Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 15 қазандағы № 674 Жарлығы.

      Қазақстан Республикасының Конституциясы 40-бабының 1-тармағына сәйкес мемлекеттің құқықтық саясатының негізгі бағыттарын одан әрі айқындау мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) бекітілсін.

      2. Осы Тұжырымдама Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің мемлекеттің құқықтық саясаты саласындағы тиісті құжаттарын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң жобалау жұмыстарының перспективалық және жыл сайынғы жоспарларын, Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің жобаларын әзірлеу үшін негіз болып табылады деп белгіленсін.

      3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары Мемлекеттік жоспарлау жүйесіндегі өздеріне тиесілі құжаттарын әзірлеу мен іске асыру кезінде Тұжырымдаманың ережелерін басшылыққа алсын.

      4. Қазақстан Республикасының Үкіметі Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарын үш ай мерзімде әзірлесін және бекітсін.

      5. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

      6. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Президенті 		Қ.Тоқаев

  Қазақстан Республикасы
Президентінің
2021 жылғы 15 қазандағы
№ 674 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясатының ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Мазмұны

      1-бөлім. Ағымдағы ахуалды талдау

      2-бөлім. Құқықтық саясатты дамыту саласындағы халықаралық тәжірибеге шолу

      3-бөлім. Құқықтық саясаттың негізгі қағидаттары

      4-бөлім. Ұлттық құқықты дамытудың негізгі бағыттары

      5-бөлім. Құқық қорғау мен сот жүйелерін және құқық қорғау институттарын дамытудың негізгі бағыттары

      6-бөлім. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметті құқықтық қамтамасыз ету

      7-бөлім. Құқықтық білім беру, құқықтық насихат

      8-бөлім. Осы Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер

      Осы Тұжырымдаманы іске асыруда қолданылуы көзделген құқықтық актілердің тізбесі

      1. Ағымдағы ахуалды талдау

      Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясатының тұжырымдамасы Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің ұлттық құқықты, құқық қорғау және сот жүйелерін, сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметті дамытудың, сондай-ақ құқықтық білім беру мен құқықтық насихаттың басым бағыттарын айқындайтын құжаты болып табылады.

      2010 жылдан бастап 2020 жылды қоса алғандағы кезеңге арналған Құқықтық-саясат тұжырымдамасын іске асыру шеңберінде халықтың әл-ауқатын жақсартуға, экономикалық өсуді ұлғайтуға және білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау мен жұмысқа орналастыру саласындағы бірқатар мәселелерді шешуге бағытталған мемлекеттік басқару моделін жетілдіруге мүмкіндік берген қазақстандық құқықтық жүйені жаңғырту бойынша шаралар қабылданды.

      Онда қойылған мақсаттар мен оларды іске асыру шаралары "Қазақстан - 2050" стратегиясымен және одан әрі мемлекеттік дамудың басты бағдары болып табылатын Ұлт жоспарымен толық сәйкес келеді

      2017 жылы Қазақстан Республикасының Конституциясына Парламент пен Үкіметтің өкілеттіктерін кеңейткен өзгерістер, сондай-ақ республика президенттігіне кандидатқа қойылатын талаптарға қатысты толықтырулар енгізілді.

      Тұңғыш рет "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" Конституциялық заң деңгейінде парламенттік оппозиция институтының негізі қаланды және оның Парламенттегі рөлі айқындалды.

      Қаржылық қызметтер көрсету субъектілері үшін тартымды құқықтық орта құру арқылы инвестициялар тартуға жәрдемдесу мақсатында "Астана" халықаралық қаржы орталығы туралы" Конституциялық заң қабылданып, осы орталық аумағында ерекше құқықтық режим белгіленді.

      Бірқатар кодификацияланған актілер: 2011 жылы - Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодекс, 2014 жылы - Қылмыстық, Қылмыстық-процестік, Қылмыстық-атқару кодекстері және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс, 2015 жылы - Азаматтық процестік және Еңбек кодекстері, 2017 жылы - Салық және Кеден кодекстері, 2020 жылы - Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодекс жаңа редакцияда қабылданды.

      Мұнымен қатар жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңнаманың, әкімшілік рәсімдер және әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнаманың, сондай-ақ кәсіпкерлік саласындағы заңнаманың нормаларын жүйелендіру туралы шешім қабылданды, соның нәтижесінде Кәсіпкерлік кодекс, Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс және Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы кодекс әзірленіп, қабылданды.

      Саяси партиялар құру үшін тіркеу кедергісі екі есе қысқартылды, партиялық сайлау тізімдерінде әйелдер мен жастар үшін міндетті 30 % квота енгізілді.

      Жаңа "Бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, онымен митингтерді ұйымдастыру мен өткізуді хабардар ету қағидаты енгізілді, бейбіт жиналыс өткізуге рұқсат бермеу негіздерінің толық тізбесі айқындалды.

      Әкімшілік құқық елеулі жаңғыртудан өтті. Қабылданған шаралар азаматтардың өзін-өзі реттеуді дамыту арқылы шешімдер қабылдау процесіне қатысу мүмкіндіктерін кеңейтуге, мемлекетке тән емес функцияларды бәсекелес ортаға және өзін-өзі реттейтін ұйымдарға беруге бағытталған. Мемлекеттік органдардың рұқсат беру және хабардар ету рәсімдерін жүзеге асыруы кезінде азаматтардың құқықтық кепілдіктері көзделген. Электрондық нысанда алынатын мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің үлесі жыл сайын артып келеді.

      Білім беру саласында мектепке дейінгі білім беру ұйымдарын лицензиялау алып тасталды, білім беру сапасын бағалаудың мемлекеттік жүйесіне айналған ұлттық бірыңғай тестілеу енгізілді, жоғары білім беру жүйесі кредиттік жүйеге көшті. Білім беру ұйымдарында қызметтің тиімділігі мен ашықтығын арттыру үшін алқалы басқару органдары құрылды, сайлау қағидаты бойынша ректорларды тағайындаудың жаңа қағидалары енгізілді, жоғары оқу орындары академиялық және басқарушылық мәселелерде дербестікке көшті, "Педагог мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

      Денсаулық сақтау саласында міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға көшу жүзеге асырылды, денсаулық сақтау ұйымдарының жұмыс істеуі жаңғыртылды - корпоративтік басқару элементтері және ұлттық аккредиттеу жүйесі енгізілді. Дәрілік заттардың бағаларын мемлекеттік реттеу заңнамалық деңгейде бекітілді, референттік баға белгілеуге көшу жүзеге асырылды. Медициналық ақпараттық жүйелер енгізілді, медициналық құжаттаманы қағазсыз жүргізуге көшу жалғасуда.

      Әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қатынастарды жетілдіруге бағытталған бірқатар заңдар - "Халықтың көші-қоны туралы" (2011 жыл), "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" (2013 жыл), "Кәсіптік одақтар туралы" (2014 жыл), "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" (2015 жыл), "Халықты жұмыспен қамту туралы" (2016 жыл), "Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" (2019 жыл), "Ардагерлер туралы" (2020 жыл), сондай-ақ атаулы әлеуметтік көмек беру бөлігінде түзетулер кешені қабылданды.

      Сот жүйесі де жаңғыртылды, соның нәтижесінде сот төрелігіне қолжетімділікті кеңейтуге, сот жүйесінің ашықтығын арттыруға және тәуелсіздігін нығайтуға бағытталған шаралар қабылданды.

      Қазақстанның орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін мемлекеттік және қоғамдық институттарды сабақтас дамыту мақсатында қоғамдық өмірдің өзге салалары да нормативтік құқықтық реттеумен қамтылды.

      Сонымен бір мезгілде Қазақстанның алдында тұрған қазіргі заманғы сын-қатерлер мен өр мақсаттар алдыңғы құжаттың негізгі бағыттары мен түйінді жобаларының сабақтастығын қамтамасыз етуді ескере отырып, қолданыстағы құқық жүйесін одан әрі жетілдіру қажеттігін негіздейді.

      Мысалы, нормашығармашылық процесін шолу нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу және қарау тәртібіне байланысты жекелеген проблемаларды атап өтуге мүмкіндік береді.

      Бүгінгі таңда қандай да бір салада жүргізіліп жатқан саясаттың мақсаттарына қол жеткізудің негізгі құралы ретінде нормашығармашылыққа жоғары дәрежелі мән беріледі. Қоғамдық сипаттағы мәселелерді нормативтік құқықтық актілерді қабылдау арқылы шешудің нәтижесінде негізсіз реттеушілік ауыртпалық туғызатын реттеушілік шаралардың көп саны қалыптасатынын ескере отырып, заңнаманы ретроспективті бағалауға және реттеушілік араласуға байланысты емес баламалы тәсілдерге жаңа серпін беру маңызды. Балама әдістер практикалық қызмет қажеттіліктеріне негізделген және құқықтық қатынастар субъектілерінің жүріс-тұрысы үшін тиімді ынталандыруды көздейтін анағұрлым икемді әрі барынша дәстүрлі емес қағидаларды қамтуы мүмкін.

      "Ақпаратқа қол жеткізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануымен заң жобаларының тұжырымдамалары, нормативтік құқықтық актілердің жобалары "Ашық НҚА" интернет-порталында жариялануда. Алайда азаматтардың талқылауға белсенді қатысуы байқалмайды. Мемлекеттік органдар тарапынан жұртшылықпен қайтымды байланыстың жеткіліксіз болуына, ал жекелеген жағдайларда өзара іс-қимыл тетіктерінің сапасыз құрамдас бөлігіне байланысты төмен деңгейі мүдделі топтардың көңілін қалдыруға себеп болады, сондай-ақ осы процеске қатысуға ынталандыруды төмендетеді.

      Мемлекеттік органдар әртүрлі іс-шаралар жүргізеді, онда нормашығармашылық қызмет кезінде пайдалануға болатын статистикалық талдаулар, ғылыми идеялар мен зерттеулер талқыланады және қаралады. Құқықтық саясаттың сапасы сенімді және объективті деректердің болуына мейлінше тәуелді екенін назарға ала отырып, деректерді жинаумен, сақтаумен, өңдеумен, талдаумен және басқарумен байланысты мәселелерге назар аудару маңызды.

      Аса маңызды құқықтық құжат - Конституцияның ережелерінде көзделген әлеуетті дамытуды жалғастырған жөн, өйткені конституциялық құқықтар мен кепілдіктерді мүлтіксіз сақтау мемлекеттің алдына қойылған биік міндеттерге қол жеткізудің кепілі болып табылады.

      "Мықты Президент - ықпалды Парламент - есеп беретін Үкімет" саяси жүйесі формуласы конституциялық заңнамамен және барлық мемлекеттік билік органдарының қызметін реттеумен қамтамасыз етілуге тиіс.

      Әкімшілік құқық бөлігінде мынадай мәселелер өз шешімін табуды талап етеді.

      Мемлекет қана жүзеге асыруы мүмкін функцияларды айқындау және мемлекеттік функцияларды қайта зерделеу мен бәсекелес ортаға беру арқылы оларды оңтайландыруға бағытталған жұмысты жүргізу маңызды.

      Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте әкімшілік құқық бұзушылықтар мен жазалардың мейлінше орнықты жүйесі қалыптастырылған. Сонымен бір мезгілде айыппұлдардың мөлшерлес болмауына, жекелеген құрамдар бойынша, өз кезегінде, жазалардың әділ жазаны толық көлемде қолдануға мүмкіндік бермейтін баламасыз болуына байланысты мәселелер бойынша шешім қабылдау қажет.

      Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекстің қабылдануы Конституцияның ең жоғары құндылықтарына сәйкес әкімшілік органдар мен азаматтар арасында туындайтын қатынастарды дамытудың жаңа межесіне айналды. Сонымен бірге, қарау тәртібі Азаматтық-процестік кодексте сақталған жария-құқықтық дауларға жаңа қағидаттар мен кепілдіктерді қолдануға болмайды, мұны қайта қарау қажет.

      Экономиканың түрлі басым салалары мен шағын және орта бизнес субъектілері үшін салықтардың төмендетілген мөлшерлемелерін және салық салудың жеңілдетілген тәртібін ұсынатын белгілі бір жеңілдіктер сақталып, қолданылып келеді. Аукциондардан алым және кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлем, көппәтерлі тұрғын үйлер үшін жер салығы алып тасталды. Дегенмен, бүгінде 40-қа жуық түрлі салық пен алым өндіріліп алынады, оларды әкімшілендіру күрделендірілген, бұл оңтайландыру мен оңайлату бойынша одан әрі жұмысты талап етеді.

      Капиталды елден қайтарымсыз шығаруға байланысты проблемалар ерекше маңызға ие. Қолданыстағы бақылау жүйесі қазіргі заманғы сын-қатерлер мен қатерлерге сай келмейді және жаһандану мен барлық процестерді цифрландыру жағдайында айтарлықтай дамытуды талап етеді. Қаражатты шетелге заңсыз шығарудың алдын алу, анықтау және жолын кесу бойынша сапалы мониторинг қажет.

      Кедендік рәсімдерді автоматтандырудың жеткіліксіздігі жекеше субъектілер мен кеден қызметкерлері арасындағы бейресми байланыстардың сақталуына, кедендік құжаттаманы өңдеудің ұзақтығына алып келеді.

      Азаматтық заңнамада жекеше субъектілердің қызметіне мемлекеттік араласудың шектерін айқындау мәселесі толық шешілмеген.

      Мемлекеттік-жекеше әріптестік (бұдан әрі - МЖӘ) институты әлемде өзін бизнес пен мемлекеттің өзара іс-қимылының тиімді институты ретінде көрсетті. МЖӘ институтын енгізудің қазақстандық тәжірибесі мемлекеттік органдардың МЖӘ жобаларын іске асыруға тым көп араласуымен, сондай-ақ МЖӘ шарттарын жасасудың дайындық рәсімдері кезінде халық пікірін ескерудің жеткіліксіздігімен сипатталады.

      Коммерциялық емес ұйымдардың қоғамдағы рөлінің дәл бағасын беру қиын. Мұндай үйымдар өз қызметі процесінде әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысады. Баяндалғанға орай тіркеу тәртібін және есептілікке қойылатын талаптарды қайта қарауға назар аудару керек.

      Бүгінгі таңда Қазақстанда корпоративтік басқару практикасының жалпы деңгейі жоғары емес және халықаралық стандарттарға толық сәйкес келмейді. Мұндай факторлар акционерлердің мүдделерін қорғауға, компаниялардың жұмыс тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігіне теріс әсер етеді.

      Азаматтық заңнамада шарттық қатынастарды реттеу бөлігінде көптеген императивтік нормалар бар, бұл шарт бостандығы қағидатына қайшы келеді.

      Бұдан басқа, моральдық зиян мөлшерін айқындаудың заңнамада бекітілген өлшемшарттары жоқ.

      Соңғы жылдар сотта қаралатын азаматтық-құқықтық даулардың саны артқанын көрсетеді. Мұндай үрдіс сот жүйесіне оң ықпалын тйгізбейді, өйткені ол жүктеменің артуын тудырады, демек, сот төрелігін жүзеге асыру сапасын төмендетеді.

      Сот төрелігінің қолжетімділігі мен соттар жүктемесінің, оның ішінде негізсіз талап-арыздар санының көптігінен шамадан тыс болуының арасында ақылға қонымды тепе-теңдікті табу қажет.

      Банктік емес сектордың қызметін жүзеге асырудың жүйелі тәсілдері мен практикалық құралдары үнемі жаңартуды және туындайтын сын-қатерлер мен проблемаларга уақтылы ден қоюды талап етеді.

      Халықтың қор нарығына қатысу дәрежесінің әлсіздігі оны цифрландыруды жеделдету қажеттігін туындатады.

      Әлеуметтік қамсыздандыру саласы көптеген заңнамалық құжаттармен: 17 заңмен, 100-ден астам заңға тәуелді нормативтік құқықтық актімен реттеледі. Әлеуметтік заңнаманың ауқымды көлемі мен бытыраңқылығы көптеген қарама-қайшылықтар мен олқылықтардың пайда болуына әкеледі, сондай-ақ құқық қолдануда қиындық туғызады, мұны өзгерту қажет.

      Жаңа технологиялар, сондай-ақ әлемде қалыптасқан ахуал еңбек қатынастарына да өз әсерін тигізді. Практика нақты процестер саласы мен оларды еңбек саласында реттеудің арасында алшақтықтар бар екенін көрсетті, бұлар жаңа неғұрлым икемді құралдар енгізіле отырып реформалануға жатады.

      Экологиялық заңнама табиғат пайдаланушыларды қоршаған ортаға ластаушы заттардың шығарындыларын азайтуға ынталандыруға бағытталған шаралар қолдануды талап етеді.

      Қазақстанның минералдық-шикізат базасын жеке инвестициялар ағыны есебінен тиімді молайту қазіргі уақытта мемлекеттің басым міндеті болып табылады. Жер қойнауын пайдалану саласында қолайлы нормативтік құқықтық база жасауға бағытталған жұмысты жалғастыру осы міндетті ойдағыдай шешудің құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады.

      Талдау нәтижелері қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар жиі енгізілетінін, бұл олардың тұрақтылығын бұзатынын көрсетеді. Жоғарыда аталған заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізудің ағымдағы жиілігі құқық қолдану қызметінде қателердің туындауына, сондай-ақ енгізілген өзгерістер туралы білмеген тұлғалардың көрсетілген заңдардың нормаларын бұзуына ықпал етеді.

      Қазақстандық қоғамның конституциялық құндылықтарын тиімді және алдын ала қылмыстық-құқықтық қорғауды қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық заңнаманы өзектендіруге байланысты жұмысты жалғастыру маңызды.

      Инновациялық цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы жағдайында құқық бұзушылар қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаудың жаңа тәсілдерін қолданады, сондай-ақ қоғамдық өмірдің көптеген салалары үшін, оның ішінде кәсіпкерлік қызметтің еркіндігі үшін қосымша қылмыстық қауіптер туындайды, мұны қылмыстық заңнаманы жаңғырту кезінде ескеру қажет.

      Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қылмыстық қудалауды жүзеге асырудың және соттың сот төрелігін іске асыруының сапасы мәселелері өзекті күйінде қалып отыр.

      Адам құқықтарын сақтаудың ведомстволық көрсеткіштері (ашылуы, сотқа жіберілуі) бұрынғысынша асып түсуде.

      Қылмыстық процесс саласындағы жағымсыз факторлар, ең алдымен, сотқа дейінгі тергеп-тексеру, прокуратура және сот органдары арасында өкілеттіктер мен жауапкершілік аймақтарының аражігін ажыратудың нақты өлшемшарттарының болмауына байланысты.

      Қорғаушы тарап қызметінің сапасы, бірінші кезекте, оның дәлелдемелер жинауға өкілеттіктерінің спектріне байланысты. Қорғаушы тараптың дәлелдемелер жинау бойынша өкілеттіктерін регламенттейтін қылмыстық-процестік заңнамасының саласы қоғам тарапынан сынға неғұрлым көп ұшырайтын сала болып табылады, өйткені қорғаушы және айыптаушы тараптар арасында мүмкіндіктердің теңгерімсіздігі байқалады, бұл тараптардың жарыспалылығы мен тең құқықтылығы қағидатына қайшы келеді.

      Мемлекетте қоғамдық тәртіпті сақтау мәселесінде қылмыстық-атқару жүйесіндегі (бұдан әрі - ҚАЖ) қайта әлеуметтендірудің маңызы зор. Бүгінгі таңда бұл институт жекелеген жағдайларда заңда белгіленген көмек: медициналық, білім беру, кәсіпті меңгеру, жеңілдіктер мен әлеуметтік төлемдер алу түрлерінің көрсетілмеуіне байланысты проблемалардың болуымен сипатталады.

      Қоғамның қазіргі заманғы дамуы барабар нормативтік реттеуді талап ететін инновациялық цифрлық технологиялардың күнделікті өмірге жаппай енуімен сипатталады.

      Жасанды интеллект пен робототехниканы құқықтық реттеу қажеттігі, бірінші кезекте, олардың әрекеттерінен келтірілген зиян үшін жауапкершілікті бөлу мәселесін шешумен, сондай-ақ жасанды интеллектінің көмегімен жасалған туындыларға зияткерлік меншік құқығының тиесілігін анықтау мәселесін шешумен айқындалады.

      Қоғамның жеке адамды, қоғамды және мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтардан қорғауға кепілдік беруге қабілетті құқықтық тәртіптің қамтамасыз етілуін объективті қажет етуі және мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы пәрменді саясаты құқық қорғау органдары қызметкерлерінің әлеуметтік-құқықтық қорғалуын қамтамасыз етудің маңыздылығын айқындайды.

      Сот практикасының біркелкілігі мәселесі сот жүйесіне деген сенімді қамтамасыз етудегі түйінді мәселе болып табылады. Соттардың заңдарды біркелкі қолдануы елде бірыңғай әрі тұрақты құқықтық режимді сақтауға, құқықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді тиімді қорғауды қамтамасыз етуге, қабылданатын сот актілерінің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

      Сонымен қатар сот практикасының негізсіздігі мен тұрақсыздығы бойынша субъектілердің сот шешімдеріне негізделген сын айтылған өтініштерінің саны бүгінгі таңда азаймай тұр.

      Сот арқылы қорғалу құқығы конституциялық құқыққа жатады және оны ешкім, оның ішінде кассациялық іс жүргізуде де шектей алмайды.

      Қазақстанның интеграциялық процестерге белсенді қатысуы тұрғысынан халықаралық шарттар жасасу кезінде ұлттық мүдделерді сапалы қорғау сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметті құқықтық қамтамасыз етудің бірінші кезектегі міндеті болып табылады.

      Заңгерлік білім берудің сапасын қалпына келтіру Қазақстанның құқықтық жүйесін орнықты дамытудың қағидатты шарты болып табылады.

      Заңгер кәсібі - мамандарды даярлауды отандық жоғары оқу орындары ғана жүзеге асыра алатын санаулы кәсіптердің бірі. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарында мемлекеттік бақылау әлсіреп, білім берудегі еңбекақы деңгейі салыстырмалы түрде төмен болған кезде талапкерлер тарапынан заң факультеттерінің білім беру қызметтеріне деген үлкен сұраныс жоғары оқу орындарында сыбайлас жемқорлықтың көбеюіне және жоғары заңгерлік білім беру сапасының едәуір төмендеуіне әкелді.

      Дербес өзінің профессорлық-оқытушылық құрамы мен оқу-әдістемелік базасы болуының қажеттігі заңгерлік кәсіптің ұлттық заңнамамен тығыз байланысының сөзсіз салдары болып табылады.

