Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді анықтау, құру, аттестаттау және есепке алу ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 28 қыркүйектегі N 631 Бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2010 жылғы 26 қазандағы Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 6596 болып енгізілді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 28 қыркүйектегі № 17-02/482 бұйрығымен

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.09.28 № 17-02/482 (қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 78-бабын іске асыру мақсатында, БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді анықтау, құру, аттестаттау және есепке алу ережесі бекітілсін.
2. «Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді анықтау, құру, аттестаттау және есепке алу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2007 жылғы 25 қаңтардағы № 31 Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 4565 тіркелген, Қазақстан Республикасының Орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдарының актілер жинағында, 2007 жылғы 11 наурызда жарияланған) бұйрығының күші жойылды деп танылсын.
3. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Табиғат ресурстарын пайдалану стратегиясы департаменті (Ж.Ы. Омаров) заңнамада белгіленген тәртіппен осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін.
4. Осы бұйрық бірінші рет ресми жарияланғаннан бастап он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Министр А. Күрішбаев

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
2010 жылғы 28 қыркүйектегі
№ 631 бұйрығымен бекітілген

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді анықтау, құру, аттестациялау және есепке алу ережесі

1. Негізгі ережелер

1. Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді анықтау, құру, аттестациялау және есепке алу ережесі (бұдан әрі - Ереже) орман тұқым шаруашылығында пайдалану үшін орман өсімдіктерін кепілді түрде сақтау, олардың мұрагерлік қасиеттерін бағалау және неғұрлым перспективалы өкілдерін іріктеп алу жөніндегі іс-шараларды регламенттеу мақсатында Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 78-бабына сәйкес әзірленді.
2. Осы Ережеде пайдаланылатын негізгі ұғымдар:
1) артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттары - артықшылығы бар ағаштардың генетикалық қорын сақтау және мұрагерлік қасиеттерін зерттеу мақсатында олардың вегетативтік ұрпағын пайдаланып алынатын екпелер;
2) географиялық дақылдар - жаңа жағдайларда сынау мақсатында бірнеше экотиптердің (климатиптердің) неғұрлым тән таралымдарының тұқымдық ұрпағы арнайы әдістемелер бойынша алатын тәжірибелік дақылдар;
3) плантацияларды оқшаулау - орман тұқымы плантацияларының қажетсіз тозаңмен, ең алдымен табиғи екпелердің тозаңымен (фондық тозаң) тозаңдану процесіне жол бермейтін жағдайлар;
4) климатип - белгілі бір климаттық жағдайлардың әсерімен қалыптасқан экотип;
5) клон - вегетативтік көбейту жолымен бір бастапқы дарақтан немесе апомиктикалық құрылымнан алынған және генотипі бірдей барлық ұрпақтардың жиынтығы (рамет);
6) клондық микрокөбею - өсімдіктердің тканьдар дақылында вегетативтік көбею әдісі;
7) клеткалар, тканьдар дақылы - клеткалар мен тканьдардың ағзадан тыс жерде - жасанды жолмен жасалған ортада өмір сүру нысаны;
8) орман тұқымы плантациялары (бұдан әрі - ОТП) - селекцияның әртүрлі әдістерін қолдану негізінде жасанды жолмен өсірілетін мұрагерлік қасиеттері құнды тұқымдар алуға арналған екпелер;
9) тегі вегетативтік орман тұқымы плантациялары - тегі вегетативтік материалды пайдаланып өсірілетін ОТП;
10) екінші ұрпақ (кезек) ОТП-сы - комбинациялық қабілеттілікке тексерілген бастапқы материалды пайдалану негізінде құрылатын ОТП;
11) клондық ОТП - артықшылығы бар немесе элиталық ағаштардың вегетативтік ұрпағын (клондарын) пайдаланып құрылатын ОТП;
12) клонды ОТП - артықшылығы бар немесе элиталық ағаштардың вегетативтік ұрпағын (клондарын) пайдаланып құрылатын ОТП;
13) тұқымнан өсіп-өнген ОТП - отырғызу кезінде аналықтардың бақыланатын тозаңдануынан (сибстар) немесе емін-еркін тозаңданудан (жартылай сибстар) алынған тұқымдар пайдаланылатын плантациялар;
14) тұрақты орман тұқымы учаскелері (бұдан әрі - ТОТУ) - ұзақ уақыт кезеңінде қалыпты және жақсартылған тұқымдар алу үшін арнайы қалыптастырылған аналық екпелер. ТОТУ шығу тегі табиғи (жасандыдан сирек) шығымдылығы жоғары аса сапалы екпелерде отырғызылады;
15) селекциялық жағынан жақсартылған материал (бұдан әрі - СЖМ) - тегі мен мұрагерлігі беймәлім жақсартылған шаруашылық құнды ерекшеліктермен өзгешеленетін өсімдіктер жиынтығы;
16) интродуценттер – олар бұдан бұрын өсіп-өнбеген орман өсіру ауданында өсірілген өсімдіктер.
3. Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде селекциялық-генетикалық маңызы бар объектілерді анықтау мен құруды орман селекциясы мен тұқым шаруашылығы саласындағы маманданған ұйымдар жүзеге асырады.
4. Селекциялық-генетикалық маңызы бар объектілерді бөліп алу мен құруға арналған өлшемдер ағаш өсу аймағына, ағаш өсу жағдайларының тұрпатына, орман өсімдіктерінің жекелеген түрлерінің биологиялық ерекшеліктеріне, олардың жасына және жай-күйіне байланысты.
5. Селекциялық-генетикалық маңызы бар объектілерді пайдалану Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 25 желтоқсандағы № 1317 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік орман қоры учаскелерін ғылыми-зерттеу мақсаттары үшін пайдалану ережесіне сәйкес жүзеге асырылады.

2. Артықшылығы бар ағаштар

6. Артықшылығы бар ағаштарды артықшылығы бар және қалыпты екпелерден бөліп алады.
7. Артықшылығы бар ағаштарды іріктеп алатын нышандар селекцияның түпкі мақсаттарымен айқындалады.
Ормандардың шығымдылығы мен сапасын орман өсімдіктері жағдайларының негізгі түрлерінде, ең алдымен артықшылығы бар екпелерде артықшылығы бар ағаштар санатына көтеру селекциясы кезінде:
діңінің түзулігімен;
сүрекдіңінің толымдылығымен;
діңдерінің бұтақтардан жақсылап тазартылуымен;
қисық бұталардың болмауымен;
жайсыз орта факторларына, зиянкестер мен ауруларға төзімділігімен ерекшеленетін ағаштарды таңдап алады.
8. Құрамы жағынан таза бір жастағы аса толымды екпелерде артықшылығы бар ағаштар сүрекдіңнің орташа көрсеткіштері (тиісті фенологиялық нысан үшін) биіктігі бойынша 10 % және одан да көп, диаметрі бойынша 30 % және одан да көп мөлшерде болып келеді.
9. Біртіндеп және ішінара кесу жүргізілген екпелерде сүрекдіңнің орташа көрсеткіштерінен биіктігі жөнінен кемінде 8 %, диаметрі бойынша 20 % асып түсетін, бірақ жоғарыда аталған барлық талаптарға сай келетін артықшылығы бар ағаштарды бөліп алуға жол беріледі.
10. Ағаштарының жасы бір сыныптан көп мөлшерге өзгешеленетін жасы әртүрлі ағаштарда артықшылығы бар ағаштарды таңдап алу әрбір жас тобы (ұрпақ) шегінде жеке-жеке жүргізіледі.

3. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаты

11. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағатын олардың гендік қорын сақтау және мұрагерлік қасиеттерін зерттеу мақсатында артықшылығы бар ағаштардың вегетативтік ұрпағын пайдалану жолымен құрады.
12. Селекция мақсаттарын басшылыққа ала отырып, артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарын құру кезінде бір немесе бірнеше селекцияланатын белгілері бойынша іріктеп алынған артықшылығы бар ағаштардың ұрпақтарын топтастырады.
13. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарында осы орман тұқымы ауданының бір немесе бірнеше таралымдарының артықшылығы бар ағаштарының ұрпақтарын шоғырландырады. Көршілес орман тұқымы аудандарының (қолданылып жүрген орман тұқымын аудандастыруға сәйкес), ал интродуценттер үшін - көршілес орман өсімдіктері немесе флоралық аудандардың артықшылығы бар ағаштарының ұрпақтары клондарының мұрағаттарын құруға жол беріледі.
Егер бұл жеміс беруді күшейтуге және тұқымдардың пісуін жақсартуға жәрдемдесетін болса, жекелеген жағдайларда клондарды неғұрлым шалғай қашықтықтарда, яғни табиғи таралу аймағынан тысқары жерлерде мұрағаттар құру үшін клондардың орнын ауыстырған жөн. Мұндай мұрағаттардың тұқымдарын бастапқы артықшылығы бар ағаштар шыққан аудан үшін орман тұқымын аудандастыруда көзделген тәртіппен пайдаланады.
Тау жағдайларында артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарын биіктік белдеулері немесе таралымдар бойынша отырғызады. Клондар мұрағаттарын артықшылығы бар ағаштар өсетін жерлермен салыстырғанда аласалау жерлерде, бірақ клондардың (тұқымдастардың) географиялық, биіктік және орман типологиялық орын ауыстыру шектерінде отырғызуға болады.
14. Артықшылығы бар ағаштар клондарының (тұқымдастарының) мұрағаттары табиғи таралымдардың генетикалық типтік сан алуандығын тұқымдық ұрпақта сақтауды, түр ішіндегі будандастыруды барынша азайтуды және селекцияланатын белгілерді барынша кеңінен танытуды қамтамасыз етеді. Бұл үшін артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарында кемінде 20-25 артықшылығы бар ағаштардың ұрпағы болады. Клондар мұрағаттарын бірнеше вегетациялық кезеңдер бойы блоктармен (танаптармен) құру кезінде артықшылығы бар ағаштар ұрпақтарының көрсетілген мөлшері үштен аспайтын блокта (танапта) көрініс табуға тиіс.
Тән комбинациялық қабілетке ие артықшылығы бар ағаштардан клондар мұрағаттарын құру кезінде, сондай-ақ арнайы шаруашылық мақсаттағы екпелер өсіру үшін клондар санын іріктеп алынған артықшылығы бар ағаштардың мөлшерімен шектелген шекке дейін қысқартуға жол беріледі.
15. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарында артықшылығы бар ағаштар ұрпағын өздігінен тозаңдануды шектеу мақсатында бір клон (тұқымдас) өсімдіктерінің кеңістікте оқшаулануын қамтамасыз ететін жүйелі түрде (үнемі) қайталанып отыру немесе рендомизирленген (кездейсоқ) орын ауыстыру принциптеріне негізделген ерекше схемалар бойынша орналастырады.
Бірінші жағдайда осы артықшылығы бар ағаштың ұрпағын білдіретін өсімдіктерді бір бірінен кемінде 30 м қашықтықта немесе басқа клондардың (тұқымдастардың) барлық бағыттағы 3 өсімдігінен кейін орналастырады. Отырғызу (себу) аяқталғаннан кейін клон мұрағатының әрбір блогына (танабына) клондардың нақты орналасу схемасын жасайды.
16. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарын құру үшін орман өсімдіктерінің жағдайлары бойынша шығымдылығы бонитеттің 1-2 сыныптарынан төмен болмайтын, жақсы тамыр жайған, машиналар мен механизмдерді пайдалануға оңай және кірме жолдары бар айтарлықтай тегіс рельефті, аяз болмайтын және аңызақ желден қорғалған жерлерде (орманды-далалы аймақта) орналасқан орман өсімдіктерінің нақты түрлерін өсірудің орман шаруашылығы-биологиялық талаптарға сәйкес келетін орман қоры учаскелері таңдап алынады.
Осы учаскелерде топографиялық-геодезиялық жұмыстар кешені, топыраққа орман патологиялық, топырақтық зерттеу мен агрохимиялық талдау жүргізіледі.
17. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарын құру кезінде мыналарды ескереді:
1) екі және одан да көп вегетациялық кезеңде артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарын құру кезінде оның көлемі бөлініп, танаптар (блоктар) бойынша игеріледі;
2) қажетсіз тозаңның келуін шектеу үшін клон мұрағатын құруға арналған учаскені басқа түрлер екпелерінің арасына орналастырады, әйтпесе оның периметрі бойынша қауіпті зиянкестер мен саңырауқұлақ ауруларының аралық иелері болып табылмайтын басқа түрлердің шапшаң өсетін жиі діңді ағаштарының 5-10 қатарынан тұратын сүзгіш қорғаныштық жолақтар құру қажет.
18. Алаңды әзірлеу және топырақты өңдеу тәсілін таңдау орман өсімдіктері жағдайларының кешенімен айқындалады. Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттарын тұтас өңделген алаңда отырғызады. Топырақты тұтас өңдеу белгілі бір себептермен мүмкін немесе қажет болмайтын учаскелерде оны өңдеуді жолақтармен немесе алаңшалармен жүргізеді.
19. Клондар мұрағаттарын құрудың негізгі тәсілі тамыр жүйесі жабық жерсіндірілген қалемшелерді отырғызу болып табылады. Қалемшелер мемлекеттік стандарттардың, техникалық шарттардың немесе аймақтық ұсыныстардың талаптарына сәйкес келуге тиіс. Арнайы өсірілген қосалқы дақылдарда шыбықшалар немесе тұқымдар (сексеуіл, талдар) егу арқылы клондар мұрағаттарын отырғызуға болады.
Кейбір оңай тамыр жаятын түрлердің артықшылығы бар ағаштары клондарының мұрағаттарын тамыр жайған шыбық қалемшелерді де, тамыр жаймаған шыбықтарды да отырғызып құруға болады.
20. Қосалқы дақылдарды екпелер (қалемшелер) отырғызу немесе тұқымдар (ірі жемісті түрлер, сексеуіл) отырғызу арқылы құрады. Қосалқы дақылдар өсіру үшін орман тұқымы ауданы шегіндегі артықшылығы бар ағаштардан дайындалған өскін сияқты сол түрдің және фенологиялық нысанның жақсартылған тұқымдарын пайдаланады.
21. Клондар мұрағаттарын құру орындарында аналық плантацияларды отырғызады. Аналық плантацияларды құруды клондар мұрағаттарының алғашқы танаптарын (блоктарын) отырғызумен бір мезгілде немесе ол басталмас бұрын бастайды.
Аналық плантацияның көлемін және оны пайдалану мерзімін қалемшелер жөніндегі қажеттілікті және артықшылығы бар ағаштардың керек мөлшерін басшылыққа ала отырып айқындайды. Аналық-қалемше плантациясында клондардың араласып кетуі қалемшелерді тұқымдастары бойынша дайындауды қиындататынын ескере отырып, клондарды орналастыруды жекелеген қатарларда немесе тұқымдастар блоктарында шоғырландыру керек. Отырғызу аяқталғаннан кейін әрбір аналық плантацияға клондардың нақты орналасу схемасын жасайды. Оларда қалемшелер дайындауды ағаштардың 4-5 жас мөлшерінде бастайды.
22. Клондар мұрағаттарын отырғызу кезінде қатарлардағы және қатараралықтардағы өсімдіктер арасындағы, алаңдар орталықтары арасындағы қашықтық аналық репродуктивті қабаттың барынша жақсы дамуын, топырақ пен ағаштарға күтім жасау, бүрлер (жемістер, тұқымдар) дайындау кезінде машиналар мен механизмдердің емін-еркін жүріп тұруын қамтамасыз етуге тиіс. Орман өсімдіктері жағдайларына, орман өсімдіктерінің биологиялық ерекшеліктеріне және таңдап алынған отырғызу тәсіліне байланысты қатарлардағы отырғызу орындары арасындағы қашықтық 3-8 м, қатараралықтарда – 3-10 м болады. Клондар мұрағатының бір учаскесінің телімінде бір артықшылығы бар ағаштың 48, екі телімінде - 96 жерсіндірілген қалемшесі отырғызылады.
23. Клондар мұрағаттары үшін неғұрлым бағалы элиталық ағаштарды таңдап алуды клондардың селекцияланатын белгілері бойынша комбинациялық қабілеті мен репродуктивті қабілетін қамтитын тұқымдық және вегетативтік ұрпақтарын кешенді бағалау нәтижелері бойынша жүргізеді.
24. Мұрағаттар құру кезінде мұрағатты өсімдіктердің жаңа даналарымен жүйелі түрде толықтырып отыру мақсатында резервтік алаң көзделеді.
25. Клондар мұрағаттарын сондай-ақ жалпы комбинациялық қабілеті және өзіндік комбинациялық қабілеті бойынша артықшылығы бар ағаштардың мұрагерлік қасиеттерін бағалау мақсатында бақылау жасалатын будандастыру жүргізу үшін тәжірибелік объектілер ретінде де пайдаланады. Сонымен бірге клондарды діңінің пішіні, вегетацияның басталу және аяқталу мерзімдері, гүлдену және жеміс беру (тұқым беру) ерекшеліктері, тұқымдарының шығымдылығы мен сапасы, сондай-ақ жайсыз ауа райы жағдайларына, зиянкестер мен ауруларға төзімділігі бойынша бағалайды.
26. Қажет болған жағдайда клондар мұрағаттары орман тұқымы ОТП құру немесе толықтыру мақсатында қалемшелердің шағын партияларын дайындау үшін пайдаланылады.

