Об утверждении "Программы по управлению коммунальными отходами Аральского района Кызылординской области на 2024-2028 годы"

Решение Аральского районного маслихата Кызылординской области от 07 ноября 2024 года № 286

В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса Республики Казахстан, подпунктом 15) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О местном государственном управлении и самоуправлении" и приказом министра экологии и природных ресурсов Республики Казахстан "Об утверждении методических рекомендаций местным исполнительным органам по разработке программы по управлению коммунальными отходами" №154-п от 18 мая 2023 года Аральский районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить "Программу по управлению коммунальными отходами Аральского района Кызылординской области на 2024-2028 годы" согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Аральского районного маслихата

Б.Турахметов

Приложение к решению Аральского районного маслихата от "7" ноября 2024 года № 286

ПРОГРАММА ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ АРАЛЬСКОГО РАЙОНА КЫЗЫЛОРДИНСКОЙ ОБЛАСТИ на 2024-2028 гг.

город Аральск

2024 год

Содержание

Термины и определения....................................................................................................

Паспорт Программы..........................................................................................................

ВВЕДЕНИЕ........................................................................................................................

1. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В АРАЛЬСКОМ РАЙОНЕ ...

1.1 Объемы образования и переработки коммунальных отходов

1.2 Качественный состав ТБО

1.3 Нормы образования и накопления коммунальных отходов и тарифы

1.4 Оценка существующей системы управления коммунальными отходами

1.5 Анализ системы управления отдельными видами отходов

1.6 Анализ выделенных средств на мероприятия по управлению отходами

1.7 Прогноз объемов образования коммунальных отходов на 2024 - 2028 гг.

1.8 Выводы по анализу текущей ситуации по управлению коммунальными отходами

1.9 Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами

2. ЦЕЛЬ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ПРОГРАММЫ УПРАВЛЕНИЯ ОТХОДАМИ ..

2.1 Цель и задачи

2.2 Целевые показатели

3. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ, ПУТИДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСТВУЮЩИЕ МЕРЫ

3.1 Создание и функционирование необходимой инфраструктуры по управлению отходами и организация централизованной системы сбора и транспортировки коммунальных отходов

3.2 Внедрение раздельного сбора коммунальных отходов

3.3 Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов

3.4 Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов

3.5 Создание мусороперегрузочных пунктов для отдаленных сельских округов

3.6 Ликвидация стихийных свалок ................................................................................

3.7 Формирование экологической культуры и повышение заинтересованности населения в области раздельного сбора отходов..........................................................

4. НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ.............................................................................

5. ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

6. МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

7. ОЖИДАЕМЫЙ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ЭФФЕКТ................

ПРИЛОЖЕНИЕ 1. Предварительный расчет необходимого количества контейнеров и контейнерных площадок для повышения охвата сбором и вывозом коммунальных отходов в Аральском районе ............

ПРИЛОЖЕНИЕ 2. План мероприятий реализации Программы по управлению коммунальными отходами Аральского района на 2024-2028 годы

Термины и определения

Биоразлагаемые отходы - отходы, которые способны подвергаться анаэробному или аэробному разложению, в том числе садовые и парковые отходы, а также пищевые отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, макулатура.

Захоронение отходов – складирование отходов в местах, специально установленных для их безопасного хранения в течение неограниченного срока, без намерения их изъятия.

Коммунальные отходы - отходы потребления, включающие:

1) смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку, использованные электрическое и электронное оборудование, батареи и аккумуляторы;

2) смешанные отходы и раздельно собранные отходы из других источников, если такие отходы по своему характеру и составу сходны с отходами домашних хозяйств.

Контейнерные площадки – специальные площадки для накопления коммунальных отходов, на которых размещаются контейнеры для сбора коммунальных отходов, с наличием подъездных путей для специализированного транспорта, осуществляющего транспортировку коммунальных отходов;

Крупногабаритные отходы – отходы производства и потребления, являющиеся предметами, утратившими свои потребительские свойства (мебель, бытовая техника, сантехника и другие крупные предметы), размеры которых превышают 0,5 метра в высоту, ширину или длину.

Отходы потребления - отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления.

Отходы электронного и электрического оборудования – отнесенное к отходам, непригодное или вышедшее из употребления электронное и электрическое оборудование, в том числе его узлы, части, детали.

Пищевые отходы - отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, образующиеся в результате производства и потребления продуктов питания.

Полигон захоронения отходов - специально оборудованное место постоянного размещения отходов без намерения их изъятия, соответствующее экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим требованиям.

Раздельный сбор отходов - сбор отходов раздельно по видам или группам в целях упрощения дальнейшего специализированного управления ими.

Сбор отходов - деятельность по организованному приему отходов от физических и юридических лиц специализированными организациями в целях дальнейшего направления таких отходов на восстановление или удаление.

Специализированные организации – индивидуальные предприниматели или юридические лица, осуществляющие деятельность по сбору, сортировке, транспортировке, восстановлению и (или) удалению коммунальных отходов.

Строительные отходы - отходы, образующиеся в процессе сноса, разборки, реконструкции, ремонта (в том числе капитального) или строительства зданий, сооружений, промышленных объектов, дорог, инженерных и других коммуникаций.

Твердые бытовые отходы - коммунальные отходы в твердой форме.

Транспортировка отходов - деятельность, связанная с перемещением отходов с помощью специализированных транспортных средств между местами их образования, накопления в процессе сбора, сортировки, обработки, восстановления и (или) удаления.

Уничтожение отходов – способ удаления отходов путем термических, химических или биологических процессов, в результате применения которого существенно снижаются объем и (или) масса и изменяются физическое состояние и химический состав отходов, но который не имеет в качестве своей главной цели производство продукции или извлечение энергии.

Управление отходами - операции, осуществляемые в отношении отходов с момента их образования до окончательного удаления.

Централизованная система сбора твердых бытовых отходов– система, организуемая местными исполнительными органами в рамках обеспечения физических и юридических лиц независимо от форм собственности и вида деятельности, проживающих (находящихся) и (или) осуществляющих свою деятельность в жилых домах либо отдельно стоящих зданиях (сооружениях) и не имеющих на праве собственности контейнерных площадок и контейнеров, а также имеющих на праве собственности контейнерные площадки и контейнеры, расположенные на землях общего пользования, услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов.

Паспорт Программы

Наименование	Программа по управлению коммунальными отходами Аральского района Кызылординской области
Основание для разработки	Экологический кодекс Республики Казахстан от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК. Методические рекомендации местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами, приказ №154п от 18.05.2023г. Министерства экологии и природных ресурсов РК.
Государственный орган, ответственный за разработку Программы	КГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог" Аральского района
Цель Программы	Организация эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Аральского района в соответствии с требованиями экологического законодательства.
Задачи Программы	1. Создание необходимой инфраструктуры для субъектов предпринимательства по управлению отходами. 2. Организация раздельного сбора коммунальных отходов. 3. Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов. 4. Принятие мер по безопасному захоронению коммунальных отходов. Приведение полигона ТБО в соответствие с экологическими, строительными и санитарными требованиями. 5. Ликвидация стихийных свалок ТБО. 6. Повышение уровня культуры и заинтересованности населения по управлению отходами, в том числе в области раздельного сбора отходов.
Ожидаемые результаты	Создана необходимая инфраструктура по управлению отходами (контейнеры, контейнерные площадки, мусоровозы). Организован раздельный сбор отходов. Внедрена система переработки и утилизации коммунальных отходов. Уменьшены объемы отходов, направляемых на захоронение. Приняты меры для безопасного захоронения коммунальных отходов. Построены и модернизированы полигоны, отвечающие экологическим, строительным и санитарным требованиям. Ликвидированы стихийные свалки. Повышена осведомлҰнность и заинтересованность населения по управлению отходами, в том числе в области раздельного сбора отходов.
Объем финансирования	Объем финансирования рассчитывается в зависимости от количества бюджетных средств, выделенных местным исполнительным органам на финансирование мероприятий в сфере обращения с коммунальными отходами в Аральском районе на 2024-2028 гг.
Исполнители Программы	Аппарат акима г. Аральск, аппараты акимов поселков Саксаульск и Жаксыкылыш, аппараты акимов сельских округов Акирек, Аманоткель, Аралкум, Бекбауыл, Беларан, Боген, Жанакурылыс, Жетесби, Жинишкекум, Камыстыбас, Каракум, Каратерен, Косаман, Косжар, Куланды, Мергенсай, Аккум, Райым, Атанши, Сазды и Сапак, субъекты предпринимательства по сбору, вывозу, восстановлению и захоронению коммунальных отходов, государственные учреждения, социальные объекты, юридические лица, индивидуальные предприниматели, НПО, население и пр. заинтересованные стороны.
Период	5 лет: 2024 – 2028 гг.

ВВЕДЕНИЕ

Аральский район расположен в северо-западной части Кызылординской области. На востоке граничит с Казалинским районом, на западе — с Актюбинской областью, на севере— с Улытауской областью, на юге — с Каракалпакстаном. Основан в 1928году.

Административный центр — город Аральск.

Численность населения на 2024 год составляет 80135 человек по данным акимата Аральского района.

В Аральском районе1 город, 2 поселка и 21 сельских округов, в состав которого входит 50 населҰнных пунктов (Таблица 1).

Таблица 1 – Административное деление Аральского района

№ п/п	Название города, поселка, сельского округа	Населенный пункт	Кол-во населения	Кол-во дворов	Кол-во улиц
1	город Аральск	г. Аральск	37195	7672	226
2	поселок Саксаульск	Саксаульск	11986	2600	74
		Курлык	59	8	1
		Тербенбес	43	7	1
		Кумсагыз	29	6	1
		Конту	147	28	1
		Сарышыганак	33	3	1
		Жалгызагым	156	2	1
3	поселок Жаксыкылыш	Жаксыкылыш	4927	874	32
4	сельский округ Аманоткел	Аманоткел	1988	315	14
		Аккулак	248	44	2
		Акшатау	126	23	1
		Хан	79	12	1
5	сельский округ Акирек	Акбай	828	137	4
6	сельский округ Аралкум	Аралкум	1305	225	6
		Шомиш	493	99	3
		Мойнак	39	10	1
7	сельский округ Атанши	Жинишкекум	426	80	2
8	сельский округ Бекбауыл	Бекбауыл	972	170	3
		Кумбазар	537	89	2
		Укилисай	303	41	2
9	сельский округ Беларан	Куланды	402	74	3
10	сельский округ Буген	Буген	1071	193	3
		Карашалан	721	115	2
11	сельский округ Жанакурылыс	Жанакурылыс	754	154	7
12	сельский округ Жетесби	Райым	356	63	2
		Ескиура	253	40	2
13	сельский округ Жинишкекум	Жинишкекум	728	137	2
14	сельский округ Камыстыбас	Камыстыбас	1936	384	17
		Сорбеткей	65	21	3
15	сельский округ Каракум	Абай	2112	365	10
		Еримбетжага	316	54	3
16	сельский округ Каратерен	Жанаконыс	1493	250	5
		Конекаратерен	123	26	1
		Тастак	186	34	3
17	сельский округ Косаман	Косаман	412	69	3
		Акеспе	307	56
18	сельский округ Косжар	Косжар	590	94	3
19	сельский округ Куланды	Куланды	402	74	2
20	сельский округ Мергенсай	Жаланаш	639	122	6
		Тастубек	109	38	2
21	сельский округ Аккум	Шижага	2240	398	15
		Куршек	25	20	1
22	сельский округ Райым	Кызылжар	899	164	4
		Шомишкол	694	104	2
23	сельский округ Сазды	Сазды	520	93	1
24	сельский округ Сапак	Сапак	499	87	2
		Коктем	236	46	2
		Тасбугет	63	16	1
		Алтыкудык	65	15	1
	ВСЕГО	50	80135	15751	488

Территория Аральского района официально признана зоной экологической катастрофы.

Основой для развития района является План развития Кызылординской области на 2021-2025 гг. и План мероприятий по охране окружающей среды по Кызылординской области на 2022-2024 гг.

Настоящая Программа по управлению коммунальными отходами (далее - Программа) разработана в соответствии с 365-й статьей Экологического кодекса Республики Казахстан (далее - ЭК РК) и методическими рекомендациями местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами (приказ №154п от 18.05.2023г. Министерства экологии и природных ресурсов РК) с учетом приоритетов национальных стратегических, программных и концептуальных документов, а также международного опыта.

В процессе разработки Программы проведен анализ текущей ситуации управления коммунальными отходами в Аральском районе, выявлены проблемы и разработан комплекс мер, направленных на создание эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Аральского района в соответствии с требованиями экологического законодательства.

Реализация основных направлений Программы приведет к совершенствованию системы управления коммунальными отходами в Аральском районе. Будет модернизирована инфраструктура по управлению отходами, усовершенствована система сбора, транспортировки, переработки и утилизации коммунальных отходов, организован раздельный сбор отходов, уменьшены объемы отходов, направляемых на захоронение, построены новые полигоны ТБО, повышена осведомлҰнность и заинтересованность населения по управлению отходами и раздельному сбору отходов.

Конечной целью реализации Программы является снижение негативного воздействия отходов на окружающую среду в Аральском районе и в целом в Кызылординской области, и достижение стратегических показателей Республики Казахстан в сфере управления коммунальными отходами.

1. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В АРАЛЬСКОМ РАЙОНЕ

1.1. Объемы образования и переработки коммунальных отходов

В Казахстане ежегодно образуется 4,5-5 млн. твердых бытовых отходов по данным Министерства экологии и природных ресурсов РК (далее - МЭПР РК).

В Кызылординской области ежегодно образуется 116 - 164 тыс. тонн ТБО. Отходы складируются на 145полигонах ТБО, из которых лишь 7 (4,8%) полигонов области соответствуют экологическим и санитарным требованиям(по данным Управления природных ресурсов и регулирования природопользования Кызылординской области).

В Аральском районе образуется от 15,5 тыс. тонн до 19,8 тыс. тонн коммунальных отходов (по данным КГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог" Аральского района).

В таблице 2 представлены данные по объему образования и переработки ТБО по Аральскому району Кызылординской области за 2020-2022 гг.

Таблица 2 - Объемы образования и переработки ТБО за 2020-2022 гг. по Аральскому району, Кызылординской области, РК.

№	Наименование	Единица измерения	Годы
			2020	2021	2022
1	Объемы образование ТБО
1.1	Республика Казахстан*	тонн	3 674 000	4 214 056	4 340 630
1.2	Кызылординская область*	тонн	117 000	116 000	164 000
1.3	Аральский район**	тонн	15500	17500	19842
2	Доля переработки от общего объема образованных ТБО
2.1	Республика Казахстан*	%	18,3	21,1	25,4
2.2	Кызылординская область*	%	18	19,7	24,5
2.3	Аральский район**	%	8,5	6,8	13,7

* Данные МЭПР РК

** Данные КГУ "Аральского района отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог"

По данным таблицы 2 средний годовой объем образования ТБО в Аральском районе составляет 17 600 тонн, или 13% от общего объема образования ТБО в Кызылординской области.

Переработка ТБО в Аральском районе составляет в среднем 9,7%.

Централизованным сбором и вывозом отходов охвачено только население г.Аральск (37 195 человек), это примерно 45%.

На ближайшие годы стоит задача организовать централизованный сбор и вывоз ТБО во всех населенных пунктах Аральского района с постепенным охватом населения до 100%, как требуют стратегические документы Республики Казахстан.

1.2. Качественный состав ТБО

Качественный состав отходов определяется по морфологическому составу. Морфологический состав отходов – это содержание в отходах отдельных компонентов, значительно отличающихся между собой по происхождению, химическому составу и свойствам. Морфологический состав выражается в процентах к общей массе. Применяется при анализе ТБО для более точной оценки объемов вывозимых и/или подлежащих переработке отходов.

По морфологическому составу ТБО представляют собой сложную смесь, состоящую из таких компонентов, как пищевые отходы; бумага и картон; полимеры (пластик, пластмассы); стекло; черные металлы; цветные металлы; текстиль; дерево; опасные отходы (батарейки, сухие и электролитические аккумуляторы, тара от растворителей, красок, ртутные лампы, телевизионные кинескопы и др.); кости, кожа, резина; остаток коммунальных отходов после удаления компонентов (мелкий строительный мусор, камни, уличный смет и т.п.) (Методика определения морфологического состава твердых бытовых отходов (Утверждена приказом Председателя Агентства РК по делам строительства и ЖКХ от 10.02.2012 г. № 4).

В Республике Казахстан средние показатели морфологического состава ТБО, следующие: пищевые отходы (37,2), пластик (16,2%), макулатура (11,1%). Значительная часть (11%) отнесена к остатку коммунальных отходов после удаления компонентов (мелкий строительный мусор, камни, уличный смет и т.п.) и др. (выявлено в результате исследования НАО "Международный центр зеленых технологий и инвестиционных проектов" в 2020 г. в городах Казахстана).

Морфологический состав отходов в сельской местности отличается от данных по составу в городах. В нем преобладают органические отходы и содержится меньшая доля пластмассы, упаковочных материалов, бумаги и картона. В сельской местности органическая часть отходов, как правило, не размещается на полигонах или свалках, а отдается на корм животным или компостируется в домашних условиях. Дерево, картон, бумага сжигаются в домашних печах. В отходах, которые поступают на полигоны, больше всего навоза со шлаком, стройматериалами и стеклобоем.

Исследование морфологического состава ТБО в Аральском районе не проводилось.

Рекомендуется в среднесрочной перспективе провести исследование морфологического состава ТБО в Аральском районе в целях определения направлений управления ТБО и формирования системы раздельного сбора с целью последующей их переработки.

1.3. Нормы образования и накопления коммунальных отходов и тарифы

Нормы образования и накопления коммунальных отходов являются фактором, который влияет на систему управления отходами района или населенного пункта. Информация о количестве накапливающихся коммунальных отходов на одну расчетную единицу позволяет планировать объем образования коммунальных отходов в будущем, с учетом которого необходимо организовывать весь процесс управления коммунальными отходами в районе или населенном пункте.

