"Ауыл шаруашылығы малдарын бағалау нұсқаулықтары мен тұқымдарының стандартын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2014 жылғы 10 қазандағы № 3-3/517 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 25 желтоқсандағы № 3-3/1119 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 15 қаңтарда № 12867 болып тіркелді

«Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 4) және 5) тармақшаларына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. «Ауыл шаруашылығы малдарын бағалау нұсқаулықтары мен тұқымдарының стандартын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2014 жылғы 10 қазандағы № 3-3/517 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9818 болып тіркелген) мынадай өзгерістер енгізілсін:
1-тармақтың 1) тармақшасының он төртінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:
«осы бұйрыққа 13-қосымшаға сәйкес иттердің үй-ұлттық тұқымдарын (тазы, төбет);»;
көрсетілген бұйрыққа 13-қосымша осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;
көрсетілген бұйрыққа 16-қосымшада:
«13. Үй-ұлттық иттердің тұқымдарының стандарты» деген тарау мынадай редакцияда жазылсын.
«13. Иттері үй-ұлттық тұқымының тұқым стандарты

1. Қазақ «Тазысы»

№	Өлшемдері	Стандарт сипаттамасы	Кемшіліктері	Ақаулары
1.	Жалпы түрі және дене бітімі типі	Бойы орта және ортадан жоғары, мықты денесі бар арықтау ит, созылу индексі 103.	Дене бітімінің өте жеңілдігі, аяқтары шығыңқы, шамалы созылыңқы болуы (106-ға дейін).	Дене бітімінің жетілмеуі, дене бітімінің дөрекілігі, бостығы, созылу индексі 100-ден кем немесе 106-дан жоғары болуы.
2.	Бойы	Төбет шоқтығының биіктігі 60 сантиметрден 70 сантиметрге дейін, қаншықтың шоқтығы 55 сантиметрден 65 сантиметрге дейін. Бойының жоғарғы шектен асып кетуі пропорция және стандарттың талаптары сақталған жағдайда ақаулық немесе кемістік болып саналмайды.	Шоқтығындағы бойы төмендегі стандартта көрсетілгеннен 2 сантиметрге төмен.	Иттің алдыңғы жағының немесе артқы жағының едәуір жоғары болуы.
3.	Өңі	Қара, ақ, түрлі реңкті ақшыл сарғыш, қызыл және сұр түстердің барлық түрлері. Барлық өңдер тұтас, сонымен ұатар теңбіл болуы мүмкін. Тұмсығында, құлағында, аяқтарының ұштарында қара дақтар болуы мүмкін. Күшіктер өсу, жыныстық жетілу барысында түсін және реңін өзгертуі мүмкін.	Теңбіл рең, жирен дақтар.	Теңбіл немесе мәрмәр реңдер, қара-жирен және қызғылт дақтар.
4.	Жүн жамылғысы	Жүні жұмсақ, жібек тәрізді, тік, ұзындығы 4,5 сантиметрге (қыста) және 2,5 сантиметрге дейін (жазда) қысқа жүнді түбіті жақсы дамыған. Құлағының ұшынан 5-6 сантиметрге түсіп тұратын, бұйра, жұмсақ, ұзындай шашы жиналып ары қарай ұйпаланады, алдыңғы аяғының, жамбастарының артқы жағында ұзындау жүн түбіт шашқа айналады. Құйрығының төменгі жағында – қалың емес ілгек жүні (10 сантиметрге дейін) болады. Саусақтарының арасында қысқа және қатты шаш өседі. «Жарғақ құлақ», «тықыр тазы» сияқты тазының тегіс жүнді түрлеріне (ілгегі мен шашағы жоқ) рұқсат етіледі. Стандарттың басқа параметрлерін сақтаған жағдайда ақау немесе кемшілік болып саналмайды.	Ұйпаның немесе бұйраның болмауы, бүкіл денесінде ұзын жүн (5 сантиметрден асатын), артқы аяқтарының бүйірінде ішінара ұзын жүн.	Бұйраланған, қатты, толқынды жүн, басында айдарша, көкірегінде және ішінде ұзын жүн, оң жағында қалың аспа.
5.	Терісі, бұлшық еттері, сүйектері	Терісі жұқа, созылғыш, қатпары жоқ. Бұлшық еттері жақсы дамыған, әсіресе белінде, жамбасында, сүйектері мықты, бірақ ауыр емес.	Сүйегінің әлсіз және дөрекілігі, дұрыс дамымаған бұлшық еттері.	Сүйек дөрекілігі, салбыраңқы немесе қатпарлы қалың тері. Төбеттер қаншық тұрпатында. Қаншықтар төбет тұрпатында.
6.	Басы	Арық, сопақ, бас сүйегі біркелкі жалпақ болып келеді. Үстінен қарағанда сына тәрізді. Желкесі біркелкі, ал төбе сүйегі өте нашар дамыған. Маңдайынан тұмсығына өту әлсіз байқалады. Тұмсығы (кертік) құрғақ. Тұмсығы бас сүйегі бөлігінің ұзындығымен бірдей немесе сәл қысқа болып келеді және кішкене шамалы үшкір дөңесті немесе түзу, шұңқыры немесе салалары жоқ. Бас сүйегі үстінен тығыз келеді. Тұмсықтың сызығы бас сүйектің сызығымен параллельді немесе кішкене түсіңкі. Еріні жіңішке, тығыз жабысып тұрады. Жақ сүйектері түзу және өте ірі сау тістері болуы керек.	Басы қысқа, артық дамыған қабағының үсті имектелген, бет сүйегі артық дамыған, маңдайдан тұмсыққа бірден ауысуы, еріннің тығыз жабылмауы.	Дөрекі, дымқыл, сүйегі шығыңқы бас, шығыңқы бас-сүйек, таңқы тұмсық, тұмсығы бас сүйегінен ұзынырақ. Бастың сызығы жоғары иілген. Дымқыл салбыраңқы ерін. Астыңғы жақ сүйегі жоғарғы жақ сүйегінен қысқа (кем иек) және де ұзын (тістей тұру).
7.	Құлақтары	Салбыраңқы, жұқа, шеміршектерде сәл көтеріңкі, көз сызығынан сәл жоғары немесе бірдей деңгейде орналасқан, толқынды, жұмсақ ит жүнімен жабылған, құлақ ұшынан 5-6 сантиметрге төмен. Құлақтың шашақсыз ұшы ернінің бұрышына жетуі керек. Өршу кезінде азырақ шеміршегі көтеріліп, құлақтары сырт жаққа қарай бұрылады.	Қысқалау (2 сантиметрге дейін, ерінінің бұрышына жетпейді), шеміршектің артық көтерілуі.	Қысқа (ерінінің бұрышына 2 сантиметрден астам жетпеуі), өте жоғары немесе өте төмен орналасқан, жартылай тұратын, құлағы тартылыңқы (раушан гүл тұрпатында) қозу жағдайында жуан, қозғалмайтын, алға қайырылмайды.
8.	Көздері	Үлкен, қиғаш орналасқан, қой көз, күңгірт – қоңыр, кейде шығыңқы, көз қиығы – бадам дәні тәрізді, қабағы қара.	Аса ірі емес, шүңірейген немесе бадырайған, ақшыл, қабағының шеті ақшыл.	Кішкентай, шүңірейген, тура орналасқан, әр-түрлі көзді, сары немесе сұр түсті, қызғылт қабақты.
9.	Мұрнының ұшы	Қара, ақшыл түстегі иттерге қоңыр түрі рұқсат етіледі.	Аз реңденуі.	Мұрнының ұшы қызғылт.
10.	Тістері	Ірі, ақ, қайшы сияқты тістелінетін, 6 жастан кейін тегіс түрі рұқсат етіледі.	Астыңғы жақ сүйегінде бірінші премолярдың (Р1) болмауы.	Күрек тістері бір сызықта орналаспаған, бірінші премолярдан басқа (Р1) кез-келген тістің болмауы.
11.	Мойны	Домалақ немесе бүйір жақтарынан азғана қысылған, орта немесе ұзын, кейде жоғары қарай біраз иілген (аққу мойындас). Орта, мықты, болғаны дұрыс. Жоғары орналасқан.	Жетілмеген, қысқа.	Өте қысқа, жүктелген, аспалы.
12.	Кеудесі	Жұмырланған, кең, терең, егер итке алдынан қараса, барлық тұлғасы артқы аяқтарының арасында орналасуы қажет; оның төменгі беті алдыңғы аяқтары жанында шынтақ буындарының көлденең сызықтарына жетеді; кеуде қуысы қарынға қарай біршама тарылады.	Тым тар, жаясынан жалпақ емес, жеткілікті терең емес, шынтағына 3 сантиметрге жетпейді.	Қабырғалары тегіс, төс сүйегі алға шығыңқы кеуде қуысының қысқалығы, шынтағынан кеңімейді, шынтағына 3 сантиметр жетпейтін, кеудесінің кішкентай болуы.
13.	Шоқтығы	Жота сызығынан болмашы білеуленуі, арқасында шоқтықтан кейін кішкене шұңқыр болады.	Жақсы көрінбейтін шоқтық.	Шоқтығының байқалмауы.
14.	Арқасы	Жалпақ, серпінді, бұлшық еттері жақсы дамыған. Белдемесімен бірге жоғары бірқатар шүйірленген.	Жіңішке, жұмсақ, әлсіз бұлшық еттер.	Бүкір немесе салбырап қалған, нығыздалмаған.
15.	Белі	Қысқа, дөңесті, бұдыр бұлшық еті бар.	Тіке, әлсіз, жіңішке, ұзын, бұлшық еті дұрыс дамымаған.	Жіңішке, тым дөңестеу, бұлшық еті дамымаған.
16.	Сауыры	Жалпақ, ұзын аздап еңкіш, бұлшық еттері өте бедерлі, мықынының ені кемінде 7 сантиметр.	Қысқалау, жіңішкелеу, артығырақ қисайған.	Көлденең.
17.	Қарыны	Өте жинаңқы.	Әлсіз тартылған, кең белді.	Салбырап кеткен қарын.
18.	Алдыңғы аяқтары	Ұзын, тік және параллельді орналасқан, ішкі иық буындарының бұрылуы 90-100 градусты құрайды; табан сүйегі салыстырмалы ұзын, аздап еңкіш.	Шынтақтары қайырылған немесе бұралған, жеңіл құлаштау орналасуы немесе қисық аяқтығы. Табан сүйегі, қысқа, әлсіз, артық еңкіштеу. Иық жауырындарының мүшелену бұрышы 110 градустан артық.	Сүйектері жұмыр, аяқтары қисық, түзу иық, шынтақтары сыртқа немесе ішке кіріп кеткен айқын көрінетін аяқтарының талтақтығы немесе қисық аяқтығы. Табан сүйектері салбыраған немесе бүкіш тізе.
19.	Артқы аяқтары	Біріңғай арық, сүйекті және иінтіректері ұзын. Мүшелену бұрыштары жақсы дамыған, артынан қарағанда түзу және параллельді. Секіру буындары айқын білінеді. Жай тұрысында жіліншік сүйектері артқа тіп-тік болып тартылып тұрады. Жіліншік сүйектері ұзын. Жамбасындағы бұлшық еттері өте жақсы дамыған.	Мүшелену бұрыштары нашарлау дамыған; кең немесе тар тұрыс. Жіліншік сүйектері қысқа. Бұлшық еті нашар дамыған. Секіру буындары жазылыңқы немесе болмашы жанасқан.	Мүшелену бұрыштары нашар дамыған, бұлшық еттері дамымаған, секіру буындары жақын қауысқан, ал табандары сыртқа айналып кеткен, яғни «сиыр» тұрыс немесе аяқтары күбі секілді «қисық». Қисық тырнақтары итті тұқымдықтан шеттетеді.
20.	Табандары	Мықты, жұмыр, кесек болып жиналған. Саусақтары бір-біріне тығыз, тырнақтары жерге бағыттала орналасқан.	Саусақтары аздап жазыңқы, тырнақтары жерге бағыттала орналаспаған.	Табаны дөңгелек формада (мысық тәрізді) тегіс. Саусақтары өте жазыңқы.
21.	Құйрығы	Жіңішке, қылыш тәрізді, толық жазылған түрінде секіру буындарына жетеді немесе сәл жетпейді, бірақ ұшы соңы ілмек сияқты иілген немесе кішкене дөңгелек сияқты орала орналасқан. Қозғалыс кезінде арқа сызығынан аздап жоғары көтеріліп тұрады.	Құйрығы ұзын немесе қысқа; жуан құйрық; бүйір жағына түсіп тұратын, орақ тәрізді, ұшы ілмек немесе сақина тәрізді.	Сақиналанып арқасына түскен, омыртқаларының соңы қосыла өскен, майысқан жерлері бар, соңы сақиналанбаған немесе иілмеген, құйрығын тікше ұстау.
22.	Қозғалысы	Жеңіл жорту, аңды аңду кезінде – шапшаң жүгіру.		Жорға жүріс.
23.	Мінез-құлқы	Алғыр, қырағы, аңға өшпенді, төзімді және икемді.
24.	Дисквалификациялық ақаулары: адамдарға агрессия танытуы, қорқақтық, дұрыс тістемеушілік, күрек тістерінің, азу тістерінің премолярлардың (төменгі бірінші премолярдан басқа) және үстіңгі және/немесе төменгі жақ молярларының (егер жарақаттанғаны айқындалып анықталмаса) болмауы, көздері екі түрлі, көгілдір көздер, қоңыр реңді, артқы аяқтарында артық саусақтың болуы, криптархизм, дисплазия.

