Тікелей су объектілерінде орналасқан су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2008 жылғы 5 желтоқсандағы N 746 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2008 жылғы 29 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 5430 болып енгізілді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 17 қаңтардағы № 10-1/18 бұйрығымен

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.01.17 № 10-1/18 (қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы Су кодексінің 37 бабының 1 тармағының 13) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Тікелей су объектілерінде орналасқан су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану ережесі бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Табиғат ресурстарын пайдалану стратегиясы департаменті (Қ.А. Мейрембеков):
1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде
мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін;
2) осы бұйрықтан туындайтын өзге де шараларды қолдансын.
3. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап он күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі.

Министрдің м.а. М. Оразаев

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің м.а.
2008 жылғы 5 желтоқсандағы
N 746 бұйрығымен бекітілген

Тікелей су объектілерінде орналасқан су шаруашылығы
құрылыстарын пайдалану
ережесі 1. Жалпы ережелер.

1. Осы Тікелей су объектілерінде орналасқан су шаруашылығы
құрылыстарын пайдалану ережесі (бұдан әрі - Ереже) Қазақстан Республикасы Су кодексінің 37 бабының 1 тармағының 13) тармақшасына сәйкес әзірленген және Қазақстан Республикасындағы су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану тәртібін анықтайды.
2. Осы Ереже су тартуды, су беруді, су таратуды, су шаруашылығы
құрылыстарын дұрыс және жұмыс қалпында ұстауды ұйымдастыру жөніндегі
мәселелерді реттейді.
3. Бұл Ережеде келесі ұғымдар мен терминдер пайдаланылады:
ағысқа бағыттаушы жүйе - тасындылардың көп мөлшерін ағызып әкелетін өзен арнасын реттеу кезінде пайдаланылатын құрылыстар;
анжыр - суда немесе су айдынының бетінде үгілмелі мұздың жиналуы;
гидрометриялық бекет - жүйелі гидрометрикалық бақылауды жүргізуге қажетті құралдармен және жарақтармен жабдықталған су нысанындағы бекет;
дюкер - сутартқыш, әдетте сорғылармен жарақталған, кедергілерді өту (басқа өзеннің арнасын, терең жыраны немесе темір жол балкаларын) үшін арналған;
жабық құлақарық желісі - жер асты құбырлар жүйесі немесе мелиоративтік жерлеріндегі қуыстар;
кәріз - жасанды жер асты ағын су (құбыр, ұңғыма, қуысы) жер асты - топырақ суларды жинау және бұру үшін және топырақтың ауалануы, жол үймелеріннің негізін, құрлыс территориясын құрғатуы үшін;
кептелу - сең жүру кезінде өзен арнасындағы мұздардың үйілуі, қиып өтуін төмендетеді және осыған байланысты судың деңгейі жоғарлайды;
қойыртпақ - ұсақталған пайдалы қазбалардың су қоспасы;
кольматаждау - ұсақ бөліктерінің шөгінділері, олар каналдың түбіндегі саз немесе тұнбалар, нәтижесінде олардың су өткізу мүмкіншілігі төмендейді;
қопару бөгетше - бөгетшенің бір түрі, ауыл шаруашылығы егістерді, объект территорияларын су басудан қорғау, су қоймалардың санитарлық жағдайын жақсарту үшін, гидроқоспалардың ағу зонасын оқшаулау (сумен жуу учаскісі аумағынан тыс ағуын алдын алу) үшін;
науалы құлақарық желі - су өткізгіш науалар желістері және олардан қайтатын құлақарықтар, суды суғару көзінен суғару массивтеріне тасымалдаушы үшін арналған;
репер - геодезиялық белгісі, орналасу жерінде орынды белгілейтін және бекітетін, оның биіктігін теңіз деңгейінен невелирлеп анықтайды;
сеңнің тоқтатуы - анжырдың үйілуі, өзен арнасындағы майда ұрылған мұздар, ойқы-шойқынысының көбейуін, су қимасының сығылысуын тудыратын және соған байланысты судың деңгейі жоғарлайды;
сифон - жабық су тартқыш, учаскінің пьезомериялық жолағынан жоғары;
тасынды - су қашыртқылар мен арналардың эрозиясының және су айдындарының жағаларының желміруінің себебінен пайда болатын және өзендерде, көлдерде, теңіздерде ағыстармен тасымалданатын қатты бөлшектер;
тарнау - елді мекен пункттеріне, құлақарық және гидроэнергетикалық жүйелеріне олардан жоғары орналасқан көздерінен суды беру үшін су тартқыш.

2. Құлақарық жүйелерінде су пайдалануды және суды
есепке алу ұйымдастыру тәртібі.

4. Құлақарық жүйелерінің суды алуға, оны аймақтарға, тораптарға, каналдар мен ауыл шаруашылығы су пайдаланушылар арасында үлестіруге дайындығы суғару мезгілі алдында су шаруашылығы ұйымдары бассейндік инспекциялармен бірлесіп құрған комиссиялармен тексеріледі.
5. Су шаруашылығы ұйымдары құлақарық жүйелерін суғаруды бастамас бұрын қызмет көрсету жұмысшылары мен ауыл шаруашылығы су пайдаланушылармен нұсқаулы кеңес өткізеді.
6. Автоматтандырылған құрылыстарды пайдалану орталықтандырылған диспетчерлік басқару арқылы жүзеге асырылады.
7. Ауылшаруашылық су пайдаланушылары мен құлақарық жүйелерін пайдалануын жүзеге асыратын су шаруашылығы ұйымдары арасында су беруі туралы келісім-шарт жасалады.
8. Суды бөлу пунктерінде су өлшеуіштер немесе гидрометриялық бекеттер орнатылады.
9. Төтенше жағдайлар кезінен басқа кезде, суғармалау көздерінде су көп болған жағдайда құлақарық жүйелеріне жоспардан асыра су беруге рұқсат етілмейді.
10. Құлақарық жүйелерінен суды алу үшін жаңа бас тоғандардың
(сужібергіштер) құрылысы, уақытша сорғы стансаларын және тағы басқа
құрылғыларды орнату бассейндік инспекциялардың - су қорын пайдалану және қорғау саласындағы өңірлік атқарушы органның келісімінен кейін ғана рұқсат етіледі.
11. Суғару жүйелеріндегі судың есебін, гидрометриялық бекет желілерімен су өлшеу және жабық суғару желілеріндегі бекітіліп орналасқан өлшеу құрылымдардың көрсеткіші арқылы есепке алынады.
12. Ауылшаруашылығы су пайдаланушылары гидрометриялық бекеттерді орнату жайлы жазбаша өтініш жасаған жағдайда құлақарық жүйелерін пайдалануды жүзеге асырушы су шаруашылығы ұйымдары ауылшаруашылығы су пайдаланушылары есебінен оларды орнату және бақылау ұйымдастыру мен қызмет көрсету жөнінде техникалық көмек көрсетеді.

3. Басты бас тоған құрылымдары

13. Жүйелі бақылауды жүргізу үшін басты бас тоған ғимараттары гидрометриялық бекеттермен, бас құрылымнан жоғары және төмен өлшеуіш тұстамаларымен, тіреу реперлерімен және маркаларымен, құрылым жағдайын, максималды, қалыпты, минималды су деңгейін белгілеп отыратын, сонымен қатар тежеу қисығының таралуын анықтайтын, шайылу мен қопарылуға қатысты аса қауіпті шекараларының белгілерімен жабдықталады.
14. Басты бас тоғанды ағысқа бағыттаушы жүйемен жабдықтағанда учаскіде қозғалатын шығыр құралы орнатылады және де маневрлеу жұмыстары кезінде техника қауіпсіздігі қамтамасыз етіледі.
15. Суғару жүйелерінің тұндырғыштары басқару құралдарымен және камерадағы тасындының шөгінді көлемін, судағы тасындының және тұндырғыштан шығарылатын қойыртпақты болуын анықтауға мүмкіндік беретін құрылғылармен жабдықталады.
16. Басты бас тоғандағы құрылыс және жөндеу жұмыстары, құлақарық жүйесіндегі бекітілген су беру графигіне сәйкес жүргізіледі. Осы жұмыстардың орындалуы кезеңі су пайдаланудың жалпы жүйелік жоспарын құрған кезде ескеріледі.
17. Құлақарық жүйелерінің басты бастоған құрылыстары түнгі уақытта жарықпен, ал су бетіндегі ілініп тұрған алаңдар мен ғимарат ойығы қоршаумен қамтамасыз етіледі. Қысқы уақытта қызмет көпірлері, алаңдар және ашық баспалдақты торлар қар мен мұздан тазартылады.
18. Өзенде анжыр болған жағдайда оның каналға ағып келуін болдырмау жөніндегі шаралар қолданылады. Каналға анжырдың түспеуін алдын-алу мүмкін болмаса, жоғары тұрған ұйымдардың рұқсатымен бас каналға су беруді тоқтату керек немесе анжырдың қарқынды келіп түсу қауіпі келтірмейтін деңгейге дейін жеткізу керек.
19. Құлақарық жүйелерінің барлық құрылымдарында қолайлы орында орналасқан, құтқару құралдарының жиынтығымен қамтамасыз етіледі.
20. Басты бас тоған құрылымдарында су тасқыны, анжыр, сең жүру өтіп жатқан кезінде тәуілік бойы кезекшілік ұйымдастырылады.
21. Басты бас тоған құрылымдарын күту мен дұрыс пайдаланудың барлық талаптары оның пайдалануы, қызмет көрсетушілерімен уақытылы және толық көлемде орындалады.