Основными нормативно-правовыми документами для расчета норм образования и накопления коммунальных отходов являются Экологический Кодекс Республики Казахстан, Типовые правила расчета норм образования и накопления коммунальных отходов, утвержденные Приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 01 сентября 2021 года № 347, Методика расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов утвержденная Приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 14 сентября 2021 года № 377.

Решением Аральского районного маслихата Кызылординской области от 13 января 2023 года № 366 утверждены нормы образования и накопления коммунальных отходов (Таблица 3).

Нормы образования и накопления коммунальных отходов на 1 жителя района составляют 0,712 м³, т.е. порядка 142 кг.

Таблица 3 - Нормы образования и накопления коммунальных отходов по Аральскому району

№	Виды объектов накопления коммунальных отходов	Расчетная единица	Годовая норма на 1 расчетную единицу, м3
1.	Домовладения благоустроенные и неблагоустроенные	1 житель	0,712
2.	Общежития, интернаты, детские дома, дома престарелых и другие подобные объекты	1 место	0,481
3.	Гостиницы, санатории, дома отдыха	1 место	4,398
4.	Детские сады, ясли и другие дошкольные учреждения	1 место	0,308
5.	Учреждения, организации, офисы, конторы, банки, отделения связи	1 сотрудник	1,940
6.	Поликлиники, медицинские центры	1 посещение	0,207
7.	Больницы, прочие лечебно-профилактические учреждения	1 койко-место	1,768
8.	Школы и другие учебные заведения	1 учащийся	0,049
9.	Рестораны, кафе, прочие увеселительные заведения и учреждения общественного питания	1 посадочное место	1,977
10.	Театры, кинотеатры, концертные залы, ночные клубы, залы игровых автоматов, интернет-кафе, компьютерные клубы	1 посадочное место	0,124
11.	Музеи, выставки	1 м2 общей площади	0,077
12.	Стадионы, спортивные площадки	1 место по проекту	0,052
13.	Продовольственные и промышленно-товарные магазины, смешанные магазины	1 м2торговой площади	1,028
14.	Рынки, торговые павильоны, киоски, лотки	1 м2 торговой площади	0,053
15.	Оптовые базы, склады промышленных, продовольственных товаров	1 м2 общей площади	0,064
16.	Вокзалы, автовокзалы, аэропорты	1 м2 общей площади	2,958
17.	Аптеки	1 м2 торговой площади	0,468
18.	Автостоянки, автомойки, АЗС	1 машино-место	1,505
19.	Автомастерские	1 работник	1,691
20.	Парикмахерские, косметические салоны	1 рабочее место	2,035
21.	Прачечные, химчистки, ремонт бытовой техники, швейные ателье	1 м2 общей площади	0,060
22.	Мастерские ювелирные, по ремонту обуви, часов	1 м2 общей площади	0,599
23.	Мелкий ремонт и услуги (изготовление ключей и т.д.)	1 рабочее место	2,972
24.	Бани, сауны	1 м2 общей площади	0,135
25.	Юридические, организующие массовые мероприятия на территории города, парковые отходы	1000 участников	0,170

Тарифы на сбор ТБО в Казахстане разрабатываются местными исполнительными органами – акиматами, а утверждают их для населения и юридических лиц, индивидуальных предпринимателей местные представительные органы – маслихаты.

Согласно пункту 3 статьи 367 Экологического Кодекса Республики Казахстан население обязано пользоваться централизованной системой сбора ТБО на основании публичных договоров и оплачивать услуги за транспортировку отходов, согласно утвержденным маслихатом тарифами,(самостоятельный вывоз ТБО на полигон возможен в случае отсутствия на рынке населенного пункта мусоровывозящей компании).

Решением Аральского районного маслихата Кызылординской области от 22 июля 2024 года № 270 были утверждены тарифы для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов по Аральскому району (Таблица 4).

Таблица 4 - Тарифы для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов по Аральскому району

Наименование	Расчетная единица	Тенге (с НДС)
Сбор и транспортировка
Домовладения благоустроенные	в месяц с 1-го жителя	-
Домовладения неблагоустроенные	в месяц с 1-го жителя	109,35
Сортировка
Домовладения благоустроенные	в месяц с 1-го жителя	-
Домовладения неблагоустроенные	в месяц с 1-го жителя	-
Захоронение
Домовладения благоустроенные	в месяц с 1-го жителя	-
Домовладения неблагоустроенные	в месяц с 1-го жителя	37,39
Общий тариф
Домовладения благоустроенные	в месяц с 1-го жителя	-
Домовладения неблагоустроенные	в месяц с 1-го жителя	146,74
Годовой тариф на единицу Домовладения благоустроенные	1 м3	-
Годовой тариф на единицу Домовладения неблагоустроенные	1 м3	2 473,12

Тариф на одного жителя Аральского района составляет - 146,74 тенге в месяц.

1.4. Оценка существующей системы управления коммунальными отходами. Сбор, накопление и раздельный сбор отходов.

Центром Аральского района и наиболее крупным населенным пунктом является г. Аральск, в котором установлены контейнеры для сбора ТБО и осуществляется вывоз отходов. Здесь развит благоустроенный сектор и находится большое количество государственных организаций и предприятий, а также предприятия малого и среднего бизнеса, социальные учреждения. В Аральске установлена основная часть контейнеров района, построены контейнерные площадки, осуществляется централизованный сбор и вывоз коммунальных отходов.

В городе Аральск установлено 2420 контейнеров для смешанного сбора.

В сельских населенных пунктах Аральского района также установлены контейнеры, но в меньшем объеме и не везде. Как правило, жители складируют отходы на своих участках, и по мере их накопления осуществляют самовывоз коммунальных отходов собственным транспортом, либо нанимают индивидуальных предпринимателей, имеющих грузовой транспорт. Пищевые отходы скармливают домашним животным, бумагу, картон, дерево сжигают в домашних печах.

В пяти из 50 населенных пунктах установлены 19 контейнеров для раздельного сбора отходов.

По результатам анализа сбора ТБО выявлено:

- централизованный сбор коммунальных отходов организован только в районном центре г.Аральск;

- контейнеры представляют собой небольшие по объему емкости, многие из которых устарели, находятся в неудовлетворительном состоянии;

- контейнеры предназначены для смешанного складирования отходов;

- раздельный сбор ТБО организован только для отдельных видов отходов г.Аральск и некоторых населенных пунктах.

Раздельный сбор отходов

Только в 5 населенных пунктах имеются контейнеры для раздельного сбора, всего – 19 шт.: г. Аральск – 15 шт., пос. Саксаульск – 1 шт., пос. Жаксыкылыш – 1 шт., н.п. Камыстыбас – 1 шт., н.п. Шижага – 1 шт.

(Таблица 5).

Таблица 5 - Информация о контейнерах для раздельного сбора ТБО

Населенный пункт	Количество контейнеров
г.Аральск	15
пос. Саксаульск	1
пос. Жаксыкылыш	1
н.п. Камыстыбас	1
н.п. Шижага	1
Всего	19

Во всех населенных пунктах района имеются контейнеры для ртутьсодержащих ламп, всего 200 контейнеров.

Жители Аральского района самостоятельно занимаются сортировкой отходов в своих домовладениях, отделяя пищевые отходы или бумагу, дерево, которые впоследствии используют для собственных нужд (на корм домашним животным или растопку печей).

Пункты приема вторичного сырья в районе отсутствуют.

Население Аральского района мало осведомлено о раздельном сборе отходов, приему вторсырья специализированными предприятиями, переработке отходов, так как централизованная система сбора и вывоза отходов есть только в г.Аральск.

Транспортировка отходов

Согласно Экологическому кодексу РК (далее - ЭК РК) (статья 337) субъекты предпринимательства, планирующие или осуществляющие предпринимательскую деятельность по сбору, сортировке и транспортировке отходов, восстановлению и уничтожению неопасных отходов, должны подать уведомление о начале деятельности в МЭГПР РК.

Согласно реестру МЭПР РК в Аральском районе осуществляют деятельность 2 компании. Перечень субъектов предпринимательства, осуществляющих деятельность в Аральском районе представлен в таблице 6.

Таблица 6 – Перечень субъектов предпринимательства, осуществляющих деятельность в Аральском районе

№	Наименование	Адрес
1	ТОО "Куанышбек"	Кызылординская область, Аральский район, г.Аральск, ул. Айманова, 21 А
2	ИП "Куаныш"	Кызылординская область, Аральский район, г. Аральск, ул. Сартай батыр, 42.

В соответствии со ст. 367 ЭК РК централизованная система сбора ТБО организовывается местными исполнительными органами посредством проведения конкурса (тендера) по определению участников рынка ТБО.

В Аральском районе был проведен такой конкурс, который выиграли две компании: ТОО "Куанышбек" и ИП "Куаныш". Компании обслуживают город Аральск. В базе ТОО "Куанышбек" имеется - 2 мусоровоза. В базе ИП "Куаныш" имеется - 2 мусоровоза. Вывозом охвачены только жители г.Аральск, это около 45% Аральского района.

В сельских населенных пунктах централизованный вывоз отходов отсутствует. Местные жители осуществляют самовывоз ТБО. Вывоз осуществляется частными владельцами грузовых машин, нанимаемых жильцами, либо личным транспортом населения.

Сортировка, переработка отходов

В Аральском районе почти весь объем собранных коммунальных отходов вывозится на полигоны (Таблица 7).

Мусоросортировочных линий нет. В городе Аральск имеется только ручная сортировка на территории действующего полигона.

В Аральском районе нет предприятия по переработке отходов.

Таблица 7 - Объемы образования, переработки и захоронения коммунальных отходов по Аральскому району в 2020-2022 гг.

	2020г.	2021г.	2022г.
Образовано всего,тонн	15500	17500	19 842
Из них переработано,тонн	1320	1200	2730
Захоронено, тонн	14180	16300	17112

Данные КГУ "Аральский районный отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог"

Захоронение отходов

Действующий полигон ТБО находится в юго-западной части района в 4-х км от г. Аральск. Мощность полигона – 37800 т/год. На полигон поступают отходы в несортированном виде от города Аральск. На полигоне проводится ручная сортировка ТБО.

Полигон находится на балансе аппарата акима города Аральск.

1.5. Анализ системы управления отдельными видами отходов.

Ртутьсодержащие отходы.

Согласно закону РК "Об энергосбережении и повышении энергоэффективности", от 13.01.2012 года № 541-IV местные исполнительные органы городов республиканского значения, столицы и местные исполнительные органы районов (городов областного значения) ответственны за организацию утилизации ртутьсодержащих энергосберегающих ламп, бывших в употреблении у населения.

К ртутьсодержащим отходам (далее – РСО) относятся потерявшие потребительские свойства ртутьсодержащие лампы и приборы. Согласно ст. 351 ЭК РК ртутьсодержащие лампы и приборы являются отходами, не приемлемыми для полигонов, поэтому они должны передаваться специализированным организациям по утилизации отходов. Для этого должен быть организован сбор РСО.

В Аральском районе установлены 200 специальных контейнеров для сбора РСО.

Не все отходы РСО и источники питания, образующиеся у населения, размещаются в контейнерах. Часть из них в общем потоке попадают на свалки, нанося вред окружающей среде.

Отходы электрического и электронного оборудования

К отходам электрического и электронного оборудования (далее ОЭЭО) относятся все использованные предметы, работавшие на батареях или от электросети (телевизоры, компьютеры, холодильники, радиоприемники, электрические детские игрушки, проигрыватели компакт-дисков и др.), а также их элементы (например, батареи).

В соответствии со ст. 351 ЭК РК ОЭЭО запрещается принимать для захоронения на полигонах. Сбор, переработка и утилизация отходов электрического и электронного оборудования от физических лиц, осуществляется подрядными организациями.

Раздельный сбор ОЭЭО у населения Аральского района не организован. Отходы ЭЭО накапливаются во дворах, или в общем потоке попадают на свалки.

Отсутствует утилизация и переработка отходов электрического и электронного оборудования.

Требования Экологического кодекса РК (ст.365), что опасные составляющие отходов ЭОО должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям не выполняются.

Крупногабаритные и строительные отходы

Крупногабаритные и строительные отходы в Аральском районе вместе с другими отходами вывозятся на свалки.

Вместе с тем, крупногабаритные и строительные отходы должны размещаться на специально организованных площадках, куда, в соответствии с экологическим законодательством, физические лица могли бы самостоятельно их вывозить.

Таких мест в Аральском районе нет, поэтому важной задачей местных акиматов является их создание и определение специализированной компании по транспортировке.

Пищевые отходы

Раздельный сбор пищевых отходов в Аральском районе не организован. При централизованном сборе в г. Аральск пищевые отходы смешиваются вместе с другими отходами, выносятся в контейнеры и вывозятся на полигон.

В сельской местности пищевые отходы используют на корм скоту и домашним животным.

1.6. Анализ выделенных средств на мероприятия по управлению отходами.

Объем текущих затрат на охрану окружающей среды в Аральском районе приведен в таблице 8 по данным Бюро национальной статистики.

Таблица 8 - Объем текущих затрат на охрану окружающей среды в Аральском районе в 2020-2022 гг.

тыс.тенге

Наименование	2020	2021	2022
Кызылординская область	2 863 434	3 300 927	3 827 088
Аральский район	164 016	177 604	287 082

Из таблицы 8 следует, что объем текущих затрат на охрану окружающей среды в Аральском районе не превышает 7,5% объема затрат Кызылординской области.

По данным КГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог" Аральского района" за последние 3 года из местного бюджета не выделялись средства на решение вопросов управления отходами.

В целом в Аральском регионе централизованной системой управления отходами охвачено только население г. Аральск. Для создания централизованной системы управления отходами во всем регионе, включая население сельских округов, необходимо закупить новые контейнеры, мусоровозы, построить контейнерные площадки, создать специальные места сбора крупногабаритных и строительных отходов, построить полигоны в соответствии с экологическими, строительными и санитарными требованиями, организовать раздельный сбор отходов, определить компании по сбору и вывозу отходов в сельских округах, организовать переработку отходов, открыть пункты приема опасных составляющих коммунальных отходов и др. Все это требует дополнительных затрат, которые должны быть предусмотрены в местном бюджете.

1.7. Прогноз объемов образования коммунальных отходов на 2024 - 2028 гг.

По данным Бюро национальной статистики в Кызылординской области наблюдается постоянный рост численности населения, в том числе в Аральском районе, где развита обрабатывающая промышленность, в отличие от других районов области, где преобладает добывающая промышленность.

По прогнозам и в соответствии с Планом развития Кызылординской области на 2021-2025 гг. в Аральском районе намечается открытие новых предприятий, рост экономических показателей, улучшение качества жизни, рост доходов населения, увеличение населения, охваченного централизованным сбором и вывозом коммунальных отходов. Таким образом прогнозируется увеличение количества образованных и собранных ТБО от предприятий и населения.

По информации МЭПР ежегодный рост коммунальных отходов в Республике Казахстан составляет 5%.

В таблице 9 приведен прогноз образования отходов до 2028 года.

Таблица 9 - Прогноз образования коммунальных отходов Аральского района до 2028 года

Наименование	Фактическое количество образованных отходов			Планируемое количество образования ТБО
Год	2020	2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028
Образование ТБО, тонн	15500	17500	19842	19940	14079	20238	20340	20442	20544

На 2023, 2024, 2025 гг. количество образования ТБО запланировано акиматом Аральского района. На 2026-2028 гг. расчеты произведены на 5%-е увеличение количества отходов каждый год.

Увеличение количества образованных отходов требует совершенствования системы управления коммунальными отходами в Аральском районе с целью достижения целевых индикаторов "зеленой экономики": утилизация отходов с покрытием населения вывозом ТБО до 100%, санитарным хранением ТБО до 95% и повышением доли переработанных отходов до 40% до 2030 года.

1.8. Выводы по анализу текущей ситуации по управлению коммунальными отходами

В результате анализа текущей ситуации по управлению коммунальными отходами в Аральском районе выявлено, что централизованная система сбора и вывоза отходов создана только в г.Аральск. Сельское население складирует отходы в своих дворах, либо образует стихийные свалки, занимается самовывозом ТБО. В районе нет специализированных организаций, которые занимаются утилизацией и переработкой отходов, слабо развит раздельный сбор отходов.

В Аральском районе необходимо создать эффективную систему управления коммунальными отходами, соответствующую требованиям экологического законодательства и решить следующие проблемные вопросы:

-отсутствие централизованного сбора и вывоза отходов специализированными предприятиями в сельских округах;

-недостаточное количество установленных контейнеров в сельских округах;

-отсутствие контейнерных площадок в сельских населенных пунктах;

-несоответствие контейнерных площадок в г.Аральск установленным экологическим и санитарным требованиям;

-отсутствие мусоросортировочных линий;

-отсутствие в сельских населенных пунктах инфраструктуры для транспортировки ТБО (мусоровозы);

-нет организации сбора опасных составляющих коммунальных отходов у населения (ОЭЭО, медицинские);

-нет полигонов ТБО, соответствующих санитарным нормам и требованиям;

-низкий уровень экологической культуры населения в вопросах управления отходами и раздельного сбора отходов.

1.9. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами

Для оценки системы управления коммунальными отходами в Аральском районе проведен SWOT- анализ состояния системы, определены ее сильные и слабые стороны, существующие возможности и угрозы (Таблица 10).

