Қазақстан Республикасының құрылыс нормаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2019 жылғы 11 желтоқсандағы № 208-НҚ бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2019 жылғы 19 желтоқсанда № 19745 болып тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының м.а. 2023 жылғы 18 қазандағы № 153-НҚ бұйрығымен.

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының м.а. 18.10.2023 № 153-НҚ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

"Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" 2001 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 20-бабының 23-16) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 936 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі туралы ереженің 16-тармағының ведомстволар функцияларының 489) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

1. Мынадай Қазақстан Республикасының құрылыс нормалары:

1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес "Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау және қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен имараттар" Қазақстан Республикасының құрылыс нормасы 3.02-31-2019;

2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес "Мелиоративтік жүйелер мен имараттар" Қазақстан Республикасының құрылыс нормасы 3.04-11-2019;

3) осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес "Құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарының қоймалары" Қазақстан Республикасының құрылыс нормасы 3.02-30-2019;

4) осы бұйрыққа 4-қосымшаға сәйкес "Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен имараттар" Қазақстан Республикасының құрылыс нормасы 3.02-32-2019;

5) осы бұйрыққа 5-қосымшаға сәйкес "Гидротехникалық имараттардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау" Қазақстан Республикасының құрылыс нормасы 3.04-02-2019 бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің Техникалық реттеу және нормалау басқармасы қамтамасыз етсін:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің интернет-ресурсында орналастыруды.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының орынбасарына жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Төраға

М. Жайымбетов

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Ауыл шаруашылығы министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Денсаулық сақтау министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Ішкі істер министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Экология, геология және табиғи

ресурстар министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Энергетика министрлігі

Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2019 жылғы 11 желтоқсандағы № 208-НҚ бұйрығына 1-қосымша

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫС НОРМАЛАРЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН САҚТАУ ЖӘНЕ ҚАЙТА ӨҢДЕУГЕ АРНАЛҒАН ҒИМАРАТТАР МЕН ҚҰРЫЛЫСТАР ҚР ҚН 3.02-31-2019

МАЗМҰНЫ

1-тарау.	Қолданылу саласы
2-тарау.	Нормативтік сілтемелер
3-тарау.	Терминдер мен анықтамалар
4-тарау.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары
1-параграф.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары
2-параграф.	Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары
5-тарау.	Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлардың жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар
1-параграф.	Жалпы қауіпсіздік талаптары
2-параграф.	Көлемдік-жоспарлық және конструкциялық шешімдер
3-параграф.	Су құбыры және су бұру
4-параграф.	Жылыту (салқындату), желдету және ыстық сумен жабдықтау
6-тарау.	Қоршаған ортаны қорғау

1-тарау. Қолданылу саласы

1. Осы құрылыс нормалары ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайларды жобалауда қолданылады. Аталған ғимараттар мен үй-жайларға көкөністерді, картоп пен жеміс шаруашылығы және жүзім шаруашылығы өнімдерін сақтауға (өнімдерді тауарлық өңдеуді қоса алғанда) және қайта өңдеуге арналған; сүтті, мал мен құсты, жүн мен теріні, майлы және тінді дақылдарды бастапқы қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлар жатады.

2. Осы құрылыс нормалары салқындатып сақтайтын ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға арналған ғимараттар мен үй-жайларды (камераларды) жобалауда қолданылмайды.

2-тарау. Нормативтік сілтемелер

Осы құрылыс нормаларын қолдану үшін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне келесі сілтемелер қажет:

1) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық Кодексі (бұдан әрі – Экологиялық кодексі);

2) "Қазақстан Республикасының сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі Заңы (бұдан әрі – Заң);

3) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 23 маусымдағы № 438 бұйрығымен бекітілген "Объектілерді қорғауға арналған өрт техникасының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" Техникалық регламенті (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15511 болып тіркелген), (бұдан әрі – "Объектілерді қорғауға арналған өрт техникасының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" ТР);

4) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 23 маусымдағы № 439 бұйрығымен бекітілген "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" Техникалық регламенті (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15501 болып тіркелген) (бұдан әрі – "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР).

Ескертпе - пайдаланған кезде ағымдағы жағдай бойынша жыл сайын жасалатын және ай сайын басып шығарылатын, ағымдағы жылы жарияланған ақпараттық бюллетеньдерге – журналдар мен стандарттардың ақпараттық көрсеткіштеріне сәйкес келетін "Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы нормативтік-құқықтық актілердің және нормативтік-техникалық құжаттардың тізбесі", "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың көрсеткіші" және "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі мемлекетаралық нормативтік құжаттардың көрсеткіші" ақпараттық каталогтары бойынша сілтемелік құжаттардың қолданылуын тексерген орынды.

3-тарау. Терминдер мен анықтамалар

3. Осы құрылыс нормаларында тиісті анықтамаларымен келесі терминдер қолданылады:

1) нормативтік талаптардың мақсаты – нормативтік талаптың орындалуы арқылы нақты қандай мақсатқа қол жеткізілетіндігін тұжырымдау;

2) объектінің жұмыс сипаттамаларының ең төменгі деңгейі (бұдан әрі - қолайлы құрылыстық шешімдер) – құрылыс объектісінің тұтынушылар үшін қолайлы техникалық сипаттамаларын беретін және оларды іс жүзінде орындау кезінде нормаланатын объектінің сәйкестік презумпциясын қамтамасыз ететін нормативтік талаптар;

3) функционалдық талап – нормативтік талаппен белгіленген мақсаттың орындалуын қамтамасыз ету үшін объект қалай қолданылуы тиіс екендігін сапалық деңгейде сипаттау.

4-тарау. Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары

1-параграф. Құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаттары

4. Осы құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаттары ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайларда өндірістің заманауи қажеттіліктеріне сай қауіпсіз, қолайлы ортаны қалыптастыру, механикалық және өрт қауіпсіздігі, адамдардың денсаулықтары мен өмірлерін және қоршаған ортаны қорғау талаптарының сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.

2-параграф. Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары

5. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі функционалдық талаптарға келесі талаптар жатады:

1) ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстардың өмірлік циклының барлық кезеңдерінде қауіпсіз пайдаланылуын есепке ала отырып, оларды жобалау кезіндегі механикалық және өрт қауіпсіздігі жөніндегі, олардың күш түсетін және қоршау конструкцияларының беріктігін, сенімділігін және орнықтылығын қамтамасыз ету жөніндегі талаптарды сақтау;

2) ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеу шарттары бойынша микроклиматтық және санитариялық-эпидемиологиялық талаптарды сақтау арқылы адамдардың болуына қолайлы жағдайлар жасау, оның ішінде жұмыс аймақтарының ауасында зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясынан жоғары болмауы, шуылдан, дірілден және жұмыс істеушілердің денсаулықтары мен өмірлері үшін қолайсыз басқа да ықпалдардан қорғау;

3) технологиялық жобалау бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, сақтау және қайта өңдеу технологиясына сәйкес көлемдік-жоспарлық және конструкциялық шешімдерді есепке ала отырып, ғимараттар мен құрылыстардың жобаларын әзірлеу;

4) халықтың тез бейімделмейтін топтарының қолжетімділігін, энергетикалық және табиғи ресурстарды ұтымды пайдаланылуын қамтамасыз ету;

5) энергия үнемдеу және қоршаған ортаны қорғау.

5-тарау. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлардың жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар

1-параграф. Жалпы қауіпсіздік талаптары

6. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға және қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстарды жобалау және салу кезінде "Объектілерді қорғауға арналған өрт техникасының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" ТР, "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР, Өрт қауіпсіздігі ережелерінің, сондай-ақ сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптары ескеріледі.

7. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстар конструкцияларының механикалық беріктігі және орнықтылығы талаптарының орындалуын қамтамасыз ету мақсатында ғимараттар мен құрылыстар құрылыс объектісін салу және пайдалану кезінде оған түсірілген жүктемелер келесі салдарға алып келмейтіндей болып жобаланады және салынады:

1) құрылыс объектісінің немесе оның бір бөлігінің опырылып құлауына;

2) құрылыс объектісінің немесе оның бір бөлігінің шекті мүмкіндіктегі шамадан асатын деформациясының түзілуіне;

3) құрылыс объектісінің күш түсетін конструкцияларының елеулі деформациялануы нәтижесінде құрылыс объектісін салу кезінде пайдаланылатын құрылыс өнімінің зақымдалуына;

4) ықпал ету дәрежесі бойынша зақымдалу көзіне айналған бастапқы жүктемеден аспайтын жүктеме нәтижесінде зақымдалуға.

8. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстарды жобалау кезінде құрылыс конструкцияларының есептері Заңның 30-бабы 23-16) тармақшасына сәйкес бекітілетін сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге (бұдан әрі - сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер) және басқа нормативтік құжаттарға сәйкес, соның ішінде қауіпсіздік, сенімділік, беріктік талаптарына сай материалдар мен технологиялардың қолданылуын шектемейтін электронды бағдарламаларды қолдана отырып орындалады.

9. Ғимараттың негіздерінде және көтергіш конструкцияларында құрылыс салу және пайдалану үдерісінде ғимараттар мен құрылыстардың пайдалану қасиеттерін төмендетуге әкелетін жарықшақтардың, зақымданулардың және деформациялардың пайда болуына рұқсат етілмейді.

10. Көлемдік-жоспарлық және конструкциялық шешімдер қозғалу, жұмыс істеу, жылжымалы құрылғыларды, технологиялық және инженерлік жабдықты пайдалану барысында адамдардың жарақат алу мүмкіндігін болдырмауға септігін тигізеді. Ғимараттар мен құрылыстардың көлемдік-жоспарлық шешімдерін, құрылыс конструкцияларына, технологиялық үдерістерге және жұмыс істеушілерге дірілге белсенді жабдықтан немесе сыртқы тербеліс көздерінен болатын динамикалық ықпалдарды азайту қажеттігін есепке ала отырып, қолдану қажет.

11. Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстар өрт болған жағдайда:

1) ғимараттар мен құрылыстарды салу және әрлеу кезінде материалдарды олардың жанғыштығын, тұрақты өрт сөндіру жүйелерін есепке ала отырып қолдану, өрт бөліктерін орнату, өртке қарсы есіктерді және өрттің тігінен және көлденеңінен таралу жолдарын жабу мақсатында басқа да шараларды қолдану арқылы құрылыс объектісінде өрт шығуы және от пен түтіннің таралуы шектелетіндей;

2) өрттің көршілес құрылыс объектілеріне таралуы, соның ішінде өртке қарсы алшақтықты қамтамасыз ету арқылы шектелетіндей;

3) құтқару қызметтері қызметші құрамының қауіпсіздігі қамтамасыз етілетіндей;

4) өрт сигнализациясы және өрт туралы хабарлау жүйелерін қолдану арқылы жану ошағының пайда болуы туралы уақтылы хабарлау қамтамасыз етілетіндей;

5) түтін жою жүйелерін қолдану арқылы өрттің қауіпті факторларының ықпалы нәтижесінде адамдардың өмірлері мен денсаулықтарына зиян келтірілгенге дейін, халық топтарының ерекшеліктерін есепке ала отырып, оларды қауіпсіз аймаққа қауіпсіз көшіру мүмкіндігі қамтамасыз етілетіндей;

6) өртке қарсы бөлімшелер мен құтқарушылардың қолжетімділігі және өрт сөндіру құралдарын ғимараттар мен құрылыстардың барлық үй-жайларына жеткізу мүмкіндігі қамтамасыз етілетіндей;

7) өрт техникасының ғимараттар мен құрылыстарға еркін кіруі қамтамасыз етілетіндей болып жобаланады және салынады.

12. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға және қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстар адамдардың, жануарлардың денсаулығын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі талаптар ескеріле отырып жобаланады және салынады.

13. Адамдардың болу қауіпсіздігі санитариялық-эпидемиологиялық және микроклиматтық талаптар: жұмыс аймақтарының ауасында зиянды заттардың шекті мүмкіндіктегі шоғырлануынан жоғары болмауы; үй-жайларға жылу мен ылғалдың барынша аз бөлінуі; шуылдың, дірілдің, ультрадыбыс деңгейінің, электромагнитті толқындардың, радиожиіліктердің, статикалық электр мен иондаушы сәулеленулердің мүмкін болатын мәндерден жоғары болмауы, сондай-ақ дене жүктемелерінің, зейін қоюдың шектелуі және жұмыс істеушілердің шаршауына жол берілмеуі арқылы қамтамасыз етіледі.

Жарылыс қаупі бар шаң-тозаңды қоспалар түзуі мүмкін жанғыш шаң-тозаңдар айналатын өндірістері бар үй-жайлар, желдетілмейтін кеңістіктер мен шаңның (үй-жайда өлшенген және шөккен) жиналуын болдырмауды ескере отырып жобаланады.

14. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстарды пайдалану барысындағы қауіпсіздік, тайып кету, құлау, соғылу, күйіп қалу, электр тогының соғуы, жарылыстар нәтижесінде жарақат алуды қоса алғанда, оларды пайдалану немесе қызмет көрсету кезіндегі жазатайым оқиғалардың қолайсыз тәуекелдерінің туындауына жол бермеу жөніндегі талаптарды сақтау арқылы қамтамасыз етіледі.

15. Ғимараттардың немесе құрылыстардың энергияны үнемдеу және жылуды сақтау талаптарын орындауларын қамтамасыз ету үшін олардың жылыту, ауа баптау және желдету жүйелері, жергілікті жердің климаттық жағдайларын және ішіндегі адамдар үшін жайлылықтың қамтамасыз етілуін есепке ала отырып, құрылыс объектісін пайдалануда қажетті энергия мөлшері барынша аз болатындай етіп жобаланады және салынады.

Технологиялық үдерісті жүзеге асыру және үй-жайлардың микроклиматына қойылатын талаптарды орындау, энергия ресурстарын үнемді шығындаудың қамтамасыз етілуін есепке ала отырып жүзеге асырылады.

16. Жүріп-тұру қабілеті физикалық тұрғыдан шектеулі тұлғаларға арнап жұмыс орындары ұйымдастырылатын ғимараттар мен үй-жайлардың қолжетімділігін қамтамасыз ету сәулет, қала құырылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес орындалады.

2-параграф. Көлемдік-жоспарлық және конструкциялық шешімдер

17. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлар жоспарда тік бұрышты, ені мен биіктігі бірдей қанаттары қатарласа орналасқан, шатырсыз, бір қабатты болып жобаланады. Қанаттары екі өзара перпендикуляр бағытта орналасатын, сондай-ақ қанаттарының жалпақтығы мен биіктігі әр түрлі ғимараттарды тек негіздеме болған жағдайда ғана жобалауға болады.

Көп қабатты ғимараттар ауданы шектеулі (немесе тығыз орналасқан) жер телімдерінде, жер бедері кедір-бұдыр, тілімденген жерлерде құрылыс салу үшін, сондай-ақ бір қабатты ғимараттармен салыстырғанда, осындай ғимараттардың техника-экономикалық артықшылықтары болған жағдайда жобаланады.

18. Ашық орнатуға рұқсат етілетін (технологиялық жобалау нормалары бойынша, белгіленген тәртіпте немесе жобаның технологиялық бөліміне сәйкес бекітілген арнайы тізімдер бойынша) технологиялық, энергетикалық және санитарлық-техникалық жабдықты орналастыру үшін ашық алаңдар қарастырылуы қажет.

Атмосфералық жауын-шашынның, желдің, шаңның қолайсыз ықпалдары салдарынан ашық алаңда орнатыла алмайтын және пайдаланылуы белгілі бір плюстік температураны ұстап тұруды және қызмет көрсетуші құрамның үнемі болуын қажет етпейтін жабдықты орналастыру үшін төбе жаппалар немесе жылытылмайтын ғимараттар жобаланады.

19. Ғимараттардың геометриялық параметрлері нормалар талаптарына сай болулары керек. Бір бағыттағы шектес қанаттардың арасындағы биіктік ауысымдарын 6М модуліне қалдықсыз бөлінетіндей қабылдау қажет.

20. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттардың биіктігі жабдық габариттеріне немесе өнімдерді қоймаға орналастырудың ең жоғары мүмкіндіктегі биіктігін негізге ала отырып, ең төмен деңгейде қабылданады. Қоймаға орналастырылуына бірдей талаптар қойылатын ауыл шаруашылығы өнімдерінің әр түрлі түрлерін сақтауға арналған ғимараттар бірыңғайланған бір биіктікте жобаланады.

21. Үй-жайлардың еденнен жабдық пен коммуникациялардың төменгі жағына дейінгі биіктігі барлық ғимараттарда адамдар тұрақты өтетін жерлерде 2 метрден (бұдан әрі – м) және адамдар тұрақты өтпейтін жерлерде 1,8 м-ден кем болмауы керек. Технологиялық жабдықтың жоғарғы жағынан төбеге дейінгі ең аз арақашықтық 0,4 м болуы керек.

22. Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге арналған ғимараттарда ең үлкен ауысымның бір жұмысшысына шаққандағы үй-жай көлемі 13 шаршы метрден (бұдан әрі – м²), ал еден ауданы 4 м²-ден кем болмайды. Еден ауданының нормасы сақталған және технология талаптары қамтамасыз етілген жағдайда, бір жұмысшыға шаққандағы үй-жай көлемін 11 кубтық метрге (бұдан әрі – м³) дейін азайтуға рұқсат етіледі.

23. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттарды, құрама күш түсетін және қоршау конструкцияларын, сондай-ақ жергілікті құрылыс материалдарынан (кірпіш, табиғи тас және тағы басқалары) жасалған конструкциялар мен бұйымдарды қолдана отырып, көбіне қаңқалы етіп жобалау қажет.

24. Құрылыс конструкциялары мен олардың қаптамаларының, әрлеу және қорғау жабындарының материалдары тамақ өнімдерімен жанасуы мүмкін жерлерде олар үшін зиянсыз болулары керек.

25. Дымқыл немесе ылғалды тәртіптегі үй-жайлардың үстінде ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттардың желдетілмейтін жабындарына бу оқшаулау құрылғысы жылдық пайдалану кезеңінде конструкцияларда ылғалдың жинақталуына жол бермейтін жағдайда ғана рұқсат етіледі.

26. Картопты, көкөністер мен жемістерді ыдыста сақтауға арналған үй-жайларда және картоп пен көкөністерді қамбаларда сақтауға арналған үй-жайлардың өткелдерінде асфальт-бетон және бетон едендер жобалануы тиіс; қамбаларда саз балшық және жер едендерді қарастыруға болады.

27. Көлемдік-жоспарлық және конструкциялық шешімдер технологиялық жобалау нормаларына сәйкес әзірленетін жобаның технологиялық бөліміне сәйкес қабылданады. Қойма ғимараттарының көлемдік-жоспарлық шешімдері оларды қайта құру, ғимараттарды елеулі қайта құрусыз жүктерді қоймаға орналастыру технологиясын өзгерту мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

28. Құрылыстар (туннельдер, галереялар, эстакадалар, каналдар, бункерлер, үлдіріктер, алаңдар, антресольдар және тағы басқалары) қолданыстағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес жобаланады.

29. Тамақ өнімдерін қайта өңдеуге арналған ғимараттарда кеміргіштер бүлдіре алмайтын материалдардан жасалған, қуыстары жоқ қоршау конструкциялары;

1) сыртқы есіктердің, қақпалар мен люк қақпақтарының тұтас, қуыссыз беттері; ашылатын жақтаулар мен фрамугалары бар жерлерде алынып-салынбалы торларды бекітуге арналған терезе ойықтарындағы құрылғылар;

2) желдету жүйелері каналдарының саңылауларын жабуға арналған құрылғылар;

3) қабырғалар мен еден деңгейінен 0,5 м шегінде жоғары орналасқан ауа өткізгіштердегі желдету саңылауларының және жертөле қабаттары терезелерінің болат тормен (ұяшықтары 12х12 миллиметрден (бұдан әрі – мм) аспайтын) қоршалуы қарастырылуы қажет.

4) Осындай ғимараттардың жобаларында құбырларды өткізуге арналған (қабырғалардағы, аралық қабырға мен жабындардағы) саңылауларды және үй-жайлардың қоршау конструкцияларының (ішкі және сыртқы қабырғаларының, аралық қабырғалардың өзара және еденмен немесе аралық жабындармен) түйіскен жерлерін мұқият бітеу туралы нұсқаулар қарастырылуы қажет.

30. Картоп пен көкөніске арналған қамбалар, сондай-ақ сақталатын өнімдерді ғимараттардың сыртқы қабырғаларынан бөліп тұратын (ауа қабатын түзу үшін) аралық қабырғалар немесе ғимараттарды секцияларға бөлетін (өнімдерді сақтау технологиясының талаптары бойынша) аралық қабырғалар техникалық маталардан, пленкалардан, асбестті-цементті табақшалардан және экструзиялық панельдерден немесе суға төзімді жұқа тақтайдан, сондай-ақ ағаштары халық шаруашылық және табиғи маңызы бойынша ІІІ немесе ІІ топқа жатқызылған және пайдаланушылық мәнге ие аудандарда ағаш қалқандардан жасалған тұтас қоршауы бар, қаңқалы етіп жобалануы қажет.

31. Жемістерді сақтауға арналған газды ортасы реттелетін үй-жайлардың (камералардың) қоршау конструкцияларының (қабырғалар, аражабындар, жабындар, едендер және ойықтардың толтырғышы) ішкі жағынан газ өткізбейтін жабындары болады. Камералардың қабырғаларындағы ойықтардың толтырылуын жабулықтары мен қиюларында тығыздаушы төсемдері болатындай етіп қарастыру қажет.

3-параграф. Су құбыры және су бұру

32. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлардың ішкі су құбыры мен су бұруы сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптарына сәйкес жобаланады.

33. Тамақ өнімдерін (картопты, көкөністерді, жемістерді, сүтті, малды, құсты және тағы басқалары) қайта өңдеуге, сондай-ақ өсімдік талшықтарын (зығыр, сора және тағы басқалары) сулы өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайлар ауыз су сапасындағы суды беруге арналған ішкі өндірістік су құбырымен жабдықталады.

34. Барлық қажеттіліктер үшін ауыз су сапасындағы суды алу мүмкін болмайтын аудандарда тамақ өнімдерін қайта өңдеумен байланысты емес өндірістерге арналған судың сапасын технологиялық жобалау нормаларына немесе жобаның технологиялық бөліміне сәйкес тағайындалады.

35. Жасанды салқындатусыз және сулы тауарлық өңдеусіз картоп пен көкөністерді сақтауға арналған ғимараттарда ішкі өндірістік су құбыры талап етілмейді.

36. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттардың өндірістік су құбырын жобалау кезінде бұған ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеу технологиясының талаптарымен рұқсат етілетін барлық жағдайларда суды қайта пайдалану қарастырылады.

37. Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша маусымдық кәсіпорындардың ғимараттарындағы ішкі су құбыры желілерінде құбырларды босатуға арналған құрылғылар қарастырылады.

38. Ішкі өндірістік су құбырымен жабдықталған ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге арналған үй-жайларда әрекет ету радиусы 30 м болуы есебінен диаметрі 20 мм болатын еден мен жабдықты жууға арналған крандар; ыстық су мен суық су жеткізілген және араластырғыштары бар қолжуғыштар; диаметрі 100 мм басқыштар қарастыру қажет.

39. Тамақ өнімдерін қайта өңдеуге арналған ғимараттарда ішкі өндірістік және тұрмыстық су бұру желілері бөлек болады.

Осы ғимараттардың жекелеген өндірістік үй-жайларында орнатылған қолжуғыштардан суағарлар шығаруға, өндірістік су бұру желісіне апаруға болады.

40. Ішкі су бұру желілерін тамақ өнімдерін қайта өңдеу мен сақтауға арналған үй-жайлар төбелерінің астымен (ашық және жасырын) өткізуге болмайды.

41. Қойылтылған ерітінділер мен ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу қалдықтарын тікелей су бұру желісіне шығаруға болмайды; осы ерітінділер мен қалдықтарды жинап, кәдеге жарату жобаның технологиялық бөлімінде қарастырылады.

4-параграф. Жылыту (салқындату), желдету және ыстық сумен жабдықтау

42. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттарды жылыту (салқындату) және желдету жүйелерін сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес жобалау қажет.

43. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайларды жылумен жабдықтау (жылыту және желдету, ыстық сумен жабдықтау және технологиялық қажеттіліктер үшін) жылу электр орталықтарының (ЖЭО) жылу желілерінен және қазандықтардан қарастырылады. Техникалық мүмкіндік болып, экономикалық тұрғыдан мақсатқа сай болған жағдайда, басқа жылу көздерін (электрмен жылыту құрылғылары, жылу генераторлары және тағы сол сияқты) пайдалануға рұқсат етіледі.

44. Жылыту мен желдетуді жобалау үшін ішкі ауаның есептік параметрлері (температура, салыстырмалы ылғалдылық пен ауа қозғалысының жылдамдығы):

1) ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға арналған үй-жайларда және негізгі өндірістік үй-жайларда – технологиялық жобалау нормалары бойынша;

2) ішкі ауа параметрлері технологиялық жобалау нормаларымен белгіленбеген үй-жайларда қабылданады.

45. Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге арналған, тек күзде немесе көктемде (маусымдық кәсіпорындарда) пайдаланылатын ғимараттарды жылыту мен желдетуді жобалау кезінде сыртқы ауаның есепті температурасы жылыту үшін 0,5 және желдету үшін 0,4 осы айдағы сыртқы ауа температурасының ең жоғары тәуліктік ауытқу шегіне азайтылған осы ғимараттарды пайдалану кезіндегі ең салқын айдың орташа сыртқы ауа температурасына тең етіп қабылданады.

46. Жылу ысырабының орны жылу бөлумен толтырылмайтын ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға арналған ғимараттар мен үй-жайларда ауамен жылыту қарастырылады.

47. Тамақ өнімдерін қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен үй-жайларда жергілікті қыздыру құралдары ретінде тегіс бетті радиаторларды қолдану және олардың тазартуға болатын жерлерде орналастырылуы қарастырылады.

48. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтауға арналған үй-жайлардағы ауаның бапталуын, егер берілген метеорологиялық жағдайлар мен олардағы ауаның тазалығы желдету, соның ішінде ауаны буландырып салқындататын желдету арқылы қамтамасыз етіле алмайтын болса, экономикалық тұрғыдан мақсатқа сай болған жағдайда, өнімді сақтау технологиясының талаптары бойынша қарастыруға болады.

49. Ыстық судың температурасы мен шығыны технологиялық жобалау нормалары немесе жобаның технологиялық бөлімі бойынша қабылданады.

6-тарау. Қоршаған ортаны қорғау

50. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау мен қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстарды жобалау кезінде қоршаған ортаны қорғау мақсатында келесі факторлар:

1) уытты заттардың бөлінуі;

2) ауада қауіпті қатты бөлшектер мен газ тәрізді қоспалардың болуы;

3) радиацияның қауіпті деңгейі;

4) су мен топырақтың ластануы;

5) шекті жол берілетін мәндерден асатын ластану концентрациясы бар пайдаланылған судың, түтіннің, қатты және сұйық қалдықтардың болуы;

6) атмосфералық жауын-шашын және су құбыры мен канализация желiлерiнiң ағып кетуi есебiнен құрылыс объектiсiнiң бөлiктерiнде немесе оның беттерiнде ылғалдың шығуы есепке алынады.

51. Жобалау және құрылыс салу кезінде есепке алынатын экологиялық талаптар инженерлік-экологиялық іздеулер нәтижелеріне негізделеді. Осы іздеулер барысында құрылыс ауданындағы қоршаған ортаның сол кездегі жай-күйі бағаланады және құрылыс объектісінің қоршаған ортаға тигізетін ықпалына болжам жасалады.

Негіздіктерді, іргетастар мен жер асты құрылыстарын жобалау және орнату кезінде, инженерлік-экологиялық іздеулер нәтижелерін есепке ала отырып, жобалық шешімдер таңдалады және құрылыс объектілері мен адамдарды орын алатын қолайсыз ықпалдардан қорғайтын және экологиялық ахуалдың нашарлауына алып келмейтін іс-шаралар әзірленеді.

Жоба нұсқаларын таңдау кезінде экологиялық мәселелерді шешу басымдылығы есепке алынады.

52. Болжанатын құрылыс аумағында (учаскесінде) қоршаған ортаға әсерді бағалауды орындау кезінде анықталған мынадай қоршаған ортаны ластаушы факторлардың пайда болу мүмкіндігі ескеріледі: Құрылыс салынуы болжалданатын аумақта (жерде) қоршаған ортаны ластайтын, қоршаған ортаға тигізетін ықпалына болжам жасау кезінде анықталған келесі факторлардың:

1) топырақтың органикалық, радиоактивті және уытты-химиялық заттармен ластануы;

2) беттік сулар мен жер асты суларының органикалық және бейорганикалық заттармен, ауыр металдармен ластануы;

3) жер бетінен радон ағыны болуының бой көрсетуі мүмкін екендігі есепке алынады.

ӘОЖ 69.057 МСЖ 91.04.20

Түйінді сөздер: конструкция, ғимарат, құрылыс, көлемдік-жоспарлық шешімдер, су құбыры, су бұру, жылыту (салқындату), желдету, ыстық сумен жабдықтау, жобалау, ғимараттарды, құрылыстарды салу, ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау, қайта өңдеу, қоршаған ортаны қорғау.

Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2019 жылғы 11 желтоқсандағы № 208-НҚ бұйрығына 2-қосымша

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫС НОРМАЛАРЫ МЕЛИОРАТИВТІК ЖҮЙЕЛЕР МЕН ҚҰРЫЛЫСТАР ҚР ҚН 3.04-11-2019

МАЗМҰНЫ

1-тарау.	Қолданылу саласы
2- тарау.	Нормативтік сілтемелер
3- тарау.	Терминдер мен анықтамалар
4- тарау.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаты және функционалдық талаптары
1-параграф.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаты
2-параграф.	Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары
5- тарау.	Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстардың жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар
1-параграф.	Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстардың сенімділігін, төзімділігін және өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша талаптар
2-параграф.	Мелиоративтік (суаратын) жүйелерге қойылатын талаптар
3-параграф.	Мелиоративтік жүйелердегі құрылыстарға қойылатын талаптар
4-параграф.	Суармалы жерлерді игеруге құрылыстық дайындау
5-параграф.	Сызықтық құрылыстарға қойылатын талаптар
6-параграф.	Су таратуды реттеу
7-параграф.	Су құю технологияларына қойылатын негізгі талаптар
6- тарау.	Энергия тұтынуды үнемдеу және табиғи ресурстарды үнемді пайдалану бойынша талаптар
1-параграф.	Суаратын жүйелерді жобалау кезінде энергия тұтынуды үнемдеу
2-параграф.	Табиғи ресурстарды үнемді пайдалану
7- тарау.	Қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету талаптары
1-параграф.	Жалпы талаптар
2-параграф.	Балық қорғайтын шаралар мен құрылғылар
3-параграф.	Қорғайтын орман көшеттері
4-параграф.	Жануарларды қорғау
5-параграф.	Эрозияға қарсы құрылыстар
6-параграф.	Суларды қорғау

1-тарау. Қолданылу саласы

1. Осы құрылыс нормалары жаңадан салынатын және қайта құрылатын мелиоративтік жүйелер мен құрылыстарды, сондай-ақ күрделі жөндеуге, кеңейту мен техникалық қайта жабдықтауға ұшыраған объектілерді жобалау және салу бойынша жалпы талаптарды белгілейді.

2-тарау. Нормативтік сілтемелер

Осы құрылыс нормаларын қолдану үшін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне келесі сілтемелер қажет:

1) Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы Жер Кодексі (бұдан әрі – Жер кодексі);

2) Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі Су Кодексі (бұдан әрі – Су кодексі);

3) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексі Кодексі (бұдан әрі – Экологиялық кодекс);

4) "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі Заңы (бұдан әрі – Заң);

5) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 23 маусымдағы № 438 бұйрығымен бекітілген "Объектілерді қорғауға арналған өрт техникасының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" Техникалық регламенті (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15511 болып тіркелген), (бұдан әрі – "Объектілерді қорғауға арналған өрт техникасының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" ТР);

6) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 23 маусымдағы №439 бұйрығымен бекітілген "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" Техникалық регламенті (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15501 болып тіркелген), (бұдан әрі – "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР).

Ескертпе – пайдаланған кезде ағымдағы жағдай бойынша жыл сайын жасалатын және ай сайын шығарылатын, ағымдағы жылы жарияланған ақпараттық бюллетеньдерге – журналдар мен стандарттардың ақпараттық көрсеткіштеріне сәйкес келетін "Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласында нормативтік-құқықтық актілердің және нормативтік-техникалық құжаттардың тізбесі", "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың сілтемесі" және "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі мемлекетаралық нормативтік құжаттардың сілтемесі" деген ақпараттық каталогтар бойынша сілтемелік құжаттардың қолданылуын тексерген орынды.

3-тарау. Терминдер мен анықтамалар

2. Осы құрылыс нормаларында тиісті анықтамаларымен келесі терминдер қолданылған:

1) аэрозольды суару – атмосфераның жер қабатының температурасы мен ылғалдылығын реттеу үшін судың аса ұсақ тамшыларымен суару;

2) бас тоған құрылысы - су қоймасынан, су қоймасынан немесе басқа да су көздерінен су алуды және оны суару жүйесіне беруді жүзеге асыру мақсатында суару жүйесінің басында орнатылатын гидротехникалық құрылыс;

3) гидромелиорация – топырақтың су тәртібін ретке келтіру арқылы жерді ауылшаруашылығында пайдаланудың табиғи жағдайларында жақсартуды қамтамасыз ететін іс-шаралар мен құрылыстардың жиынтығы;

4) гидромодуль – уақыт бірлігінде суарылатын аудан бірлігіне берілетін су көлемі;

5) жаңбыр жаудыратын аппарат - құю ауданы бойынша жасанды жаңбыр алу мен тарату үшін қозғалмалы бөліктері бар жұмыс органы;

6) жаңбыр жаудыратын қондырғы – жаңбыр жаудырумен позициялық құюға арналған қондырғы;

7) жаңбырлату машинасы - жаңбырлатқыш жұмыс органдары бар суару машинасы;

8) жаңбырлатқыш саптама - жасанды жаңбырды суару алаңы бойынша алуға және бөлуге арналған, жылжымалы бөліктері жоқ жұмыс органы;

9) жаңбыр жаудырудың мүмкін қарқындылығы – үстіңгі ағыс пайда болмайтын жасанды жаңбыр қарқындылығы;

10) жаңбырлату – жасанды жаңбырмен жеңіл-желпі суландыру;

11) жер үсті (беттік) суландыру - жер үсті (беттік) бойынша суды бөле отырып, жерді суландыру;беттік суландыру - жер үсті бойынша суды бөле отырып, жерді суландыру;

12) жергілікті суландыру - жердің шектеулі алаңын суландыру;

13) жерді суландыру - табиғи сумен жеткіліксіз қамтамасыз етілген жерлерге су жеткізетін гидромелиорация;

14) импульстік жаңбырлату - импульстік тәртіпте жаңбырлату;

15) көлденең дренаж – дренаждары көлденең жағдайға ие немесе еңісі бар мелиоративтік дренаж;

16) қоршау бөгеті - су апаттарының әсерінен акваторияны немесе аумақты қоршайтын мерзімді әрекет ететін гидротехникалық құрылыс;

17) суару - суару чектерін толтыру арқылы топырақты суару; импульстік жаңбыр жаудыру – импульстық жаңбырлату тәртібі;

18) мелиорацияланатын жерлер - мелиорациялау жүзеге асырылатын мелиорациялық қордың жерлері;тамшылата суландыру – суару тамшылатқышының көмегімен жергілікті суландыру;

19) мелиорациялық жүйе – мелиорацияланған жерлерде топырақтың оңтайлы су, әуе, жылу және қоректік тәртіптерін құруды қамтамасыз ететін өзара байланысты гидротехникалық және басқа да құрылыстар мен құрылғылардың (арналар, коллекторлар, құбырлар, су қоймалары, бөгеттер, дамбалар, сорғы станциялары, су жинағыштар, мелиорацияланған жерлердегі басқа да құрылыстар мен құрылғылар) кешендері;

20) сорғы станциясы - сұйықтықтарды бір орыннан екінші орынға айдауға арналған кешенді жүйе;

21) су қабылдағыш – су ағыны, су қоймасы, жер бедерінің төмендеуі және (немесе) олардағы құрғатпа және (немесе) суаратын суларды шашу үшін қолданылатын тау жыныстарының толық емес сумен қанығу аймағы;

22) суарылатын борозда (ізі) - жыл сайын кесілетін бороздасы (іздері), су ағынын топырақ беті бойынша бөліп, оның түбі мен еңістері арқылы суды бір мезгілде жіберу;

23) суарылатын жолақ - көлденең қимада көлденең және бойлық еңісі бар, бір мезгілде топыраққа жіберумен су ағынымен жылытылатын жердің қоршалған жолағы;

24) суаратын машина – суаратын учаскеде суды тарату мен беруге арналған жылжымалы машина;

25) суаратын техника – су құюды жүзеге асыруға арналған машиналардың, механизмдер мен жабдықтардың жиынтығы;

26) суаратын учаске – су құюдың бірдей тәсілдері, суаратын техника мен суару тәртібі кезінде бір суландырғышпен қызмет көрсетілетін суарылатын жерлердің учаскесі;

27) суаратын чек – топыраққа кейіннен іркілумен су басатын суаратын учаскенің үйіп бекітілген бөлігі;

28) суармалы жерлер – су ресурстары бұл жерлерді суаруды қамтамасыз ететін суару көзімен байланысты тұрақты немесе уақытша суару желісі бар жер;

29) суару - топырақты және (немесе) атмосфераның жерге жақын қабатын бір рет жасанды ылғалдандыру;

30) суару желісі – суару көзінен суармалы жерлерге суды беретін тұрақты және уақытша арналардың, құбырлардың желісі;

31) суару желісінің пайдалы әсер коэффициенті - суару кезінде берілген су көлемінің су көзінен суару желісіне алынған су көлеміне қатынасы;

32) суару жүйесі – жерлерді суаруды қамтамасыз ететін суаратын желімен, бас су тоғанымен, гидротехникалық және пайдаланушылық құрылыстармен бірге жер аумағы;суару - топырақты және (немесе) атмосфераның жерге жақын қабатын бір рет жасанды ылғалдандыру;

33) суару кезеңі – ауыл шаруашылық дақылдарын бірінші суарудан соңғы суаруға дейінгі вегетациялық кезеңнің бір бөлігі;

34) суару нормасы – нетто суаратын учаске бірлігіне жыл ішінде берілетін су көлемі;

35) суару тәртібі – суару нормалары мен мерзімдерінің жиынтығы;

36) суару тәсілі – суды суаратын учаскеде тарату және (немесе) су ағынының топырақ және атмосфералық ылғалға айналуының белгілі бір шаралары мен тәсілдерінің кешені;

37) суару учаскесі бетінің рұқсат етілетін еңісі - суарудың осы тәсілін және суару техникасын қолдануға жол беретін суару учаскесі бетінің еңісі;

38) тамшылатып суару - суармалы тамшылар көмегімен жергілікті суару;

39) тарату бороздасы (іздері) - суды суару іздері немесе жолақтары арасында бөлетін уақытша суару желісінің элементі;

40) топырақ ішілік суару – ішіне тікелей тамыр мекендейтін аймаққа су беру арқылы жер суару;

41) тыңайтатын суару – өсімдіктер үшін құнарлы заттарды қамтитын сумен суару;

42) тік дренаж - құбырлы құдықтардан тұратын дренаж;таратқыш атыз – суды суаратын атыздардың немесе жолақтардың арасына бөлетін уақытша суаратын желінің элементі;

43) үскірікке қарсы суару – өсімдіктерді үскірік аяздан қорғау үшін жаңбыр жаудырумен суару;

44) шайып (жуып) суару - топырақта өсімдік үшін зиянды заттардың құрамын азайту мақсатында жүргізілетін суару;

45) ылғалды зарядтық суару - вегетациялық кезеңнің басында топырақтағы су қорын арттыру мақсатында жүргізілетін суару.

4-тарау. Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаты және функционалдық талаптары

1-параграф. Құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаты

3. Осы құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаты мелиоративтік жүйелер мен құрылыстарды жобалау, салу, қайта құру, күрделі жөндеу, кеңейту және техникалық қайта жарақтандыру кезінде мелиоративтік жүйелер мен құрылыстардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету және құрылыстардың қауіпсіздігі талаптарын сақтау бойынша ең аз мөлшердегі талаптарды белгілеу болып табылады.

2-параграф. Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары

4. Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстарды техникалық, технологиялық және экологиялық параметрлері бойынша оларды салу мен пайдалану кезінде келесі функционалдық талаптар қамтамасыз етілетіндей етіп жобалау қажет:

1) пайдалану кезінде бүлінулер мен бұзушылықтарсыз жобамен қарастырылған механикалық және технологиялық әсерлердің барлық түрлері шыдайтындай құрылыстардың механикалық беріктігі мен орнықтылығы;

2) гидротехникалық құрылыс объектілерінің өрт қауіпсіздігі: бас су бөгеті мен сорап станцияларының және т.б.;

3) ауыл шаруашылық дақылдарының жоғары және кепілді өнімдерін алу үшін топырақтың оңтайлы су тәртібін қамтамасыз ету;

4) табиғи ресурстарды тиімді пайдалану;

5) энергетикалық ресурстарды үнемді пайдалану;

6) қоршаған ортаға теріс әсерді болдырмау.

5-тарау. Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстардың жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар

1-параграф. Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстардың сенімділігін, төзімділігін және өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша талаптар

5. Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстардың сенімділігін, төзімділігін және өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша негізгі талаптар жобалау, салу кезеңінде, сол секілді пайдалану кезеңінде адамдардың өмірін, денсаулығы мен заңды мүдделерін, жеке және заңды тұлғалардың мүлкін, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін гидротехникалық құрылыстардың қауіпсіздігінің негізгі шараларын сақтаудан тұрады.

6. Гидротехникалық құрылыстар олардың тағайындалуларына қарай негізгі және екінші дәрежелі болып бөлінеді:

1) негізгілерге бүлінуі немесе бұзылуы сумен жабдықтау мен суару үшін су беруді тоқтатуға немесе азайтуға; қорғалатын аумаққа су басуға және су жайылуға әкелетін гидротехникалық құрылыстар;

2) екінші дәрежелілерге бүлінуі немесе бұзылуы көрсетілген зардаптарға әкелмейтін гидротехникалық құрылыстар жатқызылады.

7. Суару жүйелері құрамындағы негізгі гидротехникалық құрылыстар:

1) балық қорғайтын және балық өткізетін құрылғылар қарастырылуы тиіс ашық көздердегі су жинайтын құрылыстар (өзендер, көлдер, тоғандар және басқалар);

2) арналар, науалық желі, ашық коллекторлар, бөгеттерімен жасанды су қоймалары, қоршайтын дамбалар;

3) сорғы станциялары, су жинайтын және су өткізетін құрылыстар;

4) жабық құбыр желісі, құрғату және жабық коллекторлар желісі;

5) тоннельдер мен акведуктар болып табылады.

8. Екінші дәрежелі гидротехникалық құрылыстарға:

1) мұз қорғайтын құрылыстар;

2) тарату қабырғалары;

3) тегеурін фронтының құрамына кірмейтін тіреулер мен тірек қабырғалар;

4) жер бөгеттерінің, арналардың жағалауды күшейткіш құрылыстары және басқалар;

5) балық қорғайтын құрылыстары жатады.

9. Гидротехникалық құрылыстарды пайдалану күйі мен жағдайларының сандық және сапалық көрсеткіштерінің шекті мәндері оның апат қаупі тәуекелдігінің рауалы мәніне сәйкес келуін қарастырады.

10. Гидротехникалық құрылыстарды тұрақты және уақытша деп бөледі.

Тұрақты гидротехникалық құрылыстарға нысанды тұрақты пайдалану кезінде пайдаланылатын құрылыстар, ал уақытшаларға тұрақты құрылыстарды салу және жөндеу кезінде қолданылатын құрылыстар жатады.

11. Гидротехникалық құрылыстарды Су кодексіне, Экологиялық кодекске және осы құрылыс нормаларының талаптарына сәйкес әзірленген су ресурстары мен аумақтық жоспарлау сұлбалары кешенді пайдалану талаптарына сүйеніп жобаланады.

12. Құрылыстардың типтері, олардың параметрлері мен құрастыруы нұсқалардың техникалық - экономикалық көрсеткіштерін салыстырудың негізінде және мыналарды ескерумен таңдалады:

1) құрылыстардың функционалдық белгіленуін;

2) құрылыстарды салу орындарын, ауданның табиғи жағдайлары;

3) жұмыс өндірістері жағдайлары мен әдістері, еңбек ресурстарының болуы;

4) шаруашылық салаларының дамуы мен орналасуы, соның ішінде көлік ағындарының дамуы, энергия тұтынуы, өзгеру мен дамыту және жүк айналымының өсуі, суару, суландыру, сумен жабдықтауды дамыту;

5) гидрологиялық өзгерудің су шаруашылық болжамы, соның ішінде жоғарғы және төменгі бьефтердегі өзендер тәртібі; өзендердің, су қоймаларының арналары мен жағаларын сораптармен және қайта құрулармен лайлау; аумақтарға су басу және жайылу, оларда орналасқан ғимараттар мен құрылыстарды инженерлік қорғау;

6) қоршаған ортаға әсерлер;

7) объект құрылысы мен пайдаланудың халықтың әлеуметтік жағдайлары мен денсаулығына әсері;

8) балық шаруашылығы, сумен жабдықтау және мелиоративтік жүйелердің жұмыс тәртібінің жағдайлары мен міндеттерінің өзгеруі;

9) белгіленген табиғат пайдалану тәртібі (ауыл шаруашылық пайдалы жерлер, қорықтар және тағы басқалар);

10) халықтың тұрмысы мен демалысы жағдайлары (жағажайлар, курорттық-санаториялық аймақтар және тағы басқалар);

11) судың қажетті сапасын қамтамасыз ететін шаралар: арна су қоймасын дайындау, су қорғау аймағында тиісті санитарлық тәртіпті сақтау, судағы мөлшерін шекті мүмкін концентрациялардан жоғары емес қамтамасыз етумен биогенді элементтердің түсуін шектеу (азот мөлшері бар заттар, фосфор және басқалар);

12) құрылыстарды тұрақты және уақытша пайдалану жағдайлары;

13) негізгі құрылыс материалдарын үнемді жұмсау талаптары;

14) ғимараттар мен құрылыстардың энергетикалық тиімділік талаптары мен оларды энергетикалық ресурстарды есепке алу аспаптарымен жабдықтау талаптары;

15) пайдалы қазбаларды, жергілікті құрылыс материалдарын өңдеу мүмкіндігі және тағы басқалар;

16) мүмкін лаңкестік әрекеттер кезінде бұзушылықтардың зардаптарын барынша азайту;

17) су ағындарының, су қоймалары мен теңіздердің жағаларында орналасқан құрылыстарға эстетикалық және сәулеттік талаптарды қамтамасыз ету.

13. Гидротехникалық құрылыстарды жобалау кезінде қамтамасыз етіледі және қарастырылады:

1) барлық құрылыс және пайдалану кезеңдерінде құрылыстардың қауіпсіздігі мен сенімділігі;

2) құрылыстың максималды мүмкін экономикалық тиімділігі;

3) гидротехникалық құрылыстардың күйін және оларға табиғи және техногенді әсерлерді тұрақты құралнамалық және визуалды бақылау;

4) арна су қоймаларын және өнеркәсіптік кәсіпорындар мен жанасып жатқан аумақтардың сұйық қалдық қоймаларын дайындау;

5) пайдалы қазбалар кен орындарын қорғау;

6) жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің сақталуы, атап айтқанда, балық қорғау іс-шараларын ұйымдастыру;

7) судың минималды қажетті шығындары, сондай-ақ су тұтынушылары мен су пайдаланушылардың мүдделерін ескерумен бьефтерде қолайлы сенімді және жылдамдық тәртіптері, игерілген жерлер мен табиғи экожүйелер үшін топырақ сулары деңгейінің қолайлы тәртібі.

14. Мелиоративтік жүйелердің құрамына кіретін гидротехникалық құрылыстардың жобалық құжаттамасын әзірлеу кезінде Заңның 20 бабы 23-16) тармағына сәйкес бекітілетін сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің (бұдан әрі - сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер) талаптары басшылыққа алынады.

15. Гидротехникалық құрылыстардың жобалық құжаттамасының құрамында салу, пайдалану, қайта құру және тарату кезінде құрылыстардың және олардың күйінің жұмысын натурлық бақылауларға арналған бөлімі әзірленеді

16. Табиғи бақылауларға арналған бөлім:

1) құрылысқа бақыланатын күштер мен әсерлердің тізімі;

2) құрылыстардың және оның негізінің бақыланатын және диагностикалық көрсеткіштердің тізімі, қауіпсіздік өлшемдерін қосқанда;

3) құралнамалық және визуалды бақылаулар бағдарламасы мен құрамы;

4) бақылау- өлшеу аппаратурасын (БӨА) орнатуға, өлшеу аспаптары мен құрылғыларын ерекшелеуге техникалық шарттар мен сызулар;

5) құрылыстың жұмысы мен жай-күйіне табиғи бақылау жүргізу бойынша ұсыныстарды қамтиды.

17. Натурлық бақылаулар бойынша жобалық құжаттаманың құрамында құрылыстардың күйінің, оларға табиғи және техногенді әсерлерді мониторингілеу жүйесінің құрылымдық сұлбасы мен техникалық шешімдер әзірленеді; І және ІІ топтың құрылыстары үшін автоматтандырылған мониторингілеу жүйесін қолдану мүмкіндігі қарастырылады.

18. Гидротехникалық құрылыстардың жобалық құжаттамасында олардың қауіпсіздік өлшемдері анықталады, олардың көрсеткіштері 5 жылда 1 реттен сирек емес қарастырылады.

19. Гидротехникалық құрылыстардың жобалық құжаттамасында олардың мүмкін апаттарын таратпау және жою үшін карьерлер мен топырақ резервтерін; өндірістік объектілерді, көлік пен құрылыс базасының жабдығын, ауданда және объект аумағында көпірлер мен кіре беріс жолдарды; электр энергиясының автономды немесе резервті көздерін және электр тарату желілерін; жедел әсер ететін басқа да апатқа қарсы құралдарды пайдалану бойынша техникалық шешімдер қарастырылады.

20. Гидротехникалық құрылыстарды жобалаған кезде құрылыс және пайдалану кезеңінде туындауы мүмкін қауіпті бүлінулер мен апатты жағдайлардың дамуының алдын алу бойынша құрылымдық- технологиялық шешімдер қарастырылады.

21. Гидротехникалық құрылыстардың жобалық құжаттамасында тегеурінді фронтының бұзылуымен құрылыстың әлеуетті апатынан мүмкін материалдық, әлеуметтік және экологиялық шығындарды бағалау бойынша есептеулер орындалады.

22. Суару жүйесін, оның ішінде бас су тарту құрылыстарын, гидротехникалық және пайдалану құрылыстарын жобалау және салу кезінде "Объектілерді қорғауға арналған өрт техникасының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" ТР, "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР, Өрт қауіпсіздігі қағидаларының, сондай-ақ сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптары ескеріледі.

2-параграф. Мелиоративтік (суаратын) жүйелерге қойылатын талаптар

23. Мелиоративтік (бұдан былай – суландыру) суландыру жүйесі жеткіліксіз табиғи ылғалдандыру жағдайларында суарылатын алап топырағының тамыр мекендейтін қабатында ауыл шаруашылық дақылдарының жоғары және тұрақты егіндерін алу үшін оңтайлы су- тұз тәртібін ұстап тұруды қамтамасыз ететін өзара байланысты құрылыстардың, ғимараттар мен құрылғылардың кешенін қамтиды.

Суару жүйесінің құрамына кіреді: табиғи немесе жасанды су көздерінде су жинайтын және балық қорғайтын құрылыстар, тұндырғыштар, сорап станциялары, суаратын, коллекторлық – құрғату желілері, баулы арналар, желідегі құрылыстар, су құятын және жаңбыр жаудыратын машиналар, қондырғылар мен құрылғылар, жерлердің мелиоративтік күйін автоматты бақылау мен басқару құралдары, электрмен жабдықтау және байланыс объектілері, эрозияға қарсы құрылыстар, пайдалану қызметінің өндірістік және тұрғын ғимараттары, жолдар, орман қорғайтын көшеттер, бөгеттер.

24. Мелиоративтік жүйелер жақсартылатын жерлерді ауыл шаруашылық игеру жөніндегі іс-шаралары бар кешенде жобаланады. Баламалық нұсқалардың техникалық - экономикалық салыстыруларының негізінде:

1) жақсартылатын ауданның және себу айналымы егістіктерінің шекаралары мен өлшемдері;

2) ауылдық тауар өндіруші шаруашылықтардың жер қоры, мелиоративтік іс-шараларды жүзеге асыру нәтижесінде ауыл шаруашылық танаптарының құрамындағы өзгерістер, заманауи жайылымдардың немесе басқа танаптардың егістік жерлерге өзгертілген аудандары;

3) жақсартылатын жерлерді игеретін шаруашылықтардың өлшемдері;

4) қолданыстағы шаруашылықтарды, соның ішінде суландыру жүйелерінің аумағымен шектес шекараларды өзгерту және реттеу;

5) жақсартылатын жерлерді ауыл шаруашылығында пайдалану;

6) топырақтардың талап етілетін сулы-тұзды тәртібі;

7) ауыл шаруашылық дақылдарының жобалық өнімділігі;

8) суландыру тәсілдері мен тәртіптері;

9) жаңадан пайдаланылатын су шаруашылығы ұйымдарын құру немесе қолданыстағыларын кеңейту;

10) мелиоративтік жүйелерді пайдалану қызметі үшін қажетті өндірістік, тұрғын үй және мәдени- тұрмыстық ғимараттарды, құрылыстарды, инженерлік коммуникацияларды салу негізделуі тиіс.

25. Суды беру және жинау сұлбалары, негізгі құрылыстардың құрылымдары бойынша техникалық шешімдер баламалық нұсқалардың техникалық- экономикалық көрсеткіштерін салыстыру негізінде қабылданады. Сонымен қатар:

1) өсімдік шаруашылығының жобалық өнімін алу;

2) су, жер және отын- энергетикалық ресурстарды үнемді пайдалану;

3) жақсартылатын жерлерді өңдеу кезінде жоғары өнімділікті ауыл шаруашылық техникасын пайдалану;

4) құрылыстарды және тұтастай мелиоративтік жүйені пайдаланған кезде жоғары еңбек өнімділігі;

5) технологиялық үдерістерді кешенді автоматтандыру, соның ішінде автоматтандыру деңгейі техникалық- экономикалық есептеулермен негізделеді;

6) қоршаған ортаны қорғау талаптарын сақтау;

7) суландыру суымен тыңайтқыштарды, химмелиоранттар мен гербицидтерді енгізу мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.

26. Мелиоративтік жүйелерді жобалау кезінде жақсартылатын жерлерді пайдалану деңгейі суарылатын нетто ауданның суарылатын брутто ауданға қатынасымен анықталатын жер пайдалану коэффициентімен анықталады.

Суарылатын нетто ауданға өнімді отырғызулармен, егістер мен табиғи жайылымдар алып жатқан және өсімдік шаруашылығының жобалық өнімін алуды қамтамасыз ететін суарылатын аудан жатады.

Суарылатын брутто аудан суарылатын нетто аудандарды және мелиоративтік жүйелердің құрылыстарына берген барлық аудандарды қамтиды.

Мелиоративтік жүйенің техникалық- экономикалық көрсеткіштері 1 гектар (бұдан әрі – га) өңделінген нетто ауданға және теңгемен өнімнің орташа өлшенген шығымына анықталады.

27. Мелиоративтік жүйенің құрылыстарының топтарын олар қызмет көрсететін суару немесе кептіру ауданы бойынша анықтау қажет:

1) үш жүз мың гектардан жоғары - І сынып;

2) жүз мың гектардан астам үш жүз мың гектарға дейін – II сынып;

3) елу мың га – дан жүз мың га-ға дейін - III сынып;

4) елу мың га және одан төмен – IV сынып.

Әр түрлі топты құрылыстарды, олардың жекелеген құрылымдары мен негіздерін жобалау бойынша негізгі талаптар, сондай-ақ есептік ережелер мен күш түсулер сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес қабылданады.

28. Таулы арналардың сыныбы қорғалатын құрылыстардың сыныбына тең етіп алынады. Су шығындарының есептік қамтамасыз етілгендігін таулы арналардың сыныбына байланысты қабылдау қажет. IV сынып таулы арналар үшін су шығындарының есептік қамтамасыз етілгендігі суаратын жүйелер үшін қабылданады - 10%.

29. Су көздерінде, су қабылдағыштарында су деңгейлері мен есептік шығындарының шамасын су жинайтын ауданда ағынды қалыптастыру ерекшеліктерін ескерумен анықталады.

30. Мелиоративтік жүйелердегі жолдар сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес жобаланады.

31. Жоспарда жобаланатын сызықтық құрылыстардың (арналар, жолдар, электр тарату сымдары және басқалар) орналасуы жер бедерін, инженерлік - геологиялық және гидрогеологиялық шарттарды, ауыл шаруашылық өндірісін ұтымды ұйымдастыру талаптары, бар жолдарды, жерасты және жерүсті иженерлік коммуникацияларды және тағы басқаларды ескерумен қабылданады.

Жер пайдалану және егіс айналым учаскелерінің шекараларын, қолданыстағы және жобаланатын арналарды, құбырларды, электр тарату сымдарын, жолдарды және басқаларды ескерумен, мүмкіндігінше тура сызықты етіп қарастыру қажет, егіс айналым алаңдарының әдетте, тік бұрышты пішіні бар. Бұл талаптардан шегінуге жергілікті жердің күрделі бедері және табиғи шекараларға (өзен, көлдер, жыралар және тағы басқалар) жанасу жағдайларында жол беріледі. Қажет болса жер пайдалану шекараларын өзгертуге жол беріледі, бұнымен қоса жаңа шаруашылық аралық жер орналастыру жобасы әзірленуі тиіс.

32. Жерлердің мелиоративтік күйін бақылау үшін, бақылау ұңғымалар желісін және су шығындарын өлшеу құралдары қарастырылады. Мелиоративтік жүйенің ауданы 20 мың га артық болған кезде қосымша топырақтардың ылғалдылығы мен тұздануын, ақпаратты автоматты өңдеу құралдарымен суаратын және құрғататын сулардың сапасын бақылау бойынша зертханаларды, сондай-ақ метеорологиялық станциялар мен су- баланстық аудандары ұйымдастырылады.

33. Суаратын жүйелерде облыстың, ауданның, ауылдық округтің, әрбір шаруа қожалығының және себу айналымы учаскесінің аумағына берілетін суды (әрбір шаруа қожалығында 1000 га артық болған кезде) жеке есепке алу қарастырылады.

34. Су беру, су тарату және суды пайдалану процестерін басқару үшін далаларда суаратын жүйелерді автоматтандыру қарастырылады. Суаратын жүйелерді автоматтандыру мелиоративтік жүйелерді пайдалану процесінде ең үлкен техникалық- экономикалық әсер, су беру мен су тұтынудың арасында ең үлкен сәйкестік қамтамасыз етіледі. Су жинаудан құюға дейінгі барлық процесс бірыңғай және үздіксіз ретінде қарастырылады.

35. Пайдаланатын су шаруашылық ұйымдардың өндірістік ғимараттары мен құрылыстары және пайдалану қызметінің жұмысшыларына арналған тұрғын ғимараттар мелиоративтік жүйелердің шектерінде немесе жақында орналасқан елді жерлерде орналастырылады.

36. Пайдалану ұйымдарының өндірістік базалары, әдетте, бірыңғай көмекші ғимараттарымен, құрылыстармен және коммуникациялармен негізгі ғимараттарды бұғаттаумен ортақ алаңда орналастырылады.

37. Суару көзін таңдау кезінде топырақтың құнарлылығының нашарлау қаупі бойынша (сортаңдану, тұздану, құрылымсыздану, топырақтарды сілтісіздендіру және тағы басқалар) және ауыл шаруашылық дақылдардың тұзға төзгіштігі бойынша суару үшін судың жарамдылығын бағалау орындалады.

Суаратын судың сапасы арнайы зерттеулердің негізінде анықталады және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік органмен келісіледі.

Ауыл шаруашылық дақылдарын суару үшін судың жарамдылығы келесі көрсеткіштермен анықталады:

1) тұздардың жалпы минералдануы;

2) топырақ профилінің жоғары тығыздығын, төмен су өткізгіштігін анықтайтын су- физикалық қасиеттерімен топырақтарда - 50 мг-экв/л дейін;

3) жоғары су өткізгіштігі бар құрылымсызданған топырақтарда, сондай-ақ гумустың жоғары мөлшері бар - 85 мг-экв/л дейін;

4) жақсы құрғатуымен құмды топырақтарда - 200 мг-экв/л дейін;

5) сілтілігі: 1,25 мг-экв/л дейін - су барлық типті топырақты суаруға жарамды; 1,25 – тен 2,50 мг-экв/л дейін – тек қышқыл топырақты суару үшін;

6) улы заттардың мөлшері – Қазақстан Республикасындағы нормативтік құжаттармен белгіленген нормалардан аспауы тиіс;

7) рН белсенді реакциясы: рН 6,0-ден 8,0 дейін болған кезде су барлық топырақтарды суаруға жарамды;

8) рН > 8,0 кезінде - тек қышқыл топырақты суару үшін,

9) рН < 6,0 кезінде - тек сілтілік топырақты суару үшін;

10) температурасы:

көкөніс дақылдары мен бақша үшін - Цельсий шкаласы бойынша 14° C төмен емес;

шабындықтар мен көпжылдық дақылдық жайылымдар үшін - 8 ° С төмен емес.

Суару көзін таңдау кезінде су ресурстары кешенді және ұтымды пайдалану міндеттеріне және оларды ластанудан қорғау міндеттеріне сүйену және оны техникалық- экономикалық салыстыру негізінде қабылданады.

38. Суару көзінің гидрологиялық тәртібі мен суаратын жүйенің желісі мен құрылыстардың өткізу қабілеті бақылаулардың кем дегенде 20- жылдық кезеңі ішінде өсімдік шаруашылығының 90 % орташа жылдық өнімін алуды кепілдейтін көлемде суармалы жерлерге суды уақытында беру қамтамасыз етіледі.

Оңтайлы есептік жыл (суарудың оңтайлы қамтамасыз етілгендігі) техникалық- экономикалық есептеулермен анықталады және қосымша өнім бірлігіне келтірілген шығындардың минимумына сәйкес келеді.

Суарылатын учаскенің ауданы 500 га дейін болған кезде есептік суару қамтамасыз етілгендікті 25 %-ға тең етіп қабылдау ұсынылады (су балансының тапшылығы бойынша). Бұнымен қоса өнім көлемінің төмендеуі кепілденгеннен 10% -ға артық емеске жол беріледі.

39. Ауыл шаруашылық дақылдарын суландыру тәртібі суару және суландыру нормалардың, суару мөлшері мен мерзімдерінің жиынтығы, оларды вегетациялық кезең ішінде бөлу, сондай-ақ нақты климаттық, топырақтық және агротехникалық жағдайларда суару және суару аралығы интервалдарының ұзақтығы.

Әрбір ауыл шаруашылық дақылды суару тәртібі келесі негізгі талаптарға жауап беруі тиіс:

1) әрбір даму фазасында топырақтағы ылғал мөлшері нормативтік қажеттілігінің өсімдіктер талаптарына сәйкес келуі;

2) топырақтың су тәртібімен байланысты өсімдіктердің құнарлы, тұзды және жылулық факторларының берілген реттеуін қамтамасыз ету;

3) сортаңдануына, тұздануы мен эрозиясына жол бермей, топырақтың құнарлылығын арттыруға жағдай жасау;

4) шаруашылықта еңбек өнімділігін арттыруға жағдай жасау;

5) ауыл шаруашылық дақылдарын суару техникасымен өңдеу ерекшеліктерімен байланысты болу.

40. Суаратын желі магистралды арнадан (құбыр, науа), оның тармақтарынан, әр түрлі реттік таратқыштар мен суландырғыштардан тұрады.

Суландырғыштар суды жаңбыр жаудыратын (суаратын) машиналарға, жаңбыр жаудыратын аппараттарға және суаратын құрылғыларға (суаратын құбырларға, науаларға, шлангыларға) беретін желінің ең төмегі буыны болып табылады.

41. Суаратын желінің жоспарлық орналасуын осы құрылыс нормаларының 31-тармақ (бұдан әрі – т) талаптарын және суарудың есептік тәртібіне сәйкес су тұтыну шыңында тәулік бойғы суару жүргізу шартынан судың қажетті көлемін уақытында беруді қамтамасыз ету ескерумен қабылданады

42. Суаратын желіні құбырлар түрінде жабық емес, немесе арналар мен науалар түрінде ашық етіп жобаланады.

Суаратын желінің оңтайлы құрылымын таңдау желі нұсқаларының техникалық- экономикалық көрсеткіштерін салыстыру негізінде жүргізіледі.

Жер бетін суаруда жергілікті жердің еңісі 0,003 артық болған кезде, әдетте, өздігінен ағатын- тегеурінді түтікшелі желі қарастырылады.

43. Магистралды арналарды, олардың тармақтарын, әр түрлі реттік таратқыштарды есептеу орындалады:

1) арналарда гидравликалық арналарды анықтау үшін – максималды шығынға;

2) арналарда судың деңгейінен бөгеттер мен бермалардың асып кетуін анықтау және олардың шайылмаушылығын тексеру үшін – жылдамдатылған шығынға;

3) арналардан су жинауды қамтамасыз ететін су деңгейлерін тексеру, су тіреуші құрылыстардың орналасуын анықтау және арналарды тұнбаланбаушылыққа тексеру үшін – минималды шығынға.

Судың максималды шығыны су беру графигінің максималды ординатасы бойынша анықталады.

Арналардың жұмыс уақытымен көздердегі судың максималды лайлылық кезеңі есептік шығындармен сәйкес келген жағдайда тұнбаланбаушылыққа есептеулер орындалады.

Жылдамдатылған шығын максималды шығын кезінде сәйкесінше, секундына 1 метр кубтан (бұдан әрі - м³/с) 100 м³/с 1,2-1,0, кем болмайтын , үдемелі коэффициентіне көбейтілген максималды мәнге тең етіп алынады.

44. Суландырғыштар (арналар, құбырлар, науалар) судың брутто максималды шығынына ғана жобаланады.

45. Жер бетін суару кезінде суландырғыштардың шығыны су тұтынудың пиктік кезеңінде максималды суаратын норма және суландырғыштың пайдалы әсер коэффициентін ескерумен нетто суарылатын аудан бойынша анықталады.

Бұнымен қоса тәулік ішінде жыртылатын дақылдарды құюдан кейін өңдеуде ауыл шаруашылық машиналарының тәуліктік өнімділігіне тең суару ауданы қамтамасыз етіледі.

Суаратын машиналарды пайдалану жағдайында суландырғыштың максималды шығыны бір уақытта жұмыс істейтін суаратын машиналардың максималды шығындарының сомасына тең болады.

46. Жаңбыр жаудырумен суару кезінде суландырғыштың максималды брутто шығыны суландырғыштың пайдалы әсер коэффициентін ескерумен бір уақытта жұмыс істейтін жаңбыр жаудыратын машиналардың максималды саны мен шығынын ескеретін су құю кестесі бойынша анықталады.

47. Төмен қатардағы таратқыштың минималды брутто шығыны таратқыштың пайдалы әсер коэффициентін ескерумен бір уақытта жұмыс істейтін суландырғыштардың максималды санының сомасына тең болуы тиіс.

48. Жоғары қатардағы таратқыштың, сондай-ақ магистралды арнаның, оның тармақтарының максималды брутто шығыны оған қосылған таратқыштың (магистралды арнаның, оның тармақтарының) пайдалы әсер коэффициентін ескерумен бір уақытта жұмыс істейтін төмен қатардағы таратқыштың максималды шығындарының сомасына тең болады.

49. Барлық қатардағы магистралды арналардағы, оның тармақтары мен таратқыштарындағы судың минималды шығыны максималды шығыннан 40%- дан кем емес етіп қабылданады.

Жаңбыр жаудырумен суару кезінде таратқыштың минималды шығыны одан құю графигінің негізінде бір уақытта суды алатын, жаңбыр жаудыратын техниканың минималды суының шығынына тең болады.

50. Магистралды арнаның, таратқыштың, суландырғыштың немесе олардың учаскелерінің пайдалы әсер коэффициентін (Еb) арнадан алынатын судың максималды шығынының оны трассалау кезінде сүзу мен буландыруға судың жоғалтуларын ескерумен арнаның басында судың максималды шығынына қатынасы ретінде анықталады.

Магистралды арнаның, оның таратқыштарының пайдалы әсер коэффициенттері 0,95- тен кем емес, ал әр түрлі қатардағы таратқыштар мен суландырғыштардың – 0,97- ден кем емес болып қабылданады.

51. Магистралды арналардың және олардың тармақтарының бойымен, әдетте егіс айналымы далаларының шекаралары бойынша пайдалану жолдары – егін жолдары қарастырылады.

3-параграф. Мелиоративтік жүйелердегі құрылыстарға қойылатын талаптар

52. Арналардағы (науалардағы) гидротехникалық құрылыстар сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес жобаланады.