      Бұл мәселеде жоғары білім беру бағдарламасын жетілдіру маңызды рөл атқарады.

      2-бөлім. Құқықтық саясатты дамыту саласындағы халықаралық тәжірибеге шолу

      Озық шетелдік практикалардың халықаралық тәжірибесі сапалы пысықталған құқықтық саясаттың артық нормативтік жүктемені жоятынын және жалпы, тиімді мемлекеттік басқаруды негіздейтінін көрсетеді.

      ЭЫДҰ құқықтық саясатты монетарлық және бюджеттік саясатпен қатар нарық өнімділігін, жұмыспен қамту деңгейін, сондай-ақ ЖІӨ өсімін арттыруға мүмкіндік беретін экономикалық өсудің басты драйверлерінің бірі ретінде қарастырады.

      Осыған орай құқықтық реттеудің тиімділігі кез келген елдің бәсекеге қабілеттілігінің және оның шетелдік инвесторлар үшін тартымдылығының маңызды элементі болып табылады.

      Дамыған шетелдік юрисдикциялар мен ұлттықтан жоғары ұйымдарда құқықтық шешімдер қабылдау процесінің барлық кезеңі: реттеуді талап ететін проблеманы айқындау, актілер жобаларын дайындау, мүдделі тараптарды тарту, сондай-ақ тиісті актілерді қабылдау және олардың әсерін мониторингтеу бойынша оң тәжірибе қалыптасқан.

      Эмпирикалық деректер құқықтық саясатты әзірлеу мен іске асыру сапасының салыстырмалы түрде төмен болуы, ең алдымен, реттеуші органдардың тиімсіз үйлестірілуімен байланысты болуы мүмкін екенін айғақтайды, бұл жұмсалатын күш-жігердің шашыраңқы болуына экеп соғады және көптеген ведомствоаралық келісулер мен консультацияларды туғызады.

      Өз кезегінде, құқықтық саясат саласындағы үйлестірудің пәрменді рәсімдері қайталанатын өкілеттіктерді азайту және бөлінетін ресурстардың нәтижелілігін арттыру түрінде елеулі пайда әкелуі мүмкін.

      ЭЫДҰ елдерінің басым көпшілігі және Еуропалық Одақ, әдетте, реттеу саясатында жалпыүкіметтік тәсілді ұстанады және оны мемлекеттік секторды реформалаудың негізі етіп алды, реттеудің айқын саясатын қабылдады, реттеушілік саясат саласында бүкіл үкімет ауқымында прогреске қол жеткізуге жәрдемдесуге жауапты жоғары лауазымды адамды тағайындады, сондай-ақ реттеушілік қадағалау функциялары берілген тұрақты және тәуелсіз органды Құрды.

      Мысалы, Германиядағы Реттеуді бақылау жөніндегі ұлттық кеңес әртүрлі мемлекеттік органдар ұсынатын нормативтік құқықтық актілерді қабылдау нәтижесінде туындайтын болжамды салдарды бағалауды қарайтын қадағалау жөніндегі тәуелсіз орган ретінде әрекет етеді.

      Сингапурда "ақылмен реттеу" жөніндегі комитет құрылды, ол Үкімет құрамына кіретін ведомстволар қабылдайтын барлық актіні үнемі қайта қарауды қамтамасыз етеді және қажет болған жағдайда, оларды өзгертуге бастама жасайды.

      Грузиядағы Парламент хатшысы Президент Әкімшілігіндегі, Үкіметтегі және нормашығармашылық саясатқа жауапты министрліктердің әрқайсысындағы арнайы уәкілетті лауазым болып табылады.

      Оң шетелдік тәжірибе де жүргізілетін құқықтық саясат бірмәнді тұжырымдалған қағидаттарға, оның ішінде дәйектілік, болжамдылық және ашықтық қағидаттарына негізделуге, сондай-ақ нақты мақсаттарды көздеуге тиіс екенін көрсетеді.

      Мұндай қағидаттарды іс жүзінде енгізу мүдделі тұлғалармен проактивті консультацияларға, сондай-ақ нормативтік құқықтық актілерде қағидалардың түсінікті жазылуына баса назар аудара отырып, заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізудің реттелген рәсімдерінен көрініс табады, бұл енгізілетін реттеу қолданылатын азаматтардың өз ұстанымын білдіруіне мүмкіндік береді.

      Өз кезегінде, реттеудің жалпы мақсаттарын айқындау ведомстволардың күш-жігерін белгілі бір бағытта шоғырландыруға ықпал етеді. Мысалы, Сингапурдың "ақылмен реттеу" жөніндегі нұсқауы мен "ақылмен реттеу" саласындағы бақылау көрсеткіштерінің тізбесі уәкілетті органдардың өз нормативтік актілеріне жүргізетін сараптамасының дәлдігі мен тиімділігін қамтамасыз етеді.

      Құқықтық саясатта салдарды заң шығару алдында және заң шығарудан кейін жүйелі талдау маңызды рөл атқарады. Есептерге сәйкес 2015 жылы ЭЫДҰ елдерінің үштен біріне жуығы қабылданған нормативтік құқықтық актілердің реттелетін қатынастар салаларына нақты әсерін бағалауды жүргізбеген және олардың ережелерінің сақталуын қамтамасыз етпеген. ЭЫДҰ мұндай талдауды қажеттілік, өзектілік және белгіленген мақсаттарға сәйкестік тұрғысынан жүйелі түрде жүргізуді ұсынады, себебі нормативтік құқықтық актілер қоғамдағы қажеттіліктердің немесе ғылыми-техникалық прогрестің өзгеруі нәтижесінде ескіруі мүмкін.

      Шетелдік тәжірибеге шолу бүкіл әлемдегі үкіметтер экономикалық қызметті негізсіз шектейтін бюрократияның және әкімшілік жүктеменің деңгейін қысқартуға назар аударатынын көрсетіп отыр.

      Әдетте, бюрократиялық сөзбұйда оны қысқарту жөніндегі саналы саясат болмаған кезде күшейе түседі, бұл азаматтар мен кәсіпкерлік субъектілеріне ауыртпалық түсіреді. Осыған орай, әкімшілік қысымды төмендету реттеушілік саясаттың маңызды бөлігі болуға тиіс.

      Осыған байланысты реттеушілік әсерді бағалау (РӘБ) институтын үнемі жетілдіру көптеген дамыған мемлекеттердің құқықтық саясатына тән белгі болып табылады. Тиімді РӘБ оқыту бағдарламаларын, сондай-ақ нормашығармашылық процесінің алғашқы кезеңдерінде интеграцияланған деректерді жинау және пайдалану үшін сапаны бақылау тетіктерін қоса алғанда, нақты саясат пен басшылыққа алынатын нұсқауларды ұстанады. Ретроспективті бағалау жүргізу үшін тиімділіктің нақты өлшемшарттарын айқындау құқықтық саясаттың тиімділігін өлшеуге және ресурстарды бөлуге көмектеседі.

      "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы қандай да бір салада реттеушілік саясатты жүргізу кезінде мүдделі тараптармен консультациялар бөлігінде халықаралық стандарттарға толық сай келеді. Мүдделі тұлғалар топтарын, халықаралық және үкіметтік емес ұйымдарды қамти отырып, жұртшылықпен байланыс үшін көптеген тиімді алаңдар құру жалпы қабылданған үрдіс болып табылады. Осындай консультациялар өткізудің қорытындысы бойынша ұсынылатын шаралар бойынша айтылған пікірлер қысқаша жинақталады, сондай-ақ егжей-тегжейлі түсіндірмелер беріледі.

      Енгізілетін шараларды кеңінен және қолжетімді жария ету шет елдердегі сапалы құқықтық саясаттың ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады, себебі жаңа реттеулердің сақталуы олардың азаматтар мен ұйымдар үшін қаншалықты түсінікті болуына байланысты болады.

      Мысалы, ЭЫДҰ-ның Реттеу саясаты жөніндегі комитеті қосалқы талдау, реттеушілік шешімдер қабылдаудың себептері, сондай-ақ тиісті деректер сияқты реттеушілік дерекнамалардан алынған барлық тиісті материалдарды жұртшылыққа беруді ұсынады.

      Өз кезегінде, Еуропалық Одақтың заңнаманы әзірлеу жөніндегі практикалық нұсқауы заңнама жобаларын әзірлеу бойынша заңнамалық терминдердің қарапайым тұжырымдамалары, күрделі ұғымдарды барынша қарапайым ұғымдарға бөлу және ауызекі тілді қолдану сияқты бірқатар стилистикалық ұсынымдар береді.

      Үлкен деректер, жасанды интеллект, кванттық технологиялар және басқаларының қарқынды дамуы аясында реттеушілер осындай технологияларға жаппай белсенді қызығушылық танытуда.

      Сарапшылар үкіметтерге автоматтандырылған процестер мен оларды шешудің болжамды алгоритмдерін жүргізу саясатын қолдау үшін адами капитал мен технологиялық инфрақұрылымды дамытуды ұсынады.

      Осы себептен реттеушілер жасанды интеллектіні, статистикалық машинамен оқуды және үлкен деректерді зияткерлік талдауды пайдалануды жетілдіру үшін жеке мердігерлерді көбірек тартады.

      Осындай технологиялар арқылы болжамдық талдау жүргізу қоғамда туындайтын проблемалар бойынша неғұрлым дәл және пәрменді шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

      Осылайша, халықаралық тәжірибені талдау құқықтық саясатты дамытудың мынадай:

      1) құқықтық саясат саласында уәкілетті органдар арасындағы үйлестіру рәсімдерінің тиімділігін, оның ішінде реттеушілік саясатты жүргізуді орталықтандырылған қадағалауды белгілеу арқылы арттыру;

      2) құқықтық саясаттың қағидаттарын және реттеудің жалпы мақсаттарын айқындау;

      3) салдарды заң шығару алдында және заң шығарудан кейін жүйелі талдауды жүргізу;

      4) мүдделі тараптарды жұртшылықпен байланыс үшін көптеген алаңдар құру арқылы құқықтық саясатты әзірлеу мен іске асыру процесіне белсенді түрде тарту;

      5) жүргізіліп жатқан құқықтық саясатты тиісінше түсіндіруге бағытталған шаралар қабылдау;

      6) құқықтық саясатты әзірлеу және іске асыру кезінде қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды пайдалану үрдістері мен перспективаларын айқындауға мүмкіндік береді.

      3-бөлім. Құқықтық саясаттың негізгі қағидаттары

      3.1. Ақылға қонымды реттеу

      Қоғамдық қызметті реттеу қоғамдық өмірде туындайтын мәселелерді шешу кезінде ең соңғы шара болуға тиіс, себебі реттеушілік шаралардың ақылға қонымды шектен асып кететін саны оның адресаттары үшін реттеушілік ауыртпалық туғызады.

      Осыған орай, мемлекет алдында тұрған міндеттерді шешу кезінде, ең алдымен, реттеушілік араласумен байланысты емес балама тәсілдерді іздеу маңызды.

      Реттеушілік шараларды енгізу қажет болса, олар болжанатын мақсаттарға қол жеткізу үшін қолайлылығы және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін барынша төмен дәрежеде шектеу тұрғысынан зерделенуге тиіс.

      Бұдан басқа, мұндай шараларда оң әсердің басым деңгейі көрсетілуге, сондай-ақ теріс жанама салдар ескерілуге тиіс.

      3.2. Ашық реттеу

      Құқықтық саясаттың ашықтығы реттеудің адресаттары болып табылатын барлық тараптардың мүдделерін ескеруді қамтамасыз ететін жаңа институттарды дамыту және қалыптастыруды қоса алғанда "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасына сәйкес мүдделі тараптардың көптеген қол жеткізу нүктелерін қалыптастыру нәтижесінде жүргізіліп жатқан реформаларға деген сенімді арттыруға мүмкіндік береді.

      Осы қағидатты қолдану неғұрлым оңтайлы шешім қабылдауға ықпал етеді, құқықтық реттеуді жүзеге асыру процесінде кездейсоқ шешімдердің әсер ету дәрежесін төмендетуге көмектеседі, сондай-ақ оның табысты болуының негізгі факторына айналады.

      3.3. Дәлелдемелік реттеу

      Дәлелдемелік тәсіл Қазақстанның құқықтық саясатын дамытудың негізгі векторларының біріне айналуға тиіс.

      Құқықтық саясаттың сапасын арттыру мақсатында реттеушілік шешімдер сенімді әрі объективті деректерге, оның ішінде ғылыми және сараптамалық зерттеулерге, қоғамдық пікірді, статистикалық және өзге де деректерді зерделеу нәтижелеріне негізделуге тиіс.

      Реттеудің қандай да бір тәсілінің басымдығын көрсететін мәліметтер тексеру үшін қолжетімді болуға тиіс.

      Осыған байланысты сандық деректерді жинау, сақтау, өңдеу, талдау және оларды басқару арқылы ауқымды дәлелдемелік базаны қалыптастыру дәлелдемелік саясаттың ажырамас элементі болып табылады.

      3.4. Нәтижелі реттеу

      Құқықтық реттеу шараларын ретроспективті бағалау деген көзқарас қайта зерделеуді талап етеді, ол эпизодтық сипатта болмауға тиіс.

      Енгізілген реттеуден туындаған әсерлердің пәрменділігі мен мәлімделген мақсаттарға сәйкестігі тұрғысынан жан-жақты мониторингін жүйелі түрде жүзеге асыру қажет.

      Болжанған нәтижеге қол жеткізілмеген жағдайда, бастапқы реттеушілік тәсілдерді жетілдіруге бағытталған шараларды қабылдау маңызды.

      3.5. Тұлғаның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау

      Жеке тұлғалар мен ұйымдардың негізгі құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау қоғамдық және мемлекеттік өмірдің барлық салаларында бірінші кезекте және тиімді қорғауға жататын негізгі болып табылады.

      Сот және құқық қорғау жүйесі органдарының осы саладағы қызметі өте маңызды, өйткені олар бұзылған құқықтар мен бостандықтарды қалпына келтірудің кепілі болып табылады.

      Осыған байланысты жоғарыда көрсетілген органдарды тиісті заңнамалық базаны жетілдіру арқылы ғана емес, тиісті институционалдық шаралар қабылдау арқылы да түрақты дамыту маңызды міндет болып табылады.

      4-бөлім. Ұлттық құқықты дамытудың негізгі бағыттары

      4.1. Ұлттық құқықтық жүйенің іргелі негізі конституциялық құқық, оның басты көзі Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады.

      Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігін қамтамасыз ететін орган болып табылады, осыған байланысты конституциялық бақылау тетіктерін одан әрі жетілдіру және оның шешімдерін орындау жөніндегі жұмысты жалғастыру маңызды.

      Азаматтық қоғамның қалыптасуы мен халық билігінің дамуы өзара тығыз байланысты екені жалпыға мәлім. Азаматтарды басқаруға кеңінен тарту мемлекет пен қоғам арасындағы түсіністік пен келісім көпірін нығайтуға ықпал ететін болады. Осыған байланысты азаматтық қоғам институттарын жан-жақты дамыту үшін, оның ішінде мемлекеттік басқару органдарының қызметіне қоғамдық бақылауды күшейту арқылы заңнамалық базаны одан әрі жетілдіру ерекше өзекті болып қала береді.

      Адам құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты күшейту маңызды. Адам құқықтарын іске асыру сапасын арттыру үшін адам құқықтарының сақталуын бағалаудың ұлттық индикаторларын әзірлеу және кезең-кезеңімен енгізу қажет.

      Конституциялық меншік құқығы негізгі құқықтардың бірі болып табылады, оның конституциялық құқықтарды қамтамасыз ететіні және бірқатар басқа конституциялық құқықтардың іске асырылуын негіздейтіні сөзсіз. Осыған байланысты меншік құқығын қорғуды күшейтуге елеулі назар аудару қажет.

      Өткен жылдар ішінде Парламенттің рөлін арттыруға, Үкіметтің Парламентке барынша есеп беруі мен бақылауында болуын қамтамасыз ете отырып, сонымен бір мезгілде оның дербестігін күшейтуге бағытталған саяси жүйені жаңғырту жоспарлы түрде жүргізіліп келеді.

      Конституциялық заңнамамен және барлық билік тармақтарының қызметін реттеу арқылы саяси жүйенің "Мықты Президент - ықпалды Парламент - есеп беретін Үкімет" формуласы қамтамасыз етілуге тиіс.

      Қазіргі заманғы мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін арттыруда жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту жетекші рөл атқарады. Осыған байланысты жергілікті өзін-өзі басқаруды одан әрі дамыту тәсілдерін жаңа Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасы шеңберінде әзірлеген маңызды.

      4.2. Нормашығармашылықты жетілдіру қажеттігі объективті қажеттілік болып табылатыны жалпыға мәлім, оны іске асырмайынша, қоғамдағы экономикалық, әлеуметтік, мәдени және өзге де процестерге оң ықпал ету мүмкін емес.

      Реттеушілік әсерді талдау (бұдан әрі - РӘТ) өзін қабылданған нормативтік актілерден туындайтын құқықтық, экономикалық және әлеуметтік салдарды сапалы бағалауға мүмкіндік беретін құрал ретінде көрсетті. Осыған байланысты аталған институтты дамыту қажет болып табылады.

      Мысалы, қазіргі уақытта кәсіпкерлік субъектілеріне міндеттер жүктейтін актілер ғана талдауға жатады. Оның әлеуетін кеңейту мәселесін қарастырған жөн.

      Бұл ретте нормативтік құқықтық актілер жобаларының маңыздылығын айқындау өлшемшарттарын әзірлеу керек, оларға қол жеткізілген кезде олардың экономикалық қызмет саласына әсер ету ауқымына қарай (туындайтын шығасының шекті мәні, реттеу мақсаттары және т.б.) РӘТ жүргізілуі тиіс. Мұндай өлшемшарттар қоса берілген есептеулердегі сандық деректерді арттыруға ықпал етеді.

      РӘТ әлеуетінің кеңеюін ескере отырып, реттеушілік саясат рәсімдерін жетілдіру мәселесін қарау қажет. Мұндай шара, біріншіден, РӘТ рәсімін жүргізудің тиімділігін қамтамасыз етеді, екіншіден, әртүрлі салалардан мамандарды тартуға мүмкіндік береді, бұл, сөзсіз, талдау сапасын арттырады.

      Мұнымен қатар қоғамдық талқылаулар жүргізудің әртүрлі мерзімдерінде, адресаттар санында, реттеуді сақтау шығасыларының көлемінде және т.б. көрініс табатын актінің реттеушілік әсер ету дәрежесіне қарай талдамалық нысанның көлемінде жасалатын реттеушілік әсерге талдау жүргізуге сараланған тәсілді тұжырымдау мәселесін қарау қажет.

      Құқық қолдану практикасын талдау Кәсіпкерлік кодекстің талаптарына қарамастан, реттеуші мемлекеттік органдар көп жағдайда қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді қайта қарау тәртібімен реттеушілік құралдарға қатысты РӘТ жүргізбейтінін көрсетіп отыр. РӘТ жүйесінің тиімділігі бағалаудың бірнеше кезеңіне байланысты екенін назарға ала отырып, қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді қайта қарау тәртібімен, оның ішінде осындай қызметті мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау өлшемшарттарының бірі ретінде айқындау жолымен РӘТ жүргізуді қамтамасыз ететін тетіктерді енгізу, сондай-ақ басқа мемлекеттік органға РӘТ жүргізуге өкілеттік беру мүмкіндігін қарау қажет.

      Бұдан басқа, РӘТ институтын жетілдіруге және дамытуға бағытталған өзге де шараларды қабылдау керек.

      "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу және талқылау процесіне азаматтар мен ұйымдарды тарту үшін диалог алаңдарының көбірек санын құру қажеттігін айқындайды. Осыған орай нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу және қарау рәсімдерінің ашықтығын қамтамасыз ететін, сондай-ақ азаматтарға жүргізіліп жатқан саясатты қалыптастыруға нақты қатысуға мүмкіндік беретін қосымша тетіктерді әзірлеу маңызды.

      Коронавирустық пандемиядан туындаған мән-жайлар дағдарыстық жағдайларға, оның ішінде мемлекеттің қызметін құқықтық қамтамасыз ету арқылы жедел ден қою қажеттігін көрсетті. Құқықтық регламенттеу деңгейлері мен басқарушылық шешімдер қабылдаудың икемділігі арасындағы теңгерімді қамтамасыз ету мақсатында заңдарға қайта қарауды қажет ететін егжей-тегжейлі нормаларды анықтау тұрғысынан ревизия жүргізу керек, жекелеген мемлекеттік органдарға заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерді қабылдау үшін осындай актілерді қабылдаудың мақсаттарын, заңдылығын бақылау қағидаттары мен тетіктерін бірмезгілде белгілей отырып, дискрециялық өкілеттіктерді беру, сондай-ақ нормативтік құқықтық актіні қабылдаудың оңайлатылған тәртібін көздеу қажет.

      Жалпы, нормативтік құқықтық актілерді келісу рәсімі оңтайландыруды және автоматтандыруды қажет етеді.

      Ашық нормативтік құқықтық актілер интернет-порталының әлеуетін дамыту қажеттігі пісіп-жетілді. Оның жұмыс істеуін талдау нормативтік құқықтық актілердің және басқа да құжаттардың жобаларын талқылау кезінде азаматтардың белсенділігінің төмендігін көрсетеді. Осыған байланысты азаматтардың интернет-порталды түсінбеу себептерін анықтау қажет, олар өзгеден басқа, ұсыныстарды есепке алудың нақты тетігінің болмауымен, жобаның тек жекелеген құрылымдық элементтеріне түсіндірме беру мүмкіндігімен, сайттың ыңғайсыз интерфейсімен байланысты, осыған назар аудару қажет.

      Жекелеген жағдайларда азаматтар құжаттар жобаларының интернет-порталда орналастырылғаны туралы білмеуі де мүмкін екенін назарға ала отырып, мүдделі тұлғаларды, оның ішінде ыңғайлы мобильді қосымшаны әзірлеу арқылы хабардар ету тетіктерін пысықтау қажет.

      Түсіндірме жазба интернет-порталда орналастырылатын және нормативтік құқықтық актінің жобасы туралы жалпы мәлімет беретін негізгі құжат болып табылады. Практиканы зерделеу көрсеткендей, қалыптастырылатын түсіндірме жазбалар құжаттың негізгі ережелеріне қатысты айқындық енгізбейді, ал жоба мәтінінен кейде әзірлеушінің не ұсынатынын және оның күнделікті өмірге қалай әсер ететінін түсіну қиын. Осыған байланысты түсіндірме жазбалардың мазмұнына қойылатын талаптарды белгілеген жөн.

