Балық ресурстарына келтірілетін және келтірілген, оның ішінде болмай қоймайтын зиянды өтеудің орнын толтыру әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 31 мамырдағы № 154-ө бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 01 шілдеде № 8532 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 21 тамыздағы № 341 бұйрығымен

      Ескерту. Күші жойылды – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 21.08.2017 № 341 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен

      "Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңының 17-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған балық ресурстарына келтірілетін және келтірілген, оның ішінде болмай қоймайтын зиянды өтеудің орнын толтыру әдістемесі бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің Балық шаруашылығы комитеті (Қ.Ш. Мұсабаев) заңнамада белгіленген тәртіпте осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін және ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау Вице-министрі Е.Н. Нысанбаевқа жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр

Н. Қаппаров


  Қазақстан Республикасы
Қоршаған ортаны қорғау министрінің
2013 жылғы 31 мамырдағы
№ 154-ө бұйрығымен
бекітілген

Балық ресурстарына келтірілетін және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің орнын толтыру
әдістемесі

      Ескерту. Әдістеменің орыс тіліндегі тақырыпқа өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Жалпы ережелер

      1. Балық ресурстарына келтірілетін және келтірілген, оның ішінде болмай қоймайтын зиянды өтеудің орнын толтыру Әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) "Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңының 17-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына сәйкес әзірленген және Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу нәтижесінде, оның ішінде, табиғи және техногенді апатты жағдайлардың салдарынан, сондай-ақ, тұрмыстық және басқа да іс-әрекеттерді жобалау барысында балыққа және олардың тіршілік ортасына тигізетін зиянды анықтау негізінде жасалынды.

      Ескерту. 1-тармақтың орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      2. Балық ресурстарына келтірілген шығын мөлшерін есептеу балық ресурстарының жағдайына жан-жақты теріс факторлары әсерінің салдарына сүйене отырып, заттай көріністе (килограмм, тонна) және жіберіліп алған пайданы ескере отырып, балық ресурстарының бұзылған жағдайын қалпына келтірудегі, ақша көрінісінде (теңге) анықталады.

      3. Әдістеме сандық есепке алынатын шығынның бөлігін есептеу үшін әзірленді.

      4. Осы Әдістемеде балық қоры мен басқа да су жануарларына келтірілген зиян мөлшерін анықтау мен есептеу төмендегідей қарастырылады:

      1) Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу нәтижесінде, сондай-ақ техногенді сипаттағы апатты жағдайлардың салдарынан балық ресурстары мен басқа да су жануарларына келтірілген шығынды есептеу;

      2) Омыртқасыздар, балықтар мен теңіз аңдарының өлім-жітімі нәтижесінде балық шаруашылығына тигізілген зиян;

      3) Балық шаруашылық суқоймада қоректік организмдердің жойылуы жағдайында балық ресурстарының өсімін жоғалтуы салдарынан болатын шығын (нұсқан) мөлшері;

      4) Балық қорының үздіксіз өсуі (ұдайы өндірісі) мен тіршілік ортасының нашарлауы салдарынан болатын балық қорына тиетін шығыны;

      5) Көмірсутегі шикізатының апатты жағдайлардан төгілуі салдарынан балық қоры мен басқа да су жануарларына әкелетін шығынды анықтау;

      6) Балық ресурстарына және олардың тіршілік ортасына әсер ететін шаруашылық және басқа қызмет атқарудан, жобалау кезіндегі балық ресурсы мен басқа да су жануарларына әсер ететін шарасыз шығынның мөлшерін есептеу;

      7) Шаруашылық және басқа да іс-әрекеттерді жоспарлау мен жүзеге асыру барысында балық ресурстары мен басқа да су жануарларына тигізген, тигізетін шарасыз шығынды өтеу бойынша қаржылай салымдарды есептеу.

      5. Осы Әдістемеде келесі ұғымдар пайдаланылады:

      1) арнайы мамандандырылған балық өндіруші объектілер – балық өндіруші зауыттар, балық питомниктері, уылдырық шайқап шабақ өсіруші балық шаруашылық, инкубациялық цехтар;

      2) балық қорғау құрылғыларының тиімділік коэффициенті – бірден бір жобаның сипаттамасы балық қорғау құрылғылары арқылы болатын өлім-жітімі, су жинау құрылғыларда өлген балық саны, балық санының (уылдырық, дернәсіл, шабақ) пайыздық қатынасы арқылы көрініс табады. Балық қорғаушы құрылғы түрлері мен су жинау құрылысына байланысты әртүрлі әдістермен анықталады;

      3) балық өнімділігі – су айдынның бір жылда балықтар биомассасының белгілі бір мөлшерін өсіп–өндіру қасиеті. Балық өнімділігі биологиялық (су айдындарының биологиялық өнімділігін зерттеулердегі – ағзалардың бірлік уақытта бірлік көлемде өндіретін биомасса салмағы) және кәсіпшілік болып бөлінеді. Ауданға жатқызылған салмақтық бірліктермен анықталады, әдетте кг/га;

      4) балық өсіру мелиорациялық шаралар – құнды балықтардың шабақтарын өсіріп шығару, балықтардың көбеюі және тіршілік ету жағдайын жақсарту мақсатында жасанды уылдырық шашатын орындарды құру, гидротехникалық құрылыс жүргізу, артық су өсімдіктерін шабу, бұлақ көздерін ашу, жайылмалық уылдырық шашатын жерлерге балықтардың өтуіне арналған тармақтарды тереңдету мен тазарту және басқалары;

      5) балық өсіру мелиорациялық шаралардан кәсіпшілік қайтарым – жыл сайын шабақтарды жіберуден немесе басқа балық жіберу материалынан алынатын, немесе басқа да балық өсіру мелиорациялық шараларымен қамтамасыз етілетін балықтардың аулану мөлшері;

      6) балық өткізуші имараттар – су тораптары кешенінде қарастырылған (балық өткізгіштер, балық көтергіштер, жинауыштар), көбею үшін көтеріліп бара жатқан өрістегіш балықтардың аталық пен аналықтарын өткізуге немесе жоғарғы бъефке қоныстандыруға, сондай–ақ балық шабақтарының еңіске көтерілуге арналған имараттар;

      7) бентос – су айдынның су түбі топырағының үстінде және ішінде тіршілік ететін организмдер жиынтығы;

      8) биомасса – су айдынның көлемі немесе аудан бірлігіне шаққандағы тірі организмдерінің салмағы;

      9) гидробионттар – суда тіршілік ететін организмдер (планктон, бентос, балықтар);

      10) жалпы балық қоры – су айдындағы балықтардың барлық түрінің жалпы саны мен салмағы және жастық құрамы (ұғым су айдынның биологиялық өнімділік заңдылықтары мен балық санының динамикасын қарастыруда пайдаланады);

      11) жануарлар дүниесінің биологиялық алуантүрлілігі – жануарлар дүниесі объектілерінің бір түр шегіндегі алуантүрлілігі, түрлер арасындағы және экологиялық жүйенің алуантүрлілігі;

      12) жартылай өрістегіш балықтар – теңіздің үнемі тұздылығы орташа аудандарында тіршілік ететін, бірақ уылдырық шашуға тұщыланған өзендердің сағалық учаскелеріне, сағасына және төменгі ағыстарына кіретін балықтар;

      13) интерполяция әдісі – берілген деректерді кесте бойынша анықтау үшін (немесе атқарым бойынша есептеу) қандай да бір параметрдің белгілі деректері бойынша кесте (атқарым) құру;

      14) кәсіпшілік балық өнімділігі – су айдынның ауданына жатқызылған, балық қорларының жағдайы мүмкіндік ететін балықтың жылдық аулану мөлшері. Нақты кәсіпшілік балық өнімділігі, балық қорларының жағдайынан басқа, сондай–ақ балық аулануының қарқындылығы мен құрылымына байланысты және есептелінгеннен төмен немесе жоғары болуы ықтимал;

      15) өнімділік – су айдың көлемі немесе аудан бірлігінде белгілі уақыт аралығында сақталған немесе элиминирленген дарақтардың өсімінен құрылған организмдердің биомассасының артуы;

      16) өрістегіш балықтар – ұдайы теңізде тіршілік етіп, бірақ уылдырық шашуға өзенге кіретін балықтар. Бұл балықтардың жыныс өнімдерінің дамуы, уылдырық шашуы, уылдырық инкубациясы және шабақтардың алғашқы даму кезеңдері тек қана тұщы суда, ал ересек балықтардың жайылымы – тұзды теңіз суында өтеді;

      17) өтемақы іс-шаралары – балық ресурстары мен басқа да су жануарлар санын, келтірілетін және келтірілген, оның ішінде болмай қоймайтын зиянның орнын толтыруды жүзеге асыратын тіршілік орталарын қайта қалпына келтіруге арналған іс-шаралар;

      18) планктон – қашық жерлерге дербес қозғалуға қабілетсіз, су қабатында пассивті жүзетін ағзалар жиынтығы;

      19) тиесілі саны - суқойманың көлемі мен аудан бірлігіне шаққандағы тірі организмдердің дана бойынша саны;

      20) ұсақ балықтар – әр түрлі тұқымдастарға және экологиялық топтарға жататын балықтарды біріктіретін шартты кәсіпшілік санат. Терминнің этимологиясы "шағын" (яғни ұсақ тор көзді) ау деген сөздерден шыққан, осы балықтар бұрын сондай аумен ауланған. Қазіргі уақытта "ірі балықтар" санаты тыранның, сазанның, шортанның, көксеркенің, ақмарқаның, жайынның және басқа да ірілеу балықтардың аулану мөлшерін біріктіреді. "Ұсақ шағын балық" санаты - алабұғаның, тортаның, тұрпан, мөңкенің, қылыш балықтың және басқалардың аулану мөлшерін қамтиды. Бекірелер, албырттар, ақсахалар, майшабақтар, сондай-ақ қаракөз, тыран және көп таралған ұсақ балықтар – снеток, шаншар балық, тюлька майшабағы, шабақ балық және басқалары "шағын балық" санатына жатпайды;

      21) табиғатты қорғау іс-шаралары – табиғи орта жағдайындағы балық қоры мен басқа да су жануарларының қауымдастығының тұтастығын және биологиялық алуантүрлілігін, сонымен қатар, жасанды көбейтуді қоса отырып, оның ішінде сирек және жоғалып кету қаупі бар балық қоры мен басқа да су жануарларының ұдайы өндірісін сақтау, кейін оларды тіршілік ету ортасына жіберу бойынша іс-шаралар;

      22) булану – көмірсутегінің ауаға көтерілуі. Әрі қарай бұл балық қоры мен басқа да су жануарларына ешқандай әсерін тигізбейді және шығынды есептеуде есепке алынбайды;

      23) еру мен эмульсификация – көмірсутегінің сулы ортаға өтуі. Бұл бөлік әсер етудің негізгі факторы болып табылады;

      24) сорбция – көмірсутегінің немесе басқа да улы заттардың су түбіне шөгуі. Бұл әсер етудің қосымша факторы болып табылады;

      25) k1 – кәсіптік шығынның орнын толтыру коэффициенті – бұл бақылаудағы организмдердің (уылдырықтардың, дернәсілдердің, шабақтардың) кәсіпшілікке жарамды өлшемге немесе жыныстық жетілуге дейін жететіндерінің пайызбен алғандағы бөлігі;

      26) k2 – қоректік коэффициент – қоректік биомассаның қоректенушінің биомассасына ауысу үлесі;

      27) k3 – қоректік базаны шекті пайдалану мүмкіндігінің көрсеткіші – бұл қоректенушінің орташа қоректік белсенділігі кезіндегі қоректі табу мен жеу мүмкіндігінің ең жоғарғы үлесі;

      28) Ki – өміршеңдік коэффициенті – бақыланатындардың жалпы санына шаққанда тірі қалған организмдердің пайыздық қатынасы ретінде анықталады, демек 100-Кi – өлім–жітім коэффициенті;

      29) Р/В – коэффициенті – түрішілік өсіп–өну процестерінің (көбеюі, өсуі) нәтижесінде биомассаның ұлғаю көрсеткіші.

2. Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу нәтижесінде,
сондай-ақ техногенді сипаттағы апатты жағдайлардың салдарынан
балық ресурстары мен басқа да су жануарларына келтірілген шығынды есептеу

      6. Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу нәтижесінде, сондай-ақ техногенді сипатағы апатты жағдайлардың салдарынан балық ресурстары (қоры) мен басқа да су жануарларына келтірген зиянды есептеу балықтардың, омыртқасыздардың және теңіз аңының өлімінде, су айдында балық өнімділігінің (жалпы немесе кәсіптік) азаюы, гидробионттар мен теңіз сүтқоректілерінің ұдайы өндірісінің және тіршілік ету ортасы жағдайының нашарлауы, көбею, қыстау мен жайылым жасау және өрістеу орындарының толықтай немесе жекелеп жойылуына тікелей байланысты:

      1) шаруашылық және басқа тұрғыдан Қазақстан Республикасының заңнамасын талаптарын бұзу әдістері (пайдалану, құрылыс, реконструкция, мекемені, балық шаруашылық маңызы бар су айдындарынан су алу құрылғыларына балық ресурстарының түсіп кетуінің алдын алуда ешқандай шара қолданбау балық шаруашылық маңызы бар су айдындарында, су объектілерінің су қорғау аймағы және олардың белдеулерінде жұмыстардың заңдылықтардың бұзылуымен жүргізілуі);

      2) апатты жағдайлар, балық ресурсы мен басқа да су жануарларының тіршілік ортасының зиянды заттармен және көміртегі шикізатымен, сонымен қатар, мұнай құйылу, жағар май, қышқыл, сілті және басқа да заттармен ластануы, балық шаруашылық суқоймаларға қалдық заттарды тастау балық шаруашылық су айдындарында белгіленбеген шектеулі мүмкіншілік концентрациясының болуы, балық қорына тіршілік ету ортасына тән емес.

      7. Тұрмыстық және басқа іс-әрекеттердің (эксплуатация, құрылыс, реконструкция, кәсіпорынның, құрылғы мен өзге де нысандарының жөндеу жұмыстары, су жинақтаушы құрылғыларда балық қорының түсуін болдырмау бойынша шара қолданылмайтын балық шаруашылық маңызы бар су нысандарының жинақталған сулары, балық шаруашылық суқоймаларда немесе аймақтарында жұмыстың жүргізілуі, су нысандарының қорғаушы аймақтарында және олардың алаптарында заңдылықтарды бұзу) салдарынан Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу нәтижесінде балық қоры мен басқа да су жануарларына тигізетін шығын (зиян) төмендегідей көрсетілуі мүмкін:

      1) балықтың (кәсіпшілік, уылдырықтар, дернәсілдер мен шабақтардың), теңіз аңының (баласы мен жынысқа жетілген) және омыртқасыздардың (барлық даму сатысында) өлім жітімінде, сондай-ақ су айдындардан осы нысандарды заңсыз алуда;

      2) балық ресурстарының өміршеңдігі мен өсуін қамтамасыз ететін қоректік организмдердің (планктон, бентос) жойылуы салдарынан балық ресурстарының өсуін жоғалтуда;

      3) балық ресурстары мен басқа да су жануарларының ұдайы өндірісі мен тіршілік ету жағдайының нашарлауында (уылдырық шашу, көбею, қыстау, жайылым аудандарының жойылуы, өрістеу жолдарының, су нысанының гидрологиялық және гидрохимиялық режимінің бұзылуы).

      Балық қоры мен басқа да су жануарларына келтірген нұсқанының (шығын) мөлшері және де әкелген шығыны ақша көрінісінде (теңгемен), оның ішінде балық қорының жағдайын қайта қалыптастырудағы кеткен шығыны есептеледі.

      Шығын (зиян) игерілген (бекітілген) және игерілмеген (резервті) балық шаруашылық суқоймаларда бірдей анықталады.

      Заңнаманы бұзушылық салдарынан балық қоры мен басқа да су жануарларына әкелетін толықтай шығынның, балық қоры мен басқа да су жануарларына жағымсыз факторларының әсерінің ақшалай құны мен санын анықтау, сонымен қатар қайталанып (ілеспелі) және қиын болжалуы салдарынан қиындық тудырады.

      Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзуды қайталаудағы шығын тікелей шығынға әкеледі, яғни су кәсібіндегі тікелей шығын елеулі түрде өсуі мүмкін, себебі кәсіптік объектілердің қоры өзін-өзі қалпына келтіру жүйесі болып табылады, өсуіне шектелмеген уақытта қоғамды азықтық және шикізат қорымен шығынсыз қамтамасыз ететін нысан қоры өзін өзі толықтырушы жүйе болып табылады.

      8. Қазақстан Республикасының заңнаманың бұзудағы балық шаруашылығына зиянды есептеудегі негізгі деректерге актілер, рапорттар, қызмет бабындағы хат, суреттер мен бейнетүсірілімдер және басқа да құжаттар, сенімді сол қызметтегі тұлғалар жасаған бақылаудағы, ғылыми-зерттеу барысында ауланған нәтижелер, сондай-ақ арнайы мәліметтер жатады.

      9. Балық қоры мен басқа да су жануарларына әкелген зиянды есептеуде сапалы мәлімет болып келесідей көрсеткіштер саналады:

      1) уылдырықтардың, дернәсілдердің, шабақтардың және ересек дарақтардың өлім-жітім саны;

      2) ықпал етуші аймақтарда ересек дарақтардың орташа өлшемдік–салмақтық көрсеткіштері;

      3) жағымсыз әсер етуші аудандар (көлемі) (уылдырық шашу, көбею, қыстау, жайылым аудандары, өрістеу жолдарының бұзылуы);

      4) жағымсыз әсерлерден соң су айдынның гидрологиялық және гидрохимиялық режимінің бұзылуы;

      5) жағымсыз әсерлерге дейінгі және одан кейінгі балық ресурстарының сандық және сапалық құрамы;

      6) өлім-жітімге ұшыраған балық қорының уылдырық, дернәсіл, шабақтан кәсіптік қайтарымның коэффициенті;

      7) планктон мен бентосты организмдердің қоректік коэффициенті;

      8) су айдынның немесе оның кейбір участкелерінің балық өнімділігі (жалпы немесе кәсіпшілік балық биоресурстарының түрлері бойынша);

      9) популяциядағы аналықтарының үлесі, олардың орташа тұқымдылығы, балықтардың еселеп уылдырық шашуы немесе жынысқа жетілген сәттегі сүтқоректілердің балалары;

      10) зиянның орнын толтыру мөлшері "Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы заңнамасын бұзумен келтірілген зиянның орнын толтыру мөлшерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-03/158 бұйрығы (бұдан әрі - Бұйрық) (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10929 болып тіркелген) негізінде айқындалады.

      Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      10. Зиянды есептеуге пайдаланылатын бастапқы деректер алудың көздері балық ресурстары мен басқа да су жануарларының өлім-жітімге ұшырау фактілері және олардың тіршілік ету ортасының ластануы, балық ресурстарын бақылау және қадағалау, олардың мемлекеттік мониторингі жөніндегі іс-шаралар шеңберінде жүргізілетін ғылыми зерттеулердің, зертханалық талдаулар мен сараптамалардың, өндірістік экологиялық бақылаудың нәтижелері, Қазақстан Республикасының балық ресурстарын қорғау саласындағы уәкілетті органының ғылыми-зерттеу, экологиялық жобалау ұйымдары мен бөлімшелерінің деректері, сондай-ақ 1-қосымшаға сәйкес балық шаруашылығы су айдындарында кәсіпшілік балықтардың уылдырығынан, дернәсілдерінен және шабақтарынан алынатын кәсіпшілік қайтарым коэффициенттерінің, 2-қосымшаға сәйкес балықтардың қоректік базасының коэффициенттерінің, 3-қосымшаға сәйкес негізгі балық түрлері мен теңіз аңының биологиялық сипаттамаларының деректері, 4-қосымшаға сәйкес әртүрлі объектілер үшін төгілген көмірсутектілердің (мұнай және мұнай өнімдері) барынша ықтимал көлемдері және Бұйрыққа сәйкес жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы заңнаманы бұзу келтірген шығынды өтеу мөлшері бойынша деректер болып табылады.

      Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3. Омыртқасыздар, балықтар мен теңіз аңдарының өлім-жітімі
нәтижесінде балық шаруашылығына тигізілген зиян

      11. Бірінші кезеңде балықтың (жынысы жетілген, шабақтар, дернәсілдер және уылдырық), омыртқасыз жануарлардың, теңіз аңының (жынысы жетілген және төлі) өлім-жітімінің салдарынан балық ресурстарына келтірілген зиян (нұқсан) былайша айқындалады:

      1) балықтар үшін мына формула бойынша:

      N1 = Z x n0 x P (1), мұнда:

      N1 – дарақтардың өлуі келтіретін ақшалай түрдегі зиянның (нұқсанның) шамасы;

      Z – 1 (бір) килограмм (бұдан әрі - кг) балық үшін төлемақы мөлшері Бұйрық негізінде, зиян келтіру сәтінде айқындалады;

      Р – кәсіпшілік (жынысы жетілген) дарақтың орташа салмағы, кг;

      n0 – кәсіпшілік (жынысы жетілген) дарақтарға теңестірілген өлген дарақтардың жалпы саны, дана;

      n0 = n + (n1 x k1)/100 + (n2 x k2)/100;

      n – кәсіпшілік (жынысы жетілген) дарақтар саны, дана;

      n1 – өлген дернәсілдер саны, дана;

      n2 – өлген уылдырықтар саны, дана;

      k1 – дернәсілдерден кәсіпшілік қайтарым коэффициенті, %;

      k2 – уылдырықтан кәсіпшілік қайтарым коэффициенті, %;

      2) теңіз аңы үшін мына формула бойынша:

      N1 = n x Z (2), мұнда:

      N1 – аңдардың өлім-жітімінен келтірілген зиянның (нұқсанның) шамасы;

      n – өлген аңдар саны, дана;

      Z – 1 дарақ үшін төлемақы мөлшері Бұйрық негізінде, зиян келтіру сәтінде айқындалады;

      3) омыртқасыздар үшін мына формула бойынша:

      N1 = P x Z, (3), мұнда:

      N1 – омыртқасыздардың өлім-жітімінен келтірілген зиянның (нұқсанның) шамасы;

      Р – өлген омыртқасыздардың жалпы салмағы, кг;

      Z – 1 (бір) кг үшін төлемақы мөлшері Бұйрық негізінде, зиян келтіру сәтінде айқындалады;

      Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      12. Екінші кезеңде ұрпақтан айырылудан келтірілген зиянның (нұқсанның) шамасы айқындалады:

      1) балықтар үшін мына формула бойынша:

      N2 = (n0 x Q x k2 x P x r x C)/10000 x Z (4), мұнда:

      N2 – ұрпақтан айырылудан келтірілген зиянның (нұқсанның) шамасы;

      n0 – формула (1) бойынша есептелген өлген дарақтардың жалпы саны, дана;

      Q - орташа кәсіпшілік (жынысы жетілген) салмақтағы дарақтың орташа өсімталдығы, дана (дернәсіл, уылдырық);

      P – кәсіпшілік (жынысы жеткен) дарақтың орташа салмағы, кг;

      k2 – уылдырықтан кәсіпшілік қайтарым коэффициенті, %;

      r – үйірдің кәсіпшілік бөлігіндегі аналықтар үлесі;

      С – уылдырық шашу еселігі, жыл:

      С = H - h (5) мұнда:

      Н – кәсіпшілік ауланымдағы дарақтардың орташа жасы;

      h – жынысы жетілудің орташа жасы;

      2) теңіз аңы үшін мына формула бойынша:

      N2 = n x Q x C x Z (6), мұнда:

      N2 – ұрпақтан айырылудан келтірілген зиянның (нұқсанның) шамасы;

      N – өлген аналықтар саны, дана;

      Q – аналықтардың орташа өсімталдығы, шабақтар саны;

      С – күшіктеу еселігі, рет;

      Z – 1 (бір) кг балық пен теңіз аңы үшін төлемақы мөлшері Бұйрық негізінде, зиян келтіру сәтінде айқындалады.

      Тікелей шығындар мен ұрпақтан айырылу шығындары шамасының сомасы салыстырмалы түрде балық ресурстары мен басқа да су жануарларының өлуі немесе заңсыз алып қойылуы салдарынан оларға келтірілген жалпы зиян ретінде қабылданады.

      Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4. Балық шаруашылық суқоймада қоректік организмдердің жойылуы
жағдайында балық ресурстарының өсімін жоғалтуы салдарынан
болатын шығын (нұсқан) мөлшері

      13. Барлық гидробионттар тіршілік циклінде өзінің үздіксіз өсуі (ұдайы өндірісі) болады. Қысқациклді жануарлардың өмір ұзақтығы қысқа болады, көбею кезінде кезеңдерінің аралығы қысқа болады, санын тез толықтыруға мүмкіндік береді. Басқа жануарлар ұзақ өмір сүріп, жылына бір рет көбейеді және қайта қалпына келуі де ұзақ болады. Сондықтан, қоректік планктонды және бентосты организмдердің өлім-жітімі салдарынан балық ресурсының өсімін жоғалтудан болған шығын мөлшері әрбір қоректік организмге жеке-дара жасалады, соңынан барлығының қосындысы алынады. 4-қосымшаның 5-кестесінде балық қорының әр түрлі топтарының қолайсыз жағдайлардан кейінгі қалпына келу мерзімі берілген.

      14. Әртүрлі балық қорларының салыстырмалы салмағының көрсеткіштері жыл мезгіліне, аймақта тіршілік етуіне, жыртқыштармен желінуне сай өзгеріп отырады. Апаттық жағдайлар туындамаған кезде салыстырмалы салмағы сол орнында анықталады. Ғылыми-зерттеу жұмыстары мен мониторингалық жұмыстарды немесе жаңадан шыққан әдебиеттерді пайдалануға рұқсат етіледі. 4-қосымшаның 6-кестесінде Солтүстік Каспийдегі балық қорының салыстырмалы салмағының көпжылдық көрсеткіштері келтірілген.

      15. Мұнай төгілу салдарынан өлім-жітімге ұшыраған гидробионттардың салмағы планктонды организмдер үшін мына формула бойынша анықталады:


(7), мұндағы:

      Bp – планктонды гидробионттардың салмағы, тоннамен;

      Vp – әсер ету көлемі, м3;

      qp – тиесілі биосалмағы, миллиграмм метр кубқа (ары қарай – мг/м3);

      k – әсер етуден болған өлім-жітім проценті, %;

      T – әсер етудің ұзақтылығы, жыл;.

      1000000000 – мг /тоннаға аудару коэффициенті

      Бентикалық организмдер үшін (макробентос, мейобентос) өлгендердің биосалмағы мына формула бойынша анықталады:


(8) мұнда:

      Bb – бентикалық гидробионттардың биосалмағы, тонна;

      Sb – әсер етуші аудан, метр квадрат (ары қарай м2);

      qb – салыстырмалы биосалмағы, грамм метр квадратқа (г/м2);

      k – әсер етуден болған өлім – жітім пайызы, %;

      T – әсер ету ұзақтығы, жыл.

      1000000 – аудару коэффициенті, грамм тоннаға.

      16. Қоректік гидробионттардың салмағын балық өнімділігне қайта санау органикалық заттарды трофиктік тізбегінің қоректік коэффициентін пайдалана отырып жүзеге асады. Бұл коэффициенттер гидробионттардың қоректік қарым-қатынасында органикалық заттарды элиминациялау зертханалық зерттеу жұмыстарында өңделеді. Каспий теңізінде қолдануға ұсынылған қоректік коэффициенттер 2-қосымшада келтірілген. Балық өнімділігіне қайта санау қоректік гидробионттардың әрбір тобы үшін мына формула бойынша анықталады:


(9), мұндағы:

      BR - балық өнімінің биосалмағы, тонна;

      Bk – қоректік гидробионттар биосалмағы, тонна;

      P/B – өнімнің өндірілу коэффициенті;

      k1 – алынған өнімді балық өніміне аударудың қоректік коэффициенті;

      k2 – балықтардың қоректік базаны қаншалықты пайдаланатындығын көрсететін көрсеткіш (%).

      17. Алынған балық өнімінің биосалмағы апаттық төгілу аймағында көп мөлшерде кездесетін балық түрлері бойынша таратылады, сонымен қатар бұл көрсеткіш әдетте бұл балықтардың бақылау мақсатында құрылған ауға түсу жиілігіне пропорционалды болады. 4-қосымшаның 7-кестесінде Солтүстік Каспийде соңғы 10 жылда жүргізілген мониторингілеу барысында әртүрлі балық түрлерінің кездесуі пайызбен есептеліп, көрсетілген, бұл қатынастарды нақты учаскелер бойынша мәліметтер болмаған кезде пайдалануға болады.

5. Балық қорының үздіксіз өсуі (ұдайы өндірісі) мен тіршілік
ортасының нашарлауы салдарынын болатын балық қорына тиетін
шығыны

      18. Балық қорының үздіксіз өсуі мен тіршілік ортасының нашарлауы салдарынын болатын балық қоры мен басқа да су жануарларына тиетін шығыны (уылдырық шашу, көбею, қыстау, жайылым аудандарының жойылуы, өрістеу жолдарының, балық шаруашылық суқоймалардың гидрологиялық және гидрохимиялық режимінің бұзылуы) балық қорының әрбір түрінің суқоймада немесе жекелеген участкелерінде (балық шаруашылық маңызы бар және балықтың тіршілік ету жағдайы ұқсас су нысандарының балық өнімділігі бойынша) балық өнімділігінің көрсеткіштерінің негізінде анықталады.

      19. Балық қорының үздіксіз өсуі мен тіршілік ортасының нашарлауы салдарынын болатын балық қоры мен басқа да су жануарларының (уылдырық шашу, көбею, қыстау, жайылым аудандарының жойылуы, өрістеу жолдарының, су нысанының гидрологиялық және гидрохимиялық режимінің бұзылуындағы) шығын мөлшері балық қоры мен басқа да су жануарларының тікелей жойылуында емес, балық шаруашылық суқоймаларда заң бұзушылық салдарынан биоөнімділіктің төмендеуіне қарай шығын мөлшері алынады.

      20. Балық шаруашылық суқоймаларда биоөнімділігінің төмендеуі кезінде балық ресурсы қорын қалыптастыруда қандай да бір маңызы бар ма соны нақтылау керек. Биоөнімділік жылдық циклінің әрбір кезеңінде анықталатындықтан (уылдырық шашу, қыстау, жайылым), шығын әрбір этап бойынша келтіріледі. Есептеу балық қорының әр түріне жеке – жеке есептеліп, кейін қосындысы алынады. Көп шығын келтірген шығын мөлшері этап бойынша қаралады, қалған этаптар қайта есептемеу үшін санақтан шығып қалады. Жойылған балық өнімділігінен болатын шығын мөлшері балық қоры мен басқа да су жануарларының әр түрі бойынша жеке – жеке алынады да кейін бұл нәтижелердің қосындысы алынады.

      21. Мекендеу ортасы мен өсімін молайту жағдайларының нашарлауы келтірілген зиян барлық кәсіпшілік объектілері үшін мына формула бойынша айқындалады:

      NB = S x (B - B1) x Z, (10), мұнда:

      NB – ресурстың өсімін молайту жағдайларының нашарлауынан келетін зиянның (нұқсанның) шамасы;

      S – қолайсыз факторлардың әсері байқалатын алаң, гектар (бұдан әрі - га);

      В – қолайсыз фактор әсер ете бастағанға дейін осы кәсіпшілік объектісі бойынша учаскенің өнімділігі, кг/га;

      B1 – қолайсыз фактор әсер еткеннен кейін осы кәсіпшілік объектісі бойынша учаскенің өнімділігі, кг/га;

      Z – 1 (бір) кг балық пен теңіз аңы үшін төлемақы мөлшері Бұйрық негізінде айқындалады.

      Осы учаскенің кәсіпшілік маңызы болған жағдайда өнімділік учаскеде өндірілетін белгілі бір өнім мөлшерін алаңға бөлу жолымен есептеледі. Егер учаскеде кәсіпшілік жүргізілмейтін болса (тыйым салу аймағы, қорықтар, бекітілмеген кәсіпшілік учаскелері) өнімділік үшін алаң бірлігіне шаққанда белгілі бір өнім түрінің биомассасы алынады.

      Ескерту. 21-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      22. Балық шаруашылығына тигізген шығынды анықтауда балық қорын қорғауда заң бұзушылық салдарынан болған шығынды есептеу барысында заңсыз аулау мен орта жағдайының нашарлауы салдарынан өліп шығын әкелген қосындысын алады.

      Кәсіптік нысанда бір түрдің шығынын бірнеше әдістермен анықтауға болмайды.

      23. Егер жағымсыз факторлардың әсерінен кәсіптік қорының төмендеуі 3 жыл аралығына дейін байқалса, онда (10) формулада келтірілген шығын жыл санына көбейтіледі, яғни қанша жыл әсер етсе сонша жыл алынады. Сондай–ақ, зиян келтірген заңды және жеке тұлға шығынды төлеу көлемінде (күрделі жұмсалым қажет етпейтін) өтемақы шараларын жүргізу керек. Егер өтемақы (компенсация) іс–шараларын жүргізбеген жағдайда соған сай өтемақы шығынын төлейді.

      24. Кәсіптік нысанында қордың қысқаруы мен жоғалуы 3 жылдан артса, онда күрделі іс-шаралар жүргізу арқылы орын толтыруды қажет етеді. Бұл жағдайда жалпы шығын өтемақы объектілерінің құрылысының аяқталу кезеңінде балық шаруашылығына келген шығын қосындысымен анықталады.

6. Көмірсутегі шикізатының (мұнай) немесе оның өнімдерінің апатты жағдайлардан төгілуі салдарынан балық қоры мен басқа да су жануарларына әкелетін шығынды анықтау

Параграф 1. Әсер (ықпал) ету ауқымын анықтау

      25. Әсер ету ауқымын анықтау кезең бойынша жүреді:

      1) төгілу көлемін анықтау;

      2) төгілудің серпінді параметрларын анықтау;

      3) әсер етудің ауданы мен көлемін анықтау;

      4) төгілудің таралуының және оның уыттылық компоненттерінің ұзақ уақыт аралығында суда және су түбінде сақталуының алдын алуда шаралар қабылданбаған жағдайда оның токсикантты компоненттері ұзақ уақыт бойына су түбінде шөгіп жатады).

      26. Төгілудің көлемі табиғат пайдаланушының (оператордың, мердігердің немесе қосалқы мердігердің, тасымалдаушының) есеп аспаптарының деректері бойынша тоннамен немесе кубометрмен анықталады немесе тікелей өлшемдер деректері бойынша немесе ең жоғары нормативті төгілуі мүмкін деректер бойынша (1-кесте, 4-қосымша) немесе көзбен шолу қорытындылары бойынша (2-кесте, 4-қосымша).