1. Қазақтың «төбеті»

№	Өлшемдері	Стандарт сипаттамасы	Кемшіліктері	Ақаулары
1.	Негізгі пропорциялары	Шоқтығының биіктігі құйымшағындағы биіктікке тең. Басының ұзындығы шоқтықтағы биіктіктің кемінде 40 пайызын құрайды. Дене тұрқының ұзындығы шоқтықтағы биіктіктен шамамен 10 пайызға асып түседі, бұл ретте төбеттер қаншықтарға қарағанда біршама жинақы. Төбеттердің оңтайлы бойы 72 – 76 сантиметр, қаншықтардікі 68 – 72 сантиметр.	Бітімінің жинақылығы, (тұрпаты шаршыға ұқсас); бұлшық еттерінің жеткілікті дамымауы, артқы жағының шамалы биік болуы; қаншықтарда жыныстық тұрпатқа сай келмеушілік (төбетке ұқсас болуы).	Арық, етжеңді немесе жетілмей қалыптасу; аласа бойлы немесе шығым; тұрқының қысқалығы; бұлшық еттерінің дамымауы; төбеттерде жыныстық тұрпатқа сай келмеушілік (қаншықтарға ұқсас болуы), тұқымдықтарының жете дамымауы.
2.	Мінез-құлқы/ темпераменті:	Күшті және төзімді.	Сескеншектік, әлсіздік, шектен тыс қозғыштық.	Қорқақтық, басқаруға келмейтін агрессияшылдық.
3.	Басы	Ұзын трапецияны еске салатын дөңгелек нысанды созылыңқы, жақсүйектері жетілген, бірақ сыртқа шығыңқы емес. Бассүйегі: біркелкі кең, сопақша, ұзын. Маңдайы тегіс, орта тұсында кішігірім ойығы бар. Желке төмпешігі әлсіз байқалады. Қас үстіндегі доғалары біркелкі білінеді. Маңдайдан тұмсығына ауысымы: біркелкі. Мұрнының ұшы: ірі, қара, біркелкі боямалы, танауы кең. Ашық түсті иттерде қара-күрең. Төменгі жақ сүйегінің үстінде алға шығып тұрады. Тұмсығы: Бассүйек ұзындығынан біршама қысқа, көздерінің астында – толық емес, мұрнының ұшына қарай тарылмайтын дерлік, мұрнының ұшында сәл ғана дөңесі бар. Еріндері: Қалың. Күрт қиығы бар жоғарғы ерні төменгі ернін жауып тұрады. Еріндерінің сырты қою қара болғаны жөн.	Тұмсығы қысқа (басының ұзындығының 1/3-нен кем) немесе ұзын (басының ұзындығы Ң-нен артық); жақ сүйектері шамадан тыс білінеді; қас үстіндегі доғалары шығыңқы; тұмсығы мен маңдай сызықтары қатарлас; түсі ашық болған кезде мұрнының ұшы қоңыр.	Жалпы дене бітіміне сай емес (басы тым үлкен, жіңішке, қысқа, жеңіл); тым шығыңқы маңдай, бассүйегі күмбез тәрізді; маңдайынан тұмсығына ауысымы айқын көрінеді; желке төмпешігі айқын білінеді; қасының үстіңгі доғасы айқын байқалмайды; тұмсығы маңдайынан ұзын; көтеріңкі немесе үшкір; еріндері жұқа, тығыз жабылады.
4.	Жақтары/ тістері	Жақтары кең, мықты, күшті, жақсы жетілген, иектері жақсы байқалады. Тістелімі қайшы тәрізді. Үш жастан асқан иттерде тікелей тістелімнің болуына жол беріледі. Тістері толық, өте ірі, ақ, бір-біріне жымдаса біткен. Күрек тістерінің түптері бір қатарға тізілген.	Тістерінің жасына сай келмейтін қажалуы; кішігірім сарғылт қақ немесе бұзылған эмаль (тістің үстіңгі жағының 1/3-не дейін); төменгі жақтағы күрек тістер түпнегізінде тізілмеген; тістері орташа мөлшерде; үш жасқа дейінгі тістелімі тік; төменгі жақтағы алғашқы премолярлардың болмауы; артық премолярлар.	Ұсақ; сирек; сарғылт, тіс эмалі қатты бүлінген (үстіңгі жағының 1/3-і); жоғарғы жағында орналасқан күрек тістері бір қатарда емес; 3 жасқа дейінгі тістелімі тік; алғашқы премолярды қоспағанда, бір премолярдың немесе молярдың жетіспеуі; артық тістер.
5.	Көздері	Үлкен емес, қиғаш, кең және терең орналасқан, қою қара-қоңыр. Өңі ашық болған кезде реңімен түстес болуға жол беріледі. Көз қиығы бадам тәрізді. Қабақтары – толық, үшінші қабағы анық көрінеді. Қабақтарының айналасы қою қара болғаны жөн. Көзқарасы онша байқалмайды, тұнжыраңқы әрі ауыр.	Күңгірт; ашық-қоңыр.	Тіке орналасқан, сопақ немесе дөңгелек қиықты; томпақ, өңіне қарағанда ашық түсті, бірдей түсті емес, сары, жасыл, көк, сұр көздер; шығыңқы, ашық, түссіз, сары, жасыл, сұр; көзқарасы қозғалмалы, тез қимылды; кірпіктері депигменттелген тым жетілмеген, жуан, салбыраңқы қабақ.
6.	Құлақтары	Үлкен емес, салбыраңқы, пішіні үшбұрышты, көз деңгейінен сәл жоғары орналасқан. Ойық негізі үлкен емес. Күшік кезінде қысқа кесіліп, келтеленеді.	Көз деңгейінде орналасқан.	Төмен орналасқан; жартылай тіке тұратын дөңгелекше келген.
7.	Мойыны	Басының ұзындығына тең, түпнегізі кең, қуатты, жонарқасына қатысты 35-45 градус бұрышпен орналасқан, өзіне тән, бірақ шамадан тыс болмайтындай тамақ асты қатпары бар.	Жоғары орналасқан; бұлшық еті жеткілікті жетілмеген.	Жоғары немесе төмен орналасқан; тамақ асты қатпарының болмауы немесе шектен тыс көрінуі.
8.	Тұрқы	Еркін тұрыста ит өзін босаң ұстайды, бұл ретте жоғарғы сызығының өзіне тән кішігірім біркелкі иілген жері болады, оның төменгі нүктесі ауысымізі (диафрагмалық омыртқаның иіндік өсімінің кішігірім құламасы), ал биіктіктері – шоқтығы мен құйымшақтары болып табылады. Қозғалғанда немесе елегізіп тұрғанда жоғарғы желісі шоқтығынан тік, серіппелі, берік болып келеді. Бұлшық еттері қуатты, омыртқаның иіндік өсімінің биіктіктері білінбейді. Шоқтығы: жақсы білінеді, кең, ұзын (ауысымізге жететін), қуатты, әсіресе төбеттерде. Арқасы: Қуатты, кең, бұлшық еттері жақсы жетілген, сәл ғана байқалатын ауысым ізімен. Белі- кең, қуатты, серіппелі, қуатты бұлшық еттері жақсы толысқан. Табиғи тұрыс кезінде біршама шығыңқы, елегізіп және ойнақтап тұрғанда – тік. Сауыры: ұзын, кең, тегіс, тайқы, бұлшық етті. Кеудесі: доғал қиылысты, ауқымды, біркелкі кең, ұзын, терең, жауырыны сыртында кеңейе түскен, шынтағына дейін немесе сәл төмен түсіңкі, шеткі қабырғасы ұзын. Кеуделігі босаң білінеді. Қарны: біркелкі тартылған.	Бұлшық еттері жеткілікті жетілмеген; шоқтығы әлсіз білінеді, арқасы тар; ауысымізі ерекше білінеді; белі тарлау, сәл шығыңқы; сауыры дөңестеу, қысқа немесе тым тайқы; кеудесі жете терең емес (шынтақ деңгейіне дейін 2-3 сантиметр жетпейтін), қабырғалары жеткілікті ауқымды емес, тым шығыңқы; қарыны шектен тыс тартылыңқы немесе түсіңкі.	Төбелік желісі томпақ (жетілмеген), еркін тұрғанда да, елегізіп тұрғанда да және қозғалыс кезінде салбыраңқы (жұмсақ), бұлшық еті жетілмеген, шоқтығы байқалмайтын, тапал, тар, қысқа; арқасы салбыраңқы немесе бүкір; ауысымізі жоқ; белі тар, тым шығыңқы; сауыры тар, келте, тым қисайыңқы немесе көлбеу; кеудесі тайқы, ұсақ, жете дамымаған, бөшке тәрізді, шеткі қабырғасы тым қысқарыңқы; кеудесінің алды айқын білінеді; белі ұзын, ішке кіріңкі немесе шектен тыс шығыңқы; қарыны айқын көрінетін солыңқы.
9.	Құйрығы	Жоғары көтерілген, жуан. Күшік кезінде қысқарып, келтеленеді (көбіне ұзындығының 1/3-ге жуығы қалады). Қысқарып келтеленбеген кезінде орақ тәрізді түсіңкі, секіру сүйектеріне дейін жетеді.	Жіңішке.	Құйрығы төмен орналасқан.
10.	Аяқтары	Алдыңғы аяқтары: едәуір ұзын, мықты, бұлшық етті, алдынан қарағанда тік және бір-біріне параллель. Шынтағындағы биіктігі шоқтығындағы биіктікке тең немесе жартысынан біршама үлкен. Иықтары: бұлшық етті, берік. Иық-жауырын мүшеленуінің бұрышы анық білінеді. Жауырындары ұзын, қиғаш біткен. Шынтақтары: міндетті түрде артқа бағытталған. Алдыңғы сандары: алдыңғы сандары тік, бекем, қиылысында дөңгелек. Табан буыны білініп тұрады. Табандары: Табандары кең, берік, біршама бүгіліңкі біткен.	Бұлшық еттері жеткілікті жетілмеген; аяқтарының орналасуы тар, жақын немесе кең; иық-жауырын қиылыстарының бұрышы жеткілікті емес; шынтақтары сәл сыртқа немесе ішке қарай бағытталған; табандары шектен тыс бүгіліңкі; азғана талтақтық немесе маймақтық.	Қысқа; аяқтарының сүйектері қисайған, пішіні өзгерген; бұлшық еттері жетілмеген; жауырынның түсіңкі тұруы; шынтақтары тым сыртқа немесе ішке қарай қайырылған.
11.	Артқы аяқтары	Бекем, бұлшық етті. Артынан қараған кезде тік және бір-біріне параллель, алдыңғыларымен мөлшерлес. Алдыңғыларына қарағанда біршама кең орналасқан. Барлық буын қиылыстарының бұрыштары жақсы білінеді. Бөкселері: кең, бұлшық еттері жақсы жетілген. Бөксе сүйектері шамалы бүгіліп орналасқан. Сирақтары: қуатты, жетілген бұлшық етті, бүгіліңкі орналасқан. Сіңірлері жуан, серпінді, табан бүктемесі жақсы білінеді, дөңгелек. Тізелік және жүгіріп-секіру буындары: жақсы білінеді, анық бедерленеді. Аяқ саусақтары: қуатты, салбырай біткен. Жіліншік сүйектері: Ірі, тік орналасқан. Табандары ірі, алдыңғылары – дөңгелек, артқылары бекем, тығыз жымдасқан саусақтары бар неғұрлым шығыңқы, жинақы. Табан жастықшалары жуан, қатқыл, қалың терілі.	Буын қиылыстарының бұрыштары жеткілікті білінбейді; кең, жақындастырылған немесе тар тұрыс; қосалқы (қысқарып келтеленбеген) саусақтарының болуы; шамалы өсіңкі немесе біршама тығыздалған саусақтар.
12.	Жүрісі/ қозғалысы	Үнемшіл, еркін, жеңіл. Жорғалағанда үстіңгі жағының сызығы бірдей және берік, алдыңғы және артқы аяқтарының буындары жеңіл бүгіледі, арқасы мен белі серпінді серіппелі. Өзіне тән жортуы – асықпай адымдаумен және жеңіл, із тастап жорғалаумен (табан іздерін бір-біріне сай келтіру) сипатталады.
13.	Терісі	Жуан, тығыз, созылғыш тері асындағы клетчаткалары жақсы жетілген. Мойын тұсында өзіне тән қатпар құрайды.	Созылғыш емес.
14.	Жүні	Жүні қалың, ірі, тік, жүн астындағы түбіті жақсы өскен, бірақ ұзын емес (иін жүндерінен қысқа). Басында және үстіңгі алдыңғы жақ жүні қысқа, тік өскен, тығыздала жымдасқан. Мойынында неғұрлым ұзын жүн жабыны «жағалық» құрайды, әсіресе тобеттерде жақсы өседі, бөксесінің артқы жағы «шалбар» іспетті. Тамағында, мойынасты қатпар тұсында өте қалың әрі тығыз. Жүн жабыны (4-5 сантиметр) ұзын емес және босаң өскен онша ерекшеленбейтін болып келеді.	Тығыздала жымдаспаған; жүн астындағы түбіті ұзын (ұзындығы бойынша иін жүндерімен бірдей немесе одан үлкен); саусақтары арасындағы жүн ұзын, қалың, және жұмсақ (саусақтарынан ұзын).
15.	Өңі	Тарғыл немесе ірі түрлі-түсті дақтары басым болып келетін ала-құла, жирен түстің барлық өңдері, ақ. Бояма реңінде теңбілдақтардың болуына жол беріледі.	Ала-құла дақтары бар (түрлі-түсті дақтардың үлесі 30 пайыздан аз), ақ, біртұтас.
16.	Мөлшері	Төбеттер үшін – 66-78 сантиметр, қаншықтар үшін 64-74 сантиметр. Дене бітімінің тепе-теңдігі мен үйлесімділігі сақталса, шоқтығында биіктігінің асып кетуіне жол беріледі. Шоқтығындағы биіктік құйымшағындағы биіктіке тең немесе біршама үлкен. Салмағы бойына пропорционал және төбеттер үшін – 40-65 килограммды, қаншықтар үшін – 35-55 килограммды құрайды.
17.	Дисквалификациялық ақаулары: қорқақтық, жалтақтық, басқаруға келмейтін ашуқорлық; біржақты және толық криптохризм, жетілмеген тістелім, қалдықты артық тістелім; тістерінің толық еместігі (кез келген үйлесімде екеуден аса тістердің болмауы); көздерінің әртүрлілігі; барлық үйлесімдегі қоңыр (мұрнының сулығы, кірпіктері мен еріндерінің шеті қоңыр болған кезде) немесе көк (мұрнының сулығы, кірпіктері мен еріндерінің шеті көк болған кезде) боямалар толқынды жұмсақ жүн; буындардың босаң бекуі, теңгерімделмеген қозғалыстар; төбеттер қаншық тұрпатты.

