26 бухгалтерлік есеп ережелері (стандарт) "Брокерлік және дилерлік ұйымдардағы есеп-қисап және есеп беру тәртібі"

БҰЙРЫҚ Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Бухгалтерлік есеп әдіснамасы және аудит Департаменті 1998 жылғы 7 маусым N 108. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 1998 жылғы 15 тамызда тіркелді. Тіркеу N 577. Күші жойылды - ҚР Қаржы министрiнiң 2004 жылғы 28 желтоқсандағы N 465 бұйрығымен.

-----------Бұйрықтан үзінді-----------

"33 Брокерлiк қызмет жөнiндегі операциялар туралы ақпараттарды есепке алу және ашу" бухгалтерлiк есеп стандартын бекiту туралы" Нормативтiк құқықтық актiлердi мемлекеттiк тiркеу тiзiлiмiнде N 3270 тiркелген Қазақстан Республикасы Ұлттық банкi басқармасының 2004 жылғы 10 қарашадағы N 140 қаулысы қабылдануына байланысты БҰЙЫРАМЫН:
1. "N 26 Брокерлiк және дилерлiк ұйымдарды eceпкe алу және есептілік" бухгалтерлiк есептiң (стандарттың) ережесiн бекiту туралы" Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Бухгалтерлiк есеп және аудит әдiснамасы департаментiнiң 1998 жылғы 6 шілдедегі N 108 Нормативтік құқықтық актiлердi мемлекеттік тiркеу тiзiлiмiнде N 577 тiркелген бұйрығының күшi жойылды деп танылсын ...

Министр
-----------------------------

Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлігінің Бухгалтерлік
есеп әдіснамасы және аудит
Департаментінің
1998 жылғы 7 маусымдағы
N 108 бұйрығымен бекітілген

26 бухгалтерлік есеп ережелері (стандарт)
"Брокерлік және дилерлік ұйымдардағы есеп-қисап
және есеп беру тәртібі"

Мақсаты және әрекет ауқымы

1. Осы Ережелер (стандарт) брокерлік және дилерлік ұйымдарда (бұдан былайғы жерде - брокерлер-дилерлер) есеп жүргізу және қаржылық есеп жасау ерекшеліктерін анықтап-белгілейді.

Анықтамалар

2. Брокер-дилер - бағалы қағаздар нарқында брокерлік және дилерлік әрекеттерді жүзеге асырушы заңды тұлға.
3. Атаулы иегер - келісім-шартқа сәйкес бағалы қағаздар иесінің мүддесі үшін бағалы қағаздар иесінің атынан және өзінің атынан бағалы қағаздар нарқына кәсіби дәрежеде қатысушы. Бағалы қағаздарды өз қолында олардың иесі тарапынан ұстау атаулы иегерге дәл осы бағалы қағаздарға меншіктік дәрежеде ие болу құқығын бермекші емес.
4. Бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарқы - сауданы ұйымдастырушылар тарапынан осыған қатысушылар үшін бағалы қағаздармен жасалатын існамалардың шарттары мен жүргізу барысының заң актілеріне сәйкес белгілі бір тәртіпте реттеліп берілген жағдайдағы құнды қағаздар айналымының орыны.
5. Ұйымдастырылмаған нарық - бағалы қағаздармен жасалатын існамалар осы мәселе және бұған қатысушылар үшін ұйымдастырылған нарық талаптары сақталмайтын жағдайдағы құнды қағаздар айналымының орыны.
6. Бағалы қағаздың баламалары - құны басқа бағалы қағаздар арқылы танылатын бағалы қағаздар.
7. Қысқа сауда - сатылу кезінде сатушының қолында жоқ бағалы қағаздарды сату.
8. РЕПО - бағалы қағаздың немесе валютаның алғашқы сатылу бағасынан өзгеше мөлшерде белгілі бір уақытта нық бекітілген (шарттасқан) баға бойынша қайтадан сатылатыны жайындағы шартпен (міндеттемемен) сатылуы негізінде жасалатын биржалық існама түрі.
9. Кері РЕПО - бағалы қағаздың немесе валютаның алғашқы сатылу бағасынан өзгеше мөлшерде белгілі бір уақытта нық бекітілген (шарттасқан) баға бойынша қайтадан сатылатыны жайындағы шартпен сатылып алынуы негізінде жасалатын биржалық існама түрі.
10. Комиссиялық табыс - брокерлік қызмет жөніндегі келісім-шартқа сәйкес брокер-дилерге төленетін ақшадай сыйлық.
11. Існама жасалған күн - қаржылық инструменттердің атауы, саны, бағасы, жеткізу шарттары - існаманың тағы басқа маңызды егжей-тегжейлері түгелдей қамтылып, соның негізінде қаржылық инструменті сату (сатып алу) турасындағы келісім-шартқа қол қойылған күн.
12. Есеп айырысатын күн - қаржылық инструменттердің сатып алушыға жеткізіліп, келісім-шарттың талаптарына немесе сауданы ұйымдастырушылар тарапынан тағайындалған ережелерге сәйкес сатушымен есеп айырысатын күн.