4. Географиялық дақылдар

27. Географиялық дақылдар - оларды өзге орман өсімдіктері жағдайларында сынау мақсатында құрылатын шығу тегі тұқымдық немесе вегетативтік тәжірибелік ағаштар отырғызылған орындар.
28. Географиялық дақылдар отырғызу кезінде тәжиребені үш мәрте қайталау көзделеді, ал әрбір климатип телімінің мөлшері кемінде 100 ағашты толысу жасына өсіруді қамтамасыз етуге тиіс.
29. Географиялық дақылдар отырғызу кезінде тұқымдар дайындау пункттері бүкіл табиғи таралу аймағы немесе оның бір бөлігі шегінде орман өсімдіктерінің осы түрінің орман шаруашылығы және биологиялық қасиеттерінің құбылмалылығын, ал дақылдар отырғызу пункттері - ол болжамды өсірілетін аудандардағы орман өсімдіктері жағдайларының құбылмалылығын көрсетеді. Географиялық дақылдар алу үшін тұқымдар әрбір климатиптің неғұрлым кеңінен тараған орман түрінің піскен және пісіп қалған екпелерінде дайындалады. Бақылау ретінде жергілікті климатиптің тұқымдары пайдаланылады.
30. Климатиптерді (эдафотиптерді) бастапқы генетикалық бағалауды олар ІІ сыныпты жасқа жеткенде, ал түпкілікті бағалауды - пісу жасына жеткенде географиялық (таралымдық-экологиялық) дақылдарды зерттеу нәтижелерін талдау негізінде жүргізеді.
31. Географиялық (таралымдық-экологиялық) дақылдарды зерттеуді олардың аман сақталу көрсеткіштері, биіктеп өсу шапшаңдығы бойынша және діңінің диаметрі, көлемі және сапасы, сүрек қоры, ортаның жайсыз факторларына, саңырауқұлақ, бактериялық және басқа ауруларға төзімділігі, сондай-ақ орман зиянкестерінің бүлдіруі бойынша жүргізеді.

5. Таралымдар мен будандардың сынақ дақылдары

32. Артықшылығы бар екпелерді, клондарды, бірінші реттегі тұқымдас ОТП-ны және ТОТУ-ды ұрпағы бойынша генетикалық бағалау үшін сынақ дақылдарын артықшылығы бар ағаштар іріктеп алынатын белгілері бойынша таңдап алады. Сынақ дақылдарын алу кезінде әрбір телімде кемінде 300 екпе болуға тиіс.
33. Вегетативтік ОТП-да бар клондардан еркін тозаңданудан тұқымдар бөлек дайындалуы мүмкін. ОТП-ыны генетикалық бағалауды онда бар артықшылығы бар ағаштарға генетикалық баға берумен бір мезгілде жүргізеді. ОТП-ының генетикалық құндылығы жекелеген клондардың ОТП-да үлестік қатысуын ескере отырып, олардың ұрпақтарының селекцияланатын белгісі бойынша бақылаудан асып түсуінің орташа алынған көлемі ретінде айқындалады.
34. Тұрақты орман тұқымы базасы объектілерін ұрпағы бойынша генетикалық бағалау үшін үш генерациядан алынған орман дақылдары, осы объектілерде дайындалған тұқымдардан өсірілген өндірістік орман дақылдары пайдаланылады.
35. ОТП-ыны генетикалық бағалау мақсатында сынақ дақылдарын алу үшін тұқымдар қоспаларын дайындау кезінде әрбір клоннан (тұқымдастан) тұқымдар үлесі олардың ОТП-дағы мөлшеріне тепе-тең болуға тиіс.
36. Артықшылығы бар екпені, ТОТУ-ды генетикалық бағалау мақсатында сынақ дақылдарын алу үшін тұқымдар қоспасын дайындау оларда кездейсоқ таңдап алынған кемінде 50 ағашта жүргізіледі.
37. Артықшылығы бар екпелердің сынақ дақылдарын, ТОТУ мен ОТП отырғызу кезінде бір өнімнің тұқымдары пайдаланылады.
38. Сынақ дақылдарында бақылау ретінде артықшылығы бар екпелерді, ТОТУ мен ОТП-ыны ұрпағы бойынша бағалау үшін сол эдафотиптің, сол фенологиялық нысанның жергілікті таралымының тұқымының қоспасынан өсірілген отырғызу материалын пайдаланады.
39. Артықшылығы бар екпелерді, ТОТУ мен ОТП-ыны алдын ала генетикалық бағалауды олардың тұқымдық ұрпақтары 2 сыныпты жасқа жеткен кезде жүзеге асырады. Түпкілікті баға беру нақты орман өсу аймағында өсімдіктің осы түрі үшін қабылданған пісіп-жетілу жасына жеткен кезде жүргізілуі мүмкін.

6. Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді аттестациялау

40. Бөліп алынған және құрылған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер аттестациялануға жатады.
Мемлекеттік орман қоры учаскелеріндегі селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді аттестациялауды орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым жүзеге асырады.
Орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйымның бірінші басшысының немесе оны алмастыратын тұлғаның бұйрығымен аттестациялау комиссиялары (бұдан әрі - Комиссиялар) құрылады, оларға уәкілетті органның аумақтық органдарының, облыстық атқарушы органдардың, орман иеленушілердің өкілдері енеді.
41. Орман селекциясы мен тұқым шаруашылығы саласындағы маманданған ұйым аттестациялауды өткізу басталғанға дейін 10 күнтізбелік күн ішінде оның өткізілу күні және аттестациялануға жататын селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің орналасуы жайында Комиссия мүшелерін жазбаша хабардар етеді.
Қызметкерлері Комиссияларға енгізілген ұйымдардың басшылары олардың Комиссия жұмысына қатысуын қамтамасыз етеді.
42. Комиссиялар орман селекциясы мен тұқым шаруашылығы саласындағы маманданған ұйым өкілдерінің және мемлекеттік орман иеленуші өкілдерінің қатысуымен селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің нысаналы мақсатына сәйкес келуін қаз-қалпында анықтайды.
43. Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді аттестациялау осы Ережеге 1, 2-қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша объектілерді алдын ала іріктеп алу материалдары болған жағдайда олардың селекциялық нышандарын анықтауға қолайлы кезде жүзеге асырылады.
44. Комиссияның оң қорытындысы болған жағдайда осы Ережеге 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша мемлекеттік орман қоры аумағындағы селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді тексеру және қабылдау-тапсыру нәтижелерінің актісіне Комиссия қол қойған күннен бастап үш күнтізбелік күн ішінде селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер аттестацияланған болып есептеледі.
Бөліп алынған және құрылған селекциялық-генетикалық объектілер олардың нысаналы мақсатына сәйкес келмеген жағдайда Комиссия теріс қорытынды береді және объектілер аттестацияланбайды.
Объектілерді қаз қалпында тексеру нәтижелері бойынша Комиссияның қорытындысы осы Ережеге 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша мемлекеттік орман қоры аумағындағы селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді тексеру және қабылдау-тапсыру нәтижелерінің актісінде көрсетіледі, ол әрі аттестацияланған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді мемлекеттік орман иеленушіге қабылдау-тапсыру құжаты болып табылады.
45. Аттестацияланған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерге осы Ережеге 4, 5, 6, 7 қосымшаларға сәйкес нысандар бойынша Паспорттар толтырылады.
Паспортқа орамдық желіге немесе басқа тұрақты бағдарларға байланыстырылған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің орналасуының сызба жоспары қоса тіркеледі.
46. Аттестацияланған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерге паспорттар алты данада: біріншісі - мемлекеттік орман иеленуші үшін; екіншісі - мемлекеттік орман иеленуші қарауында болатын мемлекеттік орган үшін; үшіншісі - аумақтық орган үшін, төртіншісі – орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым үшін, бесіншісі - уәкілетті орган үшін және алтыншысы – орман селекциясы мен тұқым шаруашылығы саласындағы маманданған ұйым үшін толтырылады.
47. Аттестацияланған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер мемлекеттік республикалық меншікке жатқызылады, пайдалану режимі шектеулі жекелеген аймақтар түрінде аумақтарға бөлінеді және өсімдіктерге зиян келтірмейтін әдістермен (тәсілдермен) жергілікті жердегі шекарасы белгіленеді.
48. Артықшылығы бар ағаштар 1,3 м биіктікте ағаш діңіне ақ майлы бояумен ені кемінде 10 см жолақ тартылып, қос нөмірі (ақ түстің үстінен қара бояумен): алымында - тізілім бойынша ағаштың нөмірі, бөлімінде - ағаштың орман иеленушісі бойынша нөмірі жазылып белгіленеді.
49. Бір аумақта орналастырылған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер (клондар мұрағаттары, географиялық дақылдар, сынақ дақылдары, генетикалық резерваттар) орман шаруашылығы белгілерімен белгіленіп, оларға учаскенің орналасқан жерін, отырғызылған жылын және алқабын көрсететін жазбалар жазылады.
50. Арнаулы белгілерге осы Ережеге 8-қосымшаға сәйкес нысан бойынша селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді жергілікті жерге бөлетін орман шаруашылығы таңбалары басылады.
51. Орман орналастыру материалдарында аттестацияланған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер жоспарлы материалдарға объектілерді белгіленген масштабта көрсетуге болатын кез келген алқапта бөліп көрсетіледі.
Өзге жағдайларда олар таксациялық сипаттамаға белгі қойып, арнайы таңбалармен белгіленеді.
52. Аттестацияланған артықшылығы бар ағаштар, осы Ережеге
9-қосымшаға сәйкес тізілімдерге енгізіледі.
53. Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді аттестациялау материалдары тұрақты сақталатын материалдар болып табылады.
54. Орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым орман орналастыру жұмыстарын жүргізу кезінде пайдалану үшін орман орналастыру ұйымына аттестацияланған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер туралы мәліметтер береді.

7. Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді есепке алу

55. Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді есепке алуды осы Ережеге 10, 11 және 12-қосымшаларға сәйкес нысан бойынша орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым жүзеге асырады.
56. Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің есебін жүргізу, олардың жай-күйіне және нысаналы пайдаланылу дәрежесіне талдау жасау үшін орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым орман иеленушілердің қатысуымен уәкілетті органның аумақтық органдарының, облыстық атқарушы органдардың өкілдерімен бірлесіп жыл сайын тексеру жүргізеді.
57. Барлық аттестацияланған объектілер вегетациялық кезеңде қаз қалпында қарап көру жолымен тексерілуге тиіс.
58. Тексеру кезінде осының алдындағы есеп материалдары: объектілер паспорттары, тізілімдер, жиынтық ведомостар, таксациялық сипаттамалар, орман дақылдарын өсіру, түгелдеу және орман алқабына ауыстыру журналдары, объектілер абристері, планшеттер пайдаланылады. Қажет болған жағдайда орман орналастырудың жоспарлы материалдарынан осы объектілер орналастырылған сызбалық көшірмелер алынады.
59. Аумақтарда орналасқан селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер үшін тексеру көлемі олардың алқабына байланысты болады:
5 гектар (бұдан әрі – га) дейін - бүкіл алқап тексеріледі;
6-50 га дейін - олардың жалпы алқабының 20 % тексеріледі;
51-100 га дейін - олардың жалпы алқабының 15 %;
101 га және одан астам болса - алқаптың 5 % тескеріледі.
Егер объект алқабында орман өрті болса, оның бүкіл алқабы тексерілуге тиіс.
60. Әрбір селекциялық-генетикалық мақсаттағы объект бойынша оның қаз-қалпында ресімделуі (шекаралық белгілердің және оларда жазбалардың болуы), оның жай-күйі (ағаштарды зиянкестердің бүлдіру және ауруға шалдығу, механикалық және басқа да зақымдар нышандарының болуы, ұшарбаста кеуіп бара жатқан бұтақтардың сипаты және болуы, екінші қабаттың өсуі, ағаш астында өсімдіктердің өсуі), нысаналы пайдаланылуы (бүрлер, жемістер, тұқымдар, қалемшелер дайындау), сондай-ақ паспорттағы, жиынтық ведомостағы немесе тізілімдегі жазбалардың нақты деректерге сәйкестігі айқындалады.
61. Тексеру нәтижелері бойынша осы Ережеге 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша мемлекеттік орман қорының аумағындағы селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді тексеру және қабылдау-тапсыру нәтижелерінің актісі жасалады, оған қатысушы тараптар қол қояды.
62. Орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым материалдарды қорытып, селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің бар-жоғы және олардың жай-күйі жайында осы Ережеге 11 және 12-қосымшаларға сәйкес нысан бойынша уәкілетті органды және уәкілетті органның облыстық аумақтық органдарын жыл сайын хабардар етіп отырады, оларды одан әрі пайдалану, қорғауды жақсарту, қаз-қалпында ресімдеу, қайта жаңарту (қалпына келтіру), басқа санатқа ауыстыру немесе есептен шығару жөнінде уәкілетті органға ұсыныс енгізеді.
63. Уәкілетті орган селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді тексеру материалдарын қарайды және бекітеді, олардың жай-күйін және пайдалануды одан әрі жақсарту немесе есептен шығару жөніндегі шаралар туралы шешім қабылдайды.
64. Уәкілетті органның шешімі негізінде орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйым селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің тізілімдеріне, жиынтық ведомостарына және паспорттарына өзгерістер енгізеді, сондай-ақ оларды орман орналастыру ұйымына жеткізеді.

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 1-қосымша

Нысан

Артықшылығы бар ағашты алдын ала іріктеу карточкасы
№ _____

1. Облысы ___________________________________________________________
2. Әкімшілік ауданы _________________________________________________
3. Орман иеленуші ___________________________________________________
4. Орманшылық _______________________________________________________
5. Орам №____________________________________________________________
6. Телім №___________________________________________________________
Артықшылығы барк ағаштың орамда және телімде орналасуы туралы мәлімет (орналасу схемасы, географиялық координаттары)

Ағаш табылған телімдегі екпелердің
қысқаша сипаттамасы

7. Құрамы ________________8. Бонитет класы __________________________
9. Орман типі (орман өсу жағдайлары)_________________________________
10. Орташа жасы ____________жыл 11. Орташа толымдылығы_______________
12. Басты тұқым бойынша орташа биіктік _____________________________м
13. Басты тұқым бойынша орташа диаметр _____________________________м
14. Бөктердің тіктігі, экспозициясы _________________________________
15. Теңіз деңгейінен биіктігі_______________________________________м
16. Санитарлық және орман патологиялық жағдайы ______________________

Іріктелген ағаштың негізгі таксациялық көрсеткіштері

17. Ағаш жасы_____________________________________________________жыл
18. Ағаш діңінің диаметрі (ұшар басы) _____________________________см
19. Диаметрдің орташасынан асу %_____________________________________
20. Биіктігі _______________________________________________________м
21. Биіктіктің орташа биіктен % _____________________________________
22. Нысаналы мақсаты бойынша іріктеп алынатын ағашты сипаттайтын көрсеткіштер (шайыр шығымдылығы, тұқым шашуының молдығы, тұқым сапасы, сүрек құрылымы және басқалар) _______________________________
Карточканы толтырған (лауазымы, тегi, қолы) _________________________
20__ жылғы «___»_____________

Ескерту: Телім екпесінің сипаттамасы орман орналастыру материалдарынан алынады.

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 2-қосымша

Нысан

Артықшылығы бар ағаштардың сынақ дақылдарын (географиялық, экологиялық дақылдарды) есепке алу карточкасы
№ _____
(керегі сызылады)

Тұқым _______________________________________________________________
1. Облысы ___________________________________________________________
2. Орман иеленушісі _____________орманшылық__________________________
орам _________________телім__________________________________________
3. Учаске алқабы, га_________________________________________________
4. Өсу орнының жағдайлар типі________________________________________
5. Отырғызу жылы_____________________________________________________
6. Сыналатын тұқымдастар мен клондар саны (экотиптер, сорттар)_______
7. Ағаштардың орналасуы (арақашықтығы, м)____________________________
8. Қайталану саны____________________________________________________
9. Өсімдіктер мен ұрпағының саны (дан-дейін), дана___________________
10. Бақылаудың бар-жоғы және оның сипаты_____________________________
11. Дақылдардың жай-күйі_____________________________________________
12. Объектінің отырғызу мақсатына жарамдылығы туралы және одан әрі пайдалануы туралы комиссияның қорытындысы____________________________
13. Таралым-сорттарына, будан-сорттарына, клон-сорттарына үміткерлер бөліп алу жөніндегі ұсыныстар (тұқымдастар, клондар, экотиптер сорттарының атаулары мен нөмірлері)__________________________________
14. Объектіні күтіп ұстау және жай-күйін жақсарту жөнінде ұсынылатын іс-шаралар __________________________________________________________

Артықшылығы бар ағаштардың сынақ дақылдары учаскесіндегі (географиялық, экологиялық дақылдар және сорт сынау учаскесінде) ағаштарды қайта есептеу ведомосы
(керегі сызылады)

Артықшылығы бар ағаштың № __(мем. тізілім бойынша) сорттың атауы, шығу тегі	Қайталану	Ағаштар саны, дана	Сақталуы, %	Ағаштар жай-күйі
	1
	Тұқымдастығы, сорты, шығу тегі бойынша жиыны:
	Учаске бойынша барлығы:
Бақылау	1.
	Бақылау бойынша жиыны:

Карточканы толтырған (лауазымы, тегi, қолы)__________________________

20__ жылғы «___»_____________

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 3-қосымша

Нысан

_________________ облысының мемлекеттік орман қоры аумағындағы селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді тексеру және қабылдау-беру нәтижелерінің актісі

________________________________________________бұйрығын орындау үшін
(уәкілетті органның атауы)
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________құрамындағы комиссия
(комисия мүшелерінің тегі, аты-жөні, лауазымы)
орман иеленуші (орман пайдаланушы) өкілінің қатысуымен аттестациялау (есептен шығару, түгендеу және басқа) мақсатымен селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді тексерді.
Тексеру нәтижесінде мыналар анықталды:_______________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________
Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің нысаналы мақсаттарын ескере отырып, олар аттестациядан өткізілетін (нормативтік-әдістемелік құжаттардың, ССТ-лардың, жобалардың және басқалардың талаптары) бойынша себептер баяндалады, жарамсыз деп табылады, есептен шығарылады және басқа да себептер көрсетіледі. Бұл орайда әрбір селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектінің көлемі немесе олардың саны (ағаштар үшін), түрлік атауы, орманшылығы, орамы, телімі аталады.
Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектінің жай-күйін жақсарту немесе оны қайта жаңарту мақсатында белгілі бір орман шаруашылығы және өзге де іс-шараларды жүргізу қажет болған жағдайда олардың тізбесін келтіреді.
Комиссия тізбеге сәйкес бөлінген, құрылған, қалыптасқан селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді аттестациялауға және оларды нысаналы мақсаты бойынша қорғау және пайдалану үшін орман иеленушіге (орман пайдаланушыға) беруге болады деп есептейді.
Аттестацияланбаған селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілер қабылдауға-беруге жатпайды.
Аттестацияланған және орман иеленушіге (орман пайдаланушыға) берілетін селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің тізбесі
1. __________________________________________________________________
2. __________________________________________________________________

Комиссия мүшелерінің қолы: (тегі, аты-жөні, қолы)
(тегі, аты-жөні, қолы)
(тегі, аты-жөні, қолы)

Аттестацияланған селекциялық- Аттестацияланған селекциялық-
генетикалық мақсаттағы генетикалық мақсаттағы
объектілерді тапсырдым объектілерді қабылдап алдым
_______________________________ ______________________________
(орман селекциясы және тұқым (орман иеленушінің, орман
шаруашылығы саласындағы пайдаланушының өкілі)
маманданған ұйымның өкілі)

М.О. М.О.
20__ жылғы «___»__________ 20__ жылғы «___»__________

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 4-қосымша

Нысан

Қазақстан Республикасы
облысы ______________________________________________________________
Орман иеленушісі_____________________________________________________
Ағаш тұқымының түрлік атауы__________________________________________

Артықшылығы бар ағаштың № _____ (тізілім бойынша)
паспорты

1. Ағаштың орналасқан орны:
Орманшылық __________________________________________________________
Орам №_______________________ Телім №________________________________
Орман иеленушісі бойынша ағаш нөмірі ________________________________
Табиғи тұрысында ағаш қалай белгіленген______________________________
Телімдегі артықшылығы бар ағаштың орналасуы (схемасы тіркеледі)

2. Телімдегі екпелердің таксациялық сипаттамасы (қабат бойынша, ағаш қайда өсірілген)

құрамы	сынып жасы/жыл	орташа		бонитет сыныбы	толымдылығы	қоры м3/га	Екпелердің селекциялық ксанаты	Басым морфологиялық және фенологиялық нысандары
		Н,м	Д,см

Шығу тегі (табиғи - тұқымдық, өскіндік немесе дақылдық)
_____________________________________________________________________
Орман түрі __________________________________________________________
Орман өсу жағдайларының түрі ________________________________________
Өскіні ______________________________________________________________
Орман астары ________________________________________________________
Жамылғысы ___________________________________________________________
Топырақ және топырақ құрайтын жыныс _________________________________
Релъеф ______________________________________________________________
Көлбеулігі, бөктерінің экспозициясы _________________________________
Теңіз деңгейінен биіктігі, м ________________________________________
Екпенің санитарлық жай-күйі _________________________________________

3. Артықшылығы бар ағаштың сипаттамасы:
Шығу тегі ___________________________________________________________
Морфологиялық, фенологиялық нысаны___________________________________
Жасы, жыл____________________________________________________________
Биіктігі, м__________________________________________________________
Дің диаметрі, см_____________________________________________________
Дамуы және өсу сыныбы (көз мөлшермен)________________________________
Дің көлемі, мі_______________________________________________________
Ұшар басының орташа диаметрі, м _____________________________________
Ұшар басының нысаны (конус тәрізді, сопақ цилиндр-тәрізді) және оның симметриялылығы______________________________________________________
Ұшар басының ұзындығы, м ______________, діңнен
биіктік %____________________________________________________________
Жапырақ қалыңдығы (қалың, орташа, селдір)____________________________
Бұтақтардың қалыңдығы (қалың, орташа, жұқа)__________________________
Діңнің бұтаққа дейінгі ұзындығы, м __________, діңнен
биіктік %____________________________________________________________
Өлі бұтақтардың өсуі (жақсы, орташа)_________________________________
Дің нысаны (түзу, толық сүректі)_____________________________________
Биіктік өсімі көз мөлшерлік бағамен (жақсы, орташа)__________________
Емен және дің бойындағы сулы бұталардың дамуы (күшті, орташа,әлсіз) _____________________________________________________________________
Қабық сипаттамасы (сызаттануы, бояуы)________________________________
Ағаштың гүлдену және тұқымдану мәліметтері және санитарлық жағдайы
_____________________________________________________________________
Артықшылығы бар ағаштың екпелердің орташа көрсеткішімен салыстырғандағы артықшылық көрсеткіштері:
биіктігі бойынша ________ %, диаметрі бойынша _________ %
Артықшылығы бар ағаштың мақсатқа арналған мінездеме көрсеткіштері (іріктелген ағаштың және екпенің шайыр өнімділігі, мол тұқым беруі, тұқым сапасы.)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________10 м радиустағы қоршаған ағаштардың қысқаша сипаттамасы (тұқым, ағаштың селекциялық санаты, ағаш сапасы т.б.) шаруашылық өкімдер
_____________________________________________________________________
Мына құрамдағы комиссия ағашты іріктеп алып, артықшылығы бар ағаштар санатына қосты:_____________________ ұйым, тегі, қолы
_____________________ ұйым, тегі, қолы
_____________________ ұйым, тегі, қолы