4. Каналдарды, бөгендерді, гидротехникалық
құрылымдарды пайдалану.

22. Барлық су шаруашылығы құрылыстарында олардың жағдайын жүйелі бақылау, жұмысындағы ақауларды уақытылы анықтау, тиісті жөндеу іс-шараларын белгілеу, болуы мүмкін апаттарды болдырмау және пайдалану шарттарын жақсарту мақсатында бақылау сыртқы бақылау жүргізіледі.
23. Құрылымның тік және көлденең қозғалуын бақылау геодезиялық тәсілдермен іске асырылады.
24. Төтенше жағдайлар туындауы мүмкін аумақта орналасқан каналдар мен құрылыстар үшін тұрақты бақылау жасалады.
25. Тораптың жоғарғы және төменгіде бьефтерінің арнасы қайта құрылуын бақылауға арналған жағалауда реперлер бекітілген промерленген тұрақты жармалар соғылады. Промерленген жарма бойынша арнаның көлденең қимасы жылына сутасу мен сутасу өткеннен соң 2 рет түсіріледі. Жармадағы бақылау промерлері әдетте әкелуші арнаның гидравликалық шайылу басында және аяғында жүргізіледі.
26. Тораптың бақылау және зерттеу кезіндегі мәндері журналдарға енгізіледі.
27. Барлық су шаруашылығы құрылыстары және олардың құрылғылары,
механизмдері және жабдықтары бекітілген жобалық құжаттарға және
техникалық шарттарға сәйкес жұмыс күйінде ұсталады.
28. Су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану кезінде анықталған барлық ақаулар және зақымдар журналға жазылады және оларды туындатқан себептермен бірге комиссия қорытындысының актісімен белгіленген мерзімде жойылады.
29. Су шаруашылығы құрылыстарын пайдаланғандағы және олардың жабдықтары мен конструкцияларына талаптары, параметрлері мен жұмыс реті, су қорын пайдалану және қорғау саласындағы өкілетті органның келісімімен бекітілген пайдалануы бойынша нұсқаулықта көрсетіледі.
30. Каналдар мен гидротехникалық құрылымдардың жұмыс
қабілеттілігі мен техникалық түзу жағдайының негізгі көрсеткіштері болып мыналар табылады:
1) қамтамасыз етілген жобалық өткізу мүмкіншілігі:
2) сүзілу және пайдалану-техникалық суды жоғалтудың минималдығы:
3) каналдардың тұнбалануы, балдырлануы, қопарылуы мен шайылуы, сонымен қатар тиіп тұрған аймақтарда сүзілген судың басуының болмауы;
4) төменгі бьефтердің, гидроқұрылымның қабырғаларының артындағы бостықтың шайылуы болмауы;
5) қалқанша құрылғыларының, көтергіш механизмдерінің, автоматика құралдарының, телемеханика мен байланыс жұмысының үздіксіздігі;
6) каналдарда жобада көрсетілмеген сорғы стансаларының, су бөлу нүктелерінің, өткелдерінің, көпірлердің және басқа құрылымдардың болмауы;
7) нысанды тиісті жайластыру және ұстау.
31. Канал бөгетшесінің жылдамдатылған су деңгейінен асуы мыналардан кем емес анықталады:
шығын, м ³ /с артық, м
кем емес 1,0 0,20
1-20 0,30
10-30 0,40
30-50 0,50
50 ден аса, 0,60
Каналдағы максималды және минималды су жылдамдықтары, тасындыларды тасымалдауын және каналдың шайылмауын қамтамсыз ететін аралықта болады.
32. Беткей сырғуы болдырмау үшін, каналдарды сумен толтыру мен босату біртіндеп жүзеге асырылады. Жеке өткізу немесе су шығынының кемуі аралығының мөлшері 2 сағаттан кем болмауы қажет, ал шығынның өзгеруі шаруашылық каналдар үшін 20% көп, шаруашылық аралық каналдар үшін 10%.
33. Каналдардағы судың жылдамдығы канал беткейлері мен түбінің шайылуын және тасындылардың жиылуын болдырмайтын көлемде ұстап отырады, шөгінді қоқыс мұз қабаттары пайда болған жағдайда судың үздіксіз берілуі қамтамасыз етіледі. Ең жоғарғы және ең төменгі судың жылдамдығы төменде орналасқан елді мекендердің қауіпсіздігін ескере отырып жергілікті шарттарға байланысты анықталады.
Су көлемінің күрт өзгеруі болуы мүмкін туралы жағдайды жергілікті атқарушы орган және табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы және су қорын пайдалану және қорғау саласындағы уәкілетті органдар алдын ала хабарландырылады.
Төменде орналасқан елді мекендердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасында бекітілген тәртіпте жүзеге асырылады.
34. Каналдан малдарды суғару, өткелдер, тракторлар мен
автомашиналардың жүріп өтуі осы мақсатта арнайы жабдықталған жерлерінде жүзеге асырылады.
35. Бөгетшелерде, бермаларда және канал беткейлерінде, канал
арналарының кұрылғыларында, қандайда бір мойнақта, бөгесінде, қазылған жерлерінде және басқа құрылыстарында мал бағуға тыйым салынады.
36. Коллекторлы-кәріздеу желісі тасқорымнан, топырақ пен тасындылар сырғымаларынан, сондай-ақ кәріз суларының еркін ағысына кедергі болатын өсімдіктер мен жүзіп жүрген заттардың үйінділерінен тазартылады.
37. Жабық құлақарық және кәріз жүйелерінің лайлануы мен ластануын болдырмау мақсатында шолу құдығы, ұңғыма және кәріз сағасы арқылы оны жүйелі түрде сумен шаю және бақылау жүргізіледі.
38. Жабық және науа құлақарық желілері өсімдіктердің өсіп-өну кезеңінің соңында су қалдықтарынан босатылуы және қыс мезгілінде жабық құбырлар және науа желісіндегі судың жиналуын болдырмайтын шаралар жасалады.
Каналдардың қаптауына, сүзілуге қарсы үлдірлі бүркемелеріне және науа жүйелерінің шөгінді тіреулеріне мұқият бақылау ұйымдастырылады.
39. Суды жоғалтумен күресінің бірінші кезектегі пайдалану шараларына:
1) ауыл шаруашылығы су тұтынушыларына тәулік бойы суару мен суды беру шоғырландырылған ағыспен жүргізу;
2) артық су шығындарын каналдарға беруі және алуына жол бермеу;
3) сумен шаюды, суаруды, және құлақарық мөлшерлерін қатал сақтау;
4) құлақарық жүйелерінде жылдың суармайтын кезінде жұмыстарды барынша шектеу;
5) ауыл шаруашылығы су тұтынушыларына суды болу нүктелерін кеміту мүмкіндігі, дұрыс бас тоғандарға қатаң есеп пен бақылау ұйымдастыру;
6) қалқанша құралдарынан судың ағып кетуіне және судың одан қайта құйылуына жол бермеу;
7) каналдардың жұмысын командалық деңгей үшін пайда болған, тежеу сандарының минималдылығымен қамтамасыз ету;
8) каналдардың балдырлануы мен лайлануына жол бермеу;
9) құмды, жұмыртас және баска да жеңіл грунттан өтетін каналдардың жасанды кольматажын өткізу;
10) коллекторлы-кәріздеу желістеріне транзит құлақарық суларының қашыртқысына жол бермеу жатады.
40. Суды жоғалту күресінің пайдалану-құрылыс шараларына:
а) құлақарық каналдарының тарнзиттік телімін ұзақтығын қысқарту және олардың қажетті қимасы мен еңістіктерін қолдау;
б) сүзілген судардың тойтарылған жерлерінде канал бөгетшелерін
күшейту;
в) үлестірілу желісіндегі тәулік бойы суды реттеу су қоймаларының құрылысы және транзиттік каналдарға судың бөліну нүктелерін кеміту;
г) каналдардың түбі мен беткейлерін тығыздату;
д) саз балшықты қалқан мен киім құралдары;
е) асфальтті, бетонды және үлдірлі қаптау құралдары;
ж) каналдарды жасанды сортаңдау;
з) жер каналдарын науа мен құбыр желісіне алмастыру жатады.
Пайдалану және пайдалану-құрылыс іс-шаралары техника-экономикалық талқылау және жобалық шешімдерінің негізінде қолданылады.
41. Каналдардағы үлестіру тораптары суөлшеуіш құралдарымен
жабдықталады.
Тораптың понурлық бөлік қабырғаларында су деңгейінің катастрофалық қызыл сызығы жүргізіледі. Су деңгейін қызыл сызықтан асыруға рұқсат етілмейді.
42. Тарнауларда, сифондарда, дюкерлерде, құбырларда және басқа да құрылымның кіру саңылауларында жүзіп жүрген заттарды ұстап қалатын жабдықтар мен қоршаулар болады. Осы құрылымдарды пайдаланған кезде оның кіру бөлігінде тежеуіштердің болмауына ерекше көңіл бөлінеді.
43. Шаруашылық аралық (аудандық) маңызы бар суғару каналдардың бойымен реперлер мен шақырымды белгілер және пикеттермен қатырылған қозғалтқыш желілері салынады. Репердің орналастыру орны оның сақталу және көріну есебімен таңдалады.
Репер ретінде гидротехникалық құрылыстарының, көпірлердің, ғимарат цокольдерінің тіреулері пайдаланылады.
Әрбір торап құрылымдарында тұрақты репер орнатылады.
44. Каналдар мен құрылымдарға, әсіресе қауіпті телімдерде, жүйелі бақылаулар орнатылады, байқау мен бақылау нәтижелелері журналдарда жазылады.
45. Жұмыс жарақтары мен гидротехникалық құрылымдардың темір конструкциялары, негізгі, жөндеу және авариялық жапқыштар мен кедергілер, торлар, көтергіш механизмдер мен жабдықтар, транспорттық құралдар, жылытқыш құрылғылары, автоматты басқару аппараттары олардың толық сақтығы мен дұрыстығың кепіл ететін тиісті ретімен ұсталады.
46. Су шығынының есептік және авариялық максималды өткізу кезінде тіректермен маневрлеу, тек қана гидротехникалық құрылым торабының жұмыстарына жауапты тұлғаның тікелей қадағалауымен іске асады.
47. Қажетті ылғалданбаған аймақтағы су қоймалар, өзен ағысын реттеу негізінде суғармалау үшін қызмет атқарады.
Су қойманың оны кешенді пайдаланған кездегі жұмыс тәртібі, бекітілген графигі бойынша іске асады.
Су қойманың жұмыс тәртібі су қорын пайдалану және қорғау саласындағы өкілетті органмен бекітіледі.
48. Қарқынды тасқын болжанғанда тасқынның алдын алу үшін келетін ағын суды су қойманың сыйымдылығының бөлігіне жұмыс істету керек.
49. Су қоймалардың және таянып тұрған бьефтердің тұнбалануы мен қоқыстануы мөлшеріне және осыған байланысты тежеу қисығының және сумен шайылу, су басу ауданының ұлғаю мөлшеріне қарай, жер үсті және жер асты суларының тежеу қисығының тойтарылу аймағында әсіресе орта және кіші су қоймаларында және таянып тұрған бьефтерінде төмен арналы гидротораптарда эксплуатациялық бақылаудың және зерттеулердің көлемін көбейту қажет.
50. Су қойманы пайдаланған кезде құрылымның және оның бөлек бөлшектерінің шөгуіне, тігістердің бұзылуына, жарықтың пайда болуына, қаптауыш пен сыртқы қабат бекітпелерінің талқандалуына, құрылым негізінде және айналып өтетін сүзілу кәріздеу құрылғыларының жұмысына, арналардың деформациясына, жағалаулардың қайта өңдеуін және тиіп тұрған аумақтардың су басуына қатысы барлық құрылымдарға қатаң бақылау жүргізу қажет.
51. Су торабы құрамына кіретін гидротехникалық құрылымдар мен су қоймаларды пайдалану және қалыпты күйде ұстау осы ержелер бойынша іске асырылады.