Жалпы Ережелер

13. Қазақстан Республикасының іс үстіндегі заң актілеріне сәйкес брокер-дилер төмендегідей әрекеттерді жүзеге асырады:
1) өз есебінен және қажеткер есебінен, өз атынан немесе қажеткер атынан бағалы қағаздармен існамалар жасайды;
2) өзінің қажеткерлері тарапынан инвестициялық шешім қабылдауға қажетті ақпарат пен ұсынымдарды әзірлеп көрсетеді және қажеткерлердің бағалы қағаздарымен жасалған існамаларды құжаттайды.
3) қажеткермен келісе отырып басқа да кеңес беру және ақпараттық қызмет көрсетеді.
14. Жүргізілетін іс әрекеттердің есебін жасауды және қаржылық есепті ұсынуды брокер-дилер Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы N 2732 Z952732_ "Бухгалтерлік есеп туралы" Заң күшіне ие Жарлығының, бухгалтерлік есеп стандарттарының және субъектілердің қаржылық-шаруашылық жөніндегі бухгалтерлік есеп турасындағы Бас есеп жоспарының негізінде жүзеге асырады.
15. Брокер-дилер өз ақшасы мен қажеткерлердің ақшасының есебін айырым түрде жеке жүргізеді. Қажеткерлердің иелігіндегі бағалы қағаздар брокер-дилердің бухгалтерлік балансына енгізілмейді.

Бағалау

16. Ұйымдастырылған базарда жасалған існамалар бойынша Бағалы қағаздарға және соларға қатысты баламаларға тартылған қаржылық инвестициялар ағымдағы бағамен есептеледі, ал ұйымдастырылмаған базарда жасалған існамалар бойынша - 8 Бухгалтерлік есеп "Қаржылық инвестициялар есебі" стандартына сәйкес бағаланады.
17. Қарызға алынған бағалы қағаздар кепілге қойылған мүліктің сомасына тең бағамен есептеледі, ал кері РЕПО жағдайында алынған бағалы қағаздар тиісінше кепілдің бағасына тең сомамен және келісім-шартта белгіленген бағамен есептеледі. Брокер-дилердің іс-әрекетіне тартылатын басқа да активтер бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес есептеледі.
18. Қысқа сауда нәтижесінде пайда болатын міндеттемелер ағымдағы бағасы бойынша есептеледі.
19. РЕПО бойынша жасалған әрекетке байланысты міндеттемелер және брокер-дилердің іс-әрекетіне байланысты міндеттемелер келісім шартта келісілген бағамен есептеледі.