      Мұнымен қатар заңнаманың ашықтығы мен айқындығын қамтамасыз ету мақсатында құқықтық нормаларды қалыптастырудың бланкеттік тәсілдерін пайдалануды барынша азайту мәселесін пысықтау маңызды.

      Қолданыстағы заңнамаға сәйкес нормативтік құқықтық актілер қазақ және орыс тілдерінде әзірленеді. Іс жүзінде, орыс тілінде әзірленген жобалар қазақ тіліне аударылып, екі тілдегі мәтіндердің мазмұнын бірыңғай түсінуге қатысты сұрақтар туғызатыны сирек емес.

      Осыған орай, норма шығару қызметінде қазақ тілін одан әрі дамыту мақсатында нормативтік құқықтық актілердің жобаларын орыс тіліне аударуды қамтамасыз ете отырып, оларды қазақ тілінде әзірлеу міндетін кезең-кезеңімен заңнамалық бекіту мүмкіндігін пысықтау маңызды.

      Нормашығармашылық процестің тағы бір маңызды құрамдас бөлігі талдамалық жұмыс және болжамдау болып табылады. Нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу анық мәліметтер, ғылыми идеялар негізінде, сондай-ақ қоғамның нақты қажеттіліктері мен қалыптасқан құқық қолдану практикасын негізге ала отырып жүзеге асырылуға тиіс. Деректерді тиімді жинау, сақтау, өңдеу, талдау және оларды басқару болмайынша, сапалы құқықтық реттеудің мүмкін емес екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Осы тұрғыда нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу кезінде Қазақстан аумағында қоргалған диссертацияларды пайдалану мүмкіндігін пысықтау қажет. Алайда мұндай ақпараттық жүйелер құру деректерді біріктірусіз мүмкін емес екенін түсіну керек. Осы мәселені шешу кезінде "Smart Data Ukimet" ақпараттық-талдау жүйесінің мүмкіндіктерін пайдалану керек.

      Әзірлеуші органдарға нормативтік құқықтық актінің жобасына азаматтарға жобалардың ережелерін түсінуін жеңілдететін енгізілгелі отырған реттеудің бизнес-процесс моделінің сипаттамасын қоса беруді міндеттеуді белгілеу мәселесін пысықтау қажет.

      Сонымен қатар әрбір мемлекеттік орган шегінде нақты деректерді сапалы жинауға бағытталған шараларды қабылдау қажет. Мемлекеттік органдар тұрақты негізде құрылымданбаған ақпараттың орасан зор массивтерін қалыптастыратыны жалпыға мәлім, бұл әрбір органда оларды жинау мен өңдеуге жауапты маманды бекіту қажеттігін негіздейді.

      Ескірген, сыбайлас жемқорлыққа итермелейтін және қайталанатын нормаларды анықтаумен шектелмей, заңдардың тиімділігін ретроспективті бағалауға елеулі назар аудару маңызды. Сондықтан Үкімет мүшелері құқық қолданушылар тобының қатысуымен уақыты келгенде қабылданған заңды қолдану практикасының жай-күйі туралы Парламентке хабарлайтын мерзімді белгілеу мүмкіндігін қараған жөн.

      Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларының мазмұнын жетілдіруге бағытталған шаралар қабылдау да маңызды.

      Нормативтік қаулылар соттардың заңдар мен заңға тәуелді нормативтік актілерді біркелкі және дұрыс қолдануын қамтамасыз етуге арналған. Олар әртүрлі түсінулер мен проблемалық мәселелерді жояды және сонымен бірге заңды қолданудың дұрыс бағытын береді.

      Осыған байланысты Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларының мазмұнын жетілдіруге бағытталған шаралар қабылдау маңызды.

      4.3. Басты құндылықтары азаматтар мен олардың әл-ауқаты болып табылатын мемлекеттік басқарудың сервистік және "адамға бағдарланған" моделін қалыптастыру мемлекеттік басқару жүйесінде елеулі трансформациялық өзгерістер жүргізуді талап етеді. Қоғамның қанағаттану деңгейін арттыруға бағытталған саясат әкімшілік құқықты дамытудың аса маңызды бағдарына айналуға тиіс, бұл азаматтардың құқықтарын неғұрлым тиімді қамтамасыз ету үшін мемлекеттік функцияларды қайта қарауды негіздейді.

      Мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесін одан әрі қалыптастыру жөніндегі негізгі шаралар Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына енгізілген.

      Мемлекеттік реттеу шектерін қайта ойластырып қарау маңызды. Қоғамдық қызметті реттеу қоғамдық өмірде туындайтын мәселелерді шешу кезінде ең соңғы шара болуға тиіс.

      Артық реттеуден бас тарту жалпы әлемдік үрдіс болып табылады.

      Мүмкін болатын салаларда реттеуді алып тастауға - "жұмсақ" құқықты - қағидалар мен нұсқаулар жиынтығын қолдануға жаңа серпін беру керек.

      Нарық субъектілерінің мінез-құлқын реттеудің, оның ішінде өзін-өзі реттеу және тең реттеу тетіктерін пайдалану арқылы мемлекеттік реттеудің баламалы тәсілдерін үдемелі дамытуға бағытталған жұмысты жалғастырудың маңызы зор.

      Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеуді қайта қарау (өзектендіру) бизнес үшін негізсіз кедергілер жасамай, тұрақты сипатта болуға тиіс.

      Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу ұлттық қауіпсіздікті, адам өмірі мен денсаулығын, экологияны, құқықтық тәртіпті, имандылықты қозғайтын тәуекелдерді жою қажеттілігімен шектелуге тиіс.

      Мемлекеттік аппараттың қызметін одан әрі жетілдіру мемлекеттің рөлі мен функцияларын қайта ойластыру арқылы жүзеге асырылатын болады.

      Заңнамада белгіленген "мемлекеттік функция" деген құқықтық санатты дұрыс түсіну мемлекеттік функцияларды оңтайландыру үшін негізгі шарт болып табылады. Осыған байланысты мемлекеттік органдар қызметінің биліктік сипаты жоқ бағытын айқындайтын жекелеген мемлекеттік функцияларды қайта қарау қажет.

      Бұдан басқа, жария функцияны, оны жүзеге асыру тәртібін, функциялардың әртүрлілігін, субъектілерді және оларды орындау қағидаттарын, сондай-ақ квазимемлекеттік құрылымдардың рөлі мен орнын айқындауға қатысты мәселелер ашық күйінде қалып отыр.

      Осыған байланысты жария құқық заңды тұлғалары институтын ұлттық құқықтық жүйеге енгізу жөніндегі халықаралық-құқықтық тәжірибені имплементациялау мәселесін пысықтауды жалғастыру қажет.

      Мемлекеттік бақылау және қадағалау институтын жетілдіру жөніндегі шаралар бақылау мен қадағалаудың барлық нысаны бойынша тәуекелге бағдарланған тәсілді енгізуге, бақылау-қадағалау органдарының тиімділігін бағалау әдістерін қайта қарауға, бақылау-қадағалау қызметін автоматтандыруға, профилактика және консультация беру құралдарын дамытуға, сондай-ақ тиімсіз және артық нормаларды алып тастау үшін орындалуы міндетті талаптарды түгендеуге бағдарлануы мүмкін.

      "Ақпаратқа қол жеткізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануы мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығы мен айқындығын қамтамасыз етудегі прогрессивті қадам болғаны сөзсіз. Ақпарат тасымалдаушылардың ақпаратты ашу туралы талаптарды орындамауының жүйелі сипатқа ие екенін практика көрсетіп отыр, бұл мониторинг пен бақылау тетіктерін заңнамалық тұрғыдан бекіту, сондай-ақ ақпаратқа қол жеткізу құқықтарын бұзғаны немесе шектегені үшін жауаптылықты күшейту қажеттігін айқындайды.

      Төтенше жағдай кезінде қазіргі заманғы қоғамның даму серпінін, жаңа қатерлердің туындауын, арнайы бөлімшелер мен төтенше жағдайлар жөніндегі қызметтерді қоса алғанда, мемлекеттік органдардың бірлескен қызметінің ерекшеліктері ескеріле отырып, мемлекеттік басқарудың қолданыстағы тетіктері одан әрі пысықтауды, оның ішінде жобалық басқару арқылы пысықтауды қажет етеді.

      Елдердің қарқынды технологиялық дамуы және цифрлық экономикаға көшу жағдайында басқарушылық шешімдер қабылдау кезінде инновациялық цифрлық технологияларды қолдану үшін заңнамалық жағдайлар жасау мүмкіндігін қарастыру маңызды.

      Мемлекеттік қызметтер көрсетуді жүйелі түрде оңайлатуды қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік қызметтер көрсету үшін қажетті құжаттардың тізбелеріне сол немесе өзге де құжаттардың қажеттігі тұрғысынан 2 жылда бір рет тексеру жүргізуге болады.

      Жекелеген мемлекеттік қызметтерді неғұрлым жедел көрсету үшін оларды "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КеАҚ-қа беруге байланысты жұмысты жалғастырудың маңызы зор. Бұл ретте халықпен тікелей өзара іс-қимыл жасайтын "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КеАҚ қызметкерлеріне мемлекеттік қызметтер көрсету өкілеттігін мемлекеттік қызметтерді реинжинирингтеу қорытындысы бойынша беру мүмкіндігін пысықтаған жөн.

      Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс белгілі бір бейімдеуді қажет етеді. Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексті қабылдау аясында әкімшілік жазалардың жекелеген түрлерін (арнайы құқықтан айыру, рұқсаттан айыру не оның қолданысын тоқтата тұру, сондай-ақ тізілімнен алып тастау, қызметті тоқтата тұру немесе оған тыйым салу) қайта қарау қажет, өйткені оларды қолдану әкімшілік рәсімді жүзеге асырудың нәтижесі болып табылады.

      Әкімшілік жауапкершілікті заңды жауапкершіліктің басқа түрлерінен ажыратуға мүмкіндік беретін айқын өлшемшарттар қамтылуға тиіс әкімшілік құқық бұзушылықтың жаңа ұғымын әзірлеу қажеттігі де туындап отыр.

      Айыппұлдың әкімшілік жаза түрі ретіндегі мөлшерлік сәйкессіздігі, сондай-ақ іс-әрекетті жасау жағдайларын және құқық бұзушының жеке басын ескерместен жаза түрлерінің баламасыздығы сияқты проблемалар сақталуда. Осыған байланысты әкімшілік құқық бұзушылықтарды елеусіз, елеулі және өрескел құқық бұзушылықтар санатына градациялауды енгізу мүмкін болып көрінеді, олардың әрқайсысында құқық бұзушылықтың сипаты мен қауіптілік дәрежесіне қарай айыппұлдың шекті мөлшерін қамти алатын еді.

      Мұнымен қатар, профилактика және түсіндіру құралдарын, заңды тұлғаның жауапкершілік шегін күшейту, нормативтік құқықтық актілердің нақтыланбаған талаптары үшін санкцияларды қамтитын әкімшілік құқық бұзушылық құрамын алып тастау, кәсіпкерлік субъектілерінің санатына қарай айыппұл мөлшерін айқындау кезінде бірыңғай тәсілді қалыптастыру, сондай-ақ мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдардың лауазымды адамдарының жауапкершілігін белгілеу мәселелерін пысықтау маңызды.

      Әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыру тәртібін де, әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібін де реттейтін Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекстің қабылдануы әкімшілік құқықтың жаңа даму кезеңінің басталуына негіз болды.

      Бұдан әрі сыбайлас жемқорлықтың туындауына негіз болатын себеп ретінде әкімшілік қалау (дискреция) тәсілін жан-жақты зерделеу керек. Егжей-тегжейлі құқықтық реттеу арқылы әкімшілік қалаумен (дискрециямен) күресу идеясы біркелкі емес болып көрінеді. Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексте әкімшілік қалауға негізделген шешімді заңдылық және орындылық тұрғысынан тексеруге мүмкіндік беретін қағидаттар белгіленгенін ескере отырып, әкімшілік қалау (дискреция) тиімді мемлекеттік басқаруға ықпал ететін пәрменді тетікке айналады деп күтіледі.

      Сот ісін жүргізудің жаңа - әкімшілік түріне қатысты қазіргі уақытта жария-құқықтық даулардың барлық санаты сот ісін жүргізудің осы түрінің тәртібімен қарала бермейтінін атап өту керек. Осыған байланысты жария-құқықтық даулардың қалған түрлерін кейіннен мамандандырылған әкімшілік соттардың ведомстволық бағыныстылығына бере отырып, оларды жалпы юрисдикциядағы соттардың ведомстволық бағыныстылығынан алып тастау мүмкіндігін пысықтау қажет.

      4.4. Салық жүйесі бүкіл мемлекеттің жұмыс істеуіне әсер ететін маңызды тетік болып табылады. Әділ және түсінуге оңай салық заңнамасы елдің экономикалық өсуі үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз етуге және дамытуға ықпал ететін болады.

      Салық міндеттемелерін орындауды түбегейлі оңайлату мақсатында Салық кодексіне және тиісті заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерге салықтар мен төлемдердің санын барынша азайту тұрғысынан ревизия жүргізу қажет.

      Экономиканы әртараптандыру, бюджетті толықтыру және салық ауыртпалығын қайта бөлу үшін салық мөлшерлемелерін саралау мәселесін қарау арқылы салық саясаты мен салық заңнамасын жетілдіру қажеттігі туындап отыр.

      Агроөнеркәсіптік кешенді одан әрі дамыту ауыл шаруашылығына салық салудың ұзақ мерзімді моделін әзірлеуді қажет етеді.

      Салық жеңілдіктерінің тиімділігін айқындау бойынша жұмысты одан әрі жүргізу мақсатында мониторинг енгізуді қамтамасыз ету қажет.

      Әлемдік сын-тегеуріндердің жаһандануының күшеюіне байланысты салықтарды қолдану әкімшілендірудің қазіргі заманғы әдістері ескеріле отырып жүзеге асырылуға тиіс. Осыған байланысты салық міндеттемелерін орындауды, оның ішінде цифрландыру арқылы орындауды түбегейлі оңайлату жөніндегі шаралар қабылдау қажет.

      Сонымен қатар капиталдың елден шығарылуына бақылау жасауды күшейтуге және пайданы қайта инвестициялауды ынталандыруға бағытталған салық заңнамасын жетілдіру жөніндегі шаралар одан әрі дамытуды қажет етеді.

      Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіруін ескере отырып, халықаралық сауданы одан әрі дамыту, сондай-ақ Қазақстан экономикасының әлемдік қатынастар мен сыртқы экономикалық қызмет жүйесіндегі байланыстарын жандандыру мақсатында лауазымды адамдарды барынша аз қатыстыра отырып, кедендік операцияларды автоматты түрде жасауды қамтамасыз ететін цифрлық технологияларды қолдану салаларын кеңейту арқылы кедендік реттеуді жетілдіру бойынша жұмысты жалғастыру қажет.

      Сонымен қатар кедендік операцияларды жасаудың және кедендік бақылау жүргізудің бірыңғай стандартын қамтамасыз ету, кеден органдары мен сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар арасындағы электрондық құжат айналымын біріздендіру қажет.

      4.5. Нарықтық қатынастардың құқықтық негізін азаматтық құқық құрайды, оны одан әрі дамыту қазіргі нарықтың қажеттіліктері, іскерлік практиканың мұқтажы ескеріле отырып жүзеге асырылуға тиіс.

      Ұлттық құқықтық жүйенің ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы кезеңде басталған шетелдік және халықаралық жеке құқықтың үздік үлгілерін ұлттық заңнамада қабылдау бойынша жұмысты жалғастырған жөн.

      Сонымен бір мезгілде азаматтық заңнаманың тұрақтылығы құқықтың осы саласын дамытудың басым бағыты болып қалуға тиіс.

      Азаматтық заңнаманың негізгі бастауларын іске асыруға, бәсекелестік пен нарықтық қатынастарды тиімді дамытуға кедергі келтіретін жеке қатынастарды реттеудің жария-құқықтық әдістерінің негізсіз басымдығын жою жөніндегі тетіктерді әзірлеу қажет.

      Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға мүмкіндік беретін мемлекеттік-жекеше әріптестік туралы және мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманы жетілдіру қажеттігі де туындап отыр.

      Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде (бұдан әрі - Азаматтық кодекс) азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындауының, өзгеруінің және тоқтатылуының дербес негіздері ретінде заңды тұлғалардың жиналыстарының және алқалы басқару органдарының шешімдері туралы ережелерді тікелей қарастырған орынды болып табылады.

      Коммерциялық емес ұйымдар туралы заңнаманы, оның ішінде тіркеу және есептілікке қойылатын талаптар бөлігінде жаңғырту, сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдардың қызметі тоқтатыла тұруы мүмкін жағдайларды қайта қарау қажет.

      Заңды тұлғаларды қайта ұйымдастыруды және құқықтық мирасқорлық мәселелерін регламенттейтін азаматтық заңнаманы реформалауға баса назар аударған жөн. Коммерциялық заңды тұлғаларды қайта ұйымдастыру нысандары туралы, сондай-ақ қайта ұйымдастырудың кешенді нысандарын жүзеге асырудың шарттары мен тәртібін реттеу туралы ережелерді жаңғырту маңызды.

      Корпоративтік заңнаманы корпоративтік басқарудың озық практикасының ұсынымдары мен стандарттары, инвесторлар мен акционерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі құқықтық кепілдіктердің деңгейін арттыру және тетіктерді реттеу, холдингтік компаниялардың мәртебесін регламенттеу және ішкі нарықты қорғауға да, халықаралық (трансшекаралық) экономикалық байланыстарды ілгерілетуге де бағытталған тиімді реттеу шараларын қолдануды ескере отырып, корпоративтік топтарды, оның ішінде трансұлттық топтарды қалыптастыру мәселелері негізінде жаңғырту қажет.

      Инвесторлардың құқықтарын қорғау жөніндегі тетікте корпоративтік лауазымды адамдардың жауапкершілігі туралы нормаларды және туынды, сондай-ақ ұжымдық (топтық) талап қою институтын дамыту мәселесін қарау қажет.

      Азаматтық құқықтар объектілерінің құқықтық табиғаты мен сыныптамасын айқындау және олардың құқықтық режимін нақтылау, сондай-ақ талап ету құқығы мен зияткерлік меншік құқығы сияқты объектілердің осы сыныптамадағы орнын айқындау маңызды.

      Қазақстандық азаматтық заңнама экономика мен қоғамның өзекті және перспективалық қажеттіліктеріне жауап беретін зияткерлік меншік жүйесінің жұмыс істеуінің институттық негіздерін қалыптастыруға, сондай-ақ ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құқықтық жағдайларын жетілдіруді қажет етеді.

      Ақпараттық жүйелердің қарқынды дамуы жағдайында Интернет желісіндегі зияткерлік құқықтарды қорғау саласындағы құқықтық қатынастарға қатысушылардың субъектілік құрамы мәселелеріне назар аудару керек.

      Заңнама жеке құқық субъектілеріне тиесілі азаматтық құқықтардың алуан түрлілігі ескеріле отырып жетілдірілуі қажет. Заңды тұлғалар мен мемлекетке тиесілі құқықтардың тізбесін басқа да заттық және міндеттемелік құқықтармен, сондай-ақ мүліктік емес, айрықша құқықтармен, мұрагерлік құқығымен және өзге де мүліктік құқықтармен толықтырған жөн.

      Заттық құқықтарды сыныптауды одан әрі жетілдіру талап етіледі. Осы мақсатта меншік құқығы және басқа да заттық құқықтар туралы нормаларды жүйелеуге аса назар аудару қажет.

      Қазіргі қатынастарда жедел басқару құқығы мен шаруашылық жүргізу құқығы конструкцияларының тиімділігі туралы мәселені тұжырымдамалық тұрғыдан қарастырған және осы институттардың жұмысын жақсарту жолдарын тапқан жөн.

      Меншік құқығын қорғауды күшейту мақсатында иелену, иелену мерзімі және негаторлық талап қою туралы нормаларды жетілдіру қажет.

      Талап қою мерзімі институты одан әрі жетілдірілуге тиіс.

      Өткен жылдарда кәсіпкерлік ортада коммерциялық байланыстардың шарттық типтерінің кеңеюіне, корпоративтік қатынастардың күрделенуіне, сыртқы экономикалық мәмілелер санының өсуіне және елге шетелдік инвестициялардың ағымына байланысты түбегейлі өзгерістер болды.

      Жалпы құқық жүйесіне тән кейбір институттарды ойланып, абайлап енгізе отырып, қазақстандық құқықтың бәсекеге қабілеттілігін одан әрі арттыру міндеті тұр.

      Тауар айналымы мен электрондық коммерцияның қарқынды дамуы шарттық қатынастарды ресімдеудің жаңа тәсілдерін құқықтық реттеудегі олқылықтардың анықталуымен қатар жүріп отырады.

      Смарт-келісімшарттар және электрондық коммерция (e-commerce) туралы заңнаманы жетілдіру тұтынушылардың қатысуымен болатын құқықтық қатынастарды қоса алғанда, шарттық құқықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтарын қорғауға бағытталған болуға тиіс.

      Тұтынушылар шарттары, тұтынушылар құқықтары және тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы үшін бизнестің жауапкершілігі туралы заңнаманы дамытқан жөн. Шартта экономикалық тұрғыдан әлсіз тараптың құқықтарын қорғау мәселесіне назар аудару қажет және осы мақсатта шарттың өзге құқықтық конструкцияларды да, қосу туралы әлеуетін пайдалану қерек.

      Интегралды микросхемалар топологияларын және ЭЕМ бағдарламаларын құқықтық реттеуді жетілдіру қажет.

      Материалдық емес (моральдық) зиянды өтеу институтын тұтастай қолдану саласы, оны өтеу шарттары, сондай-ақ оның мөлшерін айқындау мәселелері Азаматтық кодекс деңгейінде заңнамалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.

      Сондай-ақ тасымалдаушылардың тасымалдау жөніндегі міндеттемелердің бұзылуы салдарынан жеке және заңды тұлғаларға келтірілген залалдарды міндетті түрде өтеу мүмкіндігін қарастырған жөн.

      4.6. Азаматтық процестік құқық жаңғыртуды және жетілдіруді қажет етеді.

      Азаматтық істер бойынша сот ісін жүргізу практикасы сот процесінің ашықтығы, реттілігі, үздіксіздігі мәселелерін реттеу бөлігінде сот төрелігінің қосымша осал жақтарын айқындады.

      Құқықты асыра пайдалану институтын заңнамалық тұрғыдан бекіту мүмкіндігін қараған жөн.