Паспорт _______ данада толтырылды
20__ жылғы «___»_____________

4. Артықшылығы бар ағаштарды күтіп-баптау

Күні	Жүргізген іс-шаралардың атаулары	Жазбаны толтырған (қызметі, тегі, қолы)

5. Артықшылығы бар ағаштарды бақылау

Бақылау жылы	Өнімнің кезең бойынша бағаланауы бақылау балы/ күні			Бүр, (жемістің), тұқымның нақты өнімі, кг	Тұқым сапасы	Ағаштың зақымдануы (метеорологиялық, механикалық, фито-патологиялық)	Жазбаны толтырған (қызметі, тегі, қолы)
	жаппай гүлденуі	жаппай түйін шығару	пісіп-жетілу басталуы

6. Тұқым мен қалемшені пайдалану

Материал түрі (тұқым қалемше)	Тұқыммен қалемшенің дайындалған немесе жиналған күні	Тұқым мен қалем-шелердің саны (г)(дана)	сақтау мерзімі мен жағдайлары	Тұқым мен қалемшелердің қайда жіберілгені (облысы, орм.шаруашылығы)	Қандай мақсат үшін

7. Артықшылығы бар ағаш ұрпағының қасиеттерін зерттеу нәтижелері
_____________________________________________________________________
Күні _____________ Қызметі, қолы_____________________________________
8. Сапасы өте жақсы ағаштарға ауыстыру туралы қорытынды (немесе жарамсыз деп шығару)_________________________________________________
Күні _____________ Қызметі, қолы_____________________________________

Ескертулер:
4-8-бөлімдер бойынша жазбаларды орман иеленуші толтырады;
7 және 8-бөлімдерде жазбалар артықшылығы бар ағаштардың қасиеттерін ұрпағы бойынша тексеріп алғаннан кейін ғылыми-зерттеу ұйымдарының зерттеу деректерінің негізінде толтырылады.
_________________________________
(ұйым,, тегі, қолы)
_________________________________
(ұйым,, тегі, қолы)
__________________________________
(ұйым,, тегі, қолы)

20__ жылғы «___»_____________

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне
5-қосымша

Нысан

Қазақстан Республикасы
Облысы_______________________________________________________________
Орман иеленушісі_____________________________________________________
Ағаш тұқымының түрлік атауы (түр тармағы, экотип, нысаны)____________

Клондар мұрағатының паспорты

Отырғызу жылы ___________________ Учаске №___________________________
Учаске алқабы, ____________га, Клондар саны__________________________
1. Орналасқан жері:
Орманшылық___________________________________________________________
Орам № ____________________Телім №___________________________________
Отырғызу тәсілі______________________________________________________
Орман өсіру жағдайларының түрі_______________________________________
Орамдағы мұрағат байланымының схемасы (қоса тіркеліп отыр)
Клондардың орналасу схемасы паспортқа қоса тіркеліп отыр.

2. Мұрағаттағы артықшылығы бар ағаштардың сипаттамасы

р/с №	Тізілім бойынша ағаш нөмірі	Ағаштың шығутегі (облысы, орман иеленуші)	Телу саны	Ағаштың таксациялық және орман шаруашылығы ерекшеліктері (паспорт бойынша)
				жасы	Н,м	Д,см	Бұтақтан тазартылуы	селекцияланатын белгісі	аттестацияланған жылы

3. Шаруашылық және селекциялық іс-шаралар ведомосы

р/с №	Жүргізілген күні	Клон нөмірі	Іс-шаралар атауы					ескерту
			топырақ күтімі	Мақсатты будандастыру (серіктестер)	Бүр дайындау	Қалемшелер дайындау	тұқым мен қалемшелер қайда пайдаланылды

4. Клондарды ғылыми тұрғыдан бақылау журналы

Өскін нөмері	Бақылау уақыты (жыл, ай)	Өсімдіктер саны	орташа		фенологиялық кезеңдегі күні			Ағаштың будандастырылу түрі	Тұқымдануы, дана, гр
			Н,м	Д, см	Биіктіктеп өсе бастауы	Гүлдене бастауы	Биіктіктеп өсудің аяқталуы

кестенің жалғасы

Тұқым сипаттамасы					Бүршік (жеміс) сипаттамасы			салыстырманы шайыр өнімділігі
1000 тұқымның массасы,гр	Толық дәнділігі,%	Зертханадағы шығымдылығы, %	тұқым түр-түгі	тұқым қанаттарының түсі	ұзындығы, ені, см	апофиза нысаны (жоғарғы бетінің сипаты)	Түр-түсі

Ескерту:
1. Бақылаудағы будандастыру жұмыстарын арнайы әдістемені пайдаланып та орындайды, ал оларды жүргізу барысын тиісті құжаттамада көрсетеді.
2. Ғылыми бақылау журналына енгізілетін көрсеткіштерді анықтап алу Клондар мұрағаттарын құрудың ғылыми ұсыныстарына сәйкес жүргізіледі.

Комиссия мүшелері:______________________________________
(ұйым, тегі, қолы)
______________________________________
(ұйым, тегі, қолы)
______________________________________
(ұйым, тегі, қолы)

20__ жылғы «___»_____________

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 6-қосымша

Нысан

Қазақстан Республикасы
Облысы_______________________________________________________________
Орман иеленушісі_____________________________________________________
Ағаш тұқымының түрлік атауы (түр тармағы, экотип, нысаны)____________

Географиялық (таралымдық-экологиялық) дақылдардың паспорты

Отырығызылған жылы ___________ Учаске алқабы ____________ га
1. Орналасқан орны:
Орманшылық __________________________________________________________
Орам № ________________ Телім № _____________________________________
Географиялық координаттары __________________________________________

2. Дақылдар туралы жалпы мәліметтер:
Сыналатын түрлерінің саны (климат типтері, эдафотиптері)_____________
Тәжірибенің қайталану саны___________________________________________
Тәжірибе жүргізуші (ықпал етуші, кураторы, тікелей орындаушылар)
_____________________________________________________________________
Учаскенің топрақтық және топографиялық картасының бар-жоғы және олардың сақталу орны ________________________________________________
Тәжірибенің жалпы бағасы (маңызы жойылған немесе күзету мен бақылауды талап етеді) ________________________________________________________

3. Физика-географиялық сипаттамасы:
Физика-географиялық аймағы, аймақ тармағы ___________________________
Орман тұқым ауданы, аудан тармағы ___________________________________
Теңіз деңгейінен биіктігі ___________________________________________
Орман өсу жағдайының түрі ___________________________________________
Орман түрі __________________________________________________________
Алқап санаты (кеспеағаш, егістік, алаңқай, өртең ) және оның біркелкілігінің дәрежесі ____________________________________________
Жердің макро және микро бедері ______________________________________
Экспозиция________Еңістігі_________ Жерасты суларының деңгейі________
Топырақ, аналық тұқымдығы____________________________________________
Климат көрсеткіштері (екпелерден ______ км қашықтықта және теңіз деңгейінен ___________ м биіктікте орналасқан метеостанцияның мәліметтері бойынша)
а) орташа жылдық температура_________________________________________
б) вегатациялық кезеңде жылдық жауын-шашын _____ мм,
в) температурасы 50С жоғары болған күндердің саны ___________________
г) 50С жоғары температуралардың қосындысы ___________________________
Аудандағы зерттелетін тұқымның өсу жағдайларының бірдейлігі _____________________________________________________________________
Орман шаруашылығындағы тұқымның орташа бонитеті ________ және облыс _____________________________________________________________________

4. Дақылдар өсіру технологиясы:
Топырақты дайындау әдісі (тұтас, ішінара)____________________________
Екпені алу тәсілі (себу, отырғызу, механикаландырылған, қолмен)______
Отырғызу материалының жасы __________________________________________
Алу әдісі (қатарлы, аттамалы-қатарлы, ұялы)__________________________
Ілеспелі тұқымдар және орын алмастыру схемалары _____________________
Блокта көшет отырғызу (себу) орындарын орналастыру және саны ________
Блоктардың мөлшері және оларды орналастыру сипаты ___________________
Толықтырулар (жылы, жасы)____________________________________________
Блоктар арасындағы шекараларды белгілеу _____________________________

5. Алқаптың сүлбесі (контуры), оның орам жүйесі мен басқа да тұрақты бағдарларға байланымы, қайталымдар мен блоктардың орналасу схемасы, фотосхемасы (қосымша беріліп отыр)

6. Аналық екпелер туралы мәліметтер

тәжірибе схемасы бойынша пайда болу №	Облысы, орман иеленушісі	теңіз деңгейінен биіктігі,м	орман типі	жасы, жыл	бонитет класы	Орташа		Екпенің сапалық сыныбы мен селекциялық санаты	Тұқым жинау түрі (таралым, жеке ағаштар, орман алаңқайы және т.б.)	Массасы 1000 тұқым, г.
						Н,м	Д,см

7. Екпелердің өсуі туралы соңғы мәліметтер

Тәжірибе схемасы бойынша пайда болу №	Фенологиялық түрлері және басқалары	Сақталған ағаштардың саны блок/га (қайталанулар бойынша жеке)	Екпе саннан сақталып қалғаны, %	Жойылу себептері	Орташа		Қанағаттанарлық ағаштардың саны, %	Қоры, т.м/га	Аурулар мен зиянкестерге және жағымсыз факторларға төзімділігі
					Н,м	Д,см

Өлшеу күні _____________

8. Екпелердегі орман шаруашылық іс-шаралары:

8.1 Агротехникалық күтім

Жүргізу жылы	Іс-шаралар атауы	Күтім жасау технологиясы	Күтім жасау саны

8.2 Орман өсіру күтімі

Жүргізу жылы	Күтім атауы және қағидасы (қураған ағаштарды, ілеспе тұқымдыларды, табиғи қоспаларды, сапасы төмен ағаштарды, т.б. кесу)	Кесілген бөліктің сипаттамасы				Кесілген ағаш қоры
		тұқым	Орташа м	Орташа биіктігі, диаметрі, см	Дің сапасы	м3/га	%

9. Дақылдарды қорғау және ресімдеу:
Қоршау (қажеттілік және қоршау түрі)_________________________________
Өртке қарсы іс-шаралар_______________________________________________
Блоктарды, қайталанатын жерлерді таңбалау, аншлагтар_________________
Басқалары (үзілімдерді тазалау, соқпақтарды, орман қабырғасын алыстату және т.б.)__________________________________________________

10. Географиялық (таралымдық-экологиялық) дақылдарды зерттеу материалдарын қамтитын әдебиет көздері, есептері:

р/с №	Автор	Зерттеу жылы	Библиографиялық мәліметтер	Аннотациялар (не зерттелді)

Комиссия мүшелері:____________________________________________
(ұйым, тегі, қолы)
____________________________________________
(ұйым, тегі, қолы)
____________________________________________
(ұйым, тегі, қолы)

20__ жылғы «___»_____________

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 7-қосымша

Нысан

Қазақстан Республикасы
Облысы_______________________________________________________________
Орман иеленушісі_____________________________________________________
Ағаш тұқымының түр атауы (қосымша түр, экотип, нысан)

Сынақ дақылдарының паспорты

Отырғызылған жылы _________________ учаске №_________________________
Учаске алқабы, га____________________________________________________
Сыналатын артықшылығы бар ағаштардың саны____________________________
1. Орналасқан жері:
Орманшылық __________________________________________________________
Орам № _____________ Телім № ________________________________________ Орамдағы сынақ екпелері учаскесінің орналасуы (схемасы қоса беріліп отыр)
Тәжірибелік,бақылау, аралық-мөлтектер мен қайталанулардың орналасуы (схемасы қоса тіркеліп отыр)

2. Учаскенің орман өсу және топырақ-гидрогеологиялық сипаттамасы:
Орналасу орны________________________________________________________
Орман түрі және бонитет сыныбы_______________________________________
Топырақ түрі, механикалық құрамы_____________________________________
Негізгі қоректену элементтерінің құрамы және рН тұз
Қарашірік ________ % К₂О __________ мг/100 г топырақ
рН(тұз) __________ Р₂О₅ __________ мг/100г топырақ
Суда еритін тұздардың тығыз қалдығы ________________%
Топырақтың қоректену элементтерімен қамтамасыздану дәрежесі және топырақ ерітіндісінің реакциясы______________________________________
_____________________________________________________________________
Жерасты суларының тереңдігі _______________________________________м.
Топырақтың орман өсіруге жарамдылығы және құнарлылығының деңгейі туралы қорытынды_____________________________________________________

3. Сынақ екпелерін отырғызу тәсілі: артықшылығы бар ағаштардың тұқымынан өсірілген өскіндерді (көшеттерді) отырғызу (өсімдік жасын көрсету); себу арқылы (емен, жаңғақ)_________________________________
Учаскені дайындау агротехникасы және топырақты өңдеу_________________
Отырғызу (себу) схемасы: қатардағы және қатараралықтағы арақашықтық, 1 га шаққанда отырғызу орнының саны__________________________________
4. Тәжірибе мақсатына түпкілікті қол жеткізу үшін сынақтар ұзақтығы (дақылдар жасы көрсетілсін)__________________________________________
5. Орман өсу жағдайларының түрі _____________________________________
6. Бастапқы материалдың сипаттамасы