Таблица 10 - Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз

Сильные стороны	Слабые стороны
1.Созданы проверенные образцы эффективной системы управления отходами в международной и отечественной практике 2.Планирование строительства полигонов ТБО, отвечающих строительным, санитарным и экологическим требованиям. 3.Планирование улучшения инфраструктуры управления коммунальными отходами. 4.Планирование привлеченияпотенциальных инвесторов и частных источников финансирования. 5.Имеется потенциал использования ТБО в целях развития "зеленой" энергетики.	1.Отсутствие централизованной системы сбора и вывоза коммунальных отходов в сельских округах. 2.Низкий уровень переработки и утилизации отходов. 3.Низкий уровень раздельного сбора отходов. 4.Полигоны ТБО не отвечают требованиям экологического законодательства. 5.Захоронение отходов на полигонах без сортировки и предварительной обработки 6.Низкий уровень экологической культуры населения по вопросам управления отходами.
Возможности	Угрозы
1.Создание эффективной системы управления коммунальными отходами. 2. Создание системы переработки и утилизации отходов. 3.Строительство полигонов захоронения отходов в соответствии с нормами экологического законодательства. 4.Строительство мусоросортировочных линий. 5.Повышение экологической культуры населения в вопросах управления отходами и раздельного сбора отходов. 6. Привлечение инвесторов для развития инфраструктуры по управлению отходами. 7. Наличие современных НДТ для обращения с различными видами вторичного сырья.	1.Рост объемов образуемых отходов. 2.Возникновение критических экологических ситуаций в зонах с накопленными отходами. 3.Загрязнение атмосферы, почвы, водных ресурсов в зонах расположения полигонов и свалок. 4.Увеличение количества несанкционированных свалок.

SWOT- анализ состояния системы управления отходами показывает, что в Аральском районе слабых сторон больше, чем сильных, поэтому в ближайшие годы необходимо решить целый комплекс задач для создания эффективной системы управления коммунальными отходами.

2. ЦЕЛЬ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ПРОГРАММЫ УПРАВЛЕНИЯ ОТХОДАМИ

2.1. Цель и задачи.

Цель Программы: Организация эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Аральского района в соответствии с требованиями экологического законодательства.

Задачи Программы:

1.Создание необходимой инфраструктуры для субъектов предпринимательства по управлению отходами.

2.Организация раздельного сбора коммунальных отходов.

3.Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов.

4.Принятие мер по безопасному захоронению коммунальных отходов. Приведение полигонов ТБО в соответствие с экологическими, строительными и санитарными требованиями.

5.Ликвидация стихийных свалок ТБО.

6.Повышение уровня культуры и заинтересованности населения по управлению отходами, в том числе в области раздельного сбора отходов.

2.2. Целевые показатели

Целевые показатели Программы установлены в соответствии с требованиями Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" (стратегический документ РК), а также Планом развития Кызылординской области на 2021-2025 гг. и Планом мероприятий по охране окружающей среды по Кызылординской области на 2022-2024 гг.

Целевые показатели направлены на совершенствование системы сбора, переработки и захоронения отходов в Аральском районе (таблица 11).

Таблица 11 - Целевые показатели для совершенствования системы сбора, вывоза, переработки и захоронения отходов Аральского района (2024-2028 гг.)

п/п	Наименование целевого показателя	Значение целевого показателя
		Текущая ситуация (2020-2022)	2025	2027	2028
1.	Охват сбором и вывозом ТБО населения в рамках централизованной системы, %	45	50	80	100
2.	Внедрение раздельного сбора коммунальных отходов: - по фракциям, в том числе по отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, электронной и бытовой техники), %	10	25	27	80
3.	Доля переработки и утилизации ТБО (от объема образования), %	13,7	24	26	50
4.	Строительство полигонов, соответствующих экологическим и санитарным нормам, ед.	1	0	0	1
5.	Повышение осведомленности населения о рациональной системе сбора, утилизации и переработки твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор, %	10	100	100	100

Целевые показатели по охвату сбором и вывозом ТБО населения в рамках централизованной системы установлены в соответствии со стратегическими документами Республики Казахстан.

Целевые показатели по внедрению раздельного сбора отходов, доли переработки и утилизации ТБО установлены в соответствии с целевыми показателями качества окружающей среды Кызылординской области на 2023-2027 гг.

3. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ, ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСТВУЮЩИЕ МЕРЫ

3.1. Создание и функционирование необходимой инфраструктуры по управлению отходами и организация централизованной системы сбора и транспортировки коммунальных отходов.

Одним из наиболее важных аспектов управления отходами является наличие надлежащей инфраструктуры. Обязанность по созданию площадок для накопления отходов, установке контейнеров, наличию мусоровозов и др. находятся в компетенции органов местного самоуправления.

Согласно ст.365 (п.10) Экологического кодекса РК местные исполнительные органы районов обеспечивают создание и функционирование необходимой инфраструктуры для субъектов предпринимательства, осуществляющих деятельность по сбору, транспортировке, сортировке, восстановлению и удалению коммунальных отходов, в том числе посредством государственно-частного партнерства.

Решение вопросов создания или модернизации инфраструктуры по сбору, транспортировке, обезвреживанию, использованию и переработке отходов возможно в рамках Плана мероприятий по охране окружающей среды области (ст.29 ЭК РК), местного бюджета, с привлечением частных инвестиций. План мероприятий по охране окружающей среды в сфере управления отходами должен включать в себя следующие разделы:

- внедрение технологий по сбору, транспортировке, обезвреживанию, использованию и переработке любых видов отходов, в том числе бесхозяйных;

- строительство, реконструкция заводов, цехов и производств, приобретение и эксплуатация установок: полигонов для складирования любых видов отходов; по сбору, транспортировке, переработке, сортировке, утилизации и захоронению отходов; по сбору и переработке вторичных материальных ресурсов; по получению сырья или готовой продукции, связанных с извлечением полезных компонентов из отходов (переработкой хвостов обогащения, вскрышных и вмещающих пород, золашлаков, металлургических шлаков, техногенных минеральных образований).

В стратегических документах Республики Казахстан целевые показатели по охвату населения вывозом отходов установлены в 100%. Для достижения этих показателей необходимо выполнение следующих мероприятий:

- закуп и установка необходимого количества контейнеров для раздельного сбора коммунальных отходов во всех населенных пунктах Аральского района;

- приведение контейнерных площадок и контейнеров в соответствие санитарным, строительным и экологическим требованиям;

- закуп необходимого количества специализированного транспорта для сбора и вывоза коммунальных отходов;

- определение компаний по сбору и транспортировке коммунальных отходов посредством проведения конкурса (тендера);

- организация площадок для складирования крупногабаритных и строительных отходов;

- своевременный пересмотр тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО;

- проведение информационно-разъяснительной работы с юридическими и физическими лицами, в результате деятельности которых образуются отходы, о необходимости обязательного заключения договоров со специализированными организациями на транспортировку ТБО, определенными местными исполнительными органами по результатам конкурса (тендера) при пользовании централизованной системой сбора и вывоза ТБО.

Закуп специализированного транспорта для сбора и вывоза коммунальных отходов

Согласно статье 365 (п.5) МИО обеспечивают организацию регулярного вывоза коммунальных отходов.

Для организации своевременного вывоза коммунальных отходов необходимо закупить специально оборудованные транспортные средства, предназначенных для транспортировки ТБО - мусоровозы.

Вместимость 1 мусоровоза составляет 20-22 м³ отходов. Необходимо закупить 3мусоровоза в дополнение к технике, имеющейся у ТОО "Куанышбек" и ИП "Куаныш". Приобретенные транспортные средства будут переданы в доверительное управление компании, выбранной через проведение конкурса (тендер) и занимающейся сбором и транспортировкой ТБО.

Вг.Аральск, где развит благоустроенный сектор, имеется большое количество учреждений, организаций, больниц, школ и др. социальных объектов сбор коммунальных отходов должен проводиться ежедневно или в течение трех дней (в зависимости от времени года и температуры воздуха), учитывая требования ст.58 Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления", в которой определены сроки хранения отходов в контейнерах при температуре 0оС и ниже – не более трех суток, при плюсовой температуре – не более суток.

В сельских населенных пунктах, где будут установлены контейнеры для сбора коммунальных отходов в частном секторе, необходимо составить и утвердить график вывоза ТБО (например, ежедневно или один раз в неделю).

Предлагаемая предварительная схемы вывоза коммунальных отходов в Аральском районе:

1) из г.Аральска – ежедневно

2) из пос.Саксаульск и Жаксыкылыш, из сельских округов Аккум, Сапак, Аралкум, Мергенский, Камыстыбас, Акирек, Қосаман и Сазды -еженедельный вывоз;

3) перегрузочные пункты для отдаленных сельских округов как Атанши, Беларан, Боген, Аманоткель, Жанакурылыс, Каратерен, Куланды, Жинишкекум, Каракум, Жетесби, Косжар, Райым–1 раз в месяц. Перегрузочные пункты — это площадки для временного хранения отходов, отвечающие санитарно-эпидемиологическим требованиям.

Для минимизации затрат на транспортировку коммунальных отходов принимается минимальная частота вывоза отходов, соответствующая при этом установленным санитарным и природоохранным требованиям.

В сельских населенных пунктах коммунальные отходы будут вывозиться согласно утвержденному графику путем объезда улиц, домов.

При бестарном методе транспортировки коммунальных отходов: отходы выставляются в соответствии с действующими санитарными нормами и правилами, вдоль улицы только в дни сбора и транспортировки (вывоза) согласно графику, утвержденному местным акиматом, до прибытия специализированной техники.

График вывоза будет составлен после определения специализированных организаций по сбору и транспортировке коммунальных отходов и утвержден местными исполнительными органами с учетом мнения населения.

Для определения фактического количества отходов, накапливаемых за год, мусоровывозящей компании необходимо вести постоянный (ежедневный) учет количества собранных и вывезенных отходов.

Приведение контейнерных площадок в соответствие санитарно-эпидемиологическим требованиям

На основании документа "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления" (далее – Правила) все имеющиеся и планирующие к строительству контейнерные площадки Аральского района для сбора коммунальных отходов должны быть приведены в соответствие установленным санитарно-эпидемиологическим требованиям:

- в населенных пунктах контейнерную площадку размещают на расстоянии не менее 25 м от жилых и общественных зданий, детских объектов, спортивных площадок и мест отдыха населения, исключая временные поселения (вахтовые поселки, нестационарные объекты и сооружения);

- в основании площадки должно быть твердое асфальтированное или бетонное, устойчивое к температурным перепадам покрытие толщиной не менее 100 мм с уклоном в сторону свободного доступа к площадке;

- по периметру, с трех сторон площадка ограждается сплошным материалом, устойчивым к резким климатическим изменениям и коррозии;

- четвертая сторона площадки служит для обслуживания контейнеров, складирования отходов со свободным доступом для управляющей, обслуживающей организации и населения;

- крыша, изготавливается из сплошного материала, устойчивого к резким климатическим изменениям и коррозии.

Собственник контейнеров организует их ремонт и замену непригодных к дальнейшему использованию контейнеров, принимает меры по обеспечению регулярной мойки, дезинфекции и дезинсекции (против мух и другого) мусороприемных камер, площадок и ниш под сборники (контейнеры), а также сборников отходов.

Определение площадок для складирования строительных и крупногабаритных отходов

В соответствии с законодательством РК вывоз строительных и крупногабаритных отходов обеспечивается специализированной организацией, в том числе по заявкам потребителей, либо самостоятельно потребителями путем доставки таких отходов на площадку для их складирования.

Органами местной исполнительной власти должны быть определены места расположения площадок и указаны в договоре на оказание услуг по обращению с коммунальными отходами. Согласно пункту 19 Требований к раздельному сбору отходов (приказ и.о. МЭГПР от 2 декабря 2021 года № 482) местные исполнительные органы организуют место площадью не менее 12 м² с покрытием и ограждением для строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей).

Местные исполнительные органы г.Аральски сельских округов должны организовать специальные места для сбора крупногабаритных и строительных отходов от населения. Их можно разместить вблизи полигонов ТБО.

Организация централизованной системы сбора и транспортировки коммунальных отходов

Централизованная система сбора и транспортировки коммунальных отходов в Аральском районе создана только в г.Аральск, поэтому требует преобразований. В частности, необходимо создать такую систему во всех сельских населенных пунктах, за исключением отдаленных сельских населенных пунктов.

В каждом сельском округе должны быть организованы собственные объекты инфраструктуры по сбору и транспортировке ТБО.

Местные исполнительные органы должны определить компании по сбору и транспортировке ТБО посредством проведения конкурса (тендера), совместно с этими компаниям и внедрить сбор платежей за услуги по транспортировке отходов в соответствии с установленным тарифом на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО и своевременно пересматривать тариф.

Определение компаний по сбору и транспортировке ТБО посредством проведения конкурса (тендера)

В соответствии с требованиями Экологического кодекса (ст. 367) централизованная система сбора ТБО организовывается местными исполнительными органами посредством проведения конкурса (тендера) по определению участников рынка ТБО. Государственные закупки способом конкурса осуществляются в соответствии с главой 4 Закона РК "О государственных закупках", в котором установлены минимальные требования к участникам конкурса по сбору и транспортировке ТБО:

- наличие регистрации в государственном электронном реестре разрешений и уведомлений, субъектов предпринимательства в сфере управления отходами (в соответствии с требованиями статьи 337 ЭК РК);

- наличие в собственности и/или аренде транспортных средств, оснащенных спутниковыми навигационными системами;

- наличие квалифицированного управленческого и технического персонала для оказания услуг по вывозу ТБО;

- субъекты предпринимательства, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО, должны иметь договор с субъектами предпринимательства, осуществляющие сортировку отходов при доставке на сортировочный комплекс, либо производить сортировку самостоятельно;

- субъекты предпринимательства, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО, должны иметь договор с субъектами предпринимательства, осуществляющие восстановление и удаление неопасных отходов, а также в случае при доставке на сортировочный комплекс опасных составляющих коммунальных отходов;

- субъекты предпринимательства, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО, при доставке к субъектам предпринимательства, осуществляющим захоронение, договор с оператором полигона на прием отходов.

Местные исполнительные органы Аральского района должны определить компании по сбору и транспортировке ТБО на конкурсной (тендерной) основе с подписанием договора, в котором установлен порядок, условия и график оказания услуг по сбору и вывозу коммунальных отходов из сельских округов и населенных пунктов района.

Желательно, чтобы контракты на управление коммунальными отходами были долгосрочными, минимум на 5-10 лет. Это позволит субъектам по сбору и вывозу ТБО вкладывать собственные средства в развитие компаний, а мониторинг результатов деятельности компаний позволит увидеть и оценить результаты выполненных работ.

В настоящее время сбор и вывоз отходов осуществляют две компании, которые выиграли конкурс: ТОО "Куанышбек" и ИП "Куаныш". Эти компании работают в г.Аральск.

Сбор платежей за услуги по транспортировке отходов

В Аральском районе платежи от населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов по установленным тарифам собираются только в г.Аральск. Необходимо установить систему сбора таких платежей во всех сельских округах.

Население района должно быть информировано о необходимости своевременной оплаты услуг специализированной компании по сбору и вывозу отходов. В этих целях можно разместить договор публичной оферты на сайте компании. Далее на основании условий договора представители специализированной компании могут проводить сбор платежей путем обхода каждого домовладения с представлением чека об оплате или организовать точку приема платежей.

Экономически обоснованный и своевременный пересмотр тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО

Экономически обоснованные тарифы являются основой планирования и прогнозирования уровня жилищно-коммунального обслуживания, в том числе по такому виду деятельности, как сбор, вывоз и утилизация твердых бытовых отходов.

В Методике расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов (Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 14 сентября 2021 года № 377) указано, что расчет тарифа производится через себестоимость, которая отражает фактические и/или нормативные затраты участников рынка, осуществляющих сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО, сгруппированные по статьям калькуляции.

Полная себестоимость услуг определяется как сумма затрат на выполнение работ по сбору, транспортировке, сортировке и захоронению ТБО, а также общих эксплуатационных и внеэксплуатационных расходов.

Себестоимость калькуляционной единицы определяется путем суммирования полной себестоимости по сбору и транспортировке ТБО, деленной на объем собранных и вывезенных ТБО, полной себестоимости по сортировке ТБО, деленной на объем сортируемых ТБО, и полной себестоимости по захоронению ТБО, деленной на объем захороненных ТБО.

Из статей калькуляции видно, что величина тарифа меняется из года в год, так как меняются величины объемов собранных, вывезенных, сортируемых, захороненных отходов. Поэтому необходимо своевременно проводить индексацию и перерасчет тарифов, чтобы не ухудшалось экономическое состояние специализированной компании.

Экологическое законодательство не устанавливает точных сроков пересмотра тарифов, однако в июне 2023 года совместно с МЭПР РК и Агентством по защите и развитию конкуренции РК принята Дорожная карта по развитию конкуренции в сфере управления ТБО. В Дорожной карте установлена необходимость пересматривать тариф на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО 1 раз в 2 года.

3. 2. Внедрение раздельного сбора коммунальных отходов.

Чтобы из общей массы отходов выделить полезные отходы, пригодные для дальнейшей переработки и использования, нужно разделять их на этапе возникновения. От 50 до 70 % отходов составляет вторсырье, возможное для дальнейшей переработки. Наряду с обычными отходами, существуют опасные виды отходов, утилизация которых требует соблюдения специальных норм и правил. Чтобы минимизировать их негативное влияние на окружающую среду и здоровье населения, надо отдельно складировать и в дальнейшем сдавать опасные отходы организациям, обеспечивающим их утилизацию.

Раздельный сбор отходов является обязательным требованием Экологического кодекса РК.

Согласно экологическому законодательству (ст. 321 ЭК РК) раздельный сбор отходов осуществляется по следующим фракциям:

1) "мокрая" фракция, которая состоит из пищевых отходов, органики, смешанных отходов и отходов по характеру и составу схожие с отходами домашних хозяйств;

2) "сухая" фракция, которая состоит из бумаги, картона, металла, пластика и стекла.

Установку необходимого количества контейнеров для раздельного сбора (не менее 2) на контейнерных площадках должны обеспечить местные исполнительные органы (Приказ и.о. МЭГПР РК от 2 декабря 2021 года № 482).

Согласно Правилам управления коммунальными отходами для установления частоты вывоза следует принимать во внимание объемы образования коммунальных отходов, их морфологический состав, тип и количество применяемых для сбора контейнеров (при сборе посредством контейнеров).

В связи с тем, что морфологический состав коммунальных отходов еще не проводился в районе, расчет необходимого количества контейнеров, произведен, исходя из утвержденных норм образования отходов (0,712 м³ в год на 1 жителя) и численности населения Аральского района 80135 чел. (по каждому населенному пункту) при использовании контейнера 1,1 м³ – Приложение 1.

