Жерді неғұрлым құнды жерден құндылығы төменіне ауыстыру, консервациялау қажеттілігін айқындау, сондай-ақ экологиялық зілзала аймағына немесе төтенше экологиялық жағдай аймағына жатқызу мақсатында жерді бағалаудың экологиялық өлшемшарттарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 1 шiлдедегі № 228 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 28 шiлдеде № 23748 болып тіркелді

Қазақстан Республикасының Экология кодексінің 230-бабының 4-тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Жерді неғұрлым құнды жерден құндылығы төменіне ауыстыру, консервациялау қажеттілігін айқындау, сондай-ақ экологиялық зілзала аймағына немесе төтенше экологиялық жағдай аймағына жатқызу мақсатында жерді бағалаудың экологиялық өлшемшарттары бекітілсін.

2. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:

1) "Жерді бағалаудың экологиялық критерийлерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 13 наурыздағы № 188 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10887 болып тіркелген);

2) "Жерді бағалаудың экологиялық критерийлерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 13 наурыздағы № 188 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің міндетін атқарушының 2017 жылғы 2 тамыздағы № 276 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 15660 болып тіркелген).

3. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Экологиялық саясат және тұрақты даму департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың ресми жарияланғаннан кейін Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынылуын қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а.

С. Брекешев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Ауыл шаруашылығы министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Денсаулық сақтау министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Энергетика министрлігі

Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 1 шілдедегі № 228 бұйрығымен бекітілген

Жерді неғұрлым құнды жерден құндылығы төменіне ауыстыру, консервациялау қажеттілігін айқындау, сондай-ақ экологиялық зілзала аймағына немесе төтенше экологиялық жағдай аймағына жатқызу мақсатында жерді бағалаудың экологиялық өлшемшарттары

1-тарау. Қоныстану аумақтары жерінің ластануын бағалау критерийлері

Көрсеткіштер	Экологиялық апат	Төтенше экологиялық жағдай	Салыстырмалы орташа жағдай
Негізгі көрсеткіштер
Топырақ бетінен 1 метр (бұдан әрі – м) деңгейдегі техногенді радионуклидтерден түскен эквиваленттік доза қуатының аядан асуы, сағатқа микрозиверт	0,57-ден астам	0,57-0,11	кемінде 0,11
Радиоактивті ластану (алаңдық белсенділік), шекті мәндер, кБк/м2*
цезий-137	400-ден астам	400-75	кемінде 75
стронций-90	630-дан астам	630-120	кемінде 120
плутоний-238, плутоний (239+240) (изотоптар жиынтығы)	2080-нен астам	2080-410	кемінде 410
америций-241	2500-ден астам	2500-490	кемінде 490
Химиялық ластанудың жиынтық көрсеткіші	128-ден астам	128-32	кемінде 32
Қосымша көрсеткіштер
1 килограмм (бұдан әрі – кг) топырақтағы гельминттер жұмыртқаларының мөлшері	100-ден астам	100-10	кемінде 10
1 грамм (бұдан әрі – г) топырақтағы патогенді микроорганизмдердің саны	106-дан астам	106-105	кемінде 105
Коли-титр**	кемінде 0,001	0,01-0,001	0,01-ден астам

Ескертпелер:

* Алаңдық белсенділіктен үлестіге ауысу үшін мына параметрлер қолданылады – тереңдігі 5 см топырақ қабаты, топырақ тығыздығы – 1,3 кг/дм3);

** топырақ үшін коли-титр – граммен ішінде 1 ішек таяқшасы болатын топырақтың ең аз массасы.

Бірнеше радионуклидтер болған жағдайда мына шарттар сақталуы керек:

ACs-137 – цезий-137 радионуклидінің алаңдық белсенділігі (топырақтағы мөлшері);

ASr-90 – стронций-90 радионуклидінің алаңдық белсенділігі (топырақтағы мөлшері);

APu-238,(239+240) – плутоний-238 және плутоний-(239+240) (изотоптар жиынтығы) радионуклидтерінің алаңдық белсенділігі (топырақтағы мөлшері);

AAm-241 – америций-241 радионуклидінің алаңдық белсенділігі (топырақтағы мөлшері);

