық Кеңес сот дәлелдемелерін негізді деп табады және мынаны ескереді:
Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабының 1-тармағы заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең екенін белгілейді. Конституцияның осы бабының 2-тармағында былай деп жазылған: "Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез-келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды".
Осы Конституциялық нормалар кез-келген өзге жағдаяттарға қарамастан адамның және азаматтың заң мен сот алдында құқықтары тең екенін көрсетеді.
Демек, адамды сот жауапкершілігіне тартқанда осы конституциялық нормалар ешқандай шектеусіз, Республика Конституциясының 39-бабының 3-тармағына сәйкес жүзеге асырылуға тиіс. Сот істері бойынша іс қозғалғанда заң мен сот алдында жұрттың бәрінің теңдігі туралы конституциялық талап та сақталуға тиісті.
Алайда, егер әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодекстің 261-бабының екінші бөлігінде істі жауапқа тартылған адамның қатысуынсыз қарау мүмкіндігі көзделсе, Кодекстің осы бабының үшінші бөлігінде осы ережеге кереғар, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекстің осы бөлігінде айтылған баптары бойынша жауапкершілікке тартылған адамдар олардың істері қаралған кезде қатысуға міндетті деп жазылған.
Конституциялық Кеңес әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекстің осы нормасында сот алдында теңсіздік белгіленген деп санайды.
Сонымен, жоғарыда баяндалғандар әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодекстің 261-бабының үшінші бөлігінде бекітілген заң нормасы адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретіндіктен Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабына және 39-бабының 3-тармағына қайшы келеді деп пайымдауға мүмкіндік береді.
Баяндалғанның негізінде және Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 31-33-баптарын басшылыққа ала отырып, Конституциялық Кеңес
ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. 1984 жылғы 22 наурызда қабылданған Қазақ КСР әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінің 261-бабының үшінші бөлігі Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабымен баянды етілген адамның және азаматтың құқығы мен бостандығына нұқсан келтіретіндіктен конституциялық емес деп танылсын.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 39-бабының 2-тармағына сәйкес Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқығы мен бостандығына нұқсан келтіреді деп танылған заңдар конституциялық емес болып табылғандықтан өзінің заңдық күшін жояды және қолдануға жатпайды. Мұндай заңға негізделген соттардың және басқа құқық қолдану органдарының шешімдері орындалуға жатпайды.
3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға міндетті болып табылады және Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды есепке ала отырып, шағымдануға жатпайды.

     Конституциялық Кеңестің 
          Төрағасы 

О представлении Верховного Суда Республики Казахстан о признании неконституционной части третьей статьи 261 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 27 ноября 1998 г. № 14/2

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Ю.Кима и членов Совета Ж.Бусурманова, У.Ихсанова, В.Мамонова, С.Темирбулатова и В.Шопина в соответствии с пунктом 2 статьи 72 Конституции Республики Казахстан K951000_ и подпунктом 1) пункта 4 статьи 17 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ , рассмотрев в открытом заседании представление Верховного Суда Республики Казахстан о признании неконституционной части третьей статьи 261 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях K841000_ .
установил :
В Конституционный Совет 25 ноября 1998 года в соответствии со статьей 78 Конституции Республики обратился Верховный Суд Республики Казахстан с представлением о признании неконституционной части третьей статьи 261 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях.
Поводом к обращению Верховного Суда Республики с представлением явился пересмотр в названном суде по жалобам адвокатов дела об административном правонарушении гр-на Кажегельдина А.М., привлеченного к ответственности по статье 188-2 Кодекса об административных правонарушениях.
Представление мотивировано тем, что в нарушение конституционных положений о равенстве граждан перед законом и судом часть третья статьи 261 Кодекса об административных правонарушениях предусматривает, что лица, привлекаемые к ответственности по статьям 52, 148, 164 и другим, должны обязательно присутствовать при рассмотрении дела, а в случае уклонения от явки по вызову могут быть подвергнуты приводу.

      По мнению  Верховного Суда обязательность и принуждение в вопросах 
явки в соответствующий орган лишь по отдельным видам правонарушений  и лишь 
в отношении  отдельных лиц, а также обязанность органов по пресечению  
уклонения противоречат правам  человека и гражданина, закрепленным 
Конституцией, явно ущемляет права этих лиц.      
      Заслушав   сообщение  докладчика   -  члена Совета Темирбулатова  С. и 
рассмотрев материалы  по представлению Верховного Суда, Конституционный 
Совет  находит доводы суда обоснованными  и учитывает следующее:
      Пункт 1 статьи 14  Конституции Республики Казахстан устанавливает 
равенство всех перед законом и судом. Пункт 2 этой же статьи Конституции 
гласит: "Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации   по    
мотивам   происхождения, социального, должностного и  имущественного 

положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам."
Эти конституционные нормы содержат равные права человека и гражданина перед законом и судом независимо от любых обстоятельств.
Следовательно, при привлечении лица к судебной ответственности эти конституционные нормы должны реализовываться без каких-либо ограничений, в соответствии с пунктом 3 статьи 39 Конституции Республики. При производстве по судебным делам должно быть соблюдено и конституционное требование о равенстве всех перед законом и судом.
Однако, если в части второй статьи 261 Кодекса об административных правонарушениях предусматривается возможность рассмотрения дела в отсутствии привлекаемого лица, то в части третьей этой же статьи Кодекса содержится исключение из этого правила, гласящее, что лица, привлекаемые к ответственности по перечисленным в этой части статьям Кодекса об административных правонарушениях, обязаны присутствовать при рассмотрении их дела.
В этой норме Кодекса об административных правонарушениях Конституционный Совет усматривает установление неравенства перед судом.
Таким образом, вышеизложенное позволяет утверждать, что норма закона, закрепленная в части третьей статьи 261 Кодекса об административных правонарушениях, противоречит статье 14 и пункту 3 статьи 39 Конституции Республики Казахстан, как ущемляющая конституционные права и свободы человека и гражданина.
На основании изложенного и руководствуясь статьями 31-33 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ , Конституционный Совет
ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Часть третью статьи 261 Кодекса Казахской ССР об административных правонарушениях, принятого 22 марта 1984 года, K841000_ признать неконституционной как ущемляющую права и свободы человека и гражданина, закрепленные в статье 14 Конституции Республики Казахстан.
2. В соответствии с пунктом 2 статьи 39 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", законы, признанные ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, и в силу этого неконституционные, утрачивают юридическую силу и не подлежат применению. Решения судов и иных правоприменительных органов, основанные на таком законе, исполнению не подлежат.
3. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики

Казахстан  

K951000_

  , постановление вступает в силу со дня его принятия,  
является общеобязательным   на  всей  территории Республики, окончательным и 
обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных  пунктами 2  и 3  
статьи 38  Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу 
конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан".
 
     Председатель
     
     
     
(специалист Р.Жантасова
            03.12.98г.)