Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі № 95 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 20 сәуірде № 20430 болып тіркелді.

"Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабының 19) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Мәдениет және спорт министрінің 30.05.2022 № 143 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің Мәдениет және өнер істері департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық қолданысқа енгізілгеннен кейін екі жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

3) осы тармақпен көзделген іс-шаралар орындалғаннан кейін екі жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің Заң қызметі департаментіне іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрі

А. Раимкулова

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі № 95 бұйрығымен бекітілген

Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттары

Тарау 1. Жалпы ережелер

1. Осы Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттары (бұдан әрі – Қағидалар) "Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 10-бабының 19) тармақшасына сәйкес әзірленді және археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру тәртібін және шарттарын айқындайды.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Мәдениет және спорт министрінің 30.05.2022 № 143 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2. Қазақстан Республикасының аумағында археологиялық жұмыстарды жүзеге асыруға археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру жөніндегі қызметке лицензия болған кезде жол беріледі.

3. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар қолданылады:

1) археологиялық жұмыстар – археологиялық қазбалар мен барлау жүргізу арқылы тарихи-мәдени мұра объектілерін анықтау, зерттеу және сақтау жөніндегі жұмыстар;

2) археология ескерткіштері – тұрақтар, қалашықтар, көне кесендердің, қоныстардың, бекіністердің, өндірістердің, арналардың, жолдардың қалдықтары, қорымдар, қорғандар, некропольдер, мегалиттік құрылысжайлар, тас мүсіндер, петроглифтер, ежелгі елді мекендердің тарихи-мәдени қабатының учаскелері және адамның өмірі мен қызметінің ізі бар өзге де орындар;

3) тарихи-мәдени мұра объектілері – тарих, археология, сәулет, қала құрылысы, өнер, ғылым, техника, эстетика, этнология, антропология, әлеуметтік мәдениет тұрғысынан қызығушылық туғызатын, тарихи процестер мен оқиғалар нәтижесінде пайда болған, өздерімен байланысты бейнелеу, мүсін, қолданбалы өнер, ғылым, техника туындылары және материалдық мәдениеттің өзге де заттары бар жылжымайтын объектілер;

4) тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану жөніндегі уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.

2-тарау. Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру тәртібі

4. Археологиялық жұмыстар уәкілетті орган бекіткен археологиялық жұмыстар жоспары негізінде жүзеге асырылады.

Археологиялық жұмыстардың жоспардан тыс жүргізілуіне жол берілмейді.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Мәдениет және ақпарат министрінің 11.04.2025 № 158-НҚ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4-1. Уәкілетті орган археологиялық жұмыстар жоспарын мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың ұсыныстарын ескере отырып, алдағы күнтізбелік жылға қалыптастырады.

Ескерту. Қағидалар 4-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Мәдениет және ақпарат министрінің 11.04.2025 № 158-НҚ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

4-2. Мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар ұсыныстарын уәкілетті органға жоспарланатын жылдың алдындағы жылдың 1 тамызына дейінгі мерзімде ұсынады.

Уәкілетті орган археологиялық жұмыстардың алдын ала жоспарын қалыптастыруды жоспарланатын жылдың алдындағы жылдың 1 қазанына дейін мерзімде қамтамасыз етеді және жоспарланатын жылдың алдындағы жылдың 1 желтоқсанына дейінгі мерзімде бекітеді.

Археологиялық жұмыстардың бекітілген жоспарына өзгерістер енгізуді уәкілетті орган мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдардың, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың ұсыныстары негізінде жүзеге асырады.