Кіріс

20. Брокер-дилердің табысына мыналар кіреді:
1) брокерлік қызмет, жаңадан шығарылған бағалы қағаздарды орналастыру, кеңес беру, ақпараттық және заңға қайшы келмейтін басқа да қызметтерден түсетін комиссиялық табыстар;
2) қаржы енгізуден түсетін кіріс;
3) сыйлық есебінен түсетін кіріс (мүдделі процент);
4) 5 бухгалтерлік есеп стандартына "Табыс" және 8 бухгалтерлік есеп стандартына "Қаржылық инвестициялар есебі" сәйкес есептелетін басқа да кіріс.
21. Брокерлік қызметке байланысты комиссиялық табыс існама жасалған күні танылады, себебі комиссиялық сыйлық алу турасындағы барлық қажетті жұмыс көлемі осымен аяқталды деп есептелінеді. Егер қажеткер талабын орындау мақсатында бірнеше існамалар жасалуы керек болса (мысалы, дәл осы бағалы қағазды сатып алу және сатуға байланысты), бірақ комиссиялық сыйлық бір жол ғана тағайындалса, онда комиссиялық сыйлықтың жартысына тең сома існама жасалған күні бағалы қағазды сатып алу үшін төленетін кіріс ретінде, ал қалған жартысына тең сома існама жасалған күні бағалы қағазды сату үшін төленетін кіріс ретінде танылады.
22. Қаржылық инструменттерді өткізу нәтижесінде алынатын табыс існама жасалған күні танылады, себебі існамаға байланысты тәуекелдер немесе экономикалық пайда сатып алушыға көшті деп есептеледі.
23. Бағалы қағаздарды орналастыру нәтижесінде алынатын кіріс Қазақстан Республикасының бағалы қағаздарын реттеу жөніндегі өкілетті орган тарапынан эмиссиялық бағалы қағаздардың орналастырылғаны жайындағы құжатты бекіткеннен кейін танылады.

Шығындар

24. Брокерлік-дилерлік әрекетті іске асыру барысындағы ұжымның еңбекақысы, брокер-дилерлер ассоциациясында төленетін жарна, қор биржасының мүлкін пайдаланғаны үшін төлемақы, тұрмыстық қызмет ақысы, көрсетілген қаржылық көмек үшін төленетін сыйлық (мүдделілік процент), існаманы тіркеу және құжаттау үшін төленетін ақы, агенттерге төленетін комиссиялық сыйлықтар, бағалы қағаздарды тасымалдау, меншіктік құқықты нотариалдық дәрежеде куәландыру және басқа да шығындар есеп беру мерзімінің шығындарына жатқызылады (7 "Товарлық-материалдық қорлар есебі" Бухгалтерлік есеп стандартының 10 пункті).
25. Бағалы қағаздарды орналастыру барысындағы өнім өткізу, жарнама, заңгерлік қызмет көрсету, эмиссиялық синдикат құру және басқа да әрекеттерге байланысты шығындар келешек мерзімдегі шығындарға жатқызылып, тек тиісті кіріс (Бағалы қағаздарды орналастыру нәтижесінде алынатын кіріс) есептелген кезде ғана ағымдағы шығындар есебінде танылады. Бағалы қағаздарды тіркегеннен кейінгі сәтте әрекет аяқталмайтын жағдай орын алса, оларды орналастыруға қатысқан брокер-дилердің шығындары есеп беру мерзімінің шығындарына жатқызылады.
26. Қор биржасына мүшелік үшін төленетін жарнаның шығындары бухгалтерлік баланстың "Ұзақ мерзімдік активтер" бөлімінде көрсетіледі. Актив тиімді дәрежеде пайдалану мерзімі бойынша, бірақ ұйымның іс-әрекетінің мерзімі аяқталуынан бергі кезеңге дейінгі аралықта амортизацияға жатқызылады.