В г.Аральск установлено достаточное количество контейнеров. В сельские округа района необходимо приобрести и установить 1132 контейнера для раздельного сбора отходов "сухая" и "мокрая" фракции, по 2 контейнера на каждой контейнерной площадке. Это минимальное количество контейнеров согласно утвержденным нормам образования Аральского района.

Расчетное количество контейнерных площадок при ежедневном вывозе составляет –566 ед.

После установления контейнеров и утверждения графика вывоза отходов, мусоровывозящей компании необходимо проводить наблюдения по заполняемости контейнеров, при необходимости дополнить количество контейнеров или увеличить количество вывозов.

Согласно требованиям законодательства каждый контейнер для раздельного сбора отходов должен быть промаркирован (надпись) на казахском и русском языках, включая:

-информационную наклейку/надпись о собираемом виде (фракции) отходов;

-данные о собственнике контейнера (наименование, телефон);

-данные организации, обслуживающей контейнер.

В случае нанесения маркировки на цветные контейнеры, она будет выполнятся контрастным цветом.

Кроме того, необходимо обеспечить раздельный вывоз отходов, собранных по фракциям для дальнейшего восстановления на специализированных предприятиях.

Организация раздельного сбора и утилизации опасных составляющих коммунальных отходов

В Аральском районе система раздельного сбора отходов развита в основном в г.Аральск. Наиболее развитой является система сбора ртутьсодержащих отходов (РСО): во всех 50 населенных пунктах района установлены контейнеры для РСО, всего 200 контейнеров.

Опасные составляющие коммунальных отходов (электронное и электрическое оборудование, ртутьсодержащие отходы, батарейки, аккумуляторы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям (ст.365 ЭК РК).

Ртутьсодержащие отходы (РСО)

Согласно законодательству основной задачей местных исполнительных органов является организация системы сбора РСО у населения и обеспечение:

– контроля за установкой и обслуживанием специальных универсальных контейнеров, устанавливаемых для сбора РСО, образовавшихся у населения;

– контроля и организации деятельности органов управления объектом кондоминиума, которые обязаны обеспечивать меры по сохранности специальных универсальных контейнеров, осуществлять взаимодействие со специализированным предприятием, обслуживающим контейнеры, обеспечивать свободный доступ к ним, вести разъяснительную работу с жильцами, не допускать складирование в контейнер посторонних предметов, наклеивание на контейнер посторонних реклам, объявлений и т.д.;

– организации переработки ртутьсодержащих энергосберегающих ламп, находившихся в употреблении у населения путем выделения средств для приобретения работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО.

Приобретение работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО местные исполнительные органы должны проводить посредством конкурса (тендера) (ЭК РК, Закон РК "О государственных закупках" (Глава 4), Правила управления коммунальными отходами (Приказ и.о. МЭГПР РК от 28 декабря 2021 года № 508).

Большое значение имеет проведение местными исполнительными органами информационно-разъяснительной работы с населением о необходимости и преимуществах раздельного сбора отходов и прямом предназначении установленных для этих целей контейнеров.

Электронное и электрическое оборудование

В составе отходов электронного и электрического оборудования содержатся такие опасные вещества и соединения, как кадмий, сурьма, свинец, ртуть, которые оказывают негативное влияние не только на окружающую среду, но и на здоровье человека

В соответствии с ЭК РК местные исполнительные органы должны предпринимать необходимые меры для предотвращения смешивания опасных отходов с другими категориями опасных отходов или другими отходами, веществами или материалами и несут ответственность за развитие инфраструктуры по обращению с коммунальными отходами.

Система сбора опасных составляющих коммунальных отходов у населения включает следующие меры:

- открытие стационарных или передвижных пунктов/точек сбора опасных бытовых отходов, таких как электронное и электрическое оборудование. Пункты приема могут быть созданы в торговых точках, осуществляющих реализацию указанных товаров. В качестве отходов принимаются: бытовая техника (телевизоры, магнитофоны, электрические игрушки, утюги, батарейки, фены, кухонное оборудование, включая холодильники); офисная техника (компьютеры и комплектующие, сотовые телефоны, планшеты, копировальные аппараты, сканеры, тонеры).

- информирование населения об организованных пунктах приема отходов и пропаганда безопасного обращения с ними.

- сотрудничество с АО "Жасыл Даму", осуществляющим функции оператора расширенной ответственности производителя с целью покрытия части расходов на сбор и утилизацию отходов.

Большое значение имеет информационно-разъяснительная работа с населением об опасном воздействии электронных отходов и существующих системах сбора и переработки отходов, которую должны проводить местные исполнительные органы. Зачастую, население не осознает всю серьезность последствий, к которым ведет попадание ОЭЭО на полигоны в общем потоке ТБО. Жителям района также необходимо доводить информацию о существующих пунктах сбора отработанного электронного и электрического оборудования.

В настоящее время в Аральском районе нет пунктов приема ОЭЭО.

Раздельный сбор и восстановление опасных составляющих коммунальных отходов у юридических лиц

Согласно ст. 365 ЭК РК опасные, оставляющие коммунальных отходов образующиеся у юридических лиц вне зависимости от вида деятельности, должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированными организациями (предприятиям).

Задачей местных исполнительных органов является проведение разъяснительной работы с юридическими лицами района о необходимости заключения договоров со специализированными предприятиями на оказание услуг по управлению опасными отходами и контролировать этот процесс.

Раздельный сбор органических отходов и их восстановление, в том числе путҰм компостирования.

Органические отходы – это остатки продуктов питания, их еще называют биотходами.

Согласно ст.365 ЭК РК местные исполнительные органы обеспечивают соблюдение экологических требований при обращении с коммунальными отходами путем стимулирования раздельного сбора органических отходов и их использования.

Местные исполнительные органы должны организовать мероприятия по сокращению захоронения биологически разлагаемых отходов, включая меры по их рециклингу, компостированию, производству биогаза и (или) использованию в целях производства продукции или энергии.

Из органических отходов можно производить компост - органическое удобрение, которое получают в результате разложения отходов растительного и животного происхождения. Это дезинфицирующий продукт, который можно использовать в качестве энергии, не загрязняет окружающую среду и является частью естественного цикла.

Правилами управления коммунальными отходами (п. 19) установлено, что местные исполнительные органы районов, сел, поселков, сельских округов должны проводить информационные кампании для населения по внедрению компостирования органических отходов в секторе индивидуальной жилой застройки (частный сектор).

Основной технологией получения компоста является компостирование. Компостирование — это ускоренное контролируемое разложение отходов, в результате которого получается биоорганическое удобрение. Внешне получаемый компост похож на обычную землю и может использоваться в самых разных сферах.

Компостирование органических отходов может происходить как непосредственно в домашних хозяйствах, так и централизованно. Непосредственно в домашних хозяйствах компостирование происходит либо просто в компостных ямах, либо с применением специальных компостирующих аппаратов.

Компостные установки можно предусмотреть на полигонах Аральского района. Образуемый компост можно использовать для нужд сельского хозяйства и при рекультивации мест временного хранения отходов.

В школах, больницах, столовых, ресторанах, где образуется большое количество биоразлагаемых отходов и имеется подсобное хозяйство, компостирование может производиться в индивидуальном порядке.

Задачей местных исполнительных органов является проведение осведомительной работы среди населения и юридических лиц по применению компостирования.

3.3. Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов.

Система переработки и утилизации коммунальных отходов в Аральском районе практически отсутствует, кроме отдельных предпринимателей, которые осуществляют прием стеклотары, пластиковых бутылок и др.

Вместе с тем, в Кызылординской области действуют 18 субъектов предпринимательства в сфере сортировки, сбора, переработки и утилизации отходов, которые занимаются сортировкой картонных изделий, пластиковых отходов, стеклотары и осуществляют производство резиновой крошки(ТОО "SmartRubber"), бумажной продукции (ТОО "Кызылорда Кагазы"), шлакоблоков (ИП "Досмуратов"), корма для животных из пищевых отходов (ТОО "СНГ СТРОЙ"), эковаты из картонных отходов (ИП "Адима") и др.

Задачей местных исполнительных органов района является взаимодействие с такими областными предприятиями по восстановлению отходов, заключение с ними договоров на вывоз, утилизацию или переработку отходов.

Местные исполнительные органы должны взаимодействовать и со всеми предприятиями и представителями местного бизнес сообщества, которые осуществляют деятельность на территории района, с целью выявления их возможностей организации и развития переработки коммунальных отходов на местах. Это могут быть встречи, круглые столы и т.п., на которых разъясняется значение переработки отходов для окружающей среды, населения и экономические выгоды для бизнеса, обсуждаются предложении в сфере управления отходами, установки пунктов приема вторичного сырья и контейнеров и пр.

3.4. Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов.

Одной из важных стратегических задач является уменьшение количества полигонов и обеспечение того, чтобы имеющиеся полигоны или новые планирующиеся к строительству полигоны соответствовали экологическим и санитарным нормам.

На сегодняшний день захоронение коммунальных отходов в Аральском районе осуществляется на полигоне ТБО г. Аральск. На полигон ТБО г. Аральск вывозятся отходы районного центра. Мощность полигона – 37800 т/год.

Также в настоящее время планируется строительство нового полигона ТБО в пос.Саксаульск. Земельный участок под размещение полигона для захоронения ТБО расположен в районе существующей свалки. Полигон от поселка Саксаульск отделяет 3-4 километра. Строительство полигона планируется в 2023-2025 гг.

В других сельских населенных пунктах коммунальные отходы захораниваются на сельских свалках.

Для обеспечения безопасного захоронения коммунальных отходов и сокращения несанкционированных свалок необходимо на полигон ТБО г.Аральск вывозить коммунальные из следующих близлежащих сельских округов:

Полигон ТБО г. Аральск:

- г. Аральск;

- п. Жаксыкылыш (20 км);

- с/о Аккум (20 км);

- с/о Сапак (43 км);

- с/о Аралкум (46 км);

- с/о Мергенсай (65 км);

- с/о Камыстыбас (86 км);

- с/о Акирек (90 км);

На планируемый полигон ТБО в п. Саксаульск необходимо вывозить коммунальные отходы из следующих сельских населенных пунктов:

- п. Саксаульск (Құрлық, Тербенбес, Кумсагыз, Конту, Сарышыганак, Жалгызагым);

- с/о Қосаман (75 км);

- с/о Сазды (93 км).

Согласно экологическому законодательству, безопасное захоронение коммунальных отходов должно осуществляться на специально оборудованных местах, отвечающих экологическим, строительным и санитарным требованиям – полигонах ТБО (Гл.25 ЭК РК).

Требования для полигонов ТБО также установлены в таких документах, как Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 декабря 2020 года № ҚР ДСМ-331/2020 Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления"; СТ РК 3696-2020. Полигоны для твердо-бытовых отходов малой мощности. Требования. СН РК 1.04-15-2013 Полигоны для твердых бытовых отходов.

Минимальные требования к полигонам малой мощности согласно СТ 3696-2020 Полигоны для твердо-бытовых отходов малой мощности:

- менее 50 тонн отходов в сутки для захоронения;

- специальные площадки переработки (сортировки), сортировочные линии;

- пресс гидравлический для отходов бумаги и картона, полиэтилена, тетрапак.

- биоразлагаемые отходы должны быть направлены на участок компостирования;

- участок захоронения отходов без намерения изъятия.

Оператор полигона ТБО должен принять меры по уменьшению образования метана на полигоне путем сокращения объемов захоронения биоразлагаемых отходов. Биоразлагаемые отходы должны быть направлены на участок компостирования.

Согласно ЭК РК (статья 350) оператор полигона должен разработать унифицированную процедуру приема отходов на основе их классификации.

Организация работ на полигоне определяется технологической схемой эксплуатации полигона, разрабатываемой в составе проекта строительства полигона, и должна обеспечивать охрану окружающей среды, максимальную производительность средств механизации и технику безопасности.

Проектом полигона отходов должно быть предусмотрено создание ликвидационного фонда для его закрытия, рекультивации земель, ведения мониторинга воздействия на окружающую среду и контроля загрязнения после закрытия полигона. Ликвидационный фонд формируется оператором полигона.

Данные меры направлены на улучшение управления отходами, снижение загрязнения окружающей среды и обеспечение устойчивого использования земельных ресурсов в Аральского районе.

3.5. Создание мусороперегрузочных пунктов для отдаленных сельских округов.

В Аральском районе имеются множество сельских округов (с/о) такие как, Атанши, Беларан, Боген, Аманоткел, Жанақұрылыс, Қаратерен, Қуланды, Жинишкекум, Каркум, Жетесби, Косжар, Райым, Бекбауыл, которые расположены на значительном расстоянии от районного центра, города Аральск. Расстояния до этих сельских округов составляют от 100 км более 200 км.

Для оптимизации управления коммунальными отходами и уменьшения необходимого количества полигонов, а также с целью обеспечения более эффективной системы утилизации отходов, необходимо рассмотреть возможность создания мусороперегрузочных пунктов для отдаленных сельских округов Аральского района.

Эти мусороперегрузочные пункты будут выполнять следующие функции:

Временное хранение отходов: они предоставят возможность временного хранения коммунальных отходов до их дальнейшей переработки или захоронения, сроком до шести месяцев.

Сортировка отходов: в этих пунктах можно будет осуществлять сортировку отходов, чтобы выделить материалы, которые могут быть подвергнуты переработке, и отделить их от тех, которые должны быть захоронены.

Оптимизация транспортировки: Мусороперегрузочные пункты позволят оптимизировать процесс транспортировки отходов из отдаленных сельских округов в районный центр или к месту окончательного захоронения.

Такие меры могут способствовать более эффективному управлению отходами и снижению негативного воздействия на окружающую среду, особенно в отдаленных районах Аральского района.

3.6. Ликвидация стихийных свалок

Общей проблемой Кызылординской области, в том числе Аральского района, является наличие стихийных свалок. В настоящее время ведется активная работа по их ликвидации. Например, в 2023 году было уничтожено 50 из 74 стихийных свалок Кызылординской области.

Решение проблем по образованию, ликвидации и недопущению стихийных свалок требует кардинальных и решительных действий с вовлечением всех заинтересованных сторон, в том числе местных государственных органов. Акиматам Аральского района необходимо наладить тесное сотрудничество с общественными организациями и экоактивистами для оперативного выявления стихийных свалок и принятия консолидированных решений.

Для решения проблем с несанкционированными свалками необходимо проведение тщательного аудита по всем свалкам ТБО, зафиксированным спутниками АО "НК "ҚазақстанҒарышСапары".

Существующая общепринятая методика обезвреживания свалки, включает следующие этапы: определение степени опасности свалки; оценка альтернативных вариантов; разработка технологии обезвреживания и рекультивации.

Технические решения по рекультивации несанкционированных свалок принимаются в зависимости от функционального назначения и использования территории после рекультивации.

Основой мерой по предотвращению образования новых свалок является 100% охват населения Аральского района услугами по сбору и транспортировке отходов к 2030 году и профилактическая работа с субъектами малого и среднего бизнеса по безопасному обращению с отходами.

3.7. Формирование экологической культуры и повышение заинтересованности населения в области раздельного сбора отходов.

Практическое осуществление идей охраны природы, в том числе управления отходами во многом зависит от экологического и природоохранного просвещения населения.

Необходима постоянная информационно-просветительская работа с населением по вопросам обращения с отходами потребления, которую должны проводить местные исполнительные органы Аральского района.

Этого требует и экологическое законодательство. В соответствии с Приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 508 "Об утверждении правил управления коммунальными отходами" (далее – Правила) местные исполнительные органы районов, городов районного и областного значения, городов республиканского значения, столицы, сел, поселков, сельских округов проводят информационные кампании для населения по осведомлению о рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, включая раздельный сбор вторичных ресурсов (сырья), предотвращение несанкционированного сжигания компонентов коммунальных отходов (бумага, пластик, органические отходы и другое) и внедрения компостирования органических отходов в секторе индивидуальной жилой застройки (частный сектор).

Работа местных исполнительных органов заключается в организации информационных компаний со стороны СМИ, телевидения, создании видеороликов, издании и распространении буклетов и других информационных материалов, рассказывающих об экологических и экономических аспектах управления отходами, формирующих у населения интерес к проблемам охраны окружающей среды от негативного воздействия отходов. Эффективным будет проведение акций, конкурсов, массового сбора макулатуры среди учебных заведений, приема специализированными предприятиями одежды, вещей, бытовой техники, батареек от населения.

Акимат Аральского района должен проводить информационно-разъяснительную работу по реализации государственного социального заказа в рамках Закона "О государственном социальном заказе, государственном заказе на реализацию стратегического партнерства, грантах и премиях для неправительственных организаций в Республике Казахстан" (далее - Закон), одной из сфер которого является охрана окружающей среды (ст.5).

Согласно данному Закону неправительственным организациям (далее – НПО), включенным в базу данных неправительственных организаций (ст. 6-1) на основе конкурсного отбора предоставляются государственные гранты на проведение информационной работы с населением по обращению с коммунальными отходами.

НПО, получившее грант, разрабатывает план информационной работы с населением по обращению с коммунальными отходами в ключевых группах общественности, к которым относятся:

- образовательные учреждения: педагогический состав, технический персонал, ученики;

- детские сады: воспитатели и дети;

- юридические лица: медицинские учреждения, дома культуры, торговые центры, магазины;

- волонтеры, группы активистов и НПО;

- сотрудники местных исполнительных органов;

- работающее и неработающее (домохозяйки, пенсионеры, дети).

План информационной работы включает в себя:

- информирование населения по заключению публичных договоров, оплате за услуги по сбору и транспортировке ТБО согласно утвержденным тарифам;

- публикации в местных СМИ о способах безопасного обращения с отходами. В местных газетах и журналах предлагается размещать статьи, направленные на ознакомление общественности о проблемах, связанных с управлением отходами, и с требованиями, по правильному обращению с отходами;

- распространение брошюр о компостировании пищевых отходов в домах;

- информирование о созданных специальных местах для сбора РСО, ОЭЭО, медицинских, строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей);

- экологические акции в школах, разъясняющие порядок сортировки отходов на дому и раздельное складирование в контейнеры для пластика, стекла и макулатуры;

- информирование по предотвращению несанкционированного сжигания коммунальных отходов;

- проведение ежегодного социологического опроса в целях оценки уровня удовлетворенности населения экологическим качеством жизни;

- ознакомительные визиты на полигон ТБО г. Аральск для школьников;

- создание волонтерских клубов в школах с целью пропаганды и общественного контроля за деятельностью по управлению отходами.