AшмCs-137 – кестеде көрсетілген цезий-137 радионуклидінің алаңдық белсенділігінің (топырақтағы мөлшері) шекті мәндері;

AшмSr-90 – кестеде көрсетілген стронций-90 радионуклидінің алаңдық белсенділігінің (топырақтағы мөлшері) шекті мәндері;

AшмPu-238,(239+240) – кестеде көрсетілген плутоний-238 және плутоний-(239+240) (изотоптар жиынтығы) радионуклидтерінің алаңдық белсенділігінің (топырақтағы мөлшері) шекті мәндері;

AшмAm-241 – кестеде көрсетілген америций-241 радионуклидінің алаңдық белсенділігінің (топырақтағы мөлшері) шекті мәндері.

2-тарау. Тозған топырақ пен жерді анықтауға арналған диагностикалық критерийлер 1-параграф. Физикалық азып-тозу

1. Жердің бұзылуы:

1) бұзылған жердің диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

жер бедерінің морфометрикалық сипаттамасы;

салыстырмалы түрде табиғи жер бетінің тереңдігі немесе биіктігі (м);

жер кертпешінің еңістік бұрышы (градус);

жердің дитологиялық құрылысының бұзылуы;

0-30 см және 0-100 см қабатта органогендік қабат пен қарашірінді қорының қуаты бойынша құнарлы қабат пен әлеуетті құнарлы жыныстың болуы;

жер бетінің бөтен үйінділермен жабылуы;

2) жер беті және жер асты суларының сипаттамасы:

жер асты суының деңгейі (м);

сулардың минералдануы (г/л);

су жайылуының ұзақтығы (ай).

2. Егіншілік азып-тозу (топырақтың тығыздалуы):

1) егіншілік азып-тозу мынадай негізгі критерийлер бойынша бағаланады:

гранулометриялық құрамы;

жыртылатын (қарашірінді) топырақ қабатының біркелкі тығыздығы, г/см3;

текстуралық (агрегатішілік) кеуектілік, см3/г;

тұрақты құрылымдық (жарылып кеткенін есептемегенде, агрегатаралық) кеуектілік, см3/г;

2) топырақтың жыртылатын (қарашірінді) қабатының құрылымы:

агрономиялық тұрғыдан бағалы және суға төзімді агрегаттардың болуы;

құрылымдық бөліктердің жай-күйі мен қасиеттері;

3) топырақтың су-физикалық параметрлері:

су өткізгіштігі және топырақтың сүзу коэффициенті (м/тәулік);

негізгі гидрологиялық константтары (ВЗ, НВ) және аэрацияның кеуектілігі;

бөртуі.

3. Эрозия:

1) эрозияны бағалау үшін статикалық немесе динамикалық критерийлер пайдаланылады, мұның соңғысы топырақ бетінің де ландшафтың да жай-күйін көрсетуі мүмкін.

2) су эрозиясы:

жазықтық су эрозиясы:

жазықтық су эрозиясының диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

топырақ бейіні қуатының азаюы (А+В), %;

топырақ бейінінде қарашірінді қорының азаюы (А+В), сол ортадағының %;

топырақтың үстіңгі көкжиегінің гранулометриялық құрамының өзгеруі;

топырақ массасының жоғалуы, т/га/жыл;

ашық қалған топырақ түзетін жыныстың (С) немесе төселіп жатқан жыныстың (D) көлемі, жалпы көлемнің %-ы;

эрозияға ұшыраған топырақ алаңының ұлғаюы, жылына %;

қосымша критерийлер мыналар болып табылады:

қарашірінді (жыртылатын жер) көкжиек (см) қуаттың кемуі;

құнарлы заттар қорының кемуі;

шаю жылдамдығы;

жер бетінің еңістігі және эрозиялық үдерістер дамуының қауіптілігі;

сызықтық су эрозиясы:

сызықтық су эрозиясының диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

аумақтың жыралармен бөлінуі (км/км2);

жер бетіне қатысты алғанда су шайып кеткен орлардың тереңдігі, см;

топырақ массасының жоғалуы (т/га/жыл);

жаңа жыралардың пайда болуы және барларының өсуі;

қосымша критерийлер мыналар болып табылады:

жыраның тереңдігі;

алаңының бірлігіне келетін жыра саны;

алаңының бірлігіне келетін жыралардың жалпы алаңы;

жыралардың су жинау алаңының кейбір сипаттамалары;

3) жел эрозиясы:

тізімделгеннен басқа жел эрозиясының диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

құнарсыз қабаттың дефляциялық үйіндісі, см;

жер пайдаланудан шығып қалған алқаптардың алаңы (табиғи алқаптарда өсімдіктер өспей қалған), жалпы алаңының %;

жайылымдық өсімдіктердің проективті жауып қалуы, аймақтық алаңының %;

азып-тозған жайылымдар алаңының өсу жылдамдығы, жылына %;

қозғалмалы құм алаңы, жалпы алаңының %;

қозғалмалы құм алаңының артуы, жылына %;

қосымша параметрлердің арасында мынадай критерийлер пайдаланылады:

дефляцияның үдемелілігі немесе дефляцияның жылдамдығы;

"А+В қарашірінді шегі қуатының кемуі";

гранулометриялық құрамның жеңілдеуі;

шөп қалыңдығы мен егістің сиреу дәрежесі.

2-параграф. Химиялық азып-тозу

4. Аграрлық тозу:

1) топырақтың мынадай теңгерімділік сипаттамалары (органикалық заттар, қоректік элементтер, катионды-анионды құрамы) аграрлық тозудың диагностикалық критерийлері болып табылады:

топырақ бейініндегі қарашірінді қорының кемуі (А+В) бастапқы мөлшерден %;

бастапқы рН мөлшерден рН %;

физикалық батпақтың кемуі (%);

қарашіріндінің сапалық құрамы;

негізгі қоректендіру элементтерінің жалпы қорының азаюы;

қоректендіру элементтерінің қозғалмалы нысандарымен өсімдіктердің қамтамасыз етілуі;

катиондық алмасу сыйымдылығы, топырақтың негіздермен толығу дәрежесі, сіңірілген негіздердің құрамы;

2) аграрлық құнарсызданудың қосымша критерийлері мыналар болып табылады:

лайлы фракцияның минералогиялық құрамы;

белсенді микробтық биомасса деңгейінің төмендеуі (есе саны);

фитоуыттылығы;

топырақ ферментациялық белсенділігінің төмендеуі;

топырақ мезофаунасының биомассасы;

биологиялық әртүрліліктің азаюы (Симпсон индексі, нормадан %);

шымтезектің түзілуі (мм/жыл).

5. Тұздану:

1) тұздану дәрежесінің негізгі критерийлері мыналар болып табылады:

үстіңгі құнарлы қабаттағы уытты тұздардың құрамы (%);

уытты сілтіліктің ұлғаюы (тұзданудың бейтарап типінен сілті типіне ауысқан кезде), мг-экв/100 г топыраққа;

тұздалған жер алаңының артуы, жылына %;

ортаның реакциясы (тұз және су сығындысындағы рН);

2) қосымша критерийлер ретінде жер асты суларының деңгейі мен минералдануы туралы деректер пайдаланылады.

6. Сортаңдану:

1) сортаңданудың негізгі критерийлері мыналар болып табылады:

алмасатын натрий құрамының артуы (катионды алмасу сыйымдылығынан (КАС) %-бен);

алмасатын магний құрамының артуы (КАС %-бен);

ортаның реакциясы (рН);

2) топырақтың физикалық қасиеттері және әсіресе топырақ құрылымының сортаңдануының қосымша критерийлері болып табылады.

3-параграф. Гидрологиялық (сулы) азып-тозу

7. Батпақтану:

1) диагностикалық критерийлер мыналар болып табылады:

топырақ суларының деңгейін көтеру, м;

су жайылуының ұзақтығы (ай);

топырақ суларының минералдануы (г/дм3);

2) қосымша бейіннің (гидроморфизм белгілері) морфологиялық құрылысының сипаттамалары пайдаланылуы мүмкін.