Ескерту. Қағидалар 4-2-тармақпен толықтырылды - ҚР Мәдениет және ақпарат министрінің 11.04.2025 № 158-НҚ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

5. Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар халықаралық және республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштеріне жүргізілетін, бұл жөнінде уәкілетті органға хабар берілетін жұмыстарды қоспағанда, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарына археологиялық жұмыстардың басталатыны туралы оларды бастағанға дейін он жұмыс күннен кешіктірмей хабар береді.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Мәдениет және ақпарат министрінің 11.04.2025 № 158-НҚ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

6. Археология ескерткішінде немесе тарихи-мәдени мұра объектісінде археологиялық жұмыстарды бастау алдында археологиялық жұмыстарды жүргізу болжанған археология ескерткіші немесе тарихи-мәдени мұра объектісі туралы архивтік-библиографиялық, ғылыми, музейлік материалдармен танысу және зерделеу жүргізіледі.

7. Археология ескерткішіндегі немесе тарихи-мәдени мұра объектісіндегі археологиялық жұмыстар олардың координаттарын айқындаумен, масштабтық сызғышты пайдаланумен жерді суреттік фиксациялаумен басталады. Суреттік фиксация археология ескерткіші немесе тарихи-мәдени мұра объектісі жерінің бедерлік ерекшеліктерін, аумағының топографиялық жағдайын бейнелеуі тиіс.

8. Археология ескерткішінде немесе тарихи-мәдени мұра объектісінде археологиялық жұмыстарды жүргізу процесінде археологиялық олжалар мен материалдардың табылуының әр сәтінің суреттік фиксациясы жасалады, археологиялық олжалар мен материалдардың тізбесі құрастырылады.

Археологиялық олжалар мен материалдардың тізбесінде археологиялық олжалар мен материалдардың табылған уақыты мен күні, орналасқан немесе шоғырланған орны көрсетіледі.

9. Археологиялық жұмыстар жүргізілген орын, сонымен қатар зерттелген және бұрын анықталған тарихи-мәдени мұра объектілері 1:200 000 кем емес масштабта құрастырылған картада белгіленеді.

10. Жаңа тарихи-мәдени мұра объектілері анықталған жағдайда, олар жақын жерде орналасқан елді мекеннің атауымен, ал ол болмаған жағдайда жақын жерде орналасқан географиялық объектінің атауымен белгіленеді. Жаңадан анықталған тарихи-мәдени мұра объектісі туралы оны есепке алу шараларын қамтамасыз ету үшін облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарына хабар беріледі.

11. Археология ескерткішінде немесе тарихи-мәдени мұра объектісінде жүргізілген археологиялық жұмыстар нәтижесі туралы ғылыми есеп жасақталады.

12. Ғылыми есеп археологиялық жұмыстарды қаржыландырған ұйымға жолданады.

13. Ғылыми есеп мынадай ақпаратты қамтиды:

1) орындаушы-ұйымның атауы, ғылыми жетекші туралы мәліметтер;

2) ғылыми есептің атауы және оның түрі (қорытынды, аралық);

3) реферат;

4) мазмұны;

5) кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды;

6) пайдаланылған көздердің тізімі (библиография);

7) қосымшалар (суреттер, суреттік құжаттар және басқалар).

3-тарау. Археологиялық жұмыстарды жүргізу шарттары

14. Археологиялық жұмыстар жылдың далалық жұмыстар үшін қолайлы кезеңінде жүргізіледі.

Археологиялық жұмыстар қысқы мерзімде жүргізілген кезде, археологиялық ескерткіш немесе тарихи-мәдени мұра объектісінде оңтайлы температуралық режимді (Цельсий бойынша +10 градустан төмен емес) қамтамасыз ету үшін шатырлық жабдық, сонымен қатар жарық орнатылады.

15. Археология ескерткішінде немесе тарихи-мәдени мұра объектісінде салынатын қазба 2х2 шаршы метрден кем емес көлемге ие болуы тиіс.

16. Археологиялық жұмыстар қолмен жасау тәсілімен жүргізіледі және транспорттық техника қолдану қарастырылмайды.

17. Металл детекторын пайдалануға археологиялық жұмыстарды жүргізу кезінде зерттелген аумақтарда жол беріледі.