5. Құлақарық жүйелеріндегі сорғы стансаларын пайдалану

52. Сорғы стансасының жұмыс істеу тәртібі су беру графигіне максималды жақындатылуы қажет және оған негізгі сорғы агрегаттарын қосу және өшіру графигі, сонымен қатар су берудің мүмкін болу тапшылығы бойынша оперативті шаралар жатады.
53. Жер үсті ағын суларынан су тартуды іске асырушы бас сорғы стансаларында дайындаушы-зауыттың техникалық шарттарына сәйкес келетіндей, сорып алатын судың тазалануы қамтамасыз етіледі (судың тұнықтығына және тасындылардың ірілігіне байланысты).
54. Әрбір басты сорғы стансаларында немесе стансаларда, үлестіру каналдарына ауыл шаруашылығы су пайдаланушыларына су беруді немесе құрғатылатын немесе қорғалатын территориясынан су бұруды іске асырушы, сорып алынған су көлемінің нақты есебі ұйымдастырылады.
55. Энегетикалық және гидромеханикалық жабдықтарға қызмет корсету үшін сәйкес құжаттары мен арнайы дайындығы бар тұлғалар жіберіледі.
56. Сорғы стансасында журналдар, баулы кітаптар және негізгі және қосалқы жабдықтарды пайдалану және жөндеу жөніндегі нұсқаунамаларға сәйкес басқа құжаттар үнемі жүргізіледі.
57. Сорғы стансаларын пайдаланған кезде суқабылдағыштың, жеткізу каналдарының, су қабылдап алғыш, қоқыс ұстап қалатын торлар өзінен өзі ағатын құбырларын шаю дүркін-дүркін тазаланып тұруы керек, сонымен қатар негізгі және қосалқы құрылғыларының сақталуы және дұрыстығы үнемі қадағаланып отырады.
58. Суғармалау мезгілінің алдында қозғалғыштар және сорғылар, орнатылған арматуралар, автоматика, телемеханика және байланыс құралдары мұқият тексеріледі.
Машиналарды іске қосуға дайындағаннан кейін олар сыналады.
59. Сорғы стансаларының жұмысы келесі негізгі талаптарға сай іске асырылады:
1) суды суғармалау үшін беру жоспарының белгіленген мерзімде орындалуы, ал грунт суларының деңгейін төмендететін сорғы стансасы үшін - осы суларды тарту жоспарының орындалуы;
2) сорғы агрегаттарының, сорғы стансаларының үздіксіздігі мен беріктігі;
3) сорғы агрегаттары және сорғы стансалары жұмысының үнемділігі толығымен.
60. Барлық сорғы стансалары өртке қарсы ережелеріне сай өрт сөндіргіш, найзағай соққыларынан қорғау құралдарымен жарақталады және дұрыс және тазалық жағдайында ұсталады.
61. Уақытша және ашық сорғы стансаларды пайдалану үшін спецификалық ережелер нұсқауларға сәйкес орнатылады.

6. Қорғаныс жолдарын (үйме жол бөгетшесі) пайдалану.

62. Үйме жол бөгетше құрылымының маңайында жару жұмыстарын жүргізу осы құрылымдарды сөзсіз зақымданудан сақтауын қамтамасыз ететін жағдайда ғана Мемлекеттік су шаруашылығы ұйымдарының және бассейндік инспекциялардың - су қорын қорғау және пайдалану жөніндегі өңірлік өкілетті ұйымының келісімімен ғана рұқсат етіледі.
63. Үйме жол бөгетшелеріндегі кемелердің айлақ орындары Қазақстан Республикасы өзен флотының талаптарына сәйкес белгіленеді.
64. Материалдардың, құрал-саймандардың және жарақтардың авариялық қоры осы үшін арнайы бөлінген жерлерінде сақталады. Авариялық қорларын сақтау орындарына кіру тек қана үйме жол бөгетшелерін пайдалану бойынша жұмыс істейтін қызметкерлерге ғана рұқсат етіледі.
65. Үйме жол бөгетшелерін пайдалану кезінде өзен арнасына және бөгетшенің қысымды беткейіне орнатылған, су деңгейін бақылап тұру үшін гидрометриялық тақтайшалар (бекеттер) және де үйме жол аймағындағы жағалауларының шайылу қарқындылығын анықтау үшін бекітілген тұстамалар орнатылады.
Өзендерде судың деңгейі қауіпті жағдайға жеткен кезінде үйме жол бөгетшесінде жұмыс бригадаларының және қажетті механизмдерінің кезекшілігі орнатылады.
66. Су тасқыны мен сең жүру кезеңіне дейін бөгетше жалын бақылау тегістеуден өткізу, барлық үйме жол бөгетшелері мен ондағы құрылымдар қаралып, жөнделуі жүргізіледі, материалдардың және құрал-саймандардың қажетті авариялық қоры дайындалады, кезекші бригадалары мен механизмдер ұйымдастырылады, өте қауіпті және жауапты бөлімдермен байланыс орнатылады.

