ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі құрамында Кеңес Төрағасы Ю.А.Ким, Кеңес мүшелері О.Қ.Ықсанов, В.В.Мамонов, С.Ғ.Темірболатов және В.Д.Шопин қатысқан, өтінім субъектісінің өкілі Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Е.Ж.Жұмабаевтың қатысуымен өзінің ашық отырысында Парламент Сенатының Төрағасы Ө.Байгелдидің Қазақстан Республикасы Конституциясының 51-бабы 4-тармағының "тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрған" нормасы бөлігіне ресми түсіндірме беру туралы өтінімін қарады.
      Баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі В.В.Мамоновтың хабарламасын, өтінім субъектісі өкілінің сөйлеген сөзін тыңдап, сондай-ақ мамандардың қорытындысымен таныса келіп, Конституциялық Кеңес мынаны анықтады:
      1999 жылғы 25 ақпанда Қазақстан Республикасының Конституциялық кеңесіне Парламент Сенатының Төрағасы Ө.Байгелдидің Қазақстан Республикасы Конституциясының 51-бабы 4-тармағының "тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрған" нормасы бөлігіне ресми түсіндірме беру туралы өтінімі келіп түсті.
      Сенат Төрағасы Ө.Байгелди өз өтінімінде осы нормада белгіленген тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұру шарты Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты депутаттарының тұрғылықты жерін өзгертіп, Алматыдан Астанаға көшуіне және Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылымының өзгеруіне байланысты екіұшты ұғым туғызады деп дәлелдеген.
      Осы баптың орыс тіліндегі "постоянно проживающий" нормасы мемлекеттік тілдегі мәтіндегі "тұрақты тұрған" дегеннен басқаша ұғымды білдіреді. Осыған байланысты өтінімде мынадай сұрақтар қойылған:
      Төрт жылға сайланған, тұрғылықты жерін Алматы қаласына, одан кейін Астана қаласына ауыстырған Сенат депутаттары келесі мерзімге сайлану үшін қайтадан дауысқа түсе ала ма?
      Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылымының өзгеруі нәтижесінде таратылған не қайта құрылған облыстың аумағында тұрған уақыты тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында тұрақты тұрып жатқан үш жыл мерзімге есептеле ме?
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 51-бабы 4-тармағының "тұрақты тұрған" және "постоянно проживающий" деген мемлекеттік және орыс тілдеріндегі нормасын қалай түсіну керек?
      Конституцияның 51-бабының 4-тармағы контексінде қойылған сұрақтарға түсіндірме бергенде Конституциялық Кеңес мынаны негізге алады.
      Конституцияның көрсетілген нормасы Парламент Сенатының депутаттығына кандидаттарға қойылатын басқа талаптармен қатар тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кем дегенде үш жыл тұрақты тұруын талап етеді.
      Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 16-бабының 1-тармағына сәйкес азамат тұрақты немесе көбінесе тұратын елді мекен оның тұрғылықты жері болып табылады.
      Қандайда болмасын азаматтың Сенатқа депутат болып сайлануына байланысты оның тұрақты тұратын жері өзінен-өзі өзгермейді. Сенат депутаты Парламентте өз өкілеттіктерін жүзеге асырған кезде қызметке сайланатын, тағайындалатын басқа да адамдар сияқты өзінің тұрғылықты тұратын жерінің шегінен тысқары жерде жүргенде өзінің депутаттық өкілеттіктерін жүзеге асыратын жері бойынша уақытша тұрушы болып табылады.
      Төрт жылға сайланған Сенат депутаттарының қайтадан дауысқа түсу мүмкіндігіне келсек, не конституциялық нормалар, не Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1995 жылғы 28 қыркүйектегі Z952464_ конституциялық заң күші бар Жарлығы қайтадан сайлануға тиым салмайды. Сол себепті, егер депутат өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде өзінің тұрғылықты тұратын жерін өзгертпеген болса, қайтадан Сенатқа дауысқа түсуге құқылығы бар. Егер Сенат депутаттары өзінің тұрақты тұратын жерін өзгерткен жағдайда ол нақты әкімшілік-аумақтық бөліктен Сенат депутаттығына кандидат болып дауысқа түсу құқығынан айрылады, өйткені ол Республиканың тиісті аумағында тұрақты тұру туралы жоғарыда көрсетілген талапқа сәйкес келмейтін болады.
      Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бөлігінің атауының өзгеруі, таратылуы не қайта құрылуы тұрақты тұратын жердің өзгеруі ретінде қаралмайды.
      Демек, Республиканың тиісті аумағында тұрақты тұратын үш жылдық мерзімге Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылымының өзгеруі нәтижесінде таратылған не қайта құрылған облыстар аумағында тұрған уақыты да есептеледі.
     Ескерту. Дәлелдеу бөлігіне өзгеріс енгізілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2011.04.27 № 4 нормативтік қаулысымен.
      Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының K951000_ 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ конституциялық заң күші бар жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Конституцияның 51-бабы 4-тармағының "тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрған" деген нормасы бөлігіне ресми түсіндірме беру ретінде, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:
      1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 51-бабы 4-тармағын былай деп түсіну қажет:
      - төрт жылға сайланған Сенат депутаттарының, егер де олар өздерінің тұрғылықты тұратын жерін өзгертпеген болса, Сенатқа қайтадан дауысқа түсуге құқығы бар;
      - Сенат депутаттығына кандидатқа қойылатын мемлекеттік тілдегі "тұрақты тұрған" және орыс тіліндегі "постоянно проживающий" деген конституциялық талапты Республиканың тиісті аумағында оны депутаттыққа кандидат етіп тіркеген сәтте тұрақты тұрып жатқан деп түсіну қажет.
     Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2011.04.27 № 4 нормативтік қаулысымен.
      2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабы 3-тармағына K951000_ сәйкес қаулы қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ конституциялық заң күші бар Жарлығының 38-бабы 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды ескере отырып, шағымдануға жатпайды.