3-тарау. Топырақ және жердің тозу дәрежесін белгілеу критерийлері

Көрсеткіштер	Тозу деңгейі
	0 (өте әлсіз)	1 (әлсіз)	2 (орташа)	3 (көтерілген)	4 (жоғары)
1	2	3	4	5	6
Абиотикалық үйіндінің қуаты, см	<2	2-10	11-20	21-40	>40
Беткі қабатына қатысты (тұтастығы бұзылмаған) ойылу тереңдігі (см)	<20	20-40	41-100	101-200	>200
Физикалық саз өлшерінің шамаға азаюы, бастапқыдан %*	<5	5-15	16-25	26-32	>32
Топырақтың жыртылатын қабаты тұтастығының тең салмақты тығыздығының артуы, бастапқы мөлшерден %*	<10	10-20	21-30	31-40	>40
Тұрақты құрылымдық (жарылуды есепке алмағанда, агрегатаралық) кеуектілік, см3/г	>0,2	0,2-0,11	0,1-0,06	0,05-0,02	<0,02
Текстуралық кеуектілік (агрегатішілік), см3/г	>0,3	0,3-0,26	0,25-0,2	0,19-0,17	<0,17
Сүзу коэффиценті, м/тәулік	>1,0	1,0-0,3	0,29-0,1	0,09-0,01	<0,01
Тастақтылығы, жамылғының %-ы	<5	5-15	16-35	36-70	>70
Топырақтық бейіні қуатының төмендеуі (А+В), бастапқыдан %*	<3	3-25	26-50	51-60	>60
Топырақ бейінінде қарашірінді шегі қуатының азаюы (А+В), бастапқыдан %*	<10	10-20	21-40	41-60	>60
Микроэлементтер (Мn, Со, Мо, В, Сu, Fе, Zn) құрамының азаюы, қамтамасыз етілуінің орташа дәрежесінен %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Жылжымалы фосфор құрамының азаюы, қамтамасыз етілуінің орташа дәрежесінен %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Алмасатын калий құрамының азаюы, қамтамасыз етілуінің орташа дәрежесінен %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Топырақ ортасындағы РН-тың өзгеруі, орташа көрсеткіштен %	<10	10-15	16-20	21-25	>25
Топырақ массасының шығыны т/га/жыл	<5	5-25	26-100	101-200	>200
Ашылған топырақ түзетін жыныстың (С) немесе төсеме жыныстың (D) алаңы, жалпы алаңнан %	0-2	3-5	6-10	11-25	>25
Эрозияға ұшыраған топырақ алаңының ұлғаюы, жылына %	<0,5	0,5-1,0	1,1-2,0	2,1-5,0	>5,0
Беткі қабатқа қатысты шайылу және су қазуының тереңдігі, см	<20	20-40	41-100	101-200	>200
Аумақтың жыралармен бөлінуі, км/км2	<0,1	0,1-0,3	0,4-0,7	0,8-2,5	>2,5
Құнарсыз қабаттың дефляциялық үйіндісі, см	<2	2-10	11-20	21-40	>40
Жерді пайдаланудан шығарылған табиғи алқаптардың алаңы (өсімдік өспеген), жалпы алаңнан %	<10	10-30	31-50	51-70	>70
Жайылымдық өсімдіктің жобалық жамылғысы, аймақтықтан %	>90	90-71	70-51	50-10	<10
Тозған жайылымдар алаңының ұлғаю жылдамдығы, жылына %	<0,25	0,25-1,0	1,1-3,0	3,1-5,0	>5
Жылжымалы құмдар алаңы, жалпы алаңнан %	0-2	3-5	6-15	16-25	>25
Жылжымалы құмдар алаңының ұлғаюы, жылына %	<0,25	0,25-1,0	1,1-2,0	2,1-4,0	>4
Жоғарғы құнарлы қабаттағы уытты тұздар сомасының құрамы (%): - соданың қатысуымен - тұзданудың сульфатты, хлоридті-сульфатты типі кезінде - тұзданудың хлоридті, сульфатты-хлоридті типі кезінде - тұзданудың содалы, хлоридті-содалы, сульфатты-содалы, содалы-сульфатты, содалы-хлоридті типі кезінде - тұзданудың басқа түрлері үшін	<0,1 <0,3 <0,2 <0,1 <0,1	0,1-0,2 0,3-0,6 0,2-0,5 0,1-0,4 0,1-0,25	0,21-0,3 0,61-1,0 0,51-0,7 0,41-0,6 0,26-0,5	0,31-0,5 1,1-2,0 0,71-1,0 0,61-0,8 0,51-0,8	>0,5 >2,0 >1,0 >0,8 >0,8
Уытты сілтіліктің артуы (тұзданудың бейтарап типінен сілті типіне ауысқан кезде), мг-экв/100 г топыраққа	<0,7	0,7-1,0	1,1-1,6	1,7-2,0	>2,0
Тұзданған топырақ алаңының артуы, жылына %	0-0,5	0,51-1,0	1,1-2,0	2,1-5,0	>5,0
Алмасу натрий құрамының артуы (КАС-тан %-бен): - құрамында < 1% натрийі бар топырақ үшін - басқа топырақ үшін	<1,0 <5,0	1,0-3,0 5,0-10,0	3,1-7,0 10,1-15,0	7,1-10,0 15,1-20,0	>10,0 >20,0
Алмасатын магний құрамының артуы (КАС-тан %)	<40	40-50	51-60	61-70	>70
3 г/дм3, м дейін минералданумен жер асты сулары деңгейінің жиналу тереңдігі, м - гумидті аймақта - жартылай шөлейтті, шөлейтті аймақтарда - далалық аймақта	>1,0 >3,0 >4,0	1,0-0,81 3,0-2,0 4,0-3,1	0,80-0,61 1,99-1,5 3,0-2,1	0,60-0,30 1,49-1,0 2,0-1,0	<0,30 <1,0 <1,0
Минералданған (>3 г/дм3) жер астындағы сулар деңгейінің жату тереңдігі, м	>7,0	7,0-5,1	5,0-3,1	3,0-2,0	<2,0
Су басу ұзақтығы (беткі ылғалдану), ай	<3	3-6	6-12	12-18	>18

