"Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты әскери оқу орындарында азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтар мен ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы № 39 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2024 жылғы 2 мамырдағы № 454 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2024 жылғы 3 мамырда № 34328 болып тіркелді

БҰЙЫРАМЫН:

1. "Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты әскери оқу орындарында азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтар мен ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы № 39 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 13271 болып тіркелген) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты әскери оқу орындарында азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтар мен ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидалары осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Әскери білім және ғылым департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты алғашқы ресми жарияланғанынан кейін Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің интернет-ресурсына орналастыруды;

3) алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларының орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Заң департаментіне жолдауды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің әскери білім беру мәселелеріне жетекшілік ететін орынбасарына жүктелсін.

4. Осы бұйрық мүдделі лауазымды адамдарға және құрылымдық бөлімшелерге жеткізілсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі

Р. Жаксылыков

	Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі 2024 жылғы 2 мамырдағы № 454 бұйрыққа қосымша
	Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы № 39 бұйрығымен бекітілген

Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты әскери оқу орындарында азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтар мен ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне ведомстволық бағынысты әскери оқу орындарында азаматтық қызметші лауазымдарын қоспағанда, педагогтар мен ғылыми қызметкерлер лауазымдарына орналасу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес әзірленді.

Әскери оқу орындарының (бұдан әрі – ӘОО) штаттарында көзделген бос педагогтар мен ғылыми қызметкерлер лауазымына орналасу конкурстық іріктеу негізінде жүзеге асырылады.

2. ӘОО-да бос лауазым бар болған жағдайда тиісті ӘОО әскери білім мәселелеріне жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің құрылымдық бөлімшесіне (бұдан әрі – ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесі) бос лауазымның бар болуы туралы ақпарат жолдайды.

3. ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесі ақпаратты алғаннан кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Кадрлар департаментіне қызметі бойынша жоғарылату үшін кадр резервінде тұрған әскери қызметшілерді бос лауазымға тағайындау туралы ұсыныс енгізеді. ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесі осындай болмаған жағдайда ӘОО-ға ақпарат жолдайды.

4. ӘОО-ның кадр органдары ақпаратты лауазымды адамдарға, оларға қатысты бөлігінде жеткізеді және күнтізбелік бес күн ішінде ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесіне бос лауазымға орналасуға кандидаттардың болуы туралы ақпаратты ұсынады.

5. ӘОО-дан алынған ақпаратты жинақтау кезінде жүргізілетін алдын ала іріктеу нәтижесі бойынша ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесі күнтізбелік он күн ішінде ӘОО-ға ұсынылған кандидаттар қатарынан конкурстық іріктеу жүргізу қажеттілігі туралы хат жолдайды.

6. ӘОО конкурстық іріктеу жүргізу туралы бұйрық шығарады, онда конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның құрамы және оның отырыстарының кестесі бекітіледі.

7. Конкурстық іріктеу жүргізу және кандидаттардың құжаттарын жинау кезеңі туралы бұйрықтан үзіндіні конкурстық іріктеуді өткізетін ӘОО үш жұмыс күнінен кешіктірмей ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесіне және әскери қызметшілері кандидат ретінде ұсынылған ӘОО-ға жолдайды.

8. Конкурстық іріктеу:

1) конкурсқа қатысу үшін барлық кандидатқа мүмкіндік беру;

2) конкурсқа қатысушылар арасында адал бәсекелестікті қамтамасыз ету;

3) конкурстық іріктеуді объективті түрде жүргізудің сақталуына бақылауды жүзеге асыру шарттарын сақтаумен жүзеге асырылады.

9. Іріктеу комиссиясы мынадай құрамда құрылады:

1) комиссия төрағасы – ӘОО бастығының оқу жұмысы жөніндегі орынбасары немесе оның орнындағы адам;

2) комиссия төрағасының орынбасары – ӘОО құрылымдық бөлімшесінің бастығы;

3) комиссия хатшысы – ӘОО-ның педагогі немесе ғылыми қызметкері (ғылыми дәрежесі немесе ғылыми атағы бар);

4) құрамында кемінде үш адам бар конкурстық комиссия мүшелері (ӘОО штаттық оқытушылары немесе ғылыми қызметкерлері қатарынан, кадр органының бастығы, заң консульты).