Местные исполнительные органы должны координировать всю информационно-просветительскую работу среди населения района и работать в тесном сотрудничестве с НПО, общественными объединениями.

4. НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ.

Источниками финансирования Программы по управлению отходами Аральского района могут быть:

- средства государственного и местного бюджета;

- прямые иностранные и отечественные инвестиции;

- субсидирование системы сбора и транспортировки отходов Оператором РОП;

- гранты международных финансовых экономических организаций или стран-доноров;

- кредиты банков второго уровня, и другие, не запрещенные законодательством Республики Казахстан источники.

Финансовые затраты на реализацию настоящей Программы и выполнение намеченных природоохранных мероприятий планируется осуществлять за счет бюджетных средств (требования с.29 ЭК РК). Такой механизм позволяет использовать средства в объеме не менее суммы платы за негативное воздействие на окружающую среду, поступившей в местный бюджет в течение трех лет, предшествовавших году разработки и утверждения Программы.

Предварительные финансовые затраты на реализацию настоящей Программы составляют порядка 846 млн. тенге,(отдельные статьи затрат – в Приложении 2).

На некоторые мероприятия планируется получить кредитование через Фонд развития промышленности (Оператор РОП) под 3%.

Мероприятия по реализации Программы управления отходами Аральского района необходимо включить в План мероприятий по охране окружающей среды Кызылординской области 2025-2027, который разрабатывается областным акиматом на трехлетнюю перспективу на основании требований законодательства по типовому перечню мероприятий по охране окружающей среды (ЭК РК - приложение 4).

К мероприятиям по обращению с отходами относятся:

- внедрение технологий по сбору, транспортировке, обезвреживанию, использованию и переработке любых видов отходов, в том числе бесхозяйных;

- строительство, реконструкция заводов, цехов и производств, приобретение и эксплуатация установок:

полигонов для складирования любых видов отходов;

по сбору, транспортировке, переработке, сортировке, утилизации и захоронению отходов;

по сбору и переработке вторичных материальных ресурсов;

по получению сырья или готовой продукции, связанных с извлечением полезных компонентов из отходов;

- реконструкция, модернизация оборудования и технологических процессов, направленных на минимизацию объемов образования и размещения отходов.

5. ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

Для детализации основных положений Программы составлен План мероприятий, который представляет собой систему взаимосвязанных мероприятий, направленных на реализацию целей и задач настоящей Программы (Приложение 2). В Плане определены необходимые мероприятия, временные рамки для их реализации и завершения, требующиеся ресурсы и ответственные за выполнение мероприятий. Мероприятия сгруппированы по задачам и направлены на создание наиболее эффективной модели управления отходами.

План мероприятий обеспечивает комплексный подход к вопросам сбора, транспортировки, переработки отходов и координацию работ всех ответственных исполнителей Программы с целью достижения ожидаемых результатов.

Если в результате мониторинга была выявлена невозможность достижения поставленных целей, задач и целевых показателей, осуществляется корректировка Плана мероприятий, определяются иные мероприятия и принимаются меры по решению проблемных вопросов.

За реализацию Плана отвечает заказчик Программы -КГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог" Аральского района", который осуществляет следующие функции:

1) обеспечивает единый централизованный подход к решению задач в сфере управления коммунальными отходами на территории Аральского района, координируя действия всех исполнителей Программы;

2) взаимодействует с исполнительными органами Кызылординской области по предоставлению субсидий из областного бюджета на реализацию Программы;

3) взаимодействует с акиматами сельских округов района, индивидуальными предпринимателями, физическими лицами по вопросам реализации мероприятий Программы;

4) проводит мониторинг реализации мероприятий Программы, выносит результаты мониторинга для обсуждения на заседаниях Общественного совета;

5) осуществляет корректировку мероприятий, целевых показателей, финансовых средств на реализацию мероприятий Программы на основании обоснованных предложений о необходимости внесения соответствующих изменений в Программе;

6) принимает участие в проверках хода реализации мероприятий Программы;

7) размещает Программу и информацию о ходе реализации мероприятий Программы на официальном сайте акимата Аральского района.

6. МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

В целях контроля за реализацией Программы по управлению коммунальными отходами необходимо осуществлять мониторинг.

Согласно законодательству, контроль за реализацией Программы осуществляет на постоянной основе заместитель первого руководителя МИО, ответственного за реализацию государственной политики в области управления коммунальными отходами.

Мониторинг (постоянное отслеживание хода работ в рамках Программы) проводится непрерывно для сравнения текущего состояния дел с планом. В ходе мониторинга сравниваются запланированная деятельность и результаты с фактическими данными. Мониторинг мероприятий позволяет отслеживать использование вложений и ресурсов, а также прогресс в осуществлении деятельности и обеспечении промежуточных результатов. По результатам мониторинга в программу могут быть внесены изменения.

Результаты мониторинга отражаются в отчете по реализации Программы. В отчете излагается описание реализованных мероприятий, достигнутые результаты, фактические объемы финансовых средств, направленных на их реализацию, а также причины невыполнения мероприятий и отсутствия результатов, запланированных на отчетный период.

Отчет по мониторингу реализации Программы предоставляется всем заинтересованным и затронутым сторонам и размещается на Интернет-ресурсе акимата Аральского района. Промежуточный отчет – один раз в полгода до 15 июля текущего года и годовой отчет - до 30 января следующего года. Годовой отчет формируется по итогам предыдущего года.

7. ОЖИДАЕМЫЙ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ЭФФЕКТ

Программа по управлению коммунальными отходами предусматривает комплекс мероприятий, направленных на создание условий для снижения отрицательного воздействия отходов на окружающую среду и здоровье населения Аральского района.

Реализация мероприятий, предусмотренных Программой, позволят достигнуть выполнения целевых показателей района в сфере охраны окружающей среды, в том числе в секторе управления коммунальными отходами.

В процессе реализации Программы будут выполнены следующие задачи:

- создана и функционирует необходимая инфраструктура по управлению отходами: построены контейнерные площадки, закуплены и установлены контейнеры, закуплен специальный транспорт для сбора и вывоза ТБО;

- внедрен раздельный сбор отходов: установлены контейнеры для раздельного сбора, определены точки для сбора опасных составляющих отходов (РСО, ОЭЭО, медицинских), определены площадки для сбора строительных и крупногабаритных отходов;

- определены компании по сбору и транспортировке ТБО;

- достигнут 100% охват сбором и вывозом коммунальных отходов;

- создана система переработки и утилизации коммунальных отходов;

- уменьшены объемы отходов, направляемых на захоронение;

- построены полигоны ТБО, отвечающие санитарным, строительным и экологическим требованиям;

- повышены осведомлҰнность населения в вопросах управления отходами и заинтересованность в раздельном сборе отходов.

Основной экономический эффект Программы будет заключаться в предотвращении экологически опасных ситуаций и возможности снижения воздействия на окружающую среду отходами потребления.

Основной социальный эффект Программы будет состоять в сохранении и улучшении экологических условий жизнедеятельности населения района, что способствует сохранению здоровья, снижению риска заболеваний, обусловленных воздействием фактора загрязнения окружающей среды.

Приложение 1

Предварительный расчет необходимого количества контейнеров и контейнерных площадок для повышения охвата сбором и вывозом коммунальных отходов в Аральском районе

Утвержденная норма образования отходов – 0,712 м³ на одного человека в год. Объем контейнера - 1.1 м³.

Предлагаемые схемы вывоза отходов:

1. Ежедневный вывоз в г. Аральск

2. Еженедельный вывоз сельских округах: п.Жаксыкылыш, с/о Аккум, с/о Сапак, с/о Аралкум, с/о Мергенсай,

с/о Камыстыбас, с/о Акирек, п. Саксаульск (Құрлық, Тербенбес, Кусагыз, Конту, Сарышыганак, Жалгызагым), с/о Қосаман , с/о Сазды;

3. Перегрузочные пункты для отдаленных с/о Атанши, Беларан, Боген, Аманоткел, Жанкурылыс, Каратерен, Куланды, Жинишкекум, Каракум, Жетесби, Косжар, Райым – вывоз 1 раз в месяц

С/о	село	Население	контейнер 1,1 м3	Норма образования, м3	Образование на село, м3/год	образование на село м3/день	образование на село м3/неделю	Кол-во контейнеров, для "сухой" и "мокрой" фракции при ежедневном вывозе	Кол-во контейнерных площадок при ежедневном вывозе	Кол-во контейнеров, для "сухой" и "мокрой" фракции при еженедельном вывозе	Кол-во контейнерных площадок при еженедельном вывозе
г. Аральск	г. Аральск	37195	1,1	0,712	26482,8	72,6
Поселок Саксаульск	Саксаульск	11986			8534,0	23,4	163,7	44	22	298	149
	Курлык	59			42,0	0,12	0,81	2,00	1	2	1
	Тербенбес	43			30,6	0,08	0,59	2	1	2	1
	Кумсагыз	29			20,6	0,06	0,40	2	1	2	1
	Конту	147			104,7	0,29	2,01	2	1	4	2
	Сарышыганак	33			23,5	0,06	0,45	2	1	2	1
	Жалгызагым	156			111,1	0,30	2,13	2	1	4	2
Поселок Жаксыкылыш	Жаксыкылыш	4927			3508,0	9,61	67,28	18	9	122	61
Сельский округ Аманоткел	Аманоткел	1988			1415,5	3,88	27,15	8	4	48	24
	Аккулак	248			176,6	0,48	3,39	2	1	6	3
	Акшатау	126			89,7	0,25	1,72	2	1	3	2
	Хан	79			56,2	0,15	1,08	2	1	2	1
Сельский округ Акирек	Акбай	828			589,5	1,62	11,31	4	2	22	11
Сельский округ Аралкум	Аралкум	1305			929,2	2,55	17,82	6	3	32	16
	Шомиш	493			351,0	0,96	6,73	2	1	12	6
	Мойнак	39			27,8	0,08	0,53	2	1	2	1
Сельский округ Атанши	Жинишкекум	426			303,3	0,83	5,82	2	1	12	6
Сельский округ Бекбауыл	Бекбауыл	972			692,1	1,90	13,27	4	2	24	12
	Кумбазар	537			382,3	1,05	7,33	2	1	14	7
	Укилисай	303			215,7	0,59	4,14	2	1	8	4
Сельский округ Беларан	Куланды	402			286,2	0,78	5,49	2	1	10	5
Сельский округ Буген	Буген	1071			762,6	2,09	14,62	4	2	28	14
	Карашалан	721			513,4	1,41	9,85	4	2	18	9
Сельский округ Жанакурылыс	Жанакурылыс	754			536,8	1,47	10,30	4	2	16	8
Сельский округ Жетесби	Райым	356			253,5	0,69	4,86	2	1	20	10
	Ескиура	253			180,1	0,49	3,45	2	1	6	3
Сельский округ Жинишкекум	Жинишкекум	728			518,3	1,42	9,94	4	2	18	9
Сельский округ Камыстыбас	Камыстыбас	1936			1378,4	3,78	26,44	8	4	48	24
	Сорбеткей	65			46,3	0,13	0,89	2	1	2	1
Сельский округ Каракум	Абай	2112			1503,7	4,12	28,84	8	4	52	26
	Еримбетжага	316			225,0	0,62	4,31	2	1	52	26
Сельский округ Каратерен	Жанаконыс	1493			1063,0	2,91	20,39	6	3	38	19
	Конекаратерен	123			87,6	0,24	1,68	2	1	4	2
	Тастак	186			132,4	0,36	2,54	2	1	6	3
Сельский округ Косаман	Косаман	412			293,3	0,80	5,63	2	1	10	5
	Акеспе	307			218,6	0,60	4,19
Сельский округ Косжар	Косжар	590			420,1	1,15	8,06	2	1	16	8
Сельский округ Куланды	Куланды	402			286,2	0,78	5,49	2	1	10	5
Сельский округ Мергенсай	Жаланаш	639			455,0	1,25	8,73	2	1	18	9
	Тастубек	109			77,6	0,21	1,49	2	1	4	2
Сельский округ Аккум	Шижаға	2240			1594,9	4,37	30,59	8	4	54	27
	Куршек	25			17,8	0,05	0,34	2	1	2	1
Сельский округ Райым	Кызылжар	899			640,1	1,75	12,28	4	2	24	12
	Шомишкол	694			494,1	1,35	9,48	2	1	18	9
Сельский округ Сазды	Сазды	520			370,2	1,01	7,10	2	1	14	7
Сельский округ Сапак	Сапак	499			355,3	0,97	6,81	2	1	12	6
	Коктем	236			168,0	0,46	3,22	2	1	6	3
	Тасбугет	63			44,9	0,12	0,86	2	1	2	1
	Алтыкудык	65			46,3	0,13	0,89	2	1	2	1
	ИТОГО	80135					0	199	100	1132	566

Приложение 2

План мероприятий реализации Программы по управлению коммунальными отходами Аральского района на 2024-2028 годы

№ п/п	Наименование мероприятия	Форма завершения	Срок исполнения	Ответственные за исполнение	Необходимые затраты, тенге	Источники финансир ования
1	2	3	4	5	6	7
Цель - Организация эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Аральского района в соответствии с требованиями экологического законодательства
Задача 1. Создание необходимой инфраструктуры для субъектов предпринимательства по управлению отходами и организация централизованной системы управления
1.1	Закуп специализированного транспорта для сбора и вывоза коммунальных отходов в количестве 3 единиц	Акт приема и передачи	2024-2026	Акимат района, акиматы с/о	120 000000	Местный бюджет, ФРП, частные инвестиции
1.2	Проведение конкурса (тендера) для определения компаний по сбору и транспортировке ТБО с подписанием договоров, в которых установлены порядок, условия и график оказания услуг по сбору и вывозу коммунальных отходов	Договор	2024-2025	Акимат района	-	Не требуется
1.3	Составление и согласование графика вывоза коммунальных отходов из населенных пунктов с учетом мнения населения	График	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о, специализированная компания	-	Не требуется
1.4	Пересмотр норм образования и накопления отходов и тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО	Решение районного маслихата	2025, 2027	Акимат района	1 500 000	Местный бюджет
1.5	Определение морфологического состава ТБО	Информация в акимат района	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о	1 500 000	Местный бюджет
1.6	Сбор платежей от физических лиц, пользующихся централизованной системой сбора ТБО по утвержденным тарифам за услуги по сбору и транспортировке ТБО	Информация в акимат района	2024-2028	Специализированная компания, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО	-	Не требуется
1.7	Своевременный и экономически обоснованный пересмотр тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО	Решение районного маслихата	2025, 2027	Акимат района	1 500 000	Местный бюджет
1.8	Создание площадок для складирования строительных и крупногабаритных отходов	Информация в акимат района	2024-2025	Акимат района	4 000 000	Местный бюджет
1.9	Размещение утвержденной Программы на интернет-ресурсе сайта акимата района	Размещение ПУО на сайте	2024	Акимат района	-	Не требуется
1.10	Мониторинг реализации ПУО	Отчет по результатам мониторинга	2 раза в год	Акимат района	-	Не требуется
Задача 2. Организация раздельного сбора коммунальных отходов
2.1	Закуп и установка контейнеров для раздельного сбора "сухая" и "мокрая" фракции для всех сел, кроме г. Аральск (1132 ед.)	Акт приема-передачи	2025 2027	Акимат района, акиматы сельских населенных пунктов	50940 000 50940000	Местный бюджет
2.2	Организация раздельного сбора и восстановления опасных составляющих коммунальных отходов (ОЭЭО)	Договор	2024-2028	Акимат района, акиматы с/о	-	Частные инвестиции
2.3	Организация раздельного сбора органических коммунальных отходов и их восстановления, в том числе путем компостирования	Отчет	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о, НПО	-	В рамках государственного социального заказа
2.4	Организация конетйнерных площадок во всех селських населенных пунктах, кроме г.Аральск(566 КП)	Акт приема-передачи	2025 2027	Акимат района, акиматы с/о специализированная компания	56 600000 56 600000	Местный бюджет
Задача 3. Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов
3.1	Взаимодействие МИО с представителями местного бизнес сообщества по выявлению возможностей и заинтересованности в создании объектов переработки коммунальных отходов района	Информация в акимат района	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о	-	Не требуется
3.2	Взаимодействие МИО со специализированными предприятиями по восстановлению отходов, которые находятся в Кызылродинской области, заключение с ними договоров на вывоз, утилизацию или переработку отходов.	Информация в акимат района	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о	-	Не требуется
Задача 4. Принятие мер по безопасному захоронению коммунальных отходов. Приведение полигонов ТБО в соответствие с экологическими, строительными и санитарными требованиями
4.1	Строительство полигона ТБО, отвечающего экологическим, строительным и санитарным требованиям в пос.Саксаульск	Акт-ввода в эксплуатацию	2023-2025	Акимат пос. Саксаульск, акимат района	300 000000	ФРП, частные инвестиции
4.2	Строительство сортировочной линий на полигоне ТБО г. Аральск	Акт-ввода в эксплуатацию	2026-2028	Специализированная организация	200 000 000	ФРП, частные инвестиции
Задача 5. Ликвидация стихийных свалок
5.1	Ликвидация и рекультивация свалок	Акт выполненных работ	2024-2025	Акимат района	Сумма уточняется	Местный бюджет
Задача 6. Повышение уровня культуры и заинтересованности населения по управлению отходами, в том числе в области раздельного сбора отходов
6.1	Проведение конкурса на получение государственного социального заказа среди НПО по повышению осведомленности населения экологически безопасному обращению с коммунальными отходами	Договор о государственном социальном заказе с НПО	2024 2026	Акимат района	1 500000 1 500000	Местный бюджет
6.2	Повышение экологической культуры и осведомленности населения по управлению ТБО: информационные кампании, разработка информационных материалов, видеоролики, проведение встреч с населением, субботников, создание волонтерских клубов среди школьников, публикации в местных СМИ, и др.	Акт выполненных работ	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о, НПО	-	Местный бюджет, бюджет, выделенный НПО в рамках госзаказа
6.3	Проведение акций, конкурсов, массового сбора макулатуры среди учебных заведений, приема специализированными предприятиями одежды, вещей, бытовой техники, батареек от населения	Отчет	1 раз в квартал	Акимат района, акиматы с/о	-	Местный бюджет

"Қызылорда облысы Арал ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламасын" бекіту туралы

Қызылорда облысы Арал аудандық мәслихатының 2024 жылғы 7 қарашадағы № 286 шешімі

Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 365-бабының 3-тармағының 1) тармақшасына, "Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Заңының 6-бабы 1-тармағының 15) тармақшасына және "Жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 18 мамырдағы №154-ө бұйрығына сәйкес, Арал аудандық мәслихаты ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ:

1. "Қызылорда облысы Арал ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламасы" осы шешімнің қосымшасына сәйкес бекітілсін.