      27. Көмірсутектік шикізаттың төгілуі немесе басқа улы заттардың сулы ортада араласуы әртүрлі физико – химиялық процестердің қоршаған ортада белсенді араласуы салдарынан болатын динамикалық жүйе болып табылады. Төгілудің алғашқы сағаттарындағы (температура мен көмірсутегінің қасиетіне байланысты 4-24 сағат) негізінің бірі болып булану, еру және эмульсификация мен ыдырау (сорбция) жатады:

      Ары қарай бұл үдерістер баяулай бастайды, бірақ биохимиялық ыдыраудың салдарынан толықтай жойылып кетпейді. Апатты жағдайларда табиғи жағдайда тікелей өлшеу жолымен бұл процестердің серпінін бақылауға алу қиын. Ол үшін, әдетте, компьютерлік модельдеу нәтижелерін пайдаланады, бұндай модельдер өте қиын және нақты емес. Төгілудің су ортасына таралуының процентін қарастыру қиынға соққан жағдайда 3-кесте, 4-қосымша деректерін пайдалануға болады.

      Пайыздық бұлай бөлу үшін әртүрлі ортадағы мұнайдың ақырғы салмағы есепке алу арқылы анықталады:

      Мr – еріген және эмульгирленген мұнайдың судағы салмағы, тонна;

      Мg – су түбіне шөккен мұнайдың салмағы;

      Мz – мұнайдың судың жоғарғы қабатындағы салмағы.

      Көмірсутектер мен басқа да улы химикаттардың әр түрлі тірі организмдерге әсер етуінің түрлік ерекшелігі бар, әрбір организмнің даму сатысы мен абиотикалық факторларына байланысты болады.

      Әсер ету параметрлердің ауданы мен көлемін анықтау тірі организмдерге мұнай өнімдерінің уландыру дәрежесімен тікелей байланысты. Мұнай органикалық қосындылардың эфир мен парафиннен бастап асфальтенге дейін тұратын күрделі қоспаларын құрайды, әр түрлі орында құрамы әртүлі болады.

      Көмірсутегінің жеңілдетілген жүйесі 4-кесте мен 4-қосымша берілген.

      28. Әртүрлі организмге көмірсутегінің әсерін жазатын әдебиет көздері көптеп кездеседі, әрқайсысы әрқалай жазылған. Сондықтан, сақтық тәсіл ретінде келесідей ұсынылады:

      1) мұнай тамшысының ауданында тереңдігі 2 м аспайтын тереңдіктегі планктонды және су түбі организмдері үшін судағы мұнайдың 100% летальді концентрациясының бірнеше сағаттағы әсері 20 ПДК тең (шектеулі мүмкіншілік концентрациясы) немесе 1 миллигармм литрге (ары қарай мг/л) немесе 1 грамм метр кубқа (ары қарай - г/м3) (wp);

      2) мұнайдың 100% летальді концентрациясының су түбінің жануарлары үшін су түбіндегі мұнайдың бірнеше сағаттағы әсері 1 грамм киллограммға (ары қарай - г/кг) (wb);

      3) тереңдігі 2 м төмен сулардағы балық өнімділігінің 100% шығыны, өзен жүйесінде дақтың таралуы мен су түбі организмдеріне әсер ету ауданында қоректік қорының қалпына келуіне дейін.

      Планктонды организмдерге әсер ету көлемі мына формула бойынша жүзеге асады:


(11), мұндағы:

      Vp – әсер ету мөлшері, м3;

      Mr – еріген көмірсутегінің (мұнай, жағар май және басқа да өндірістер) салмағы, тоннамен;

      wp – судағы көмірсутегінің летальді концентрациясы, мг/л.

      Су түбінің организмдеріне әсер етуінің ауданы мына формуламен анықталады:


(12), мұңдағы:

      Sb – әсер ету ауданы, м3;

      Mg – сорбцияланған көмірсутегінің салмағы (мысалы, мұнай), тонна;

      p – төгілгеннің шөгу тереңдігі, (0,1м);

      wb – су түбіндегі көмірсутегінің летальді концентрациясы, (1г/кг).

      Тамшымен ластанған (мұнай немесе оның өнімдері) ауданы мына формуламен анықталады:


(13), мұңдағы:

      Mz – көмірсутегінің су бетінде қалған салмағы;

      p – төгілген өнімнің тығыздығы (кесте-4, Қосымша-4);

      l – мұнай қабатының қалыңдығы, мм.

      Қосымша көлем және ауданды анықтауда мынандай жағдайларда қажеттіліктер туындайды:

      1) сұйықтықтың таралуына байланысты ешқандай іс-шаралар жүргізілмейді. Мұндай жағдайда, сұйықтықтың орны 2 метрден жоғары тереңдіктен бастап мұнайдың барлық қалдығы жоғары қабатта қалады да, 11 формула бойынша лас сулар көлеміне ауыстырылады, ал сұйықтықтың орны 2 метрден төмен тереңдіктен бастап сұйықтықтың қалдық салмағы екіге бөлінеді және сәйкесінше 11 және 12 формулалар бойынша көлем және аудандарға аударылады;

      2) су түбі траншеяларына жүргізілген кәсіптік мұнай өңдеудің бұзылуы болады. Мұндай жағдайда, су түбінде болған апаттың салдарынан сол аймақ мұнайға ластанады. Су түбі мұнай шөгінділеріне қаныққан диаметрі тең ендікте болатын траншеялардың (10 – 15м) көбірек бөлігі траншеядағы бос, жұмсақ су түбі топырағы болып келеді. Мұнай шөгінділеріне қаныққан су түбі топырағының 1 метр қабаты ластанған болып есептеледі. Су үнемі қозғалыстың әсерінен ауысып отырады.

      Осыған орай, мұнайдың су түбі топырағындағы биохимиялық ыдырауы біткенге дейін (5 жыл) немесе су түбі топырағын қайта өңдеу (рекультивация), топырақ құнарлығын қалпына келтіру іс–шараларын жүргізгенге дейін барлық кезең бойынша судың ластануы үнемі жалғасып отырады. Судың ластануының қосымша көлемі мына формуламен есептеледі:


(14), мұндағы:

      Vp – қосымша әсердің көлемі, м3;

      с – ағыс жылдамдығы, м/с;

      l – ластанған аймақ диаметрі (траншея ені), м;

      t – ластанудың тоқтағанға дейінгі уақыты, тәулік;

      3600 –секундты сағатқа аудару.

      29. Ары қарай қоректік қордың жойылуы салдарынан балық ресурсының өсімін жоғалту шығынының мөлшерін анықтау 4 тарауда берілген.

Параграф 2. Балық ұрпағының жойылуынан келетін шығынды есептеу

      30. Мұнай төгілу салдарынан келетін қолайсыз зардаптар шығынын есепке алу үшін, тікелей тек балық және басқа да су жануарлар қорына келетін шығынды ғана есептеп қоймау керек, сонымен қатар дүниеге келмей-ақ жойылып кететін балық ұрпағына тиетін залалды (шығын) да ескеру қажет. Ол үшін 2 тараудағы балық түрлері бойынша балық биомассасы, әрбір түрдің (түр тобының) жынысқа жетілген данасының орташа салмағына бөлу арқылы санына аударылады. Ұрпақтың жоғалуы 3 тарау, 11-тармағына сай есептелінеді.

      31. Егер апатты жағдайдың себебі техногенді емес, табиғи жағдайда немесе басқа да жағдайларға байланысты болған кезде келтірілген шығын шарасыз болып табылады және балық ұрпағының жойылуынан болған шығынды есептеу жүргізілмейді. Бұл жағдайда ары қарай шығын мөлшерін анықтау 7 тарауға сәйкес жүргізіледі.

      Апатты жағдайлардың салдарынан су ресурсы мен басқа да су жануарларына тигізген шығынды есептеу мысалдары 6-қосымшада көрсетілген.

Параграф 3. Ластанған акватория мен жағалаулардағы өлген балық
ресурстарын есептеу үшін нақты мәліметтерді жинау әдістемесі

      32. Алғашқы ауланғаннан бастап өлген балық қорларын соңғы ауланғанға дейін есептеу нәтижесінде аймақ (ластанған аумақтың ұзақтығы) анықталады.

      33. Балық қорларын аулау барысында жағалау бөлігінде гидробионттардың есебінен бақылау бағыты жүргізіледі, барлық өлген организмдерді аулау ұзақтығы жалпы ұзақтықтың 10 % – нан төмен болмауы керек. Бағыттар барлық аулау ұзақтығына байланысты тең мөлшерде орналасуы керек және олар үштен кем болмауы керек. Бақылау бағыттарының есептеу мәліметтері барлық аулау ұзақтығына байланысты орташаланады және қайта есептеледі.

      34. Суқойма акваториясында өлген балық кездескен жағдайда бақылау бағыттары бойынша бақылау аудандарын есептеу жүргізіледі. Бірінші жағдайда аймақты есептеу кемеден бір біріне перпендикуляр орналасқан екі бақылау бағыттары бойынша жүргізіледі. Балық қорларын есептеу тек жүріп өткен ара қашықтықпен ғана есептелмейді, сол сияқты ауданын бақылауды қайта есептеуге тура көрінетін ара қашықтықпен есептеледі. Ауланған балық қорларының саны барлық аймақ ауданының есебіне пропорциональды экстраполиацияланады. Аймақ ауданы (S) сәйкесінше бақылау бағыттарының тең ұзындықтарымен дөңгелек ауданының формуласына сәйкес анықталады:


, мұндағы R = Ң бір бағыттың ұзақтығы.

      Бағыт ұзындықтарының айырмашылығы кезінде екі рет ауданы эллипс ауданының формуласына сәйкес анықталады:


, мұндағы a және b сәйкесінше, ұзын және қысқа бағыттардың ұзақтығы.

      Бақылау аудандары бойынша есептеу аудандарды бөлу квадраттарды есепке алу және 5 квадраттан кем емес зерттеулердің, бақылау аудандары жалпы аймақ аудандарының 10 %–нан кем болмауы керек. Зерттеу нәтижелері есептеу аймағының барлық ауданына экстраполирленіп және орташаланады.

      Нәтижесінде өлген гидробионттардың түрлері бойынша жалпы саны табиғи мәндегі шығынның көрсеткіші болып табылады.

      35. Гидробионттардың өнімділігі өте өзгергіш келеді және тек қана түріне және биологиялық ерекшеліктеріне байланысты емес, сонымен қатар, сыртқы факторлардың, оның ішінде маңыздысы маусымдық өзгергіштік, ауа-райының әсер етуі және климаттық өзгергіштігі, жыртқыштар мен кәсіптің әсері болып табылады. Табиғатты қорғау заңдылықтарының бұзылуы нәтижесінде өнімділігінің төмендеуін нақты анықтау үшін арнайы зерттеу және олардың эталонды көрсеткіштерінің нәтижелерін салыстыру жұмыстарын жүргізу қажет. Осыған байланысты құрылған анықтау шарттары талап етіледі:

      1) үлгі жинау аймағы топографикалық яғни, бұзылу орнына табиғатты қорғау заңнамасына сәйкес;

      2) табиғи өнімділіктің төмендеуін 2 және одан да көп рет нақты және сенімді санау;

      3) құқық бұзушылық мінездемесі гидробионттарға қолайсыз әсермен сәйкес болуы керек.

      36. Өнімділігі мен әсер ету аймағының өлшемін анықтау үшін міндетті түрде сынама алу керек. Сынама балық қорының негізгі топтарының әрқайсысынан (фитопланктон, зоопланктон, ихтиопланктон, зообентос) қалыпты ихтиологиялық және гидробиологиялық әдістермен алынады. Әр топ үшін қажетті сынамалардың саны әсер ету аймағындағы мөлшеріне байланысты:

      1) әсер етуші аймақ радиусы 500 метрге дейін барса – сынама 5 тен кем болмау керек;

      2) әсер етуші аймақ радиусы 1000 метрге дейін болғанда – 9 сынамадан кем болмау керек;

      3) әсер етуші аймақ радиусы 3000 метр болғанда – сынама 17 ден кем болмау керек;

      4) әсер етуші аймақ радиусы 5000 метр болғанда – 25 сынамадан кем болмау керек.

      37. Сынама алу әсер ету аймағының ортасында крест тәрізді перпендикуляр бойынша қиылысады. Алынған гидробионттардың биомассасының салыстырмалы салмағы орташаланып және зерттелетін әсер етуші аймақтың ауданының өнімділігі ретінде қаралады.

      38. Жоғалту көлемін салыстыру мен анықтау үшін үлгілі көрсеткіш ретінде соңғы 3-5 жылдағы аулау уақыты сәйкес келетін өнімділігінің көрсеткіштері сынамаларды алу айының немесе басқа аспаптармен үйлесіп алынған сынамалар, бірақ құқық бұзушылық әсер ететін аумақ маңында орналасқан стансаларда, оның әсері болмайтын қашықтықта пайдаланылады. Мұндай эталонды сынамалардың саны әсер етуші аймақтың өлшеміне де байланысты:

      1) әсер етуші аймақ радиусы 500 метр болғанда – 2 эталонды сынамадан кем болмау керек;

      2) әсер етуші аймақ радиусы 1000 метрге дейін болғанда – 4 эталонды сынамадан кем болмау керек;

      3) әсер етуші аймақ радиусы 3000 метр болғанда – 6 эталонды сынамадан кем болмау керек;

      4) әсер етуші аймақ радиусы 5000 метр болғанда – 8 эталонды сынамадан кем болмау керек.

      Өнімділігінің төмендеуіндегі шығын мөлшері орташа эталонды өнімділік пен құқық бұзушы аймақтардағы орташа өнімділік айырмашылығы арқылы анықталады.

7. Балық ресурстарына және олардың тіршілік ортасына әсер
ететін шаруашылық және басқа қызмет атқарудан, жобалау
кезіндегі балық ресурсы мен басқа да су жануарларына әсер
ететін шарасыз шығынның мөлшерін есептеу

      39. Бұл тарау балықты қорғау мақсатында жасалатын іс–шараларға, су айдындарында жүргізілетін құрылыс, қайта орнына келтіру, өндіріс, құрылыс пен өзге нысандарды кеңейту сияқты балық шаруашылығы үшін маңызды түрлі жұмыстарды жүргізу барысында міндетті түрде орындалуды қажет ететін талаптарды орнатады және осы іс–шараларды жобалы түрде орындап, негізгі түсініктерді және балық ресурсы мен басқа да су жануарларын қорғау үшін іс–шаралардың бағытын анықтайды.

      40. Айта кететін маңызды жәйт, жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне, жинақталған (қор) мәліметтердің талдауларына сай балық шаруашылығы үшін маңызды деген су айдындарында құрылысты, қайта орнына келтіру, өндірісті кеңейту, өзге нысандарды салу мен оларды іске қосу және тағы да басқа жұмыстарды жүргізу су айдындарының экологиялық күйіне теріс әсерін тигізеді, нәтижесінде олардың өнімділігі төмендейді, ихтиофаунасының алуантүрлілігі бұзылады, балық ресурсы мен басқа да су жануарларының қоры сарқыла түседі.

      41. Құрылыс нысандарын жоспарлаған кезде акваторияда, тоқтау суларда, балық шаруашылығы су айдындарының жағалауында, теңіз шельфінде түрлі жұмыстарды жүргізгенде, қоршаған ортаны қорғау өкілетті ұйымдарының келісімімен жүргізілуі, су биологиялық ортасына жағымсыз әсерлерді болдырмау немесе төмендету мақсатында іс-шараларды қарастыру керек.

      42. Нысандарды орналастыру нұсқаларын таңдаған кезде балық ресурстары мен басқа да су жануарларына нұқсан тигізетін әсерін ескеру қажет, ол кезде гидробионттардың тіршілік етуі мен көбеюі үшін өте маңызды учаскелерге және/немесе маусымдық кезеңдерге тиісуге болмайды.

      43. Нысандарды жобалау кезінде міндетті түрде табиғатты қорғау іс–шаралары қарастырылуы керек (суды тазалайтын құрылғылар, суды қамтамасыз етуде айналмалы жүйені қолдану, экологиялық тұрғыдан таза, суды аз талап ететін өндіріс технологиялары және тағы сол сияқты іс–шаралар жүргізу). Жобалау барысында арнайы алдын-ала балық қорғау іс–шаралары да қарастырылады. Қажет болған жағдайда суды толатын құрылғылар арнайы балық қорғайтын құрылғылармен жабдықталуы керек, ал бөгеттерді жобалағанда, технологиялық мүмкіндіктер болған кезде – балықтардың табиғи миграциясы мен шабақтарының жүріп өтуілеріне кедергі жасамас үшін балық өткізетін құрылғылар қарастырылады.

      44. Нысандарды орналастыру және жұмысты өндіру барысында оның өтетін орны, уақыты мен су биоресурстары мен су экосистемасына деген жағымсыз әсерді барынша азайтатын амалдар дұрыс таңдалынуы керек және оның қоршаған ортаға тигізетін әсері міндетті түрде бағалануы керек. Егер алдын алу шаралары балық қоры мен басқа да су жануарларын жағымсыз әсерден толықтай арылта алмайтын болса және оларды сақтап, ұдайы өсіп – өнуіне оң әсерін тигізе алмайтын болса, онда балық қоры мен басқа да су жануарларына тиетін зиянға баға беріледі және жоғалтқандарды қайта орнына келтіру үшін шаралар жасалады.

      Бұл шаралар мүмкіндігінше негізінен зиян шегіп жатқан гидробионттардың түрлерінің қорының қайта орнына келуіне бағытталады. Қажетті технологияның болмауынан жекелеген түрлерді қайта қалпына келтіру үшін, кейде өзге түрлерді пайдалануға болады, мүмкіндігінше кәсіби мақсатта ауланатын нысанның туыс түрі, шеккен зиянына пропорционалды түрде қолданылады.

      Балық қорының шығынын қайта орнына келтіру жұмыстары жағымсыз әсер басталғаннан кейін келесі жылдан кешіктірмей басталуы керек.

      45. Балық қоры мен басқа да су жануарларына деген шығынды бағалау және оның алдын алу үшін жасалатын іс–шаралар мен өтемақы мемлекеттік тапсырыс бойынша, басқа да қызығушылық танытқандардың тапсырысы бойынша, экологиялық саладағы мемлекеттік (немесе оларға теңестірілген) осы салаға рұқсат қағазы (лицензия) бар (қоршаған орта саласына қызмет көрсету) ғылыми және арнайы жобалау экологиялық саладағы ұйымдарымен жасалады, олар зерттеме жұмыстарын Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңды актілеріне сәйкес жүргізеді:

      1) балық ресурстарын қорғау және кешенді пайдалану сызбасы;

      2) балық шаруашылығы су айдындарын пайдалануға байланысты, шаруашылықтың жекелеген салаларын орналастыру және дамыту бағдарламасы мен сызбасы (жер суландыру, гидроэнергетикалық және ирригациялық құрылыс және басқалар);

      3) құрылыс жүргізу, қайта орнына келтіру мен өндірісті кеңейту жұмыстарын жасау және балық шаруашылығы үшін маңызды су айдындары мен олардың жағалауында түрлі жұмыстарды жүргізу бойынша техникалық экономикалық негіздемелер мен жобалар жасау;

      4) қоршаған ортаға әсерін бағалау.

      46. Су биоресурстарына тигізетін зиянды бағалау үшін сызбаны жасау барысында әдетте қолда бар материалдар пайдаланылады, қажет болған жағдайда қосымша ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі.

      47. Сызбада берілген техникалық экономикалық негіздемелерді, қоршаған ортаға әсерін бағалауды жүргізу барысында тиетін зиян нысандардың орналасу нақтылығын ескере отырып бағаланады, конструктивті шешімдер, құрылыс және өзге де жұмыстардың өндіріс амалдары мен технологиялары қарастырылады.

      48. Табиғатты қорғау барысында балық қоры мен басқа да су жануарларына тиетін зиянды әсерді бақылау мүмкін болмаған жағдайда, балық шаруашылығы немесе экологиялық саладағы ғылыми және арнайы жобалық ұйымдар оны осы Әдістеменің көмегімен анықтайды, және тапсырыс берушіге өткізеді, негіздеме мен жоспарланған шығын мөлшерін есептеп, оған қоса балық қоры мен басқа да су жануарларының сақталуы мен ұдайы өндірісі бойынша ұсыныстар жасалады.

      49. Сирек және жойылып бара жатқан балықтар мен бекіре, ақ сақа, албырттар сияқты балық қорларына зиян тимесе, ал басқа кәсіби мақсатта ауланатын балықтар түріне деген шығын мөлшері 10 тоннадан аспайтын және бұл қысқа (өте қысқа) мерзімді әсер болса, бас жобалаушы өздігінше жобада балық шаруашылығы саласы төңірегінде өкілетті орындардың келісімімен балық өсіру – мелиоративті іс-шараларының жүзеге асуы үшін салымының көлемін анықтай алады.

      Жоба құрамында, қоршаған ортаға әсерін бағалау бөлімінде (ары қарай - ҚОӘБ), балықшаруашылық саласындағы ғылыми және маманданған мекемелермен басты жобалаушылардың тапсырысы бойынша су биоресурсына жобаны эксплуатациялау мен құрылыстың әсерін бағалау негізі жасалу керек, шығынның есебі нақтыланды, шығынды өтеу бойынша іс-шаралардың құрамы, қарқындылығы, іс жүзінде өту мерзімі мен құны, сонымен қатар, бұл іс-шаралардың экономикалық негізі де берілді. Бұл ҚОӘБ бөлімінде төмендегілер құрау керек:

      1) Су ресурсы мен олардың тіршілік ету ортасына жоспарланған іс-әрекеттің әсерін бағалау;

      2) жүргізілген жұмыстардың су биоресурсына кері әсерін болдырмау немесе мүмкіндігінше тежеу бойынша іс-шаралардың негізі мен тізімі;

      3) жүргізілген биологиялық зерттеулер негізінде анықталған, аймақтық маманданған институттардың арнайы деректері бойынша табиғи тұрғыдағы шығын мөлшері;

      4) табиғатты қорғаушы арнайы өкілетті орындарының келісімімен балық өсіру мелиоративті немесе басқа да іс-шараларды іске асыру жолымен шығынды өтеу бойынша ұсыныстар беру;

      5) шығынды өтеу іс-шараларын өздігінен орындау немесе олардың іс-жүзінде орындалуына қаражат бөлу бойынша тапсырыс берушінің кепілдігі.

      Ұсынылған ұсынысты ескере отырып, тапсырыс беруші қоршаған ортаны қалпына келтіру бойынша іс-шаралардың жүзеге асуын қарастырады және нақты жүргізілетін іс-шараның құрамы мен жүргізу мерзімінің жоба құжаттары мен техникалық-экономикалық негізін көрсетеді.

      50. Кәсіпорынды салу мен пайдаланудың жағымсыз әсерлерінің салдары, және де ескертілген табиғатты қорғау мақсатында ескерту іс–шаралары орындалады, балық қоры мен басқа да су жануарларының күтілетін шығын мөлшерімен анықталады да, заттай тұлғалауда есептеліп жазылады (дана, тонна).

      51. Балық қоры мен басқа да су жануарларына тигізетін зиянды мүмкіндіктері олардың кәсіби аулану деңгейіне қарамастан ұдайы сан көрсеткішімен немесе биосалмағымен жоба орындалғаннан кейін, әдебиеттерде бар деректер және сараптау бағалауын қолдана отыра мәліметтер көмегімен сараптау бағалары анықталады.

      Осы уақытта сол су айдынында балықтың ауланған ауланбағанына қарамастан балық қоры мен басқа да су жануарларының шығынын есептеу үшін су айдынының жылға шаққандағы аудан бірлігінен ауланатын нысандар саны алынады (потенциалды кәсіби өнімділік), ал кәсіби емес гидробионттан келетін шығынның натуралды мәні тәуелділер өніміне аударылады, немесе құнды және сол ауданда жиі кездесетін нысандар (2.3 бөлімшеде көрсетілген) қатарына жатқызылады.

      Балық шаруашылығы су айдындары мен құрылыс нысандарын жобалау барысында кәсіби нысан мен жемдік ағзалардың өлімінен шыққан шығынды нақтырақ бағалау үшін жұмыс істеп жатқан ұқсас нысандарды, олардың пайдаланған материалдарын ескеру керек, себебі техникалық сипаттама мен пайдалану жағдайы бойынша жобаланушыға жақын және сонымен қатар экологиялық, балық шаруашылық сипаттамасы бойынша да су айдыны учаскесі ұқсас болып табылады.

      52. Жақын арадағы 5-10 жылға жоспарланған құрылыс немесе өндіріс жұмыстарынан келетін шығынды есептегенде, негізгі кәсіби өнімділік соңғы 5 жылдағы кәсіби қор көлемінің орташа көрсеткішімен анықталады. Жұмыстың өндірілу шығынын бағалаған кезде кәсіби өнімділіктің мөлшері су айдынының тәртібін болжауы мен сол уақытқа жоспарланған кәсіби өнімділікті көтеруге арналған іс–шаралар мен жобаларды жасау барысында нақтыланады.

      Балық өнімділігі бағаланған кезде қордың қазіргі күйі ғана ескерілмейді, сонымен қатар, уақытылы игерілген немесе қазіргі уақытта игеріліп жатқан балық су мелиоративтік және өтемақылық іс–шаралардың кәсіби қайтым көрсеткіштері де ескеріледі.

      Егер де қарастырылып жатқан келешекте, алдыңғы шаруашылық ондағы іс–шаралардың салдарынан балық қоры мен басқа да су жануарларының азаюы немесе құрамы өзгеріске ұшырайтын болса, онда су айдынының немесе оның учаскесінің өнімділігі төмендейді, жоспардағы құрылыс жұмыстары кәсіби өнімділік пен басқа биологиялық көрсеткіштер осы өзгерістермен бірге анықталады.

      53. Су айдындарының кәсіби өнімділік мөлшері мен басқа да қажетті биологиялық көрсеткіштері ауланған балықтар туралы алынған статистикалық мәліметтерде, сараптамалық бағалаумен, жарық көрген мақалалар мен жүргізген зерттеу жұмыстары бойынша анықталады. Жоба сызушының тапсырысы бойынша ондай материалдар болмаған жағдайда, жоба жасаушының өтініші бойынша қосымша қажетті зерттеу жұмыстары жүргізіледі.

      54. Су айдынының экологиялық жағдайына әсер ететін өндіріс жұмысы мен құрылыс есебінің сипаттамасы берілген, (шекаралар, жайылма және акватория учаскесінен айырылған алаң, акваториялар мен тоқтап тұрған сулардың гидротехникалық құрылғылары мен су тосқауылдарының құрылысы, гидрологиялық, термиялық, гидрохимиялық, мұздың тұру тәртібі және тағы сол сияқты) ұйымдар мен сызбалар, бағдарламалар мен құрылыс нысандарының жобалары ұсынылады.

      55. Құрылыс жұмыстары үшін белгіленген нысандар балық ресурсы мен басқа да су жануарларына теріс әсер етуі тек құрылыс алаңында емес, сонымен қатар сол су алабының (су айдынының) басқа учаскелерінде де болуы мүмкін. Мұндай кезде осы әсерге ұшырайтын су алабының барлық учаскесі және бассейн (учаскесі) бойынша кәсіби өнімнің қосылған жалпы шығыны ескеріледі.

      Жобаланған құрылыс немесе жұмыстардың балық ресурсы мен басқа да су жануарларына теріс әсерімен қатар (белгілі аудандарда және гидробионттардың белгілі бір түрлерге бөлінуі) оң әсерін де көрсете алады (басқа аудандарда немесе басқа гидробионттар түрі болғанда), немесе құрылыс барысында балық шаруашылығы жағдайына қолайлы жаңа су айдындары қалыптасады, ол күтілетін шығын олардың құрамы мен іс–шаралар көлемін анықтаған кезінде ескеріледі, балық қорының ұдайы өндірісі мен сақтау барысында ескеріледі.

Параграф 1. Балық ресурстары мен басқа да су жануарларына
келген шығынды натуралды тұрғыда есептеу

      56. Балық қоры мен басқа да су жануарларына тиетін шығынды есептеу үшін шаруашылықта орындалатын алға белгіленіп қойылған іс–шаралардың сипаты мен қарқындылығы жайлы мәліметтерді білу керек, гидробионттардың тіршілік ету жағдайы мен көбеюі, судың гидрохимиялық құрамы, гидрологиялық ауа райының болжамы және су айдыны қалыптасқан кездегі оның өнімділігі жайлы ақпараттарды білу керек. Жоспарланып жатқан нысанның техникалық сипаттамасына қарап, жұмыстың күнтізбелік жоспарына, белгіленген жұмыстың сипаты мен көлемі жайлы мәліметіне қарап, су айдындарына теріс әсер ететін жағымсыз күтілетін ерекшеліктер анықталады.

      Балық қоры мен басқа да су жануарларының келетін зиян келесі себептерден болуы мүмкін:

      1) суқойма немесе оның бөлігінің кәсіби өнімділігінің толықтай жоғалуы;

      2) тіршілік ету ортасының, көбею мен жайылымының төмендеуі нәтижесінде суқойманың биоөнімділігінің төмендеуі;

      3) қоректік организмдердің, балық қоры мен басқа да су жануарларының әртүрлі даму сатысында тікелей өлім-жітімі.

      1) Бүкіл су айдынының кәсіпшілік өнімділігі толық жойылған жағдайда зиян келесі формула бойынша есептеледі:

      N = Р0Ч S0 (15),

      мұндағы:

      N – зиян мөлшері, кг;

      Р0 – су айдынының кәсіби өнімділігі, кг/га;

      S0 – балық шаруашылығы үшін мәнін жоғалтып жатқан су айдынының немесе су айдынының бір бөлігінің ауданы, га.

      Су айдынының белгілі бір аймағының кәсіби өнімділігін толықтай жоғалтқанда (локалды әсер еткенде) бұл аймақтың су айдынының жалпы кәсіби қорын қалыптастыруда қандай маңызы бар екендігін анықтау керек. Кәсіби өнімділік кәсіби нысандардың жылдық өмір циклының әрбір кезеңінде (уылдырық шашу, жайылым) анықталатындықтан, зиян есебі кезеңге сәйкес жүреді, ол әдетте, жұмысты орындау кезеңіне келеді. Есеп әрбір түр бойынша жүреді (немесе экологиясы жағынан жақын түрлерден құрылған топтар бойынша) бөлек формула бойынша:

      N =

Pi Ч S0 Ч F1 / F0 Ч q (16), мұндағы:

      Pi – осы түр бойынша немесе экологиясы жағынан жақын түрлерден құрылған топтардың су айдынындағы кәсіби өнімділігі, кг/га;

      S0 – балық шаруашылығы үшін маңызын жоғалтып жатқан су айдынының ауданы немесе су айдынының бір бөлігі, га;

      F0 – су айдынындағы әртүрлі аймақтарының ауданы (уылдырық шашатын орындар, жайылым, осы су айдынында қыстау), га;

      F1 – қолайсыз әсерге ұшыраған аймақ бөлігінің ауданы, га;

      q – ауданның сапасының әртүрлі болуының түзету коэффициенті, осы учаскенің сандық көрсеткішінің, сондай көрсеткішке деген қатынасын анықтайды, су айдынындағы сондай аудандардың орташасы (жайылым аудандары үшін – жемдік организмдардың биомассасы, уылдырық шашатын жерлер үшін – туылатын шабақтар саны, қыстық шұңқырлар үшін – аудан бірлігінде жататын дара нұсқалар саны). Мысалы: жағымсыз әсерге ұшыраған учаскеде балық шабақтарының концентрациясы 180 дана/м2.

      Су айдынының үздіксіз өсу учаскелерінде балық шабақтарының шоғырлануы орташа есеппен 290 шт./м2 құрайды, онда түзету коэффициенті:

      q = 180/290 = 0,62 тең болады;

      2) егер де есептеу үшін қажетті материалдар болмаған кезде немесе су айдынында тіршілік етіп жүрген кәсіби объектілер салыстырмалы түрде біртекті болғанда, есепті су айдынының кәсіби өнімділігі бойынша жүргізеді, яғни тұжырымға (16)

Pi орнына P0 енгізіледі (жалпы кәсіпшілік өнімділік).

      Бүкіл су айдынына немесе бүкіл экологиялық жүйенің өзгеруі күтілетін әсер кезінде, шығынды есептеу үшін осы бассейінде барлық анықтайтын факторлар бойынша ауланатын тәуелді сандардың эмпирикалық жолымен бөлініп алынғандар пайдаланылады, олардың табиғи параметрлері жобаны жүзеге асыру барысында бұзылысқа ұшырайды. Бұл жағдайларда қалыпты күйде болатын шығындар (табиғи немесе су шаруашылық шаралар нәтижесінде) түгел бассейіндегі факторларды анықтау үшін, кәсіби қорды қалыптастыру кезіндегі көрсеткіштің жыл бойы ауланған мөлшерінен корреляциялық тәуелділігін есептеп, анықтайды (ағым көлемі, деңгейлік тәртіп, судың минералдануы және басқалар). Әрбір су айдын немесе бассейін үшін осындай тәуелділіктер көпжылдық (10-25 жыл) нақты кәсіпшілік балық аулау нәтижелерін немесе қорлар мәліметтерін, корреляциялық талдау арқылы және кәсіпшілік қорды қалыптастыру гидрологиялық режимнің көрсеткіштері арқылы анықталды. Осындай тәуелділіктер ұқсас әдіспен, сарапшылық бағалаумен және басқа да осындай объект ерекшелігіне сәйкес келетін әдістермен анықтала алады.

      Тіршілік ету ортасы жағдайының аздап нашарлауынан немесе кәсіпшілік объектілерінің ұдайы өсіру шығынын есептеу (16) формуласына сәйкес жүргізіледі, бірақ қолайсыз әсер қарқындылығы ескеріледі де, төмендегідей формула бойынша есептеледі:

      N =

Pi x S0 x F1 / F0 x q x d (17), мұндағы:

      d – қолайсыз әсердің қарқындылық коэффициенті. d көрсеткішін есептеу кәсіби өнімділікті 100% жою арқылы жүргізіледі.

      Мысалы: қолайсыз әсерге ұшыраған 50 га ауданнан, егер 10 га жойылса ол бастапқы кәсіби өнімінің орташа есеппен 50% құрайды, 20 га – 20% және 20 га – 5%, сонда:



      Жұмыстың орындалу уақытына қарай, есеп әртүрлі балық түрлері немесе балықтардың экологиялық топтары бойынша бөлек, жылдық өмірлік кезеңінің әрбір кезеңдеріне сәйкес жүреді.

      Балық ресурсы мен басқа да су жануарларының күрт азаюының себебі ересек жыныстық жасқа жеткен, кәсіби мақсатта ауланатын балықтардың қырылуынан, олардың уылдырығының, дернәсіл шабақ және оған қоса қоректік организмдері, планктон мен бентостың қырылуынан болуы мүмкін.