Ескертпе: Төбеттерде қалыпты жетілген, дорбалығына толық түскен екі тұқымдық болуға тиіс.».
2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру және қайта өңдеу департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:
1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтiк құқықтық актiлерiнiң эталондық бақылау банкiне енгізу үшін Республикалық құқықтық ақпарат орталығына ресми жариялауға оның көшірмелерін баспа және электрондық түрде жіберуді;
3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында және мемлекеттік органдардың интранет-порталында орналастырылуын қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.
4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күннен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Ауыл шаруашылығы министрі А.Мамытбеков

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
2015 жылғы 25 желтоқсандағы
№ 3-3/1119 бұйрығына
қосымша

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
2014 жылғы 10 қазандағы
№ 3-3/517 бұйрығына
13-қосымша

Иттердің үй-ұлттық тұқымдарын (тазы, төбет) бағалау бойынша нұсқаулық

1. Жалпы ережелер

1. Осы Иттердің үй-ұлттық тұқымдарын бағалау бойынша нұсқаулық (бұдан әрі – Нұсқаулық) «Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабы 4) тармақшасына сәйкес әзірленген және иттердің үй-ұлттық тұқымдарына бағалау жүргізуді нақтылайды.
2. Иттердің үй-ұлттық тұқымдарын бағалауды бағалаушылар (сыныптаушылар)/сарапшы-кинологтар жүргізеді.
3. Ұлттық тұқымды иттермен селекциялық-асыл тұқымдық жұмыстар жүргізудің басты мақсаты және міндеті оларды сақтау, таза тұқымды иттер санын арттыру, олардың жұмыстық және тұқымдық сапасын жоғарылату және жақсарту болып табылады.
Ит шаруашылығындағы асыл тұқымдық жұмыс ұрпақтарының сапасын, олардың өсіру аймағындағы жағдайларға жоғары бейімделуін жақсартуға, барынша жақсы пайдалануға бағытталған. Асыл тұқымдық жұмысты ұйымдастыру клубтардың, питомниктердің және басқа бөлімшелердің аражігін асыл тұқымдық жұмыс деңгейі және міндеттері бойынша ажырата, асыл тұқымдық ресурстарды тиімді құра және пайдалана, тұқымішілік құрылымды есепке ала отырып өсірудің неғұрлым мақсатқа сай әдістерін қолдана отырып, тұқымды толығымен қамтитын селекция принциптеріне негізделген.
4. Қызметтік және аңшылық ит шаруашылығы клубтарындағы асыл тұқымдық жұмыс мақсаты қызметтік және аңшылық ит тұқымдары ішінде асыл тұқымды иттерді арттыру, экстерьері мен конституциясы, жоғары жүйке қызметі (ЖЖҚ) типі, физикалық төзімділігі және иттердің басқа да қызметтік, аңшылық және жұмыс қасиеттерін тұқымда кезігетін кемістіктер мен жетіспеушіліктерді бір мезгілде түбегейлі жоя отырып үздіксіз жетілдіру болып табылады.
5. Әрбір ит тұқымымен жұмыс жасау оның тұқымішілік типтерін және басқа да өзіне тән қасиеттері мен биологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ онда неғұрлым жиі кезігетін кемшіліктерді білуге негізделеді. Әр асыл тұқымды иттің тұқымға тән жалпы сипаттарымен қатар, жеке ауытқушылықтарын және өзгешеліктерін айыра білу қажет.
6. Иттердің өсімін молайту біртекті, сол сияқты әртекті іріктеуді шығармашылық бағытта қолдана отырып таза тұқымдық (таза) өсіру әдісімен жүргізіледі.
7. Клубтар мен питомниктерде асыл тұқымды желілер жүргізуге жағдай жасайтын, асыл тұқымдық сапалары жоғары иттер саны жеткілікті болған жағдайда, желілер бойынша өсіру қолданылады.
8. Есепте тұрған барлық ересек ит:
1) асыл тұқымды иттер;
2) пайланылатын иттер болып екі санатқа бөлінеді.
9. Асыл тұқымдыларға бағалау сыныптылығын алған иттер жатады. Қалған иттер пайдаланылатын иттер санатына жатады.
10. Асыл тұқымды иттерді өсіру жоспарлы сипатта болады және:
1) осы Нұсқаулыққа;
2) клуб немесе питомник бес жылға жасайтын әр тұқым бойынша асыл тұқымдық жұмыстың перспективалық жоспарда сәйкес ұйымдастырылады. Перспективалық жоспардың бір данасы аккредиттелген Аңшылар мен аңшылық шаруашылығы субъектілері қоғамдық бірлестіктерінің республикалық қауымдастығына (бұдан әрі – Қауымдастық) түзету үшін ұсынылады;
3) клуб немесе питомник жыл сайын перспективалық жоспарда есепті жылға көзделген жеке міндеттерді есепке ала отырып жасайтын өсіру жоспарына сәйкес ұйымдастырылады. Өсіру жоспарын клуб немесе питомник (өсіру секциясы) жүргізілген селекциялық іс-шаралар нәтижелерін: көрмелер, жас иттерді шығару және сынау, асыл тұқымды ит иелерінің қалаулары және бағалауларын есепке ала отырып әзірлейді.

2. Асыл тұқымды иттерді іріктеу және таңдау. Өсіру жоспары

11. Өсіру жоспарына енгізу үшін:
қызметтік иттер тұқымын – конституциясы, экстерьері, шығу тегі, қызметтік сапалары бойынша және ұрпағының сапасы бойынша (ұрпақ берген иттер үшін);
аңшылық иттер тұқымын – конституциясы, экстерьері, шығу тегі, аңшылық сапалары бойынша және ұрпағының сапасы бойынша (ұрпақ берген иттер үшін) іріктейді.
12. Иттерді мына жастарында:
қаншықтарды бір жас алты айдан төмен емес жасында;
қызметтік-спорттық тұқымды төбеттерді екі жастан төмен емес және аңшылық тұқымды төбеттерді бір жас алты айдан төмен емес жасында ұйығуға жібереді.
Асыл тұқымды қаншықтардың ұйығуы жылына бір рет жүргізіледі. Аз күшіктеген (бес күшіктен кем) үш жастан жоғары жастағы қаншықтарды ұйығуға жылына екі рет жіберуге болады.
13. Қаншықтарға қарағанда, төбеттер ерекше қатаң іріктеледі: Төбеттердің саны және құрамы аталған жылдың өсіру жоспарына енгізілген қаншықтардың құрамына байланысты және олардан алынған ұрпақтарды есепке ала отырып жыл сайын анықталады.
14. Тұқым стандарты бойынша шеттетуге жататын кемістіктері бар, сондай-ақ он жастан асқан иттер өсіру жоспарына енгізілмейді.
15. Жұптарды таңдау екі серіктестің барлық жетістіктерін және кемшіліктерін есепке ала отырып міндетті түрде жеке жүргізіледі. Жұптарды жеке таңдау оң белгілерін және қасиеттерін орнықтыруды және жетілдіруді, кемшіліктерін жоюды және ұрпағының жалпы тұқымдылығын жоғарылатуды қамтамасыз етеді.
16. Бірдей кемістіктері бар қаншықтар мен төбеттерді жұптастыруға жібермейді. Экстерьеріндегі немесе ұрпағының мінез-құлқындағы жекелеген кемістіктерді біркелкілеу үшін жұптарға кемістіктері жоқ, экстерьері дұрыс иттер таңдап алынады.
17. Алдыңғы күшіктеу кезінде жақсы ұрпақ берген қаншықты, өсіру талаптарына сәйкес келсе және осы қаншықтарға сай болса және осы клуб саны осындай комбинация нәтижесінде алынған иттерге толы болмаса, сол төбеттермен немесе оның жақын туыстарымен жұптастыру ұсынылады.
18. Жұптарды таңдау кезінде олардың жасы ескеріледі. Толық физикалық кемеліне жеткен тұқымдық иттерді шағылыстырған неғұрлым дұрыс. Жас иттерді (асыл тұқымдық пайдаланудың бірінші жылында) шағылыстырмаған дұрыс. Екі кәрі итті шағылыстырмаған дұрыс: жастарына байланысты олардың ұрпақтары әлсіреуі мүмкін.
19. Өсіру жоспары түсіндірме жазбадан және бекітілген нысандағы толтырылған таңдау кестесінен тұрады. Өсіру жоспарының құжаттарын мынадай тәртіппен таңдайды: Төбетке жасалған таңдау кестесіне онымен жұптастыру үшін бекітілген қаншықтарға жасалған барлық таңдау кестелері таңдалады. Осындай таңдау кестелерін жоспарда тек дублер ретінде пайдаланылатын төбеттер үшін де толтырады.
20. Түсіндірме жазбада өсіру жоспарына қосылған ит саны және олардың конституциясы және экстерьері бойынша (көрмедегі бағалары), қызметтік немесе жұмыс сапалары (сынақтар және жарыстардағы дипломдары), шығу тегі және ұрпағының сапасы бойынша бағалары көрсетілген асыл тұқымды иттерге егжей-тегжейлі шолу сондай-ақ, жоспардың негізіне алынған міндеттер және ұйғарымдарды мазмұндау қамтылады.
21. Өсіру жоспары екі данада жасалады. Жоспарды Клуб кеңесі немесе асыл тұқымды иттерді өсіретін питомниктер кеңесі Қауымдастық өкілдерінің қатысуымен бекітеді. Жоспардың бір данасы есепті жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірмей Қауымдастыққа ұсынылады. Екінші данасы өсіру жұмысында басшылыққа алу үшін клубта қалады. Өсіру жоспары асыл тұқымды ит иелеріне мәлімет үшін беріледі.
22. Қауымдастық, клуб немесе питомниктен алынған өсіру жоспарын тексеріп, бір ай ішінде бар болған жағдайда өздерінің ескертулері мен ұсыныстарын жолдайды.
23. Клуб немесе питомник (өсіру секциясы) Қауымдастықтың ұсыныстары мен ескертулеріне сәйкес дамыту жоспарына қажетті өзгерістер енгізеді.
24. Жоспарға енген төбетті ұйығу үшін пайдалануға мүмкіндік болмаған жағдайда және жаңадан келген асыл тұқымды иттер болған жағдайда, өсіру жоспарына Клубтың немесе питомниктің (өсіру секциясы) кеңесі бекіткен түзетілімдер мен қосымшалар енгізіледі. Бұл жұмыстар жоспардағы жұмыс деп есептеледі.

3. Ұйығуларды, алынған ұялас күшіктерді тіркеу және есепке алу және күшіктерге арналған тұқым-тегі құжатын беру

25. Өсіру жоспары негізінде клуб немесе питомник (өсіру секциясы) ұйығуға бағыттама береді. Бұл ретте қаншықты міндетті түрде ветеринар дәрігер қарап, ол жөнінде иесіне тиісті анықтама береді.
26. Қайталама (бақылаушы) ұйығуды алғашқы ұйығудан 24-48 сағат өткен соң жүргізу ұсынылады.
27. Қайталама ұйығу төбеттің жай-күйіне байланысты іске аспаған жағдайда және байлаулы қаншық ұрпақ әкелмей жатса, қаншық иесіне дәл сол төбетпен келесі жұпты тегін өту мүмкіндігі беріледі.
28. Ұйығу ақысын және есеп айырысу тәртібін Клуб немесе питомник (өсіру секциясы) кеңесі төбеттің сыныбы мен жергілікті жағдайды есепке ала отырып отырып белгілейді.
29. Жоспарланған ұйығуларды, күшіктеуді, әрбір клуб пен питомниктегі күшіктердің санын есептеу үшін тіркеу кітабы жүргізіледі.
30. Тіркеу кітабында тек қана клуб немесе питомник бағыты бойынша жүргізілген ұйығулар түгел тіркеледі.
31. Клуб немесе питомник (өсіру секциясы) кеңесі 30 күнге толмаған күшіктерге қарау, қоғамдық бақылау жүргізу үшін жауапты адамды айқындайды.
32. Әрбір ұялас күшіктер екі реттен: туылғаннан кейінгі 3-4 және 29-30 күндері тексеріледі. Тексеруші қаншық иесіне күшікті қалай тамақтандыру керектігі мен тамақтандыратын қаншықты қалай күтіп-бағу керектігі және зерттеп-қарау процесінде туындаған басқа сұрақтар жайлы кеңес береді. Әрбір зерттеп-қарау кезінде күшіктердің салмағын өлшейді. Күшіктер отыз күнге толғанда олардың жалпы жай-күйі, салмағы, оларды күтіп-бағу сипаты және оны асыраушы қаншықтың жай-күйі негізінде баға беріледі.
33. Қаншықтардың жай-күйі нашар болса және күшіктер антисанитариялық жағдайда күтіп-бағылған жағдайда ұялас күшіктерге берілетін баға бір балға кемиді.
34. Ата-енесінің тұқым-тегі құжаттарының және ұйығуларды тіркеу кітабындағы жазбалардың негізінде әрбір жоспарлы ұялас күшіктерге жалпы карточка ашылады.