2. Осы шешiм оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Арал аудандық мәслихатының төрағасы

Б.Турахметов

	Арал аудандық мәслихатының
	2024 жылғы "7" қараша
	№ 286 шешіміне қосымша

ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ АРАЛ АУДАНЫНЫҢ 2024-2028 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАСЫ

Арал қаласы

2024 жыл

Мазмұны

Терминдер және анықтамалар...............................................................................................5

Бағдарлама паспорты .............................................................................................................7

КІРІСПЕ...................................................................................................................................9

1. АРАЛ АУДАНЫНДАҒЫ КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ АҒЫМДЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ ....................................................11

1.1 Коммуналдық қалдықтардың түзілу және қайта өңдеу көлемі..................................11

1.2 ТҚҚ сапалық құрамы......................................................................................................12

1.3 Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары және тарифтер..13

1.4 Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін бағалау ...............16

1.5 Қалдықтардың жеке түрлерін басқару жүйесін талдау...............................................18

1.6 Қалдықтарды басқару жөніндегі шараларға бөлінген қаржыларды талдау..............19

1.7 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін болжау......................................................................................................................................19

1.8 Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдық жағдайды талдау бойынша қорытындылар........................................................................................................................21

2. ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ МАҚСАТТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ..........................................23

2.1 Мақсаты және міндеттері...............................................................................................23

2.2 Мақсаттық көрсеткіштер................................................................................................23

3. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТТАРҒА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ СӘЙКЕС ШАРАЛАР.............................................................................................................................24

3.1 Коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдаудың орталықтандырылған жүйесін ұйымдастыру және қалдықтарды басқару жөніндегі қажетті инфрақұрылымды құру және оның жұмыс істеуі...............................................................................................24

3. 2 Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды еңгізу...................................................30

3.3 Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту.....35

3.4 Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету...................................35

3.5 Шалғайдағы ауылдық округтер үшін қоқыс тиейтін пункттерді құру...............................37

3.6 Стихиялық жиналған үйінділерді жою...................................................................................37

3.7 Қалдықтарды басқару бойынша, оның ішінде қалдықтарды бөлек жинау саласындағы тұрғындардың экологиялық мәдениеті мен қызығушылықтарын жоғарылату..............................................................................................................................38

4. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР..............................................................................................40

5. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ......41

6. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ..............................................42

7. КҮТІЛЕТІН ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НӘТИЖЕ.......................................42

1-ҚОСЫМША. Арал ауданындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарумен қамтуды жоғарылату үшін контейнерлік алаңдар мен контейнерлердің қажетті санын алдын-ала есептеу.................................................................................................................44

2-ҚОСЫМША. Арал ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыру шараларының жоспары...................................................................................................................................48

Терминдер және анықтамалар

Биоыдырайтын қалдықтар - анаэробты немесе аэробты ыдырауға қабілетті қалдықтар, соның ішінде бау-бақша және саябақ қалдықтары, сондай-ақ тамақ өнеркәсібінің қалдықтарымен салыстырылатын тамақ қалдықтары, макулатура.

Қалдықтарды көму – қалдықтарды алу ниетінсіз, шектеусіз мерзім аралығында қауіпсіз сақтау үшін арнайы бекітілген орындарда жинау.

Коммуналдық қалдықтар – тұтыну қалдықтары, оның құрамына кіретіндер:

1) аралас қалдықтар, қағаз және картон, шыны, металл, пластмасса, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма, қораптар, пайдаланылған электрлік және электрондық жабдықтар, батареялар мен аккумляторлар секілді үй шаруашылығынан шыққан қалдықтар;

2) аралас қалдықтар және өзінің сипаты мен құрамы бойынша үй шаруашылығындағы қалдықтарға ұқсас болып келетін басқа көздерден бөлек жиналған қалдықтар.

Контейнерлік алаңдар – коммуналдық қалдықтарды жинақтауға арналған арнайы алаңдар, мұнда коммуналдық қалдықтарды тасымалдауды жүзеге асыратын мамандандырылған көлікке арналған жүру жолдары бар коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер орнатылады;

Ірі көлемді қалдықтар – шаруашылық әрекет барысында өзінің тұтынушылық қасиетін жойған өнеркәсіп және тұтыну қалдықтары (тұрмыстық техника, жиһаз және басқалары). Бұл санатқа жатуы үшін қалдықтардың биіктігі, ені және ұзындығы 0,5 метрден асатын болуы қажет.

Тұтыну қалдықтары – адамның тіршілігі барысында түзілген қалдықтар, толық немесе ішінара өзінің тұтынушылық қасиетін жойған өнімдер және (немесе) бұйымдар, олардың қораптары және басқа заттар немесе олардың қалдықтары, агрегатты күйіне қарамастан, пайдалану мерзімі немесе жарамдылық мерзімі өтіп кеткен, сонымен қатар, меншік иесі өз бетінше немесе құжат арқылы тұтыну қалдығы санатына өткен қалдықтар.

Электрондық және электрлік жабдық қалдықтары – жарамсыз немесе қолданыстан шыққан, қалдық қатарына жатқызылатын электрондық және электрлік жабдықтар, сонымен қатар, оның тораптары, бөліктері, бөлшектері.

Тамақ қалдықтары - тамақ өнімдерін өндіру және тұтыну нәтижесінде пайда болатын, тамақ өнеркәсібінде пайда болатын қалдықтармен сәйкес келетін қалдықтар.

Қалдықтарды көму полигондары - қалдықтарды пайдалану ниетінсіз, арнайы жабдықталған, экологиялық, құрылыс және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес келетін тұрақты орналастыру орыны.

Қалдықтарды бөлек жинау - ары қарай мамандандырылған басқаруды жеңілдету мақсатында түрлері немесе топтары бойынша бөлек жиналған қалдықтар.

Қалдықтарды жинау – жеке және заңды тұлғалардан мамандандырылған ұйымдар арқылы қалдықтарды қабылдау, қайта өңдеу немесе жою жұмыстарын ұйымдастыру бойынша іс-әрекеттер.

Мамандандырылған ұйымдар – коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау, тасымалдау, қалпына келтіру және (немесе) жою бойынша іс-әрекеттерді жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер немесе заңды тұлғалар;

Құрылыс қалдықтары- ғимараттарды, құрылыстарды, өнеркәсіптік нысандарды, жолдарды, инженерлік және басқа коммунакциялардың құрылысы немесе оларды бұзу, сұрыптау, қайта құру, жөндеу (соның ішінде капиталдық) барысында түзілетін қалдықтар.

Тұрмыстық қатты қалдықтар- қатты күйдегі коммуналдық қалдықтар.

Қалдықтарды тасымалдау – жинау, сұрыптау, қайта өңдеу, қалпына келтіру және (немесе) жою барысында түзілген, жинақталған қалдықтарды мамандандырылған көлік құралдары арқылы тасымалдаумен байланысты іс-әрекеттер.

Қалдықтар жою – термиялық, химиялық немесе биологиялық процесстер арқылы көлемі маңызды түрде төмендейтін және (немесе) қалдықтардың физикалық жай-күйі мен химиялық құрамы өзгеретін, бірақ өнім өндіру немесе энергия алу мақсатында қолданылмайтын қалдықтарды жою тәсілі.

Қалдықтарды басқару - қалдықтар түзілгеннен бастап, соңғы жойғанға дейінгі жүзеге асырылатын операциялар.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі – меншік нысаны және іс-әрекет түріне қарамастан, тұрғын үйлерде және (немесе) жеке тұрған ғимараттарда (құрылыстарда) тұратын немесе өзінің іс-әрекетін жүзеге асыратын, сонымен қатар, меншік иелігінде контейнерлік алаңдары мен контейнерлері жоқ, немесе жалпы пайдаланылатын жерде тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау қызметін жүзеге асыру үшін контейнерлік алаңдары мен контейнерлері бар жеке және заңды тұлғаларды қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органмен ұйымдастырылатын жүйе.

Бағдарлама паспорты

Атауы	Қызылорда облысы Арал ауданының коммуналдық қалдықтарын басқару бағдарламасы
Әзірлеуге арналған негіздеме	Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексі. 2021 жылдың 2-қаңтарындағы № 400-VI ҚРЗ Жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі Бағдарламаны әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдар, ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің 18.05.2023 ж. №154б бұйрығы.
Бағдарламаны әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган	"Арал аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" КММ
Бағдарлама мақсаты	Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес, Арал ауданының аумағындағы коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру
Бағдарлама міндеттері	1. Қалдықтарды басқару жөніндегі кәсіпкерлік субъектілері үшін қажетті инфрақұрылымды құру. 2. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру. 3. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін құру. 4. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көму бойынша шараларды қабылдау. ТҚҚ полигондарын экологиялық, құрылыстық және санитарлық талаптарға сәйкестендіру. 5. ТҚҚ-дың стихиялық жиналған үйінділерін жою. 6. Қалдықтарды басқару жөніндегі, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинау саласындағы тұрғындардың қызығушылығын және мәдени деңгейін жоғарылату.
Күтілетін нәтижелер	Қалдықтарды басқару бойынша (контейнерлер, контейнерлік алаңдар, қоқыс таситын көліктер) қажетті инфрақұрылым құрылды. Қалдықтарды бөлек жинау ұйымдастырылды. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі еңгізілді. Көмуге жіберілетін қалдықтар көлемі қысқартылды. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көму үшін шаралар қабылданды. Экологиялық, құрылыс және санитарлық талаптарға жауап беретін полигондар құрылды және жаңғыртылды. Стихиялық жиналған үйінділер жойылды. Қалдықтарды басқару жөніндегі, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинау саласындағы тұрғындардың қызығушылығы және хабардарлығы жоғарылатылды.
Қаржыландыру көлемі	Қаржыландыру көлемі жергілікті атқарушы органдарға Арал ауданының 2024-2028 жылдардағы коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы іс-шараларды қаржыландыруға бөлінген бюджеттік қаржының санына сәйкес есептеледі.
Бағдарламаны орындаушылар	Арал қаласы әкімінің аппараты, Сексеуіл және Жақсықылыш кенті әкімінің аппараттары, Ақирек, Аманөткел, Аралқұм, Бекбауыл, Беларан, Бөген, Жаңақұрылыс, Жетесби, Жіңішкеқұм, Қамыстыбас, Қарақұм, Қаратерең, Қосаман, Қосжар, Құланды, Мергенсай, Аққұм, Райым, Атанши, Сазды және Сапақ ауылдық округтері әкімінің аппараттары, коммуналдық қалдықтарды жинаумен, шығарумен, қалпына келтірумен және көмумен айналысатын кәсіпкерлік субъектілер, мемлекеттік мекемелер, әлеуметтік нысандар, заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер, ҮЕҰ, тұрғындар және басқа да мүдделі тараптар.
Кезең	5 жыл: 2024 – 2028 жж..

КІРІСПЕ

Арал ауданы Қызылорда облысының солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Шығысында Қазалы ауданымен, батысында Ақтөбе облысымен, солтүстігінде Ұлытау облысымен, оңтүстігінде Қарақалпақстанмен шектеседі. 1928 жылы құрылған.

Әкімшілік орталығы – Арал қаласы.

Арал ауданы әкімдігінің 2024 жылғы мәліметтері бойынша халық саны – 80135 адам.

Арал ауданында 1 қала, 2 кент және 21 ауылдық округ бар. Барлығы 50 елді мекен (1-кесте).

1-кесте –Арал ауданының әкімшіліктік бөлінуі

№ р\н	Қала, кент және ауылдық округтің атауы	Елді мекен	Халық саны	Аула саны	Көше саны
1	Арал қаласы	Арал қаласы	37195	7672	226
2	Сексеуіл кенті	Сексеуіл	11986	2600	74
		Кұрлық	59	8	1
		Тербенбес	43	7	1
		Құмсағыз	29	6	1
		Көнту	147	28	1
		Сарышығанақ	33	3	1
		Жалғызағым	156	2	1
3	Жаксыкылыш кенті	Жақсықылыш	4927	874	32
4	Аманөткел ауылдық округі	Аманөткел	1988	315	14
		Аққұлақ	248	44	2
		Ақшатау	126	23	1
		Хан	79	12	1
5	Ақирек ауылдық округі	Ақбай	828	137	4
6	Аралқұм ауылдық округі	Аралқұм	1305	225	6
		Шөміш	493	99	3
		Мойнақ	39	10	1
7	Атанши ауылдық округі	Жіңішкеқұм	426	80	2
8	Бекбауыл ауылдық округі	Бекбауыл	972	170	3
		Құмбазар	537	89	2
		Үкілісай	303	41	2
9	Беларан ауылдық округі	Құланды	402	74	3
10	Бөген ауылдық округі	Бөген	1071	193	3
		Қарашалаң	721	115	2
11	Жаңақұрылыс ауылдық округі	Жаңакұрылыс	754	154	7
12	Жетесби ауылдық округі	Райым	356	63	2
		Ескіұра	253	40	2
13	Жіңішкеқұм ауылдық округі	Жіңішкеқұм	728	137	2
14	Қамыстыбас ауылдық округі	Қамыстыбас	1936	384	17
		Сорбеткей	65	21	3
15	Қарақұм ауылдық округі	Абай	2112	365	10
		Ерімбетжаға	316	54	3
16	Қаратерең ауылдық округі	Жанақоныс	1493	250	5
		Көнеқаратерең	123	26	1
		Тастақ	186	34	3
17	Қосаман ауылдық округі	Қосаман	412	69	3
		Ақеспе	307	56
18	Қосжар ауылдық округі	Қосжар	590	94	3
19	Қуланды ауылдық округі	Құланды	402	74	2
20	Мергенсай ауылдық округі	Жалаңаш	639	122	6
		Тастүбек	109	38	2
21	Аққұм ауылдық округі	Шижаға	2240	398	15
		Күршек	25	20	1
22	Райым ауылдық округі	Қызылжар	899	164	4
		Шөмішкөл	694	104	2
23	Сазды ауылдық округі	Сазды	520	93	1
24	Сапақ ауылдық округі	Сапақ	499	87	2
		Көктем	236	46	2
		Тасбөгет	63	16	1
		Алтыкұдық	65	15	1
	24	50	80135	15751	488

Арал ауданының аумағы ресми түрде экологиялық апатты аймақ деп танылған.

Аудан дамуының негізі "Қызылорда облысының 2021-2025 жылдарған арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспары" және "Қызылорда облысы бойынша 2022-2024 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар жоспары" болып табылады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі осы бағдарлама (ары қарай - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің (ары қарай - ҚР ЭК) 365-бабына және жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдарға (ҚР экология және табиғи ресурстар министрлігінің, 18.05.2023ж, №154 бұйрығы) сәйкес ұлттық стратегиялық, бағдарламалық және концептуалдық құжаттарды, сонымен қатар, халықаралық тәжірибені ескере отырып, әзірленген.

Бағдарламаны әзірлеу барысында Арал ауданының коммуналдық қалдықтарын басқарудың ағымдық жай-күйіне талдау жүргізілді, мәселелер айқындалды және экологиялық заңнама талаптарына сәйкес Арал ауданы аумағында коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құруға бағытталған кешенді шаралар әзірленді.

Бағдарламаның негізгі бағыттарын жүзеге асыру Арал ауданының коммуналдық қалдықтарын басқару жүйесін жетілдіруге алып келеді. Қалдықтарды басқару бойынша инфрақұрылым жаңғыртылады, коммуналдық қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі жетілдіріледі, қалдықтарды бөлек жинау ұйымдастырылатын болады, көмуге жіберілетін қалдық көлемі азайтылатын болады, ТҚҚ жаңа полигондары салынады, қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды басқару бойынша тұрғындардың қызығушылықтары мен хабардар болуы артатын болады.

Бағдарламаны жүзеге асырудың түпкі мақсаты Арал ауданының, жалпы Қызылорда облысының қоршаған ортасына қалдықтардың жағымсыз әсерін төмендету және коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы Қазақстан Республикасының стратегиялық көрсеткіштеріне қол жеткізу болып табылады.

1. АРАЛ АУДАНЫНДАҒЫ КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ АҒЫМДЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

1.1. Коммуналдық қалдықтардың түзілу және қайта өңдеу көлемі

ҚР экология және табиғи ресурстар министрлігінің (ары қарай – ҚР ЭТРМ) мәліметтері бойынша, Қазақстан Республикасында жыл сайын 4,5-5 млн тонна қатты тұрмыстық қалдықтар (ары қарай - ТҚҚ) түзіледі.

Қызылорда облысында жыл сайын 116-164 мың тонна ТҚҚ түзіледі. Қалдықтар ТҚҚ 145 полигонына тасталынады, оның ішінде облыс бойынша тек 7 (4,8%) полигоны ғана экологиялық және санитарлық талаптарға сәйкес келеді (Қызылорда облысының табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасының мәліметтері бойынша).

Арал ауданында 15,5 мың тоннадан бастап, 19,8 мың тоннаға дейін коммуналдық қалдықтар түзіледі ("Арал аудандық тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" КММмәліметтері бойынша).