Құрылыстар қамтамасыз етіледі:

1) су беру мен деңгейлерді реттеу, жоспарлық су тарату (су шығарулар, су бөлгіштер, су өлшейтін құрылыстар, қоршайтын құрылыстар);

2) бьефтердің жанасуы (тез ағыстар, құламалар);

3) жолдардың, коллекторлардың, су ағындарының, сайлардың арналарымен қиылысу мүмкіндігі (түтікшелі өткелдер, дюкерлер, акведуктар);

4) судың сапасын реттеу (тұндырғыштар, құм ұстағыштар, бассейн – араластырғыштар);

5) арналар мен науалардың толып кетуіне жол бермеу, құбырларды босату (тастайтын құрылыстар);

6) балық қорғау.

53. Құрылыстардың орналасқан жерін, құрастыруы мен типін олардың белгіленуіне, құрылыс ауданының табиғи жағдайларына, құрылыс материалдарының болуына, жұмыстар жасау және пайдалану жағдайлары мен тәсілдеріне байланысты таңдау қажет.

Әдетте, құрылыстардың типтік жобалары қолданылады. Типтік жобалар болмаған кезде құрылыстардың жекелеген тораптарының типтік шешімдерін максималды қолданумен жеке жобаларды әзірлеуге немесе қолда бар үнемділерін пайдалануға жол беріледі.

54. Құрылыстарды жобалау кезінде қамтамасыз етіледі:

1) берілген гидравликалық жағдайлар, құрылыстың өзінің шегінде, сол секілді жоғарғы және төменгі бьефтердің оған жанасатын учаскелерінде;

2) тұтастай құрылыстың және оның жекелеген бөліктерінің орнықтылығы мен беріктілігі;

3) негіз топырақтарының сүзгіштік беріктігі;

4) пайдалану сенімділігі мен ыңғайлылығы, құрылысты тексеру және жөндеу мүмкіндігі;

5) қоршаған табиғи ортаны қорғау бойынша талаптарды орындау;

6) құрылысты индустриалдандырудың жоғары деңгейі;

7) тапшы құрылыс материалдарын үнемді пайдалану;

8) жергілікті құрылыс материалдарын кеңінен пайдалану.

55. Суару арналарының астында еріген, жаңбыр сулары және сел ағындарын өткізу үшін құрылыстарды жобалау кезінде су мен сел ағындары шығынының есептік қамтамасыз етілгендігін қорғалатын суаратын арналардың сыныбына байланысты қабылданады.

56. Арнада су деңгейінен құрылыстың құламасы мен қабырғалар үстінің асып кетуі құрылыс арқылы өткізу кезінде судың есептік шығыны есеп бойынша қабылданады.

57. Ағынның аэрациясы және істен шыққан ағыс болған кезде судың аэрациясын ескерумен судың есептік деңгейінен құрылыстың құламасы мен қабырғалар үстінің асып кетуін есеп бойынша немесе анықтамалы түрде - 20-60 сантиметр болып (бұдан әрі – см) қабылданады, есептік шығындар кезінде сәйкесінше 1-100 м³/с.

58. Қоршайтын дамбаларда орнатылатын құрылыстар үшін, сондай-ақ арналардың судың шығындары 100 м³/с артық болған кезде, судың есептік деңгейінен құрылыстың құламасы мен қабырғалар үстінің асып кетуі судың желдік айдауы мен жоғарғы бьефте желдік толқындардың төселу биіктігі ескерумен белгіленеді.

59. Бұл құрылыстардың сыныптарына байланысты анықталған су ағынындағы судың максималды есептік деңгейінен өткелдермен ашық шлюз- реттеушілер мен акведукты аралық салу төменінің асып кетуі кем дегенде 0,5 метр (бұдан әрі – м) болады.

60. Су ағынымен қиылысатын акведук тіреулері мұздың әсерінен қорғалады. Акведук тіреулерін салу тереңдігін арнаның мүмкін максималды шайылуы ескерумен белгіленеді.

61. Дюкердің гидравликалық есебін есептік шығынды өткізу кезінде арнадағыдан кем емес құбырда судың жылдамдығын қамтамасыз етуге қарай жүргізу қажет. Дюкердің көлденең қимасының соңғы параметрлерін оны тазарту технологиясын ескерумен таңдау қажет.

62. Суаратын арналарда су жинайтын құрылыстар автоматты түрде істейтін етіп жобаланады.

63. Арналар арқылы өткелдердің құрылымы мен габариттері (гидротехникалық құрылыстармен біріктірілген және біріктірілмеген) сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қабылданады.

64. Құрылыстарды жабық суаратын желіде жобалаған кезде сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптары ескеріледі.

65. Түтікшелі желіге суды беретін су жинайтын құрылыстар суды есептеу құралдарымен немесе шығын тұрақтандырғыштармен жабдықталады. Бұл құрылыстардың жинағы мен олардың құрылымы құбырға жүзетін заттардың, түбі бар сораптар мен ауаның түсуін болдырмайды.

66. Суаратын жаңбыр жаудыратын құрылғыларға құбырлардан су шығарулар мен гидранттар қажет болған жағдайда тегеурін мен шығынды реттеу мүмкіндігін қамтамасыз ететін арматурамен жабдықталады.

67. Құбырларды босату мен шаюға арналған су шығарулар суаратын және су жинайтын желінің жоспарымен байланыстырып құбырлар трассасының соңында және төмендетілген жерлерде орнатылады.

68. Құрылыстардың көлденең аудандарымен бермалардың енін құрылыстардың жалпы құрастыруына, оларды пайдалану жағдайларына байланысты белгілеу қажет, бұнымен қоса онын мөлшері 3 м кем емес болады.

69. Өтетін жерлерде құбырлардың үстінде топырақтың ұю биіктігі есеп тиеу бойынша қабылданады.

70. Мелиоративтік сораптық станцияларды жобалау кезінде сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптары сақталады.

Сорап станцияларының суы есептік беруді фурсировка коэфиценттерін ескерумен су тұтыну кестесінің максималды ординатасы бойынша, немесе бір уақытта жұмыс істейтін жаңбыр жаудыратын машиналардың максималды саны мен параметрлері бойынша анықталады.

71. Мелиоративтік сорап станциялары су беру сенімділігі бойынша 3 санатқа бөлінеді:

1) I санат – тоқтап қалуы адамдардың өмірі үшін қауіпке немесе халық шаруашылығына, елді жерлерге, ауыл шаруашылық дақылдарға, су беретін, суаруда бір тәуліктен артық үзіліске жол бермейтін сорап станцияларына едәуір зиян келтіруі мүмкін сорап станциялар.

2) II санат- сенімділіктің бірінші санатының анықтамасына кірмейтін сорап станциялары, жеткілікті реттеуші сыйымдылықтары немесе жинайтын құрылыстары жоқ коп сатылы казкаттардың сорап станциялары; суаруда екі тәуліктен артық кезеңге үзіліске жол бермейтін ауыл шаруашылық дақылдарына су беретін сорап станциялары.

3) III санат - тоқтап қалуы екі тәуліктен артық кезеңге мүмкін және сенімділіктің I және II санаттарына жатпайтын сорап станциялары.

72. Су жинайтын құрылыстардың құрылымы қамтамасыз етіледі:

1) суды минималды гидравликалық жоғалтуларымен жинау, суды жаңбыр жаудыратын машиналарға берген жағдайда қоқыс мен өлшенген бөлшектерді ұстау, балық қорғау;

2) балық қорғайтын немесе сор ұстайтын құрылғылардың торларын тазарту.

73. І және ІІ сенімділік санатының сорап станцияларының су жинайтын құрылыстары батпайтын етіп жобаланады, ІІІ сенімділік санатының сорап станциялары үшін қысқа уақыттық тасқындармен су тоғандарын басуға жол беріледі, егер жауын жауу уақыты сорап станцияларының жұмыс уақытымен сәйкес келмесе.

74. Су жинайтын құрылыстар арна түзеуші құрылыстармен үйлесіп арна қалыптастырушы процестермен ескеріп жобаланады.

75. Су тоғанның негізгі элементтерінің параметрлері (кіріс терезелер, торлар, құбырлар, арналар, камералар және басқалар) суды максималды беру және су көзінде минималды деңгейлер кезінде гидравликалық есептеулермен анықталады.

76. Ашық және жабық су таратқыштар су көзінде су деңгейлері тәртіптерімен және су беру, айдау кестесіне сәйкес су өткізу қамтамасыз етіледі. Арналардың мөлшерлері сорап станциясын есептік берумен салыстырғанда 5-6 % қормен анықталады.

77. Сораптардың соратын құбырлары элементтерінің құрылымы мен құрастыруы ауаны сору және ауа қаптарының пайда болу мүмкіндігін болдырмайды. Соратын құбырдың кем дегенде 0,005 еңіспен сорапқа үздіксіз көтерілуі болады. Соратын құбырлардың барлық қосылыстары саңылаусыз болады.

78. Соратын құбырдың ұзындығы 30 м артық және диаметрі 500 миллиметрден (бұдан әрі – мм) артық болған кезде құбырдың үнемді диаметрі техникалық- экономикалық есептеулердің негізінде анықталады.

79. Соратын құбырлардың саны сораптардың санына тең болады, негіздеу кезінде құбырдың жалпы соратын құрылғысын орнатуға (коллектор) жол беріледі.

80. Келтіретін арнаның трассасын бұру кем дегенде 10B (B- су кесігі бойынша арнаның ені, м) қашықтықта орындалады. Тығыз жағдайларда арнаның трассасын бұруды, соның ішінде аванкамера шектерінде, бағыттаушы қабырғаларды қолдану шартымен жол беріледі. Аванкамераны жобалау кезінде, әдетте, конустылықтың орталық бұрышын 45°артық емес алу қажет, су қабылдағыш жағына түбінің еңісін, 0,4 артық емес, су қабылдаушы тесіктерге суды келтіру жылдамдығын – секундына 1 метрден (бұдан әрі - м/с) артық емес.

81. Алынатын суда өлшенген бөлшектер болған кезде сутоғандарының алдында тұндырғыштарды орналастыру жөнділігі қарастырылады.

82. Сорап станциясының ғимараты жабдықтың оңтайлы жұмыс тәртібін, қызмет көрсететін персонал мен жабдықты атмосфералық әсерлерден қорғауды, сондай-ақ минималды капитал салымдары мен құрылыс мерзімдері кезінде пайдаланудың ең үлкен ыңғайлылықтары мен сенімділігі қамтамасыз етіледі.

83. Ғимараттың жер астының габариттік өлшемдері жабдықты пайдалану қолайлылықтары және оналастыру, сондай-ақ құрылыстың өзінің беріктігі мен орнықтылығы шартынан ең аз болуы тиіс. Көмекші жабдық, қосалқы жайлар, соның ішінде монтаждау алаңдары мүмкіндігінше ғимараттың жер үсті бөлігінен шығарылады.

84. Жобалау кезінде зауытта дайындалған блогтық - жинақтық сорап станцияларын пайдалану қарастырылады.

85. Ұзындығы 100 м дейін тегеурінді құбырдың жіптер саны сораптардың санына тең етіп алынады. Құбырлардың ұзындығы 100-300 м болған кезде бірнеше жіпті біреуіне біріктіру техникалық- экономикалық есептеулермен негізделеді, ал ұзындығы 300 м артық болған кезде мұндай біріктіру міндетті болады. Тегеурінді құбырдың бір жібіне қосылатын сораптардың саны техникалық экономикалық есептеумен анықталады.

86. Су шығаратын құрылыс қамтамасыз етіледі: тегеурінді құбырларды бұратын арнамен бірқалыпты жанастыру; агрегаттар қосылған кезде судың кері ағынының автоматты түрде алдын алу; егер құрылыстардан бірнеше арна шықса суды қарату мүмкіндігі.

87. Су беру жолында су шығаратын құрылыстың орналасқан жері, әдетте жердің еңістері 0,05-тен аз болған кезде бұратын арнаның түбімен жер бетінің қиылысу нүктесінде алынады. Отырғызатын және қатты сүзетін топырақтар кезінде, жер бетінің еңістері 0,15-тен артық болған кезде су шығаратын құрылысты толықтай шұңқырда орналастыру ұсынылады. Барлық қалған жағдайларда су шығаратын құрылыстың орны құрлық шешімдерімен анықталады.

88. Тыныштандыратын құдықта және өтпелі учаскеде жел толқындары, агрегаттарды қосу және тоқтату толқындары және тегеурін жоғалтулары ескерумен судың макималды деңгейінің үстінде сифонның асып кетуі кем дегенде 0,2 м алынады.

89. Апатты шығаруларды станцияның максималды есептік өнімділігі мен апатты жағдайларда бұратын арна бойынша өткізілуі кепілденген шығынның арасындағы айырмаға есептеледі.

Суды жинау құрылғысы орнатылған кезде судың максималды көкжиегі үстінде бөгеттердің қоры 40 % азайтылуы қарастырылады.

90. Су шығаратын құрылыстың шегінде қабырғалар мен камералардың, сондай-ақ үю бөгеттерінің биіктігі бойынша қор магистралды арналардан 0,2 м артық алынады.

91. Су шығаратын құрылысты тегеурінді құбырларды автоматты ағыту үшін бекітпе құралдарымен жабдықталады: тез құлайтын, дисктік, кері клапандармен немесе соққыштармен. Сифон ұштарда механикалық немесе гидравликалық әсер ететін вакуумды жылу клапандары орнатылады.

Ысырмаларды жөндеу үшін жөндеу қоршауларын орнату қарастырылады.

Сораптардың тегеурінді құбырларында тегеурінді органдардың тәуелсіз жетектері болған жағдайларда, арнайы негіздеу кезінде бір ысырмада жөндеу және апатты функцияларды біріктіруге жол беріледі.

92. Ысырмамен су шығаратын құрылыста ауа келтіретін құбырлар қарастырылады (ауаны шығару мен кіргізу үшін).

93. Су шығаратын құрылысты бұратын арнамен байластыру бір қалыпты болады. Өтпелі учаскенің түбі мен борттары тегістелген болады. Су шығаратын құрылыс бұратын арнамен жанасу кезінде өтпелі учаскені тегістеу жасанды кедір-бұдырлығымен бетон немесе темір бетон тақтайлардан, тастан орындалады.

94. Қоршайтын бөгеттерді жобалау кезінде осы құрылыс нормаларының 27-т. және осы бөлімнің талаптары сақталады.

95. Қоршайтын бөгеттер жерлердің ауыл шаруашылық пайдаланылуына байланысты су басатын немесе су басылмайтын болып қарастырылады.

Үйіп бекімеген аумақта күздік дақылдарды, көпжылдық көшеттерді өсірген кезде аумақты бүкіл жыл ішінде су басудан қорғайтын су баспайтын бөгеттер жобаланады.

Қалған жағдайларда, бөгеттердің типін таңдау нұсқаларды техникалық- экономикалық салыстыру негізінде жүргізіледі (су басатын немесе су баспайтын).

Жазғы, күзгі жаңбыр кезеңінде су ағынында немесе су қоймасында су көтерілген кезде су басудан қорғайтын су басатын көшеттерді топыраққа, жолға көктемгі су басудың әсері ескерумен жобаланады.

96. Жоспарда бөгеттердің орналасуын жердің топографиялық ерекшеліктерін және қоршаған табиғи ортаны қорғау талаптарын ескерумен су ағындарының гидрологиялық және гидравликалық есептеулерінің негізінде белгіленеді.

97. Бөгеттерді жобалау кезінде судың максималды деңгейлерінің есептік мәнін бөгеттің берілген сыныбы үшін су шығындарының есептік қамтамасыз етілгендігіне байланысты алынады.

Су баспайтын бөгеттер үшін есептік бір жыл ішіндегі максималды жауын- шашын (көктемгі немесе жазғы- күзгі) болып табылады, су баспайтындар үшін - жазғы- күзгі жауын.

98. Негізгі есептік жағдай үшін су деңгейінің үстінен бөгет қырларының асуын өзен ағынының қоршайтын бөгеттермен ығысуын, жел айдауын және толқын биіктігін, сондай-ақ көшет пен негіз денесінің шөгуін ескерумен сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес анықталады. Су баспайтын бөгеттердің биіктігі бойынша қордың өлшемі 0,5 м-ге тең деп, ал су басатындар үшін 0,3 м-ге тең деп алынады.

Бөгет қырының белгісі, суының шығыны тексеруші есептік жағдайға сәйкес келетін есептік қамтамасыз етушіліктен өткен кезде, су деңгейінің белгісінен кем емес болуы тиіс.

99. Бөгеттердің денесін үюді сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына жауап беретін жергілікті топырақтан қарастырған жөн.

100. Қоршайтын бөгеттердің қырының ені құрылыс жұмыстарын жасау және пайдалану шарттарынан алынады. Бөгеттердің биіктігі 1,5 м артық кезде бөгеттің ені 3 м кем емес болады.

101. Пайдалану жолы үйіп бекітілген аудан жағынан бөгеттің бойымен қарастырылады. Тиісті негіздеу кезінде 0,5 километрден (бұдан әрі – км) артық емес кірулер мен тараулар орнатумен бөгеттердің қыры бойынша пайдалану жолын орналастыруға жол беріледі.

102. Бөгеттердің баурайлары атмосфералық жауын шашынның, ағынның, толқынның шайып кетуші әсерінен, бұрылыстарда ағымнан қорғалған болады.

103. Тегеурін кезінде бөгеттердің баурайларын салуды бөгеттердің денесінің топырақтардың физикалық - механикалық қасиеттерін және сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес жұмыстарды жасау технологиясы ескеріле қабылданады.

104. Су басатын бөгеттерде су басу кезінде жоғарғы және төменгі бьефтерде су деңгейлерін теңестіру үшін шлюз – реттеушілер немесе су ағызғыштарды орнату қарастырылады. Су ағызу босағасы есептік қамтамасыз етушіліктің жазғы – күзгі жауынының максималды деңгей белгісінде белгіленеді.

4-параграф. Суармалы жерлерді игеруге құрылыстық дайындау

105. Мелиоративтік жүйелерді жобалау кезінде культуртехникалық жұмыстарды жобалау, бетін құрылыстық жоспарлау және күрделі шаю қарастырылады.

106. Жақсартылатын жерлердің табиғи ерекшеліктеріне байланысты культуртехникалық жұмыстардың келесі түрлері орындалады:

1) аудандарды ағаш – бұта өсімдіктерден, түбірлерден тазарту; томарларды жою;

2) мүк қыл – қырларды жою; топырақтарды 0,4 м тереңдікте тастардан тазарту; топырақтарды алғашқы өңдеу;

3) жер бетін тегістеу.

107. Культуртехникалық жұмыстар кезінде топырақтың қарақұм қабатын сақтау бойынша шаралар қарастырылады.

108. Жерлерді құрылыс жоспарлаумен камтамасыз етіледі:

1) су құю кезінде топырақты бірқалыпты ылғалдандыру және топырақ асты қабаттарына сүзуге су жоғалтуларын қысқарту;

2) ауыл шаруашылық дақылдарына су құю және өңдеуді механикаландыру жағдайлары.

109. Жерлерді құрылыстық жоспарлау топырақтың құнарлы қабатын алдын ала алмай жобаланады, егер кесінділер мен уймелер топырақтардың құнарлылығына едәуір әсер етпесе.

110. Қалған жағдайларда алдын ала алып тастау және кейіннен топырақтың қара құм қабатын қалпына келтіру қарастырылады.

111. Жоспарлау жұмыстарының нәтижесінде төмендетілген топырақтың құнарлылығын жақсарту үшін оны қалпына келтіру бойынша шаралар құрастырылады.

112. Жақсартылатын аумақ шектерінде суаратын жүйені пайдаланған кезде шаю қамтамасыз етілмейтін тұзды жерлер болған кезде оларды күрделі шаю қарастырылады.

113. Қажет болған кезде жерлерді алғашқы құнарландыру қарастырылады: қышқыл топырақтарды әктеу, фосфорлау, органикалық және минералды тыңайтқыштар енгізу, сортаң және тұзды топырақтарды гипстеу, топырақтарды егіс алдында өңдеу, жайылымдар жасау кезінде шөптер егу.

5-параграф. Сызықтық құрылыстарға қойылатын талаптар

114. Суаратын желі арналарының параметрлері мен құрылымдары келесілерді қамтамасыз ету шарттарына қарай белгіленеді:

1) сүзу мен тастауларға судың минималды жоғалтулары;

2) жерлерді иеліктен шығарудың минималды ауданы;

3) жанасып жатқан жерлердің сақталуы;

4) құрылыс жұмыстарын кешенді механикаландыру;

5) минималды пайдалану шығындары.

115. Арнаның трассасы осы құрылыс нормаларының 31-тармақ талаптарына сәйкес таңдалады. Арналар шұңқырда немесе жартылай шұңқырда жобаланады. Үйіндіде арналарды орналастыруға жер бедерінің жергілікті төмен жерлері қиылысқан кезде және суарылатын ауданға судың өздігінен ағу қажеттілігі кезінде жол беріледі.

116. Арнаның трассасы баураймен өткен кезде оның қимасы толықтай шұңқырда қабылданады.

Арналарды жартылай шұңқырдың баурайларында орналастыруға болады, бұнымен қоса баурайдың төмен жағынан жер бетінің желісі есептік шығын кезінде су деңгейімен арна еңісінің қиылысу нүктесі арқылы өтеді. Бұл жағдайда бөгеттің негізбен шектесуі сатылық етіп алынады.

117. Суаратын арналардың көлденең қималары, әдетте, тропециялы түрде алынады.

Геологиялық жағдайлар мен жұмыстар жасау тәсіліне байланысты полигоналды, парабола немесе тікбұрышты пішінді қималарды пайдалануға болады.

118. Суаратын жүйелердің арналары сүзуге қарсы жабындарды пайдаланып жобаланады. Сүзуге қарсы жабындарсыз арналарды орналастыруға осы құрылыс нормаларының 50-тармақ сәйкес арнаның пайдалы әсер коэфицентін қамтамасыз етумен жол беріледі. Сүзуге қарсы жабынның типі нұсқалардың техникалық- экономикалық көрсеткіштерін салыстырудың негізінде белгіленеді.

119. Бермалардың үсті немесе ені бойынша арна бөгеттерінің ені жұмыс жасау жағдайларына және пайдалану қолайлылығына байланысты алынады.

Максималды деңгей автоматтандырылған су таратудың қабылданған схемасы шартынан алынады.

Арнадағы судың шығына 100 м³/с жоғары болған кезде бөгет қырларының асып кетуі сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес анықталады.

120. Тегістелген арналардың баурайларын салу тегістеу құралымын және жер тармағының баурайларының орнықтылығын ескерумен қабылданады.

Жер арнасынан өтетін немесе топырақ – қабыршақты экраны бар арналардың баурайларын салуды ұқсас жағдайларда болатын қолданыстағы арналарды салу мен пайдалану тәжірибесінің негізінде қабылдау қажет; ұқсастар болмаған кезде арналардың баурайларын салу есеп бойынша қабылданады.

Судың тегеуріні 3 м-ден артық болған кезде бөгеттердің баурайларын салу сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қабылданады.

121. Бөгет баурайының табаны мен резерв топырағының өндіру жиегінің арасындағы қашықтық жұмыс жасау тәсіліне және бөгеттің баурайының орнықтылығына байланысты, бірақ 1,5 м-ден кем емес, топырақты өндіру тереңдігі 0,5 м және 3 м кезінде топырақты өндіру тереңдігі 0,5 м-ден артық кезінде белгіленеді.

Шұңқыр жиегінен үйменің етегіне дейінгі қашықтық баурайдың орнықтылығы есебімен алынады.

Шұңқыр жиегінен үйменің етегіне дейінгі қашықтықты жұмыс жасау жағдайларына байланысты тиісті негіздеме кезінде арттыруға жол беріледі.

Арналардың бойымен өндірулердің қазбалардың баурайларымен түбі жоспарланып, топырақтың құнарлы қабатымен жабылады.

122. Терең шұңқырларда өтетін арналарда (5м) артық биіктігі бойынша әрбір 5 м сайын судың максималды деңгейінен жоғары бермалар құрастырылады. .

123. Арналардың домалану радиусы есеп бойынша арнаның параметрлерін (қиманың ауданы, жұмыс тәртібі, сүзуге қарсы жабынның түрі және тағы басқа) ескерумен белгіленеді.

124. Судың шығыны 5 м³/с артық ірі таратқыштарда және магистралды арналарда ұштық жиналмалы құрылыстар қарастырылады. Арнаны төмен қатардағы таратқыштар арқылы босату мүмкін болған кезде жиналмалы құрылыстарды тек осы таратқыштарда қарастыруға жол беріледі.

125. Магистралды арналар мен таратқыштарда арқалықтармен, сайлармен, жергілікті төмендеулермен, су қоймаларымен қиылысу жерлерінде орнатылатын апатты су шашатын құрылыстар қарастырылады.

Апатты шығынның мөлшері су тарату схемасына, технологиялық процестерді автоматтандыру деңгейіне, таратушы желінің шоғырландырушы қабілеттілігіне, апаттарды жоюдың мүмкін уақытына байланысты анықталады.

126. Баурайдың бойымен орналасқан бірінші қатардағы таратқыштарды, магистралды арналар мен олардың тармақтарын шайылып кетуден қорғау үшін жаңбыр және еріген суларды өткізу үшін арналар (немесе бөгеттер) және құрылыстар салынады. Таулы арналардың суының есептік шығыны осы құрылыс нормаларының 29-т. сәйкес анықталады.

127. Трапециялы түрлі арналардың түбі бойынша енінің толу тереңдігіне қатынасы анықтамалық әдебиеттің деректері бойынша баурайларды салу коэффициентіне байланысты қабылданады.

128. Арнаның еңісі мүмкін тұнбаланбаушы жылдамдығы мен судың мүмкін шаймайтын жылдамдығы арасындағы шектерде әдебиет көздерінің және жобалау тәжірибесінің деректері бойынша анықталатын судың орта жылдамдықтары қамтамасыз етіледі.

129. Жер сағасында және топырақ қабықшалы экраны бар арналар үшін мүмкін өзгермейтін жылдамдықтар есеп бойынша қабылданады.

130. 20% артық мөлшерде жұмыр тас пен қиыршық тас қосылуларының біркелкі қамтитын байланысты топырақтар үшін (көлемі бойынша) мүмкін өзгермейтін жылдамдық қосылулардың басым мөлшерлеріне қарай байланысты емес топырақтар үшін сияқты анықталуы тиіс. Қосылулардың үлкен көлемі кезінде және олардың қабатты орналасуы кезінде мүмкін жылдамдық негізгі топырақ үшін сияқты анықталады.

Су жинайтын, жіберетін желінің арналары үшін мүмкін жылдамдық мөлшері 10%- ға арттырылуы, ал кезеңдік әрекет ететін жіберетін арналар үшін суаратын желінің арналарына мүмкін өзгермейтін жылдамдыққа қатысты 20%-ға арттырылуы қарастырылады.

131. Арнаның тұнбаланбаушылығын тексеру арнаның тасымалдаушы қасиеті бойынша немесе арнадағы судың лайланбайтын жылдамдығы бойынша жүзеге асырылады және әдебиет көздерін қолдану есебімен анықталады.

132. Арналардағы судың жылдамдығы 2 м/с кезінде, әдетте, бөлшектердің диаметрі 0,25 мм артық олардағы абразивті сораптарға қол жеткізуге шектеу қажет.

133. Арналардан судың сүзушілік жоғалтуларын есептеу әдебиет көздерін қолдану есебімен анықталады.

134. Бөгеттер арқылы судың сүзушілік жоғалтуларын, әдетте, тірек сүзу кезінде үймеде немесе жартылай үймеде өтетін шығыны 10 м³/с жоғары арналар үшін анықтаған жөн. Бөгеттердің сүзушілік есептеулері сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес топырақ материалдарынан төмен тегеурінді бөгеттер үшін жүргізіледі.

135. Жоспарда құбырлы желіні жобалаған кезде осы құрылыс нормаларының 31-т. талаптары ескеріледі. Әдетте құбырлы желі тұйық етіп қарастырылады. Сақиналы желіні пайдалану негізделген болады. Құбырдың пайдалы әсер коэфиценті 0,98-ден кем емес қабылданады.

136. Жергілікті жердің еңістері 0,003-тен артық болған кезде жер бетіне су құюларды жасау үшін өздігінен ағатын құбырлы желіні пайдалану қажет. Мұндай жағдайларда суды сораптармен беру негізделуі тиіс.

137. Құбырлы суаратын желі үшін, әдетте, тегеурінді бейметалл құбырлар қолданылады: темір бетон, асбест цементтік, пластмассалық. Болат құбырларды пайдалануға жол беріледі:

1) ішкі есептік қысымы 1,5 МПа (15 кгс/см²) артық учаскелерде;

2) су қоршаулары мен жыралар арқылы, теміржол және автомобиль жолдарына өткелдерді орналастыру кезінде;

3) құбырларды автожол және қалалық көпірлер бойынша, эстакалардың және туннельдердегі тіреулер бойынша төсеген кезде.

Болат құбырлардың үнемді түрлері пайдаланылады.

138. Құбырлар жерасты етіп орналастырылады. Құбырдың үстінен бастап құбырларды салу тереңдігі 2 м-ден артық емес деп алынады.

Құбырларды теріс температуралы аймақта төсеу кезінде құбыр мен элементтік қосылыс элементтерінің материалы аязға төзімді болуы тиіс.

139. Жерүсті көлігінің әсерін сезетін құбырлар 1 м-ден кем емес тереңдікке төселеді.

140. Құбырларды құрылымы бұзылмаған топыраққа төсеу қарастырылады. Бұнымен қоса траншеялардың түбі алдын ала тегістеледі немесе пішімделеді. Құбырларды құз топырақтарына төсеген кезде қатты қосылулар мен нығыздауларсыз негізді топырақпен тегістеу қарастырылады.

Қалыңдатылған топырақ қабатының қалыңдығы кем дегенде 10см болады.

Жерасты құбырларын жобалау кезінде құбыр қабырғалары мен траншеялардың арасында төгу топырағын қабаттап нығыздау қарастырылады.

141. Құбырлы суаратын желі жабдықталады:

1) суаратын немесе жаңбыр жаудыратын техниканы қосу үшін гидрант- құлақтармен;

2) әрбір суаратын құбырдың басында орнатылатын бұрылатын бекітпелермен (ысырмалармен);

3) жөндеу учаскелерін босату кезінде суды түсіру қарастырылатын тармақталуларда орнатылатын бұрылатын бекітпелермен (ысырмалармен);

4) профильдің аса жоғары өзгерісті нүктелерінде және суаратын құбырлардың ұштық немесе бастапқы нүктелерінде орнатылатын ауаны шығару вантуздарымен (жердің бедеріне байланысты);

5) ауаны шығару мен кіргізу үшін клапандармен және соққыға қарсы арматурамен;

6) су алудың қысқаруы нәтижесінде, желідегі қысымның артуынан сақтайтын тарату (суаратын) құбырлардың ұштық нүктелерінде орнатылатын сақтандыратын түсіру құрылғыларымен;

7) қысым реттеуіштерімен.

142. Диаметрі 500 мм және артық құбырларда техникалық- экономикалық негіздеу кезінде бекітпелерді бір типөлшемге азырақ орнатуға жол беріледі.

143. Арматураны дәнекерлеу құбырларына қатаң орнату кезінде және топырақты құбыр трассасы бойымен мүмкін отырғызу жағдайларында арматураны монтаждау компенсаторларымен (ендірмелерімен) орнату қажет.

Қысқы кезеңге құбырларды босату қажет. Босату, әдетте, өздігінен ағатын етіп қарастырылады. Босату жеріне құбырлардың еңісі кем дегенде 0,001 болады. Өздігінен ағатын босату құрылғысы мүмкін емес кезде сораптардың көмегімен құбырларды босатуға болады.

144. Болат және темірбетон құбырларды жобалау кезінде жылжымалы тоқтармен туғызылатын коррозия мен топырақтық коррозиядан қорғау бойынша шаралар әзірленеді. Қорғау әдістері таңдау жылжымалы тоқтармен туғызылатын мүмкін коррозия мен топырақтың коррозиялық қасиеттері туралы деректермен негізделеді.

145. Болат құбырлардың сыртқы бетін коррозиядан қорғау стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың, сондай-ақ сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптарына сәйкес қарастырылады.

Болат құбырлардың ішкі бетін коррозиядан қорғау үшін тасымалданатын судың коррозиялық белсенділігіне байланысты оқшаулау жабындары қарастырылады: цемент- құмды, цемент-полимер, лак бояу, мырыштық және шаруашылық- ауыз сумен жабдықтауда қолдану үшін рұқсат етілген басқалары.

146. Барлық типті болат және темір бетон құбырлардан құбырларды электр химиялық қорғауды жобалау кезінде құбырлардың үздіксіз электрлік өткізушілігін қамтамасыз ететін шаралар сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қарастырылады.

147. Науалардан суаратын желі (науалық арналар) мына жағдайларда қарастырылады:

1) күрделі топографиялық және геологиялық жағдайларымен топырақтарда өтетін учаскелерде;

2) арналарда үймемен өтуі тиіс учаскелерде;

3) тасты жер, қатты сүзетін және отырғызатын топырақтары бар учаскелерде;

4) көшкін құбылыстарына ұшыраған баурау учаскелерде.

Науалық арнаның пайдалы әсер коэффициентін кем дегенде 0,95 етіп алу қажет.

148. Науалық желі, әдетте, жердің ең үлкен еңісі бойынша төселеді. Науалық арналардың құрылымдарын таңдау топографиялық, геологиялық және климаттық жағдайларды ескерумен нұсқалардың техникалық- экономикалық көрсеткіштерін салыстыру негізінде қабылданады.

149. Әртүрлі тереңдікті науаларды ұштастыру шектес науалардың түбін біріктіру арқылы қарастырылады. Науалық тіреулердің табандары негіз топырағының қатып қалу тереңдігінен кем емес тереңдікте орналасады.

150. Арнаның әрбір учаскесі үшін науаның тереңдігі науа борттарының судың максималды көкжиегінен кем дегенде 10 см асуы жағдайларынан белгіленеді.

Науалық желіде деңгейдің автоматты реттеуіштерін қолданған кезде, науаның тереңдігі есептік шығын өткізу кезінде науаны толтыру тереңдігінің, есептік шығынды өткізу кезінде автоматты реттеуіште гидравликалық жоғалту және науа бортының, әдеттен, 5 см-ге тең деп алынатын судың максималды деңгейінен асуы кезінде сомасына тең немесе артық болады.

151. Науалық арналарды гидравликалық есептеу ағынның біркелкі, біркелкі емес және стационарлық емес қозғалысы формулалары бойынша жүргізіледі.

152. Науалық арналарда су ағынының максималды жылдамдығы 6 м/с аспайды. Минималды жылдамдық сораптарды тасымалдауды қамтамасыз ету шартынан белгіленеді.

153. Суармалы жерлерде құрғату топырақтың тамыр өсетін қабатына тұздың артығын бұруды, сондай-ақ топырақтың екінші қайта тұздану және сортаңдану мүмкіндігін болдырмайтын жерасты суларының деңгейін ұстап тұрады.

154. Құрғату құрылғысы қажеттілігін ауыл шаруашылық дақылдарының биологиялық ерекшеліктерін және қоршаған табиғи ортаны қорғау талаптарын ескерумен топырақтың су-тұз тәртібі, қолданыстағы және жобалық жағдайлардағы мелиорация және жанасып жатқан аумақ объектісін талдау негізінде белгіленеді. Су- тұз тәртібінің болжамдарын құрастыру кезінде есептеудің аналитикалық әдістері, ұқсастық және математикалық үлгілеу қолданылады.

155. Мелиоративтік және агромелиоративтік шаралармен кешенде құрғату тұзды топырақтардың тамыр мекендейтін қабатында жылжымалы тұздардың мөлшері деңгейін мүмкін шектің көрсеткіштерінен аспайтын деңгейде қамтамасыз етіледі.

156. Топырақтың оңтайлы су- тұз тәртібін қамтамасыз ететін жерасты сулары жатуының мүмкін (соңғы) тереңдігі арнайы зерттеулердің, мелиоративтік жүйелерді пайдалану тәжірибесінің және топырақтардың су- тұз тәртібін болжаудың негізінде әрбір табиғи-климаттық аймақ үшін белгіленеді.

157. Жаңа суару аудандарында ауыл шаруашылық игеруге жерлерді енгізу, егер су-тұз тәртібінің болжамы бойынша құрғатуға қажеттілік игеру басынан бастап 10 жылға дейінгі кезеңде туындаса, тұрақты құрғату құрылысы аяқталғаннан кейін қарастырылады. Топырақ суларының көтерілу мерзімі 10 жылдан артық болса жерлерді игеру құрғату құрылысынан басып озу тиіс.

158. Құрғатуды жобалау кезінде суаруға, шаюға және басқа да қажеттіліктерге құрғату суларын пайдалану қарастырылады. Оларды пайдаланудың мүмкінсіздігі немесе мақсатқа лайықсыздығы негізделеді.

159. Құрғатуды жобалау кезінде суару тәртібі, суару техникасы, суаратын желінің жоспарлық орналасуы, жер бедері, ауыл шаруашылық дақылдарының агротехникасы ескеріледі.

160. Құрғатуларды қажет ететін аумақтың табиғи жағдайларына байланысты, техникалық- экономикалық есептеулердің негізінде құрғатуды:

1) жүйелі –дрендер немесе тік құрғату ұңғымалары суармалы жерлерде біркелкі орналасқан;

2) таңдаулы – дрендер немесе ұңғымалар қанағаттанарлықсыз мелиоративтік күйімен суармалы жерлердің жекелеген учаскелеріне ұштастырылған;

3) сызықтық – дрендер немесе ұңғымалар жерасты суларын қоректендіру алаңы бойынша орналасқан түрінде қарастыру қажет.

161. Суармалы жерлерде құрғату түрі (көлденең, тік немесе құрастырылған) нұсқаларды техникалық- экономикалық салыстыру негізінде табиғи және шаруашылық жағдайларға сүйене отырып таңдалады.

Негізгі типі көлденең құрғату болып табылады, тік құрғатуды өткізушілігі тәулігіне 100 мм артық құрғату кезінде және нашар өтетін топырақтар тегеурінді сулармен және қабаттармен төсейтін жағдайда қолданады.

Құрастырылған құрғату, әдетте, сулы қабаттың екі қабаттық немесе көп қабаттық құрылысы кезінде қарастырылады, оның қуаттылығы 15 м дейін жоғарғы нашар өтетін қабаты қуаттылығы 15 м артық емес су тегеурінді қабатпен төселіп жатады.

162. Суармалы жерлерде құрғату барлық пайдалану кезеңінде тұрақты (көлденең, тік немесе құрастырылған) етіп жобаланады. Күрделі шаюларды жүргізу үшін қажет болса тұрақты құрғату уақытша, ашық болып толықтырылуы мүмкін.

163. Нашар өтетін топырақтарда шаюлар кезінде құрғату тиімділігін арттыру үшін оларды терең қопсытуды және топырақтарды құрылымдау үшін мелиоранттар енгізуді қарастырған жөн.

164. Тұзданған немесе тұздануға бейім жерлерде құрғатуды жобалау кезінде суарудың шаятын тәртібі қарастырылады. Жерасты суларын қоректендіру қарқындылығы жақсартылатын аумақтың топырақтарының су- тұздық тәртібін болжаудың және ұқсас объектілерде қолданыстағы құрғату жүйелерін пайдалану тәжірибесін қолданудың негізінде анықталады.

165. Тұрақты көлденең дрендерді су қабылдау тесіктерімен және қорғау сүзгісімен немесе кеуекті құбырлардан жабық етіп жобаланады.

Дрендерден суды қабылдауға және оны жақсартылатын аумақтың шектеріне бұруға арналған коллекторлар жабық, сондай-ақ ашық етіп жобаланады, бұнымен қоса шаруашылық ішілік коллекторлар, әдетте жабық болады. Елді жерлер арқылы өтетін коллекторлар тек жабық етіп жобаланады.

166. Жабық көлденең құрғату үшін топырақтың қысымына, ауыл шаруашылық машиналардың уақытша жүктемесіне шыдауы және агрессивті ортаның әсеріне төзімді болуы тиіс тегеурінді бейметалл құбырлар пайдаланылады.

167. Тұрақты көлденең, тік және құрастырылған құрғату параметрлері мелиоративтік жүйені тұрақты пайдалану кезеңінің орташа жылдық жүктемесіне есептелінеді.

Уақытша құрғату параметрлері тұрақты құрғатудың жұмысын ескерумен күрделі шаюлар кезінде шаятын суларды бұрудың берілген жылдамдығын қамтамасыз етуге қарай анықталады.

168. Дрендерді салу тереңдігі мен олардың арасындағы қашықтық объектінің гидрогеологиялық жағдайларына тән кезеңдерде (вегетациялық, егіс алды және басқа) жерасты сулары динамикасын тексерумен сүзудің анықталған тәртібі формулалары бойынша қажетті су-тұз тәртібіне байланысты есептелінеді.

169. Күрделі гидрогеологиялық және топырақ мелиоративтік жағдайда, құрғату параметрлерін негіздеу үшін ұқсастар болмаған кезде модельдерде немесе типтік табиғи-шаруашылық жағдайларымен тәжірибелі-өндірістік учаскелерде зерттеулер қарастырылады.

170. Жұмыстарды жасау технологиясын ескерумен дрендерді салу тереңдігі, әдетте 4 м-ден аспауы тиіс. Дрендердің ұзындығы 400-1000 м етіп алу қажет. Құрғату құбырларының диаметрі гидравликалық есеппен анықталады. Максималды шығын өткізу кезінде дрендерде судың тегеурінді қозғалысына жол беріледі.

171. Ашық коллектордардың максималды еңістерін мүмкін жылжымайтын жылдамдықтарға қарай белгілеу қажет - 0,0002-ге жол беріледі.

172. Жабық дрендерді жабық және ашық коллекторлармен ұштастыру дрендерде тегеуріндер пайда болдырусыз құрғату суларын бұру қамтамасыз етіледі.

173. Тексеру құдықтары дрен бастауларында, дрендер мен коллекторларды бұру жерлерінде, құбырлардың еңісі мен диаметрін өзгерту, дрендердің жабық коллекторларға түсу жерлерінде, сондай-ақ құрғату желілерін шаюға қажетті жерлерде орнатылады.

174. Тармақшасы тік дренаж ұңғымасының жоспарлы орналасуы мелиорацияланатын телім шекарасымен, бедерімен, геологиялық және гидрогеологиялық құрылымымен байланыстырылады

Ұңғымалар мүмкіндігіне қарай жақын жерде қолданылатын электр тарату желілерінде және трансформаторлық қосалқы станцияларда орналастырылады.

175. Тік кәріз ұңғымаларының конструкцияларын таңдау кезінде ұңғымалардың орналасуы өзара перпендикуляр бағыттағы ұңғыма қадамының біркелкі және әркелкі тор түріндегі суару жүйесімен байланыстыру арқылы атқарылады. Бұл ретте ұңғымалар каналдар арасында фильтрлеуге қарсы "киімсіз" орналастырылмауы керек.

176. Тік дренаж жүйесі құрылысының жобалық құжаттарын даярлау барысында электрожіберу желілерінің құрылғылары бір мезетте немесе ұңғыма құрылысын озатындай жұмыс атқаруы қарастырылады.

177. Тармақшасы тік дренаж ұңғымасы жүйесінің жобалық тәртібінің жұмысы суарылатын жерлердің мелиоративті жағдайының энергожүйеге түсіретін күш кестесіне, күш сорғысы құрылғылары мен ұңғымалардың ағымдағы және жоспарлы күрделі жұмыстарына сәйкес даярланады.

178. Тармақшасы тік дренаж ұңғымасының сорғы агрегаттарындағы жұмыстар ұңғымадағы динамикалық су деңгейіне сәйкес автоматтандырылады.

179. Тармақшасы тік дренажды ұңғыма айналасында механизацияланған жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін су қорғау аймағы мен кірме жолдардың болуын, қоршаған аумақ белгісінен 0,3 м-ден жоғары орналасқан, 150 шаршы метрден (бұдан әрі – м²) аспайтын қоршау алаңын қарастыру керек.

180. Тармақшасы құрама дренажды ұңғыма мен көлденең дренажды ұңғыманың ара-қатынасы дренажды судың еркін (іріктеусіз) бұрылуын қамтамасыз етуі керек. Ұңғымалардың жабық коллекторларға және дрендарға қосылуы жабық түрде болуы керек.

181. Арналардың су жинайтын - түсіретін желісі суаратын жүйенің аумағынан ұйымдастырылған жинау мен бұру үшін жобаланады:

1) үстіңгі ағыс үшін (жауын- шашын және еріген сулар);

2) технологиялық түсірулер мен босатулар кезінде, сондай-ақ апаттар кезінде таратқыштар мен суландырғыштардан сулар;

3) жер үсті суару және жаңбырлату кезінде алқаптардан су ағызу.

182. Су жинайтын-ағызатын желімен қарастырылады:

1) суаратын жүйенің құрылыстарының жұмыс тәртібін бұзусыз және суармалы жерлерді судың басуынсыз су қабылдағышқа суды уақытында бұруды қамтамасыз ету;

2) әдетте, ығысатын суды екі жақты қабылдау;

3) суаратын және коллекторлық - құрғату желісімен және коммуникациялармен қиылысулар саны мен минималды ұзақтығының болуы.

183. Су жинайтын-ағызатын желі суаратын учаскелердің, егіс айналымы жолдарының шекараларымен, әдетте, тальвегтерді, алқаптарды, сайларды максималды қолданумен төмендетілген жерлер бойынша орналастырады.

Су ығыстыратын жолдар ретінде тальвегтерді, алқаптарды, сайларды пайдаланған кезде олардың өткізу қабілеті мен шайылу мүмкіндігі тексеріледі. Ығыстыратын желіні жоспарлық орналастыру кезінде оны суаратын жүйенің жобаланатын жол желісінің кюветтерімен біріктіру қарастырылады.

184. Суаратын жүйеде коллекторлық- құрғату желісі болған кезде оны ығыстыратын желі ретінде пайдалану мүмкіндігі қарастырылады.

185. Су ығыстыратын желі ашық жер арнасында жобаланады. Ығыстыратын желі ашық (арналар, науалар) және жабық (құбырлар) етіп қолданылады.

186. Су жинайтын - ағызатын желі арналарында судың есептік шығынына (арнаның орналасуы мен қатарына байланысты) суарылатын учаске немесе судың құюлары кезінде үстіңгі ығыстыру аумағынан үстіңгі ағыс шығындарынан ең үлкені қабылданады. Жауын - шашын және еріген сулардың үстіңгі ағысының есептік шығынына 10 % қамтамасыз етілген тасқын шығындары қабылданады.

187. Су құюлар кезінде суаратын желіден ығыстыратын суларды қабылдау кезінде қарастырылатын су жинайтын арналардың есептік шығыны оған су тастайтын бір уақытта істейтін суаратын арналардың есептік шығынының сомасынан 30 %- дан аспайды.

Ашық және жабық таратқыштар мен суландырғыштарды босату үшін, сондай-ақ жабық суаратын желінің құбырларын шаю үшін ұштық түсіру арналары қарастырылады.

188. Ұштық түсіретін арнаның есептік шығыны ұштық учаскедегі суаратын арна (құбыр) суының есептік шығынының 25-50% шектерінде қабылданады.

Есептік шығынмен құбырдан сораптарды кетіру үшін тасымалдау жылдамдықты жасау қамтамасыз етіледі.

189. Төмен қатарлы суаратын желі арқылы босату мүмкін болған кезде жоғары қатар (құбыр) арнасы үшін ығыстыратын желі қарастырылмайды. Бұнымен қоса есептік түсіру шығыны суды түсіру белгіленген арнаның шығынына тең етіп алынады.

190. Жер арнасында түсіретін желі арналарының кедір-бұдырлық коэффициенті ғылыми зерттеулердің деректері бойынша немесе ұсынылатын анықтамалық материалдардың деректері бойынша қабылданады.

191. Жоғары қатардағы су жинайтын- түсіретін арнадағы судың деңгейі төмен қатардағы арнадағы су деңгейінен 0,05-тен кем емес шамаға төмен болады.

Есептік шығындар кезінде су жинайтын арналардағы судың деңгейі жер бетінен 0,15-0,20 м-ге төмен болады.

192. Табиғи және жасанды ағын сулар мен су қоймалары болуы мүмкін қашыртқы сулардың су қабылдағыштары су бұратын арналарда (құбырларда) су деңгейлерінің тегеурінін жасамау қашыртқы сулардың есептік көлемдерін аккумуляциялау және бұруды қамтамасыз етеді.

6-параграф. Су таратуды реттеу

193. Судың өнімсіз шығуларын болдырмау үшін шоғырландырушы ыдыстар қарастырылады.

194. Гидротехникалық құрылыстар автоматты әсері бар реттеуіштермен жабдықталады.

195. Автоматтандырылған гидротехникалық құрылыстарда автоматты реттеуіштердің жұмыс қабілеттілігін қамтамасыз ететін гидравликалық өткелдер қарастырылады.

196. Бас су жинайтын тораптар, шаруа қожалықтарына су шығарулар мен шығаратын желі арналарын суды есептеу құралдарымен жабдықталады.

7-параграф. Су құю технологияларына қойылатын негізгі талаптар

197. Жеңіл-желпі суарудың суландыру жүйелері, әдетте, шөл және шөлейт аймақтарда, сондай-ақ жаңбырлату әдісі топырақтардың қажетті су тәртібін қамтамасыз етпейтін аудандарда жобаланады.

198. Үстіңгі су құюды атыздар, жолақтар бойынша қарастыру қажет.

199. Атыздар бойынша жердің еңістері 0,05-тен артық емес кезде айдалатын дақылдар мен көпжылдық көшеттерге су құю қарастырылады.

200. Табиғи жағдайларға байланысты атыздар бойынша су құю кезінде су құюдың бойлық және көлденең схемалары қолданылады.

Су құюдың бойлық сұлбасы кезінде атыздардың бағыты суландырғыш пен жердің еңісінің бағытымен сәйкес келеді, көлденең сұлба кезінде – атыздар суландырғыштарға перпендикуляр негізгі еңістің бойымен бағытталады (көлденең жердің бойымен).

201. Бойлық су құю кезінде суландырғыштардың арасындағы қашықтық суаратын құрылғылардың ұзындығына байланысты алынады, көлденең сұлба кезінде – атыздардың ұзындығына байланысты алынады.

Суаратын құрылғыларға құлақтардың арасындағы (гидранттар арасында) қашықтықтарды бойлық сұлба кезінде атыздардың ұзындығына және көлденең сұлба кезінде суаратын құрылғылардың ұзындығына тең етіп қабылдау қажет.

Суаратын машиналарды қолданған кезде суландырғыштар мен гидранттардың арасындағы қашықтық қолданылатын машиналардың техникалық сипаттамаларымен анықталады.

202. Атыздардың ұзындығы, атыздар арасындағы қашықтық, суаратын ағыстардың шығындары жер бетінің еңісін, топырақтардың су-физикалық қасиеттерін ескерумен анықталады және минималды, тереңдікті түсірулер кезінде берілген суаратын норманы беруді, атыздың ұзындығымен ылғалдандыру біркелкілігін, суару кезінде жоғары өнімділікті қамтамасыз етеді.

203. Атыздар бойынша суару техникасының оңтайлы элементтері бірдей жағдайларда әзірленген суарылатын учаскенің сүзушілік қасиеттеріне қарай белгіленеді.

204. Атыздар бойынша суды тарату суаратын құбырларды (жылжымалы, стационарлық), науаларды, арналардың, заманауи жетістіктерді ескерумен машиналарды қолданумен жүргізіледі.

205. Суаратын құбырдың диаметрін атыздарға судың есептік шығынын беру қамтамасыз ету шартынан анықталады.

206. Суды атыздарға тікелей шығарумен суаратын науалар еңістері 0,003-ке дейін және орта және нашар су өткізушілік деңгейлі топырақтарымен алаптарда қолданылады, оларда ұзындығы 300-400 м атыздар бойынша су құю мүмкін.

Суаратын астауларды суарудың көлденең схемасы кезінде қолданған жөн.

207. Күріш суаратын жүйелер орналастырылады:

1) вегетациялық кезеңде оң температуралары сомасы 2500 °С кем емес, жеткілікті су ресурстары, аз өтетін топырақтары бар аудандарда;

2) бетінің жалпы еңістері 0,005-тен артық емес жерлерде.

208. Күріш суаратын жүйенің құрамына, осы құрылыс нормаларының 23-т. аталған элементтерден басқа мыналар кіреді: жекелеген чектерден (көлденең аудандардан) тұратын суаратын (күріш) карталар, карталық суландырғыштар, карталық ығыстырғыштар, ығыстырғыш-суландырғыштар, қажет болса қоршайтын дрендер мен бөгеттер.

209. Суаратын (күріш) карта суаратын, қашыртқы және құрғату желісінің төменгі буынының арналарының периметрі бойынша шектеледі және күріштік егіс айналымы даласының бір бөлігі болып табылады. Шектес су құятын карталардан тұратын егіс айналымы даласының ауданы 50-150 га болады.

210. Суаратын, жылыспа және құрғату желісінің төменгі буыны болып табылатын құрылыстармен карталық суландырғыштарды, карталық жылыспаларды, суландырғыш – жылыспаларды чектерде судың тереңдігі автоматтандырылған реттеумен жобаланады.

Күріштің суаратын нормасы қамтиды:

1) күріш даласы мен өсімдіктерді транспирациялау бетінен буландырудың қосынды мөлшерін;

2) топырақ қабатын алғашқы қанықтыруға және су басу қабатын жасауға жұмсалатын суаратын судың көлемі;

3) бүйірлік және тік сүзу көлемі: ағындылықты жасауға немесе чектерде суды кезеңдік ауыстыруға жұмсалатын судың көлемі;

4) үстіңгі жылыспалар көлемі;

5) құлақтар арқылы судың ағып кетуіне техникалық жоғалтулардың көлемі.

211. Тұтас шаруашылық бойынша күріш егістерінің бастапқы су басу кезеңінің ұзақтығы күріш егетін барлық аудандарда 12-16 тәуліктен артық емес болып табылады.

212. Күріш карталарына екіжақты қызмет көрсеткен кезде карталық суландырғыштардың ПӘК мәні 1,0 етіп қабылданады, бір жақты қызмет көрсеткен кезде ПӘК есептеумен анықталады.

213. Күріш жүйесінде суаратын желі арналарының максималды шығынын анықтау кезінде қосымша қор коэффициентін және су айналымы коэффициентін енгізу, сондай-ақ егіс айналымының жалпы ауданындағы күріштің үлесін ескеру қажет.

Күріш карталарын бастапқы су басу кезеңінде су басуды арттыруды есептейтін қордың коэффициентін, карталық суландырғыштарды қоса алғанда, барлық арналар үшін 1,1-ге тең етіп алынады.

Карталық учаскелік суландырғыштар, сондай-ақ егіс айналымы далаларының бір бөлігіне қызмет көрсететін арналар үшін, егіс айналымында күріштің мөлшер үлесін 1,0-ге тең етіп, ал жоғары қатардағы қалған суаратын арналар үшін – 0,75 деп қабылданады.

Барлық суаратын жүйедегі күріш карталарына бастапқы су басу уақытының ұқсас жағдайлар үшін жобалаудың неғұрлым тиімді тәжірибесін ескерумен ауданның берілген арнасымен қызмет көрсетілетін бастапқы су басу уақытына қатынасына тең су айналымы коэффициенті.

214. Суаратын арналардың минималды шығыны егіс айналымындағы күріштің мөлшерін ескерумен анықталады.

Барлық қатардағы су жинайтын- жіберетін желі арналарының максималды шығыны егіс айналымындағы күріштің мөлшері мен қор коэффициентін ескерумен анықталады.

Карталық дрен-лықсымалар үшін, сондай-ақ егіс айналымы жолдарының бір бөлігіне қызмет көрсететін коллекторлар үшін егіс айналымында күріштің мөлшері 1,0-ге тең деп, ал жоғары қатардағы коллекторлар үшін – 0,75 деп алынады.

Су жинайтын- жіберетін желіде судың максималды шығынын анықтау кезінде қордың коэффициенті 1,5-ке тең деп алынады.

Су жинайтын- жіберетін желі арналарының өткізушілік қабілеті 10 %-дық қамтамасыз етілгендіктің тасқын шығындарын өткізуге тексеріледі. Барлық қатардағы су жинайтын- жіберетін желінің арналарының минималды шығынын егіс айналымындағы күріштің мөлшері ескерумен анықталады.

215. Күріш жүйелерінің кептіру және лықсыма сулары суландыру үшін қайта пайдаланылады. Оларды пайдаланудың мақсатқа лайықсыздығы негізделеді.

216. Құрылымы бойынша күріш карталары суды беру, бұру тәсілі мен чектердің санына байланысты жобалау ұсынылады:

1) күріш картасының ұзын жақтарының бірінің бойымен үймеде, әдетте екі жақты орындалған суды бөлек берумен және түсірумен, ал екіншісінде – карталық түсіру арнасы. Күріш картасының ұзындығын 400-1200 м, енін-150-250 м топырақтың сүзушілік қасиеттеріне байланысты қабылдау қажет. Күріш картасы чектерге көлденең белдіктермен бөлінуі тиіс. Чектің ауданы 2-6 га болуы тиіс, картадағы чектердің саны 4-5;

2) суды жеке берумен және түсірумен және ауданы 6 га екі чектермен (кубалық типті карталар). Күріш карталарының ұзындығы 400-600 м, ені 200-300 м болуы тиіс.

3) суды жіберу және түсірудің бірлескен функциясымен – суды жіберу және түсірудің кең майданының картасы (КМК), суды жіберу кезінде тереңдетілген арнаны (түсіргіш-суландырғышты) асыра толтыру есебінен жүзеге асырылады. Кең майданды суару карталарының ұзындығын 1200 м артық қабылдамаған жөн. Бұл жағдайда чектің немесе чек картасының алаңы 6 га-дан 12 га дейін қабылданады. Кең майданды карталарды жекелеген чектерге бөлу кезінде көлденең аунақшалардың түсіргіш-суландырғышқа қабысу орындарындағы соңғы су арынды құрылыстарда қарастырылады.

Суды жіберу-түсірудің кең майданды карталарын, әдетте, 0,001-ге дейінгі жергілікті еңістерде қолдануға және әрбір картаның (чек карталарының) бір белгісіне жоспарлай отырып, жергілікті көлденең бойымен ұзын жағымен орналастыруға жатады.

Күріш карталарын таңдауды нұсқаларды техникалық – экономикалық көрсеткіштерді салыстырудың негізінде жүргізген жөн.

217. Күріш жүйелерінің арналары мен дрендері қамтамасыз етуі тиіс:

1) жекелеген күріш картасын 3 тәуліктен артық бастапқы толтыру, ал тұтастай шаруашылық бойынша күріш егіндері - 12-16 тәулік ішінде.

2) агротехникалық мерзімде қажетті чектерге судың есептік қабатын ұстап тұру;

3) су басқан егісте ылғалдың төмен түсетін тоқтары. Қайту қарқындылығын ұқсас табиғи жағдайларда тәжірибелердің деректері бойынша анықтаған жөн;

4) судың түсірілуі және жинау алдында чектерді кептіру үшін жерасты сулары деңгейін төмендету;

5) топырақтың құнарлы қабатын аэрациясын қамтамасыз ететін тереңдікке суаратын емес кезеңде топырақ сулары деңгейінің төмендеуі;

6) жүйеге жанасып жатқан жерлерде және күріш алып жатпаған күріш егіс айналымының даласында қалыпты ауыл шаруашылық өндіріс жағдайлары (жерасты суларын қажетті деңгейде ұстау, сортаңдану мен тұздануды жою).

218. Карталық суландырғыштар судың есептік қабатымен ең жоғары чекті су басуды қамтамасыз ететін су деңгейлерімен жобаланады.

Жоспарлау жұмыстарын жобалау кезінде көршілес чектердің беті белгілерінің айырмасы 0,4 м-ден артық емес болуы тиіс.

219. Чектердің периметрі бойынша тереңдігі 0,5-0,8 м трапециялы немесе үш бұрышты қиманың жыраларын орнату қажет.

220. Күріш жүйелерінде 1 м³/с дейін шығынмен құлақтарында 15-20 см-ден кем емес су деңгейлерінің өткелдерін қарастыру қажет, 20-25 см – шығыны 1 м³/с артық реттеуші құрылыстар.

221. Егіс айналымының әрбір даласының дербес су келтіруі мен жеке су бұруы болады. Бұнымен қоса ірі және шағын шаруа қожалықтарының барлық бөлімшелеріне суды бір уақытта беру қамтамасыз етіледі.

222. Жаңбыр жаудырумен суаруды қолданады:

1) суару соңында топырақтың сіңіруші қабілетінен аспайтын, жасанды жаңбырдың орташа қарқындылығымен тұздалмаған және жуылған топырақтарда;

2) әлсіз және орташа минералданған жерасты суларының жату тереңдігі 2,5 м-ден кем емес, бұл жерасты суларының табиғи қайтуымен немесе құрғатумен қамтамасыз етілуі тиіс;

3) жаңбыр бұлты аймағында булануға судың жоғалтуы 10%-дан аспауы тиіс;

4) булануға жоғалтуды 15 %-дан қамтамасыз ететін жылдамдықпен суаратын кезеңде (солтүстік-шығыс климаттық аймақ) желдің қайталанушылығы кезінде, 10 %-дан төмен су құюлар кезінде жоғалтумен жаңбыр жаудыратын техниканы қабылдау қажет.

223. Суаратын судағы өлшенген бөлшектердің мөлшері мен олардың ірілігі қолданылатын жаңбыр жаудыратын техниканың техникалық шарттарымен реттеледі.

224. Жаңбыр жаудырумен суару үшін келесі жаңбыр жаудыратын техника пайдаланылады:

1) ашық және жабық суаратын желіден су тоғанымен, қозғалыста жұмыс істейтін, қарсы орын ауысуымен кең қапсырмалы көп тегеурінді жаңбыр жаудыратын машиналар;

2) жабық суаратын желіден, немесе тікелей ұңғымадан су тоғанымен, қозғалыста жұмыс істейтін, домалақ әсері бар жаңбыр жаудыратын машиналар;

3) жабық суаратын желіден қарсы орын ауысуымен және су тоғанымен позициялық әсері бар жаңбыр жаудыратын машиналар;

4) ашық және жабық суаратын желіден су тоғанымен, позициялық әсері бар алыс ағысты жаңбыр жаудыратын машиналар;

5) ашық суаратын желіден қарсы орын ауысуымен және су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машиналар;

6) жабық суаратын желіден қарсы су тоғанымен позициялық әсері бар шлейфтер;

7) жабық суаратын желіден, қозғалыста жұмыс істейтін, жолақтық, шлангалық жаңбыр жаудыртқыштар;

8) стационарлық жүйелерде және ирригациялық жабдықтың жинақтарында жабық суаратын желіден су тоғанымен орта және алыс ағысты жаңбыр жаудыратын машиналар;

9) жаңбыр жаудырумен позициялық суарылатын жаңбыр жаудыратын қондырғылар.

Жаңбыр жаудыратын техниканы ылғал зарядтық, егіс алды, вегетациялық, жаңарту, отырғызу, үскірік аязға қарсы су құюлар жүргізу үшін, сондай-ақ суаратын сумен минералды тыңайтқыштар мен микроэлементтер енгізу үшін қолданылады.

225. Айналма әсері бар, кең ұстайтын көп тегеурінді қарсы орын ауыстыруымен және ашық және жабық суаратын желіден су тоғанымен, қарсы орын ауыстыруымен және жабық суаратын желіден тоғанымен позициялық әсері бар жаңбыр жаудыратын машиналарымен жүйелерді дәнді, дәнді-бұршақты, техникалық, көкөністік, бақшалық және жемдік дақылдарды суару үшін пайдаланылады.

Қарсы орын ауыстыруымен және жабық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машинаны пішен шабу және дақылдық жайылымдарға су құю үшін де пайдаланылады.

Жабық немесе ашық суаратын желіден су тоғанымен позициялық әсері бар, қарсы орын ауысумен және ашық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машиналармен су құю көкөніс, бақшалық және жемдік дақылдарды, пішен шабу және дақылдық жайылымдарды суару кезінде қарастырады, ал позициялық жүрістідерді – бақшаларға су құю үшін де қарастырады.

Шлейфтер жемдік дақылдарды, пішен шабу, дақылдық жайылымдарды, бақтарды, жүзім бақтары мен жидек жерлеріне су құю үшін пайдаланылады.

Жолақтық шлангалық жаңбыр жаудырғыштарды пайдалану көкөніс және жемдік дақылдарды, пішен шабу, дақылдық жайылымдар, бақшалар мен жидектік жерлерге су құю үшін қарастырылады.

Орта және алыс ағысты жаңбыр жаудыратын аппараттар (стационарлық жүйелерде) бақтарға, жүзімдіктерді, шәй және цитрусты плантацияларға, жеміс және көкөніс дақылдарына су құю үшін пайдаланылады.

Позициялық су құюға арналған жаңбыр жаудыратын қондырғыларды жаңбыр жаудырумен пайдаланған жөн:

1) суармалы жердердің ауданы 10 га дейінгі кезде;

2) вегетациялық кезеңдерде желдік тәртіптің белсенді қызметімен аймақта ДДА – 100 МА, ДДН -70 және ДДН -100 жаңбыр жаудыратын машиналарымен суармалы жерлерді қайта салу кезінде;

3) сумен жабдықтаудың шектеулі көздерінің базасында суармалы учаскені құрған кезде (шағын дебетімен құдықтар немесе ұңғымалар, кішігірім өзендер және тағы басқалар);

4) суармалы учаскенің қиылысқан беттері және дұрыс емес контур кезінде.

226. Жаңбыр жаудыратын машиналар, шлейфтер, жолақтық шлангалық жаңбыр жаудырғыштар жаңбыр жаудыратын техникаға, орта және алыс ағысты жаңбыр жаудыратын аппараттарға (стационарлық жүйелерде) техникалық шарттармен регламенттелген жердің еңістері кезінде пайдаланады - еңістері 0,2-ден артық емес кезінде.

Жаңбыр жаудыратын техника жер бедерінің келесі түрлері кезінде қолданылады:

1) ашық суаратын желіден су тоғанымен кең ұстағышы бар көп тегеурінді жаңбыр жаудыратын машиналар - тынық және сәл мүшеленген кезінде;

2) айналмалы және позициялық жүрісті жаңбыр жаудыратын машиналар, орта және алыс ағысты жаңбыр жаудыратын аппараттар (стационарлық жүйелерде) - тынық, сәл мүшеленген, қиылысқан, адыр- бұдырлы кезінде;

3) позициялық жүрісті қарсы орын ауысумен және жабық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машиналар, жолақтық шлангалық жаңбыр жаудырғыштар - тынық, сәл мүшеленген кезінде;

4) қарсы орын ауысумен және ашық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машиналар - тынық кезінде.

227. Суармалы ауданның конфигурациясы тік бұрышты болуы және келесі талаптарға сәйкес келуі тиіс:

1) айнамалы жүрісті жаңбыр жаудыратын машиналар үшін егіс айналымы далаларының жақтарының өлшемдері су келтіретін құбырдың ұзындығына еселі және 1:1 немесе 1:2 қатынасы болуы тиіс;

2) қарсы орын ауысумен, қозғалыста жұмыс істейтін, ашық суаратын желіден су тоғанымен, позициялық жүрісті қарсы орын ауысумен және жабық және ашық суаратын желіден су тоғанымен және шлейфтерден жаңбыр жаудыратын машиналар үшін – даланың бір жағы жасанды жаңбырмен қамту еніне еселі болады.

Жабық немесе ашық суаратын желіден су тоғанымен позициялық әсері бар алыс ағысты жаңбыр жаудыратын машиналар, жолақтық шлангалық жаңбыр жаудырғыштар, орта және алыс ағысты жаңбыр жаудыратын аппараттар (стационарлық жүйелерде) және позициялық жүрісті жаңбыр жаудыратын қондырғылар кез келген конфигурациялы суармалы аудандарда қолданылады.

228. Айналмалы жүрісті, кең қапсырмалы көп тегеурінді машиналар қарсы орын ауысумен жаңбыр жаудыратын машиналар, жабық суаратын желіден су тоғанымен позициялық жүрісті машиналар 2,5 м-ден артық емес суаратын кезеңде жерүсті бөлігінің биіктігімен дақылдар үшін пайдаланылады.

Қарсы орын ауысумен жаңбыр жаудыратын машиналарды және ашық суаратын желіден су тоғандарын биіктігі 1,6 м-ден артық емес дақылдар үшін пайдаланады.

Позициялық жүрісті жабық суаратын желіден су тоғанымен, алыс ағысты жаңбыр жаудыратын машиналарды, шлейфтерді, орта және алыс ағысты жаңбыр жаудыратын аппараттар (стационарлық жүйелерде) және позициялық жүрісті жаңбыр жаудыратын қондырғылар биіктігі 5 м-ге дейінгі дақылдар үшін пайдаланылады.

229. Айналмалы жүрісті жаңбыр жаудыратын машиналарға су құюмен суаратын жүйелерді жеткіліксіз ылғалдану аймағында, әдетте, 15-тен кем емес санымен және бір позицияда жұмыс кезінде қолданады.

Қарсы орын ауысумен жаңбыр жаудыратын машиналар және позициялық жүрісті ашық суландырғыштардан су жинаумен алыс ағысты машиналар үшін жер арнасына суландырғыштар түбінің еңісі 0,007-ден артық емес болады.

Алыс ағысты машиналар жеңіл жүзетін топырақтарда қолданылмайды.

230. Жаңбыр жаудыратын техника бір айдайтын сорап станциясы қызмет көрсететін ауданда топтық жұмыс кезінде қолданылады.

Қарсы орын ауысумен, қозғалыста жұмыс істейтін, ашық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын кең қапсырмалы көп тегеурінді машиналар 900-1600 га ауданда топтық жұмыс кезінде қолданылады, қарсы орын ауысумен, қозғалыста жұмыс істейтін ашық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машиналар – 300-700 га ауданда.

