"Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы"

Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Мемлекеттік-құқық бөлімінің Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы N 132 Конституциялық заңына түсініктемесі

Мемлекет басшысы "Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына қол қойды.
Аталған Конституциялық заңды қабылдаудың негізгі мақсаты елде сот-құқықтық реформаны одан әрі жетілдіру болды.
Сот жүйесінің қазіргі даму кезеңінде басым міндеттер биліктерді бөлудің конституциялық принциптерін неғұрлым толық және дәйекті іске асыру, билік тармақтарының "тежемелік" әрі "тепе-теңдік" жүйесін пайдалана отырып, өзара іс-қимыл жасауы болып табылады.
Конституциялық заңда Жоғарғы Сот төрағасының өкілдіктерін кеңейтуге, судьялардың құқықтық мәртебесін көтеру мен әлеуметтік қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар прогресшіл ережелер бар. Судьялар әкімшілігі - судьяларды ұйымдық, материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі функциялар түсінігі енгізілді, бұл функциялар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жанындағы қайтадан құрылған Сот әкімшілігі жөніндегі комитетке жүктелді, бұл өкілеттік бұрын Әділет министрлігінің құзыретіне кіргізілген болатын.
Заңда облыстық соттардағы және Жоғарғы Соттағы алқалар мен Жоғарғы Сот пленумының орнына қадағалау төралқалары мен жалпы отырыстар құру көзделді. Аталған жаңа енгізулер төралқа сияқты органдар белгіленбеген Конституция нормаларына сәйкес келтіру мақсатында жүзеге асырылды.
Сөйтіп, соттардағы сот төрелігін тек Конституцияда көрсетілген сот органдары - алқалар ғана жүзеге асырады, ал судьялардың жалпы отырыстарына сот төрелігін жүргізу құқығы берілмейді, олар сот қызметіндегі жалпы ұйымдастыру мәселелерін шешетін болады.
Сот өндірісін бір ізге салу үшін заңда республика соттардағы шаруашылық және азаматтық алқалардың біріктірілгені бекітілді, Жоғарғы Сот жанындағы әскери алқа таратылады.
Судьялардың тәуелсіздік кепілдіктері күшейтілді. Мәселен, егер бұрын сот органдары мен Әділет министрлігі органдарының судьяларға қатысты тәртіптік істерді қозғау құқығы болса, енді жаңа редакцияда бұл құқық тек республика судьяларының күллісіне қатысты - Жоғарғы Сот төрағасына, аталған облыстың судьяларына қатысты - облыстық сот төрағасына ғана тиесілі болды.
Судьялар лауазымдарына тағайындау рәсімдерінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз етуге - аудандық және облыстық соттар судьяларының лауазымдарына конкурстық негізде тиісінше Әділет біліктілік алқасы мен Жоғарғы Сот кеңесінің кандидаттар іріктеуін жүзеге асыруды көздейтін нормалар - бағытталды.
Конституциялық заңмен Әділет біліктілік алқасының төрағасын республика Президентінің тағайындауы регламенттелді, мұның өзі аталған органның дербестік институтын оңынан дамытуға жәрдемдесетін болады.
Жоғарғы Сот алқалары төрағалары және судьялары, жергілікті соттар төрағалары, алқалар төрағалары бос лауазым орындарына кандидаттарды ұсыну, сондай-ақ республика судьялары өкілдіктерін тоқтату жөнінде ұсыныстар енгізу тек қана Жоғарғы Сот төрағасы құзыретіне жатқызылды.
Сот корпусының сапалы құрамын жақсарту үшін судья лауазымына кандидаттарға қойылатын жаңа қосымша талаптар - біліктілік емтиханын табысты тапсырған тұлғалардың міндетті түрде тағлымдамадан өтуі белгіленді.
Судьяларға қойылатын талаптар қатайды. Заңда тәртіптік-біліктілік алқаларының өкілдігі едәуір кеңейтілді, енді олар тек тәртіптік істерді ғана емес, судьяға қойылатын талаптарды орындамаған жағдайда, соның ішінде судья этикасы нормаларын бұзғаны үшін, судьялардың өкілдіктерін тоқтату мәселесін де қарайтын болады.

Қазақстан Республикасы Президенті
Әкімшілігінің Мемлекеттік-құқық бөлімі

"О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан"

Комментарий государственно-правового отдела Администрации Президента Республики Казахстан о Конституционном законе Республики Казахстан от 25 декабря 2000 года № 132 ("Юридическая газета" от 10 января 2001 года № 1)

Главой государства подписан Конституционный закон Z000132_ "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан".
Основной целью принятия данного Конституционного закона явилось дальнейшее совершенствование судебно-правовой реформы в стране. На нынешнем этапе развития судебной системы приоритетной задачей является более полная и последовательная реализация конституционного принципа разделения властей, взаимодействие между собой ветвей власти с использованием системы "сдержек" и "противовесов". Конституционный закон содержит ряд прогрессивных положений, направленных на расширение полномочий Председателя Верховного суда, повышения правового статуса и социального обеспечения судей. Введено понятие "администрирование судов" - функции по организационному, материально-техническому обеспечению судов, возлагаемых на вновь образованный Комитет по судебному администрированию при Верховном Суде Республики Казахстан, тогда как ранее эти полномочия входили в компетенцию Министерства юстиции.
Законом предусмотрено образование в областных судах и Верховном Суде надзорных коллегий и пленарных заседаний вместо президиумов и Пленума Верховного Суда. Данное нововведение осуществлено в целях приведения в соответствии с нормой K951000_ Конституции, которой не установлены такие органы, как президиумы. Таким образом, правосудие в судах будет осуществляться только указанными в Конституции судебными органами - коллегиями, пленарные заседания судов не наделяются правом отправления правосудия, они будут решать общие организационные вопросы в деятельности суда.
Для унификации судопроизводства в законе закреплено объединение хозяйственных и гражданских коллегий в судах республики, упраздняется военная коллегия в Верховном Суде.
Усилены гарантии независимости судей. Так, если ранее правом возбуждения дисциплинарных дел в отношении судьи обладали судебные органы и органы Министерства юстиции, то в новой редакции это право принадлежит только Председателю Верховного Суда (в отношении всех судей республики) и председателю областного суда (в отношении судей данной области). На обеспечение прозрачности и гласности процедуры назначения на должность судьи направлены нормы, предусматривающие осуществление отбора кандидатов на должности судей районных и областных судов на конкурсной основе, соответственно, Квалификационной коллегией юстиции и Высшим судебным советом.
Конституционным законом регламентировано назначение председателя Квалификационной коллегии юстиции Президентом республики, что будет способствовать позитивному развитию института автономности данного органа.
Представление кандидатур на вакантные должности председателей коллегии и судей Верховного Суда, председателей коллегии местных судов, а также внесение представлений по прекращению полномочий судей республики отнесены к исключительной компетенции председателя Верховного Суда. Для улучшения качественного состава судебного корпуса устанавливаются новые дополнительные требования, предъявляемые к кандидатам на должность судьи, - обязательное прохождение стажировки лиц, успешно сдавших квалификационный экзамен.

     Ужесточаются требования к судьям. В законе существенно расширены 
полномочия дисциплинарно-квалификационных коллегий, которые будут 
рассматривать не только дисциплинарные дела, но и вопросы прекращения 
полномочий судей в случае невыполнения ими требований, предъявляемых к 
судье, в том числе и за нарушения норм судейской этики.

     Государственно-правовой отдел
     Администрации Президента Республики Казахстан
     
(Специалисты: Умбетова А.М.,
              Мартина Н.А.)