2-кестеде Қызылорда облысы Арал ауданының 2020-2022 жж ТҚҚ түзілу және қайта өңдеу көлемі бойынша мәліметтер ұсынылған.

2 -кесте –ҚР, Қызылорда облысы, Арал ауданы бойынша 2020-2022 жж ТҚҚ түзілу және қайта өңдеу көлемі

№	Атауы	Өлшем бірлігі	жылдар
			2020	2021	2022
1	ТҚҚ түзілу көлемі
1.1	Қазақстан Республикасы*	тонна	3 674 000	4 214 056	4 340 630
1.2	Қызылорда облысы*	тонна	117 000	116 000	164 000
1.3	Арал ауданы **	тонна	15500	17500	19842
2	Түзілген ТҚҚ жалпы көлемінен қайта өңдеу үлесі
2.1	Қазақстан Республикасы*	%	18,3	21,1	25,4
2.2	Қызылорда облысы*	%	18	19,7	24,5
2.3	Арал ауданы **	%	8,5	6,8	13,7

*ҚР ЭТРМ

** "Арал аудандық тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" КММ мәліметтері

2-кестедегі мәліметтер бойынша Арал ауданында ТҚҚ түзілуінің орташа жылдық көлемі 17600 тоннаны немесе Қызылорда облысындағы ТҚҚ-ның жалпы түзілу көлемінен 13% құрайды.

Арал ауданында ТҚҚ қайта өңдеу орташа есеппен 9,7%-ды құрайды.

Қалдықтарды орталықтан жинау және шығарумен Арал қаласының тұрғындары (37 195 адам) ғана қамтылған, бұл шамамен 45%.

Қазақстан Республикасының стратегиялық құжаттарында талап етілгендей, жақын жылдарда Арал ауданының барлық елді мекендерінде ТҚҚ орталықтан жинау мен шығаруды ұйымдастыра отырып, тұрғындарды біртіндеп 100% қамту міндеті тұр.

1.2. ТҚҚ сапалық құрамы

Қалдықтардың құрамы оның морфологиялық құрамы бойынша анықталады. Қалдықтардың морфологиялық құрамы – бұл қалдықтардың шығу тегі, химиялық құрамы мен қасиеттері бойынша айтарлықтай ерекшеленетін жеке компоненттер. Морфологиялық құрамы жалпы массадағы пайызбен көрсетіледі. Қалдықтардың шығарылған және қайта өңделетін көлемін нақты бағалау үшін, морфологиялық құрамын ескеру ТҚҚ талдау жағдайында қолданылады.

Морфологиялық құрамы бойынша ТҚҚ келесілерден тұрады: тағам қалдықтары; қағаз және картон; полимерлер (пластик, пластмасса), шыны; қара металл; түсті металл; мата; ағаш; қауіпті қалдықтар (батарейкалар, құрғақ және электролитті аккумляторлар; еріткіш, бояу ыдыстары; сынапты шамдар; телевизиялық кинескоп және т.б.) сүйек; тері; компоненттері алынғаннан кейінгі коммуналдық қалдықтардың қоқыстары; құрылыс қоқыстары; тас; көше қалдықтары және т.б. секілді компоненттерден тұратын күрделі қоспалар (Тұрмыстық қатты қалдықтардың морфологиялық құрамын анықтау әдістемесі, Құрылыс және тұрғын-коммуналдық шаруашылығы істері бойынша ҚР агенттігінің төрағасының 2012 жылғы 10 ақпандағы №4 бұйрығы).

Қазақстан Республикасында ТҚҚ морфологиялық құрамының орташа көрсеткіштері келесідей: тағам қалдықтары (37,2), пластик (16,2%), макулатура (11,1%). Қалдықтардың (11%) компоненттері және басқалары алынғаннан кейінгі бөліктері коммуналдық қалдықтарға жатқызылады ("Жасыл технологиялар және инвестициялық жобалардың халықаралық орталығы" КЕАҚ 2020 жылы Қазақстан қалаларында жүргізген зерттеу мәліметтері бойынша анықталды).

Ауылдық жерлердегі қалдықтардың морфологиялық құрамы қаладағы қалдық құрамынан өзгешеленеді. Мұнда органикалық қалдықтар басым және пластмассаның, қораптық материалдардың, қағаз және картонның аз бөлігі кездеседі. Қалдықтардың органикалық бөлігі үйінділерге немесе полигондарға тасталынбайды, жануарларға жем-қор ретінде беріледі немесе үй жағдайында қордаланады. Ағаш, қағаз және картондар үй пештерінде жағылады. Полигонға келіп түсетін қалдықтардың басым бөлігі күл қоқыстары, құрылыс материалдары және сынған шынылар.

Арал ауданының ТҚҚ морфологиялық құрамына зерттеулер жүргізілмеген.

ТҚҚ басқарудың бағыттарын анықтау және ары қарай қайта өңдеу үшін қалдықтарды бөлек жинауды ендіру мақсатында Арал ауданындағы ТҚҚ морфологиялық құрамына орташа жылдық жобада зерттеулер жүргізу қажет.

1.3. Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары және тарифтер

Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары аудандағы немесе елді мекендердегі қалдықтарды басқару жүйесіне ықпал етеді. Болашақта коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін жоспарлау үшін, коммуналдық қалдықтарды басқарудың барлық үдерісін ескере отырып, ауданда бір есептік бірлікке жинақталатын коммуналдық қалдықтардың саны туралы ақпараттар қажет.

Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын есептеу үшін негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексі, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 01 қыркүйектегі №347 бұйрығымен бекітілген коммуналдық қалдықтардың түзілуі және жинақталу нормаларын есептеу ережелері, Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 14 қыркүйектегі №377 бұйрығымен бекітілген халық үшін тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін есептеу әдістемесі болып табылады.

Қызылорда облысы Арал аудандық мәслихатының 2023 жылғы 13 қаңтардағы № 366 шешімімен коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары бекітілген (3-кесте).

Ауданның 1 тұрғынына шаққанда, коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары 0,712 м3 немесе 142 кг құрайды.

3-кесте–Арал ауданы бойынша коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары

№	Коммуналдық қалдықтардың жинақталу нысандарының түрлері	Есептік бірлік	1 есептік бірлікке жылдық норма, м3
1.	Жайлы жабдықталған және жабдықталмаған үйлер	1 тұрғын	0,712
2.	Жатақхана, интернаттар, балалар үйі, қарттар үйі және осыған ұқсас үйлер және т.б.	1 орын	0,481
3.	Қонақ үй, шипажай, демалу орындары	1 орын	4,398
4.	Балалар бақшасы, ясли және басқа да мектепке дейінгі ұйымдар.	1 орын	0,308
5.	Мекемелер, ұйымдар, офистер, конторалар, байланыс орталықтары	1 қызметкер	1,940
6.	Емханалар, медициналық орталықтар	1реттік емделу	0,207
7.	Аурухана, басқа да емдеу-сауықтыру мекемелері	1 койко-орын	1,768
8.	Мектеп және басқа да білім беру орталықтары	1 білім алушы	0,049
9.	Мейрамхана, кафе, басқа да көңіл көтеретін орындар және қоғамдық тамақтандыру орындары.	1 отыратын орын	1,977
10.	Театрлар, кинотеатрлар, концерттік залдар, түнгі клубтар, ойын автоматтары, компьютерлік клубтар	1 отыратын орын	0,124
11.	Музей, көрме	1 м2 жалпы ауданынан	0,077
12.	Стадиондар, спорттық алаңдар	Жоба бойынша 1 орын	0,052
13.	Азық-түлік және өнеркәсіптік тауарлы дүкендер мен аралас дүкендер	Сауда нүктелерінен 1 м2	1,028
14.	Базар, сауда павильондары, дүңгіршектер, науалар	Сауда нүктелерінен 1 м2	0,053
15.	Көтерме сату орындары, өнеркәсіптік және азық түліктік тауарлар қоймасы	Сауда нүктелерінен 1 м2	0,064
16.	Теміржол вокзалы, автобекеттер, аэропорттар	Сауда нүктелерінен 1 м2	2,958
17.	Дәріханалар	Сауда нүктелерінен 1 м2	0,468
18.	Автотұрақтар, автожуғыштар, АЗЭ	1 машина орыны	1,505
19.	Авто шеберханалар	1 жұмысшы	1,691
20.	Шаштараздар, косметикалық орындар	1 жұмыс орны	2,035
21.	Кір жуу, тазалау, тұрмыстық техниканы жөндеу және тігін ательелері.	1 м2 жалпы ауданынан	0,060
22.	Зергерлік бұйым, аяқ киімді, сағатты жөндеу	1 м2 жалпы ауданынан	0,599
23.	Шағын жөндеу және қызметтер (кілт жөндеу және т.б.).	1 жұмысшы орыны	2,972
24.	Монша, сауналар	1 м2 жалпы ауданынан	0,135
25.	Қала аумағындағы, саябақтағы қалдықтар туралы заңды түрде ұйымдастырылатын жаппай іс-шаралар	1000 қатысушы	0,170

Қазақстан Республикасында ТҚҚ жинауға тарифтерді жергілікті атқарушы органдар – әкімдіктер әзірлейді, ал оны заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер, тұрғындар үшін жергілікті уәкілетті орган, мәслихаттар бекітеді.

Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің 367 бабы 3-тармағына сәйкес, тұрғындар жариялық келісімдер негізінде ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесін пайдалануға және мәслихатпен бекітілген тарифтерге сәйкес қалдықтарды тасымалдау қызметтерінің ақысын төлеуге міндетті (ТҚҚ полигонға өз бетінше шығару сол тұрғын пункттің нарығында қоқыс шығаратын компания болмаған жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкін).

Қызылорда облысы Арал ауданының 2024 жылғы 22-шілдедегі № 270 шешіміне сәйкес, Арал ауданы бойынша халық үшін тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтер бекітілген болатын (4-кесте).

4-кесте– Арал ауданы бойынша халық үшін тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифтері

Атауы	Есептік бірлік	Теңге (ҚҚС қосылған)
Жинау және тасымалдау
Жайлы үйлер	1 тұрғынға айына	-
Жайлы емес үйлер	1 тұрғынға айына	109,35
Сұрыптау
Жайлы үйлер	1 тұрғынға айына	-
Жайлы емес үйлер	1 тұрғынға айына	-
Көму
Жайлы үйлер	1 тұрғынға айына	-
Жайлы емес үйлер	1 тұрғынға айына	37,39
Жалпы тариф
Жайлы үйлер	1 тұрғынға айына	-
Жайлы емес үйлер	1 тұрғынға айына	146,74
Бір бірлігіне (көлеміне) жылдық тариф Жайлы үйлер	1 м3	-
Бір бірлігіне (көлеміне) жылдық тариф Жайлы емес үйлер	1 м3	2473,12

Арал ауданының бір тұрғынына тариф айына - 146,74 теңгені құрайды.

1.4. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін бағалау. Қалдықтарды жинау, жинақтау және бөлек жинау.

Арал ауданының орталығы және ірі елді мекені Арал қаласы болып табылады. Мұнда ТҚҚ жинауға арналған контейнерлер орнатылған және қалдықтарды шығару жүзеге асырылады. Жайлы секторлар дамыған және мемлекеттік ұйымдармен мекемелердің үлкен саны, сонымен қатар, шағын және орта бизнес, әлеуметтік мекемелер бар. Арал қаласында контейнерлердің негізгі бөліктерін орнату үшін контейнерлік алаңдар құрылған, коммуналдық қалдықтарды орталықтан жинау және шығару жүйесі жүзеге асырылады.

Арал қаласында қалдықтарды жинау үшін 2420 контейнер орнатылған.

Арал ауданының елді мекендерінде контейнерлер орнатылған, бірақ олардың саны аз және барлық жерде кездесе бермейді. Тұрғындар қалдықтарды өз аулаларында жинақтайды, жиналу көлеміне сәйкес жеке көлігімен немесе жүк көлігі бар жеке кәсіпкерлерді жалдай отырып, коммуналдық қалдықтарды өз бетінше шығарады. Тағамдық қалдықтармен үй жануарларын тамақтандырады, қағаз, картон, ағаш секілді қалдықтар үй пештеріне жағылады.

50 елді мекеннің 5-де ғана қалдықтарды бөлек жинауға арналған 19 контейнер орнатылған.

ТҚҚ жинауды талдау нәтижелері бойынша анықталды:

- Арал ауданының орталығы болып табылатын Арал қаласында ғана коммуналдық қалдықтарды орталықтан жинау жүйесі ұйымдастырылған;

- контейнерлер сыйымдылық көлемі жағынан шағын, біразы ескірген, қанағаттанарлықсыз жағдайда;

- контейнерлер қалдықтарды араластырып салуға арналған;

- Арал қаласында және бірқатар елді мекендерде қалдықтардың жеке түрлеріне ғана ТҚҚ бөлек жинау ұйымдастырылған.

Қалдықтарды бөлек жинау

Тек 5 елді мекенде ғана қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер қойылған, барлығы 19 дана. Соның ішінде Арал қаласында – 15 дана, Сексеуіл кентінде – 1 дана, Жақсықылыш кентінде – 1 дана, Қамыстыбас елді мекенінде – 1 дана, Шижаға елді мекенінде – 1 дана (5-кесте).

5-кесте – ТҚҚ бөлек жинауға арналған контейнерлер туралы ақпараттар

Тұрғын пункттер	Контейнерлер саны
Арал қаласы	15
Сексеуіл кенті	1
Жақсықылыш кенті	1
Камыстыбас елді мекені	1
Шижаға елді мекені	1
Барлығы	19

Ауданның барлық елді мекендерінде құрамында сынабы бар қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер бар, жалпы саны – 200 дана.

Арал ауданының тұрғындары өздерінің үй-жайларында қалдықтарды сұрыптаумен айналысады. Тағамдық қалдықтарды немесе қағаз, картон, ағаштарды бөліп алып кейіннен оларды қажеттіліктеріне қарай пайдаланады (үй жануарларын тамақтандыру немесе үй пештерінде жағу).

Ауданда қайталама шикізатты қабылдау пункттері жоқ.

Арал ауданының тұрғындары қалдықтарды бөлек жинау, мамандандырылған кәсіпорындармен қайталама шикізатты қабылдау, қалдықтарды қайта өңдеу туралы аз ақпараттанған. Себебі, Арал қаласында ғана қалдықтарды жинау мен шығарудың орталықтанған жүйесі бар.

Қалдықтарды тасымалдау

ҚР Экологиялық Кодексіне сәйкес (ҚР Экологиялық Кодексінің 337 бабында) қалдықтарды жинау, сұрыптау және тасымалдау, қауіпсіз қалдықтарды қалпына келтіру және жою бойынша іс-әрекеттерді жоспарлайтын немесе жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері ҚР ЭТРМ іс-әрекеттің басталғандығы туралы хабарлау керек.

ҚР ЭТРМ реестріне сәйкес, Арал ауданында 2 заңды тұлға қызмет көрсетеді. Арал ауданына қызмет көрсететін кәсіпкерлік субъектілерінің тізімі 6 - кестеде келтірілген.

6-кесте – Арал ауданында қызмет көрсететін кәсіпкерлік субъектілерінің тізімі

№	Атауы	Мекен-жайы
1	"Куанышбек" ЖШС	Кызылорда облысы, Арал ауданы, Арал қаласы, Айманов көшесі, 21 А
2	ИП "Куаныш"	Кызылорда облысы, Арал ауданы, Арал қаласы, Сартай батыр көшесі, 42

ҚР ЭК 367-бабына сәйкес, ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесі ТҚҚ нарығына қатысушыларды анықтау үшін конкурс (тендер) ұйымдастырып жүргізеді.

Арал ауданында конкурс жүргізілген, нәтижесінде екі заңды тұлға "Қуанышбек" ЖШС және "Қуаныш" ДК жеңіп алған. Бұл заңды тұлғалар Арал қаласында қызмет көрсетеді. "Қуанышбек" ЖШС мен "Куаныш" ДК әрқайссының теңгерімінде – 2 дана қоқыс тасымалдайтын көлік бар. Қалдықтарды шығарумен Арал қаласының тұрғындары толық қамтылған. Бұл ауданы бойынша 45%-ды құрайды.

Елді мекендерде қалдықтарды орталықтан шығару жүйесі жоқ. Жергілікті тұрғындар ТҚҚ өз бетінше шығарады. Қоқыстарды шығару үшін тұрғындар жеке меншік иелігінде жүк көлігі бар тұлғаларды жалдайды немесе өз көлігімен шығарады.

Қалдықтарды сұрыптау, қайта өңдеу

Арал ауданында барлық жиналған коммуналдық қалдықтар полигондарға шығарылады (7-кесте).

Қоқыс сұрыптайтын желілер жоқ. Арал қаласында жұмыс істеп тұрған полигон аумағында ғана қолдан сұрыптау бар.

Арал ауданында қалдықтарды қайта өңдейтін кәсіпорын жоқ.

7-кесте - Арал ауданы бойынша 2020-2022 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтардың түзілу, қайта өңдеу және көму көлемдері

	2020ж.	2021ж.	2022ж.
Түзілгені, барлығы, тоннамен	15500	17500	19 842
Оның ішінде қайта өңделгені, тоннамен	1320	1200	2730
Көмілгені, тоннамен	14180	16300	17112

"Арал аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" КММ мәліметтері бойынша

Қалдықтарды көму

Қолданыстағы ТҚҚ полигоны Арал қаласының оңтүстік-батыс бөлігінде 4 шақырым қашықтықта орналасқан. Полигонның қуаттылығы жылына – 37800 тоннаны құрайды. Полигонға Арал қаласынан қалдықтар сұрыпталмаған күйде келіп түсіп, қолмен сұрыпталады.

Полигон Арал қаласы әкімі аппаратының теңгерімінде.

1.5. Қалдықтардың жеке түрлерін басқару жүйесін талдау.

Құрамында сынабы бар қалдықтар.