      3) Балық шаруашылығы үшін маңызы бар су айдындарында әртүрлі жұмыстарды жүргізу салдарынан балық ресурстары мен басқа да су жануарлары қырылатын болса, шығынды тікелей есептеп, шын санының мәнін табу үшін гидробионттар биосалмағы немесе ұдайы тығыздық не болмаса сан концентрациясы (дана/м2, дана/м3, кг/га, г/м2, мг/м3 және т.с.) және қолайсыз әсер ететін аймақтың көлемі немесе ауданы арқылы төмендегі формулада көрсетілгендей есептелу керек:


(18), мұндағы:

– концентрацияның жағымсыз әсер ету кезеңіндегі орташа мән немесе осы түрдің гидробионттар тығыздығы, жұмыс жүргізілген жердегі немесе қолайсыз әсер ету аймағындағы салмақтық категориялар немесе кезеңдер;

– қолайсыз әсер ететін аймақтың көлемі немесе ауданы;

– қолайсыз әсер ету барысындағы гидробионттардың тірі қалу коэффициенті (балық қорғайтын құрылғы болған жағдайда – жоспарланған суды тарту құрылғылардағы балық қорғайтын құрылғы тиімділігінің коэффициенті), % есептегенде.

      Уылдырық, дернәсіл, кәсіби мақсатта ауланатын балық шабақтары қырылған кезде, есептелетін шығын көлемі кәсіби қайтым коэффициенті арқылы ересек даналардың шығындарын түсіндіреді:


(19), мұндағы:

– кәсіби объектілер уылдырықтарының, дернәсілдері мен шабақтарының қырылу салдарынан келетін шығын көлемінің шын мәні;

– кәсіпшілік қайтым коэффициенті, %.
      Ескерту. 56-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      57. Кәсіпшілік қайтым коэффициенттерімен ерекшеленетін балық түріне (экологиялық тұрғыдан бір біріне жақын түрлер) даму стадиясы мен шабақтарының салмақ категорияларына қарай есеп 1-қосымшаға сәйкес бөлек жүреді.

      58. Егер шабақтардың жекелеген категориялары бойынша мәліметтер болмаса, олар үшін кәсіби қайтым интерполяция әдісі бойынша анықталады.

      59. Қоректік қордың тікелей өлім-жітімі кәсіптік нысандардың өнімінің жойылуына әкеп соғуы барысында есептелген шығын мөлшері 16-тарамақтағы 9 формуланың көмегімен шығарылады.

      60. Балық шаруашылығы үшін маңызды су айдындарында жұмыс жүргізгенде және құрылыс объектілерін жоспарлағанда, кәсіби объектілер мен қоректік ағзалардың қырылуынан туындайтын шығынды дәлірек бағалау осы материалдарды іске қосулы объектілерінде-аналогтарында шығынды есептеуге мүмкіндік береді, олар техникалық сипаттамасы мен пайдалану жағдайына қарай жоспарға жақын және экологиялық сипаттамасы бойынша ұқсас су айдынының учаскесінде орналасқан.

      61. Аналог объекттен келетін шығын бір бірінен кәсіпшілік қайтым коэффициенті бойынша ерекшеленетін әртүрлі балық түрлерінде, дене ұзындығы мен жасы бойынша әртүрлі топқа жататын балықтарда 2-қосымшаға сәйкес және сонымен қатар әрбір қоректік объект типтері бойынша да бөлек есептеледі (фитопланктон, зоопланктон, бентос және басқалар).

      Жобаланған объект бойынша шығынның болжанатын бағасы аналог-объекттен келетін шығын көлемінің деңгейінде алынады, жобаланған және күші ескеріліп іске қосылған объектілер орналасқан аймақтардағы шоғырланған балықтар мен қоректік организмдердің айырмашылығы ескеріліп, түзетіледі. Бұл кезде шығын келесі формула бойынша анықталады:


(20), мұндағы:

– аналог-объекттен келетін шығын;

– гидробионттардың концентрациясы немесе тығыздылығы;

– сол көрсеткіш аналог-су тарту құрылғы аймағында;

– қолайсыз әсер ететін аймақтың ауданы немесе көлемі;

– сол көрсеткіш аналог-суды тарту құрылғы үшін;

– қолайсыз әсер ету барысында гидробионттардың тірі қалу коэффициенті (балық қорғау құрылғылары бар болған жағдайда – жобаланатын су тарту құрылғылардағы балық қорғайтын құрылғы тиімділігінің коэффициенті) пайызбен есептегенде;

– аналог-объектте гидробионттардың тірі қалу коэффициенті.

      62. Балық қорғау құрылғылардың тиімділік коэффициенті – олардың жобалық сипаттамаларының бірі – балық қорғау құрылғылар болғандықтан өлмеген балықтар санының балық қорғау құрылғылары болмаған жағдайда су тарту құрылғыларда өлген балықтар қатынасымен сипатталады (%). Ол модельді және табиғи балық қорғау құрылғылар әртүрлі жүйесін сынау арқылы анықтайды.

      63. Егер жоспарланған су тарту құрылғының толық күші 30 м3/сек артық болса және егер объектілер экологиялық жағдайы нашар (Жайық, Тобыл, Сырдария, Шу, Іле, Ертіс өзендері) су айдындарында (су айдындарының учаскелерінде) орналасқан болса немесе Қызыл Кітапқа енген балық түрлерін және жалпы биологиялық әртүрлілікті сақтау мақсатында табиғат қорғау статусы болса, аналог-объектілер бойынша есептеуге болмайды. Ондай кезде қолданылатын әдіс бойынша материалдарды жинап, өңдеп, кең көлемді ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу қажет.

      64. Күтілетін шығынды екі әдістің кез келгенімен жүргізуге болады – кәсіпшілік өнімді жоғалтудан немесе кәсіпшілік объектілердің, олардың уылдырықтарының, дернәсілдерінің, шабақтарының және қоректік базасының тікелей қырылуынан. Екі есе артық есеп болмау үшін, аталған әдістерді бірге пайдалануға және нәтижелерін бір біріне қосуға болмайды.

      65. Салмақ бірлігінде көрсетілген есептелген шығынның шын саны орташа салмақ пен кәсіпшілік қордағы санның пайыздық қатынасына сәйкес кәсіпшілік объектілер санына ауыстырылады, балық қоры мен басқа да су жануарларына келтірілген шығынды есептеу әдісіне Қарамастан, есептеу нәтижесі су айдынында жүргізілген барлық жұмыс түрлерінен су айдынының және (немесе) учаскенің таршынайы кәсіпшілік қор көлемінен немесе кәсіпшілік популяцияның алу аймағынан арта алмайды.

Параграф 2. Су гидробионттарына кеме қатынасының ықпал етуі

      66. Қарқынды кеме қатынасы (су айдыны акваториясы немесе жағалық аймақта орналасқан нысандарды пайдалану мен құрылыс кезіндегі көліктік операциялар) мен өндірістік балық аулауда балық қоры мен басқа да су жануарларының (гидробионттар) шығынға ұшырауы мүмкін:

      - таяз суларда кеме винттарымен су түбінің зақымдалуы, кеме жүзетін бағдарды, балық аулау тұрақтарын бойлай ірі қиыршық топырақтың шөгуімен су түбінің көмілуі;

      - кильваторлық ағыста кемелердің таяз сулардан өткендегі лайланудың жоғарлауы;

      - тұрақты тұрақтар;

      - қозғалтқыштарды салқындатуға суды алу кезінде.

      Қазақстан Республикасының заңдарына және нормативті құжаттарына сәйкес уылдырық шашатын кезде Қазақстан Республикасының суқоймаларында көлік қатынасына (паром, су түбін тереңдетіп қазатын және су түбін тазалайтын жабдықтар, жүзуші кран) тыйым салады (мысалы, су түбін тереңдетіп қазу және су түбін тазалау жұмыстарын жүргізу, катерлерде, моторлы қайықтар жүзуге) немесе шек қояды (жеке тұлғалар үшін кемелердің аспалы моторының қарқындылығын шектеу, кемелердің ескіш винттарының жұмыстарына 1000 айн./мин аспайтын шек қою.

      67. Су жолының ашылуы кезінде (навигация) кемелердің қозғалысы белгілі бір бағыт бойынша жүзеге асуы қажет, бұл теңіз түбіне әсер етудің жалпы ауданын шектейді, бірақ, бағытқа жағымсыз әсер етудің қарқындылығын арттыруы мүмкін.

      Теңіз түбіне әсері кеме винтінің тереңдігіне 2 м қоса жүреді. Кеме жолына әсер ету қарқындылығы мен ауданының есебі әртүрлі факторларға байланысты болады, оның ішінде суқойманың ерекшелігі, типі және кеме шөгуі, тереңдігі, топырағының сипаттамасы, гидробионттарының құрамы. Гидробионттарына кеме қатынасының ықпал ету дәрежесін анықтау мысалы 8-қосымшада берілген.

      Гидробионттарға кеме қатынасының ықпал етуінің дәрежесі 18 және 19 формулаға сәйкес есептеледі.

Параграф 3. Су гидробионттарына сейсмобарлау жұмыстарының
ықпал етуі

      68. Ықпал ету дәрежесі әсер ететін ауданы мен көлемінің жалпы санынан жойылып кетуші организмдер есебінен процент бойынша анықталады.

      69. Судағы химиялық қоспалардың сонымен қатар, сейсмобарлау, сейсмоакустикалық профилирлеу т.б. барысындағы серпінді толқындардың әсерінен уылдырықтардың, дернәсілдердің және жас шабақтардың өлім-жітімінен су биоресурстарының жылдық шығынын есептеу 18 және 19 формула бойынша жүзеге асады:

      Теңіздің биологиялық ортадасындағы күтілетін шығынды есептеу жоғарыда келтірілген 7 бөлімдегі "Балық пен олардың тіршілік ету ортасына әсер ететін шаруашылық (тұрмыстық) және басқа да іс-әрекеттерді жобалау мен салу барысында балық ресурсы мен басқа да су жануарларына тигізетін шарасыз шығын мөлшерін есептеу" формулаларына сай жүргізіледі.

8. Шаруашылық және басқа да іс-әрекеттерді жоспарлау мен жүзеге
асыру барысында балық ресурстары мен басқа да су жануарларына
тигізген, тигізетін шарасыз шығынды өтеу бойынша қаржылай
салымдарды есептеу

      70. Су айдыны немесе олардың жеке учаскелерінде жүргізілетін жұмыстар (бірқатар жұмыстар) сонда тіршілік ететін балық ресурстарына қолайсыз әсер ету уақытына байланысты туындайтын шығынына қарай уақытша (қысқа мерзімді), ұзақ мерзімді немесе көп жылдық (үнемі болатын) деп бөлінеді.

      Қысқа мерзімді әсер (шығын) – аз ғана уақыт әсер етеді (мысалы, белгілі бір объект салынған кезде, бұрғылау немесе эксплуатациядан шығару), әдетте жұмыс операциясы біткен соң тоқтайды, ұзақтығы 1 жылдан аспайды.

      Көп жылдық (үнемі) әсер – 1 жылдан артық байқалады (мысалы, пайдалану барысында естілетін қатты дыбыс), және олар кейде белгілі бір мезгіл сайын естіліп тұрады немесе қайталанып тұрады. Мысалы, атмосфераға үнемі болатын атыстан түсім мен әсер. Негізінен ол объектіні пайдаланған кезде жиі байқалады.

      Балық ресурсы мен басқа да су жануарларына тигізген, тигізетін шарасыз шығынды ықпал етуші шаруашылық және басқа да іс-әрекеттерді жобалау мен жүзеге асыру кезеңінде соған сай шығынды өтеу іс-шаралары мен оларды жүзеге асыруға қаражат қарастырылу қажет.

      71. Егер сирек және жойылып кету қауіпі бар балық қорына, бекіре, ақ сақа және албырт сияқты балықтардың қорына шығын келтірілмесе және де басқа кәсіпшілік түрлердің қорына шығын көлемі 10 тоннадан аспай ол қысқа мерзімді әсерді (шығынды) болса, қайта орнына келтіру бойынша шаралар қаржылай салымды талап етпейді және келтірілген шығынды кәсіпшілік нысанға эквивалентті қалпына келтірумен ғана шектелуі мүмкін.

      Мысалы, әсер ету аймағында тіршілік ететін құнды балық түрлерімен немесе кәсіпшілік мақсатта ауланатын балық түрлерінің шабақтарымен балықтандыру. Қажетті қаржылай салымдар отырғызылатын шабақтардың бағасымен анықталады. Әсер ету аймағында тіршілік ететін кәсіптік және аса бағалы балық түрлерінің шабақтарын отырғызуға кететін шығынның шамаланған құнының есебінің үлгісі мына формула бойынша анықталады:

      Fi= Ci x (Ni x100/K0) + Ct (21), мұндағы:

      Ci – жіберілетін шабақтың 1 данасының бағасы;

      Ni – кәсіпшілік объектінің санына ауыстырғандағы жылдық шығын;

      K0 – жіберілетін материалдан кәсіпшілік қайтым коэффициенті, %;

      Ct – көліктік шығындар (тасымалдау мен жіберу құны) құжатпен және көрсетілетін қызметке келісім-шарт арқылы дәлелденеді.

      72. Өтемақылық іс-шаралар жоспарланып, балық қорларын қорғау бойынша уәкілетті органның бақылауымен Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес өткізіледі.

      73. Өтемақылық іс-шараларды жасалып жатқан жұмыстарға тапсырыс беруші (мердігер) өзі немесе өсімін молайту кешенінің арнайы кәсіпорындарымен келісім-шарт арқылы өткізе алады.

      74. Ұзақ мерзімді залал арнайы мамандандырылған балық өндіруші объектілеріне (құрылыс, мамандырылған жабдықтарды сатып алу, қайта жаңарту, жетілдіру) залалдың орнын толтыру мақсатында қомақты салымдар төлеуді күрделі мелиорация жүргізуді талап етеді.

      75. Жоспарланған өтемақы шараларын жүзеге асыру үшін қажетті капиталдық салымдардың шамамен алғандағы көлемі (K) мынадай формуламен анықталады:

      К = Сm /М х Nc / tn (23), қысқа мерзімді әсерде,

      К = Сm /М х Nc (24), тұрақты әсерде

      мұндағы:

      Сm - арнайы қайта өндіру өтемақы объектісінің құрылысының құны. Жобаланған-смета құжаттарына сәйкес, ТЭН немесе объект-аналог бойынша жүргізіледі.

      М – кәсіпшілік қайтым бойынша өтеу объектісінің өнімділігі, жылына даналап санағанда;

      Nc – 3 және одан да көп уақыт аралығындағы ортажылдық шығын, данамен есептегенде.

      tn – жіберілген шабақ өзіндік ұдайы өндіріске жетілгенше кеткен (жынысқа жетілу кезеңінде) уақыт аралығы. Көптеген кәсіптік гидробионттар үшін бұл уақыт аралығы 5 жылды құрайды.

      Сm/М балық түрі мен ұдайы өсіру объектісі бойынша өнімділік бірлігіне шаққандағы тиесілі капиталды салым коэффициенті болып табылады, мынадай формула арқылы (23-24):

      К=Куд х Nc/tn,

      К=Куд х Nc

      мұндағы:

      Куд – балық түрлері мен ұдайы өсіру объектісі бойынша тиесілді капиталды салымдардың нормативтері.

      Қазақстан үшін жасалып шығарылған балық түрлері мен ұдайы өсіру объектілері бойынша тиесілі капиталды салымның бекітілген қолдағы нормативтеріне өтемақы шығынының мөлшерін тұспалдап бағалау үшін осы формулаларды пайдалануға болады. Ресей Федерациясының балық түрлері мен ұдайы өндірісі нысандары бойынша тиесілі капиталды салымдарының нормативтерінің мысалдары 9 қосымшада берілген.

      Сонымен қатар, шығынның орнын толтыру іс-шараларының шамаланған құны балық шаруашылық іс-шаралар мен су биоресурстарын жасанды өндірумен айналысатын, реализацияланған арнайы мекемелермен, жобалардың жобалық-сметалық көрсеткіштері бойынша анықталуы мүмкін.

      Кәсіпшілік мақсатта ауланатын балықтың белгілі бір түрін қайта орнына келтіру және компенсациялау технологиясы болмаған жағдайда, оны басқа бір құнды кәсіпшілік мақсатта ауланатын балық түріне, мүмкіндігінше сол су айдынында тіршілік ететін сол балыққа туыс түріне ауыстыруға болады. Кәсіпшілік объекттің бір түрінің жоғалту көлемін екіншіге ауыстыру салыстырмалы құнды коэффициентін пайдалану арқылы келесі тұжырымда бойынша жүзеге асады:


(25), мұндағы:

– таңдалған объектпен өтелуге жататын жоғалту көлемі, дана;

– ауыстырылатын кәсіпшілік объектінің шығын көлемі, кг;

– ауыстырылатын объекттің салыстырмалы құндылығының коэффициенті;

– таңдалынып алынған объектінің 1 данасының орташа салмағы.

      Салыстырмалы құндылық коэффициенті Za "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Кодекстің (2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Салық кодексі) 501-бабына сәйкес таңдап алынған өнім түрінің құнын бірлікке келтіру жолымен осы кәсіпшілік объектілеріне арналған өлшемдер арақатынасынан алынады. Мұнда балық аулау объектілері болып табылатын жануарлар түрлерін пайдаланғаны үшін төлемақы мөлшермелері нөлге тең (мысалы, майшабақтар үшін – 0 айлық есептік көрсеткішті (бұдан әрі - АЕК) бір кг үшін коэффициенті - 0,004 деп қабылдау керек. Осы 0,004 коэффициенті (АЕК) балықтардың барлық кәсіпшілік түрлері үшін төменгі көрсеткіш болып табылады.

      Мысалы, төлейтін ақысы Ca=6,5 теңге/кг құрайтын тыранға шығын келтірілді. Компенсациялық шара ретінде су айдынына бағасы Cb=21 теңге/кг құрайтын сазанды жіберу таңдалды. Тыранның салыстырмалы құндылығының коэффициенті:

      Za = Ca/Cb =6,5/21 =0,31

      Шаруашылық іс-әрекет салдарынан балық ресурсы мен басқа да су жануарларына тигізетін шарасыз шығынды есептеу мысалдары 7-қосымшада көрсетілген.

      Ескерту. 75-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
1-қосымша

Балық шаруашылығы су айдындарындағы кәсіпшілік
балықтардың уылдырықтан, дернәсілдерден және шабақтардан
кәсіпшілік қайтарымның коэффициенттері

      Ескерту. 1-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      %

Бассейндер, аудандар және балық түрлері

Уылдырық

Дернәсілдер

Шабақтар, салмақ мөлшерімен (г)

0,2

0,5

1,0

1,5

3,0

5,0

10,0

Жайық-Каспий бассейні

Қортпа

0,021

0,11





0,8



Бекіре

0,021

0,11





1,2



Пілмай

0,021

0,11





1,0



Шоқыр

0,01

0,05




0,9




Қаракөз

0,0006

0,02





0,8



Тыран

0,001

0,17


0,4



2,1



Сазан

0,003

0,02

0,1

0,3

0,4

0,5

1,2

1,5

5,0

Көксерке

0,0015

0,02


0,55


0,7



3,3

Ұсақ шағын балық (қызыл қанат, балпан, алабұға, қылыш балық және басқалары)

0,0004

0,02




0,7




Майшабақ

0,005

0,02








Ақ балық

0,003

0,006




0,6




Тұрпа, күтім, майбалық

0,01

0,02




0,5


0,8


Албырт

0,05

0,07







0,4

Есіл, Тобыл-Торғай, Нұра-Сарысу және Зайсан-Ертіс бассейндерінің су айдындары

Бекіре

0,004

0,022


0,11





1,6

Сүйрік

0,05

0,5


2,75





4,6

Сылан

0,006

0,11


0,8





1,8

Мұқсын

0,008

0,16


1,8





3,2

Шыр

0,009

0,17


1,2





2,8

Пайдабалық

0,014

0,22


1,4





2,8

Көкшұбар

0,018

0,30


2,0





4,5

Хариус

0,004

0,022


0,11





1,6

Тығын

0,028

0,36


2,8





8,0

Ақсаха-пыжьян

0,018

0,28


1,8





3,6

Аққайран

0,019

0,18


1,9





4,5

Шортан

0,055

0,28


2,2





6,0

Нәлім

0,003

0,055


1,8





3,7

Көксерке

0,003

0,028


0,55





1,1

Тыран

0,006

0,055


0,80





1,6

Сазан

0,003

0,028

0,75






1,8

Торта (қаракөз)

0,050

0,23

2,30






4,6

Ақ амур

0,0004

0,02

0,06

0,11

0,17

0,25

0,37

0,53

3,0

Дөңмаңдайлар

0,002

0,07



0,5



2,0

5,0

Тарақ балық

0,070

0,35

2,50






5,0

Алабұға

0,015

0,22

1,6






3,0

Мөңке, қарабалық және басқалар (ұсақ шағын балықтар – үкішабақ, корюшка)

0,02

0,04



0,2



1,6

6,4

Таутан

0,020

0,22

1,4






3,2

Шу-Талас, Балқаш-Алакөл және Арал-Сырдария бассейндерінің су айдындары

Арал қаязы

0,003

0,02



1,0



7


Түркістан қаязы

0,015

0,02



0,3



1,8

3,5

Крамуля

0,06

0,03



0,1



1,5

3,0

Бозша мөңке

0,02

0,04



0,2



1,6

6,4

Сазан

0,004

0,06



0,5



2,0

8,0

Көксерке

0,005

0,02



0,3



1,0

4,0

Кемен

0,05

0,1



0,5



1,5

5,0

Тыран

0,012

0,027



1,0



2,5

5,0

Ақмарқа

0,013

0,024



0,3



1,5

3,6

Қылыш балық

0,008

0,09



0,2



1,5

5,0

Торта, қаракөз

0,005

0,03



0,2



1,0

6,5

Шортан

0,002

0,03



1,0



8,0

18

Жайын

0,008

0,02



5,0



9,0

15

Дөнмаңдайлар

0,002

0,07



0,5



2,0

5,0

Ақ амур

0,0004

0,02

0,06

0,11

0,17

0,25

0,37

0,53

3,0

Қара балық

0,005

0,01



0,5



2,0

5,0

Шармай

0,005

0,01



0,5



2,0

5,0

Күректұмсықтар

0,01

0,02



0,5



2,0

8,0

Пілмай

0,01

0,02



0,6



5,0

15

Жыланбас балық

0,005

0,016



0,3



1,0

3,0

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
2-қосымша

Балықтардың қоректік базасының коэффициенті

      Ескерту. 2-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Көрсеткіштер

Фитопланктон

Зоопланктон

Бентос

Р/В, өнім өндіру коэффициенті

225

30

4

К2, алынған өнімді балық өніміне аударғанда алынатын қоректік коэффициент

30

10

20

K3, қоректік базаны пайдалану көрсеткіші %

20

80

80

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
3-қосымша

Негізгі балықтардың және итбалықтың биологиялық сипаттамалары

      Ескерту. 3-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Балық түрлері

Орташа ұрықтылық, дана уылдырық

Топтағы аналықтардың үлесі, %

Уылдырықтан кәсіпшілік қайтым, %

Уылдырық шашудың еселілігі, рет

Орташа салмағы
1 дана, кг

Бекіре тұқымдастар

245500

40

0.021

3

8,9

Майшабақ тұқымдастар

160000

50

0.005

2

0,27

Көкшұбар

12300

50

0,062

1

0,10

Пайдабалық

183000

50

0,062

1

0,85

Кефаль

1500000

50

0,0003

2

0,81

Хариус

4500

50

0,001

1

0,21

Ленок

12000

50

0,02

1

0,50

Қаракөз (торта)

50300

50

0.0006

2

0,11

Ак амур

922000

30

0,0004

1

4,20

Дөңмаңдай

1238000

40

0,002

1

10,4

Тарақ балық

3600

60

0,070

2

0,07

Үкішабақ

15600

60

0,020

2

0,04

Ақмарқа

120000

50

0.013

2

1.28

Оңғақ

210850

50

0.009

2

0.45

Табан

150000

50

0.001

2

0.18

Мөңке

48000

90

0.021

2

0.4

Сазан (тұқы)

530000

45

0.009

2

2,5

Көксерке

199000

50

0.0015

2

1.5

Жайын

59200

50

0.008

3

3,1

Көкбалық

11 500

20

0.0004

1

0.13

Ақкөз балық

12 500

50

0.0040

2

0.16

Балпанбалық

160000

65

0.001

2

0,90

Қылыш балық

33500

70

0.0004

2

0.22

Аққайран

49 000

65

0.0190

2

0.50

Шортан

104 200

60

0.0140

1

1.70

Алабұға

36850

70

0.0004

2

0.29

Нәлім

150000

40

0,003

1

1,61

Таутан

18000

60

0,020

2

0,04

Шаян

300

40

-

1

0,12

Итбалық

1,01

50

4,7

1*

46,2

Ескерту: * - күшіктеу саны

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
4-қосымша

      1 кесте – Көмірсутектің төгілуі мүмкін (мұнай және мұнай

      өнімдерінің) әртүрлі объектілер үшін ең жоғарғы мөлшері

      Ескерту. 4-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Мұнай операциялары объектілері

Мұнай төгінділерінің мөлшері

Мұнай құйғыш кеме

2 танк (20000 тонналық дедвейт танкерге 4000-5000 тоннадан және 70000 тонналық дедвейт кәдімгі танкерге 12000 тонна);

Мұнай құйғыш баржа

Оның жалпы жүк көтергіштігінің 50 %;

Стационарлы және қалқыма өндіру құрылғылары және мұнай терминалдары

1500 тонна;

Автоцистерна

Көлемінің 100 %;

Теміржол көлігі

теміржол көлігіндегі цистерналардың жалпы көлемінің 50 %;

Жырылған құбыр

6 сағат бойы сорғыланған ең үлкен мөлшердің 25 % және құбырдың жырылған жеріндегі ысырма тиектер арасындағы мұнай көлемі;

Тесілген құбыр

14 күн ішінде сорғыланған ең үлкен мөлшердің 2 %;

Мұнай және мұнай өнімдерін сақтауға арналған стационарлы объектілер

Бір сақтау объектісі сыйымдылығының ең үлкен мөлшерінің 100 %;

      2 кесте - 1 м3 су бетіндегі мұнай

      массасының көзкөрімдікпен анықталуы

Мұнай қабыршығының сыртқы белгілері

Мұнайдың 1 м3 су бетіндегі массасы, г

1. Опалесценция белгілері жоқ таза су беті (әр түрлі жарық түсіргенде, түр-түс белгілерінің болмауы)

0

2. Қабыршық пен дақтардың болмауы, жарық түсірудің қолайлы жағдайларында және су беті қозғалмағанда байқалатын кемпірқосақ тәріздес бөлек жолақтар

0,1

3. Су беті қозғалмағанда байқалатын бөлек дақтар және күміс түсті сұр қабыршықтар, түрлі түстердің алғашқы белгілерінің пайда болуы.

0,2

4. Судың әлсіз толқуы кезінде байқалатын ашық түсті дақтар мен қабыршықтар

0,4

5. Су бетінің әлсіз қозғалысы кезінде бөлінбейтін, түрлі түстердің су бетінің едәуір бөлігін алып жатқан мұнай дақтары мен қабыршықтары, түрлі түстердің қою қоңырға ауысуы.

1,2

6. Су бетінің толқуы кезінде жақсы байқалатын қалың мұнай қабатымен жабылған, түр-түсі – күңгірт, қою қоңыр.

2,4

      3 кесте - Мұнай және мұнай өнімдерінің теңізге төгілуі

      кезіндегі олардың фракцияларының бөлінісі


Көктемгі-жазғы кезең

Қысқы кезең

12 сағат

Ашық акватория, тереңдігі 2 м астам

Жағалау бойы, тереңдігі 2 м және одан кем

Ашық акватория, тереңдігі 2 м астам

Отын

Жеңіл фракциялардың булануы, %

70

60

40

Суда еруі және эмульсификациясы, %

20

25

15

Абсорбция, шөгу, %

0

5

0

Су бетіне тарау, %

10

10

45

Жеңіл мұнай

Жеңіл фракциялардың булануы, %

75

65

30

Суда еруі және эмульсификациясы, %

10

15

10

Абсорбция, шөгу, %

0

10

0

Су бетіне тарау, %

15

10

60

      4 кесте - Апатты төгінділерде кездесетін

      мұнай өнімдерінің түрлері

Мұнай өнімі

Тығыздығы, тонна/м3

Булану проценті, %

Ауыр мұнай

0,910-1,05

15

Отқа жағатын М-100 мазуты

1,015 дейін

10

Жеңіл мұнай

0,65-0,87

75

Отқа жағатын М-40 мазуты

0,89-1,00

70

Бензин (жағармай)

0,70-0,78

80

Дизельді отын

0,829

70

      5 кесте - Гидробионттарға әсер ету ұзақтығы

Әсер ету көзі

Әсер ету ұзақтығы, жылдар

планктон

бентос

Суда еріген мұнай

1

1+2 қалпына келтіру үшін

Мұнай сіңген түптік шөгінділер

Топырақты алғанға дейін немесе 5

Топырақты алғанға дейін + 2 қалпына келтіру үшін немесе 7

Мұнайдың шөккен сорбенттері мен агрегаттары

-

3 + 2 қалпына келтіру үшін

      6 кесте - Солтүстік Каспийдегі азықтық ағзалардың

      меншікті салмағы (көпжылдық 2006-2012)

Гидробионттар

Қыс

Көктем

Жаз

Күз

Фитопланктон, мг/м3


192,32

668,76

324,57

Зоопланктон, мг/м3


206,03

758,22

166,86

Бентос, г/м2

11,08

26,94

41,16

19,55

Мейобентос, г/м2


142,51

12,44

91,88

      7 кесте - Солтүстік Каспийдегі балық аулаудағы балықтардың кездесуі

Тұқымдар

Балық түрлері

Балық аулаудағы кездесуі, %

Жағалау (тереңдігі 3 м және одан аз)

Ашық акватория (тереңдігі 3 м астам)

Бекіре тұқымдас

Орыс бекіресі

0.255

2.155

Бекіре тұқымдас

Парсы бекіресі

0.007

0.063

Бекіре тұқымдас

Қызыл балық

0.349

1.114

Бекіре тұқымдас

Қортпа

0.145

0.352

Майшабақ тұқымдас

Бражников майшабағы

0.153

0.248

Майшабақ тұқымдас

Каспий-Қара теңіз майшабағы

0.080

0.991

Майшабақ тұқымдас

Солтүстік Каспий майшабағы

0.051

0.677

Майшабақ тұқымдас

Үлкен Көзді майшабақ

2.269

6.748

Майшабақ тұқымдас

Дөңгелек басты майшабақ

0.393

1.426

Майшабақ тұқымдас

Каспий шабағы (килька)

0.022

0.006

Тұқы тұқымдас

Көкбалық

0.567

0.039

Тұқы тұқымдас

Шығыс тыраны

6.364

4.089

Тұқы тұқымдас

Ақкөз тұқы

4.153

2.053

Тұқы тұқымдас

Қарапайым ақмарқа

2.131

0.517

Тұқы тұқымдас

Густера

1.200


Тұқы тұқымдас

Күміс меңке

0.560


Тұқы тұқымдас

Еуропалық сазан (карп)

7.659

0.066

Тұқы тұқымдас

Аққайран

0.793

0.000

Тұқы тұқымдас

Қылышбалық

1.709

0.704

Тұқы тұқымдас

Солтүстік Каспий тортасы

41.559

70.770

Тұқы тұқымдас

Қызылқанат

24.358

0.127

Тұқы тұқымдас

Қара балық

0.116

0.006

Шортан тұқымдас

Кәдімгі шортан

0.073


Тікенді балық тұқымдас

Сингиль

0.036

0.088

Алабұға тұқымдас

Алабұға

0.029

0.006

Алабұға тұқымдас

Кәдімгі көксерке

3.273

4.419

Алабұға тұқымдас

Берш

0.378

0.077

Жайын тұқымдас

Кәдімгі жайын

0.407

0.022

Атеринділер

Атерина

0.029

0.006

Бұзаубас балық тұқымдас

Кесслер бұзаубасы

0.007

0.066

Бұзаубас балық тұқымдас

Каспий бұзаубасы

0.516

0.996

Бұзаубас балық тұқымдас

Махмутбеев бұзаубасы

0.061

Бұзаубас балық тұқымдас

Хвалын бұзаубасы

0.077

Бұзаубас балық тұқымдас

Каспий құмдауыт бұзаубасы

0.124

1.750

Бұзаубас балық тұқымдас

Каспийдің үлкен басты бұзаубасы

0.087

0.088

Бұзаубас балық тұқымдас

Дөңгелек бұзаубас

0.044

0.033

Бұзаубас балық тұқымдас

Шырман бұзаубас

0.102

0.165

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
5-қосымша

Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы заңнаманы бұзумен келтірілген зиянды өтеу мөлшері

      Ескерту. 5-қосымша алып тасталды – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
6-қосымша

Теңізде техногенді апатты жағдайда мұнай өнімдерінің төгілуі
барысында заң бұзған кездегі орын толтыру мөлшерін есептеу
үлгілері

      Ескерту. 6-қосымшаға өзгеріс енгізілді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      Төменде көрсетілген теңізде мұнай өнімдерінің апаттық төгілуі салдарынан балық қорына тигізетін залалды (зиянды) бағалау, апат салдарын жою, резервтік қор көлемін және болатын шығынды болжау үшін мысал ретінде қарастырылып отыр. Шынайы апаттың нақты залалы көрсетілген есептеулерден өзгеше болуы мүмкін, ол үшін шынайы апаттың ерекшелігі бойынша қосымша есептеулер қажет болады.

      Апаттық жағдай кезіндегі болатын рұқсатсыз табиғат ортасын ластайтын тасталымдар (қоқыстар) белгіленген нормативтерінен тыс Қазақстан Республикасының табиғатты қорғау заңнамасын бұзушылық болып табылады.

      Мұндай жағдайда өсімдіктер мен жануарлар дүниесі объектілерінің қырылуы бойынша шығын көлемі осы әдістеменің "Мұнайдың және мұнай өнімдерінің апатты төгілуі салдарынан балық қорына және басқа да су жануарларға келтірілетін шығынды анықтау туралы" 4-бөлімге сәйкес жүргізіледі.

      Аталған әдістеме негізінде мұнайдың және мұнай өнімдерінің апатты төгілуі салдарынан балық қорына және басқа да су жануарларына келтірілетін залалды анықтау бойынша су айдындағы мұнай төгілген ауданы, сонымен қатар, ауада, суда және теңіз астындағы булану көлемі, еруі және қаттылануы, ауадағы көмірсутегінің сіңуі анықталды.