18. Сәулеттік-құрылыстық тарихи элементтерімен объектілер табылған жағдайда олардың сақталуы қамтамасыз етіледі.

19. Археологиялық жұмыстар аяқталған соң археология ескерткішінің немесе тарихи-мәдени мұра объектісінің аумағынан үйінділер шығарылады, олардың жер қабатын қалпына келтіру, консервациялық жұмыстар қамтамасыз етіледі және осы процесстер суретке түсіріледі. Суреттер ғылыми есепке қоса беріледі.

Об утверждении Правил и условий осуществления археологических работ

Приказ Министра культуры и спорта Республики Казахстан от 17 апреля 2020 года № 95. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 20 апреля 2020 года № 20430.

В соответствии с подпунктом 19) статьи 10 Закона Республики Казахстан "Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия" ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула - в редакции приказа Министра культуры и спорта РК от 30.05.2022 № 143 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемые Правила и условия осуществления археологических работ.

2. Департаменту по делам культуры и искусства Министерства культуры и спорта Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение двух рабочих дней после введения в действие настоящего приказа размещение его на интернет-ресурсе Министерства культуры и спорта Республики Казахстан;

3) в течение двух рабочих дней после исполнения мероприятий, предусмотренных настоящим пунктом, представление в Департамент юридической службы Министерства культуры и спорта Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра культуры и спорта Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр культуры и спорта Республики Казахстан

А. Раимкулова

Утверждены приказом Министр культуры и спорта Республики Казахстан от 17 апреля 2020 года № 95

Правила и условия осуществления археологических работ

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила и условия осуществления археологических работ (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 19) статьи 10 Закона Республики Казахстан "Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия" (далее – Закон) и определяют порядок и условия осуществления археологических работ.

Сноска. Пункт 1 - в редакции приказа Министра культуры и спорта РК от 30.05.2022 № 143 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Осуществление археологических работ на территории Республики Казахстан допускается при наличии лицензии на деятельность по осуществлению археологических работ.

3. В настоящих Правилах используются следующие понятия:

1) археологические работы – работы по выявлению, исследованию и сохранению объектов историко-культурного наследия путем проведения археологических раскопок и разведок;

2) памятники археологии – стоянки, городища, остатки древних построек, поселений, укреплений, производств, каналов, дорог, могильники, курганы, некрополи, мегалитические сооружения, каменные изваяния, петроглифы, участки исторического культурного слоя древних населенных пунктов и иные места, имеющие следы жизни и деятельности человека;

3) объекты историко-культурного наследия – недвижимые объекты со связанными с ними произведениями живописи, скульптуры, прикладного искусства, науки, техники и иными предметами материальной культуры, возникшими в результате исторических процессов и событий, представляющих собой интерес с точки зрения истории, археологии, архитектуры, градостроительства, искусства, науки, техники, эстетики, этнологии, антропологии, социальной культуры;

4) уполномоченный орган по охране и использованию объектов историко-культурного наследия (далее – уполномоченный орган) – центральный исполнительный орган, осуществляющий руководство и межотраслевую координацию в сфере охраны и использования объектов историко-культурного наследия.

Глава 2. Порядок осуществления археологических работ

4. Археологические работы осуществляются на основе утвержденного уполномоченным органом плана археологических работ.

Проведение археологических работ вне плана не допускается.

Сноска. Пункт 4 - в редакции приказа Министра культуры и информации РК от 11.04.2025 № 158-НҚ (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4-1. План археологических работ формируется уполномоченным органом на предстоящий календарный год с учетом предложений государственных органов и местных исполнительных органов, а также физических и юридических лиц.

Сноска. Глава 2 дополнена пунктом 4-1 в соответствии с приказом Министра культуры и информации РК от 11.04.2025 № 158-НҚ (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4-2. Государственные органы и местные исполнительные органы, а также физические и юридические лица представляют предложения в уполномоченный орган в срок до 1 августа года, предшествующего планируемому году.