6.1. Артықшылығы бар ағаштар

№ р/с	Артықшылығы бар ағаштың тізілім бойынша нөмірі	Ағаштың шығу тегі (облысы, орман иеленуші, ОТП, клон мұрағаттары)	Қайталанулар саны	Отырғызу кезіндегі барлық қапталану өсімдіктерінің саны	Ағаштың таксациялық және орман өсірушілік ерекшеліктері (паспорт бойынша)
					жасы	Н,м	Д,см	бұтақтардан тазартылуы	селекцияландыру белгісі	аттестациялану жылы

2. Тұқым материалы

№ р/с	Артықшылығы бар ағаштың Тізілім бойынша Нөмірі	Бүрлер сипаттамасы					Тұқым			көрсеткіштердің алынған жылы
		Орташа диаметрі, мм.	Орташа ұзындығы, мм	Нысан Коэффициенті	Апофиза түрі	Түр-түсі	Массасы,1000 данаг	Тұқым түсі	тұқым қанаттарының түсі

6.3. Өскіндер, өркендер

р/с №	Есепке алу уақыты	Артықшылығы бар ағаштардың тізілім бойынша нөмірі	Тұқым жарнағының орташа саны	Өнгіштігі %	Өскіндердің сақталуы, %	Орындаушы (лауазымы, тегі, қолы)

6.4. Қалемшелер, көшеттер

Р/с №	Есепке алу уақыты	Артықшылығы бар Ағаштың Тізілім бойынша нөмірі	Орташа биіктігі, см	Фитоинфекцияға төзімділігі,%	Сақталуы %	Орындаушы (лауазым, тегі, қолы)	Ескертулер

7. Сынақ дақылдарына күтім жасау іс-шаралары

Жыл	Күні	Шаралардың қысқаша сипаттамасы және атаулары (топырақты күтіп баптау, күтім жасау мақсатында кесу, зиянкестермен және ауырулармен күресу және)	Қарқындылығы, %	Жазбаны толтырған (лауазымы, тегі, қолы)

8. Сынақ нәтижелері

Дақыл_________________________ жыл

Қайталану мөлтегінің нөмірі	Есепке жүргізу уақыты	Артықшылығы бар ағаштың тізілім бойынша нөмірі	Орташа биіктігі, см	Орташа диаметрі, см	Сақталуы, %	Сағыз өнімділігі мл/тәулік	Экстремалъдық әсерге төзімділігі	Сүректің сапасы	Дің сапасы	Орындаушы (лауазымы, тегі, қолы)

Комиссия мүшелері: ____________________________________________
(ұйым, тегі, қолы)
____________________________________________
(ұйым, тегі, қолы)
____________________________________________
(ұйым, тегі, қолы)

20__ жылғы «___»_____________

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 8-қосымша

Нысан

Селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілерді жер бойынша шектейтін орман шаруашылығы белгілері

Объектілер	Жазбалар шифрлары	Белгілер
1. Клондар мұрағаттары	21-16 КАР - 97 2,5	Орам нөмірі-телім нөмірі Атауы – отырғызу жылы Алқабы, га
2. Генетикалық орман резерваты	53-12 ОГР – 04 105,5	Орам нөмірі - телім нөмірі Атауы – отырғызу жылы Алқабы, га
3. Географиялық (таралымдық-экологиялық) дақылдар	81-25 ГЕ – 95 3,7	Орам нөмірі –телім нөмірі Атауы – отырғызу жылы Алқабы, га
4. Сынақ дақылдары	31-27 СЕ – 99 3,7	Орам нөмірі-телім нөмірі Атауы - отырғызу жылы Алқабы, га

Ескерту:
1. Бағаналар алқаптарды шектейтін сызықтардың қиылысына (бұрыштарда) орнатылады. Бағанның жазуы бар беттері учаске жаққа, ал қырлары учаскінің ортасына бағытталады
2. Жазбалар трафарет бойынша және 56-8480 ОСТ-қа сәйкес жазылуы тиіс.

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 9-қосымша

Нысан

_____________________________________ бойынша
(облысы) Артықшылығы бар ағаштардың тізілімі
______________________________________
(ағаш тұқымының түрлік атауы)

Тізілім бойынша ағаштың реттік нөмірі	Ағаштың орналасу орны			Орман иеленуші бойынша ағаш нөмірі	Ағаштың негізгі таксациялық сипаттамасы				Ескрету (селекциялық белгісі)
					жасы, жыл	Екпелердің орташа көрсеткішінен биіктігі, м/%	Екпелердің орташа көрсеткішінен диаметрі, см/%	Бұтақсыз бөлігі, дің биіктігінен м/%
	орман иеленушісі, орманшылық	орам нөмірі	телім нөмірі
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 10-қосымша

Нысан

Генетикалық орман резерваттарының тізілімі ______________________________
республика, облыс

Тізілім бойынша резерват №	Ағаш тұқымы	Резерват ауданы, га	Орман тұқым ауданы	Генетикалық резерваттың орналасу орны		Аттестациялау күні	Ескерту
				орман иеленушісі орманшылық	Орам, телім №
1	2	3	4	5	6	7	8

Кітап жүргізуге жауапты адам:

р/с №	Тегі, аты-жөні	Лауазымы	Жауапты адамның кітапты толтыру уақыты		Қолы
			басталуы	аяқталуы
1	2	3	4	5	6

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 11-қосымша

Нысан

20__ жылғы жағдай бойынша _______________________ облысында селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің бар-жоғы және жағдайы

р/с №	Орман иеленуші	Өткен түгендеудің мәліметтері га/дана	20__ жылы мәліметтері га/дана	тұқым атауы	Объектінің орналасу орны			Ескерту (қалған объектілерге ұсынылған іс-шаралар), объектілерді есептен шығару себептері және оларды нысаналы мақсаты бойынша пайдалану
			орманшылық		орам	телім
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.
	Облыс бойынша жиыны:
	оның ішінде:
	тұқымдар бойынша:
1.	шырша
2.	қарағай
3.	Сексеуіл, бұдан әрі тұқымдар бойынша.

Орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйымның басшысы_______________________________________ (тегі, аты-жөні, қолы)

Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде
селекциялық-генетикалық мақсаттағы
объектілерді анықтау, құру, аттестациялау
және есепке алу ережесіне 12-қосымша

Нысан

20__жылғы түгендеудің қорытындылары бойынша Қазақстан Республикасындағы селекциялық-генетикалық мақсаттағы объектілердің жиынтық ведомосы

Тұқым	Артықшылығы бар ағаштар, дана	Генетикалық орман резерваттары, га	Географиялық дақылдар, га	Артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттары, га	Таралымдардың сынақ дақылдары, га	Артықшылығы бар ағаштардың сынақ дақылдары, га	Будандардың сынақ дақылдары, га	Басқа объектілер, га
1	2	3	4	5	6	7	8	9
облыс
Барлығы
оның ішінде:
шырша
қарағай
Сексеуіл, бұдан әрі тұқымдар бойынша.
әрі қарай барлық облыстар бойынша
Республика бойынша барлығы
оның ішінде:
шырша
қарағай
Сексеуіл, бұдан әрі тұқымдар бойынша.

Орман тұқымдарының сапасын анықтау саласындағы маманданған ұйымның басшысы ______________________________________________
(тегі, аты-жөні, қолы)

Об утверждении Правил выявления, создания, аттестации и учета объектов селекционно-генетического назначения на участках государственного лесного фонда

Приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 28 сентября 2010 года № 631. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 26 октября 2010 года № 6596. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 28 сентября 2012 года № 17-02/482

Сноска. Утратил силу приказом Министра сельского хозяйства РК от 28.09.2012 № 17-02/482.

Примечание РЦПИ!
Порядок введения в действие приказа см. п. 4.

В целях реализации статьи 78 Лесного кодекса Республики Казахстан, ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемые Правила выявления, создания, аттестации и учета объектов селекционно-генетического назначения на участках государственного лесного фонда.
2. Признать утратившим силу приказ Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 25 января 2007 года № 31 "Об утверждении Правил выявления, создания, аттестации и учета объектов селекционно-генетического назначения на участках государственного лесного фонда" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 4565, опубликованный в Собрании актов центральных исполнительных и иных государственных органов Республики Казахстан 2007 года, март).
3. Департаменту стратегии использования природных ресурсов Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан (Омаров Ж.И.) в установленном законодательством порядке обеспечить государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан.
4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр А. Куришбаев

Утверждены
приказом Министра сельского
хозяйства Республики Казахстан
28 сентября 2010 года № 631

Правила
выявления, создания, аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения на участках
государственного лесного фонда

1. Основные положения

1. Правила выявления, создания, аттестации и учета объектов селекционно-генетического назначения на участках государственного лесного фонда (далее - Правила) разработаны в соответствии со статьей 78 Лесного Кодекса Республики Казахстан с целью регламентирования мероприятий по гарантированному сохранению лесных растений, оценке их наследственных свойств и отбору наиболее перспективных представителей для использования в лесном семеноводстве.
2. Основные понятия, используемые в настоящих Правилах:
1) архивы клонов плюсовых деревьев - насаждения, создаваемые с использованием вегетативного потомства плюсовых деревьев в целях сохранения их генофонда и изучения наследственных свойств;
2) географические культуры - опытные культуры, создаваемые по специальным методикам семенным потомством наиболее характерных популяций нескольких экотипов (климатипов) с целью их испытания в новых условиях;
3) изоляция плантаций - условия, предотвращающие процесс опыления лесосеменных плантаций нежелательной пыльцой, главным образом от естественных насаждений (фоновой пыльцой);
4) климатип - экотип, который сформировался под действием определенных климатических условий;
5) клон - совокупность всех потомков (рамет), полученных от одной исходной особи путем вегетативного размножения или апомиктического образования семян и имеющих идентичный генотип;
6) клональное микроразмножение - метод вегетативного размножения растений в культуре тканей;
7) культура клеток, тканей - форма существования клеток и тканей вне организма, в искусственно созданной среде;
8) лесосеменные плантации (далее - ЛСП) - искусственно создаваемые на основе применения различных методов селекции насаждения, предназначенные для получения семян с ценными наследственными свойствами;
9) лесосеменные плантации вегетативного происхождения - ЛСП, закладываемые с использованием материала вегетативного происхождения;
10) ЛСП второго поколения (порядка) - ЛСП, создаваемые на основе использования исходного материала, проверенного на комбинационную способность;
11) ЛСП клоновые - ЛСП, создаваемые с использованием вегетативного потомства (клонов) плюсовых или элитных деревьев;
12) ЛСП первого поколения - ЛСП, при закладке которых в качестве исходного материала используются маточники (плюсовые деревья), отобранные по фенотипическим признакам;
13) ЛСП семенного происхождения - плантации, при закладке которых используются семьи, полученные от контролируемого опыления маточников (сибсы) или свободного опыления (полусибсы);
14) постоянные лесосеменные участки (далее - ПЛСУ) - специально сформированные маточные насаждения для получения нормальных и улучшенных семян в течение длительного периода. ПЛСУ закладываются в высокопродуктивных высококачественных насаждениях естественного (реже искусственного) происхождения;
15) селекционный улучшенный материал (далее - СУМ) - совокупность растений, отличающихся улучшенными хозяйственно ценными особенностями, константность и наследование которых неизвестно;
16) интродуценты - растения, введенные в лесорастительный район, где они ранее не произрастали.
3. Выявление и создание объектов селекционно-генетического значения на участках государственного лесного фонда проводится специализированными организациями в области лесной селекции и семеноводства.
4. Критерии для выделения и создания объектов селекционно-генетического назначения зависят от лесорастительной зоны, типа лесорастительных условий, биологических особенностей отдельных видов лесных растений, их возраста и состояния.
5. Использование объектов селекционно-генетического назначения осуществляется в соответствии с Правилами пользования участками государственного лесного фонда для научно-исследовательских целей, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 декабря 2003 года № 1317.

2. Плюсовые деревья

6. Плюсовые деревья выделяются в плюсовых и нормальных насаждениях.
7. Признаки, по которым отбирают плюсовые деревья, определяются конечными целями селекции.
При селекции на повышение продуктивности и качества лесов в категорию плюсовых в основных типах лесорастительных условий, в первую очередь в плюсовых насаждениях, отбирают деревья, отличающиеся:
прямоствольностью;
полнодревесностью;
хорошим очищением стволов от сучьев;
отсутствием вильчатости;
устойчивостью к неблагоприятным факторам среды, вредителям и болезням.
8. В одновозрастных, чистых по составу высокополнотных насаждениях плюсовые деревья превышают средние показатели древостоя (для соответствующей фенологической формы) по высоте на 10 % и более, по диаметру - на 30 % и более.
9. В насаждениях, пройденных постепенными и выборочными рубками, допускается выделение плюсовых деревьев, превосходящих средние показатели древостоя по высоте не менее чем на 8 %, по диаметру - на 20 %, но отвечающие всем вышеперечисленным требованиям.
10. В разновозрастных насаждениях, возраст деревьев которых различается более чем на один класс, отбор плюсовых деревьев проводят отдельно в пределах каждой возрастной группы (поколения).