7. Құлақарық жүйлерін, жаңбырлатқыш машиналарын және
жылжымалы сорғы стансаларын қыс мезгілінде ұстау

67. Жұмыс істеуші қызметшілер жапқыштардың техникалық жағдайына, көтеру механизмдерінің, анжыр тоқтатушы қабырғаның және жабдықтың жылытқыш жүйесінің жағдайына ерекше көңіл бөле отырып бекітілген жоспар бойынша гидротехникалық құрылыстарды қыс мезгілінде жұмыс істеуіне дайындық жұмыстарын жүргізеді.
68. Каналдарының және құрылыстардың төменгі температура жағдайында апатсыз пайдаланылуын қамтамасыз ету үшін ұйымдастыру- техникалық іс-шаралардың жоспары құрылады.
69. Гидромеханикалық, жүккөтергіш, электротехникалық жабдықтарды, бақылау құралдарын және басқару жабдықтарын, қысқы уақытта жұмыс істемейтін гидротехникалық құрылыстарды суғару мезгілдің соңында тексеру және консервациялау қажет. Құбыр желістерін, науаларды, сорғының бетін және ілмек арматураларын судан босатылады.
70. Қысқы уақытта күрделі және ағымды жөндеу жұмыстарының негізгі көлемі өтуі қажет, каналдарды тұнбадан тазалау, сонымен қатар, құрылыстарды қайта құру.
71. Жұмыс органдарын және гидромериялық бекеттердің, су өлшеуіш құрылыстардың, балық қорғау орнатуларын (аулар, барабандар, таспаларды, флейталарды) жабдықтарын демонтаждау, тексеру, консервациялау және арнайы сақтау орындарында сақталады.
72. Басты бас тоған өзендік гидротораптарында қыс мезгілінде су тарту болмаған жағдайда өзен шығындарын өткінші қашыртқы және жуу саңылаулары арқылы жапқыштары ашық кезінде өткізіледі.
73. Қыс уақытында жұмыс істейтін (құрғату жүйесінде, су басу, сумен қамтамасыз ету, кәріздеу) сорғы стансаларында, аяздың басталуына дейін сыртқы профилактикалық жұмыстар аяқталады, жапқыштарды, қоқыс ұстағыштарды, көтергіш механизмдерді, арындық және сору құбыр желістерін, кәріз, жылытқыш, жылу оқшаулары жүйелері тексеріледі.
74. Суғару мезгілінің аяқталуынан кейін құлақарық сорғы стансаларын міндетті консервациялау қажет, құбыр желісінен, сорғы беттерінен және арматуралардан су алынып тастайды. Тереңдетілген камералары бар сорғыларда олардың су басудан сақтау үшін, кәріз жүйелері тексеріледі, ілмек арматураларын тексеріп және жөндейді, реттеу құралдардың пускісін, құрғату сорғыларын, жылу және жылытқыш жүйелерін, кәріз жүйелерінің кішкентай қуатты трансформатордан қоректену беріктігі тексеріледі.
75. Жүзу сорғы стансаларын қыс мезгілінде арнайы шығанақтарда сақталады.
76. Қыс мезгілінде жұмыс істейтін құлақарық жүйелері үшін каналдар мен құрылымдарды төмен температура жағдайында пайдалану туралы іс-шаралар жоспары құрылады.
Жоспарда құлақарық жүйелерінің қыс мезгілінде апатсыз жұмысын қамтамасыз ететін, қажетті ұйымдастыру-техникалық іс-шаралары ескеріледі, оның ішінде:
1) кептелу мен анжыр кептепмесі болған кезде суғармалау көздерінің төменгі жағалауларын су басудан қорғау;
2) өзен және каналдар бойындағы бөгеттерде, көпірлерде және басқа да құрылыстарында қауіпті кептелу мен анжыр кептепмесі пайда болумен күрес;
3) арналарды анжыр мен мұздың еркін өтуіне кедергі болатын құлаған ағаштардан, карчалардан және тағы басқа заттардан тазалау;
4) басты бас тоғанға келіп түсетін анжырды және мұзды бұру;
5) қысқы уақытта жұмысы үшін көзделген, қалқанша жапқыштарды жылыту;
6) реттеуіштің, дюкерлердің, тұндырғылардың қысымды құбыр желістерінің алдындағы мұз торларын жару;
7) каналдардың және құрылымдардың қауіпсіз жұмыс істеуіне іс-шаралар.
77. Жапқыштарды үсіп кетуінен сақтау мүмкін болмаған жағдайда оларды белгілі бір уақыт аралығы сайын көтеріп, жауып тұрады.
78. Жағалаулардың, каналдардың, көпір бекіністерінің, гидротехникалық құрылыстарында мұз қатып қалуынан сақтау үшін шығынның және каналдағы судың горизонтын күрт құбылтуға болмайды.
79. Құлақарық жүйелерін қыс мезгілінде пайдалану кезіндегі анжырдың пайда болуына қарсы күрестің тиімді әдісіне каналда судың жұмыс горизонты мүмкін болғанша жоғары деңгейінде ұстап, тұрақты мұз қабығын жасау болып табылады.
Мұз болғаннан кейін судың горизонтын мұз бетіне зақым келмейтіндей етіп, төмендетуге болады.
80. Көпірлердің алдында, тасалап тұратын құрылымдарда, қисық сызықты телімдерде каналдардағы кептелу мен анжыр кептепмесін жою, шағын жару жұмыстарын жасау шарттарын міндетті түрде сақталынған кезде, жару әдісімен жасалуы мүмкін. Бұл жұмыстар бекітілген жару жұмыстарын жасау ержелерін сақтау арқылы тек жару жұмыстарының мамандарымен орындалады.
81. Мұз және анжырдың қауіпті телімдерінен өтетін кезде пайдалану қызметіндегі жұмысшыларының және жұмыс бригадаларының тәулік бойы кезекшілігі ұйымдастырылады. Барлық маңызды және жауапты құрылымдар мен канал телімдері қауіпсіз жұмыспен қамтамасыз ету үшін түнгі уақытта жарықтандырылады.
82. Қысқы жағдайда құлақарық жүйелерін, сондай-ақ суғару маусымы біткеннен кейін жылжымалы сорғы стансаларын тиісті ұстауын қамтамасыз ету үшін:
1) құлақарық каналдарды үйінділерден, тасындылардан және өсімдіктерден тазалау;
2) жаңбырлатқыш агрегаттарын және жылжымалы сорғы құрылғыларын (стансаларын) қысқы сақтау орындарына апару, кірден тазалау, ал су жинау және арын орындарындағы құбыр желістерін жөндеу;
3) жиналмалы темір құбыр желілерін, суғару біткеннен кейін қысқы сақтауға дайындайды.
Саптамаларды, бітеуіштерді және тағы басқа бөлшектерді кірден тазалап, жәшіктерге салу керек. Резеңке манжеталарды муфтадан суырып, жылы сабынды суда жуып, кептіріп алу керек.
Құрылғыларды бояумен бояп немесе коррозияға қарсы майлағыштармен майлау қажет. Іштіліктегі майларды ауыстырып, ойма қосылыстарын және барлық тораптарды маймен майлау керек.
Жаңбырлатқыш машиналарды, жылжымалы сорғы құрылғыларын және басқа да жарақтарды қысқы жағдайда ұстау және дайындау, пайдалану ержелеріне сәйкес жүзеге асырылады.