4. Күшіктер көрсетпелері

35. Күшіктердің көрсетпелерін, клуб немесе питомник (өсіру секциясы) қызметтік және аңшылық ит өсіру үшін жылына екі рет (күзде және көктемде) келесі мақсаттарда ұйымдастырады:
1) күшіктерді тұқымдылығы мен өсіру сапасына қарап бағалау;
2) күшіктердің иесіне оларды қалай өсіріп-бағу және тәрбиелеу бойынша ұсыныстар мен нұсқаулықтар беру;
3) ата-енесін (төбеттер мен қаншықтар) олардың тұқымдары мен жұптасу нәтижелерін бағалау бойынша зерттеу.
36. Көрсетпе барысында күшіктерді тұқымдары бойынша бөлек қарайды. Бір төбеттен тарайтын күшіктердің барлығы бір мезетте және ұяластар бойынша қаралады.
37. Клубтың және питомниктың өсіру секциясы көрсетпе барысында 4-10 ай аралығындағы барлық күшіктер мен олардың ата-енесін қатыстыру үшін шаралар қабылдайды.
38. Күшіктерді қарап, бағалау үшін және өсіру жоспары бойынша жұптарды іріктеу нәтижелерін анықтау үшін сарапшылар мен қоғамдық нұсқаушылар, өсіру жоспарын түзуге қатысқан және осы тұқыммен асыл тұқымдық жұмыс жүргізетін өсіру секциясының дайындалған белсенділер шақырылады.
39. Көрсетпеге қатысқан әрбір күшікке анкета толтырылады. Төрт пен алты ай аралығындағы күшіктер үшін анкетада бойы, физикалық дамуы, иттің қоңдылығы, тістерінің және құлақтарының жай-күйі мен рахитпен ауырмағандығы қоса белгіленеді. Алты айдан жасы жоғары иттердің экстерьеріне сипаттама беріледі. Күшіктерді таразыға тартып, салмағын өлшейді.
40. Көрсетпе барысында қаралған күшіктер тұқымдылығы және өсіру сапасы бойынша, келесідей бағаларға ие болады:
тұқымды, үлгілі өсірілген;
тұқымды, дұрыс өсірілген;
тұқымды, орташа өсірілген;
тұқымды, нашар өсірілген;
әдеттегідей, үлгілі өсірілген;
әдеттегідей, дұрыс өсірілген;
әдеттегідей, орташа өсірілген;
әдеттегідей, нашар өсірілген.
41. Тұқымға тән емес күшіктер бағалауға жатпайды. Тістері дұрыс өспеген күшіктер әділ бағасын алып, иесіне берілген анықтамада тістегі кінәраты міндетті түрде жазылады. Бұл күшіктерге марапат берілмейді.
42. Тұқымның белгілері анық көрініп тұрған күшіктерге «Тұқымды» деген баға беріледі (жас ерекшеліктерін ескере отырып).
43. «Әдеттегідей» деген баға экстерьері тұқымның белгілеріне сәйкес келетін күшіктерге беріледі (жас ерекшеліктерін ескере отырып).
44. «Үлгілі өсірілген» деген баға, өз жасына сай бойы, жақсы дамыған сүйегі мен жеткілікті физикалық дамуы, қоңдылығы бар және экстерьері, мінез-құлқында кемістігі жоқ күшіктерге беріледі.
45. «Дұрыс өсірілген» деген баға өз жасына сай қалыпты бойы мен қатайған сүйегі, жеткілікті түрде физикалық тұрғыдан дамуы, қоңдылығы бар және қорқақтық белгіні білдірмейтін күшіктерге беріледі.
46. «Орташа өсірілген» деген атау келесідей кінәраттары бар күшіктерге беріледі:
бойы жеткілікті өспеген;
сүйегі жеңіл;
кеуде тұрқы нашар дамыған;
рахит немесе оның салдары;
омыртқа сүйегі майысқан;
аяқтары нашар дамыған.
47. «Нашар өсірілген» деген баға қарау көрмей қалжырап, физикалық тұрғыдан рахиттің ауыр түрлерімен ауыратын немесе оның ауыр салдары білінетін, ауырып, қорқақтық белгілері айқын білінетін күшіктерге беріледі.
48. Әрбір күшікті жекелеген қарау және бағалау аяқталған соң, барлық ұяластар және ата-енесі қаралып тексеріледі. Содан кейін ұяластарға және жұптардың дұрыс таңдалғанына да баға беріледі.
49. «Тұқымды және үлгілі өсірілген» деген бағаға ие болған үздік күшіктер, сондай-ақ үздік ұялас күшіктер көрсетпе барысында ата-енесімен бірге арнайы рингте көрсетіледі.
50. Көрсетпеде қарап тексеруден өткен күшіктердің иелеріне тиісті анықтамалар (экспоненттік қағаздары бар дипломдар) беріледі.

5. Асыл тұқымды иттерді іріктеу және бағалау (бонитирлеу)

51. Асыл тұқымды қызметтік және аңшылық иттер бастарын іріктеу мен бағалау (бонитирлеу) асыл тұқымдық жұмыстың негізгі іс-шараларының бірі болып табылады және ол иттерді конституциясы мен экстерьері, қызметтік және жұмыс сапасы, шығу тегі мен ұрпақтары бойынша кешенді бағалаудан тұрады.
52. Бонитирлеу бір-бірімен өзара байланысты сынақтарға және келесі іс-шараларға негізделген:
1) көрмелерге (көрсетпелерге), сынақтарға және жарыстарға;
2) иттердің асыл тұқымдық іс-қимылдары мен олардың ұрпақтарының сапасын бағалау туралы материалдарды зерделеуге;
3) иттердің ата-тегі кестелері бойынша шығу тегін бағалау. Бонитирлеуді клубтар мен питомниктерде (өсіру секцияларында) бір жыл ішінде Қауымдастық өкілдерінің қатысуымен өсіру секциясы мүшелерінің ішінен Клуб немесе питомник кеңесі тағайындайтын комиссия өткізеді.
53. Клубтарда бонитирлеу жүргізуге арналған негізгі құжат болып иттің есептік карточкасы табылады, онда ата-тегі карточкасы көрме, сынақтар мен жарыстардан алынған дипломдар мен есеп берулер негізінде барлық қажетті деректер енгізіледі.
54. Бағалауға көрмелер мен көрсетпелерде мынадай бағалар алған иттер жатады:
«үздік» дегеннен төмен емес баға алған төбеттер;
«өте жақсыдан» төмен баға алған қаншықтар.
Мұндай иттерге көрмеден кейін бір ай ішінде клуб немесе питомник есеп карточкасын арнайды.
55. Бағалау бойынша сыныпқа кіруге жеткілікті ұпай жинаған иттер туралы мәліметтерді комиссия есеп карточкасынан ата-тегі карточкасының түпнұсқасына көшіреді және ол бағалау ведомосын құрады. Бағалау ведомосі бар ата-тегі карточкасы иттердің асыл тұқымдық кітабына енгізу және асыл тұқымдық аттестаттар беру үшін Қауымдастыққа жіберіледі.
56. Бағалау кезінде ит сыныптылығын анықтауды комиссия төрт көрсеткіш бойынша жүргізеді:
1) экстерьер мен конституциясын бағалау;
2) қызметтік немесе жұмыс сапаларын бағалау;
3 шығу тегін бағалау;
4) ұрпақтарын бағалау.
57. Иттердің қызметтік-спорттық тұқымдары балдарының минималды саны осы Нұсқаулыққа 1-қосымшада көрсетілген.
Конституция, экстерьер: «үздік» – 40 балл; «өте жақсы» – 30 балл; «жақсы» – 20 балл.
Шығу тегі: ата-енесінің 1-қатары – бар болса: төбет – 2 балл, қаншық – 2 балл; экстерьер: төбет – 3 балл, қаншық ит – 3 балл; «өте жақсы»: төбет – 2 балл, қаншық – 3 балл; «жақсы»: төбет – 1 балл; қаншық – 2 балл. Ата-енесінің 2-қатары – бар болса: 1 балл. Ата-енесінің 3-қатары – бар болса: 1/2 балл. Ата-енесінің 4-қатары – бар болса: 1/8 балл.
Ұрпақтары: жұмыс сапасы мен көрмелік баға қойылған дипломы бар әр ұрпақ үшін: «үздік»: төбет – 4 балл, қаншық – 6 балл; «өте жақсы»: төбет – 2 балл, қаншық – 4 балл; «жақсы»: төбет – 1 балл, қаншық – 2 балл.
Жұмыс сапалары: Төбеттер: 1-дәрежелі диплом – 20 балл, 2-дәрежелі диплом – 10 балл, 3-дәрежелі диплом – 5 балл.
Қаншықтар: 1-дәрежелі диплом – 20 балл, 2-дәрежелі диплом – 15 балл, 3-дәрежелі диплом – 10 балл. «Элита» және 1 – асыл тұқымдық сыныбын беру үшін тек ашық сыныпта (ересек жас тобында) алынған көрмелік бағалар есепке алынады. Егер тұқымдық ұрпақтарының 30 пайызының «үздік» деген көрмелік бағасы бар болса, оған «Жеңімпаз» деген атақ беріледі.
58. Иттердің аңшылық тұқымдары балдарының ең төменгі саны осы Нұсқаулыққа 2-қосымшада көрсетілген.
Конституция, экстерьер: «үздік» – 40 балл; «өте жақсы» – 30 балл; «жақсы» – 20 балл.
Шығу тегі: ата-енесінің 1-қатары – бар болса: төбет – 2 балл, қаншық – 2 балл; экстерьер «үздік»: төбет – 3 балл, қаншық – 3 балл; «өте жақсы»: төбет – 2 балл, қаншық – 3 балл; «жақсы»: төбет – 1 балл; қаншық – 2 балл. Ата-енесінің 2-қатары – бар болса: 1 балл. Ата-енесінің 3-қатары – бар болса: 1/2 балл. Ата-енесінің 4-қатары – бар болса: 1/8 балл.
Ұрпақтары: жұмыс сапасы мен көрмелік баға қойылған дипломы бар әр ұрпақ үшін: «үздік»: төбет – 4 балл, қаншық – 6 балл; «өте жақсы»: төбет – 2 балл, қаншық – 4 балл; «жақсы»: төбет – 1 балл, қаншық – 2 балл.
Жұмыс сапалары: жекелеген сынақтар – 1-дәрежелі диплом – 40 балл, 2-дәрежелі диплом – 35 балл, 3-дәрежелі диплом – 30 балл.
Жұптық сынақтар – 1-дәрежелі диплом – 20 балл, 2-дәрежелі диплом – 18 балл, 3-дәрежелі диплом – 15 балл.

6. Ұлттық қызметтік және аңшылық иттердің республикалық асыл тұқымдық есебі

59. Қауымдастықта тіркеуде тұрған ұлттық қызметтік және аңшылық иттердің асыл тұқымды басын есепке алу мен тіркеуді Қауымдастық асыл тұқымдық кітап және иттердің анықтамалық картотекасы арқылы жүзеге асырады.
Есепке алу мен тіркеу конституция мен экстерьердің, жұмыс сапаларының ерекшеліктерін, шығу тегін, және иттердің ұрпақтары сапасын зерделеу және айқындау мақсатында жүргізіледі. Алынған деректер клубтар мен қызметтік және аңшылық ит шаруашылығы питомниктерінің асыл тұқымдық жұмысында пайдаланылады.
60. Иттердің асыл тұқымдық кітабы клубтар мен питомниктер (өсіру секциялары) жіберетін түпнұсқалық тұқым-тегі карточкалары мен бағалау ведомостері негізінде жүргізіледі.
61. Анықтамалық картотекаға көрмеден өткен және «жақсыдан» кем емес баға алған иттер енгізіледі. Сонымен қатар оған шығу тегі, сынақтар мен жарыстар, бағалау нәтижелері енгізіледі.
62. Иттердің асыл тұқымдық кітабы тұқымдар бойынша бөлімдерге бөлінеді. Кітапқа бағалау кезінде екінші асыл тұқымдық сыныбынан жоғары сыныптылық алған иттер енгізіледі.
63. Бағалау кезінде баға алған барлық иттерге Қауымдастық тексеру үшін тұқым-тегі карточкасының түпнұсқасын тапсырады.
64. Асыл тұқымдық кітабына кіретін иттердің тұқым-тегі карточкасындағы жазбалар толықтай тексерілгеннен кейін барлық анықталған деректер иттердің асыл тұқымдық кітабының тиісті бөліміне көшіріледі.
65. Егер клуб немесе питомниктер жіберген иттердің деректері иттердің асыл тұқымдық кітабына кіріктірілмесе, онда клуб немесе питомникке қайтару себебі көрсетілген хабарлама жіберіліп, тұқым-тегі карточкасы қайтарылады.
66. Асыл тұқымдық кітабына жазылған әр итке нөмір беріледі. Иттерді нөмірлеу әр тұқым бойынша бөлек жүргізіледі.
67. Иттердің Республикалық тұқым-тегі картотекасының алдыңғы нөмірінен ажырату үшін иттерің асыл тұқымдық кітабында әр реттік нөмірдің алдына:
Төбеттер үшін «К» әрпі қойылады;
Қаншықтарға «С» әрпі қойылады.
68. Иттердің асыл тұқымдық кітабына жазылған иттерге аттестат толтырылып, иесіне тапсыру үшін клуб немесе питомникке жөнелтіледі.
69. Асыл тұқымдық кітабына жазылған иттерді сату мен беру кезінде, аттестат жаңа иесіне беріледі.
70. Бір жыл ішінде табылған, олардың сыныптылығы мен ұпайының өзгеруіне әсер ететін (көрмелер мен сынақтардағы анағұрлым жоғары көрсеткіштер) жаңа деректер, сонымен қатар экстерьерлі бағалар немесе сынақтарда дипломдар алған ұрпақтардың қосымша деректері Қауымдастыққа жөнелтіледі.
71. Аттестаттары жоқ иттердің сыныптылығы жоғарыласа, клубтар немесе питомниктер Қауымдастыққа ата-тегі карточкасының түпнұсқаларын асыл тұқымдық аттестаттармен алмастыру үшін жібереді.
72. Егер асыл тұқымды иттің иесі басқа қалаға қоныс аударса немесе итті сатса, клуб немесе питомник осы иттің есеп карточкасына тиісті белгі қойып, өзгеріс жайлы Қауымдастыққа хабарлайды. Бұл ит өлімі жағдайына да қатысты.