Алыс ағысты жаңбыр жаудыратын машиналарды, шлангалық жаңбыр жаудырғыштарды, қарсы орын ауысумен және ашық суаратын желіден су тоғанымен машиналарды ауданы жаңбыр жаудыратын машинаға маусымдық жүктемеден кем емес болатын жекелеген ұсақ контурлық учаскелерді суару үшін пайдалануға болады.

231. Кең қапсырмалы көп тіреулі қарсы орын ауысумен, позициялық жүрісті қарсы орын ауысумен және жабық суаратын желіден су тоғанымен жаңбыр жаудыратын машиналар үшін, позициялық жүрісті алыс ағысты жаңбыр жаудыратын машиналар үшін маусымдық жүктеме техникалық сипаттамалардың деректері бойынша белгіленеді.

Жаңбыр жаудыратын машиналарды қолданған кезде егіс айналымының даласы жаңбыр жаудыратын машинамен қызмет көрсетілетін ауданға тең немесе оған еселі болады.

232. Тамшылық суару жүйелері жоғары рентабельді көпжылдық көшеттерді (бақтар, жүзімдіктер, жеміс жерлері) өңдеу кезінде және шектеулі су ресурстары жағдайларында пайдаланылады.

233. Тамшылық суару жүйелері орналастырылады:

1) тұщы жерасты суларының тереңдікті деңгейі кезінде тұзданбаған топырақтарда 2 м-ден кем емес, минералданған топырақтарда – 4 м-ден кем емес;

2) күрделі жер бедерімен және 0,05-тен артық еңістерімен тау алды учаскелерде;

3) жазық учаскелерде жеңіл топырақтармен (құмды, тасты).

234. Тамшылық суару үшін қолданылатын жерасты және үстіңгі сулардың сапасы қолданылатын жабдықтың техникалық сипаттамалары мен суаратын суға жалпы талаптарға сәйкес келеді. Тамшылық суару жүйелерінің құрамында суды тазарту және суаратын сумен тыңайтқыштарды енгізу торабы қарастырылады.

235. Суаратын суда өлшенген заттар мен гидробионттардың мүмкін мөлшері қолданылатын тамшылықтардың типіне байланысты анықталады.

236. Тамшылық суару жүйелері суаратын құбырларды жерүсті немесе жерасты етіп орналастырып, стационарлық етіп жобаланады.

237. Тамшылық суару жүйелеріне су беруді оны автоматтандыру қажеттілігін, тарату желісі мен модульдік учаскелерінің орналасуы ескерумен қарастырылады. Модульдік учаскелердің өлшемдері суарылатын аумақты ұйымдастыру бойынша жұмыстардың схемасымен байластырып белгіленеді (құрылыстардың, кенттердің орналасуы, культуртехникалық жұмыстарды жүргізу және басқалар).

238. Жоғары тәртіпте тарату құбыржолдары үшін болат құбырларды қолдануға жол берілмейді.

Болат қосылыс арматураның ішкі және сыртқы коррозияға қарсы қорғауы болады.

Төмен қатарлы тарату құбырлары пластмасса құбырлардан орындалады.

Тарату құбырларының ұзындығы бақшалар үшін 300 м-ден аспайтын, ал жүзімдіктер үшін 500 м болып қабылданады.

239. Суаратын құбырлар қолданыстағы бақтар мен жүзімдіктерде жерасты орналасу кезінде 70 см-ден артық емес биіктікте көшеттердің қатарларының бойымен орналасады.

Жаңадан құрылатын бақтар мен жүзімдіктерде жерасты орналасқан суаратын құбырлар 50 см-ден кем емес тереңдікте салынуы тиіс.

Суаратын құбырлар пластмасса құбырлардан жасалуы тиіс.

Суаратын құбырларды таратушыға қосуды бір немесе екі жақты етіп қарастырған жөн.

240. Тамызғыштар шығынының өлшемі сағатына 2-40 литр (бұдан әрі – л/сағ) үздіксіз және порциялық әсерімен қолданылады.

Суаратын құбырда тамызғыштар арасындағы қашықтықты топырақтың тамыр мекендейтін қабатының сіңіруші қабілетіне сәйкес есептеумен және өсімдіктердің су тұтынуымен анықтаған жөн. Тамызғыштар өсімдік штамбынан 20 см-ден кем емес қашықтықта орналасуы тиіс.

241. Суды тазарту әдістерін, су тазарту құрылыстары мен құрылғылардың құрамы мен есептік параметрлерін суару көзіндегі судың сапасына, қолданылатын автоматика құрылғылары тамызғыштарының талаптарына байланысты таңдауға жатады.

242. Құбырларды профилактикалық шаюларды жүргізу қарастырылады.

243. Негізгі суда 20 мг/л артық гидробионттар болған кезде реттеуші немесе су өткізуші құрылыстарда (бассейндер, аванкамералар, құбырлар) суды купоростауды қарастыру қажет.

244. Синхронды импульстық жаңбыр жаудыру жүйелерін қабылдаған жөн:

1) үстіңгі ағынды құрусыз көпжылдық көшеттерді, жемдік дақылдарды суару үшін;

2) мүшеленген жер бедері мен еңістің беттері 0,05-тен 0,3-ке дейін;

3) кез келген су өткізушілікті тұзданбаған топырақтарда, соның ішінде аз қуаттылықты топырақтарда.

245. Импульстық жаңбыр жаудыру жүйелерінің суару желісі құбырларды жерасты төсеумен стационарлы етіп орындалады.

246. Импульстық жаңбыр жаудыру жүйелерін суару учаскелерін олардың арасында 25 м-ден артық емес биіктік өткелдерімен жекелеген аймақтарға (қабаттар) бөлумен ауданы 10 га модульдік учаскелерден жобаланады.

Суарылатын учаскеде 25 м-ден артық биіктіктердің өткелі кезінде әрбір қабатта командалық сигналдардың күшейткіштерін белгілеген жөн.

Импульстық жаңбыр жаудыру жүйесін қолданыстағы жабық тегеурінді суаратын желіде қолданған жағдайда жаңбыр жаудырғыштармен командалық сигналдардың генераторлары қолданылады.

247. Синхронды импульстық жаңбыр жаудыру жүйенің суаратын желісінің құбырлары командалық сигналдардың геренаторына құбырлар бойынша суды беру көлденеңінен немесе бедермен төменнен жоғары жүзеге асырылатындай етіп орналастырылады. Суды жоғарыдан төмен 10 м-ден артық емес бедермен беруге болады. Суаратын құбырлар жердің көкжиектеріне басым түрде қатар орналастырылады. Суаратын құбырлардың ұзындығы 250 м-ден артық емес болуы тиіс, суаратын құбырдағы жаңбыр жаудырғыштардың саны – 6-дан артық емес.

248. Жүргізетін суаратын желі үшін құбырлардың материалын экономикалық және пайдаланушылық тиімділік салыстырмалы есептеудің негізінде таңдалады.

249. Суаратын құбырлар мен импульстық жаңбыр жаудырғыштардың арасындағы қашықтықтарды суаратын құбырда қолданылатын жабдықтың техникалық сипаттамаларына сәйкес белгіленеді.

250. Бекітпе - реттеуші және өлшейтін аппаратура, генераторлар мен командалық сигнал күшейткіштері құдықтарда орнатылады.

251. Синхронды импульстық жаңбыр жаудыру жүйелері үшін суаратын сумен бірге ерігіш тыңайтқыштарды енгізу үшін жабдық пайдаланылады.

252. Топырақтың тамыр мекендейтін қабатын жерасты ылғалдандырғыштардан тамшылық жолмен ылғалдандыруға мүмкіндік беретін топырақішілік суару жүйелері жоғары рентабельді ауыл шаруашылық дақылдарына су құю үшін, судың қатты тапшылығы кезінде, далалық, шөл және шөлейттік аймақтарда, сондай-ақ дайындалған қалалық ағын сулар мен малдар ішетін ағындарды суару үшін пайдаланған кезде елді жерлер мен мал бағу кешендерінің жанында қолданылады.

253. Топырақішілік суару жүйелері келесі талаптарды сақтаумен пайдаланылады:

1) учаскенің бедері 0,01-ден артық емес еңістері болуы тиіс;

2) топырақтар тамшылық көтеру жылдамдығы 0,5 мм/мин кем емес жеңіл, орта және ауыр механикалық құрамы бар, тұздалмаған болуы тиіс.

254. Желіні шаю мен босатуға арналған жіберетін құбырлар жату тереңдігі кем дегенде 0,5 м асбестцемент немесе пластмасса құбырлардан жобаланады. Жіберетін құбырларды тексеретін және босататын құдықтармен жабдықтау қажет.

255. Ылғалдандырғыштың есептік шығындары арнайы зерттеулердің деректері бойынша немесе бірдей аймақта қолданылатын ұсыныстар бойынша анықталатын белгіленген сіңіру шамасымен байланыстырылады.

256. Құбырлы суландырғыштар суландырғыштың ұзындығымен суды біркелкі беруге есептеледі. Суландырғыш ұзындығымен тегеуріндердің пьезометриялық желісіне қатар еңіспен топыраққа салынады.

257. Позициялық жүрісті жаңбыр жаудыратын қондырғылар (бұдан әрі - қондырғы) құмды, құмдақты және орташа балшықты топырақтарда техникалық, жемдік, көкөніс және бақшалық дақылдарға, картопқа су құю үшін қолданылады.

258. Қондырғы сериялы шығарылатын, жеңіл тасымалданатын полимерлі материалдардан дайындалады.

259. Қондырғы тез жиналатын-құрастырылатын қасиеттерге ие болады.

260. Қондырғы гидранттардан су жинауға арналған су жинайтын құрылғымен және (немесе) ашық тоғандардан, өзендерден, шахталық құдықтар мен ұңғымалардан су жинаумен жылжымалы сорап станцияларымен жиынтықталады.

261. Қондырғының жұмыс органы, орта ағысты жаңбыр жаудырғыштар полимер материалдарынан немесе тот баспайтын металлдардан дайындалады, бұл экономикалық есептеулер бойынша қабылданады.

262. Қондырғының құрамына кіретін тез жиналатын қондырғылар да жинақтаушы резервуарларды, тоғандарды толтыру, мал бағатын жайларды уақытша схема бойынша сумен жабдықтау үшін және басқа да шаруашылық қажеттіліктер үшін қолданылады.

263. Қондырғының құрылымдық ерекшеліктері тәулік ішінде суаратын ағынды максималды пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс (үздіксіз суаруды қамтамасыз ету).

264. Жайылма суару жүйелері, тұрақты суару үшін жергілікті үстіңгі ағысты пайдалану табиғат жағдайлары бойынша техникалық мүмкін немесе экономикалық мақсатқа лайықты емес болған кезде, тұрақсыз ылғалдандыру аудандарында жобаланады. Жайылма суаруды жемдік (көпжылдық және біржылдық шөптер, жүгері және силосқа күнбағыс, жемдік қызылша), дәнді және дәнді-бұршақты дақылдарды егуге далалық учаскелерді, өзен алқаптарын, өзен жайылымдарын, жабық қазаншұңқыларды, табиғи шабындыққа баурайларды пайдаланған кезде, тұзды және сәл тұзды топырақтарда жақсы шымдалған бетімен, 0,006-ға дейін жер еңісі қарастырылады.

265. Жайылымдарды жобалаған кезде ағынның есептік қамтамасыз етілгендігі техникалық- экономикалық есептеулердің негізінде қабылданады.

266. Жайылымдық жайылма суару жүйелерін өзен алаптарында немесе алқаптың кең тегістелген учаскелерінде қабылданады. Жайылымдық жайылмалар өзеннің тасқын суларымен толтырылады. Жайылмалардың техникалық схемасын өзеннің максималды тасқын шығындарын өткізу жағдайларына байланысты таңдау қажет: суарылатын алап аумағы арқылы, жекелеген трактілер бойынша немесе жайылымдарды айналып өтіп. Оңтайлы нұсқаны таңдау техникалық - экономикалық есеппен негізделеді.

267. Терең сулы жайылмаларды жайылымдарда және бірінші терассаның жайылым асты учаскелерінде жобалау қажет. Орта және ұсақ су басу жайылмалары жайылым жерлердің төмендерінде орналастырылады.

Баурайларда ұсақ сулы жайылмаларды жердің еңісі 0,002-ден артық емес топырақ шарттары бойынша жайылмалық суаруға жарамды тегістелген учаскелерде орналастыру қажет.

268. Жер бетінің еңісі 0,001-ден кем болған кезде бір қабатты жайылмаларды қарастыру, 0,001-ден артық еңістер кезінде көп қабатты жайылмаларды салу қажет.

Қабаттардың саны, олардың өлшемдері мен конфигурациясы көктемгі ағысты ұтымды пайдалану, жұмыстардың ең аз көлемі шартынан анықталады. Бұнымен қоса жайылмаларды біркелкі ылғалдандыру және ауыл шаруашылық жұмыстарды жүргізудің қалыпты жағдайлары қамтамасыз етіледі.

269. Көп қабатты жайылмаларды жобалау кезінде жоғарғы қабатты жайылмаларды барлық төмен жатқан қабаттарға суды беруді қамтамасыз ету үшін терең сулы таратушы етіп қарастыруға жол беріледі.

270. Жайылмалардың бөгеттері тұрақты болуы және механикаландырылған ауыл шаруашылық жұмыстарына кедергі жасамауы тиіс. Бөгеттердің бөктерлерін салу коэффициенті 5-6 болуы тиіс, бөгеттердің құрылыстық биіктігі – 1 м-ден артық емес, бөгеттердің қырының жайылмадағы судың максималды деңгейінен асып кетуі- 0,3 м-ден кем емес. Бөгеттердің енін үстінен 0,5-1,5 м қабылданады.

271. Бір қабаттан екінші қабатқа суды жіберу жайылмалардың неғұрлым төмен жерлерінде орналасқан құлақтар арқылы немесе жерлік таратушы және бағыттаушы бөгеттер жүйесін салу арқылы құрылатын су айналымдары бойынша жүргізіледі. Бөгеттердің ұштарын жайылмадағы судың есептік деңгейіне сәйкес келетін жердің белгісіне дейін жүргізу қажет.

272. Жайылмалы суару ауданы оның су жинағышының ағынымен жеткілікті қамтамасыз етілмеген кезде ағындарды су жинағыш аудандардан бағыттайтын су жинағыш белдіктерді салуды, сондай-ақ суаратын және суландыратын арналардан жайылмаларды сіңіруді қарастыру қажет.

273. Су басу тереңдігі мен ұзақтылығын, соның ішінде су жинайтын- жіберетін арналардың желісінің көмегімен жекелеген төмендеулерде қарастыру қажет.

Арналардың су жинайтын- жіберетін желісі жоспарда төмендетілген жерлерден өтуі және минималды ұзақтығы болуы тиіс.

274. Төмендеген учаскелерден су бұруға арналған жайылмалардың ішінде су жинайтын арналардың көлденең қималарының өлшемдерін есепсіз қабылдауға жол беріледі: түбі бойынша енін - 1 м, баурайларды төсеу коэффициенті - 4, тереңдігі - 0,5 м. Арналардың жиегінің арнадағы судың есептік деңгейінен асуы кем дегенде 0,2 м болуы тиіс.

Су жинайтын- жіберетін арналардың есептік шығыны ылғал зарядтан кейін түсіруге жататын судың көлеміне және жайылмадағы судың мүмкін ұзақтылығына байланысты белгіленеді.

275. Суландыруға дайындалған мал шаруашылық суағарларын кәделеуге арналған суландыру жүйелері жылдың жылы мезгілінде су құю үшін суағарлардың бүкіл жылдық көлемін қабылдау шартынан жобаланады. Жыл бойы суландыруды топырақтардың маусымдық қатуы болмайтын жағдайларда қарастыруға болады.

276. Суландыруға суағарларды пайдалану үшін оларды алдын ала дайындау қажет, ол оларды дегельминтизациялауды және карантиндеуді қамтамасыз етуі тиіс, ылғалдылық - 98 %-дан кем емес, суағарлардағы қатты фракциялардың мөлшері – 10 мм-ден артық емес. Гидравликалық жетегімен жаңбыр жаудыратын машиналармен су құю кезінде суағарлардың ылғалдылығы - 99 %-дан кем емес болуы тиіс, қатты фракциялардың мөлшері – 2,5 мм-ден артық емес.

277. Суағарларды пайдалану үшін суаратын жүйенің минималды қажетті ауданын егінмен құнарлы заттарды шығаруды және топырақтағы олардың бастапқы мөлшерін ескерумен биогенді элементтердің (азот, фосфор, калий) суағарларымен шығарылатын жылдық мөлшері бойынша есептеу қажет.

278. Ағынды суларды пайдалану арқылы суару жүйелерін орналастыру кезінде мемлекеттік қадағалау органдарының талаптарына сәйкес су қорғау және санитариялық-қорғанышы аймақтарын қарастыру қажет.

279. Суландыру тәсілдері мен суағарларға су құю техникасын негіздеу кезінде бедерлік және топырақтық жағдайларға байланысты су құюмен суландыру жүйелеріне қойылатын талаптарды басшылыққа алу, сондай-ақ суағарлардың химиялық және фракциялық құрамдарын (вегетациялық немесе жыл бойғы су құюлар), өсірілетін ауыл шаруашылық дақылдарының құрамын ескеру қажет.

280. Суландыруға суағарларды пайдаланған кезде жеткілікті және артық ылғалдану аймағында топырақтың жыртылатын құнарлы қабаттарының коэффициенті 0,3 м/тәул артық болады, оның азырақ мәні кезінде терең қопсыту жүргізіледі.

281. Суағарлармен суару кезінде суаратын нормаларды есептеуді есептік қамтамасыз етілгендік жылына ауыл шаруашылық дақылдары үшін ылғал тапшылығы бойынша орындалады. Бұнымен қоса топыраққа енгізілетін және жоспарланатын егінмен шығарылатын құнарлы заттардың балансы бойынша дайындалған ағыстарды енгізудің жылдық нормасы анықталуы тиіс.

282. Ағыстарды пайдаланған кезде суаратын суда жалпы азоттың концентрациясы арнайы зерттеулердің деректерін қолданумен жақсартылатын дақылдардың құрамына және климаттық жағдайларына байланысты белгіленеді.

283. Суағарлармен суаруға арналған суаратын желі жабық тұйық болады. Жабық желі үшін асбестцемент, шойын, темір бетон, пластмасса құбырлар пайдаланылады.

Суаратын желінің құрылымы суағарларды пайдаланумен әрбір су құюдан кейін желіде құбырларды, арматураны, жаңбыр жаудыратын техниканы сумен шаю қамтамасыз етіледі.

284. Дайындалған ағын суларды пайдаланатын суландыру жүйелерін суландыру мен жерлерді тыңайту үшін, сондай-ақ табиғи биологиялық жағдайларда ағын суларды жете тазарту үшін пайдаланады.

285. Суландыру үшін дайындалған шаруашылық - тұрмыстық, өндірістік және аралас ағын суларды пайдаланған жөн.

Суландыру үшін ағынды сулардың жарамдылығы жобаланып отырған объектінің топырақ жағдайын ескере отырып, химиялық және физикалық көрсеткіштер бойынша анықталады және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік органмен келісіледі.

286. Суландыратын ағын суларды пайдаланатын жүйелер жобаланады:

1) ағын суларды жинақтағыш- тоғандарға жыл бойы қабылдаумен және кейіннен оларды тек вегетациялық кезеңде пайдаланумен;

2) жыл бойы қабылдаумен және жыл бойы су құюмен;

3) суландыру үшін ағын суларды ішінара, соның ішінде маусымдық қабылдаумен және пайдаланумен.

Суаратын жүйелердің құрамында, осы құрылыс нормаларының 23-т. көрсетілген құрылыстардан басқа, қажет болса жинақтағыш- тоғандарды, реттеуші сыйымдылықтарды, қоршаған табиғи ортаның күйін бақылау құралдары қарастырылады.

Суаратын жүйенің құрылымы нұсқасы ағын суларды пайдалану технологиясына байланысты техникалық- экономикалық есептеулермен негізделеді.

287. Ағынды суларды пайдалану арқылы суару жүйелерін орналастыру кезінде санитариялық-эпидемиологиялық және ветеринарлық талаптарды сақтау қажет.

Суаратын жүйенің, тұрғын және өндірістік ғимараттардың шекараларының, автомобиль және темір жолдардың арасында санитариялық қорғаныш және су қорғаныш аймақтары қарастырылады.

288. Есептік суаратын норманы есептік қамтамасыз етілгендік жылының ауыл шаруашылық дақылдары үшін ылғал тапшылығына, сондай-ақ егінмен биогенді заттардың шығарылу және енгізілу балансын ескерумен ағын сулардың химиялық құрамына байланысты анықтау қажет.

289. Суландыру тәсілдері мен ағын сулармен суару техникасын негіздеген кезде сумен суарылатын суландыру жүйелеріне қойылатын талаптарды басшылыққа алады.

290. Ағын сулармен суарылатын жерлерде жемдік (жетекші дақыл – көпжылдық шөптер), мал жемі, техникалық дақылдарды егуді қарастырған жөн.

6-тарау. Энергия тұтынуды үнемдеу және табиғи ресурстарды үнемді пайдалану бойынша талаптар

1-параграф. Суаратын жүйелерді жобалау кезінде энергия тұтынуды үнемдеу

291. Суаратын жүйелерді және құрылыстарды жобалау кезінде энергия ресурстарын үнемдеу келесі шаралар мен талаптарды енгізу арқылы жүзеге асырылады:

1) су жинағыш көзінен ауыл шаруашылық дақылдарына су құюларға дейін су жинаудан суағарлардың өздігінен ағатын жүйелерін ендіру (арналар және жабық құбырлар);

2) суаратын судың көлемінен 10 % артық емес сомада ашық арналардан (магистралды, шаруашылық аралық, шаруашылық, таратушы) және суландырғыштардан сүзушілік жоғалтуларды қысқарту. Барлық деңгейлі арналардан сүзуге технологиялық жоғалтулардың және жаңбыр бұлтынан буланудың сомасы (жаңбыр жаудырумен суарулар кезінде) суаратын нетто судың көлемінен 15 % - дан аспауы тиіс;

3) суарылатын учаске бойынша суаратын суды неғұрлым біркелкі таратуды қамтамасыз ететін суарудың оңтайлы тәсілін қабылдаумен;

4) жергілікті суландырылған учаскені жобалау (көлден тартылған су тоғанымен, шахталық құдықтар, үңғымалар және басқалар) және суландыру аумағы 5-10 га дейінгі ашық суландырғыштардан ( ДДН және ДДА) жаңбарлатқыш машиналары бар ескі суландыру учаскелерін қайта жаңғырту кезінде суды көтеру үшін (жаңбырлату арқылы суару кезінде) энергиямен жабдықтаудың баламалы көздерін (желді су көтеру қондырғыларын және күн энергиясын пайдалану арқылы генераторлық қондырғыларды) пайдалану;

5) полимерлі материалдардан тасымалды элементтермен позициялық су құятын жаңбыр жаудыратын қондырғыларды кеңінен енгізу.

2-параграф. Табиғи ресурстарды үнемді пайдалану

292. Ауыл шаруашылық өндірісі үшін жаңартылмалы және таусылмайтын табиғи ресурстардың бір бөлігі қолданылады:

Жаңартылмалы ресурстарға: агроклиматтық, жер - топырақтық, өсімдік, жемдік база, жайылымдарды суару, суландыру және елді мекендерді сумен жабдықтауға арналған су ресурстары жатады;

Таусылмайтын ресурстарға жатады: ауа, күн энергиясы, жел күші, жерішілік жылу, көтерілулер мен қайтулардың энергиясы. Оларды пайдалану қорлардың таусылуына әкелмейтіндіктен олар таусылмайтын деп саналады.

293. Жаңадан салынатын суаратын жүйелерді жобалау және істеп тұрғандарын қайта құру кезінде жаңартылмалы ресурстарды пайдалануды оңтайландыру үшін қажет:

1) техникалық- экономикалық есептеу жүргізу және бірдей климаттық аймақта жүргізілген дүниежүзілік қоғамдастықтың ғылыми - зерттеу жұмыстарының деректерін ескерумен суландыру тиімділігін негіздеу;

2) суландыру жағдайларында максималды егінді қамтамасыз ететін дақылдың неғұрлым жоғары өнімді түрлерін іріктеп алу;

3) суаратын жүйеде қолданылатын жерлердің құнарлылығын сақтау мен арттыруды қамтамасыз ететін дақылдардың оңтайлы егіс айналымын қабылдау;

4) ескі суландыратын суаратын жүйелерді қайта құру кезінде ғылыми- зерттеу жұмыстарының соңғы деректерінің және өндірістік тәжірибелердің негізінде әрбір дақылды суарудың оңтайлы тәртібін қайта қарау қажет;

5) табиғи ресурстарды пайдаланудың максималды көрсеткіштеріне, соның ішінде өнімдер шығару кезінде су ресурстарының бірліктерін пайдаланудың максималды деңгейіне, тұтастай суарылатын жерлердің 1 га орташаланған ауданымен жоспарланатын (нақты) таза кірістің 1 га орташаланған ауданның суаратын суды суландыру көзінен алынған көлемнің үлесіне қатынасымен есептелетін жүйе бойынша максималды деңгейіне қол жеткізу қажет.

294. Осы құрылыс нормаларының 291-т. 2) тармақшасы бойынша су ресурстарының шығынын қысқарту.

295. Осы құрылыс нормаларының 291-т. 4) тармақшасында қарастырылған сарқылмайтын ресурстардың пайдаланылуын оңтайландыру.

296. Пайдалану мерзімі 25-30 жылдан асқан ескі суландыратын суару жүйелерін жобалау және қайта жаңғырту кезінде суландырғыш суларын үнемдеу және суарудың ылғалды – энергияны үнемдеу технологияларын оңтайландыру үшін ауыл шаруашылық дақылдарын суландырудың экономикалық мақсатқа лайықты тәртібін белгілеу мақсатында топырақтың физикалық-механикалық қасиеттерінің көрсеткіш жағдайларын ғылыми немесе жобалық ұйымдармен міндетті түрде нақтыланады.

7-тарау. Қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету талаптары

1-параграф. Жалпы талаптар

297. Мелиоративтік жүйелер мен құрылыстарды жобалау кезінде келесі талаптарды сақтау қажет:

1) мелиоративтік жүйелер мен құрылыстарды игерілетін ауданның табиғи объектілерінің экологиялық маңыздылығын ескеріп орналастыру;

2) шашылған және кептіру суларын қайта пайдалану;

3) арнайы инженерлік құрылыстар немесе құрылғылар құру және ауыл шаруашылық өндірісінің технологияларын ескерумен қажетті шараларды жүргізу (су тазарту, эрозияға қарсы, орман қорғайтын, балық қорғайтын, балық өткізетін, жануарлар үшін арналар арқылы өтулер және бетімен өтетін құбырлар);

298. Мелиоративтік жүйенің, құрылыс алаңдарының, трассалардың, су жинағыш, су жіберетін құрылыстардың орналасу жерлерінің шекаралары мыналарды ескерумен белгіленеді:

1) қоршаған табиғи ортаны қорғаудың аумақтық кешенді сұлбаларын, шағын өзендердің суларын қорғау сұлбаларын;

2) істеп тұрған қорықтардың, флора мен фаунаның ерекше қорғалатын түрлері мекендейтін аумақтардың (акваторийлар) шекараларын, табиғат ескерткіштері мен оларды қорғау мәртебелерін;

3) сирек, жойылып бара жатқан флора мен фаунаның ерекше қорғалатын түрлерінің мекендеу және миграция жерлері бойынша деректер және оларды қорғау мәртебесін;

4) флора мен фаунаның кәсіптік және шаруашылық бағалы түрлерінің мекендеу, жаппай шоғырлану (көбею, серуендеу, қыстау жерлері), миграциялану жерлері бойынша деректерді.

299. Қорғауға жататын табиғи объектілер (су, топырақ, ауа, флора, фауна) келесілердің негізінде анықталады:

1) мелиоративтік жүйенің орналасу жерлері мен топырақ суларының төмендеу, көтерілу аймақтарының шегінде жанасатын аумақтардың зоогеографиялық, аң аулау шаруашылық, геоботаникалық, топырақтық, орман шаруашылық, гидрогеологиялық сипаттамалары;

2) су көзі, су қабылдағыш акваториясының ихтиологиялық, балық шаруашылық, гидрологиялық, гидробиологиялық, гидрохимиялық сипаттамалары (су жинағыш, су жіберетін құрылыстың қақпағынан 2000 м жоғары және 2000 м төмен аймақ мөлшерінде);

3) мелиоративтік жүйенің және құрылыстардың әсер ету аймағында орналасқан флора мен фаунаның ерекше қорғалатын түрлері, табиғат ескерткіштері, қорықтар туралы деректер.

300. Табиғатты қорғау шараларының, құрылыстардың құрамы мен типін мелиоративтік жүйе мен құрылыстардың жұмыс түріне, тәртібіне, параметрлеріне байластырып табиғи объектілердің заманауи және болжанылатын күйін (физикалық, химиялық, биологиялық көрсеткіштер бойынша) сипаттайтын деректердің негізінде белгіленеді.

301. Құрылыстардың немесе орналастырудың құрылымын, тип мөлшерін, жұмыс тәртібін флора мен фаунаның биологиялық еркшеліктерін ескерумен таңдалады.

2-параграф. Балық қорғайтын шаралар мен құрылғылар

302. Балық шаруашылығы су айдындарында су алуды жобалау кезінде жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшелерінің келісімі бойынша балықты су жинау құрылыстарына түсуден сақтау үшін арнайы құрылғылар орнатуды қарастыру қажет.

303. Балық қорғайтын, балық өткізетін құрылыс сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес жобаланады.

304. Балық шаруашылығы су айдындарында мелиорациялық объектілерді орналастыру, жобалау, салу және жаңаларын пайдалануға беру, қолданыстағы мелиорациялық объектілерді қайта жаңарту және кеңейту кезінде жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшелерінің келісімі бойынша жобалар мен сметаларда қарастыру, сондай - ақ балық ресурстарын және басқа да су жануарларын сақтау жөніндегі іс - шараларды, ал бөгеттерді салу кезінде - су қоймаларын балық шаруашылығына толық пайдалану жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру қажет.

305. Суаратын жүйелерді жобалаған, салған және қолданыстағы қайта құрған және кеңейткен кезде жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерінің келісуін қарастыру қажет.

3-параграф. Қорғайтын орман көшеттері

306. Мелиоративтік жүйелерде қорғайтын орман көшеттері қарастырылады.

307. Табиғат жағдайларына байланысты табиғатта келесі мақсаттағы қорғайтын орман көшеттері (орман алқаптары) бар:

1) дала қорғайтын;

2) су қорғайтын;

3) топырақ қорғайтын;

4) көгалдандыру.

308. Дала қорғайтын орман алқаптарын құруға қарастырылатын аудан суландыру ауданының 4%-нан артық емес. Магистралды және тарату арналарының бойымен орман алқаптарының ауданын тазарту мен жөндеу үшін арналарға еркін қол жеткізуді жасауды ескерумен орман алқабының ені мен арналардың ұзындығына байланысты белгілеу қажет. Орман алқабының ұзындығын арнаның ұзындығының 60%-нан кем емес деп алу қажет.

Орман алқаптарының қалған топтары үшін ауданды (жолдардың бойы, тоғандардың айналасы, кенттердің, сорап станцияларының маңы, ауыл шаруашылығында пайдаланылмаған жерлерде және тағы басқа) объектінің нақты жағдайларына қарай белгіленеді.

309. Дала қорғайтын орман алқаптары екі өзара перпендикуляр бағыттарда орналасуға жатады:

1) бойлық (негізгі) – бұл жердегі басым желдерге көлденең (шаң дауылдар туғызатын аңызақ, бұрқасын);

2) көлденең (көмекші) – бойлыққа перпендикуляр.

Суарылатын жерлердің аумағын ұйымдастыруды жобалау кезінде егіс айналымдарының далалары мен жекелеген суаратын учаскелер ұзын жағымен басым желдердің бағытына кесе көлденең немесе одан 30°-тан артық емес ауытқуымен орналасуы қарастырылады.

310. 1,5° артық тіктігімен сулы эрозияға ұшыраған баурайларда бойлық топырақ қорғайтын және су қорғайтын орман алқаптарын баурайларға кесе көлденең, аумақты жалпы ұйымдастырумен, агротехникалық және гидротехникалық эрозияға қарсы шаралармен байластырып көлденең орналастыру қажет.

311. Егістік жерді қорғайтын орман алқаптары арасындағы қашықтықты мыналарға байланысты қабылдау қажет:

1) топырақтардың типіне (қарақұм, қызғылт, боз, шөлді, шөлейтті) және эрозияға ұшыраушылық деңгейіне;

2) ағаш жыныстарының Н есептік биіктігіне және желдік тәртіпке 30Н олардың тиімді әсер ету алыстығына;

3) суару тәсілдері мен техникасы. Бұнымен қоса бойлық орман алқаптарының арасындағы қашықтық 800 м-ден аспауы тиіс, көлденең – 2000 м, ал құмды топырақтарда – 1000 м.

312. Бойлық егістік қорғайтын орман алқаптары үш, ал көлденеңді екі қатарлы етіп қарастырылады.

Магистралды арналар мен олардың тармақтарын қорғау үшін су қорғайтын орман көшеттері арнаның бір жағынан үш қатарлы етіп және әрбір жағынан екі қатарлы етіп жобаланады.

Ашық коллекторлардың бір жағының бойымен үш қатардан орман алқаптары қарастырылады.

Ірі магистралды арналар мен коллекторлардың бойымен орман алқаптары бір немесе екі жағынан 4-5 қатардан отырғызылады.

313. Суарылатын жерлерден немесе олардың шекарасымен арналарды жобалау кезінде орман алқаптарын дала жақтан бұталардың шетімен құру қажет.

314. Көшеттердің шеткі қатарын арналардың бойымен бөгеттің етегінен немесе шұңқырдың бөктерінен кем дегенде 3 м қашықтықта орналастыру қажет. Бөгеттің биіктігі 3 м-ден артық болған кезде бұл қашықтық 4-5 м-ге дейін артады.

Орман көшеттерінің қатары науалардың шетінен 2,5-3 м қашықтықта, құбырлардан - 2 м қашықтықта қарастырылады.

315. Топырақтың қарқынды эрозиясымен учаскелермен суарылатын жерлердің шекаралары бойынша қорғайтын орман алқаптары көп қатарлы етіп қарастырылады (4-5 қатар).

316. Тоғандар мен су қоймаларының айналасында қорғайтын орман көшеттері бір, екі немесе үш белдіктен жобаланады. Бірінші белдікті (жағалауды күшейтуші) талдың бұталарынан екі және одан артық қатардан есептік тіреу деңгейінің аймағында орналастыру қажет.

Теректер мен ағаш тәрізді талдардан отырғызулардың екінші белдігін есептік және күшейтілген тіреу деңгейлердің белгілері арасында орналастыру қажет.

Үшінші белдік (эрозияға қарсы) ағаштардың құрғақшылыққа төзгіш жыныстарынан күшейтілген деңгейден жоғары қарастырылады.

317. Өзендердің жайылмаларында учаскелердің шекаралары бойынша орналасатын ағаш жыныстарының 2-4 қатарынан (басым түрде теректер) кешенді мақсаттағы қорғайтын орман алқаптарын құру қарастырылады.

318. Көшеттіктердегі, бақтардағы, жүзімдіктердегі цитрусты плантациялардағы қорғайтын орман алқаптары өзара әрекеттесуші орман алқаптарының желісі түрінде орналастырылады: суарылатын аумақтың сыртқы шекаралары бойынша – 2-3 қатардан, суарылатын аумақтың ішінде – 1-2 қатардан.

Бақ ағаштарының немесе басқа көшеттердің бірінші қатары мен орман алқабының арасындағы қашықтық бақта (плантацияда) қабылданған қатараралық енінен кем емес болуы тиіс.

319. Жолдардың бойымен орман алқаптарын кювет шетінен 2,5-3 м қашықтықта орналастыру қажет.

320. Қорғайтын орман көшеттеріне су құю тәсілдері мен техникасы суарылатын ауыл шаруашылық жерлері үшін қарастырылады.

Қосымша суаратын желіні құруға және орман алқаптарына су құю үшін тек суаратын техниканы пайдалануға жол беріледі.

321. Ауыл шаруашылық дақылдарын суару үшін жаңбыр жаудыратын техниканы пайдаланған кезде оны орман алқаптарына су құю үшін пайдалану қажет.

322. Бар орман, бұтақты жолақтар мен көшетті жоюға олардың экологиялық белгіленуін ескерумен техникалық - экономикалық негіздеме бар кезде ғана жол беріледі.

4-параграф. Жануарларды қорғау

323. Желілік құрылыстарда (арналар, құбырлар) жабайы жануарлар үшін арнайы өткелдер қарастырылады. Өткелдердің құрылымы мен санын миграцияланатын жануарлардың түрлік морфометриялық және жүріс- тұрыстық ерекшеліктеріне, түріне байланысты миграция жолдары туралы деректердің негізінде қабылдау қажет.

324. Арналарға түскен тұяқты жануарларды суару мен шығару үшін трасса салынған учаскелердің әрбір 800 м сайын магистралды арналар қарастырылады.

325. Жануарлар көптеп мекендейтін жерлерде химиялық тәсілдермен ағаш - бұта өсімдігін жоюды қарастыруға болмайды.

5-параграф. Эрозияға қарсы құрылыстар

326. Эрозияға қарсы гидротехникалық құрылыстар белгіленуіне байланысты жобаланады:

1) су тоқтататын: белдік-арналар, белдік-терассалар, бөгеттер; жартылай бөгеттер;

2) су бағыттаушы: тау алды арналар; судың концентрацияланған ағындарын таратуға арналған белдіктер мен арналар;

3) су жинайтын (шектесуші) – тез ағыстар, өткелдер.

327. Эрозияға қарсы құрылыстар суармалы жерлердегі басқа шаралармен кешенде жыралы желінің дамуын тоқтату қамтамасыз етіледі, барлық суармалы алапта эрозиялық процестерді азайтуға және кейіннен тоқтату үшін жағдайлар жасалады.

328. Эрозияға қарсы гидротехникалық құрылыстарды жобалауды құрылыстарға жерлерді минималды бұруды, өңдеуге ыңғайлы егіс айналымы жолдарының конфигурациясын сақтауды ескерумен жүргізу қажет. Әр түрлі мақсаттағы құрылысты біріктіруге болады.

329. Суармалы жерлерді қорғайтын эрозияға қарсы құрылыстардың тобы осы құрылыс нормаларының 27-тармаққа сәйкес анықталады. Судың есептік максималды шығындары сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес анықталады.

6-параграф. Суларды қорғау

330. Мелиоративтік жүйелерді жобалау кезінде су және онымен байланысты табиғи ресурстарды қорғау бойынша талаптар мен шаралар су ресурстарын кешенді пайдалану және қорғау схемаларының және бассейн, аймақ мелиорациясын дамыту схемаларының негізінде анықталады.

331. Су қоймалаларының мелиоративтік жүйесінің құрамында су тоғандары немесе қайтарымды су қабылдағыштары ретінде жобалау кезінде суларды қорғау бойынша шаралар сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес анықталады.

332. Мелиоративтік жүйелерде және оларға жанасатын аумақтарда суларды қорғалатын табиғи кешендердің су тәртібінің азаюынан, өзгеруінен, су тәртібін сақтау немесе жақсартудан қорғау бойынша шараларды және су пайдалану шарттарын қарастыру қажет.

333. Суларды ластанудан қорғау үшін орман мелиоративтік шаралармен қорғаныс орман барлаудың ортақ жүйесіне сәйкес келетін су қорғайтын орман аймақтары мен орман алқаптарын құру қарастырылады. Су қорғайтын аймақтарды табиғи өсімдікті сақтаумен және оларға шаруашылық маңызы мен жоғары су қорғаушы әсері бар ағаштар мен бұталарды кіргізумен су қоймаларының, сулы жерлердің жағалауларымен құру қажет.

334. Мелиорациялық жүйенің су объектілерін немесе оның ықпал ету аймағындағы көздерді шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау үшін пайдалану кезінде су көзі мен су құбыры құрылыстарын қорғауға қойылатын талаптар сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес анықталады.

ӘОЖ 624.824:626/627 МСЖ 01.120: 91.040.01

Түйінді сөздер: аэрозольды суару, гидромелиорация, гидромодуль, суару желісінің пайдалы әсер ету коэффициенті, өңделетін жерлер, суару жүйесі, суармалы жерлер.

Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2019 жылғы 11 желтоқсандағы № 208-НҚ бұйрығына 3-қосымша

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫС НОРМАЛАРЫ ҚҰРҒАҚ МИНЕРАЛДЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАР МЕН ӨСІМДІКТЕРДІ ҚОРҒАУДЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚОЙМАЛАРЫ ҚР ҚН 3.02-30-2019

МАЗМҰНЫ

1- тарау.	Қолданылу саласы
2- тарау.	Нормативтік сілтемелер
3- тарау.	Терминдер мен анықтамалар
4- тарау.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары
1-параграф.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары
2-параграф.	Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары
5- тарау.	Құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарының қоймаларының жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар
1-параграф.	Жалпы талаптар
2-параграф.	Көлемдік-жоспарлық және конструктивтік шешімдерге талаптар
6- тарау.	Су құбырлары мен кәріз жүйелеріне талаптар
7- тарау.	Жылыту және желдету жуйелеріне талаптар
8- тарау.	Электротехникалық құрылғыларға талаптар
9- тарау.	Құрылыс конструкцияларын коррозиядан қорғауды жобалауға талаптар
10- тарау.	Қоршаған ортаны қорғау
11- тарау.	Өртке қарсы талаптар

1-тарау. Қолданылу саласы

1. Осы құрылыс нормалары жаңадан салынып жатқан, қайта жаңартылатын және техникалық қайта жарақтандырылатын қойма ғимараттары мен құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын сақтауға арналған үй-жайларды жобалау кезінде қойылатын талаптарды белгілейді:

1) агрохимикаттар, оның ішінде құрғақ минералды тыңайтқыштар және химиялық мелиоранттар (сыйымдылыққа шек қойылмайды);

2) ыдыстағы қатты және сұйық пестицидтер (бұдан әрі – пестицидтер) сыйымдылығы 4000 тоннадан (бұдан әрі – т) артық емес;

3) ауыл шаруашылығына ыдыссыз (бос күйінде) жеткізілетін химиялық азық консерванттары (бұдан әрі – консерванттар);

4) тыңайтқыш және химиялық реагент ретінде қолданылатын сұйық аммиактар.

2. Осы құрылыс нормалары мына қоймалар үшін қолданылмайды:

1) сыйымдылығы 4000 т артық рельстер жанындағы пестицидтер қоймалары,

2) резерв мақсатындағы базалар құрамындағы қоймалар,

3) зауыт қоймалары,

4) қатты әсер ететін улы заттар қоймалары;

5) аммиакты баллондар қоймалары.

2-тарау. Нормативтік сілтемелер

Осы құрылыс нормаларын қолдану үшін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне келесі сілтемелер қажет:

1) "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі Заңы (бұдан әрі – Заң);

2) Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № бұйрығымен бекітілген Электр қондырғыларын орнату қағидалары (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10851 болып тіркелген) (бұдан әрі – ЭҚҚ);

3) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 23 маусымдағы № 439 бұйрығымен бекітілген "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" Техникалық регламенті (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15501 болып тіркелген) (бұдан әрі – "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР);

4) ҚР ҚН 2.02-11-2002* "Ғимараттарды, бөлмелерді және имараттарды автоматты өрттік сигналдаудың жүйелерімен, автоматты өрт сөндіру және өрт туралы адамдарға хабарлау қондырғыларымен жабдықтау нормалары".

Ескертпе – пайдаланған кезде ағымдағы жағдай бойынша жыл сайын жасалатын және ай сайын шығарылатын, ағымдағы жылы жарияланған ақпараттық бюллетеньдерге – журналдар мен стандарттардың ақпараттық көрсеткіштеріне сәйкес келетін "Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласында нормативтік-құқықтық актілердің және нормативтік-техникалық құжаттардың тізбесі", "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың сілтемесі" және "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі мемлекетаралық нормативтік құжаттардың сілтемесі" деген ақпараттық каталогтар бойынша сілтемелік құжаттардың қолданылуын тексерген орынды.

3-тарау. Терминдер мен анықтамалар

3. Осы құрылыс нормаларында тиісті анықтамалары бар келесі терминдер қолданылады:

1) агрохимикаттар - өсімдіктерді қоректендіруге, топырақтың құнарлылығын реттеуге (шымтезек, органикалық тыңайтқыштарды, мелиоранттар қасиеттеріне ие табиғи материалдарды қоспағанда) арналған химиялық немесе биологиялық текті тыңайтқыштар, химиялық мелиоранттар;

2) әкімшілік ғимараттар – мемлекеттік, әкімшілік, қоғамдық құрылымдар мен мекемелердің басқарушы аппаратына жұмыс жасау ортасын құруғ мақсатымен ортақ сәулетпен біріктірілген құрылыстар, соның ішінде кеңселер;

3) қоймалар бөлігі – пестицидтер, агрохимикаттар, консерванттар сақтау қоймаларының тұрақты перегородкалармен бөлініп оқшауланған азғана бөлігі;

4) пестицидтер (улы химикаттар) – зиянды және аса қауіпті зиянды организмдерге қарсы, сондай-ақ жинау алдында кептіру, жапырақтарды жою және өсімдіктердің өсуін реттеу үшін пайдаланылатын химиялық, биологиялық және басқа да заттар;

5) рельс жанындағы қоймалары – темір жол вагондарынан түсірілген жүктерді сақтайтын қоймалар;

6) шығыс қоймалары - автокөліктерден түсірілген жүктерді сақтайтын қоймалар;

7) қоймалар секциясы – бірнеше бөліктерден тұратын қойма бөлігі;

8) силос – биіктігі диаметрінен бір жарым еседен артпайтын, көбінесе цилиндр формалы өздігінен түсірілетін сиымдылықты имараттар, сусымалы материалдарды ұзақ сақтауға және қайта тиеуге арналған;

9) пестицидтер қоймалары – пестицидтерді қабылдауға, сақтауға, жұмыс ерітінділерін дайындауға және олардың жұмыс ерітінділерін технологиялық және автокөлік құралдарына беруге арналған ғимарат пен құрылыс (оның бөлігі);

10) қатты агрохимикаттар – өсімдіктерді дамытуға, топырақтың құнарлығын арттыруға арналған және құрамында минералды қоректі элементтері бар түйіршіктелген, кристалл және ұнтақ(шаң күйде) түрдегі заттар;

11) тыңайтқыштарды араластырғыш қондырғылар - тыңайтқыштардың әр түрін араластыруға арналған қондырғылар (туктер - тыңайтқыштар синонимі);

12) химиялық мелиоранттар – қышқыл, сортаң және тағы да басқа топырақтың физико-химиялық қасиеттерін жақсартуға және құнарлығын артыруға арналған өндірістік немесе қазба заттар;

13) тыңайтқыштар – өсімдіктерді қоректендіру элементтері бар органикалық және минералды заттар.

Осы құрылыс нормаларында қолданылатын басқа ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының электроэнергетика және азаматтық қорғау саласындағы заңнамасына, сондай-ақ Заңның 20 бабының 23-16) тармағына сай бекітілетін сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қолданылады (бұдан әрі – сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер).

4-тарау. Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары

1-параграф. Құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаттары

4. Осы құрылыс нормалар талаптарының мақсаттары тұрғындар мен территорияларды, ғимараттар мен имараттарды, қоршаған табиғи ортаны өте қауіпті және зиянды әсері бар құрғақ минералды тыңайтқыштар мен өсімдіктерді химиялық заттармен қорғаушы мелиоранттардан қорғау үшін оларды ұзақ уақыт сақтайтын қойма имараттары мен бөлмелерді жобалау, кеңейту, техникалық қайта жабдықтау мен жаңарту; қойма бөлмелері мен имараттардың тірек конструкцияларының беріктілігі мен олардың химиялық зиянды әсерлерге төзімділігін арттыру, тыңайтқыштар, пестицидтер мен мелиоранттардың қоршаған ортаға шашылуы мен таралуын болдырмау, ұзақ уақыт сақтаған кезде олардың сапасын бастапқы түрінде сақтау; қойма бөлмелеріндегі микроклиматты ұстап отыру болып табылады.

2-параграф. Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары

5. Техникалық, технологиялық және экологиялық параметрлер бойынша құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдары қоймаларын мынадай функционалдық талаптарды қамтамасыз етуді ескере отырып жобалау қажет:

1) қойма имараттары мен бөлмелерінің механикалық беріктігі мен мызғымастығы оларды пайдаланған кезде жобада ескерілген барлық мүмкін механикалық және технологиялық әсерлерді апатсыз және бүлінбей көтеруі қажет;

2) құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдары қоймаларының өрт қауіпсіздігі ұйымдастыру - техникалық іс-шаралар кешенінің және өрттің алдын алудың және өртке қарсы қорғаудың тиісті жүйелерінің сақталуын ескере отырып қамтамасыз етіледі.

Көрсетілген жүйелердің құрамы мен функционалдық сипаттамалары объектінің функционалдық мақсаттарымен айқындалады және "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" техникалық регламентінің талаптарына сәйкес белгіленеді;

1) қойма имараттары мен бөлмелері осылай жобаланады және салынады:

2) құрылысын салу не пайдалану кезінде мүмкін болатын қауіпті бүлінулер мен апаттық жағдайлардың дамуын болдырмауын конструктивтік-технологиялық шешімдер арқылы қамтамасыз ету;

3) тыңайтқыштар мен пестицидтерді тиеу мен түсіру үшін, оларды қойма ішінде тасу кезінде барлық қауіпсіз жағдайлар жасалды;

4) санитариялық-эпидемиологиялық талаптарды қамтамасыз ететін қойма құрылыстары мен үй-жайларды пайдалану кезінде қауіпсіз жағдайлар жасалды;

5) қоймалық құрылыстар мен үй-жайларды пайдалану кезінде қауіпсіз жағдайлар жасалды және улы заттарды бөлу және су ортасының ластануы немесе улануы нәтижесінде адамдардың, жануарлардың денсаулығы мен өміріне және қоршаған ортаға қауіп тудырмады;

6) өрт техникасы, техникалық қондырғылар, құтқару мен жедел медициналық жәрдем машиналары келе алатындай өткелдер, жолдар мен жақын келетін жерлер қарастырылуы қажет;

7) құрғақ минералды тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғайтын химиялық заттардың қоймаларының жобасында тыңайтқыштар, пестицидтер мен химиялық мелиоранттарды тасымалдау үшін автомобил мен темір жолдар қарастыру қажет.

5-тарау. Құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарының қоймаларының жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар

1-параграф. Жалпы талаптар

6. Құрғақ минералды тыңайтқыштар және өсімдіктерді қорғайтын химиялық заттарды сақтау қоймалары ауыл шаруашылығында және шаруа қожалықтарында қолданылатын, қатты әсер ететін улы заттар қоймаларынан басқа, тыңайтқыштар мен пестицидтерді уақытша және ұзақ сақтауға арналған. Қоймаларға бейімделген бөлмелер құрғақ минералды тыңайтқыштар және өсімдіктерді қорғайтын химиялық заттарды тиеу, жинау және түсіру үшін транспорттық құрылымдармен жабдықталуы қажет.

7. Құрамында күшті әсер ететін улы заттар қоймалары бар пестицидтер қоймаларының жобалық шешімдерін, белгіленген тәртіппен мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау органдарымен келісу қажет.

8. Аммиакты селитраға арналған қоймаларда басқа заттар мен материалдар сақталмауы тиіс.

9. Жылы жерде сақталуды қажет ететін пестицидтер үшін жылытатын қоймаларды жобалау керек.

10. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттар үшін қойма ғимараттарын жобалағанда сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарын сақтау жөнінде нұсқаулар болуы керек

11. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттар қойма ғимараттарының құрылыс конструкциялары мен негіздерінің беріктігі қалыпты деңгейдегі жауапкершілікке жатады.

12. Қойма ғимараттары мен бөлмелерді жобалаған кезде қажет:

1) тұтас ғимараттарды және де олардың жеке элементтерін тұрғызу(құрастыру) және пайдалану кездерінде олардың беріктігін, қаттылығын және кеңістікте өзгермеуін қамтамасыз ететін конструктивті сызбаларды қабылдау

2) бір алаңда орналасқан ғимараттар құрылыстарына арналған конструкцияларды, құрылыс бұйымдары және материалдарын таңдағанда ортақ алаңдық унификация талаптарын сақтау

3) қоймалардың архитектуралық шешімдері жоғарғы сапада орындалуы және олардың кәсіпорынның жалпы архитектуралық болмысымен үйлесуі қажет.

13. Қоймалардың жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша санаты "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР 18-қосымшасында белгіленген "Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша үй-жайлардың, ғимараттар мен құрылыстардың және сыртқы қондырғылардың санаттарын анықтау әдістемесі" талаптарына сәйкес анықталады.

2-параграф. Көлемдік-жоспарлық және конструктивтік шешімдерге талаптар

14. Жұмыс алаңдары, кіреберіс жолдар мен өтпе жолдар қатты жабынмен қарастырылады; құрылыс салынбаған телімдер көгалдандырылады.

15. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттар қоймаларының ғимараттары мен құрылыстары тұрғын және әкімшілік ғимараттардан санитариялық-қорғау аймақтарымен бөлінеді.

16. Қойма ғимараттарын көлемді жобалау шешімдерін дайындау кезінде олардың қайта жөндеу, кеңейту және пестицидтерден басқа өнімдер сақталатын қойма ғимараттарымен оқшаулау мүмкіндіктерін ескеру қажет.

17. Тікбұрышты жүйелі модульді координатты (аралық өлшемдері, бағана адымдары, қабат биіктігі) қаңқалы ғимараттардың геометриялық параметрлері кәсіпорын ғимараттарының параметрлерлеріне сәйкес келуі қажет.

18. Тыңайтқыштарға арналған сүрлем және сүрлем корпустарының параметрлері өндіріс кәсіпорындары құрылыстарын жобалау нормативті құжаттарының талаптарына сәйкес қабылданады.

19. Рельске жақын қоймалардың қабылдау және беру орындарының (алаңдардың, рампалардың,теміржолдардың) үсті жанбайтын қалқалармен жабылады.

20. Жарылыс-өрт қауіпті және өрт қауіпті пестицидтерді сақтауға арналған қойма үй-жайларында отқа төзімділіктің I немесе II дәрежесі және құрылыс конструкцияларының К0 өрт қауіптілік сыныбы болуы тиіс, бұл ретте осы үй-жайлардың қабырғалары мен қалқаларындағы есіктер отқа төзімділіктің кемінде EI 30 шегі қарастырылуы керек.

21. Селитраның барлық түрлерін сақтау бөлмелерінде ағаштан жасалған тіреу межелер мен тіреу қабырғаларды қарастыруға рұқсат етілмейді.

22. Агрохимикаттарға арналған (аммиак селитрадан басқа) ғимараттардағы плиталар коррозияға төзімді материалдардан жасалуы керек. Арка және рама плиталы каркастар жабындыларында салмақ түсу және гидроизоляция (жауын шашыннан) фунцияларын біріктіру қажет; плитаға қосымша қабаттау керек етілмейді.

23. Аммиак селитраларға арналған қойма бөлмелерінде шұңқырлар, каналдар, науалар және де басқа үңгулер болмауы керек.

24. Пестицидтер сақтайтын қойма бөлмелеріндегі едендер қышқыл және сілтілердің ерітінділері әсеріне төзімді, ал жарылыс өртқауіпті заттар бөлмелерінде еден ұшқынсыз болуы қажет; пестицидтер сақтайтын қойма бөлмелеріндегі едендерін асфальт бетоннан жасауға, ал қышқыл ерітінділері әсері болмаса еденді бетоннан жасауға рұқсат етіледі.

25. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттардың қойма ғимараттарының еден деңгейі құрылыс учаскесіндегі жерасты су котерілуінің қауіпті деңгейінен жоғары және ғимараттарға жанасып жатқан жерлердің жоспарланған белгілерден жоғары болуы керек.

26. Пестицидтер сақтайтын қойма бөлмелеріндегі едендер деңгейі жүк платформалы ғимараттардағы платформалар деңгейінен нормаланған шамаға жоғары болады.

27. Рельске жақын сұйық агрохимикаттар қоймаларының жоғарыдан ағызу пунктері бекітілген нормаға сәйкес геометриялық өлшемді эстакадамен жабдықталады.

28. Эстакаданы жабдықтау кезінде құрылыстың теміржолға жақындық өлшемдерін және теміржол цистерналарын қауіпсіз пайдалану талаптары ескеріледі

29. Қойма ғимараттарының қабырғасы цемент құм ерітіндісімен және табақша гидрооқшаулау материалдарымен су өткізбейтіндей етіп жасалады.

30. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттардың қойма ғимараттарының қақпасының размері жүк тиелген көліктік құралдардың көрінген өлшемдерінен жоғары болады.

31. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттардың қойма ғимараттарының бөлмелерін жобалау кезінде түтінтартқыш шахталар қарастырылады.

32. Қалыпты жағдайдағы су қайнау температурасынан төмен жалындау мен ұшқындау температурасымен сипатталатын пестицидтер қойма бөлмелерінде терезелер болмауы тиіс.

33. Рельске жақын жоғары ұшпалы пестицидтер (фумиганттар) қоймаларының секцияларының герметикалы терезелері мен арасы тығыздалған қақпалары болуы қажет.

34. Сұйық аммиактар қойма ғимараттарының қабырғасының резервуар паркі жағынан есіктер мен ашылатын терезелер болмауы тис.

35. Жер транспорттары жиі жүретін жерлердегі қойма ғимараттары қақпаларының бағандары мен жақтау көмкерулері механикалық бүлінуден ұшқындамайтын материалдармен қапталуы тиіс.

36. Қойма ғимараттарындағы құрал жабдықтарға қызмет көрсету алаңшалары техникалық талаптарға сәйкес пайдаланылады; аммиак селитраға арналған қойма бөлмелеріндегі алаңшалардың тұтас жабындысы және биіктігі нормаға сай борты болады.

37. Аммиак селитрасына арналған қойма бөлмелеріне теміржол жолдарын енгізуге рұқсат етілмейді.

38. Едендік көлік құралдарының өтуі үшін пандустардың ені жүк тиелген көліктің ең үлкен енінен артық жобаланады.

39. Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша А және Б санатты қойма үй-жайларын жертөле және цоколь қабаттарында орналастыруға рұқсат етілмейді. В санатындағы жертөле және цокольдық үй-жайлар автоматты өрт сөндіру қондырғыларымен жабдықталуы керек, мұндай үй-жайлардың ауданы белгіленген нормаға сәйкес қабылданады.

40. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттардың қойма ғимараттарын жобалау кезінде сақталатын жүктердің қосымша жүк салмағын ескеру керек және оларды уақытша ұзақ жүктеме мен әсерлерге жатқызу керек.

41. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттардың қойма ғимараттары мен құрылыстары жобаларында қабырғаларға өнімдерді үюдің ұйғарынды шекті биіктігін көрсететін жазуларды ашық түсті сызықтар мен жазбалармен жазуға нұсқаулар болуы керек.

42. Аммиакты селитралар қойма ғимараттарына ағаш құрылымдар қолдануға болмайды, ал кальций мен натрийлік селитралар үшін егер бұл тыңайтқыштар ағаш құрылымдарға жабдықталмай тиіп жатпаса қолдануға болады.

43. Жарылыс-өрт қауіпті және өрт қауіпті пестицидтерді сақтауға арналған қойма үй-жайларын басқа үй-жайлардан бөліп тұратын қалқалар отқа төзімділік шегі кемінде EI 45 жанбайтын материалдан қарастырылады, бұл ретте осы қалқалар есіктері өртке қарсы отқа төзімділік шегі кемінде EI 30 болуы керек.

44. Пестицидтер сақтайтын қойма бөлмелеріндегі едендер қышқыл және сілтілердің ерітінділері әсеріне төзімді, ал жарылыс өртқауіпті заттар бөлмелерінде еден сонымен бірге ұшқынсыз болуы қажет; пестицидтер сақтайтын қойма бөлмелеріндегі едендер асфальт бетоннан бола береді, ал қышқыл ерітінділері әсері болмаса еден бетоннан бола береді.

45. Аммиакты селитраларға арналған қойма бөлмелерінде шұңқырлар, каналдар, науалар және де басқа үңгулер болмауы керек.

46. Жер транспорттары жиі жүретін жерлердегі қойма ғимараттары қақпаларының бағандары мен жақтау көмкерулері механикалық бүлінуден қорғайтын металл емес материалдармен қапталады.

47. Қойма ғимараттарындағы құрал жабдықтарға қызмет көрсету және қауіпсіз жұмыс жүргізу үшін алаңшалар мен мостиктер болуы қажет, ал аммиак селитраға арналған қойма бөлмелерінде олардың тұтас жабындысы және биіктігі нормаға сай борты болуы ескеріледі.

48. Тыңайтқыштар қойма ғимараттары мен құрылыстары жобаларында қабырғаларға өнімдерді үюдің ұйғарынды шекті биіктігін көрсететін жазуларды ашық түсті сызықтар мен жазбалармен жазуға нұсқаулар болу керек.

49. Тыңайтқыштар мен пестицидтердің қойма ғимараттарының жобасында сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарының сақталғаны жайлы нұсқамалар көрсетіледі.

6-тарау. Су құбырлары мен кәріз жүйелеріне талаптар

50. Құрғақ агрохимикаттар үшін қойма бөлмелерінде өндірістік суқұбыр қарастырылмайды.

51. Агрохимикаттар, пестицидтер және консерванттардың қойма ғимараттарында ішкі өртсөндіру суқұбыры қарастырылмайды.

Объектіні сыртқы өртке қарсы сумен қамтамасыз ету "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" техникалық регламентінің талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

52. Пестицидтерге арналған қойма ғимараттары мен бөлмелерінде өндірістік қажеттіліке керек сыртқы суқұбырлары мен кәріз жүйесі қарастырылады.

53. Сұйық аммиактар және консерванттар қоймаларында жұмысшылардың үстіне агрессивті сұйықтар тиген жағдайда жуыну үшін орнатылған апаттық душ қызмет көрсетуші жұмысшыларға агрессивті сұйықтардың авариялық тиіп кетуі мүмкін жерлерден бірдей қашықтықта болады.

54. Пестицидтер сақтау бөлмелеріндегі еден және сөрелерді жуған, транспорттық жабдықтар мен тараларды жуып және залалсыздандырған өндірістік суларды сыртқы канализацияға жіберместен бұрын жергілікті тазарту ғимараттарында нейтралданады және залалсызданады.

7-тарау. Жылыту және желдету жуйелеріне талаптар

55. Жылыту және желдету жүйелерін дайындағанда сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарын басшылыққа алған жөн.

56. Мұз еру температурасынан жоғары жағдайда сақталатын пестицидтер мен консерванттар қойма бөлмелері, сапа тексеру лаборатория бөлмелері, пестицидтерді өлшеп орау және қайта салу бөлмелері, авариялық душ бөлмелері жылыту жүйесімен жабдықталады.

57. Құрғақ агрохимикаттар мен тыңайтқыштардың қойма бөлмелері жылытылмайды.

58. Сақтау бөлмесінде дүркін газ бөліну және қышқыл бу шығу жағдайында авариялық желдету жүйесін басқаруды қолдан іске қосатын құрылғылары болуы керек; негізгі авариялық желдету жүйесі автоматты түрде іске қосылатынын қарастыру қажет.

59. Тек үнемі зиянды заттар бөлінетін (тиеу-түсіру кезінде, іштен жану двигателі жұмыс істегенде және тағы басқалары), қойма бөлмелерінде үнемі істеп тұрған желдетуден басқа, жұмыс зонасы ауасында зиянды заттардың ұйғарынды концентрациясын шектеп, сағатына бірдүркін ауа алмасуды қамтамасыз ету үшін зиянды заттар бөліну кезінде ұдайы жұмыс істейтін механикалық желдету жобаланады.

60. Қойма бөлмелерінде жылы кезде метеорологиялық жағдай нормаланбайды.

8-тарау. Электротехникалық құрылғыларға талаптар

61. Электротехникалық құрылғылар электрқондырғылар құрылғылары ережелеріне сәйкес, өндіріс кәсіпорындарын электрмен жабдықтауды, электр күш және жарық жабдықтарын жобалау, ғимараттар мен құрылыстарды жайдан қорғау құрылғыларын жобалау нұсқауларымен жобалануы тиіс.

62. Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша А, Б және В санатты қойма үй-жайларында орналасқан барлық электр қабылдағыштар, ғимараттар сыртында жанбайтын қабырғада немесе жеке діңгекте қондырылған пломбаланатын металл шкафтың ішінде жалпы ағыту аппаратымен (ажыратқыш) ажыратылады.

63. Электр қондырғылардың металл бөліктері мен жерге тұйықтау сымдары минералды тыңайтқыштар мен пестицидтермен жанаспауы тиіс.

64. Сұйық агрохимикаттар мен консерванттар қоймаларындағы электржелісі таралымдары түтіктермен өтіп жобаланады.

65. Электр шамдарының ажыратқыштары мен желдеткішті қосқыштар бөлмелердің сыртқы қабырғасында, металл шкафтың ішінде орналасады.

66. Қоймашылардың жұмыс орындарында қосымша жарық болады.

67. Аммиакты селитралар мен жанғыш пестицидтер сақталатын ауданы қалыпты өлшемдегі қоймалар автоматты өрт хабарлағыштармен жабдықталады.

68. Электр қауіпсіздігімен қамтамасыз ету үшін электр жабдықтарын, насостарын, технологиялық ыдыстарды, металл және темірбетон силостарды нөлдеу және жерге тұйықтау, статикалық зарядтан қорғау қажет.

69. Қоймалар жобасына енгізілетін электр қондырғылар сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес жобаланады.

9-тарау. Құрылыс конструкцияларын коррозиядан қорғауды жобалауға талаптар

70. Минералды тыңайтқыштардың құрылыс конструкцияларына зиянды әсерінің деңгейі ауаның ылғалдылығы артқан сайын арта береді, сондықтан минералды тыңайтқыштар қоймаларының салмақ түсер конструкцияларына және оның жеке элементтеріне сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес коррозияға қарсы қорғаныс қолданылады.

71. Қоймаларды жобалау кезінде олардың пайдалану мерзімін ұзарту мәселесін келесі кешенді шешімдер арқылы орындау қажет:

1) қоймалардың және олардың жеке конструкцияларының конструктивті жобалау шешімдерін жетілдірумен,

2) конструкциялардың тыңайтқыштармен жанасу ауданын қысқартумен,

3) конструкциялардың беттерін тыңайтқыштар әсеріне төзімді жабындылармен қорғаумен,

4) конструкциялардың механикалық бүлінуін болдырмау,

5) құрылыс конструкциялары үшін тоттануға төзімді материалдарды қолданумен жасалуын қарастырады.

72. Минералды тыңайтқыштар қоймаларын проектілік пайдалану мерзімін қамтамасыз ету үшін құрылыс конструкциялары төзімді материалдармен және жабындылармен қорғалады. Қоймалардың құрылыс конструкцияларына коррозияға төзімділік беру конструкциялардың беттерін қорғау материалдарын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сай таңдаумен шешіледі.

73. Жобалаған кезде, бірінші кезекте конструкцияға төзімділікті аталған агрессивтік ортаға төзімді материалдан жасау есебінен беру мүмкіндігі қарастырылады.

74. Қоймалардың конструкцияларын қорғауды жобалағанда сақталатын тыңайтқыштардың ең зиянды түрлерінің әсері немесе бірнешеуінің біріккен әсерлері есепке алынады.

75. Қоймалардың құрылыс конструкцияларын қорғау минералды тыңайтқыштардың әр түрлі зоналардағы агрессивті әсерлерін саралай отырып белгіленеді.

76. Минералды тыңайтқыштар қоймаларын жобалауда конструктивті шешім ашық беттің периметрінің қиылу ауданына ең аз қатынасының, ортаның агрессивтік әсерін және шаң қонуды жою немесе азайту мүмкіндігі бар пішінді тұтас қиындысы элементтерін қолдану талап етіледі.

77. Конструкциялардың беттерінде интенсивті жылумен өңдеуден болған шөгу сызаттары және де басқа дефектілер (жарылулар, қуыстар, жалаңаш арматуралар и тағы басқалары) болмауы керек.

78. Қоймалардың бетон және темірбетон конструкциялары ортаның агрессивті әсерінің деңгейіне байланысты жоғары тығыздықта немесе айрықша тығыздықтағы және суөткізбеу талаптарына сай бетоннан жасалады.

79. Темірбетон элементерінің түйісулері және түйіндерінің шешімі металл жалғауларының аз мөлшерде болуын, коррозиядан қорғау немесе оларды тығыздығы конструкциядағы бетоннан кем емес бетонмен бітеу мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі.

80. Қоймалардағы агрессивті ортада жатқан жабдықтар астындағы бетон және темірбетон фундаменттері еден деңгейінен шығып тұруы керек.

Минералды тыңайтқыштар қоймаларының темірбетон конструкцияларын жобалауда конструктивті шешім сызбаларда немесе олардың түсіндірме жазбаларында көрсетіледі: бетонның тұтқырлығы мен маркасын, төсейтін және жалғайтын деталдарды дәнекерлеуден кейін қорғау және лакпен бояу немесе мастика жағу варианттары.

81. Көтергіш ағаш желімделген конструкцияларды жобалау кезінде жаппай қима ескеріледі. Фанерадан желімдеп жасалған қорапша конструкциялары олардың ішкі кеңістігіндегі минералды тыңайтқыштармен тозаңдану мүмкіндігін болдырмауды есепке ала отырып жобаланады.