      Мұнайдың апаттық төгілуі су ортасына және жағадағы табиғат ортасына әсерін тигізуі мүмкін. Мұнайдың апаттық төгілу салдарынан су асты қордаларына (отложения), суға, планктонға, бентосқа, су өсімдіктеріне, балықтарға, құстарға және Каспийде мекендейтін итбалықтарға зияны болады.

      Аралдарда, бермаларды, мұз қорғайтын баржалардың негіздерін құру, бұрғылау және скважиналарды сынау кезеңінде мұнай мен мұнай өнімдерінің төгілуі мынадай жағдайларда орын алуы мүмкін:

      1 нұсқа. Теңізде кемені жанармаймен толтыру кезінде дизель отынының төгілуі

      Кемені теңізде жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна дизель отынының төгілуі мүмкін.

      Кемелерді жанармаймен толтыру немесе басқа қосымша техникаларға қызмет көрсету кезінде дизель отынының төгілуі 5 тоннадан аспауы тиіс.

      Осы Әдістемедегі 4-Қосымшада, мұнай көмірсутегінің 60-70% жаздың бірінші 1-3 күнінде және 40% қыста буланып кетеді деп анықталған.

      Төгілген мұнайдың көлемі аз болғандықтан, мұнай дағы жағалауға немесе қамысты аймаққа жетпейді деп болжамдалады.

      Теңізде төгілген мұнай және мұнай өнімдерінің таралу фракциясы 1-6 кестелерде көрсетілген.

      2 нұсқа. Транспорттық кемелердің соқтығысуы кезінде дизель отынының төгілуі

      Дизель отынының төгілуі екі транспорттық баржалардың (160 тонна) бір-бірімен апаттық соғылысып қалған кезінде көмекші кемелерден төгілуі және жағадан 30-50 шақырымға дейін жайылуы мүмкін.

      Мұнай көмірсутегінің 60-70% жаздың бірінші 4-5 күнінде және қыста 40% жуық буланып кетеді деп болжамдалады. Мұнай дағының жағалауға жету уақыты кемінде 2-3 күнді құрап, орташа – 4-5 күн жазда және 15 күн қыста болады.

      160 тонна дизель отыны төгілгеннен гидробионттарға әсер ететін көлемі және ауданы 1-6 кестелерде көрсетілген.

      160 тоннаға дейін төгілген дизель отыны көктемде, күзде және жазғы уақыттарда жағалауға жетеді деп болжамдалады.

      3 нұсқа. 31 тонналық скважинаны сынау кезінде мұнайдың төгілуі

      Үлгілеу скважинаны сынақтан өткізу кезінде мұнайдың ең көп төгілген көлемінде су бетіндегі мұнай дағының динамикасын бағалау мақсатында іске асырылды.

      Алғашқы сағаттарда буланып кеткен мұнай салмағы төгілгеннен 65-75% құрайды, 10-15 % суда ериді, 10% дейінгі су астында ыдырап 2 м тереңдікте болып, қалған 10-15 % су бетінде қалады.

      Төгілген мұнайдың көлемі аз болғандықтан, мұнай дағы жағалауға немесе қамысты аймаққа жетпейді деп болжамдалады.

      4 нұсқа. Скважинадан бұрғылау немесе пайдалану кезінде мұнайдың (69600 тонна мұнай) бақылаудан тыс төгілуі

      Бақылаудан тыс болатын мұнай тасталымдарының көктемде, жазда және күзде таралуы жылдың мезгіліне байланысты емес.

      2-5 кестелерінде көрсетілген зерттеулер нәтижесінде, теңіз биологиялық ресурстарына кері әсерін тигізетін мұнай төгілген дақтың алатын мүмкін көлемі 7,308 жуық шаршы километрді құрайды (1 – 6 кестелер).

      1 кесте – Теңізде төгілген мұнай және мұнай өнімдерінің таралу фракциясы

Төгілген мұнай және мұнай өнімдері

Апаттық төгілгеннің салмағы,
тонна

Мұнай немесе мұнай өнімдерінің буланып кеткен салмағы (60-75%), тонна

тереңдіктен 2 м жоғары (төгілген дақ алқаптың 90% қамтуы)

тереңдіктен 2 м төмен (төгілген дақ алқаптың 10% қамтуы)

Барлығы

Дизель отыны (кемені жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна отынның төгілуі)

5

3,15

0,30

3,45

Дизель отыны (тасымалдау кемесінің апаты, 160 т)

160

100,8

9,6

110,4

Мұнай (скважинаны сынау кезінде тасталынуы, 31 т)

31

20,9

2,0

22,9

Мұнай (скважинадан тасталынуы, 69600 т)

69600

46980,0

4524,0

51504,0

      2 кесте - Теңізде төгілген мұнай және мұнай өнімдерінің таралу фракциясы

Төгілген мұнай немесе мұнай өнімдері

Апаттық төгілгеннің салмағы, тонна

Мұнай немесе мұнай өнімдерінің суда еріп кетуі (10-25%), тонна

тереңдіктен 2 м жоғары (төгілген дақ алқаптың 90% қамтуы)

тереңдіктен 2 м төмен (төгілген дақ алқаптың 10% қамтуы)

Барлығы

Дизель отыны
(кемені жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна отынның төгілуі)

5

0,90

0,125

1,025

Дизель отыны (тасымалдау кемесінің апаты, 160 т)

160

28,80

4,00

32,80

Мұнай (скважинаны сынау кезінде тасталынуы, 31 т)

31

2,8

0,5

3,26

Мұнай (скважинадан тасталынуы, 69600 т)

69600

6264,0

1044,0

7308,00

      3 кесте - Теңізде төгілген мұнай және мұнай өнімдерінің таралу фракциясы

Төгілген мұнай немесе мұнай өнімдері

Апаттық төгілгеннің салмағы, тонна

Ыдыраған мұнай немесе мұнай өнімдерінің салмағы, шөгуі
(0-10%), тонна

тереңдіктен 2 м жоғары (төгілген дақ алқаптың 90% қамтуы)

тереңдіктен 2 м төмен (төгілген дақ алқаптың 10% қамтуы)

Барлығы

Дизель отыны (кемені жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна отынның төгілуі)

5

0,00

0,025

0,025

Дизель отыны (тасымалдау кемесінің апаты, 160 т)

160

0,00

0,80

0,80

Мұнай (скважинаны сынау кезінде тасталынуы, 31 т)

31

0,0

0,31

0,31

Мұнай (скважинадан тасталынуы, 69600 т)

69600

0,0

696,0

696,00

Ескерту: 2 м тереңдіктен жоғары жерде теңіздің мұнаймен ластануы болмайды деп күтіледі

      4 кесте - Теңізде төгілген мұнай және мұнай өнімдерінің таралу фракциясы

Төгілген мұнай немесе мұнай өнімдері

Апаттық төгілгеннің салмағы,
тонна

Су бетінде қалған мұнай немесе мұнай өнімдерінің салмағы (10-15%), тонна

тереңдіктен 2 м жоғары (төгілген дақ алқаптың 90% қамтуы)

тереңдіктен 2 м төмен (төгілген дақ алқаптың 10% қамтуы)

Барлығы

Дизель отыны (кемені жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна отынның төгілуі)

5

0,45

0,05

0,50

Дизель отыны (тасымалдау кемесінің апаты, 160 т)

160

14,4

1,6

16,0

Мұнай (скважинаны сынау кезінде тасталынуы, 31 т)

31

4,2

0,3

4,5

Мұнай (скважинадан тасталынуы, 69600 т)

69600

9396,0

696,0

10092,0

      Тәжірибеде аталып кеткен қандай да бір нақты жағдайлар болмасын, отынның төгілу нәтижесінде теңіз бетінде мұнай дағы және теңіз суының ластануы, су асты шөгінділері нәтижесінде диспергирленген мұнай пайда болады.

      1-4 нұсқаларын бағалау кезінде, жауапты топтың шектеулігіне байланысты (дауыл соғу, күкірт сутегінің ауаға бөлінуі және т.б.) есептеулер ең нашар нұсқа ретінде 1 деңгейдегі апаттық әрекет қарастырылмайды.

      2 деңгейдегі апаттық әрекеттер мұнай және мұнай өнімдерінің төгіліп жатқан жері тиылып және таралуы тоқтаған жағдайда ғана белсенді әрекеттерді жүргізген дұрыс және тиімді болады.

      Төменде көрсетілген теңізде мұнай өнімдерінің апаттық төгілуі салдарынан балық қорына тигізетін залалды (зиянды) бағалау, апат салдарын жою, резервтік қор көлемін және болатын шығынды болжау үшін мысал ретінде қарастырылып отыр.

      Шынайы апаттың нақты залалы көрсетілген есептеулерден өзгеше болуы мүмкін, ол үшін шынайы апаттың ерекшелігі бойынша қосымша есептеулер қажет болады.

      Планктон және су асты ағзаларына әсер ету көлемі және ауданы 5-6 кестелерде көрсетілген.

      Планктонды ағзаларға әсер ету ауқымы мына (11) формуламен анықталады:

      Vp = (Mr x 1000000/Wp) - Mr мұндағы:

      Vp – әсер ету аумағы, м3;

      Mr – ерітілген мұнай салмағы, тонналар;

      wp – судағы мұнайдың леталдік қоюлығы, мг/л.

      Су түбіндегі ағзаларға әсер ету ауданы мына формуламен анықталады (12):

      Sb= Mg x 1000/(p x h x wb)

      Sb – әсер ету ауданы, м3;

      Mg – сорбцияланған мұнай салмағы, тонна;

      p – мұнай тығыздығы

      h – мұнайдың түптік шөгіндіге ену тереңдігі, (0,1м)

      wb - түптік шөгінділердегі мұнайдың леталдық концентрациясы (1г/кг)

      Су бетіндегі мұнай дақтарының ауданы мына формуламен анықталады (13):

      Sз= Mz x 1000/(p x l)

      Mz – су бетінде қалған мұнай салмағы, дақтың ауданы

      p – мұнайдың тығыздығы

      l – мұнай қабықшасының қалыңдығы, мм

      5 кесте – Су асты организмдері және планктондарға тигізетін әсердің көлемі және ауданы

Мұнай өнімдері

Мұнайдың тығыздылығы

Су асты шөгінділерінің сіңу тереңдігі, м

Су асты шөгінділерін өлімге әкеп соғатын мұнай концентрациясы , г/м3 немесе г/кг

Мұнай қабыршағының қалыңдығы, мм

Планктон организмдеріне тигізетін әсердің көлемі, м3

Су түбі организмдеріне тигізетін әсердің ауданы, м2

Мұнай
дағының
ауданы
(су бетінде
қалғаны), м2

Дизель отыны (кемені жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна отынның төгілуі)

0,833

0,1

1

0,05

1 024 999

300

12 005

Дизель отыны (тасымалдау кемесінің апаты, 160 т)

0,833

0,1

1

0,05

32 799 967

9 604

384 154

Мұнай (скважинаны сынау кезінде тасталынуы, 31 т)

0,807

0,1

1

0,1

3 254 997

3 841

55 700

Мұнай (скважинадан тасталынуы, 69600 т)

0,807

0,1

1

0,1

7 307 992 692

8 624 535

125 055 762

      Егерде, төгілген мұнайдан болған залалды және топырақты қайта өңдеу (рекультивациялау) бойынша алдын ала жою мүмкін емес болса, теңіз биотасына әсер ететін көлемі мен ауданы қосымша есептелінеді.

      Судың қосымша көлемі мен ауданының ластануы мұнайдың қалған салмағы арқылы табылып, ол су бетіндегі салмақты екіге бөліп, жоғарыдағы көрсетілген формулалар арқылы есептелінеді.

      Апаттық аймақта болған қосымша көлемнің әсері топырақтың мұнаймен сіңірілген ауданға байланысты 14 формуламен есептелінеді:

      Vp=c x l x 3600 x 24 x t мұндағы,

      Vp – қосымша әсердің көлемі, м3;

      с – ағыс жылдамдығы, 0,18 м/с (Солтүстік Каспийдегі ағымның жылдамдығы);

      l – ластану аймағының диаметрі (апаттық скважинаның сағасынан бастап 100 м), м;

      t – ластану аяқталғанға дейінгі уақыт, тәулік (топырақтағы 5 жыл немесе оның рекультивациялауға дейінгі мұнайдың биохимиялық ыдырау уақыты);

      3600 – секундті сағатқа аудару.

      Топырақтың қаныққан ауданы дөңгелектің ауданы S=Пr2 формуласымен есептелінді (егерде жағалау аймағындағы ластану тік төрт бұрыш формасын қамтыса, оның ауданы екі жағын көбейту арқылы есептелінеді).

      6 кесте - Су асты организмдері және планктондарға тигізетін

      әсердің қосымша көлемі және ауданы

Мұнай өнімдері

Планктон организмдеріне тигізетін әсердің қосымша
көлемі, м3

Теңіз түбіне тигізетін қосымша ауданның әсері, м2

Жағалау аймақтағы топырақтың ластанған су мен қаныққан ауданның қосымша көлемі, м3

Жағалау аймақтағы мұнаймен қаныққан ауданы, м2

Дизель отыны (кемені жанармаймен толтыру кезінде 5 тонна отынның төгілуі)

250 000

3 001

Жағалау аймағына жетпейді

Жағалау аймағына жетпейді

Дизель отыны (тасымалдау кемесінің апаты, 160 т)

7 999 992

96 038

Жағалау аймағына жетпейді

Жағалау аймағына жетпейді

Мұнай (скважинаны сынау кезінде тасталынуы, 31 т)

2 247 498

27 850

Жағалау аймағына жетпейді

Жағалау аймағына жетпейді

Мұнай (скважинадан тасталынуы, 69600 т)

5 045 994 954

62 527 881

283 046 400 000

3 140 000

Ескерту: - үлгілеудің қорытындысы көрсеткендей жағалау аймағына мұнай дақтары дизель отынының (5 және 160 т) және 31 т скважинаны сынау уақытында, мұнай дағы жағалау аймағына жетпейді
69600 тонна төгілген жағдайда, мұнайдың жағалау аймағына ені шамамен 10 км және тереңдігі 100 м жерге дейін мұнайдың шөгуі болады деп болжамдалады

      Теңізде бірнеше апат салдарынан болған балық қорына келтірілген шығынды есептеуге су айдындарда мекендейтін кәсіптік балықтардың және жемдік (азықтық) қордың биологиялық параметрлері қолданылады.

      Есептеулерді жүргізу үшін 3-Қосымшадағы және 4-Қосымшадағы (6 және 7 кестелерде), көрсетілген кәсіптік балықтардың және жемдік қордың биологиялық параметрлері алынып, мысал ретінде 7 кестеде беріліп отыр.

      7 кесте – Ихтиофаунаның биологиялық көрсеткіштері

Балық түрлері

Балықтардың кездесуі, % %

Орташа салмағы, кг

Орташа ұрықшылдығы, дана, уылдырық*

Үйірдегі аналық саны, %*

Уылдырықтан түсетін өндірістік қайтарым, %*

Ұрық шашу еселігі, рет*

Заңды бұзу кезіндегі 1 кг балық өнімінің орын толтыру мөлшері***

АЕК 1618 теңге

теңге

Бекіре тұқымдастар

14,22

3,132

245 500

40

0,021

5

10

16180

Майшабақ тұқымдастар

11,63

0,132

160 000

50

0,005

1

0,5

809

Ақмарқа

1,08

0,611

120 000

50

0,013

2

0,5

809

Тұқы-сазан

0,10

9,055

530 000

45

0,004

2

0,3

485,4

Тыран

3,10

0,249

150 000

50

0,001

2

0,1

161,8

Торта (қаракөз)

69,88

0,067

50 000

50

0,006

1

0,5

809

"Ескертпе:
Үйірдегі аналықтардың орташа өсімталдығы, үлесі, уылдырықтан кәсіпшілік қайтарым және уылдырық шашудың еселігі 3-қосымшаның деректері бойынша пайдаланылды.
Заңнаманы бұзу кезінде 1 кг балық өнімі үшін өтемақы мөлшері Бұйрыққа сәйкес анықталады.";

      Әдіске сәйкес суда еріген мұнай планктонға 1 жыл бойы әсер етеді, бентосқа 3 жыл.

      Мұнай сіңіп кеткен су асты шөгінділері планктонға топырақты рекультивация жасаған жағдайда ғана әсер етпейді, егерде бұндай жұмыстар жүргізілмесе планктонға 5 жыл әсері күтіледі. Бентос рекультивация жасалғаннан кейін, қайта өз қалпына 2 жыл ішінде келуі мүмкін, рекультивация жасалмаған жағдайда толықтай өз қалпына келу үшін 7 жыл қажет. Шөгіп қалған сорбенттер және мұнайдың қалдықтары бентосқа 5 жыл бойы әсерін тигізеді.

      Есептеулер бойынша суда еріген мұнай өнімдерінің фито-, зоопланктонға тікелей әсері 1 жылға, ал қосымша әсері 5 жылға дейін болады деп болжамдалады. Су асты ағзаларға (бентос) 1-2 жыл бойы тікелей ауданда және 7 жылға дейін қосымша ауданда әсер етеді.

Балық қорына келтірілген залалды есептеу

      1 нұсқа. 5 тонна дизель отыны төгілген апаттан балық қорына мүмкін болатын залалын есептеу үшін 5-6 кестелерде ұсынылған төгілу көрсеткіштері қолданылды.

      Алынған нәтижелерге сәйкес, дизель отыны төгілген дақтың жалпы акваторияны алатын мөлшер көлемі жағдай қиындағанда 1024999 м3 құрайды, су асты ағзаларына әсер ететін ауданы - 3301 м2, теңіз биологиялық ресурстарына кері әсерін тигізеді.

      Көптеген балық түрлері қоршаған ортаның өзгеруіне сезімтал болып келеді және қатты ластанған жерден кете алады, осылай, қырылуды немесе қатты интоксикацияны болдырмайды. Ересек балықтардың апаттық дизель отынының төгілуі нәтижесінде қырылуы, қабылданған сценарийде болжамбағандықтан, залалдың ақшалай есептеу жүргізілмеді.

      Апаттық төгілу кезінде азықтық гидробионттардың қырылуын болдырмау мүмкін болмағандықтан, төменде балық қорларына келтіретін залалдың өтемақылық есептеулері берілген. Атқарылған есептеулерде ең жаман әсер болады деп алынды, басқа сөзбен айтқанда, гидробионттарға ластану көп уақыт әсер етсе 100 % қырылуы болады.

      Жемдік ағзалардың биосалмағын балық өнімдері биосалмағына аудару параметрлері бойынша деректер апаттық мұнайдың төгілуі туралы әдістемеден алынып (Қосымша 2, Қосымша 4 және 6-7 кестелер) 8 кестеде көрсетілген.

      Қырылған гидробионттар мен балық өнімдеріне аударылған есептеулер 9 кестеде көрсетілген.

      8 кесте – Жемдік ағзалар биосалмағын балық өнімдері биосалмағына

      аудару көрсеткіштері

Көрсеткіштер

Фитопланктон

Зоопланктон

Бентос

Ағзалардың орташа вегетациондық биосалмағы, мг/м3

216

151,35


Ағзалардың орташа вегетациондық биосалмағы, г/м2



37,55

Басып алу %

100

100

100

Р/В коэффициент

150

30

4

Жемдік коэффициент балық өніміне

30

10

20

Жемді пайдалану %

20

80

80

      9 кесте – Гидробионттардан жоғалтқан балық өнімділігінің тоннасы,

      тонна

Көрсеткіштер

фитопланктон

зоопланктон

бентос

Барлығы

Көлем, м3

1024999

0,221

0,372

-

0,594

Қосымша көлем, м3

250000

0,270

0,454

-

0,724

Ауданы, м3

300

-

-

0,004

0,004

Қосымша ауданы, м3

3001

-

-

0,126

0,126

Барлығы

0,491

0,826

0,130

1,448

      Солтүстік Каспийді мекендейтін көптеген балықтар үшін теңіздің бұл бөлігі қоректенетін аймақ болып табылады, яғни, жемдік гидробионттардың өлуі барлық балықтарға әсер етеді.

      Сол себепті, есептеу кезінде алынған балық өнімділігі олардың аулаудағы пайыздық бөлінуіне байланысты болып отыр (10 кесте).

      10 кесте – Балық өнімділігінен жоғалтқан шығын есептемесі

Балық түрлері

Балықтардың кездесуі, %

Салмағы бойынша балықтардың таралуы, кг

Салмағы, кг

Саны, дана

Заңды бұзу кезіндегі 1 кг балық өнімінің орын толтыру мөлшері

Шығын, ақша көрінісінде, теңге

Айлық есептік көрсеткіш (2012 жылға - 1618)

теңге

Бекіре тұқымдастар

14,22

205,79

3,132

65,70

10

16180

3329682

Майшабақ тұқымдастар

11,63

168,34

0,132

1275,32

0,5

809

136187,1

Ақмарқа

1,08

15,57

0,611

25,49

0,2

809

12596,13

Тұқы-сазан

0,10

1,48

9,055

0,16

0,1

485,4

718,392

Тыран

3,10

44,87

0,249

179,87

0,1

161,8

7259,966

Торта (қаракөз)

69,88

1011,54

0,067

14992,18

0,5

809

818335,9

Барлығы

100

1448

16538,72

4304780

      Есептеуде қолданылып отырған әдіс фискалды болып саналады және ол тек балық қорына залалды есептеп қоймай, сонымен қатар, олардың қолайлы ортада көбейіп, өсіп жетілген жағдайдағы олардан алуға болатын мүмкін залалдарды болжамдайды.

      Сондықтанда, балық тұқымын жоғалтудан келтірілген залал (шығын) сол жерде мекендейтін әрбір балық түрі үшін және жемдік қордың қырылуы нәтижесіне сәйкес есептелінді (11 кесте).

      11 кесте - Балықтар тұқымын жоғалтудан келтірілген залалдың

      есептеулері

Балық түрлері

Саны, дана

Орташа ұрықшылдық, дана уылдырық

Үйірдегі аналықтардың үлесі, %

Уылдырықтан түсетін өндірістік қайтарым, %

Ұрық шашу еселілігі, рет

Орташа салмақ, кг

Балықтар тұқымын жоғалту салдарынан, кг

Заңды бұзу кезіндегі
1 кг балық өнімінің орын толтыру мөлшері

Залал, ақша көрінісінде, теңге

Бекіре тұқымдастар

65,70

245 500

40

0,021

5

3,132

21219,29

16180

1075303647

Майшабақ тұқымдастар

1275,32

160 000

50

0,005

1

0,132

673,37

809

71907,8356

Ақмарқа

25,49

120 000

50

0,013

2

0,611

242,95

809

120089,942

Тұқы-сазан

0,16

530 000

45

0,004

2

9,055

28,30

485,4

124386,905

Тыран

179,87

150 000

50

0,001

2

0,249

67,30

161,8

2711,39586

Торта (қаракөз)

14992,18

50 000

50

0,006

1

0,067

1517,30

809

82242,2119

Барлығы

16538,72

23748,51

1075704986

      Сонымен, қарастырылып отырған теңіздегі апаттан балық қорына болуы ықтимал залал (шығын) ақша көрінісінде 1080009765 теңгені құрайды (12 кесте).

      12 кесте - 5 тонна төгілген дизель отынынан табиғат ортасына болатын

      ықтимал шығын

Шығын

Төлеу құны (теңге)

Негізгі шығын

4304780

Тұқым жоғалтудан болатын шығын

1075704986

Барлығы

1080009765

      Қалған үш нұсқа (сценарий) бойынша шығынның (залалдың) есебі осыған ұқсас ретінде саналады.

      Көрсетіліп отырған нұсқа (сценарий) аталған әдістемеге сәйкес, теңізде орын алатын апаттан болған залалдан есептелінді.

      Мұнай өнімдерін судағы еру көлемі мен эмульсификациясын есептеу және олардың жартылай теңіз түбіне және су асты шөгінділеріне шөгу кезінде болатын төгілу әсерінің маңыздылығы анықталды.

      5 тонна дизель отынын төгілуі кезінде айтарлықтай төмен, жергілікті әсер етуі байқалады. Кемелердің соғылуы кезінде және 160 тонна дизель отынын төгіп алу және скважинаны сынау кезінде шыққан атқылау (31 т, 69600 т) әсер ету жоғары жергілікті болып, жоғарғы сатыдағы өсімдіктер және су асты ағзаларын қайта қалпына келтіру үшін 5-7 жыл қажет деп болжамдалады.

      Шынайы апаттан болған нақты залал жоғарыда көрсетілген есептеулерден басқа болуы мүмкін, ол үшін шынайы апаттардың өзінің ерекшелігіне сәйкес қосымша есептеулер қажет болады.

      Жоғарыда көрсетілген, ықтимал залалдың (шығынның) бағасы, апаттың салдарын жою және резерв қорларының көлемін болжау үшін мысал ретінде қаралып отыр.

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
7-қосымша

Тұрмыстық іс-әрекет салдарынан балық ресурсы мен басқа да су
жануарларына тиетін шығынды (зиянды) есептеу үлгілері

      Ескерту. 7-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      Төменде Әдістеме ұсынған зиянды бағалаудың жолдарын пайдалануды сұлба түрінде көрсететін үлгілер келтіріледі.

      Үлгілер нақты су айдындарына және жұмыстарға байланыстырылмай қарапайым түрде жасалған. Бұл жағдайда биологиялық параметрлердің (балық өнімділігі, шабақтардың шоғырлануы, кәсіптік қайтарымның коэффициенттері және тағы басқалары) сандық мағыналары шартты түрде алынды.

      Нақты белгіленген жұмыстарды орындаудан болатын зиянды есептеуді жүргізген кезде, есептеу Әдістеме мәтінінің талаптары мен нұсқамаларына толықтай сәйкестіріліп, егжей – тегжейлі толық орындалуы қажет.

      1. Балық шаруашылық су айдынын (көл) көлемі 100 га, балық өнімділігі 60 кг/га (шағын балықтар) көлді химиялық комбинатты қайта құру жобасы бойынша тазарту имараттарының жүйесіне кіргізілуі жоспарланып отыр. Бұл жағдайда судың сапасы кәсіпшілік объектілерінің тіршілік етуіне жарамсыз болады, соның салдарынан көл өнімділігін толықтай жоғалтады.

      Осы жағдайда су айданының барлық көлемінде өнімі толықтай жоғалған қезде зиян мына формула бойынша есептелінеді (15):

      N = Р0 х S0 = 60 кг/га х 100га = 6000 кг

      немесе балықтың орташа салмағы 0,5 кг болғанда N = 12000 дана.

      Келтірілген зиянның ұзақ жылдық болуына және осы айдынында оның өтелуі мүмкін болмағандықтан, химиалық комбинатқа уәкілетті табиғат қорғау органдарымен және балық шаруашылығы саласындағы ғылыми ұйымдармен келісе отырып, жақын жердегі су айдынында шығын өтемақысы бойынша іс-шаралардың жүргізілуіне кететін қаражаттың жоспарлау қажет (арнайы имараттар). Қаражат көлемі (Сm) 3,5 млрд. теңгені құрайды (көрсетілген сома – 3,5 млрд. теңге шартты және мысал ретінде беріліп отыр).

      Балық өсіретін питомниктің қуаттылығы - жылына 3 млн. дана биылғы шабақтар өсіреді деп жоспарланып отыр, немесе биылғы шабақтардан 1% кәсіптік қайтарым коэффициенті болатынын ескергенде, М жылына 30000 дана балық кәсіптік мөлшерге тең болады деп күтілуде. Жылдық орташа зиян Nc су айдынының өнімділігі толық жоғалуынан 12000 дана болады. Өтемақыны қайтаратын іс-шараларға қажет қаражат көлемі мына формула бойынша есептелінеді (24):

      К= Сmх N c / М = 3,5 млрд.теңге х 12000/30000 = 1,4 млрд. теңге

      2. Көлемі 1500 га, балық өнімділігі 50 кг/га (шағын балықтар) су айдынында автокөлік құрылысына байланысты 100 га су көлеміне құм төселуі жобаланған. Құм төселетін су учаскесінде азық қорының су айдыны бойынша орташа көрсеткіштері бар семірту көлемдері және су айдынындағы 100 га жалпы уылдырық шашатын көлемнің ішінде көлемдерінің әр алуандық сапалылығы коэффициенті 0,65 болған 5 га уылдырықтама орналасқан.

      Су айдынының бөлігінде балық өнімділігі жойылуынан болған зиян балықтардың тіршілік айналымының әрбір кезеңіне мына формула бойынша есептелінеді (16):

      N =

Pi x S0 x F1 / F0 x q

      Nүздіксіз өсуі = 50 кг/га х 1500 га х (5га/100га) х 0,65 = 2438 кг

      немесе балықтың орташа кәсіптік салмағы 0,5кг болғанда, Nздіксіз өсуі = 4876 дана балық

      Nжайылым = 50 кг/га х 1500га х (100га/1500) х1 = 5000 кг

      немесе балықтың орташа кәсіптік салмағы 0,5 кг болғанда, Nжайылым = 10000 дана балық.

      Өнімнің барлық шығыны 14876 дана болады. Бұл зиянның өтемі бойынша шешімдер № 1 үлгіде келтірілгенге ұқсас болып ұсынылады.

      3. Өнім тасымалдайтын құбыр желісін салу белгіленуіне байланысты жұмыстарды жүргізу жобасы бойынша сәуірдің басынан мамырдың соңына дейінгі кезеңде қазіргі бар су су қоймасының суы ағызылуы қарастырылған, содан кейін деңгейі әдеттегі белгісіне дейін көтеріліп, қалпына келеді. Суды ағызған кезде су айдынының 30 га жалпы көлемі құрғатылады.

      Су басуымен қалған уылдырық шашатын көлемдерде уылдырық шашудың тиімділігі құрғатылып жатқан жерден 3 есе аз (q=3). Осы су қоймасында балықтың уылдырық шашуы мамырдың басынан маусымның соңына дейін 60 тәулік бойына жалғасады. Өсіп-өнуге тиген қолайсыз әсер 30 күн бойына жалғасады. Су айдынының балық өнімділігі - 50кг/га, көлем - 1500 га.

      Қолайсыз әсерден су айдынының учаскесі уылдырық шашу маусымының тек мерзімдік бөлігінде ғана зардап шеккендіктен, шығын мына формула бойынша есептелінеді (17)







      немесе балықтың орташа кәсіптік салмағы 0,5 кг болғанда, N = 4500 дана балық.

      Қысқа мерзімдік әсер кезінде шығындарды өтеу үшін уәкілетті табиғат қорғау органдарымен келісіп, жұмыстар жүргізген жылдан кейінгі жылда су айдынын бір жылдық шағын балықтармен бір рет балықтандыру жүргізу ұсынылады. Бұл іс–шараға кеткен шығындар мына формуламен есептелінеді (21):

      F1= Сi х (N х 100/ K1)+Ct

      Ci – отырғызылатын 1 дана балық данасының құны – 23 теңге;

      Ni – кәсіпшілік объектінің санына аударылған жылдық шығын - 4500 дана;

      K – отырғызылатын шабақтардың кәсіптік қайтарымы коэффициенті, в %-бен - 2,8%

      Ct – көлік шығыны (тасымылдау мен шабақ жіберу құны). Келісім – шартқа сәйкес тірі балық таситын автокөлікті жалдау 3 күнге 30000 теңге.



      4. Суландыру маусымындағы өткізу қабілеттілігі 0,04 км3 су қоймасында ирригациялық бас су тоғандық ғимараттың жобасында денесінің ұзындағы 20 мм-ден аздау шабақтар үшін 80% және ірілеу балықтар үшін 100% тиімділігі бар балық қорғау құрылғымен жабдықтау көзделіп отыр.

      Бас тоғанның бас жағындағы өлшемі 20 мм-ден аздау жас шабақтардың орташа шоғырлануы:

      тыранның шабақтары – 1 дана, куб метр (ары қарай - м3);

      көксеркенікі - 2 дана/м3;

      басқаларынікі – 10 дана/м3.

      Осы су қоймасында жас шабақтар бойынша 50% тиімділігі бар балық қорғау құрылғысымен жабықталған құрастырылуы мен бас тоғанның басының жинақталуы жобаланғанға ұқсас жұмыс істеп тұрған бас тоған бар. Суландыру маусымдағы оның өткізу қабілеттілігі 0,05 км3. Оның басы орналасқан аудандағы шабақтардың шоғырлануы:

      тыранның – 1 дана/м3;

      көксеркенікі - 1 дана/м3;

      басқаларынікі – 5 дана/м3.

      Осы бас тоғандарға келтірілген зиян (кәсіптік қайтарым арқылы саналған) оларға түскен шабақтарды тікелей санап, есеп жүргізудің нәтижелерімен анықталды:

      тыранға – 10 тонна;

      көксеркеге – 5 тонна;

      басқаларына – 45 тонна;

      Барлығы – 60 тонна.

      Жобалынып жатқан бас тоғаннан болған зиян мына формула бойынша есептелінеді (20):



      Мұнда: N` тыран – 10000 кг; W0 – 0.04 км3

      n0 тыран – 1 дана/м3; W1 - 0,05 км3

      n, тыран – 1 дана/м3 К0 – 80%;

      К` - 50%;



      5. Құбыр желісін салу жобасы бойынша ұзындығы 25 км, ені 60 м канал қазылуы көзделген (топырақтың алыну көлемі 25000 м х 60м = 1500000 м2). Жер қазу жұмыстарын су жабдықтарымен механикаландыру нәтижесінде жұмыстар жүргізілетін ауданда өте жоғары лайлану аймағы пайда болады (ауқымы 90 мың м3). Мұндай жағдайда зоопланктонның 50% және балықтардың қалқыма дернәсілдерінің 100% өлім-жітімге ұшырайды, каналдың астындағы топырақты алу салдарынан азықтық бентос өледі. Каналдың трассасы бойындағы зоопланктонның орташа биожиынтығы 10 г/м3, бентостікі – 9 г/м3, жұмыстар жүргізілетін ауданда балықтардың дернәсілдері шоғырлануы 30 дана/м3. Каналды салуды 2 жыл ішінде барлық су қаптайтын кезеңнің барысында бітіру жоспарланып отыр.

      Су биоресурстарының тікелей өлімі салдарынан балық ресурстарына келген шығын мына формуламен есептелінеді (18):





      Жұмыстар біткеннен кейін жүзінді тұнған учаскелерде жемдік (азықтық) ресурстар қалпына келеді, бірақ канал трассасы бойындағы 150 га көлемде едәуір тереңдікте жер қазылып және түптегі топырақтар құнарсыз болғандықтан бентос дамымайды.