7. Иттерді белгілеу және асыл тұқымдық есебін жүргізу

73. Таңбалау мақсаты болып жануарды бірдейлендіру мүмкіндігі табылады. Әр итке жеке нөмір беріледі, ол жануардың денесіне татуировка әдісімен (клеймо) енгізіледі. Клеймо санының ішкі жағына, шапқа не иттің оң құлағына қойылады.

8. Жеке нөмірлерді (клеймоларды) бері тәртібі

74. Бастапқы есепке алу мен нөмір беруді Қауымдастық басшылығы жүзеге асырады. Тіркеу берілетін нөмірлерді бастапқы есепке алу соған сәйкес жүзеге асырылатын арнайы журналда жүргізіледі. Одан кейін, итке ата-тегі карточкасын алу кезінде оның жеке нөмірі бірыңғай компьютерлік деректер банкіне енгізіледі.
75. Итті есепке қою үшін және жеке нөмір алу үшін, иттің иесі Қауымдастыққа ұялас күшіктер туралы келесі деректерді хабарлайды:
1) тұқымы;
2) иттің иесі мүшесі болып табылатын клуб немесе питомниктің толық атауы;
3) ит иесінің тегі, аты, әкесінің аты (бар болса), почталық мекенжайы, телефон және электрондық почтасы.
4) питомниктің атауы (зауыттық қондырмасы) – болған жағдайда;
5) иттің ата-енесінің толық деректері – болған жағдайда;
6) иттің лақап аты, жынысы, реңкі.
76. Туылмаған жағдайда жеке нөмір берілмейді.

9. Есептілік

77. Таңбалау фактісі бойынша ұялас күшіктерді таңбалаған жауапты адам «Ұялас күшіктерді таңбалау картасы» нысанын толтырады, оның бір данасы зауытшыда қалады және жалпы ұяластар картасымен бірге клубқа немесе питомнике тапсырылады. Екінші данасы таңбалаушыда қалып, он күннен кешіктірілмей клуб немесе питомникке табыс етілуі тиіс.
78. Таңбалаушы жеке нөмірлерді жалпы ұяластар картасына жазады және онда ұяластарды таңбалағаны туралы белгі қояды.
79. Клуб немесе питомник төрағалары тоқсан сайын «Ұялас күшіктерді таңбалау картасының» екінші нұсқасын Қауымдастыққа тапсырып отыруы тиіс. Жалпы ұяластар картасына қосымша берілген даналарды да төрағалар барлық бағаналарды толтырып, Қауымдастыққа тапсырады.
80. Комиссия ұялас күшіктерді зерттеу актісіне барлық күшіктер таңбаланған жағдайда қол қояды.
81. Таңбалауға жергілікті кинологиялық ұйымда тіркелген адамдар жіберіледі.
82. Микрочиптеу өсірушінің арызы бойынша жүргізіледі.

10. Белгілеу регламенті

83. Таңбалауды регламенттеу Қауымдастықтың өңірлік өкілдіктері арқылы жүзеге асады.
84. Жүйе, нөмірлеу түрі, дененің қай тұсын таңбалау мәселесі (құлақ, қарын немесе санының ішкі жағы), таңбалауға жауаптыларды анықтау және оларды міндетті түрде оқыту, таңбалау уақыты мен өткізу орнын нақтылау, сондай-ақ таңбалардың нөмірлерін тұқым-тегі кітабына енгізу ерекше талқыланады.
85. Микрочип қоюды маман жүзеге асырады.

11. Шығу тегі туралы құжатты ресімдеу және беру тәртібі

86. Клуб пен питомниктің қызметкері ұялас күшіктерді зерттеу актісінің негізінде толтыратын және қол қоятын күшіктің карточкасы – шығу тегі туралы бастапқы құжат болып табылады.
87. Күшік карточкасы мынадай мәліметтерден тұрады: тұқымы, күшіктің лақап аты, жынысы, түсі, толық туған күні, таңбасының №, күшік иесінің аты-жөні және мекенжайы, шығу тегі жайлы мәліметтер (атасы-енесі, шығу тегінің нөмірі мен түсі).
88. Питомник (зауыттық қондырма) атауы онда туған барлық күшіктердің атауына қосылады және атауының алдына қойылады, ал егер атау «из», «от», «с», «со» – шылауларынан басталса, лақап атынан кейін қойылады. Питомник атауымен ұштастырылған бірдей лақап ат тек 20 жылдан кейін қайталануы мүмкін. Лақап аттағы белгілердің ең көп саны питомник атауын және бос орындарды қоса алғанда – 40 белгі.
89. Күшік картасы оны асыл тұқымдық мақсатта пайдалану құқығын бермейді және міндетті түрде көрмеден өткен ит он бес айдан асқан соң тұқым-тегі карточкасына ауыстыруға жатады.
90. Бірыңғай үлгідегі ата-тегі құжаты эмблемалардан тұрады және иттің шығу тегін куәландырады.
91. Ата-тегі құжатын ресімдеуді Қауымдастықтың өңірлік өкілдері мен Қауымдастықта аттесттаудан өткен аумақтық кинологиялық ұйымдар жүргізе алады.
Ата-тегі құжаты Қауымдастықта тіркеген бекітілген үлгідегі бланкілерде күшіктің карточкасы негізінде немесе Қауымдастықтың уәкілетті сарапшысы берген тиісті сипаттама негізінде негізінде ресімделеді.

Иттердің үй-ұлттық
тұқымдарын бағалау
бойынша нұсқаулыққа
1-қосымша

1. Қызметтік-спорттық тұқымдардың ең төменгі баллдарының саны

Сынып	Жынысы	Экстерьері	Шығу тегі	Жұмыс сапалары	Ұрпақтары	Баллдар жиыны
элита	төбет	40	20	20	20	100
	қаншық	30	20	10	20	80
бірінші асыл тұқымды	төбет	40	18	10	20	88
	қаншық	30	18	10	20	78
екінші асыл тұқымды	төбет	30	16	10	20	76
	қаншық	20	16	10	20	66

Иттердің үй-ұлттық
тұқымдарын бағалау
бойынша нұсқаулыққа
2-қосымша

2. Аңшылық тұқымдас иттердің ең төменгі баллдары

Сынып	Жыныс	Экстерьері	Шығу тегі	Жұмыс сапалары	Ұрпақтары	Баллдар жиыны
элита	төбет	40	20	40	20	120
	қаншық	30	20	30	20	100
бірінші асыл тұқымды	төбет	40	18	35	15	108
	қаншық	30	18	30	15	93
екінші асыл тұқымды	төбет	30	16	30	10	86
	қаншық	20	16	30	10	76

О внесении изменений в приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 10 октября 2014 года № 3-3/517 "Об утверждении инструкций по бонитировке сельскохозяйственных животных и стандарта пород"

Приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 25 декабря 2015 года № 3-3/1119. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 15 января 2016 года № 12867

В соответствии с подпунктом 4) и 5) статьи 13 Закона Республики Казахстан от 9 июля 1998 года «О племенном животноводстве» ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Внести в приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 10 октября 2014 года № 3-3/517 «Об утверждении инструкций по бонитировке сельскохозяйственных животных и стандарта пород» (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 9818), следующие изменения:
абзац четырнадцатый подпункта 1) пункта 1 изложить в следующей редакции:
«домашних-национальных пород собак (тазы, тобет) согласно приложению 13 к настоящему приказу;»;
приложению 13 к указанному приказу изложить в новой редакции, согласно приложению к настоящему приказу;
в приложении 16 к указанному приказу:
главу «13. Стандарт породы домашней-национальной породы собаки» изложить в следующей редакции:
«13. Стандарт породы домашней-национальной породы собаки

1. Казахская «Тазы»