      Мүліктік және мүліктік емес даулар бойынша мемлекеттік баждардың мөлшерін қайта қарауға, оның ішінде мүліктік даулар бойынша мемлекеттік баждың жоғары шегін белгілеуге, сондай-ақ жаппай талап қоюлар тұжырымдамасын және оларды сыныптауды енгізуге байланысты мәселелер шешуді қажет етеді.

      4.7. Жаһандық қаржы ландшафтының жылдам өзгеруі, интеграциялық процестердің күшеюі көп жағдайда барлық азамат пен ұйым үшін өз қызметтеріне оңай қол жеткізуді қамтамасыз ететін және сонымен бір мезгілде сыртқы мән-жайларға неғұрлым жоғары орнықтылыққа ие халықаралық қаржы жүйесіне жақсы интеграцияланған мемлекеттің неғұрлым прогрессивті, ашық, бәсекеге қабілетті және серпінді қаржы жүйесін құру мақсатында қаржы заңнамасын одан әрі дамытудың басымдықтарын айқындайды.

      Әлемдік экономиканың да, отандық экономиканың қалыптасып келе жатқан даму үрдістері қаржы заңнамасын дамытудың мынадай бағыттарын басымдықтар ретінде айқындайды:

      тұтас қаржы жүйесі деңгейінде де, жекелеген қаржы институттары деңгейінде де тұрақтылықты қолдайтын қаржылық қадағалау секторын да реттеудің тиімді режимін енгізу үшін қолайлы құқықтық алаң құру, бұл қаржы жүйесінің орнықтылығын қамтамасыз етуге ықпал ететін болады;

      көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғау үшін елеулі тәуекелдерге ие банктік емес сектор салаларында реттеуді күшейту есебінен банктік емес секторды және микроқаржыландыруды дамыту мақсатында қаржылық ұйымдардың да, қаржылық көрсетілетін қызметтерді пайдаланушылардың да мүдделерін ескеретін реттеуші орта құру, бұл банктік емес сектор мен микроқаржыландырудың жоспарлы дамуына, сондай-ақ банктік және банктік емес қаржылық көрсетілетін қызметтердің синергиясына ықпал ететін болады;

      қаржы нарығында қаржылық технологияларды дамыту және инновацияларды енгізу, бұл ойыншылар арасындағы бәсекелестікті дамытуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, ұсынылатын қаржылық қызметтер мен сервистердің сапасын жақсартуға, экономикалық жағынан дамыған қоғамды қалыптастыруға себепші болады.

      4.8. Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін ұдайы жетілдіру міндеті сақталып отыр.

      Қазіргі уақытта әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеу көптеген заңнамалық актілерде жүзеге асырылады, бұл халықтың әлеуметтік заңнаманы түсінуінде қиындық туғызады.

      Нормативтік құқықтық актілерді кодификациялау азаматтардың тиісті саладағы өз құқықтары мен міндеттері туралы бірыңғай білім көзін құру есебінен оларды қабылдау процесін жеңілдетеді және сапалы жақсартады.

      Еңбек қатынастарының түбегейлі жаңа моделін қалыптастыру мақсатында еңбек және жұмыспен қамту саласындағы саясат өнімді жұмыспен қамтуға, жоғары еңбек өнімділігіне және инклюзивті экономикалық өсуге негізделген жалпыға ортақ еңбек қоғамын құруға бағытталатын болады.

      Еңбек заңнамасын одан әрі жетілдіру мынадай:

      еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғаудың тиісті деңгейін қамтамасыз ету, еңбек қатынастарында жұмыскерлерді қорғау;

      Бәсекеге қабілеттіліктің жаһандық индексінің индикаторларына сәйкес еңбек нарығының тиімділігін арттыру бағытында жүзеге асырылуға тиіс.

      Еңбек заңнамасын жаңғырту жөніндегі шаралар мыналарға: еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылауды реформалауға; жұмыспен қамтудың барлық икемді нысандарын ресімдеу арқылы еңбек қатынастарының прогрессивті нысандарын енгізуге бағытталуға тиіс.

      Ғылымды одан әрі дамыту мынадай бағыттар бойынша: жекелеген ғылыми қызметкерлер мен ғылыми институттарды гранттық және бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруды арналған конкурстарға тәуелді болмайтын тікелей қаржыландыруға, ғылымды базалық қаржыландыруды ұлғайтуды және кеңейтуді;

      ірі ғылыми зерттеулер жүргізу, жаңа ғылыми мектептер қалыптастыру үшін және докторантурадан кейінгі бағдарламалар бойынша мега-гранттар бөлуді;

      мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру үшін ғылым саласындағы уәкілетті органның құзыретін кеңейтуді жаңғыртуды негіздейді.

      4.9. Қолданыстағы экологиялық реттеу проблемалары табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін бюджетке төленетін төлемдердің жүйелілігі, мемлекеттік мониторинг жүйесінің жұмыс істеуі және табиғат пайдалану субъектілерінің есеп беруі мәселелерін қамтиды.

      Қоршаған ортаға ұқыпты қарауды ғана емес, сонымен бірге елдің табиғи байлығын дамытуды және оны еселеуді ынталандыруға бағытталған шаралар қабылдау керек.

      Кезең-кезеңімен енгізуді көздейтін және табиғат пайдаланушыларға жаңа технологияларды енгізу және жаңа жабдық сатып алу үшін қаражат жинақтауға мүмкіндік беретін кешенді экологиялық рұқсаттар бойынша прогрессивті және халықаралық практикаға сәйкес келетін талаптарды енгізу қажет.

      Қазақстан аумағында шығарындыларды мониторингтеу және бақылау процестеріне автоматтандыру және цифрландыру жүйелерін енгізу жөніндегі шараларды көздеу маңызды.

      Есептердің әртүрлі салаларда қайталануынан бас тарту ескеріле отырып, оларды ұсыну процесін оңтайландыру қажет.

      Жеке тұрғын үй құрылысы туралы және жеке қосалқы шаруашылық туралы ақпаратты қоспағанда, мемлекеттік жер учаскелеріне, су объектілеріне және жер қойнауы учаскелеріне құқық беру тәртібінің ашықтығын қамтамасыз етуге, оның ішінде тиісті ақпараттық жүйелерге жалпыға ортақ қолжетімділікті қамтамасыз ету арқылы қамтамасыз етуге бағытталған шараларды қабылдау маңызды.

      Қазіргі жағдайларда жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүзеге асырудың тиімді және тұрақты режимін қамтамасыз ету, атап айтқанда:

      тау-кен металлургия кешенінің инвестициялық рейтингінің көшбасшы елдерінің ұқсас дерекқорларына сәйкес келетін минералдық ресурстардың көп функционалды ұлттық дерекқорында іске асырылатын жер қойнауын пайдалану саласына байланысты рәсімдерді оңтайландыру жөніндегі жұмысты жалғастыру;

      жер қойнауын пайдалану саласын әкімшілендіру процесінде кемшіліктерді уақтылы анықтау және оларды жою үшін шаралар қабылдау;

      салық жеңілдіктерін қоспағанда, жер қойнауын пайдалану саласындағы инвестициялық тартымдылықты одан әрі жақсартуды жүзеге асыру үшін заңнамалық базаны одан әрі жетілдіру қажет.

      4.10. Мемлекеттің қылмысқа қарсы іс-қимыл саласындағы саясаты құқықтық саясаттың маңызды бағыты болып табылады.

      Қазіргі заманғы қылмыстық-құқықтық саясат адамның, оның құқықтары мен бостандықтарының, сондай-ақ қоғам мен мемлекеттің қылмыстық қатерден қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

      Қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнаманың тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған тетіктерді тұжырымдау маңызды.

      Қылмыстық заңнаманың мақсаттарына қол жеткізу үшін мынадай мәселелерді шешу:

      адам құқықтары саласындағы халықаралық-құқықтық стандарттардың талаптарын, қылмысқа қарсы іс-қимылды және ұлттық құқықтық жүйенің ерекшеліктерін ескере отырып, қылмыстық заңнаманы және оны қолдану практикасын жетілдіру, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылықтың жаңа ұғымын тұжырымдау;

      қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша жаза тағайындау тетіктерін жетілдіру;

      қылмыстық-процестік және қылмыстық-атқару заңнамасын бір мезгілде түзете отырып, қылмыстық заңнаманы оңтайландыру;

      елдегі криминогендік жағдайды сапалы жақсартуға қол жеткізу қажет.

      Қылмыстық-құқықтық саясаттың негізгі бағыттарын іске асыру әлеуметтік және криминологиялық негізділік талаптарын ескере отырып жүзеге асырылуға тиіс.

      Қылмыстық-кұқықтық реттеудің жазалау, қалпына келтіру және алдын алу құралдарының теңгерімділігі маңызды болып табылады.

      Осы тұрғыда қылмыстық заңнаманың бұзылған құқықтарды қалпына келтіруге, сотталғандар тарапынан да, өзге адамдар тарапынан да жаңа құқық бұзушылықтардың алдын алуға барынша бағытталуы артатын болады. Қылмыстық-құқықтық нормалардың санкциясын қалыптастыру кезінде олардың қоғамдық қауіптілік дәрежесі мен құқық бұзушылық сипатына мөлшерлес болу қағидаты мүлтіксіз сақталуға тиіс.

      Алда қылмыстық жауаптылықтан немесе жазадан босатылатын адамдарға қатысты оларды қолдану мүмкіндігін белгілеп, қосымша жазаларды қылмыстық-құқықтық ықпал ету шараларына трансформацнялауды жүзеге асыру тұр.

      Бұдан басқа, қазіргі заманғы сын-тегеуріндер мен қатерлер, оның ішінде ІТ-технологияларды пайдалана отырып жасалатын заманғы сын-тегеуріндер мен қатерлер аясында, қылмыстық мақсаттарда жасанды интеллектіні қолданғаны үшін жауаптылықты көздейтін құқық бұзушылықтың жекелеген кұрамын енгізу жолын қоса алғанда, қылмыстық заңнаманы тұрақты негізде жетілдіріп отыру керек.

      4.11. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу қызметі саласындағы ЭЫДҰ елдерінде адам құқықтары мен оның заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз ету деңгейіне жақындауға ұмтылысы сотқа дейінгі тергеп-тексеру органдары, прокуратура және сот арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажыратып, қылмыстық процестің үш буынды моделін кезең-кезеңімен енгізе отырып, құқық қорғау және сот жүйелерін одан әрі реформалау, сондай-ақ қылмыстық сот ісін жүргізу нысандарын оңайлату және қысқарту бойынша алынған стратегиялық бағытты жалғастыруды талап етеді.

      Оның табысты болуы үшін мына міндеттерді шешу талап етіледі:

      азаматтардың әділ сот төрелігіне қол жеткізуін барынша қамтамасыз ету жолымен тараптардың жарыспалылығы мен тең құқылығы қағидатын дамытуды жалғастыру, сондай-ақ айыптауға бейімділікті болдырмау;

      қылмыстық іс үшін маңызы бар нақты деректерді жинауда қорғаушы тараптың өкілеттіктерін кеңейту және күшейту;

      кінәсіздік презумпциясының конституциялық қағидаттарын қамтамасыз етуге және мүлтіксіз сақтауға және жеке өмірге қол сұғылмаушылықты қамтамасыз етуге бағытталған тетіктерді күшейту;

      тәуелсіз сүзгілер есебінен тежемелік және тепе-тендіктің тиімді жүйесін айқындай отырып, қылмыстық процестің негізгі кезеңдерін және ондағы әрбір органның жауапкершілік аймағын ажырату жөнінде тәсілдер тұжырымдау;

      процестік шешімдер қабылдаудың формалданған тәртіптерін қысқарту мақсатында сотқа дейінгі іс жүргізудегі рәсімдерді оңтайландыру және оңайлату;

      қылмыстық процесте мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын және бұлтартпау шараларын қолдану тәртібін жетілдіру;

      қылмыстық жолмен алынған ақша, құндылықтар мен мүлік шетелде болған және оларды толық анықтау, қадағалау, тоқтатып қою мен алып қоюға бастама жасау үшін сотқа дейінгі тергеп-тексерудің ақылға қонымды мерзімдерінен едәуір асатын ұзақ уақыт қажет болған кезде оларды соттың бөлек іс жүргізіп тәркілеу мүмкіндігін - тәркілеу үшін негіз болып табылатын қылмысқа қатысты жүргізілген қылмыстық іс бойынша заңды күшіне енген үкім негізінде (қаржылық тергеп-тексеру институты) көздеу қажет (Эстония ҚІЖК-нің 16-тарауына ұқсас);

      қылмыстық процеске ақпараттық және цифрлық технологияларды енгізу процесін, оның ішінде алқабилер тізімдерін қалыптастыруды цифрландыру процесін жалғастыру,

      4.12. Жазаларды орындау мен өтеудің тәртібі мен шарттарын реттеуді және қылмыстық-құқықтық реттеудің өзге де шараларын жақсарту, сондай-ақ сотталғандардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды күшейту мақсатында қылмыстық-атқару заңнамасын, оның ішінде оны жалпыға бірдей танылған халықаралық стандарттарға жақындату жолымен одан әрі жетілдіру талап етіледі.

      Сотталғандардың мінез-құлқын тиімді бақылауды қамтамасыз ететін қазіргі заманғы технологиялар мен бейнетіркеу құралдарын бір мезгілде енгізе отырып, сотталғандарды ұстаудың камералық түріне одан әрі көшу жөніндегі жұмысты жалғастыру маңызды.

      Әртүрлі өлшемшарттар бойынша талдау жасау мүмкіндігімен ҚАЖ мекемелері мен пробация қызметтерінде жазаларды орындау және сотталғандар санын автоматтандырылған есепке алу процестерін цифрландыруды жалғастыру қажет.

      Мұнымен қатар қоғамдық жұмыстарға байланысты жазаны орындауға жариялылық элементтерін беру, оның ішінде сотталғандар үшін арнайы тану киімін киіп жүру міндетін енгізу арқылы беру мәселесін пысықтау талап етіледі. Шетелдік тәжірибе мұндай шараның терең профилактикалық әсері бар екенін дәлелдейді.

      ҚАЖ мекемелерінің түрлерін кезең-кезеңімен оңтайландыру мүмкіндігін қарастыру маңызды, өйткені ізгілендіру жағдайында қамаудағылардың құрылымы айтарлықтай өзгерді (бас бостандығынан айыруға сотталғандардың 90%-дан астамы ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін жазасын өтеп жатыр). Түрлерді оңтайландыру сотталғандарды этаппен алып жүру үшін бюджеттен бөлінетін едәуір қаржы қаражатын үнемдеуге, сондай-ақ туыстарының жазасын өтеу орындарына қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы сотталғандардың әлеуметтік пайдалы байланыстарын сақтауға мүмкіндік беретін сияқты.

      Бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазаларды сапалы орындау өзекті болып қала береді. Осыған байланысты пробация қызметінің және оның қызметкерлерінің ұйымдастырушылық-құқықтық мәртебесін арттыру мүмкіндігін түрме қызметінен пробацияның дербестігін қамтамасыз ету және қаржыландырудың жеке нысаналы кіші бағдарламасын бөлу арқылы қарастыру қажет.

      Азаматтық қоғам өкілдерін тарта отырып, жеке және икемді дағдыларды дамытуға бағытталған халықаралық озық тәжірибені ескере отырып, пенитенциарлық пробацияны іске асыру, яғни ҚАЖ (пенитенциарлық) мекемелерінде бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеп жатқан адамдарды қайта әлеуметтендіру тәсілдерін қайта қарау талап етіледі, өйткені қазіргі нысандағы пробацияның осы түрі өзінің тиімсіздігін көрсетті.

      Пенитенциарлықтан кейінгі пробацияны іске асыру жөніндегі жұмысты сандық көрсеткіштерден сапалық көрсеткіштерге қайта бағдарлау маңызды.

      Сотталғандардың жазасын өтеуіне байланысты мәселелерді шешу үшін пробация қызметтері мен ҚАЖ мекемелерінің жергілікті атқарушы органдармен тиімді өзара іс-қимылы заңнамалық реттеу қажеттігін негіздейді.

      4.13. Цифрлық кеңістікті дамыту цифрландыру және ақпараттандыру саласындағы реттеушілік саясатты жетілдіруді талап етеді.

      Қоғамның қазіргі заманғы дамуы барабар нормативтік реттеуді талап ететін инновациялық цифрлық технологиялардың күнделікті өмірге кеңінен енгізілуімен сипатталады.

      Жасанды интеллект пен робототехниканы құқықтық реттеу қажеттілігі, ең алдымен, олардың іс-әрекеттерінен келтірілген зиян үшін жауапкершілікті бөлу мәселесін шешумен, сондай-ақ жасанды интеллектінің қатысуымен жасалған туындыларға зияткерлік меншік құқығының тиесілігін нақтылау мәселесін шешумен айқындалады.

      Шетелдік юрисдикцияларда пилотсыз автомобильдерді қолданумен болған бірқатар қайғылы оқиғалардан кейін роботтарға құқықтық мәртебе беру мүмкіндігі және соның салдарынан жасанды интеллектіні заңды жауапкершілікке тарту мүмкіндігі кеңінен талқылана бастады.

      Осыған орай инновациялық цифрлық технологияларды пайдалану нәтижесінде, оның ішінде оларды жасаушылар мен иеленушілер жауапкершілігінің аражігін неғұрлым нақты ажырату жолымен азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін қорғайтын тетіктердің жеткіліктілігі тұрғысынан ұлттық заңнамаға талдау жүргізу маңызды.

      Сонымен бір мезгілде, мұндай технологиялық құбылыстарды шамадан тыс реттеу осы саланың дамуына кедергі келтіруі мүмкін.

      Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, инновациялық цифрлық технологияларды енгізу және дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау және осындай технологияларды қолдану арқылы азаматтардың құқықтарын әлеуметтік қауіпті әрекеттер жасаудан қорғау арасындағы реттеуші ымыраға келу қажет.

      Цифрлық кеңістікті қолдануға байланысты қатынастарды құқықтық реттеуді трансформациялаудың негізгі аспектілері транзиттік-коммуникациялық әлеуетті арттыру және цифрлық ортаға деген сенімді арттыру, ақпараттық қауіпсіздік пен дербес деректерді қорғау саласындағы заңнамада белгіленген талаптардың жаппай сақталуын қамтамасыз ету болуға тиіс.

      Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар Интернеттің, электрондық коммерцияның, іздеу қызметтерінің, әлеуметтік желілердің пайда болуы мен дамуына, сондай-ақ смартфондар мен планшеттердің кең таралуына байланысты бұрын-соңды болмаған мөлшерге дейін құрылымдалған және құрылымданбаған ақпараттың, оның ішінде азаматтардың жеке өміріне қатысты ақпараттың бұрын болмаған үлкен көлемін жинауға және жүйелеуге жағдай жасады.

      Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнама үлкен деректер технологияларын қолданумен байланысты құқықтық қатынастарды ішінара реттейді.

      Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнама ережелерінің деректер ауқымын өңдеудің белгіленген әдістеріне қатысты салыстырмалы тиімділігіне қарамастан, үлкен деректер технологиялары дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнаманың негізінде жатқан бірқатар базалық қағидаттармен үйлеспейді, бұл заңнаманың осы саласын қайта қарауды талап етеді.

      Мұндай жұмысты орындау кезінде Дербес деректерді қорғаудың жалпыеуропалық регламенті бағдар бола алады, өйткені ол жоғары құқықтық деңгейге ие және өзін, тек еуропалық юрисдикцияларда ғана, стандарт ретінде көрсеткен жоқ.

      Сонымен қатар, заңнамада үлкен деректер технологиясын пайдалану кезінде кемсітушілікке жол бермеу және азаматтарды қадағалау мақсатында гаджеттерді бақылаусыз қолдану үшін шектеу мәселелері реттелуге тиіс.

      Бұл ретте халықаралық тәжірибені ескере отырып, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, байланыс, деректерді өндеу, цифрлық активтер, өнеркәсіпті автоматтандыру, ақпараттық қауіпсіздік, машиналық оқыту және жасанды интеллект, дербес деректер субъектілерінің құқықтарын қорғау саласындағы заңнаманы кодификациялау қажеттілігі пысықталатын болады.

      5-бөлім. Құқық қорғау мен сот жүйелерін және құқық қорғау институттарын дамытудың негізгі бағыттары

      Қоғамның, азаматтар мен бизнестің қажеттіліктеріне жауап беретін құқық қорғау жүйесінің сервистік моделін қалыптастыруға бағытталған құқық қорғау қызметін одан әрі жетілдіру қажет.

      Құқық қорғау органдары мен олардың қызметкерлері қызметінің тиімділігінің өзгермейтін түйінді өлшемшарты халықтың сенім дәрежесі болып табылады. Көрсетілген өлшемшартты тұрақты, үздіксіз арттыру үшін олардың қызметін оның салдарымен күресуден және ведомстволық көрсеткіштерге қол жеткізуден құқық бұзушылықтардың алдын алуға, оның ішінде халықтың сенімі мен құрметіне ие қызметкерлерді мансаптық ілгерілету арқылы ауыстыра отырып, трансформациялауды жалғастыру қажет.

      Халықпен пәрменді кері байланысты қамтамасыз ететін құқық қорғау қызметі сапасының аудиті жүйесін олардың жұмысының тиімділігін бағалау тұрғысынан қайта қарау (полиция қызметкерлерінің әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағымдарды төмендету, олардың жұмысы туралы оң пікірлерді ұлғайту, жұмыс сапасын бағалау, халық тарапынан сенімнің жоғары деңгейін қамтамасыз ету және т.б.) талап етіледі. Мұндай аудиттің нәтижелері қызметкерлерді көтермелеу және оларды жоғары лауазымдарға ұсыну мәселелеріне нақты әсер етуі керек.

      Құқық қорғау органдарының қызметкерлерін тұрақты оқыту тиімді жұмысты жүзеге асырудың негізгі шарты болып табылады. Осыған байланысты құқық қорғау органдарының қызметкерлерін тұрақты негізде озық практикаларға оқытуды жүргізу, шетелдік әріптестермен тәжірибе алмасуды ұйымдастыру, сондай-ақ құқық қорғау бейініндегі халықаралық ұйымдарда өкілдікті белсенді пайдалану маңызды болып көрінеді.

      Бұдан басқа, құқық қорғау органдары үшін кадрлар даярлайтын оқу орындарының жүйесін, оның ішінде дамыған шет елдердің озық тәжірибесін ескере отырып, жетілдіруге бағытталған шаралар қабылдау қажет.