Ескертпе:

* Бастапқы ретінде жұтаңданбаған ұқсас жердің жай-күйі (нөлдік жұтаңдану дәрежесі) қабылданады.

Об утверждении Экологических критериев оценки земель в целях определения необходимости их перевода из более ценных в менее ценные, консервации, а также отнесения к зоне экологического бедствия или зоне чрезвычайной экологической ситуации

Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 1 июля 2021 года № 228. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 28 июля 2021 года № 23748

В соответствии с пунктом 4 статьи 230 Экологического кодекса Республики Казахстан ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Экологические критерии оценки земель в целях определения необходимости их перевода из более ценных в менее ценные, консервации, а также отнесения к зоне экологического бедствия или зоне чрезвычайной экологической ситуации.

2. Признать утратившими силу:

1) приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 13 марта 2015 года № 188 "Об утверждении экологических критериев оценки земель" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10887);

2) приказ исполняющего обязанности Министра энергетики Республики Казахстан от 2 августа 2017 года № 276 "О внесении изменения в приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 13 марта 2015 года № 188 "Об утверждении экологических критериев оценки земель" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15660).

3. Департаменту экологической политики и устойчивого развития Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

И.о. министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан

С. Брекешев

"СОГЛАСОВАН"
Министерство сельского хозяйства
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство здравоохранения
Республики Казахстан

"СОГЛАСОВАН"
Министерство энергетики
Республики Казахстан

Утверждены приказом И.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 1 июля 2021 года № 228

Экологические критерии оценки земель в целях определения необходимости их перевода из более ценных в менее ценные, консервации, а также отнесения к зоне экологического бедствия или зоне чрезвычайной экологической ситуации

Глава 1. Критерии оценки загрязнения земель селитебных территорий

Показатели	Экологическое бедствие	Чрезвычайная экологическая ситуация	Относительно удовлетворительная ситуация
Основные показатели
Превышение над фоном мощности эквивалентной дозы на уровне 1 метра (далее – м) от поверхности почвы от техногенных радионуклидов, микрозиверт в час	более 0,57	0,57-0,11	менее 0,11
Радиоактивное загрязнение (площадная активность), граничные значения, кБк/м2*
цезий-137	более 400	400-75	менее 75
стронций-90	более 630	630-120	менее 120
плутоний-238, плутоний (239+240) (сумма изотопов)	более 2080	2080-410	менее 410
америций-241	более 2500	2500-490	менее 490
Суммарный показатель химического загрязнения	более 128	128-32	менее 32
Дополнительные показатели
Содержание яиц гельминтов в 1 килограмме (далее – кг) почвы	более 100	100-10	менее 10
Число патогенных микроорганизмов в 1 грамме (далее – г) почвы	более 106	106-105	менее 105
Коли-титр**	менее 0,001	0,01-0,001	более 0,01

