Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағын және 53-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Қаулысы 1999 жылғы 27 қыркүйек N 18/2.

Ескерту. Қаулыға өзгеріс енгізілді – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Төраға Ю.А. Ким, Кеңес мүшелері Н.І. Өкеев, Ж.Д. Бұсырманов, А.Е. Есенжанов, А.К. Котов, Қ.Ә. Омарханов және В.Д. Шопин қатысқан құрамда Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасы негізінде өзінің ашық отырысында Республика Үкіметінің өкілі - Әділет министрі Б.Ә. Мұхамеджановтың қатысуымен Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағын және 53-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы өтінішін қарады.

Баяндамашыларды - Конституциялық Кеңестің мүшелері В.Д. Шопинді, А.К. Котовты және өтініш субъектісінің өкілін тыңдап, қолда бар материалдарды зерделеп, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне 1999 жылғы 27 қыркүйекте Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағын және 53-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы өтініші келіп түсті. Өтініште мынадай мәселелер қойылған еді:

1. Парламенттің Үкімет енгізген заң жобасын қабылдамауы дегенде нені түсіну керек? Егер, заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдау немесе оны қабылдамай тастау туралы депутаттардың ұсыныстары дауыс беруде қажетті дауыс санын ала алмаса, онда ол қабылданбады деп есептеле ме?

2. Егер Конституцияның 61-бабының 7-тармағында дауысқа салу аталған мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегіз сағаттан кешіктірілмей жүргізілуі көзделген болса, Үкіметке сенім білдіру туралы Премьер-Министр қойған мәселені Парламенттің қарап шығуы мерзімінің шегі қандай?

3. Конституцияның 53-бабының 7) тармақшасындағы "әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен Үкіметке сенімсіздік білдіріледі" деген сөздерде не түсінік бар және егер "Парламент Сенаты депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 3 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы" Конституциялық Кеңестің 1997 жылғы 16 мамырдағы N 11/2 қаулысына сәйкес олардың өкілеттігі Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістерге қатыссыз жарамды деп танылса, Сенат депутаттарының жалпы саны қалай есептеледі.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағын түсіндіруде Конституциялық Кеңес мынаны ескерді.

Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталардың бірлескен отырысында Үкімет енгізген заң жобаларын қабылдауының тәртібі Конституцияның 62-бабының 1, 5 және 7-тармақтарында белгіленген. Олар Палаталар депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады және Конституцияға қайшы келмеуге тиіс. Бұл ретте Үкімет енгізген заң жобалары бойынша Парламент Палаталарының бірлескен отырысындағы оқылымдар санын Конституция шектемейді, бірақ Парламент Палаталарының бірлескен отырысында тиісті заңдарды қабылдау немесе оларды қабылдамай тастау түрінде заң жобаларын нәтижелі талқылау қорытындысын біржақты көзде тұтады.

"Әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен" Парламент Үкіметке сенімсіздік білдіруі бөлігіндегі Конституцияның 53-бабының 7) тармақшасын Конституциялық Кеңес әр Палата депутаттарының Конституцияда белгіленген саны ғана Парламенттің өкілеттігін және оның шешімдерінің заңдылығын анықтайды деп түсінеді. Сондықтан "әр Палата депутаттарының жалпы саны" дегенде Сенат үшін санының құрамы Конституцияның 50-бабының 2-тармағында белгіленгенін түсіну керек, яғни әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Республиканың астанасынан екі адам және Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайтын жеті депутат. Қазіргі Сенатта, Конституцияға және "Парламент Сенаты депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 3 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1997 жылғы 16 мамырдағы N 11/2 қаулысына сай депутаттардың жалпы саны 42 (39 депутат және жойылған бес облыстан 3 депутат; жойылған облыстардан 2 депутат Конституцияның 52-бабының 5-тармағына сәйкес өз өкілеттіктерін тоқтатты.)

Мәжіліс үшін санының құрамы Республика Конституциясының 50-бабының 3-тармағында 77 депутат деп белгіленген. 1995 жылғы желтоқсанда сайланған қазіргі Мәжіліс депутаттарының жалпы саны 1995 жылғы 30 тамыздағы редакциясындағы Республика Конституциясының 50-бабының 3-тармағына сәйкес 67 депутаттық мандаттан келіп шығып есептелуге тиіс.

Демек, қазіргі Парламенттің Сенаты мен Мәжілісі "депутаттарының жалпы саны" деген ұғым - бұл олардың конституциялық саны - тиісінше 42 және 67.

Баяндалғанның негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 4) тармағының 4) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" конституциялық заң күші бар Жарлығының 17-бабы 3-тармағының 1) тармақшасын, 37-бабын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағын және 53-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру ретінде, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Парламентінің Үкімет енгізген заң жобасын қабылдамауы дегенде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының Парламенті Палаталарының бірлескен отырысында дауысқа салынған заң жобасы Конституцияда көзделген әр Палата депутаттарының оны қабылдау үшін көпшілік даусын ала алмады деп түсіну керек.

Егер дауыс бергенде депутаттардың заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдау немесе қабылдамай тастау туралы ұсыныстары қажетті дауыс санын ала алмаса, онда Қазақстан Республикасы Парламентінің шешімі заңды деп есептелмейді және Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағына сәйкес Үкіметке сенім білдіру туралы мәселе қоюға әкеліп соқтырмайды.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағы Парламент Палаталарының бірлескен отырысында Үкіметке сенім білдіру бойынша дауыс беру жедел түрде, Қазақстан Республикасының Конституциясы белгілегендей сенім білдіру туралы мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегіз сағат біткеннен кейін жүргізіледі дегенді білдіреді.

3. Алып тасталды – ҚР Конституциялық Кеңесінің 17.04.2017 № 2 нормативтік қаулысымен.