82. Қоршаушы қуыс металл конструкцияларды жобалау олардың ішкі кеңістігіне минералды тыңайтқыштар шаңының кіру мүмкіндігін болдырмауды ескере отырып жүзеге асырылады.

83. Қоймалар қабырғасын жай балшық және силикат кірпіштен жасағанда кірпіштің маркасы 100-ден төмен болмауы, цемент-құм ерітіндісінің маркасы 100-ден төмен болмауы, жіктері екі жағынан сылануы керек.

Силикат кірпішін төменгі қабат қабырғасын қалауға қолдануға болмайды.

84. Минералды тыңайтқыштар қоймаларының фудаменттерін және басқа жерасты конструкциялар элементтерін жобалағанда топырақтың фильтрация деңгейі, тыңайтқыштардың агрессивті әсерінің деңгейі және жерасты суларының деңгейі есепке алынады

85. Әлсіз және орташа агрессивті жерасты суларының бар деңгейінен төмен орналасқан фундаменттердің етегін, жерасты суларының деңгейінен жоғары орналасқан, бірақ деңгейінің фундаменттердің етегіне дейін көтерілу мүмкіндігі болса, оларды қорғау үшін қышқылға төзімді асфальтпен қаптама жасалуы және екі қабат орама гидрооқшаулау жасалынады.

86. Ғимараттардың іргетастарына қолданған материалдар және де астына төселген қиыршық тас пен ұсақ тастар аталған агрессивтік ортада тоттануға төзімді болуы қажет.

87. Астыңғы қабаттың бүйір бетін гидроизоляциялау биіктігі кірпіш, ағаш және армоцемент қабырғалардың конструкцияларына битум мен қарамай негізінде жасалған орама және жапсырма материалдармен, гидроизоляцияның үздіксіз болуын (деформациялық сызатсыз) сақтай отырып жасалған көлденең гидроизоляцияға дейін жеткізілуі тиіс.

88. Ерігенде қышқыл реакцияға түсетін бос жатқан минералды тыңайтқыштармен тікелей түиісетін жер бетіндегі салмақтүсер және қоршау конструкцияларын өте төзімді қорғаныштармен жобалау қажет.

89. Қоршау қабырғаларына асбестоцемент, армоцемент және асбофанера панельдерін қолданғанда оларға минералды тыңайтқыштардың салмағын түсірмеу керек. Мұндай жағдайларда сақталып отырған минералды тыңайтқыштардың салмағынан қорғау үшін темірбетоннан, кірпіштен және ағаштан тіреу қабырға қойылады және олардың бетіне қорғаныш қабат жағылған болуы керек.

90. Аммиактық селитраны сақтаған кезде тыңайтқыштар құрылыстан қашықтықта қатар сақталады және поддондарға жайылады.

91. Минералды тыңайтқыштар коррозияға қарсы қорғанышы бар, әсіресе лакбояу жағылған конструкцияларға тікелей тиіп жатса, тыңайтқыштардың нығыздалу деңгейі есепке алынады.

92. Лакбояу жағылған конструкциялардың қорғаныш қабатын сақтау үшін олардың қатты нығыздалған тыңайтқыштармен тікелей түиісуін болдырмау керек және орташа нығыздалған тыңайтқыштармен де тікелей түиісуінің болмағаны жөн.

93. Тыңайтқыштар мен пестицидтерді ыдыстарда сақтағанда конструкцияның периметрі бойынша ағаш не басқа қалқан қажет емес. Нығыздалмаған және бос жатқан тыңайтқыштарды сақтағанда қалқандар қою міндет емес.

94. Аммиак, калий, кальций және натрий селитраларын сақтағанда ағаш қалқандарды қолдануға болмайды, өйткені олар өздігінен жанып кетуі мүмкін.

95. Армоцемент қоршау конструкцияларын қолданғанда олар ортаның агрессивті әсеріне байланысты ішкі жағынан жарылмайтын қаптамалармен түгел қорғалған, ал сыртқы жағы түгелдей гидрофобты немесе флюатты құраммен өңделуі тиіс.

96. Қалыпты немесе ылғалды климат аймақтары үшін ағаш конструкцияларын ортаның әсерінен қорғаныш қабатпен өңдеу қажет.

97. Ағаш конструкциялары қорғаныш қабатпен өңдеу заводтарда дайындау кезінде жасалынады.

98. Минералды тыңайтқыштар қоймаларын жобалауда барлық металл конструкциялар, конструкция элементтері, жеке бөліктері коррозиядан лакбояулармен қорғалуы тиіс.

Болаттан жасалған бөліктер мен байланыстарды коррозиядан қорғау қарастырылады.

Қорғанышы қалпына келмейтін бетондалмаған свальді заклад бөліктері және қосатын элементтер металл -лакбояу аралас қорғалуы тиіс. Метиздерде (болттарда, гайкаларда және тағы басқа) металл жабындарды коррозиядан қорғау көзделеді. Кірпіш қалауларындағы, ағаш және тағы басқа құрылыс конструкциялары мен материалдағы металл байланыс бөліктері де коррозиядан қорғалады.

99. Металл конструкциялардың беттері бояуға алдын ала дайын болуы керек.

100. Бұрандалы бөліктерге бояудың бірінші қабаты завод жағдайында жағылады, ал жабынды қабаты құрастыру кезінде жағылады.

101. Шатырды жабуға ағаш және фанераны қолданғанда олар бактерияларға және коррозияға қарсы препараттармен өңделуі тиіс.

102. Шатырды жабуға битум мен қара май негізінде жасалған жұмсақ орама төсенішті қолданғанда, гидроизоляция қабаты үшеуден кем емес болып қарастырылады.

103. Шатырды жабуға және рампа мен парапеттердің үстінен қалқа жасауға қаңылтырды қолдануға болмайды.

104. Бос жатқан минералды тыңайтқыштар қоймаларындағы еденге гидрооқшаулау жасағанда міндетті түрде желімдеп жапсыру арқылы гидрооқшаулау және астау құрылғылары қолданылады.

105. Ыдыстағы тыңайтқыштар сақтайтын қоймалардың еденін дымқылды жиыстыру жүргізу үшін орама материалдармен гидрооқшаулау жасалады.

106. Еден мен қабырғалардың, бағандардың, фундаменттердің тиіп тұрған жерлерін шаю суларының конструкцияларға және жерге кіріп кетпесі үшін плинтустар мен борттар қарастырылады.

107. Құрамында SO4 2- (күкірт қышқылды тұздар) бар тыңайтқыштарды артық тиегенде сульфатқа төзімді портландцементтен жасалған аса тығыз бетон қолданылады.

10-тарау. Қоршаған ортаны қорғау

108. Құрамында агрохимикаттары бар, өндірістік және беттік ағындылар, талдаулар орындалғаннан кейін сұйық тыңайтқыш ретінде (агрохимиялық қызметтің келісімі бойынша) белгіленген алқапты жерге мерзімді ағызып жіберіледі немесе жер бедеріне сорылады (тиісті мемлекеттік органдардың келісімі бойынша).

109. Пестицидтермен ласталған машиналар, механизмдер, құрал-жабдықтар және пестицидтер шашылған не төгілген жерлер нейтралдаушы реагенттермен залалсыздандырылуға жатады. Пайдаланған сұйықтық ластанған сарқын су жүйесіндегі жинаушы-резервуарға ағызып жіберіледі.

110. Пестицидтерге арналған қоймаларда автокөліктер мен технологиялық машиналарды жуу мен залалсыздандыру үшін қойма жанында жеке ғимарат қарастырылады.

111. Тазалаушы кәріз жүйесін жерастында орналастырған кезде оларды тірегіштерге орналастыруды қарастыру қажет, ал өте терең орналастырған кезде лас ағындардың жер асты суларына қосылуын болдырмау қажет.

112. Механикалық желдеткіштермен ауаны атмосфераға жіберу арқылы тазалау сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сай орындалуы қажет.

11-тарау. Өртке қарсы талаптар

113. Құрғақ минералдық тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын сақтауға арналған қойма ғимараттары мен үй-жайларды жобалау және салу кезінде "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР талаптары, сондай-ақ сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер ескеріледі.

114. Өрт шыққан жағдайда барлық желдету жүйесі автоматты түрде ағытылады, сонымен бір уақытта автоматты өрт сөндіргіш жүйесі немесе автоматты өрт дабылы қосылады.

115. Түйіршіктелген және кристалды агрохимикаттардың, оның ішінде аммиак селитрасының қоймалары ҚР ҚН 2.02-11 талаптарына сәйкес өрт автоматикасы жүйелері мен қондырғыларымен жабдықталады.

116. Сұйық агрохимикаттар қоймаларының аумағында жарылыс қауіпті газ қосындыларының жиналуы мүмкін подвалдар, тоннелдер, жерасты каналдар орналастыруға рұқсат етілмейді.

117. Сорғы станциясының бөлмелерінде екі шығар есік болуы қажет, оның біреуі эвакуация есігі болуы керек.

118. Сұйық аммиактардың оқшауланбаған резервуарларын өрт кезінде жылу сәулесінен қорғау үшін суыту қажеттілігі, қоймаларды жеңіл тұтанғыш немесе жанғыш сұйықтар нысаналарына жақын орналастыру жағдайларын жобалағанда анықталады. Резервуарлардың жылумен сәулелендірілу мүмкіндігі есептеліп тексерілуі қажет.

119. Құрғақ минералды тыңайтқыштар мен өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын сақтауға арналған аумақ, сондай-ақ қойма ғимараттары мен үй-жайлар "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР-да белгіленген нормаларға сәйкес алғашқы өрт сөндіру құралдарымен қамтамасыз етілуі керек.

ӘӨЖ 725.195 МСЖ 91 040.20, 91.080, 13.300, 55.220, 65.080, 65.100

Түйінді сөздер: қатты минералды тыңайтқыштар, мелиоранттар, қоймалар, номенклатура, аудан нормалары, технологиялық талаптар, конструктивті шешімдер, қоршаған ортаны қорғау.

Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй- коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2019 жылғы 11 желтоқсандағы № 208-НҚ бұйрығына 4-қосымша

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫС НОРМАЛАРЫ АСТЫҚТЫ САҚТАЙТЫН ЖӘНЕ ӨҢДЕЙТІН КӘСІПОРЫНДАР, ҒИМАРАТТАР МЕН ҚҰРЫЛЫСТАР ҚР ҚН 3.02-32-2019

МАЗМҰНЫ

1- тарау.	Қолданылу саласы
2- тарау.	Нормативтік сілтемелер
3- тарау.	Терминдер мен анықтамалар
4- тарау.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары
1-параграф.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары
2-параграф.	Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары
5- тарау.
1-параграф.	Жалпы талаптар
2-параграф.	Конструктивтік шешімдерге қойылатын талаптар
3-параграф.	Өрт қауіпсіздігі бойынша талаптар
4-параграф.	Пайдалану барысында адамдардың денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету бойынша талаптар
5-параграф.	Инженерлік қондырғылар
6-параграф.	Халықтың мүмкіндігі шектеулі тобының қолжетімділігі бойынша талаптар
7-параграф.	Қоршаған ортаны қорғау
8-параграф.	Пайдалану кезінде қауіпсіздікке қойылатын талаптар
6- тарау.
1-параграф.	Энергия тұтынуды үнемдеу
2-параграф.	Қоршаған ортаны қорғау

1-тарау. Қолданылу саласы

1. Осы құрылыс нормалары астықты сақтау мен өңдеуге арналған кәсіпорындарды, ғимараттар мен құрылыстарды жобалау үшін аумақ пен жер теліміне, көлемдік-жоспарлық шешімдеріне, инженерлік жүйелеріне қойылатын талаптарды белгілейді.

2. Осы құрылыс нормаларының талаптары элеваторлардың, астық қоймаларының, диірмендердің, құрама жем зауыттарының және басқа да кәсіпорындардың жаңа ғимараттарын жобалауға және қолданыстағы ғимараттарын техникалық қайта жабдықтауға таратылады.

2-тарау. Нормативтік сілтемелер

Осы құрылыс нормаларын қолдану үшін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне келесі сілтемелер қажет:

1) Қазақстан Республикасы 2001 жылғы 16 шілдедегі "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" заңы (бұдан әрі – Заң);

2) "Тамақ өнімдерін өндіру жөніндегі объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" Санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы № 164 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10971 болып тіркелген) (бұдан әрі – "Тамақ өнімдерін өндіру жөніндегі объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" Санитариялық қағидалары);

3) Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № 230 бұйрығы "Электр қондырғыларын орнату қағидаларын бекіту туралы" (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10851 болып тіркелген) (бұдан әрі – ЭҚҚ);

4) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 29 қарашадағы № 1111 бұйрығы "Ғимараттарды, үй-жайларды және құрылыстарды автоматты түрде өрт сөндіру және автоматты өрт дабылымен, өрт кезінде адамдарға хабарлау және оларды эвакуациялауды басқару жүйелерімен жабдықтау жөніндегі талаптар" Техникалық регламентін бекіту туралы" (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14858 болып тіркелген) (бұдан әрі – "Ғимараттарды, үй-жайларды және құрылыстарды автоматты түрде өрт сөндіру және автоматты өрт дабылымен, өрт кезінде адамдарға хабарлау және оларды эвакуациялауды басқару жүйелерімен жабдықтау жөніндегі талаптар" ТР);

5) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 23 маусымдағы № 439 бұйрығы "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" Техникалық регламентін бекіту туралы" (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15501 болып тіркелген) (бұдан әрі – "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР).

Ескертпе* – пайдаланған кезде ағымдағы жағдай бойынша жыл сайын жасалатын және ай сайын шығарылатын, ағымдағы жылы жарияланған ақпараттық бюллетеньдерге – журналдар мен стандарттардың ақпараттық көрсеткіштеріне сәйкес келетін "Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласында нормативтік-құқықтық актілердің және нормативтік-техникалық құжаттардың тізбесі", "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың сілтемесі" және "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі мемлекетаралық нормативтік құжаттардың сілтемесі" деген ақпараттық каталогтар бойынша сілтемелік құжаттардың қолданылуын тексерген орынды.

3-тарау. Терминдер мен анықтамалар

3. Осы құрылыс нормаларында тиісті анықтамалары бар келесі терминдер қолданылады:

1) галерея – инженерлік және технологиялық коммуникацияларға, сонымен қатар адамдардың өтуіне арналған жер бетіндегі, жер астындағы немесе жер үстіндегі, толығымен немесе жартылай жабылған, горизонталь немесе көлбеу тар және ұзын конвейерлі көлік құрылысы;

2) жарылыс қауіпсіздігі – жарылу ықтималдығы жойылатын немесе ол туындаған жағдайда, одан туындайтын қауіпті және зиянды факторлардың адамдарға әсер етуінің алдын алатын және материалдардың құндылықтарды сақтау қамтамасыз етілетін өндірістік процесс күйі;

3) жарылыс зарядтағыштар – жарылысты зарядтайтын және сақтандыратын мембраналары немесе айқара ашылатын клапандарды бар жарылысты зарядтайтын құрылғылардан, бұратын құбырлардан, қажет болған кезде оттан қорғайтын құрылғыдан тұратын арнайы техникалық құрылғылар;

4) зенит шамы – жоғарғы жарық шамы, жабын конструкциясына кіріктірме жарық өткізетін материалдан жасалған құрылғы;

5) өздігінен жану – жану ошағының туындауына алып келетін заттағы экзотермиялық процестер жылдамдығының күрт ұлғаюы;

6) платформа – мақсаты рампаға ұқсас құрылыс. Рампаға қарағанда екі жақты етіп жобаланады: бір жағы теміржолды бойлай, ал қарама-қарсы жағы автомобильдер кіретін жерді бойлай орналасады;

7) рампа – тиеу-түсіру жұмыстарын жүргізуге арналған құрылыс. Рампаның бір жағы қойма қабырғасына жапсарлас, ал екіншісі теміржолды (теміржол рампасы) немесе автомобильдер кіретін жерлерге (автомобиль рампасына) бойлай орналасады. Рампа қойманың ішінде орналасуы мүмкін. Рампаның еден деңгейінен биіктігі көлік түрімен анықталады;

8) сүрлемдік – цемент, құм, астық, құрама жем, түйіршіктер және тағы басқалары сияқты сусымалы материалдарды сақтауға арналған ыдыс;

9) сүрлем корпусы – сүрлем жүйесінен тұратын, астықты тасымалдау механизмдерімен жабдықталған элеватордың бір бөлігі, құрылыс;

10) тамбур-шлюз – бір үй-жайдан екіншісіне оттың, газдың, шаңның, будың және басқа да зиянда заттардың өтіп кету ықтималдығын жоятын, сонымен қатар үй-жайлардағы ауа ортасының белгілі параметрлерін ұстауға арналған арнайы құрылғылармен жабдықталған тамбур;

11) шаң-ауа қоспасы – ауа ортасынан және осы ортадағы қалқымалы күйдегі шаңнан тұратын жүйе;

12) элеватор – астық сақтауға арналған құрылыс;

Осы құрылыс нормаларында қолданылатын басқа ұғымдар мен терминдер Қазақстан Респбуликасының электроэнергетика және азаматтық қорғау саласындағы заңнамасына, сондай-ақ Заңның 20 бабындағы 23-16) тармақшасына сәйкес бекітілетін сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге ( бұдан әрі – сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер) сәйкес қолданылады.

4-тарау. Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары

1-параграф. Құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаттары

4. Осы құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары:

1) астық сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар ғимараттары мен құрылыстарының қауіпсіздігін, адамдардың өмірі мен денсаулығын, мүлікті қорғау және қоршаған ортаны қорғау;

2) энергиялық тиімділікті және ресурстарды үнемдеуді қамтамасыз ету;

1) технологиялық және айрықша ерекшеліктерді есепке ала отырып, еңбекке қажетті жағдайларды жасау мақсатында барлық сатыларда және өмірлік айналымда көтергіш конструкциялардың орнықтылығы мен беріктігін қамтамасыз ету.

2-параграф. Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары

5. Астықты сақтау және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындарда, ғимараттар мен құрылыстарда аумақты абаттандыруды, сәулет-жоспарлау шешімдерін, санитариялық-эпидемиологиялық талаптарды ескере отырып, ғимаратты пайдалану барысында адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайлар жасалады.

6. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар көтергіш конструкцияларының орнықтылығы мен механикалық беріктігі қамтамасыз етілетіндей тәсілмен жобаланады және салынады.

7. Астықты сақтау және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың өрт қауіпсіздігі ұйымдастыру-техникалық іс-шаралар кешенінің және өрттің алдын алудың және өртке қарсы қорғаудың тиісті жүйелерінің сақталуын ескере отырып қамтамасыз етіледі. Көрсетілген жүйелердің құрамы мен функционалдық сипаттамалары объектінің функционалдық мақсаттарымен анықталады және "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР талаптарына сәйкес белгіленеді.

8. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар адамдардың өмірі мен денсаулығын ауадағы зиянды шаңды заттардан, шудан және ғимарат дірілінен қорғау қауіпсіздігін есепке ала отырып жобаланады.

9. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар жабдықтар мен құрылыстарды пайдалануға байланысты адамға төнетін қауіптердің алдын алуды есепке ала отырып жобаланады және салынады.

10. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, құрылыстар мен ғимараттардың құрылысы кезінде қоршаған ортаға жағымсыз әсерлерді барынша азайтуға бағытталған шаралар есепке алынады.

11. Кәсіпорын ғимараттары мен құрылыстарында, сонымен қатар аумақпен жүру және жұмыс орындарына бару кезінде мүмкіндігі шектеулі топтарға қолжетімді болуы қамтамасыз етіледі.

12. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар балама энергия көздерін қолдануға, табиғи ресурстарды тиімді қолдануға және электр энергиясын тұтынуды үнемдеуге бейімделеді.

13. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар ауамен жылыту және желдету жүйелері үй-жайдың қажетті гидротермиялық тәртібі, сонымен қатар объектінің жарылу қауіпіне және оның салдарына жол бермеу қамтамасыз етіледі.

14. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстарда астықты үй-жайларға тасу және сақтау үшін қолайлы жағдайлар жасалады.

15. Барлық өндірістік ғимараттар мен құрылыстар кіретін астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар аумағы объектілердің мақсатына сәйкес олардың қауіпсіздігі мен орналасу функционалдығы талаптары сақтала отырып, жобаланады және орналастырылады.

16. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар аумағын адамдар мен көліктер үшін қауіпсіздік пен қолжетімділікті есепке ала отырып көріктендіру және көгалдандыру шаралары мен жұмыстары өткізіледі.

5-тарау. Астық сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар ғимараттары мен құрылыстарының жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар

1-параграф. Жалпы талаптар

17. Астықты сақтау және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындарды, ғимараттар мен құрылыстарды жобалау және техникалық қайта жарақтандыру кезінде "Тамақ өнімдерін өндіру жөніндегі объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" Санитариялық қағидаларының талаптарын және осы құрылыс нормаларының талаптарын сақтау қажет.

18. Ғимараттардың сәулеттік шешімдері қала құрылысы, құрылыс ауданының табиғи-климаттық жағдайларын, сонымен қатар қоршаған ортадағы құрылыстардың сипатын есепке ала отырып қабылданады.

19. Кәсіпорынның орналасуы шикізат пен дайын өнімді тасымалдаудың ең аз қашықтығы, оның ішінде астық қоймаларының астық өндіретін жерлерге жақындығы қамтамасыз етіледі.

20. Негізгі астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындарға, ғимараттар мен құрылыстарға диірмен-жарма және құрама жем кәсіпорындарының өндірістік корпустары, элеваторлардың жұмыс ғимараттары, бөлек тұрған сүрлемдер мен сүрлем корпустарын қоса алғанда, тасымалдайтын галереялары бар астық, шикізат және дайын өнім сақтауға арналған корпустар жатқызылады.

21. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындарды, ғимараттар мен құрылыстарды жобалау және салу кезінде:

1) конструкцияның сенімділігін қамтамасыз ету;

2) құрылысқа зиянкестердің, паразиттердің және ылғалдың өтуіне жол бермеу;

3) астықтың қойма шашылып қалу ықтималдығын болдырмау;

4) құрылыстың орналасқан орны мен қоршаған климатты назарға алу;

5) құрылысқа арналған материалдарды қолдану кезінде астықты ең аз ластау ықтималдығын қамтамасыз ету;

6) ағын судың үй-жайларға өту ықтималдығын жою керек.

22. Элеваторларды кәсіпорынның негізгі ғимараттарына, тез тұтанатын жанғыш сұйықтықтарды сақтайтын және қайта өңдейтін кәсіпорындарға тығыз, сонымен қатар жер бедерінен төмен орналастыруға болмайды.

23. Астықты сақтау және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындарды жобалау және салу кезінде жанбайтын материалдардан жасалған сэндвич-панельдерден жасалған қоршауларды, сондай-ақ астықты сақтау және қайта өңдеу саласындағы жетістіктерді ескере отырып, жаңа жабдықтарды қолдана отырып, металл силостары, қаңқалары бар элеваторлардың қазіргі заманғы түрлерін қолдануға рұқсат етіледі.

24. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындарды, ғимараттар мен құрылыстарды сейсмикалық қауіпті аймақтарда жобалау кезінде сейсмикалық аудандардағы сәйкес сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарын басшылыққа алу керек.

25. Астық қоймаларында азық-түлік және жем астықтары үшін қамбалар мен бункерлер сыртқы қабырғаларға жапсарлас болады, тұқым астығы үшін қабырғалар мен қамбалар арасында өтетін жер қалдырады немесе жылу оқшаулауды орнатады.

26. Қалдықтар мен шаңға арналған бункерлер олардың астарына өтетін жол орналастыру арқылы жобаланады.

27. Сепараторларға, тазалау және жуу машиналарына қызмет көрсету мүмкіндігін жасау үшін оларды топтастырып орнатуға болмайды.

28. Сепараторлар арасындағы өткелдер аппаратураның қызмет көрсетуі мен үздіксіз жұмысын қиындатпауы керек.

29. Өткелдер ені олар конвейерлерде болған кезде түсіру арбаларының көлемін ескере отырып ұлғайтады.

30. Трассаның қажет жерлерінде түсіру арбалары болмаған кезде, конвейерлер арқылы өтетін көпірлер орналастырылады.

31. Еден жабындарының типі өндіріс технологиясының талаптарын ескере отырып белгіленеді.

32. Есіктердің, қақпалардың және терезелердің ойықтарын толтыру фальцтарда тығыздағыш аралық қабаттармен қарастырылады.

2-параграф. Конструктивтік шешімдерге қойылатын талаптар

33. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың конструктивтік шешімдері болжамдық қызмет ету мерзімі ішінде осы құрылыс нормаларының талаптарына сәйкес келеді.

34. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың жаңа конструктивтік жүйелерін, сонымен қатар құрылыста жаппай қолданғанға дейін жаңа материалдар мен конструкцияларды қолдану сараптамалық негіз болады.

35. Жеңіл лақтырылатын конструкциялар (бұдан әрі – ЖЛК) сыртқы қоршаулардың ауданы бойынша біркелкі таралуы тиіс. ЖЛК-ға армирленген шыны жатпайды.

36. Қабатаралық жабындар немесе галереялар қондырғыларына белгіленетін массадан ондағы өнімдерге түсетін динамика коэффициентін ескере отырып, жүктемелер әрекетіне тексерілуі қажет.

37. Жекелеген үй-жайлардың көтергіш конструкцияларын, цехтарды есептеген және жобалаған кезде жергілікті ықтимал қосымша жүктемелер әсері ескеріледі.

38. Жарылыс разрядты құбырлар үй-жайдан тыс шығарылады. Құбырлар конструкциясының бүтіндігі мен беріктігін қамтамасыз ету керек.

39. Механикалық беріктігі мен конструктивтік шешім бойынша кәсіпорынның өндірістік ғимараттары мен құрылыстарының көтергіш конструкциялары сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес келеді. Бұл жағдайда жүктемелер және олардың үйлесімдігін, сусымалы материалдан түсетін жүктемелерді, жабдықтар мен жиналатын материалдардан түсетін жүктемелерді, сондай-ақ қондырғылар конструкциясына динамикалық әсерді ескеру қажет.

40. Құрама-монолитті жабындарды есептеген кезде құрылыс пен пайдалану барысында және монолиттеуден кейін конструкциядағы жұмыс жағдайларына сай келетін жүктемелер мен есептік схемалардың өзгеруі есепке алынады.

41. Астық сақтауға және қайта өңдеуге арналған ғимараттар мен құрылыстар конструкциялары пайдалану барысында жүктемелердің, апаттық әсерлердің және тағы басқалардың ұлғаюын қоса алғанда, жүктемелер мен әсерлердің барлық түріне есептелінеді.

42. Сүрлемге ауа немесе газ жіберу кезінде пневматикалық шығару жүйелерінің жұмысы, қозғалмайтын сусымалы материалдарды белсенді желдету және газдандыру кезінде (қайнап жатқан қабат түзбей) сусымалы материалдар қысымымен қатар сүрлем қабырғасындағы және түбіндегі ауаның немесе газдың артық қысымы есепке алынады.

43. Ауаның артық қысымының мәні мен таралуын жоба деректері бойынша қабылдау қажет.

44. Сүрлемдер қабырғаларын есептеу кезінде жүктемелер мен әсерлердің негізгі үйлесімділігі ескеріледі.

45. Түрлі сусымалы материалдарды сақтауға болатын сүрлемдер қабырғаларын осы сусымалы материалдардан туындайтын ең жоғарғы қысымға есептеу қажет.

46. Темірбетон сүрлем қабырғаларындағы сусымалы материалдардың қысымынан болған күшті сүрлем қабырғалары конструкциясының кеңістіктік жұмысы есепке алына отырып анықталады.

Сүрлемдердің құрама элементтері оларды тасымалдау және монтаждау кезінде туындайтын жүктемелер мен әсерлерге қосымша тексеріледі.

47. Сүрлем қабырғаларының конструкциясын есептеген кезде олардың бірлескен жұмысын ескере отырып, қабырғаның плитасының түбіне, арқалыққа немесе іргетас плитасына тіреу жапсарында пайда болатын күш ескеріледі.

48. Сүрлемнің болат қабықтарының пішімі немесе қалыңдығы өзгерген жерлер, жекелегенде цилиндр бөлігінің конус бөлікпен немесе жазық түппен жанасқан жерлер, сонымен қатар жүктемелер күрт өзгерген жерлер болат конструкциялардың сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қосымша жергілікті кернеуге (жиек әсері) тексеріледі.

49. Болат дәнекерленген конструкцияларды құрастыру кезінде тиісті конструктивтік шешімдер (кіру бұрыштары, қиманың бірден ауысуы және басқа да кернеу концентраторлары жоқ элементтер мен бөлшектерді кернеуді барынша біркелкі таратылған) мен технологиялық шараларды (құрастыру және дәнекерлеу тәртібі, алдын ала ию, сүргілеу, кесу, абразивтік шеңбермен тазалау және тағы басқа көмегімен тиісті аймақтарды механикалық өңдеу) қарастыра отырып, дәнекерленгендерді қоса алғанда, қалдық деформациялар мен кернеулер, сонымен қатар кернеу шоғырланымының қолайсыз әсерінің ықтималдығын жою керек.

50. Сүрлемдердің конус тәрізді воронкаларын есептеу көлденең сақиналы созылу және түзушіні бойлай әсер ететін осьтік созылу жүргізіледі.

51. Түптің арқалықтарын сүрлем қабырғалары және түптері (немесе воронкалар) арқылы берілетін жүктемелерге есептеу керек.

52. Сүрлем асты қабатының ұстындарын сүрлем түбіне нақты бекітуді есепке ала отырып, іргетасқа кіріктірме тіректер схемасы бойынша есептеу керек.

53. Сүрлем асты қабатының ұстындарын оларға сүрлемдерді жүктеудің (сүрлем корпустарын толығымен немесе ішінара жүктеу кезінде) түрлі схемалары кезінде берілетін ең жоғарғы күшке есептеу керек.

54. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың негіздері мен іргетастары сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес, сонымен қатар осы бөлім талаптары есепке алына отырып жобаланады.

55. Сүрлем корпустарының монолитті плиталарын есептеген кезде бетон класын түскен жүктемелердің (статикалық, динамикалық) сипаты мен түрін және пайдалану шартын ескере отырып, плитаның жобалық көтергіш қабілетінің нәтижесінде белгіленеді.

56. Сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерде көрсетілген орташа шөгінділер мен крендердің шекті мәндері тиісті негіздемелер кезінде ұлғайтылуы мүмкін.

57. Астық өнімдерінің қысымы берілетін астық қоймаларының көтергіш тас қабырғалары мен іргетастарын тірек қабырғалары ретінде есептеу керек.

58. Қақпаларға жапсарлас астық қоймалары қабырғаларының учаскелерін қақпалардың ойықтарына уақытша салынған қалқандар арқылы берілетін астық өнімдерінің қысымына есептеу қажет.

59. Ыдыстағы жүк қоймалары жабындарының плиталарын аккумулятор тиегіштері дөңгелектерінен түсетін күшке тексеру қажет.

3-параграф. Өрт қауіпсіздігі бойынша талаптар

60. Объектілердің өрт-жарылыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" ТР талаптары есепке алынуы тиіс.

61. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар үшін автоматты өрт сөндіру мен сигнализацияны "Ғимараттарды, үй-жайларды және құрылыстарды автоматты түрде өрт сөндіру және автоматты өрт дабылымен, өрт кезінде адамдарға хабарлау және оларды эвакуациялауды басқару жүйелерімен жабдықтау жөніндегі талаптар" ТР талаптарына сәйкес қарастырылады.

62. Жылытылмайтын ғимаратта орналасқан жылытылатын өндірістік үй-жайларды өртке қарсы су құбырымен жабдықтау қажет. Кәсіпорындардың сыртқы өрт сөндіруге арналған суының есептік шығынын өрт қауіпсіздігі өндірісінің категориясына, ғимараттың немесе құрылыстың көлеміне және олардың отқа төзімділігіне байланысты сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес анықтау қажет.

63. Шаруашылық-ауыз су және өндірістік су құбырларымен біріктіруге сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер бойынша рұқсат етілмеген кезде кәсіпорындарда жеке өртке қарсы су құбырын орнатуға жол беріледі.

64. Астықты сақтау мен өңдеу бойынша жылытылмайтын ғимараттарда өрт өшірген кезде құрғақ құбырды, егер өртті өшіру сорғы станциясынан жүзеге асырылса, сыртқы өртке қарсы-шаруашылық су құбырымен қосу қажет.

65. Өнеркәсіптік алаң аумағында сақиналы желісі бар шаруашылық-өртке қарсы су құбыры жүйесін, қажет жағдайда - су қоры бар резервуар мен сорғы станциясын қарастыру керек.

66. Су құбыры желісінен су жинау үшін өрт гидранттарын орналастыру керек.

67. Элеваторларға, астық кептіргіштерге, астық пен құрама жем қоймаларына ішкі өртке қарсы су құбырын жүргізуге жол берілмейді.

68. Өрт қауіпсіздігі мақсатында түрлі өнімдерді бір сүрлемге немесе бункерге біріктіруге жол берілмейді.

69. Шикізаттың (өнімнің) тиісті түрі үшін көрсетілген өсімдік шикізатын, оны қайта өңдеу өнімдерін және құрама жем шикізатын сақтаудың тағайындалған нормасынан асып кеткен жағдайда:

1) белсенді желдетуді қолдану;

2) шикізатты (өнімді) бір сүрлемнен (бункерден) екіншісіне, алаңнан алаңға тасымалдауды жүргізу керек.

Осы мақсатта бос ыдыс (алаң) қарастыру қажет.

70. Сүрлем қондырғыларына (оның ішінде металл конструкциялардан жасалған) дымқыл және шикі астықты сақтауға жол берілмейді.

71. Өндіріс қалдықтарын ашық ленталы конвейерлерде тасымалдауға жол берілмейді.

72. В категориялы өрт қауіпі бар үй-жайларда өндіріс қалдықтарын ыдыстарға салуға тыйым салынады.

73. Желдету жүйесі тұтану кезінде автоматты түрде сөнуі керек.

74. Өздігінен ағатын құбырларды, аспирациялық ауа өткізгіштерді тартуға, сондай-ақ электр кабельдерін төсеуге арналған шахталарда норияларды орналастыруға тыйым салынады.

75. Аспирацияның ауа енгізгіштерін, ауамен жылытқыштарды, материал сымдарын, өздігінен ағызатын құбырларды, норияларды және конвейерлерді тұрмыстық, қосалқы және әкімшілік-шаруашылық үй-жайлар, басқару пульті үй-жайлары, электр тарату құрылғылары және желдету камералары арқылы, баспалдақ торлары және тамбур-шлюздер арқылы өткізуге болмайды.

76. Үй-жайға шаңның өтіп кетуіне кедергі келтіру үшін силостар мен бункерлерге арналған люктер, сонымен қатар өздігінен ағызатын құбырлардың, аспирациялық ауа енгізгіштердің және қораптардың люктері тығыз қосылыстарға ие болуы тиіс.

77. Өртке қарсы қабырғалар немесе жабындар қиылысқан жерлердегі ауа енгізгіштерге отты ұстап қалатын клапандар орналастыру керек.

78. Терезелер мен шамдарды шынымен қаптау үшін ЖЛК қолдану керек.

79. Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша А және Б санаттағы өндірістері бар үй-жайлардың сыртқы қоршау конструкциялары, сондай-ақ элеваторлар ғимараттарының, диірмендердің Астық тазалау бөлімшелерінің, сүрлем корпустарының сүрлем үстіндегі және сүрлем астындағы қабаттарының өндірістік үй-жайлары ЖЛК есепке ала отырып жобаланады, бұл ретте жеңіл лақтырылатын конструкциялардың алаңы ғимараттың негізгі тірек конструкцияларының беріктігін ескере отырып анықталады.

80. Үш ауысыммен жұмыс жасайтын жарылу-өртену қаупі бар өндірістік үй-жайларда ауамен жылытуды ағынды желдету жүйесімен біріктіреді, ал қалған өндірістік және қосалқы үй-жайларда сумен жылыту қарастырылады.

81. Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша А және Б санатындағы үй-жайларды ғимараттардың жертөле және цокольдық қабаттарында орналастыруға рұқсат етілмейді.

82. Б категориялы үй-жайларды өзара және басқа категория үй-жайларымен байланыстырып тұратын жер асты галереяларын немесе тоннельдерді жобаларды технологиялық негіздеу қажет, бұл ретте оттан қорғайтын клапандар мен тамбур-шлюздерді орнату қарастырылады.

83. Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша А және Б санатындағы үй-жайлардың үстіне және (немесе) астына тарату қосалқы станцияларының, трансформаторлық қосалқы станциялардың, тарату құрылғыларының үй-жайларын орналастыруға рұқсат етілмейді.

84. Аккумулятор батареяларын отқа төзімді үй-жайларға орналастыру қажет.

85. Зарядтық станцияларды жертөлелік үй-жайларда орнатуға жол берілмейді.

86. Ішінде қызмет көрсетуші персоналдары тұрақты болатын үй-жайларда газ жабдығы жұмысындағы ақаулар және газдану туралы сигнал беруді қарастыру қажет.

87. Шаң-ауа қоспасының тұтыну көзі туындауы ықтимал жабдықтардан өндірістік үй-жайларға жанғыш заттардың өтуіне жол берілмейді.

88. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың жарылыс қауіпсіздігі үшін өсімдік текті шаң-ауа қоспасының жарылу ықтималдығының алдын алу және астықтың, сонымен қатар оны қайта өңдеу өнімдерінің және құрама жем шикізатының өздігінен жану (өздігінен қызу) ошақтарының туындауын ескерту қарастырылады.

89. Жарылатын өнім жарылысты разрядтайтын құбырлардан аққан кезде оларды қызметкерлерге зақым келтірмейтіндей бағытталады.

90. Нориялар мен жабық конвейерлерді барлық ұзындығына жарылысты разрядтағыштарды орнату арқылы қорғау керек.

91. Конвейерлерді өткізуге арналған ойықтар автоматты өртке қарсы клапандармен немесе қалқандармен қорғалуы тиіс.

92. Өрт-жарылыс қаупі бар заттар (қоспалар) құбырларын тарату құрылғылары, трансформаторлық және түрлендіргіш қосалқы станциялар арқылы жүргізуге тыйым салынады.

93. Аспирациялық отностарды, шаң мен шаң тәрізді өнімдерді сақтау үшін бункерлерді өрт-жарылыс қауіпті ғимараттар мен құрылыстарда орналастыруға тыйым салынады.

94. Шырақтардың ғимарат сыртындағы жел әсерінен шайқалу ықтималдығын болдырмау керек.

95. Жарылысты разрядтауды сүрлемдердің жоғарғы бөліктерінде қарастыру керек.

96. Бункерлер мен сүрлемдерде қайталама жарылыстардың туындау ықтималдығын болдырмау, дамудың бастапқы сатысында жарылысты анықтау (ол оперативті ыдыста, технологиялық аспирациялық немесе тасымалдау жабдығында туындаған кезде), өздігінен ағатын құбыр және ауа құбырлары арқылы жарыла отырып жанатын жоғары температуралы өнімдердің туындауына, өршуіне және таралуына жол бермеу үшін объекттердегі жарылыстарды оқшаулау жүйелерін жабық конвейерлермен және басқа да коммуникациялармен қарастыру қажет.

97. Отқа кедергі жасайтын құрылғыларды және қысымның белгілі бір шекті деңгейіне жеткен кезде жарылыстың бастапқы сатысын анықтауға арналған басқарушы датчиктерді тарату жерлерін органикалық шаңның (шаң-ауа қоспасының) өрт-жарылыс қаупінің техникалық сипаттамалары есепке алына отырып, анықталады және негізделеді.

98. Жарылысты оқшаулау жүйесін қолмен басқаруды және техникалық қызмет көрсету және жұмыс жасау қабілетін тексеру ықтималдығы үшін автоматты басқаруды уақытша сөндіру және жарылысты локализациялау жүйесін қолмен басқару мүмкіндігін қарастыру керек.

99. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындарда, ғимараттар мен құрылыстарда қызметкерлерді үй-жайдан эвакуациялау жолдары арқылы қауіпсіз эвакуациялау жүйесі қамтамасыз етіледі.

100. Эвакуациялық шығу жолдарын жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша А және Б санатты үй-жайлар арқылы орналастыруға рұқсат етілмейді.

101. Жарылыс-өрт және өрт қауіптілігі бойынша Б санатты үй-жайлары бар көп қабатты өндірістік ғимараттардың баспалдақ торларын орналастыру кезінде оларды сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптарын ескере отырып, бір-бірінен оқшаулау қажет.

102. Өндірістік ғимараттардағы баспалдақтарды эвакуациялау жолдары мен жолаушылар лифтісі конструкцияларының отқа төзімділігі талап етілетін шегін қамтамасыз ететін материалдардан қарастырылады. Баспалдақ торлары түтіндемеуі тиіс.

103. Баспалдақтар өлшемдері өндірістік ғимараттарды жобалау нормалары бойынша қабылданады.

104. Элеваторлардың жұмыс ғимараттарында және сүрлем корпустарында баспалдақ клеткалары болмаған кезде, сүрлем корпустарында сүрлем астындағы қабаттың қақпағына дейін жетуі тиіс сыртқы эвакуациялық ашық болат баспалдақтарды қарастыру керек.

"Міндетті түрде мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет құрылатын ұйымдар мен объектілердің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 25 қыркүйектегі № 1017 қаулысына сәйкес астықты сақтау және қайта өңдеу бойынша жалпы өндірістік қуаты елу мың және одан да көп тонна астықты сақтайтын және қайта өңдейтін элеваторларды көшпелі өрт сөндіру техникасымен мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет қамтамасыз етеді.

4-параграф. Пайдалану барысында адамдардың денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету бойынша талаптар

105. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорын аумағында келесі аймақтар қарастырылады:

1) өндірістік емес сипаттағы (әкімшілік, қызмет көрсету мақсатындағы және тағы басқа ғимараттар);

2) өндірістік;

3) қойма және қосалқы.

106. Қалалар мен ауылдарда салынып жатқан кәсіпорындардың бас жоспарларын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес әзірлеу керек.

107. Автомобиль жолдарын қоспағанда, шикізат пен өнімдердің үлкен жүк айналымына ие астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар үшін теміржол кіре беріс жолдары жобаланады. Тиеу-түсіру аумағы шегіндегі теміржолдарға тиеу-түсіру алаңдары ретінде қарастырылатын құрылыс алаңдары қосылады.

Сондай-ақ құрылыс алаңына автомобиль жолдарының қабылдау-жіберу құрылыстарының тиеу-түсіру алаңдары кіреді (жапсарлас алаңдары бар астық түсіруге арналған қабылдау құрылыстарының пандустары, дайын өнім қоймаларындағы рампалар және тағы басқалар).

108. Автомобиль жолдары мен жаяу жүргінші жолдары теміржолдармен қиылысқан кезде төсемдер ұйымдастырылады.

109. Объект аумағында объектілерге еркін мүмкіндікті қамтамасыз ету үшін негізгі және қосалқы жолдар жобаланады.

110. Кәсіпорын ғимараттары мен құрылыстарына өрт автомобильдерінің өтуін қамтамасыз ету қажет.

111. Кәсіпорын аумағындағы асфальтталған жабындардың алаңы ең төмен болуы және бекітілген талаптармен анықталуы тиіс. Аумақтың қалған бөлігі көріктендірілуі және көгалдандырылуы тиіс.

112. Сүрлем корпусы мен жұмыс ғимараты арасындағы үзіліс аз болуы тиіс.

113. Жобаланатын ғимараттар (диірмендер, жарма зауыттары, құрама жем зауыттары, элеваторлар жұмыс ғимараттары) ұстындарының торы мен қабаттарының биіктігі өндіріс технологиясымен анықталады.

114. Өндірістік ғимараттар едендері, жабындары, қабырғалары және арақабырғалары қуыссыз жобаланады.

Бункерлер мен сүрлемдер қабырғаларының, түптерінің және воронкаларының көлбеулігі технологиялық жобалау нормалары бойынша қабылданады.

115. Жабындардың жабдықтарды орналастыру үшін қабылданатын белгілерін таза еден деңгейінде белгілеу керек.

116. Тұрмыстық үй-жайлар мен адамдар көп жүретін үй-жайларды (жиналысқа арналған бөлмелер, тамақтануға арналған бөлмелер) өндірістік үй-жайларға орналастыруға жол берілмейді.

117. Білік кесетін шеберхана оқшаулап орналастырылады.

118. Өндірістік немесе қосалқы үй-жайлардан теміржолға шығатын жерлер болған кезде ғимараттан шығатын жерге теміржолды қоршап тұратын қоршаулар орнатылады.

119. Түрлі өлшемді сүрлемдердің оңтайлы қатынасы олардың сыйымдылығы толығымен қолдану талабынан қабылданады, бұл ретте диаметрі үлкен сүрлемдерді қолдану ең жоғары болады.

120. Сүрлемдер мен сүрлем корпустарының жобалары сүрлемдерді бастапқы және пайдалану тиеу және түсіру тәртіптері жөніндегі, осы құрылыстардың шөгуін бақылау жөніндегі нұсқаулардан тұруы, сонымен қатар шөгінді маркалары мен реперлері қарастырылады.

121. Жобалық құжаттарда сүрлем қабырғалары құрама элементтерінің жіктерін атмосфералық жауын-шашындардан қорғау қарастырылады.

122. Сүрлемдер ішкі қабырғаларының беттерін әрлеу сусымалы материалдың жақсы ағуына септігін тигізуі керек.

123. Сүрлем қабырғаларының сыртқы бояуы ақшыл реңкті болуы тиіс. Бояуға арналған материалдар темірбетон сүрлемдер үшін сыртқы ортаның агрессивті әсерін есепке ала отырып, гидрофобты қоспаларды қолданып таңдалады.

124. Екі жоғарғы қабатты қоспағанда, құрылыс үстіндегі болат ұстындар мен жабындарда, сонымен қатар сүрлем астындағы көтергіш конструкцияларда (сүрлем қабырғасы астындағы ұстындар мен арқалықтарда) оттан қорғау қарастырылады.

125. Сүрлемдерді жобалаған кезде астық өнімдерін шығару кезінде олардың көлденең қысымын азайту бойынша құрылғылар қарастырылады, сонымен қатар тиеу мен түсіруді жеңілдету үшін квадрат силостар топтарға біріктіріледі. Сүрлемдерді біріктіру кезінде олардың ішкі көлемін қолдану барынша жоғары болуы тиіс.

126. Өткізу саңылауларымен біріктірілген сүрлемдер ішіне орналастырылатын электротермометрлерге арналған аспаларды жобалау кезінде, сонымен қатар сүрлемде бірнеше аспа болған кезде, аспаның төменгі ұшын көлденең ығысудан бекітуді қарастыру керек.

Сүрлем асты жабындарының барлық плиталары сүрлем қабырғаларымен тығыз жанасады.

127. Тұтас аражабындар астықтарға, оны қайта өңдеу өнімдеріне және құрама жем шикізатына арналған сүрлемдер мен бункерлерді, олардың орналасу орнына қарамастан жауып тұрады.

128. Төбе конструкциясы сүрлем өлшеміне (цилиндр бөлігінің диаметріне) және құрылыс аймағына байланысты анықталады.

129. Сүрлемдердің төбесі атмосфералық жауын-шашыннан қорғауды қамтамасыз етеді және жүктемелердің келесі түрлеріне төзімді болады:

1) қар және жел;

2) көлік көпірі тарабынан болған жүктеме;

3) термоаспалар салмағы;

4) конструктивтік элементтер (баспалдақтар, люктер, ауа дефлекторлары және тағы басқалары) салмағы.

130. Ұн сақтауға арналған бункерлер мен сүрлемдер арасына өткізу терезелерін орнатуға жол берілмейді.

131. Сепаратор астындағы бункерлердің және қалдықтарға арналған бункердің қабатының биіктігі сепаратор астындағы бункер қабатының биіктігіне тең етіп қабылданады.

132. Бункердің конус бөлігін таразы қабатына орнату кезінде таразы астындағы бункер қабатының биіктігін конус бөлігінің биіктігіне азайту қажет.

133. Жұмыс ғимараты мен сүрлем корпусы арасындағы үзілу шамасын есептеу үшін олардың тереңдігін және элеватордың жұмыс ғимаратындағы сүрлем астындағы конвейерді көтерудің қажетті биіктігі назарға алынады.

134. Сүрлем асты қабатының биіктігін есептеуді түсіру арбалары бар сүрлем асты конвейерлеріне қатысты орындау қажет.

135. Жұмыс ғимаратының үй-жайындағы элеваторды жобалау заманауи қондырғылардың технологиялық шешімдерінің ерекшеліктері ескеріле отырып жүзеге асырылады.

136. Астық қоймалары мынадай типтерге бөлінеді:

1) қамбалық – астықты жекелеген бөліктерде (қамбаларда) сақтау үшін;

2) едендік – астықты көлденең немесе көлбеу еденде үйіп сақтайды, ал тұқым дәндері – көлденең еденде ыдыста;

3) дәндердің силостық қоймалары.

137. Астық қоймаларының ғимараттарын жобалау кезінде құрастырылатын және монолитті темірбетон, металл және ағаш конструкцияларды, сонымен қатар жергілікті құрылыс материалдарын қолданады.

138. Өртке қарсы қабырғалар арасындағы астық қоймасы ғимараттарының ауданын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қабылдау керек.

139. Астық қоймасының қабырғалары, жабындары мен едендері қуыссыз болады. Астық қоймаларының ішкі беттері тегіс (дөңестері, ойықтары, көлденең қабырғалары, саңылаулары болмауы керек), тазалау және дезинсекциялау үшін қолжетімді болуы тиіс. Ғимараттардың құрылыс конструкцияларының материалдары, сонымен қатар конструкцияларды әрлеу және көгеру мен жанудан қорғау үшін қолданылатын заттар мен қоспалар сақталатын астық немесе тұқым үшін зиянсыз болуы тиіс.

140. Зарядтау станциясы қалған қойма үй-жайларынан өртке қарсы торлармен және жабындармен бөлінуі және оқшауланған шыға беріске ие болады.

141. Ыдыстағы жүк қоймаларының көп қабатты ғимараттарының ішінде шығатын жерлерге тамбур-шлюздер орната отырып, жүк лифті қарастырылады (технологиялық талаптар болған кезде).

142. Тік ұстындары немесе пирамида тәрізді торлары жоқ механикаландырылған астық қоймаларын қолдануға болмайды.

143. Құрама жемді, жармаларды, қауыздарды, ұнды, шротты және күнжараны жазық едені және төменгі (өтетін немесе өтуге болмайтын) галереялары бар механикаландырылған қоймаларда еденде сақтаған кезде, өнімді төменгі конвейерге өздігінен ағып кетудің алдын алу керек.

144. Ыдыстағы жүк қоймаларының бірінші қабатының еденінің деңгейін сәулет, қала құрылысы және құрылыс салсындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес жобалап тиеу платформалары (рампалары) деңгейінде қабылдау керек.

145. Едені көлбеу астық қоймаларын жұмысшылардың астықты қоймадан тиеу кезінде оның үйіндісінің үстіне шығу ықтималдығын болдырмайтындай тәсілмен жобалау керек.

146. Астық қоймасының және шикізат пен дайын өнімді еденде сақтайтын басқа да қоймалар еденінің деңгейі құрылыс учаскесіндегі топырақ суын қауіпті капиллярлық көтеру деңгейінен жоғары болуы тиіс.

147. Механикаландырылмаған қоймалардың едендерін көлденең етіп жобалау керек.

148. Механикаландырылған қоймаларды көлденең не болмаса көлбеу едендермен және жоғарғы және төмен тасымалдағыштармен салу қажет.

149. Едені көлбеу механикаландырылған қоймаларды топырақ суының деңгейі төмен аудандарда салу керек.

150. Тасымалдау галереялары мен тоннельдерінің және олардан шығатын жерлердің өлшемдері сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес қабылданады.

151. Тоннельдер басқа ғимараттармен және құрылыстармен тікелей байланыспауы тиіс.

152. Галереялар мен алаңдар үшін кіре берістер мен шыға берістер ұйымдастырылады.

153. Қауіпсіз монтаждау, қызмет көрсету және жөндеу үшін өндірістік ғимараттарда, галереяларда, тоннельдерде және эстакадаларда конвейерлердің трассаларын бойлай өтетін жерлер ұйымдастыру керек.

154. Ленталы конвейерлердің жол берілетін көлбеулігін орнату керек.

155. Пирамидалық воронкалар қырын қысымнан болатын жергілікті июде (қырдың жазықтығы бойынша) есептелінеді.

156. Топырақ суының ғимараттың жертөлелік қабаттары мен жерасты галереяларға (тоннельдерге) ағуын болдырмау керек.

157. Санитарлық тораптарды диірмендер, құрама дем зауыттары мен ұн қоймаларының өндірістік корпустарына орналастыруға (бірінші қабатты қоспағанда) рұқсат етілмейді.

158. Ойықтардың қолжетімділігі үшін стационарлық баспалдақ орнатылады.

5-параграф. Инженерлік қондырғылар

159. Кәсіпорынның сумен қамтамасыз етілуін және ішкі су құбырларын жобалауды сумен қамту жөніндегі қолданыстағы нормативті-техникалық құжаттарға және сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес және осы бөлім талаптары есепке алына отырып жүзеге асырылады.

160. Астық өңдеуші кәсіпорындардың технологиялық қажеттіліктеріне арналған су сапасы халыққа арналған ауыз су қауіпсіздігіне қойылатын талаптарға сәйкес келуі керек.

161. Ұн-жарма және құрама жем өнеркәсібі кәсіпорындарының өндірістік қажеттіліктеріне су шығынын технологиялық жобалау нормаларына сәйкес қабылданады.

162. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындарда сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес тұрмыстық және өндірістік кәріз қарастыру қажет.

163. Астық өңдеуші кәсіпорын ғимараттарындағы желілік ішкі тұрмыстық және өндірістік канализацияларды біріктіруге жол берілмейді.

164. Ұн, жарма және құрама жем өндіруге және сақтауға арналған үй-жайларда тұрмыстық канализацияның көлденең құбырларын жүргізуге рұқсат етілмейді.

165. Кәсіпорындардағы жауын-шашын канализациясы сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес қарастырылады.

166. Жобалау кезінде объекті канализациясының жүйелерін кооперациялау мақсаттылығын олардың ведомстволық тистілігіне қарамастан қарастыру, сонымен қатар қолданыстағы құрылыстардың техникалық, экономикалық және санитарлық бағалануын есепке алу, оларды қолдану ықтималдығын және олардың жұмыс жасауын күшейтуді қарастыру қажет.

167. Объекті канализациясының жобаларын су тұтыну және ағын суды бұру балансын міндетті түрде талдай отырып, сумен қамту жобаларымен бір уақытта әзірлеу қажет. Бұл жағдайда өндірістік сумен қамту және сулау үшін тазартылған ағын суды және жауын-шашын суын қолдану мүмкіндігін қарастыру қажет.

168. Жауын-шашындық кәріз жүйесінде жауын-шашын, қар еру және жол жабындарын жуу кезеңінде түзілетін беттік ағынның ең көп ластанатын бөлігін тазалау қамтамасыз етіледі.

169. Өндірістік және жауын-шашын кәрізінің тазалау құрылыстары өнеркәсіптік кәсіпорын аумақтарында орналастырылады.

170. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың канализация желілерін көшенің немесе квартал елді мекеннің квартал ішілік желісіне жалғау кезінде кәсіпорыннан тыс орналастырылатын бақылау құдықтары бар шығарылымдарды қарастырылады.

171. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың ауасын жылыту, желдету және баптау, желдету ауасын атмосфераға лақтыруды жобалау сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес және осы бөлім талаптары есепке алына отырып жүргізіледі.

172. Үш қабаттан аз Б категориялы өндірістік үй-жайлар үшін жалпы желдету және ауаны жылыту жүйелері қабылданады.

173. Жылыту аспаптарына еркін мүмкіндікті қамтамасыз ету керек. Жылыту аспаптарын қуыстарға орналастыруға тыйым салынады.

174. Кәсіпорын үй-жайларындағы ауаның есептік параметрлері технологиялық жобалау нормалары мен басқа да нормативтік құжаттарды есепке ала отырып қабылданады.

175. Желдету жүйелерінің барлық металл ауа енгізгіштері мен жабдықтары электр қондырғыларды орнату жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттар талаптарына сәйкес жерге қосылады.

176. Едені жазық қоймалардың өтетін галереяларын орналастыру кезінде оларды соратын мәжбүрлі желдетумен немесе табиғи желдетумен жабдықталады.

177. Астықты сақтау мен өңдеу бойынша кәсіпорындардың шаң түзетін қондырғылары аспирация жүйесімен жабдықталады.

178. Жергілікті желдеткішті зиянды заттар бөлетін жерлерде орналастыру керек.

179. Сыртқы ағын ауаны шаңнан тазалауды астық тазалау, ұнтақтау, жинау (қаптау), қауызын алу цехтарының (бөлімдерінің) және құрама жем цехтарының үй-жайларында қарастырылады (технология талаптарына сәйкес).

180. Электр қалқандардың үй-жайлары мен диспетчер бөлмесіне жіберілетін ағын ауа ауа сүзгілерінде тазартылады. Желдету камералары саңылаусыз болуы және сүзгілерге қызмет көрсету үшін қол жетімді болады.

181. Конденсат жылуын технологиялық және тұрмыстық қажеттіліктерге су дайындау үшін будың технологиялық тұтынушыларынан пайдалануды қарастыру қажет.

182. Ауа енгізгіштердің көлденең учаскелері ең қысқа ұзындыққа ие болуы тиіс.

183. Транзиттік ауа енгізгіштерді шикізат және дайын өнім үй-жайларын бойлай, сонымен қатар түрлі категориялы үй-жайлар арқылы өткізбеу керек.

184. Элеваторлардың жұмыс ғимараттарына жеке тұрған астық кептіргіштердің желдеткіштері мен шаң ұстағыштарды орнатуға тыйым салынады.

185. Аспирациялық қондырғылардың ауа енгізгіштерінің жылыту жүйесінің құбырларына жапсарлас орналастыруға жол берілмейді.

186. Аспирациялық қондырғыларды технологиялық және көлік жабдықтарымен оқшаулауды қамтамасыз ету қажет.

187. Шаң жинауға және сақтауға арналған ыдыстарға және оперативтік ыдыстарға аспирация орналастыру кезінде оны технологиялық және көлік жабдығының аспирациясымен біріктірудің алдын алу керек.

188. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындардың, ғимараттар мен құрылыстардың электрлік қондырғыларын қоршаған орта жағдайларын және үй-жайлар мен электр қондырғылардың жарылу қауіптілігі, өртену қауіптілігі және адамдардың электр тоғынан зақым алу қауіптілігі бойынша жіктеуші есепке ала отырып, ЭҚҚ талаптарына сәйкес жобалау керек.

189. Сорғы станциялары бар объектілерді электрмен қамту категориясы олардың сенімділігінің категориясынан төмен болмауы тиіс, бұл жағдайда қуаты тек сорғы станциясының ғана қажеттіліктерін қанағаттандыратын екі тәуелсіз өзара резервтелетін қуаттандыру қуатын қарастыру ұсынылады.

190. Ғимараттар мен құрылыстарды жасанды жобалау кезінде сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерді басшылыққа алу керек.

191. Жұмыстар жүргізілетін баспалдақ марштары, сүрлем астындағы және сүрлем үстіндегі қабаттар және басқа да жерлер сияқты жұмыс жүргізілетін жерлерде кешкісін және түнде апаттық жарықтандыру орнатылады.

192. Желілердің жарықтандыру элементтерін шаң өтуден конструктивтік жайластыру керек.

193. Тамбур-шлюздер апаттық жарықтандырумен қамтамасыз етіледі.

194. Электр үй-жайлар үшін жарылыс қаупі бар аймақтарға байланысты артық жылу шығаруға арналған механикалық тарту-сору желдеткішімен жабдықталады.

195. Статикалық электрден қорғау үшін электромагнитті сепараторлардың қоршауларын орнату керек.

196. Электр қондырғыларды орнату жөніндегі техникалық регламенттердің және нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сәйкес жалпы мақсаттағы электр жабдықтары (жарылыстан қорғау құралдарынсыз) тарату құрылғыларына (бұдан былай - ТҚ), трансформатор, жиынтықтағы трансформаторлық және түрлендіргіш қосалқы станцияларға (бұдан әрі - тиісінше ТС, КТС және ТС) арналған талаптар қабылданады.

197. Арматура орнатылған құбырлардағы немесе кронштейндердегі сымдарды жалғауға тыйым салынады.

198. ТҚ, ТС және КТС үй-жайларында жанбайтын кабель каналдары мен едендер орнатылады.

199. Майлы трансформаторлары бар ТС және КТС үй-жайларының есігінің немесе шығыс желдету саңылауларының үстінде орналасқан терезелер үшін жанбайтын күнқағар орнату керек.

200. Қышқылдық және сілтілік аккумулятор батареялары бар үй-жайлар бөлінеді.

6-параграф. Халықтың мүмкіндігі шектеулі тобының қолжетімділігі бойынша талаптар

201. Физикалық жүріп-тұру мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арналған жұмыс орындарын ұйымдастыру, сонымен қатар физикалық жүріп-тұру мүмкіндігі шектеулі қызметкерлер қызмет көрсететін ғимараттар мен үй-жайлардың қолжетімді болуын қамтамасыз ету сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер талаптарына сәйкес орындалады.

202. Астықты сақтау мен өңдеу бойынша кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар халықтың мүмкіндігі шектеулі тобына жататын тұлғалардың еш кедергісіз әрі қауіпсіз қолдануы үшін жобаланып жабдықталады және қолжетімді болады.

203. Мүмкіндігі шектеулі келушілердің жүру жолдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қозғалыс жолдарындағы барлық бойлық көлбеу жерлер қолжетімді көлбеумен орнатылады.

204. Жаяу жүргіншілер өткелдеріндегі жиектеме пандустар, жол бөлігіне кіруді қоспағанда, жаяу жүргіншілерге арналған аймақ шегінде толығымен орналастырылады.

205. Жаяу жүргіншілер жолдарының жүріс бөлігімен қиылысқан жерлеріндегі жанасу учаскелері басқа жаяу жүргіншілер учаскелерінен ерекшеленетін жабынның фактуралық бетімен орындалады.

7-параграф. Қоршаған ортаны қорғау

206. Қоршаған ортаны қорғау мақсатында кәсіпорынды жобалау кезінде төмендегідей шаралар қабылданады:

1) атмосфераны қорғау;

2) геологиялық және су ортасын қорғау;

3) қалдықтарды азайту және жою жөніндегі шаралар.

207. Атмосфераның ластануын азайту және энергия шығынын төмендету үшін жаңа технологияларды, жаңа қондырғылар мен келешегі бар шешімдерді енгізу керек.

208. Атмосфераның ластанатын жерлерін оқшаулау үшін жабындар, қалқалар, арақабырғалар орнатылады.

209. Өндірістік процесте ауаны шаңнан тазалау үшін тиімділігі жоғары шаң тазалайтын жабдықты қолдану міндетті.

210. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындарды, ғимараттар мен құрылыстарды жобалаған кезде жауын-шашын суын тазалауды және жауын-шашындық кәріз желілері арқылы үстіңгі еріген суды бұруды қамтамасыз ету қарастырылады.

211. Аумақты көріктендіру мен көгалдандыру оны жоспарлау кезінде міндетті сипатқа ие болуы тиіс.

212. Өндірістік қалдықтарды азайту бойынша шараларды есепке алу қажет.

6-тарау. Энергия үнемдеу мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану бойынша талаптар

1-параграф. Энергия тұтынуды үнемдеу

213. Астықты сақтайтын және өңдейтін кәсіпорындар, ғимараттар мен құрылыстар энергияны тиімді қолдану бойынша талаптарды есепке ала отырып жобаланады және салынады.

214. Жобалау процесінде қолданыстағы құжаттарға сәйкес объектінің энергиялық тиімділігін арттыру жөніндегі шешімдер мен шаралар кешенін қарастыру қажет.

215. Энергия ресурстарының шығындарын оңтайландыру үшін технологиялық процестер параметрлерін автоматты реттеуді қолдану керек.

216. Ғимараттарды жобалаған кезде жарық жақтары бойынша дұрыс бағытты белгілеу қажет, бұл қыс мезгілінде жылуды табиғи сақтап қалуға және жаз мезгілінде салқындатуға септігін тигізеді, сонымен қатар үй-жайды инсоляциялауды қамтамасыз етеді.

217. Үй-жайдың жылуын сақтау мақсатында қоршау конструкциялары үшін энергия үнемдейтін материалдарды қолдануға жол беріледі.

218. Жылыту және желдеткіш параметрлерін автоматты реттеу жүйесі жұмыстан тыс уақытта жылытудың кезекші жүйесімен, аспаптардың термостатикалық клапандарымен жабдықталады.

219. Ғимараттар мен құрылыстарда техникалық, технологиялық, экологиялық және экономикалық тараптан тиімділігі жоғары балама жүйелерді орнату мүмкіндігін қарастыру талап етіледі.

2-параграф. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану

220. Ресурстар шығынын оңтайландыру үшін кептіргіштер мен қазандарда табиғи газды сұйылту процесінің автоматты регуляциясы қолданылады.

221. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану үшін астық кептірудің табиғи тәсілінің қондырғылары қолданылады.

222. Кәсіпорындар ресурстарын үнемдеу үшін балама энергия көздері қолданылады.

223. Кәсіпорын аумағында технологиялық қажеттіліктер үшін нөсер, жаңбыр ағындарын жинау және өңдеу қарастырылады.

224. Кәсіпорын аумағын жел мен шу оқшаулаудан қорғау үшін жасыл көшеттер отырғызу жүзеге асырылады.

ӘОЖ 727.14 МСЖ 91.040.20

Түйінді сөздер: аумақ, көлемдік-жоспарлық және конструктивтік шешімдер, өндірістік ғимараттар, сүрлемдер, сүрлем корпустары, воронкалар, сүрлем түптері, астық сақтау, қайта өңдеу, элеваторлар.

Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2019 жылғы 11 желтоқсандағы № 208-НҚ бұйрығына 5-қосымша

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫС НОРМАЛАРЫ ГИДРОТЕХНИКАЛЫҚ ҒИМАРАТТАРДЫҢ БЕТОН ЖӘНЕ ТЕМІРБЕТОН КОНСТРУКЦИЯЛАРЫН ЖОБАЛАУ ҚР ҚН 3.04-02-2019

МАЗМҰНЫ

1- тарау.	Қолданылу саласы
2- тарау.	Нормативтік сілтемелер
3- тарау.	Терминдер мен анықтамалар
4- тарау.	Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары
1-параграф.	Құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаты
2-параграф.	Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары
5- тарау.	Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау кезінде жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар
1-параграф.	Жалпы талаптар
2-параграф.	Сенімділікті қамтамасыз ету бойынша талаптар
3-параграф.	Пайдалану сипаттамаларына қойылатын талаптар
4-параграф.	Бетон және темірбетон конструкцияларға арналған материалдар
5-параграф.	Конструктивтік талаптар
6-параграф.	Негізгі есептік ережелер
7-параграф.	Негізгі есептік ережелер
8-параграф.	Сызаттардың пайда болуы мен ашылуы және деформациялар бойынша темірбетон конструкциялардың элементтерін есептеу
9-параграф.	Бетон және темірбетон конструкциялар элементтерін температуралық, ылғал, сейсмикалық әсерлерге есептеу
10-параграф.	Қоршаған ортаны қорғау
6- тарау.	Бетон және темірбетон конструкциялар элементтерін беріктікке және төзімділікке есептеу

1-тарау. Қолданылу саласы

1. Осы құрылыс нормалары гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалауға қойылатын талаптарды белгілейді.

2. Осы норма жаңадан салынатын, реконструкцияланатын және жөнделетін энергетикалық және су-көлік гидротораптарының құрамына кіретін; су ортасының әсерінде тұрақты немесе кезеңдік болатын барлық кластағы бетон және темірбетон конструкцияларға, сондай-ақ су тасқынымен күресуге және аумақты су басу және су тасқынынан қорғауға арналған құрылыстарға таралады.

2-тарау. Нормативтік сілтемелер

Осы құрылыс нормаларын қолдану үшін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне келесі сілтемелер қажет:

1) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы кодексі "Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі" (бұдан әрі – Экологиялық кодекс);

2) "Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі Заңы (бұдан әрі – Заң);

3) "Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы" Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 13 қаңтардағы Заңы (бұдар әрі - Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы Заң).

Ескертпе – пайдаланған кезде ағымдағы жағдай бойынша жыл сайын жасалатын және ай сайын шығарылатын, ағымдағы жылы жарияланған ақпараттық бюллетеньдерге – журналдар мен стандарттардың ақпараттық көрсеткіштеріне сәйкес келетін "Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласында нормативтік-құқықтық актілердің және нормативтік-техникалық құжаттардың тізбесі", "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың сілтемесі" және "Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі мемлекетаралық нормативтік құжаттардың сілтемесі" деген ақпараттық каталогтар бойынша сілтемелік құжаттардың қолданылуын тексерген орынды.

3-тарау. Терминдер мен анықтамалар

3. Осы құрылыс нормаларында тиісті анықтамалары бар келесі терминдер қолданылады:

1) бетонның өткізгіштігі – бетонның қысым градиенті кезінде өзі арқылы газды немесе сұйықтықты өткізбейтін (су өткізбейтін W маркасымен регламенттеледі) немесе қысым градиенті болмаған кезде суда еріген заттардың диффузиялық өткізгіштігін қамтамасыз ету (ток тығыздығы мен электрлік шаманың нормаланған шамаларымен регламенттеледі) қабілеті.