      Сазанның дернәсілдерінен кәсіптік қайтарым коэффициенті – 0,02% болған кезде, сазан дернәсілдерінің тікелей өлім – жітімінен келтірілген шығын мынадай болады:



      Ихтиомассаның азықтық ресурстар шығыны мына формула арқылы аударылады (9):



      Зоопланктонда 6 және бентоста 4

коэффициент құрайды, 15 және 10 азықтық организмдерді ихтиомассаға аударатын – коэффициент k2, балықтың азықтық қорды пайдалану мүмкіншілігі - 80% және 70% - коэффициент k3.

планктонның жойылуынан балық өнімі

балық өнімі бентостың жойылуынан

      Азықтық қордың жойылуынан болған барлық балық өнімінің шығыны 288 + 3780 = 4068 кг болады.

      Бақылаулық балық аулау деректері бойынша жұмыстар жүргізілетін ауданда балықтардың үш түрі тіршілік етеді: сазан - 20%, табан - 25%, торта - 55% саны бойынша, сондықтан зиян былайша бөлінеді: сазан – 813,6 кг, табан – 1017 кг және торта – 2237,4 кг.

      Осы ауданда ең құнды балық түрі болып саналатын сазанның өсіп - өнуі жұмыстар жүргізілуінен зиян шеккендіктен, су биоресурстарының шығынын осы су айдынына сазанның бір жылдық балықтарын жіберіп өтеу ұсынылады. Ол үшін басқа балықтар түрінің шығынын құндылық коэффициенті арқылы сазанның шығынына мына формула арқылы аударады (25):



      Айып пұл төлемі сазан үшін 21 теңге/кг, табан және торта үшін 6,5 теңге/кг. Осыдан сазанмен табан салыстырғында құндылық коэффициенті 6,5/21 = 0,31

      Сазанның балық аулану мөлшеріндегі орташа салмағы mb=2 кг болғанда, оның шығыны:

      Nb=813,6 кг*1/2 кг = 407 дана сазан

      Nb=1017 кг *0,31/2 кг = 157 табаннан аударылған сазана данасы

      Nb=2237,4 кг*0,31/2 кг = 347 тортадан аударылған сазан данасы

      Осылайша, су айдынын сазанмен балықтандыру арқылы оның шығынын кәсіптік өлшемдегі саны 1080+407+157+347=1991 данамен өтейді. Өтемдік іс–шаралардың құнын есептеу тәртібі 3 үлгіде келтірілген есепке ұқсас.

      6. Су ресурстарын кешенді пайдалану және қорғау сұлбасы бойынша Төменгі Еділде жылына 0,9 км3 үстіңгі су ағындысы есебінен суды пайдалану көзделіп отыр, оның ішінде мамыр-шілдеде – 0,7 км3, олардың ішінде 0,5 км3 – қайтарылмай жойылатыны.

      Еділдің төменгі жағындағы және ол тұщытатын теңіз ауданындағы балықтың қорлары мен аулану мөлшері өзеннің сулылығына және, ең бірінші, уылдырық шашу және шабақтардың жайылып семіру кезеңіндегі (мамыр-шілде) су ағындысының көлеміне байланысты.

      Балық аулану негізін (80%-ға дейін) 1963-1974 жылдары жасы жағынан үш топ құрады: үш, төрт және бес жастағы балықтар, ал 1975-1980 жылдары – екі, үш және төрт жастағы балықтар.

      Осылайша, бірінші кезеңдегі “n” жылы балық аулануы мөлшері шабақтардың n – 3, n – 4, n – 5 жылдардағы өсімділігімен, ал кейінгіде - n – 2, n – 3, n – 4 жылдардағы өсімділігімен белгіленеді.

      Балық аулануы мөлшерінің су ағындысына тәуелді екенін анықтау үшін жылдық балық ауланулары, балық аулануы мөлшерінің негізін құраған буындар туған жылдардағы мамыр-шілде айларындағы орташа су ағындысы көлемімен салыстырылған. Мысалы, 1963 жылғы балық аулануының мөлшері 1960, 1959 және 1958 жылдардағы ағындының орташа көлемімен салыстырылады, 1964 жылғы балық аулануы – 1961, 1960, 1959 жылдардағы ағындымен салыстырылады және т.с.с.

      Осы деректердің негізінде математикалық статистика әдісімен желілік корреляциялық тәуелділікке арналған регрессия теңдеуі анықталады:


мұндағы:

      У – балықтың аулануы, мың тонна;

      х – мамыр-шілдедегі орташа есептелінген ағын, км3;

      “а” және “в” – есептеу арқылы анықталған коэффициенттер.

      Осылай корреляция коэффициенті r = 0,66 және нақты коэффициенті 4,8-ге тең болып, осындай тәуелділік нақты болып табылады.

      Табылған тәуелділік мамыр-шілдедегі ағынның әрбір текше километрі 1,65 мың тонна қосымша балық аулануын мүмкін ететін жартылай өрістегіш және жергілікті балықтардың өсіп-дамуының өсімін қамтамасыз етеді.

      Мамыр-шілдедегі судың 0,5 текше километр қосымша алынуы - тиісінше 0,82 мың тонна балыққа кемиді.

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды
өтеудің орнын толтыру
әдістемесіне 8-қосымша

Гидробионттарға кемелердің әсер ету деңгейін анықтау үлгілері

      Ескерту. 8-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      1. Планктон мен бентосқа жағымсыз әсерлер кеме жүретін таяз суларда және кемелердің жиі болатын нысандарының маңында су түбі шөгінділерінің бұзылуы және судың лайлануының артуы нәтижесінде байқалады. Бұған қоса бентостардың жойылуы ірі дисперсті шөгінділердің шөгуі және су түбінің организмдерінің көмілуі нәтижесінде байқалады. Әр түрлі су қоймалар үшін су түбі қауымдастығына шөгінділердің шөгуінің әсері жайлы арқалай мәліметтер бар. Өзенде су түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу барысында бентостардың жаппай қырылуы фактісі көрсетіледі. Басқа авторлардың мәліметтері бойынша шөгінділер қабатының қалыңдығына байланысты су түбі организмдерінің саны 2-9 есеге кемуі мүмкін. Су түбі шөгінділерінің үйілуі лайланудан кейін бірнеше сағат ішінде су жолының осьінің екі жағынан 50 м дейін алып тастауда жүреді. Шөккен субстратта су түбі фаунасының бастапқы кездегі жағдайына дейін қайта қалыптасуы мүмкін. Кеме жолының бағыты бойынша таяз суларда және кәсіби балықшылардың тұрақты және уақытша тұрақтарының аудандарында су түбі шөгінділеріне ірідисперсті шөгінділерден бентосты организмдердің жойылуы оның жалпы өнімділігінен 50% жетуі мүмкін. Якорлы тұрақтарда якордың әсер еткен аудандарында бентостың өлімі 100% жетуі мүмкін.

      2. Жоғары концентрация кезіндегі лайлылықтың әсер етуі фотосинтез қарқындылығының төмендеуінде, фильтрация ағзаларының зақымдануы, қоректену жағдайларының бұзылуы, су жануарлары қозғалысының өзгеруі, тыныс алу функциясы және зат алмасу процесінің бұзылуы, сонымен қатар физиологиялық стресс кезінде көрінеді.

      3. Фитопланктонның жойылуы ең алдымен фотосинтез процесінің тоқталу есебінен жүреді. Мағлұмат бойынша лайланудың 50 ден 154 мг/л дейін артуы фитопланктонның санының 2 – 2,5 есе қысқаруына әкеп соғады, ал концентрациясы 600 мг/л болғанда балдырлар саны 1-2 қатарға азаяды. Кеменің жүзу барысында және кәсіби флоттың тұрақты және уақытша тұрақтарында (кәсіптік балық аулауды жүргізуде қолданылатын кемелер) лайланудың жоғарлауынан фитопланктонның өнімділігінің төмендеуі әдетте оның жалпы өнімділігінің 10% аспайды.

      4. Зоопланктонды организмдер суды сүзу арқылы қоректенеді. Зоопланктондардың сүзуші аппараты жүзбе тасындылар толып қалуына байланысты дұрыс қоректенуі бұзылып ақырында организмдердің өліміне әкеліп соғады. Сонымен қатар, жүзбе тасынды органикалық заттар зоопланктонды организмдердің тыныс алуына қажетті оттегін жауып тастайды. Лайланудың екі есеге артуының көрсеткіштері зоопланктон өлімінің 50% әкеліп соғады. Өзен жүйелерінде гидромеханикалық жұмыстардың жүргізу және судың лайлануы 67 мг/л дейін артуы барысында зоопланктондардың саны 2,6 есеге төмендейді, ал түрлердің саны жартысына кемиді. Кеменің қарқынды жүзу барысында және кәсіби флоттың тұрақты және уақытша тұрақтарында лайланудың жоғарлануынан зоопланктондардың өлімі оның жалпы өнімділігінен 50%.

      5. Лайланудың балықтарға әсері дифференцирленген сипатта болады. Ересек балықтар мен шабақтар лайланған аймақтан емін еркін жүзіп кете алады, сол себепті жағымсыз әсерлер оларға ықпал ете қоймайды. Лайланудың жоғарылануды әсерінен балықтың уылдырығы мен балық дернәсіліне айтарлықтай әсер етеді, себебі олар активті қозғала алмайды және соның салдарынын тыныс алу мен қоректену функциясы бұзылады. Жүзбе тасындылар уылдырықтың жоғарғы жағы мен дернәсілдердің тыныс алу аппаратына шөгіп асфикацияға мен өліміне әкеліп соғады.

      6. Дернәсілдер уылдырықтан шыққаннан кейін бірнеше даму сатысынан өтеді. Кейбір даму сатылары кезінде дернәсілдер (жүзу көпіршігінің пайда болуы, сырттай қоректенуге көшуі) сыртық әсерге өте сезімтал келеді, сол себепті балықтардың дернәсілдерің өлімі лайланудың жоғарғы сатысында кеменің жүзу барысында және кәсіби флоттың тұрақты және уақытша тұрақтарында әсер ету ауданында оның шоғырлануы ең төмен нұсқасында 50% дейін жетуі мүмкін.

Су гидробионттарына сейсмобарлау жұмыстарының ықпал етуін
анықтау мысалдары

      Планктон. Пневмоқайнар (пневмоисточник) көздері жұмыстарының планктонға әсер етуші негізгі факторлары төмендегідей:

      - оның фронтына серпінді толқын қысымының ықпал етуі (қысымы 2000 фут кв. дюйм шамасында болғандағы ағындағы судың жылдамдығы 1490 м/с);

      - фронттың артында серпінді толқында қысымның кенеттен азаюы;

      - газ көпіршіктерінің пульсация есебінен қысымның тербелуі (ықпалының төмендігі);

      - кері қысымның артық болғандағы кавитациялық үдерістер (бос кеңістікте көпіршіктердің пайда болуы)

      Бентос. Сейсмобарлау жұмыстарының ықпал етуінен жойылуы 5 тен 10% құрайды. Бұндай ықпалдардың кері әсері тереңдей түседі, яғни, көбінесе бентосты организмдерге жылдық көбею циклы тән, планктонды организмдерге қарағанда бентосты организмдер баяу дамиды. Бентосты организмдердің қайта қалпына келуі жұмыс аяқталғаннан кейін 2 жылдан кейін болады.

      Механикалық толқындардың әсер ету аймағынан кете алмайтын гидробионттарға тікелей әсері (пелагикалық уылдырық, омыртқасыздар мен балықтардың дернәсілдері, зоопланктон), пневматикалық импульстен 5–10 м дейінгі аздаған қашықтықта шектеледі.

      Пневмоқайнар көзінің топтық ықпал етуін бағалау үшін ең нашар нұсқа ретінде 100% пневмоқайнар көзінен барлық планктонды организмдердің 2м дейінгі қашықтықта болуы, 50% фито және зоопланктон 7 м дейінгі және әсер еткенге сезімтал ихтиопланктон 10 м қашықтықта.

      Балықтар. Акустикалық толқындардың фронтқа жақын жерінде қысымның кенеттен төмендеуінің әсері ересек балықтарда орталық және перифириялық функциясы мен бүйір сызығының органдарын және жүзбе көпіршігінің жұмысын бақылауды бұзуы мүмкін. Органикалық тканьдар мен қантамырларда жарылулар пайда болуы мүмкін. Кей жағдайларда жүзбе көпіршігінің жарылуы байқалады, аузынан ішкі мүшелерінің шығып тұруы.

      Пневмоқайнар көзінің ықпал етуіне уылдырық пен жас шабақтар сезімтал болып келеді. Уылдырық, дернәсіл және шабақтар үшін 200 дБ салыстырмалы 1 мкПа жоғары деңгейдегі пневмопушкадан тікелей жақындығы байқалады. Уылдырықтардың өлім-жітімі пневмопушкадан 5 м қашықтықта байқалады. Сары уызы бар дернәсілдер үшін өлім-жітім дәрежесі жоғары болып келеді, 2-3 м қашықтықта 40-50% деңгейінде ауытқиды. Өлім-жітімнің төмендігі сол қашықтықта анчоустар арасында тіркелген анчоустарда байқалады. Дернәсіл, шабақтарда дамуының кеш кезеңі эксперименталді зерттеулер бойынша камбалада тіркелді, 2 м арақашықтықта өлім-жітім дәрежесі 10-20%-ды құрайды. Постдернәсіл даму сатысында өлім-жітімнің жоғарғы деңгейі сондай-ақ, сейсмикалық көзден 1-2 м қашықтықта байқалды. Қайнар көздің 220 дБ (1 м ге 1мкПа сәйкес) пәрменділігінде камбаланың уылдырықтары мен дернәсілдері 1 м қашықтықта қырылып жатты, 2 м дейінгі қашықтықта зиян шекті.

      Итбалық. Әртүрлі елдерде қабылданған ұсыныстар бойынша сейсмобарлау кезінде немесе физикалық зиян келтіруден теңіз сүтқоректілерін қорғау мақсатында Қауіпсіздік Аймағы – Мониторингісі бекітілуі керек. Егер сейсмикалық зерттеу барысында теңіз сүтқоректілері кездессе жедел түрде акустикалық әсер етуді азайтатын шаралар қолдану керек, жануарлар аймақтан кетпейінше пневмопушкаларды тоқтатқан жөн.

      Биологиялық теңіздік ортада шығынды есептеу жоғарыда келтірілген "Балық қоры мен басқа да су жануарлары және олардың тіршілік ортасына әсер ететін жоспарлы және басқа қызмет атқарудан балық қоры мен олардың тіршілік ортасына тигізетін шығынның мөлшерін есептеу" 3 тараудағы формула арқылы жүргізіледі.

  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
9-қосымша

Ресей Федерациясының балық түрлері мен ұдайы өсіру объектілері
бойынша тиесілі капиталды салымдардың нормативтерінің үлгілері

      Ескерту. 9-қосымшаның орыс тіліндегі мәтініне өзгеріс енгізілді, мемлекеттік тілдегі мәтін өзгертілмейді – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Балық түрлері

Тиесілі капиталды салымдардың нормативтері мың руб./мың дана

Оның ішінде:

ҚМЖ

құрал-жабдық

жоба жұмыстары

басқалар

Еділ - Каспий балықшаруашылық бассейндері

Бекірелер (бассейіндік әдіс)

147,445

117,956

10,321

8,847

10,321

Бекірелер (комб.әдіс)

189,685

151,748

13,278

11,381

13,278

Бекірелер (тоғандық әдіс)

141,330

120,131

7,067

7,067

7,067

Бекірелер және майда балықтар БЗ

37,850

31,039

2,650

1,893

2,271

Албырттар

425,520

348,926

29,786

21,276

25,531

Майда балықтар УӨШ

0,775

0,659

0,039

0,039

0,039

Азов - Қара теңіз балықшаруашылық бассейндері

Бекірелер

302,320

241,856

21,162

18,139

21,162

Албырттар

1885,500

1470,690

94,275

131,985

188,550

Частиковые РЗ

28,560

23,419

1,999

1,428

1,714

Частиковые НВХ

0,440

0,374

0,022

0,022

0,022

Батыс балықшаруашылық бассейндері

Албырттар, балт. албырты (жаңа құр.)

1103,050

904,501

77,214

55,153

66,183

Албырттар, балт. албырты (реконструкция)

2095,800

1467,060

230,540

188,620

209,580

Солтүстік балықшаруашылық бассейндері

Албырттар, семга (жаңа құр.)

3050,310

2501,100

213,509

152,507

183,000

Албырттар, семга (реконструкция)

4434,872

3636,595

310,441

221,744

266,092

Батыс - Сібір балықшаруашылық бассейндері

Бекірелер

53,200

42,560

3,724

3,192

3,724

Ақсахалар

34,770

27,120

2,782

1,739

3,129

Байкал балықшаруашылық бассейндері

Ақсахалар

7,430

6,093

0,520

0,372

0,446

Қиыр Шығыс балықшаруашылық бассейндері

Албырттар, горбуша, кета (жаңа құр.)

15,600

10,920

1,092

1,560

2,028

Албырттар, горбуша, кета (реконструкция)

5,120

3,584

0,358 0,666

0,512


  Балық ресурсына келтірілетін
және келтірілген, оның ішінде
болмай қоймайтын зиянды өтеудің
орнын толтыру әдістемесіне
10-қосымша

"Бюджетке салық және басқа міндетті төлемдер"
(Салық кодексі 10 желтоқсаннан 2008 ж № 100-IV) Қазақстан Республикасы
Балық аулау объектісі болып табылатын жануарлар түрлерін
пайдаланудағы төлем көлемі

      Ескерту. 10-қосымша алып тасталды – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 11.05.2017 № 197 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Об утверждении Методики возмещения компенсации вреда, наносимого и нанесенного рыбным ресурсам, в том числе и неизбежного

Приказ Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 31 мая 2013 года № 154-Ө. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 1 июля 2013 года № 8532. Утратил силу приказом Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан - Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 21 августа 2017 года № 341.

      Сноска. Утратил силу приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 21.08.2017 № 341 (вводится в действие по истечении десяти календарного дня после дня его первого официального опубликования).

      В соответствии с подпунктом 2) пункта 3 статьи 17 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2004 года "Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира" ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Методику возмещения компенсации вреда, наносимого и нанесенного рыбным ресурсам, в том числе и неизбежного.

      2. Комитету рыбного хозяйства Министерства охраны окружающей среды Республики Казахстан (Мусабаев Х.Ш.) обеспечить в установленном законодательством порядке государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан и его официальное опубликование.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на Вице-министра охраны окружающей среды Республики Казахстан Нысанбаева Е.Н.

      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня его первого официального опубликования.

Министр

Н. Каппаров


  Утверждена
приказом Министра
охраны окружающей среды
Республики Казахстан
от 31 мая 2013 года № 154-Ө

Методика возмещения компенсации вреда, наносимого и нанесенного рыбным ресурсам, в том числе и неизбежного

      Сноска. Заголовок в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).


1. Общие положения

      1. Настоящая Методика возмещения компенсации вреда, наносимого и нанесенного рыбным ресурсам, в том числе и неизбежного (далее -Методика), разработана в соответствии с подпунктом 2) пункта 3 статьи 17 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2004 года "Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира" и определяет размер вреда, наносимого и нанесенного рыбным ресурсам и другим водным животным, в результате нарушения законодательства Республики Казахстан, в том числе аварийных ситуаций техногенного характера, а так же неизбежного вреда при проектировании и осуществлении хозяйственной и иной деятельности, влияющей на состояние рыб и среду их обитания.

      Сноска. Пункт 1 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      2. Возмещение вреда причиненного рыбным ресурсам, предусматривает его определение, как в натуральном выражении (килограмм, тонна), исходя из последствий многостороннего воздействия негативных факторов на состояние рыбных ресурсов, так и в денежном выражении (тенге), исходя из затрат на восстановление нарушенного состояния рыбных ресурсов.

      3. Методика составлена для подсчета той части вреда, определение которой поддается количественному учету.

      4. В настоящей Методике предусматриваются следующие расчеты и определения размера причиненного вреда рыбным ресурсам и другим водным животным:

      1) расчет вреда, причиненного рыбным ресурсам и другим водным животным в результате нарушения законодательства Республики Казахстан, а также в результате аварийных ситуаций техногенного характера;

      2) расчет вреда рыбному хозяйству, причиненного в результате гибели рыбы, беспозвоночных, морского зверя;

      3) расчет размера вреда, от потери прироста рыбных ресурсов в случае гибели кормовых организмов в рыбохозяйственном водоеме;

      4) расчет ущерба промысловым запасам нанесенный снижением рыбопродуктивности в результате ухудшения условий обитания и воспроизводства;

      5) определение вреда рыбным ресурсам и другим водным животным в результате аварийных разливов углеводородного сырья (нефти) или его производных;

      6) расчет размера неизбежного вреда рыбным ресурсам и другим водным животным при проектировании и осуществлении хозяйственной и иной деятельности, влияющей на состояние рыб и среды их обитания;

      7) вложений финансовых средств (расчет финансовых вложений) на осуществление мероприятий по компенсации неизбежного вреда, наносимого, нанесенного рыбным ресурсам и другим водным животным, при проектировании и осуществлении хозяйственной и иной деятельности.

      5. В настоящей Методике используются следующие понятия:

      1) специализированные воспроизводственные объекты - рыбоводные заводы, рыбопитомники, нерестово-вырастные хозяйства, инкубационные цеха;

      2) коэффициент эффективности рыбозащитных устройств – одна из их проектных характеристик – выражается отношением (в процентах) количества рыб (икры, личинок, молоди), гибель которых предотвращается рыбозащитными устройствами, к числу рыб, которые погибли бы в водозаборном сооружении (водозаборе) без оборудования его рыбозащитными устройствами. Определяется различными способами в зависимости от устройства водозабора и типа рыбозащитного устройства;

      3) рыбопродуктивность – свойства водоема воспроизводить в течение года определенную величину биомассы рыб. Различают биологическую (в исследованиях биологической продуктивности водоемов - количество биомассы, производимое организмами за единицу времени на единицу площади) и промысловую рыбопродуктивность. Определяется в весовых единицах, отнесенных к площади, обычно в килограммах на гектар (далее - кг/га);

      4) рыбоводно-мелиоративные мероприятия – комплекс мероприятий, направленных на улучшение условий обитания рыб и условий эксплуатации водоемов, который включает в себя комплекс мероприятий, проводимых вне водоемов и в самих водоемах: зарыбление молодью ценных рыб, устройство искусственных нерестилищ, выкос излишней растительности, расчистка родников, углубление и расчистка проток, служащих для прохода рыб на пойменные нерестилища и другие;

      5) промысловый возврат от рыбоводно – мелиоративных мероприятий – уловы рыбы, ежегодно получаемые от выпуска молоди или другого рыбопосадочного материала, либо обеспечиваемые теми или иными рыбоводно–мелиоративными мероприятиями;

      6) рыбопропускные сооружения – сооружения, предусматриваемые в комплексе гидроузлов (рыбоходы, рыбоподъемники, накопители) для пропуска или пересадки в верхней бьеф поднимающихся для размножения производителей проходных рыб, а также для ската молоди;

      7) бентос – совокупность организмов, обитающих на грунте и в грунте водоемов;

      8) биомасса удельная – количество живых организмов в весовом выражении на единицу площади или объема водоема;

      9) гидробионты – организмы, постоянно обитающие в водной среде (планктон, бентос, рыбы);

      10) запас рыбы общий – общая численность или биомасса рыб всех видов и возрастных категорий в данном водоеме (понятие используется при изучении закономерностей биологической продуктивности водоемов и динамики численности рыб);

      11) биологическое разнообразие животного мира – разнообразие объектов животного мира в рамках одного вида, между видами и разнообразие экологических систем;

      12) рыбы полупроходные – постоянно обитающие в умеренно осолоненных районах моря, но на нерест заходящие в опресненные придельтовые участки, дельты и низовья рек;

      13) метод интерполяции – построение графиков (функций) изменений параметра по известным данным, для определения по графику (или вычисления по функции) искомых данных;

      14) рыбопродуктивность промысловая – годовой улов рыбы, возможный по состоянию рыбных запасов, отнесенный к площади водоема. Фактическая промысловая рыбопродуктивность, помимо состояния рыбных запасов, зависит также от интенсивности и структуры рыболовства и может быть ниже или выше расчетной;

      15) продукция – прирост биомассы организмов за определенный промежуток времени на единицу площади или объема, складывающийся как из прироста сохранившихся, так и элиминированных особей;

      16) рыбы проходные – постоянно обитающие в море, но на нерест заходящие в реки. Развитие половых продуктов, нерест инкубация икры и первые этапы развития молоди этих рыб проходят только в пресной воде, а нагул взрослых особей – в соленой морской;

      17) компенсационные мероприятия – мероприятия по восстановлению численности рыбных ресурсов и других водных животных, среды их обитания, осуществляемые для возмещения наносимого и нанесенного вреда, в том числе и неизбежного;

      18) планктон – совокупность пассивно плавающих в толще воды организмов, не способных к самостоятельному передвижению на значительные расстояния;

      19) численность удельная – количество живых организмов в экземплярах или штуках на единицу площади или объема водоема;

      20) рыбы частиковые – условная промысловая категория, объединяющая рыб разных семейств и экологических групп. Этимология термина от слов "частая" (то есть мелкоячейная) сеть, прежде использовавшаяся в основном для промысла этих рыб. В настоящее время категория "крупный частик" объединяет улов леща, сазана, щуки, судака, жереха, сома и других относительно крупных рыб. Категория "мелкий частик" – уловы окуня, плотвы, густеры, карася, чехони. Осетровые, лососевые, сиговые, сельди, а также вобла, тарань и массовые мелкие рыбы – снеток, корюшка, тюлька, килька в категорию "частик" не входят;

      21) природоохранные мероприятия – мероприятия по сохранению биологического разнообразия и целостности сообществ рыбных ресурсов и других водных животных в состоянии естественной свободы, воспроизводство рыбных ресурсов и других водных животных, включая искусственное разведение, в том числе ценных, редких и находящихся под угрозой исчезновения, с последующим их выпуском в среду обитания;

      22) испарение – переход части углеводородов в воздушную среду. В дальнейшем эта часть не оказывает воздействия на рыбные ресурсы, других водных животных и в расчетах вреда не учитывается;

      23) растворение и эмульсификация – переход части углеводородов в водную среду. Эта часть является основным фактором воздействия;

      24) сорбция – осаждение части углеводородов или других отравляющих веществ или соединений на твердых частицах и переход в донные осадки. Эта часть является дополнительным фактором воздействия.

      25) K1 – коэффициент промыслового возврата – часть наблюдаемых организмов (икры, личинок, молоди) в процентах, которая доживет до промысловых размеров или до половой зрелости;

      26) k2 – кормовой коэффициент – доля биомассы корма переходящая в биомассу потребителя;

      27) k3 – показатель предельно возможного использования кормовой базы - процент максимально возможного нахождения и выедания корма при средней пищевой активности потребителя;

      28) Ki – коэффициент выживаемости – определяется как процент выживших организмов к общему количеству наблюдаемых, соответственно 100-Ki - коэффициент смертности;

      29) Р/В – коэффициент – показатель увеличения биомассы в результате процессов внутривидового продуцирования (размножение, рост).

2. Расчет вреда, причиненного рыбным ресурсам и другим
водным животным в результате нарушения законодательства
Республики Казахстан, а также в результате аварийных
ситуаций техногенного характера

      6. Расчет вреда, причиненного рыбным ресурсам и другим водным животным в результате хозяйственной деятельности, а также аварийных ситуаций техногенного характера применяется в случаях гибели рыб, беспозвоночных и морского зверя, уменьшения рыбопродуктивности (общей и/или промысловой), ухудшения условий обитания и воспроизводства гидробионтов и морских млекопитающих в рыбохозяйственных водоемах, в связи с полной или частичной/временной утратой свойств и/или мест нереста и размножения, нагула, зимовки и путей их миграции в результате:

      1) ведения производства с нарушением требований законодательства Республики Казахстан хозяйственной и иной деятельности (эксплуатация, строительство, реконструкция, капитальный ремонт предприятий, сооружений и других объектов, забор воды из водных объектов рыбохозяйственного значения без принятия мер по предотвращению попадания рыбных ресурсов в водозаборные устройства и сооружения, производство работ в рыбохозяйственных водоемах и или (участках), в водоохранных зонах водных объектов и их полосах с нарушением законодательства);

      2) аварийных ситуаций, антропогенного загрязнения среды обитания рыбных ресурсов и других водных животных, вредными веществами и углеводородным сырьем и его производными (разливами нефти, топлива, кислот, щелочи и другие вещества), отходами производства и потребления, сброса в рыбохозяйственные водоемы и/или (участки), водоохранные зоны вредных веществ, предельно допустимые концентрации которых в водах рыбохозяйственных водоемов и/или (участков) не регламентированы.

      7. Вред (ущерб) рыбным ресурсам и другим водным животным, причиненный в результате нарушения законодательства Республики Казахстан хозяйственной и иной деятельности (эксплуатация, строительство, реконструкция, капитальный ремонт предприятий, сооружений и других объектов, забор воды из водных объектов рыбохозяйственного значения без принятия мер по предотвращению попадания рыбных ресурсов в водозаборные устройства и сооружения, производство работ в рыбохозяйственных водоемах и/или (участках), в водоохранных зонах водных объектов и их полосах с нарушением законодательства) может выражаться в:

      1) гибели рыб (промысловой, молоди, личинок и икры), морского зверя (половозрелого и детенышей) и беспозвоночных (на всех стадиях развития), а также незаконном изъятии этих объектов из водоемов;

      2) потере прироста рыбных ресурсов в результате гибели кормовых организмов (планктон, бентос), обеспечивающих прирост и жизнедеятельность рыбных ресурсов;

      3) ухудшении условий обитания и воспроизводства рыбных ресурсов и других водных животных (утрата мест нереста и размножения, зимовки, нагульных площадей, нарушение путей миграции, ухудшение гидрохимического и гидрологического режимов).

      Размер вреда (ущерба), причиненного рыбным ресурсам и другим водным животным, определяется в денежном выражении (тенге) и является суммарной величиной понесенных убытков, в том числе затрат на восстановление нарушенного состояния рыбных ресурсов.

      Вред (ущерб) определяется одинаково как для освоенных (закрепленных), так и неосвоенных (резервных) рыбохозяйственных водоемов.

      Полный вред (ущерб), причиненный рыбным ресурсам и другим водным животным в результате нарушения законодательства, не поддается определению из-за сложности количественного и денежного учета всего комплекса неблагоприятных факторов, влияющих на воспроизводство рыбных ресурсов и других водных животных, а также вторичных (сопутствующих) и тяжело прогнозируемых последствий, проявляющихся в течение длительного времени.

      Вред, вызванный вторичными последствиями нарушения законодательства Республики Казахстан, может значительно превышать прямые (рассчитанные) потери, так как запасы объектов промысла являются самовосстанавливающейся системой, которая без затрат обеспечивает общество пищевыми и сырьевыми ресурсами практически в течение неограниченного времени.

      8. Основными исходными данными для расчета вреда, нанесенного рыбному хозяйству нарушением законодательства Республики Казахстан служат акты, донесения, рапорты, служебные записки, фотографии, видеосъемки и другие документы, прямые подсчеты и измерения, результаты контрольных, научно-исследовательских ловов, составленные уполномоченными на то должностными лицами, а также официальные сведения научно-исследовательских организаций о состоянии запасов данного объекта и по другим аспектам вреда.

      9. В качестве исходных данных для расчета вреда (ущерба), рыбным ресурсам и другим водным животным применяются следующие показатели:

      1) количество погибших икры, личинок, молоди, взрослых особей;

      2) средние размерно–весовые показатели взрослых особей в районе воздействия;

      3) площадь (объем) негативного воздействия (мест нереста и размножения, зимовки, нагульных площадей, нарушение путей миграции);

      4) гидрохимические и гидрологические характеристики водного объекта до и после негативного воздействия;

      5) количественный и качественный состав рыбных ресурсов до и после негативного воздействия;

      6) коэффициенты промыслового возврата от икры, личинок, молоди, погибших рыбных ресурсов;

      7) кормовые коэффициенты планктонных и бентосных организмов;

      8) рыбопродуктивность водного объекта или его отдельного участка (общая и/или промысловая по видам рыбных биоресурсов);

      9) доля самок в популяции, их средняя плодовитость, кратность нереста рыб или щенки млекопитающих за половозрелый период жизни;

      10) размеры возмещения вреда определяются на основании приказа исполняющего обязанности Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 27 февраля 2015 года № 18-03/158 "Об утверждении размеров возмещения вреда, причиненного нарушением законодательства Республики Казахстан в области охраны, воспроизводства и использования животного мира" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 10929) (далее – Приказ).

      Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      10. Источниками получения исходных данных, используемых в счетах вреда, являются факты гибели рыбных ресурсов и других водных животных и загрязнения среды их обитания, результаты обследований, исследований, лабораторных анализов и экспертиз, проводимых в рамках мероприятий по контролю и надзору, государственного мониторинга рыбных ресурсов, производственного экологического контроля, данные научно-исследовательских, экологических проектных организаций и подразделений уполномоченного органа в области охраны рыбных ресурсов Республики Казахстан, а также данные из коэффициентов промыслового возврата от икры, личинок и молоди промысловых рыб в рыбохозяйственных водоемах согласно приложению 1, коэффициентов кормовой базы рыб согласно приложению 2, биологических характеристик основных видов рыб и морского зверя согласно приложению 3, по максимально возможным объемам разлившихся углеводородов (нефти и нефтепродуктов) для различных объектов согласно приложению 4, и размеров возмещения вреда, причиненного нарушением законодательства об охране, воспроизводстве и использовании животного мира согласно Приказа.

      Сноска. Пункт 10 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

3. Расчет вреда рыбному хозяйству, причиненного
в результате гибели рыбы, беспозвоночных, морского зверя

      11. На первом этапе, вред (ущерб) рыбным ресурсам причиненный в результате гибели рыбы (половозрелых, молоди, личинок и икры), беспозвоночных, морского зверя (половозрелых и детенышей) определяется следующим образом:

      1) для рыб по формуле:

      N1 = Z x n0 x P (1), где:

      N1 – величина вреда (ущерба), в денежном выражении, причиняемого гибелью особей;

      Z – размеры возмещения за 1 (один) килограмм (далее – кг) рыбы определяются на основании Приказа, на момент нанесения вреда;

      Р – средний вес промысловой (половозрелой) особи, кг;

      n0 – общее количество погибших особей, приведенных к промысловым (половозрелым) особям, штук;

      n0 = n + (n1 x k1)/100 + (n2 x k2)/100;

      n – количество промысловых (половозрелых) особей, штук;

      n1 – количество погибших личинок, штук;

      n2 – количество погибшей икры, штук;

      k1 – коэффициент промыслового возврата от личинок, %;

      k2 – коэффициент промыслового возврата от икры, %;

      2) для морского зверя по формуле:

      N1 = n x Z (2), где:

      N1 – величина вреда (ущерба), причиненного гибелью зверей;

      n – количество погибших зверей, штук;

      Z – размеры возмещения за 1 особь определяются на основании Приказа, на момент нанесения вреда;

      3) для беспозвоночных по формуле:

      N1 = P x Z, (3), где:

      N1 – величина вреда (ущерба), причиненного гибелью беспозвоночных;

      Р – общий вес погибших беспозвоночных, кг;

      Z – размеры возмещения за 1 (один) кг определяются на основании Приказа, на момент нанесения вреда.