Примечания:

* Для перехода от площадной активности к удельной принимаются следующие параметры – слой почвы глубиной 5 см, плотность почвы – 1,3 кг/дм3);

** коли-титр для почвы – наименьшая масса почвы в г, в которой содержится 1 кишечная палочка.

В случае наличия нескольких радионуклидов должны соблюдаться условия:

ACs-137 – площадная активность (содержание в почве) радионуклида цезия137;

ASr-90 – площадная активность (содержание в почве) радионуклида стронция-90;

APu-238,(239+240) – площадная активность (содержание в почве) радионуклидов плутония-238 и плутония-(239+240) (сумма изотопов);

AAm-241 – площадная активность (содержание в почве) радионуклида америция-241;

AгрCs-137 – граничные значения площадной активности (содержания в почве) радионуклида цезия-137, указанные в таблице;

AгрSr-90 – граничные значения площадной активности (содержания в почве) радионуклида стронция-90, указанные в таблице;

AгрPu-238,(239+240) – граничные значения площадной активности (содержания в почве) радионуклидов плутония-238 и плутония-(239+240) (сумма изотопов), указанные в таблице;

AгрAm-241 – граничные значения площадной активности (содержания в почве) радионуклида америция-241, указанные в таблице.

Глава 2. Критерии для выявления деградированных почв и земель

Параграф 1. Физическая деградация

1. Нарушение земель:

1) диагностическими критериями нарушенных земель являются:

морфометрическая характеристика рельефа;

глубина или высота относительно естественной поверхности (м);

угол откоса уступов (градус);

нарушение дитологического строения земель;

наличие плодородного слоя и потенциально плодородных пород по мощности органогенного слоя и запасам гумуса в слое 0-30 см и 0-100 см;

перекрытость поверхности посторонними наносами;

2) характеристика поверхностных и грунтовых вод:

уровень грунтовых вод (м);

минерализация вод (г/дм3);

продолжительность затопления (месяц).

2. Земледельческая деградация (переуплотнение почв):

1) земледельческая деградация оценивается по следующим основным критериям:

гранулометрический состав;

равновесная плотность сложения пахотного (гумусового) слоя почвы, г/см3;

текстурная (внутриагрегатная) пористость, см3/г;

стабильная структурная (межагрегатная без учета трещин) пористость, см3/г;

2) структура пахотного (гумусового) слоя почвы:

содержание агрономически ценных и водопрочных агрегатов;

состояние и свойства структурных отдельностей;

3) водно-физические параметры почв:

водопроницаемость и коэффициент фильтрации почв (м/сутки);

основные гидрологические константы (ВЗ, НВ) и порозность аэрации;

набухаемость.

3. Эрозия:

1) для оценки эрозии используются статические или динамические критерии, последние могут отражать как состояние почвенного покрова, так и ландшафтов;

2) водная эрозия:

плоскостная водная эрозия:

диагностическими критериями плоскостной водной эрозии являются:

уменьшение мощности почвенного профиля (А+В), %;

уменьшение запасов гумуса в профиле почвы (А+В), % от фонового;

изменение гранулометрического состава верхнего горизонта почв;

потери почвенной массы, т/га/год;

площадь обнаженной почвообразующей породы (С) или подстилающей породы (D), % от общей площади;

увеличение площади эродированных почв, % в год;

дополнительными критериями являются:

уменьшение мощности гумусового (пахотного) горизонта (см);

снижение запасов питательных веществ;

скорость смыва;

уклоны поверхности и опасность развития эрозионных процессов;

линейная водная эрозия:

диагностическими критериями линейной водной эрозии являются:

расчлененность территории оврагами (км/км2);

глубина размывов относительно поверхности, см;