2) гидротехникалық құрылыстар – су ресурстарын басқару, су пайдаланушыларға су беру, сумен жабдықтау және су бұру, судың зиянды әсерінің алдын алу үшін пайдаланылатын инженерлік құрылыстар.

4-тарау. Құрылыс нормаларының нормативтік талаптарының мақсаттары және функционалдық талаптары

1-параграф. Құрылыс нормалары нормативтік талаптарының мақсаты

4. Осы құрылыс нормаларының нормативтік талаптардың мақсаты – адамдардың өмірі мен денсаулығын, мүлікті және қоршаған ортаны қорғау, кез-келген сипаттағы бұзушылықтарды болдырмау, сондай-ақ энергия үнемдеуге қол жеткізу мақсатында гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон құрылыс конструкцияларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.

2-параграф. Құрылыс нормаларының функционалдық талаптары

5. Бетон және темірбетон конструкциялары гидротехникалық құрылыстардың зақымдануынсыз және бұзылуынсыз жобада қарастырылған қауіпсіздікті, ұзақ мерзімділікті, пайдалану жарамдылығын, механикалық және технологиялық әсерлердің барлық түріне қарсы тұру қабілеті қамтамасыз етіледі.

6. Бетон және темірбетон конструкциялардың қауіпсіздігі, пайдалану жарамдылығы, ұзақ мерзімділігі бетон мен арматураның әртүрлі түрінің қасиеттеріне қойылатын талаптарды орындауды, оларға жүктеме сипаты мен қоршаған ортаның әсерін қамтамасыз етуі тиіс.

7. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларының пайдалануға жарамдылығын қамтамасыз ету үшін әртүрлі есептік әсерлер кезінде сызаттардың пайда болуы немесе шамадан тыс ашылуы болмайтындай, сондай-ақ қондырғының, механизмдердің қалыпты жұмысы бойынша технологиялық талаптардың, элементтердің бірлескен жұмысы бойынша конструктивтік талаптардың және басқа да белгіленген жобалық талаптардың бұзушылығын тудыратын басқа да зақымдаулар туындамайтындай бастапқы сипаттамаларға ие болуы тиіс.

8. Ұзақ мерзімділіктің жоғары талаптар қойылатын темірбетон конструкцияларға, сонымен қатар толығымен созылған қимада агрессивтік ортада пайдаланылатын конструкцияларға қысым астындағы газдар немесе сұйықтыққа қарсы, радиация және тағы басқа әсерге қарсы өткізбеушілік қамтамасыз етілуі қажет.

9. Гидротехникалық құрылыстар конструкциялары ұзақ мерзімді, жүктеменің ұзақ әсері, қолайсыз климаттық, технологиялық, температуралық және ылғал әсерлері, алма-кезек мұздату және жібіту, агрессивті әсерлер және тағы басқа кезінде қауіпсіздік пен пайдалануға жарамдылықты қамтамасыз етуі керек.

10. Жүктемелердің ұзақ мерзімді әсерін ескеру арқылы анықталатын темірбетон конструкциялар мен олардың элементтерінің деформациялары гидротехникалық құрылыстар қондырғылары мен механизмдерін қалыпты пайдалану талаптарынан шығатын жобада белгіленген шамалардан аспауы керек.

11. Бетон және темірбетон конструкцияларды жобалау кезінде бетонға және оларды құраушыларға, арматураға қойылатын талаптарды орындау кезінде қоршаған ортаны қорғау, энергияны үнемдеу және табиғи ресурстарды тиімді қолдану қамтамасыз етіледі.

12. Көпірлердің бетон және темірбетон конструкциялары, көлік туннельдері мен автомобиль және темір жол үйінділерінің астында орналасқан құбырлар Заңның 20 бабындағы 23-16) армақшасына сәйкес бекітілетін сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге (бұдан әрі – сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер) сәйкес жобаланады.

5-тарау. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау кезінде жұмыс сипаттамаларына қойылатын талаптар

1-параграф. Жалпы талаптар

13. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау кезінде конструкцияның беріктігі мен орнықтылығы, құрылыстың ұзақ мерзімділігі, сондай-ақ пайдалану шарттарына сәйкес конструкцияның қаттылығы қамтамасыз етіледі.

14. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау кезінде сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерінің талаптарын орындау қажет.

15. Бетон және темірбетон конструкциялардың түрлерін таңдау (тұтас құймалы, құрама-тұтас құймалы, құрама, оның ішінде алдын ала кернелген және негізіне анкерленген) материалды көп тұтыну, энергияны көп тұтыну, еңбекті көп тұтыну және құрылыс құнын ең жоғары азайтуды ескеру арқылы құрылыстың белгілі бір жағдайында оларды қолданудың техника-экономикалық орындылығы ескеріле отырып жүргізіледі.

16. Конструкция түрлерін, олардың элементтерінің негізгі өлшемдерін, сонымен қатар темірбетон конструкцияларды арматурамен толтыру дәрежесін нұсқалардың техника-экономикалық көрсеткіштерін салыстыру негізінде қабылдау қажет.

17. Құрама конструкциялар элементтері мамандандырылған кәсіпорындарда механикаландырылған дайындау шарттарына жауап беруі керек.

18. Құрама конструкциялардағы элементтердің түйіндері мен жалғауларының конструкциялары күшті сенімді жіберуді, түйісу аймағында элементтердің өздерінің беріктігін, сонымен қатар түйіспеде қосымша төселген бетонның конструкция бетонымен байланысын қамтамасыз етуі тиіс.

19. Конструкциялардың су өткізбеушілігі және аязға төзімділігі, олардың есептік қималарында судың қарсы қысымын азайту тиісті шараларды қолдана отырып қамтамасыз етілуі керек.

20. Кернеу бойынша элементтердің беріктігін және сызатқа төзімділігін бағалау кезінде (арқалық-қабырғалар, консоль қабырғалар, жуан арқалықтар, құбырлар және көлемді элементтер) соңғылары серпімділік теориясының әдістерімен немесе тәжірибе жүзінде анықталады.

21. Сейсмикалық аудандарда орналасқан гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау кезінде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қосымша талаптарды орындау қажет.

2-параграф. Сенімділікті қамтамасыз ету бойынша талаптар

22. Бетон және темір-бетон конструкцияларының негізгі нормаланатын және бақыланатын сипаттамалары ретінде су өткізбеушілік, беріктігі және аязға төзімділігі қызмет етеді.

23. Ұзақ мерзімділік талаптарын қанағаттандыру үшін конструкция белгіленген уақыт ұзақтығы ішінде конструкцияның геометриялық сипаттамаларына және материалдардың механикалық сипаттамаларына жүктемелер, қолайсыз климаттық, температуралық және ылғал, агрессивтік әсерлер, алма-кезек мұздату және еріту әсерлерін ескере отырып, қауіпсіздік және пайдалануға жарамдылық талаптарын қанағаттандыратындай бастапқы сипаттамаларда болуы керек.

24. Жобалау кезінде бетон және темірбетон конструкцияларының жобаланатын конструктивтік шешімдері жеткілікті сенімділікпен шекті жағдайдың барлық түрінің туындауының алдын алуы қамтамасыз етіледі. Материалдар сапасы, өлшемдерін белгілеу және конструкциялау осы құрылыс нормаларының және қолданыстағы нормативтік құжаттардың белгіленген талаптарына сәйкес келуі керек. Конструкцияларды жобалаған кезде тиісті нормативтік құжаттармен белгіленетін экология, энергия үнемдеу, өртке қарсы қауіпсіздік және ұзақ мерзімділік талаптары сақталады және негіздің біркелкі емес отырылуы ескеріледі.

25. Сенімділікті қамтамасыз ету үшін жүктемелердің және олардан туындаған күштердің, кернеудің, деформацияның, жылжудың, сызаттардың ашылуының есептік мәндері гидротехникалық құрылыстар конструкцияларын немесе негіздерін жобалаудың белгіленген нормаларының оларға тиісті шекті мәндерден аспауы керек.

26. Құрылыс конструкциялары мен гидротехникалық құрылыстардың негізін шекті жағдайлар әдісі бойынша есептеу керек, оның негізгі ережелері материалдардың, топырақтың, жүктеме мен әсерлердің, конструкциялардың геометриялық сипаттамасын, олардың жұмысының шартын ескере отырып, конструкциялар мен негіздердің тоқтаусыз жұмысы үшін талап етілетін пайдалану сипаттамасын қамтамасыз етуге бағытталған.

3-параграф. Пайдалану сипаттамаларына қойылатын талаптар

27. Сызаттардың болмауы жөніндегі талаптар толығымен созылған қима кезінде өткізбеушілік қамтамасыз етілуі тиіс (сұйықтық немесе газдардың қысымы астындағы, радиация әсеріне ұшырайтын және басқа) темірбетон конструкцияларға, ұзақ мерзімділік бойынша жоғары талаптар қойылатын бірегей конструкцияларға, сонымен қатар күшті агрессивті орта әсері кезінде пайдаланылатын конструкцияларға қойылады.

28. Сыртқы, оның ішінде агрессивті әсерлер кезінде бетон және темірбетоннан жасалған конструкциялардың ұзақ мерзімділігін қамтамасыз ету үшін тек бастапқы сипаттамаларын ғана емес, сонымен қатар жоспарлы қызмет ету мерзімі ішінде пайдалану көрсеткіштерін, яғни тоқтаусыз жұмыс істеуін, сақтығын, жөндеуге жарамдылығын және пайдаланудың ұзақ мерзімін қамтамасыз ету қажет.

29. Бетон және темірбетон конструкциялардың қауіпсіздігі, қалыпты пайдалануға жарамдылығы, ұзақ мерзімділігі бетонға және оны құраушыларға, конструкция есептеріне қойылатын талаптарды, конструктивтік талаптарды, технологиялық және пайдалану талаптарын орындаумен қамтамасыз етіледі.

4-параграф. Бетон және темірбетон конструкцияларға арналған материалдар

30. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларына арналған бетон сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің және осы бөлімнің талаптарын қанағаттандыруы керек.

31. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларды олардың түрі мен жұмыс шартына байланысты жобалаған кезде бетон сапасының көрсеткіштерін белгілеу қажет (сығылуға беріктігі бойынша бетон класы және осьтік созылу, бетонның аязға төзімділік пен су өткізбеушілік бойынша маркасы).

32. Аязға төзімділік бойынша талаптар тек судың айнымалы деңгейі аймағында орналасқан бетонға және сыртқы су үстіндегі бетонға қойылады. Аязға төзімділік бойынша бетон маркасын пайдалану шартын ескеру арқылы климаттық жағдайларға және бір жыл ішіндегі (ұзақ мерзімді бақылау мәліметі бойынша) алма-кезек мұздату және ерітудің есептік циклдерінің санына байланысты белгілеу қажет.

Бөгеттер бетонына қойылатын беріктік, су өткізбеушілік, аязға төзімділік және тағы басқалар бойынша талаптарды әртүрлі аймақтардағы бетонның іс жүзіндегі жұмыс шартына сәйкес дифференциалды белгілеу қажет.

33. Құрылыс ауданы үшін барынша суық айдың орташа айлық температурасы нормативтік құжаттар бойынша, сондай-ақ гидрометеорологиялық қызмет деректері бойынша анықталады.

34. Гидротехникалық құрылыстар конструкциясының бетонына жобада белгіленген және тәжірибелік зерттеулермен айғақталған шекті созылымдылық, толтырғыштар бар цемент сілтісінде зиянды өзара әрекеттестіктің жоқтығы, су түбіндегі және үйінділермен өлшенген су ағынының шайылу қарсылығы, кавитацияға және химиялық әрекеттесуге қарсы төзімділік, бетон қатқан кезде жылу бөлушілік бойынша қосымша талаптар ұсынылады.

35. Пайдалану барысында сыртқы ауаның кері температуралық әсеріне немесе агрессивті су әсеріне ұшырауы мүмкін құрама конструкциялар элементтерінің түйіспелерін тұтас құю үшін аязға төзімділік және су өткізбеушілік бойынша түйіспе элементтер үшін қабылданғаннан төмен емес жобалық маркалардың бетоны қолданылады.

36. Егер техника-экономикалық есеп бойынша гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларының су өткізбеушілігін арттыру үшін қатайтатын цементтегі бетонды қолданған орынды болса, ал конструкцияның өз салмағынан түсетін жүктемені азайту үшін – жеңіл бетон қолданылса, онда мұндай бетонның кластары мен маркаларын нормативтік құжаттар бойынша қабылдау қажет.

37. Қатайтуды тездету үшін атмосфералық қысым кезінде жылумен өңдеуге немесе автоклавта өңдеуге ұшырайтын бетонның серпімділік модулін нормативтік құжаттар бойынша қабылдау қажет.

38. Гидротехникалық құрылыстардың темірбетон конструкцияларын арматуралау үшін тиісті мемлекеттік нормативтердің немесе белгіленген тәртіппен бекітілген нормативтік құжаттар талаптарына жауап беретін және төмендегі түрлердің біреуіне тиесілі арматуралық болатты қолдану қажет:

1) ыстықтай жұқартылған - А-I класы тегіс, А-II, A-III, A-IV, A-V класының мерзімдік профилі; термиялық және термомеханикалық нығайтылған - Ат-IIIС, Aт-IVC, Aт-VCK класының мерзімдік профилі;

2) шыбықты арматуралық болат:

3) суықтай тартылған қарапайым сым - Вр-I класының мерзімдік профилі.

Салма бөлшектер мен жалғағыш қаптамалар үшін прокат көміртекті болат қолданылады.

39. Темірбетон конструкцияларды арматуралауға арналған арматуралық болат маркаларын олардың жұмыс шарттарына және құрылыс ауданындағы ең суық бес күндіктегі сыртқы ауаның орташа температурасына тәуелді бетон және темірбетон конструкцияларды жобалауға қойылатын талаптар бойынша, ал порт және көлік құрылыстары үшін, сондай-ақ, нормативтік құжаттар талаптары бойынша қабылданады.

40. Гидротехникалық құрылыстар конструкцияларын (тірек қабырғалары, тіреу, мелиорация құрылысы және тағы басқа) конструктивтік арматуралау үшін нормативтік құжаттар талаптарына жауап беретін композиттік арматураны қолдануға рұқсат етіледі.

5-параграф. Конструктивтік талаптар

41. Температуралық және ылғал әсеріне ұшырайтын конструкцияларды жобалаған кезде төмендегідей шараларды қарастыру қажет.

Конструктивтік шешімдер:

1) осы табиғат жағдайларында барынша тиімді конструкцияны таңдау;

2) конструкцияны тұрақты және уақытша температуралық-шөгу жіктерімен кесу;

3) сыртқы бетон беттеріне жылуоқшаулағышты орнату;

4) алдын ала кернеуленген арматураны қолдану (қабырғасы жұқа конструкциялар үшін).

Технологиялық шаралар:

1) цементтің төмен термиялық маркаларын қолдану арқылы ауа енгізетін және пластификациялаушы қоспаларды, шығарылатын күл мен басқаларды қолдану есебінен цемент шығынын азайту арқылы бетонның жылу бөлуін төмендету;

2) бетон қоспаларының температурасын реттеу;

3) бетондау қабаттарының биіктігі мен құрылыстың берілген өсу қарқындылығы кезінде қабаттарды төсеу қашықтығының ең тиімді үйлесімі есебінен бастапқы жылу және экзотермияны ең жоғарғы сейілту;

4) бетон массивтерінің беттерін қоршаған орта температурасының күрт ауытқуынан қорғау және жылдың жылы маусымында тұрақты немесе уақытша жылуоқшаулағыш немесе жылугидрооқшаулағыш, суару, ауа баптау арқылы шатырларды орнату және тағы басқалардың көмегімен дымқыл күйде сақтау үшін олардың температуралық және ылғал тәртіптерін реттеу;

5) бетон қалауын құбырлы салқындатуды қолдану;

6) бетонның біркелкілігін арттыру, оның жоғары созылуын қамтамасыз ету, осьтік созылуда беріктік шегін арттыру;

7) статикалық анықталмайтын конструкцияларды тұйықтау, сондай-ақ оны ең төмен пайдалану температураларына жақын бетон температуралары кезінде көлемді конструкцияларды тұтас құю.

42. Тұтас құймалы бетон және темірбетон құрылыстарында сызаттардың пайда болуының алдын-алу немесе олардың ашылуын азайту үшін тұрақты отыратын-температураны және отыру жіктерін, сонымен қатар уақытша құрылыс жіктерін қарастыру қажет.

43. Тұрақты жіктер құрылыс процесінде, сондай-ақ пайдалану барысында құрылыс бөліктерінің өзара жылжу мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек. Уақытша құрылыс жіктері:

1) құрылыстарды тұрғызу процесінде отыратын-температура кернеуінің төмендеуін;

2) құрылыс кезеңінде құрылыс бөліктерінің біркелкі отырмауынан туындаған күштерді азайтуды;

3) құрылысты тұрғызу бойынша жұмыстардың талап етілетін қарқындылығын сақтауды;

4) армоконструкциялар, қалыптар, құрама элементтер және тағы басқа сәйкестендіруді қамтамасыз етуі керек.

44. Құрама-монолиттік конструкциялар үшін конструкцияларды тұтас құйған кезде түйіспелер беті бойынша сенімді байланысты қамтамасыз ететін шараларды қарастыру қажет.

45. Температуралық кернеуді, сондай-ақ тиісті негіздеме кезінде негіздің біркелкі отырмау әсерін азайту үшін температураларды теңестіру және отыруды тұрақтандырғаннан кейін бетонмен толтырылатын (тұйықталатын блоктар) уақытша кеңейтілген жіктерді салуға жол беріледі.

46. Қиманың биіктігі және ені бойынша арматуралық шыбықтар арасындағы көрінетін қашықтық арматураның бетонмен бірлесе жұмыс істеуін қамтамасыз етуі және бетон қоспасын төсеу және тығыздау қолайлылығын ескере отырып, белгіленуі керек.

Көлемді емес конструкциялар үшін шыбықтар арасындағы көрінетін қашықтықты бетон және темірбетон конструкцияларды жобалау жөніндегі талаптарға сәйкес қабылданады.

47. Агрессивті орта жағдайларында темірбетон конструкцияларын пайдалану кезінде қорғаныш қабатының қалыңдығын сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерді ескере отырып тағайындау қажет.

48. Созылған және сығылған арматураның бойлық шыбықтары олар нормативтік құжаттар талаптарына сәйкес есеп бойынша талап етілетін қалыпты немесе қима элементінің бойлық осіне көлбеу жүргізілуі тиіс.

49. Төзімділікке есептелетін конструкцияларда бір қимада созылған жұмыс арматурасы шыбықтарының жартысынан аспай түйісуі тиіс. Осы конструкцияларда созылған жұмыс арматурасы үшін түйістерді айқастыра (дәнекерлеусіз және дәнекерлеумен) қолдануға рұқсат етілмейді.

50. Арматура және болат жабынның бірлескен жұмысы қамтамасыз етілетін болаттемірбетон конструкцияларды жобалау кезінде соңғысының қалыңдығын монтаждау және тасымалдау шарттары бойынша ең төмен қабылданады.

51. Темірбетон конструкциялардың арматурасы армофермалар, армопакеттер, дәнекерлеу каркастары және торлар түрінде қарастырылады.

Армоконструкциялар типтерін жұмыс өндірісінің қабылданған тәсілін ескере отырып белгілеу керек. Олар бетонды механикаландырылған беру және оны мұқият өңдеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

52. Темірбетон конструкцияларға арматураны орнатуды оны бетондау блогына бекіту үшін конструктивтік элементтерге металды ең жоғарғы үнемдеу арқылы индустриялық әдістермен жүргізу қажет.

Құрылыс кезеңінде жүктемелерді қабылдау үшін пайдалану жүктемесіне есептеу арқылы анықталған арматура қимасының ауданын арттыруға рұқсат етілмейді.

53. Судың айнымалы деңгейі аймағында орналасқан және теріс температуралардың әсеріне ұшырайтын бетон құрылыстардың ашық беттерін, сонымен қатар ыстық құрғақ климат жағдайында тұрғызылатын құрылыстардың ашық беттерін А-ІІ класты арматурадан жасалған торлармен арматуралауға жол беріледі. Барлық қалған жағдайда бетон құрылыстардың ашық беттерін конструктивтік арматуралауға рұқсат етілмейді.

54. Алдын ала кернелген элементтерді конструкциялау кезінде бетон және темірбетон конструкцияларды жобалауға қойылатын талаптарды, құрылыстардың жеке түрлерін жобалаудың өзге де нормативтік-техникалық құжаттарының және осы бөлімнің талаптары орындалады.

55. Тартылған арматураға қандай да бір бөлшектерді дәнекерлеуге және ұстатуға рұқсат етілмейді.

Бұл талап бетонды қысу күшін бергеннен кейін бұйымдардан шығып тұрған кернеуленетін арматураның ұшына бөлшектерді дәнекерлеуге таратылмайды.

56. Бойлық кернелмейтін арматураны көлденең арматура (қамыт) кернелетін арматураны қамтуы үшін элементтің сыртқы бетіне жақын орналастыру керек.

57. Қырлы элементтерде шыбықты кернелген арматураны элементтің әр қырының осі бойынша немесе оған симметриялы орналастырылады.

6-параграф. Негізгі есептік ережелер

58. Бетон және темірбетонды конструкциялар жүктемелер мен әсерлердің барлық үйлесімі кезінде бірінші топтың шекті жағдайы бойынша, ал екінші топтың шекті жағдайы бойынша – тек жүктемелер мен әсерлердің негізгі үйлесімі кезінде ғана есептеу талаптарын қанағаттандыруы керек.

59. Шекті жағдай бойынша есептеуді, әдеттегідей, конструкцияны салу, тасымалдау, монтаждау және пайдаланудың барлық кезеңдерінде жүргізу керек.

60. Бетон конструкцияларды:

1) бірінші топтың шекті жағдайы бойынша – беріктік пен төзімділік есебіне сәйкес конструкцияның орналасқан орны және пішінінің төзімділігін тексеру арқылы беріктікке;

2) екінші топтың шекті жағдайы бойынша – сызаттардың пайда болуы бойынша – температуралық, ылғал және сейсмикалық әсерлер есебіне сәйкес есептеу қажет.

61. Темірбетон және болат темірбетон конструкцияларды есептеу керек:

1) бірінші топтың шекті жағдайы бойынша – конструкцияның орналасқан орны мен пішінінің төзімділігін тексеру арқылы беріктік бойынша беріктік пен төзімділік есебіне сәйкес көп рет қайталанатын жүктеме кезіндегі төзімділік бойынша;

2) екінші топтың шекті жағдайы бойынша – құрылысты қалыпты пайдалану шарты бойынша сызаттардың пайда болуына жол берілмеген жағдайда, сызаттардың пайда болуы бойынша (сызаттарға төзімді конструкциялар) немесе сызаттардың ашылу шамаларын шектеу бойынша (сызаттарға төзімді емес конструкциялар) және жылжу шамасы сызаттардың пайда болуы мен ашылуын есептеуге сәйкес конструкцияларды және онда орналасқан механизмдерді қалыпты пайдалану мүмкіндігін шектеуі мүмкін жағдайларда деформациялар бойынша.

62. Болат темірбетон конструкцияларды жобалаған кезде тасымалдау, монтаждау және құрылыс жүктемелер әсеріне (арнайы әзірленген нормативтік құжаттарға сәйкес) металл қаптаманың және табақты арматура мен бетонның бірінші топтың шекті жағдайы бойынша бірлескен жұмысын қамтамасыз ететін анкерлер беріктігі есептеледі.

63. Құрама-монолиттік конструкцияларды, сонымен қатар көтергіш арматурасы бар конструкцияларды конструкция жұмысының екі кезеңі үшін есептеу керек:

1) конструкцияны қолдану орнына салынған бетон берілген беріктікті алғанға дейін – осы бетонның меншікті салмағы әсеріне және құрылысты салудың осы кезеңінде әрекет ететін басқа жүктемелер әсеріне;

2) конструкцияны қолдану орнына салынған бетон берілген беріктікті алғанға дейін – конструкцияны пайдалану кезінде әсер ететін жүктемеге, оның ішінде меншікті салмақ.

Беріктікке есептеуге салынатын күштер мен кернеулерді қоспай, екі кезең бойынша жеке-жеке есептік жүктемелерге жүргізіледі.

64. Бөгеттер негізіне анкерленген І және ІІ класты құрылыстар үшін конструкцияларды есептеу арқылы анкерлік құрылғылардың көтергіш қабілетін, бетон және анкердегі кернеу релаксациясын анықтау үшін тәжірибелік зерттеулер жүргізіледі. Анкерлерді тоттанудан қорғау шараларын қарастыру қажет. Алдын ала кернелген конструкциялар үшін жобада анкерлерді немесе оларды алмастырушыларды қайтадан керу, сонымен қатар бетондағы анкерлер күйін басты бақылауды жүргізу мүмкіндігі қарастырылады.

65. Құрама конструкциялар элементтерін көтеру, тасымалдау және монтаждау кезінде туындайтын күштерге, элементтің өз салмағынан түсетін жүктемеге есептеген кезде бетон және темірбетон конструкцияларды жобалауға қойылатын талаптар бойынша белгіленген динамикалық коэффициенттермен есептеуге енгізу қажет.

66. Элементтердің есептік қималарында судың қарсы қысымының шамасын пайдалану кезеңінде конструкция жұмысының шартын ескере отырып, конструктивтік және технологиялық шаралар ескеріле отырып анықталады.

Ауқымды екпінді және суасты гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларының элементтерінде судың қарсы қысымын көлемдік күш ретінде ескеріліп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтер бойынша анықталады.

Шыбықты және плиталық элементтерде судың қарсы қысымын қарастыратын есептік қимаға салынған созылатын күш ретінде ескеру керек, бұл жағдайда материалдың меншікті салмағы өлшеуді ескерусіз алынады.

Судың қарсы қысымы бетондау жіктеріне сәйкес келетін қималарды, сонымен қатар тұтас құймалы қималарды есептеген кездегідей ескеріледі.

67. Тегеурінді шыбықты және плиталы элементтердің есептік қималарындағы қарсы қысым күшін қарсы қысым әсерімен негізделген кернеу эпюрасы ауданына тең деп қабылдау керек.

68. Көтергіш қабілетті және қалыпты пайдалануға жарамдылығын тексеру кезінде ішкі күштер (кернеулер) және жылжуларды сызаттың пайда болуымен және бетон қозғалғыштығымен, материалдардың кернеулері мен деформациялары арасындағы сызықты емес тәуелділікпен негізделген конструкцияның серпімді емес әрекетін ескере отырып, сонымен қатар құрылыс салу және жүктеу реттілігі ескеріле отырып анықталады.

Элементтер қималарындағы күштерді (кернеулерді) конструкциялардың серпімді емес әрекетін ескере отырып, конструкцияны есептеу әдістемесі әзірленбеген кезде немесе есептеу құрылысты жобалаудың аралық кезеңінде орындалған жағдайда, конструкцияның серпімді жұмысын болжауда анықтауға жол беріледі.

69. Статикалық анықталатын шыбық жүйелерін, жұқа плиталарды және аркаларды бірінші және екінші топтардың шекті жағдайы бойынша есептеген кезде күштерді, жылжуларды және бұрылыс бұрыштары материалдардың кедергі әдістерімен анықталады.

Кернеулер бойынша элементтердің беріктігін және сызаттарға төзімділігін бағалау кезінде (арқалықтар-қабырғалар, консоль қабырғалар, қалың арқалықтар, құбырлар және көлемді элементтер) соңғылары серпімділік теориясы әдістерімен немесе тәжірибе жүзінде анықталады.

70. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкциялары элементтерін есептеген кезде құрылыс кезеңінің тұрақты сипаттағы қосымша байланыстарын (эстакадалар, кертікті конструкциялар, арқалықтар, кран астындағы жолдар, жұмыстар өндірісіне арналған қосымша арматура және тағы басқалар) ескеру қажет.

71. Гидротехникалық құрылыстарды жобалаған кезде осы нормалармен регламенттелмейтін есептеулерді (алдын ала кернелген конструкциялар есептері, жалпы жағдайдағы қималарды есептеу, оның ішінде орталықтан тыс сығылу қисығына және қисық иілуге есептеу, қысқа консольдерді есептеу, майыстыру және үзуге есептеу, қалау бөлшектерін есептеу және тағы басқалар) сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы сәйкес мемлекеттік нормативтерге қойылатын талаптар бойынша орындау ұсынылады. Бұл жағдайда тиісті коэффициенттерді ескеру қажет.

7-параграф. Бетон және темірбетон конструкциялар элементтерін беріктікке және төзімділікке есептеу

72. Бетон элементтерін беріктікке есептеу олардың бойлық осіне қалыпты қималар үшін жүргізіледі. Шекті жағдайдың орын алу шарты қималардағы күштер арқылы көрсетілуі мүмкін емес элементтерді беріктікке есептеу басты кернеулер әрекетінің алаңдары үшін орындалады.

73. Пайдалану шарты бойынша сызаттардың пайда болуына жол берілетін орталықтан тыс сығылған элементтерді қиманың созылған аймағы бетонының кедергісін ескерусіз есептейді.

74. Барлық иілетін элементтер, сонымен қатар пайдалану шарттары бойынша сызаттардың түзілуіне жол берілмейтін орталықтан тыс сығылған элементтерді бетонның созылу кедергісін ескере отырып есептейді.

75. Беріктігі қиманың созылған аймағының бетон беріктігімен анықталатын бетон конструкцияларын, егер сызаттардың пайда болуы бұзылуға, жол берілмейтін деформацияларға немесе конструкцияның су өткізбеушілігінің бұзылуына алып келмеген жағдайда қолдануға жол беріледі.

76. Темірбетон элементтерді беріктікке есептеуді олардың бойлық осіне қалыпты қималар, сондай-ақ ең қауіпті бағыт қимасының осіне көлбеулер үшін жүргізіледі.

77. Айналу кезеңі болған жағдайда, ықтимал бағыттар ішінен ең қауіпті шиыршықты сызаттың созылған аймағында шектелген кеңістіктік қималар беріктігін тексеру керек. Сонымен қатар жүктеменің жергілікті әсеріне (мыжылу, майысу, үзілу) элементтерді есептеу жүргізіледі.

78. Элемент қимасына әртүрлі түр мен класты арматураны салған кезде оны тиісті есептік кедергілер арқылы беріктік есебіне енгізеді.

79. Элементтің бойлық осіне қалыпты қимадағы шекті күштер келесі алғышарттар нәтижесінде анықталады:

1) бетонның созылуға кедергісі нөлге тең деп алынады;

2) сығылуға бетонның кедергісі бетонның сығылған аймағында біркелкі бөлінген тең Rb кернеулер түрінде болады;

3) арматурадағы созылатын кернеу созылудың есептік кедергісінен Rs артық емес алынады;

4) арматурадағы сығылатын кернеу созылудың есептік кедергісінен Rsc артық емес алынады.

80. Сыртқы күш қима симметриясы осі жазықтығында әрекет ететін және арматура элемент қырының аталған жазықтығына перпендикуляр бағытталған кезде, элементтің бойлық осіне қалыпты қима есебін шекті жағдай арматура жұмысы шартының тиісті коэффициенттерін ескере отырып, Rs есептік кедергіге тең созылған арматура кернеуіне бір уақытта жетумен орын алған кезде, бетонның сығылған аймағының салыстырмалы биіктігі

және бетонның сығылған аймағының салыстырмалы биіктігі

R арасындағы қатынасқа байланысты жүргізілуі тиіс. Бетонның сығылған аймағының салыстырмалы биіктігі

сыртқы және ішкі күштер жүйесінің әсерімен элементтің тиісті тепе-теңдігі шарттарынан анықталады.

81. Иілетін және үлкен эксцентриситеттері бар орталықтан тыс созылған темірбетон элементтер

кем немесе тең

R шартын қанағаттандыруы тиіс. Кезең мен қалыпты күш әсері жазықтығына салыстырмалы симметриялы, кернелмейтін арматурамен арматураланған элементтер үшін шекаралық мәндерді бетонның тиісті класы кезінде

R шекті мәндері бойынша, ал кернелген арматурамен арматураланған элементтер үшін – бетон және темірбетон конструкцияларды жобалауға қойылатын талаптар бойынша қабылдау қажет.

82. Элементтің есептік ұзындығының оның биіктігіне белгілі бір қатынасы кезінде темірбетон элементтерді көлденең күш әсеріне есептеуді басты созылатын кернеулер бойынша қабырғалық конструкция түрінде жүргізіледі.

83. Қамыттармен армирленген, тұрақты биіктіктегі иілетін және орталықтандырылмаған Сығылған элементтерді есептеу осы құрылыс нормаларының есептік коэффициенттерін ескере отырып, сәулет, қала құрылысы және құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтердің талаптарына сәйкес жүргізіледі.

84. Элемент осіне перпендикуляр бағытта әсер ететін қалыпты кернеулерді есепке алу кезінде басты созылатын кернеулерді бетон және темірбетон конструкцияларды жобалауға қойылатын талаптарға сәйкес анықталады.

8-параграф. Сызаттардың пайда болуы мен ашылуы және деформациялар бойынша темірбетон конструкциялардың элементтерін есептеу

85. Сызаттардың пайда болуы бойынша темірбетон элементтерді есептеу төмендегідей жүргізіледі:

1) пайдалану шарты бойынша сызаттардың пайда болуына жол берілмеген жағдайларда;

2) статикалық анықталмайтын шыбықты және массивті конструкцияларды есептеу кезінде сызаттардың пайда болу аймақтарын анықтау үшін;

3) гидротехникалық құрылыстардың жеке түрлерін жобалау нормаларының арнайы талаптары болған кезде.

86. Сызаттардың пайда болуы бойынша есептеулерде қиманың сығылған аймағында арматураның болуын ескермеуге рұқсат етіледі.

87. I және II класты құрылыстар үшін бетондау жіктерінің бетон элементтерінің созылу беріктігіне әсері тәжірибелер негізінде анықталады.

88. Бетон және темірбетон конструкцияларды деформациялар бойынша есептеуді иілулер, бұру бұрыштары, жылжулар және әртүрлі әсерлерден конструкциялардың тербеліс амплитудасы қолданыстағы шекті рұқсат етілген мәндерден аспауы керек шартпен жүргізеді.

89. Темірбетон конструкциялардың деформациялары, сондай-ақ статикалық анықталмайтын конструкциялар элементтеріндегі күштер сызаттар мен бетонның серпімді емес қасиеттерін ескере отырып, құрылыс механикасы әдістерімен анықталады.

9-параграф. Бетон және темірбетон конструкциялар элементтерін температуралық, ылғал, сейсмикалық әсерлерге есептеу

90. Температуралық әсерлерді есепке алуды жүргізу керек:

1) бетон конструкцияларды беріктігі бойынша есептеу кезінде, сондай-ақ осы конструкциялардың бұзылуы олардың жұмысының статикалық сызбасын өзгертуі, қосымша сыртқы күш әсерлерін және қарсы қысымның артуын тудыратын, су өткізбеушілік пен конструкцияның ұзақ мерзімділігін төмендетуге алып келетін жағдайларда оларды сызаттардың пайда болуы бойынша есептеу кезінде;

2) статикалық анықталмайтын темірбетон конструкцияларды есептеу кезінде; сонымен қатар темірбетон конструкцияларды сызаттардың пайда болуы (болдырмау) бойынша есептеу кезінде;

3) температуралық жіктер конструкция мақсаты үшін құрылыс элементтерінің және сүзуге қарсы тығыздамалар деформациясы мен жылжуын анықтау кезінде;

4) құрылыс салу және оны қалыпты пайдалану шарты бойынша талап етілетін температуралық тәртіптерді белгілеген кезде;

5) топырақпен жанасатын, тікбұрышты емес қиманың (таврлы, сақиналы) жұқа қабырғалы темірбетон элементтерін есептеген кезде.

Температуралық әсерлерді, егер осы конструкциялардың қозғалу еркіндігі қамтамасыз етілсе, жұқа қабырғалы конструкциялар есебінде ескермеуге рұқсат етіледі.

91. Бетон және темірбетон конструкцияларды есептеген кезде пайдалану және құрылыс кезеңінің температуралық әсерлері ескеріледі.

Гидротехникалық құрылыстардың жеке түрлерінің бетон және темірбетон конструкцияларын есептеулерде ескерілетін температуралық әсерлердің нақты тізімі құрылыстың тиісті түрлерін жобалау нормаларымен белгіленеді.

92. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын тиісті негіздеме кезінде температуралық әсерлерге есептеулер кезінде күн радиациясының жылулық әсерін есепке алуға жол беріледі.

93. Бетон және темірбетон конструкцияларды есептеу кезінде ылғал әсерлерін ескеру осы конструкцияларда бетонның отыру немесе ісінудің даму мүмкіндіктеріне байланысты негізделуі тиіс.

Бетонның отыруын:

1) массивті конструкциялардың;

2) егер құрылыс кезеңінде бетонның құрғауының алдын алу шаралары қарастырылған болса, су астындағы, сумен жанасатын немесе топырақпен көмілген жұқа қабырғалы конструкциялардың есептеулерінде ескермеуге рұқсат етіледі.

94. Конструкциялардың температуралық және ылғал өрістері тұрақты емес процесстер үшін қабылданған негізгі ережелерді қолдану арқылы құрылыс физикасының әдістерімен есептеледі.

95. Сыртқы ауа температурасы мен ылғалдылығы туралы деректер және басқа климатологиялық сипаттамалар құрылыс ауданындағы метеорологиялық бақылаулар негізінде қабылданады. Мұндай бақылаулар болмаған жағдайда қажетті мәліметтер нормативтік құжаттар және ұлттық гидрометеорологиялық қызметтің ресми құжаттары бойынша қабылданады.

Су қоймаларындағы су температурасы арнайы есептеу негізінде және ұқсастықтар бойынша анықталуы тиіс.

96. І класты гидротехникалық құрылыстар конструкциялары үшін сейсмикалық әсерге есептеумен қатар тәжірибелік, соның ішінде модельдік зерттеулер жүргізіледі; құрылыстардың динамикалық сипаттамаларын және оларды есептеудің қолданыстағы әдістерін нақтылау үшін ішінара тұрғызылатын және қолданыстағы құрылыстарда натурлық зерттеулерді жүргізу орынды.

97. Гидротехникалық құрылыстарды сейсмикалық аудандарда салу барысында бетон және темірбетон конструкцияларды есептегенде сейсмикалық әсер ескеріледі.

10-параграф. Қоршаған ортаны қорғау

98. Бетон және темірбетон конструкциялар қоршаған ортаға ең төмен әсерді, зиянды қалдықтармен ластанудың алдын-алу, жою, оларды залалсыздандыру мен кәдеге жарату бойынша сенімді және тиімді шаралар ескеріле отырып жобаланады.

99. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау, салу және пайдалану кезінде қарастырылған қоршаған ортаны қорғау бойынша шаралар шаң мен газ шығарылымдарын, заттарды тастау мен өзге әсерлерді төмендету, атмосфералық ауаны, топырақты, суды қорғау жолымен қоршаған ортаға кері әсерді төмендетуді қамтамасыз етуі керек.

100. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау мен салу кезінде қоршаған ортаны қорғау мақсатында экологиялық таза технологиялар мен материалдар пайдаланылады.

6-тарау. Энергия үнемдеу және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану

101. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларын жобалау кезінде энергия мен ресурсты үнемдеудің оңтайлы техника-экономикалық көрсеткіштері қамтамасыз етіледі.

102. Бетон және темірбетон конструкцияларды жобалау кезінде пайда болатын қалдықтарды жинау және қайта өңдеуден тұратын "жасыл" құрылыс принциптерін сақтау қажет.

103. Гидротехникалық құрылыстардың бетон және темірбетон конструкцияларының элементтері энергия тиімділігі бойынша талаптарды қамтамасыз етуді ескере отырып жобаланады.

104. Бетон және темірбетон конструкцияларды жобалау кезінде экология және ресурстарды үнемдеу саласындағы соңғы жетістіктер ескеріледі.

105. Бетонға, арматураға, гидротехникалық құрылыстарды салудың технологиялық параметрлеріне қойылатын талаптарды жобалаумен табиғи ресурстарды ұтымды қолдану қамтамасыз етілуі керек.

106. Бетон және темірбетон конструкцияларды жобалау кезінде табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мақсатында химиялық қоспалардың және жылу энергетикасының қалдықтарын қолдануды қарастыру қажет.

ӘОЖ 627.8012.4(083.74) МСЖ 91.100.30 91.080.40 93.160

Түйінді сөздер: конструкциялар, бетон, арматура, есептік көрсеткіштер, беріктік бойынша есептеу, жарықшақтың ашылуы бойынша есептеу, деформациялар бойынша есептеу, конструктивтік талаптар, гидротехникалық құрылыстар.

Об утверждении строительных норм Республики Казахстан

Приказ Председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан от 11 декабря 2019 года № 208-НҚ. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 19 декабря 2019 года № 19745. Утратил силу приказом и.о. Председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства промышленности и строительства Республики Казахстан от 18 октября 2023 года № 153-НҚ.

Сноска. Утратил силу приказом и.о. Председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства промышленности и строительства РК от 18.10.2023 № 153-НҚ (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В соответствии с подпунктом 23-16) статьи 20 Закона Республики Казахстан от 16 июля 2001 года "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республики Казахстан" и подпунктом 489) функции ведомств пункта 16 Положения о Министерстве индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан", утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 декабря 2018 года № 936, ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить:

1) строительные нормы Республики Казахстан 3.02-31-2019 "Здания и сооружения для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции" согласно приложению 1 к настоящему приказу;

2) строительные нормы Республики Казахстан 3.04-11-2019 "Мелиоративные системы и сооружения" согласно приложению 2 к настоящему приказу;

3) строительные нормы Республики Казахстан 3.02-30-2019 "Склады сухих и минеральных удобрений и химических средств защиты растений" согласно приложению 3 к настоящему приказу;

4) строительные нормы Республики Казахстан 3.02-32-2019 "Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна" согласно приложению 4 к настоящему приказу;

5) строительные нормы Республики Казахстан 3.04-02-2019 "Проектирование бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений" согласно приложению 5 к настоящему приказу.

2. Управлению технического регулирования и нормирования Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель

М. Жайымбетов

"СОГЛАСОВАН"
Министерство сельского хозяйства
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство здравоохранения
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство внутренних дел
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство экологии, геологии
и природных ресурсов
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство энергетики
Республики Казахстан

Приложение 1 к приказу председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан от 11 декабря 2019 года №

СН РК 3.02-31-2019 СТРОИТЕЛЬНЫЕ НОРМЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ЗДАНИЯ И СООРУЖЕНИЯ ДЛЯ ХРАНЕНИЯ И ПЕРЕРАБОТКИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЙ ПРОДУКЦИИ

Содержание

Глава 1.	Область применения
Глава 2.	Нормативные ссылки
Глава 3.	Термины и определения
Глава 4.	Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм
Параграф 1.	Цели нормативных требований строительных норм
Параграф 2.	Функциональные требования строительных норм
Глава 5.	Требования к рабочим характеристикам зданий и помещений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции
Параграф 1.	Общие требования безопасности
Параграф 2.	Объемно-планировочные и конструктивные решения
Параграф 3.	Водопровод и водоотведение
Параграф 4.	Отопление (охлаждение), вентиляция и горячее водоснабжение
Глава 6.	Охрана окружающей среды

Глава 1. Область применения

1. Настоящие строительные нормы распространяются на проектирование зданий и помещений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции. К указанным зданиям и помещениям относятся здания и помещения для хранения (включая товарную обработку продукции) и переработки овощей, картофеля, продукции плодоводства и виноградарства, для первичной переработки молока, скота и птицы, шерсти и меховых шкурок, масличных и лубяных культур.

2. Настоящие строительные нормы не распространяются на проектирование зданий и помещений (камер) для хранения сельскохозяйственной продукции с охлаждением.

Глава 2. Нормативные ссылки

Для применения настоящих строительных норм необходимы следующие ссылки на нормативные правовые акты Республики Казахстан:

1) Кодекс Республики Казахстан от 9 января 2007 года "Экологический кодекс Республики Казахстан" (далее – Экологический кодекс);

2) Закон Республики Казахстан от 16 июля 2001 года "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан" (далее – Закон);

3) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 июня 2017 года № 438 "Об утверждении технического регламента "Требования к безопасности пожарной техники для защиты объектов" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15511) (далее - ТР "Требования к безопасности пожарной техники для защиты объектов");

4) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 июня 2017 года №439 "Об утверждении технического регламента "Общие требования к пожарной безопасности" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15501) (далее - ТР "Общие требования к пожарной безопасности").

Примечание* – при пользовании целесообразно проверить действие ссылочных документов по информационным каталогам "Перечень нормативных правовых актов и нормативных технических документов в сфере архитектуры, градостроительства и строительства, действующих на территории Республики Казахстан", составляемым ежегодно по состоянию на текущий год и соответствующим ежемесячно издаваемым информационным бюллетеням – журналам и информационным указателям стандартов, опубликованным в текущем году.

Глава 3. Термины и определения

3. В настоящих строительных нормах применяются следующие термины с соответствующими определениями:

1) цель нормативных требований – формулировка того, чего именно необходимо достигнуть выполнением нормативного требования;

2) минимальный уровень рабочих характеристик объекта (далее – приемлемые строительные решения) – нормативные требования, задающие приемлемые для потребителей технические характеристики строительного объекта и обеспечивающие при их практической реализации презумпцию соответствия нормируемого объекта;

3) функциональное требование – описание на качественном уровне того, каким образом объект должен функционировать, чтобы обеспечить выполнение цели, которая установлена нормативным требованием.

Глава 4. Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм

Параграф 1. Цели нормативных требований строительных норм

4. Целями нормативных требований настоящих строительных норм являются создание в зданиях и помещениях для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции безопасной, благоприятной среды, отвечающей современным потребностям производства и обеспечение соблюдения требований механической и пожарной безопасности, защиты здоровья и жизни людей и охраны окружающей среды.

Параграф 2. Функциональные требования строительных норм

5. К функциональным требованиям по обеспечению безопасности зданий и помещений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции относятся следующие требования:

1) соблюдение требований по механической и пожарной безопасности при проектировании зданий и сооружений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции с учетом безопасной их эксплуатации на всех этапах жизненного цикла по обеспечению прочности, надежности и устойчивости их несущих и ограждающих конструкций;

2) создание благоприятных условий для пребывания людей, путем соблюдения санитарно-эпидемиологических и микроклиматических требований по условиям хранения и переработки сельскохозяйственной продукции, в том числе отсутствие вредных веществ в воздухе рабочих зон выше предельно допустимых концентраций, защита от шума, вибрации и от других нежелательных воздействий для здоровья и жизни работающих;

3) разработка проектов зданий и сооружений с учетом объемно-планировочных и конструктивных решений, соответствующих технологии производства хранения и переработки сельскохозяйственной продукции по технологическому проектированию;

4) обеспечение доступности для маломобильных групп населения и рационального использования энергетических и природных ресурсов;

5) энергосбережения и охрана окружающей среды.

Глава 5. Требования к рабочим характеристикам зданий и помещений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции

Параграф 1. Общие требования безопасности

6. При проектировании и строительстве зданий и сооружений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции учитываются требования ТР "Требования к безопасности пожарной техники для защиты объектов", ТР "Общие требования к пожарной безопасности", Правил пожарной безопасности, а также государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

7. В целях обеспечения выполнения требований механической прочности и устойчивости конструкции зданий и сооружений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции, здания и сооружения проектируются и строятся таким образом, чтобы нагрузки, приложенные к строительному объекту в период его строительства и эксплуатации, не приводили к следующим последствиям:

1) обрушению строительного объекта или его части;

2) образованию деформации строительного объекта или его части, превышающей предельно допустимую величину;

3) повреждению строительной продукции, использованной в строительстве объекта в результате значительной деформации несущих конструкций строительного объекта;

4) повреждению в результате нагрузки, по степени воздействия не превышающей первоначальную нагрузку, ставшую источником повреждения.

8. При проектировании зданий и сооружений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции, расчеты строительных конструкций выполняются согласно государственным нормативам в области архитектуры, градостроительства и строительства, утверждаемыми в соответствии с подпунктом 23-16) статьи 20 Закона (далее – государственные нормативы в области архитектуры, градостроительства и строительства) и иными нормативными документами, в том числе с применением электронных программ, не ограничивающих применение материалов и технологий, отвечающих требованиям безопасности, надежности и долговечности.

9. В процессе строительства и эксплуатации не допускается появление трещин, повреждений и деформаций на основаниях и несущих конструкциях здания, ведущих к снижению эксплуатационных свойств зданий и сооружений.

10. Объемно-планировочные и конструктивные решения способствуют исключению возможности получения травм людей в процессе передвижения, работы, пользования передвижными устройствами, технологическим и инженерным оборудованием. Необходимо применять объемно-планировочные решения зданий и сооружений с учетом необходимости снижения динамических воздействий на строительные конструкции, технологические процессы и работающих, вызываемых виброактивным оборудованием или внешними источниками колебаний.

11. В целях обеспечения пожарной безопасности, здания и сооружения для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции проектируются и строятся с учетом требований по обеспечению:

1) ограничения возгорания и распространения огня и дыма в строительном объекте, посредством применения при строительстве и в отделке зданий и сооружений материалов с учетом их горючести, стационарных систем пожаротушения, устройством пожарных отсеков, применением противопожарных дверей и других мероприятий с целью перекрытия вертикальных и горизонтальных путей распространения пожара;

2) ограничения распространения пожара на соседние строительные объекты в том числе посредством обеспечения противопожарных разрывов;

3) безопасности персонала спасательных служб;

4) своевременного оповещения о возникновении очага возгорания, посредством применения систем пожарной сигнализации и оповещения о пожаре;

5) возможности безопасной эвакуации людей, с учетом особенностей групп населения, в безопасную зону до нанесения вреда их жизни и здоровью вследствие воздействия опасных факторов пожара, посредством применения систем дымоудаления;

6) доступа противопожарных подразделений и спасателей и возможность доставки средств пожаротушения во все помещения здания и сооружения;

7) свободного подъезда пожарной техники к зданиям и сооружениям.

12. Здания и сооружения для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции проектируются и строятся с учетом требований по обеспечению безопасности здоровья людей, животных, и охраны окружающей среды.

13. Безопасность пребывания людей обеспечивается санитарно-эпидемиологическими и микроклиматическими условиями.

Помещения с производствами, где обращаются горючие пыли, которые могут образовать взрывоопасные пылевоздушные смеси, проектируются с учетом недопущения непроветриваемых пространств и скопления пыли (взвешенной и осевшей в помещении).

14. Безопасность в процессе эксплуатации (использования) зданий и сооружений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции обеспечивается предотвращением создания неприемлемых рисков несчастных случаев при их использовании или обслуживании, включая подскальзывание, падение, столкновение, ожоги, удары электрическим током, травмы в результате взрывов.

15. Здания и сооружения для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции и их системы отопления, кондиционирования и вентиляции проектируются и строятся с учетом обеспечения минимальных затрат энергии, требуемой для эксплуатации строительного объекта в соответствии с климатическими условиями местности и обеспечения комфорта, находящихся в нем людей.

Реализация технологического процесса и обеспечение благоприятного микроклимата помещений осуществляется с учетом обеспечения экономного расходования энергоресурсов.

16. Обеспечение доступности зданий и помещений, где организуются рабочие места для лиц с ограниченными физическими возможностями передвижения, выполняется в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Параграф 2. Объемно-планировочные и конструктивные решения

17. Здания и помещения для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции проектируются одноэтажными без чердаков, прямоугольной формы в плане, с параллельно расположенными пролетами одинаковой ширины и высоты. Здания с пролетами двух взаимно перпендикулярных направлений, а также с пролетами разной ширины и высоты допускается проектировать только при обосновании.

Многоэтажные здания проектируются для строительства на ограниченных по площади (или на затесненных) земельных участках, на участках с резко выраженным рельефом, а также при наличии технико-экономических преимуществ таких зданий по сравнению с одноэтажными.

18. Для размещения технологического, энергетического и санитарно-технического оборудования, которое допускается устанавливать открыто (в соответствии с технологической частью проекта), необходимо предусматривать открытые площадки.

Для размещения оборудования, которое не может быть установлено на открытой площадке из-за неблагоприятного влияния атмосферных осадков, ветра, пыли и эксплуатация которого не требует поддержания определенной плюсовой температуры и постоянного присутствия обслуживающего персонала, проектируются навесы или неотапливаемые здания.

19. Геометрические параметры зданий должны соответствовать требованиям СТ СЭВ 1408-78, ГОСТ 23840-79 и ГОСТ 24336-80. Перепад высот между смежными пролетами одного направления принимается кратным модулю 6М.

20. Высота зданий для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции принимается наименьшей исходя из габаритов оборудования или наибольшей допускаемой высоты складирования продукции. Здания для хранения различных видов сельскохозяйственной продукции, к складированию которой предъявляются одинаковые требования, проектируются одной унифицированной высоты.

21. Высота помещений от пола до низа оборудования и коммуникаций во всех зданиях необходимо принимать не менее 2 метров (далее – м) в местах регулярного прохода людей и 1,8 м в местах нерегулярного прохода людей. Наименьшее расстояние от верха технологического оборудования до потолка – 0,4 м.

22. В зданиях для переработки сельскохозяйственной продукции объем помещения на одного работающего наибольшей смены составляет не менее 13 квадратных метров (далее – м2), а площадь пола – не менее 4 м2. Разрещается объем помещения на одного работающего уменьшать до 11 кубических метров (далее – м3) при сохранении нормы площади пола и обеспечении требований технологии.

23. Здания для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции проектируются преимущественно каркасными с применением сборных несущих и ограждающих конструкций, а также конструкций и изделий из местных строительных материалов (кирпича, природного камня и другое).

24. Материалы строительных конструкций и их облицовок, отделочных и защитных покрытий должны быть безвредными для пищевой продукции в местах возможного контакта.

25. Невентилируемые покрытия зданий для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции над помещениями с влажным или мокрым режимом допускаются только при условии, если устройством пароизоляции исключается накопление влаги в конструкциях за годовой период эксплуатации.

26. В помещениях для хранения картофеля, овощей и фруктов в таре и в проездах помещений для хранения картофеля и овощей в закромах проектируются асфальтобетонные и бетонные полы, в закромах допускается предусматривать глинобитные и земляные полы.

27. Объемно-планировочные и конструктивные решения принимаются в соответствии с технологической частью проекта. Объемно-планировочные решения складских зданий должны обеспечивать возможность их реконструкции, изменения технологии складирования грузов без существенной перестройки зданий.

28. Сооружения (туннели, галереи, эстакады, каналы, бункера, этажерки, площадки, антресоли и другие) проектируются в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

29. В зданиях для переработки пищевой продукции необходимо предусматривать:

ограждающие конструкции без пустот из материалов, не разрушаемых грызунами, сплошные и без пустот полотна наружных дверей, ворот и крышек люков;

устройства в оконных проемах для крепления съемных сеток в местах открывающихся створок и фрамуг, устройства для закрывания отверстий каналов систем вентиляции;

ограждения стальной сеткой (с ячейками не более 12Х12 миллиметров (далее – мм) вентиляционных отверстий в стенах и воздуховодах, расположенных в пределах 0,5 м над уровнем пола, и окон подвальных этажей.

В проектах таких зданий необходимо предусматривать указания о тщательной заделке отверстий для трубопроводов (в стенах, перегородках и перекрытиях) и сопряжений ограждающих конструкций помещений (внутренних и наружных стен и перегородок между собой и с полами или перекрытиями).

30. Закрома для картофеля и овощей, а также перегородки, отделяющие хранимую продукцию от наружных стен зданий (для создания воздушной прослойки), или перегородки, разделяющие здания на секции (по требованиям технологии хранения продукции), необходимо проектировать каркасными со сплошным ограждением из технических тканей, пленок, асбестоцементных листов и экструзионных панелей или водостойкой фанеры, а также из деревянных щитов в районах, леса которых по народнохозяйственному и природному значению отнесены к III или II группе и имеют эксплуатационное значение.

31. В ограждающих конструкциях (стены, перекрытия, покрытия, полы и заполнение проемов) помещений (камер) с регулируемой газовой средой для хранения фруктов необходимо предусматривать с внутренней стороны газонепроницаемые покрытия. Заполнение проемов в стенах камер необходимо предусматривать с уплотняющими прокладками в притворах и фальцах.

Параграф 3. Водопровод и водоотведение

32. Внутренний водопровод и водоотведение зданий и помещений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции проектируются согласно требованиям соответствующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

33. Здания и помещения для переработки пищевой продукции (картофеля, овощей, фруктов, молока, скота, птицы и другого), а также для мокрой обработки растительного волокна (льна, конопли и другого) оборудываются внутренним производственным водопроводом для подачи воды питьевого качества.

34. В районах, где невозможно получать воду питьевого качества для всех нужд, качество воды для производств, не связанных с переработкой пищевой продукции, назначается в соответствии с нормами технологического проектирования или с технологической частью проекта.

35. В зданиях для хранения картофеля и овощей без искусственного охлаждения и мокрой товарной обработки внутренний производственный водопровод не требуется.

36. При проектировании производственного водопровода зданий для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции предусматривается повторное использование воды во всех случаях, когда это допускается технологиями хранения и переработки сельскохозяйственной продукции.

37. На сетях внутреннего водопровода здание-сезонных предприятий по переработке сельскохозяйственной продукции предусматриваются устройства для опорожнения трубопроводов.

38. В помещениях для переработки сельскохозяйственной продукции, оборудованных внутренним производственным водопроводом, необходимо предусматривать краны для мытья полов и оборудования диаметром 20 мм из расчета радиуса действия 30 м, умывальники со смесителями и подводкой горячей и холодной воды, Ж трапы диаметром 100 мм.

39. В зданиях для переработки пищевой продукции сети внутренней производственной и бытовой сети водоотведения разделяются.

Разрещается стоки от умывальников, установленных в отдельных производственных помещениях этих зданий, отводить в производственную сеть водоотведения.

40. Не разрещается прокладка сетей внутреннего водоотведения под потолками (открыто и скрыто) помещений для переработки и хранения пищевой продукции.

41. Выпуск концентрированных растворов и отходов переработки сельскохозяйственной продукции непосредственно в сеть водоотведения не допускается. Сбор и утилизация этих растворов и отходов предусматриваются технологической частью проекта.

Параграф 4. Отопление (охлаждение), вентиляция и горячее водоснабжение

42. Системы отопления (охлаждения) и вентиляции зданий для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции необходимо проектировать в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

43. Теплоснабжение зданий и помещений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции (для отопления и вентиляции, горячего водоснабжения и технологических нужд) предусматривается от тепловых сетей теплоэлектроцентралей (ТЭЦ) и котельных. При технической возможности и экономической целесообразности допускается использование других источников тепла (электронагревательных устройств, теплогенераторов и тому подобное) .

44. Расчетные параметры внутреннего воздуха (температуру, относительную влажность и скорость движения воздуха) для проектирования отопления и вентиляции принимаются:

1) в помещениях для хранения сельскохозяйственной продукции и в основных производственных помещениях;

2) в помещениях, для которых параметры внутреннего воздуха не установлены нормами технологического проектирования.

45. При проектировании отопления и вентиляции зданий для переработки сельскохозяйственной продукции, эксплуатируемых только осенью или весной (на сезонных предприятиях), расчетная температура наружного воздуха принимается равной средней температуре наружного воздуха наиболее холодного месяца за период эксплуатации этих зданий, уменьшенной для отопления на 0,5 и для вентиляции на 0,4 максимальной амплитуды суточных колебаний температуры наружного воздуха в этом месяце.

46. В зданиях и помещениях для хранения сельскохозяйственной продукции, в которых теплопотери не компенсируются тепловыделениями, предусматривается воздушное отопление.

47. В зданиях и помещениях для переработки пищевой продукции в качестве местных нагревательных приборов применяются радиаторы с гладкой поверхностью, предусматривая установку их в местах, доступных для очистки.

48. Кондиционирование воздуха в помещениях для хранения сельскохозяйственной продукции допускается предусматривать согласно технологиям хранения продукции при экономической целесообразности, если заданные метеорологические условия и чистота воздуха в них не обеспечиваются вентиляцией, в том числе и вентиляцией с испарительным охлаждением воздуха.

49. Температура и расход горячей воды принимаются по нормам технологического проектирования или технологической части проекта.

Глава 6. Охрана окружающей среды

50. В целях охраны окружающей среды при проектировании зданий и сооружений для хранения и переработки сельскохозяйственной продукции учитываются следующие факторы:

1) выделения токсичных веществ;

2) присутствие в воздухе опасных твердых частиц и газообразных примесей;

3) опасный уровень радиации;

4) загрязнение воды и почвы;

5) наличие отработанной воды, дыма, твердых и жидких отходов с концентрациями загрязнений, превышающими предельно-допустимые значения;

6) просачивание влаги в частях строительного объекта или на его поверхностях, за счет атмосферных осадков и утечки водопроводно-канализационных сетей.

51. Экологические требования, учитываемые при проектировании и строительстве, основываются на результатах инженерно-экологических изысканий. В процессе изысканий выполняется оценка современного состояния окружающей среды в районе строительства и дается прогноз воздействия объекта строительства на окружающую среду.

С учетом результатов инженерно-экологических изысканий при проектировании и устройстве оснований, фундаментов и подземных сооружений, выбираются проектные решения и разрабатываются мероприятия, обеспечивающие защиту объектов строительства и людей от имеющихся неблагоприятных воздействий и не ухудшающих экологическую обстановку.

При выборе вариантов проекта учитывается приоритетность решения экологических проблем.

52. На территории (участке) предполагаемого строительства учитывается возможность проявления следующих загрязняющих окружающую среду факторов, выявленных при выполнении оценки воздействия на окружающую среду:

1) загрязнение почв и грунтов органическими, радиоактивными и токсико-химическими веществами;

2) загрязнение поверхностных и подземных вод органическими и неорганическими веществами и тяжелыми металлами;

3) наличие потока радона с поверхности земли.

УДК 69.057 МСК 91.04.20

Ключевые слова: конструкция, здание, сооружение, объемно-планировочные решения, водопровод, водоотведение, отопление (охлаждение), вентиляция, горячее водоснабжение, проектирование, строительство зданий, сооружения, хранения, переработки, сельскохозяйственной продукции, охрана окружающей среды.

Приложение 2 к приказу председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан от 11 декабря 2019 года № 208-НҚ

СН РК 3.04-11-2019 СТРОИТЕЛЬНЫЕ НОРМЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН МЕЛИОРАТИВНЫЕ СИСТЕМЫ И СООРУЖЕНИЯ

Содержание

Глава 1.	Область применения
Глава 2.	Нормативные ссылки
Глава 3.	Термины и определения
Глава 4.	Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм
Параграф 1.	Цели нормативных требований строительных норм
Параграф 2.	Функциональные требования строительных норм
Глава 5.	Требования к рабочим характеристикам мелиоративных систем и сооружений
Параграф 1.	Обеспечение надежности, долговечности и пожарной безопасности мелиоративных систем и сооружений
Параграф 2.	Требования к мелиоративным сетям
Параграф 3.	Требования к сооружениям на мелиоративных системах
Параграф 4.	Строительная подготовка орошаемых земель к освоению
Параграф 5.	Требования к линейным сооружениям
Параграф 6.	Регулирование водораспределения
Параграф 7.	Основные требования к технологиям полива
Глава 6.	Требования по экономии энергопотребления и рациональному использованию природных ресурсов
Параграф 1.	Экономия энергопотребления при проектировании оросительных систем
Параграф 2.	Рациональное использование природных ресурсов
Глава 7.	Требования по обеспечению охраны окружающей среды
Параграф 1.	Общие требования
Параграф 2.	Рыбозащитные мероприятия и устройства
Параграф 3.	Защитные лесные насаждения
Параграф 4.	Охрана животных
Параграф 5.	Противоэрозионные сооружения
Параграф 6.	Охрана вод

Глава 1. Область применения

1. Настоящие строительные нормы устанавливают общие требования по проектированию и строительству вновь строящихся и реконструируемых мелиоративных систем и сооружений, а также объектов подверженных капитальному ремонту, расширению и техническому перевооружению.

Глава 2. Нормативные ссылки

Для применения настоящих строительных норм необходимы следующие ссылки на нормативные правовые акты Республики Казахстан:

1) Кодекс Республики Казахстан от 20 июня 2003 года "Земельный кодекс Республики Казахстан" (далее - Земельный кодекс);

2) Кодекс Республики Казахстан от 9 июля 2003 года "Водный Кодекс Республики Казахстан" (далее – Водный кодекс);

3) Кодекс Республики Казахстан от 9 января 2007 года "Экологический кодекс Республики Казахстан" (далее - Экологический кодекс);

4) Закон Республики Казахстан от 16 июля 2001 года "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан" (далее – Закон);

5) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 июня 2017 года № 438 "Об утверждении технического регламента "Требования к безопасности пожарной техники для защиты объектов" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15511) (далее - ТР "Требования к безопасности пожарной техники для защиты объектов");

6) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 июня 2017 года №439 "Об утверждении технического регламента "Общие требования к пожарной безопасности" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15501) (далее - ТР "Общие требования к пожарной безопасности").

Примечание* – при пользовании целесообразно проверить действие ссылочных документов по информационным каталогам "Перечень нормативных правовых актов и нормативных технических документов в сфере архитектуры, градостроительства и строительства, действующих на территории Республики Казахстан", составляемым ежегодно по состоянию на текущий год и соответствующим ежемесячно издаваемым информационным бюллетеням – журналам и информационным указателям стандартов, опубликованным в текущем году.

Глава 3. Термины и определения

2. В настоящих строительных нормах применяются следующие термины с соответствующими определениями:

1) аэрозольное орошение – орошение мельчайшими каплями воды для регулирования температуры и влажности приземного слоя атмосферы;

2) водозаборное сооружение головное – гидротехническое сооружение, устанавливаемое в начале оросительной системы, в целях осуществления забора воды из водоема, водохранилища или другого водоисточника и ее подачи в оросительную систему;

3) гидромелиорация – совокупность мероприятий и сооружений, обеспечивающих улучшение природных условий сельскохозяйственного использования земель, путем регулирования водного режима почв;

4) гидромодуль – объем воды, подаваемый на единицу орошаемой площади в единицу времени;

5) дождевальный аппарат – рабочий орган с подвижными частями для получения и распределения искусственного дождя по площади полива;

6) дождевальная установка – установка для позиционного полива дождеванием;

7) дождевальная машина – поливная машина с рабочими органами для дождевания;

8) дождевальная насадка – рабочий орган для получения и распределения искусственного дождя по площади полива, не имеющий подвижных частей;

9) допускаемая интенсивность дождевания – интенсивность искусственного дождя, при которой не образуется поверхностный сток;

10) дождевание – поверхностное орошение искусственным дождем;

11) поверхностное орошение – орошение земель с распределением воды по их поверхности;

12) локальное орошение – орошение ограниченной площади земель;

13) орошение земель – гидромелиорация с подводом воды на земли с недостаточной природной водообеспеченностью;

14) импульсное дождевание – дождевание в импульсном режиме;

15) горизонтальный дренаж – мелиоративный дренаж, дрены которого занимают горизонтальное положение или имеют уклон;

16) оградительная дамба – гидротехническое сооружение периодического действия, ограждающее акваторию или территорию от воздействий водных стихий;

17) полив напуском – полив почвы путем заполнения поливных чеков;

18) мелиорируемые земли – земли мелиоративного фонда, на которых осуществляется мелиорация;

19) мелиоративная система – комплексы взаимосвязанных гидротехнических и других сооружений и устройств (каналы, коллекторы, трубопроводы, водохранилища, плотины, дамбы, насосные станции, водозаборы, другие сооружения и устройства на мелиорированных землях), обеспечивающих создание оптимальных водного, воздушного, теплового и питательного режимов почв на мелиорированных землях;

20) насосная станция – комплексная система для перекачки жидкостей из одного места в другое;

21) водоприемник – водоток, водоем, понижение рельефа местности и (или) зона неполного водонасыщения горных пород, используемые для сброса в них дренажных и (или) оросительных вод;

22) поливная борозда – ежегодно нарезаемая борозда, распределяющая водный поток по поверхности почвы с одновременным просачиванием воды через ее дно и откосы;

23) поливная полоса – обвалованная полоса земли, имеющая продольный уклон и горизонтальная в поперечном сечении, затапливаемая водным потоком с одновременным просачиванием в почву;

24) поливная машина – передвижная машина для распределения и подачи воды на поливном участке;

25) поливная техника – совокупность машин, механизмов и орудий для осуществления полива;

26) поливной участок – участок орошаемых земель, обслуживаемый одним оросителем при одинаковых способах полива, поливной технике и режиме орошения;

27) поливной чек - обвалованная часть поливного участка, затапливаемая водой с последующим просачиванием ее в почву;

28) орошаемые земли – земли, на которых имеется постоянная или временная оросительная сеть, связанная с источником орошения, водные ресурсы которого обеспечивают полив этих земель;

29) полив – однократное искусственное увлажнение почвы и (или) приземного слоя атмосферы;

30) оросительная сеть – сеть постоянных и временных каналов, трубопроводов, подающих воду на орошаемые земли из источника орошения;

31) коэффициент полезного действия оросительной сети – отношение объема воды, поданной при орошении, к объему воды, изъятой из водоисточника в оросительную сеть;

32) оросительная система – земельная территория вместе с оросительной сетью, головного водозаборного, гидротехнических и эксплуатационных сооружений, обеспечивающих орошение земель;

33) оросительный период – часть вегетационного периода от начала первого полива до окончания последнего полива сельскохозяйственной культуры;

34) оросительная норма – объем воды, подаваемый за год на единицу площади нетто поливного участка;

35) режим орошения – совокупность норм и сроков поливов;

36) способ полива – комплекс определенных мер и приемов распределения воды на поливном участке и (или) превращения водного потока в почвенную и атмосферную влагу;

37) допускаемый уклон поверхности поливного участка – уклон поверхности поливного участка, допускающий применение данного способа полива и поливной техники;

38) капельное орошение – локальное орошение с помощью поливных капельниц;

39) распределительная борозда – элемент временной поливной сети, распределяющая воду между поливными бороздами или полосами;

40) внутрипочвенное орошение – орошение земель путем подачи воды непосредственно в корнеобитаемую зону изнутри;

41) удобрительный полив – полив водой, содержащей питательные вещества для растений;

42) вертикальный дренаж – дренаж, состоящий из трубчатых колодцев;

43) противозаморозковый полив – полив дождеванием для защиты растений от заморозка;

44) промывной полив – полив, проводимый с целью уменьшения содержания в почве вредных для растений веществ;

45) влагозарядковый полив – полив, проводимый с целью увеличения запаса воды в почве к началу вегетационного периода.