      Қызметкерлерді тиісті әлеуметтік қорғау құқық қорғау органдары қызметінің тиімділігін негіздейді. Осыған байланысты құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен олардың отбасыларына әлеуметтік қолдаудың қосымша шараларын көрсету құқық қорғау жүйесін дамытудың, оның ішінде үш жылда бір рет инфляцияға немесе өзге де макроэкономикалық көрсеткіштерге байланысты қызметкерлердің жалақысын индекстеу түріндегі басым бағыты болуға тиіс.

      Құқық қорғау жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарының бірі ішкі істер органдары көшуді жүзеге асырып жатқан полицияның сервистік моделін дамыту болуға тиіс. Сервистік тәсілге бағдарланған ұлттық полиция моделінің базалық компоненттерін қоғаммен әріптестік өзара қарым-қатынастарды орнатуға, оның ішінде нақты аумақта тұратын тұрғындардың пікірін ескере отырып, мәселелерді шешуге басымдық беру, сондай-ақ азаматтардың полицияға қолжетімділігін жеңілдетуге бағытталған қадамдық қолжетімділікті қамтамасыз ету жолымен бағытталған проактивті жұмыс болады.

      Прокуратураның қадағалауы азаматтар мен бизнес жүгінетін проблемаларды тиімді шешуге, прокурордың өкілеттіктерін және шектелмеген адамдар тобының, қоғам мен мемлекеттің құқықтарын тиімді қорғау жөніндегі құралдарды нақты құқықтық регламенттеуге қайта бағдарланатын болады.

      Прокурордың қылмыстық істер бойынша негізгі процестік шешімдер қабылдау тетігін кезең-кезеңімен енгізу қылмыстық шеңберге тартылған адамдар құқықтарының кепілдіктерін күшейтеді.

      Мемлекеттік органдар мен ұйымдарды, жеке және заңды тұлғаларды елдегі заңдылық пен құқық тәртібінің жай-күйі туралы тиімді және жеткілікті ақпараттық қамтамасыз ету бұрынғыдай құқықтық статистика және арнайы есепке алу туралы заңнамада белгіленген бірыңғай статистикалық қағидаттар мен стандарттардың негізінде, сақталуын заңмен белгіленген шектерде және нысандарда прокуратураның жоғары қадағалауды жүзеге асыруы арқылы кепілдендіру жалғастырылатын болады.

      Азаматтардың мүдделері мен құқықтарының қорғалуына уәкілетті мемлекеттік органдар қызметі ғана емес, прокуратура да кепілдік беретін болады.

      Уәкілетті мемлекеттік органдар "көлеңкелі" экономикаға қарсы күресті күшейтуге шоғырланатын болады.

      Кез келген құқық бұзушылық нысандарына қарсы күрес және олардың профилактикасы инновациялық және цифрлық технологияларды пайдалана отырып, тәсілдер мен әдістерді көбейтуді, заңдылықты және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды, кез келген құқық бұзушылық үшін жазаның бұлтартпастығын қамтамасыз етуді, құқық бұзушылықтарға "мүлдем төзбеушілік (толеранттылық)" қағидатын мүлтіксіз орындауды одан әрі жалғастыруды талап етеді.

      Бұл ретте мемлекеттің осы саладағы құқықтық саясаты прокуратураның елдің құқық қорғау жүйесінің өзегі ретінде оның барлық конституциялық функцияларын пайдалана отырып, тікелей үйлестіруі арқылы іске асырылатын болады.

      Құқық қорғау органдарының сапалы кадрлық құрамы маңызды құрамдас бөлік болып табылады, онда құқық қорғау органдарының қызметкерлерін әлеуметтік, қаржылық және материалдық қамтамасыз етуді біріздендіру және теңестіру талап етіледі.

      Сот жүйесін жаңғырту жөніндегі жұмыс мынадай бағыттар бойынша жалғастыруды талап етеді:

      соттарды одан әрі мамандандыру;

      кассациялық сатыға істерді шығару рәсімін өзгерту;

      қалаларда бірінші сатыдағы соттарды біріктіру.

      Дауларды реттеудің баламалы тәсілдерін дамыту Қазақстанның құқықтық жүйесін дамытудың маңызды векторы болып табылады, өйткені бұл институт қоғамдағы жанжалдар деңгейін төмендетуге ықпал етеді және соттарға жүктемені азайту арқылы сот төрелігін іске асыру сапасын арттырады.

      Осыған байланысты дауларды шешудің баламалы тәсілдерін реттеу саласындағы саясатты жүргізетін уәкілетті мемлекеттік органды айқындау, сондай-ақ олардың тұрақты негізде кеңінен қолданылуын ынталандыратын шаралар қабылдау маңызды.

      Құқық қолдану практикасы төрелік пен медиацияны құқықтық реттеудегі бірқатар кемшіліктерді анықтады, осыған байланысты халықаралық тәжірибені ескере отырып, осы институттарды одан әрі дамыту қажет.

      Кадрларды іріктеу және ілгерілету жүйесі:

      судьялыққа кандидаттар үшін біліктілік емтиханының рәсімдерін;

      судьяларды конкурстық іріктеу тетіктерін;

      судья лауазымдарына кадр резервін қалыптастыру тәртібін;

      сот жүйесіне қоғамдық сенім деңгейін арттыру мақсатында судья лауазымына кандидаттарды тестілеу процесіне жұртшылықтың қатысуын кеңейтуді цифрландыру ескеріле отырып, одан әрі жетілдіруге бағдарланатын болады.

      Перспективада судьяларды іріктеу мен ілгерілету жүйесін жаңғыртудың негізгі векторы тек судья кадрларының рекрутингінен жоспарлы түрде Жоғары Сот Кеңесінің қызметінде HR-менеджмент жүйесінің барлық компоненттерін неғұрлым толық пайдалануды қамтамасыз ету жағына ауысу болуға тиіс.

      Судьяларға қатысты тәртіптік жаза шараларын объективті емес қолдануды болғызбау үшін сот істерін қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзу негіздерін нақтылау қажет.

      Сот сараптамасын жаңғыртуға бағытталған шараларды қабылдауды жалғастыру маңызды.

      6-бөлім. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметті құқықтық қамтамасыз ету

      Мемлекеттің құқықтық саясатының халықаралық-құқықтық аспектілері қазіргі жағдайларда халықаралық қатынастарды тұрақтандыруға және жаңа жаһандық қатерлер мен сын-тегеуріндерді еңсеруге бағытталған. Осыған байланысты саясаттың негізгі бағыттарының бірі мемлекеттің ұлттық мүдделерін қорғауды ескере отырып, сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызметін құқықтық қамтамасыз ету болып табылады.

      Сыртқы экономикалық саясат экономикалық дипломатия құралдарын пайдалану, халықаралық ұйымдарда, көпжақты экономикалық интеграциялық бірлестіктерде мемлекеттік мүдделерді ілгерілету және қорғау арқылы әлемдік экономикаға одан әрі интеграциялауға бағдарланатын болады.

      Осыған орай ұлттық заңнаманың елеулі құрамдас бөлігі Қазақстан Республикасының халықаралық-құқықтық міндеттемелерінің ықпалымен одан әрі де қалыптастырылатын болады.

      Осыған байланысты интеграциялық бірлестіктер шеңберінде халықаралық-құқықтық құжаттар мен шешімдер дайындау процестерінде ұлттық мүдделерді қорғау сапасын, сондай-ақ мұндай міндеттемелерді ұлттық заңнама деңгейінде имплементациялаудың сапалы құрамдасын арттыруға бағытталған шаралар қабылдау маңызды.

      Алдағы уақытта құқық қолдану практикасының сапасын арттыруға ден қою қажет. Бірінші кезекте, халықаралық шарттар саласындағы заңнаманы мүлтіксіз сақтау қажет.

      Халықаралық шарттарды жоспарлау барысында және жасасудың кейінгі кезеңдерінде Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін негізге алу, олардың салалық орындылығын мұқият бағалау, ықтимал әлеуметтік-экономикалық және саяси салдарды болжамдау маңызды. Халықаралық шарттарды жасасудың сапалы пысықталуы халықаралық аренада мемлекеттің мүдделерін қорғау деңгейіне тікелей әсер етеді.

      Қазақстан Республикасының қолданыстағы халықаралық шарттарының міндетті және адал орындалуын қамтамасыз ету қажет. Осыған байланысты халықаралық шарттардың жүйелі мониторингінің сапасын арттыру қажет. Сапалы мониторинг халықаралық әріптестер тарапынан өз міндеттемелерін сақтамау фактілері анықталған жағдайда барабар жауап шараларын уақтылы әзірлеуге мүмкіндік береді.

      7-бөлім. Құқықтық білім беру, құқықтық насихат

      Азаматтық белсенділік құқықтық мемлекет болуының қажетті шарты болып табылады, бұл өз кезегінде жеке тұлға мен қоғамның құқықтық мәдениетінің деңгейіне тығыз байланысты.

      Құқықтық сауаттылықты арттыру, Конституцияда белгіленген негіз қалаушы құндылықтарға сәйкес азаматтардың заңды әлеуметтік-белсенді мінез-құлқын қалыптастыру мақсатында құқықтық насихат пен құқықтық білім беруге байланысты жоспарлы жұмысты жалғастыру қажет.

      Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына өз құзыреті шегінде жүргізілетін құқықтық саясатты құқықтық жария етумен жүйелі негізде айналысу, сондай-ақ құқықтық насихаттың әртүрлі нысандарын: тиісті ақпаратты бұқаралық ақпарат құралдарында тарату, құқықтық тәрбие мен құқықтық проблематика бойынша тегін әдебиет шығару, жария іс-шаралар өткізу арқылы қабылданатын нормативтік құқықтық актілердің негізгі ережелері туралы хабардар ету қажет.

      Заң қызметтерінің жұмысы ұлттық заңнаманың тұтастығын қамтамасыз ету үшін стратегиялық маңызға ие, бұл осындай қызметтердің кадрлық әлеуетін күшейтуді қажет етеді.

      Сонымен қатар, азаматтар үшін мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін пайдаланудың ыңғайлылығын жақсарту қажет.

      Құқықтық ағартуды, сондай-ақ мемлекеттік бастамаларды танымал етуді және олардың тиімді іске асырылуын жергілікті жерлерде азаматтық секторды кеңінен тарта және уәкілетті орган тарапынан тиісті жағдайлар жасай отырып жүзеге асыру қажет.

      Бұдан басқа, заңгерлік білім беру жүйесін жаңғырту қажеттігі пісіп-жетілді.

      Қоғамдық өмірдің үдеп келе жатқан серпінін және таяудағы болашақта кейбір кәсіптегі жұмыскерлердің бір бөлігінің жасанды интеллектімен алмастырылатынын ескере отырып, орта және жоғары кәсіптік білім беру жүйесінде қайта даярлау мен біліктілікті арттыру нысандарын заңнамалық тұрғыдан регламенттеуге көбірек көңіл бөлу қажет.

      Білімді бағалаудың объективті жүйесін енгізу үшін заңгерлік жоғары оқу орындары мен заң факультеттерінде академиялық адалдық жүйесін жаппай енгізуге арналған шараларды заңнамалық тұрғыдан бекіту керек.

      Заң пәндерін оқытумен айналысатын жоғары оқу орындарының лицензияларын беруге және ұзартуға қойылатын талаптарды қайта қарау оқыту сапасы төмен оқу орындарының азаюына ықпал ететін болады.

      Мұнымен қатар білім беру даярлығы курсын аяқтағаннан кейін тандаған жұмыс бейіні бойынша түлектердің міндетті практикалық тағылымдамадан өту тетіктерін, сондай-ақ мамандық бойынша заң практикасына жіберу туралы мәселені шешу шеңберінде дағдылар мен білімді тексеру тетіктерін енгізу мәселелерін қарау қажет.

      Заң ғылымын дамытуда ғылыми-зерттеу институттары шешуші рөл атқарады. Осыған байланысты мұндай институттар жүзеге асыратын қызметті ынталандыру және қолдау шараларын қабылдау қажет.

      8-бөлім. Осы Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер. Осы Тұжырымдаманы іске асыруда қолданылуы көзделген құқықтық актілердің тізбесі

      8.1. Осы Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер

      Осы Тұжырымдаманы іске асыру қазақстандық қоғамның орнықты экономикалық және әлеуметтік дамуына, биліктің нәтижелілігі, ашықтығы және жауапкершілігі, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының қорғалуы қағидаттарында мемлекеттік басқару моделін құруға ықпал ететін болады, бұл "Қазақстан-2050" Стратегиясында белгіленген бағыттың жалғасы болып табылады.

      2030 жылға қарай негізгі күтілетін нәтижелер - ЭЫДҰ елдерінің:

      Дүниежүзілік Банктің мемлекеттік басқару тиімділігінің индексі бойынша - 80 процентильден төмен емес;

      World Justice Project құқық үстемдігінің индексі бойынша - 0.60 баллдан төмен емес;

      Transparency International сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша - 55 баллдан төмен емес;

      Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің "Сот жүйесінің тәуелсіздігі" индикаторы бойынша - 50-орыннан төмен емес;

      Дүниежүзілік экономикалық форумның Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің "Полиция қызметтерінің сенімділігі" индикаторы - 60-орыннан төмен емес орташа деңгейіне қол жеткізу.

      8.2. Осы Тұжырымдаманы іске асыруда қолданылуы көзделген құқықтық актілердің тізбесі

      Өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделетін құқықтық актілердің тізбесі:

      "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы;

      "Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы;

      "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы;

      Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі;

      Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;

      Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі;

      "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының кодексі;

      "Қазақстан Республикасындағы кедендік реттеу туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі;

      "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі;

      Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі;

      Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексі;

      Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі;

      Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі;

      Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі;

      Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі;

      Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі;

      "Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Мемлекеттік мүлік туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Интегралды микросхемалар топологияларын құқықтық қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Ақпаратқа қол жеткізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Төрелік туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Медиация туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу, бақылау және қадағалау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Ең төменгі әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Құқық қорғау қызметі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Алқабилер туралы" Қазақстан Республикасының Заңы;

      "Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының заң қызметтері туралы үлгі ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы;

      "Қазақстан Республикасы Үкіметінің Регламенті туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

      Әзірленуі көзделетін құқықтық актілердің тізбесі:

      Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексі.

Об утверждении Концепции правовой политики Республики Казахстан до 2030 года

Указ Президента Республики Казахстан от 15 октября 2021 года № 674.

      В соответствии с пунктом 1 статьи 40 Конституции Республики Казахстан в целях дальнейшего определения основных направлений правовой политики государства ПОСТАНОВЛЯЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Концепцию правовой политики Республики Казахстан до 2030 года (далее – Концепция).

      2. Установить, что настоящая Концепция является основой для разработки соответствующих документов Системы государственного планирования в области правовой политики государства, перспективных и ежегодных планов законопроектных работ Правительства Республики Казахстан, проектов нормативных правовых актов Республики Казахстан.

      3. Государственным органам Республики Казахстан при разработке и реализации своих документов Системы государственного планирования руководствоваться положениями Концепции.

      4. Правительству Республики Казахстан в трехмесячный срок разработать и утвердить План действий по реализации Концепции.

      5. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

      6. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

      Президент
Республики Казахстан 		К. Токаев

  УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 15 октября 2021 года № 674

Концепция правовой политики Республики Казахстан до 2030 года

Содержание

Раздел 1.

Анализ текущей ситуации


Раздел 2.

Обзор международного опыта в сфере развития правовой политики


Раздел 3.

Основные принципы правовой политики


Раздел 4.

Основные направления развития национального права


Раздел 5.

Основные направления развития правоохранительной и судебной систем и правозащитных институтов


Раздел 6.

Правовое обеспечение внешнеполитической и внешнеэкономической деятельности


Раздел 7.

Правовое образование, правовая пропаганда


Раздел 8.

Ожидаемые результаты реализации настоящей Концепции



Перечень правовых актов, посредством которых предполагается реализация настоящей Концепции


1. Анализ текущей ситуации

      Концепция правовой политики Республики Казахстан до 2030 года является документом Системы государственного планирования, определяющим приоритетные направления развития национального права, правоохранительной и судебной систем, внешнеполитической и внешнеэкономической деятельности, а также правового образования и правовой пропаганды.

      В рамках реализации Концепции правовой политики на период с 2010 по 2020 года приняты меры по модернизации казахстанской правовой системы, позволившие усовершенствовать модель государственного управления, направленную на улучшение благосостояния населения, наращивание экономического роста и решение ряда вопросов в области образования, здравоохранения, социальной защиты и трудоустройства.

      Заложенные в ней цели и меры по их реализации полностью корреспондируются со Стратегией "Казахстан – 2050" и Планом нации, являющимися главными ориентирами дальнейшего государственного развития.

      В 2017 году в Конституцию Республики Казахстан внесены изменения, расширившие полномочия Парламента и Правительства, а также дополнения, касающиеся требований, предъявляемых к кандидату в президенты республики.

      Впервые на уровне Конституционного закона "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов" заложена основа института парламентской оппозиции и определена ее роль в Парламенте.

      В целях содействия в привлечении инвестиций путем создания привлекательной правовой среды для субъектов финансовых услуг принят Конституционный закон "О Международном финансовом центре "Астана", устанавливающий особый правовой режим на территории данного центра.

      В новой редакции принят ряд кодифицированных актов: в 2011 году – Кодекс о браке (супружестве) и семье, в 2014 году – Уголовный, Уголовно-процессуальный, Уголовно-исполнительный кодексы и Кодекс об административных правонарушениях, в 2015 году – Гражданский процессуальный и Трудовой кодексы, в 2017 году – Налоговый и Таможенный кодексы, в 2020 году – Кодекс о здоровье народа и системе здравоохранения.

      Наряду с этим принято решение систематизировать нормы законодательства о недрах и недропользовании, законодательства об административных процедурах и административном судопроизводстве, а также в сфере предпринимательства, следствием чего стали разработка и принятие Предпринимательского кодекса, Административного процедурно-процессуального кодекса и Кодекса о недрах и недропользовании.

      В два раза сокращен регистрационный барьер для создания политических партий, введена обязательная 30 % квота для женщин и молодежи в партийных избирательных списках.

      Принят новый Закон Республики Казахстан "О порядке организации и проведения мирных собраний", которым введен уведомительный принцип в организации и проведении митингов, определен исчерпывающий перечень оснований отказа в проведении мирного собрания.

      Существенной модернизации подверглось административное право. Предпринятые меры направлены на расширение возможностей граждан участвовать в процессе принятия решений через развитие саморегулирования, передачу несвойственных государству функций в конкурентную среду и саморегулируемым организациям. Предусмотрены правовые гарантии граждан при осуществлении государственными органами разрешительных и уведомительных процедур. Ежегодно растет доля государственных услуг, получаемых в электронной форме.

      В сфере образования отменено лицензирование дошкольных организаций образования, внедрено единое национальное тестирование, ставшее государственной системой оценки качества образования, система высшего образования перешла к кредитной системе. Для повышения эффективности и прозрачности деятельности в организациях образования созданы коллегиальные органы управления, введены новые правила назначения ректоров по принципу выборности, вузы перешли на самостоятельность в академических и управленческих вопросах, принят Закон Республики Казахстан "О статусе педагога".

      В сфере здравоохранения осуществлен переход на обязательное социальное медицинское страхование, модернизировано функционирование организаций здравоохранения – внедрены элементы корпоративного управления и национальная система аккредитации. На законодательном уровне закреплено государственное регулирование цен на лекарственные средства, осуществлен переход на референтное ценообразование. Внедрены медицинские информационные системы, продолжается переход на безбумажное ведение медицинской документации.

      Приняты законы, направленные на совершенствование отношений в сфере социального обеспечения, – "О миграции населения" (2011 год), "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан" (2013 год), "О профессиональных союзах" (2014 год), "О минимальных социальных стандартах и их гарантиях" (2015 год), "О занятости населения" (2016 год), "Об обязательном социальном страховании" (2019 год), "О ветеранах" (2020 год), а также комплекс поправок в части предоставления адресной социальной помощи.

      Модернизации подверглась и судебная система, в результате чего приняты меры, направленные на расширение доступа к правосудию, повышение прозрачности и укрепление независимости судебной системы.

      Иные сферы общественной жизни также были затронуты нормативно-правовым регулированием в целях поступательного развития государственных и общественных институтов для устойчивого социально-экономического развития Казахстана.

      В то же время современные вызовы и амбициозные задачи, стоящие перед Казахстаном, обуславливают необходимость дальнейшего совершенствования действующей системы права с учетом обеспечения преемственности основных направлений и ключевых проектов предыдущего документа.

      Так, обзор нормотворческого процесса позволяет отметить отдельные проблемы, связанные с порядком разработки и рассмотрения проектов нормативных правовых актов.

      На сегодняшний день первостепенное значение придается нормотворчеству как основному средству достижения целей проводимой политики в той или иной сфере. Учитывая, что в результате преимущественного разрешения вопросов общественного характера посредством принятия нормативных правовых актов формируется большое количество регуляторных мер, необоснованное регуляторное бремя, важно придать новый импульс ретроспективной оценке законодательства и альтернативным способам, не связанным с регуляторным вмешательством. Альтернативные методы могут включать в себя более гибкие и менее традиционные правила, обусловленные потребностями практической деятельности и предусматривающие эффективные стимулы для поведения субъектов правоотношений.

      С принятием Закона Республики Казахстан "О доступе к информации" концепции законопроектов, проекты нормативных правовых актов опубликовываются на интернет-портале "Открытые НПА". Однако активного участия граждан в обсуждении не наблюдается. Низкий уровень обратной связи со стороны государственных органов, обусловленный недостаточным количеством, а в отдельных случаях некачественной составляющей механизмов взаимодействия с общественностью, служит причиной разочарования заинтересованных групп, а также снижает стимулы к участию в этом процессе.

      Государственными органами проводятся различного рода мероприятия, где обсуждаются и рассматриваются статистические анализы, научные идеи и исследования, которые могут быть использованы при нормотворческой деятельности. Принимая во внимание, что качество правовой политики в достаточной мере зависит от наличия надежных и объективных данных, важно обратить внимание на вопросы, связанные со сбором, хранением, обработкой, анализом данных и управлением ими.

      Следует продолжить развивать потенциал, заложенный в положениях важнейшего правового документа – Конституции, поскольку неукоснительное соблюдение конституционных прав и гарантий является залогом достижения высоких задач, поставленных перед государством.

      Формула политической системы "Сильный Президент – влиятельный Парламент – подотчетное Правительство" должна обеспечиваться конституционным законодательством и регулированием деятельности всех органов государственной власти.

      В части административного права требуют своего разрешения следующие вопросы.

      Важно определить функции, которые могут быть осуществлены только государством, и проводить работу, направленную на оптимизацию государственных функций посредством их переосмысления и передачи в конкурентную среду.