3. Архивы клонов плюсовых деревьев

11. Архивы клонов плюсовых деревьев, создают путем использования вегетативного потомства плюсовых деревьев в целях сохранения их генофонда и изучение наследственных свойств.
12. Исходя из целей селекции, при создании архивов клонов плюсовых деревьев группируют потомства плюсовых деревьев, отобранных по одному или нескольким селектируемым признакам.
13. В архивах клонов плюсовых деревьев концентрируют потомства плюсовых деревьев одной или нескольких популяций данного лесосеменного района. Допускается создание архивов клонов потомствами плюсовых деревьев соседних лесосеменных районов (в соответствии с действующим лесосеменным районированием), а для интродуцентов - соседних лесорастительных или флористических районов.
Для создания ЛСП за пределами естественного ареала с целью расширения лесосеменного районирования и возможности переброски семян в малообеспеченные регионы целесообразно осуществлять перемещение клонов (семей) за пределы их естественного ареала, если это способствует усилению плодоношения и улучшению вызревания семян. Семена с таких архивов используют в порядке, предусмотренном лесосеменным районированием для района происхождения исходных плюсовых деревьев.
В горных условиях архивы клонов плюсовых деревьев закладывают по высотным поясам или популяциям. Закладка архивов клонов возможна на меньших высотах, чем местообитание плюсовых деревьев, но в пределах географических, высотных и лесотипологических перемещений клонов (семей).
14. Архивы клонов (семей) плюсовых деревьев обеспечивают сохранение в семенном потомстве генотипического разнообразия природных популяций, сведение к минимуму внутривидового скрещивания и наибольшее проявление селектируемых признаков. Для этого архивы клонов плюсовых деревьев представляются потомством не менее 20-25 плюсовых деревьев. При создании архивов клонов блоками (полями) в течение нескольких вегетационных периодов, указанное количество потомств плюсовых деревьев представляется не более чем на трех примыкающих блоках (полях).
При создании архивов клонов из представителей плюсовых деревьев, обладающих специфической комбинационной способностью, а также для производства семян с целью выращивания насаждений специального хозяйственного назначения, допускается сокращение числа клонов до пределов, ограниченных количеством отобранных плюсовых деревьев.
15. Потомства плюсовых деревьев в архивах клонов плюсовых деревьев размещают по особым схемам, основанным на принципах регулярно повторяющегося (систематического), или рендомизированного (случайного) смешения, обеспечивающего пространственную изоляцию растений одного клона (семьи) с целью ограничения самоопыления.
В первом случае растения, представляющие потомство данного плюсового дерева, размещают на расстоянии не менее 30 м друг от друга или через 3 растения других клонов (семей) во всех направлениях. По окончании посадки (посева) на каждый блок (поле) архива клона составляют схему фактического размещения клонов.
16. Для создания архивов клонов плюсовых деревьев подбирают участки лесного фонда, по лесорастительным условиям соответствующие лесоводственно-биологическим требованиям выращивания конкретных видов лесных растений с производительностью не ниже 1-2 классов бонитета, хорошо дренированные, защищенных от сильных морозов и суховеев (в лесостепной зоне) местах с относительно ровным рельефом, доступным для использования машин и механизмов и наличием подъездных путей.
На этих участках проводят комплекс топографогеодезических работ, лесопатологическое, почвенное обследования и агрохимический анализ почвы.
17. При создании архивов клонов плюсовых деревьев учитывают следующее:
1) при создании архивов клонов плюсовых деревьев за два и более вегетационных периода ее площадь разделяют и осваивают по полям (блокам);
2) для ограничения заноса нежелательной пыльцы участок для создания архива клона располагают среди насаждений других видов, в противном случае по его периметру необходимо создать фильтрующие защитные полосы из 5-10 рядов быстрорастущих густокронных деревьев других видов, не являющихся промежуточными хозяевами опасных вредителей и грибных болезней.
18. Выбор способа подготовки площади и обработки почвы определяется комплексом лесорастительных условий. Архивы клонов плюсовых деревьев закладывают по сплошь обработанной площади. На участках, где сплошная обработка почвы по тем или иным причинам невозможна или нецелесообразна, ее проводят полосами или площадками.
19. Основным способом создания архивов клонов является посадка привитых саженцев с закрытой корневой системой. Саженцы должны соответствовать требованиям государственных стандартов, технических условий или региональных рекомендаций. Возможна закладка архивов клонов прививкой черенков на специально выращенные подвойные культуры или семенами (саксаул, ильмовые).
Архивы клонов плюсовых деревьев некоторых легко укореняющихся видов можно закладывать посадкой, как укорененных черенковых саженцев, так и не укорененными черенками.
20. Подвойные культуры создают посадкой сеянцев (саженцев) или посевом семян (крупноплодные виды, саксаул). Для выращивания подвоев используют улучшенные семена того же вида и фенологической формы, что и привой, заготовленные с плюсовых деревьев в пределах лесосеменного района.
21. В местах создания архивов клонов закладывают маточные плантации. Создание маточных плантаций начинают одновременно или до начала закладки первых полей (блоков) архивов клонов.
Площадь маточной плантации и сроки ее эксплуатации определяют, исходя из потребности в черенках и необходимого количества плюсовых деревьев. Учитывая, что смешение клонов на маточно-черенковой плантации затруднит посемейную заготовку черенков, размещение клонов следует концентрировать в отдельных рядах или семейных блоках. По окончании посадки на каждую маточную плантацию составляют схему фактического размещения клонов. Заготовку черенков на них начинают в 4-5-летнем возрасте деревьев.
22. При закладке архивов клонов расстояние между растениями в рядах и междурядьях, между центрами площадок должно обеспечивать наилучшее развитие женского репродуктивного яруса, свободный проход машин и механизмов при уходе за почвой и деревьями, заготовке шишек (плодов, семян). В зависимости от лесорастительных условий, биологических особенностей лесных растений и принятого способа закладки расстояние между посадочными местами в рядах составляет от 3 до 8 м, в междурядьях - от 3 до 10 м. На делянке одного участка клонового архива высаживается 48, на двух - 96 привитых саженцев одного плюсового дерева.
23. Отбор наиболее ценных элитных деревьев для архивов клонов проводят по результатам комплексной оценки семенных и вегетативных потомств, включающей комбинационную способность по селектируемым признакам и репродуктивную способность клонов.
24. При создании архивов предусматривают резервную площадь с целью систематического пополнения архива новыми экземплярами растений.
25. Архивы клонов используют так же в качестве экспериментальных объектов для проведения контролируемых скрещиваний с целью оценки наследственных свойств плюсовых деревьев по общей комбинационной способности и специфической комбинационной способности. Кроме того, клоны оценивают по форме кроны, срокам начала и окончания вегетации, особенностям цветения и плодоношения (семеношения), урожайности и качеству семян, а так же устойчивости к экстремальным погодным условиям, вредителям и болезням.
26. При необходимости архивы клонов используются для заготовки небольших партий черенков с целью закладки или дополнения ЛСП.

4. Географические культуры

27. Географические культуры - опытные посадки семенного или вегетативного происхождения, создаваемые с целью их испытания в иных лесорастительных условиях.
28. При закладке географических культур предусматривается трехкратная повторность опыта, а размер делянки каждого климатипа обеспечивает выращивание к возрасту спелости не менее 100 деревьев.
29. При закладке географических культур необходимо учитывать, что пункты заготовки семян отражают изменчивость лесоводственных и биологических свойств данного вида лесных растений, в пределах всего естественного ареала или его части, а пункты закладки культур - изменчивость лесорастительных условий в районах его предполагаемого культивирования. Семена для создания географических культур заготавливают в спелых и приспевающих насаждениях наиболее распространенного типа леса каждого климатипа. В качестве контроля используют семена местного климатипа.
30. Предварительную генетическую оценку климатипов (эдафотипов) проводят на основе анализа результатов изучения географических (популяционно-экологических) культур по достижении ими 2 класса возраста, а окончательную - по достижении возраста спелости.
31. Изучение географических (популяционно-экологических) культур проводят по показателям сохранности, интенсивности роста в высоту и по диметру, объему и качеству ствола, запасу древесины, устойчивости к неблагоприятным факторам среды, к грибным, бактериальным, раковым, сосудистым, гнилостным заболеваниям, а так же повреждаемости вредителями леса.

5. Испытательные культуры популяций и гибридов

32. Испытательные культуры для генетической оценки по потомству плюсовых насаждений, клонов, семейственных ЛСП первого порядка и ПЛСУ отбираются по признакам, по которым отбираются плюсовые деревья. При создании испытательных культур каждая деляна представляется не менее чем 300 насаждениями.
33. Семена от свободного опыления с клонов, представленных на вегетативной ЛСП, могут быть заготовлены раздельно. Генетическую оценку ЛСП проводят одновременно с генетической оценкой представленных на ней плюсовых деревьев. Генетическая ценность ЛСП определяется как средневзвешенная величина превышения над контролем по селектируемому признаку потомств отдельных клонов с учетом их долевого участия на ЛСП.
34. Для генетической оценки объектов постоянной лесосеменной базы по потомству используют лесные культуры, созданные из трех генераций.
35. При заготовке смеси семян для создания испытательных культур с целью генетической оценки ЛСП доля семян от каждого клона (семьи) - пропорциональна их представленности на ЛСП.
36. Заготовка смеси семян для создания испытательных культур с целью генетической оценки плюсового насаждения, ПЛСУ проводится не менее чем от 50-ти случайно отобранных на них деревьев.
37. При закладке испытательных культур плюсовых насаждений, ПЛСУ и ЛСП используют семена одного урожая.
38. В качестве контроля в испытательных культурах для оценки по потомству плюсовых насаждений, ПЛСУ и ЛСП используют посадочный материал, выращенный из смеси семян местной популяции того же эдафотипа, той же фенологической формы.
39. Предварительную генетическую оценку плюсовых насаждений, ЛСП и ПЛСУ осуществляют по достижении их семенными потомствами 2 класса возраста. Окончательная оценка проводится по достижении возраста спелости, принятого для данного вида растений в конкретной лесорастительной зоне.

6. Аттестация объектов селекционно-генетического назначения

40. Выделенные и созданные объекты селекционно-генетического назначения подлежат аттестации.
Аттестация объектов селекционно-генетического назначения на участках государственного лесного фонда осуществляется специализированной организацией в области определения качества лесных семян.
Приказом первого руководителя специализированной организацией в области определения качества лесных семян или лица его замещающего, создаются аттестационные комиссии (далее - Комиссии), в которые входят представители территориальных органов уполномоченного органа, областных исполнительных органов и лесовладельцев.
41. Специализированная организация в области лесной селекции и семеноводства письменно за 10 календарных дней до начала проведения аттестации уведомляет членов Комиссии о дате ее проведения и расположении объектов селекционно-генетического назначения, подлежащих аттестации.
Руководители организаций, работники которых включены в Комиссию, обеспечивают их участие в работе Комиссии.
42. Комиссия, в присутствии представителей специализированной организации в области лесной селекции и семеноводства и представителей государственного лесовладельца в натуре определяет соответствие объектов селекционно-генетического назначения их целевому назначению.
43. Аттестация объектов селекционно-генетического назначения осуществляется в благоприятное время для определения их селекционных признаков, при наличии материалов по предварительному их отбору по формам, согласно приложениям 1, 2 к настоящим Правилам.
44. При положительном заключении Комиссии в трехдневный календарный срок со дня подписания Комиссией акта результатов обследования и приема - передачи объектов селекционно-генетического назначения на территории государственного лесного фонда по форме, согласно приложению 3 к настоящим Правилам, объекты селекционно-генетического назначения считаются аттестованными.
При несоответствии выделенных и созданных селекционно-генетических объектов их целевому назначению Комиссия дает отрицательное заключение, и объекты не аттестуются.
Заключение Комиссии по результатам обследования объектов в натуре отражаются в акте результатов обследования и приема-передачи объектов селекционно-генетического назначения на территории государственного лесного фонда по форме, согласно приложению 3 к настоящим Правилам, который является и документом приема передачи аттестованных объектов селекционно-генетического назначения государственному лесовладельцу.
45. На аттестованные объекты селекционно-генетического назначения заполняются Паспорта по формам, согласно приложениям 4, 5, 6, 7 к настоящим Правилам.
К паспорту прилагается схематический план размещения объектов селекционно-генетического назначения с привязкой к квартальной сети или постоянным ориентирам.
46. Паспорта на аттестованные объекты селекционно-генетического назначения составляются в шести экземплярах: первый - для государственного лесовладельца, второй - для государственного органа, в ведении которого находится государственный лесовладелец, третий - для территориального органа, четвертый - для специализированной организации в области определения качества лесных семян, пятый - для уполномоченного органа и шестой - для специализированной организации в области лесной селекции и семеноводства.
47. Аттестованные объекты селекционно-генетического назначения относятся к государственной республиканской собственности, территориально выделяются в виде отдельных зон с ограниченным режимом пользования и отграничиваются на местности любыми не наносящими вред растениям (способами) методами.
48. Плюсовые деревья отмечаются на стволе дерева, на высоте 1,3 метра, нанесением полосы белой масляной краской шириной не менее 10 см и двойной нумерацией (черной краской на белом фоне): в числителе - номер дерева по реестру, в знаменателе - номер дерева по лесовладельцу.
49. Территориально размещенные объекты селекционно-генетического назначения (архивы клонов, географические культуры, испытательные культуры, генетические резерваты) отграничиваются на местности лесохозяйственными знаками, на которые наносятся надписи, определяющие местонахождение участка, год закладки и площадь.
50. На специальные знаки наносятся лесохозяйственные знаки, отграничивающие на местности объекты селекционно-генетического назначения по форме, согласно приложению 8 к настоящим Правилам.
51. На лесоустроительных материалах аттестованные объекты селекционно-генетического назначения выделяют при любой площади, допускающей нанесение объектов на плановые материалы в установленном масштабе.
В иных случаях они отмечаются условными знаками с отметкой в таксационном описании.
52. Аттестованные плюсовые деревья вносятся в реестры по формам, согласно приложению 9 к настоящим Правилам.
53. Материалы аттестации объектов селекционно-генетического назначения являются материалами постоянного хранения.
54. Специализированная организация в области определения качества лесных семян представляет сведения об аттестованных объектах селекционно-генетического назначения в лесоустроительную организацию для использования их при проведении лесоустроительных работ.