8. Көлік және байланыс құралдары, қызметтік ғимараттар,
шеберханалар және қоймалар

83. Құлақарық жүйелерін пайдалануды іске асыратын су шаруашылығы ұйымдарында телефон және мобильдік байланыстар және жүк тасымалдау мен пайдалану шараларын орындау үшін қажетті, жеңіл және жүк таситын көліктермен қамтамасыз етіледі. Эксплуатациялық саладағы жұмысшылар өздеріне бекітілген жүйе учаскілерін қызмет ету үшін жылжымалы құралдарымен қамтамасыз етіледі.
84. Құлақарық жүйелерінде барлық гидротехникалық құрылымдарға еркін өтуді және ауа-райы жағдайына байланысты емес, ірі каналдар мен үйме жол бөгетшелерін жағалап жүруіне қамтамасыз ететін эксплуатациялық жолдар салынады.
85. Әрбір құлақарық жүйелерінде қызметтік үйлер және өндірістік ғимараттармен қамтамасыз етіледі.
86. Құлақарық жүйелерінде, каналдарда және бөгендерде материалдарды жеткізу үшін және инспекторлық мақсат үшін қажетті су көліктермен қамтамасыз етіледі.
87. Құлақарық жүйелерін пайдаланатын су шаруашылығы ұйымдары және пайдаланатын учаскілері мүлік қоймаларымен, құрылыс, жөндеу, апатты материалдармен, құрал-саймандармен және аспаптармен жабдықталады.

9. Құлақарық жүйелерінде техника қауіпсіздік
және жөндеу жұмыстары.

88. Каналдарды пайдалану кезінде каналдардың тұнбалауына әкеліп соғатын себептерді жоюды қамтамасыз етіледі. Каналдардың тұнбалануын төмендету, тасындылардың белгілі есеп бөлігін егіс алқаптарына тасымалдануын сондай-ақ тазартудың сапасын жоғарлатуын, каналдардың қажетті бойлық қимасын және еңістігін сақтай отырып, қамтамасыз ететін су алу құрылыстарының, басты және жүйе аралық тұндырғылардың және каналдардың ұтымды жұмыс тәртібі арқылы іске асырылады. Каналдардың тасымалдау қабілеттілігі, барлық тәртіптегі құрылыстар және үлестірушілердің жұмыстарымен келісіледі.
89. Барлық жөндеу жұмыстары аяқталғаннан соң, құлақарық жүйелерін пайдаланатын су шаруашылығы ұйымдары басшылығы және ауыл шаруашылығы су пайдаланушыларынан құрылған комиссиямен куәландырылады және қабылданады.
90. Құлақарық жүйелерін пайдалану және құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізу барысында құрылыстағы техника қауіпсіздік ережелері белгіленген тәртіпте бекітілген құрылыс нормалары және ережелеріне және гидротехникалық құрылыстарды және электростанциялардың гидромеханикалық жабдықтарды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік ережелеріне сақталады.
Арнайы білім және дайындықты қажет ететін жұмыстарды орындау үшін (электротехникалық, жару, механизмдерді, автомашиналарды басқару) осы жұмыстарды жүргізуге рұқсаты бар тұлғалар шақырылады.

10. Құлақарық жүйелерін және құрылыстарын қорғау.

91. Құлақарықты, құлақарық - суландырғыштарды, суландыру және
коллекторлы-кәріздеу желілерін, бөгендерді, каналдарды, су тораптарды, сорғы стансаларын, жағалауды қорғанысты су шаруашылығы құрылыстарды қорғау, оларды пайдалануды іске асыратын, су шаруашылығы ұйымдарының эксплуатациялық қызметтеріне жүктеледі.
92. Каналдарды және құрылыстарды қорғау үшін жауапкершілік құлақарық жүйелерін пайдалануды жүзеге асыратын, су шаруашылығы ұйымдарының басшыларына жүктеледі, ал эксплуатациялық учаскілерінде - инженер-гидротехниктерге, құрылым тораптары мен жеке құрылымдары бойынша - осы құрылысты қорғауға жеке жауапкершілік жүктелген тұлғаға жүктеледі. Ерекше стратегиялық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстарын қорғау Қазақстан Республикасының заңнамаларында белгіленген тәртіпте жүзеге асырылады.
93. Шаруашылық аралық мағынасындағы бөгендерде және каналдарда орналасқан гидротехникалық және басқа құрылымдарға еркін кіруіне рұқсатты, құлақарық жүйелерін пайдалануды іске асыратын, су шаруашылығы ұйымдары береді.

11. Техникалық құжаттар

94. Әр бір құлақарық, құлақарық - суландыру, суландыру және коллекторлы-кәріздеу жүйелерін пайдалануды, бөгендерді, каналдарды, су тораптарын, сорғы стансаларды және қорғаныс құрылымдарды пайдалануды басқаруды іске асыратын су шаруашылығы ұйымдарында, сондай-ақ ауыл шаруашылығы су пайдаланушыларында:
1) каналдардың, құрылымдардың және толығымен жүйенің төлқұжаттары;
2) жүйені, оның жеке учаскілерін және құрылымдарды мінездейтін картографикалық материалдары;
3) жобалы және атқару құжаттары;
4) сорғы стансаларының және құрылымдардың, жүйелердің жұмысына шұғыл есеп журналдары;
5) объектілерді, құрылымдарды және құрылғыларды пайдалану туралы техникалық нұсқаулары;
6) пайдалану қызметкерлерінің құлақарық жүйелерін техникалық пайдалану ержелерімен таныстыруды тіркеу журналы, лауазымды және техникалық нұсқаулары және техника қауіпсіздігі және өндірістік санитария ережелері болады.

Об утверждении Правил эксплуатации водохозяйственных сооружений, расположенных непосредственно на водных объектах

Приказ и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 5 декабря 2008 года № 746. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 29 декабря 2008 года № 5430. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 17 января 2012 года № 10-1/18

Сноска. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства РК от 17.01.2012 № 10-1/18.

В соответствии с подпунктом 13) пункта 1 статьи 37 Водного кодекса Республики Казахстан, ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемые Правила эксплуатации водохозяйственных сооружений, расположенных непосредственно на водных объектах.
2. Департаменту стратегии использования природных ресурсов Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан (Мейрембеков К.А.):
1) обеспечить государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) принять иные меры, вытекающие из настоящего приказа.
3. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня первого официального опубликования.

И.о. Министра М. Оразаев

Утверждены
приказом и.о. Министра
сельского хозяйства
Республики Казахстан
от 5 декабря 2008 года № 746

Правила эксплуатации водохозяйственных сооружений,
расположенных непосредственно на водных объектах

1. Общие положения

1. Настоящие Правила эксплуатации водохозяйственных сооружений, расположенных непосредственно на водных объектах (далее - Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 13) пункта 1 статьи 37 Водного кодекса Республики Казахстан и определяют порядок эксплуатации водохозяйственных сооружений, в Республике Казахстан.
2. Настоящие Правила регулируют вопросы по организации водозабора, водоподачи и водораспределения, содержания в исправном и рабочем состоянии водохозяйственных сооружений.
3. В настоящих Правилах используется следующие понятия и термины:
струенаправляющая система – сооружения, применяемые при регулировании русл рек, несущих большое количество наносов;
шуга - скопления рыхлого льда в водной толще или на поверхности водоема;
гидрометрический пост - пункт на водном объекте, оборудованный устройствами и приборами для проведения систематических гидрометрических наблюдений;
дюкер - водовод, обычно снабженный насосами, предназначенный для прохождения препятствия (русла другой реки, глубокого оврага или балки, железной дороги);
закрытая оросительная сеть – система подземных трубопроводов или полостей на мелиоративных землях;
дрен - подземный искусственный водоток (труба, скважина, полость) для сбора и отвода почвенно-грунтовых вод и аэрации почвы, осушения оснований дорожных насыпей, территорий под застройку;
затор - нагромождение льдин в русле реки во время ледохода, вызывающее уменьшение живого сечения и связанный с этим подъем уровней воды;
пульпа - смесь тонкоизмельченного полезного ископаемого с водой;
кольматация - отложение мелких частиц, таких, как глина или ил, на дне каналов, в результате чего снижается их водопропускная способность;
дамба обвалования - вид дамбы для защиты от затопления сельскохозяйственных угодий, территорий объектов, улучшения санитарных условий водоемов, для ограждения зоны растекания гидросмеси (предотвращения растекания за пределы намываемого участка);
лотковая оросительная сеть - сеть водопроводящих лотков и отходящих от них оросителей, предназначенных для транспортировки воды от источника орошения к орошаемому массиву;
репер - геодезический знак, обозначающий и закрепляющий точку на местности, высота которой над уровнем моря определена нивелированием;
зажор - скопление шуги с включением мелкобитого льда в русле реки, вызывающее увеличение шероховатости, стеснение водного сечения и связанный с этим подъем уровня воды;
сифон - закрытый водовод, имеющий возвышающийся над пьезометрической линией участок;
нанос - твердые частицы, образованные в результате эрозии водосборов и русел, а также абразии берегов водоемов, переносимые водотоками, течениями в озерах, морях и водохранилищах;
акведук - водовод для подачи воды к населенным пунктам, оросительным и гидроэнергетическим системам из расположенных выше их источников.