      Кодексом об административных правонарушениях сформирована достаточно устойчивая система административных правонарушений и наказаний. В то же время важно принять решение по вопросам, связанным с несоразмерностью штрафов, безальтернативностью наказаний по отдельным составам, что, в свою очередь, не позволяет в полной мере применить справедливое наказание.

      Принятие Административного процедурно-процессуального кодекса стало новой вехой развития отношений, возникающих между административными органами и гражданами, в соответствии с высшими ценностями Конституции. Вместе с тем новые принципы и гарантии не могут быть применены к тем публично-правовым спорам, порядок рассмотрения которых сохранился в Гражданском процессуальном кодексе, что необходимо пересмотреть.

      Сохранены и продолжают применяться определенные льготы для различных приоритетных отраслей экономики и субъектов малого и среднего бизнеса, предоставляющие сниженные ставки налогов и упрощенный порядок налогообложения. Отменены сбор с аукционов и плата за пользование судоходными водными путями и земельный налог под многоквартирными жилыми домами. Вместе с тем сегодня взимается около 40 различных налогов и сборов, их администрирование усложнено, что требует дальнейшей работы над оптимизацией и упрощением.

      Особую важность приобретают проблемы, связанные с безвозвратным выводом капитала из страны. Действующая система контроля не отвечает современным вызовам и угрозам и требует существенного развития в условиях глобализации и цифровизации всех процессов. Необходим качественный мониторинг по предупреждению, выявлению и пресечению незаконного вывода средств за рубеж.

      Недостаточность автоматизации таможенных процедур приводит к сохранению неформальных контактов между частными субъектами и сотрудниками таможни, длительности обработки таможенной документации.

      В гражданском законодательстве не в полной мере разрешен вопрос определения пределов государственного вмешательства в деятельность частных субъектов.

      Институт государственно-частного партнерства (далее – ГЧП) зарекомендовал себя в мире в качестве эффективного института взаимодействия бизнеса и государства. Казахстанский опыт введения института публично-частного партнерства характеризуется повышенным вмешательством государственных органов в реализацию проектов ГЧП, а также недостаточным учетом мнения населения при подготовительных процедурах заключения договоров ГЧП.

      Роль некоммерческих организаций в жизни общества трудно переоценить. В процессе своей деятельности такие организации участвуют в разрешении социальных вопросов. В свете изложенного важно обратить внимание на пересмотр порядка регистрации и требований к отчетности.

      На сегодняшний день общий уровень практики корпоративного управления в Казахстане является невысоким и не в полной мере соответствует международным стандартам. Такие факторы оказывают негативное влияние на защиту интересов акционеров, эффективность работы и конкурентоспособность компаний.

      Гражданское законодательство содержит большое количество императивных норм в части регулирования договорных отношений, что противоречит принципу свободы договора.

      Кроме того, отсутствуют закрепленные законодательством критерии определения размера морального вреда.

      Последние годы демонстрируют повышение количества рассматриваемых гражданско-правовых споров в суде. Такая тенденция не сказывается положительно на судебной системе, поскольку вызывает повышенную загруженность и, следовательно, снижает качество отправления правосудия.

      Необходимо найти разумный баланс между доступностью правосудия и чрезмерной загруженностью судов, в том числе и от большого количества необоснованных исков.

      Системные подходы и практические инструменты осуществления деятельности небанковского сектора требуют регулярного обновления и своевременной реакции на возникающие вызовы и проблемы.

      Невысокая степень вовлеченности населения на фондовый рынок вызывает необходимость ускорения его цифровизации.

      Сфера социального обеспечения регулируется множеством законодательных документов: 17 законов, более 100 подзаконных нормативных правовых актов. Большой объем и разрозненность социального законодательства обуславливают появление многочисленных противоречий и пробелов, а также вызывают затруднение в правоприменении, что необходимо изменить.

      Новые технологии, а также сложившаяся ситуация в мире оказали свое влияние и на трудовые отношения. Практика показала имеющиеся расхождения в области реальных процессов и их регулирования в сфере труда, которые подлежат реформированию с внедрением новых более гибких инструментов.

      Экологическое законодательство требует предпринять меры, направленные на стимулирование природопользователей к снижению выбросов загрязняющих веществ в окружающую среду.

      Эффективное воспроизводство минерально-сырьевой базы Казахстана за счет притока частных инвестиций является в настоящее время приоритетной задачей государства. Одной из составляющих успешного решения этой задачи является продолжение работы, направленной на создание благоприятной нормативно-правовой базы в сфере недропользования.

      Результаты анализа показывают, что в уголовное и уголовно-процессуальное законодательство часто вносятся изменения и дополнения, нарушающие их стабильность. Текущая частота внесения изменений и дополнений в вышеназванные законы способствует возникновению ошибок в правоприменительной деятельности, а также нарушению норм указанных законов лицами, не знавшими о внесенных изменениях.

      Важно продолжить работу, связанную с актуализацией уголовного законодательства с целью обеспечения эффективной и упреждающей уголовно-правовой охраны конституционных ценностей казахстанского общества.

      В условиях стремительного развития инновационных цифровых технологий правонарушители используют новые способы совершения уголовных правонарушений, а также создаются дополнительные криминальные угрозы для многочисленных сфер общественной жизни, в том числе для свободы предпринимательской деятельности, что следует учитывать при модернизации уголовного законодательства.

      Продолжают оставаться актуальными вопросы защиты конституционных прав и свобод граждан, качества осуществления уголовного преследования и отправления судом правосудия.

      По-прежнему превалируют ведомственные показатели (раскрываемость, направление в суд) над соблюдением прав человека.

      Негативные факторы в сфере уголовного процесса обусловлены прежде всего отсутствием четких критериев разграничения полномочий и зон ответственности между органами досудебного расследования, прокуратуры и суда.

      Качество деятельности стороны защиты в первую очередь зависит от спектра ее полномочий на сбор доказательств. Отрасль уголовно-процессуального законодательства, регламентирующая полномочия по сбору доказательств стороной защиты, является наиболее чувствительной для критики со стороны общества, поскольку наблюдается дисбаланс возможностей между сторонами защиты и обвинения, что противоречит принципу состязательности и равноправия сторон.

      Ресоциализация в уголовно-исполнительной системе (далее – УИС) имеет первостепенную важность в вопросе сохранения общественного порядка в государстве. На сегодняшний день данный институт характеризуется наличием проблем, которые связаны с неоказанием в отдельных случаях установленных законом видов помощи: медицинская, образовательная, овладение профессией, получение льгот и социальных выплат.

      Современное развитие общества характеризируется широким внедрением в повседневную жизнь инновационных цифровых технологий, требующих адекватного нормативного регулирования.

      Необходимость правового регулирования искусственного интеллекта и робототехники определяется в первую очередь решением вопроса распределения ответственности за вред, причиненный их действиями, а также решением проблемы определения принадлежности права интеллектуальной собственности на произведения, созданные с участием искусственного интеллекта.

      Объективная потребность общества в обеспечении правопорядка, способного гарантировать защиту личности, общества и государства от преступных посягательств, и действенная антикоррупционная политика государства определяют важность обеспечения социально-правовой защищенности сотрудников правоохранительных органов.

      Вопрос единообразия судебной практики является ключевым в обеспечении доверия к судебной системе. Единообразное применение судами законов позволит сохранить единый и стабильный правовой режим в стране, обеспечить эффективную защиту прав и охраняемых законом интересов, повысить качество принимаемых судебных актов.

      Вместе с тем количество обращений субъектов с обоснованной критикой в адрес судебных решений по поводу необоснованности и нестабильности судебной практики на сегодняшний день не уменьшается.

      Право на судебную защиту относится к конституционному праву и не может быть никем ограничено, в том числе и в кассационном производстве.

      В свете активного участия Казахстана в интеграционных процессах первоочередной задачей правового обеспечения внешнеполитической и внешнеэкономической деятельности является качественная защита национальных интересов при заключении международных договоров.

      Восстановление качества юридического образования является принципиальным условием устойчивого развития правовой системы Казахстана.

      Профессия юриста – одна из немногих профессий, подготовку специалистов по которым могут осуществлять только отечественные высшие учебные заведения. Высокий спрос со стороны абитуриентов на образовательные услуги юридических факультетов в 90-х годах прошлого века при ослаблении государственного контроля и сравнительно невысоком уровне оплаты труда в образовании породил высокую коррупцию в высших учебных заведениях и значительное снижение качества высшего юридического образования.

      Неизбежным следствием тесной связи юридической профессии с национальным законодательством является необходимость иметь собственный профессорско-преподавательский состав и собственную учебно-методическую базу.

      Важную роль в данном вопросе играет совершенствование образовательной программы высшего образования.

Раздел 2. Обзор международного опыта в сфере развития правовой политики

      Международный опыт передовых зарубежных практик показывает, что качественно проработанная правовая политика устраняет излишнюю нормативную нагрузку и обуславливает эффективное государственное управление в целом.

      ОЭСР рассматривает правовую политику наряду с монетарной и бюджетной в качестве одного из главных драйверов экономического роста, позволяющих повысить производительность рынка, уровень занятости, а также прирост ВВП.

      Ввиду этого эффективность правового регулирования является важным элементом конкурентоспособности любой страны и ее привлекательности для иностранных инвесторов.

      В развитых зарубежных юрисдикциях и наднациональных организациях сложился положительный опыт по всем этапам процесса принятия правовых решений: определение проблемы, требующей урегулирования, подготовка проектов актов, привлечение заинтересованных сторон, а также принятие соответствующих актов и мониторинг их воздействия.

      Эмпирические данные свидетельствуют о том, что сравнительно невысокое качество разработки и реализации правовой политики может быть связано в первую очередь с неэффективной координацией регулирующих органов, что приводит к рассредоточению прилагаемых усилий и вызывает многочисленные межведомственные согласования и консультации.

      В свою очередь действенные процедуры координации в области правовой политики могут принести существенные выгоды в виде уменьшения дублирующих полномочий и повышения результативности распределяемых ресурсов.

      Подавляющее большинство стран ОЭСР и Европейский Союз, как правило, придерживаются общеправительственного подхода в политике регулирования и заложили его в основу реформирования государственного сектора, приняли четкую политику регулирования, назначили высокопоставленное должностное лицо, ответственное за содействие достижению прогресса в масштабах всего правительства в области регуляторной политики, а также учредили постоянный и независимый орган, наделенный функциями регуляторного надзора.

      Так, Национальный совет по контролю над регулированием в Германии выступает в качестве независимого органа по надзору, рассматривающего оценки прогнозных последствий, наступающих в результате принятия нормативных правовых актов, которые представляются различными государственными органами.

      В Сингапуре создан Комитет по "умному регулированию", который обеспечивает постоянный пересмотр всех актов, принимаемых ведомствами, входящими в состав Правительства, и при необходимости инициирует их изменение.

      Парламентский секретарь в Грузии является специально уполномоченной должностью в Администрации Президента, Правительстве и каждом из министерств, отвечающих за нормотворческую политику.

      Положительный зарубежный опыт также показывает, что проводимая правовая политика должна основываться на однозначно сформулированных принципах, в том числе последовательности, предсказуемости и прозрачности, а также преследовать конкретные цели.

      Практическое внедрение таких принципов выражается в упорядоченных процедурах внесения изменений и дополнений в законодательство с акцентом на проактивные консультации с заинтересованными лицами, а также доступное изложение правил в нормативных правовых актах, что позволяет гражданам, на которых распространяется вводимое регулирование, выразить свою позицию.

      В свою очередь определение общих целей регулирования способствует концентрированию усилий ведомств в определенном направлении.
К примеру, руководство по "умному регулированию" и перечень контрольных показателей в сфере "умного регулирования" Сингапура обеспечивают тщательность и эффективность проводимой уполномоченными органами экспертизы своих нормативных актов.

      Системный пред-законодательный и пост-законодательный анализ последствий играет важную роль в правовой политике. Согласно отчетам, около трети стран ОЭСР в 2015 году не проводили оценку реального воздействия принятых нормативных правовых актов на регулируемые сферы отношений и не обеспечивали соблюдение их положений. ОЭСР рекомендует систематически проводить такой анализ на предмет необходимости, актуальности и соответствия установленным целям, так как нормативные правовые акты могут устареть в результате изменения потребностей в обществе или научно-технического прогресса.

      Обзор зарубежного опыта показывает, что правительства во всем мире сосредоточены на сокращении уровня бюрократии и административной нагрузки, которые необоснованно ограничивают экономическую деятельность.

      Как правило, бюрократическая волокита усиливается при отсутствии сознательной политики по ее сокращению, что создает нагрузку для граждан и субъектов предпринимательства. Ввиду этого снижение административного давления должно быть важной частью регуляторной политики.

      В этой связи постоянное совершенствование института оценки регуляторного воздействия (ОРВ) является характерным признаком для правовой политики множества развитых государств. Эффективная ОРВ следует четкой политике и руководящим указаниям, включая программы обучения, а также механизмы контроля качества для сбора и использования данных, интегрированных на ранних этапах нормотворческого процесса. Определение конкретных критериев для проведения ретроспективной оценки помогает измерению эффективности правовой политики и распределению ресурсов.

      Концепция "Слышащего государства" в полной мере отвечает международным стандартам в части консультации с заинтересованными сторонами при проведении регуляторной политики в той или иной области. Общепринятой тенденцией является создание большего количества эффективных площадок для коммуникации с общественностью, охватывая заинтересованные группы лиц, международные и неправительственные организации. По итогам проведения таких консультаций составляются краткое обобщение мнений, выраженных по предлагаемым мерам, а также подробные комментарии.

      Широкое и доступное освещение вводимых мер также является неотъемлемым составляющим качественной правовой политики в зарубежных странах, поскольку соблюдение новых регуляций зависит от того, насколько они понятны для граждан и организаций.

      Так, Комитет по политике регулирования ОЭСР рекомендует предоставлять общественности все соответствующие материалы из регуляторных досье, такие как вспомогательный анализ, причины, по которым были приняты регуляторные решения, а также соответствующие данные.

      В свою очередь, практическое руководство по разработке законодательства Европейского Союза предлагает ряд стилистических рекомендаций по разработке проектов законодательства, таких как простые формулировки законодательных терминов, разбивка сложных понятий на более простые и использование повседневного языка.

      В свете стремительного развития больших данных, искусственного интеллекта, квантовых технологий и др. регуляторами повсеместно проявляется активный интерес к таким технологиям.

      Эксперты рекомендуют правительствам развивать человеческий капитал и технологическую инфраструктуру для поддержки проводимой политики автоматизированными процессами и предполагаемыми алгоритмами для их решения.

      По этой причине регуляторы все чаще привлекают частных подрядчиков для совершенствования использования искусственного интеллекта, статистического машинного обучения и интеллектуального анализа больших данных.

      Проведение прогнозного анализа посредством таких технологий позволяет более точно и действенно принимать решения по проблемам, возникающим в обществе.

      Таким образом, анализ международного опыта позволяет определить следующие тенденции и перспективы развития правовой политики:

      1) повышение эффективности координационных процедур между уполномоченными органами в области правовой политики, в том числе посредством установления централизованного надзора за проведением регуляторной политики;

      2) определение принципов правовой политики и общих целей регулирования;

      3) проведение системного пред-законодательного и пост-законодательного анализа последствий;

      4) активное вовлечение заинтересованных сторон в процесс разработки и реализации правовой политики посредством создания большего количества площадок для коммуникации с общественностью;

      5) принятие мер, направленных на надлежащее разъяснение проводимой правовой политики;

      6) использование современных информационных технологий при разработке и реализации правовой политики.

Раздел 3. Основные принципы правовой политики

      3.1. Разумное регулирование

      Регулирование общественной деятельности должно стать крайней мерой при разрешении вопросов, возникающих в общественной жизни, поскольку количество регуляторных мер, превышающих разумный предел, создает регуляторное бремя для ее адресатов.

      В свете этого при решении задач, стоящих перед государством, важно в первую очередь искать альтернативные способы, не связанные с регуляторным вмешательством.

      При необходимости введения регуляторных мер они должны быть изучены на предмет приемлемости для достижения предполагаемых целей и наименьшей степени ограничения прав, свобод и законных интересов граждан и организаций.

      Кроме того, такие меры должны демонстрировать преимущественный уровень положительного влияния, а также учитывать побочные негативные последствия.

      3.2. Прозрачное регулирование

      Прозрачность правовой политики позволит повысить доверие к проводимым реформам вследствие формирования множественных точек доступа заинтересованных сторон в соответствии с концепцией "Слышащего государства", в том числе посредством развития и создания новых институтов, обеспечивающих учет интересов всех сторон, являющихся адресатами регулирования.

      Применение данного принципа будет способствовать принятию наиболее оптимального решения, поможет снизить степень влияния произвольных решений в процессе осуществления правового регулирования, а также станет ключевым фактором для его успеха.

      3.3. Доказательное регулирование

      Доказательный подход должен стать одним из основных векторов развития правовой политики Казахстана.

      В целях повышения качества правовой политики регуляторные решения должны быть основаны на надежных и объективных данных, в том числе научных и экспертных исследованиях, результатах изучения общественного мнения, статистических и иных данных.

      Сведения, демонстрирующие преимущество того или иного способа регулирования, должны быть доступными для проверки.

      Ввиду этого неотъемлемым элементом правовой политики является формирование широкой доказательной базы посредством сбора, хранения, обработки, анализа количественных данных и управления ими.

      3.4. Результативное регулирование

      Требует переосмысления отношение к ретроспективной оценке мер правового регулирования, которая не должна носить эпизодический характер.

      Необходимо систематически осуществлять всесторонний мониторинг эффектов, вызванных введенным регулированием, на предмет действенности и соответствия заявленным целям.

      В случае недостижения предполагаемого результата важно принимать меры, направленные на совершенствование первичных регуляторных подходов.

      3.5. Защита прав, свобод и законных интересов лиц

      Защита основных прав, свобод и законных интересов физических лиц и организаций относится к числу основных, которые подлежат первоочередной и эффективной защите во всех сферах общественной и государственной жизни.

      Деятельность органов судебной и правоохранительной системы в данной сфере представляет важность, поскольку служит гарантом восстановления нарушенных прав и свобод.

      В этой связи является необходимым постоянное развитие вышеуказанных органов не только посредством совершенствования соответствующей законодательной базы, но и путем принятия надлежащих институциональных мер.

Раздел 4. Основные направления развития национального права

      4.1. Фундаментальной основой национальной правовой системы является конституционное право, главным источником которого является Конституция Республики Казахстан.

      Конституционный Совет является органом, обеспечивающим верховенство Конституции Республики Казахстан, в связи с чем важно продолжить работу по дальнейшему совершенствованию механизмов конституционного контроля и исполнения его решений.

      Общеизвестно, что становление гражданского общества и развитие народовластия тесно взаимосвязаны. Широкое вовлечение граждан в управление будет способствовать укреплению моста понимания и согласия между государством и обществом. В этой связи особую актуальность сохраняет дальнейшее совершенствование законодательной базы для всестороннего развития институтов гражданского общества, в том числе посредством усиления общественного контроля над деятельностью органов государственного управления.

      Важно усилить государственную политику в сфере защиты прав человека. Для повышения качества реализации прав человека нужно разработать и поэтапно внедрить национальные индикаторы оценки соблюдения прав человека.

      Конституционное право собственности является одним из основных прав, которое, безусловно, обеспечивает существование и обуславливает реализацию ряда других конституционных прав. В этой связи необходимо уделять серьезное внимание усилению охраны права собственности.

      За прошедшие годы планомерно проводится модернизация политической системы, направленная на повышение роли Парламента, усиление самостоятельности Правительства при одновременном обеспечении его большей подотчетности и подконтрольности Парламенту.

      Конституционным законодательством и регулированием деятельности всех ветвей власти должна обеспечиваться формула политической системы "Сильный Президент – влиятельный Парламент – подотчетное Правительство".

      Ведущую роль в повышении конкурентоспособности современного государства играет развитие местного самоуправления. В этой связи видится важным, чтобы подходы для дальнейшего развития местного самоуправления были выработаны в рамках новой Концепции развития местного самоуправления.

      4.2. Общеизвестно, что совершенствование нормотворчества является объективной потребностью, без реализации которой невозможно положительно воздействовать на экономические, социальные, культурные и иные процессы в обществе.

      Анализ регуляторного воздействия (далее – АРВ) зарекомендовал себя в качестве инструмента, позволяющего качественно оценить правовые, экономические и социальные последствия от принятых нормативных актов. В этой связи видится необходимым развивать данный институт.

      Так, в настоящее время анализу подлежат исключительно акты, возлагающие обязанности на субъекты предпринимательства. Следует рассмотреть вопрос расширения его потенциала.

      При этом следует разработать критерии определения значимости проектов нормативных правовых актов, при достижении которых АРВ должен быть проведен в зависимости от масштаба их влияния на сферу экономической деятельности (пороговые значения возникающих издержек, цели регулирования и т.д.). Такие критерии будут способствовать увеличению количественных данных в прилагаемых расчетах.

      Учитывая расширение потенциала АРВ, необходимо рассмотреть вопрос совершенствования процедур регуляторной политики. Такая мера, во-первых, обеспечит эффективность проведения процедуры АРВ, во-вторых, позволит привлечь специалистов из различных областей, что, безусловно, повысит качество анализа.

      Наряду с этим следует рассмотреть вопрос выработки дифференцированного подхода к проведению анализа регуляторного воздействия, заключающегося в различных сроках проведения общественных обсуждений, объеме аналитической формы, в зависимости от степени регулирующего воздействия акта, выражающегося в количестве адресатов, объеме издержек от соблюдения регулирования и т. п.

      Анализ правоприменительной практики показывает, что вопреки требованиям Предпринимательского кодекса регулирующими государственными органами в большинстве случаев не проводится АРВ в отношении регуляторных инструментов в порядке пересмотра действующих нормативных правовых актов. Принимая во внимание, что эффективность системы АРВ зависит от нескольких этапов оценки, нужно рассмотреть возможность внедрения механизмов, которые будут обеспечивать проведение АРВ в порядке пересмотра действующих нормативных правовых актов, в том числе путем определения такой деятельности в качестве одного из критериев оценки эффективности деятельности государственных органов, а также предоставления полномочия на проведение АРВ другому государственному органу.

      Кроме того, необходимо принять иные меры, направленные на совершенствование и развитие института АРВ.

      Концепция "Слышащего государства" определяет необходимость создания большего количества диалоговых площадок для вовлечения граждан и организаций в процесс разработки и обсуждения нормативных правовых актов. В свете этого важно выработать дополнительные механизмы, обеспечивающие прозрачность процедуры разработки и рассмотрения проектов нормативных правовых актов, а также позволяющие гражданам реально принимать участие в формировании проводимой политики.