      Сноска. Пункт 11 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      12. На втором этапе определяется величина вреда (ущерба) от потери потомства:

      1) для рыб, беспозвоночных по формуле:

      N2 = (n0 x Q x k2 x P x r x C) / 10000 x Z (4), где:

      N2 – величина вреда (ущерба), нанесенного потерей потомства;

      n0 – общее количество погибших особей, рассчитанное по формуле (1), штук;

      Q – средняя плодовитость особи среднего промыслового (половозрелого) веса, штук, (личинок, икринок);

      P – средний вес промысловой (половозрелой) особи, кг;

      k2 – коэффициент промыслового возврата от икры, %;

      r – доля самок в промысловой (половозрелой) части стада;

      С – кратность нереста, год:

      С = H - h (5) где:

      Н – средний возраст особей в промысловых уловах;

      h – средний возраст наступления половозрелости;

      2) для морского зверя по формуле:

      N2 = n x Q x C x Z (6), где:

      N2 – величина вреда (ущерба), от потери потомства;

      N – количество погибших самок, штук;

      Q – средняя плодовитость самки, штук детенышей;

      С – кратность щенки, раз;

      Z – размеры возмещения за 1 (один) кг рыбы и морского зверя определяются на основании Приказа, на момент нанесения вреда.

      Сумма величин непосредственных потерь и потерь потомства в относительном выражении принимается за общий вред рыбным ресурсам и другим водным животным, причиненный в результате гибели или незаконного их изъятия.

      Сноска. Пункт 12 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4. Расчет размера вреда от потери прироста рыбных ресурсов в
случае гибели кормовых организмов в рыбохозяйственном водоеме

      13. Все гидробионты имеют свои жизненные циклы воспроизводства. Коротко цикличные животные имеют малую продолжительность жизни и небольшие промежутки между периодами размножения, что позволяет их популяциям быстро восстанавливать свою численность после прекращения неблагоприятного периода. Другие животные живут дольше, но размножаются один раз в год, в определенный сезон и поэтому восстанавливаются после воздействия значительно дольше. Поэтому размер вреда (ущерба), от потери прироста рыбных ресурсов вызванного гибелью кормовых планктонных и бентосных организмов выполняется отдельно по каждой группе кормовых организмов и затем суммируется. В таблице 5 приложения 4 даны сроки восстановления разных групп кормовых гидробионтов после неблагоприятного воздействия.

      14. Показатели удельной биомассы гидробионтов существенно изменяются в зависимости от сезона года, района обитания и степени выедания хищниками. Удельная биомасса определяется на месте, путем отбора проб вне зоны нарушения природоохранного законодательства. Допускается использование данных научно-исследовательских и мониторинговых работ в данном районе или свежих литературных данных. В таблице 6 приложения 4 приведены среднемноголетние показатели удельной биомассы основных групп кормовых гидробионтов по Северному Каспию.

      15. Биомасса погибших в результате нарушения законодательства гидробионтов определяется для планктонных организмов по формуле:


(7), где:

      Bp – биомасса планктонных гидробионтов, тонн;

      Vp – объем воздействия, м3;

      qp – удельная биомасса, миллиграмм на метр кубический (далее – мг/ м3);

      k – процент гибели от воздействия, %;

      T – продолжительность воздействия, лет;.

      1000000000 – коэффициент перевода миллиграмм в тонны.

      Для бентосных организмов (макробентос, мейобентос) биомасса погибших определяется по формуле:


(8), где:

      Bb – биомасса бентических гидробионтов, тонн;

      Sb – площадь воздействия, м2;

      qb – удельная биомасса, гр/ м2;

      k – процент гибели от воздействия, %;

      T – продолжительность воздействия, лет.

      1000000 – коэффициент перевода гр/тонн.

      16. Пересчет биомассы кормовых гидробионтов в биомассу рыбной продукции производится с применением кормовых коэффициентов перевода органического вещества по трофической цепи. Эти коэффициенты разрабатываются научно–исследовательскими организациями на основе натурных и лабораторных исследований за процессами продуцирования и элиминации органического вещества в пищевых взаимоотношениях гидробионтов. В приложении 2 приводятся коэффициенты кормовой базы рыб рекомендованные к применению для Каспийского моря. Пересчет в рыбопродукцию проводится для каждой группы кормовых гидробионтов по формуле:


(9), где:

      Br– биомасса рыбной продукции, тонн;

      Bk – биомасса кормовых гидробионтов, тонн;

      P/B – коэффициент продуцирования;

      k1 – кормовой коэффициент перевода полученной продукции в рыбопродукцию;

      k2 – показатель использования кормовой базы рыбами (%).

      17. Полученная расчетная биомасса рыбопродукции распределяется по наиболее массовым видам рыб, обитающих в районе аварийного разлива, пропорционально встречаемости этих рыб в контрольных уловах. В таблице 7 приложения 4 даны проценты встречаемости различных видов рыб при мониторинговых исследованиях Северного Каспия за последние 10 лет, эти соотношения можно использовать при отсутствии данных по конкретному участку.

5. Расчет ущерба промысловым запасам нанесенный
снижением рыбопродуктивности в результате ухудшения
условий обитания и воспроизводства

      18. Ущерб рыбным ресурсам и другим водным животным нанесенный в результате ухудшения условий обитания и воспроизводства (утрата мест размножения, зимовки, нагула, нарушение путей миграции, ухудшение гидрологического и гидрохимического режимов рыбохозяйственных водоемов) определяется на основании показателей рыбопродуктивности водоема и/или (участка) по каждому виду (или по рыбопродуктивности водных объектов, имеющих аналогичные условия обитания рыб и рыбохозяйственное значение).

      19. Размер вреда (ущерба) рыбным ресурсам и другим водным животным, причиненного ухудшением среды обитания и условий воспроизводства (утрата мест размножения, зимовки, нагульных площадей, нарушение путей миграции, ухудшение гидрохимического и гидрологического режимов водоемов рыбохозяйственного значения) определяется в случае, когда непосредственные потери рыбных ресурсов и других водных животных не наблюдаются, отсутствуют достаточно выраженные потери кормовых организмов, а последствия нарушения законодательства сказываются по истечении времени посредством снижения биопродуктивности рыбохозяйственных водоемов.

      20. При потере биопродуктивности части рыбохозяйственных водоемов необходимо установить, какое значение имеет эта часть для формирования запасов рыбных ресурсов рыбохозяйственного водоема и или (участка) в целом. Поскольку биопродуктивность определяется условиями существования биоресурсов на каждом из этапов годового цикла (нерест, нагул, зимовка), то расчет ущерба, проводится отдельно по каждому этапу. Величина ущерба принимается по этапу, на котором причиняется наибольший ущерб, остальные этапы из оценки исключаются во избежание повторного счета. Расчет производится для каждого вида рыбных ресурсов и других водных животных, отдельно (или по группам экологически близких видов), а затем суммируется.

      21. Вред, причиненный ухудшением условий обитания и воспроизводства, определяется для всех объектов промысла по формуле:

      NB = S x (B - B1) x Z, (10), где:

      NB – величина вреда (ущерба), от ухудшения условий воспроизводства ресурса;

      S – площадь, на которой проявляется действие неблагоприятных факторов, в гектарах (далее – га);

      В – продуктивность участка по данному промысловому объекту до начала действия неблагоприятного фактора, кг/га;

      B1 – продуктивность участка по данному промысловому объекту после действия неблагоприятного фактора, кг/га;

      Z – размеры возмещения за 1 кг рыбы и морского зверя определяются на основании Приказа.

      В том случае, если данный участок имеет промысловое значение, продуктивность рассчитывается, путем деления количества добываемой на участке продукции определенного вида на площадь. Если на участке промысел не производится (зоны запрета, заповедники, не закрепленные промысловые участки), за продуктивность принимается биомасса продукции определенного вида на единицу площади.

      Сноска. Пункт 21 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      22. При определении полного вреда (ущерба), причиненного рыбному хозяйству в результате нарушения законодательства об охране рыбных запасов допускается суммирование вреда, от гибели и незаконного изъятия с ущербом, от ухудшения условий воспроизводства только в том случае, если они рассчитаны для разных видов промысловых объектов.

      Определение вреда, несколькими способами для одного вида объекта промысла не допускается.

      23. В том случае, если снижение запасов объектов промысла под влиянием неблагоприятных факторов проявляется в течение периода до 3 лет, рассчитанный по приведенной формуле (10), умножается на число лет, в течение которых действуют эти факторы. При этом юридические и физические лица, причинившие ущерб, обязаны осуществить мероприятия по компенсации вреда (как правило, не требующие капитальных вложений) в размере суммы возмещения вреда. Если же они не выполнили мероприятия по компенсации вреда, то с них взыскивается сумма возмещения вреда, соответственно, полностью или за вычетом суммы, затраченной на проведение мероприятий по компенсации вреда.

      24. При потере или сокращении запасов объектов промысла на срок более 3 лет возникает необходимость восполнения потерь путем проведения мероприятий капитального характера. При этом общий ущерб, определяется суммированием величины нанесенного вреда за весь период до завершения строительства компенсационных объектов.

6. Определение вреда рыбным ресурсам и другим
водным животным в результате аварийных разливов
углеводородного сырья (нефти) или его производных

      Параграф 1.

      Определение масштабов воздействия

      25. Определение масштабов воздействия проводится поэтапно, через:

      1) определение объема разлива;

      2) определение динамических параметров разлива;

      3) определение объема и площади воздействия;

      4) определение дополнительных объема и площади воздействия (в случаях не принятия мер по предотвращению распространения разлива и сохранения его токсичных компонентов в течение длительного времени в воде и донных отложениях).

      26. Величина разлива в тоннах или кубометрах определяется по данным приборов учета природопользователя (оператора, подрядчика или субподрядчика, перевозчика) или по данным прямых замеров или по нормативам максимально возможных разливов (таблица 1, приложение 4) или по результатам визуальных наблюдений (таблица 2, приложение 4).

      27. Разлив углеводородного сырья или его производных в водной среде является динамичной системой, активно взаимодействующий с окружающей средой за счет различных физико-химических процессов происходящих на границе сред. Основными из них впервые часы разлива (4-24 часа в зависимости от свойств углеводородов и температуры) являются испарение, растворение, эмульсификация и сорбция.

      В дальнейшем эти процессы резко замедляются, не прекращаясь до полного исчезновения составляющих компонентов разлива в результате биохимического разложения. Отследить динамику этих процессов в естественных условиях аварийной ситуации путем прямых замеров достаточно сложно. Обычно для этого используются результаты компьютерного моделирования, но такие модели достаточно сложны и обладают невысокой точностью. При невозможности получения данных по процентному разделению разлива по средам, можно воспользоваться подходящими данными из таблицы 3 приложения 4.

      По такому процентному разделению определяются для расчетов окончательные массы нефти в различных средах:

      Мr – масса в тоннах растворившейся и эмульгировавшей нефти в воде;

      Мg– масса сорбированной и агрегированной нефти, осевшей на дно;

      Мz – масса оставшейся на поверхности нефти.

      Воздействие углеводородов и других ядохимикатов на различные живые организмы обладает видоспецифичностью, зависит от этапа развития каждого организма и от ряда абиотических факторов.

      Определение объема и площади воздействия параметров напрямую связано со степенью отравляющего воздействия нефтепродуктов на живые организмы. Сама нефть представляет собой сложную многосоставную смесь различных соединений органического происхождения, от эфиров и парафинов до асфальтенов, сильно различающаяся по составу на разных месторождениях.

      Упрощенная систематика наиболее вероятных углеводородов представлена в таблице 4 приложения 4.

      28. Существует множество источников, описывающих воздействие углеводородов на различные организмы, но разброс и неоднозначность таких данных очень велики. При отсутствии надежных данных, в качестве предосторожного подхода, предлагается пользоваться следующими допущениями:

      1) 100% летальная концентрация нефти в воде для планктонных организмов и донных организмов на глубинах менее 2 метров под площадью нефтяного пятна при многочасовом воздействии равна 20 ПДК (предельно - допустимая концентрация) 1 мг/литр или 1 гр/м3 (wp);

      2) 100% летальная концентрация нефти в донных отложениях для донных организмов при многочасовом воздействии равна 1 грамм на килограмм (далее - гр/кг) (wb);

      3) 100% потеря рыбопродуктивности (промысловой) на водоемах над глубинами менее 2 метров, в речных системах на акватории распространения пятна и на площади воздействия на донные организмы до начала восстановления кормовой базы.

      Объем воздействия на планктонные организмы определяется по формуле:


(11), где:

      Vp – объем воздействия, м3;

      Mr– масса растворенных углеводородов (нефти, дизельного топлива и других производных), тонн;

      wp – летальная концентрация углеводородов в воде, мг/литр.

      Площадь воздействия на донные организмы определяется по формуле:


(12), где:

      Sb – площадь воздействия, м3;

      Mg – масса сорбированной углеводорода (например нефти), тонн;

      p – плотность разлитого продукта (смотреть таблицу 4, приложение 4);

      h – глубина проникновения его в донные отложения, (0,1 метр);

      wb – летальная концентрация углеводородов в донных отложениях, (1 гр/кг).

      Площадь загрязненного (нефтяного или ее производных) пятна определяется по формуле:


(13), где:

      Mz – масса оставшихся на поверхности углеводородов;

      p – плотность разлитого продукта (таблица 4, приложение 4);

      1 – толщина нефтяной пленки, миллиметр.

      Необходимость в определении дополнительных объема и площади возникает в тех случаях когда:

      1) не проводится никаких мероприятий по ликвидации разлива. В этом случае, при нахождении разлива на глубинах более 2 метров вся масса нефти оставшаяся на поверхности переводится в объем загрязненной воды по формуле 11, а при нахождении разлива на глубинах менее 2 метров, остаточная масса разлива делится пополам и соответственно переводится в объем и площадь по формулам 11 и 12;

      2) происходит прорыв промыслового нефтепровода проложенного по дну в траншее. В этом случае донные осадки в месте аварии пропитываются нефтью и служат дополнительным фактором загрязнения. Насыщение донных осадков нефтью наиболее вероятно в зоне с диаметром равным ширине траншеи обычно 10-15 метров из-за более рыхлых грунтов в траншее. Грунт, насыщенный нефтью будет загрязнять метровый слой воды над дном. Вода будет постоянно сменяться под воздействием течений.

      Таким образом, загрязнение воды будет происходить весь период до биохимического разложения нефти в грунте (5 лет) или до проведения рекультивационных мероприятий по удалению и переработке загрязненных грунтов. Дополнительный объем загрязненной воды рассчитывается по формуле:


(14), где:

      Vp – объем дополнительного воздействия, м3;

      с – скорость течения, метров в секунды;

      l – диаметр зоны загрязнения (ширина траншеи), метр;

      t – время до прекращения загрязнения, сутки;

      3600 – перевод секунд в часы.

      29. Дальнейшее определение размера ущерба (вреда) от потери прироста рыбных ресурсов в случае гибели кормовых организмов изложено в главе 4.

      Параграф 2.

      Расчет вреда от потери потомства рыб

      30. Для учета отдельных неблагоприятных последствий нанесенного разливом нефти ущерба, необходимо произвести расчеты не только прямого вреда рыбным запасам, но и ущерб от потери потомства рыб, которое не появиться на свет. Для этого биомасса рыб по видам, рассчитанная согласно раздела 1, переводится в численность, путем деления на среднюю массу половозрелого экземпляра каждого вида (группы видов). Потери потомства рассчитываются согласно пункта 10 главы 3.

      31. В тех случаях, когда причины аварийной ситуации (разлива) являются не техногенными, а природно-климатическими или другими форс-мажорными обстоятельствами непреодолимой силы, то нанесенный вред считается неизбежным и расчет вреда от потери потомства рыб не производится. В этом случае дальнейшее определение размера ущерба (вреда) ведется согласно главы 7.

      Примеры расчета ожидаемого вреда (ущерба) рыбным ресурсам и другим водным животным, в результате аварийных ситуаций представлены в приложении 6.

      Параграф 3.

      Методология сбора фактических данных для подсчета

      погибших рыб на загрязненной акватории и береговой полосе

      32. Определяется зона (протяженность загрязненного участка) для подсчета от первого обнаруженного экземпляра погибших рыб до последнего.

      33. При обнаружении рыб на береговой линии просчет гидробионтов ведется по контрольным маршрутам, общая протяженность которых должна составлять не менее 10% всей протяженности обнаружения. Маршруты должны быть равномерно распределены по всей протяженности обнаружения и их не должно быть меньше трех. Данные подсчетов по контрольным маршрутам усредняются и пересчитываются на всю протяженность обнаружения.

      34. При обнаружении погибших рыб на акватории водоема и/или (участка) просчет может проводиться как по контрольным маршрутам, так и по контрольным площадям. В первом случае в зоне подсчета проводятся с судна два контрольных маршрута расположенных крестообразно, перпендикулярно друг к другу. Подсчет рыб проводится не только с учетом пройденного расстояния, но и с учетом расстояния прямой видимости для пересчета на площадь наблюдения. Количество обнаруженных погибших рыб пропорционально экстраполируется на всю площадь зоны подсчета. Площадь зоны (S) при приблизительно равной длине контрольных маршрутов определяется как площадь круга по формуле:


, где R = 1/2 протяженности одного маршрута.

      При разнице длин маршрутов более чем в 2 раза площадь определяется как площадь эллипса по формуле:


, где a и b соответственно протяженности длинного и короткого маршрутов.

      Просчет по контрольным площадкам проводится путем разбивки зоны подсчета на квадраты и обследования не менее 5 квадратов, выбранных случайным образом, суммарной площадью не менее 10% от общей площади зоны. Результаты обследования усредняются и экстраполируются на всю площадь зоны просчета.

      Полученная в результате общая численность погибших гидробионтов по видам, является показателем вреда в натуральном выражении.

      35. Продуктивность гидробионтов очень изменчива и зависит не только от их видовой принадлежности и особенностей биологии, но и от целого ряда внешних факторов, среди которых наиболее существенными являются сезонная изменчивость, воздействие погоды и климатических изменений, влияние хищников и промысла. Для достоверного определения снижения продуктивности в результате нарушения природоохранного законодательства необходимо проведение специальных исследований и сравнение их результатов с эталонными показателями. Для этого требуется соблюдение определенных условий:

      1) зона отбора проб должна топографически соответствовать месту нарушения природоохранного законодательства;

      2) убедительным может считаться снижение естественной продуктивности в 2 и более раза;

      3) характер правонарушения должен соответствовать механизму неблагоприятного воздействия на гидробионтов.

      36. Для получения данных по продуктивности и определения размеров зоны воздействия необходимо провести отбор проб. Пробы отбираются по каждой из наиболее важных групп гидробионтов (фитопланктон, зоопланктон, ихтиопланктон, зообентос) по стандартным гидробиологическим и ихтиологическим методикам. Количество необходимых проб для каждой группы зависит от возможных размеров зоны воздействия:

      1) при радиусе зоны воздействия до 500 метров – необходимо не менее 5 проб;

      2) при радиусе зоны воздействия до 1000 метров – необходимо не менее 9 проб;

      3) при радиусе зоны воздействия до 3000 метров – необходимо не менее 17 проб;

      4) при радиусе зоны воздействия до 5000 метров – необходимо не менее 25 проб.

      37. Отбор проб производится по крестообразным перпендикулярным азимутам, пересекающимся в центре зоны воздействия. Полученные удельные биомассы гидробионтов усредняются и принимаются за продуктивность на площади исследуемой зоны воздействия.

      38. В качестве эталонных показателей для сравнения и определения величины потерь могут быть использованы среднемноголетние показатели продуктивности данного участка за последние 3-5 лет при условии совпадения месяца отбора проб, или пробы, отобранные синхронно с остальными пробами, но на станциях расположенных вокруг зоны воздействия правонарушения, на расстоянии, исключающем его воздействие. Необходимое количество таких эталонных проб так же зависит от размера зоны воздействия:

      1) при радиусе зоны воздействия до 500 метров – необходимо не менее 2 эталонных проб;

      2) при радиусе зоны воздействия до 1000 метров – необходимо не менее 4 эталонных проб;

      3) при радиусе зоны воздействия до 3000 метров – необходимо не менее 6 эталонных проб;

      4) при радиусе зоны воздействия до 5000 метров – необходимо не менее 8 эталонных проб.

      Величина потерь от снижения продуктивности определяется разницей между средней эталонной продуктивностью и средней продуктивностью зоны правонарушения.

7. Расчет размера неизбежного вреда рыбным ресурсам и
другим водным животным при проектировании и
осуществлении хозяйственной и иной деятельности,
влияющей на состояние рыб и среды их обитания

      39. Данная глава определяет основные понятия и устанавливает обязательные требования к оценке остаточного, не предотвращаемого предупредительными рыбоохранными мерами вреда, наносимого рыбным ресурсам и другим водным животным неблагоприятным воздействием факторов, образующихся в результате намечаемого строительства, реконструкции и расширения предприятий, сооружений и других объектов, проведения различных видов работ на рыбохозяйственных водоемах, а также для определения направления разработки мероприятий, обеспечивающих сохранение рыбных ресурсов, для дальнейшей проектной проработки этих мероприятий.

      40. Важно отметить, что анализ фондовых материалов и результатов проведенных научно-исследовательских работ, как правило, строительство, реконструкция и расширение предприятий, сооружений, других объектов и их эксплуатация, производство различных работ на рыбохозяйственных водоемах в большинстве случаев оказывают отрицательное воздействие на экологические условия в этих водоемах и приводят к снижению их продуктивности, ухудшению видового состава ихтиофауны, истощению запасов рыбных ресурсов и других водных животных.

      41. При проектировании строительства объектов или производстве работ на акватории, в пойме или в прибрежной полосе рыбохозяйственных водоемов, шельфе моря, по согласованию с уполномоченными органами в области охраны окружающей среды, должны предусматриваться мероприятия по предотвращению или уменьшению неблагоприятного воздействия на водную биологическую среду.

      42. При выборе вариантов размещения объекта необходимо учитывать влияние того или иного варианта на рыбные ресурсы и других водных животных, при этом должна обеспечиваться неприкосновенность участков и/или сезонных периодов, представляющих особую важность для обитания и размножения гидробионтов.

      43. При проектировании объектов должны предусматриваться природоохранные мероприятия (водоочистные сооружения, введение оборотных систем водоснабжения и наименее водоемких и экологически чистых технологий производства и другие меры). В ходе проектирования предусматриваются также и специальные предупредительные рыбоохранные меры. В случае необходимости водозаборные сооружения должны оборудоваться специальными рыбозащитными устройствами, а при проектировании плотин, в случаях технологической возможности предусматриваться рыбопропускные сооружения, обеспечивающие возможность естественных миграций рыб и ската ее молоди.

      44. Размещение объектов и производство работ предусматриваются в местах, в сроки и способами, минимизирующими неблагоприятное воздействие на водные экосистемы и биоресурсы, с обязательной оценкой воздействия на окружающую среду. Если предупредительные мероприятия не позволяют полностью избежать неблагоприятного влияния на рыбные ресурсы и других водных животных, то для обеспечения их сохранения и воспроизводства, производится оценка наносимого вреда рыбным ресурсам и другим водным животным, разработка мероприятий по компенсации вреда путем восстановления потерь.

      Данные мероприятия ориентируются на восстановление того вида гидробионтов, которому наносится вред. При отсутствии соответствующей технологии восстановления для отдельных видов, допускается компенсация другими видами промысловых объектов, обитающих в водоеме, пропорционально нанесенному ущербу.

      Восстановление потерь рыбных ресурсов и других водных животных должно начинаться не позже следующего года после начала неблагоприятного воздействия.

      45. Оценка вреда (ущерба) рыбным ресурсам и другим водным животным и разработка мероприятий для его предупреждения и компенсации выполняется по государственному заказу, заказу других заинтересованных лиц, государственными (или приравненными к ним), лицензированными на этот вид деятельности (оказание услуг в области охраны окружающей среды), научными и специализированными проектными организациями экологического профиля, согласно требований действующих законодательных актов Республики Казахстан, при разработке:

      1) схем комплексного использования и охраны рыбных ресурсов;

      2) схем, программ развития и размещения отдельных отраслей, хозяйства, связанных с использованием рыбохозяйственных водоемов (мелиорация земель, гидроэнергетическое и ирригационное строительство и другое);

      3) технико-экономических обоснований и проектов, на строительство, реконструкцию и расширение предприятий, сооружений и других объектов и проведение различных видов работ на рыбохозяйственных водоемах или их береговой зоне;

      4) оценки воздействия на окружающую среду.

      46. При разработке схем оценка вреда биоресурсам выполняется, как правило, на основе имеющихся материалов, а при необходимости проводятся дополнительные научно–исследовательские работы.

      47. При разработке технико-экономических обоснований, проектов и оценки воздействия на окружающую среду данная в схеме, программе оценка вреда уточняется с учетом детализации размещения объектов, конструктивных решений, технологий и способов производства строительных или других работ.

      48. В случаях, когда исключение вреда рыбным ресурсам и другим водным животным путем проведения предупредительных природоохранных мер не возможно, научные и специализированные проектные организации рыбохозяйственного или экологического профиля производят ориентировочную его оценку по настоящей методике и передают заказчику, выполненные обоснования и расчеты величины планируемого вреда, а также предложения по разработке мероприятий, обеспечивающих сохранение и воспроизводство запасов рыбных ресурсов и других водных животных.

      49. В случаях, когда вред запасам редких и исчезающих видов рыб, а также осетровых, сиговых и лососевых не наносится, а величина вреда запасам других промысловых видов носит временный (кратковременный) характер с величиной таких потерь менее 10 тонн, генеральный проектировщик самостоятельно определяет в проекте объем вложений для осуществления рыбоводно–мелиоративных мероприятий по согласованию с уполномоченным органом в области рыбного хозяйства.

      В составе проекта, в разделе оценка воздействия на окружающую среду (далее–ОВОС), научными и специализированными проектными организациями рыбохозяйственного профиля по заказам генеральных проектировщиков должно быть выполнено обоснование оценки влияния строительства и эксплуатации объекта на водные биоресурсы, уточнены расчеты величины ущерба, состав, мощность, стоимость и сроки осуществления мероприятий по возмещению компенсации вреда, а также дано экономическое обоснование этих мероприятий. Этот раздел ОВОС должен содержать:

      1) оценку влияния планируемой деятельности на водные биоресурсы и среду их обитания;

      2) перечень и обоснование мероприятий по предотвращению или снижению возможных отрицательных для водных биоресурсов последствий проведения работ;

      3) расчет возможного ущерба в натуральном выражении, определенный на основании проведенных биологических исследований, специальных баз данных отраслевых специализированных институтов;

      4) рекомендации по компенсации вреда путем осуществления рыбоводно-мелиоративных или других мероприятий, по согласованию со специально уполномоченными природоохранными органами;

      5) гарантии заказчика по самостоятельному выполнению компенсационных мероприятий и/или передаче финансовых средств на их осуществление.

      На основании представленных рекомендаций проектировщик рассматривает возможность осуществления мероприятий по восстановлению окружающей среды и указывает в технико-экономическом обосновании и проектно- сметной документации состав конкретных мероприятий и их сроков проведения.

      50. Последствия неблагоприятного воздействия строительства и эксплуатации предприятий, а также проведения различных работ на рыбохозяйственных водоемах и или (участках), не устраняемые предупредительными природоохранными мерами, определяются размером ожидаемого вреда рыбным ресурсам и другим водным животным, в натуральном выражении (экземплярах, тоннах).

      51. Возможный ущерб рыбным ресурсам и другим водным животным, независимо от уровня их промысловой эксплуатации, оценивается разницей в удельных показателях численности или биомассы до и после осуществления проекта, с использованием имеющихся данных и экспертных оценок, основанных на литературных данных.

      Независимо от того, ведется ли в настоящее время в данном водоеме промысел, за основу при расчетах вреда рыбным ресурсам и другим водным животным, принимается возможная годовая добыча промысловых объектов на единицу площади водоема (потенциальная промысловая продуктивность), а вред в натуральном выражении, нанесенный непромысловым гидробионтам, переводится в продукцию зависимых или наиболее ценных и многочисленных в данном районе объектов.

      Более точную оценку вреда от гибели объектов промысла и кормовых организмов при проектировании строительных объектов и работ на рыбохозяйственных водоемах может дать использование материалов учета вреда на действующих объектах-аналогах, которые по техническим характеристикам и условиям эксплуатации близки к проектируемому, и расположены на сходном по экологической и рыбохозяйственной характеристике участке водоема.

      52. При оценке вреда от строительства или производства работ, намечаемых на ближайшие 5–10 лет, базовая промысловая продуктивность определяется исходя из средней величины промыслового запаса за последние 5 лет и определяется с учетом прогнозируемого режима водоемов и намечаемых на этот период мероприятий по повышению промысловой продуктивности и уточняется при разработке проектов.

      При оценке рыбопродуктивности учитывается не только современное состояние запасов, но и промысловый возврат уже осуществленных или осуществляемых в настоящее время рыбоводно-мелиоративных и компенсационных мероприятий.

      Если в рассматриваемой перспективе ожидается уменьшение или изменение состава рыбных ресурсов и других водных животных, вследствие предшествующих хозяйственных мероприятий, приводящее к невосполнимому снижению продуктивности водоема и или (участка), затрагиваемого намечаемым строительством, промысловая продуктивность и другие биологические показатели определяются с учетом этих изменений.

      53. Величина промысловой продуктивности водоемов и другие необходимые биологические показатели определяются по статистическим данным об уловах, экспертным оценкам, а также по данным имеющихся публикаций и отчетных материалов по проведенным исследованиям. В случаях отсутствия таких материалов по заказу проектировщика проводятся необходимые дополнительные исследования.

      54. Расчетные характеристики строительства и производства работ, влияющие на экологические условия в водоеме (границы, площади отторгаемых участков акватории и поймы, размещение и конструкции гидротехнических сооружений и водозаборных устройств, прогнозные изменения гидрологического, термического, гидрохимического, ледового режима и другие), представляются организациями, разрабатывающими схемы, программы или проектирующими намечаемые к строительству объекты.

      55. Отрицательное воздействие намечаемого к строительству объекта на рыбные ресурсы и других водных животных может проявиться не только в районе строительства, но и на других водоемах и/или (участках) данного бассейна. В этом случае учитываются суммарные потери промысловой продукции по всем водоемам и/или (участкам) бассейна, подвергающимся этому воздействию.

      В тех случаях, когда намечаемое строительство или работы наряду с отрицательным влиянием на рыбные ресурсы и других водных животных (в определенных районах или на определенные виды гидробионтов) оказывает и положительное влияние (в других районах или на другие виды гидробионтов), или же в результате строительства создаются новые водоемы, пригодные для использования в рыбохозяйственных целях, это учитывается при оценке ожидаемого вреда и определении состава и объема мероприятий по сохранению и воспроизводству рыбных ресурсов.

      Параграф 1.

      Расчет вреда рыбным ресурсам и другим водным

      животным в натуральном выражении

      56. Для расчета вреда рыбным ресурсам и другим водным животным, необходимо располагать данными о характере и интенсивности воздействия намечаемых хозяйственных мероприятий на условия обитания и размножения гидробионтов, гидрохимическом составе воды, прогнозами гидрологической обстановки, а также информацией о продуктивности водоемов и условиях ее формирования.

      На основе технических характеристик проектируемого объекта, календарного плана работ, данных об объеме и характере намечаемых работ, выявляется специфика ожидаемых неблагоприятных воздействий на водоемы.

      Вред рыбным ресурсам и другим водным животным может быть вызван:

      1) полной потерей промысловой продуктивности водоема или его части;

      2) снижением биопродуктивности водоема вследствие ухудшения условий обитания, размножения и нагула;

      3) непосредственной гибелью кормовых организмов, рыбных ресурсов и других водных животных на разных стадиях развития.

      В случае полной потери промысловой продуктивности всего водоема вред рассчитывается по формуле:

      N = Р0хS0 (15), где

      N – размер вреда, в кг;

      Р0 – промысловая продуктивность водоема в кг/га;

      S0 – площадь водоема или части водоема, утрачивающего рыбохозяйственное значение, в гектарах (далее – га).

      В случае полной потери промысловой продуктивности всего водоема вред рассчитывается по формуле:

      N = Р0хS0 (15),

      где

      N – размер вреда, в кг;

      Р0 – промысловая продуктивность водоема в кг/га;

      S0 – площадь водоема или части водоема, утрачивающего рыбохозяйственное значение, в га.

      Для других воспроизводственных участков водоема концентрация молоди рыб составляет в среднем 290 штук м3, тогда поправочный коэффициент будет равен:

      q = 180/290 = 0,62

      В случае, когда необходимые для расчета материалы отсутствуют или сезонное распределение обитающих в водоеме объектов промысла относительно однородно, выполнение расчета допускается по промысловой продуктивности водоема в целом, то есть в формулу (16) вместо

вводится P0 (общая промысловая продуктивность).

      При ожидаемом воздействии на весь водоем или изменении всей экологической системы, для расчета вреда могут использоваться эмпирически выявленные количественные зависимости уловов в данном бассейне от тех определяющих факторов, естественные параметры которых нарушаются в результате осуществления проекта. В этих случаях вред от нарушения современного (естественного или сложившегося в результате водохозяйственных мероприятий) состояния определяющих факторов во всем бассейне рассчитывается на основе выявленных корреляционных зависимостей величины годового улова от определяющих факторов в годы формирования промыслового запаса (объем стока, уровненный режим, минерализация воды и другие). Такие зависимости, специфичные для каждого бассейна или водоема, выявляются методом корреляционного анализа многолетних (за 10 – 25 лет) данных о фактической промысловой добыче или запасах и данных о параметрах гидрологического режима в годы, определившие формирование промысловых запасов. Такие зависимости также могут определяться методом аналогов, экспертных оценок и другими, наиболее отвечающими специфике данного объекта.

      Расчет вреда (ущерба) от частичного ухудшения условий обитания или воспроизводства промысловых объектов ведется аналогично формуле (16), но с учетом интенсивности неблагоприятного воздействия, по формуле:


(17), где:

      d – коэффициент интенсивности неблагоприятного воздействия. Расчет d проводится через приведение к 100% потере промысловой продуктивности, Например: из 50 га площади, затрагиваемой неблагоприятным воздействием, на 10 га потери составят в среднем 50% от исходной промысловой продуктивности, на 20 га – 20% и на 20 га – 5%, тогда:



      Расчеты выполняются отдельно для разных видов или экологических групп рыб по каждому из этапов годового жизненного цикла, приходящемуся на период проведения работ.