потери почвенной массы (т/га/год);

образование новых оврагов и рост существующих;

дополнительными критериями являются:

глубина оврага;

количество оврагов на единицу площади;

общая площадь оврагов на единицу площади;

некоторые характеристики водосборной площади оврагов;

3) ветровая эрозия:

диагностическими критериями ветровой эрозии, кроме перечисленных, являются:

дефляционный нанос неплодородного слоя, см;

площадь выведенных из землепользования угодий (лишенная растительности на естественных угодьях), % от общей площади;

проективное покрытие пастбищной растительности, % от зонального;

скорость роста площади деградированных пастбищ, % в год;

площадь подвижных песков, % от общей площади;

увеличение площади подвижных песков, % в год;

среди дополнительных параметров используются критерии:

интенсивность дефляции или скорость дефляции;

"уменьшение мощности гумусового горизонта А+В";

облегчение гранулометрического состава;

степень изреженности травостоя и посевов.

Параграф 2. Химическая деградация

4. Агроистощение:

1) диагностическими критериями агроистощения являются балансовые характеристики почвы (органического вещества, питательных элементов, катионно-анионного состава):

уменьшение запасов гумуса в профиле почвы (А+В) в % от исходного;

рН % от исходного рН;

уменьшение содержания физической глины (%);

качественный состав гумуса;

уменьшение валового запаса основных элементов питания;

обеспеченность растений подвижными формами элементов питания;

емкость катионного обмена, степень насыщенности почв основаниями, состав поглощенных оснований;

2) дополнительными критериями агроистощения являются:

минералогический состав илистой фракции;

снижение уровня активной микробной биомассы (число раз);

фитотоксичность;

уменьшение ферментативной активности почв;

биомасса почвенной мезофауны;

уменьшение биоразнообразия (индекс Симпсона, % от нормы);

сработка торфа (мм/год).

5. Засоление:

1) основными критериями степени засоленности являются:

суммарное содержание токсичных солей в верхнем плодородном слое (%);

увеличение токсичной щелочности (при переходе нейтрального типа засоления в щелочной), мг-экв/100 г почв;

увеличение площади засоленных почв, % в год;

реакция среды (рН солевой и водной вытяжки);

2) в качестве дополнительных критериев используются данные об уровне и минерализации грунтовых вод.

6. Осолонцевание:

1) основными критериями осолонцеватости являются:

увеличение содержания обменного натрия (в % от емкости катионного обмена (ЕКО));

увеличение содержания обменного магния (в % от ЕКО);

реакция среды (рН);

2) дополнительными критериями осолонцевания являются показатели физических свойств и особенно структуры почвы.

Параграф 3. Гидрологическая (водная) деградация

7. Заболачивание:

1) диагностическими критериями являются:

поднятие уровня грунтовых вод, м;

продолжительность затопления (месяц);

минерализация грунтовых вод (г/дм3);

2) дополнительно могут использоваться характеристики морфологического строения профиля (признаки гидроморфизма).