№	Промеры	Описание стандарта	Недостатки	Пороки
1.	Общий вид и тип сложения	Собака среднего и выше среднего роста, сухого крепкого типа сложения индекс растянутости около 103.	Чрезмерная легкость сложения, вздернутость на ногах, небольшая растянутость (до 106).	Сырость сложения, грубость сложения, рыхлость; индекс растянутости менее 100 или более 106.
2.	Рост	Высота в холке кобелей от 60 до 70 сантиметров, суки в холке от 55 до 65 сантиметров. Превышение верхнего предела роста не является пороком или недостатком при сохранении пропорции и остальных требований стандарта.	Рост в холке ниже указанного в стандарте до 2 сантиметров.	Значительная высокопередость или высокозадость.
3.	Окрас	Черный, белый, половый разных оттенков, красный и серый всех оттенков. Все окрасы могут быть как сплошными, так и пегими. Возможна «мазурина»: чернота на морде, ушах и нижних частях конечностей. Щенки по мере роста и полового созревания могут изменять оттенок и окрас.	Пегий окрас, рыжие подпалины.	Тигровый окрас, крапчатый или мраморный окрасы, темно-рыжие и красноватые подпалины.
4.	Шерстный покров	Шерсть мягкая, шелковистая, прямая, короткая длиною до 4,5 сантиметра (зимой) и до 2,5 сантиметра (летом) с хорошо развитым подшерстком. На ушах мягкий, волнистый, удлиненный волос, спускаясь ниже концов ушей на 5-6 сантиметра и более образует «бурки», а на задних сторонах передних ног и бедер удлиненный волос образует очесы. На нижней стороне хвоста – негустой подвес (до 10 сантиметров). Между пальцами растет короткий и жесткий волос. Допускается гладкошерстная разновидность тазы «жарғақ құлақ», «тықыр тазы» (отсутствие бурок и подвеса). При сохранении ими других параметров стандарта не является пороком или недостатком.	Отсутствие бурок или очесов, длинная шерсть по всему корпусу (более 5 сантиметров), частичная длиношерстность на боках, с боков задних ног.	Курчавая, жесткая, волнистая шерсть, хохолок на голове, длинная шерсть на животе и груди, на правой стороне густой подвес.
5.	Кожа, мускулатура, костяк	Кожа тонкая, эластичная, без складок, мускулатура хорошо развита, особенно на бедрах и пояснице, костяк крепкий, но не тяжелый.	Слабость или некоторая грубоватость костяка. Недостаточно развитая мускулатура.	Грубость костяка. Толстая кожа, образующая подвес или складки. Кобели в сучьем типе. Суки в кобелином типе.
6.	Голова	Сухая, удлиненная, с умеренно широкой черепной частью. При виде сверху клинообразная. Затылочный бугор развит умеренно, теменной гребень развит очень слабо. Переход от лба к морде плавный, слабо выраженный. Морда (щипец) сухая. Морда равна или чуть короче длины черепной части, слегка заостренная с небольшой горбинкой или прямая, без впадин и борозд, хорошо заполненная под глазами. Черепная часть сверху уплощенная. Линия морды параллельна линии черепа или чуть опущена. Губы тонкие, плотно прилегающие. Челюсти прямые, хорошо развитые с крупными здоровыми зубами.	Короткая голова, излишне развитые надбровные дуги, излишне развитые скулы, резкий переход от лба к морде, неплотно прилегающие губы.	Пороки: грубая, сырая, скуластая голова, выпуклый череп, вздернутая морда, морда длиннее черепной части. Линия головы выгнутая вверх. Сырые, отвисающие губы. Нижняя челюсть короче верхней – «подуздоватость», так же как и длиннее верхней – «перекус».
7.	Уши	Висячие, тонкие, слегка приподнятые на хрящах, посаженные на уровне или чуть выше внешнего угла глаз, покрыты мягким волнистым волосом, спускающимся на 5-6 сантиметра ниже концов ушей. Конец уха (без бурок) до угла губ. В возбужденном состоянии слегка приподнимаются на хрящах, отчего ухо отходит в сторону.	Укороченные (до 2 сантиметров не доходящие до угла губ), излишне приподнятые на хряще.	Короткие (не доходящие до угла губ более чем на 2 сантиметра), слишком высоко или низко поставленные, полустоячие, затянутое ухо (в форме розы), толстые, неподвижные, не разворачивающиеся вперед в возбужденном состоянии.
8.	Глаза	Большие, косо поставленные, карие, темно-карие, коричневые, иногда на выкате, разрез миндалевидный, веки черные.	Некрупные; запавшие или навыкате; светлые; края век светлые.	Маленькие, запавшие, прямой постав, разноглазие, желтого или серого цвета; розовые веки.
9.	Мочка носа	Черная, при светлом окрасе допускается коричневая.	Слабо пигментированная.	Розовая мочка носа.
10.	Зубы	Крупные, белые, прикус ножницеобразный, допускается прямой после 6 лет.	Отсутствие первого премоляра (Р1) на нижней челюсти.	Резцы не в одну линию, отсутствие любого зуба, кроме нижнего первого премоляра (Р1).
11.	Шея	Округлая или чуть сжатая с боков средняя или длинная, иногда несколько выгнутая вверх (лебединая шея). Средняя, крепкая предпочтительнее. Поставлена высоко.	Сырая; короткая.	Излишне короткая, загруженная, с подвесом.
12.	Грудь	Овальная, широкая, глубокая; если смотреть на собаку спереди, весь корпус укладывается между задними ногами (конечностей); ее нижняя поверхность около передних конечностей достигает горизонтальной линии локтевых суставов; профиль грудной клетки значительно сужен к животу.	Слишком узкая, не шире крупа; недостаточно глубокая, не доходящая до локтей не более, чем на 3 сантиметра; распахнутая.	Плоские ребра (лещеватость); выдающаяся килевая кость; короткая грудная клетка, не расширяется за локтями; мелкая грудь, не доходящая до локтей более, чем на 3 сантиметра.
13.	Холка	Незначительно выпирает над линией спины, образующая за лопатками небольшую впадину.	Слабо выраженная холка.	Не выраженная холка.
14.	Спина	Широкая, упругая, мускулистая, почти прямая. Вместе с поясницей образует некоторое выпячивание вверх.	Узковатая, мягкая, слабая мускулатура.	Провислая или горбатая, без переслежины.
15.	Поясница	Короткая, выпуклая, с рельефной мускулатурой.	Прямая, слабая, узковатая, длинная, с недостаточно развитой мускулатурой.	Узкая, излишне выпуклая, с неразвитой мускулатурой.
16.	Круп	Широкий, длинный слегка скошенный; мышцы рельефные сильные, ширина между маклоками не менее 7 сантиметров.	Коротковатый, узковатый, излишне скошенный.	Горизонтальный.
17.	Живот	Сильно подобран.	Слабо подтянут, пашистый.	Отвисший живот.
18.	Передние конечности	Длинные, прямые и поставлены параллельно; разворот внутренних углов плечевых суставов составляет 90-100 градусов; пясти относительно длинные, немного наклонные.	Подвернутые или развернутые локти, легкий размет или косолапость. Короткие, слабые, излишне наклонные пясти. Угол плечелопаточного сочленения более 110 градусов.	Круглые в сечении кости, искривленные конечности, прямое плечо, сильно вывернутые наружу или внутрь локти, резко выраженные размет или косолапость. Отвесные пясти или козинец.
19.	Задние конечности	Сухие костистые, с длинными рычагами, с хорошо выраженными углами сочленений, при осмотре сзади – прямые и параллельные. Скакательные суставы резко выражены. Расставлены широко и при спокойной стойке оттянуты назад так, что плюсны стоят почти отвесно. Плюсны длинные. Сильно развитая на бедрах мускулатура.	Недостаточно выражены углы сочленений; широкий или узкий постав. Короткие плюсны. Недостаточно развитая мускулатура. Незначительная сближенность или развернутость скакательных суставов.	Плохо выражены углы сочленений, неразвитая мускулатура, скакательные суставы сходятся близко, а лапы вывернуты наружу, то есть «коровий» постав или бочкообразный «косолапый» постав конечностей. Прибылые пальцы ставят собаку вне породы.
20.	Лапы	Крепкие, овальные, собраны в комок. Пальцы плотно прижаты друг к другу, когти направлены в землю.	Слегка распущенные пальцы, когти не в землю.	Лапа круглой формы (кошачья), плоская лапа. Сильно распущенные пальцы.
21.	Хвост	Тонкий, саблевидный, в развернутом виде достает до скакательного сустава или чуть короче, но на конце изогнут в крутой крючок или свернут в небольшое кольцо. В движении поднят чуть выше линии спины.	Длинный или короткий хвост; толстый хвост; сваленный на бок; серповидный, с небольшим кольцом или крючком на конце.	Кольцом заваленный на спину, сросшиеся позвонки на конце, с заломами, без кольца или крючка на конце, вертикальное держание хвоста.
22.	Движения	Мягкая рысь, при преследовании зверя – быстрый карьер.		Иноходь
23.	Поведение	Резвость, зоркость, злобность к зверю, выносливость и маневренность.
24.	Дисквалифицирующие пороки: агрессия к людям; трусость; неправильный прикус; отсутствие резца(ов), клыка(ов), премоляра(ов) (кроме нижнего первого премоляра) и моляра(ов) верхней и/или нижней челюстей (если нельзя определить травматические пояснения этому); разноглазость; голубые глаза; кофейный окрас; прибылые пальцы на задних ногах; крипторхизм; дисплазия.

2. Казахский «тобет»

№	Промеры	Описание стандарта	Недостатки	Пороки
1.	Основные пропорции:	Высота в холке равна высоте в крестце; длина головы составляет не менее 40 процентов высоты в холке; длина корпуса превышает высоту в холке приблизительно на 10 процентов, при этом кобели несколько компактнее сук. Оптимальный рост кобелей 72-76 сантиметров, сук 68-72 сантиметров.	Компактность сложения (формат, близкий к квадратному); недостаточно развитая мускулатура; незначительная высокозадость; несоответствие половому типу у сук белиных ладах).	Сухое, массивное или сырое сложение; приземистость или коренастость; укороченность; неразвитая мускулатура; несоответствие половому типу у кобелей (в сучьих ладах); недоразвитость семенников.
2.	Поведение/темперамент	Сильной и выносливой.	Робость; вялость; излишняя возбудимость.	Трусость; неуправляемая агрессивность.
3.	Голова	Вытянутой, обтекаемой формы, напоминающая удлиненную трапецию, с развитыми, но не выступающими скулами. Череп: Умеренно широкий, овальный, длинный. Лоб плоский, с небольшой ложбинкой посередине. Затылочный бугор выделяется слабо. Надбровные дуги умеренно выражены. Переход от лба к морде: плавный. Мочка носа: крупная, черная, однотонно окрашенная, ноздри широкие. У светлых собак темно-коричневая. Выступает вперед над нижней челюстью. Морда: несколько короче длины черепа, под глазами — не заполненная, почти не сужающаяся к мочке носа, с легкой горбинкой у мочки носа. Линия морды незначительно опущена по отношению к линии лба. Губы: толстые. Верхняя губа с тупым обрезом, прикрывает нижнюю. Темная обводка губ предпочтительна.	Укороченная (менее 1/3 длины головы) или удлиненная (более 1/2 длины головы) морда; излишне выраженные скулы; выступающие надбровные дуги; линии морды и лба параллельны; коричневая мочка носа при светлых окрасах.	Непропорциональная общему телосложению (излишне массивная, узкая, короткая, легкая голова); сильно выпуклый лоб; куполообразный череп; резко выраженный переход от лба к морде; резко выраженный затылочный бугор; излишне выпуклые скулы; не выраженные надбровные дуги; морда длиннее лба; вздернутая или заостренная; тонкие, плотно прилегающие губы.
4.	Челюсти/зубы	Челюсти широкие, крепкие, сильные, хорошо развитые, с хорошо выраженным подбородком. Прикус ножницеобразный. У собак старше трехлетнего возраста допускается прямой прикус. Зубы в полном комплекте, очень крупные, белые, плотно прилегающие друг к другу. Резцы у основания расположены в одну линию.	Стертые несоответственно возрасту зубы; небольшой желтый налет или разрушенная эмаль (до 1/3 поверхности зуба); резцы на нижней челюсти расположены у основания не в линию; зубы средних размеров; прямой прикус до трех лет; отсутствие первых премоляров на нижней челюсти; лишние премоляры.	Мелкие; редкие; желтые, с сильно разрушенной эмалью (более 1/3 поверхности) зуба; резцы на верхней челюсти, расположенные у основания, не в одну линию; прямой прикус до 3 лет; недостаток одного из премоляров или моляров, за исключением первых премоляров; лишние зубы.
5.	Глаза	Небольшие, косо поставленные, широко и глубоко посаженные, темно-карие. При светлых окрасах допускаются в тон окраса. Разрез глаз миндалевидный. Веки - толстые, третье веко выражено. Темная обводка век предпочтительна. Взгляд маловыразительный, угрюмый и тяжелый.	Тусклые; светло-карие.	Прямо поставленные; с овальным или круглым разрезом; выпуклые, светлее окраса, неодинакового цвета, желтые, зеленые, голубые, серые глаза; навыкате, светлые, бесцветные, желтые, зеленые, серые; подвижный, бегающий взгляд; депигментированные, очень сырые, толстые, отвисшие веки.
6.	Уши	Небольшие, висячие, треугольной формы, поставленные чуть выше уровня глаз. Основание раковины небольшое. Коротко купируются в щенячьем возрасте.	Поставленные на уровне глаз.	Низко поставленные; полустоячие, округлые.
7.	Шея	Равна длине головы, широкая у основания, мощная, поставленная под углом 35-45 градусов по отношению к линии спины, с характерным, он не чрезмерным подвесом.	Высокого постава; с недостаточно развитой мускулатурой.	Высоко или низко поставленная; отсутствие или чрезмерная выраженность подвеса.
8.	Корпус	Линия верха: В свободной стойке собака держится расслабленно, при этом линия верха имеет характерный небольшой плавный прогиб, нижней точкой которого является переслежина (небольшая западина над остистым отростком диафрагмального позвонка), а вершинами – холка и маклаки. В движении или напряженной стойке линия верха от холки прямая, упругая, прочная. Мускулатура мощная, вершины остистых отростков позвонков не выделяются. Холка: хорошо выраженная, широкая, длинная (достигающая переслежины), мощная, особенно у кобелей. Спина: крепкая, широкая, с хорошо развитой мускулатурой, с чуть заметной переслежиной. Поясница: широкая, крепкая, упругая, хорошо заполненная мощной мускулатурой. В естественной стойке несколько выпуклая, в напряженной стойке и на рыси – прямая. Круп: длинный, широкий, плоский, покатый, мускулистый. Грудь: овального сечения, объемная, умеренно широкая, длинная, глубокая, расширяющаяся за лопатками, опущенная до уровня локтей или чуть ниже, ложные ребра длинные. Подгрудок выражен слабо. Живот: умеренно подтянут.	Недостаточно развитая мускулатура; слабо выраженная холка, узкая спина; сильно выраженная переслежина; узковатая, слегка выпуклая поясница; округлый, укороченный или сильно скошенный круп; грудь недостаточно глубокая (не доходящая до уровня локтей не более чем на 2-3 сантиметра), недостаточно объемная, излишне выпуклые ребра; живот излишне подтянутый или опущенный.	Линия верха выпуклая (закрепощенная), провислая (мягкая) как в свободной, так и в напряженной стойке, и в движении; мускулатура неразвитая; не выраженная, низкая, узкая, короткая холка; узкая, короткая, провисшая или горбатая спина; отсутствие переслежины; узкая, сильно выпуклая поясница; круп узкий, короткий, сильно скошенный или горизонтальный; плоская, узкая, мелкая, недоразвитая, бочкообразная грудь, сильно укороченные ложные ребра; сильно выраженный подгрудок; длинная, запавшая или излишне выпуклая поясница; поджарый с резко выраженным подрывом живот.
9.	Хвост	Высоко поставленный, толстый. Купируется в щенячьем возрасте (чаще оставляется около 1/3 длины). В некупированном виде серповидно опущен, доходит до скакательных суставов.	Тонкий.	Низко посаженный хвост.
10.	Конечности	Передние конечности: достаточно длинные, крепкие, мускулистые, при осмотре спереди прямые и параллельные друг-другу. Высота в локте равна или несколько больше половины высоты ее холке. Плечи: мускулистые, крепкие. Угол плечелопаточного сочленения достаточно выражен. Лопатки длинные, косо поставленные. Локти: направлены строго назад. Предплечья: предплечья прямые, крепкие, в сечении округлые. Запястный сустав заметно выделяется. Пясти: пясти широкие, крепкие, поставленные несколько наклонно.	Недостаточна развитая мускулатура; узкий, сближенный или широкий постав конечностей; недостаточный угол плечелопаточного сочленения; локти направлены слегка наружу или вовнутрь; излишне наклонные пясти; легкий размет или косолапость.	Короткие; искривленные, деформированные кости конечностей; не развитая мускулатура; отвесный постав лопатки; локти сильно вывернуты наружу или подвернуты вовнутрь.
11.	Задние конечности	Крепкие, мускулистые. При осмотре сзади прямые и параллельные друг другу, соразмерные с передними. Поставлены несколько шире, чем передние. Углы всех сочленений выражены хорошо. Бедра: широкие, с хорошо развитой мускулатурой. Бедренные кости поставлены с небольшим наклоном. Голени: крепкие, с развитой мускулатурой, поставлены наклонно. Сухожилия толстые, упругие, пяточный бугор хорошо выражен, округлый. Коленные и скакательные суставы: хорошо выраженные, четко черченные. Плюсны: крепкие, отвесно поставленные. Лапы крупные, передние – круглые, задние – более вытянутые, сводистые, с крепкими, плотно сжатыми пальцами. Подушки лап толстые, с жесткой, толстой кожей.	Недостаточно выраженные углы сочленений; широкий, сближенный или узкий постав; наличие прибылых пальцев (некупированных); незначительно распущенные или несколько уплощенные пальцы.
12.	Походка/движения	Экономичные, свободные, легкие. На рыси линия верха ровная и прочная, суставы передних и задних конечностей свободно разгибаются, спина и поясница упруго пружинят. Характерные аллюры – неторопливый шаг и плавная, стелющаяся рысь (постановка лап след в след).	Недостаточно свободное разгибание суставов.
13.	Кожа	Толстая, плотная, эластичная, с хорошо развитой подкожной клетчаткой, подвижная относительно мускулатуры. В области шеи образует характерный подвес.	Неэластичная.
14.	Шерсть	Шерсть густая, грубая, прямая, с хорошо развитым, но не длинным подшерстком (короче остевого волоса). На голове и передней поверхности конечностей шерсть короткая, прямая, плотно прилегающая. На шее более длинный покровный волос образует «воротник», особенно развитый у кобелей, на задней стороне бедер - «штаны». На горле, в области подвеса волос особенно густой и плотный. Шерстный покров с не длинным (4-5 сантиметров) и хорошо прилегающим волосом со слабо развитой, не выделяющейся уборной шерстью.	Не плотно прилегающая; с длинным подшерстком (равный по длине или больше остевого волоса); удлиненная, густая и мягкая шерсть между пальцами (длиннее пальцев).
15.	Окрас	Пегий или пятнистый с большой долей крупных цветных пятен, зонарный, рыжий всех оттенков, белый. Допускается крап в тон окраса.	Пятнистый (доля цветных пятен менее 30 процентов), белый, сплошной.
16.	Размер	Для кобелей – 66-78 сантиметров, для сук – 64-74 сантиметров. Превышение высоты в холке допустимо, если сохраняется пропорциональность и гармоничность сложения. Высота в холке равна или несколько больше высоте в крестце. Вес пропорционален росту и составляет для кобелей – 40-65 килограммов, для сук – 35-55 килограммов.
17.	Дисквалифицирующие пороки: трусость, холеричность, неуправляемая злобность; крипторхизм односторонний и полный; недокус; перекус с отходом; неполнозубость (отсутствие более двух зубов в любом сочетании); разноглазие; коричневый (при коричневой мочке носа, краев век и губ) или голубой (при серой мочке носа, краев век и губ) окрасы в любых сочетаниях; курчавая мягкая шерсть; слабая фиксация суставов, несбалансированные движения; кобели в сучьем типе.