Ашылуы

27. Қаржылық есепте мыналар ашылуы тиіс:
1) Брокер-дилердің өз ақшасы және қажеткердің ақшасы;
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздарына енгізілген қаржылық инвестициялар, шет мемлекеттердің мемлекеттік бағалы қағаздары, салымдық сертификаттар, ұйымдастырылған нарықтағы саудаға жіберілген бағалы қағаздар, ұйымдастырылған нарықтағы саудаға жіберілмеген бағалы қағаздар, Нью-Йорк, Токио және Лондон қор биржаларында саудаланатын бағалы қағаздар, Ресей Федерациясының қор биржаларында саудаланатын бағалы қағаздар, жергілікті өкімет органдарының бағалы қағаздары, мемлекеттік емес несиелік міндеттемелер;
3) бағасы жарияланған нарық бағасынан төмен бағаланған қаржылық инструменттер;
4) дебиторлық қарызға жатқызылған елеулі сомалар: брокер-дилерлерден алынатын шоттар, қажеткерлерден алынатын комиссиялық сома, кері РЕПО әрекетіне байланысты қарыздар;
5) кредиторлық қарызға жатқызылған елеулі сомалар: брокер-дилерлерге төлем жасайтын шоттар, РЕПО әрекетіне байланысты қарыздар, қысқа сауда әрекетіне байланысты қарыздар;
6) брокерлік қызмет көрсету бойынша түскен комиссиялық табысқа, инвестициялық әрекет бойынша түскен табысқа, кеңес беру қызметі бойынша түскен сыйлыққа, сыйлық (мүдделілік процент) түріндегі табысқа енгізілген елеулі сомалар;
7) Брокер-дилер тарапынан атаулы иегер қызметі жүргізілетін қажеткерлердің саны;
8) қаржылық инструменттер баламаларының шартты түрдегі негізгі сомасы;
9) брокер-дилер тарапынан қажеткерлерге тигізілген залалды орнына келтіруге жұмсалатын сома.

Күшіне ену мерзімі

28. Бухгалтерлік есептің осы Ережесі (стандарт) 1999 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енеді.

Об утверждении Положения (стандарта) бухгалтерского учета 26 "Учет и отчетность брокерских и дилерских организаций"

Приказ Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов Республики Казахстан от 6 июля 1998 года N 108. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 15.08.1998 г. N 577. Утратил силу - приказом Министра финансов Республики Казахстан от 28.12.2004г. N 465

Извлечение из приказа
Министра финансов Республики Казахстан
от 28.12.204г. N 465

"В связи с принятием постановления Правления Национального Банка Республики Казахстан от 10 ноября 2004 года N 140 "Об утверждении Стандарта бухгалтерского учета 33 "Учет и раскрытие информации об операциях по брокерской деятельности", зарегистрированного в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за N 3270, приказываю:
1. Признать утратившим силу приказ Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов Республики Казахстан от 6 июля 1998 года N 108 "Об утверждении Положения (стандарта) бухгалтерского учета 26 "Учет и отчетность брокерских и дилерских организаций", зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за N 577...
4. Настоящий приказ вступает в силу со дня подписания.

Министр".
--------------------------------------------------------------------

На основании Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Закона, от 26 декабря 1995 года N 2732 Z952732_ "О бухгалтерском учете" приказываю:
1. Утвердить положение (стандарт) бухгалтерского учета 26 "Учет и отчетность брокерских и дилерских организаций".
2. Установить, что положение (стандарт) определяет особенности ведения учета и составления финансовой отчетности по брокерским и дилерским организациям.
3. Установить, что настоящее положение (стандарт) вступает в силу с 1 января 1999 года.
4. Начальнику Управления специализированных стандартов бухгалтерского учета - Шалгимбаевой Н.Т. зарегистрировать утвержденное положение (стандарт) в Министерстве юстиции Республики Казахстан, в установленном законодательством порядке.
5. Отделу внедрения и контроля Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов Республики Казахстан довести в недельный срок со дня государственной регистрации настоящий приказ и положение (стандарт) бухгалтерского учета 26 "Учет и отчетность брокерских и дилерских организаций" до областных управлений Департамента, комитетов и министерств.
6. Контроль за исполнением приказа возложить на заместителя директора Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов Республики Казахстан - Айтхожину Л.Ж.

Директор

Положение (стандарт) бухгалтерского учета 26
"Учет и отчетность брокерских и дилерских организаций"

Цель и сфера действия

1. Данное Положение (стандарт) определяет особенности ведения учета и составления финансовой отчетности по брокерским и дилерским организациям (далее - брокеры - дилеры).