Уполномоченный орган обеспечивает формирование предварительного плана археологических работ в срок до 1 октября года, предшествующего планируемому году и утверждает в срок до 1 декабря года, предшествующего планируемому году.

Внесение изменений в утвержденный план археологических работ осуществляется уполномоченным органом на основании предложений государственных органов и местных исполнительных органов, а также физических и юридических лиц.

Сноска. Глава 2 дополнена пунктом 4-2 в соответствии с приказом Министра культуры и информации РК от 11.04.2025 № 158-НҚ (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

5. Физические и юридические лица, осуществляющие археологические работы, не позднее чем за десять рабочих дней до их начала извещают местные исполнительные органы областей, городов республиканского значения, столицы о начале археологических работ, за исключением работ на памятниках истории и культуры международного и республиканского значения, о чем извещается уполномоченный орган.

Сноска. Пункт 5 - в редакции приказа Министра культуры и информации РК от 11.04.2025 № 158-НҚ (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

6. Перед началом археологических работ на памятнике археологии или объекте историко-культурного наследия осуществляется ознакомление и изучение архивно-библиографических, научных, музейных материалов о памятнике археологии или объекте историко-культурного наследия, на котором предполагается проведение археологических работ.

7. Археологические работы на памятнике археологии или объекте историко-культурного наследия начинаются с определения их географических координат, фотофиксации местности с использованием масштабной линейки. Фотофиксация должна отразить особенности земельного рельефа, топографическую ситуацию территории памятника археологии или объекта историко-культурного наследия.

8. В процессе проведения археологических работ на памятнике археологии или объекте историко-культурного наследия производится фотофиксация каждого момента обнаружения археологических находок и материалов, составляется перечень археологических находок и материалов.

В перечне археологических находок и материалов указывается время и дата нахождения, местоположение и (или) место концентрации археологических находок и материалов.

9. Место проведения археологических работ, а также исследованные и ранее выявленные объекты историко-культурного наследия обозначаются на карте, составляемой в масштабе не менее 1:200 000.

10. В случае выявления новых объектов историко-культурного наследия, они обозначаются названием близлежащей местности, а в случае его отсутствия близлежащего географического объекта. О вновь выявленном объекте историко-культурного наследия сообщается местным исполнительным органам областей, городов республиканского значения, столицы для обеспечения мер по его учету.

11. По результатам проведения археологических работ на памятнике археологии или объекте историко-культурного наследия составляется научный отчет.

12. Научный отчет направляется организации, осуществляющей финансирование археологических работ.

13. Научный отчет содержит следующую информацию:

1) наименование организации-исполнителя, сведения о научном руководителе;

2) наименование научного отчета и его вид (заключительный, промежуточный);

3) реферат;

4) содержание;

5) введение, основная часть, заключение;

6) список использованных источников (библиография);

7) приложения (фотографии, фотодокументы и другие).

Глава 3. Условия проведения археологических работ

14. Археологические работы проводятся в благоприятное для полевых работ время года.

При проведении археологических работ в зимний период, над памятником археологии или объектом историко-культурного наследия устанавливается для обеспечения оптимального температурного режима (не ниже +10 градусов по Цельсию) палаточное устройство, а также освещение.

15. Раскопы, закладываемые на памятнике археологии или объекте историко-культурного наследия, должны иметь размеры не менее чем 2х2 квадратных метра.

16. Археологические работы ведутся ручным способом и не предусматривается использование транспортной техники.

17. Применение металлодетектора допускается на исследуемых территориях во время проведения археологических работ.

18. При обнаружении объектов с архитектурно-градостроительными историческими элементами обеспечивается их сохранность.

19. По завершении археологических работ производится вывоз отвалов с территории памятника археологии или объекта историко-культурного наследия, обеспечивается восстановление их земляного покрова, консервационные работы и данные процессы фотографируются. Фотографии прилагаются к научному отчету.