      Уменьшение рыбных ресурсов и других водных животных может иметь место в результате непосредственной гибели взрослых промысловых объектов, их икры, личинок, молоди, а также гибели кормовых организмов, планктона и бентоса.

      Прямой расчет вреда в натуральном выражении, причиняемой гибелью рыбных ресурсов и других водных животных при проведении различного вида работ на рыбохозяйственных водоемах производится исходя из удельной плотности или концентрации численности или биомассы гидробионтов (штук/м3, экземпляр/м3, кг/га, гр/м3, мг/м3 и пр.) и площади или объема зоны неблагоприятного воздействия в соответствующих единицах измерения по формуле:


(18), где:

– средняя за период неблагоприятного воздействия концентрация или плотность гидробионтов данного вида, стадии или весовой категории в зоне неблагоприятного воздействия или районе проведения работ;

– объем или площадь зоны неблагоприятного воздействия;

– коэффициент выживаемости гидробионтов при неблагоприятном воздействии (при наличии рыбозащитного устройства – коэффициент эффективности рыбозащитных устройств на проектируемом водозаборе), в %.

      При непосредственной гибели икры, личинок, молоди промысловых объектов, рассчитанные величины вреда приводятся к потерям взрослых экземпляров с помощью коэффициента промыслового возврата:


(19), где:

– величина вреда в натуральном выражении, причиняемого непосредственной гибелью икры, личинок и молоди промысловых объектов;

– коэффициент промыслового возврата, в %.
      Сноска. Пункт 56 с изменениями, внесенными приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      57. Расчет проводится отдельно для разных видов (экологически близких групп видов), стадий развития и весовых категорий молоди, отличающихся коэффициентом промыслового возврата от икры, личинок и молоди промысловых рыб в рыбохозяйственных водоемах, согласно приложению 1.

      58. При отсутствии данных по отдельным категориям молоди коэффициенты промышленного возврата для них определяются методом интерполяции.

      59. При непосредственной гибели кормовой базы, рассчитанные величины вреда (ущерба) приводятся к потерям продукции промысловых объектов при помощи формулы 9 пункта 16.

      60. Более точную оценку вреда от гибели объектов промысла и кормовых организмов при проектировании строительных объектов и работ на рыбохозяйственных водоемах может дать использование материалов учета вреда на действующих объектах – аналогах, которые по техническим характеристикам и условиям эксплуатации близки к проектируемому, и расположены на сходном по экологической характеристике участке водоема.

      61. Вред от объекта – аналога рассчитывается отдельно по каждому виду и каждой размерной или возрастной группе рыб, отличающейся коэффициентом промыслового возврата согласно приложения 2 и по каждому типу кормовых объектов (фитопланктон, зоопланктон, бентос и другое).

      Прогнозная оценка вреда по проектируемому объекту принимается на уровне расчетной величины вреда на объекте – аналоге, скорректированной с учетом различий в концентрациях рыб и кормовых организмов в районе размещения проектируемого и действующего объектов и их мощностей. Искомый вред в этом случае определяется по формуле:


(20), где:

– вред, наносимый объектом – аналогом;

– концентрация или плотность гидробионтов;

– то же, в районе водозабора – аналога;

– объем или площадь зоны неблагоприятного воздействия;

– то же для водозабора – аналога;

– коэффициент выживаемости гидробионтов при неблагоприятном воздействии (при наличии рыбозащитного устройства – коэффициент эффективности рыбозащитных устройств на проектируемом водозаборе), в %;

– коэффициент выживаемости гидробионтов на объекте – аналоге.

      62. Коэффициент эффективности рыбозащитных устройств – одна из их проектных характеристик выражается отношением (в %) количества рыб, гибель которых предотвращает рыбозащитное устройство, к числу рыб, которые погибли бы в водозаборе без оборудования его рыбозащитным устройством. Устанавливается путем модельных и натурных испытаний различных систем рыбозащитных устройств.

      63. Расчеты по объекту-аналогу не допускается проводить, если полная мощность проектируемого водозабора составляет более 30 м3/сек, а также, если объекты располагаются на водоемах и или (участках) с напряженной экологической обстановкой (реки Урал, Тобол, Сырдарья, Шу, Иле, Иртыш, с их притоками) или имеющих природоохранный статус с целью сохранения "краснокнижных" видов рыб и биоразнообразия в целом. В таких случаях необходимо проведение полномасштабных научно-исследовательских работ с использованием принятых методов сбора и обработки собранного материала.

      64. Расчет ожидаемого вреда, может вестись любым из двух способов – от потери промысловой продуктивности или от непосредственной гибели промысловых объектов, их икры, личинок, молоди и кормовой базы. Одновременное использование этих способов и суммирование результатов не допускается, во избежание двойного счета.

      65. Рассчитанный вред в натуральном выражении, выраженный в единицах массы, переводится в численность промысловых объектов согласно их средним навескам и процентному соотношению численности в промысловом запасе. Независимо от использованного способа расчета вреда рыбным ресурсам и другим водным животным, результат расчета от всех видов работ на водоеме не может превышать величину реальных промысловых запасов водоема и или (участка) в пределах обитания промысловой популяции.

      Параграф 2.

      Влияние судоходства на водных гидробионтов

      66. При интенсивном судоходстве (транспортные операции при строительстве и эксплуатации объектов расположенных в береговой зоне или акватории водоема) потери рыбных ресурсов могут происходить:

      – от неоднократного повреждения донных осадков судовыми винтами на мелководьях, захоронения дна при осаждении крупнозернистых фракций грунта вдоль постоянных судоходных маршрутов и рыболовецких стоянок;

      – от повышенной мутности в кильватерной струе судов при прохождении мелководий;

      – якорных стоянок;

      – забора воды на охлаждение двигателей.

      В нерестовый период в соответствии с законами Республики Казахстан и другими нормативными документами ("Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира", "Правила движения водного транспорта") в запретный для рыболовства период, а также в запретных для рыболовства водоемах и (или) участках, судоходство (паром, дноуглубительный и дноочистительный снаряды, плавучий кран) на водоемах Республики Казахстан запрещено (например, проведение работ по дноуглублению и дноочищению, езда на катерах, моторных лодках) или ограничено (ограничение мощности подвесных моторов маломерных судов для физических лиц, ограничение оборотов работы гребного винта судов не более 1000 оборотов в минуту).

      67. В период навигации движение транспортных судов должно осуществляться по определенным маршрутам, что ограничит общую площадь воздействия на морское дно, но может усилить интенсивность отрицательного воздействия на маршрутах.

      Воздействие на морское дно будет происходить на глубинах равных глубине расположения винта судна плюс 2 метра. Расчет интенсивности и площади воздействия судоходства зависит от множества факторов, среди которых – особенности водоема, тип и осадка судов, глубины, характер грунтов, состав гидробионтов. Пример определения степени воздействия судов на гидробионты приведен в приложении 8. Степень воздействия судов на гидробионтов рассчитываются согласно формул 18 и 19.

      Параграф 3.

      Влияние сейсморазведочных работ на водных гидробионтов

      68. Степень воздействия определяется в процентах как доля гибнущих организмов от общего числа в объеме и/или на площади воздействия.

      69. Определение годовых потерь водных биоресурсов от гибели пелагической икры, личинок и их ранней молоди при воздействии взвеси, примесей химических веществ в воде, а также источников упругих волн, применяемых в сейсморазведке, при сейсмоакустическом профилировании и т.п., производится по формулам 18 и 19.

      Расчеты ожидаемого ущерба в морской биологической среде проводятся в соответствии с вышеуказанными формулами раздела 3 "Расчет размера неизбежного вреда рыбным ресурсам и другим водным животным, при проектировании и осуществлении хозяйственной и иной деятельности, влияющей на состояние рыб и среды их обитания".

8. Расчет финансовых вложений на осуществление мероприятий по
компенсации неизбежного вреда, наносимого, нанесенного
рыбным ресурсам и другим водным животным,
при проектировании и осуществлении
хозяйственной и иной деятельности

      70. В зависимости от времени неблагоприятного воздействия на рыбные ресурсы и другие водные животные проводимых на водоеме или его отдельных участках работ (серии работ), возможный ущерб подразделяется на кратковременный и многолетний (постоянный).

      Кратковременное воздействие (ущерб) – воздействие, наблюдаемое ограниченный период времени (например, в ходе строительства того или иного объекта, бурения или вывода из эксплуатации), но как правило, прекращающееся после завершения рабочей операции, продолжительность не превышает 1 года.

      Многолетнее (постоянное) воздействие – воздействия, наблюдаемые от 1 года и более (например, шум от эксплуатации), и которые могут быть скорее периодическими или повторяющимися. В основном относится к периоду, когда начинается эксплуатация объекта.

      На стадии проектирования и осуществления хозяйственной и иной деятельности, которая может повлечь неизбежный вред, наносимый или нанесенный рыбным ресурсам и другим водным животным должны быть предусмотрены соответствующие компенсационные мероприятия и средства на их реализацию.

      71. Мероприятия по компенсации вреда от кратковременного воздействия не предусматривают капитальных вложений и могут ограничиваться восстановлением нанесенного вреда в эквиваленте промысловых объектов, в случаях, когда вред запасам редких и исчезающих видов рыб, а также осетровых, сиговых и лососевых не наносится, а величина вреда запасам других промысловых видов носит временный (кратковременный) характер с величиной таких потерь менее 10 тонн.

      Например, зарыблением молодью промысловых или наиболее ценных видов рыб обитающих в зоне воздействия. Необходимые финансовые вложения определяются стоимостью реализации посадочного материала. Пример расчета ориентировочной стоимости затрат на зарыбление молодью промысловых или наиболее ценных видов рыб, обитающих в зоне воздействия определяется по формуле:

      Fi= Ci x (Ni x100/K0) + Ct (21), где:

      Ci – стоимость 1 экземпляра посадочного материала;

      Ni – годовой ущерб в переводе на численность промыслового объекта;

      K0 – коэффициент промыслового возврата от посадочного материала, в %;

      Ct – транспортные расходы (стоимость перевозки и выпуска) подтверждаются документально и в соответствии с договором оказания услуг.

      72. Компенсационные мероприятия планируются и проводятся согласно действующего законодательства Республики Казахстан и под контролем уполномоченного органа по охране рыбных ресурсов.

      73. Возмещение вреда может проводиться заказчиком (подрядчиком) производимых работ самостоятельно или по договору со специализированными предприятиями воспроизводственного комплекса.

      74. Долгосрочный вред требует, реализации мероприятий связанных с возмещением вреда путем капитальных вложений для специализированных воспроизводственных объектов (модернизация, реконструкция, приобретение специализированного оборудования, строительства), проведения капитальной мелиорации.

      75. Объем ориентировочных капитальных вложений (K), необходимых для осуществления намеченных компенсационных мероприятий определяется по формуле:

      К = Сm / M х Nc / tn (23) при кратковременном воздействии и

      К = Сm / M х Nc (24) при постоянном воздействии

      где:

      Сm – стоимость компенсационных мероприятий. Приводится согласно проектно-сметной документации, технико-экономическое обоснование (далее – ТЭО) или по объектам - аналогам;

      М – производительность компенсационного объекта по промысловому возврату в экземплярах в год;

      Nc – среднегодовой вред за период 3 и более лет, в экземплярах;

      tn – промежуток времени, по истечении которого выпущенная молодь приступит к самостоятельному воспроизводству (период полового созревания). Для большинства промысловых гидробионтов этот промежуток времени составляет 5 лет.

      Поскольку соотношение Сm/M является коэффициентом удельных капитальных вложений на единицу производительности по объекту воспроизводства и виду рыб, то формулы (23 - 24) приобретают вид:

      К = Куд х Nc / tn

      К = Куд х Nc

      где:

      Куд - нормативы удельных капитальных вложений по объектам воспроизводства и видам рыб.

      Этими формулами можно пользоваться для ориентировочной оценки объема компенсационных затрат при наличии утвержденных нормативов удельных капитальных вложений по объектам воспроизводства и видам рыб, разработанных для Казахстана. Пример нормативов удельных капитальных вложений по объектам воспроизводства и видам рыб в Российской Федерации показаны в приложении 9.

      Наряду с этим, ориентировочная стоимость компенсационного мероприятия может быть определена по проектно-сметным показателям аналогичных проектов, реализуемых специализированными организациями, занимающимися искусственным воспроизводством водных биоресурсов и рыбохозяйственной мелиорацией.

      При отсутствии технологии компенсации и восстановления определенного вида промысловых объектов, допускается его замена на другой ценный промысловый объект, желательно близкородственный, обитающий в водоеме. Перевод величины потерь одного вида промысловых объектов в другой производится с использованием коэффициента относительной ценности по формуле:


(25), где:

– величина потерь, подлежащая компенсации выбранным объектом, в экземплярах;

– величина вреда заменяемому промысловому объекту, в кг;

– коэффициент относительной ценности заменяемого объекта;

– средняя масса 1 экземпляра выбранного объекта.

      Коэффициент относительной ценности Za находится из соотношения величин согласно статье 501 Кодекса "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый Кодекс Республики Казахстан от 10 декабря 2008 года), для данных объектов промысла, путем приведения стоимости выбранного вида продукции к единице. Где ставки платы за пользование видами животных, являющихся объектами рыболовства равны нулю (например для сельди - 0 месячный расчетный показатель (далее - МРП) следует принимать за один кг коэффициент - 0,004. Данный коэффициент 0,004 (МРП) является минимальным показателем для всех промысловых видов рыб.

      Например, ущерб нанесен лещу, плата за которого Ca= 6,5 тенге/кг (МРП по данным 2012 года – 1618 тенге). Выбрано компенсационное мероприятие, предусматривающее выпуск в водоем сазана стоимостью Cb=21 тенге/кг. Коэффициент относительной ценности леща:

      Za= Ca/Cb = 6,5/21 = 0,31

      Примеры расчета неизбежного вреда (ущерба) рыбным ресурсам и другим водным животным, в результате хозяйственной деятельности представлены в приложении 7.

      Сноска. Пункт 75 с изменениями, внесенными приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

  Приложение 1
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 1 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Коэффициенты промыслового возврата от икры,
личинок и молоди промысловых рыб
в рыбохозяйственных водоемах %

Бассейны, районы и виды рыб

Икра

Личинки

Молодь, навеской (грамм)

0,2

0,5

1,0

1,5

3,0

5,0

10,0

Урало-Каспийский бассейн

Белуга

0,021

0,11





0,8



Осетр

0,021

0,11





1,2



Шип

0,021

0,11





1,0



Севрюга

0,01

0,05




0,9




Вобла

0,0006

0,02





0,8



Лещ

0,001

0,17


0,4



2,1



Сазан

0,003

0,02

0,1

0,3

0,4

0,5

1,2

1,5

5,0

Судак

0,0015

0,02


0,55


0,7



3,3

Мелкий частик (красноперка, густера, окунь, чехонь и др.)

0,0004

0,02




0,7




Сельдь

0,005

0,02








Белорыбица

0,003

0,006




0,6




Рыбец, кутум, шемая

0,01

0,02




0,5


0,8


Лосось

0,05

0,07







0,4

Водоемы Ишимского, Тобол-Торгайского, Нура-Сарысуского и Зайсан-Иртышского бассейнов

Осетр

0,004

0,022


0,11





1,6

Стерлядь

0,05

0,5


2,75





4,6

Нельма

0,006

0,11


0,8





1,8

Муксун

0,008

0,16


1,8





3,2

Чир

0,009

0,17


1,2





2,8

Пелядь

0,014

0,22


1,4





2,8

Ряпушка (рипус)

0,018

0,30


2,0





4,5

Хариус

0,004

0,022


0,11





1,6

Тугун

0,028

0,36


2,8





8,0

Сиг-пыжьян

0,018

0,28


1,8





3,6

Язь

0,019

0,18


1,9





4,5

Щука

0,055

0,28


2,2





6,0

Налим

0,003

0,055


1,8





3,7

Судак

0,003

0,028


0,55





1,1

Лещ

0,006

0,055


0,80





1,6

Сазан

0,003

0,028

0,75






1,8

Плотва (вобла)

0,050

0,23

2,30






4,6

Белый амур

0,0004

0,02

0,06

0,11

0,17

0,25

0,37

0,53

3,0

Толстолобики

0,002

0,07



0,5



2,0

5,0

Елец

0,070

0,35

2,50






5,0

Окунь

0,015

0,22

1,6






3,0

Карась, линь и др. (мелкий частик – уклейка, корюшка)

0,02

0,04



0,2



1,6

6,4

Ерш

0,020

0,22

1,4






3,2

Водоемы Шу-Таласского, Балхаш-Алакольского и Арало-Сырдарьинского бассейнов

Аральский усач

0,003

0,02



1,0



7


Туркестанский усач

0,015

0,02



0,3



1,8

3,5

Храмуля

0,06

0,03



0,1



1,5

3,0

Серебряный карась

0,02

0,04



0,2



1,6

6,4

Сазан

0,004

0,06



0,5



2,0

8,0

Судак

0,005

0,02



0,3



1,0

4,0

Кеман

0,05

0,1



0,5



1,5

5,0

Лещ

0,012

0,027



1,0



2,5

5,0

Жерех

0,013

0,024



0,3



1,5

3,6

Чехонь

0,008

0,09



0,2



1,5

5,0

Плотва, вобла

0,005

0,03



0,2



1,0

6,5

Щука

0,002

0,03



1,0



8,0

18

Сом

0,008

0,02



5,0



9,0

15

Толстолобики

0,002

0,07



0,5



2,0

5,0

Белый амур

0,0004

0,02

0,06

0,11

0,17

0,25

0,37

0,53

3,0

Маринка

0,005

0,01



0,5



2,0

5,0

Осман

0,005

0,01



0,5



2,0

5,0

Лопатоносы

0,01

0,02



0,5



2,0

8,0

Шип

0,01

0,02



0,6



5,0

15

Змееголов

0,005

0,016



0,3



1,0

3,0

  Приложение 2
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 2 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Коэффициенты кормовой базы рыб

Показатели

Фитопланктон

Зоопланктон

Бентос

Р/В, коэффициент продуцирования

225

30

4

К2, кормовой коэффициент перевода полученной продукции в рыбопродукцию

30

10

20

K3, показатель использования кормовой базы, %

20

80

80

  Приложение 3
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 3 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Биологические характеристики основных
видов рыб и морского зверя

Виды рыб

Средняя плодовитость, штук икринок

Доля самок в стаде, %

Промвозврат от икры, %

Кратность нереста, раз

Средний вес
1 экземпляра в кг

Осетровые

245500

40

0,021

3

8,9

Сельдевые

160000

50

0,005

2

0,27

Рипус

12300

50

0,062

1

0,10

Кефаль

1500000

50

0,0003

2

0,81

Пелядь

183000

50

0,062

1

0,85

Хариус

4500

50

0,001

1

0,21

Ленок

12000

50

0,02

1

0,50

Вобла (плотва)

50300

50

0,0006

2

0,11

Белый амур

922000

30

0,0004

1

4,20

Толстолобик

1238000

40

0,002

1

10,4

Елец

3600

60

0,070

2

0,07

Уклейка

15600

60

0,020

2

0,04

Жерех

120000

50

0,013

2

1.28

Линь

210850

50

0,009

2

0.45

Лещ

150000

50

0,001

2

0.18

Карась

48000

90

0,021

2

0.4

Сазан (карп)

530000

45

0,009

2

2,5

Судак

199000

50

0,0015

2

1,5

Сом

59200

50

0,008

3

3,1

Синец

11 500

20

0,0004

1

0.13

Белоглазка

12 500

50

0,0040

2

0.16

Густера

160000

65

0,001

2

0,90

Чехонь

33500

70

0,0004

2

0.22

Язь

49 000

65

0,0190

2

0.50

Щука

104 200

60

0,0140

1

1.70

Окунь

36850

70

0,0004

2

0.29

Налим

150000

40

0,003

1

1,61

Ерш

18000

60

0,020

2

0,04

Рак

300

40

-

1

0,12

Тюлень (морской зверь)

1,01

50

4,7

1*

46,2

Примечание: * - кратность щенки

  Приложение 4
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 4 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Таблица 1 - Максимально возможный объем
разлившихся углеводородов
(нефти и нефтепродуктов) для различных объектов

Объекты нефтяных операций

Величина нефтяного разлива

Нефтеналивное судно

2 танка; (т.е. 4 000 – 5 000 тонн для танкера дедвейтом 20 000 тонн и 12 000 тонн для типового танкера дедвейтом 70 000 тонн).

Нефтеналивная баржа

50 % ее общей грузоподъемности;

Стационарные и плавучие добывающие установки и нефтяные терминалы

1500 тонн;

Автоцистерна

100 % объема;

Железнодорожный состав

50 % общего объема цистерн в железнодорожном составе;

Трубопровод при порыве

25 % максимального объема прокачки в течение 6 часов и объем нефти между запорными задвижками на порванном участке трубопровода;

Трубопровод при проколе

2 % максимального объема прокачки в течение 14 дней;

Стационарные объекты хранения нефти и нефтепродуктов

100 % объема максимальной емкости одного объекта хранения;

Таблица 2 - Визуальное определение
массы нефти на 1 м3 водной поверхности

Внешние признаки нефтяной пленки

Масса нефти на 1 м3 водной поверхности, грамм

1. Чистая водная поверхность без признаков опалесценции (отсутствие признаков цветности при различных условиях освещения)

0

2. Отсутствие пленки и пятен, отдельные радужные полосы, наблюдаемые при наиболее благоприятных условиях освещения и спокойном состоянии водной поверхности

0,1

3. Отдельные пятна и серые пленки серебристого налета на поверхности воды, наблюдаемые при спокойном состоянии водной поверхности, появление первых признаков цветности

0,2

4. Пятна и пленки с яркими цветными полосами, наблюдаемые при слабом волнении

0,4

5. Нефть в виде пятен и пленки, покрывающая значительные участки поверхности воды, не разрывающиеся при волнении, с переходом цветности к тусклой мутно-коричневой

1,2

6. Поверхность воды покрыта сплошным слоем нефти, хорошо видимой при волнении, цветность темная, темно-коричневая

2,4

Таблица 3 - Распределение фракций нефти
и нефтепродуктов при разливе в море


Весенне – летний период

Зимний период

12 часов

Открытая акватория, глубина более 2 метров

Прибрежье, глубина 2 метров и менее

Открытая акватория, глубина более 2 метров

Топливо

Испарение легких фракций, %

70

60

40

Растворение в воде и эмульсификация, %

20

25

15

Абсорбция, осаждение, %

0

5

0

Растекание по поверхности, %

10

10

45

Легкая нефть

Испарение легких фракций, %

75

65

30

Растворение в воде и эмульсификация, %

10

15

10

Абсорбция, осаждение, %

0

10

0

Растекание по поверхности, %

15

10

60

Таблица 4 – Типы нефтепродуктов которые
могут встречаться в аварийных разливах

Нефтепродукт

Плотность, тонн/ м3 

Процент испарения, %

Тяжелая нефть

0,910-1,05

15

Топочный мазут М-100

до 1,015

10

Легкая нефть

0,65-0,87

75

Топочный мазут М-40

0,89-1,00

70

Бензин

0,70-0,78

80

Дизтопливо

0,829

70

Таблица 5 – Продолжительность воздействия
на гидробионты

Источник воздействия

Продолжительность воздействия, лет

планктон

бентос

Растворенная в воде нефть

1

1+2 на восстановление

Пропитанные нефтью донные отложения

до изъятия грунта или 5

до изъятия грунта + 2 на восстановление или 7

Осевшие сорбенты и агрегаты нефти

-

3 + 2 на восстановление

Таблица 6 – Удельная биомасса кормовых
организмов в Северном Каспии
(средне-многолетняя 2006-2012)

Гидробионты

Зима

Весна

Лето

Осень

Фитопланктон, мг/ м3


192,32

668,76

324,57

Зоопланктон, мг/ м3


206,03

758,22

168,86

Бентос, гр/ м2 

11,08

26,94

41,16

19,55

Мейобентос, гр/ м2 


142,51

12,44

91,88

Таблица 7 – Встречаемость рыб в уловах
в Северном Каспии

Семейство

Виды рыб

Встречаемость в уловах, %

Прибрежье (глубина 3 метров и менее)

Открытая акватория
(глубина более 3 метров)

Осетровые

Русский осетр

0.255

2.155

Осетровые

Персидский осетр

0.007

0.063

Осетровые

Севрюга

0.349

1.114

Осетровые

Белуга

0.145

0.352

Сельдевые

Бражниковская сельдь

0.153

0.248

Сельдевые

Каспийско-черноморский пузанок

0.080

0.991

Сельдевые

Северокаспийский пузанок

0.051

0.677

Сельдевые

Большеглазый пузанок

2.269

6.748

Сельдевые

Круглоголовый пузанок

0.393

1.426

Сельдевые

Каспийская тюлька (килька)

0.022

0.006

Карповые

Синец

0.567

0.039

Карповые

Лещ восточный

6.364

4.089

Карповые

Белоглазка

4.153

2.053

Карповые

Обыкновенный жерех

2.131

0.517

Карповые

Густера

1.200

-

Карповые

Серебряный карась

0.560

-

Карповые

Европейский сазан (карп)

7.659

0.066

Карповые

Язь

0.793

0.000

Карповые

Чехонь

1.709

0.704

Карповые

Северо-каспийская вобла

41.559

70.770

Карповые

Красноперка

24.358

0.127

Карповые

Линь

0.116

0.006

Щуковые

Щука обыкновенная

0.073

-

Кефалевые

Сингиль

0.036

0.088

Окуневые

Окунь

0.029

0.006

Окуневые

Судак обыкновенный

3.273

4.419

Окуневые

Берш

0.378

0.077

Сомовые

Сом обыкновенный

0.407

0.022

Атериновые

Атерина

0.029

0.006

Бычковые

Пуголовка Кесслера

0.007

0.066

Бычковые

Каспийская пуголовка

0.516

0.996

Бычковые

Пуголовка Махмутбеева

-

0.061

Бычковые

Хвалынский бычок

-

0.077

Бычковые

Каспийский бычок-песочник

0.124

1.750

Бычковые

Каспийский бычок-головач

0.087

0.088

Бычковые

Бычок-кругляк

0.044

0.033

Бычковые

Бычок-ширман

0.102

0.165

  Приложение 5
к Методике возмещения
компенсации вреда,
наносимого и нанесенного
рыбным ресурсам
в том числе неизбежного

      Сноска. Приложение 5 исключено приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

  Приложение 6
к Методике возмещения
компенсации вреда,
наносимого и нанесенного
рыбным ресурсам
в том числе неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 6 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Пример расчета размера возмещения вреда в случае нарушения
законодательства при техногенных аварийных разливах
нефтепродуктов на море

      Оценка вреда (ущерба) наносимого рыбным запасам при аварийных разливах нефтепродуктов на море, приводимая ниже, рассматривается в качестве примера для прогнозирования возможных затрат и величины резервных фондов для ликвидации последствий аварий. Действительный вред (ущерб) от реальной аварии может отличаться от приведенных расчетов, для чего может потребоваться дополнительный расчет в зависимости от особенностей реальной аварии.

      Аварийная ситуация, во время которой происходит неразрешенный выброс (сброс) в природную среду загрязняющих веществ сверх установленных нормативов выбросов (сбросов), считается нарушением природоохранного законодательства Республики Казахстан.

      В этом случае величина вреда (ущерба) от гибели объектов растительного и животного мира определяется по настоящей методике, раздел 2.4. "Определение вреда рыбным ресурсам в результате аварийных разливов углеводородного сырья (нефти) или его производных".

      На основе данной методики по определению вреда (ущерба) рыбным ресурсам в результате аварийных разливов нефти или нефтепродуктов в водоеме определены площади и объемы нефтяного разлива, а также объемы испарения, растворения и эмульсификации, сорбция (осаждение) части углеводородов в воздухе, воде и на морском дне.

      Аварийный разлив нефти может оказать воздействие на водную и береговую природную среду. Вред в результате аварий будет нанесен донным отложениям, воде, планктону, бентосу, растительности, рыбам, птицам и тюленям обитающим на акватории Каспийского моря.

      Утечки нефти и нефтепродуктов, возможные в периоды строительства островов, бермы, оснований для барж ледовой защиты, бурении и испытании скважины, могут иметь место в следующих случаях:

      1 вариант. Разлив дизельного топлива при заправке судов на море

      Разлив 5 тонн дизельного топлива может происходить во время заправки судов в море.

      Предполагается, что максимальный разлив дизельного топлива при заправке судов обслуживания или другой вспомогательной техники не превысит 5 тонн. В приложении 4 к настоящей Методике определено, что 60 – 70% нефтяных углеводородов испарится в течение первых 1–3 дней летом и около 40% углеводородов испарится зимой. В виду разлива маленького объема достижение нефтяного пятна береговой или тростниковой зоны не предполагается. Распределение фракций нефти и нефтепродуктов при разливе в море представлено в таблице 1–6.

      2 вариант. Разлив дизельного топлива при столкновении транспортного судна

      Утечки дизельного топлива могут происходить со вспомогательных судов при аварийном столкновении двух транспортных барж (160 тонн) на удалении 30 – 50 км от береговой зоны. Предполагается, что 60–70% нефтяных углеводородов испарится в течение первых 4–5 дней летом и около 40% углеводородов испарится зимой. Время достижения нефтяным пятном берега составит 2 – 3 дня как минимум, в среднем – 4–5 дня летом и 15 дней зимой. Площади и объемы воздействия на гидробионтов от разлива 160 тонн дизельного топлива представлены в таблицах 1 – 6.

      При объеме утечки до 160 тонн, разливы дизельного топлива в весенний, осенний и летний периоды предполагается, что достигают береговой линии.

      3 вариант. Выброс нефти при испытании скважины 31 тонн.

      Моделирование было выполнено с целью оценки динамики нефтяного пятна на поверхности моря при максимальных объемах разливов нефти при испытании скважины. В течение первых часов масса испарившейся нефти составит 65–75% объема разлива, 10–15 % растворится в воде, до 10% абсорбируется на морском дне над глубинами менее 2 метров и только 10–15 % останется на поверхности воды. В виду разлива небольшого объема достижение нефтяного пятна береговой или тростниковой зоны не предполагается.

      4 вариант. Разлив нефти при неконтролируемом выбросе из скважины в период бурения или эксплуатации (69600 т. нефти).

      При неконтролируемых выбросах флюида характер распространения нефтяного пятна весной, летом и осенью не зависит от сезона года. В таблице 2.5. представлены результаты исследований, общий объем возможного поражения акватории моря пятном разлива нефти при наихудшем сценарии разлива может составить около 7,308 километров кубический, что окажет негативное воздействие на морские биологические ресурсы акватории (таблицы 1–6).

Таблица 1 - Распределение фракций нефти
и нефтепродуктов при разливе в море

Разлив нефти или нефтепродукта

Масса аварийного разлива, тонн

Масса испарившегося нефтепродукта или нефти (60– 75%), тонн

Над глубинами более 2 метров (90% территории разлива пятна)

Над глубинами менее 2 метров (10% территории разлива пятна)

Всего

Дизельное топливо
(разлив 5 тонн при заправке судна)

5

3,15

0,30

3,45

Дизельное топливо
(авария транспортного судна, 160 тонн)

160

100,8

9,6

110,4

Нефть
(выброс при испытании скважины 31 тонн)

31

20,9

2,0

22,9

Нефть
(выброс из скважины, 69600 тонн)

69600

46980,0

4524,0

51504,0

Таблица 2 - Распределение фракций нефти
и нефтепродуктов при разливе в море

Разлив нефти или нефтепродукта

Масса аварийного разлива, тонн

Масса растворившегося нефтепродукта или нефти в воде (10-25%), тонн

Над глубинами более 2 метров (90% территории разлива пятна)

Над глубинами менее 2 метров (10% территории разлива пятна)

Всего

Дизельное топливо
(разлив 5 тонн при заправке судна)

5

0,90

0,125

1,025

Дизельное топливо
(авария транспортного судна, 160 тонн)

160

28,80

4,00

32,80

Нефть
(выброс при испытании скважины 31 тонн)

31

2,8

0,5

3,26

Нефть
(выброс из скважины, 69600 тонн)

69600

6264,0

1044,0

7308,00

Таблица 3 - Распределение фракций нефти
и нефтепродуктов при разливе в море

Разлив нефти или нефтепродукта

Масса аварийного разлива, тонн

Масса абсорбированного нефтепродукта или нефти, осаждение (0-10%), тонн

Над глубинами более 2 метров
(90% территории разлива пятна)*

Над глубинами менее 2 метров
(10% территории разлива пятна)

Всего

Дизельное топливо
(разлив 5 тонн при заправке судна)

5

0,00

0,025

0,025

Дизельное топливо
(авария транспортного судна, 160 тонн)

160

0,00

0,80

0,80

Нефть
(выброс при испытании скважины 31 тонн)

31

0,0

0,31

0,31

Нефть
(выброс из скважины, 69600 тонн)

69600

0,0

696,0

696,00

Примечание: над глубинами более 2 метров не ожидается замазучивания морского дна

Таблица 4 - Распределение фракций нефти
и нефтепродуктов при разливе в море

Разлив нефти или нефтепродукта

Масса аварийного разлива, тонн

Масса оставшегося нефтепродукта или нефти на поверхности воды (10-15%), тонн

Над глубинами более 2 метров
(90% территории разлива пятна)

Над глубинами менее 2 метров
(10% территории разлива пятна)

Всего

Дизельное топливо
(разлив 5 тонн при заправке судна)

5

0,45

0,05

0,50

Дизельное топливо
(авария транспортного судна, 160 тонн)

160

14,4

1,6

16,0

Нефть
(выброс при испытании скважины 31 тонн)

31

4,2

0,3

4,5

Нефть
(выброс из скважины, 69600 тонн)

69600

9396,0

696,0

10092,0

      Независимо от того, какой конкретно из перечисленных случаев будет иметь место на практике, результате разлива будет образование на поверхности моря нефтяного пятна и загрязнение морской воды и донных отложений диспергированной нефтью.

      При оценке сценариев (1– 4) из–за ограниченных возможностей группы реагирования (штормовая обстановка, выделение сероводорода в атмосферу и т.д.) расчеты в качестве наихудших вариантов не предусматривают аварийного реагирования 1 уровня. Активные действия аварийного реагирования 2 уровня по ликвидации нефтяного пятна будут целесообразны и эффективны только после остановки поступления нефти или нефтепродуктов и распространения нефтяного разлива.