7. Учет объектов селекционно-генетического назначения

55. Учет объектов селекционно-генетического назначения осуществляется специализированной организацией в области определения качества лесных семян по формам, согласно приложениям 10, 11 и 12 к настоящим Правилам.
56. Для ведения учета объектов селекционно-генетического назначения, анализа их состояния и степени целевого использования специализированная организация в области определения качества лесных семян ежегодно проводит их обследование совместно с представителями территориальных органов уполномоченного органа, областных исполнительных органов при участии лесовладельцев.
57. Обследованию путем натурного осмотра в вегетационный период подлежат все аттестованные объекты.
58. При обследовании используются материалы предыдущего учета: паспорта объектов, реестры, сводные ведомости, таксационные описания, журналы создания лесных культур, инвентаризации и перевода в лесную площадь, абрисы объектов, планшеты. При необходимости с плановых материалов лесоустройства снимаются схематические выкопировки с размещением этих объектов.
59. Для территориально размещенных объектов селекционно-генетического назначения объем обследования зависит от их площади:
до 5 гектар (далее - га) - обследуется вся площадь;
от 6 до 50 га - обследуются 20 % от их общей площади;
от 51 до 100 га - 15 % от их общей площади;
от 101 га и более обследуются 5 % площади.
Если площадь объекта пройдена лесным пожаром, обследованию подлежит вся его площадь.
60. По каждому объекту селекционно-генетического назначения определяется качество его оформления в натуре (наличие граничных знаков и надписей на них), его состояние (наличие признаков повреждений деревьев вредителями и поражений болезнями, механических повреждений, характер и наличие усыхающих ветвей в кроне, развитие второго яруса, подлеска), целевое использование (заготовка шишек, плодов, семян, черенков), а также соответствие фактическим данным записей в паспорте, сводной ведомости или реестре.
61. По результатам обследования составляется акт результатов обследования и приема-передачи объектов селекционно-генетического назначения на территории государственного лесного фонда по форме, согласно приложению 3 к настоящим Правилам, который подписывается присутствующими сторонами.
62. Специализированная организация в области определения качества лесных семян обобщает материалы и ежегодно информирует уполномоченный орган и областные территориальные органы уполномоченного органа о наличии и состоянии объектов селекционно-генетического назначения по формам, согласно приложениям 11 и 12 к настоящим Правилам, вносит предложение в уполномоченный орган по их дальнейшему использованию, улучшению охраны, натурному оформлению, реконструкции (восстановлению), переводу в другую категорию или списанию.
63. Уполномоченный орган рассматривает и утверждает, материалы обследования объектов селекционно-генетического назначения и принимает решение о мерах по дальнейшему улучшению их состояния и использования или списанию.
64. На основании решения уполномоченного органа специализированная организация в области определения качества лесных семян вносит изменения в реестры, сводные ведомости и паспорта объектов селекционно-генетического назначения, а также доводит их до лесоустроительной организации.

Приложение 1
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Карточка
предварительного отбора плюсового дерева № ____

1. Область __________________________________________________________
2. Административный район ___________________________________________
3. Государственный лесовладелец _____________________________________
4. Лесничество ______________________________________________________
5. Квартал № ________________________________________________________
6. Выдел № __________________________________________________________
Сведения о размещении плюсового дерева в квартале и выделе
(схема размещения, географические координаты)

Краткая характеристика насаждения выдела,
в котором выявлено дерево

7. Состав _______________________ 8. Класс бонитета ________________
9. Тип леса (лесорастительные условия) _____________________________
10. Средний возраст ______________ лет
11. Средняя полнота ________________________________________________
12. Средняя высота по главной породе ___________________ м
13. Средний диаметр по главной породе __________________ м
14. Крутизна, экспозиция склона ____________________________________
15. Высота над уровнем моря ___________________________ м
16. Санитарное и лесопатологическое состояние ______________________

Основные таксационные показатели отобранного дерева

17. Возраст дерева ____________________ лет
18. Диаметр ствола (кроны) _____________ см
19. % превышения диаметра от среднего _____
20. Высота ____________________________ м
21. % превышения высоты от средней ________
22. Показатели, характеризующие отбираемое дерево по целевому
назначению (смолопродуктивность, обильность семеношения, качество
семян, текстура древесины)
____________________________________________________________________
Карточку составил (должность, фамилия, подпись) ____________________
"____" ____________ 20__ года.
Примечание: Характеристика насаждений выдела берется из материалов
лесоустройства.

Приложение 2
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Карточка №___
учета испытательных культур плюсовых деревьев
(географических, экологических культур)
(нужное подчеркнуть)

Порода ______________________________________________________________
1. Область __________________________________________________________
2. Государственный лесовладелец _______ лесничество _________________
квартал __________________________ выдел ____________________________
3. Площадь участка, га ______________________________________________
4. Тип условий местопроизрастания ___________________________________
5. Год закладки _____________________________________________________
6. Число испытываемых семей или клонов (экотип, сортов) _____________
7. Размещение деревьев (расстояния, м) ______________________________
8. Число повторностей _______________________________________________
9. Число растений и потомства (от - до), шт. ________________________
10. Наличие и характер контроля _____________________________________
11. Состояние культур _______________________________________________
12. Заключение комиссии о соответствии объекта целям закладки и о
режиме дальнейшего использования ____________________________________
13. Предложения по выделению кандидатов в сорта-популяции,
сорта-гибриды, сорта-клоны (наименование и номер семей, клонов,
сортов экотипов) ____________________________________________________
14. Рекомендуемые мероприятия по содержанию и улучшению состояния
объекта _____________________________________________________________

Перечетная ведомость
деревьев на участке испытательных культур плюсовых деревьев
(географических, экологических культур и на
сортоиспытательном участке)
(нужное подчеркнуть)

№__ плюсового дерева (по госреестру), название и происхождение сорта	Повторность	Число деревьев, шт.	Сохранность, %	Состояние деревьев
	1.
	Итого по семье, сорту, происхождению:
	Всего по участку:
Контроль	1.
	Итого по контролю:

Карточку составил (должность, фамилия, подпись) ____________________
"____" ____________ 20__ года

Приложение 3
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Акт
результатов обследования и приема-передачи
объектов селекционно-генетического назначения на территории
государственного лесного фонда _______________ области

Во исполнение приказа _________________________ комиссией в составе:
(наименование уполномоченного органа)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
(ф.и.о., должности членов комиссии)
с целью аттестации (списания, учета, либо другого принятого решения
комиссии) обследованы объекты селекционно-генетического назначения.
В результате обследования установлено: ________________________
_____________________________________________________________________
С учетом целевого назначения объектов селекционно-генетического
назначения, излагаются причины, по которым они аттестуются (требованиям
нормативно-методических документов, ОСТов, проектов), бракуются,
списываются. При этом указываются площадь каждого объекта
селекционно-генетического назначения или их число (для деревьев),
видовое название, лесничество, квартал, выдел.
В случае необходимости проведения определенных лесохозяйственных
и иных мероприятий с целью улучшения создания объектов
селекционно-генетического назначения или его реконструкции приводят
их перечень.
Комиссия считает возможным аттестовать (не аттестовывать)
выделенные, созданные объекты селекционно-генетического назначения
и осуществить их передачу лесовладельцу (лесопользователю) для охраны
и использования по целевому назначению.
Не аттестованные объекты селекционно-генетического назначения
приему - передачи не подлежат.
Перечень аттестованных и передаваемых лесовладельцу
(лесопользователю) объектов селекционно-генетического назначения.
1. __________________________________________________________________
2. __________________________________________________________________

Подписи членов комиссии:
(фамилия, имя, отчество, подпись)
(фамилия, имя, отчество, подпись)
(фамилия, имя, отчество, подпись)

Аттестованные объекты селекционно- Аттестованные объекты селекционно-
генетического назначения сдал генетического назначения принял
___________________________ _____________________________
(представитель специализированной (представитель государственного
организации в области лесной лесовладельца)
селекции и семеноводства)
М.П. М.П.
"____" _________ 20__ года "____" ____________ 20__ года

Приложение 4
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Республика Казахстан
Область _____________________________________________________________
Государственный лесовладелец ________________________________________
Видовое название ____________________________________________________

Паспорт
плюсового дерева № _________ (по реестру)

1. Местонахождение дерева:
Лесничество _________________________________________________________
Квартал № _________________________ Выдел № _________________________
Номер дерева по государственному лесовладельцу ______________________
Как отмечено дерево в натуре ________________________________________
Расположение плюсового дерева в выделе (прилагается схема)
2. Таксационная характеристика насаждения выдела (по ярусу, где
отработано дерево)

Состав	Класс возраста/ лет	Средние		Класс бони- тета	Пол- нота	За- пас, м3/га	Селекционная категория насаждения	Господствующая морфологическая или фенологическая форма
		Н, м	D, см

Происхождение (естественное - семенное, порослевое или культуры)
_____________________________________________________________________
Тип леса ____________________________________________________________
Тип лесорастительных условий ________________________________________
Подрост _____________________________________________________________
Подлесок ____________________________________________________________
Покров ______________________________________________________________
Почва и почвообразующая порода ______________________________________
Рельеф ______________________________________________________________
Крутизна, экспозиция склона _________________________________________
Высота на уровнем моря ______________________________________________
Санитарное состояние насаждения _____________________________________
3. Характеристика плюсового дерева:
Происхождение _______________________________________________________
Фенологическая, морфологическая форма _______________________________
Возраст, лет ________________________________________________________
Высота, м ___________________________________________________________
Диаметр ствола, см __________________________________________________
Объем ствола, м³ ____________________________________________________
Класс роста и развития (по глазомерной оценке) ______________________
Средний диаметр кроны, м ____________________________________________
Форма кроны (конусовидная, овально-цилиндрическая) и ее
симметричность ______________________________________________________
Протяженность кроны, м ____________, % от Н ствола __________________
Толщина скелетных ветвей (толстые, средние, тонкие) _________________
Протяженность бессучковой зоны ствола, м _____, % от Н ствола _______
Зарастание отмерших сучьев (хорошее, среднее) _______________________
Форма ствола (прямизна, полнодревесность) ___________________________
Прирост в высоту по глазомерной оценке (хороший, средний) ___________
Развитие водяных побегов по стволу и дуба (сильное, среднее, слабое)
_____________________________________________________________________
Характеристика коры (окраска, трещиноватость и т.п.) ________________
Санитарное состояние дерева и сведения о цветении и семеношении
_____________________________________________________________________
Показатели превышения плюсового дерева по сравнению со средними
показателями насаждения: по высоте, % _______, по диаметру, % _______
Показатели, характеризующие плюсовое дерево по целевому назначению
(смолопродуктивность отобранного дерева и насаждения, обильность
семеношения, качество семян, текстура древесины)
_____________________________________________________________________
Краткая характеристика окружающих деревьев в радиусе 10 м (порода,
селекционная категория деревьев, качество деревьев), хозяйственные
распоряжения
____________________________________________________________________
Дерево отобрано и зачислено в категорию плюсовых комиссией в составе:
____________________ организация, фамилия, подпись
____________________ организация, фамилия, подпись
____________________ организация, фамилия, подпись

Паспорт составлен в _____ экземплярах
"___" ______________ 20__ года
4. Уход за плюсовым деревом

Дата	Наименование проведенных мероприятий	Запись произвел (должность, фамилия, подпись)

5. Наблюдения за плюсовым деревом

Год наблюю- дения	Оценка урожая по фазам, балл/дата наблюдения			Факти- ческий урожай шишек (пло- дов), семян, кг	Ка- чест- во семян	Повреждения дерева (метеорологи- ческие, механические, фитопатоло- гические)	Запись произвел (должность, фамилия, подпись)
	массо- вого цвете- ния	массо- вого образо- вания завязей	начала созре- вания

6. Использование семян и черенков

Вид материала (семена, черенки)	Дата сбора или заготовки семян и черенков	Количество семян (г), черенков (шт.)	Условия и время хранения	Куда направлены семена, черенки (область, лесхоз)	Для какой цели

7. Результаты исследования свойств потомства плюсового дерева
____________________________________________________________________
Дата ______________ Должность, подпись _____________________________
8. Заключение о переводе в элиту (или выбраковке) __________________
Дата ______________ Должность, подпись _____________________________
Примечания:
1. Записи по разделам 4-8 ведет лесовладелец;
2. Записи в разделе 7 и 8 разделах записи производят на основании
данных исследований научно-исследовательских организаций после проверки
свойств плюсовых деревьев по потомству.