      Обстоятельства, обусловленные пандемией коронавируса, обозначили необходимость оперативного реагирования на кризисные ситуации, в том числе посредством правового обеспечения деятельности государства. В целях обеспечения баланса между уровнями правовой регламентации и гибкостью принятия управленческих решений необходимо провести ревизию законов на предмет выявления детализированных норм, которые необходимо пересмотреть, предоставить отдельным государственным органам дискреционные полномочия для принятия подзаконных нормативных правовых актов с единовременным установлением целей принятия, принципов и механизмов контроля за законностью таких актов, а также предусмотреть упрощенный порядок принятия нормативного правового акта.

      В целом нуждается в оптимизации и автоматизации процедура согласования нормативных правовых актов.

      Назрела необходимость развивать потенциал интернет-портала открытых нормативных правовых актов. Анализ его функционирования свидетельствует о низкой активности граждан при обсуждении проектов нормативных правовых актов и других документов. В этой связи следует установить причины невосприятия гражданами интернет-портала, которые связаны, помимо прочего, с отсутствием реального механизма учета предложений, возможностью комментировать исключительно отдельные структурные элементы проекта, неудобным интерфейсом сайта, на что необходимо обратить внимание.

      Учитывая, что в отдельных случаях граждане могут и не знать о размещении на интернет-портале проектов документов, необходимо проработать механизмы уведомления заинтересованных лиц, в том числе посредством разработки удобного мобильного приложения.

      Пояснительная записка является ключевым документом, размещаемым на интернет-портале и предоставляющим общие сведения о проекте нормативного правового акта. Изучение практики показывает, что формируемые пояснительные записки не вносят ясность относительно основных положений документа, а из самого текста проекта порой сложно понять, что именно предлагается разработчиком и как это отразится на повседневной жизни. В этой связи целесообразно установить требования к содержанию пояснительных записок.

      Наряду с этим в целях обеспечения открытости и прозрачности законодательства важно проработать вопрос минимизации использования бланкетных способов формирования правовых норм.

      В соответствии с действующим законодательством нормативные правовые акты разрабатываются на казахском и русском языках. На практике нередко разработанные на русском языке проекты переводятся на казахский язык, порождая вопросы к единому пониманию содержания текстов на двух языках.

      В свете этого в целях дальнейшего развития казахского языка в нормотворческой деятельности важно проработать возможность поэтапного законодательного закрепления обязанности разрабатывать проекты нормативных правовых актов на казахском языке с обеспечением их перевода на русский язык.

      Другими важными составляющими нормотворческого процесса являются аналитическая работа и прогнозирование. Разработка нормативных правовых актов должна осуществляться на основании достоверных сведений, научных идей, а также исходя из реальных потребностей общества и складывающейся правоприменительной практики. Опыт показывает, что качественное правовое регулирование невозможно без эффективного сбора, хранения, обработки, анализа данных и управления ими. В контексте этого при разработке нормативных правовых актов необходимо проработать возможность использования диссертаций, защищенных на территории Казахстана. Однако нужно понимать, что создание подобных информационных систем невозможно без интеграции данных. При разрешении данного вопроса следует использовать возможности информационно-аналитической системы "Smart Data Ukimet".

      Следует проработать вопрос установления обязанности для органов-разработчиков прикладывать к проекту нормативного правового акта описание модели бизнес-процесса вводимого регулирования, что облегчит гражданам понимание положений разрабатываемых проектов.

      Также нужно предпринимать меры, направленные на качественный сбор фактических данных в пределах каждого государственного органа. Общеизвестно, что государственными органами на постоянной основе формируются огромные массивы неструктурированной информации, что обуславливает необходимость закрепления в каждом органе специалиста, ответственного за их сбор и обработку.

      Важно уделять серьезное внимание ретроспективной оценке эффективности законов, не ограничиваясь выявлением устаревших, коррупциогенных и дублирующих норм. Поэтому следует рассмотреть возможность установления срока, при наступлении которого члены Правительства будут информировать Парламент о состоянии практики применения принятого закона с участием группы правоприменителей.

      Также значимо принятие мер, направленных на совершенствование содержания нормативных постановлений Верховного Суда.

      Нормативные постановления призваны обеспечивать единообразное и правильное применение судами законов и подзаконных нормативных актов. Они устраняют разночтения и проблемные вопросы, одновременно дают правильное направление применения закона.

      В этой связи значимо принятие мер, направленных на совершенствование содержания нормативных постановлений Верховного Суда.

      4.3. Формирование сервисной и "человекоцентричной" модели государственного управления, в которой главными ценностями являются граждане и их благополучие, требует проведения серьезных трансформационных изменений в системе государственного управления. Политика, направленная на повышение уровня удовлетворенности общества, должна стать важнейшим ориентиром развития административного права, что обуславливает пересмотр государственных функций для более эффективного обеспечения прав граждан.

      Основные меры по дальнейшему формированию эффективной системы государственного управления заложены в Концепции развития государственного управления в Республике Казахстан до 2030 года.

      Представляется значимым переосмыслить пределы государственного регулирования. Регулирование общественной деятельности должно стать крайней мерой при разрешении вопросов, возникающих в общественной жизни.

      Общемировой тенденцией является отказ от избыточного регулирования.

      Нужно придать новый импульс дерегулированию и применению "мягкого" права – набора правил и руководств – в тех сферах, где это представляется возможным.

      Важно продолжить работу, направленную на поступательное развитие альтернативных государственному регулированию способов регулирования поведения субъектов рынка, в том числе путем использования механизмов саморегулирования и сорегулирования.

      Пересмотр (актуализация) государственного регулирования предпринимательской деятельности должен носить перманентный характер, не создавая необоснованных барьеров для бизнеса.

      Государственное регулирование предпринимательской деятельности должно быть ограничено необходимостью устранения рисков, которые затрагивают национальную безопасность, жизнь и здоровье человека, экологию, правопорядок, нравственность.

      Дальнейшее совершенствование деятельности государственного аппарата будет осуществляться через переосмысление роли и функций государства.

      Представляется, что правильное понимание юридической категории "государственная функция", установленной законодательством, является ключевым условием для оптимизации государственных функций. В этой связи нужно пересмотреть отдельные государственные функции, которые определяют направление деятельности государственных органов, не носящей властный характер.

      Кроме того, остаются открытыми вопросы относительно определения публичной функции, порядка ее осуществления, разновидности функций, субъектов и принципов их выполнения, а также роли и места квазигосударственных структур.

      В этой связи необходимо продолжать проработку вопроса имплементации международно-правового опыта по внедрению института юридических лиц публичного права в национальную правовую систему.

      Меры по совершенствованию института государственного контроля и надзора могли бы быть ориентированы на внедрение риск-ориентированного подхода по всем формам контроля и надзора, пересмотра методов оценки эффективности контрольно-надзорных органов, автоматизации контрольно-надзорной деятельности, развитие инструментов профилактики и консультирования, а также инвентаризацию обязательных к исполнению требований для исключения неэффективных и избыточных норм.

      Принятие Закона Республики Казахстан "О доступе к информации", бесспорно, стало прогрессивным шагом в обеспечении открытости и прозрачности деятельности государственных органов. Практика показывает, что невыполнение требований о раскрытии информации носителями информации носит системный характер, что определяет необходимость законодательного закрепления механизмов мониторинга и контроля, а также усиления ответственности за нарушение или ограничение прав на доступ к информации.

      Требуют дальнейшей проработки существующие механизмы государственного управления в условиях чрезвычайного положения с учетом динамики развития современного общества, возникновения новых угроз, особенностей совместной деятельности государственных органов, включая специальные подразделения и службы по чрезвычайным ситуациям, в том числе посредством проектного управления.

      В условиях стремительного технологического развития стран и перехода на цифровую экономику важно рассмотреть возможность создания законодательных условий для применения инновационных цифровых технологий при принятии управленческих решений.

      В целях обеспечения систематического упрощения оказания государственных услуг видится возможным проводить ревизию перечней документов, необходимых для оказания государственных услуг, на предмет необходимости тех или иных документов раз в 2 года.

      Важно продолжить работу, связанную с передачей отдельных государственных услуг НАО "Государственная корпорация "Правительство для граждан", для их более оперативного оказания. При этом следует проработать возможность наделения полномочием работников НАО "Государственная корпорация "Правительство для граждан", непосредственно взаимодействующих с населением, оказывать государственные услуги по итогам реинжиниринга государственных услуг.

      Кодекс об административных правонарушениях требует определенной адаптации. В свете принятия Административного процедурно-процессуального кодекса необходимо пересмотреть отдельные виды административных взысканий (лишение специального права, лишение разрешения либо приостановление его действия, а также исключение из реестра, приостановление или запрещение деятельности), поскольку применение последних является результатом осуществления административной процедуры.

      Также назрела необходимость выработки нового понятия административного правонарушения, которое должно содержать ясные критерии, позволяющие разграничить административную ответственность от других видов юридической ответственности.

      Сохраняются такие проблемы, как несоразмерность штрафа как вида административного взыскания, а также безальтернативность видов наказания без учета условий совершения деяния и личности нарушителя. В этой связи видится возможным введение градации административных правонарушений на категории незначительных, значительных и грубых правонарушений, каждая из которых содержала бы предельные размеры штрафа в зависимости от характера и степени опасности правонарушения.

      Наряду с этим важно проработать вопросы усиления инструментов профилактики и разъяснения, пределов ответственности юридического лица, исключения составов административных правонарушений, содержащих санкции за неконкретизированные требования нормативных правовых актов, формирования единого подхода при определении размера штрафа в зависимости от категории субъектов предпринимательства, а также установления ответственности должностных лиц организаций, финансируемых из государственного бюджета.

      Принятие Административного процедурно-процессуального кодекса, регулирующего как порядок осуществления административных процедур, так и административного судопроизводства, послужило началом нового этапа развития административного права.

      В дальнейшем следует всесторонне изучить подход к административному усмотрению (дискреции) как к причине, обуславливающей возникновение коррупции. Представляется, что идея борьбы с административным усмотрением (дискрецией) посредством детального правового регулирования является неоднозначной. Учитывая, что Административным процедурно-процессуальным кодексом установлены принципы, позволяющие проверить решение, основанное на усмотрении, на предмет законности и целесообразности, ожидается, что административное усмотрение (дискреция) станет действенным механизмом, способствующим эффективному государственному управлению.

      Относительно нового вида судопроизводства – административного – важно отметить, что в настоящее время не все категории публично-правовых споров рассматриваются в порядке данного вида судопроизводства. В этой связи необходимо проработать возможность исключения из подведомственности судов общей юрисдикции рассмотрения оставшихся видов публично-правовых споров с последующей их передачей в подведомственность специализированных административных судов.

      4.4. Налоговая система является важным механизмом, оказывающим воздействие на функционирование всего государства. Справедливое и доступное для понимания налоговое законодательство будет способствовать обеспечению и развитию благоприятных условий для экономического роста страны.

      Необходимо проведение ревизии Налогового кодекса и соответствующих подзаконных нормативных правовых актов на предмет минимизации количества налогов и платежей с целью кардинального упрощения исполнения налоговых обязательств.

      Назрела необходимость совершенствования налоговой политики и налогового законодательства посредством рассмотрения вопроса дифференциации налоговых ставок для диверсификации экономики, пополнения бюджета и перераспределения налогового бремени.

      Дальнейшее развитие агропромышленного комплекса требует выработки долгосрочной модели налогообложения сельского хозяйства.

      В целях проведения дальнейшей работы по определению эффективности налоговых льгот необходимо обеспечить внедрение мониторинга.

      В связи с усилением глобализации мировых вызовов применение налогов должно осуществляться с учетом современных методов администрирования. В этой связи необходимо принятие мер по кардинальному упрощению исполнения налоговых обязательств, в том числе через цифровизацию.

      Также дальнейшего развития требуют меры по совершенствованию налогового законодательства, направленные на усиление контроля за выводом капитала из страны и стимулирование реинвестирования прибыли.

      В целях дальнейшего развития международной торговли с учетом вступления Республики Казахстан во Всемирную торговую организацию (ВТО), а также активизации связей казахстанской экономики в системе мировых отношений и внешнеэкономической деятельности необходимо продолжить работу по совершенствованию таможенного регулирования путем расширения сфер применения цифровых технологий, обеспечивающих автоматическое совершение таможенных операций с минимизацией участия должностных лиц.

      Также необходимо обеспечить единый стандарт совершения таможенных операций и проведения таможенного контроля, унифицировать электронный документооборот между таможенными органами и участниками внешнеэкономической деятельности.

      4.5. Правовую основу рыночных отношений составляет гражданское право, дальнейшее развитие которого должно осуществляться с учетом потребностей современного рынка, нужд деловой практики.

      Следует продолжить начатую на предыдущем этапе работу по восприятию национальным законодательством лучших образцов зарубежного и международного частного права с учетом национальной особенности и казахстанской правовой системы.

      В то же время стабильность гражданского законодательства должна оставаться приоритетным направлением развития данной отрасли права.

      Необходимо разработать механизмы по устранению необоснованного преобладания публично-правовых методов регулирования частных отношений, что препятствует реализации основных начал гражданского законодательства, эффективному развитию конкуренции и рыночных отношений.

      Существует необходимость в совершенствовании законодательства о государственно-частном партнерстве и государственных закупках, позволяющего уменьшить коррупционные риски.

      Целесообразно прямо предусмотреть в Гражданском кодексе Республики Казахстан (далее – Гражданский кодекс) положения о решениях собраний и коллегиальных органов управления юридических лиц как самостоятельных оснований возникновения, изменения и прекращения гражданских прав и обязанностей.

      Необходима модернизация законодательства о некоммерческих организациях, в том числе в части регистрации и требований к отчетности, а также пересмотра случаев, когда деятельность некоммерческих организаций может быть приостановлена.

      Следует уделить серьезное внимание реформированию гражданского законодательства, регламентирующего реорганизацию юридических лиц и вопросы правопреемства. Важно модернизировать положения о формах реорганизации коммерческих юридических лиц, а также регулировании условий и порядка осуществления комплексных форм реорганизации.

      Необходимо провести модернизацию корпоративного законодательства на основе рекомендаций и стандартов передовой практики корпоративного управления, повышения уровня правовых гарантий и регулирования механизмов по защите прав инвесторов и акционеров, регламентации статуса холдинговых компаний и вопросов формирования корпоративных групп, в том числе транснациональных, с учетом применения эффективных мер регулирования, направленных как на защиту внутреннего рынка, так и на продвижение международных (трансграничных) экономических связей.

      В механизме по защите прав инвесторов нужно рассмотреть вопрос развития норм об ответственности корпоративных должностных лиц и института производных, а также коллективных (групповых) исков.

      Важно определить правовую природу и классификацию объектов гражданских прав и уточнить их правовой режим, а также определить места в этой классификации таких объектов, как право требования и право интеллектуальной собственности.

      Казахстанское гражданское законодательство нуждается в формировании институциональных основ функционирования системы интеллектуальной собственности, отвечающей актуальным и перспективным потребностям экономики и общества, а также совершенствовании правовых условий обеспечения информационной безопасности.

      В условиях быстрого развития информационных систем следует уделить внимание вопросам субъектного состава участников правоотношений в сфере защиты интеллектуальных прав в сети Интернет.

      Необходимо совершенствование законодательства с учетом многообразия гражданских прав, принадлежащих субъектам частного права. Следует дополнить перечень прав, принадлежащих юридическим лицам и государству, другими вещными и обязательственными правами, а также неимущественными, исключительными правами, правом наследования и иными имущественными правами.

      Требует дальнейшего совершенствования классификация вещных прав. В этих целях необходимо уделить серьезное внимание систематизации норм о праве собственности и других вещных правах.

      Следует концептуально рассмотреть вопрос об эффективности конструкций права оперативного управления и права хозяйственного ведения в современных отношениях и найти пути улучшения функционирования данных институтов.

      В целях усиления защиты права собственности необходимо совершенствование норм о владении, приобретательной давности и негаторном иске.

      Дальнейшему совершенствованию подлежит институт исковой давности.

      За прошедшие годы в предпринимательской среде состоялись кардинальные изменения, связанные с расширением договорных типов коммерческих связей, усложнением корпоративных отношений, ростом числа внешнеэкономических сделок и притоком в страну иностранных инвестиций.

      Стоит задача дальнейшего повышения конкурентоспособности казахстанского права с вдумчивым, осторожным заимствованием некоторых институтов, характерных для системы общего права.

      Интенсивное развитие товарооборота и электронной коммерции сопровождается выявлением пробелов в правовом регулировании новых способов оформления договорных отношений.

      Совершенствование законодательства о смарт-контрактах и электронной коммерции (e-commerce) должно быть направлено на защиту прав участников договорных правоотношений, включая правоотношения с участием потребителей.

      Следует развивать законодательство о потребительских договорах, защите прав потребителей и ответственности бизнеса за качество товаров, работ и услуг. Необходимо уделить внимание вопросам защиты прав экономически слабой стороны в договоре и в этих целях использовать потенциал договора о присоединении и иных правовых конструкций.

      Нуждается в совершенствовании правовое регулирование топологий интегральных микросхем и программ ЭВМ.

      Законодательного разрешения на уровне Гражданского кодекса требуют вопросы сферы применения в целом института возмещения нематериального (морального) вреда, условий его возмещения, а также определения его размера.

      Также следует рассмотреть возможность обязательного возмещения перевозчиками убытков, причиненных физическим и юридическим лицам вследствие нарушения обязательств по перевозке.

      4.6. Требует модернизации и совершенствования гражданское процессуальное право.

      Практика судебного производства по гражданским делам определила дополнительные уязвимые стороны правосудия в части регулирования вопросов прозрачности, последовательности, непрерывности судебного процесса.

      Следует рассмотреть возможность законодательного закрепления института злоупотребления правом.

      Требуют решения вопросы, связанные с пересмотром размеров государственных пошлин по имущественным и неимущественным спорам, в том числе с установлением верхнего предела государственной пошлины по имущественным спорам, а также с внедрением концепции массовых исков и их классификации.

      4.7. Быстрые изменения глобального финансового ландшафта, усиление интеграционных процессов в большей части определяют приоритеты дальнейшего развития финансового законодательства в целях создания более прогрессивной, прозрачной, конкурентоспособной и динамичной финансовой системы государства, хорошо интегрированной в международную финансовую систему, обеспечивающей легкий доступ к своим услугам для всех граждан и организаций и в то же время обладающей более высокой устойчивостью к внешним обстоятельствам.

      Складывающиеся тенденции развития как мировой, так и отечественной экономики определяют в качестве приоритетов следующие направления развития финансового законодательства:

      создание благоприятного правового поля для внедрения эффективного режима регулирования и сектора финансового надзора, поддерживающего стабильность как на уровне финансовой системы в целом, так и на уровне отдельных финансовых институтов, что будет способствовать обеспечению стабильности финансовой системы;

      создание регуляторной среды, учитывающей интересы как финансовых организаций, так и пользователей финансовых услуг, в целях развития небанковского сектора и микрофинансирования за счет усиления регулирования в тех областях небанковского сектора, которые несут значительные риски для защиты прав потребителей услуг, что будет способствовать планомерному развитию небанковского сектора и микрофинансирования, а также синергии банковских и небанковских финансовых услуг;

      развитие финансовых технологий на финансовом рынке и внедрение инноваций, что позволит обеспечить развитие конкуренции между игроками, будет способствовать улучшению качества предоставляемых финансовых услуг и сервисов, формированию экономически развитого общества.

      4.8. Сохраняется задача постоянного совершенствования системы социального обеспечения.

      Регулирование общественных отношений в сфере социального обеспечения в настоящее время осуществляется множеством законодательных актов, что создает трудности в понимании социального законодательства населением.

      Кодификация нормативных правовых актов упростит и качественно улучшит процесс их восприятия за счет создания единого источника знаний граждан о своих правах и обязанностях в соответствующей области.

      В целях формирования принципиально новой модели трудовых отношений политика в сфере труда и занятости будет направлена на построение общества всеобщего труда, основанного на продуктивной занятости, высокой производительности труда и инклюзивном экономическом росте.

      Дальнейшее совершенствование трудового законодательства должно осуществляться в направлении:

      обеспечения надлежащего уровня безопасности и охраны труда, защиты работников в трудовых отношениях;

      повышения эффективности рынка труда в соответствии с индикаторами Глобального индекса конкурентоспособности.

      Меры по модернизации трудового законодательства должны быть направлены на:

      реформирование государственного контроля за соблюдением трудового законодательства;

      внедрение прогрессивных форм трудовых отношений посредством формализации всех гибких форм занятости.

      Дальнейшее развитие науки обуславливает модернизацию по следующим направлениям:

      прямое финансирование отдельных научных сотрудников и научных институтов, не зависящее от конкурсов на грантовое и программно-целевое финансирование, увеличение и расширение базового финансирования науки;

      выделение мега-грантов для проведения крупных научных исследований, формирования новых научных школ и по программам постдокторантуры;

      расширение компетенции уполномоченного органа в области науки для
повышения эффективности государственного регулирования.

      4.9. Проблемы действующего экологического регулирования включают в себя вопросы системности платежей в бюджет за пользование природными ресурсами, функционирования государственной системы мониторинга и предоставление отчетности субъектами природопользования.

      Следует предпринимать меры, направленные на стимулирование не только бережного отношения к окружающей среде, но и развитие и преумножение природных богатств страны.

      Необходимо ввести прогрессивные и соответствующие международной практике требования по комплексным экологическим разрешениям, предусматривающим поэтапный ввод и позволяющим природопользователям аккумулировать средства для внедрения новых технологий и приобретения нового оборудования.

      Важно предусмотреть меры по внедрению систем автоматизации и цифровизации в процессы мониторинга и контроля за выбросами на территории Казахстана.

      Требуется оптимизация процесса представления отчетов с учетом отказа от их дублирования в различных областях.

      Важно принимать меры, направленные на обеспечение прозрачности порядка предоставления права на государственные земельные участки, водные объекты и участки недр, в том числе посредством обеспечения общего доступа к соответствующим информационным системам, за исключением информации об индивидуальном жилищном строительстве и личном подсобном хозяйстве.

      Для обеспечения эффективного и стабильного режима осуществления операций по недропользованию в современных условиях необходимо дальнейшее совершенствование законодательной базы, в частности:

      продолжить работу по оптимизации процедур, связанных со сферой недропользования, которая будет реализована в многофункциональной национальной базе данных минеральных ресурсов, соответствующей аналогичным базам данных стран-лидеров инвестиционного рейтинга горно-металлургического комплекса;

      своевременно выявлять недостатки в процессе администрирования сферы недропользования и принимать меры для их устранения;

      осуществлять дальнейшее улучшение инвестиционной привлекательности в сфере недропользования, за исключением налоговых льгот.