Определения

2. Брокер-дилер - юридическое лицо, осуществляющее брокерскую и дилерскую деятельность на рынке ценных бумаг.
3. Номинальный держатель - профессиональный участник, осуществляющий в соответствии с договором и в интересах собственника ценных бумаг операции с ценными бумагами от своего имени и за счет собственника. Передача ценных бумаг в номинальное держание не влечет за собой передачи номинальному держателю права собственности на эти ценные бумаги.
4. Организованный рынок ценных бумаг - сфера обращения ценных бумаг, в которой сделки с ценными бумагами урегулированы процедурой и условиями, установленными организатором торгов для участников этих сделок в соответствии с действующим законодательством.
5. Неорганизованный рынок - сфера обращения ценных бумаг, в которой сделки с ценными бумагами осуществляются без соблюдения требований организованного рынка к предмету сделки и ее участникам.
6. Ценная бумага - документ, удостоверяющий с соблюдением установленной формы и обязательных реквизитов имущественные права, осуществление которых возможно только при его предъявлении.
7. Производные ценные бумаги - ценные бумаги, которые приобретают стоимость, будучи выраженными через другие ценные бумаги.
8. Короткая продажа - это операция по продаже ценных бумаг, которыми продавец не владеет в момент продажи.
9. РЕПО - это сделка, при которой ценная бумага или валюта продается с условием (обязательством) выкупа в определенную дату по фиксированной (обусловленной) цене, отличной от цены первоначальной продажи.
10. Обратное РЕПО - это сделка, при которой ценная бумага или валюта приобретается на условиях их обратной продажи в определенную дату по фиксированной (обусловленной) цене, отличной от цены первоначальной продажи.
11. Комиссионный доход - это денежное вознаграждение брокера-дилера, устанавливаемое договором на брокерское обслуживание.
12. День заключения сделки - это день подписания договора по покупке (продаже) финансовых инструментов, где оговариваются все важные аспекты сделки, такие, как наименование финансовых инструментов, их количество, цена, условия доставки и т.д.
13. Расчетный день - это день, в который должны быть доставлены покупателю финансовые инструменты и произведены расчеты с продавцом в соответствии с условиями договора или правилами, установленными организатором торгов.

Общие положения

14. В соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан брокер-дилер осуществляет следующие функции:
1) совершает сделки с ценными бумагами за свой счет и за счет клиентов от своего имени и от имени клиента;
2) осуществляет подготовку и представляет информацию и рекомендации, необходимые для принятия его клиентами инвестиционных решений и документально оформляет сделки с ценными бумагами клиентов;
3) оказывает иные консультационные и информационные услуги по соглашению с клиентом.
15. Учет проводимых операций и представление финансовой отчетности брокер-дилер осуществляет в соответствии с Указом Президента Республики Казахстан, имеющим силу Закона, от 26 декабря 1995 года N 2732 "О бухгалтерском учете", стандартами бухгалтерского учета и Генеральным планом счетов бухгалтерского учета финансово-хозяйственной деятельности субъектов.
16. Брокер-дилер ведет отдельно учет собственных денег и денег его клиентов. Ценные бумаги, принадлежащие клиентам, не отражаются в бухгалтерском балансе брокера-дилера.

Оценка

17. Финансовые инвестиции в ценные бумаги и имеющие к ним отношение производные, по которым сделки заключаются на организованных рынках, учитываются по текущей стоимости, а финансовые инструменты, по которым сделки заключаются на неорганизованных рынках, - в соответствии со стандартом бухгалтерского учета 8 "Учет финансовых инвестиций".
18. Заимствованные ценные бумаги учитываются по стоимости, равной сумме оценки залога, а ценные бумаги, приобретенные на условиях обратного РЕПО, учитываются по стоимости, оговоренной в договоре. Все другие активы, используемые в операциях брокера-дилера, учитываются в соответствии со стандартами бухгалтерского учета.
19. Обязательства, возникающие в результате осуществления операции по короткой продаже, учитываются по текущей стоимости.
20. Обязательства по операции РЕПО и обязательства, связанные с деятельностью брокера-дилера, учитываются по сумме, оговоренной договором.