10. Кандидаттар конкурс өткізетін ӘОО-ға мынадай құжаттарды:

1) осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша конкурстық іріктеуге қатысуға өтінішті;

2) жоғары білімі туралы дипломының және қосымшасының көшірмесін (тарнскриптін);

3) академиялық және/немесе ғылыми дәреже мен ғылыми атақ беру туралы дипломының көшірмесін (бар болған кезде);

4) қайта даярлау және біліктілігін арттыру туралы сертификаттың көшірмесін (бар болған кезде);

5) ғылыми, оқу-әдістемелік жұмысы мен өнертабысы тізімін (бар болған кезде);

6) өнертабысқа патенттің, елеулі ғылыми жетістігін, сондай-ақ педагогтар мен ғылыми қызметкерлерді даярлау тәжірибесін растайтын құжат көшірмесін (бар болған кезде);

7) құрылымдық бөлімше бастығы берген қызметтік мінездемені тапсырады.

Сонымен қатар, кандидаттар өзінің біліміне, жұмыс тәжірибесіне, кәсіби деңгейіне және беделіне қатысты құжаттарды (ұсынымхат, тілдік даярлық туралы сертификаттың көшірмесі, қатысушының кәсіби деңгейін, оның кәсіби саладағы үздік жетістігін растайтын өзге де құжат) ұсынады.

2-тарау. Конкурстық іріктеуді жүргізу тәртібі

11. Конкурстық іріктеу мынадай кезеңдерден тұрады:

1) ӘОО педагогы мен ғылыми қызметкерінің бос лауазымына орналасуға кандидаттардың өтініші мен құжаттарын қарау;

2) кандидатпен әңгімелесу;

3) конкурстық іріктеуді қорытындылау.

Конкурстық іріктеу мақсаты Заңның 5-1-бабының 13) тармақшасына сәйкес бекітілген біліктілік сипаттамаларын, бос лауазымға конкурс жариялаған нақты ӘОО-ның ерекшеліктерін ескере отырып, кандидаттардың кәсіби және жеке басының қасиеттерін бағалау болып табылады.

12. Құжаттарды қабылдау мерзімі аяқталғанға дейін конкурстық іріктеуді өткізетін ӘОО-ның хатында көрсетілген қажетті құжаттарды берген адамдар конкурстық іріктеуге қатысушылар болып табылады.

13. ӘОО педагогтары мен ғылыми қызметкерлері лауазымына орналасуға конкурстық іріктеу әңгімелесу нысанында үміткерлер қызметінің қорытындысын талдамалы қорытындылау негізінде жүргізіледі, бұл ретте кәсіби деңгейді айқындау үшін әрбір лауазым бойынша Заңның 5-1-бабының 13) тармақшасына сәйкес бекітілген біліктілік сипаттамаларына сәйкес білімі тексеріледі.

14. Конкурстық іріктеуден кейін комиссия жабық дауыс беру жолымен көпшілік дауыспен мынадай шешімнің біреуін қабылдайды:

1) "ұсынылады";

2) "ұсынылмайды".

15. Отырысқа қатысатын комиссияның әрбір мүшесі осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша конкурстық іріктеу бойынша жабық дауыс беру үшін арналған бюллетеньді толтыру жолымен дауыс береді.

16. Конкурстық іріктеуді өткізу кезінде комиссияның шешімі, егер дауыс беруге оның мүшелерінің кемінде 2/3-і қатысса, жарамды болып табылады. Комиссияның барлық шешімі осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның хаттамасымен ресімделеді.

17. Қатысқан комиссия мүшелерінің көпшілік дауысын алған кандидат конкурстан өтті деп танылады. Дауыс тең болған жағдайда Төрағаның дауысы шешуші болып табылады.

18. Конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның қорытындысы ұсынымдық сипатта болады.

19. Осы Қағидалармен реттелмеген мәселелерді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес конкурстық іріктеу жөніндегі комиссия шешеді.

Кандидат, оған қатысты бөлігінде конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның құжаттарымен және шешімімен таныса алады.

Кандидаттың бастамасы бойынша конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның шешіміне сот тәртібінде шағымдануға болады.