2. Порядок организации водопользования и учета воды
на оросительных системах

4. Готовность оросительных систем к забору воды, распределению ее между участками, узлами, каналами и сельскохозяйственными водопользователями проверяется перед началом поливного сезона комиссиями, созданными водохозяйственными организациями совместно с бассейновыми инспекциями.
5. До начала поливов водохозяйственные организации, выполняющие водоподачу на оросительную систему, проводят инструктивное совещание с работниками линейного персонала и сельскохозяйственными водопользователями.
6. Эксплуатация автоматизированных сооружений осуществляется централизованным диспетчерским управлением.
7. Между сельскохозяйственными водопользователями и водохозяйственными организациями, осуществляющими эксплуатацию оросительных систем, заключаются договора по подаче воды.
8. В пунктах выдела воды устанавливаются водомеры или гидрометрические посты.
9. Сверхплановая подача воды в оросительные системы даже при избытке ее в источнике орошения, не допускается кроме случаев возникновений чрезвычайных ситуаций.
10. Строительство новых водозаборных сооружений (водовыпусков), установка временных насосов и других устройств, для забора воды из оросительных систем допускается только после согласования с бассейновыми инспекциями – регионального уполномоченного органа в области использования и охраны водного фонда.
11. Учет воды на оросительных системах осуществляется с помощью сети гидрометрических постов, тарированных гидросооружений и водомерных устройств на закрытой оросительной сети, располагаемых по утвержденной схеме.
12. В случае письменного обращения сельскохозяйственных водопользователей по установке гидрометрических постов, водохозяйственные организации, осуществляющие эксплуатацию оросительных систем, оказывают техническую помощь по их установке и организации наблюдений и обслуживания за счет сельскохозяйственных водопользователей.

3. Головные водозаборные сооружения

13. Для ведения систематических наблюдений головные водозаборные сооружения оборудуются: гидрометрическими постами, промерными створами выше и ниже головного сооружения, опорными реперами и марками, фиксирующими высотное положение сооружений, максимальные, нормальные и минимальные горизонты воды, а также знаками, определяющими распространение кривой подпора, границы особо опасных мест в отношении размывов и обрушений.
14. При оборудовании головного водозабора струенаправляющей системой, на участке устанавливаются передвижные лебедки и обеспечивается техника безопасности на работах по маневрированию струенаправляющей системой.
15. Отстойники оросительных систем оборудуются средствами управления и приспособлениями, позволяющими определять объемы отложений наносов в камерах, содержание наносов в воде и в удаляемой из отстойника пульпе.
16. Производство строительных и ремонтных работ на сооружениях головного водозабора проводятся в соответствии с утвержденным графиком подачи воды в оросительную систему. Период выполнения этих работ учитывается при составлении общесистемного плана водопользования.
17. Сооружения головного водозабора оросительной системы в ночное время обеспечивается освещением, а нависающие над водой площадки и проемы сооружения ограждением. В зимнее время служебные мостки, площадки и открытые лестничные клетки очищаются от снега и льда.
18. При наличии в реке шуги принимаются меры по недопущению поступления ее в канал. При невозможности предотвратить попадание шуги в канал необходимо прекратить подачу воды в магистральный канал или довести подачу ее до размеров, исключающих опасность интенсивного поступления шуги.
19. Все сооружения оросительной системы обеспечиваются комплектами спасательных средств, размещаемых в наиболее удобном для этого месте.
20. Во время прохождения паводковых вод, шуги и ледохода на головном водозаборном сооружении организуется круглосуточное дежурство.
21. Все требования по уходу и правильному использованию головных водозаборных сооружений выполняются обслуживающим персоналом своевременно и в полном объеме.

4. Эксплуатация каналов, водохранилищ
и гидротехнических сооружений

22. На всех водохозяйственных сооружениях проводятся контрольные натурные наблюдения с целью систематического наблюдения за их состоянием, своевременного выявления дефектов в работе, назначения соответствующих ремонтных мероприятий, предотвращения возможных аварий и улучшения условий эксплуатации.
23. Наблюдения за вертикальными и горизонтальными перемещениями сооружений осуществляются геодезическими способами.
24. Для каналов и сооружений, расположенных на возможных зонах возникновения чрезвычайных ситуаций устанавливаются постоянные наблюдения.
25. Для контроля за переформированием русл в верхнем и нижнем бьефах гидроузла разбиваются постоянные промерные створы, закрепленные на берегах реперами. Съемки поперечных профилей русла по промерным створам проводятся не реже двух раз в год - перед паводком и после его прохождения. Контрольные промеры по створам (или их части) ведутся обычно перед и после гидравлической промывки подводящего русла.
26. Результаты наблюдений и исследований гидроузла заносятся в журналы.
27. Все водохозяйственные сооружения и их устройства, механизмы и оборудование содержатся в исправном состоянии в соответствии с утвержденной проектной документацией и техническими условиями.
28. Все неисправности и повреждения, выявленные при эксплуатации водохозяйственных сооружений, записываются в журнал и устраняются в сроки, установленные актом заключения комиссии, с устранением причин, вызвавших их.
29. Параметры и режим работы, требования к эксплуатации водохозяйственных сооружений, их конструкций и оборудования указываются в инструкциях по эксплуатации, утвержденных уполномоченным органом в области использования и охраны водного фонда.
30. Основными показателями работоспособности и технически исправного состояния каналов и гидротехнических сооружений являются:
1) обеспеченная проектная пропускная способность;
2) минимальные фильтрационные и эксплуатационно-технические потери воды;
3) отсутствие заиления, зарастания, обрушения и размывов каналов, а также подтоплений фильтрационными водами прилегающих территорий;
4) отсутствие размывов нижних бьефов и пустот за стенками гидросооружений;
5) безотказная работа щитовых устройств, подъемных механизмов, средств автоматики, телемеханики и связи;
6) отсутствие на каналах, не предусмотренных проектом насосных станций, точек выдела воды, переправ, мостов и других сооружений;
7) надлежащее благоустройство и содержание объекта.
31. Превышение дамб каналов над форсированным горизонтом воды устанавливается не менее:

расход, м 3 /с	превышение, м
менее 1,0	0,20
1-10	0,30
10-30	0,40
30-50	0,50
более 50	0,60