Глава 4. Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм

Параграф. 1 Цели нормативных требований строительных норм

3. Целями нормативных требовании настоящих строительных норм являются установление минимальных требований по обеспечению функционирования мелиоративных систем и сооружений и по соблюдению требований безопасности сооружений при проектировании, строительстве, реконструкции, капитальном ремонте, расширении и техническом перевооружении мелиоративных систем и сооружений.

Параграф 2. Функциональные требования строительных норм

4. Мелиоративные системы и сооружения по техническим, технологическим и экологическим параметрам проектируются таким образом, чтобы при их строительстве и эксплуатации обеспечивались следующие функциональные требования:

1) механическая прочность и устойчивость сооружений, чтобы при эксплуатации выдерживали все виды механических и технологических воздействий, предусмотренных проектом без повреждений и разрушений;

2) пожарная безопасность объектов гидротехнических сооружений: головного водозабора и насосных станций;

3) обеспечение оптимального водного режима почв для получения высоких и гарантированных урожаев сельскохозяйственных культур;

4) эффективное использование природных ресурсов;

5) экономное использование энергетических ресурсов;

6) предотвращение отрицательного влияния на окружающую среду.

Глава 5. Требования к рабочим характеристикам мелиоративных систем и сооружений

Параграф 1. Обеспечение надежности, долговечности и пожарной безопасности мелиоративных систем и сооружений

5. Основные требования по обеспечению надежности, долговечности и пожарной безопасности на мелиоративных системах заключаются в соблюдении как на стадии проектирования, строительства, так и на стадии эксплуатации, основных мер безопасности гидротехнических сооружений, позволяющие обеспечить защиту жизни, здоровья и законных интересов людей, имущества физических и юридических лиц, окружающей среды.

6. Гидротехнические сооружения мелиоративных систем и сооружений подразделяются в зависимости от их назначения на основные и второстепенные:

1) к основным относятся гидротехнические сооружения, повреждение или разрушение которых приводит к прекращению или уменьшению подачи воды для водоснабжения и орошения, затоплению и подтоплению защищаемой территории;

2) ко второстепенным относятся гидротехнические сооружения, разрушение или повреждение которых не вызывает последствий, указанных для основных гидротехнических сооружений.

7. Основными гидротехническими сооружениями в составе оросительных систем являются:

1) водозаборные сооружения на открытых источниках (реки, озера, пруды и другое), где предусматриваются рыбозащитные и рыбопропускные устройства;

2) каналы, лотковая сеть, открытые коллектора, искусственные водоемы с плотинами, оградительные дамбы;

3) насосные станции, водозаборные и водовыпускные сооружения;

4) закрытая трубопроводная сеть, сеть дренажа и закрытых коллекторов;

5) тоннели и акведуки.

8. К второстепенным гидротехническим сооружениям относятся:

1) ледозащитные сооружения;

2) разделительные стенки;

3) устои и подпорные стены, не входящие в состав напорного фронта;

4) берегоукрепительные сооружения земляных плотин, каналов и другое;

5) рыбозащитные сооружения.

9. Предельные значения количественных и качественных показателей состояния и условий эксплуатации гидротехнического сооружения, предусматривают соответствие допускаемому значению риска его аварии.

10. По условиям использования все гидротехнические сооружения мелиоративных систем разделяются на постоянные и временные.

К постоянным сооружениям относятся сооружения, используемые при постоянной эксплуатации объекта, а к временным те, которые используются в период строительства объекта, временной его эксплуатации или ремонта.

11. Гидротехнические сооружения проектируются, исходя из требований комплексного использования водных ресурсов и схем территориального планирования, разработанных в соответствии с Водным кодексом, Экологическим кодексом и требованиями настоящих строительных норм.

12. Типы сооружений, их параметры и компоновки выбираются на основании сравнения технико-экономических показателей вариантов и с учетом:

1) функционального назначения сооружений;

2) места возведения сооружений, природных условий района;

3) условий и методов производства работ, наличия трудовых ресурсов;

4) развития и размещения отраслей хозяйства, в том числе развития энергопотребления, изменения и развития транспортных потоков и роста грузооборота, развития объектов орошения, обводнения, водоснабжения;

5) водохозяйственного прогноза изменения гидрологического, в том числе режима рек в верхнем и нижнем бьефах, заиления наносами и переформированием русла и берегов рек, водохранилищ, затопления и подтопления территорий и инженерной защиты, расположенных на них зданий и сооружений;

6) воздействия на окружающую среду;

7) влияния строительства и эксплуатации объекта на социальные условия и здоровье населения;

8) изменения условий и задач рыбного хозяйства, водоснабжения и режима работы мелиоративных систем;

9) установленного режима природопользования (сельхозугодья, заповедники и тому подобное);

10) условий быта и отдыха населения (пляжи, курортно-санаторные зоны и тому подобное);

11) мероприятий, обеспечивающих требуемое качество воды: подготовки лождеводохранилища, соблюдения надлежащего санитарного режима в водоохранной зоне, ограничения поступления биогенных элементов (азотосодержащих веществ, фосфора и других) с обеспечением их количества в воде не выше предельно допустимых концентраций;

12) условий постоянной и временной эксплуатации сооружений;

13) требований экономного расходования основных строительных материалов;

14) требований энергетической эффективности зданий и сооружений и требований оснащенности их приборами учета энергетических ресурсов;

15) возможности разработки полезных ископаемых, местных строительных материалов и тому подобное;

16) минимизации последствий разрушения при возможных террористических актах;

17) обеспечения эстетических и архитектурных требований к сооружениям, расположенных на берегах водотоков, водоемов и морей.

13. При проектировании гидротехнических сооружений обеспечивается и предусматривается:

1) безопасность и надежность сооружений на всех стадиях их строительства и эксплуатации;

2) максимально возможная экономическая эффективность строительства;

3) постоянный инструментальный и визуальный контроль за состоянием гидротехнического сооружения и природными и техногенными воздействиями на них;

4) подготовка ложе водохранилища и хранилищ жидких отходов промышленных предприятий и прилегающей территории;

5) охрану месторождений полезных ископаемых;

6) сохранность животного и растительного мира, в частности, организация рыбоохранных мероприятий;

7) минимально необходимые расходы воды, а также благоприятные уровневый и скоростной режимы в бьефах с учетом интересов водопотребителей и водопользователей, а также благоприятный режим уровня грунтовых вод для освоенных земель и природных экосистем.

14. При разработке проектной документации гидротехнических сооружений, входящих в состав мелиоративных систем руководствуются требованиями соответствующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства, утверждаемых согласно подпункту 23-16) статьи 20 Закона (далее – государственные нормативы в области архитектуры, градостроительства и строительства).

15. В составе проектной документации гидротехнических сооружений разрабатывается раздел, посвященный натурным наблюдениям за работой сооружений и их состоянием в процессе строительства, при эксплуатации, реконструкции и ликвидации.

16. Раздел, посвященный натурным наблюдениям, включает:

1) перечень контролируемых нагрузок и воздействий на сооружение;

2) перечень контролируемых и диагностических показателей состояния сооружения и его основания, включая критерии безопасности;

3) программу и состав инструментальных и визуальных наблюдений;

4) технические условия и чертежи на установку контрольно-измерительной аппаратуры (КИА), спецификацию измерительных приборов и устройств;

5) рекомендации по проведению натурных наблюдений за работой и состоянием сооружений.

17. В составе проектной документации по натурным наблюдениям разрабатываются структурная схема и технические решения системы мониторинга состояния сооружений, природных и техногенных воздействий на них. Для сооружений I и II классов предусматривается возможность применения автоматизированной системы мониторинга.

18. В проектной документации гидротехнических сооружений определяются критерии их безопасности, показатели которых пересматриваются не реже одного раза в пять лет.

19. В проектной документации гидротехнических сооружений для локализации и ликвидации их возможных аварий предусматриваются технические решения по использованию в строительный и эксплуатационный периоды карьеров и резервов грунтов, производственных объектов, транспорта и оборудования базы строительства, мостов и подъездных путей в районе и на территории объекта, автономных или резервных источников электроэнергии и линий электропередачи и других противоаварийных средств оперативного действия.

20. При проектировании гидротехнических сооружений предусматриваются конструктивно-технологические решения по предотвращению развития возможных опасных повреждений и аварийных ситуаций, возникающие в период строительства и эксплуатации.

21. В проектной документации гидротехнических сооружений выполняются расчеты по оценке возможных материальных, социальных и экологических ущербов от потенциальной аварии сооружения с нарушением напорного фронта.

22. При проектировании и строительстве оросительной системы, в том числе головного водозаборного сооружения, гидротехнических и эксплуатационных сооружений учитываются нормы ТР "Требования к безопасности пожарной техники для защиты объектов" и ТР "Общие требования к пожарной безопасности".

Параграф 2. Требования к мелиоративным сетям

23. Оросительная система включает в себя комплекс взаимосвязанных сооружений, зданий и устройств, обеспечивающих в условиях недостаточного естественного увлажнения, поддержание в корнеобитаемом слое почвы орошаемого массива оптимального водно-солевого режима для получения высоких и устойчивых урожаев сельскохозяйственных культур.

В состав оросительной системы входят водозаборные и рыбозащитные сооружения на естественных или искусственных водоисточниках, отстойники, насосные станции, оросительная, коллекторно-дренажная сети, нагорные каналы, сооружения на сети, поливные и дождевальные машины, установки и устройства, средства управления и автоматизации контроля за мелиоративным состоянием земель, объекты электроснабжения и связи, противоэрозионные сооружения, производственные и жилые здания эксплуатационной службы, дороги, лесозащитные насаждения, дамбы.

24. Мелиоративные системы проектируются в комплексе с мероприятиями по сельскохозяйственному освоению мелиорируемых земель. На основании технико-экономических сравнений вариантов обоснованы:

1) границы и размеры мелиорируемой площади и полей севооборота;

2) земельный фонд хозяйств, изменения в составе сельскохозяйственных угодий в результате осуществления мелиоративных мероприятий, площади трансформированных в пашни современных пастбищ или других угодий;

3) размеры хозяйств, осваивающих мелиорируемые земли;

4) изменение и упорядочение границ существующих хозяйств, в том числе смежных с территорией системы;

5) сельскохозяйственное использование мелиорируемых земель;

6) требуемый водно-солевой режим почв;

7) проектная урожайность сельскохозяйственных культур;

8) способы орошения;

9) создание новых или расширение существующих эксплуатационных водохозяйственных организаций;

10) строительство производственных, жилых и культурно-бытовых зданий, сооружений, инженерных коммуникаций, необходимых для службы эксплуатации мелиоративных систем.

25. Технические решения по схемам подачи и сброса воды, конструкциям основных сооружений принимаются на основе сравнения технико-экономических показателей вариантов. При этом обеспечиваются:

1) получение проектной продукции растениеводства;

2) экономное использование водных, земельных и топливно-энергетических ресурсов;

3) использование высокопроизводительной сельскохозяйственной техники при обработке мелиорируемых земель;

4) высокая производительность труда при эксплуатации сооружений и мелиоративной системы в целом;

5) комплексная автоматизация технологических процессов, при этом степень автоматизации обосновывается технико-экономическими расчетами;

6) соблюдение требований охраны окружающей среды;

7) возможность внесения удобрений, химмелиорантов и гербицидов с оросительной водой.

26. При проектировании мелиоративных систем степень использования мелиорируемых земель определяется коэффициентом земельного использования, определяемым отношением орошаемой площади нетто к орошаемой площади брутто.

К орошаемой площади нетто относится орошаемая площадь, занятая продуктивными посадками, посевами или естественными лугами и пастбищами и обеспечивающая получение проектной продукции растениеводства.

Орошаемая площадь брутто включает орошаемые площади нетто и площади всех видов отчуждений под сооружения мелиоративных систем.

Технико-экономические показатели мелиоративной системы определяются на 1 гектар (далее – га) мелиорированной площади нетто и на средневзвешенный выход продукции в тенге.

27. Классы сооружений мелиоративной системы определяются по обслуживаемой ими площади орошения или осушения:

1) свыше триста тысяч га – I класс;

б) свыше ста тысяч га до триста тысяч га – II класс;

в) свыше пятьдесят тысяч га до ста тысяч га – III класс;

г) пятьдесят тысяч га и менее – IV класс.

Основные требования по проектированию сооружений различных классов, их отдельных конструкций и оснований, а также расчетные положения и нагрузки необходимо принимать в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

28. Класс нагорных каналов принимается равным классу защищаемого сооружения. Расчетная обеспеченность расходов воды принимается в зависимости от класса нагорных каналов. Для нагорных каналов IV класса расчетная обеспеченность расходов воды принимается для оросительных систем - 10%.

29. Величина расчетных расходов и уровней воды в водоисточниках, водоприемниках определяется с учетом особенностей формирования стока на водосборной площади.

30. Дороги на мелиоративных системах проектируются в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

31. Расположение в плане проектируемых линейных сооружений (каналов, дорог, линий электропередач и другого) принимается с учетом рельефа, инженерно-геологических и гидрогеологических условий, требований рациональной организации сельскохозяйственного производства, существующих дорог, подземных и наземных инженерных коммуникаций и так далее.

Границы землепользования и севооборотных участков предусматриваются прямолинейными с учетом существующих и проектируемых каналов, трубопроводов, линий электропередач, дорог и другого, поля севооборотов должны иметь прямоугольную форму. Отступление от этих требований разрешается в условиях сложного рельефа местности и примыкания к естественным границам (реки, озера, овраги и тому подобное). При необходимости разрешается изменять границы землепользования, при этом разрабатывается проект нового межхозяйственного землеустройства.

32. Для контроля за мелиоративным состоянием земель предусматривается сеть наблюдательных скважин и средства измерения расходов воды. При площади мелиоративной системы более 20 тысяч га дополнительно организовываются лаборатории по контролю за влажностью и засолением почв, качеством оросительных и дренажных вод со средствами автоматической обработки информации, а также метеорологические станции и водно-балансовые площадки.

33. На оросительных системах предусматривается раздельный учет воды, подаваемой на территорию области, района, сельского округа, каждого крестьянского хозяйства и севооборотного участка (при наличии более 1000 га в крестьянском хозяйстве).

34. Для управления процессами водоподачи, водораспределения и использования воды на полях предусматривается автоматизация оросительных систем. Автоматизацией оросительных систем обеспечивается наибольший технико-экономический эффект в процессе эксплуатации мелиоративных систем, максимальное соответствие между водоподачей и водопотреблением. Весь процесс от водозабора до полива рассматривается как единый и непрерывный.

35. Производственные здания и сооружения эксплуатационных водохозяйственных организаций и жилые здания для работников службы эксплуатации располагаются в населенных пунктах, находящихся в пределах или вблизи мелиоративных систем.

36. Производственные базы эксплуатационных организаций размещаются на общей площадке с блокированием основных зданий с едиными вспомогательными зданиями, сооружениями и коммуникациями.

37. При выборе источника орошения выполняется оценка пригодности воды для орошения по опасности ухудшения плодородия почв (осолонцевание, засоление, обесструктуривание, выщелачивание почв и тому подобное) и по солеустойчивости сельскохозяйственных культур.

Качество оросительной воды определяется на основании специальных исследований и согласовывается с государственным органом в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения. Пригодность воды для орошения сельскохозяйственных культур определяется следующими показателями:

1) общая минерализация солей;

2) на почвах с водно-физическими свойствами, определяющими высокую плотность, низкую водопроницаемость почвенного профиля – до 50 мг-экв/л;

3) на почвах оструктуренных, обладающих высокой водопроницаемостью, а также с высоким содержанием гумуса – до 85 мг-экв/л;

4) на песчаных почвах с хорошей дренированностью – до 200 мг-экв/л;

5) щелочность:

до 1,25 мг-экв/л – вода пригодна для орошения всех типов почв;

от 1,25 до 2,50 мг-экв/л – только для орошения кислых почв;

6) содержание токсичных веществ – не должно превышать норм, установленных нормативными документами в Республике Казахстан;

7) активная реакция рН:

при рН от 6,0 до 8,0 вода пригодна для орошения всех почв,

при рН > 8,0 – только для орошения кислых почв,

при рН < 6,0 – только для орошения щелочных почв;

8) температура:

для овощных культур и сада – не ниже 14°С;

для сенокосов и долголетних культурных пастбищ – не ниже 8 °С.

При выборе источника орошения необходимо исходить из задач комплексного и рационального использования водных ресурсов и их охраны от загрязнения и приниматься на основании технико-экономического сравнения вариантов.

38. Гидрологический режим источника орошения и пропускная способность сети и сооружений оросительной системы обеспечивается своевременной подачей воды на орошаемые земли в количестве, гарантирующем получение 90 % среднегодовой продукции растениеводства за не менее чем 20-летний период наблюдений.

Оптимальный расчетный год (оптимальная обеспеченность орошения) определяется технико-экономическими расчетами и должен соответствовать минимуму приведенных затрат на единицу дополнительной продукции.

При площади орошаемого участка до 500 га расчетную обеспеченность орошения необходимо принимать равной 25 % (по дефициту водного баланса). При этом снижение объема продукции разрешается не более 10% гарантированного.

39. Режим орошения сельскохозяйственных культур устанавливается совокупностью поливных и оросительных норм, сроков и количества поливов, их распределение внутри вегетационного периода, а также продолжительностью поливных и межполивных интервалов при конкретных климатических, почвенных и агротехнических условиях.

При режиме орошения каждой сельскохозяйственной культуры необходимо соответствие следующим основным требованиям:

1) обеспечивать содержание влаги в почве для растений в каждую фазу их развития;

2) обеспечивать заданное регулирование питательного, солевого и теплового факторов роста растений, связанных с водным режимом почвы;

3) способствовать повышению плодородия почвы, не допуская заболачивания, засоления и эрозии;

4) содействовать повышению производительности труда в хозяйстве;

5) быть увязанным с техникой полива и особенностями возделывания сельскохозяйственных культур.

40. Оросительная сеть состоит из магистрального канала (трубопровода, лотка), его ветвей, распределителей различных порядков и оросителей.

Оросители являются низшим звеном сети, подающим воду к дождевальным (поливным) машинам, дождевальным аппаратам и поливным устройствам (поливным трубопроводам, лоткам, шлангам).

41. Плановое расположение оросительной сети принимается с учетом требований пункта 31 (далее – п.) настоящих Строительных норм и обеспечения своевременной подачи необходимого объема воды из условия проведения круглосуточного полива в пик водопотребления в соответствии с расчетным режимом орошения.

42. Оросительная сеть проектируется закрытой, в виде трубопроводов, или открытой, в виде каналов и лотков.

Выбор оптимальной конструкции оросительной сети проводится на основе сравнения технико-экономических показателей вариантов сети.

При поверхностном поливе на уклонах местности более 0,003, предусматривается самотечно-напорная трубчатая оросительная сеть.

43. Расчет магистральных каналов, их ветвей, распределителей различных порядков выполняется:

1) для определения гидравлических элементов каналов - на максимальный расход;

2) для определения превышения дамб и берм над уровнем воды в каналах и проверки их на неразмываемость-на форсированный расход;

3) для проверки уровней воды, обеспечивающих водозабор из каналов, определения местоположения водоподпорных сооружений и проверки каналов на незаиляемость-на минимальный расход.

Максимальный расход воды определяется по максимальной ординате графика водоподачи.

В случае совпадения периода максимальной мутности воды в источниках с временем работы каналов, с расчетными расходами совместно выполняются расчеты на незаиляемость.

Форсированный расход принимается равным максимальному, увеличенному на коэффициент форсировки, равный при максимальном расходе менее 1 м3/с до 100 м3/с 1,2-1,0, соответственно.

44. Оросители (каналы, трубопроводы, лотки) проектируются только на максимальный расход воды брутто.

45. Расход оросителей при поверхностном поливе определяется по максимальной поливной норме в пиковый период водопотребления и орошаемой площади нетто с учетом коэффициента полезного действия оросителя.

При этом, обеспечивается за сутки полив площади, равный суточной производительности сельскохозяйственных машин на послеполивной обработке пропашных культур.

В случае применения поливных машин максимальный расход оросителя равняется сумме максимальных расходов одновременно работающих поливных машин.

46. При поливе дождеванием максимальный расход оросителя брутто определяется по графику полива, учитывающему максимальное число и расход одновременно работающих дождевальных машин с учетом коэффициента полезного действия оросителя.

47. Максимальный расход брутто распределителя низшего порядка равняется сумме максимальных расходов одновременно работающих оросителей с учетом коэффициента полезного действия распределителя.

48. Максимальный расход брутто распределителя высшего порядка, а также магистрального канала, его ветвей равняется сумме максимальных расходов подсоединенных к нему одновременно работающих распределителей с учетом коэффициента полезного действия распределителя (магистрального канала, его ветвей).

49. Минимальный расход воды в магистральных каналах, их ветвях и распределителях принимается не менее 40% максимального расхода.

При поливе дождеванием минимальный расход распределителя равняется расходу воды минимального числа дождевальной техники, одновременно получающей из него воду на основании графика полива.

50. Коэффициент полезного действия (Еb) магистрального канала, распределителя, оросителя или их участков определяется как отношение максимального расхода воды, забираемой из канала, к максимальному расходу воды в начале канала с учетом потерь воды на фильтрацию и испарение по его трассе.

Коэффициенты полезного действия магистрального канала, его ветвей принимаются не менее 0,95, а распределителей и оросителей – не менее 0,97.

51. Вдоль магистральных каналов и их ветвей предусматриваются эксплуатационные дороги по границам полей севооборотов - полевые дороги.

Параграф 3. Требования к сооружениям на мелиоративных системах

52. Гидротехнические сооружения на каналах (лотках) проектируются в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства).

Сооружениями обеспечивается:

1) регулирование водоподачи и уровней, плановое водораспределение (водовыпуски, вододелители, водомерные сооружения, перегораживающие сооружения);

2) сопряжение бьефов (быстротоки, перепады);

3) возможность пересечения каналами (лотками) дорог, коллекторов, водотоков, оврагов (трубчатые переезды, дюкеры, акведуки);

4) регулирование качества воды (отстойники, песколовки, бассейны-смесители);

5) недопущение переполнения каналов и лотков, опорожнение трубопроводов (сбросные сооружения);

6) рыбозащита.

53. Местоположение, компоновка и тип сооружений выбираются в зависимости от их назначения, природных условий района строительства, наличия строительных материалов, условий и способов производства работ и эксплуатации.

Необходимо использовать типовые проекты сооружений. При отсутствии типовых проектов разрешается применение имеющихся экономичных проектов или разработка индивидуальных проектов с максимальным использованием типовых решений отдельных узлов сооружений.

54. При проектировании сооружений обеспечиваются:

1) заданные гидравлические условия, как в пределах самого сооружения, так и на примыкающих к нему участках верхнего и нижнего бьефов;

2) устойчивость и прочность сооружения в целом и отдельных его частей;

3) фильтрационная прочность грунтов основания;

4) надежность и удобство в эксплуатации, возможность осмотра и ремонта сооружения;

5) выполнение требований по охране окружающей среды;

6) высокий уровень индустриализации строительства;

7) экономное расходование дефицитных строительных материалов;

8) широкое применение местных строительных материалов.

55. Расчетная обеспеченность расходов воды и селевых потоков при проектировании сооружений для пропуска талых, дождевых вод и селевых потоков под (или над) оросительными каналами принимается в зависимости от класса защищаемых оросительных каналов.

56. Превышение верха стен и откосов сооружения над уровнем воды в канале при пропуске через сооружение расчетного расхода воды принимается по расчету.

57. При аэрации потока и наличии сбойного течения, превышение стен и откосов сооружения над расчетным уровнем воды с учетом аэрации воды принимается по расчету или справочно – 20-60 сантиметров (далее – см), при расчетных расходах соответственно 1-100 м3/с.

58. Для сооружений, устраиваемых в ограждающих дамбах, а также при расходах воды в каналах более 100 м3/с, превышение верха стен и откосов над расчетным уровнем воды устанавливается с учетом ветрового нагона воды и высоты наката ветровых волн в верхнем бьефе.

59. Превышение низа пролетного строения акведука и открытых шлюзов-регуляторов с переездами над максимальным расчетным уровнем воды в водотоке, определенным в зависимости от классов этих сооружений, принимается не менее 0,5 метров (далее – м).

60. Опоры акведука, пересекающего водоток, защищаются от воздействия льда. Глубина заложения опор акведука назначается с учетом возможного максимального размыва русла.

61. Гидравлический расчет дюкера производят, исходя из обеспечения скорости воды в трубопроводе не менее, чем в канале при пропуске расчетного расхода. Окончательно параметры поперечного сечения дюкера выбираются с учетом технологии его очистки.

62. Водосбросные сооружения на оросительных каналах проектируются в виде автоматического действия.

63. Конструкция и габариты переездов через каналы (совмещенных и несовмещенных с гидротехническими сооружениями) принимаются в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

64. При проектировании сооружений на закрытой оросительной сети учитываются требования государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

65. Водозаборные сооружения, подающие воду в трубчатую сеть, оборудываются средствами водоучета или стабилизаторами расхода. Компоновкой этих сооружений и их конструкцией исключается поступление в трубопровод плавающих предметов, донных наносов и воздуха.

66. Гидранты и водовыпуски из трубопроводов в поливные и дождевальные устройства в случае необходимости оборудываются арматурой, обеспечивающей возможность регулирования напора и расхода.

67. Водовыпуски для опорожнения и промывки трубопроводов устанавливаются в пониженных местах и на конце трассы трубопроводов в увязке с планом оросительной и водосбросной сети.

68. Ширина берм и горизонтальных площадок у сооружений устанавливается в зависимости от общей компоновки сооружений, условий удобства их эксплуатации, при этом ее размер должен быть не менее 3 м.

69. Высота засылки грунта над трубами в местах переезда принимается по расчету.

70. При проектировании мелиоративных насосных станций соблюдаются нормы соответствующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Расчетная подача воды насосных станций определяется по максимальной ординате графика водопотребления с учетом коэффициентов форсировки, или по максимальному количеству и параметрам одновременно работающих дождевальных машин.

71. Мелиоративные насосные станции по надежности подачи воды подразделяются на три категории:

1) I категория – насосные станции, остановка которых может повлечь за собой опасность для жизни людей или значительный ущерб народному хозяйству, населенным пунктам, насосным станциям, подающим воду сельскохозяйственным культурам, не допускающим перерыва в орошении более суток;

2) II категория – насосные станции, не входящие в определение I категории надежности, насосные станции многоступенчатых каскадов, не имеющих достаточных регулирующих емкостей или сбросных сооружений, насосные станции, подающие воду к сельскохозяйственным культурам, не допускающим перерыва в орошении на период более двух суток;

3) III категория – насосные станции, остановка которых возможна на период более двух суток и не относящиеся к I и II категориям надежности.

72. Конструкцией водозаборных сооружений обеспечивается:

1) забор воды с минимальными гидравлическими потерями, задержание мусора и взвешенных частиц в случае подачи воды в дождевальные машины, рыбозащиту;

2) очистка решеток и сеток рыбозащитных или сороудерживающих устройств.

73. Водозаборные сооружения насосных станций I и II категорий надежности проектируются незатопляемыми, для насосных станций III категории надежности допускается затопление водозаборов кратковременными паводками, если время прохождения паводка не совпадает с временем работы насосных станций.

74. Водозаборные сооружения проектируются с учетом руслоформирующих процессов в сочетании с русловыправительными сооружениями.

75. Параметры основных элементов водозабора (входные окна, сетки, трубы, каналы, камеры и другие) определяются гидравлическими расчетами при максимальной подаче воды и минимальных уровнях в водоисточнике.

76. Пропуск воды в соответствии с графиком водоподачи, откачки и режимами уровней воды в водоисточнике обеспечивается открытыми и закрытыми водоводами. Размеры каналов определяются с запасом 5-6 % по сравнению с расчетной подачей насосной станции.

77. Конструкцией и компоновкой элементов всасывающих трубопроводов насосов предусматривается возможность засасывания воздуха и образования воздушных мешков. Всасывающий трубопровод предусматривает наличие непрерывного подъема к насосу с уклоном не менее 0,005. Все соединения всасывающих трубопроводов применяются герметичными.

78. При длине всасывающего трубопровода более 30 м и диаметре более 500 миллиметров (далее – мм) экономичный диаметр трубопровода определяется на основании технико-экономических расчетов.

79. Число всасывающих трубопроводов равняется числу насосов, при обосновании допускается устройство общего всасывающего трубопровода (коллектора).

80. Поворот трассы подводящего канала выполняется на расстоянии не менее 10B (B-ширина канала по урезу воды, м). В стесненных условиях поворот трассы канала, в том числе в пределах аванкамеры, допускается при условии применения направляющих стен. При проектировании аванкамеры принимается центральный угол конусности не более 45°, уклон дна в сторону водоприемника – не более 0,4, скорость подхода воды к водоприемным отверстиям – не более 1 метров в секунд (далее – м/с).

81. При наличии в забираемой воде взвешенных частиц рассматривается целесообразность устройства отстойников перед водозаборами.

82. Оптимальный режим работы оборудования, защиту обслуживающего персонала и оборудования от атмосферных воздействий, а также наибольшие удобства и надежность эксплуатации при минимальных капиталовложениях и сроках строительства обеспечивается зданием насосной станции.

83. Габаритные размеры подземной части здания принимаются наименьшими из условия размещения и удобств эксплуатации оборудования, а также прочности и устойчивости самого сооружения. Вспомогательное оборудование, подсобные помещения, в том числе монтажные площадки, по возможности выносятся в наземную часть здания.

84. При проектировании предусматривается применение блочно-комплектных насосных станций заводского изготовления.

85. Число ниток напорного трубопровода длиной до 100 м принимается равным числу насосов. При длине трубопровода 100-300 м объединение нескольких ниток в одну обосновывается технико-экономическими расчетами, а при длине более 300 м такое объединение обязательно. Число насосов, подключаемых к одной нитке напорного трубопровода, определяется технико-экономическим расчетом.

86. Водовыпускным сооружением обеспечивается плавное сопряжение напорных трубопроводов с отводящим каналом, автоматическое предотвращение обратного тока воды при включении агрегатов и возможность распределения воды, если от сооружения отходят несколько каналов.

87. Местоположение водовыпускного сооружения на тракте водоподачи принимается в точке пересечения поверхности земли с дном отводящего канала при уклонах, местности менее 0,05. При просадочных и сильно фильтрующих грунтах, а также при уклонах поверхности земли более 0,15 водовыпускное сооружение располагается полностью в выемке. Во всех остальных случаях место водовыпускного сооружения определяются конструктивными решениями.

88. Превышение верха сифона над максимальным уровнем воды с учетом ветровых волн, волн пуска и остановки агрегатов и потерь напора в успокоительном колодце и переходном участке, принимается не менее 0,2 м.

89. Аварийные сбросы рассчитываются на разницу между максимальной расчетной производительностью станции и тем расходом, пропуск которого по отводящему каналу гарантирован в аварийных случаях.

Предусматривается уменьшение на 40 % запаса гребня дамб над максимальным горизонтом воды при устройстве сброса воды.

90. Запас по высоте стен и камер, а также дамб обвалования в пределах водовыпускного сооружения принимается на 0,2 м больше, чем для магистральных каналов.

91. Водовыпускные сооружения оборудываются запорными устройствами для автоматического отключения напорных трубопроводов быстропадающими, дисковыми, обратными клапанами или захлопками. На сифонных оголовках устанавливаются клапаны срыва вакуума механического или гидравлического действия.

Для ремонта затворов предусматривается установка ремонтных заграждений.

В случаях, когда на напорных трубопроводах насосов запорные органы имеют независимые приводы, допускается при специальном обосновании совмещать в одном затворе ремонтные и аварийные функции.

92. На водовыпускном сооружении с затвором предусматриваются воздухоподводящие трубы (для выпуска и впуска воздуха).

93. Сопряжение водовыпускного сооружения с отводящим каналом применяется плавным. Дно и борта переходного участка облицовывается. При сопряжении водовыпускного сооружения с отводящим каналом облицовка переходного участка выполняется из бетонных или железобетонных плит с искусственной шероховатостью или из камня.

94. При проектировании оградительных дамб необходимо соблюдение требовании пункта 27 настоящих Строительных норм и настоящего параграфа.

95. Оградительные дамбы в зависимости от сельскохозяйственного использования земель предусматриваются затопляемыми или незатопляемыми.

При выращивании на обвалованной территории озимых культур, многолетних насаждений проектируются незатопляемые дамбы, защищающие территорию от затопления в течение всего года.

В остальных случаях, выбор типа дамб (затопляемые или незатопляемые) устанавливаются на основании технико-экономического сравнения вариантов.

Затопляемые дамбы, защищающие от затопления в период летне-осенних дождей при подъеме воды в водотоке или водоеме, проектируются с учетом воздействия весеннего паводка на почву, дороги.

96. Расположение дамб в плане назначается на основании гидрологических и гидравлических расчетов водотоков с учетом топографических особенностей местности и требований охраны окружающей среды.

97. При проектировании дамб расчетное значение максимальных уровней воды принимается в зависимости от расчетной обеспеченности расходов воды для данного класса дамбы.

Для незатопляемых дамб расчетным является максимальный паводок в течение года (весенний или летне-осенний), для затопляемых -летне-осенний паводок.

98. Превышение гребня дамб над уровнем воды для основного расчетного случая определяется согласно государственным нормативам в области архитектуры, градостроительства и строительства с учетом стеснения потока реки оградительными дамбами, ветрового нагона и высоты наката волны, также осадки тела дамбы и основания. Величина запаса по высоте незатопляемых дамб принимается равной – 0,5 м, а для затопляемых – 0,3 м.

Отметка гребня дамбы принимается не менее отметки уровня воды при прохождении расхода воды расчетной обеспеченности, соответствующей поверочному расчетному случаю.

99. Отсыпку тела дамб необходимо предусматривать из местных грунтов, отвечающих требованиям государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

100. Ширина гребня оградительных дамб принимается из условия производства строительных работ и эксплуатации. При высоте дамб более 1,5 м ширина гребня принимается не менее 3 м.

101. Эксплуатационная дорога предусматривается вдоль дамб со стороны обвалованной площади. При соответствующем обосновании допускается располагать эксплуатационную дорогу по гребню дамб с устройством съездов и разъездов не более чем через 0,5 километров (далее – км).

102. Откосы дамб защищаются от размывающего воздействия атмосферных осадков, потока, волны, сбойного течения на поворотах, ледохода.

103. Заложение откосов дамб при напоре принимается с учетом физико-механических свойств грунтов тела дамб и технологии производства работ в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

104. В затопляемых дамбах предусматривается устройство шлюзов-регуляторов или водосливов для выравнивания уровней воды в верхнем и нижнем бьефах в период прохождения паводка. Порог водослива назначается на отметке максимального уровня летне-осеннего паводка расчетной обеспеченности.

Параграф 4. Строительная подготовка орошаемых земель к освоению

105. При проектировании мелиоративных систем предусматривается проведение культуртехнических работ, строительная планировка поверхности и капитальная промывка.

106. В зависимости от природных особенностей мелиорируемых земель выполняются следующие виды культуртехнических работ:

1) расчистка площадей от древесно-кустарниковой растительности, пней, погребенной древесины; уничтожение кочек;

2) ликвидация мохового очеса; очистка почв от камней на глубину до 0,4 м; первичная обработка почв; выравнивание поверхности.

107. При культуртехнических работах предусматриваются меры по сохранению гумусового слоя почв.

108. Строительной планировкой земель обеспечивается:

1) равномерное увлажнение почвы при поливе и сокращение потерь воды на фильтрацию в подпочвенные слои;

2) условия механизации полива и обработки сельскохозяйственных культур.

109. Строительная планировка земель проектируется без предварительного снятия плодородного слоя почвы, если срезки и насыпи существенно не влияют на плодородие почв.

110. В остальных случаях предусматривается предварительное снятие и последующее восстановление гумусового слоя почвы.

111. Для улучшения плодородия почвы, сниженного в результате планировочных работ, предусматриваются мероприятия по его восстановлению.

112. При наличии в пределах мелиорируемой территории засоленных земель, промывка которых не может быть обеспечена при эксплуатации оросительной системы, предусматривается их капитальная промывка.

113. При необходимости принимается первичное окультуривание земель путем известкования кислых почв, фосфоритования, внесения органических и минеральных удобрений, гипсования солонцовых и содовозасоленных почв, предпосевной обработки почв, посева трав при создании лугов.

Параграф 5. Требования к линейным сооружениям

114. Параметры и конструкции каналов оросительной сети назначаются, исходя из условий обеспечения:

1) минимальных потерь воды на фильтрацию и сбросы;

2) минимальной площади отчуждения земель;

3) сохранности прилегающих земель;

4) комплексной механизации строительных работ;

5) минимальных эксплуатационных затрат.

115. Трасса канала выбирается в соответствии с требованиями пункта 31 настоящих Строительных норм. Каналы проектируются в выемке или полувыемке – полунасыпи. Устройство каналов в насыпи разрешается при пересечении местных понижении рельефа и при необходимости самотечной подачи воды на орошаемую площадь.

116. При прохождении трассы канала по косогору его сечение принимается полностью в выемке.

Разрешается устройство каналов на косогорах в полувыемке, при этом линия поверхности земли с низовой стороны косогора проходит через точку пересечения откоса канала с уровнем воды при расчетном расходе. В этом случае сопряжение дамбы с основанием принимается ступенчатым.

117. Поперечные сечения оросительных каналов принимаются трапецеидальной формы.

В зависимости от геологических условий и способа производства работ допускается применение сечения полигональной, параболической или прямоугольной формы.

118. Каналы оросительных систем проектируются с применением противофильтрационных покрытий. Устройство каналов без противофильтрационных покрытий разрешается при обеспечении коэффициента полезного действия канала в соответствии с пунктом 50 настоящих Строительных норм. Тип противофильтрационного покрытия назначается на основании сравнения технико-экономических показателей вариантов.

119. Ширина дамб каналов по верху или ширину берм принимается из условий производства работ и удобства эксплуатации.

Максимальный уровень принимается из условия принятой схемы автоматизированного водораспределения.

При расходе воды в канале свыше 100 м3/с превышение гребней дамб определяется в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

120. Заложение откосов облицованных каналов принимается с учетом конструкции облицовки и устойчивости откосов земляного русла.

Заложение откосов каналов, проходящих в земляном русле или с грунтово-пленочным экраном, устанавливается на основании опыта строительства и эксплуатации существующих каналов, находящихся в аналогичных условиях; при отсутствии аналогов заложение откосов каналов принимается по расчету.

Заложение откосов дамб при напоре воды более 3 м принимается в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

121. Расстояние между подошвой откоса дамбы и бровкой выработки грунта резерва устанавливается в зависимости от способа производства работ и устойчивости откоса дамбы, но не менее 1,5 м при глубине выработки грунта 0,5 м и 3 м при глубине выработки более 0,5 м.

Расстояние от бровки выемки до подошвы отвала принимается по расчету устойчивости откоса.

Расстояние от бровки выемки до подошвы отвала разрешается увеличивать при соответствующем обосновании в зависимости от условий производства работ.

Откосы и дно выработок вдоль каналов планируются и покрываются плодородным слоем почвы.

122. В каналах, проходящих в глубоких (более 5 м) выемках, предусматриваются бермы выше максимального уровня воды через каждые 5 м по высоте.

123. Радиус закругления канала назначается с учетом параметров канала (площади сечения, режима работы, типа противофильтрационного покрытия и тому подобное) по расчету.

124. На магистральных каналах и крупных распределителях с расходом воды более 5 м3/с предусматриваются концевые сбросные сооружения. При возможности опорожнения канала через распределители низшего порядка сбросные сооружения допускаются только на этих распределителях.

125. На магистральных каналах и распределителях применяются аварийные водосбросные сооружения, устраиваемые в местах пересечений с балками, оврагами, местными понижениями, водоемами.

Величина аварийного расхода определяется в зависимости от схемы водораспределения, уровня автоматизации технологических процессов, аккумулирующей способности распределительной сети, допускаемого времени ликвидации аварий.

126. Для защиты магистральных каналов, их ветвей и распределителей первого порядка, расположенных поперек склона, от размыва устраиваются нагорные каналы (или дамбы) и сооружения для пропуска дождевых и талых вод. Расчетный расход воды нагорных каналов определяется в соответствии с пунктом 29 настоящих Строительных норм.

127. Отношение ширины по дну каналов трапецеидальной формы к глубине их наполнения принимается в зависимости от коэффициента заложения откосов по данным справочной литературы.

128. Уклоном канала обеспечиваются средние скорости воды в пределах между допускаемой незаиляющей скоростью и допускаемой не размывающей скоростью воды.

129. Допускаемые не размывающие скорости для каналов в земляном русле и с грунтово-пленочным экраном принимаются по расчету.

130. Для связных грунтов, содержащих равномерно залегающие включения гальки и гравия в количестве более 20 % (по объему), допускаемая не размывающая скорость определяется как для несвязных грунтов исходя из преобладающих размеров включений. При меньшем объеме включений и при слоистом их расположении допускаемая скорость определяется, как для основного грунта.

Для каналов водосборно-сбросной сети предусматривается увеличение величины допускаемой скорости на 10 %, а для периодически действующих сбросных каналов на 20 % относительно допускаемой не размывающей скорости для каналов оросительной сети.

131. Проверка незаиляемости канала осуществляется по транспортирующей способности канала или по незаиляющей скорости воды в канале.

132. При скоростях воды в каналах более 2 м/с, ограничивается доступ в них абразивных наносов с диаметром частиц более 0,25 мм.

133. Расчет фильтрационных потерь воды из каналов определяется по расчету с использованием справочной литературы.

134. Фильтрационные потери воды через дамбы определяются, как правило, для каналов с расходом свыше 10 м3/с, проходящих в насыпи или полунасыпи при подпорной фильтрации. Фильтрационные расчеты дамб проводятся как для низконапорных плотин из грунтовых материалов согласно государственным нормативам в области архитектуры, градостроительства и строительства.

135. При проектировании трубчатой сети в плане учитываются требования пункта 31 настоящих Строительных норм. Трубчатая сеть предусматривается тупиковой. Применение кольцевой сети обосновывается. Коэффициент полезного действия трубопровода принимается не менее 0,98.

136. При уклонах местности более 0,003 для производства поверхностных поливов применяется самотечная трубчатая сеть. Подача воды насосами в таких условиях обосновывается.

137. Для трубчатой оросительной сети применяются такие напорные неметаллические трубы, как железобетонные, асбестоцементные, пластмассовые. Применение стальных труб разрешается:

1) на участках с расчетным внутренним давлением более 1,5 мега Паскаль (далее – Мпа) (15 кгс/см2);

2) при устройстве переходов под железными и автомобильными дорогами, через водные преграды и овраги;

3) при прокладке трубопроводов по автодорожным и городским мостам, по опорам эстакад и в туннелях.

Используются экономичные сортаменты стальных труб.

138. Трубопроводы устраиваются подземными. Глубина заложения трубопроводов, считая от верха трубы, принимается не более 2 м.

При прокладке трубопроводов в зоне отрицательных температур материал труб и элементов стыковых соединений должен быть морозостойким.

139. Трубопроводы, испытывающие воздействие наземного транспорта, укладываются на глубину не менее 1 м.

140. Укладка трубопроводов предусматривается на грунт ненарушенной структуры. При этом дно траншеи предварительно выравнивается или спрофилировано. При прокладке трубопроводов в скальных грунтах предусматривается выравнивание основания грунтом без твердых включений и уплотнений.

Толщина слоя уплотненного грунта принимается не менее 10 см.

При проектировании подземных трубопроводов предусматривается послойное уплотнение грунта засыпки между стенками трубы и траншеи.

141. Трубчатая оросительная сеть оборудывается:

1) гидрантами - водовыпусками для подключения поливной или дождевальной техники;

2) поворотными затворами (задвижками), устанавливаемыми в начале каждого оросительного трубопровода;

3) поворотными затворами (задвижками), устанавливаемыми на ответвлениях, через которые предусматривается сброс воды при опорожнении ремонтных участков;

4) вантузами для удаления воздуха, которые устанавливаются в повышенных переломных точках профиля и в концевых или начальных точках оросительных трубопроводов (в зависимости от рельефа местности);

5) противоударной арматурой и клапанами для спуска и выпуска воздуха;

6) предохранительными сбросными устройствами, устанавливаемыми в концевых точках распределительных (оросительных) трубопроводов, предохраняющих от повышения давления в сети, вследствие сокращения водоотбора;

7) регуляторами давления.

142. На трубопроводах диаметром 500 мм и более при технико-экономическом обосновании разрешается установка затворов на один типоразмер меньше.

143. При жесткой установке арматуры на сварных трубопроводах и в условиях возможной просадки грунта по трассе трубопровода, арматура устанавливается с монтажными компенсаторами (вставками).

На зимний период трубопроводы необходимо опорожнять. Опорожнение предусматривается самотечным. Уклон трубопроводов к месту опорожнения приравняется к не менее 0,001. Допускается опорожнение трубопроводов с помощью насосов при невозможности устройства самотечного опорожнения.

144. При проектировании стальных и железобетонных трубопроводов разрабатываются мероприятия по их защите от почвенной коррозии и коррозии, вызываемой блуждающими токами. Выбор методов защиты обосновывается данными о коррозионных свойствах грунта и о возможности коррозии, вызываемой блуждающими токами.

145. Защита наружной поверхности стальных трубопроводов от коррозии предусматривается в соответствии с требованиями нормативных документов по стандартизации, а также государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Для защиты от коррозии внутренней поверхности стальных труб независимо от коррозионной активности транспортируемой воды применяются изоляционные покрытия: цементно-песчаные, цементно-полимерные, лакокрасочные, цинковые и другие, разрешенные для применения в хозяйственно-питьевом водоснабжении.

146. Защита от воздействия сульфат – ионов на бетон железобетонных труб, включая трубы со стальным сердечником, а также от коррозии, вызываемой блуждающими токами, осуществляется в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

147. Оросительная сеть из лотков (лотковые каналы) предусматривается:

1) на участках, проходящих в грунтах со сложными топографическими и геологическими условиями;

2) на участках, где каналы должны проходить в насыпи;

3) на участках со скальными, сильно фильтрующими и просадочными грунтами;

4) на косогорных участках, подверженных оползневым явлениям.

Коэффициент полезного действия лоткового канала принимается не менее 0,95.

148. Лотковую сеть прокладывается по наибольшему уклону местности. Выбор конструкций лотковых каналов принимается на основе сравнения технико-экономических показателей вариантов с учетом топографических, геологических и климатических условий.

149. Сопряжение лотков с различной глубиной предусматривается путем совмещения дна смежных лотков. Подошвы стоек лотковых опор располагаются на глубине не менее глубины промерзания грунтов основания.

150. Глубина лотка для каждого участка канала назначается из условия превышения бортов лотка над максимальным горизонтом воды не менее чем на 10 см.

При использовании на лотковой сети автоматических регуляторов уровня, глубина лотка устанавливается равной или больше суммы глубины наполнения лотка при пропуске расчетного расхода, гидравлической потери в автоматическом регуляторе при пропуске расчетного расхода и превышения борта лотка над максимальным уровнем воды, принимаемым равным 5 см.

151. Гидравлический расчет лотковых каналов проводится по формулам равномерного, неравномерного и нестационарного движения потока по расчету.

152. Максимальная скорость течения воды в лотковых каналах устанавливается не более 6 м/с. Минимальная скорость назначается из условия обеспечения транспортирования наносов.

153. Дренажом на орошаемых землях обеспечивается отвод избытка солей из корнеобитаемого слоя почв, а также поддерживать уровень подземных вод, исключающий возможность вторичного засоления и заболачивания почв.

154. Необходимость устройства дренажа устанавливается на основе анализа водно-солевого режима почв, объекта мелиорации и прилегающей территории в существующих и проектных условиях с учетом биологических особенностей сельскохозяйственных культур и требований охраны окружающей среды. При составлении прогнозов водно-солевого режима используются аналитические методы расчета, аналоговое и математическое моделирование.

155. Дренажом в комплексе с мелиоративными и агромелиоративными мероприятиями обеспечивается уровень содержания подвижных солей в корнеобитаемом слое засоленных почв на уровне, не превышающем показателей допускаемого предела.

156. Допускаемая (критическая) глубина залегания подземных вод, обеспечивающая оптимальный водно-солевой режим почв, устанавливается для каждой природно-климатической зоны на основании специальных исследований, имеющегося опыта эксплуатации мелиоративных систем и прогноза водно-солевого режима почв.

157. На площадях нового орошения, ввод земель в сельскохозяйственное освоение предусматривается после окончания строительства постоянного дренажа, если по прогнозу водно-солевого режима потребность в дренаже возникает в период до 10 лет от начала освоения. При сроке подъема грунтовых вод более 10 лет освоение земель предусматривается опережение строительства дренажа.

158. При проектировании дренажа применяется использование дренажных вод на орошение, промывки и другие нужды. Обосновывается невозможность или нецелесообразность их использования.

159. При проектировании дренажа учитывается режим орошения, техника полива, плановое расположение оросительной сети, рельеф, агротехника сельскохозяйственных культур.

160. В зависимости от природных условий территории, нуждающейся в дренировании, на основании технико-экономических расчетов предусматривается дренаж:

1) систематический - дрены или скважины вертикального дренажа расположены равномерно на орошаемых землях;

2) выборочный - дрены или скважины приурочены к отдельным участкам орошаемых земель с неудовлетворительным мелиоративным состоянием;

3) линейный - дрены или скважины расположены по фронту питания подземных вод.

161. Тип дренажа на орошаемых землях (горизонтальный, вертикальный или комбинированный) выбирается, исходя из природных и хозяйственных условий на основании технико-экономического сравнения вариантов.

Основным типом является горизонтальный дренаж, вертикальный дренаж применяется при дренировании грунтов проводимостью более 100 мм.сут и в случае, когда слабопроницаемые грунты подстилаются пластами с напорными водами.

Комбинированный дренаж предусматривается при двухслойном или многослойном строении водоносного пласта, когда верхний слабопроницаемый слой мощностью до 15 м подстилается водонапорным пластом мощностью не более 15 м.

162. Дренаж на орошаемых землях на весь период эксплуатации проектируется постоянным (горизонтальным, вертикальным или комбинированным). Для проведения капитальных промывок постоянный дренаж при необходимости дополняется временным, открытым.

163. Для повышения эффективности дренажа при промывках на слабопроницаемых почвах предусматривается их глубокое рыхление и внесение мелиорантов для оструктурирования почв.

164. При проектировании дренажа на засоленных или склонных к засолению землях применяется промывной режим орошения. Интенсивность питания подземных вод определяется на основании прогноза водно-солевого режима почв мелиорируемой территории и использования опыта эксплуатации существующих дренажных систем на объектах-аналогах.

165. Постоянные горизонтальные дрены проектируются закрытыми из труб с водоприемными отверстиями и защитным фильтром или из пористых труб (трубофильтров).

Коллекторы для приема воды из дрен и отвода ее за пределы мелиорируемой территории проектируются как закрытыми, так и открытыми, при этом внутрихозяйственные коллекторы должны быть закрытыми. Коллекторы, проходящие через населенные пункты, проектируются только закрытыми.

166. Для закрытого горизонтального дренажа применяются безнапорные неметаллические трубы, выдерживающие давление грунта, временную нагрузку от сельскохозяйственных машин и стойкие к воздействию агрессивной среды.

167. Параметры постоянного горизонтального, вертикального и комбинированного дренажа рассчитываются на среднегодовую нагрузку периода постоянной эксплуатации мелиоративной системы.

Параметры временного дренажа определяются, исходя из обеспечения заданной скорости отвода промывных вод в период капитальных промывок с учетом работы постоянного дренажа.

168. Глубина заложения дрен и расстояние между ними рассчитывается в зависимости от гидрогеологических условий объекта и требуемого водно-солевого режима по формулам установившегося режима фильтрации с проверкой динамики подземных вод в характерные периоды (вегетационный, предпосевной и другое).

169. В сложной гидрогеологической и почвенно-мелиоративной обстановке, при отсутствии аналогов для обоснования параметров дренажа, предусматриваются исследования на моделях или на опытно-производственных участках с типичными природно-хозяйственными условиями.

170. Глубина заложения дрен с учетом технологии производства работ устанавливается не более 4 м. Длина дрен принимается 400-1000 м. Диаметр дренажных труб определяется гидравлическим расчетом. При пропуске максимального расхода допускается напорное движение воды в дренах.

171. Максимальные уклоны открытых коллекторов необходимо устанавливать исходя из допускаемых неразмывающих скоростей минимальные - допускается 0,0002.

172. Сопряжением закрытых дрен с закрытыми и открытыми коллекторами обеспечивается отвод дренажных вод без образования подпоров в дренах.

173. Смотровые колодцы устанавливаются в истоках дрен, в местах поворота дрен и коллекторов, изменения уклона и диаметра труб, впадения дрен в закрытые коллекторы, а также в местах, необходимых для промывки дренажных линий.

174. Плановое расположение скважин вертикального дренажа увязывается с геологическим и гидрогеологическим строением, рельефом, границами мелиорируемого участка.

Скважины размещаются по возможности вблизи существующих линий электропередач и трансформаторных подстанций.

175. При выборе конструкций скважин вертикального дренажа учитываются гидрогеологические условия, требуемое понижение уровня грунтовых вод, дебит, технологию бурения и параметры насосно-силового оборудования. При проектировании скважин предусматривается применение неметаллических труб.

176. При разработке проектной документации на строительство системы вертикального дренажа должны предусматривать устройство линий электропередач со строительством скважин одновременно или его опережением.

177. Проектный режим работы системы скважин вертикального дренажа разрабатывается на основании данных мелиоративного состояния орошаемых земель в увязке с графиком нагрузок на энергосистеме, планами текущих и капитальных ремонтов скважин и насосно-силового оборудования.

178. Работа насосных агрегатов на скважинах вертикального дренажа автоматизируется по уровню воды в скважинах.

179. Вокруг скважин вертикального дренажа предусматривается ограждаемая площадка не более 150 квадратных метров (далее – м2), располагаемая на 0,3 м выше отметки окружающей территории.

180. Сопряжением скважин комбинированного дренажа с горизонтальными дренами обеспечивается свободный (без подпора) отвод дренажных вод. Подключение скважин к закрытым коллекторам и дренам предусматривается закрытого типа.

181. Водосборно-сбросная сеть каналов проектируется для организованного сбора и отвода с территории оросительной системы:

1) для поверхностного стока (ливневых и талых вод);

2) воды из распределителей и оросителей при технологических сбросах и опорожнении, а также при авариях;

3) сбросной воды с полей при поверхностном поливе и дождевании.

182. Водосборно-сбросной сетью предусматривается:

1) обеспечение своевременного отвода воды в водоприемник без нарушения режима работы сооружений оросительной системы и затопления орошаемых земель;

2) обеспечение двустороннего приема сбросной воды;

3) наличие минимальной протяженности и числа пересечений с оросительной и коллекторно-дренажной сетью и коммуникациями.

183. Водосборно-сбросная сеть располагается по границам поливных участков, полей севооборотов по пониженным местам с максимальным использованием тальвегов, лощин, оврагов.

При использовании тальвегов, лощин, оврагов в качестве водосбросных трактов проверяется их пропускная способность и возможность размыва. При плановом размещении сбросной сети предусматривается ее совмещение с кюветами проектируемой дорожной сети оросительной системы.

184. При наличии на оросительной системе коллекторно-дренажной сети рассматривается возможность ее использования в качестве сбросной сети.

185. Водосборная сеть проектируется открытой в земляном русле. Сбросная сеть применяется открытой (каналы, лотки) и закрытой (трубопроводы).

186. За расчетный расход воды в каналах водосборно-сбросной сети (в зависимости от расположения и порядка канала) принимается наибольший из расходов поверхностного стока с территории орошаемого участка или поверхностного сброса при поливах. За расчетный расход поверхностного стока от ливневых и талых вод принимаются паводковые расходы 10 %-ной обеспеченности.

187. Расчетный расход водосборных каналов, предусматриваемых для приема сбросных вод с оросительной сети при поливах, не превышает 30 % суммы расчетных расходов одновременно действующих оросительных каналов, сбрасывающих в него воду.

Для опорожнения открытых и закрытых распределителей и оросителей, а также для промывки трубопроводов закрытой оросительной сети предусматриваются концевые сбросные каналы.

188. Расчетный расход концевого сбросного канала принимается в пределах 25-50% расчетного расхода воды оросительного канала (трубопровода) на концевом участке.

Расчетным расходом обеспечивается создание транспортирующей скорости для удаления наносов из трубопровода.

189. При возможности опорожнения через оросительную сеть низшего порядка сбросная сеть для канала высшего порядка (трубопровода) не предусматривается. Расчетный сбросной расход при этом принимается равным расходу канала, по которому намечен сброс воды.

190. Коэффициент шероховатости каналов сбросной сети в земляном русле принимается по данным научных исследований или по данным рекомендуемых справочных материалов.

191. Уровень воды в водосборно-сбросном канале высшего порядка применяется ниже уровня воды в канале низшего порядка на величину не менее 0,05 м.

Уровень воды в водосборных каналах при расчетных расходах устанавливается на 0,15-0,20 м ниже поверхности земли.

192. Водоприемниками сбросных вод, в качестве которых служат естественные и искусственные водотоки и водоемы, обеспечивается отвод и аккумуляция расчетных объемов сбросных вод без создания подпора уровней воды в водоотводящих каналах (трубопроводах).

Параграф 6. Регулирование водораспределения

193. Для предотвращения непроизводительных сбросов воды из каналов предусматриваются аккумулирующие емкости.

194. Гидротехнические сооружения оборудываются регуляторами автоматического действия.

195. На автоматизированных гидротехнических сооружениях предусматриваются гидравлические перепады, обеспечивающие работоспособность автоматических регуляторов.

196. Головные водозаборные узлы, водовыделы в крестьянские хозяйства и каналы сбросной сети оборудываются средствами водоучета.

Параграф 7. Основные требования к технологиям полива

197. Оросительные системы поверхностного полива проектируются в полупустынной и пустынной зонах, а также в районах, где дождевание не обеспечивает требуемого водного режима почв.

198. Поверхностный полив необходимо предусматривать по бороздам, полосам, чекам.

199. По бороздам предусматривается полив пропашных культур и многолетних насаждений при уклонах местности - не более 0,05.

200. При поливе по бороздам в зависимости от природных условий применяются продольная и поперечная схемы полива.

При продольной схеме полива направление борозд совпадает с направлением оросителя и уклона местности, при поперечной схеме - борозды направлены поперек основного уклона (вдоль горизонталей местности) перпендикулярно оросителям.

201. Расстояния между оросителями при продольной схеме полива принимаются в зависимости от длины поливных устройств, при поперечной схеме – в зависимости от длины борозд.

Расстояния между водовыпусками в поливные устройства (между гидрантами) необходимо принимать равными длине борозд при продольной схеме и длине поливного устройства - при поперечной.

При применении поливных машин расстояние между оросителями и гидрантами определяются техническими характеристиками применяемых машин.

202. Длина борозд, расстояние между бороздами, расходы поливных струй определяются с учетом уклона поверхности земли, водно-физических свойств почв и обеспечивать подачу заданной поливной нормы при минимальном поверхностном и глубинном сбросах, равномерности увлажнения по длине борозды, высокой производительности труда при поливе.

203. Оптимальные элементы техники полива по бороздам назначаются из условий фильтрационных свойств орошаемого участка, согласно рекомендациям, разработанным в идентичных условиях.

204. Распределение воды по бороздам производится с применением поливных трубопроводов (передвижных, стационарных), лотков, каналов, машин с учетом современных достижений.

205. Диаметр поливного трубопровода определяется из условия обеспечения подачи расчетного расхода воды в борозды.

206. Поливные лотки (каналы) с непосредственным выпуском воды в борозды применяются на массивах с уклонами до 0,003 и с почвами средней и слабой степени водопроницаемости, на которых возможно проведение полива по бороздам длиной 300-400 м.

Поливные лотки (каналы) применяются, как правило, при поперечной схеме полива.

207. Рисовые оросительные системы размещаются:

1) в районах, имеющих сумму положительных температур в вегетационный период не менее 2500 °С, достаточные водные ресурсы, малопроницаемые почвы;

2) на землях с общими уклонами поверхности не более 0,005.

Не допускается размещение рисовых систем на болотных почвах.

208. Состав рисовой оросительной системы кроме элементов, перечисленных в пункте 23 настоящих Строительных норм, предусматривает: поливные (рисовые) карты, состоящие из отдельных чеков (горизонтальных площадок), картовые оросители, картовые сбросы, сбросы-оросители, при необходимости оградительные дрены и дамбы.

209. Поливная (рисовая) карта ограничивается по периметру каналами низшего звена оросительной, сбросной и дренажной сети и является частью поля рисового севооборота. Площадь поля севооборота, включающего смежные поливные карты, равняется 50-150 га.

210. Картовые оросители, картовые сбросы, сбросы-оросители с сооружениями, являющиеся низшим звеном оросительной, сбросной и дренажной сети проектируются с автоматизированным регулированием глубины воды в чеках.

Оросительная норма риса включает:

1) суммарную величину испарения с поверхности рисового поля и транспирации растений;

2) объем оросительной воды, расходуемой на первоначальное насыщение почвенного слоя и создание слоя затопления;

3) объем боковой и вертикальной фильтрации: объем воды, расходуемой на создание проточности или на периодическую смену воды в чеках;

4) объем поверхностных сбросов;

5) объем технических потерь на утечку воды через водовыпуски.

211. Продолжительность периода первоначального затопления рисовых посевов в целом по хозяйству составляет не более 12-16 суток всех районах рисосеяния.

212. Значение коэффициента полезного действия (КПД) картовых оросителей при двустороннем обслуживании рисовых карт необходимо принимать равным 1,0, при одностороннем обслуживании КПД определяется расчетом.

213. При определении максимального расхода каналов оросительной сети на рисовой системе необходимо дополнительно вводить коэффициент запаса и коэффициент водооборота, а также учитывать долю риса в общей площади севооборота.

Коэффициент запаса, учитывающий увеличение водоподачи в период первоначального затопления рисовых карт, принимается равным 1,1 для всех каналов, за исключением картовых оросителей.

Для картовых и участковых оросителей, а также для каналов, обслуживающих часть полей севооборота, долю содержания риса в севообороте принимается равной 1,0, для остальных оросительных каналов высшего порядка-0,75.

Коэффициент водооборота, равняется отношению времени первоначального затопления рисовых карт на всей оросительной системе ко времени первоначального затопления обслуживаемой данным каналом площади с учетом наиболее эффективного опыта проектирования для аналогичных условий.

214. Минимальный расход оросительных каналов определяется с учетом содержания риса в севообороте.

Максимальный расход каналов водосборно-сбросной сети всех порядков определяется с учетом содержания риса в севообороте и коэффициента запаса.

Содержание риса в севообороте для картовых дрен-сбросов, а также для коллекторов, обслуживающих часть полей севооборота, принимается равным 1,0, для коллекторов высшего порядка -0,75.

Коэффициент запаса при определении максимального расхода воды в водосборно-сбросной сети принимается 1,5.

Пропускная способность каналов водосборно-сбросной сети проверяется на пропуск ливневых расходов 10 %-ной обеспеченности. Минимальный расход каналов водосборно - сбросной сети всех порядков определяется с учетом содержания риса в севообороте.

215. Дренажные и сбросные воды рисовых систем используются для орошения повторно. Нецелесообразность их использования обосновывается.

216. По конструкции рисовые карты в зависимости от способа подачи, отвода воды и числа чеков необходимо проектировать:

1) с раздельной подачей и сбросом воды, когда вдоль одной из длинных сторон рисовой карты расположен картовый ороситель, выполненный в насыпи двустороннего командования, а по другой -картовый сбросной канал (карты краснодарского типа). Длину рисовой карты необходимо принимать 400-1200 м, ширину-150-250 м в зависимости от фильтрационных свойств почв. Рисовая карта должна делиться поперечными валиками на чеки. Площадь чека равняется 2-6 га, число чеков на карте 4-5;

2) с раздельной подачей и сбросом воды и двумя чеками площадью 6 га каждый (карты кубанского типа). Длина рисовых карт равняется 400-600 м, ширина 200-300 м;

3) с совмещенной функцией подачи и сброса воды - карта широкого фронта подачи и сброса воды (КШФ), когда подача воды осуществляется за счет переполнения заглубленного канала (сброса-оросителя). Длина поливных карт широкого фронта принимается не более 1200 м. Площадь чека или карты-чека в этом случае устанавливается от 6 до 12 га. При разбивке карт широкого фронта на отдельные чеки необходимо в местах примыкания поперечных валиков к сбросу-оросителю предусматривать на последнем водоподпорные сооружения.

Карты широкого фронта подачи и сброса воды надлежит применять при уклонах местности до 0,001 и располагать длинной стороной вдоль горизонталей местности с планированием каждой карты под одну отметку (карты-чеки).

Выбор конструкции рисовых карт проводится на основании сопоставления технико-экономических показателей вариантов.

217. Каналы и дрены рисовых систем должны обеспечивать:

1) первоначальное затопление отдельной рисовой карты более чем за 3 суток, а посевов риса в целом по хозяйству - за 12-16 суток.

2) поддержание расчетного слоя воды в чеках в требуемые агротехнические сроки;

3) нисходящие токи влаги на затопленном поле. Интенсивность оттока определяется по данным опытов в аналогичных природных условиях;

4) сброс воды и снижение уровня подземных вод для просушки чеков перед уборкой;

5) понижение уровня грунтовых вод в неполивной период на глубину, обеспечивающую аэрацию плодородного слоя почвы;

6) условия нормального сельскохозяйственного производства на прилегающих к системе землях и на не занятых рисом полях рисового севооборота (поддержание подземных вод на требуемом уровне, устранение заболачивания и засоления).

218. Картовые оросители проектируются с отметками уровней воды, обеспечивающих затопление самого высокого чека расчетным слоем воды.

При проектировании планировочных работ разность отметок поверхности соседних чеков устанавливается не более 0,4 м.

219. По периметру чеков необходимо устраивать канавки трапецеидального или треугольного сечения глубиной 0,5-0,8 м.

220. На рисовых системах необходимо предусматривать перепады уровней воды не менее 15-20 см - на водовыпусках с расходом до 1 м3/с, 20-25 см - на регулирующих сооружениях с расходом более 1 м3/с.

221. Каждое поле севооборота должно иметь самостоятельный подвод воды и отдельный водоотвод. При этом обеспечивается одновременная подача воды во все подразделения (бригады, звенья) крупных и мелких крестьянских хозяйств.

222. Полив дождеванием применяется:

1) на незасоленных и промытых почвах со средней интенсивностью искусственного дождя, не превышающей впитывающей способности почвы в конце полива;

2) при глубине залегания слабо и среднеминерализованных подземных вод не менее 2,5 м, что должно быть обеспечено естественным оттоком подземных вод или дренажем;

3) в климатических зонах, где потеря воды на испарение в зоне дождевого облака не должна превышать 10% ;

4) при повторяемости ветра в поливной период со скоростью (северо-восточная климатическая зона), обеспечивающей потерю на испарение более 15 %, необходимо принять дождевальную технику с потерей при поливах ниже 10 %;

223. Содержание взвешенных частиц в поливной воде и их крупность регламентируются техническими условиями применяемой дождевальной техники.

224. Для полива дождеванием применяется следующая дождевальная техника:

1) широкозахватные многоопорные дождевальные машины с фронтальным перемещением, работающие в движении, с водозабором из открытой и закрытой оросительной сети;

2) дождевальные машины кругового действия, работающие в движении, с водозабором из закрытой оросительной сети или непосредственно из скважин;

3) дождевальные машины позиционного действия с фронтальным перемещением и водозабором из закрытой оросительной сети;

4) дальнеструйные дождевальные машины позиционного действия с водозабором из закрытой или открытой оросительной сети;

5) дождевальные машины с фронтальным перемещением и водозабором из открытой оросительной сети;

6) шлейфы позиционного действия с водозабором из закрытой оросительной сети;

7) полосовые, шланговые дождеватели, работающие в движении, с водозабором из закрытой оросительной сети;

8) средне- и дальнеструйные дождевальные аппараты с водозабором из закрытой оросительной сети на стационарных системах и в комплектах ирригационного оборудования;

9) дождевальные установки для позиционного полива дождеванием.

Дождевальная техника применяется для проведения влагозарядковых, предпосевных, вегетационных, освежительных, посадочных, противозаморозковых поливов, а также для внесения минеральных удобрений и микроэлементов с поливной водой.

225. Системы с дождевальными машинами кругового действия, широкозахватными многоопорными с фронтальным перемещением и водозабором из открытой и закрытой оросительной сети, позиционного действия с фронтальным перемещением и водозабором из закрытой оросительной сети применяются для поливов зерновых, зернобобовых, технических, овощных, бахчевых и кормовых культур.

Дождевальные машины с фронтальным перемещением и водозабором из закрытой оросительной сети применяются и для поливов сенокосов, и культурных пастбищ.