Примечание: Кобелям необходимо иметь два нормально развитых семенника, полностью опущенных в мошонку.».
2. Департаменту производства и переработки животноводческой продукции Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:
1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление его копии в печатном и электронном виде на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе «Әділет», а также в Республиканский центр правовой информации для внесения в эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;
3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан и интранет-портале государственных органов.
3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра сельского хозяйства Республики Казахстан.
4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр сельского хозяйства
Республики Казахстан А. Мамытбеков

Приложение
к приказу Министра сельского
хозяйства Республики Казахстан
от 25 декабря 2015 года № 3-3/1119

Приложение 13
к приказу Министра сельского
хозяйства Республики Казахстан
от 10 октября 2014 года № 3-3/517

Инструкция по бонитировке домашних-национальных пород
собак (тазы, тобет) 1. Общие положения

1. Настоящая Инструкция по бонитировке домашних-национальных пород собак (далее – Инструкция) разработана в соответствии с подпунктом 4) статьи 13 Закона Республики Казахстан от 9 июля 1998 года «О племенном животноводстве» и детализирует проведение бонитировки домашних-национальных пород собак.
2. Бонитировка домашних-национальных пород собак проводится бонитерами (классификаторами)/экспертами-кинологами.
3. Главной целью и задачей селекционно-племенной работы с собаками национальных пород является их сохранение, увеличение численности чистопородных собак, повышение и улучшение их породных и рабочих качеств.
Племенная работа в собаководстве направлена на улучшение качества потомства, высокой приспособленности к условиям зон их разведения, для лучшего использования. Организация племенной работы основана на принципах селекции, охватывающие породу в целом с разграничением клубов, питомников и других подразделений по уровню и задачам племенной работы, рациональным созданием и использованием племенных ресурсов, применением наиболее целесообразных методов разведения с учетом внутрипородной структуры.
4. Целью племенной работы в клубах служебного и охотничьего собаководства является увеличение племенного поголовья внутри пород служебных и охотничьих собак, непрерывное совершенствование качества экстерьера и конституции, типа высшей нервной деятельности (ВНД), физической выносливости и других служебных, охотничьих и рабочих качеств собак с одновременным искоренением пороков и недостатков, встречающихся в породе.
5. Работа с каждой породой собак строится на знании ее внутрипородных типов и других характерных свойств и биологических особенностей, а также недостатков, наиболее часто встречающихся в ней. В каждой племенной собаке следует различать как общие черты, присущие породе, так и индивидуальные отклонения и различия.
6. Воспроизводство поголовья собак ведется методом чистопородного (чистого) разведения с творческим применением как однородного, так и разнородного подбора.
7. При наличии в клубах и питомниках достаточного количества собак высоких племенных качеств, создающих условия для ведения племенных линий, применяется разведение по линиям.
8. Все взрослое поголовье собак, состоящее на учете, делится на две категории:
1) собаки племенные;
2) собаки пользовательные.
9. К племенным относятся собаки, получившие бонитировочную классность. Остальные собаки относятся к категории пользовательных.
10. Разведение племенных собак носит плановый характер и организовывается в соответствии:
1) с настоящей Инструкцией;
2) с перспективным планом племенной работы по каждой породе, составляемым клубом или питомником на пять лет. Один экземпляр перспективного плана представляется в аккредитованную Республиканскую ассоциацию общественных объединений охотников и субъектов охотничьего хозяйства (далее – Ассоциация) для корректировки;
3) с планом разведения, составляемым клубом или питомником ежегодно с учетом частных задач, предусмотренных перспективным планом на отчетный год. План разведения разрабатывается клубом или питомником (секцией разведения) – с учетом результатов проведенных селекционных мероприятий: выставок, выводок молодняка и испытаний, бонитировки и пожеланий владельцев племенных собак.

2. Отбор и подбор племенных собак. План разведения

11. Для включения в план разведения отбирают:
собак служебных пород – по конституции, экстерьеру, происхождению, служебным качествам и по качеству потомства (для собак, давших потомство);
собак охотничьих пород – по конституции, экстерьеру, происхождению, охотничьим качествам и по качеству потомства (для собак, давших потомство).
12. Собак допускают к вязкам в следующем возрасте:
сук не моложе одного года шести месяцев;
кобели служебно-спортивных пород не моложе двух лет и кобели охотничьих пород не моложе одного года шести месяцев.
Вязка племенных сук производится один раз в год. Сук в возрасте старше трех лет после малочисленного приплода (менее пяти щенков) можно допускать к вязкам два раза в год.
13. Кобели подвергаются особо строгому отбору, чем суки. Количество и состав кобелей определяются ежегодно, в зависимости от состава сук, включенных в план разведения данного года, и с учетом полученного от них потомства.
14. В план разведения не включают собак с дисквалифицирующими пороками по стандарту породы, а также собак старше десяти лет.
15. Подбор пар производиться строго индивидуально с учетом всех достоинств и недостатков обоих партнеров. Индивидуальный подбор пар обеспечивают закрепление и совершенствование положительных признаков и свойств, устранение недостатков и поднятие общей породности потомства.
16. Суку и кобеля, имеющих одинаковые недостатки к спариванию не допускают. Для нивелирования отдельных дефектов в экстерьере или поведении потомства в пару подбирается собака правильного экстерьера, не имеющий этих недостатков.
17. Сук, давших в предыдущих пометах хорошее потомство, рекомендуется вязать с теми же кобелями или с их ближайшими родственниками, если последние отвечают требованиям разведения и подходят для этих сук, а поголовье данного клуба не перенасыщено собаками, полученными в результате таких комбинаций.
18. При подборе пар учитывается возраст партнеров. Наиболее целесообразно спаривать производителей, достигших полной физической зрелости. Менее желательно сведение молодых собак (по первому году племенного использования). Нежелательно спаривать двух старых собак: в связи с возрастом может быть ослаблено их потомство.
19. План разведения состоит из объяснительной записки и заполненных таблиц подбора установленной формы. Документы плана разведения подбирают в следующем порядке: к таблице подбора, составленной на кобеля, подбирают все таблицы подбора, составленные на прикрепленных для вязки с ним сук. Такие же таблицы подбора заполняют и на кобелей, используемых в плане только в качестве дублеров.
20. В объяснительной записке содержатся подробный обзор племенного поголовья с указанием количества собак, включенных в план разведения, и их оценки по конституции и экстерьеру (оценки на выставках), служебным или рабочим качествам (дипломы на испытаниях и состязаниях), происхождению и качеству потомства, а также изложение принципов и соображений, положенных в основу плана.
21. План разведения составляется в двух экземплярах. План утверждается Советом клуба или питомника разводящих племенных собак с участием представителей Ассоциации. Один экземпляр плана не позднее 1 декабря отчетного года представляется в Ассоциацию. Второй экземпляр остается в клубе для руководства в работе по разведению. План разведения доводится до сведения владельцев племенных собак.
22. Ассоциация, проверив планы разведения, полученные от клуба или питомника в месячный срок, направляет свои замечания и рекомендации, в случае наличия.
23. Клуб или питомник (секция разведения) в соответствии с замечаниями и рекомендациями Ассоциации вносит необходимые изменения в план разведения.
24. В случае, невозможного использования для вязки кобеля, включенного в план, а также при наличии вновь прибывших племенных собак, в план разведения вносятся коррективы и дополнения, утверждаемые Советом клуба или питомника (секция разведения). Указанные вязки также считаются плановыми.

3. Регистрация и учет вязок, полученных пометов и
выдача родословных документов на щенков

25. На основе плана разведения клуб или питомник (секция разведения) выдает направление на вязку. При этом суку обязательно осматривает ветеринарный врач, о чем ее владельцу выдается соответствующая справка.
26. Повторные (контрольные) вязки рекомендуется проводить через 24 - 48 часов после первой вязки.
27. В случае, если повторная вязка не состоялась из-за состояния кобеля, и повязанная сука не принесла потомства, то ее владельцу предоставляется право бесплатно вязать суку в следующую пустовку с тем же кобелем.
28. Стоимость вязки и порядок расчета за нее устанавливаются Советом клуба или питомника (секции разведения) в зависимости от классности кобеля и местных условий.
29. Для учета плановых вязок, щенений и количества щенков в каждом клубе или питомнике по установленной форме ведется книга регистрации вязок.
30. В книге вязок регистрируются вязки, проведенные только по направлению клуба или питомника.
31. Советом клуба или питомника (секции разведения) определяется ответственное лицо/лица для обследования, инструктажа и общественного контроля за пометами щенков до 30-дневного возраста.
32. Каждый помет обследуется дважды: на 3-4-й день и на 29-30-й день после рождения. Обследующий обязан проконсультировать владельца суки о подкормке щенков, содержании кормящей суки и по другим вопросам, возникающим в процессе обследования. Щенков взвешивают при каждом обследовании. Дают оценку помета на основе общего состояния щенков, их веса в тридцатидневном возрасте, характера их содержания и состояния кормящей суки.
33. В случае плохого состояния суки и антисанитарного содержания щенков оценка помета снижается на один балл.
34. На основании родословных документов родителей и записей в книге регистрации вязок на каждый плановый помет составляется общепометная карточка.

4. Выводки молодняка

35. Выводки молодняка организуются клубами или питомниками (секцией разведения) служебного и охотничьего собаководства два раза в год (весной и осенью) в целях:
1) оценки молодняка по породности и качеству выращивания;
2) предоставления указаний и рекомендаций владельцам молодых собак по вопросам выращивания и воспитания;
3) изучения производителей (кобелей и сук) по их потомству и оценки результатов вязок.
36. Во время выводка молодняка осмотр производится раздельно по породам. Весь молодняк, происходящий от одного производителя, просматривается одновременно и по пометам.
37. Секцией разведения клуба и питомника принимаются меры к тому, чтобы на выводку представлялось все поголовье щенков в возрасте от 4 до 10 месяцев, а также родители, от которых получены эти щенки.
38. Для осмотра и оценки щенков, а также определения результатов подбора пар по плану разведения привлекаются эксперты, общественные инструкторы и наиболее подготовленные активисты секции разведения, участвующие в составлении плана разведения и ведущие племенную работу с данной породой.
39. На каждого щенка, представленного на выводку молодняка, заполняется анкета. Для щенков от четырех до шести месяцев включительно в анкете отмечается рост, физическое развитие, упитанность, состояние зубов и ушей, наличие или отсутствие рахита. Для молодых собак старше шести месяцев, кроме того, дается описание экстерьера. Щенки взвешиваются и измеряются.
40. Осмотренные на выводке молодняка щенки могут получить следующие оценки по породности и качеству выращивания:
породный, образцово выращенный;
породный, правильно выращенный;
породный, посредственно выращенный;
породный, плохо выращенный;
типичный, образцово выращенный;
типичный, правильно выращенный;
типичный, посредственно выращенный;
типичный, плохо выращенный.
41. Не типичные для породы щенки оценке не подлежат. Щенки с неправильным прикусом получают заслуженную оценку, при этом в справке, выданной владельцу, обязательно указывают отмеченные отклонения в зубной системе. Награды таким щенкам не присуждают.
42. Оценка «породный» присуждается щенкам, имеющим ярко выраженные породные признаки (с учетом возрастных особенностей).
43. Оценка «типичный» присуждается щенкам, экстерьер которых соответствует признакам породы (с учетом возрастных особенностей).
44. Оценка «образцово выращенный» присуждается щенкам, которые имеют хороший для своего возраста рост, крепкий нормально развитый костяк, хорошее физическое развитие и упитанность, при отсутствии пороков в экстерьере и поведении.
45. Оценка «правильно выращенный» присуждается щенкам, которые имеют нормальный для своего возраста рост, крепкий костяк, достаточное физическое развитие, упитанность и не проявляют явно выраженных признаков трусости.
46. Оценка «посредственно выращенный» присуждается щенкам, которые имеют недостатки:
недостаточный рост;
легкий костяк;
плохо развитую грудь;
рахит или его последствия;
провислую спину;
плохо развитые конечности.
47. Оценка «плохо выращенный» присуждается заморенным щенкам, сильно отстающим в росте и физическом развитии, страдающим тяжелыми формами рахита или тяжелыми последствиями после него, проявляющим резкие признаки трусости.
48. По окончании индивидуального осмотра и оценки каждого щенка осматриваются весь помет и родители, от которых он получен. Затем присуждается оценка помета в целом и определяется правильность подбора пары.
49. Лучшие щенки, получившие на выводке оценку «породный, образцово выращенный», а также лучшие пометы вместе с родителями демонстрируются посетителям выводки на специальном ринге с соответствующими пояснениями.
50. Владельцам, щенки которых прошли осмотр на выводке, выдаются соответствующие справки (или дипломы с экспонентскими листами).