Максимальные и минимальные скорости воды в каналах устанавливаются в пределах, обеспечивающих транспортирование наносов и не размываемость каналов.
32. Наполнение и опорожнение каналов, во избежание оползания откосов, осуществляется постепенно. Величина интервала между отдельными попусками или уменьшениями расходов воды не менее двух часов, а изменение расхода не более 20 % для хозяйственных и 10 % для межхозяйственных каналов.
33. Скорость воды в каналах поддерживается в пределах, не допускающих размыва откосов и дна канала, а также отложения наносов, при наличии ледовых образований, обеспечивается бесперебойная подача воды. Максимальные и минимальные скорости воды устанавливаются исходя из местных условий с учетом безопасности нижерасположенных населенных пунктов.
О намечаемых резких изменениях расходов воды заранее предупреждаются местные исполнительные органы, уполномоченные органы в области чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера и в области использования и охраны водного фонда.
Обеспечение безопасности нижерасположенных населенных пунктов осуществляется в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, в области чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера.
34. Водопои скота из каналов, переправы, проезд тракторов и автомашин осуществляется только на специально оборудованных для этой цели участках.
35. Не допускается, выпас скота по дамбам, бермам и откосам каналов, устройство в руслах каналов (коллекторов) каких-либо перемычек, запруд, прокопов и других сооружений.
36. Коллекторно-дренажные сети очищаются от осыпей, оползней грунта и наносов, а также от растительности и скопления плавающих предметов, препятствующих свободному течению дренажных вод.
37. В целях недопущения засорения и заиления закрытой оросительной и дренажной сети проводятся систематические промывки и наблюдения за стоком через смотровые колодцы, скважины и устья дрен.
38. Закрытая и лотковая оросительная сети в конце вегетационного периода необходимо освободить от остатков воды и принять меры, исключающие скопление ее в закрытых трубопроводах и лотковой сети в зимний период.
Проводится наблюдение за облицовками, противофильтрационными пленочными покрытиями каналов и осадкой опор лотковой сети.
39. Первоочередными эксплуатационными мерами борьбы с потерями воды являются следующие:
1) проведение круглосуточных поливов и подача воды сельскохозяйственным водопользователям сосредоточенными токами;
2) недопущение забора и подачи излишних расходов воды в каналы;
3) строгое соблюдение промывных, поливных и оросительных норм;
4) предельное ограничение работы оросительной сети в неполивной период года;
5) возможное уменьшение точек выдела воды сельскохозяйственным водопользователям и организация строгого контроля и учета за правильным водозабором;
6) недопущение утечки воды через щитовые устройства и перелива воды через них;
7) обеспечение работы каналов с минимальным количеством подпоров, образуемых для создания командных горизонтов;
8) недопущение зарастания и заиления каналов;
9) проведение искусственной кольматации каналов, проходящих в песчаных, галечниковых и других легких грунтах;
10) недопущение транзитного сброса оросительной воды в коллекторно-дренажную сеть.
40. К эксплуатационно-строительным мерам борьбы с потерями воды относятся:
1) сокращение протяженности транзитных участков оросительных каналов и поддержание необходимых сечений и уклонов их;
2) усиление дамб каналов в местах выклинивания фильтрационных вод;
3) строительство водоемов суточного регулирования воды на распределительной сети и уменьшение точек выдела воды на транзитных каналах;
4) уплотнение дна и откосов канала;
5) устройство глиняных экранов и одежд;
6) устройство асфальтовых, бетонных и пленочных покрытий;
7) замена земляных каналов лотковыми и трубопроводами.
Эксплуатационные и эксплуатационно-строительные мероприятия применяются на основании технико-экономических проработок и проектных решений.
41. Распределительные узлы на каналах оборудуются водомерными устройствами.
На стенках понурной части узла наносится красная линия катастрофического горизонта воды. Не допускается повышение горизонта воды выше красной линии.
42. Акведуки, сифоны, дюкеры, трубы и входные отверстия сооружений имеют ограждения и приспособления для улавливания плавающих предметов. При эксплуатации этих сооружений особое внимание обращается на недопущение подпоров (и закупорку) входной их части.
43. Вдоль оросительных каналов межхозяйственного (районного) значения прокладываются ходовые линии, закрепленные пикетами, километровыми знаками и постоянными реперами. Место расположения репера выбирается с расчетом обеспечения его сохранности и видимости.
В качестве реперов используются устои гидротехнических сооружений, мостов и цоколи зданий.
На каждом узловом сооружении устанавливается постоянный репер.
44. За сооружениями и каналами, особенно на опасных участках, устанавливаются систематические наблюдения, результаты осмотра и наблюдений фиксируются в специальных журналах.
45. Рабочее оборудование и металлические конструкции гидротехнических сооружений, основные, ремонтные и аварийные затворы и заграждения, решетки, подъемные механизмы и приспособления, транспортные средства, устройства для обогрева, аппаратура автоматического управления содержатся в надлежащем порядке, гарантирующем полную их сохранность и постоянную исправность.
46. Маневрирование затворами при пропуске максимальных расчетных и аварийных расходов воды осуществляется только под непосредственным наблюдением лица, ответственного за работу узла гидротехнических сооружений.
47. Водохранилища в зоне недостаточного увлажнения служат в основном для регулирования стока рек в интересах орошения.
Режим работы водохранилища при комплексном его использовании осуществляется по утвержденному графику.
Режим работы водохранилища утверждается уполномоченным органом в области использования и охраны водного фонда.
48. При прогнозе интенсивных паводков следует провести предпаводковую сработку части емкости водохранилища на величину объема ожидаемого притока воды.
49. По мере заиления и засорения водохранилищ и их подпертых бьефов и связанной с этим увеличением длины кривой подпора и площади затопления и подтопления необходимо расширить объем эксплуатационных наблюдений и исследований уровней поверхностных и подземных вод в зоне выклинивания кривой подпора, особенно на средних и малых водохранилищах и подпертых бьефах низконапорных гидроузлов.
50. При эксплуатации водохранилища необходимо осуществлять строгий контроль за всеми сооружениями в отношении осадок сооружений и отдельных его частей, образований трещин, нарушений швов, разрушений креплений покрытий и облицовок, фильтрации в основании и в обход сооружений, работы дренажных устройств, деформации русел, переработки берегов и подтопления прилегающих территорий.
51. Содержание и эксплуатация водохранилищ и гидротехнических сооружений, входящих в состав гидроузла, осуществляется согласно настоящим Правилам.

5. Эксплуатация насосных станций на оросительных системах

52. Режим работы насосной станции максимально приближен к графику водоподачи и включает в себя график включения и отключения основных насосных агрегатов, а также оперативные меры по компенсации возможного дефицита водоподачи.
53. На головных насосных станциях, осуществляющих забор воды из поверхностных водотоков, обеспечивается осветление перекачиваемой воды до кондиции, соответствующей техническим условиям заводов-изготовителей (по мутности воды и крупности частиц наносов).
54. На каждой головной насосной станции или станции, осуществляющей подачу воды в распределительные каналы сельскохозяйственным водопользователям или отвод воды с осушаемой или защищаемой территории, организовывается достоверный учет перекаченных объемов воды.
55. К обслуживанию энергетического и гидромеханического оборудования допускаются специально подготовленные лица, имеющие соответствующие документы.
56. На насосных станциях регулярно ведутся журналы, шнуровые книги и другая документация по эксплуатации и ремонту основного и вспомогательного оборудования в соответствии с инструкцией.
57. При эксплуатации насосных станций периодически производится очистка подводящего канала, водоприемника, сороудерживающих решеток и промывка самотечных труб, а также ведется постоянный надзор за сохранностью и исправностью основного и вспомогательного оборудования.
58. Перед началом поливного периода тщательно осматриваются двигатели и насосы, установленная арматура, средства автоматики, телемеханики и связи.
После приведения машин в состояние готовности к пуску они опробываются.
59. Работа насосных станций осуществляется в соответствии со следующими основными требованиями:
1) выполнение плана подачи воды на орошение в установленные сроки, а для насосных станций, понижающих уровень грунтовых вод, - выполнение плана откачки этих вод;
2) бесперебойность и надежность насосных агрегатов и насосной станции;
3) экономичность работы насосных агрегатов и насосной станции в целом.
60. Все насосные станции оборудуются средствами огнетушения в соответствии с противопожарными нормами, защиты от ударов молнии и постоянно поддерживаются в исправном состоянии и чистоте.
61. Специфические положения в эксплуатации насосных станций устанавливаются инструкциями.

6. Эксплуатация защитных дамб

62. Производство взрывных работ вблизи сооружений дамб обвалований разрешается только по согласованию с Государственной водохозяйственной организацией и Бассейновыми инспекциями – региональных уполномоченных органов в области использования и охраны водного фонда при безусловном обеспечении безопасности этих сооружений от возможных повреждений.
63. Места причалов судов к дамбам обвалований обозначаются в соответствии с требованиями речного флота Республики Казахстан.
64. Аварийный запас материалов, инструментов и оборудований хранится в специально отведенных для этого местах. Доступ к местам хранения аварийных запасов разрешается только персоналу, работающему по эксплуатации дамб обвалований.
65. При эксплуатации дамб обвалований устанавливаются гидрометрические рейки (посты) в русле реки и у напорного откоса дамб для наблюдения за горизонтами воды, закрепленные створы для определения интенсивности размыва берегов в зоне обвалования.
С наступлением опасных горизонтов (уровней) воды в реке на дамбах обвалований устанавливается дежурство рабочих бригад и необходимых механизмов.
66. До наступления паводков и ледохода, производится контрольная нивелировка гребня дамб, осмотр и ремонт всех дамб обвалований и сооружений на них, заготавливается необходимый аварийный запас материалов и инструментов, организовываются дежурные бригады и механизмы, налаживается связь с особо опасными, ответственными участками.