      Оценка вреда (ущерба) наносимого рыбным запасам при аварийных разливах нефтепродуктов на море, приводимая ниже, рассматривается в качестве примера для прогнозирования возможных затрат и величины резервных фондов для ликвидации последствий аварий. Действительный вред от реальной аварии может отличаться от приведенных расчетов, для чего может потребоваться дополнительный расчет в зависимости от особенностей реальной аварии.

      Объемы и площади воздействия на планктонные и донные организмы представлены в таблице 5 и 6.

      Объем воздействия на планктонные организмы определялся по формуле (11):

      Vp= (Mr x 1000000 / Wp) - Mr

      Где Vp– объем воздействия, м3;

      Mr – масса растворенной нефти, тонн;

      Wp – летальная концентрация нефти в воде, миллиграмм на литр.

      Площадь воздействия на донные организмы определялась по формуле (12):

      Sb=Mg x 1000/(p x h x wb)

      Sb – площадь воздействия, м3;

      Mg– масса сорбированной нефти, тонн;

      р – плотность нефти;

      h – глубина проникновения нефти в донные отложения, (0,1 метр);

      wb – летальная концентрация нефти в донных отложениях, (1 гр/кг).

      Площадь нефтяного пятна оставшегося на поверхности определялась по формуле (13):

      Sз=Mzx 1000/(p x l);

      Sb– площадь нефтяного пятна, оставшегося на поверхности, метр квадратный (далее - м2);

      Mz– масса оставшейся на поверхности нефти, тонн;

      р – плотность нефти;

      l – толщина нефтяной пленки, миллиметрах.

Таблица 5 – Объемы и площади воздействия
на планктонные и донные организмы

Нефтепродукт

Плотность
нефти

Глубина
Проникновения
в донные
отложения,
метр

Летальная
концентрация
нефти
в донных
отложениях,
гр/ м3
или
гр/кг

Толщина
нефтяной
пленки,
миллиметр

Объем
воздействия
на планктонные
организмы, м3

Площадь
воздействия
на донные
организмы,
м2 

Площадь
нефтяного
пятна
(оставшейся на
поверхности), м2

Дизельное топливо
(разлив 5 тонн при заправке судна)

0,833

0,1

1

0,05

1 024 999

300

12 005

Дизельное топливо
(авария транспортного судна, 160 тонн)

0,833

0,1

1

0,05

32 799 967

9 604

384 154

Нефть
(выброс при испытании скважины 31 тонн)

0,807

0,1

1

0,1

3 254 997

3 841

55 700

Нефть
(выброс из скважины, 69600 тонн)

0,807

0,1

1

0,1

7 307 992 692

8 624 535

125 055 762

      В случае не возможности принятия мер по ликвидации нефтяного разлива и рекультивации грунта насыщенного нефтью производятся дополнительные расчеты объемов и площадей воздействия на морскую биоту. Дополнительный объем и площадь загрязнения воды определяется от остаточной массы нефти находящейся на поверхности воды деленной на 2 и рассчитанный по формулам представленным выше.

      Объем дополнительного воздействия от площади насыщения нефтью грунта в районе аварии рассчитывается по формуле (14):

      Vp=c x l x 3600 x 24 x t где:

      Vp – объем дополнительного воздействия, м3

      с – скорость течения, 0,18 метр в секунду (скорость течения в Северном Каспии)

      l – диаметр зоны загрязнения (от устья аварийной скважины – 100 метров), метр;

      t – время до прекращения загрязнения, сутки (время биохимического разложения нефти в грунте 5 лет или до момента рекультивирования грунтов).

      3600 – перевод секунды в часы.

      Площадь насыщения грунта рассчитывалась по формуле площади круга S=Пr2,

      (в случае если замазученная территория береговой зоны имеет форму приближенного квадрата, площадь определяется умножением смежных сторон).

Таблица 6 - Дополнительные объемы и площади
воздействия на планктонные и донные организмы

Нефтепродукт

Дополнительный объем воздействия на планктонные организмы, м3 

Дополнительная площадь воздействия на морское дно, м2

Дополнительный объем загрязнения воды над площадью насыщения грунта прибрежных территорий, м3

Площадь насыщенная нефтью в зоне выноса прибрежной территории, м2

Дизельное топливо
(разлив 5 тонн при заправке судна)

250 000

3 001

не достигнет береговой зоны

не достигнет береговой зоны

Дизельное топливо
(авария транспортного судна, 160 тонн)

7 999 992

96 038

не достигнет береговой зоны

не достигнет береговой зоны

Нефть
(выброс при испытании скважины 31 тонн)

2 247 498

27 850

не достигнет береговой зоны

не достигнет береговой зоны

Нефть
(выброс из скважины, 69600 тонн)

5 045 994 954

62 527 881

283 046 400 000

3 140 000

Примечание:
при разливе дизельного топлива (5 и 160 тонн) и 31 тонн нефти при испытании скважины по результатам моделирования не ожидается достижения нефтяного пятна береговой зоны.
при утечке 69600 тонн предполагается оседание нефти в береговой зоне шириной около 10 километров и в глубину 100 метров.

      Для расчета вреда рыбным ресурсам от перечисленных аварий на море используются биологические параметры по кормовой базе и промысловым рыбам обитающим в водоеме.

      Для проведения расчетов данные показатели биологических параметров по кормовой базе и промысловым рыбам в качестве примера взяты их показатели из приложения 3 и приложения 4 (таблицы 6, 7).

Таблица 7 - Биологические показатели ихтиофауны

      Сноска. Таблица 7 Приложения 6 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Виды рыб

Встречаемость рыб, %

Средняя навеска, кг

Средняя плодовитость, шт. икринок*

Доля самок в стаде, %*

Промышленный возврат от икры, %*

Кратность нереста, раз*

Размер возмещения за 1 кг рыбной продукции при нарушении законодательства***

в МРП 1618 тенге

тенге

Осетровые

14,22

3,132

245 500

40

0,021

5

10

16180

Сельдевые

11,63

0,132

160 000

50

0,005

1

0,5

809

Жерех

1,08

0,611

120 000

50

0,013

2

0,5

809

Карп-сазан

0,10

9,055

530 000

45

0,004

2

0,3

485,4

Лещ

3,10

0,249

150 000

50

0,001

2

0,1

161,8

Плотва (вобла)

69,88

0,067

50 000

50

0,006

1

0,5

809

Примечание:
Средняя плодовитость, доля самок в стаде, промышленный возврат от икры, кратность нереста использовались по данным приложения 3.
Размер возмещения за 1 кг рыбной продукции при нарушении законодательства в соответствии с Приказом.

      По методике растворенная в воде нефть оказывает продолжительное воздействие на планктон в течение 1 года, на бентос до 3 лет.

      Пропитанные нефтью донные отложения не воздействуют на планктон при условии изъятия грунта (рекультивация), если работы не проводятся то воздействие на планктон ожидается в течении 5 лет. Восстановление бентоса после рекультивации грунтов ожидается в течении 2 лет, без проведения рекультивации грунтов на полное восстановления бентоса потребуется до 7 лет. Осевшие сорбенты и агрегаты нефти воздействуют на бентос в течение 5 лет.

      В расчетах принято, что прямое воздействие растворенных нефтепродуктов в воде на фито- и зоопланктон ожидается в течение 1 года и до 5 лет в объеме дополнительного воздействия. Воздействие на донные организмы (бентос) 1+2 года на площади прямого воздействия и до 7 лет на площади дополнительного воздействия.

Расчет ущерба рыбным запасам

      1 вариант. Для расчета возможного вреда рыбным запасам при аварийном разливе 5 тонн дизельного использовались показатели розлива представленные в таблицах 5 и 6.

      Согласно полученным оценкам, общий объем возможного поражения акватории пятном разлива дизельного топлива при наихудшем сценарии разлива может составить 1024999 м3, площадь воздействия на донные организмы 3301 м2, что окажет негативное воздействие на морские биологические ресурсы акватории.

      Большинство видов рыб чувствительны к изменению среды обитания и способны уйти из зоны сильного загрязнения, таким образом избежать последствий острой интоксикации и гибели. Гибель взрослых рыб в результате аварийного разлива дизельного топлива, для принятого сценария разлива, не ожидается, а денежный расчет вреда не производится.

      Поскольку в результате аварийного разлива неизбежна гибель кормовых гидробионтов, ниже выполняется расчет компенсационных платежей за нанесение вреда рыбным ресурсам. В выполненных расчетах подразумевается наихудший вариант воздействия, то есть 100% гибель гидробионтов при многочасовом воздействии загрязнения. Данные для перевода биомассы кормовых организмов в рыбопродукцию использованы из методики для аварийных разливов нефти (приложение 2, приложение 4) представлены в таблице 8. Потери гидробионтов и перерасчет в рыбную продукцию представлены в таблице 9.

Таблица 8 - Параметры перевода биомассы
кормовых организмов в биомассу рыбопродукции

Показатели

Фитопланктон

Зоопланктон

Бентос

Средне вегетационная биомасса организмов, миллиграмм на м3

216

151,35


Средне вегетационная биомасса организмов, грамм на м2



37,55

% поражения

100

100

100

Р/В коэффициент

150

30

4

Кормовой коэффициент в рыбопродукцию

30

10

20

% использования корма

20

80

80

Таблица 9 - Потери гидробионтов в тоннах
рыбной продукции, тонн

Показатели


фитопланктон

зоопланктон

бентос

Всего

Объем, м3

1024999

0,221

0,372

-

0,594

Дополнительный объем, м3

250000

0,270

0,454

-

0,724

Площадь, м3

300

-

-

0,004

0,004

Дополнительная площадь, м3

3001

-

-

0,126

0,126

Итого


0,491

0,826

0,130

1,448

      Северный Каспий является зоной нагула большинства обитающих в Каспии рыб, следовательно, гибель кормовых гидробионтов скажется на всех видах рыб. Поэтому, полученная в расчетах, рыбопродукции распределялась по видам рыб согласно их процентному соотношению в уловах (таблица 10).

Таблица 10 - Расчет вреда
от потерь рыбопродукции

Виды рыб

Встречаемость рыб, %

Распределение по биомассе рыб, кг

Масса, кг

Количество, штук

Размер возмещения за 1 кг продукции, при нарушении законодательства

Вред, в денежном выражении, тенге

МРП
(на 2012 год -
1618)

тенге

Осетровые

14,22

205,79

3,132

65,70

10

16180

3329682

Сельдевые

11,63

168,34

0,132

1275,32

0,5

809

136187,1

Жерех

1,08

15,57

0,611

25,49

0,2

809

12596,13

Карп-сазан

0,10

1,48

9,055

0,16

0,1

485,4

718,392

Лещ

3,10

44,87

0,249

179,87

0,1

161,8

7259,966

Плотва

69,88

1011,54

0,067

14992,18

0,5

809

818335,9

Итого

100

1448


16538,72



4304780

      Использующаяся в данных расчетах методика носит фискальный характер и предполагает расчет не только вреда рыбным запасам, но и потери от возможного самовоспроизведения этих запасов в нормальных условиях. Поэтому, вред от потери потомства рассчитывался для каждого вида рыб, нагуливающихся в этом районе и понесших потери в результате гибели кормовой базы (таблица 11).

Таблица 11 - Расчет ущерба от потери
потомства рыб

Виды рыб

Количество, шт.

Средняя плодовитость, штук икринок

Доля самок в стаде, %

Пром. возврат от икры, %

Кратность нереста, раз

Средняя навеска, кг

Потери от гибели потомства, кг

Размер возмещения за 1 кг продукции, при нарушении законодательства

Ущерб, в денежном выражении, тенге

Осетровые

65,70

245 500

40

0,021

5

3,132

21219,29

16180

1075303647

Сельдевые

1275,32

160 000

50

0,005

1

0,132

673,37

809

71907,8356

Жерех

25,49

120 000

50

0,013

2

0,611

242,95

809

120089,942

Карп-сазан

0,16

530 000

45

0,004

2

9,055

28,30

485,4

124386,905

Лещ

179,87

150 000

50

0,001

2

0,249

67,30

161,8

2711,39586

Плотва

14992,18

50 000

50

0,006

1

0,067

1517,30

809

82242,2119

Итого

16538,72






23748,51


1075704986

      Таким образом, возможный вред (ущерб) рыбным запасам при рассматриваемой аварийной ситуации на море в денежном выражении может составить 1080009,7 тыс. тенге (таблица 12).

Таблица 12 - Возможный ущерб природной среде
при разливе 5 тонн дизельного топлива

Вред

Размер платежа (тенге)

Прямой вред

4304780

Вред от потери потомства

1075704986

Всего

1080009765

      Расчет вреда (ущерба) для других трех сценариев рассчитывается аналогичным образом.

      По представленным сценариям в соответствии с данной "Методикой", проведен расчет ожидаемого вреда (ущерба) при возникновении аварий на море. В результате расчетов по объему растворения и эмульсификации нефтепродуктов в воде и их частичного оседания на морское дно, и донные отложения определена значимость воздействия разливов. Незначительное низкое, локальное воздействие ожидается при разливе 5 тонн дизельного топлива. При столкновении судов и разливе 160 тонн дизельного топлива, при неуправляемом фонтанировании скважины (31 тонн, 69600 тонн) воздействия будет местное, высокой значимости, восстановление высшей растительности и бентических сообществ будет ожидаться в течение 5-7 лет.

      Действительный вред (ущерб) от реальной аварии может отличаться от приведенных выше расчетов, для чего может потребоваться дополнительный расчет в зависимости от особенностей реальной аварии.

      Данная оценка вреда (ущерба), приводимая выше, рассматривается в качестве примера для прогнозирования возможных затрат и величины резервных фондов для ликвидации последствий аварии.

  Приложение 7
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 7 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Примеры расчетов неизбежного вреда (ущерба)
рыбным ресурсам и другим водным животным
от хозяйственной деятельности

      Ниже приводятся примеры, схематично иллюстрирующие использование предлагаемых Методикой подходов к оценке вреда.

      Примеры выполнены упрощенно без привязки к конкретным водоемам и работам. При этом числовые значения биологических параметров (рыбопродуктивность, концентрация молоди, коэффициенты промыслового возврата и другие) приняты условно.

      При выполнении расчетов вреда от конкретных намечаемых работ, расчеты должны выполняться детально, в полном соответствии с требованиями и установками текста Методики.

      1. Рыбохозяйственный водоем (озеро) площадью 100 га рыбопродуктивностью 60 кг/га (частиковые рыбы) проектом реконструкции химического комбината намечается включить в систему очистных сооружений. При этом качество воды станет непригодным для обитания промысловых объектов, вследствие чего озеро полностью теряет продуктивность.

      В данном случае, при полной потере продуктивности всего водоема, ущерб рассчитывается по формуле (15):

      N= P0 x S0 = 60 кг/га х 100 га = 6000 кг

      или при средней промысловой массе рыбы 0,5 кг, N = 12000 экземпляров.

      Ввиду долгосрочности наносимого вреда и невозможности его компенсации на данном водоеме, предлагается по согласованию с уполномоченными природоохранными органами и научными организациями рыбохозяйственного профиля запланировать средства химкомбинату для осуществления мероприятий по компенсации вреда (специализированного объекта) на соседнем водоеме. Объем средств на его строительство (Сm) составляет 3,5 миллиард тенге (указанная сумма – 3,5 миллиард тенге является условной и представлена в качестве примера).

      Мощность специализированного объекта (рыбопитомника) планируется 3 миллиона экземпляров сеголеток в год или с учетом коэффициента промыслового возврата от сеголеток 1% М равняется 30000 экземпляров рыб промысловой навески в год. Среднегодовой вред от полной потери продуктивности данного водоема Nc составляет 12000 экземпляров. Объем средств для осуществления мероприятий по компенсации вреда (специализированного объекта) рассчитывается по формуле (24)

      К= Сm/ М х N c = 3,5 миллиард тенге х 12000/30000 =1,4 миллиард тенге

      2. В водоеме площадью 1500 га с рыбопродуктивностью 50 кг/га (частиковые рыбы) в связи со строительством автодороги проектируется засыпка 100 га акватории. На засыпаемом участке акватории располагались нагульные площади со средними по водоему показателями кормовой базы и 5 га нерестилищ из 100 га общей нерестовой площади в водоеме с коэффициентом разнокачественности площадей 0,65.

      Вред (ущерб) от потери продуктивности на части водоема рассчитывается для каждого из этапов жизненного цикла рыб по формуле (16):



      Nвоспр = 50 кг/га х 1500 га х (5 га /100 га) х 0,65 = 2438 кг или при средней промысловой массе рыбы 0,5 кг Nвоспр.– 4876 экземпляров рыб Nнагул = 50 кг/га х 1500 га х (100 га /1500) х 1 = 5000 кг или при средней промысловой массе рыбы 0,5 кг, Nнагула = 10000 экземпляров рыб

      Всего потери продукции составят 14876 экземпляров. Решения по компенсации этого вреда (ущерба) предлагаются аналогичные приведенным в примере № 1.

      3. В связи с намечаемым строительством трубопровода проектом производства работ предусматривается сброс воды из существующего водохранилища на период с начала апреля до конца мая, после чего уровень восстанавливается до обычной отметки. При сбросе воды осушается 30 га общей площади водоема. На остающихся залитыми нерестовых площадях эффективность нереста в 3 раза меньше, нежели на осушаемых (q=3). Нерест рыбы в этом водохранилище продолжается сначала мая по конец июня – 60 суток. Неблагоприятное воздействия на воспроизводство будет продолжаться в течение 30 дней. Рыбопродуктивность водохранилища – 50 кг/га, площадь – 1500 га. Поскольку участок водоема испытывает неблагоприятное воздействие только часть нерестового сезона, вред (ущерб) рассчитывается по формуле (17):

      N= P0 x S0 x (F1/F0) x q x d

      d = 30/60 = 0,5

      N = 50 кг/га х 1500 га х (30 га/ 1500) х 3 х 0,5 = 2250 кг

      или при средней промысловой массе рыбы 0,5 кг, N = 4500 экземпляров рыб.

      Для компенсации потерь продукции при кратковременном воздействии предлагается, по согласованию с уполномоченными природоохранными органами, произвести разовое зарыбление водоема годовиками частиковых рыб на следующий год после проведения работ. Затраты на это мероприятие рассчитываются по формуле (21):

      Fi = Ci x (Ni x 100 / K1) + Ct

      Ci - стоимость 1 экземпляр рыбопосадочного материала – 23 тенге;

      Ni - годовой вред (ущерб) в переводе на численность промыслового объекта – 4500 экземпляр;

      K1- коэффициент промыслового возврата посадочного материала, в % – 2,8 %;

      Ct - транспортные расходы (стоимость перевозки и выпуска). В соответствии с заключенным договором, аренда живорыбной машины за 3 дня составит 30 тыс. тенге (условная цена);

      Fi = 23 тенге х (4500 экземпляр х 100 / 2,8) + 30000 тенге =3726428,6 тенге.

      4. В проекте ирригационного водозаборного сооружения на водохранилище пропускной способностью 0,04 кубический километр за оросительный сезон предусматривается оборудование его рыбозащитным устройством с эффективностью 80% для молоди длиной тела менее 20 миллиметр и 100% для более крупных рыб. Средняя концентрация ранней молоди размером менее 20 миллиметр в районе расположения оголовка водозабора составляет:

      леща – 1 экземпляр кубический метр (далее - м3);

      судака – 2 экземпляр м3;

      прочих – 10 экземпляр м3.

      При этом в водохранилище имеется эксплуатируемый водозабор, аналогичный проектируемому по конструкции и компоновке оголовка, оборудованный рыбозащитными устройствами с эффективностью по ранней молоди – 50%. Его пропускная способность 0,05 км3 за оросительный сезон. Концентрация молоди в районе расположения его оголовка составляет:

      леща – 1 экземпляр м3;

      судака – 1 экземпляр м3;

      прочих – 5 экземпляр м3.

      Вред (ущерб) причиненный этим водозаборам (пересчитанный через промысловый возврат), определен по результатам ранее проведенного непосредственного учета попадающей в него молоди:

      по лещу – 10 тонн;

      судаку – 5 тонн;

      прочим – 45 тонн;

      ВСЕГО: 60 тонн.

      Расчет вреда (ущерба) от проектируемого водозабора рассчитывается по формуле (20):



      5. Проектом прокладки трубопровода предусмотрено рытье канала длиной 25 километров, шириной 60 метров (площадь извлечения грунта 25000 метров х 60 метров = 1500000 м2. В результате применения средств гидромеханизации земляных работ в районе работ создается зона повышенной мутности (объемом 90 тысяч м3), при которой происходит гибель 50% зоопланктона и 100% пелагических личинок рыб, а в ложе канала в результате изъятия грунта происходит гибель кормового бентоса. По трассе канала средняя биомасса зоопланктона составляет 10 грамм на м3, бентоса – 9 грамм на м2, концентрация личинок рыб (преимущественно сазана) в районе работ составляет 30 экземпляр на м3. Прокладку канала планируется выполнить за 2 года в продолжение всего периода открытой воды. Вред (ущерб) рыбным запасам, обусловленный непосредственной гибелью биоресурсов, рассчитывается по формуле (18):



      После окончания работ кормовые ресурсы на участках оседания взвеси восстанавливаются, однако, по трассе канала на площади 150 га, не развивается бентос ввиду значительной глубины и непродуктивных грунтов. При коэффициенте промыслового возврата от личинок сазана – 0,02%, причиняемый вред (ущерб) от непосредственной гибели личинок сазана составит:



      Потери кормовых ресурсов переводятся в ихтиомассу по формуле (9):



      Р/В коэффициент у зоопланктона составляет 6 и у бентоса – 4, коэффициент k2 перевода – продукции кормовых организмов в ихтиомассу составляет соответственно - 15 и 10, коэффициент k3 возможного использования кормовой базы рыбой - 80% и 70%.


рыбопродукции от потери планктона

рыбопродукции от потери бентоса

      Всего за счет гибели кормовой базы было потеряно 288 + 3780 = 4068 кг рыбопродукции.

      В районе проведения работ, по данным контрольных и/или научно-исследовательских обловов, обитают три вида рыб: сазан – 20%; лещ – 25%; плотва – 55% по численности, следовательно, вред распределится по видам рыб следующим образом: сазан – 813,6 кг, лещ – 1017 кг и плотва – 2237,4 кг.

      Поскольку от проведения работ наиболее пострадало воспроизводство сазана, который является наиболее ценным промысловым видом в данном районе, компенсировать потери биоресурсов предлагается зарыблением данного водоема годовиками сазана. Для этого потери других видов рыб переводятся в потери сазана через коэффициент ценности по формуле (25):



      Ущерб нанесен сазану, плата за которого составляет для сазана 21 тенге за кг, для леща и плотвы по 6,5 тенге за кг. Отсюда коэффициент ценности леща (или плотвы) относительно сазана будет равен 6,5/21 = 0,31.

      При средней массе сазана в уловах mb = 2 кг, его потери составят:

      Nb=813,6 кг *1/2 кг = 407 экземпляр сазана

      Nb=1017 кг *0,31/2 кг = 157 экземпляр сазана в пересчете с леща Nb=2237,4 кг *0,31/2 кг = 347 экземпляр сазана в пересчете с плотвы

      Таким образом, путем зарыбления водоема сазаном необходимо компенсировать его потери в количестве 1080 + 407 + 157 + 347 = 1991 экземпляров промыслового размера. Порядок расчета стоимости компенсационного мероприятия аналогичен приведенный в примере № 3.

      6. Схемой комплексного использования и охраны рыбных ресурсов предусматривается увеличение за счет поверхностного стока недопотребления на Нижней Волге на 0,9 кубический километр в год, в том числе в мае–июле – 0,7 кубический километр, из них безвозвратного – 0,5 кубический километр.

      Запасы и уловы рыбы в низовье Волги и опресняемом ею районе моря зависят от водности реки и прежде всего от объема стока в период нереста и нагула молоди (май–июль).

      Основу улова (до 80%) составляли в 1963-1974 годы три возрастные группы: трех–, четырех– и пяти годовики, а в 1975-1980 годы. – двух–, трех– и четырех годовики.

      Таким образом, величина улова в "n" –ный год первого периода определялась урожайностью молоди в n–3, n–4, n–5, годы, а в последующем – урожайностью n–2, n–3, n–4 лет.

      Для выявления зависимости уловов от объема стока, годовые уловы сопоставлены со средним объемом стока за май-июль в годы рождения поколений, составивших основу улова. Например, улов 1963 года сопоставляется со средним стоком за 1960, 1959 и 1958 годы, улов 1964 г. – со стоком за 1961, 1960, 1959 годы и так далее.

      На основании этих данных методом математической статистики для линейной корреляционной зависимости определяется уравнение регрессии:

      у = ах + в, где:

      у - уловы рыбы в тысячи тенге;

      х - средний расчетный сток за май - июль в кубический километр;

      "а" и "в" - коэффициенты, определяемые расчетом.

      При этом был получен коэффициент корреляции r = 0,66 и коэффициент достоверности = 4,8, что позволяет считать такую зависимость достоверной.

      Согласно найденной зависимости каждый кубический километр стока в мае-июле - обеспечивает прирост воспроизводства полупроходных и туводных рыб, позволяющий получать дополнительный улов 1,65 тысяч тонн.

      Вред (ущерб) от дополнительного изъятия в мае-июле 0,5 кубокилометра воды составит, соответственно, 0,82 тысяч тонн.

  Приложение 8
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 8 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Пример определения степени воздействия судов на гидробионты

      1. Отрицательное воздействие на планктон и бентос будет отмечаться на мелководном участке судоходного маршрута и около объектов с наибольшей посещаемостью судов в результате нарушения донных отложений и увеличения мутности воды. Дополнительная гибель бентоса может наблюдаться в результате оседания крупнодисперсных взвешенных частиц и захоронения ими донных организмов. Для различных водоемов существуют различные данные о влиянии осаждения взвешенных частиц на донные сообщества. В частности для рек приводятся факты массовой гибели бентоса при проведении дноуглубительных работ. По данным других авторов количество донных организмов может снижаться в 2-9 раз в зависимости от толщины слоя осадков. Осаждение донных осадков будет происходить на удалении до 50 метров по обе стороны от оси транспортного коридора в течение нескольких часов после взмучивания. На осевшем субстрате также возможно восстановление донной фауны до первоначального состояния. Гибель бентосных организмов от осаждения крупнодисперсных фракций донных отложений и песка на мелководьях по судоходному маршруту и в районе постоянных и временных стоянок промысловых рыбаков может достигать 50% от ее общей продуктивности. На якорных стоянках гибель бентоса на площади воздействия якорей может достигать 100%.

      2. Воздействие мутности при высоких концентрациях проявляется в снижении интенсивности фотосинтеза, поражении органов фильтрации, ухудшения условий питания, изменения поведения водных животных, нарушении процесса обмена веществ и дыхательной функции, а также в проявлении физиологического стресса.

      3. Гибель фитопланктона происходит преимущественно за счет прекращения процесса фотосинтеза. Согласно имеющимся сведениям увеличение мутности от 50 до 154 миллиграмм на литр ведет к 2 – 2.5 кратности снижения численности фитопланктона, а при концентрации до 600 миллиграмм на литр снижает количество водорослей на 1-2 порядка. Снижение продуктивности фитопланктона от повышения мутности при судоходстве и в районе постоянных и временных стоянок промыслового флота (суды используемые для ведения промыслового рыболовства) обычно не превышает 10% от ее общей продуктивности.

      4. Зоопланктонные организмы питаются путем фильтрации воды. При повышенном содержании взвесей забивается фильтровальный аппарат зоопланктеров и нарушается нормальное питание, что в конечном итоге приводит к гибели организмов. Кроме того, взвешенные органические частицы связывают кислород, который необходим для дыхания зоопланктонных организмов. Двукратное повышение мутности сверх фоновых показателей вызывает 50% гибель зоопланктона. В частности в речных системах при проведении гидромеханизированных работ и повышении мутности воды до 67 миллиграмм на литр численность зоопланктона снижается в 2,6 раза, а число видов уменьшается наполовину. При интенсивном судоходстве и в районе постоянных и временных стоянок промыслового флота гибель зоопланктона от повышения мутности 50% от ее общей продуктивности.

      5. Влияние мутности на рыб имеет дифференцированный характер. Взрослые рыбы и активная молодь, как правило, свободно мигрируют из зоны повышенной мутности, поэтому отрицательного воздействия на них не ожидается. Наиболее подвержены воздействию мутности икра и личинки рыб, которые не способны к активному движению и могут погибнуть в результате нарушения функций дыхания и питания. Взвешенные частицы оседают на поверхность икринки и на дыхательном аппарате личинок, что приводит к асфиксии и последующей гибели.

      6. После выклева из икры, предличинки и личинки рыб проходят несколько этапов развития. Во время некоторых этапов (появление плавательного пузыря, переход на внешнее питание) личинки рыб обладают особо повышенной чувствительностью к внешним воздействиям, поэтому гибель личинок рыб от повышения мутности при судоходстве и в районе постоянных и временных стоянок промыслового флота может достигать при наихудшем варианте до 50%, от ее концентрации на площадях воздействия.

      Пример определения влияния сейсморазведочных работ

      на водных гидробионтов

      Планктон. Основными факторами воздействия работы пневмоисточника на планктон являются:

      - воздействия давления ударной волны на ее фронте (скорость в потоке воды 1490 м/с при давлении около 2000 футов на квадратный дюйм);

      - резкое уменьшение давления в ударной волне позади фронта;

      - колебания давлений за счет пульсации газового пузыря (меньшее воздействие);

      - кавитационные процессы (появление вакуумных пузырьков) при избыточном отрицательном давлении.

      Бентос. Гибель от воздействия сейсморазведочных работ составляет от 5 до 10% (в зависимости от совокупного воздействия всех факторов). Негативные последствия такого воздействия усугубляются тем, что для большинства бентосных организмов характерен годовой цикл размножения и восстанавливаться бентос будет значительно медленнее, чем планктонные организмы. Восстановление бентосных организмов ожидается в течение 2 лет с момента завершения работ.

      Непосредственное летальное воздействие на гидробионтов, не способных избегать зоны воздействия механических волн (пелагическую икру, личинки рыб и беспозвоночных, зоопланктон), ограничивается относительно небольшим расстоянием от пневматических импульсов до 5–10 метров.

      Для оценки воздействия группового пневмоисточника за наихудший вариант принято 100% поражение всех групп планктонных организмов на расстоянии до 2 метров от пневмоисточника, 50% поражение фито- и зоопланктона на расстоянии до 7 метров и ихтиопланктона, как более чувствительного к воздействию, на расстоянии до 10 метров.

      Рыбы. Воздействие резких перепадов давления вблизи фронта акустической волны на взрослых рыб может нарушать функции центральной и периферической нервной системы и органов боковой линии, контроль работы плавательного пузыря. В органических тканях и кровеносных сосудах могут появляться разрывы. В особо тяжелых случаях могут наблюдаться разрывы плавательного пузыря, "выпячивание" изо рта внутренних органов.

      Значительно большую чувствительность к воздействию пневмоисточников имеют икра и ранняя молодь рыб. Летальные последствия для икры, личинок и мальков наблюдаются в непосредственной близости (1-10 метров) от пневмопушки при уровнях свыше 200 дБ отн. 1 мкПа. Гибель икринок наблюдается на расстоянии 5 метров от пневматической пушки. Среди личинок с желточным мешком уровень смертности особенно высок и на расстоянии 2-3 метров колеблется на уровне 40-50%. Меньший уровень смертности на том же расстоянии зарегистрирован среди анчоусов. Экспериментальные исследования более поздних этапов развития, таких как личинки и молодь, зарегистрировали 10-20%-ные уровни смертности у камбалы на дистанции 2 метров. Повышенный уровень смертности пост личиночных стадий развития наблюдался также на расстоянии 1-2 метров от сейсмического источника. При мощности источника 220 дБ (соответственно, 1мкПа на 1 м) икринки и личинки камбалы погибали на расстоянии 1 метр и были повреждены на расстоянии 2 метр.

      Тюлени. В соответствии с рекомендациями принятыми в разных странах, для защиты морских млекопитающих от физического ущерба или чрезмерного беспокойства при сейсморазведке, должны быть установлены Зоны Безопасности - Мониторинга. Если там обнаружены морские млекопитающие в период работы сейсмических исследований, немедленно должны приниматься меры смягчения акустического воздействия - остановка пневматических пушек до тех пор, пока животные не покинут зону.

  Приложение 9
к Методике возмещения
компенсации вреда, наносимого
и нанесенного рыбным ресурсам
в том числе и неизбежного

      Сноска. Текст в правом верхнем углу Приложения 9 в редакции приказа Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Пример нормативов удельных капитальных
вложений по объектам воспроизводства и видам
рыб в Российской Федерации

Виды рыб

Нормативы удельных капитальных вложений, тысяч рублей/ тысяч штук.

в том числе:

СМР

оборудование

проектные работы

прочие

Волжско-Каспийский рыбохозяйственный бассейн

Осетровые
(бассейновый метод)

147,445

117,956

10,321

8,847

10,321

Осетровые
(комбинированный метод)

189,685

151,748

13,278

11,381

13,278

Осетровые
(прудовый метод)

141,330

120,131

7,067

7,067

7,067

Осетровые и частиковые РЗ

37,850

31,039

2,650

1,893

2,271

Лососевые

425,520

348,926

29,786

21,276

25,531

Частиковые НВХ

0,775

0,659

0,039

0,039

0,039

Азово-Черноморский рыбохозяйственный бассейн

Осетровые

302,320

241,856

21,162

18,139

21,162

Лососевые

1885,500

1470,690

94,275

131,985

188,550

Частиковые РЗ

28,560

23,419

1,999

1,428

1,714

Частиковые НВХ

0,440

0,374

0,022

0,022

0,022

Западный рыбохозяйственный бассейн

Лососевые, балт. лосось
(новое стр-во)

1103,050

904,501

77,214

55,153

66,183

Лососевые, балт. лосось
(реконструкция)

2095,800

1467,060

230,540

188,620

209,580

Северный рыбохозяйственный бассейн

Лососевые, семга
(новое стр-во)

3050,310

2501,100

213,509

152,507

183,000

Лососевые, семга
(реконструкция)

4434,872

3636,595

310,441

221,744

266,092

Западно-Сибирский рыбохозяйственный бассейн

Осетровые

53,200

42,560

3,724

3,192

3,724

Сиговые

34,770

27,120

2,782

1,739

3,129

Байкальский рыбохозяйственный бассейн

Сиговые

7,430

6,093

0,520

0,372

0,446

Дальневосточный рыбохозяйственный бассейн

Лососевые, горбуша, кета
(новое строительство)

15,600

10,920

1,092

1,560

2,028

Лососевые, горбуша, кета
(реконструкция)

5,120

3,584

0,358 0,666

0,512


  Приложение 10
к Методике возмещения
компенсации вреда,
наносимого и нанесенного
рыбным ресурсам
в том числе неизбежного

      Сноска. Приложение 10 исключено приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра сельского хозяйства РК от 11.05.2017 № 197 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).