5. Отбор и оценка племенных собак (бонитировка)

51. Отбор и оценка племенного поголовья служебных и охотничьих собак (бонитировка) является одним из основных мероприятий племенной работы и представляет собой комплексную оценку собак по конституции и экстерьеру, служебным и рабочим качествам, происхождению и потомству.
52. Бонитировка основывается на следующих, связанных между собой мероприятиях:
1) выставках (выводках), испытаниях и состязаниях;
2) изучении материалов о племенной деятельности собак и оценки качества их потомства;
3) оценки происхождения собак по родословным таблицам.Бонитировка проводится в клубах или питомниках (секции разведения) в течение всего года комиссией, назначаемой Советом клуба или питомника (секцией разведения) из числа членов секции разведения с участием представителей Ассоциации.
53. Основным документом для проведения бонитировки в клубах является учетная карточка на собаку, в которую на основании родословной карточки, отчетов и дипломов за выставки, выводки, испытания и состязания заносятся все необходимые данные.
54. Бонитировке подвергают собак, получивших на выставках и выводках оценки:
кобели не ниже «отлично»;
суки не ниже «очень хорошо».
На таких собак в течение месяца после выставки клуб или питомник заводит учетные карточки.
55. На собак, которые набрали показатели по бонитировке, необходимые для присвоения классности, комиссия переносит все данные из учетных карточек в подлинные родословные карточки и составляет бонитировочную ведомость.
Родословные карточки с бонитировочную ведомостью высылаются в Ассоциацию для занесения в племенную книгу собак и выдачи племенных аттестатов.
56. Определение классности собак при бонитировке производится комиссией по четырем показателям:
1) оценка экстерьера и конституции;
2) оценка служебных или рабочих качеств;
3) оценка происхождения;
4) оценка потомства.
57. Минимальное количество баллов служебно-спортивных пород собак указаны в приложении 1 к настоящей Инструкции.
Конституция, экстерьер: «отлично» – 40 баллов; «очень хорошо» – 30 баллов; «хорошо» – 20 баллов.
Происхождение: 1-й ряд предков – наличие: кобель – 2 балла, сука – 2 балла; экстерьер «отлично»: кобель – 3 балла, сука – 3 балла; «очень хорошо»: кобель – 2 балла, сука – 3 балла; «хорошо»: кобель – 1 балл; сука – 2 балла. 2-й ряд предков – наличие: 1 балл. 3-й ряд предков – наличие: 1/2 балла. 4-й ряд предков – наличие: 1/8 балла.
Потомство: за каждого потомка, имеющего диплом за рабочие (служебные) качества и выставочную оценку: «отлично»: кобель – 4 балла, сука – 6 баллов; «очень хорошо»: кобель – 2 балла, сука – 4 балла; «хорошо»: кобель – 1 балл, сука – 2 балла.
Рабочие качества: Кобели: диплом 1-й степени – 20 баллов, 2-й степени – 10 баллов, 3-й степени – 5 баллов.
Суки: диплом 1-й степени – 20 баллов, 2-й степени – 15 баллов, 3-й степени – 10 баллов. Для присуждения племенных классов «Элита» и 1-й учитываются только выставочные оценки, полученные в открытом классе (старшей возрастной группе). В случае, если производитель имеет 30 процент потомков с выставочной оценкой «отлично», ему присуждается звания «Чемпион».
58. Минимальное количество баллов охотничьих пород собак указаны в приложении 2 к настоящей Инструкции.
Конституция, экстерьер: «отлично» – 40 баллов; «очень хорошо» – 30 баллов; «хорошо» – 20 баллов.
Происхождение: 1-й ряд предков – наличие: кобель – 2 балла, сука – 2 балла; экстерьер «отлично»: кобель – 3 балла, сука – 3 балла; «очень хорошо»: кобель – 2 балла, сука – 3 балла; «хорошо»: кобель – 1 балл; сука – 2 балла. 2-й ряд предков – наличие: 1 балл. 3-й ряд предков – наличие: 1/2 балла. 4-й ряд предков – наличие: 1/8 балла.
Потомство: За каждого потомка, имеющего диплом за рабочие качества и выставочную оценку: «отлично»: кобель – 4 балла, сука – 6 баллов; «очень хорошо»: кобель – 2 балла, сука – 4 балла; «хорошо»: кобель – 1 балл, сука – 2 балла.
Рабочие качества: Одиночные испытания – диплом 1-й степени – 40 баллов, диплом 2-й степени – 35 баллов, диплом 3-й степени – 30 баллов. Парные испытания – диплом 1-й степени – 20 баллов, диплом 2-й степени – 18 баллов, диплом 3-й степени – 15 баллов).

6. Республиканский племенной учет национальных
служебных и охотничьих собак

59. Учет и регистрация зарегистрированных в Ассоциации племенного поголовья национальных служебных и охотничьих собак осуществляются Ассоциацией с помощью племенной книги и справочной картотеки собак.
Учет и регистрация ведутся в целях изучения и выявления особенностей конституции и экстерьера, рабочих качеств, происхождения и качества потомства собак. Полученные данные используются в племенной работе клубов и питомников служебного и охотничьего собаководства.
60. Племенная книга собак ведется на основе подлинных родословных карточек и бонитировочных ведомостей, высылаемых клубами или питомниками (секцией разведения) собаководства.
61. В справочную картотеку заносятся собаки, прошедшие выставки и получившие оценки не ниже «хорошо». В нее вносятся также данные о происхождении, результатах испытаний, состязаний и бонитировки.
62. Племенная книга собак делится на разделы по породам. В книгу заносятся все собаки, получившие классность при бонитировке не ниже второго племенного класса.
63. На всех собак, получивших оценки при бонитировке, подлинные родословные карточки передаются в Ассоциацию для проверки.
64. После тщательной проверки правильности записей в родословных карточках на собак, подлежащих внесению в племенную книгу, уточненные данные заносятся в соответствующий раздел племенной книги собак.
65. Если данные на собаку, присланные клубом или питомником, не заносятся в племенную книгу собак, то клубу или питомнику высылается уведомление, в котором указаны причины отказа, и возвращается родословная карточка.
66. Каждой собаке, записанной в племенную книгу собак, присваивается номер. Нумерация собак ведется по каждой породе отдельно.
67. Для различия от прежней нумерации Республиканской родословной картотеки собак перед каждым порядковым номером в племенной книге собак для:
кобелей ставится буква «К»;
сук ставится буква «С».
68. На собак, записанных в племенную книгу собак, заполняется аттестат, который высылается в клуб или питомник для вручения владельцу.
69. При передаче или продаже собаки, записанной в племенную книгу собак, аттестат передается новому владельцу.
70. Выявленные в течение года новые данные на племенных собак, влияющие на изменение их классности или балльности (более высокие показатели на выставках и испытаниях), а также дополнительные данные на потомков, получивших экстерьерные оценки или дипломы на испытаниях, высылаются в Ассоциацию.
71. При повышении классности собакам, не имеющим аттестатов, клубы или питомники высылают в Ассоциацию подлинные родословные карточки для обмена их на племенные аттестаты.
72. Если владелец племенной собаки переезжает в другой город или продает собаку, то клуб или питомник делает соответствующую пометку в учетной карточке этой собаки и сообщает об изменениях в Ассоциацию. То же относится и к случаям смерти собаки.

7. Мечение собак и ведение племенного учета

73. Целью клеймения является возможность идентификации животного. Каждой собаке присваивается индивидуальный номер, который наносится на тело животного методом татуировки (клеймо). Клеймо располагается в паху, на внутренней стороне бедра, либо на правом ухе собаки.

8. Порядок присвоения индивидуальных номеров (клейм)

74. Первичный учет и выдача номеров осуществляется руководством Ассоциации. Регистрация производится в специальный журнал, согласно которому и осуществляется первоначальный учет присваиваемых номеров. В дальнейшем, при получении родословной на собаку ее индивидуальный номер вносится в единый компьютерный банк данных.
75. Для постановки на учет собаки и получения индивидуального номера, его владелец сообщает в Ассоциацию следующие данные о помете:
1) порода;
2) полное название клуба или питомника, членом которого является заводчик (владелец);
3) фамилию, имя, отчество (при наличии), почтовый адрес телефон и электронную почту (при наличии) заводчика (владельца);
4) название питомника (заводская приставка) – при наличии;
5) полные данные на каждого из родителей собаки – при наличии;
6) кличку собаки, пол, окрас.
76. На не рожденный помет индивидуальные номера не выдаются.

9. Отчетность

77. По факту клеймения ответственное лицо, клеймившее помет, заполняет форму «Карта клеймения помета», один экземпляр которой остается у заводчика и сдается им в клуб или питомник вместе с общепометной картой, второй экземпляр хранится у клеймившего помет и сдается в клуб или питомник не позднее десяти дней с момента клеймения помета.
78. Клеймивший помет вписывает индивидуальные номера в общепометную карту и проставляет в ней отметку о клеймении помета.
79. Председатели клубов или питомников не реже 1 раза в квартал передают вторые экземпляры «Карты клеймения помета» в Ассоциацию. Экземпляры, приложенные к общепометной карте, также передаются председателями в Ассоциацию, при обязательном условии заполнения всех граф.
80. Акт обследования помета подписывается комиссией при условии, что все щенки прошли клеймение.
81. К клеймению щенков допускаются лица, зарегистрированные в местной кинологической организации.
82. Микрочипирование производится по заявлению заводчика.

10. Регламент мечения

83. Регламентация клеймения происходит через региональные представительства Ассоциации.
84. Особо оговаривается система, вид нумерации, части тела для клеймения (ухо, живот или внутренняя сторона бедра), определение ответственных за клеймение, обязательное их обучение, организация и время клеймения, а также сообщение номеров клейм в родословные книги.
85. Микрочипирование производится специалистом.

11. Порядок оформления и выдачи документов о происхождении

86. Первичным документом о происхождении является щенячья карточка, которая заполняется и подписывается работником клуба или питомника (секцией разведения) на основании акта обследования помета.
87. Щенячья карточка содержит следующие сведения: порода, полная кличка щенка, пол, окрас, полная дата рождения, № клейма, фамилия и адрес заводчика и владельца щенка, сведения о происхождении (отец, мать, номера их родословных и их окрасы).
88. Название питомника (заводской приставки) включается в клички всех щенков, рожденных в питомнике, и ставится перед кличкой, а если название начинается с предлогов «из», «от», «с», «со» – после клички. Одна и та же кличка в сочетании с названием питомника может повториться только через 20 лет. Максимальное число знаков в кличке, включая название питомника/заводской приставки и пробелы, – 40 знаков.
89. Щенячья карточка не дает права на племенное использование и подлежит обязательному обмену на родословную по достижении собакой возраста до пятнадцати месяцев после прохождения выставок или выводки молодняка.
90. Родословная единого образца содержит эмблемы и удостоверяет происхождение собаки.
91. Оформление родословных производят региональные представительства Ассоциации или территориальные кинологические организации, аттестованные в Ассоциации, в которых зарегистрированы племенные производительницы.
Родословные оформляются на бланках установленного образца с зарегистрированными в Ассоциации номерами на основании щенячьей карты или на основании соответствующего описания уполномоченного Ассоциацией эксперта.

Приложение 1
Инструкции по бонитировке
домашних-национальных
пород собак

1. Минимальное количество баллов служебно-спортивных пород

Класс	Пол	Экстерьер	Происхождения	Рабочие качества	Потомство	Итого баллов
элита	кобель	40	20	20	20	100
	сука	30	20	10	20	80
первый племенной	кобель	40	18	10	20	88
	сука	30	18	10	20	78
второй племенной	кобель	30	16	10	20	76
	сука	20	16	10	20	66

Приложение 2
Инструкции по бонитировке
домашних-национальных
пород собак

2. Минимальное количество баллов охотничьих пород

Класс	Пол	Экстерьер	Происхождения	Рабочие качества	Потомство	Итого баллов
элита	кобель	40	20	40	20	120
	сука	30	20	30	20	100
первый племенной	кобель	40	18	35	15	108
	сука	30	18	30	15	93
второй племенной	кобель	30	16	30	10	86
	сука	20	16	30	10	76