4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес осы қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларды ескеріп, түпкілікті болып табылады.

Қазақстан Республикасы

Конституциялық Кеңесінің

Төрағасы

Об официальном толковании пункта 7 статьи 61 и подпункта 7) статьи 53 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 27 сентября 1999 года № 18/2.

Сноска. Постановление с изменениями, внесенными нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 17.04.2017 № 2.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А., членов Совета Акуева Н.И., Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А.Е., Котова А.К., Омарханова К.А. и Шопина В.Д. на основании подпункта 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан рассмотрел в открытом заседании с участием Представителя Правительства Республики - Министра юстиции Мухамеджанова Б.А. обращение Премьер-Министра Республики Казахстан об официальном толковании пункта 7 статьи 61 и подпункта 7) статьи 53 Конституции Республики Казахстан.

Заслушав докладчиков - членов Конституционного Совета Шопина В.Д., Котова А.К. и представителя субъекта обращения, изучив имеющиеся материалы, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:

В Конституционный Совет Республики Казахстан 27 сентября 1999 года поступило обращение Премьер-Министра Республики Казахстан об официальном толковании пункта 7 статьи 61 и подпункта 7) статьи 53 Конституции Республики Казахстан. В обращении были поставлены следующие вопросы:

1. Что понимать под непринятием Парламентом внесенного Правительством проекта закона? Считается ли он не принятым, если при голосовании предложения депутатов об одобрении проекта закона в первом чтении или об его отклонении, не набрано необходимого числа голосов?

2. Каковы предельные сроки рассмотрения Парламентом вопроса о доверии Правительству, поставленному Премьер-Министром, если пунктом 7 статьи 61 Конституции предусмотрено, что голосование проводится не ранее, чем через 48 часов с момента постановки указанного вопроса?

3. Что понимается под выражением "большинством в две трети голосов от общего числа депутатов каждой из Палат выражает вотум недоверия Правительству" в подпункте 7) статьи 53 Конституции и как учитывается общее число депутатов Сената, если в соответствии с постановлением Конституционного Совета от 16.05.97 года № 11/2 "Об официальном толковании пунктов 3 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан в части досрочного прекращения полномочий депутатов Сената Парламента" их полномочия признаются действительными, независимо от изменения в административно- территориальном устройстве Республики Казахстан.

При толковании пункта 7 статьи 61 Конституции Республики Казахстан Конституционный Совет исходит из следующего.

Порядок принятия Парламентом Республики Казахстан на совместном заседании Палат внесенных Правительством проектов законов установлен пунктами 1, 5 и 7 статьи 62 Конституции. Они принимаются большинством голосов от общего числа депутатов Палат и не должны противоречить Конституции. При этом количество чтений по внесенным Правительством законопроектам на совместном заседании Палат Парламента Конституция не ограничивает, но однозначно предполагает результативный итог обсуждения проектов законов на совместном заседании Палат Парламента в форме принятия соответствующих законов либо их отклонения.

Подпункт 7) статьи 53 Конституции в части выражения Парламентом вотума недоверия Правительству "большинством в две трети голосов от общего числа депутатов каждой из Палат" Конституционный Совет понимает как то, что именно количество депутатов каждой из Палат, установленное Конституцией, определяет представительность Парламента и легитимность его решений. Поэтому под "общим числом депутатов каждой из Палат" следует понимать, что для Сената численный состав установлен пунктом 2 статьи 50 Конституции, то есть по два человека от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики и семи депутатов, которые назначаются Президентом Республики Казахстан. В ныне действующем Сенате, согласно Конституции и постановлению Конституционного Совета Республики Казахстан от 16 мая 1997 года № 11/2 "Об официальном толковании пунктов 3 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан в части досрочного прекращения полномочий депутатов Сената Парламента", общее число депутатов составляет 42 депутата (39 депутатов плюс 3 депутата от пяти упраздненных областей; 2 депутата от упраздненных областей прекратили свои полномочия в соответствии с пунктом 5 статьи 52 Конституции).

Для Мажилиса численный состав установлен пунктом 3 статьи 50 Конституции Республики в количестве 77 депутатов. Общее число депутатов действующего состава Мажилиса, избранного в декабре 1995 года в соответствии с пунктом 3 статьи 50 Конституции Республики в редакции от 30 августа 1995 года, должно исчисляться исходя из 67 депутатских мандатов.

Следовательно, понятие "общее число депутатов" Сената и Мажилиса действующего Парламента - это их конституционное число - соответственно 42 и 67.

На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 4) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 3 статьи 17, статьей 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан", в порядке официального толкования пункта 7 статьи 61 и подпункта 7) статьи 53 Конституции Республики Казахстан, Конституционный Совет постановляет:

1. Под непринятием Парламентом Республики Казахстан внесенного Правительством проекта закона в соответствии с пунктом 7 статьи 61 Конституции Республики Казахстан следует понимать, что проект закона, поставленный на голосование на совместном заседании Палат Парламента Республики Казахстан, не набрал предусмотренного Конституцией большинства голосов депутатов каждой из Палат за его принятие.

В случае, если при голосовании предложения депутатов об одобрении проекта закона в первом чтении или о его отклонении не набрано необходимого числа голосов, то решение Парламента Республики Казахстан не может считаться юридически состоявшимся и не влечет постановки вопроса о доверии Правительству в соответствии с пунктом 7 статьи 61 Конституции Республики Казахстан.

2. Пункт 7 статьи 61 Конституции Республики Казахстан означает, что голосование на совместном заседании Палат Парламента по вопросу о доверии Правительству проводится незамедлительно, по истечении установленных Конституцией Республики Казахстан сорока восьми часов с момента постановки вопроса о доверии.

3. Исключен нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 17.04.2017 № 2.

4. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

Председатель