7. Содержание в зимних условиях сооружений, оросительной
сети, дождевальных машин и передвижных насосных станций

67. Эксплуатационный персонал проводит по утвержденному плану подготовку гидротехнических сооружений к работе в зимних условиях, обратив особое внимание на техническое состояние затворов, подъемных механизмов, шугоотбойных стенок и запаней, систем обогрева оборудований.
68. Для обеспечения безаварийной эксплуатации каналов и сооружений в условиях низких температур составляется план организационно-технических мероприятий.
69. Гидромеханическое, грузоподъемное, электротехническое оборудование, средства контроля и приборы управления не работающих в зимнее время гидротехнических сооружений, подлежат ревизии в конце поливного сезона и консервации. Трубопроводы, лотки, корпуса насосов и запорной арматуры необходимо освободить от воды.
70. В зимний период проводится основной объем работ по текущему и капитальному ремонту подводных частей сооружений, очистке каналов от заиления, а также по реконструкции сооружений.
71. Рабочие органы и оборудование гидрометрических постов, водомерных сооружений, рыбозащитных устройств (сетки, барабаны, кассеты, флейты) подлежат демонтажу, ревизии, консервации и хранению в специальных защищенных местах.
72. На головных водозаборных речных гидроузлах, при отсутствии забора воды в зимний период, расходы реки транзитом пропускаются через сбросные и промывные отверстия при полном открытии затворов.
73. На насосных станциях, работающих в зимний период (на системах осушения, обводнения, водоснабжения, дренажа), до наступления морозов завершаются наружные профилактические мероприятия, проводится ревизия затворов, сороудерживающих решеток, запаней, подъемных механизмов, напорных и всасывающих трубопроводов, систем дренажа, обогрева, теплоизоляции.
74. После завершения поливного сезона, оросительные насосные станции обязательно подлежат консервации, из трубопроводов, корпусов насосов и арматур полностью удаляется вода. На станциях с заглубленными камерами, во избежание их затопления, проводится ревизия дренажных систем, проверка и отладка запорной арматуры, пуска регулирующих приборов, осушительных насосов, систем отопления и обогрева, надежности питания дренажных систем от трансформаторов малой мощности.
75. Плавучие насосные станции на зимний период укрываются в специальных затонах.
76. Для оросительных систем, работающих в зимний период, составляется план мероприятий по эксплуатации каналов и сооружений в условиях низких температур.
В плане предусматриваются необходимые организационно-технические мероприятия, обеспечивающие безаварийную работу оросительных систем на весь зимний период, в том числе:
1) защита от затопления низких берегов источника орошения при заторах и зажорах;
2) борьба с образованием опасных заторов и зажоров у плотин, мостов и других сооружений на реках и каналах;
3) очистка русл от упавших деревьев, карчей и предметов, препятствующих свободному проходу шуги и льда;
4) отвод шуги и льда, поступающих к головному водозабору;
5) обогрев щитовых затворов, намечаемых к работе в зимнее время;
6) околка льда решеток перед регуляторами, дюкерами, отстойниками, напорными трубопроводами;
7) мероприятия по безопасной работе каналов и сооружений.
77. В случае невозможности предохранения затворов от промерзания, их следует поднимать и опускать через определенные промежутки времени.
78. Во избежание обмерзания берегов каналов, устоев мостов, гидротехнических и других сооружений не допускаются резкие колебания расходов и горизонтов воды в каналах.
79. При эксплуатации оросительных систем в зимних условиях, эффективной мерой борьбы с образованием шуги, является создание в каналах устойчивого ледяного покрова при возможно высоких постоянных рабочих горизонтах воды.
После образования льда допускается снижение горизонтов воды, не приводящих к разрушению ледяного покрова.
80. Ликвидация заторов и зажоров в каналах перед мостами, перегораживающими сооружениями, на криволинейных участках производится взрывным способом, при обязательном соблюдении условий производства работ мелкими взрывами. Эти работы выполняются только специалистами взрывного дела, с соблюдением установленных правил производства взрывных работ.
81. При прохождении льда и шуги на опасных участках организуются круглосуточные дежурства работников эксплуатационной службы и рабочих бригад. Все наиболее важные и ответственные сооружения и участки каналов в ночное время, освещаются для обеспечения безопасности работы.
82. Для обеспечения надлежащего содержания оросительной сети в зимних условиях, а также передвижных насосных станций после окончания поливного сезона проводятся следующие работы:
1) очистка оросительных каналов от завалов, наносов и растительности;
2) дождевальные агрегаты и передвижные насосные установки (станции) перевозятся к месту их зимнего хранения, очищаются от грязи, а трубопроводы водозаборной и напорной линий демонтируются;
3) разборные металлические трубопроводы подготавливаются к зимнему хранению.
Насадки, заглушки и другие съемные детали очищаются от грязи и укладываются в ящики. Резиновые манжеты вынимаются из муфт, промываются в теплой мыльной воде и просушиваются.
Производится окраска или покрытие антикоррозийной смазкой установок, смена масел в емкостях и смазка всех узлов и резьбовых соединений.
Подготовка и содержание дождевальных машин, передвижных насосных установок и другого оборудования в зимних условиях осуществляется в соответствии с правилами эксплуатации.

8. Средства связи и транспорта, служебные помещения,
мастерские и склады

83. В водохозяйственных организациях, осуществляющих эксплуатацию оросительных систем, устанавливаются телефонная и мобильная связь, обеспечиваются грузовым и легковым автотранспортом в количестве, необходимом для грузоперевозок и выполнения эксплуатационных мероприятий. Линейные эксплуатационные работники обеспечиваются средствами передвижения для обслуживания закрепленных за ними участков системы.
84. На оросительных системах устраиваются эксплуатационные дороги, обеспечивающих свободный подъезд ко всем гидротехническим сооружениям и проезд вдоль крупных каналов и дамб обвалований независимо от погодных условий.
85. Каждая оросительная система оборудуется служебными помещениями и зданиями производственного значения.
86. На оросительных системах, каналах и водохранилищах для подвозки материалов, а также для инспекторских целей обеспечивается необходимый водный транспорт.
87. При водохозяйственных организациях, эксплуатирующих оросительные системы, и на эксплуатационных участках оборудуется соответствующим образом склады имущества, строительных, ремонтных, противопаводковых материалов, инвентаря и инструмента.

9. Ремонтные работы и техника безопасности на
оросительных системах

88. При эксплуатации каналов устраняются причины, вызывающие заиление каналов. Снижение заиления каналов осуществляется за счет рационального режима работы водозаборных сооружений, головных и внутрисистемных отстойников и каналов, обеспечивающих транспортирование определенной расчетной части наносов на поля, а также повышение качества очистки, сохраняя при этом необходимые поперечные сечения и уклоны каналов. Транспортирующая способность каналов согласовывается с работой сооружений и распределителей всех порядков.
89. Все ремонтные работы после их окончания подлежат освидетельствованию и приемке комиссиями, назначаемыми руководителями водохозяйственных организаций эксплуатирующих оросительные системы и из числа сельскохозяйственных водопользователей.
90. При производстве ремонтно-строительных и эксплуатационных работ на оросительных системах соблюдаются правила техники безопасности в строительстве согласно строительным нормам и правилам и правил безопасности при эксплуатации гидротехнических сооружений и гидромеханического оборудования электростанций, утвержденных в установленном порядке.
К выполнению работ, требующих специальных знаний и подготовки (электротехнические, взрывные, кяризные сипайные, управление механизмами, автомашинами), привлекаются только лица, имеющие допуск на производство этих работ.

10. Охрана оросительных систем и сооружений

91. Охрана оросительной, оросительно-обводнительной, обводнительной и коллекторно-дренажной сети, водохранилищ, каналов, гидроузлов, насосных станций, берегозащитных и других водохозяйственных сооружений возлагается на эксплуатационную службу водохозяйственных организаций, осуществляющих их эксплуатацию.
92. Ответственность за охрану каналов и сооружений несет руководство водохозяйственных организаций осуществляющих эксплуатацию оросительных систем, а на эксплуатационных участках – инженеры-гидротехники, по узлам сооружений и отдельным сооружениям – лицо, на которое возложена персональная ответственность за охрану данного сооружения. Охрана водохозяйственных сооружений, имеющих важное стратегическое значение осуществляется в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
93. Порядок доступа к гидротехническим и другим сооружениям на каналах и водохранилищах межхозяйственного значения определяется водохозяйственными организациями, осуществляющих их эксплуатацию.

11. Технические документы

94. Каждая водохозяйственная организация, осуществляющая эксплуатацию оросительных, оросительно-обводнительных, обводнительных и коллекторно-дренажных систем, управление эксплуатацией водохранилищ, каналов, гидроузлов, насосных станций и защитных сооружений, а также сельскохозяйственные водопользователи имеют:
1) паспорта каналов, сооружений и системы в целом;
2) картографический материал, характеризующий систему, отдельные ее участки и сооружения;
3) проектную и исполнительную документацию;
4) журналы оперативного учета работы системы, насосных станций и сооружений;
5) технические инструкции по эксплуатации объектов, сооружений и устройств;
6) журналы регистрации ознакомления эксплуатационного персонала с правилами технической эксплуатации оросительных систем, должностными и техническими инструкциями и правилами техники безопасности и производственной санитарии.