Члены комиссии:
______________________________
(организация, фамилия, подпись)
______________________________
(организация, фамилия, подпись)
______________________________
(организация, фамилия, подпись)
"____" ___________ 20__ года

Приложение 5
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Республика Казахстан
Область ____________________________________________________________
Государственный лесовладелец _______________________________________
Видовое название древесной породы (подвид, экотип, форма) __________

Паспорт архива клонов

Год закладки ____________________ № ___ участка ____________________
площадь участка, га _______________, количество клонов _____________
1. Местонахождение:
Лесничество ________________________________________________________
Квартал № _________________ Выдел № ________________________________
Способ закладки ____________________________________________________
Тип лесорастительных условий _______________________________________
Схема привязки архива в квартале (прилагается)
Схема размещение клонов прилагается к паспорту
2. Описание плюсовых деревьев, представленных в архиве

№п.п	Номер дерева по реестру	Происхождение дерева (область,государствен- ный лесовладелец)	Кол-во приви- вок	Таксационные и лесоводственные особенности дерева (по паспорту)
				воз- раст	Н., м	D, см	очищае- мость от сучьев	селекти- руемый признак	год аттес- тации

3. Ведомость хозяйственных и селекционных мероприятий

№ п.п	Дата прове- дения	Номер клона	Наименование мероприятий					Примечание
			уход за почвой	направлен- ные скрещива- ния (партнеры)	заготов- ка шишек	заготов- ка черенков	где использо- ваны семена и черенки

4. Журнал научных наблюдений за клонами

Но- мер клона	Время наблюде- ний (год, месяц)	Коли- чество растений	Средние		Фенологическая фаза (даты)			Тип сек- суа- лиза- ции дерева	Семе- ноше- ние, шт., г
			Н, м	D, см	начало роста в высоту	начало цвете- ния	окон- чание роста в высоту

продолжение таблицы

Характеристика семян					Характеристика шишек (плодов)			Относи- тельная смолопро- дуктивнос- ть
масса 1000 семян, г	полнозер- нистость, %	всхожесть лаборатор- ная, %	цвет семян	цвет крыла- ток	длина, ширина, см	форма апофиза (харак- тер поверх- ности)	цвет

Примечания:
1. Работы по контролируемым скрещиваниям выполняют с использованием
специальной методики, а ход их проведения отражают в соответствующей
документации.
2. Определение показателей, вносимых в журнал научных наблюдений,
производят в соответствии с научными Рекомендациями закладки архивов
клонов.
Члены комиссии:
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
"____" ___________ 20__ года

Приложение 6
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Республика Казахстан
Область ____________________________________________________________
Государственный лесовладелец _______________________________________
Видовое название древесной породы (подвид, экотип, форма) __________

Паспорт географических (популяционно-экологических) культур

Год закладки __________________ Площадь участка, га ________________
1. Местонахождение:
Лесничество ________________________________________________________
Квартал № _________________ Выдел № ________________________________
Географические координаты __________________________________________
2. Общее сведения о культурах:
Число испытуемых происхождений (климатипов, эдафотипов) ____________
Число повторностей опыта ___________________________________________
Кем заложен опыт (инициатор, куратор, непосредственные исполнители)
____________________________________________________________________
Наличие почвенной и топографической карт на участок, место их
хранения
____________________________________________________________________
Общая оценка опыта (утратил значение или требует охраны и наблюдений)
____________________________________________________________________
3. Физико-географическая характеристика:
Физико-географическая зона, подзона ________________________________
Лесосеменной район, подрайон _______________________________________
Высота над уровнем моря ____________________________________________
Тип лесорастительных условий _______________________________________
Тип леса ___________________________________________________________
Категория площади (лесосека, пашня, прогалина, гарь) и степень ее
однородности _______________________________________________________
Макро- и микрорельеф _______________________________________________
Экспозиция __________ Уклон __________ Уровень грунтовых вод _______
Почва, материнская порода __________________________________________
Климатические показатели (по данным метеостанции, расположенной в __
км от культур на высоте _________ м над уровнем моря):
а) средняя годовая температур
б) осадки за год ____________ мм, за вегетационный период _______ мм
в) число дней с температурой свыше 50С _______, свыше 100С _________
г) сумма температур свыше 50С _________, свыше 100С ________________
Типичность условий для изучаемой породы в районе ___________________
Средний бонитет породы в лесхозе _________ и области _______________
4. Технология создания культур:
Способ подготовки почвы (сплошная, частичная) ______________________
Способ создания культур (посев, посадка, механизированная, ручная) __
Возраст посадочного материала ______________________________________
Метод создания (рядовой, строчно-луночный, гнездовой) ______________
Сопутствующие породы и схемы смешения ______________________________
Размещение и число посадочных (посевных) мест в блоке ______________
Размер блоков и характер их размещения _____________________________
Дополнения (год, возраст) __________________________________________
Натурное обозначение границ между блоками __________________________
5. Контур площади, ее привязка к квартальной сети и другим постоянным
ориентирам, схема размещения повторностей и блока, фотосхема
(прилагаются).
6. Сведения о материнских насаждениях

№ проис- хождения по схеме опыта	Область, Государст- венный лесовладелец (координаты)	Высота над уровнем моря, м	Тип леса	Воз- раст, лет	Класс бони- тета	Сред- ние		Класс качест- ва и селек- ционная катего- рия насаж- дения	Характер сбора семян (популя- ция, отдель- ные деревья, опушка и т.д.)	Масса 1000 семян, г
						Н, м	D, см

7. Последние сведения о росте культур

№ проис- хождения по схеме опыта	Феноло- гические разно- видности и прочие	Количест- во сохра- нившихся деревьев блок/га (раздель- но по повтор- ностям)	Сохран- ность от первона- чального количест- ва, %	При- чины отпа- да	Средние		Количество деревьев с удовлет- воритель- ным стволом, %	Запас, куб. м/га	Устойчивос- ть к болезням и вредителям, неблагопри- ятным факторам среды
					Н, м	D, см

Дата обмера ________________
8. Лесохозяйственные мероприятия в культурах:
8.1. Агротехнические уходы

Год проведения	Наименование мероприятий	Технология ухода	Количество уходов

8.2. Лесоводственные уходы

Год прове- дения	Наименование и принципы ухода (вырубка сухостоя, сопутствующих пород, естественных примесей, низкокачественных деревьев)	Характеристика вырубленной части				Вырублен- ный запас
		порода	средняя высота, м	средний диаметр, см	качество ствола	м3/га	%

9. Охрана и оформление культур:
Огораживание (необходимость и вид изгороди) ________________________
Противопожарные мероприятия ________________________________________
Этикетирование блоков, повторностей, аншлаги _______________________
Прочие (очистка разрывов, просек, удаление стен леса)
____________________________________________________________________
10. Литературные источники, отчеты, содержащие материалы исследований
географических (популяционно-экологических) культур:

№ п.п.	Автор	Год исследований	Библио- графические сведения	Аннотация (что исследовано)

Члены Комиссии:
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
"____" ___________ 20__ года

Приложение 7
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Республика Казахстан
Область _____________________________________________________________
Государственный лесовладелец ________________________________________
Видовое название древесной породы (подвид, экотип, форма) ___________

Паспорт испытательных культур

Год закладки _________________ № участка ___________________________
Площадь участка, га ________________________________________________
Количество испытываемых плюсовых деревьев __________________________
1. Местонахождение:
Лесничество ________________________________________________________
Квартал № ___________ Выдел № ______________________________________
Расположение участка испытательных культур в квартале (прилагается
схема).
Расположение повторностей и делянок - опытных, контрольных, буферных
(прилагается схема).
2. Лесорастительная и почвенно-гидрологическая характеристика
участка:
Местоположение _____________________________________________________
Тип леса и класс бонитета __________________________________________
Тип почвы, мехсостав _______________________________________________
Содержание основных элементов питания и pH_сол
Гумус __________________ % К₂О ______________________ мг/100 г почвы
рН (сол.) __________________ Р₂О₅ ____________________ мг 100 г почвы
Плотный остаток водорастворимых солей _____________________________ %
Степень обеспеченности почвы основными элементами питания и реакция
почвенного раствора ________________________________________________
Глубина залегания грунтовых вод __________________________________ м
Заключение о лесопригодности и уровне плодородия почвы
____________________________________________________________________
3. Способ закладки испытательных культур: посадкой сеянцев
(саженцев), выращенных из семян плюсовых деревьев (указать возраст
растений); посевом (дуб, орех) _____________________________________
Агротехника подготовки участка и обработки почвы ___________________
____________________________________________________________________
Схема посадки (посева): расстояние в ряду и между рядами, число
посадочных мест на 1 га
____________________________________________________________________
4. Продолжительность испытаний для окончательного достижения цели
опыта (указать возраст культур) ____________________________________
5. Тип лесорастительных условий ____________________________________
____________________________________________________________________
6. Характеристика исходного материала:
6.1. Плюсовые деревья

№ п.п.	Номер плюсо- вого дерева по реест- ру	Происхождение дерева (область, государственный лесовладелец, ЛСП, архив клонов)	Чис- ло пов- тор- нос- тей	Количество растений во всех повторностях при закладке	Таксационные и лесоводственные особенности дерева (по паспорту)
					воз- раст	Н, м	D, см	очи- щае- мость от сучь- ев	селек- тируе- мый приз- нак	год аттес- тации

6.2. Семенной материал

№ п.п.	Номер плюсового дерева по реестру	Характеристика шишек					Семена			Год снятия показате- лей
		Сред- ний диа- метр, мм	Сред- няя длина, мм	коэф- фици- ент формы	тип апо- физа	цвет	масса 1000 шт., г	цвет се- мян	цвет крыла- ток

6.3. Проростки, всходы

№ п.п.	Время проведения учета	Номер плюсового дерева по реестру	Среднее число семядолей	Всхожесть, %	Сохранность всходов, %	Исполнитель (должность, фамилия, подпись)

6.4. Сеянцы, саженцы

№ п.п.	Время проведения учета	Номер плюсового дерева по реестру	Средняя высота, см	Устойчивость к фито- инфекции, %	Сох- ран- ность, %	Исполнитель (должность, фамилия, подпись)	Примечание

7. Мероприятия по уходу за испытательными культурами

Год	Дата	Наименование и краткая характеристика мероприятий (уход за почвой, рубки ухода, борьба с вредителями и болезнями)	Интенсивность, %	Запись произвел (должность, фамилия, подпись)

8. Результаты испытания
Культуры ______________________ лет

Номер делянки, повтор- ности	Время про- веде- ния учета	Номер плю- сово- го дере- ва по реес- тру	Сред- няя высо- та, см	Сред- ний диа- метр, см	Сох- ран- ность %	Смоло- продук- тивнос- ть, мл/сут.	Устойчи- вость к экст- ремаль- ным воздей- ствиям	Ка- чест- во дре- веси- ны	Ка- чест- во ство- ла	Исполнитель (должность, фамилия, подпись)

Члены комиссии:
__________________________________
(организация, фамилия, подпись)
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
________________________________
(организация, фамилия, подпись)
"____" ___________ 20__ года

Приложение 8
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Лесохозяйственные знаки, отграничивающие на местности
объекты селекционно-генетического назначения

Объекты	Шифры надписей	Обозначение
1. Архивы клонов	21 – 16 АРК – 97 2,5	Номер квартала – номер выдела Название – год закладки Площадь, га
2. Лесной генетический резерват	53 – 12 ЛГР – 04 105,5	Номер квартала – номер выдела Название – год закладки Площадь, га
3. Географические (популяционно-экологические) культуры	81 – 25 ГК – 95 3,7	Номер квартала – номер выдела Название – год закладки Площадь, га
4. Испытательные культуры	31 – 27 ИСПК – 99 3,7	Номер квартала – номер выдела Название – год закладки Площадь, га

Примечание:
1. Столбы устанавливают на пересечении линий, отграничивающих площади
(на углах). Щека с надписью направляется в сторону участка, гребень
столба - к середине участка.
2. Надписи производятся по трафарету и образцам согласно ОСТ 56-8480.

Приложение 9
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Реестр плюсовых деревьев
по ___________________________________________________
(область)
____________________________________________________
(видовое название древесной породы)

Порядко- вый номер дерева по реестру	Местонахождение дерева			Номер дерева по государ- ственно- му лесовла- дельцу	Основные таксационные показатели дерева				Примеча- ние (селек- тируемый признак)
	госу- дарс- твен- ный лесо- вла- делец, лесни- чество	номер квар- тала	номер выдела		воз- раст, лет	высота, м/% от средних показате- лей насажде- ния	диаметр, см/% от средних показате- лей насаждения	бессуч- ковая зона, м/% от высоты ствола
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

Приложение 10
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Реестр лесных генетических резерватов
__________________________________________
республика, область

№ резер- вата по реест- ру	Древесная порода	Площадь резерва- та, га	Лесосе- менной район (под- район)	Местонахождение генетического резервата		Дата аттеста- ции	Примеча- ние
				государственный лесовладелец, лесничество	№ квартала, выдела
1	2	3	4	5	6	7	8

Ответственный за ведение книги:

№ п.п.	Фамилия, имя, отчество	Должность	Время заполнения книги ответственным лицом		Роспись
			начато	закончено
1	2	3	4	5	6

Приложение 11
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Наличие и состояние объектов
селекционно-генетического назначения
по _____________ области по состоянию на 20 ___ года

№ п.п.	Государст- венный лесовладелец, наименование объекта	Данные предыду- щего учета, га/шт.	Данные 20 года., га/шт.	Наиме- нова- ние породы	Местонахождение объектов			Примечание (рекомендованные мероприятия на оставшихся объектах), причины списания объектов и их использования по целевому назначению
					лесни- чество	квар- тал	выдел
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1.
2.
3.
	Итого по области:
	в том числе:
	по породам:
1.	ель
2.	сосна
3.	Саксаул, далее по породам

Руководитель специализированной организации
в области определения качества лесных семян
____________________________________
(фамилия, имя, отчество, подпись)

Приложение 12
к Правилам выявления, создания,
аттестации и учета объектов
селекционно-генетического назначения
на участках государственного лесного фонда

Форма

Сводная ведомость
объектов селекционно-генетических назначения по Республике
Казахстан по итогам инвентаризации 20___ года

Порода	Плюсовые деревья, штук	Лесные генети- ческие резерва- ты, га	Геогра- фичес- кие культу- ры, га	Архивы клонов плюсовых деревь- ев, га	Испыта- тельные культуры популя- ций, га	Испыта- тельные культу- ры плюсо- вых деревь- ев, га	Испыта- тельные культуры гибри- дов, га	Дру- гие объ- екты, га
1	2	3	4	5	6	7	8	9
область
Всего
в том числе:
ель
сосна
Саксаул, далее по породам
далее по всем областям
Всего по республике
в том числе:
ель
сосна
Саксаул, далее по породам

Руководитель специализированной организации в области определения
качества лесных семян ____________________________________
(фамилия, имя, отчество, подпись)