      4.10. Важным направлением правовой политики является политика государства в области противодействия преступности.     

      Современная уголовно-правовая политика нацелена на обеспечение безопасности личности, ее прав и свобод, а также общества и государства от криминальных угроз.

      Важно выработать механизмы, направленные на обеспечение стабильности уголовного и уголовно-процессуального законодательства.

      Для достижения целей уголовного законодательства необходимо решение следующих вопросов:

      совершенствование уголовного законодательства и практики его применения с учетом требований международно-правовых стандартов в области прав человека, противодействия преступности и особенностей национальной правовой системы, а также выработка нового понятия уголовного правонарушения;

      совершенствование механизмов назначения наказания по уголовным правонарушениям;

      оптимизация уголовного законодательства с одновременной коррекцией уголовно-процессуального и уголовно-исполнительного законодательства;

      достижение качественного улучшения криминогенной обстановки в стране.

      Реализацию основных направлений уголовно-правовой политики следует осуществлять с учетом требований социальной и криминологической обоснованности.

      Важным является сбалансированность карательных, восстановительных и превентивных средств уголовно-правового регулирования.

      В данном контексте будет возрастать максимальная направленность уголовного законодательства на восстановление нарушенных прав, предупреждение новых правонарушений как со стороны осужденных, так и иных лиц. При формировании санкций уголовно-правовых норм должен неукоснительно соблюдаться принцип их соразмерности степени общественной опасности и характеру правонарушения.

      Предстоит осуществить трансформацию дополнительных наказаний в меры уголовно-правового воздействия с установлением возможности их применения в отношении лиц, освобождаемых от уголовной ответственности или наказания.

      Кроме того, в свете современных вызовов и угроз, в том числе с использованием IT-технологий, следует на постоянной основе совершенствовать уголовное законодательство, включительно путем введения отдельного состава правонарушения, предусматривающего ответственность за применение искусственного интеллекта в преступных целях.

      4.11. Стремление Республики Казахстан приблизиться к уровню обеспеченности соблюдения прав человека и его законных интересов в странах ОЭСР в сфере уголовно-процессуальной деятельности требует продолжения взятого стратегического курса по дальнейшему реформированию правоохранительной и судебной систем с поэтапным внедрением трехзвенной модели уголовного процесса с разграничением полномочий между органами досудебного расследования, прокуратурой и судом, а также упрощению и сокращению форм уголовного судопроизводства.

      Для его успешности требуется решить следующие задачи:

      продолжение развития принципа состязательности и равноправия сторон путем максимального обеспечения доступа граждан к правосудию, а также исключение обвинительного уклона;

      расширение и усиление полномочий стороны защиты в сборе фактических данных, имеющих значение для уголовного дела;

      усиление механизмов, направленных на обеспечение и неукоснительное соблюдение конституционных принципов презумпции невиновности и обеспечение неприкосновенности частной жизни;

      выработка подходов по разграничению основных этапов уголовного процесса и зоны ответственности в нем каждого органа с определением эффективной системы сдержек и противовесов за счет независимых фильтров;

      оптимизация и упрощение процедур в досудебном производстве в целях сокращения формализированных порядков принятия процессуальных решений;

      совершенствование порядка применения в уголовном процессе мер государственного принуждения и мер пресечения;

      когда деньги, ценности и имущество, имеющие преступное происхождение, находятся за рубежом и для их полного выявления, отслеживания, инициирования замораживания и изъятия необходимо длительное время, значительно превышающее разумные сроки досудебного расследования, предусмотреть возможность их конфискации судом в отдельном производстве – на основании вступившего в законную силу приговора по уголовному делу, проводившемуся в отношении преступления, являющегося основанием для конфискации (институт финансового расследования) (по аналогии с главой 16 УПК Эстонии);

      продолжение процесса внедрения информационных и цифровых технологий в уголовный процесс, в том числе цифровизация формирования списков присяжных заседателей.

      4.12. В целях улучшения регулирования порядка и условий исполнения и отбывания наказаний и иных мер уголовно-правового регулирования, а также усиления охраны прав и свобод осужденных требуется дальнейшее совершенствование уголовно-исполнительного законодательства, в том числе путем его приближения к общепризнанным международным стандартам.

      Важно продолжить работу по дальнейшему переходу к камерному типу содержания осужденных с одновременным внедрением современных технологий и средств видеофиксации, обеспечивающих эффективный контроль за поведением осужденных.

      Необходимо продолжить цифровизацию процессов исполнения наказаний и автоматизированного учета численности осужденных в учреждениях УИС и службах пробации с возможностью их анализа по различным критериям.

      Наряду с этим требуется проработка вопроса придания элементов публичности исполнению наказания, связанного с общественными работами, в том числе путем введения обязанности для осужденных носить специальную опознавательную одежду. Зарубежный опыт доказывает, что такая мера обладает глубоким профилактическим эффектом.

      Важно рассмотреть возможность поэтапной оптимизации видов учреждений УИС, поскольку в условиях гуманизации существенно изменилась структура заключенных (более 90% осужденных к лишению свободы отбывают наказание за тяжкие и особо тяжкие преступления). Представляется, что оптимизация видов позволит сэкономить значительные финансовые средства, выделяемые из бюджета для этапирования осужденных, а также сохранить социально полезные связи осужденных путем обеспечения доступности для родственников к местам отбывания наказания.

      Актуальным остается качественное исполнение наказаний, не связанных с лишением свободы. Ввиду этого следует рассмотреть возможность повышения организационно-правового статуса службы пробации и его сотрудников путем обеспечения самостоятельности пробации от тюремной службы и выделения отдельной целевой подпрограммы финансирования.

      Требуется пересмотреть подходы к реализации пенитенциарной пробации, т.е. ресоциализации лиц, отбывающих наказание в виде лишения свободы в учреждениях УИС (пенитенциарной), с учетом международного передового опыта, направленного на развитие личных и гибких навыков, с привлечением представителей гражданского общества, поскольку данный вид пробации в нынешней форме показал свою неэффективность.

      Важно переориентировать работу по реализации постпенитенциарной пробации с количественных показателей на качественные.

      Эффективное взаимодействие служб пробаций и учреждений УИС с местными исполнительными органами для разрешения вопросов, связанных с отбыванием наказания осужденными, обуславливает необходимость законодательного урегулирования.

      4.13. Развитие цифрового пространства требует совершенствования регуляторной политики в сфере цифровизации и информатизации.

      Современное развитие общества характеризируется широким внедрением в повседневную жизнь инновационных цифровых технологий, требующих адекватного нормативного регулирования.

      Необходимость правового регулирования искусственного интеллекта и робототехники определяется в первую очередь решением вопроса распределения ответственности за вред, причиненный их действиями, а также решением проблемы определения принадлежности права интеллектуальной собственности на произведения, созданные с участием искусственного интеллекта.

      После ряда трагических инцидентов с применением беспилотных автомобилей в зарубежных юрисдикциях стала широко обсуждаться возможность наделения роботов правовым статусом и, как следствие, возможность привлечения искусственного интеллекта к юридической ответственности.

      Ввиду этого важно провести анализ национального законодательства на предмет достаточности механизмов, защищающих права, свободы и интересы граждан в результате использования инновационных цифровых технологий, в том числе путем более четкого разграничения ответственности их создателей и владельцев.

      В то же время чрезмерное регулирование таких технологических явлений может стать сдерживающим фактором для развития данной сферы.

      В свете изложенного необходимо найти регуляторный компромисс между созданием благоприятных условий для внедрения и развития инновационных цифровых технологий и охраной прав граждан от совершения общественно опасных действий посредством использования таких технологий.

      Основными аспектами трансформации правового регулирования отношений, связанных с применением цифрового пространства, должны стать повышение транзитно-коммуникационного потенциала и доверия к цифровой среде, обеспечение повсеместного соблюдения установленных законодательством требований в области информационной безопасности и защиты персональных данных.

      Современные информационные технологии создали условия для сбора и систематизации больших объемов структурированной и неструктурированной информации, в том числе связанной с личной жизнью граждан, до беспрецедентных размеров, что связано с появлением и развитием Интернета, электронной коммерции, поисковых сервисов, социальных сетей, а также повсеместным распространением смартфонов и планшетов.

      Законодательство о персональных данных и их защите отчасти регулирует правоотношения, связанные с применением технологий больших данных.

      Несмотря на сравнительную эффективность положений законодательства о персональных данных и их защите применительно к устоявшимся методам обработки массивов данных, технологии больших данных несовместимы с рядом базовых принципов, лежащих в основе законодательства о персональных данных и их защите, что обуславливает необходимость пересмотра данной отрасли законодательства.

      При проведении такой работы ориентиром может послужить Общеевропейский регламент по защите персональных данных, поскольку последний обладает высоким правовым уровнем и зарекомендовал себя в качестве стандарта не только в европейских юрисдикциях.

      Также законодательством должны быть урегулированы вопросы недопустимости дискриминации при использовании технологии больших данных и ограничения для неконтролируемого применения гаджетов с целью отслеживания граждан.

      При этом с учетом международного опыта будет проработана необходимость кодификации законодательства в сфере информационно-коммуникационных технологий, связи, обработки данных, цифровых активов, автоматизации промышленности, информационной безопасности, машинного обучения и искусственного интеллекта, защиты прав субъектов персональных данных.

Раздел 5. Основные направления развития правоохранительной и судебной систем и правозащитных институтов

      Необходимо дальнейшее совершенствование правоохранительной деятельности, направленное на формирование сервисной модели правоохранительной системы, отвечающей потребностям общества, граждан и бизнеса.

      Неизменным ключевым критерием эффективности деятельности правоохранительных органов и их сотрудников и дальше будет являться степень доверия населения. Для постоянного, непрерывного повышения указанного критерия необходимо продолжить трансформацию их деятельности со смещением акцента с борьбы с последствиями и достижения ведомственных показателей на профилактику правонарушений, в том числе путем карьерного продвижения сотрудников, пользующихся доверием и уважением населения.

      Требуется пересмотр системы аудита качества правоохранительной деятельности, обеспечивающего действенную обратную связь с населением, на предмет оценки эффективности их работы (снижение жалоб на действие (бездействие) полицейских, увеличение положительных откликов об их работе, оценки качества работы, обеспечения высокого уровня доверия со стороны населения и т.п.). Результаты такого аудита должны оказывать реальное влияние на вопросы поощрения сотрудников и выдвижения их на вышестоящие должности.

      Регулярное обучение сотрудников правоохранительных органов является ключевым условием осуществления эффективной работы. В этой связи видятся важными проведение обучения сотрудников правоохранительных органов на постоянной основе передовым практикам, организация обмена опытом с иностранными партнерами, а также активное использование представительства в международных организациях правоохранительного профиля.

      Кроме того, необходимо принять меры, направленные на совершенствование системы учебных заведений, подготавливающих кадры для правоохранительных органов, в том числе с учетом передового опыта развитых зарубежных стран.

      Надлежащая социальная защита сотрудников обуславливает эффективность деятельности правоохранительных органов. Ввиду этого оказание дополнительных мер социальной поддержки сотрудникам правоохранительных органов и их семьям должно стать приоритетным направлением развития правоохранительной системы, в том числе в виде индексации заработных плат сотрудников в зависимости от инфляции или иных макроэкономических показателей раз в три года.

      Одним из основных направлений реформирования правоохранительной системы должно стать развитие сервисной модели полиции, на которую органы внутренних дел осуществляют переход. Базовыми компонентами национальной модели полиции, ориентированной на сервисный подход, станет проактивная работа, направленная на установление партнерских взаимоотношений с обществом, в том числе путем приоритизации решения вопросов с учетом мнения жителей, проживающих на конкретной территории, а также обеспечения шаговой доступности, нацеленной на облегчение гражданам доступа к полиции.

      Надзор прокуратуры будет переориентирован на эффективное решение проблем, с которыми обращаются граждане и бизнес, с четкой правовой регламентацией полномочий прокурора и инструментов по эффективной защите прав неограниченного круга лиц, общества и государства.

      Поэтапное внедрение механизма принятия прокурором ключевых процессуальных решений по уголовным делам усилит гарантии прав лиц, вовлеченных в уголовную орбиту.

      Эффективное и достаточное информационное обеспечение государственных органов, физических и юридических лиц о состоянии законности и правопорядка в стране, как и прежде, продолжится на основе единых статистических принципов и стандартов, соблюдение которых будет гарантироваться осуществлением высшего надзора прокуратуры в пределах и порядке, установленных законом.

      Защита интересов и прав граждан будет гарантироваться не только деятельностью уполномоченных государственных органов, но и прокуратурой.

      Уполномоченные государственные органы будут сфокусированы на усилении борьбы с "теневой" экономикой.

      Требует дальнейшего продолжения наращивание способов и методов, в том числе с использованием инновационных и цифровых технологий борьбы с любыми формами правонарушений и их профилактики, обеспечение законности и общественной безопасности, защиты прав и свобод граждан, неотвратимости наказания за любые правонарушения, неукоснительное следование принципу "нулевой терпимости (толерантности)" к правонарушениям.

      При этом правовая политика государства в данной сфере будет реализовываться при непосредственной координации прокуратуры как ядра правоохранительной системы страны с использованием всех ее конституционных функций.

      Важной составляющей является качественный кадровый состав правоохранительных органов, где требуются унификация и уравнивание социального, финансового и материального обеспечения сотрудников правоохранительных органов.

      Требует продолжения работа по модернизации судебной системы по следующим направлениям:

      дальнейшая специализация судов;

      изменение процедуры вынесения дел в кассационную инстанцию;

      объединение судов первой инстанции в городах.

      Развитие альтернативных способов урегулирования споров является важным вектором развития правовой системы Казахстана, поскольку данный институт способствует снижению уровня конфликтности в обществе и повышает качество отправления правосудия путем снижения нагрузки на суды.

      В этой связи важно определить уполномоченный государственный орган, который будет вести политику в сфере регулирования альтернативных способов разрешения споров, а также принимать меры, стимулирующие их широкое применение на постоянной основе.

      Правоприменительная практика обозначила ряд недостатков в правовом регулировании арбитража и медиации, в связи с чем с учетом международного опыта необходимо дальнейшее развитие данных институтов.

      Система подбора и продвижения кадров будет ориентирована на дальнейшее совершенствование с учетом цифровизации:

      процедур квалификационного экзамена для кандидатов в судьи;

      механизмов конкурсного отбора судей;

      порядка формирования кадрового резерва на судейские должности;

      расширения участия общественности в процессе тестирования кандидатов на должности судей в целях повышения уровня общественного доверия к судебной системе.

      В перспективе основным вектором модернизации системы отбора и продвижения судей должен стать планомерный отход от исключительно рекрутинга судейских кадров в сторону обеспечения более полного использования всех компонентов системы HR-менеджмента в деятельности Высшего Судебного Совета.

      Во избежание необъективного применения дисциплинарных мер взыскания в отношении судей необходимо конкретизировать основания грубого нарушения законности при рассмотрении судебных дел.

      Важно продолжить принимать меры, направленные на модернизацию судебной экспертизы.

Раздел 6. Правовое обеспечение внешнеполитической и внешнеэкономической деятельности

      Международно-правовые аспекты правовой политики государства в современных условиях направлены на стабилизацию международных отношений и преодоление новых глобальных угроз и вызовов. В этой связи одним из основных направлений политики является правовое обеспечение внешнеполитической и внешнеэкономической деятельности государства с учетом защиты его национальных интересов.

      Внешнеэкономическая политика будет ориентирована на дальнейшую интеграцию в мировую экономику посредством использования инструментов экономической дипломатии, продвижения и защиты государственных интересов в международных организациях, многосторонних экономических интеграционных объединениях.

      В свете этого значительная составляющая национального законодательства и дальше будет формироваться под влиянием международно-правовых обязательств Республики Казахстан.

      В этой связи важно принимать меры, направленные на повышение качества защиты национальных интересов в процессах подготовки международно-правовых документов и решений в рамках интеграционных объединений, а также качественной составляющей в имплементации таких обязательств на уровне национального законодательства.

      В дальнейшем необходимо сосредоточиться на повышении качества правоприменительной практики. В первую очередь неукоснительно соблюдать законодательство в сфере международных договоров.

      В ходе планирования и на последующих этапах заключения международных договоров важно исходить из национальных интересов Республики Казахстан, тщательно оценивать их отраслевую целесообразность, прогнозировать возможные социально-экономические и политические последствия. Качественная проработка заключения международных договоров прямо влияет на уровень защиты интересов государства на международной арене.

      Необходимо обеспечить обязательное и добросовестное выполнение действующих международных договоров Республики Казахстан. В этой связи необходимо повысить качество системного мониторинга международных договоров. Качественный мониторинг позволит своевременно выработать адекватные ответные меры в случае выявления фактов несоблюдения своих обязательств со стороны международных партнеров.

Раздел 7. Правовое образование, правовая пропаганда

      Гражданская активность является необходимым условием существования правового государства, что, в свою очередь, неотъемлемо обусловлено уровнем правовой культуры личности и общества.

      В целях повышения правовой грамотности, формирования правомерного социально активного поведения у граждан в соответствии с основополагающими ценностями, установленными Конституцией, необходимо продолжить планомерную работу, связанную с правовой пропагандой и правовым образованием.

      Государственным органам и органам местного самоуправления в пределах своей компетенции необходимо на системной основе заниматься правовым освещением проводимой правовой политики, а также информировать об основных положениях принимаемых нормативных правовых актов, используя различные формы правовой пропаганды: распространение соответствующей информации в средствах массовой информации, издание бесплатной литературы по правовому воспитанию и правовой проблематике, проведение публичных мероприятий.

      Деятельность юридических служб имеет стратегическое значение для обеспечения целостности национального законодательства, что обуславливает необходимость усиления кадрового потенциала таких служб.

      Также следует улучшать удобство использования информационных систем государственных органов для граждан.

      Правовое освещение, а также популяризацию государственных инициатив и их эффективную реализацию необходимо осуществлять на местах с широким вовлечением гражданского сектора и созданием соответствующих условий со стороны уполномоченного органа.

      Кроме того, назрела необходимость модернизировать систему юридического образования.

      Учитывая возрастающую динамику общественной жизни и замену в обозримом будущем части работников в некоторых профессиях искусственным интеллектом, необходимо уделить больше внимания законодательной регламентации форм переподготовки и повышению квалификации в системе среднего и высшего профессионального образования.

      Для введения объективной системы оценки знаний следует законодательно закрепить меры для повсеместного внедрения в юридических высших учебных заведениях и юридических факультетах системы академической честности.

      Пересмотр порядка выдачи и продления лицензий высших учебных заведений, занимающихся преподаванием юридических дисциплин, будет способствовать сокращению учебных заведений с низким качеством обучения.

      Наряду с этим следует рассмотреть вопросы внедрения механизмов прохождения обязательной практической стажировки выпускниками по выбранному профилю дальнейшей работы после окончания курса образовательной подготовки, а также механизмов проверки навыков и знаний в рамках решения вопроса о допуске к юридической практике по профессии.

      Научно-исследовательские институты играют ключевую роль в развитии юридической науки. В этой связи видится необходимым принимать меры стимулирования и поддержки деятельности, осуществляемой такими институтами.

Раздел 8. Ожидаемые результаты реализации настоящей Концепции.

Перечень правовых актов, посредством которых предполагается реализация настоящей Концепции

      8.1. Ожидаемые результаты реализации настоящей Концепции

      Реализация настоящей Концепции будет способствовать устойчивому экономическому и социальному развитию казахстанского общества, построению модели государственного управления на принципах результативности, прозрачности и ответственности власти, защищенности прав и свобод человека и гражданина, что является продолжением курса, обозначенного в Стратегии "Казахстан-2050".

      Основные ожидаемые результаты к 2030 году – достижение среднего уровня стран ОЭСР по:

      индексу эффективности государственного управления Всемирного Банка – не ниже 80 процентиля;

      индексу верховенства права World Justice Project – не ниже 0.60 баллов;

      индексу восприятия коррупции Transparency International – не ниже 55 баллов;

      индикатору "Независимость судебной системы" Глобального индекса конкурентоспособности Всемирного экономического форума – не ниже 50-го места;

      индикатору "Надежность полицейских служб" Глобального индекса конкурентоспособности Всемирного экономического форума – не ниже 60-го места.

      8.2. Перечень правовых актов, посредством которых предполагается реализация настоящей Концепции

      Перечень правовых актов, в которые предполагается внесение изменений и дополнений:

      Конституционный закон Республики Казахстан "О Конституционном Совете Республики Казахстан";

      Конституционный закон Республики Казахстан "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан";

      Конституционный закон Республики Казахстан "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов";

      Административный процедурно-процессуальный кодекс Республики Казахстан;

      Гражданский кодекс Республики Казахстан;

      Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан;

      Кодекс Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет";

      Кодекс Республики Казахстан "О таможенном регулировании в Республике Казахстан";

      Кодекс Республики Казахстан "О недрах и недропользовании";

      Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях;

      Предпринимательский кодекс Республики Казахстан;

      Трудовой кодекс Республики Казахстан;

      Уголовный кодекс Республики Казахстан;

      Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан;

      Уголовно-исполнительный кодекс Республики Казахстан;

      Экологический кодекс Республики Казахстан;

      Закон Республики Казахстан "О правовых актах";

      Закон Республики Казахстан "О некоммерческих организациях";

      Закон Республики Казахстан "Об акционерных обществах";

      Закон Республики Казахстан "О разрешениях и уведомлениях";

      Закон Республики Казахстан "О государственном имуществе";

      Закон Республики Казахстан "Об авторском праве и смежных правах";

      Закон Республики Казахстан "О правовой охране топологий интегральных микросхем";

      Закон Республики Казахстан "О доступе к информации";

      Закон Республики Казахстан "Об арбитраже";

      Закон Республики Казахстан "О медиации";

      Закон Республики Казахстан "О государственном регулировании, контроле и надзоре финансового рынка и финансовых организаций";

      Закон Республики Казахстан "О минимальных социальных стандартах и их гарантиях";

      Закон Республики Казахстан "О правоохранительной службе";

      Закон Республики Казахстан "Об органах внутренних дел Республики Казахстан";

      Закон Республики Казахстан "О Высшем Судебном Совете Республики Казахстан";

      Закон Республики Казахстан "О присяжных заседателях";

      постановление Правительства Республики Казахстан "Об утверждении Типового положения о юридических службах государственных органов Республики Казахстан";

      постановление Правительства Республики Казахстан "О Регламенте Правительства Республики Казахстан".

      Перечень правовых актов, которые предполагается разработать:

      Социальный кодекс Республики Казахстан.