20. Конкурстық іріктеу жүргізілгеннен кейін конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның хатшысы күнтізбелік он күн ішінде ӘОО кадр органына құжаттардың түпнұсқасын (хаттаманы, бюллетеньді) береді.

21. ӘОО кадр органы конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның хаттамасын ҚР ҚМ құрылымдық бөлімшесіне жолдайды.

22. Конкурстық іріктеуге қатысатын конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның мүшелері, хатшысы конкурстық іріктеу ақпаратына қатысты қатаң құпиялылықты сақтайды және бөгде адамдардың конкурстық іріктеу құжаттарына қолжетімділігін мүлдем болдырмауды қамтамасыз етеді.

	1-қосымша
	Нысан
	_______________________ бастығы (әскери оқу орнының атауы)

Конкурстық іріктеуге қатысуға өтініш

Мені ___________________________________________________________

бос лауазымына орналасуға конкурстық іріктеуге қатысуға жіберуіңізді сұраймын.

Конкурсты өткізу шарттарымен таныстым.

Ұсынылған құжаттардың түпнұсқалығын растаймын.

____________________________________________

(қолы) (әскери атағы, Т.А.Ә. (бар болған кезде)

20___ жылғы "____" ____________

	2-қосымша
	Нысан

________________________________________________________________________________ (лауазым атауы) конкурстық іріктеу бойынша жабық дауыс беруге арналған бюллетень

Р/с №	Кандидаттың әскери атағы, тегі, инициалы (бар болған кезде)	Қандай лауазымға конкурстық іріктеу жүргізіледі	Келісемін/келіспеймін

	3-қосымша
	Нысан

Конкурстық іріктеу жөніндегі комиссияның хаттамасы

	Бекітемін конкурстық комиссияның төрағасы ____________________________ (қолы, әскери атағы, инициалы және тегі)
	20__ жылғы "____" ___________

_______________________________________________________________ ӘОО атауы _______________________________________________________________ бос лауазымына орналасуға өтініш берген _______________________________________________________________ кандидаттың әскери атағы, Т.А.Ә. (бар болған кезде)

Біліктілік сипаттамаларына сәйкес келуі					Оқулық басылымының, ғылыми жарияланымың болуы	Өзгеде мәліметтер	Таныстырылымды бағалау	Дауыс беру нәтижесі
Білім деңгейі	Магистр дәрежесінің болуы	Ғылыми дәрежесінің болуы	Педагогикалық өтілі	Алдыңғы қызмет істерінің бейіні

Конкурстық комиссия қорытындысы _______________________________

Конкурстық комиссия мүшелері ___________________________________

Конкурстық комиссия хатшысы _____________ ____________________

(қолы) (әскери атағы, Т.А.Ә.)

О внесении изменения в приказ Министра обороны Республики Казахстан от 22 января 2016 года № 39 "Об утверждении Правил замещения должностей педагогов и научных работников военных учебных заведений, подведомственных Министерству обороны Республики Казахстан, за исключением должностей гражданских служащих"

Приказ Министра обороны Республики Казахстан от 2 мая 2024 года № 454. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 3 мая 2024 года № 34328

ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Внести в приказ Министра обороны Республики Казахстан от 22 января 2016 года № 39 "Об утверждении Правил замещения должностей педагогов и научных работников военных учебных заведений, подведомственных Министерству обороны Республики Казахстан, за исключением должностей гражданских служащих" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 13271) следующее изменение:

Правила замещения должностей педагогов и научных работников военных учебных заведений, подведомственных Министерству обороны Республики Казахстан, за исключением должностей гражданских служащих, утвержденные указанным приказом, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему приказу.

2. Департаменту военного образования и науки Министерства обороны Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства обороны Республики Казахстан после его первого официального опубликования;

3) направление сведений в Юридический департамент Министерства обороны Республики Казахстан об исполнении подпунктов 1) и 2) настоящего пункта в течение десяти календарных дней со дня его первого официального опубликования.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Министра обороны Республики Казахстан курирующего вопросы военного образования.