Полив дождевальными машинами позиционного действия с водозабором из закрытой или открытой оросительной сети, с фронтальным перемещением и водозабором из открытой оросительной сети предусматривается при орошении овощных, бахчевых и кормовых культур, сенокосов и культурных пастбищ, а позиционного действия - для полива садов.

Шлейфы применяются для поливов кормовых культур, сенокосов, культурных пастбищ, садов, виноградников и ягодников.

Применение полосовых шланговых дождевателей предусматривается для поливов овощных и кормовых культур, сенокосов, культурных пастбищ, садов и ягодников.

Средне- и дальнеструйные дождевальные аппараты (на стационарных системах) используются для поливов садов, виноградников, чайных и цитрусовых плантаций, ягодников и овощных культур.

Дождевальные установки, для позиционного полива целесообразно применять дождеванием:

1) при малой площади орошаемых земель до 10 га;

2) при реконструкции орошаемых земель с дождевальными машинами ДДА – 100 МА, ДДН -70 и ДДН -100, в зоне с активной деятельностью ветрового режима в вегетационные периоды;

3) при создании орошаемого участка на базе ограниченных источников водоснабжения (колодцы и скважины с малым дебетом, небольшие озера и так далее);

4) при пересеченных поверхностях и неправильном контуре орошаемого участка.

226. Дождевальные машины, шлейфы, полосовые шланговые дождеватели используются при уклонах местности, регламентированных техническими условиями на дождевальную технику, средне дальнеструйные дождевальные аппараты (на стационарных системах) - при уклонах не более 0,2.

Дождевальная техника применяется при следующих разновидностях рельефа:

1) широкозахватные многоопорные дождевальные машины с водозабором из открытых оросительных систем - при спокойном и слаборасчлененном;

2) дождевальные машины кругового и позиционного действия, средне дальнеструйные дождевальные аппараты (на стационарных системах) - при спокойном, слаборасчлененном, пересеченном, холмистом;

3) дождевальные машины позиционного действия с фронтальным перемещением и водозабором из закрытой оросительной сети, полосовые шланговые дождеватели - при спокойном, слаборасчлененном;

4) дождевальные машины с фронтальным перемещением и водозабором из открытой оросительной сети - при спокойном.

227. Конфигурация орошаемой площади должен приниматься прямоугольной и соответствовать следующим требованиям:

1) для дождевальных машин кругового действия размеры сторон поля севооборота должны быть кратными длине водопроводящего трубопровода и иметь соотношение 1:1 или 1:2;

2) для дождевальных машин с фронтальным перемещением, работающих в движении, с водозабором из открытой оросительной сети, позиционного действия с фронтальным перемещением и водозабором из закрытой и открытой оросительной сети, и шлейфов - одна сторона поля равняется кратной ширине захвата искусственным дождем.

Дальнеструйные дождевальные машины позиционного действия с водозабором из закрытой или открытой оросительной сети, полосовые шланговые дождеватели, средне- и дальнеструйные дождевальные аппараты (на стационарных системах) и дождевальные установки позиционного действия применяются на орошаемых площадях любой конфигурации.

228. Дождевальные машины кругового действия, широкозахватные многоопорные машины с фронтальным перемещением, машины позиционного действия с водозабором из закрытой оросительной сети применяются для культур с высотой надземной части в поливной период не более 2,5 м.

Дождевальные машины с фронтальным перемещением и водозабором из открытой оросительной сети необходимо применять для культур высотой не более 1,6м.

Дальнеструйные дождевальные машины позиционного действия с водозабором из закрытой оросительной сети, шлейфы, средне- и дальнеструйные дождевальные аппараты (на стационарных системах), а также дождевальные установки позиционного действия применяются для культур высотой до 5 м.

229. Оросительные системы с поливом дождевальными машинами кругового действия применяются в зоне недостаточного увлажнения с числом не менее 15 и при работе на одной позиции.

Для систем с дождевальными машинами с фронтальным перемещением и дальнеструйных машин позиционного действия с забором воды из открытых оросителей в земляном русле, уклон дна оросителей устанавливается не более 0,007.

Дальнеструйные машины не применяются на легкозаплывающих почвах.

230. Дождевальная техника применяется при групповой работе на площади, обслуживаемой одной насосной станцией подкачки.

Дождевальные широкозахватные многоопорные машины с фронтальным перемещением, работающие в движении, с водозабором из открытой оросительной сети используются при групповой работе на площади 900-1600 га, дождевальные машины с фронтальным перемещением, работающие в движении с водозабором из открытой оросительной сети на площади 300-700 га.

Допускается использование дальнеструйных дождевальных машин, шланговых дождевателей, машин с фронтальным перемещением и водозабором из открытой оросительной сети для орошения отдельных мелкоконтурных участков, площадь которых устанавливается не менее сезонной нагрузки на дождевальную машину.

231. Для широкозахватных многоопорных дождевальных машин с фронтальным перемещением, позиционного действия с фронтальным перемещением и водозабором из закрытой оросительной сети, машин с фронтальным перемещением и водозабором из открытой оросительной сети, дальнеструйных дождевальных машин позиционного действия сезонная нагрузка устанавливается по данным технических характеристик.

При применении дождевальных машин площадь поля севооборота принимается равной площади, обслуживаемой дождевальной машиной или кратной ей.

232. Системы капельного орошения применяются при возделывании высокорентабельных многолетних насаждений (сады, виноградники, ягодники) и в условиях ограниченных водных ресурсов.

233. Системы капельного орошения располагаются:

1) на незасоленных почвах при уровне пресных подземных вод на глубине не менее 2 м, минерализованных - не менее 4 м;

2) на предгорных участках со сложным рельефом и уклонами более 0,05;

3) на равнинных участках с легкими почвами (песчаные, каменистые).

234. Качество подземных и поверхностных вод, используемых для капельного орошения, должен соответствовать общим требованиям к оросительной воде и техническим характеристикам применяемого оборудования. В составе системы капельного орошения предусматривается узел очистки воды и ввода удобрений с поливной водой.

235. Допускаемое содержание взвешенных веществ и гидробионтов в поливной воде определяется в зависимости от типа применяемых капельниц.

236. Системы капельного орошения проектируются стационарными с надземным или подземным расположением поливных трубопроводов.

237. Подача воды на системах капельного орошения предусматривается с учетом необходимости ее автоматизации, планового расположения распределительной сети и модульных участков. Размеры модульных участков назначаются в увязке со схемой работ по организации орошаемой территории (размещение сооружений, поселков, проведение культуртехнических работ и другое).

238. Для распределительных трубопроводов высшего порядка применение стальных труб не допускается.

Стальная соединительная арматура должна предусматривать в наличии внутреннюю и внешнюю противокоррозионную защиту.

Распределительные трубопроводы низшего порядка выполняются из пластмассовых труб.

Длина распределительных трубопроводов принимается не более 300 м для садов, и 500 м для виноградников.

239. Поливные трубопроводы при надземном расположении в существующих садах и виноградниках размещаются вдоль рядов насаждений на высоте не более 70 см.

Поливные трубопроводы при подземном расположении во вновь создаваемых садах и виноградниках укладываются на глубине не менее 50 см.

Поливные трубопроводы выполняются из пластмассовых труб.

Подключение поливных трубопроводов к pacпределительным трубопроводам предусматривается одно-или двухсторонним.

240. Капельницы применяются непрерывного и порционного действия с величиной промывочного расхода 2-40 литров в час (далее - л/ч).

Расстояния между капельницами на поливном трубопроводе определяются расчетом в соответствии с впитывающей способностью корнеобитаемого слоя почвы и водопотреблением растений. Капельницы располагаются на расстоянии не менее 20 см от штамба растения.

241. Методы очистки воды, состав и расчетные параметры водоочистных сооружений и устройств необходимо выбирать в зависимости от качества воды в источнике орошении, требований капельниц применяемых устройств автоматики.

242. Предусматривается проведение профилактических промывок трубопроводов.

243. При содержании в исходной воде гидробионтов более 20 мг/л необходимо предусматривать купоросование воды в регулирующих или водопропускных сооружениях (бассейны, аванкамеры, трубопроводы).

244. Системы синхронного импульсного дождевания применяются:

1) для полива многолетних насаждений, кормовых культур без образования поверхностного стока;

2) при расчлененном рельефе и уклонах поверхности от 0,05 до 0,3;

3) на незасоленных почвах любой водопроницаемости, в том числе на маломощных грунтах.

245. Оросительная сеть систем импульсного дождевания выполняется стационарной с подземной укладкой трубопроводов.

246. Системы импульсного дождевания проектируются из модульных участков площадью 10 га с разделением участков орошения на отдельные зоны (ярусы) с перепадами высот (отметок местности) между ними не более 25 м.

При перепаде высот на орошаемом участке более 25 м устанавливаются усилители командных сигналов на каждом ярусе.

В случае использования системы импульсного дождевания, на существующей закрытой напорной оросительной сети применяются генераторы командных сигналов с дождевателями.

247. Трубопроводы оросительной сети систем синхронного импульсного дождевания располагаются таким образом, чтобы подача воды по трубопроводам за генератором командных сигналов осуществлялась по горизонтали или снизу вверх по рельефу. Разрешается подача воды сверху вниз по рельефу не более чем на 10 м. Поливные трубопроводы предусматриваются преимущественно параллельно горизонталям местности. Длина поливных трубопроводов применяется не более 250 м, число дождевателей на поливном трубопроводе - не более 6.

248. Материал труб для проводящей оросительной сети выбирается на основании сравнительного расчета экономической и эксплуатационной эффективности.

249. Расстояния между поливными трубопроводами и импульсными дождевателями на поливном трубопроводе устанавливаются в соответствии с техническими характеристиками применяемого оборудования.

250. Запорно-регулирующая и измерительная аппаратура, генераторы и усилители командных сигналов устанавливаются в колодцах.

251. Для систем синхронного импульсного дождевания применяется оборудование для внесения вместе с поливной водой растворимых удобрений.

252. Системы внутрипочвенного орошения, позволяющие увлажнять корнеобитаемый слой почвы капиллярным путем из подземных увлажнителей, применяются в степных, полупустынных и пустынных зонах при остром дефиците воды, для полива высокорентабельных сельскохозяйственных культур, а также вблизи населенных пунктов и животноводческих комплексов при использовании для орошения подготовленных городских сточных вод и животноводческих стоков.

253. Системы внутрипочвенного орошения применяются с соблюдением следующих требований:

1) рельеф участка должен иметь уклоны не более 0,01;

2) почвы должны быть незасоленные, легкого, среднего и тяжелого механического состава со скоростью капиллярного поднятия не менее 0,5 мм/мин.

254. Сбросные трубопроводы, предназначенные для промывки и опорожнения сети, проектируются из асбестоцементных или пластмассовых труб с глубиной заложения не менее 0,5 м. Сбросные трубопроводы необходимо оборудовать смотровыми и опорожняющими колодцами.

255. Расчетные расходы увлажнителя увязываются с величиной установившегося впитывания.

256. Трубчатые оросители рассчитываются на равномерную раздачу воды по длине оросителя. Ороситель по всей длине закладывается в почву с уклоном, параллельным пьезометрической линии напоров.

257. Дождевальные установки позиционного действия (далее - установка) применяются для поливов технических, кормовых, овощных и бахчевых культур, картофеля, сенокосов и пастбищ на песчаных, супесчаных и среднесуглинистых почвах.

258. Установка изготавливается из серийно выпускаемых, легко переносимых полимерных материалов.

259. Установка должен обладать быстро -разборно-сборными свойствами.

260. Установка комплектуется водозаборным устройством для забора воды из гидрантов и (или) передвижными насосными станциями с забором воды из открытых прудов, озер, шахтных колодцев и скважин.

261. Рабочий орган установки, среднеструйные дождеватели изготавливаются из полимерных материалов или нержавеющих металлов.

262. Быстросборные трубопроводы, входящие в состав установки, используются для пополнения накопительных резервуаров, прудов, для водоснабжения животноводческих помещений по временной схеме и других хозяйственных нужд.

263. Конструктивными особенностями установки обеспечивается максимальное использование поливного тока в течение суток (обеспечить непрерывный полив).

264. Системы лиманного орошения проектируются в районах неустойчивого увлажнения, когда использование местного поверхностного стока для регулярного орошения по природным условиям технически невозможно или экономически нецелесообразно. Лиманное орошение предусматривается в малонаселенных районах при использовании степных участков, речных долин, пойм рек, замкнутых котловин, склонов под естественные сенокосы, кормовые (многолетние и однолетние травы, кукуруза и подсолнечник на силос, кормовая свекла), зерновые и зернобобовые культуры, с уклоном местности до 0,006, с хорошо одернованной поверхностью на незасоленных и слабозасоленных почвах.

265. При проектировании лиманов расчетная обеспеченность стока принимается на основании технико-экономических расчетов.

266. Пойменные системы лиманного орошения применяются в долинах рек или на широких выровненных участках поймы. Пойменные лиманы заполняются водами речных паводков. Техническую схему лиманов необходимо выбирать в зависимости от условий пропуска максимальных паводковых расходов реки через территорию орошаемого массива, по отдельным трактам или в обход лиманов. Выбор оптимального варианта обосновывается технико-экономическим расчетом.

267. Глубоководные лиманы необходимо проектировать на поймах и подпойменных участках первой террасы. Лиманы среднего и мелкого затопления располагаются на понижениях пойменных террас.

Мелководные лиманы на склонах необходимо устраивать на выровненных участках, пригодных для лиманного орошения по почвенным условиям с уклоном местности не более 0,002.

268. При уклонах поверхности менее 0,001 необходимо предусматривать одноярусные лиманы, при уклонах более 0,001 необходимо устраивать многоярусные лиманы.

Число ярусов, их размеры и конфигурация устанавливается из условия рационального использования весеннего стока, наименьшего объема работ. При этом необходимо обеспечить равномерное увлажнение лиманов и нормальные условия проведения сельскохозяйственных работ.

269. При проектировании многоярусных лиманов верхний ярус допускается предусматривать глубоководным распределительным для обеспечения подачи воды во все нижележащие ярусы.

270. Дамбы лиманов при проектировании необходимо предусматривать постоянными, и не препятствующими механизированным сельскохозяйственным работам. Коэффициент заложения откосов дамб равняется 5-6, строительная высота дамб - не более 1 м, превышение гребня дамб над максимальным уровнем воды в лимане - не менее 0,3 м. Ширину дамб поверху необходимо принимать 0,5-1,5 м.

271. Перепуск воды из яруса в ярус производится через водовыпуски, расположенные в наиболее низких местах лиманов или по водообходам, создаваемым путем устройства системы земляных распределительных и направляющих дамб. Концы дамб необходимо доводить до отметки земли, соответствующей расчетному уровню воды в лимане.

272. При недостаточной обеспеченности площади лиманного орошения стоком с ее водосбора необходимо предусматривать устройство водосборных валов, направляющих сток в лиман с примыкающих водосборных площадей, а также подпитывание лиманов из оросительных и обводнительных каналов.

273. Необходимо предусматривать регулирование глубины и продолжительности затопления, в том числе в отдельных понижениях при помощи сети водосборно-сбросных каналов.

Водосборно-сбросная сеть каналов в плане должна проходить по пониженным местам и иметь минимальную протяженность.

274. Размеры поперечных сечений водосборных каналов внутри лиманов, предназначенных для отвода воды с пониженных участков, разрешается принимать без расчета: ширину по дну- 1м, коэффициент заложения откосов- 4, глубину-0,5м. Превышение бровки каналов над расчетным уровнем воды в канале устанавливается не менее 0,2м.

Расчетный расход водосборно-сбросных каналов устанавливается в зависимости от объема воды, подлежащего сбросу после влагозарядки, и допускаемой продолжительности стояния воды в лимане.

275. Оросительные системы, предназначенные для утилизации подготовленных к орошению стоков животноводческих комплексов, проектируются из условий приема всего годового объема стоков для полива в теплый период года. Круглогодовое орошение допускается предусматривать в условиях отсутствия сезонного промерзания почв.

276. Для использования стоков на орошение необходима их предварительная подготовка, обеспечивающая их дегельминтизацию и карантинирование, влажность - не менее 98 %, размер твердых фракций в стоках должен быть - не более 10 мм.

При поливе дождевальными машинами с гидравлическим приводом влажность стоков предусматривается не менее 99 %, размер твердых фракций - не более 2,5 мм.

277. Минимальную требуемую площадь оросительной системы для использования стоков необходимо рассчитывать по содержанию годового количества вносимых со стоками биогенных элементов (азота, фосфора, калия) с учетом выноса питательных веществ урожаем и их исходного содержания в почве.

278. При размещении оросительных систем с использованием стоков необходимо предусматривать водоохранные и санитарно-защитные зоны в соответствии с требованиями органов государственного надзора.

279. При обосновании способов орошения и техники полива стоками в зависимости от рельефных и почвенных условий необходимо руководствоваться требованиями, предъявляемыми к оросительным системам с поливом водой, а также учитывать химический и фракционный составы стоков, время проведения поливов (поливы вегетационные или круглогодовые), состав выращиваемых сельскохозяйственных культур.

280. При использовании стоков на орошение в зоне достаточного и избыточного увлажнения коэффициент фильтрации подпахотных слоев почв равняется более 0,3 м/сут, при меньшем его значении проводится глубокое рыхление.

281. Расчет оросительных норм при поливе стоками выполняется по дефициту влаги для сельскохозяйственных культур на год расчетной обеспеченности. При этом определяется годовая норма внесения подготовленных стоков по балансу вносимых в почву и выносимых с планируемым урожаем питательных веществ.

282. Концентрация общего азота в поливной воде при использовании стоков устанавливается в зависимости от климатических условий и состава возделываемых культур с использованием данных специальных исследований.

283. Оросительная сеть для полива стоками предусматривается закрытой тупиковой. Для закрытой сети используются асбестоцементные, чугунные, железобетонные, пластмассовые трубы.

Конструкцией оросительной сети обеспечивается промывка водой трубопроводов, арматуры на сети, дождевальной техники после каждого полива с использованием стоков.

284. Оросительные системы с использованием подготовленных сточных вод применяются для орошения и удобрения земель, а также для доочистки сточных вод в естественных биологических условиях.

285. Для орошения необходимо использовать подготовленные хозяйственно-бытовые, производственные и смешанные сточные воды.

Пригодность сточных вод для орошения определяется по химическим и физическим показателям с учетом почвенных условий проектируемого объекта согласовывается с государственным органом в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения.

286. Оросительные системы с использованием сточных вод проектируются:

1) с круглогодовым приемом сточных вод в пруды-накопители и с последующим использованием их для орошения только в вегетационный период;

2) с круглогодовым приемом и круглогодовым поливом;

3) с частичным, в том числе сезонным, приемом и с использованием сточных вод для орошения.

В составе оросительных систем кроме сооружений, указанных в пункте 23 настоящих Строительных норм, при необходимости предусматриваются пруды-накопители, регулирующие емкости, средства контроля за состоянием окружающей среды.

Вариант конструкции оросительной системы в зависимости от технологии использования сточных вод обосновывается технико-экономическими расчетами.

287. При размещении оросительных систем с использованием сточных вод необходимо соблюдать санитарно-эпидемиологические и ветеринарные требования.

Между границами оросительной системы, жилыми и производственными зданиями, автомобильными и железными дорогами предусматриваются санитарно-защитные и водоохранные зоны.

288. Расчетную оросительную норму необходимо определять в зависимости от дефицита влаги для сельскохозяйственных культур года расчетной обеспеченности, а также в зависимости от химического состава сточных вод с учетом баланса внесения и выноса биогенных веществ урожаем.

289. При обосновании способов орошения и техники полива сточными водами руководствуются требованиями, предъявляемыми к оросительным системам с поливом водой.

290. На орошаемых сточными водами землях предусматривается возделывание кормовых (ведущая культура - многолетние травы), зернофуражных, технических культур.

Глава 6. Требования по экономии энергопотребления и рациональному использованию природных ресурсов

Параграф 1. Экономия энергопотребления при проектировании оросительных систем

291. Экономия энергоресурсов при проектировании оросительных систем и сооружений осуществляется внедрением следующих мероприятий и требований:

1) внедрение самотечных систем водотоков (каналы и закрытые трубопроводы) от забора воды из источника водозабора до поливов сельскохозяйственных культур;

2) сокращение фильтрационных потерь из открытых каналов (магистральных, межхозяйственных, хозяйственных, распределительных) и оросителей в сумме не более 10 %, от объема оросительной воды. Сумма технологических потерь на фильтрацию из каналов всего уровня и испарения с дождевого облака (при поливах дождеванием) составляет не более 15 % от объема оросительной воды нетто;

3) принятием оптимального способа полива, обеспечивающего наиболее равномерного распределения поливной воды по орошаемому участку;

4) проектирование локального орошаемого участка (водозабором из озера, шахтные колодцы, скважины и другое) и при реконструкции староорошаемых участков с дождевальными машинами из открытых оросителей (ДДН и ДДА) с площадью орошения до 5-10 га, для подъема воды (при поливе дождеванием), использование альтернативных источников энергоснабжения (ветряные водоподъҰмные установки и генераторные установки с использованием солнечных энергии);

5) широкое внедрение дождевальных установок позиционного полива с переносными элементами из полимерных материалов.

Параграф 2. Рациональное использование природных ресурсов

292. Для сельскохозяйственного производства используется часть возобновляемых и неисчерпаемых природных ресурсов:

1) к возобновляемым ресурсам относятся: агроклиматические, земельно-почвенные, растительные, кормовая база, водные ресурсы для орошения, водопоя, обводнения пастбищ и водоснабжение населенных пунктов;

2) к неисчерпаемым ресурсам относятся: воздух, солнечная энергия, сила ветра, внутриземное тепло, энергия приливов и отливов. Они считаются неисчерпаемыми, потому что их использование не приводит к истощению запасов.

293. Для оптимизации использования возобновляемых ресурсов при проектировании вновь строящихся и реконструкции функционирующих оросительных систем необходимо:

1) провести технико-экономический расчет и обосновать эффективность орошения с учетом данных научно-исследовательских работ мирового сообщества, проведенных в идентичной климатической зоне;

2) подобрать наиболее высокопродуктивные сорта культуры, обеспечивающие максимальный урожай в условиях орошения;

3) принять оптимальный севооборот культур, обеспечивающий сохранение и повышение плодородия земель, используемых на оросительной системе;

4) при реконструкции, староорошаемых оросительных систем необходимо пересмотреть оптимальный режим орошения каждой культуры на основании последних данных научно – исследовательских работ и производственных опытов;

5) необходимо добиться максимальных показателей использования природных ресурсов, в частности максимального уровня использования единиц водных ресурсов при производстве продукций, а в целом по оросительной системе, рассчитываемой отношением планируемого (фактического) чистого дохода с 1 га осредненной (по системе) площади орошаемых земель к доле объема забранной из источника орошения оросительной воды на 1 га осредненной площади.

294. Сокращение потерь водных ресурсов по подпункту 2) пункта 291 настоящих Строительных норм.

295. Оптимизация использования неисчерпаемых ресурсов рассмотрена в подпункте 4 пункта 291 настоящих Строительных норм.

296. При проектировании реконструкции староорошаемых оросительных систем, со сроком функционирования более 25-30 лет обязательно уточняется состояние физико-механических свойств почвы, научными или проектными организациями, с целью установления экономически целесообразного режима орошения сельскохозяйственных культур для экономии оросительной воды и оптимизации технологии поливов.

Глава 7. Требования по обеспечению охраны окружающей среды

Параграф 1. Общие требования

297. При проектировании мелиоративных систем и сооружений необходимо соблюдать следующие требования:

1) размещать мелиоративные системы и сооружения с учетом экологической значимости природных объектов осваиваемого района;

2) повторно использовать сбросные и дренажные воды;

3) создавать специальные инженерные сооружения или устройства и проводить необходимые мероприятия (водоочистные, противоэрозионные, лесозащитные, рыбозащитные, рыбопропускные, переходы для животных через каналы и проходящие по поверхности трубопроводы) с учетом технологий сельскохозяйственного производства;

298. Границы мелиоративной системы, строительных площадок, трасс, места расположения водозаборных, водосбросных сооружений назначаются с учетом:

1) территориальных комплексных схем охраны окружающей среды, схем охраны вод малых рек;

2) границ имеющихся заповедников, заказников, территорий (акваторий) обитания особо охраняемых видов флоры и фауны, памятников природы и статуса их охраны;

3) данных по местам обитания и миграциям ценных, редких, исчезающих, особо охраняемых видов флоры и фауны и статуса их охраны;

4) данных по местам обитания, массовой концентрации (мест размножения, нагула, зимовки), миграциям промысловых и хозяйственно ценных видов флоры и фауны.

299. Природные объекты (вода, почва, воздух, флора, фауна), подлежащие защите, устанавливаются на основании:

1) зоогеографической, охотохозяйственной, геоботанической, почвенной, лесохозяйственной, гидрогеологической характеристик места расположения мелиоративной системы и прилегающих территорий в пределах зоны понижения, повышения уровня грунтовых вод;

2) ихтиологической, рыбохозяйственной, гидрологической, гидробиологической, гидрохимической характеристик акватории (в размере зоны 2000 м выше и 2000 м ниже створа водозаборного, водосбросного сооружения) водоисточника, водоприемника;

3) данных об особо охраняемых видах флоры и фауны, памятников природы, заповедников, находящихся в зоне влияния мелиоративной системы и сооружений.

300. Состав и тип природоохранных мероприятий, сооружений, устройств назначаются на основе данных, характеризующих современное и прогнозируемое состояние (по физическим, химическим, биологическим показателям) природных объектов в увязке с типом, параметрами, режимом работы мелиоративной системы и сооружений.

301. Конструкция, типоразмер, режим работы сооружения или устройства выбираются с учетом биологических особенностей флоры и фауны.

Параграф 2. Рыбозащитные мероприятия и устройства

302. При проектировании водозаборов на рыбохозяйственных водоемах необходимо предусматривать по согласованию с территориальными подразделениями ведомства уполномоченного органа в области охраны, воспроизводства и использовании животного мира установку специальных приспособлений для предохранения рыбы от попадания в водозаборные сооружения.

303. Рыбозащитные, рыбопропускные сооружения необходимо проектировать в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

304. При размещении, проектировании, строительстве и вводе в эксплуатацию новых, реконструкции и расширении существующих мелиоративных объектов на рыбохозяйственных водоемах необходимо по согласованию с территориальными подразделениями ведомства уполномоченного органа в области охраны, воспроизводства и использовании животного мира предусматривать в проектах и сметах, а также осуществлять - мероприятия по сохранению рыбных ресурсов и других водных животных, а при строительстве плотин - мероприятия по полному использованию водохранилищ под рыбное хозяйство.

305. При проектировании и строительстве новых, расширении и реконструкции действующих оросительных систем необходимо предусматривать согласование территориальных подразделений уполномоченного органа в области охраны, воспроизводства и использовании животного мира.

Параграф 3. Защитные лесные насаждения

306. На мелиоративных системах предусматриваются защитные лесные насаждения.

307. В зависимости от природных условий в природе существуют защитные лесные полосы (лесополосы) следующего назначения:

1) полезащитные;

2) водоохранные;

3) почвозащитные;

4) озеленительные.

308. Площадь, предусматриваемая под создание полезащитных лесополос, принимается не более 4 % площади орошения. Площадь лесополос вдоль магистральных и распределительных каналов устанавливается в зависимости от длины каналов и ширины лесополосы с учетом создания свободного доступа к каналам для очистки и ремонта. Длину лесополосы необходимо принимать не менее 60 % длины канала.

Площадь для остальных групп лесополос (вдоль дорог, вокруг прудов, у поселков, насосных станций, на неиспользованных в сельском хозяйстве землях и тому подобное) назначается, исходя из конкретных условий объекта.

309. Полезащитные лесные полосы подлежат расположению в двух взаимно перпендикулярных направлениях:

1) продольном (основные) - поперек преобладающих в данной местности ветров (суховейных, вызывающих пыльные бури, метелистых);

2) поперечном (вспомогательные) - перпендикулярно продольном.

При проектировании организации территории орошаемых предусматривается, чтобы поля севооборотов и отдельные поливные участки длинной стороной располагались поперек направления преобладающих ветров или с отклонением от него не более чем на 30°.

310. На подверженных водной эрозии склонах крутизной более 1,5° продольные почвозащитные и водоохранные лесные полосы необходимо располагать поперек склонов, по горизонталям в увязке с общей организацией территории, агротехническими и гидротехническими противоэрозионными мероприятиями.

311. Расстояние между полезащитными лесополосами необходимо принимать в зависимости от:

1) типа почв (черноземные, каштановые, сероземные, полупустынные, пустынные) и степени подверженности их эрозии;

2) расчетной высоты древесных пород Н и дальности их эффективного влияния 30Н на ветровой режим;

3) способов и техники полива. При этом расстояние между продольными лесными полосами не должно превышать 800 м, поперечными-2000 м, а на песчаных почвах-1000 м.

312. Продольные полезащитные лесополосы предусматриваются трех-, а поперечные - двухрядными.

Водоохранные лесные насаждения для защиты магистральных каналов и их ветвей проектируются трехрядными с одной стороны канала и двухрядными - с каждой стороны.

Вдоль одной стороны открытых коллекторов предусматриваются лесные полосы из трех рядов.

Вдоль крупных магистральных каналов и коллекторов лесные полосы высаживаются из 4-5 рядов с одной или обеих сторон.

313. При проектировании каналов вне орошаемых земель или по их границе, лесные полосы создаются с опушкой из кустарников.

314. Крайний ряд насаждений вдоль каналов необходимо размещать на расстоянии не менее 3 м от подошвы дамбы или откоса выемки. При высоте дамбы (глубине выемки) более 3 м это расстояние увеличивается до 4-5 м.

Ряд лесных насаждений предусматривается на расстоянии от края лотков 2,5-3 м, от трубопроводов – 2 м.

315. Защитные лесные полосы по границам орошаемых земель с участками интенсивной эрозии почвы предусматриваются многорядными (4-5 рядов).

316. Защитные лесные насаждения вокруг прудов и водоемов проектируются из одного, двух или трех поясов. Первый пояс (берегоукрепительный) необходимо располагать в зоне расчетного подпорного уровня из двух и более рядов кустарников ив.

Второй пояс посадок (ветроломные и дренирующие) из тополей и древовидных ив необходимо размещать между отметками расчетного и форсированного подпорных уровней.

Третий пояс (противоэрозионный) предусматривается выше форсированного уровня из засухоустойчивых пород деревьев.

317. На обвалованных площадях в поймах рек предусматривается создание защитных лесных полос комплексного назначения из 2-4 рядов древесных пород (преимущественно тополей), размещаемых по границам участков.

318. Защитные лесные полосы в питомниках, садах, виноградниках, на цитрусовых плантациях необходимо размещать в виде сети взаимодействующих лесных полос: по внешним границам орошаемой территории - из 2-3 рядов, внутри орошаемой территории -из 1-2 рядов.

Расстояние между первым рядом деревьев сада или других насаждений и лесополосой должно быть не менее принятой в саду (плантации) ширины междурядья.

319. Лесополосы вдоль дорог необходимо размещать на расстоянии 2,5-3 м от бровки кювета.

320. Способы и техника полива защитных лесных насаждений предусматриваются, как и для орошаемых сельскохозяйственных угодий.

Допускается создание дополнительной оросительной сети и применение поливной техники только для полива лесополос.

321. При использовании дождевальной техники для полива сельскохозяйственных культур необходимо использовать ее и для полива лесополос.

322. Ликвидация существующих лесных, кустарниковых полос и насаждений допускается только при технико-экономическом обосновании с учетом их экологического значения.

Параграф 4. Охрана животных

323. На линейных сооружениях (каналах, трубопроводах) предусматриваются специальные переходы для диких животных. Конструкция и число переходов принимаются на основании данных о путях миграций в зависимости от количества, видовых морфометрических и поведенческих особенностей мигрирующих животных.

324. Для водопоя и выхода попавших в каналы копытных животных на трассе магистральных каналов предусматриваются уположенные участки через каждые 800 м.

325. Не разрешается предусматривать уничтожение древесно-кустарниковой растительности химическими способами в местах массового обитания животных.

Параграф 5. Противоэрозионные сооружения

326. Противоэрозионные гидротехнические сооружения в зависимости от назначения проектируются:

1) водозадерживающими: валы-каналы; валы-террасы; запруды; полузапруды;

2) водонаправляющими: нагорные каналы; валы и каналы для рассредоточения концентрированных потоков воды;

3) водосбросными (сопрягающие) - быстротоки, перепады.

327. Противоэрозионными сооружениями в комплексе с другими мероприятиями на орошаемых землях обеспечивается прекращение развития овражной сети, уменьшение и в дальнейшем создание условий для прекращения эрозионных процессов на всем орошаемом массиве.

328. Проектирование противоэрозионных гидротехнических сооружений необходимо вести с учетом минимального отвода земель под сооружения, сохранения конфигурации полей севооборотов, удобной для обработки. Допускается совмещение сооружений различного назначения.

329. Класс противоэрозионных сооружений, защищающих орошаемые земли, определяется в соответствии с пунктом 27 настоящих Строительных норм. Расчетные максимальные расходы воды определяются в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Параграф 6. Охрана вод

330. Мероприятия и требования по охране водных и природных ресурсов при проектировании мелиоративных систем определяются на основе схем комплексного использования и охраны водных ресурсов, а также схем развития мелиорации бассейна, региона.

331. При проектировании водохранилищ как источников водозабора или приемников возвратных вод, в составе мелиоративной системы, мероприятия по охране вод определяются в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

332. На мелиоративных системах и прилегающих к ним территориях, необходимо предусматривать мероприятия по охране вод от истощения, изменения водного режима охраняемых природных комплексов, сохранения или улучшения водного режима и условий водопользования.

333. Лесомелиоративными мероприятиями для охраны вод от загрязнения предусматривается создание водоохранных лесных зон и лесополос, соответствующих общей системе защитного лесоразведения. Водоохранные зоны необходимо создавать по берегам водоемов, водохранилищ с сохранением естественной растительности и включением в них деревьев и кустарников, имеющих хозяйственную ценность и высокий водоохранный эффект.

334. При использовании водных объектов мелиоративной системы или источников, находящихся в зоне ее влияния, для хозяйственно-питьевого водоснабжения требования к охране источника и водопроводных сооружений определяются в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

УДК 624.824:626/627 МСК 01.120: 91.040.01

Ключевые слова: аэрозольное орошение, гидромелиорация, гидромодуль, коэффициент полезного действия оросительной сети, мелиорируемые земли, оросительная система, орошаемые земли.

Приложение 3 к приказу председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан от 11 декабря 2019 года № 208-НҚ

СН РК 3.02-30-2019 СТРОИТЕЛЬНЫЕ НОРМЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН СКЛАДЫ СУХИХ МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ И ХИМИЧЕСКИХ СРЕДСТВ ЗАЩИТЫ РАСТЕНИЙ

Содержание

Глава 1.	Область применения
Глава 2.	Нормативные ссылки
Глава 3.	Термины и определения
Глава 4.	Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм
Параграф 1.	Цели нормативных требований строительных норм
Параграф 2.	Функциональные требования строительных норм
Глава 5.	Требования к рабочим характеристикам складов сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений
Параграф 1.	Общие требования
Параграф 2.	Требования к объемно-планировочным и конструктивным решениям
Глава 6.	Требования к системе водопровода и канализации
Глава 7.	Требования к системе отопления и вентиляции
Глава 8.	Требования к электротехническим устройствам
Глава 9.	Требования по проектированию защиты от коррозии строительных материалов
Глава 10.	Охрана окружающей среды
Глава 11.	Противопожарные требования

Глава 1. Область применения

1. Настоящие строительные нормы устанавливают требования при проектировании вновь строящихся, реконструируемых и технически перевооружаемых складских зданий и помещений, предназначенных для хранения сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений:

1) агрохимикатов, в том числе сухих минеральных удобрений и химических мелиорантов (без ограничения по вместимости);

2) твердых и жидких затаренных пестицидов вместимостью не более 4000 тонн (далее – т);

3) химических консервантов кормов (далее - консервантов), поставляемых сельскому хозяйству без тары;

4) жидкого аммиака, используемого в качестве удобрения и химического реагента.

2. Настоящие строительные нормы не распространяются на проектирование:

1) прирельсовых складов пестицидов вместимостью более 4000 т;

2) складов, входящих в состав баз резервного назначения;

3) заводских складов;

4) складов сильнодействующих ядовитых веществ;

5) складов аммиачных баллонов.

Глава 2. Нормативные ссылки

Для применения настоящих строительных норм необходимы следующие ссылки на нормативные правовые акты Республики Казахстан:

1) Закон Республики Казахстан от 16 июля 2001 года "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан" (далее – Закон);

2) приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 20 марта 2015 года № 230 "Об утверждении Правил устройства электроустановок" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10851) (далее - ПУЭ);

3) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 июня 2017 года № 439 "Об утверждении технического регламента "Общие требования к пожарной безопасности" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15501) (далее - ТР "Общие требования к пожарной безопасности");

4) СН РК 2.02-11-2002* "Нормы оборудования зданий, помещений и сооружений системами автоматической пожарной сигнализации, автоматическими установками пожаротушения и оповещения людей о пожаре".

Примечание* – при пользовании целесообразно проверить действие ссылочных документов по информационным каталогам "Перечень нормативных правовых актов и нормативных технических документов в сфере архитектуры, градостроительства и строительства, действующих на территории Республики Казахстан", составляемым ежегодно по состоянию на текущий год и соответствующим ежемесячно издаваемым информационным бюллетеням – журналам и информационным указателям стандартов, опубликованным в текущем году.

Глава 3. Термины и определения

3. В настоящих строительных нормах применяются следующие термины с соответствующими определениями:

1) агрохимикаты – удобрения химического или биологического происхождения, химические мелиоранты, предназначенные для питания растений, регулирования плодородия почв (за исключением торфа, органических удобрений, природных материалов, обладающих свойствами мелиорантов);

2) административное здание – строения, объединенные общей архитектурной задачей создания среды для работы управленческого аппарата государственных, хозяйственных, общественных организаций и учреждений, в том числе офисы;

3) твердые агрохимикаты – гранулированные, кристаллические, порошковидные (пылевидные) вещества, предназначенные для развития растений, повышения плодородия почв, и содержащие питательные элементы в минеральной форме;

4) отсек склада – минимальная обособленная часть склада, отделенная стационарными перегородками и предназначенная для хранения определенных пестицидов, агрохимикатов, консервантов;

5) секция склада – часть склада, состоящая из нескольких отсеков;

6) пестициды (ядохимикаты) – химические, биологические и другие вещества, используемые против вредных и особо опасных вредных организмов, а также для предуборочного просушивания, удаления листьев и регулирования роста растений;

7) склад пестицидов – здание и сооружение (часть его), предназначенное для приема, хранения, приготовления рабочих растворов, выдачи пестицидов и их рабочих растворов в технологические и транспортные автомобильные средства;

8) прирельсовые склады – склады, характеризующиеся приемом хранимых грузов из железнодорожных вагонов;

9) силос – саморазгружающееся емкостное сооружение, в большинстве случаев цилиндрическое, с высотой вертикальной части, не превышающей полуторную величину диаметра или меньшего размера в плане, и предназначенное для перегрузки и длительного хранения сыпучих материалов;

10) удобрение – вещество для питания растений и повышения плодородия почвы;

11) тукосмесительные установки – установки по смешиванию разных видов удобрений (туки - синоним удобрений);

12) химические мелиоранты – вещества промышленного или ископаемого происхождения, предназначенные для улучшения физико-химических свойств и повышения плодородия кислых, солонцевых и других почв;

13) расходные склады – склады, характеризующиеся приемом хранимых грузов из автотранспорта.

Иные понятия и термины, используемые в настоящих строительных нормах применяются согласно законодательству Республики Казахстан в сферах электроэнергетики и гражданской защиты, а также государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства, утверждаемых в соответствии с подпунктом 23-16) статьи 20 Закона (далее – государственные нормативы в области архитектуры, градостроительства и строительства).

Глава 4. Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм

Параграф 1. Цели нормативных требований строительных норм

4. Целями нормативных требований настоящих строительных норм являются защита населения и территорий, зданий и сооружений, окружающей среды от потенциально опасного и агрессивного воздействия сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений при проектировании, расширении, техническом перевооружении и модернизации складских помещений и сооружений, предназначенных для хранения их надлежащим образом, повышение надежности несущих конструкций складских помещений и сооружений и их стойкости к воздействию химически агрессивных сред, с исключением распыления и утечки хранимых химический активных мелиорантов, пестицидов и удобрений в окружающую среду, с обеспечением их качества при долговременном хранении, поддержание микроклимата в складских помещениях.

Параграф 2. Функциональные требования

5. Склады сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений по техническим, технологическим и экологическим параметрам необходимо проектировать с учетом обеспечения следующих функциональных требований:

1) механическая прочность и устойчивость складских сооружений и помещений должны обеспечить, чтобы при их эксплуатации сооружения выдерживали все виды механических и технологических воздействий, предусмотренных проектом, без повреждений и аварий;

2) пожарная безопасность складов сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений обеспечивается с учетом соблюдения комплекса организационно-технических мероприятий и соответствующих систем предотвращения пожара и противопожарной защиты.

Состав и функциональные характеристики указанных систем определяются функциональным назначением объекта и устанавливаются в соответствии с требованиями технического регламента "Общие требования к пожарной безопасности;

3) складские сооружения и помещения проектируются и строятся таким образом, чтобы:

конструктивно-технологическими решениями обеспечивалось предотвращение развития возможных опасных повреждений и аварийных ситуаций, которые могут возникнуть в периоды строительства и эксплуатации;

создавались безопасные условия для погрузки и выгрузки удобрений и пестицидов, при их транспортировке внутри склада для складирования;

создавались безопасные условия при эксплуатации складских сооружений и помещений, обеспечивающие санитарно-эпидемиологические требования;

создавались безопасные условия при эксплуатации складских сооружений и помещений и не создавалась угроза здоровью и жизни людей, животных и окружающей среде в результате выделения токсичных веществ и загрязнений или отравления водной среды.

4) необходимо учесть проходы, проезды и подъезды, обеспечивающие беспрепятственный доступ к объекту пожарной техники, технических средств, спасательных и медицинских служб;

5) в проектах складских помещений и сооружений сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений необходимо предусматривать автомобильные дороги и железнодорожные пути для транспортировки удобрений, пестицидов и химических мелиорантов.

Глава 5. Требования к рабочим характеристикам складов сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений

Параграф 1. Общие требования

6. Склады сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений предназначаются для временного и долговременного хранения удобрений и пестицидов для использования в сельском и крестьянском хозяйстве, кроме складов сильнодействующих ядовитых веществ.

7. Проектные решения складов пестицидов, в числе которых имеются склады сильнодействующих ядовитых веществ, необходимо согласовать в установленном порядке с органами государственного санитарно-эпидемиологического надзора.

8. В складских помещениях для аммиачной селитры не допускается хранение других веществ и материалов.

9. Для пестицидов, которые хранятся при положительной температуре, необходимо проектировать отапливаемые складские помещения.

10. В проектах складских зданий для агрохимикатов, пестицидов и консервантов необходимо установить указания с требованиями соблюдений государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

11. Здания и сооружения складов агрохимикатов, пестицидов и консервантов по надежности строительных конструкций и оснований должны соответствовать нормальному уровню ответственности.

12. При проектировании складских зданий и помещений необходимо:

1) принимать конструктивные схемы, обеспечивающие необходимую прочность, жесткость и пространственную неизменяемость здания в целом, а также его отдельных элементов на всех стадиях возведения (монтажа) и эксплуатации;

2) соблюдать при выборе конструкций, строительных изделий и материалов для зданий и сооружений, размещаемых на одной площадке, требования общеплощадочной унификации;

3) обеспечивать высокое качество архитектурных решений складов и их гармонию с общим архитектурным ансамблем предприятия.

13. Категория складов по взрывопожарной и пожарной опасности определяется в соответствии с требованиями "Методики определения категорий помещений, зданий и сооружений и наружных установок по взрывопожарной и пожарной опасности", установленной в приложении 18 к ТР "Общие требования к пожарной безопасности.

Параграф 2. Требования к объемно-планировочным и конструктивным решениям

14. Рабочие площадки, подъездные пути и проезды предусматриваются с твердым покрытием, а незастроенные участки озеленяются.

15. Здания и сооружения складов агрохимикатов, пестицидов и консервантов отделяются санитарно-защитными зонами от жилых и административных зданий.

16. При разработке объемно-планировочного решения складских зданий необходимо предусматривать возможность их реконструкции, расширения и блокировки с другими складскими зданиями для хранения продукции, кроме пестицидов.

17. Геометрические параметры каркасных зданий с прямоугольной системой модульных координат (размеры пролетов, шагов колонн, высота этажа) предусматриваются согласно параметрам зданий предприятий.

18. Параметры силосов и силосных корпусов для удобрений принимаются в соответствии с требованиями нормативного документа по проектированию сооружений промышленных предприятий.

19. На прирельсовых складах над участками приема и выдачи пестицидов (площадками, рампами, железнодорожными путями) необходимо устраивать несгораемые навесы.

20. Складские помещения, предназначенные для хранения взрывопожароопасных и пожароопасных пестицидов должны иметь I или II степень огнестойкости, и класс пожарной опасности строительных конструкций К0, при этом двери в стенах и перегородках этих помещений должны предусматриваться с пределом огнестойкости не менее EI 30.

21. Подпорно-разделительные и подпорные стены из древесины не допускается предусматривать в помещениях для хранения всех видов селитр.

22. В зданиях для агрохимикатов (кроме аммиачной селитры) плиты выполняются преимущественно из коррозийно-устойчивых материалов. В покрытиях по каркасам с применением арок и рам плиты совмещают несущие и гидроизолирующие (от атмосферных осадков) функции; дополнительные слои кровли по таким плитам не предусматриваются.

23. В складских помещениях для аммиачной селитры устройство приямков, каналов, лотков и других углублений в полу не допускается.

24. Полы в складских помещениях для пестицидов предусматриваются стойкими к воздействиям растворов кислот и щелочей, а в помещениях для взрывоопасных веществ – также и безыскровыми; в помещениях для пестицидов разрешается применение асфальтобетонных полов, а при отсутствии воздействия растворов кислот – бетонных полов.

25. Уровень пола складских зданий агрохимикатов, пестицидов и консервантов предусматривается выше уровня опасного капиллярного поднятия грунтовых вод на участке строительства и выше планировочной отметки земли примыкающих к зданиям участков.

26. В зданиях с грузовыми платформами (рампами) уровень пола складских помещений для пестицидов предусматриваются выше уровня грузовых платформ.

27. Сливные пункты прирельсовых складов жидких агрохимикатов, оснащенные устройствами верхнего слива, оборудываются эстакадами с геометрическими параметрами согласно установленных норм.

28. При оборудовании эстакад учитывается габарит приближения строений к железнодорожному пути и требования безопасной эксплуатации железнодорожных цистерн.

29. В стенах складских зданий предусматривается противокапиллярная гидроизоляция из цементно-песчаного раствора и листовых гидроизоляционных материалов.

30. Размеры ворот складских зданий для агрохимикатов, пестицидов и консервантов в свету предусматривается с превышением габаритных размеров груженых транспортных средств.

31. При проектировании складских зданий и помещений для агрохимикатов, пестицидов и консервантов предусматриваются шахты дымоудаления.

32. Складские помещения для пестицидов, характеризующихся температурой воспламенения или вспышки ниже температуры кипения воды при нормальных условиях, необходимо проектировать без оконных проемов.

33. В секциях прирельсовых складов для высоколетучих пестицидов (фумигантов) учитываются герметичные окна и ворота с уплотняющими прокладками.

34. В стенах зданий, входящих в состав складов жидкого аммиака, со стороны резервуарного парка, при проектировании двери и открывающиеся окна не допускаются.

35. Колонны и обрамление проемов ворот в складских зданиях в местах интенсивного движения напольного транспорта защищаются от механических повреждений безыскровыми материалами.

36. Площадки для обслуживания оборудования в складских зданиях предусматриваются в соответствии с техническими требованиями эксплуатации оборудования, при этом в складских помещениях для аммиачной селитры учитываются сплошной настил и борта (закраины) нормированной высоты.

37. В складские помещения для аммиачной селитры вводы железнодорожных путей не допускаются.

38. Ширина пандусов для проезда напольных транспортных средств проектируется больше максимальной ширины груженого транспорта.

39. Размещение складских помещений категории А и Б по взрывопожарной и пожарной опасности в подвальных и цокольных этажах не допускается. Подвальные и цокольные помещения категории В должны оборудоваться установками автоматического пожаротушения, площадь таких помещений принимается согласно установленной нормы.

40. При проектировании складских зданий и сооружений для агрохимикатов, пестицидов и консервантов учитываются дополнительные нагрузки от хранимых в них грузов, которые относятся к временным длительным нагрузкам и воздействиям.

41. В проектах складских зданий и сооружений для агрохимикатов, пестицидов и консервантов предусматриваются указания о нанесении на стены ярких линий и надписей, ограничивающих предельно допустимую высоту насыпи продукции.

42. Применение деревянных конструкций в складских зданиях для аммиачной селитры не допускается, а в зданиях для кальциевой и натриевой селитр допускается, если исключается непосредственный контакт деревянных конструкций с этими удобрениями.

43. Перегородки, отделяющие складские помещения для хранения взрывопожароопасных и пожароопасных пестицидов от других помещений, предусматриваются из негорючего материала с пределом огнестойкости не менее EI 45, при этом двери в этих перегородках должны быть противопожарными с пределом огнестойкости не менее EI 30.

44. Полы в складских помещениях для пестицидов проектируются стойкими к воздействиям растворов кислот и щелочей, а в помещениях для взрывоопасных веществ – также и безыскровыми; в помещениях для пестицидов допускается асфальтобетонных полов, а при отсутствии воздействия растворов кислот – бетонных полов.

45. В складских помещениях для аммиачной селитры не допускается устройство приямков, каналов, лотков и других углублений в полу.

46. Колонны и обрамление проемов ворот в складских зданиях в местах интенсивного движения напольного транспорта защищаются от механических повреждений неметаллическими материалами.

47. В складских зданиях предусматриваются площадки и мостики для обслуживания оборудования и безопасного производства работ, при этом в складских помещениях для аммиачной селитры учитывается наличие сплошного настила и борта (закраины) нормируемой высотой.

48. В проектах складских зданий и сооружений для удобрений предусматриваются указания о нанесении на стены ярких линий и надписей, ограничивающих предельно допустимую высоту насыпи удобрений.

49. В проектах складских зданий для удобрений и пестицидов предусматриваются указания о соблюдении требований государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Глава 6. Требования к системе водопровода и канализации

50. В складских зданиях и помещениях для сухих агрохимикатов производственный водопровод не предусматривается.

51. Внутренний противопожарный водопровод в складских зданиях для агрохимикатов, пестицидов и консервантов не предусматривается.

Обеспечение объекта наружным противопожарным водоснабжением осуществляется в соответствии с требованиями технического регламента "Общие требования к пожарной безопасности".

52. В складских зданиях и помещениях для пестицидов предусматриваются наружные сети и сооружения водоснабжения и канализации для производственных нужд.

53. Для смывания агрессивных жидкостей при попадании на работающих в составе складов жидкого аммиака и консервантов аварийная душевая установка устанавливается на равноудаленном расстоянии от мест возможного аварийного попадания агрессивных жидкостей на обслуживающий персонал.

54. Производственные стоки от мытья полов и стеллажей в помещениях для хранения пестицидов, от мытья и обезвреживания тары и транспортных средств перед сбросом в наружную канализационную сеть нейтрализуются и обезвреживаются на местных очистных сооружениях.

Глава 7. Требования к системе отопления и вентиляции

55. При проектировании системы отопления и вентиляции необходимо соблюдать требования государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

56. Отоплением оборудуются складские помещения для пестицидов и консервантов, которые хранятся выше температуры таяния льда, помещения лаборатории для проверки качества, помещения для расфасовки и перезатаривания пестицидов, помещения для аварийной душевой установки.

57. Складские помещения для сухих агрохимикатов и удобрений не отапливаются.

58. Управление системой аварийной вентиляции предусматривает устройство ручного включения на случай залпового выделения газов и паров кислот в помещении; при остановке основного вентилятора аварийная вентиляция включается автоматически.

59. В складских помещениях, в которых возможно только периодическое выделение вредностей (при погрузочно-разгрузочных операциях, при работе двигателей внутреннего сгорания и тому подобное), кроме постоянно действующей вентиляции, для обеспечения предельно допустимых концентраций вредных веществ в воздухе рабочей зоны обеспечивающей однократный воздухообмен в час, проектируются периодически действующая во время выделения вредностей механическая вентиляция.

60. Метеорологические условия в помещениях в теплый период года не нормируются.

Глава 8. Требования к электротехническим устройствам

61. Электротехнические установки необходимо проектировать в соответствии с ПУЭ, инструкциями по проектированию электроснабжения, силового и осветительного оборудования промышленных предприятий, по проектированию и устройству молниезащиты зданий и сооружений.

62. Все электроприемники, расположенные в складских помещениях категорий А, Б и В по взрывопожарной и пожарной опасности, отключаются общим отключающим аппаратом (рубильником), установленным снаружи здания на несгораемой стене или на отдельной опоре в металлическом шкафу с приспособлением для опломбирования.

63. Не допускается соприкосновение металлических частей электроустановок и заземляющих проводников с минеральными удобрениями и пестицидами.

64. Разводящая электросеть в складах жидких агрохимикатов и консервантов проектируется с прохождением в трубах.

65. Выключатели электросветильников и пускатели вентиляторов размещаются на наружных стенах помещений в металлических ящиках.

66. На рабочих местах кладовщиков предусматривается дополнительно местное электрическое освещение.

67. Складские помещения площадью равной и более нормированной величины для хранения аммиачной селитры и горючих пестицидов оборудываются автоматической пожарной сигнализацией.

68. Для обеспечения электробезопасности необходимо учесть защитное заземление и зануление электрического оборудования, насосов, технологических емкостей, металлических и железобетонных силосов, а также защиту от статического электричества.

69. Закладываемое в проекты складов электрооборудование проектируется согласно требованиям государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Глава 9. Требования по проектированию защиты от коррозии строительных материалов

70. В связи с повышением степени агрессивного воздействия минеральных удобрений на строительные конструкции, по мере увеличения относительной влажности воздуха, для несущей конструкций складов минеральных удобрений и отдельных ее элементов применяется антикоррозионная защита согласно требованиям соответствующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

71. При проектировании предусматривается комплексное решение проблемы увеличения срока службы складов за счет:

1) совершенствования конструктивно-планировочных решений складов и отдельных конструкций;

2) сокращения площади контакта конструкций с удобрениями;

3) защиты поверхности конструкций стойкими к воздействию удобрений покрытиями;

4) исключения механических повреждений конструкций;

5) использования для строительных конструкций коррозионностойких материалов.

72. Для обеспечения проектного срока службы складов минеральных удобрений конструкции защищаются стойкими материалами и покрытиями. Придание коррозионной стойкости строительным конструкциям складов достигается выбором материала для конструкций и защитой поверхности конструкций покрытиями согласно требованиям государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

73. При проектировании, в первую очередь рассматривается возможность придания стойкости конструкциям за счет выполнения их из материала стойкого в данной агрессивной среде.

74. Защита конструкций складов проектируется с учетом воздействия наиболее агрессивного вида удобрений, предназначенного для хранения или совместного воздействия нескольких видов.

75. Защита назначается дифференцированно с учетом агрессивного воздействия минеральных удобрений в различных зонах расположения строительных конструкций склада.

76. При разработке конструктивных решений для складов минеральных удобрений используются элементы сплошного сечения с минимальным отношением периметра открытой поверхности к площади сечения, имеющие форму, способную исключить или уменьшить агрессивное воздействие среды и осаждение пыли.

77. В конструкциях не допускается наличие на поверхности усадочных трещин, вызываемых интенсивной тепловой обработкой, и других дефектов (отколы, раковины, оголенные участки арматуры и так далее).

78. Бетонные и железобетонные конструкции складов изготавливаются из бетона нормальной, повышенной плотности или особо плотного в зависимости от степени агрессивного воздействия среды и соответствуют требованиям по водонепроницаемости.

79. Решениями стыков и узлов железобетонных элементов предусматриваются наименьшее количество металлических соединений, обеспечивается возможность защиты от коррозии или их последующая заделка бетоном по плотности не ниже бетона в конструкциях.

80. Железобетонные и бетонные фундаменты под оборудование, находящиеся в агрессивной среде склада, предусматривают выступы над уровнем пола.

При разработке конструктивных решений железобетонных конструкций складов минеральных удобрений на чертежах или в пояснительной записке необходимо указывать вид вяжущего и марку бетона, защиту закладных и соединительных деталей после сварки и варианты лакокрасочных или мастичных покрытий.

81. При проектировании несущих деревянных клееных конструкций учитывается массивное сплошное сечение. Клеефанерные конструкции коробчатого сечения проектируются с учетом исключения возможности запыления минеральными удобрениями их внутреннего пространства.

82. Полые ограждающие металлические конструкции проектируются с учетом исключения возможности запыления минеральными удобрениями их внутреннего пространства.

83. При применении обыкновенного глиняного и силикатного кирпича для стен складов марка кирпича должна соответствовать не ниже 100, марка цементно-песчаного раствора не ниже 100, расшивка швов – с обеих сторон.

Применение силикатного кирпича для кладки цокольной части стен не допускается.

84. При проектировании фундаментов и других подземных элементов конструкций складов минеральных удобрений учитывается степень фильтрации грунта, степень агрессивного воздействия удобрений и уровень грунтовых вод.

85. Для защиты подошвы фундаментов, расположенных ниже существующего уровня слабо- и среднеагрессивных грунтовых вод, а также расположенных выше уровня грунтовых вод, но при возможности повышения их уровня (или капиллярного подсоса) до подошвы фундамента, предусматривается стяжка из кислотостойкого асфальта и двухслойная рулонная гидроизоляция.

86. Материалы, применяемые для фундаментов, а также постель из гравия или щебня под основание сооружения должны обладать коррозионной стойкостью к данной агрессивной среде.

87. Гидроизоляцию боковых поверхностей цоколей необходимо довести до высоты горизонтальной гидроизоляции, выполняемой в кирпичных, деревянных и армоцементных конструкциях стен с помощью рулонных или приклеивающих материалов на основе битумов и дегтей, с учетом соблюдения непрерывности гидроизоляции (без образования деформационных трещин).

88. При непосредственном контакте надземных несущих и ограждающих конструкций с незатаренными минеральными удобрениями, имеющими в растворах кислую реакцию, необходимо проектировать более стойкую защиту конструкций.

89. При применении стенового ограждения из асбестоцементных, армоцементных и асбофанерных панелей воздействие на них массы минеральных удобрений не допускается. В этих случаях для восприятия усилий от давления хранящихся минеральных удобрений должны предусматриваться подпорные стены из железобетона, кирпича или дерева с нанесением на них соответствующего защитного покрытия.

90. При хранении аммиачной селитры затаренные удобрения хранятся штабелями на расстоянии от конструкций и укладываются на поддоны.

91. При непосредственном контакте минеральных удобрений с конструкциями, защищенными антикоррозионными покрытиями, особенно лакокрасочными, учитывается степень слеживаемости удобрений.

92. В целях сохранения защитных лакокрасочных покрытий на конструкциях не допускается непосредственный контакт конструкции, защищенной лакокрасочными покрытиями, с массой удобрений при сильной степени слеживаемости и непосредственный контакт с удобрениями средней степени слеживаемости.

93. При хранении удобрений и пестицидов в таре, применение деревянных или других щитов по периметру конструкций не требуется. При хранении неслеживающихся удобрений и при слабой степени слеживаемости, установка щитов не обязательна.

94. При хранении аммиачной, калиевой, кальциевой и натриевой селитр деревянные щиты применять не разрещается, так как возможно их самовозгорание.

95. Армоцементные ограждающие конструкции при их применении защищаются по внутренней поверхности на всю высоту трещиностойкими покрытиями в зависимости от агрессивного воздействия среды, а по наружной поверхности - гидрофобными составами или флюатированием на всю высоту.

96. Для нормальной и влажной климатических зон необходима защитная обработка деревянных конструкций от увлажнения и воздействия среды.

97. Защитная обработка деревянных конструкций производится в заводских условиях при их изготовлении.

98. При проектировании складов минеральных удобрений все металлические конструкции, элементы конструкций и отдельные металлические детали защищаются от коррозии лакокрасочными покрытиями.

Предусматривается защита стальных закладных деталей и связей от коррозионного повреждения.

Небетонируемые свальные закладные детали и соединительные элементы, восстановление покрытий на которых невозможно, защищаются комбинированными (металлизационно-лакокрасочными) покрытиями. На метизах (болтах, гайках и другое) предусматривается защита металлических покрытий от коррозии. Металлические соединительные детали, находящиеся в кирпичной кладке, в древесине и других строительных материалах и конструкциях, также защищаются от коррозии.

99. Поверхности металлических конструкций необходимо подготовить под окраску.

100. Грунтовочные слои на резьбовые участки наносятся в заводских условиях, а покрывные - в процессе монтажа.

101. При применении в качестве кровельного материала древесины и фанеры необходимо их пропитать антибактериальными и антикоррозионными препаратами.

102. Количество слоев гидроизоляционного рулонного ковра из мягких кровельных материалов на основе битумов или дегтей предусматривается не менее трех.

103. Применение кровельного железа для устройства кровель и оформления свесов козырька над рампой и парапетов не допускается.

104. При устройстве гидроизоляции пола в складе незатаренных минеральных удобрений применяется оклеечная гидроизоляция и устройство лотков.

105. При мокрой уборке помещений для затаренных удобрений предусматривается гидроизоляция пола из рулонных материалов.

106. В местах сопряжения пола со стенами, колоннами, фундаментами для предохранения от проникания смывных вод к конструкциям и в грунт учитывается наличие плинтуса и борта.

107. При перегрузке удобрений, содержащих в своем составе ионы SO42-(сернокислые соли), применяется бетон не ниже повышенной плотности на сульфатостойких портландцементах.

Глава 10. Охрана окружающей среды

108. Производственные и поверхностные стоки, содержащие агрохимикаты, после выполнения анализов подлежат периодическому вывозу на поля в качестве жидких удобрений (по согласованию с агрохимической службой) или откачиваются на рельеф (по согласованию с соответствующими госорганами).

109. Загрязненные пестицидами машины, механизмы, оборудования, а также места проливов и россыпей пестицидов подлежат обеззараживанию с использованием специальных реагентов нейтрализаторов. Продукты обработки удаляют в резервуар-сборник канализационной системы загрязненных стоков.

110. Для мойки и обеззараживания транспортных средств и технологических машин (опрыскивателей, опылевателей, мобильных агрегатов для приготовления растворов и другого) при складах пестицидов предусматривается отдельно стоящее здание.

111. При надземном расположении резервуаров канализационно-очистных сооружений применяется установка их в поддонах, а при заглубленном расположении резервуаров должна исключаться фильтрация стоков в грунт.

112. Необходимость очистки воздуха, удаляемого в атмосферу системами механической вентиляции, определяется требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Глава 11. Противопожарные требования

113. При проектировании и строительстве складских зданий и помещений, предназначенных для хранения сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений учитываются требования ТР "Общие требования к пожарной безопасности", а также государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

114. При возникновении пожара должны автоматически отключаться все системы вентиляции с одновременным включением систем автоматического пожаротушения или автоматической пожарной сигнализации.

115. Склады гранулированных и кристаллических агрохимикатов, в том числе аммиачной селитры, оборудуются системами и установками пожарной автоматики.

116. На территории и в помещениях складов жидких агрохимикатов не допускается устройство подвалов, тоннелей, подпольных каналов, в которых возможно скопление взрывоопасных газовых смесей.

117. Из помещения насосной станции необходимо предусматривать два выхода, один из которых должен быть эвакуационным.

118. Необходимость охлаждения неизолированных резервуаров жидкого аммиака для защиты от теплового облучения при пожаре, определяется на стадии привязки проекта в случаях размещения склада вблизи объектов с легковоспламеняющимися или горючими жидкостями. При этом необходимо проверить расчетом возможное тепловое облучение резервуаров.

119. Территория, а также складские здания и помещениях, предназначенные для хранения сухих минеральных удобрений и химических средств защиты растений должны обеспечиваться первичными средствами пожаротушения согласно норм, установленных в ТР "Общие требования к пожарной безопасности".

УДК 725.195 МКС 91.040.20, 91.080, 13.300, 55.220, 65.080, 65.100

Ключевые слова: твердое минеральное удобрение, мелиоранты, склады, номенклатура, нормы площади, технологические требования, конструктивные решения, охрана окружающей среды.

Приложение 4 к приказу председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан от 11 декабря 2019 года № 208-НҚ

СН РК 3.02-32-2019 СТРОИТЕЛЬНЫЕ НОРМЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПРЕДПРИЯТИЯ, ЗДАНИЯ И СООРУЖЕНИЯ ПО ХРАНЕНИЮ И ПЕРЕРАБОТКЕ ЗЕРНА

Содержание

Глава 1.	Область применения
Глава 2.	Нормативные ссылки
Глава 3.	Термины и определения
Глава 4.	Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм
Параграф 1.	Цели нормативных требований строительных норм
Параграф 2.	Функциональные требования строительных норм
Глава 5.	Требования к рабочим характеристикам предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна
Параграф 1.	Общие требования
Параграф 2.	Требования к конструктивным решениям
Параграф 3.	Требования по пожарной безопасности
Параграф 4.	Требования по обеспечению охраны здоровья людей в процессе эксплуатации
Параграф 5.	Инженерное оборудование
Параграф 6.	Требования по доступности для маломобильных групп населения
Параграф 7.	Охрана окружающей среды
Параграф 8.	Требования к безопасности при эксплуатации
Глава 6.	Требования по энергосбережению и рациональному использованию природных ресурсов
Параграф 1.	Экономия энергопотребления
Параграф 2.	Рациональное использование природных ресурсов

Глава 1. Область применения

1. Требования настоящих строительных норм распространяются на проектирование новых и техническое перевооружение существующих зданий элеваторов, зерноскладов, мельниц, комбикормовых заводов и других предприятий.

2. Настоящие строительные нормы устанавливают требования к территории и участку, объемно-планировочным решениям, инженерным системам при проектировании предприятий, зданий и сооружений по хранению, обработке и переработке зерна.

Глава 2. Нормативные ссылки

Для применения настоящих строительных норм необходимы следующие ссылки на нормативные правовые акты Республики Казахстан:

1) Закон Республики Казахстан от 16 июля 2001 года "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан" (далее – Закон);

2) приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 28 февраля 2015 года № 164 "Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к объектам по производству пищевой продукции" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10971) (далее – Санитарные правила "Санитарно-эпидемиологические требования к объектам по производству пищевой продукции");

3) приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 20 марта 2015 года № 230 "Об утверждении Правил устройства электроустановок" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10851) (далее – ПУЭ);

4) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 29 ноября 2016 года № 1111 "Об утверждении технического регламента "Требования по оборудованию зданий, помещений и сооружений системами автоматического пожаротушения и автоматической пожарной сигнализации, оповещения и управления эвакуацией людей при пожаре" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 14858) (далее – ТР "Требования по оборудованию зданий, помещений и сооружений системами автоматического пожаротушения и автоматической пожарной сигнализации, оповещения и управления эвакуацией людей при пожаре");

5) приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 июня 2017 года № 439 "Об утверждении технического регламента "Общие требования к пожарной безопасности" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15501) (далее – ТР "Общие требования к пожарной безопасности").

Примечание* – при пользовании целесообразно проверить действие ссылочных документов по информационным каталогам "Перечень нормативных правовых актов и нормативных технических документов в сфере архитектуры, градостроительства и строительства, действующих на территории Республики Казахстан", составляемым ежегодно по состоянию на текущий год и соответствующим ежемесячно издаваемым информационным бюллетеням – журналам и информационным указателям стандартов, опубликованным в текущем году.

Глава 3. Термины и определения

3. В настоящих строительных нормах применяются следующие термины с соответствующими определениями:

1) галерея – надземное, подземное или наземное, полностью или частично закрытое, горизонтальное или наклонное узкое и протяженное сооружение конвейерного транспорта, соединяющее помещения зданий или сооружений объектов, предназначенное для инженерных и технологических коммуникаций, а также для прохода людей;

2) взрывобезопасность – состояние производственного процесса, при котором исключается возможность взрыва или, в случае его возникновения, предотвращается воздействие на людей вызываемых им опасных и вредных факторов и обеспечивается сохранение материальных ценностей;

3) взрыворазрядители – специальные технические устройства, обеспечивающие взрыворазряжение и состоящие из взрыворазрядных устройств с предохранительными мембранами или откидными клапанами, из отводящего трубопровода, а при необходимости, и из огнепреграждающего устройства;

4) зенитный фонарь – фонарь верхнего света, устройство из светопропускающего материала, которое встраивается в конструкции покрытия;

5) самовозгорание – резкое увеличение скорости экзотермических процессов в веществе, приводящее к возникновению очага горения;

6) платформа – сооружение аналогичного с рампой назначения. В отличие от рампы проектируется двусторонней. Одной стороной располагается вдоль железнодорожного пути, а противоположной – вдоль автоподъезда;

7) рампа – сооружение, предназначенное для производства погрузочно-разгрузочных работ. Рампа одной стороной примыкает к стене склада, а другой располагается вдоль железнодорожного пути (железнодорожная рампа) или автоподъезда (автомобильная рампа). Рампа может располагаться внутри склада. Высота рампы над уровнем пола определяется видом транспорта;

8) силос – емкость для хранения сыпучих материалов, таких как цемент, песок, зерно, комбикорм, гранулы и тому подобное;

9) силосный корпус – часть элеватора, постройка, состоящая из системы силосов, снабжҰнная механизмами перемещения зерна;

10) тамбур-шлюз – тамбур, оборудованный специальными устройствами, устраняющими возможность проникновения огня, газов, паров, пыли и других вредных веществ из одного помещения в другое, а также для поддержания заданных параметров воздушной среды в помещениях;

11) пылевоздушная смесь – система, состоящая из воздушной среды и пыли, находящейся в этой среде во взвешенном состоянии;

12) элеватор - сооружение для хранения зерна.