Доходы

21. Доходы брокера-дилера включают:
1) комиссионный доход за
брокерские услуги,
размещение ценных бумаг новых выпусков,
консультативные, информационные и
другие услуги, не противоречащие законодательству;
2) доход от инвестиций;
3) доход в виде вознаграждения (интереса);
4) прочий доход, которые учитываются в соответствии со стандартами бухгалтерского учета 5 "Доход" и 8 "Учет финансовых инвестиций".
22. Комиссионный доход от оказания брокерских услуг признается в день заключения сделки, так как все необходимые работы, связанные с получением комиссионного вознаграждения, завершены. В случаях, когда для выполнения клиентского поручения необходимо заключить несколько сделок (например, покупка и продажа одних и тех же ценных бумаг), а комиссионное вознаграждение установлено однократно, то сумма, равная половине комиссионного вознаграждения, признается доходом в день заключения сделки по покупке ценных бумаг и оставшаяся ее часть - в день заключения сделки по продаже ценных бумаг.
23. Доход, возникающий в результате реализации финансовых инструментов, признается в день заключения сделки, так как риски или экономические выгоды, связанные со сделкой, переданы покупателю.
24. Доход в виде вознаграждения за размещение ценных бумаг признается после того, как уполномоченный орган по регулированию рынка ценных бумаг Республики Казахстан утвердит документ, подтверждающий размещение эмиссионных ценных бумаг.

Расходы

25. Затраты, связанные с осуществлением деятельности брокера-дилера, такие как заработная плата персонала, взнос в ассоциацию брокеров-дилеров, плата за пользование имуществом фондовой бирже, оплата коммунальных, выплата вознаграждения (интереса) за полученные финансовые услуги, плата за регистрацию и оформление сделки, комиссионные вознаграждения агентам, транспортировка ценных бумаг, нотариальное удостоверение прав собственности и другие относятся к расходам отчетного периода (пункт 10 СБУ 7 "Учет товарно-материальных запасов").
26. Затраты, связанные с размещением ценных бумаг, такие как затраты на реализацию, рекламу, оплата юридических услуг, расходы по созданию эмиссионного синдиката и прочие, относятся к расходам будущих периодов и признаются текущими расходами тогда, когда учитываются соответствующие доходы (доход в виде вознаграждения за размещение ценных бумаг). В случаях, когда операция не может быть закончена, а ценные бумаги зарегистрированы, то затраты, понесенные брокером-дилером, принявшим участие в их размещении, относятся на расходы отчетного периода.
27. Затраты по выплате вступительного взноса в члены фондовой биржи отражаются в бухгалтерском балансе в разделе "Долгосрочные активы". Актив подлежит амортизации в течение срока полезного использования, но не более срока деятельности организации.

Раскрытие

28. В финансовой отчетности следует раскрывать:
1) деньги, принадлежащие брокеру-дилеру,
деньги клиента;
2) финансовые инвестиции в
государственные ценные бумаги Республики Казахстан,
государственные ценные бумаги иностранных государств,
депозитные сертификаты,
ценные бумаги, допущенные к торгам на организованных рынках,
ценные бумаги, не допущенные к торгам на организованных
рынках,
ценные бумаги, торгуемые на Нью-йорскской, Токийской,
Лондонской фондовых биржах,
ценные бумаги, торгуемые на фондовых биржах Российской Федерации,
ценные бумаги местных органов власти,
негосударственные долговые обязательства;
3) финансовые инструменты, оцененные по стоимости ниже объявленной рыночной цены;
4) значимые суммы, включенные в дебиторскую задолженность:
счета к получению от брокеров-дилеров,
комиссионные к получению от клиентов,
задолженность по операциям обратное РЕПО;
5) значимые суммы, включенные в кредиторскую задолженность:
счета к оплате брокерам-дилерам,
задолженность по операции РЕПО,
задолженность по операции короткая продажа;
6) значимые суммы, включенные в доход по
комиссионным за брокерские услуги,
доходам от инвестиционной деятельности,
вознаграждениям за оказанные консультационные услуги,
доходам в виде вознаграждения (интереса);
7) количество клиентов, по отношению к которым брокер-дилер,
осуществляет функцию номинального держателя;
8) условная основная сумма производных финансовых инструментов;
9) суммы возмещений ущербов, нанесенных брокером-дилером
клиентам.

Дата вступления в силу

29. Данное положение (стандарт) бухгалтерского учета вступает в силу с 1 января 1999 года.