Қазақстан Республикасы Конституциясының 49-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесінің Қаулысы 1999 жылғы 14 шілде N 13/2

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Төраға Ю.А.Ким, Кеңес мүшелері Н.І.Өкеев, А.Есенжанов, А.К.Котов, В.Д.Шопин қатысқан құрамда, өтінім субъектілерінің өкілдері - Сенат депутаты С.Г.Темірболатов және Мәжіліс депутаты Н.С.Каптильдің қатысуымен ашық отырысында Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты мен Мәжілісі Төрағаларының Қазақстан Республикасы Конституциясының 49-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы өтінімін қарады.
Қолда бар материалдарды зерделей келе және баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі В.Д.Шопиннің хабарын, өтінім субъектілері өкілдерінің сөздерін тыңдап, Конституциялық Кеңес
мынаны анықтады:
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне 1999 жылғы 22 маусымда Парламент Сенаты Төрағасы Ө.Байгелди мен Парламент Мәжілісі Төрағасы М.Оспановтың Қазақстан Республикасы Конституциясының 49-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы өтінімі келіп түсті. Өтінімде сондай-ақ көрсетілген норманы түсіндіруде мынадай: 1) бірінші шақырылған Парламент Мәжілісі депутаттарының төрт жылдық өкілеттік мерзімінің басталуы мен аяқталуы туралы; 2) екінші шақырылған Парламенттің бірінші сессиясын Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабының 2-тармағында белгіленген мерзімде, яғни сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешіктірмей, шақыруға құқылы ма деген сұрақтарға жауаптар беру туралы өтініш орын алған.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабы 2-тармағы нормасының мазмұнын талдауда Конституциялық Кеңес мынаны ескерді.
Республика Конституциясының 49-бабының 2-тармағымен: "Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысқа кіріскен кезде аяқталуы" белгіленген. Осылайша, Конституцияның 49-бабының 2-тармағы заң шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы ретінде Қазақстан Республикасы Парламентінің сол мерзім ішінде Конституциямен өзіне жүктелген өкілеттіктерді орындайтын мерзімнің бастапқы және соңғы сәттерін белгілейді.
Осы конституциялық нормаға сәйкес бірінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің өкілеттіктері оның бірінші сессиясы ашылған күннен - 1996 жылғы 30 қаңтардан басталған, ал жаңадан (екінші) шақырылған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысының басталуымен аяқталуға тиіс. 1995 жылғы редакциядағы Қазақстан Республикасының Конституциясына және Конституциялық Кеңестің 1999 жылғы 17 наурыздағы қаулысына сай бірінші шақырылған Парламенттің өкілеттік мерзімі төрт жылдан тұрады.
Парламенттің алқалы мемлекеттік орган ретіндегі өкілеттігі өзінің ұзақтығы жағынан өз депутаттарының өкілеттіктерімен түгелдей сәйкес келмейді, себебі Парламент Мәжілісі мен Сенаты депутаттарының өкілеттіктері "Қазақстан Республикасының Парламенті мен оның депутаттарының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 24-бабының 2-тармағына сай Орталық сайлау комиссиясы оларды Парламент депутаттары ретінде тіркеген сәттен басталады. Мәселен, 1995 жылғы 9 желтоқсанда сайланған Мәжілістің 29 депутаты 1995 жылғы 16 желтоқсанда тіркелген, қайта дауыс беруде сайланған 33 депутат 1995 жылғы 29 желтоқсанда тіркелген. Келтірілген деректер депутаттар өкілеттіктерінің бір уақытта басталмайтындығына куә болады.