Иные понятия и термины, используемые в настоящих строительных нормах применяются согласно законодательству Республики Казахстан в сферах электроэнергетики и гражданской защиты, а также государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства, утверждаемых в соответствии с подпунктом 23-16) статьи 20 Закона (далее – государственные нормативы в области архитектуры, градостроительства и строительства).

Глава 4. Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм

Параграф 1. Цели нормативных требований строительных норм

4. Целями нормативных требований настоящих строительных норм являются:

1) обеспечение безопасности предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна, устойчивости и прочности несущих конструкций на всех стадиях их жизненного цикла с целью защиты жизни и здоровья людей, имущества и охраны окружающей среды;

2) обеспечение энергетической эффективности и ресурсосбережения;

3) создание необходимых условий для труда с учетом технологических и специфических особенностей.

Параграф 2. Функциональные требования строительных норм

5. В предприятиях, зданиях и сооружениях по хранению и переработке зерна создаются необходимые условия для обеспечения защиты жизни и здоровья людей в процессе эксплуатации здания, с учетом благоустройства территории, архитектурно-планировочных решений, санитарно-эпидемиологических требований.

6. Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна проектируются и строятся с учетом соблюдения требований по обеспечению устойчивости и механической прочности несущих конструкций.

7. Пожарная безопасность предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна обеспечивается с учетом соблюдения комплекса организационно-технических мероприятий и соответствующих систем предотвращения пожара и противопожарной защиты. Состав и функциональные характеристики указанных систем определяются функциональным назначением объекта и устанавливаются в соответствии с требованиями ТР "Общие требования к пожарной безопасности".

8. Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна проектируются с учетом требований по обеспечению безопасности для жизни и здоровья людей от вредных пылевых веществ в воздухе, шума и вибрации здания.

9. Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна проектируются и строятся с учетом предотвращения угроз для человека, связанных с эксплуатацией оборудования и сооружений.

10. При строительстве предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна проводятся мероприятия, направленные на сведение к минимуму негативных последствий на окружающую среду.

11. В предприятиях, зданиях и сооружениях по хранению и переработке зерна обеспечивается доступность для маломобильных групп населения при перемещении по территории и к месту их работы.

12. Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна должны быть приспособлены для использования альтернативных источников энергии, рационального использования природных ресурсов и экономии энергопотребления.

13. Системы воздушного отопления и вентиляции предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна должны обеспечивать необходимый гидротермический режим помещений, а также недопущение опасности взрыва объекта и его последствий.

14. В предприятиях, зданиях и сооружениях по хранению и переработке зерна создаются благоприятные условия для транспортировки и хранения зерна в помещениях.

15. Территория предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна со всеми расположенными на ней производственными зданиями и сооружениями проектируются и обустраиваются с условиями обеспечения безопасности и функциональности размещения объектов в соответствии с их назначением.

16. Мероприятия и работы по благоустройству и озеленению территории предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна проводятся с учетом соблюдения требований по безопасности и обеспечения доступности для людей и транспорта.

Глава 5. Требования к рабочим характеристикам предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна

Параграф 1. Общие требования

17. При проектировании и техническом переоснащении предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна необходимо соблюдать требования Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к объектам по производству пищевой продукции" и настоящих строительных норм.

18. Архитектурные решения зданий принимаются с учетом градостроительных, природно-климатических условий района строительства, а также характера окружающей застройки.

19. Размещение предприятий должно обеспечивать минимальное расстояние перевозок сырья и готовой продукции, в том числе приближенность зернохранилищ к местам производства зерна.

20. К основным предприятиям, зданиям и сооружениям по хранению и переработке зерна относятся производственные корпуса мельнично-крупяных и комбикормовых предприятий, рабочие здания элеваторов, корпуса для хранения зерна, сырья и готовой продукции с транспортерными галереями, включая отдельно стоящие силосы и силосные корпуса.

21. При проектировании и строительстве предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна необходимо:

1) обеспечить надежность конструкций;

2) исключить проникновение вредителей, паразитов и влаги в сооружения;

3) исключить возможность просыпей зерна из хранилища;

4) принимать во внимание местоположение постройки и окружающий климат;

5) обеспечить возможность минимального загрязнения зерна при использовании материала для строительства;

6) исключить возможность попадания сточных вод в помещения.

22. Не разрешается располагать элеваторы вплотную к основным зданиям предприятий, к предприятиям по хранению и переработке легковоспламеняющихся горючих жидкостей, а также ниже по рельефу местности.

23. При проектировании и строительстве предприятий по хранению и переработке зерна допускается применение современных типов элеваторов с металлическими силосами, каркасами, с применением ограждений из сэндвич-панелей изготовленных из негорючих материалов, а также нового оборудования с учетом достижений в сфере хранения и переработки зерна.

24. При проектировании предприятий по хранению и переработке зерна в сейсмоопасных районах, на просадочных грунтах необходимо руководствоваться требованиями соответствующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

25. Для продовольственного и кормового зерна, в зернохранилищах закрома и бункеры примыкают к наружным стенам, для семенного зерна между стенами и закромами оставляется проход или обеспечивается теплоизоляцию.

26. Бункера для отходов и пыли проектируются с проездами под ними.

27. Для проведения обслуживания групповая установка сепараторов, обоечных и моечных машин не разрешается.

28. Проходы между сепараторами не должны затруднять обслуживание и бесперебойную работу аппаратуры.

29. Ширина прохода расширяется с учетом размеров разгрузочных тележек при их наличии на конвейерах.

30. При отсутствии разгрузочных тележек в необходимых местах трассы устанавливаются мостики, проходящие через конвейеры.

31. Типы покрытий полов определяются с учетом требований технологии производства.

32. Заполнение проемов дверей, ворот и окон предусматривается с уплотняющими прокладками в притворах и фальцах.

Параграф 2. Требования к конструктивным решениям

33. Конструктивные решения предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна должны соответствовать требованиям настоящих строительных норм в течение предполагаемого срока их службы.

34. Применение новых конструктивных систем предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна, а также новых материалов и конструкций до массового применения в строительстве должно быть экспериментально обосновано.

35. Легкосбрасываемые конструкции (далее – ЛСК) должны быть равномерно распределены по периметру наружных ограждений. К ЛСК не относится армированное стекло.

36. Межэтажные перекрытия или галереи необходимо проверить на действие нагрузок с учетом коэффициента динамичности от массы устанавливаемого оборудования с находящейся в нем продукцией.

37. При расчете и проектировании несущих конструкций отдельных помещений, цехов учитывается восприятие возможных локальных дополнительных нагрузок.

38. Взрыворазрядные трубопроводы выводятся за пределы помещений. Необходимо обеспечить герметичность и прочность конструкций трубопроводов.

39. Несущие конструкции производственных зданий и сооружений предприятий по механической прочности и конструктивным решениям должны соответствовать требованиям действующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства. При этом необходимо учитывать нагрузки и их сочетания, нагрузки от давления сыпучих материалов, нагрузки от оборудования и складируемых материалов, а также динамическое воздействие на конструкции оборудования.

40. При расчете сборно-монолитных перекрытий учитываются изменения нагрузок и расчетных схем, соответствующие условиям работы конструкций в процессе строительства и эксплуатации.

41. Конструкции зданий и сооружений для хранения и переработки зерна рассчитываются на все виды нагрузок и воздействий, включая увеличение нагрузок, аварийные воздействия и другое в процессе эксплуатации.

42. При нагнетании воздуха или газа в силос, при работе пневматических систем выпуска, активной вентиляции и газации неподвижного сыпучего материала (без образования кипящего слоя) кроме давления сыпучих материалов учитывается избыточное давление воздуха или газа на стены и днище силоса.

43. Значение и распределение избыточного давления воздуха необходимо принимать по данным проекта.

44. При расчете стен силосов учитывается основное сочетание нагрузок и воздействий.

45. Стены силосов, в которых возможно хранение различных сыпучих материалов, необходимо рассчитывать на максимальное давление, возникающее от этих сыпучих материалов.

46. Усилия в стенах железобетонных силосов от давления сыпучих материалов определяются с учетом пространственной работы конструкции стен силосов.

Сборные элементы силосов дополнительно проверяются на нагрузки и воздействия, возникающие при их транспортировании и монтаже.

47. При расчете конструкций стен силосов учитываются возникающие усилия в стыках опирания стен на плиту днища, на балки или фундаментную плиту с учетом совместной их работы.

48. Места изменения формы или толщины стальных оболочек силоса, в частности, зона сопряжения цилиндрической части с конусной или с плоским днищем, а также места резкого изменения нагрузок проверяются на дополнительные местные напряжения (краевой эффект) в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

49. При конструировании стальных сварных конструкций исключается возможность неблагоприятного влияния остаточных деформаций и напряжений, в том числе сварочных, а также концентрации напряжений, предусматривая соответствующие конструктивные решения (с наиболее равномерным распределением напряжений в элементах и деталях, без входящих углов, резких перепадов сечения и других концентраторов напряжений) и технологические мероприятия (порядок сборки и сварки, предварительный выгиб, механическую обработку соответствующих зон путем строгания, фрезерования, зачистки абразивным кругом и другое).

50. Расчет конических воронок силосов производится на горизонтальное кольцевое растяжение и осевое растяжение, действующее вдоль образующей.

51. Балки днища необходимо рассчитывать на нагрузки, передающиеся через стены и днища (или воронки) силоса.

52. Колонны подсилосного этажа необходимо рассчитывать по схеме стоек, заделанных в фундамент, с учетом фактического закрепления в днище силоса.

53. Колонны подсилосного этажа необходимо рассчитывать на максимальные усилия, передающиеся на них при разных схемах загружения силосов (при полной или частичной загрузке силосных корпусов).

54. Проектирование оснований и фундаментов предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна осуществляется в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства, а также с учетом требований данной главы настоящих строительных норм.

55. При расчете монолитных плит силосных корпусов класс бетона назначается исходя из проектной несущей способности плит с учетом характера и вида прикладываемых нагрузок (статический, динамический) и условий эксплуатаций.

56. При соответствующем обосновании допускается увеличение предельного значения средних осадок и кренов, указанные в государственных нормативах в области архитектуры, градостроительства и строительства.

57. Несущие каменные стены и фундаменты зерноскладов, на которые передается давление зерновых продуктов, необходимо рассчитывать как подпорные стены.

58. Участки стен зерноскладов, примыкающие к воротам, необходимо рассчитывать на давление зерновых продуктов, передаваемое через щиты, временно заложенные в проемы ворот.

59. Плиты перекрытий складов тарных грузов необходимо проверять на усилия, возникающие от колес аккумуляторных погрузчиков.

Параграф 3. Требования по пожарной безопасности

60. При обеспечении пожаробезопасности и взрывобезопасности объектов необходимо учитывать требования ТР "Общие требования к пожарной безопасности".

61. Автоматическое пожаротушение и сигнализация в предприятиях, зданиях и сооружениях по хранению и переработке зерна предусматривается в соответствии с требованиями ТР "Требования по оборудованию зданий, помещений и сооружений системами автоматического пожаротушения и автоматической пожарной сигнализации, оповещения и управления эвакуацией людей при пожаре".

62. Отапливаемые производственные помещения, расположенные в неотапливаемом здании, необходимо оборудовать противопожарным водопроводом. Расчетный расход воды на наружное пожаротушение предприятий необходимо определять в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства, в зависимости от категории производств по пожарной опасности, объема зданий или сооружений и их огнестойкости.

63. На предприятиях допускается устройство самостоятельного противопожарного водопровода, когда объединение его с хозяйственно-питьевым и производственным водопроводами не разрешается в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

64. При пожаротушении неотапливаемых зданий, предприятий по хранению и переработки зерна, сухотруб необходимо соединить с наружной противопожарно-хозяйственной водопроводной сетью, если пожаротушение осуществляется от насосной станции.

65. На территории промышленной площадки необходимо предусмотреть систему хозяйственно-противопожарного водопровода с кольцевой сетью, при необходимости - резервуар с запасом воды и насосной станцией.

66. На территории промышленной площадки необходимо устанавливать пожарные гидранты для забора воды из водопроводной сети.

67. Не допускается прокладка внутреннего противопожарного водопровода в элеваторах, зерносушилках, складах зерна и комбикормов.

68. В целях пожаробезопасности не допускается совмещение различных продуктов в одном и том же силосе или бункере.

69. В случае превышения заложенной нормы температуры хранения растительного сырья, продуктов его переработки и комбикормового сырья, указанной для соответствующего вида сырья (продукта), необходимо:

1) применять активное вентилирование;

2) производить транспортировку сырья (продукта) из одного силоса (бункера) в другой, с площадки на площадку.

Для этой цели необходимо предусмотреть свободную емкость (площадку).

70. Не допускается хранение влажного и сырого зерна в силосных установках (в том числе из металлоконструкций).

71. Не допускается перемещение отходов производства на открытых ленточных конвейерах.

72. Запрещается в пожароопасных помещениях категории В применять выброс отходов производства в тару.

73. Вентиляционная система должна автоматически отключаться при возгорании.

74. Запрещается проход самотечных труб, аспирационных воздуховодов, а также размещение норий в шахтах для прокладки электрокабелей.

75. Не допускается прохождение воздуховодов аспирации, воздушного отопления, материалопроводов, самотечных труб, норий и конвейеров через бытовые, подсобные и административно-хозяйственные помещения, помещения пультов управления, электрораспределительных устройств и вентиляционных камер, через лестничные клетки и тамбур-шлюзы.

76. В целях предотвращения проникновения пыли в помещения, люки для силосов и бункеров, а также лючки на самотечных трубах, аспирационных воздуховодах и коробках должны иметь плотные соединения.

77. На воздуховодах в местах пересечения противопожарных стен или перекрытий необходимо размещать огнезадерживающие клапаны.

78. Для остекления окон и фонарей необходимо использовать легкосбрасываемые конструкции.

79. Наружные ограждающие конструкции помещений с производствами категории А и Б по взрывопожарной и пожарной опасности, а также производственные помещения зданий элеваторов, зерноочистительных отделений мельниц, надсилосных и подсилосных этажей силосных корпусов проектируются из ЛСК, при этом площадь легкосбрасываемых конструкций определяется с учетом прочности основных несущих конструкций здания.

80. Во взрывопожароопасных производственных помещениях с трехсменным режимом работы воздушное отопление совмещают с системой приточной вентиляции, а в остальных производственных и вспомогательных помещениях предусматривается водяное отопление.

81. Помещения категории А и Б по взрывопожарной и пожарной опасности не допускается располагать в подвальных и цокольных этажах зданий.

82. Необходимо технологически обосновать в проектах подземные галереи или тоннели, соединяющие помещения категории Б как между собой, так и с помещениями других категорий, при этом предусматриваются устройства огнепреграждающих клапанов и тамбур–шлюзов.

83 Не допускается размещать над и (или) под помещениями категорий А и Б по взрывопожарной и пожарной опасности помещения распределительных подстанций, трансформаторных подстанций, распределительных устройств.

84. Аккумуляторные батареи необходимо размещать в огнестойких помещениях.

85. Не допускается установка зарядных станций в подвальных помещениях.

86. Необходимо предусмотреть вывод сигнала о неполадках работы газового оборудования и загазованности в помещения с постоянным обслуживающим персоналом.

87. Не допускается разрушение и попадание горючих веществ в производственное помещение от оборудования, в котором возможно возникновение источника зажигания пылевоздушной смеси.

88. В целях обеспечения взрывобезопасности предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна, принимаются меры по исключению возможности взрыва пылевоздушных смесей растительного происхождения и предусматривается предупреждение возникновения очагов самовозгорания (самосогревания) зерна, а также продуктов его переработки и комбикормового сырья.

89. При истечении продуктов взрыва из взрыворазрядных трубопроводов их направляют так, чтобы они не наносили увечий персоналу.

90. Нории и закрытые конвейеры необходимо защищать установкой взрыворазрядителей по всей длине.

91. Проемы для пропуска конвейеров обеспечиваются защитой автоматическими противопожарными клапанами или щитами.

92. Трубопроводы с пожароопасными и взрывоопасными веществами (смесями) не разрешается прокладывать через распределительные устройства, трансформаторные и преобразовательные подстанции.

93. Не разрешается устраивать во взрывопожароопасных зданиях и сооружениях бункеров для хранения аспирационных относов, пыли и пылевидных продуктов.

94. Необходимо исключить раскачивание светильников под действием ветра снаружи зданий.

95. Взрыворазряжение необходимо предусматривать в верхних частях силосов.

96. Необходимо предусмотреть систему локализации взрывов на объектах для исключения возможности возникновения вторичных взрывов в бункерах и силосах, обнаружения взрыва (при возникновении его в оперативной емкости, технологическом аспирационном или транспортном оборудовании) в начальной стадии развития, исключения возникновения, развития и распространения по самотечным трубопроводам и воздухопроводам высокотемпературных продуктов взрывного горения, закрытым конвейерам и другим коммуникациям.

97. Места распределения огнепреграждающих устройств и управляющих датчиков для обнаружения начальной стадии взрыва при достижении определенного порогового уровня давления определяются и обосновываются с учетом технических характеристик взрывопожароопасности органической пыли (пылевоздушных смесей).

98. Необходимо предусматривать ручное управление системой локализации взрыва и временное отключение автоматического управления для возможности проведения технического обслуживания и проверки работоспособности.

99. В предприятиях, зданиях и сооружениях по хранению и переработке зерна обеспечивается система безопасной эвакуации персонала из помещения через эвакуационные пути.

100. Не разрешается размещать эвакуационные выходы через помещения категорий А и Б по взрывопожарной и пожарной опасности.

101. При размещении лестничных клеток многоэтажных производственных зданий с помещениями категории Б по взрывопожарной и пожарной опасности, необходимо изолировать их друг от друга, с учетом требований государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

102. В производственных зданиях предусматривается лестница из материалов, обеспечивающих требуемый предел огнестойкости конструкций путей эвакуации, и пассажирский лифт. Лестничная клетка должна быть незадымляемой.

103. Размеры лестниц принимаются по нормам проектирования производственных зданий.

104. При отсутствии лестничных клеток в рабочем здании элеваторов и в силосных корпусах необходимо предусматривать наружные эвакуационные открытые стальные лестницы, которые в силосных корпусах должны доходить до крыши надсилосного этажа.

Элеваторы с общей производственной мощностью по хранению и переработке зерна пятьдесят тысяч и более тонн зерна обеспечиваются негосударственной противопожарной службой с выездной пожарной техникой в соответствии с Перечнем организаций и объектов, на которых в обязательном порядке создается негосударственная противопожарная служба.

Параграф 4. Требования по обеспечению охраны здоровья людей в процессе эксплуатации

105. На территории предприятия по хранению и переработке зерна предусматриваются следующие зоны:

1) непроизводственного характера (здания административного, обслуживающего назначения и тому подобное);

2) производственная;

3) складская и подсобная.

106. Генеральные планы предприятий, строящихся в городах и поселках, необходимо разрабатывать в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

107. Для предприятий по хранению и переработке зерна с большим грузооборотом сырья и продукции кроме автомобильных дорог проектируются железнодорожные подъездные пути. Железнодорожные пути в пределах погрузочно-разгрузочных фронтов включаются в площадь застройки, рассматривая их как погрузочно-разгрузочные площадки.

В площадь застройки также входят погрузочно-разгрузочные площадки у автодорожных приемно-отпускных сооружений (пандусы у приемных сооружений для разгрузки зерна с примыкающими к ним площадками, рампы у складов готовой продукции и тому подобное).

108. При пересечении автомобильных дорог и пешеходных дорожек с железнодорожными путями предусматриваются настилы.

109. На территории объекта проектируются основные и вспомогательные дороги для обеспечения свободного подъезда к объектам.

110. Необходимо обеспечить проезды для пожарных автомобилей к зданиям и сооружениям предприятия.

111. Площадь асфальтированных покрытий на территории предприятия должна быть минимальной и определяться установленными требованиями. Остальная часть территории должна быть благоустроена и озеленена.

112. Разрыв между силосным корпусом и рабочим зданием предусматривается минимальным.

113. Сетка колонн и высота этажей проектируемых зданий (мельниц, крупозаводов, комбикормовых заводов, рабочих зданий элеваторов) определяются технологией производства.

114. Полы, перекрытия, стены и перегородки производственных зданий проектируются беспустотными.

Наклоны стенок, днищ и воронок бункеров и силосов принимаются по нормам технологического проектирования.

115. Отметки перекрытий, принимаемые для размещения оборудования, необходимо назначать на уровне чистого пола.

116. Не допускается размещать бытовые помещения и помещения с массовым пребыванием людей (комнаты для собраний, для приема пищи) в производственных помещениях.

117. Вальцерезная мастерская размещается изолированно.

118. При наличии выходов из производственных или вспомогательных помещений на железнодорожные пути в месте выхода из здания устанавливаются перила, ограждающие железнодорожные пути.

119. Оптимальное соотношение силосов разных размеров принимается исходя из условии полного использования их вместимости, при этом применение силосов больших диаметров должно быть максимальным.

120. Проекты силосов и силосных корпусов содержат указания по режиму первичной и эксплуатационной загрузок и разгрузок силосов, по наблюдению за осадками этих сооружений, а также предусматривают установку осадочных марок и реперов.

121. В проектных документах предусматривается защита стыков сборных элементов стен силосов от атмосферных осадков.

122. Отделка поверхности внутренних стен силосов должна способствовать лучшему истечению сыпучего материала.

123. Наружная стена силосов окрашивается в светлые тона. Материалы для окраски подбираются с применением гидрофобных добавок с учетом агрессивного воздействия наружной среды для железобетонных силосов.

124. В стальных колоннах и перекрытиях надстроек, кроме двух верхних этажей, а также в несущих конструкциях подсилосных этажей (колоннах и балках под стены силосов) предусматривается огнезащита.

125. При проектировании силосов предусматриваются устройства по снижению горизонтального давления зерновых продуктов при их выпуске, а также квадратные силосы объединяются в группы для упрощения загрузки и выгрузки. При объединении силосов использование их внутреннего объема должно быть максимальным.

126. При проектировании подвесок для электротермометров, размещаемых внутри объединенных перепускными отверстиями силосов, а также при нескольких подвесках в силосе необходимо предусматривать закрепление нижнего конца подвески от горизонтального смещения.

Все плиты надсилосных перекрытий плотно примыкают к стенам силосов.

127. Сплошные перекрытия закрывают силосы и бункеры для зерна, продуктов его переработки и комбикормового сырья, независимо от места их расположения.

128. Конструкцию крыши определяют в зависимости от размера силоса (диаметра цилиндрической части) и от региона строительства.

129. Конструкция крыши силосов обеспечивает защиту от атмосферных осадков и выдерживает следующие виды нагрузок:

1) снеговую и ветровую;

2) нагрузку со стороны транспортного моста;

3) вес термоподвесок;

4) вес конструктивных элементов (лестницы, люки, воздушные дефлекторы и тому подобное).

130. Не допускается устраивать перепускные окна между бункерами и силосами, предназначенными для хранения муки.

131. Высота этажа подсепараторных бункеров и бункеров для отходов принимается равной высоте этажа надсепараторных бункеров.

132. При установке конусной части бункера на весовом этаже высоту этажа надвесовых бункеров необходимо уменьшать на высоту конусной части.

133. Для расчета величины разрыва между рабочим зданием и силосным корпусом принимается во внимание их заглубления и необходимая высота подъема подсилосного конвейера в рабочем здании элеватора.

134. Расчет высоты надсилосного этажа необходимо выполнять исходя из расположенных надсилосных конвейеров с разгрузочными тележками.

135. Проектирование помещений рабочего здания элеватора осуществляется с учетом особенностей технологических решений современного оборудования.

136. Зерносклады подразделяются на следующие типы:

1) закромные – для хранения зерна в отдельных отсеках (закромах);

2) напольные – для хранения зерна насыпью на горизонтальном или наклонном полу, а семенное зерно - в таре на горизонтальном полу;

3) силосные хранилища зерна.

137. При проектировании зданий зерноскладов применяются сборные и монолитные железобетонные, металлические и деревянные конструкции, а также местные строительные материалы.

138. Площадь зданий зерноскладов между противопожарными стенами необходимо принимать в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

139. Стены, покрытия и полы зданий зерноскладов должны быть беспустотными. Внутренние поверхности стен зерноскладов должны быть гладкими (без выступов, впадин, горизонтальных ребер, поясков и щелей), доступны для очистки и дезинсекции. Материалы строительных конструкций зданий, а также вещества и составы, применяемые для отделки и защиты конструкций от гниения и возгорания, должны быть безвредными для хранимого зерна или семян.

140. Зарядная станция отделяется от остальных складских помещений противопожарными стенами и перекрытиями и должна иметь обособленный выход.

141. Внутри многоэтажных зданий складов тарных грузов предусматривается (при наличии технологических требований) грузовой лифт с устройством тамбур-шлюзов перед выездами.

142. Не разрешается использовать зерновые механизированные склады с отсутствием вертикальных колонн или пирамидальных решеток.

143. При напольном хранении комбикормов, отрубей, лузги, мучки, шрота и жмыха в механизированных складах с плоскими полами и нижней (проходной или непроходной) галереей исключается самотечный выпуск продукции на нижний конвейер.

144. Уровень пола первого этажа складов тарных грузов принимается на уровне отгрузочных платформ (рамп), которые необходимо проектировать в соответствии с государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

145. Зерносклады с наклонными полами проектируются таким образом, чтобы исключить возможность выхода рабочих на насыпь зерна при его выгрузке из склада.

146. Уровень полов зерноскладов и других складов напольного хранения сырья и готовой продукции проектируется и строится выше уровня опасного капиллярного поднятия грунтовых вод на участке строительства.

147. Немеханизированные склады проектируются с горизонтальными полами.

148. Механизированные склады необходимо строить с горизонтальными либо наклонными полами и с верхними и нижними транспортерами.

149. Механизированные склады с наклонными полами необходимо строить в районах с низким уровнем грунтовых вод.

150. Размеры транспортерных галерей и тоннелей и выходы из них принимаются в соответствии с требованиями действующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства и технологии производства.

151. Тоннели не должны иметь непосредственную связь с другими зданиями и сооружениями.

152. Входы и выходы организовываются для галерей и площадок.

153. Проходы вдоль трассы конвейеров организовываются в производственных зданиях, галереях, тоннелях и на эстакадах для безопасного монтажа, обслуживания и ремонта.

154. Необходимо применять допустимый уклон ленточных конвейеров.

155. Грани пирамидальных воронок рассчитываются на местный изгиб (по плоскости грани) от давления.

156. Необходимо предотвратить просачивание грунтовых вод в подвальные этажи зданий и подземные галереи (тоннели).

157. Не допускается размещать санитарные узлы (кроме первого этажа) в производственных корпусах мельниц, комбикормовых заводов и складов муки.

158. Для доступности приямка устанавливается стационарная лестница.

Параграф 5. Инженерное оборудование

159. Проектирование водоснабжения и внутреннего водопровода предприятий осуществляется в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства и нормативно-техническими документами по водоснабжению, с учетом требований настоящего раздела.

160. Качество воды для технологических нужд зерноперерабатывающих предприятий должно соответствовать требованиям к безопасности питьевой воды для населения.

161. Расход воды на производственные нужды предприятий мукомольно-крупяной и комбикормовой промышленности принимается в соответствии с нормами технологического проектирования.

162. На предприятиях по хранению и переработке зерна необходимо предусматривать бытовую и производственную канализацию в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

163. Объединение сетей внутренней бытовой и производственной канализации в зданиях зерноперерабатывающих предприятий не разрешается.

164. Не допускается прокладка горизонтальных трубопроводов бытовой канализации в помещениях для производства и хранения муки, крупы и комбикормов.

165. Дождевая канализация на предприятиях предусматривается в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

166. При проектировании необходимо рассматривать целесообразность кооперирования систем канализации объектов независимо от их ведомственной принадлежности, а также учитывать техническую, экономическую и санитарную оценки существующих сооружений, предусматривать возможность их использования и интенсификацию их работы.

167. Проекты канализации объектов необходимо разрабатывать одновременно с проектами водоснабжения с обязательным анализом баланса водопотребления и отведения сточных вод. При этом необходимо рассматривать возможность использования очищенных сточных и дождевых вод для производственного водоснабжения и орошения.

168. В системе дождевой канализации обеспечивается очистка наиболее загрязненной части поверхностного стока, образующегося в период выпадения дождей, таяния снега и мойки дорожных покрытий.

169. Очистные сооружения производственной и дождевой канализации размещаются на территории промышленных предприятий.

170. При присоединении канализационных сетей промышленных предприятий к уличной или внутриквартальной сети населенного пункта предусматриваются выпуски с контрольными колодцами, размещаемыми за пределами предприятий.

171. Проектирование систем отопления, вентиляции и кондиционирования воздуха предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна, а также выбросов вентиляционного воздуха в атмосферу осуществляется в соответствии с действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства и с учетом требований настоящего раздела.

172. Для производственных помещений категории Б, числом менее трех этажей, принимается общая система вентиляции и воздушного отопления.

173. Необходимо обеспечить свободный доступ к приборам отопления. Запрещается размещение отопительных приборов в нишах.

174. Расчетные параметры воздуха в помещениях предприятий принимаются с учетом норм технологического проектирования и других нормативных документов.

175. Все металлические воздуховоды и оборудование вентиляционных систем согласно требованиям нормативно-технических документов по устройству электроустановок заземляются.

176. При обустройстве проходных галерей, складов с плоскими полами, оснащается вытяжная принудительная или естественная вентиляцией.

177. Пылеобразующее оборудование предприятий по хранению и переработке зерна оснащается системами аспирации.

178. Необходимо устраивать местную вентиляцию в местах выделения вредных веществ.

179. Очистка наружного приточного воздуха от пыли предусматривается (в соответствии с требованиями технологии) в помещениях зерноочистительных, размольных, выбойных (упаковочных), шелушильных цехов (отделении) и комбикормовых цехов.

180. Приточный воздух, подаваемый в помещения электрощитов и диспетчерской, очищается в воздушных фильтрах. Вентиляционные камеры должны быть герметичными и иметь доступ для обслуживания фильтров.

181. Необходимо предусматривать использование тепла конденсата от технологических потребителей пара для приготовления воды на технологические и бытовые нужды.

182. Горизонтальные участки воздуховодов должны иметь минимальную протяженность.

183. Не разрешается прокладывать транзитные воздуховоды сквозь помещения складов сырья и готовой продукции, а также через помещения разных категорий.

184. Не разрешается устанавливать в рабочих зданиях элеваторы, вентиляторы и пылеуловители отдельно стоящих зерносушилок.

185. Не допускается примыкание воздуховодов аспирационных установок к трубопроводам системы отопления.

186. Необходимо обеспечить блокировку аспирационных установок с технологическим и транспортным оборудованием.

187. При размещении аспирации емкостей для сбора и хранения пыли и оперативных емкостей исключается объединение с аспирацией технологического и транспортного оборудования.

188. Электрические установки предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна проектируются с учетом обеспечения требований по охране окружающей среды и классификации помещений и электроустановок по взрывоопасности, пожароопасности и опасности поражения людей электрическим током в соответствии с требованиями ПУЭ.

189. Категория электроснабжения объектов, имеющих насосные станции, должна быть не ниже категории их надежности, при этом предпочтительным считается наличие двух независимых взаимно резервирующих источника питания мощностью, удовлетворяющей потребности только насосной станции.

190. При проектировании искусственного освещения зданий и сооружений необходимо руководствоваться действующими государственными нормативами в области архитектуры, градостроительства и строительства.

191. В местах проведения работы, таких как лестничные марши, подсилосные и надсилосные этажи и другие места, в вечернее и ночное время устанавливается аварийное освещение.

192. Осветительные элементы сетей конструктивно обустраиваются от проникновения пыли.

193. Тамбур-шлюзы оснащаются аварийным освещением.

194. Для электропомещений оборудывается независимая от помещений со взрывоопасными зонами механическая приточно-вытяжная вентиляция для удаления теплоизбытков.

195. Заземление ограждений электромагнитных сепараторов необходимо обустроить для защиты от статического электричества.

196. Требования для распределительных устройств (далее – РУ), трансформаторных, комплектных трансформаторных и преобразовательных подстанций (далее – соответственно ТП, КТП и ПП) принимаются с электрооборудованием общего назначения (без средств взрывозащиты) в соответствии с требованиями технических регламентов и нормативно-технических документов по устройству электроустановок.

197. Запрещается соединять провода в трубах или кронштейнах с установленной на них арматурой.

198. Несгораемые кабельные каналы и полы устраиваются в помещениях РУ, ТП и КТП.

199. Для окна, расположенного над дверью или выходным вентиляционным отверстием помещений ТП и КТП с масляными трансформаторами, устанавливается несгораемый козырек.

200. Помещения с кислотными и щелочными аккумуляторными батареями отделяются.

Параграф 6. Требования по доступности для маломобильных групп населения

201. Обеспечение доступности зданий и помещений, где организуются рабочие места для лиц с ограниченными физическими возможностями передвижения, а также обслуживание работающих лиц с ограниченными физическими возможностями передвижения осуществляется в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства

202. Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна проектируются и оборудываются с обеспечением доступности для беспрепятственного и безопасного использования лицами, относящимися к маломобильным группам населения.

203. Для обеспечения безопасности путей движения маломобильных посетителей все продольные уклоны на путях движения устанавливаются с допустимым уклоном.

204. Бордюрные пандусы на пешеходных переходах полностью располагаются в пределах зоны, предназначенной для пешеходов, исключая заступы на проезжую часть.

205. Участки примыкания пешеходных путей в местах пересечения с проезжей частью выполняются с фактурной поверхностью покрытия, отличной от других пешеходных участков.

Параграф 7. Охрана окружающей среды

206. В целях обеспечения охраны окружающей среды при проектировании предприятий принимаются следующие меры по:

1) защите атмосферы;

2) защите геологической и водной среды;

3) уменьшению и утилизации отходов.

207. Необходимо внедрять новые технологии, новейшее оборудование и прогрессивные решения для уменьшения загрязнения атмосферы и снижения энергозатрат.

208. Для локализации мест загрязнения атмосферы устанавливаются укрытия, навесы, перегородки.

209. В производственном процессе для очистки воздуха от пыли применяется высокоэффективное пылеочистительное оборудование.

210. При проектировании предприятий, зданий и сооружений по хранению и переработке зерна предусматривается очистка дождевой воды и обеспечение отведения поверхностных талых вод через сеть дождевой канализации.

211. Благоустройство и озеленение территории обязательно при планировании.

212. Необходимо учесть мероприятия по уменьшению производственных отходов.

Глава 6. Требования по энергосбережению и рациональному использованию природных ресурсов

Параграф 1. Экономия энергопотребления

213. Предприятия, здания и сооружения по хранению и переработке зерна проектируются и строятся с учетом требований по эффективному использованию энергии для его систем.

214. В процессе проектирования необходимо предусмотреть решения и комплекс мер по повышению энергоэффективности объекта в соответствии с действующими документами.

215. Для оптимизации расходов энергоресурсов применяется автоматическое регулирование параметров технологических процессов.

216. При проектировании здания необходимо задать правильную ориентированность по сторонам света, что будет способствовать естественному сохранению тепла в зимний период и охлаждению в летний, а также обеспечит инсоляцию помещений.

217. Для сохранения тепла помещений допускается применение энергосберегающих материалов для ограждающих конструкций.

218. Системы отопления и вентиляции оборудываются автоматическим регулированием параметров, дежурной системой отопления в нерабочее время, термостатическими клапанами приборов.

219. В зданиях и сооружениях требуется предусмотреть возможность установки высокоэффективных альтернативных систем с технической, технологической, экологической и экономической стороны.

Параграф 2. Рациональное использование природных ресурсов

220. Для оптимизации расходов ресурсов применяется автоматическая регуляция процесса сжигания природного газа в сушилках и котлах.

221. Для рационального потребления природных ресурсов применяются установки естественного способа сушки зерна.

222. Для ресурсосбережения предприятий применяются альтернативные источники энергии.

223. На территории предприятия предусматривается сбор и переработка ливневых, дождевых стоков для технологических нужд.

224. Для защиты от ветра и шумоизоляции на территории предприятия осуществляется посадка зеленых насаждений.

УДК 727.14 МСК 91.040.20

Ключевые слова: территория, объемно-планировочные и конструктивные решения, производственные здания, силосы, силосные корпусы, воронки, днища силосов, хранение зерна, переработка, элеваторы.

Приложение 5 к приказу председателя Комитета по делам строительства и жилищно-коммунального хозяйства Министерства индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан от 11 декабря 2019 года № 208-НҚ

СН РК 3.04-02-2019 СТРОИТЕЛЬНЫЕ НОРМЫ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПРОЕКТИРОВАНИЕ БЕТОННЫХ И ЖЕЛЕЗОБЕТОННЫХ КОНСТРУКЦИЙ ГИДРОТЕХНИЧЕСКИХ СООРУЖЕНИЙ

Содержание

Глава 1.	Область применения
Глава 2.	Нормативные ссылки
Глава 3.	Термины и определения
Глава 4.	Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм
Параграф 1.	Цели нормативных требований строительных норм
Параграф 2.	Функциональные требования строительных норм
Глава 5.	Требования к рабочим характеристикам при проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений
Параграф 1.	Общие требования
Параграф 2.	Требования по обеспечению надежности
Параграф 3.	Требования к эксплуатационным характеристикам
Параграф 4.	Материалы для бетонных и железобетонных конструкций
Параграф 5.	Конструктивные требования
Параграф 6.	Основные расчетные положения
Параграф 7.	Расчет элементов бетонных и железобетонных конструкций на прочность и выносливость
Параграф 8.	Расчет элементов железобетонных конструкций по образованию и раскрытию трещин и по деформациям
Параграф 9.	Расчет элементов бетонных и железобетонных конструкций на температурные, влажностные, сейсмические воздействия
Параграф 10.	Охрана окружающей среды
Глава 6.	Энергосбережение и рациональное использование природных ресурсов

Глава 1. Область применения

1. Настоящие строительные нормы устанавливают требования к проектированию бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений.

2. Настоящие строительные нормы распространяются на проектирование бетонных и железобетонных конструкций для вновь строящихся, реконструируемых и ремонтируемых речных и морских гидротехнических сооружений всех классов, входящих в состав энергетических и водно-транспортных гидроузлов, находящихся постоянно или периодически под воздействием водной среды, а также сооружений для борьбы с наводнениями и защиты территории от затопления и подтопления.

Глава 2. Нормативные ссылки

Для применения настоящих строительных норм необходимы следующие ссылки на нормативные правовые акты Республики Казахстан:

1) Кодекс Республики Казахстан от 9 января 2007 года "Экологический кодекс Республики Казахстан" (далее – Экологический кодекс);

2) Закон Республики Казахстан от 16 июля 2001 года "Об архитектурной, градостроительной и строительной деятельности в Республике Казахстан" (далее – Закон);

3) Закон Республики Казахстан от 13 января 2012 года "Об энергосбережении и повышении энергоэффективности" (далее – Закон об энергосбережении и повышении энергоэффективности).

Примечание – при пользовании целесообразно проверить действие ссылочных документов по информационным каталогам "Перечень нормативных правовых актов и нормативных технических документов в сфере архитектуры, градостроительства и строительства, действующих на территории Республики Казахстан", составляемым ежегодно по состоянию на текущий год и соответствующим ежемесячно издаваемым информационным бюллетеням – журналам и информационным указателям стандартов, опубликованным в текущем году.

Глава 3. Термины и определения

3. В настоящих строительных нормах применяются следующие термины с соответствующими определениями:

1) проницаемость бетона – свойство бетона пропускать через себя газы или жидкости при наличии градиента давления (регламентируется маркой по водонепроницаемости W), либо обеспечивать диффузионную проницаемость растворенных в воде веществ в отсутствие градиента давления (регламентируется нормируемыми величинами плотности тока и электрического потенциала);

2) гидротехнические сооружения – инженерные сооружения, используемые для управления водными ресурсами, подачи воды водопользователям, водоснабжения и водоотведения, предупреждения вредного воздействия вод.

Глава 4. Цели нормативных требований и функциональные требования строительных норм

Параграф 1. Цели нормативных требований строительных норм

4. Целями нормативных требований настоящих строительных норм являются обеспечение безопасности гидротехнических сооружений из бетонных и железобетонных строительных конструкций в целях защиты жизни, здоровья людей, имущества и охраны окружающей среды, исключение разрушений любого характера, а также достижения ресурсосбережения.

Параграф 2. Функциональные требования строительных норм

5. Бетонные и железобетонные конструкции должны обеспечивать безопасность, долговечность, эксплуатационную пригодность, способность противостоять всем видам механических и технологических воздействий, предусмотренных проектом, без повреждений и разрушений гидротехнических сооружений.

6. Безопасность, эксплуатационная пригодность, долговечность бетонных и железобетонных конструкций обеспечивается выполнением требований к свойствам различных видов бетона и арматуры, влияния на них характера нагрузки и окружающей среды.

7. Бетонные и железобетонные конструкции гидротехнических сооружений имеют начальные характеристики, обеспечивающие при различных расчетных воздействиях долговечность и способность противостоять образованию и чрезмерному раскрытию трещин, иных повреждений, вызывающих нарушение технологических требований по нормальной работе оборудования, механизмов, конструктивных требований по совместной работе элементов и других установленных проектных требований.

8. В железобетонных конструкциях, к которым предъявляют повышенные требования по долговечности, а также к конструкциям, эксплуатируемым в агрессивной среде при полностью растянутом сечении, необходимо обеспечить непроницаемость жидкости или газов, находящихся под давлением, радиации и тому подобное.

9. Конструкции гидротехнических сооружений должны быть долговечными, обеспечивать безопасность и эксплуатационную пригодность при длительном воздействии нагрузки, неблагоприятных климатических, технологических, температурных и влажностных воздействий, попеременного замораживания и оттаивания, агрессивных воздействий и так далее.

10. Деформации железобетонных конструкций и их элементов, определяемые с учетом длительного действия нагрузок, не должны превышать величин, устанавливаемых проектом, исходя из требований нормальной эксплуатации оборудования и механизмов гидротехнических сооружений.

11. При проектировании бетонных железобетонных конструкций обеспечивается охрана окружающей среды, энергосбережение и рациональное использование природных ресурсов при выполнении требований к бетону и его составляющим, арматуре.

12. Бетонные и железобетонные конструкции мостов, транспортных туннелей и труб, расположенных под насыпями автомобильных и железных дорог, проектируются в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства, утверждаемых согласно подпункту 23-16) статьи 20 Закона (далее – государственные нормативы в области архитектуры, градостроительства и строительства).

Глава 5. Требования к рабочим характеристикам при проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений

Параграф 1. Общие требования

13. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений обеспечивается прочность и устойчивость положения и формы конструкции, долговечность сооружения, а также жесткость конструкции в соответствии с условиями эксплуатации.

14. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений необходимо соблюдать требования государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства по прoeктирoвaнию отдельных видов гидротехнических сооружений.

15. Выбор типа бетонных и железобетонных конструкций (монолитных, сборно-монолитных, сборных, в том числе предварительно напряженных и заанкеренных в основание) производится, исходя из условий технико-экономической целесообразности их применения в конкретных условиях строительства с учетом максимального снижения материало-, энерго-, трудоемкости и стоимости строительства.

16. Типы конструкций, основные размеры их элементов, а также степень насыщения железобетонных конструкций арматурой необходимо принимать на основании сравнения технико-экономических показателей вариантов.

17. Элементы сборных конструкций должны отвечать условиям механизированного изготовления на специализированных предприятиях.

18. Конструкции узлов и соединений элементов в сборных конструкциях должны обеспечивать надежную передачу усилий, прочность самих элементов в зоне стыка, а также связь дополнительно уложенного бетона в стыке с бетоном конструкции.

19. Водонепроницаемость и морозостойкость конструкций, уменьшение противодавления воды в их расчетных сечениях обеспечиваются применением соответствующих мероприятий.

20. При оценке прочности и трещиностойкости элементов по напряжениям (балки-стенки, консольные стенки, толстые арки, трубы и объемные элементы) последние определяются методами теории упругости или экспериментально.

21. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений, размещаемых в сейсмических районах, необходимо выполнять дополнительные требования по обеспечению их безопасности.

Параграф 2. Требования по обеспечению надежности

22. В качестве основных нормируемых и контролируемых характеристик бетонных и железобетонных конструкций служат водонепроницаемость, прочность и морозостойкость.

23. Для удовлетворения требованиям долговечности конструкция должна иметь такие начальные характеристики, чтобы в течение установленного длительного времени она удовлетворяла бы требованиям по безопасности и эксплуатационной пригодности с учетом влияния на геометрические характеристики конструкций и механические характеристики материалов нагрузок, неблагоприятных климатических, температурных и влажностных, агрессивных воздействий, попеременного замораживания и оттаивания.

24. При проектировании конструктивных решений бетонных и железобетонных конструкций обеспечивается с достаточной надежностью предотвращение возникновения всех видов предельных состояний. Качество материалов, назначение размеров и конструирование должны соответствовать установленным требованиям настоящих строительных норм и действующих нормативных документов. При проектировании конструкций соблюдаются требования по экологии, энергосбережению, противопожарной безопасности и долговечности, устанавливаемые соответствующими нормативными документами, и учитываются неравномерные осадки основания.

25. Для обеспечения надежности расчетные значения нагрузок или ими вызванных усилий, напряжений, деформаций, перемещений, раскрытий трещин не должны превышать соответствующих им предельных значений, устанавливаемых нормами проектирования конструкций и оснований гидротехнических сооружений.

26. Строительные конструкции и основания гидротехнических сооружений рассчитываются по методу предельных состояний, основные положения которого направлены на обеспечение требуемых эксплуатационных характеристик для безотказной работы конструкций и оснований с учетом изменчивости свойств материалов, грунтов, нагрузок и воздействий, геометрических характеристик конструкций, условий их работы.

Параграф 3. Требования к эксплуатационным характеристикам

27. Требования по отсутствию трещин предъявляются к железобетонным конструкциям, у которых при полностью растянутом сечении обеспечивается непроницаемость (находящихся под давлением жидкости), к конструкциям, к которым предъявляются повышенные требования по долговечности, а также к конструкциям, эксплуатируемым при воздействии агрессивной среды.

28. Для обеспечения долговечности конструкции из бетона и железобетона при внешних, в том числе агрессивных, воздействий необходимо обеспечить не только первоначальные характеристики, но и эксплуатационные показатели в течение планируемого срока службы, то есть безотказность, сохраняемость, ремонтопригодность и длительный срок эксплуатации.

29. Безопасность, пригодность к нормальной эксплуатации, долговечность бетонных и железобетонных конструкций обеспечивается выполнением требований к бетону и его составляющим, арматуре, к расчетам конструкций, конструктивных требований, технологических и эксплуатационных требований.

Параграф 4. Материалы для бетонных и железобетонных конструкций

30. Бетон для бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений должен удовлетворять требованиям государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства и данного раздела настоящих строительных норм.

31. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений в зависимости от вида и условий работы необходимо устанавливать показатели качества бетона (класс бетона по прочности на сжатие и осевое растяжение, марка бетона по морозостойкости и водонепроницаемости).

32. Требования по морозостойкости предъявляются только к бетону, который находится в зоне переменного уровня воды, и наружному надводному бетону. Марка бетона по морозостойкости определяется в зависимости от климатических условий и числа расчетных циклов попеременного замораживания и оттаивания в течение года (по данным долгосрочных наблюдений) с учетом эксплуатационных условий.

Требования к бетону плотин по прочности, водонепроницаемости, морозостойкости необходимо устанавливать дифференцированно в соответствии с фактическими условиями работы бетона различных зон.

33. Среднемесячные температуры наиболее холодного месяца для района строительства определяются по нормативным документам, а также по данным гидрометеорологической службы.

34. К бетону конструкций гидротехнических сооружений предъявляются дополнительные, устанавливаемые в проектах и подтверждаемые экспериментальными исследованиями, требования: по предельной растяжимости, отсутствию вредного взаимодействия щелочей цемента с заполнителями, сопротивляемости истиранию потоком воды с донными и взвешенными наносами, стойкости против кавитации и химического воздействия, тепловыделению при твердении бетона.

35. Для замоноличивания стыков элементов сборных конструкций, которые в процессе эксплуатации могут подвергаться воздействию отрицательных температур наружного воздуха или воздействию агрессивной воды, применяются бетоны проектных марок по морозостойкости и водонепроницаемости не ниже принятых для стыкуемых элементов.

36. Если по технико-экономическим расчетам для повышения водонепроницаемости бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений целесообразно использовать бетоны на напрягающем цементе, а для снижения нагрузки от собственного веса конструкции – легкие бетоны, то классы и марки таких бетонов необходимо принимать по нормативным документам.

37. Модуль упругости бетонов, подвергнутых для ускорения твердения тепловой обработке при атмосферном давлении или в автоклавах, принимаются по нормативным документам.

38. Для армирования железобетонных конструкций гидротехнических сооружений применяется арматурная сталь, в соответствии с требованиями государственных нормативов или утвержденных в установленном порядке нормативных документов, и принадлежащую к одному из следующих видов:

1) стержневая горячекатаная - гладкая класса А-I, периодического профиля классов А-II, A-III, A-IV, A-V; термически и термомеханически упрочненная - периодического профиля классов Ат-IIIС, Aт-IVC, Aт-VCK;

2) проволочная арматурная сталь;

3) холоднотянутая проволока обыкновенная - периодического профиля класса Вр-I.

Для закладных деталей и соединительных накладок применяется прокатная углеродистая сталь.

39. Марки арматурной стали для армирования железобетонных конструкций в зависимости от условий их работы и средней температуры наружного воздуха наиболее холодной пятидневки в районе строительства принимаются согласно требований к проектированию бетонных и железобетонных конструкций.

40. Для конструктивного армирования конструкций гидротехнических сооружений (подпорных стен, откосов, сооружений мелиорации и так далее) разрешается применять композитную арматуру, отвечающую требованиям нормативных документов.

Параграф 5. Конструктивные требования

41. При проектировании конструкций, испытывающих температурные и влажностные воздействия, необходимо предусматривать следующие мероприятия:

1) Конструктивные решения:

выбор наиболее рациональной конструкции в данных природных условиях;

разрезка конструкции постоянными и временными температурно-усадочными швами;

устройство теплоизоляции на наружных бетонных поверхностях;

применение предварительно напряженной арматуры.

2) Технологические мероприятия:

снижение тепловыделения бетона применением низкотермичных марок цемента, уменьшением расхода цемента за счет использования воздухововлекающих и пластифицирующих добавок, золы-уноса и другое;

регулирование температуры бетонных смесей;

максимальное рассеивание начальной теплоты и экзотермии за счет наиболее выгодного сочетания высоты ярусов бетонирования и интервалов между укладкой ярусов при заданной интенсивности роста сооружения;

регулирование температурного и влажностного режимов поверхностей бетонных массивов для защиты этих поверхностей от резких колебаний температуры среды и сохранения в теплое время года во влажном состоянии с помощью постоянной или временной теплоизоляции или теплогидроизоляции, поливки водой, устройства шатров с кондиционированием воздуха и тому подобное;

применение трубного охлаждения бетонной кладки;

повышение однородности бетона, обеспечение его высокой растяжимости, повышение предела прочности на осевое растяжение;

замыкание статически неопределимых конструкций, а также омоноличивание массивных конструкций при температурах бетона, близких к его минимальным эксплуатационным температурам.

42. Для предотвращения образования трещин или уменьшения их раскрытия в монолитных бетонных и железобетонных сооружениях необходимо предусматривать постоянные температурно-усадочные и осадочные швы, а также временные строительные швы.

43. Постоянные швы должны обеспечивать возможность взаимных перемещений частей сооружений как в процессе строительства, так и в процессе эксплуатации. Временные строительные швы должны обеспечивать:

1) снижение температурно-усадочных напряжений в бетоне в процессе возведения сооружений;

2) снижение усилий, вызванных неравномерной осадкой частей сооружения в строительный период;

3) соблюдение требуемой интенсивности работ по возведению сооружения;

4) унификацию армоконструкций, опалубки, сборных элементов и тому подобное.

44. Для сборно-монолитных конструкций необходимо предусматривать мероприятия, обеспечивающие надежную связь по поверхностям контакта при омоноличивании конструкций.

45. Для уменьшения температурных напряжений, а также влияния неравномерных осадок основания при соответствующем обосновании разрешается устраивать временные расширенные швы, заполняемые бетоном (замыкающие блоки) после выравнивания температур и стабилизации осадок.

46. Расстояние в свету между арматурными стержнями по высоте и ширине сечения должно обеспечивать совместную работу арматуры с бетоном и назначаться с учетом удобства укладки и уплотнения бетонной смеси.

Расстояние в свету между стержнями для немассивных конструкций принимается в соответствии с требованиями по проектированию бетонных и железобетонных конструкций.

47. При эксплуатации железобетонных конструкций в условиях агрессивной среды толщину защитного слоя необходимо назначать с учетом требований государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

48. Продольные стержни растянутой и сжатой арматуры должны быть заведены за нормальное или наклонное к продольной оси элемента сечение, где они не требуются по расчету в соответствии с требованием нормативных документов.

49. В конструкциях, рассчитываемых на выносливость, в одном сечении стыкуются не более половины стержней растянутой рабочей арматуры. Применение стыков внахлестку (без сварки и со сваркой) для растянутой рабочей арматуры в этих конструкциях не разрешается.

50. При проектировании сталежелезобетонных конструкций, в которых обеспечивается совместная работа арматуры и стальной оболочки, толщина последней принимается минимальной по условиям монтажа и транспортирования.

51. Арматура железобетонных конструкций предусматривается в виде армоферм, армопакетов, сварных каркасов и сеток.

Типы армоконструкций назначаются с учетом принятого способа производства работ. Они обеспечивают возможность механизированной подачи бетона и тщательной его проработки.

52. Установку арматуры в железобетонных конструкциях необходимо производить индустриальными методами при максимальной экономии металла на конструктивные элементы для закрепления ее в блоке бетонирования.

Увеличение площади сечения арматуры, определенной расчетом на эксплуатационные нагрузки, для восприятия нагрузок строительного периода не разрешается.

53. Открытые поверхности бетонных сооружений, находящиеся в зоне переменного уровня воды и подвергающиеся воздействию отрицательных температур, а также открытые поверхности сооружений, возводимых в условиях жаркого сухого климата, допускается армировать сетками из арматуры класса А-II. Во всех остальных случаях конструктивное армирование открытых поверхностей бетонных сооружений не разрешается.

54. При конструировании предварительно напряженных элементов выполняются требования к проектированию бетонных и железобетонных конструкций, других нормативно-технических документов на проектирование отдельных видов сооружений и требования настоящего подраздела.

55. Приварка и прихватка к натянутой арматуре каких-либо деталей не допускается.

Это требование не распространяется на приварку деталей к концам напрягаемой арматуры, выступающим из изделия, после передачи усилий обжатия бетона.

56. Продольная ненапрягаемая арматура располагается ближе к наружной поверхности элемента с тем, чтобы поперечная арматура (хомуты) охватывала напрягаемую арматуру.

57. Стержневая напрягаемая арматура в ребристых элементах располагается по оси каждого ребра элемента или симметрично ей.

Параграф 6. Основные расчетные положения

58. Бетонные и железобетонные конструкции должны удовлетворять требованиям расчета по предельным состояниям первой группы при всех сочетаниях нагрузок и воздействий, а по предельным состояниям второй группы - только при основном сочетании нагрузок и воздействий.

59. Расчет по предельным состояниям производится для всех стадий возведения, транспортирования, монтажа и эксплуатации конструкции.

60. Бетонные конструкции необходимо рассчитывать:

1) по предельным состояниям первой группы – на прочность с проверкой устойчивости положения и формы конструкции в соответствии с расчетом на прочность и выносливость;

2) по предельным состояниям второй группы – по образованию трещин в соответствии с расчетом на температурные, влажностные и сейсмические воздействия.

61. Железобетонные конструкции необходимо рассчитывать:

1) по предельным состояниям первой группы – по прочности с проверкой устойчивости положения и формы конструкции, по выносливости при многократно повторяющейся нагрузке в соответствии с расчетом на прочность и выносливость;

2) по предельным состояниям второй группы – по образованию трещин в тех случаях, когда по условиям нормальной эксплуатации сооружения не допускается их образование или по ограничению величины раскрытия трещин и по деформациям в тех случаях, когда величина перемещений ограничивает возможность нормальной эксплуатации конструкции или находящихся на ней механизмов в соответствии с расчетом на образование и раскрытие трещин.

62. При проектировании сталежелезобетонных конструкций дополнительно рассчитывается прочность металлической облицовки на действие транспортных, монтажных и строительных нагрузок (в соответствии со специально разработанными нормативными документами) и анкеров, обеспечивающих совместную работу листовой арматуры и бетона по предельным состояниям первой группы.

63. Сборно-монолитные конструкции, а также конструкции с несущей арматурой необходимо рассчитывать для двух стадий работы конструкции:

1) до приобретения бетоном, уложенным на месте использования конструкции, заданной прочности - на действие собственного веса этого бетона и других нагрузок, действующих на данном этапе возведения сооружения;

2) после приобретения бетоном, уложенным на месте использования конструкции, заданной прочности - на нагрузки, действующие при эксплуатации конструкции, включая собственный вес.

Расчет на прочность производится на расчетные нагрузки раздельно по двум стадиям без суммирования усилий и напряжений.

64. Для сооружений I и II классов, заанкеренных в основание плотин, наряду с расчетом конструкций производятся экспериментальные исследования для определения несущей способности анкерных устройств, релаксации напряжений в бетоне и анкерах. Необходимо предусматривать мероприятия по защите анкеров от коррозии. Для предварительно напряженных конструкций в проекте необходимо предусматривать возможность повторного натяжения анкеров или их замены, а также проведение контрольных наблюдений за состоянием анкеров в бетоне.

65. При расчете элементов сборных конструкций на усилия, возникающие при подъеме, транспортировании и монтаже, нагрузка от собственного веса элемента вводиться в расчет с коэффициентами динамичности, назначаемыми по требованиям к проектированию бетонных и железобетонных конструкций.

66. Величина противодавления воды в расчетных сечениях элементов определяется с учетом условий работы конструкции в эксплуатационный период, а также с учетом конструктивных и технологических мероприятий.

В элементах массивных напорных и подводных бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений противодавление воды необходимо учитывать как объемную силу и определять с учетом требований государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

В стержневых и плитных элементах противодавление воды учитывается как растягивающая сила, приложенную в рассматриваемом расчетном сечении, при этом удельный вес материала принимается без учета взвешивания.

Противодавление воды учитывается как при расчете сечений, совпадающих со швами бетонирования, так и монолитных сечений.

67. Усилие противодавления в расчетных сечениях напорных стержневых и плитных элементов принимается равным площади эпюры напряжений, обусловленных воздействием противодавления.

68. При проверке несущей способности и пригодности к нормальной эксплуатации внутренние усилия (напряжения) и перемещения определяются с учетом неупругого поведения конструкций, обусловленного трещинообразованием и ползучестью бетона, нелинейной зависимостью между напряжениями и деформациями материалов, а также с учетом последовательности возведения и нагружения сооружения.

Разрещается усилия (напряжения) в сечениях элементов определять в предположении упругой работы конструкции в тех случаях, когда методика расчета конструкций с учетом их неупругого поведения не разработана или расчет выполняется на промежуточной стадии проектирования сооружения.

69. В статически неопределимых стержневых конструкциях внутренние усилия и перемещения определяются методами строительной механики стержневых систем с учетом неупругой работы, обусловленной изменением жесткости сечений в результате трещинообразования в бетоне.

При оценке прочности и трещиностойкости элементов по напряжениям (балки-стенки, консольные стенки, толстые арки, трубы и объемные элементы) последние определяются методами теории упругости или экспериментально.

70. При расчете элементов бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений устанавливаются дополнительные связи строительного периода, носящие постоянный характер (эстакады, пазовые конструкции, балки подкрановых путей, дополнительная арматура для производства работ и тому подобное).

71. При проектировании гидротехнических сооружений расчеты, которые не регламентированы настоящими строительными нормами (расчеты предварительно напряженных конструкций, расчет сечений в общем случае, в том числе расчет на косое внецентренное сжатие и косой изгиб, расчет коротких консолей, расчет на продавливание и отрыв, расчет закладных деталей и другие), выполняются согласно требованиям соответствующих государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства.

Параграф 7. Расчет элементов бетонных и железобетонных конструкций на прочность и выносливость

72. Расчет на прочность бетонных элементов производится для сечений, нормальных к их продольной оси. Расчет на прочность элементов, в которых условия наступления предельного состояния не могут быть выражены через усилия в сечениях, выполняется для площадок действия главных напряжений.

73. Внецентренно сжатые элементы, в которых по условиям эксплуатации допускается образование трещин, рассчитываются без учета сопротивления бетона растянутой зоны сечения.

74. Все изгибаемые элементы, а также внецентренно сжатые элементы, в которых по условиям эксплуатации не допускается образование трещин, рассчитываются с учетом сопротивления бетона растяжению.

75. Бетонные конструкции, прочность которых определяется прочностью бетона растянутой зоны сечения, разрешается применять в том случае, если образование трещин в них не приводит к разрушению, к недопустимым деформациям или к нарушению водонепроницаемости конструкции.

76. Расчет на прочность железобетонных элементов производится для сечений, нормальных к их продольной оси, а также для наклонных к оси сечений наиболее опасного направления.

77. При наличии крутящих моментов необходимо проверить прочность пространственных сечений, ограниченных в растянутой зоне спиральной трещиной наиболее опасного из возможных направлений. Кроме того, необходимо производить расчет элементов на местное действие нагрузки (смятие, продавливание, отрыв).

78. При установке в сечении элемента арматуры разных видов и классов ее вводят в расчет прочности с соответствующими расчетными сопротивлениями.

79. Предельные усилия в сечении, нормальном к продольной оси элемента, определяются исходя из следующих предпосылок:

1) сопротивление бетона растяжению принимается равным нулю;

2) сопротивление бетона сжатию представляется напряжениями, равными Rb, распределенными равномерно по сжатой зоне бетона;

3) растягивающие напряжения в арматуре принимаются не более расчетного сопротивления растяжению Rs;

4) сжимающие напряжения в арматуре принимаются не более расчетного сопротивления сжатию Rsc .

80. Расчет сечений, нормальных к продольной оси элемента, когда внешняя сила действует в плоскости оси симметрии сечения, и арматура сосредоточена у перпендикулярных к указанной плоскости граней элемента, необходимо производить в зависимости от соотношения между относительной высотой сжатой зоны бетона x и относительной высотой сжатой зоны бетона xR, при которой предельное состояние наступает одновременно с достижением в растянутой арматуре напряжения, равного расчетному сопротивлению Rs с учетом соответствующих коэффициентов условий работы арматуры. Относительная высота сжатой зоны x определяется из соответствующих условий равновесия элемента под действием системы внешних и внутренних сил.

81. Изгибаемые и внецентренно растянутые с большими эксцентриситетами железобетонные элементы должны удовлетворять условию x меньше или равно xR. Для элементов, симметричных относительно плоскости действия момента и нормальной силы, армированных ненапрягаемой арматурой, граничные значения надлежит принимать по граничным значениям xR при соответствующем классе бетона, а армированных напрягаемой арматурой – по требованиям к проектированию бетонных и железобетонных конструкций.

82. При определенном соотношении расчетной длины элемента к его высоте расчет железобетонных элементов на действие поперечной силы производится как стеновой конструкции по главным растягивающим напряжениям.

83. Расчет изгибаемых и внецентренно сжатых элементов постоянной высоты, армированных хомутами, производится в соответствии с требованиями государственных нормативов в области архитектуры, градостроительства и строительства с учетом расчетных коэффициентов настоящих строительных норм.

84. При учете нормальных напряжений, действующих в направлении, перпендикулярном к оси элемента, главные растягивающие напряжения определяются в соответствии с требованиями к проектированию бетонных и железобетонных конструкций.

Параграф 8. Расчет элементов железобетонных конструкций по образованию и раскрытию трещин и по деформациям

85. Расчет железобетонных элементов по образованию трещин производится:

1) в случаях, когда по условиям эксплуатации трещины не допускаются;

2) для выявления зон трещинообразования при расчете статически неопределимых стержневых и массивных конструкций;

3) при наличии специальных требований норм проектирования отдельных видов гидротехнических сооружений.

86. При расчетах по образованию трещин наличие арматуры в сжатой зоне сечения разрешается не учитывать.

87. Для сооружений I и II классов коэффициент, учитывающий влияние швов бетонирования на прочность бетонных элементов на растяжение, определяется на основании экспериментов.

88. Расчет бетонных и железобетонных конструкций по деформациям производится из условия, по которому прогибы, углы поворота, перемещения и амплитуды колебания конструкций от различных воздействий, не должны превышать соответствующих предельно допустимых значений.

89. Деформации железобетонных конструкций, а также усилия в элементах статически неопределимых конструкций определяются методами строительной механики с учетом трещин и неупругих свойств бетона.

Параграф 9. Расчет элементов бетонных и железобетонных конструкций на температурные, влажностные, сейсмические воздействия

90. Учет температурных воздействий необходимо производить:

1) при расчете бетонных конструкций по прочности, а также при расчете их по образованию (недопущению) трещин в случаях, когда нарушение монолитности этих конструкций может изменить статическую схему их работы, вызвать дополнительные внешние силовые воздействия или увеличение противодавления, привести к снижению водонепроницаемости и долговечности конструкции;

2) при расчете статически неопределимых железобетонных конструкций, а также при расчете железобетонных конструкций по образованию (недопущению) трещин;

3) при определении деформаций и перемещений элементов сооружений для назначения конструкций температурных швов и противофильтрационных уплотнений;

4) при назначении температурных режимов, требуемых по условиям возведения сооружения и нормальной его эксплуатации;

5) при расчете тонкостенных железобетонных элементов непрямоугольного сечения (тавровые, кольцевые), контактирующих с грунтом.

Температурные воздействия разрешается не учитывать в расчетах тонкостенных конструкций, если обеспечена свобода перемещений этих конструкций.

91. При расчете бетонных и железобетонных конструкций учитываются температурные воздействия эксплуатационного и строительного периодов.

Конкретный перечень температурных воздействий, учитываемых в расчетах бетонных и железобетонных конструкций основных видов гидротехнических сооружений, устанавливается нормами на проектирование соответствующих видов сооружений.

92. В расчетах бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений на температурные воздействия при соответствующем обосновании разрешается учитывать тепловое влияние солнечной радиации.

93. Учет влажностных воздействий при расчете бетонных и железобетонных конструкций должен быть обоснован в зависимости от возможности развития усадки или набухания бетона этих конструкций.

Разрешается не учитывать усадку бетона в расчетах:

1) массивных конструкций;

2) тонкостенных конструкций, находящихся под водой, контактирующих с водой или засыпанных грунтом, если были предусмотрены меры по предотвращению высыхания бетона в период строительства.

94. Температурные и влажностные поля конструкций рассчитываются методами строительной физики с использованием основных положений, принятых для нестационарных процессов.

95. Данные о температуре и влажности наружного воздуха и другие климатологические характеристики принимаются на основе метеорологических наблюдений в районе строительства. При отсутствии таких наблюдений необходимые сведения принимаются по нормативным документам и по официальным документам национальной гидрометеорологической службы.

Температура воды в водоемах определяется на основе специальных расчетов и по аналогам.

96. Для конструкций гидротехнических сооружений класса I наряду с расчетом на сейсмические воздействия проводятся экспериментальные, в том числе модельные, исследования; необходимо проведение натурных исследований на частично построенных и действующих сооружениях для уточнения динамических характеристик сооружений и применяемых методов их расчета.

97. При строительстве гидротехнических сооружений в сейсмических районах при расчете бетонных и железобетонных конструкций учитываются сейсмические воздействия.

Параграф 10. Охрана окружающей среды

98. Бетонные и железобетонные конструкции проектируются с учетом минимального воздействия на окружающую среду, надежных и эффективных мер по предупреждению, устранению загрязнения вредными отходами, их обезвреживанию и утилизации.

99. Мероприятия по охране окружающей среды, предусмотренные при проектировании, строительстве и эксплуатации бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений, должны обеспечивать снижение уровня негативного воздействия на окружающую среду путем снижения пылевых и газовых выбросов, сбросов веществ и иного воздействия, охрану атмосферного воздуха, почвы, воды.

100. С целью охраны окружающей среды при проектировании и строительстве конструкций гидротехнических сооружений используются экологически чистые технологии и материалы.

Глава 6. Энергосбережение и рациональное использование природных ресурсов

101. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений обеспечиваются оптимальные технико-экономические показатели энерго- и ресурсосбережения.

102. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций необходимо соблюдать принципы "зеленого" строительства, включающие сбор и переработку образующихся отходов.

103. Элементы бетонных и железобетонных конструкций гидротехнических сооружений проектируются с учетом обеспечения требований по энергоэффективности.

104. При проектировании бетонных и железобетонных конструкций учитываются последние достижения в области экологии и ресурсосбережения.

105. Проектированием требований к бетону, арматуре, технологическим параметрам возведения гидротехнических сооружений должно быть обеспечено рациональное использование природных ресурсов.

106. С целью рационального использования природных ресурсов при проектировании бетонных и железобетонных конструкций необходимо предусматривать применение химических добавок и отходов теплоэнергетики.

УДК 627.8012.4(083.74) МКС 91.100.30
91.080.40
93.160

Ключевые слова: конструкции, бетон, арматура, расчетные показатели, расчет по прочности, расчет по раскрытию трещин, расчет по деформациям, конструктивные требования, гидротехнические сооружения.