4. Настоящий приказ довести до заинтересованных должностных лиц и структурных подразделений.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр обороны Республики Казахстан

Р. Жаксылыков

	Приложение к приказу Министр обороны Республики Казахстан от 2 мая 2024 года № 454
	Утверждены приказом Министра обороны Республики Казахстан от 22 января 2016 года № 39

Правила замещения должностей педагогов и научных работников военных учебных заведений, подведомственных Министерству обороны Республики Казахстан, за исключением должностей гражданских служащих

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила замещения должностей педагогов и научных работников военных учебных заведений, подведомственных Министерству обороны Республики Казахстан, за исключением должностей гражданских служащих (далее – Правила) разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об образовании" (далее – Закон).

Замещение вакантных должностей педагогов и научных работников, предусмотренных штатами военных учебных заведений (далее – ВУЗ) осуществляется на основе конкурсного отбора.

2. В случае наличия в ВУЗе вакантной должности соответствующий ВУЗ направляет в структурное подразделение Министерства обороны Республики Казахстан, курирующее вопросы военного образования (далее – структурное подразделение МО РК) информацию о наличии вакантной должности.

3. После получения информации структурное подразделение МО РК в течение десяти рабочих дней вносит предложение в Департамент кадров Министерства обороны Республики Казахстан о назначении на вакантную должность военнослужащих, состоящих в кадровом резерве для продвижения по службе. В случае отсутствия таковых структурное подразделение МО РК направляет информацию в ВУЗы.

4. Кадровые органы ВУЗов доводят информацию до должностных лиц, в части их касающейся, и в течение пяти календарных дней представляют информацию о наличии кандидатов на занятие вакантной должности в структурное подразделение МО РК.

5. По результатам предварительного отбора, проводимого при обобщении информации, полученной от ВУЗов, структурное подразделение МО РК в течение десяти календарных дней направляет письмо в ВУЗ о необходимости проведения конкурсного отбора из числа представленных кандидатов.

6. ВУЗом издается приказ о проведении конкурсного отбора, которым утверждается состав комиссии по конкурсному отбору и график ее заседаний.

7. Выписка приказа о проведении конкурсного отбора и период сбора документов кандидатов ВУЗом, проводящим конкурсный отбор не позднее трех рабочих дней, направляется в структурное подразделение МО РК и ВУЗы, военнослужащие которых представлены в качестве кандидатов.

8. Конкурсный отбор осуществляется с соблюдением следующих условий:

1) предоставления всем кандидатам возможностей для участия в конкурсе;

2) обеспечения добросовестной конкуренции среди участников конкурса;

3) осуществления контроля за соблюдением объективности проведения конкурсного отбора.

9. Комиссия по отбору создается в следующем составе:

1) председатель комиссии - заместитель руководителя ВУЗа, по учебной работе или лицо его замещающее;

2) заместитель председателя комиссии - руководитель структурного подразделения ВУЗа;

3) секретарь комиссии – педагог или научный работник ВУЗа (имеющий ученую степень или ученое звание);

4) члены комиссии в составе не менее трех человек (из числа штатных преподавателей или научных сотрудников ВУЗа, руководитель кадрового органа, юрисконсульт).

10. Кандидаты подают в ВУЗ, проводящий конкурс, следующие документы:

1) заявление на участие в конкурсном отборе по форме, согласно приложению 1 к настоящим Правилам;

2) копии дипломов о высшем образовании и приложение (транскрипт);

3) копии дипломов о присвоении академической и/или ученой степени и ученого звания (при их наличии);

4) копии сертификатов о переподготовке и повышении квалификации (при наличии);

5) список научных, учебно-методических работ и изобретений (при их наличии);

6) копии патентов на изобретения, документов, подтверждающих значительные научные достижения, а также опыт подготовки педагогов и научных работников (при наличии);

7) служебную характеристику, данную начальником структурного подразделения.

Кандидаты также представляют документы, касающиеся их образования, опыта работы, профессионального уровня и репутации (рекомендательные письма, копии сертификатов о языковой подготовке, иных документов, подтверждающих профессиональный уровень участника, его выдающихся достижений в профессиональной сфере).

Глава 2. Порядок проведения конкурсного отбора

11. Конкурсный отбор состоит из следующих этапов:

1) рассмотрение заявлений и документов кандидатов на замещение вакантных должностей педагогов и научных работников ВУЗов;

2) проведение собеседования с кандидатами;

3) подведение итогов конкурсного отбора.