     Қазақстан Республикасы
     Конституциялық Кеңесінің
     Төрағасы

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Ким Ю.А., членов Совета Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Темирбулатова С.Г. и Шопина В.Д., с участием представителя субъекта обращения - депутата Сената Парламента Республики Казахстан Жумабаева Е.Ж., рассмотрел в открытом заседании обращение Председателя Сената Парламента Байгелди О. об официальном толковании пункта 4 статьи 51 Конституции Республики Казахстан в части нормы "постоянно проживающий на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет".
      Заслушав сообщение докладчика - члена Совета Мамонова В.В., выступление представителя субъекта обращения, а также ознакомившись с заключением специалистов, Конституционный Совет установил:
      В Конституционный Совет Республики Казахстан 25 февраля 1999 года поступило обращение Председателя Сената Парламента Республики Казахстан Байгелди О. об официальном толковании пункта 4 статьи 51 Конституции в части нормы "постоянно проживающий на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет".
      Свое обращение Председатель Сената Байгелди О. мотивировал тем, что установленное в этой норме условие постоянного проживания на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет вызывает неоднозначное понимание в связи с переменой места жительства депутатов Сената Парламента Республики Казахстан из г. Алматы в г. Астану и изменения в административно-территориальном устройстве Республики.
      Содержащееся в этой статье норма на русском языке "постоянно проживающий" дает иное понятие, чем "туракты турган" в тексте на государственном языке. В связи с этим в обращении ставятся следующие вопросы:
      Могут ли депутаты Сената, избранные на четыре года, переменившие место жительства в г. Алматы, затем в г. Астану повторно баллотироваться для избрания на следующий срок?
      Засчитывается ли в трехлетний срок постоянного проживания на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики время проживания на территории области, которые были ликвидированы либо преобразованы в результате изменения административно-территориального устройства Республики Казахстан?
      Как следует понимать норму 4 статьи 51 Конституции Республики Казахстан "туракты турган" и "постоянно проживающий" на государственном и русском языках?
      При толковании пункта 4 статьи 51 Конституции в контексте поставленных вопросов Конституционный Совет исходит из следующего.
      Указанная норма Конституции содержит в числе других требований к кандидатам в депутаты Сената Парламента требование постоянного проживания на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет.
      В соответствии с пунктом 1 статьи 16 Гражданского кодекса Республики Казахстан (общая часть) местом жительства признается тот населенный пункт, где гражданин постоянно или преимущественно проживает.
      Избрание того или иного гражданина депутатом Сената не влечет за собой автоматической перемены им места постоянного проживания. Депутат Сената при осуществлении своих полномочий в Парламенте, также как и другие выборные, назначаемые на должность, находясь вне пределов своего постоянного места жительства, является временно проживающим по месту осуществления своих депутатских полномочий.
      Относительно возможности повторно баллотироваться для депутатов Сената, избранных на четыре года, то ни конституционные нормы, ни Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу конституционного закона, "О выборах в Республике Казахстан" Z952464_ от 28 сентября 1995 года, не содержат запрета повторного избрания. В силу этого, если депутат за время осуществления своих полномочий не изменил своего постоянного места жительства, то он имеет право повторно баллотироваться в Сенат. В случае же, если депутат Сената изменил свое постоянное место проживания, то он утрачивает право повторно баллотироваться кандидатом в депутаты Сената от конкретной административно-территориальной единицы, так как он уже не будет соответствовать указанному выше требованию постоянного проживания на соответствующей территории Республики.
      Изменение наименования, ликвидация либо реорганизация административно-территориальной единицы Республики Казахстан не рассматривается как изменение места постоянного проживания.
      Следовательно, в трехлетний срок постоянного проживания на соответствующей территории Республики засчитывается и время проживания на территории тех областей, которые были ликвидированы либо преобразованы в результате изменения административно-территориального устройства Республики Казахстан.
     Сноска. Мотивировочная часть с изменением, внесенным нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 27.04.2011 № 4.
     На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 K951000_ Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьей 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан", в порядке официального толкования пункта 4 статьи 51 Конституции в части нормы "постоянно проживающий на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет" Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
      1. Пункт 4 статьи 51 Конституции Республики Казахстан следует понимать так:
      - депутаты Сената, избранные на четыре года, имеют право повторно баллотироваться в Сенат, если они не изменили своего постоянного места проживания;
      - конституционное требование к кандидату в депутаты Сената "туракты турган" на государственном языке и "постоянно проживающий" на русском языке следует понимать как постоянное проживание на соответствующей территории Республики на момент его регистрации кандидатом в депутаты.
     Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 27.04.2011 № 4.
      2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 K951000_ Конституции Республики Казахстан, постановление вступает в силу со дня принятия, является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных пунктами 2 и 3 статьи 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, U952737_ "О Конституционном Совете Республики Казахстан".

      Председатель