Бірінші шақырылған Парламент Мәжілісі депутаттарының және Сенат депутаттарының бір бөлігінің өкілеттіктері Республиканың өкілді органы ретінде Парламент өкілеттігімен бір уақытта - жаңадан шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталғанда аяқталады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабының 2-тармағына сәйкес Парламенттің бірінші сессиясын Қазақстан Республикасының Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешіктірмей, Парламент сессияларын өткізу үшін "Қазақстан Республикасының Парламенті мен оның депутаттарының мәртебесі туралы" Конституциялық заңның 7-бабында белгіленген кворум болғанда шақырады.
Конституцияның 59-бабы 2-тармағының, "Қазақстан Республикасының Парламенті мен оның депутаттарының мәртебесі туралы" Конституциялық заңның 6-бабының 2-тармағында да қайталанған нормасы императивті болып табылады, Республика Президенті Парламенттің бірінші сессиясын көрсетілген мерзімде шақыруға міндетті дегенді білдіреді.
Республика Конституциясының 51-бабының 1-тармағы Мәжіліс депутаттарының кезектегі сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымының өкілеттік мерзімі аяқталуға кемінде екі ай қалғанда өткізілуін белгілейді. Парламент депутаттарын сайлаудың қорытындылары туралы хабарлауды "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 44-бабы 4-тармағының 1) тармақшасына сай Орталық сайлау комиссиясы сайлау өткізілген күннен бастап он күннен кешіктірмей бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды. Парламенттің бірінші сессиясы, Конституцияда белгіленгендей, сайлаудың қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешіктірілмей шақырылуға тиіс. Конституцияның және жоғарыда аталған Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының келтірілген нормаларында көрсетілген мерзімде орындалуға тиіс нұсқамалар бар.
Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 37-бабын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциясының 49-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру тәртібінде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі
қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасы Конституциясының 49-бабының 2-тармағын Қазақстан Республикасының Парламенті заң шығару қызметін жүзеге асыратын ең жоғары өкілді орган ретінде оған Қазақстан Республикасының Конституциясымен жүктелген сол мерзім ішінде өкілеттіктерді орындайтын уақытқа, мерзімге шек белгілеу деп түсіну керек. Көрсетілген мерзім Парламенттің бірінші сессиясының ашылу сәтінен басталады және жаңадан шақырылған Парламенттің бірінші сессиясының жұмысы басталуымен аяқталады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабының 2-тармағын Қазақстан Республикасы Парламентінің бірінші сессиясын Республика Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешіктірмей шақыруға тиіс деп нұсқайтын норма деп түсіну керек.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына

сәйкес осы қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға 
жатпайды. Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және 
Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген 
жағдайларды ескеріп, түпкілікті болып табылады.
     
     Қазақстан Республикасы
     Конституциялық Кеңесінің
     Төрағасы
  
     Оқығандар:
       Қобдалиева Н.
       Омарбекова А.
      
      

Об официальном толковании пункта 2 статьи 49 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 14 июля 1999 года № 13/2

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А, членов Совета Акуева Н.И., Есенжанова А., Котова А.К., Шопина В.Д., с участием представителей субъектов обращения - депутата Сената Темирбулатова С.Г. и депутата Мажилиса Каптиль Н.С. рассмотрел в открытом заседании обращение председателей Сената и Мажилиса Парламента Республики Казахстан об официальном толковании пункта 2 статьи 49 Конституции Республики Казахстан.
Изучив имеющиеся материалы и заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Шопина В.Д., выступления представителей субъектов обращения, Конституционный Совет установил:
В Конституционный Совет Республики Казахстан 22 июня 1999 года поступило обращение Председателя Сената Парламента О.Байгельди и Председателя Мажилиса Парламента М.Оспанова об официальном толковании пункта 2 статьи 49 Конституции Республики Казахстан. В обращении также выражена просьба при толковании указанной нормы дать ответы на следующие вопросы: 1) о начале и окончании четырехлетнего срока полномочий депутатов Мажилиса Парламента первого созыва; 2) вправе ли Президент Республики Казахстан созвать первую сессию Парламента второго созыва в срок, установленный пунктом 2 статьи 59 Конституции Республики Казахстан, то есть не позднее тридцать дней со дня опубликования итогов выборов.
При анализе содержания нормы пункта 2 статьи 49 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет исходит из следующего.
Пунктом 2 статьи 49 Конституции Республики установлено: "Полномочия Парламента начинаются с момента открытия его первой сессии и заканчиваются с началом работы первой сессии Парламента нового созыва". Таким образом, пункт 2 статьи 49 Конституции устанавливает начальный и конечный моменты срока, в течение которого Парламент Республики Казахстан как высший представительный орган Республики, осуществляющий законодательные функции, выполняет полномочия, возложенные на него Конституцией.
В соответствии с данной конституционной нормой полномочия Парламента Республики Казахстан первого созыва начались со дня открытия его первой сессии - 30 января 1996 года, а заканчиваться должны с началом работы первой сессии нового (второго) созыва Парламента. Согласно Конституции Республики Казахстан в редакции 1995 года и постановлению Конституционного Совета от 17 марта 1999 года срок полномочий Парламента первого созыва составляет четыре года.
Полномочия Парламента как коллегиального государственного органа по своей продолжительности не полностью совпадают с полномочиями его депутатов, поскольку полномочия депутатов Мажилиса и Сената Парламента согласно пункту 2 статьи 24 Конституционного закона Республики Казахстан "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов" начались с момента их регистрации в качестве депутатов Парламента Центральной избирательной комиссией Республики. Так, избранные 9 декабря 1995 года 29 депутата Мажилиса 16 декабря 1995 года, 33 депутата, избранные при повторном голосовании, зарегистрированы 29 декабря 1995 года. Приведенные данные свидетельствуют о том, что полномочия депутатов начинаются не одновременно.
Заканчиваются полномочия депутатов Мажилиса и части депутатов Сената Парламента первого созыва одновременно с полномочиями Парламента как представительного органа Республики - с началом работы первой сессии Парламента нового созыва.
В соответствии с пунктом 2 статьи 59 Конституции Республики Казахстан первая сессия Парламента созывается Президентом Республики Казахстан не позднее тридцати дней со дня опубликования итогов выборов, при наличии кворума, установленного статьей 7 Конституционного закона "О Парламенте и статусе его депутатов" для проведения сессий Парламента.
Норма пункта 2 статьи 59 Конституции, воспроизведенная и в пункте 2 статьи 6 Конституционного закона "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов", является императивной, означает, что Президент Республики обязан в указанный срок созвать первую сессию Парламента.
Пункт 1 статьи 51 Конституции Республики устанавливает, что очередные выборы депутатов Мажилиса проводятся не позднее чем за два месяца до окончания срока полномочий действующего созыва Парламента. Сообщение об итогах выборов депутатов Парламента согласно подпункту 1) пункта 4 статьи 44 Конституционного закона Республики Казахстан "О выборах в Республике Казахстан" публикуется в средствах массовой информации Центральной избирательной комиссией не позднее десяти дней со дня проведения выборов. Первая сессия Парламента, как установлено Конституцией, должна быть созвана не позднее тридцати дней со дня опубликования итогов выборов. Проведенные нормы Конституции и указанного Конституционного закона Республики Казахстан содержат предписания, которые должны быть исполнены в указанные сроки.
На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьей 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", в порядке официального толкования пункта 2 статьи 49 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
1. Пункт 2 статьи 49 Конституции Республики Казахстан следует понимать как установление границ во времени, периода в течение которого Парламент Республики Казахстан как высший представительный орган, осуществляющий законодательные функции, выполняет полномочия, возложенные на него Конституцией Республики Казахстан. Указанный период начинается с момента открытия первой сессии Парламента и заканчивается с началом работы первой сессии Парламента нового созыва.
Пункт 2 статьи 59 Конституции Республики Казахстан следует понимать как норму, предписывающую созвать первую сессию Парламента Республики Казахстан Президентом Республики не позднее тридцати дней со дня опубликования итогов выборов.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории и окончательным с учетом случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

Председатель