Целью конкурсного отбора является оценка профессиональных и личностных качеств кандидатов с учетом квалификационных характеристик, утвержденных в соответствии с подпунктом 13) статьи 5-1 Закона особенностей конкретного ВУЗа, на вакантную должность которого объявлен конкурс.

12. Участниками конкурсного отбора являются лица, подавшие необходимые документы до указанной в письме ВУЗа, проводящего конкурсный отбор, даты окончания приема документов.

13. Конкурсный отбор на замещение должностей педагогов и научных работников ВУЗов проводится на основе аналитического обобщения итогов деятельности претендентов в форме собеседования, при этом проверяются знания в соответствии с квалификационными характеристиками, утвержденными в соответствии с подпунктом 13) статьи 5-1 Закона по каждой должности для определения уровня профессионализма.

14. После конкурсного отбора, комиссия путем закрытого голосования большинством голосов принимает одно из следующих решений:

1) "рекомендуется";

2) "не рекомендуется".

15. Каждый член комиссии, присутствующий на заседании, голосует путем заполнения бюллетеня для закрытого голосования по конкурсному отбору по форме, согласно приложению 2 к настоящим Правилам.

16. Решение комиссии при проведении конкурсного отбора является действительным, если в голосовании участвовало не менее 2/3 ее членов. Все решения комиссии оформляются протоколом комиссии по конкурсному отбору по форме, согласно приложению 3 к настоящим Правилам.

17. Прошедшим конкурсный отбор признается кандидат, получивший большинство голосов присутствующих членов комиссии. В случае равенства голосов, голос Председателя является решающим.

18. Заключение комиссии по конкурсному отбору носит рекомендательный характер.

19. Вопросы, не урегулированные настоящими Правилами, решаются комиссией по конкурсному отбору в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Кандидатом допускается ознакомления с документами и решениями комиссии по конкурсному отбору в части, их касающейся.

Решение комиссии по конкурсному отбору по инициативе кандидата подлежит обжалованию в судебном порядке.

20. После проведения конкурсного отбора секретарь комиссии по конкурсному отбору в течении десяти календарных дней передает оригиналы документов (протоколы, бюллетени) в кадровый орган ВУЗа.

21. Кадровым органом ВУЗа протокол комиссии по конкурсному отбору направляется в структурное подразделение МО РК.

22. Члены комиссии по конкурсному отбору, секретарь, принимающие участие в проведении конкурсного отбора, соблюдают строгую конфиденциальность в отношении информации конкурсного отбора и обеспечить полное отсутствие доступа посторонних лиц к документам конкурсного отбора.

	Приложение 1
	Форма
	Заявление на участие в конкурсном отборе
	Начальнику _______________________ (наименование военного учебного заведения)

Заявление

Прошу допустить меня к участию в конкурсном отборе на замещение вакантной должности ______________________________________________________________ С условиями проведения конкурсного отбора ознакомлен. Подтверждаю подлинность представленных документов. _____________ ____________________________ подпись (воинское звание, Ф.И.О., (при его наличии) "____" ____________ 20___ года.

	Приложение 2 от
	Форма

Бюллетень для закрытого голосования по конкурсному отбору ___________________________________________________________ наименование должности

№ п/п	Воинское звание, фамилия, инициалы (при его наличии) кандидата	На какую должность проводится конкурсный отбор	Согласен / не согласен

	Приложение 3
	Форма
	Протокол комиссии по конкурсному отбору
	Утверждаю председатель конкурсной комиссии ______________________________ (подпись, воинское звание, инициал имени и фамилия) "____" _______________ 20___ года.

_____________________________________________________________ наименование ВУЗа

______________________________________________________________ воинское звание, Ф.И.О. (при его наличии) кандидата подавшему заявление на замещение вакантной должности

Соответствие квалификационным характеристикам					Наличие учебных изданий, научных публикаций	Иные сведения	Оценка презентации	Результаты голосования
Уровень образования	Наличие степени магистра	Наличие ученой степени	Педагогический стаж	Профиль предыдущей служебной деятельности

Заключение конкурсной комиссии ____________________________________________ Члены конкурсной комиссии ________________________________________________ Секретарь конкурсной комиссии ____________ ______________________ подпись воинское звание, Ф.И.О.(при его наличии)