Глава 3. Критерии определения степени деградации почв и земель

Показатели	Степень деградации
	0 (очень слабая)	1 (слабая)	2 (средняя)	3 (повышенная)	4 (высокая)
1	2	3	4	5	6
Мощность абиотического наноса, см	<2	2-10	11-20	21-40	>40
Глубина провалов (см) относительно поверхности (без разрыва сплошности)	<20	20-40	41-100	101-200	>200
Уменьшение содержания физической глины на величину, % от исходного*	<5	5-15	16-25	26-32	>32
Увеличение равновесной плотности сложения пахотного слоя почвы, % от исходного*	<10	10-20	21-30	31-40	>40
Стабильная структурная (межагрегатная, без учета трещин) пористость, см3/г	>0,2	0,2-0,11	0,1-0,06	0,05-0,02	<0,02
Текстурная пористость (внутриагрегатная), см3/г	>0,3	0,3-0,26	0,25-0,2	0,19-0,17	<0,17
Коэффициент фильтрации, м/сутки	>1,0	1,0-0,3	0,29-0,1	0,09-0,01	<0,01
Каменистость, % покрытия	<5	5-15	16-35	36-70	>70
Уменьшение мощности почвенного профиля (А+В), % от исходного*	<3	3-25	26-50	51-60	>60
Уменьшение мощности гумусового горизонта А+В профиле почвы (А+В), % от исходного*	<10	10-20	21-40	41-60	>60
Уменьшение содержания микроэлементов (Мn, Со, Мо, В, Сu, Fe, Zn), % от средней степени обеспеченности	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Уменьшение содержания подвижного фосфора, % от средней степени обеспеченности	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Уменьшение содержания обменного калия в % от средней степени обеспеченности	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Изменение РН почвенной среды, % от среднего показателя	<10	10-15	16-20	21-25	>25
Потери почвенной массы, т/га/год	<5	5-25	26-100	101-200	>200
Площадь обнаженной почвообразующей породы (С) или подстилающей породы (D), % от общей площади	0-2	3-5	6-10	11-25	>25
Увеличение площади эродированных почв, % в год	<0,5	0,5-1,0	1,1-2,0	2,1-5,0	>5,0
Глубина размывов и водороин относительно поверхности, см	<20	20-40	41-100	101-200	>200
Расчлененность территории оврагами, км/км2	<0,1	0,1-0,3	0,4-0,7	0,8-2,5	>2,5
Дефляционный нанос неплодородного слоя, см	<2	2-10	11-20	21-40	>40
Площадь естественных угодий, выведенных из землепользования (лишенных растительности), % от общей площади	<10	10-30	31-50	51-70	>70
Проективное покрытие пастбищной растительности, % от зонального	>90	90-71	70-51	50-10	<10
Скорость роста площади деградированных пастбищ, % в год	<0,25	0,25-1,0	1,1-3,0	3,1-5,0	>5
Площадь подвижных песков, % от общей площади	0-2	3-5	6-15	16-25	>25
Увеличение площади подвижных песков, % в год	<0,25	0,25-1,0	1,1-2,0	2,1-4,0	>4
Содержание суммы токсичных солей в верхнем плодородном слое (%): с участием соды; при сульфатном, хлоридно-сульфатном типе засоления; при хлоридном, сульфатно-хлоридном типе засоления; при содовом, хлоридно-содовом, сульфатно-содовом, содово-сульфатном, содово-хлоридном типе засоления; для других типов засоления	<0,1 <0,3 <0,2 <0,1 <0,1	0,1-0,2 0,3-0,6 0,2-0,5 0,1-0,4 0,1-0,25	0,21-0,3 0,61-1,0 0,51-0,7 0,41-0,6 0,26-0,5	0,31-0,5 1,1-2,0 0,71-1,0 0,61-0,8 0,51-0,8	>0,5 >2,0 >1,0 >0,8 >0,8
Увеличение токсичной щелочности (при переходе нейтрального типа засоления в щелочной), мг-экв/100 г почв	<0,7	0,7-1,0	1,1-1,6	1,7-2,0	>2,0
Увеличение площади засоленных почв, % в год	0-0,5	0,51-1,0	1,1-2,0	2,1-5,0	>5,0
Увеличение содержания обменного натрия (в % от ЕКО): для почв, содержащих <1 % натрия; для других почв	<1,0 <5,0	1,0-3,0 5,0-10,0	3,1-7,0 10,1-15,0	7,1-10,0 15,1-20,0	>10,0 >20,0
Увеличение содержания обменного магния (в % от ЕКО)	<40	40-50	51-60	61-70	>70
Глубина залегания уровня грунтовых вод с минерализацией до 3 г/дм3, м: в гумидной зоне; в полупустынной, пустынной зонах; в степной зоне	>1,0 >3,0 >4,0	1,0-0,81 3,0-2,0 4,0-3,1	0,80-0,61 1,99-1,5 3,0-2,1	0,60-0,30 1,49-1,0 2,0-1,0	<0,30 <1,0 <1,0
Глубина залегания уровня минерализованных (>3 г/дм3) грунтовых вод, м	>7,0	7,0-5,1	5,0-3,1	3,0-2,0	<2,0
Продолжительность затопления (поверхностное переувлажнение), месяц	<3	3-6	6-12	12-18	>18

Примечание:

* Под исходным принимается состояние недеградированного аналога (нулевая степень деградации).