ҚР 2012 жылдың 13-қаңтарындағы "Энергия үнемдеу және энерготиімділікті арттыру туралы" №541-IV Заңына сәйкес, республикалық мәндегі қала, астана және аудандық жергілікті атқарушы органдар (облыстық маңызы бар қалалар) тұрғындарда бұрын қолданылған құрамында сынабы бар энергияны үнемдейтін шамдарды кәдеге жаратуды ұйымдастыруға жауапты.

Құрамында сынабы бар қалдықтарға (ары қарай ҚСБҚ) тұтынушылық қасиетін жойған құрамында сынабы бар шамдар мен құрылғылар жатады. Құрамында сынабы бар шамдар мен құрылғылар қалдық ретінде танылады және полигондарға көмуге жарамсыз (ҚР ЭК 351 б), сондықтан олар қалдықтарды кәдеге жарататын мамандандырылған ұйымдарға берілуі керек. Осыған байланысты ҚСБҚ жинау ұйымдастырылған.

Арал ауданында ҚСБҚ жинауға арналған 200 дана арнайы контейнер орнатылған. Тұрғындарда түзілетін қуат көздердің және құрамында сынабы бар қалдықтардың барлығы дерлік контейнерлерге салына бермейді. Оның біраз бөлігі қоршаған ортаға зиян келтіре отырып, жалпы қоқыстармен бірге тасталынады.

Электрлік және электрондық жабдық қалдықтары

Электрондық және электрлік жабдық қалдықтары (ары қарай - ЭЭЖҚ) барлық пайдаланылған батареялар немесе электрлік желі арқылы жұмыс істеген заттар (теледидар, компьютер, тоңазытқыш, радиоқабылдағыш, электрлік балалар ойыншықтары, компакт-диск және т.б.) және олардың элементтері (мысалы, батарея) жатқызылады.

ҚРЭК 351 бабына сәйкес, электрлік және электрондық жабдық қалдықтарын (ары қарай – ЭЭЖҚ) полигондарға көму үшін қабылдауға тиым салынады. Жеке тұлғалардан электрлік және электрондық жабдық қалдықтарын жинау, қайта өңдеу және кәдеге жарату мердігерлік компаниялармен жүзеге асырылады.

Арал ауданында тұрғындардан ЭЭЖҚ бөлек жинау ұйымдастырылмаған. Олар әрбір үйдің аулаларында жинақталып, жалпы ағынмен бірге үйінділерге түседі.

Электрлік және электрондық жабдық қалдықтарын кәдеге жарату және қайта өңдеу жүйесі жоқ.

ҚР Экологиялық Кодексінің (365 б) талаптарына сәйкес, ЭЭЖ қалдықтарының қауіпті құрамдары бөлек жиналып, мамандандырылған кәсіпорындарға қайта қалпына келтіру үшін беру жүзеге асырылмайды.

Ірі көлемді және құрылыс қалдықтары

Арал ауданында ірі көлемді және құрылыс қалдықтары басқа қалдықтармен бірге үйінділерге тасталынады.

Ірікөлемді және құрылыс қалдықтары экологиялық заңнамаға сәйкес, арнайы ұйымдастырылған алаңға жинақталуы керек немесе жеке тұлғалар өз беттерінше апарып өткізуіне болады.

Мұндай орындар Арал қаласында жоқ, сондықтан жергілікті әкімдіктің маңызды міндеті ірікөлемді және құрылыс қалдықтарын қабылдайтын орындарды құру және тасымалдау бойынша мамандандырылған компанияларды анықтау болып табылады.

Тағам қалдықтары

Арал ауданында тағам қалдықтарын бөлек жинау ұйымдастырылмаған. Арал қаласында орталықтандырылған жүйе жағдайында да тағам қалдықтары басқа қалдықтармен араласып, контейнерлерге шығарылады және полигондарға тасталынады.

Елді мекендерде тағам қалдықтары үй жануарлары мен төрт түлікке жем-қор ретінде пайдаланылады.

1.6. Қалдықтарды басқару жөніндегі шараларға бөлінген қаржыларды талдау.

Арал ауданындағы қоршаған ортаны қорғауға ағымдық шығындардың көлемі ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша 8 кестеде келтірілген.

8-кесте–2020-2022 жылдардағы Арал ауданының қоршаған ортасын қорғауға жұмсалған ағымдық шығындардың көлемі

Мың теңге

Атауы	2020	2021	2022
Қызылорда облысы	2 863 434	3 300 927	3 827 088
Арал ауданы	164 016	177 604	287 082

8-кестеден көрініп тұрғандай, Арал ауданында қоршаған ортаны қорғауға ағымдық шығындар көлемі Қызылорда облысының шығындарының 7,5% көлемінен аспайды.

"Арал аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" КММ мәліметтері бойынша, соңғы 3 жылда жергілікті бюджеттен қалдықтарды басқару мәселелеріне қаржылар бөлінбеген.

Жалпы Арал өңірінде қалдықтарды басқарудың орталықтандырылған жүйесімен тек Арал қаласының тұрғындары қамтылған. Ауданның барлық өңірінде қалдықтарды басқарудың орталықтандырылған жүйесін құру үшін жаңа контейнерлерді, қоқыс таситын көліктерді сатып алу, контейнерлік алаңдарды құру, ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған арнайы орындарды құру, экологиялық, құрылыс және санитарлық талаптарға сәйкес келетін полигондарды құру, қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру, ауылдық округтерден қалдықтарды жинау және шығару бойынша компанияларды анықтау, құрамында қауіпті заттары бар коммуналдық қалдықтарды қабылдау пункттерін ашу және т.б. керек. Мұның барлығы да қосымша шығындарды талап етеді, сол себепті, жергілікті бюджетте қарастырылуы керек.

1.7. 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін болжау

Ұлттық статистика Бюросының мәліметтері бойынша, Қызылорда облысында халық санының тұрақты өсімі байқалады. Арал ауданында облыстың басқа өңдеуші кәсіпорындары орналасқан аудандарымен салыстырғанда, өндіру өнеркәсібі жақсы дамыған.

Қызылорда облысының 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспарына сәйкес, Арал ауданында жаңа кәсіпорындарды ашу, экономикалық көрсеткіштердің өсімі, өмір сапасын жоғарылату, халық табысының жоғарылауы, коммуналдық қалдықтарды орталықтан жинау және шығару жүйесімен халықтың толық қамтылуы жоспарланған. Осы жағдайда, кәсіпорындармен тұрғындардан түзілген және жиналған ТҚҚ санын артады деп жоспарлануда.

Қазақстан Республикасында коммуналдық қалдықтардың жыл сайынғы өсімі ЭТРМ ақпараттары бойынша 5%-ды құрайды.

9-кестеде 2028 жылға дейін қалдықтардың түзілуін болжау көрсетілген.

9-кесте - 2028 жылға дейін Арал ауданында коммуналдық қалдықтардың түзілуін болжау

Атауы	Түзілген қалдықтардың нақты саны			ТҚҚ түзілуінің жоспарланатын саны
Жылдар	2020	2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028
ТҚҚ түзілуі, тоннамен	15500	17500	19842	19940	14079	20238	20340	20442	20544

2023, 2024, 2025 жылдарда түзілетін ТҚҚ санын Арал ауданының әкімдігі жоспарлаған. 2026-2028 жылдардағы есептеулер әр жыл сайын қалдықтар санын 5%-ға арттыру есебінен жүргізілген.

Түзілген қалдықтардың санының артуы "жасыл экономиканың" мақсаттық индикаторларына қол жеткізу мақсатымен Арал ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіруді талап етеді. 2030 жылға дейін қайта өңделген қалдықтардың үлесін 40% -ға дейін, ТҚҚ санитарлық сақтауды 95%-ға дейін арттыру, тұрғындардан қалдықтарды шығару үлесін 100%-ға дейін жабу арқылы қалдықтарды кәдеге жарату жоспарлануда.

1.8. Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдық жағдайды талдау қорытындылары.

Арал ауданының коммуналдық қалдықтарын басқару бойынша ағымдық жай-күйді талдау нәтижесінде, қалдықтарды орталықтан жинау және шығару жүйесі тек Арал қаласында ғана құрылғаны анықталды. Елді мекен тұрғындары қалдықтарды өз аулаларында жинақтайды немесе ТҚҚ өз бетінше шығару арқылы апатты үйінділердің түзілуіне ықпал етеді. Ауданда қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жаратумен айналысатын мамандандырылған ұйымдар жоқ, қалдықтарды бөлек жинау жүйесі әлсіз дамыған.

Арал ауданында экологиялық заңнама талаптарына сәйкес келетін коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру қажет және келесі мәселелерді шешу қажет:

-елді мекендерде мамандандырылған кәсіпорындармен қалдықтарды орталықтан жинау және шығару жүйесі жоқ;

-елді мекендерде қойылған контейнерлердің жеткіліксіз саны;

-елді мекендерде контейнерлерік алаңдардың болмауы,

-Арал қаласындағы контейнерлік алаңдардың бекітілген экологиялық және санитарлық талаптарға сәйкессіздігі;

-ТҚҚ бөлек жинауға арналған қоқыс сұрыптайтын желілердің болмауы;

-ТҚҚ тасымалдауға арналған (қоқыс таситын көліктер) инфрақұрылымның елді мекендерде болмауы;

-тұрғындардан қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды (ЭЭЖҚ, медициналық) жинаудың ұйымдастырылмауы;

-санитарлық нормалар мен талаптарға сәйкес ТҚҚ полигондарының болмауы;

-қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды басқару мәселелері бойынша тұрғындардың экологиялық мәдениетінің төмен деңгейі.

1.9. Коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қатерлерін талдау.

Арал ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін бағалау үшін, жүйенің жай-күйіне SWOT- талдау жүргізілді және күшті және әлсіз тұстары анықталып, мүмкіндіктері мен қатерлері қарастырылды

(10-кесте).

10-кесте. Күшті және әлсіз тұстарын, мүмкіндіктері мен қатерлерін талдау

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
1.Отандық және шетелдік тәжірибеде қалдықтарды тиімді басқару жүйесінің тексерілген үлгілері құрылды. 2.Құрылыстық, санитарлық және экологиялық талаптарға жауап беретін ТҚҚ полигондарының құрылысын жоспарлау. 3. Коммуналдық қалдықтарды басқару инфрақұрылымын жақсартуды жоспарлау. 4. Қаржыландырудың жеке көздерімен потенциалды инвесторларды тартуды жоспарлау. 5. "Жасыл" энергетиканы дамыту мақсатында ТҚҚ пайдалану әлеуеті бар.	1.1. Ауылдық округтерде коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарудың орталықтандырылған жүйесінің болмауы. 2.2. Қалдықтарды қайта өңдеу мен кәдеге жаратудың төменгі деңгейі. 3.3. Қалдықтарды бөлек жинаудың төменгі деңгейі 4.4. ТҚҚ полигондары экологиялық заңнама талаптарына сәйкес келмеуі. 5.5. Сұрыптаусыз және алдын-ала өңдеусіз қалдықтардың полигондарға көмілуі. 6. Қалдықтарды басқару мәселелері бойынша тұрғындардың экологиялық мәдениетінің төменгі деңгейі.
Мүмкіндіктері	Қауіп-қатері
1. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін ұйымдастыру. 2. Қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін құру. 3. Экологиялық заңнама нормаларымен сәйкестендіріп, қалдықтарды көму полигондарының құрылысы. 4. Қоқыс сұрыптайтын желілердің құрылысы. 5. Қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды басқару мәселелері бойынша тұрғындардың экологиялық мәдениетін жоғарылату. 6. Қалдықтарды басқару бойынша инфрақұрылымды дамыту үшін инвесторларды тарту. 7. Қайталама шикізаттың әртүрлі түрлерімен жұмыс жасауға арналған заманауи ЕҚЖТ бар болуы.	1. Түзілетін қалдықтардың көлемінің артуы. 2. Қалдықтар жинақталған зоналардағы сыни экологиялық жағдайлардың пайда болуы. 3. Үйінді орналасқан зоналардағы атмосфера, топырақ, су ресурстарының ластануы. 4. Рұқсат етілмеген үйінділер санының артуы.

Қалдықтарды басқару жүйесінің SWOT- талдауы көрсеткендей, Арал ауданында күшті жақтарына қарағанда әлсіз тұстары басымдау. Сол себепті, жақын арада коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру үшін міндеттердің толық кешенін қалыптастыру керек.

2. ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ МАҚСАТТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

2.1. Мақсаты және міндеттері

Бағдарлама мақсаты:Арал ауданы аумағындазаңнама талаптарына сәйкес келетін коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру.

Бағдарлама міндеттері:

1. Қалдықтарды басқарумен айналысатын кәсіпкерлік субъектілері үшін қажетті инфрақұрылымды құру.

2. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру.

3. Коммуналдық қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу жүйесін жетілдіру.

4. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көму бойынша шаралар қабылдау. ТҚҚ полигондарын экологиялық, құрылыстық және санитарлық талаптарға сәйкестендіру.

5. ТҚҚ стихиялық үйінділерін жою.

6. Қалдықтарды басқару бойынша, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинау саласында тұрғындардың қызығушылықтары мен мәдени деңгейін жоғарылату.

2.2. Мақсаттық көрсеткіштер

Мақсаттық көрсеткіштер Қазақстан Республикасының "Жасыл экономикаға өту тұжырымдамасының" (ҚР стратегиялық құжаты) талаптарына, сондай-ақ, Қызылорда облысының 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспарына және Қызылорда облысының 2022-2024 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес бекітілген.

Мақсаттық көрсеткіштер Арал ауданының коммуналдық қалдықтарын басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған (11-кесте).

11-кесте. 2024-2028 жылдарға арналған Арал ауданындағы қалдықтарды жинау, шығару, қайта өңдеу және көму үдерістерін жетілдіруге арналған мақсаттық көрсеткіштер (2024-2028жж).

р\н	Мақсаттық көрсеткіштер атауы	Мақсаттық көрсеткіштер мәндері
		Ағымдық жағдай (2020-2022)	2025	2027	2028
1.	ТҚҚ жинау және шығарудың орталықтандырылған жүйесімен тұрғындардың қамтылуы%	45	50	80	100
2.	Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ендіру: - фракциялар бойынша, % -қалдықтардың жеке қауіпті түрлері бойынша (медициналық және сынабы бар, электрондық және тұрмыстық) %	10	25	27	80
3.	ТҚҚ кәдеге жарату және қайта өңдеу үлесі (түзілу көлемінен),	13,7	24	26	50
4.	Экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкес келетін жаңа полигон құрылысы, бірлікпен	0	0	1	1
5.	Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің, соның ішінде бөлек жинауды қоса алғанда ұтымды жүйесі туралы тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату %	10	100	100	100

Орталықтандырылған жүйе шеңберінде тұрғындарды ТҚҚ жинау және шығарумен қамту бойынша мақсаттық көрсеткіштер Қазақстан Республикасының стратегиялық құжаттарына сәйкес бекітілген.

Қалдықтарды бөлек жинауды еңгізу, ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату бойынша мақсаттық көрсеткіштер Қызылорда облысының 2023-2027 жылдарға арналған қоршаған орта сапасының мақсаттық көрсеткіштеріне сәйкес бекітілген.

3. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТТАРҒА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ СӘЙКЕС ШАРАЛАР

3.1. Коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдаудың орталықтандырылған жүйесін ұйымдастыру және қалдықтарды басқару жөніндегі қажетті инфрақұрылымды құру және оның жұмыс істеуі.

Қалдықтарды басқарудағы ең бір маңызды аспектілердің бірі тиісті инфрақұрылымдарының бар болуы. Қалдықтарды жинауға арналған алаңдарды құру бойынша міндеттемелер, қоқыс шығаратын көліктердің бар болуы және т.б. мәселелер жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құзыреттілігінде болады.

ҚР ЭК-нің 365 бабы 10 тармағына сәйкес, ауданның жергілікті атқарушы органдары мемлекеттік-жеке әріптестікті қоса алғанда, коммуналдық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау, қалпына келтіру және жою бойынша қызметтерді жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілеріне арналған қажетті инфрақұрылымды құру және қалыптастыруы керек.

Қалдықтарды жинау, тасымалдау, зарарсыздандыру, пайдалану және қайта өңдеу бойынша инфрақұрылымды құру немесе жаңғырту мәселелерін шешу облыстағы қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар жоспары шеңберінде жеке инвестицияларды тарту арқылы жергілікті бюджет есебінен жүргізілуі мүмкін (ҚР ЭК 29 бап). Қалдықтарды басқару саласындағы қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар жоспары келесі бөлімдерді қамтуы керек:

- қалдықтардың кез-келген түрлерін, соның ішінде иесіз қалдықтарды жинау, тасымалдау, зарарсыздандыру, пайдалану және қайта өңдеу бойынша технологияларды ендіру;

- зауыттардың, цех пен өндірістердің құрылысы, қайта жөндеу, қондырғыларды иелену мен пайдалану: қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, сұрыптау, кәдеге жарату және көму бойынша қалдықтардың кез-келген түрлерін қоймалауға арналған полигондар; қалдықтардан пайдалы компоненттерді алумен байланысты дайын өнім немесе шикізатты алу бойынша (байыту қалдықтарын қайта өңдеу, үстірт және негізгі жыныстарды, күл-қождарды, металлургиялық шлактарды, техногенді минералдық түзілімдерді қайта өңдеу).

Қазақстан Республикасының стратегиялық құжаттарында тұрғындардан қалдықтарды шығаруды 100% қамту бойынша мақсаттық көрсеткіштер бекітілген. Осы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін, келесі шараларды орындау қажет:

- Арал ауданының елді мекендерінің барлығында коммуналдық қалдықтарды аралас жинауға арналған контейнерлерді сатып алу;

- контейнерлік алаңдармен контейнерлерді санитарлық, құрылыстық және экологиялық талаптарға келтіру;

- коммуналдық қалдықтарды жинау және шығаруға арналған мамандандырылған көлікті сатып алу;

- конкурс (тендер) жүргізу арқылы коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша компанияларды анықтау;

- ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын қоймалауға арналған алаңдарды ұйымдастыру;

- ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша тарифтерді уақытылы қайта қарау;

- іс-әрекет нәтижесінде қалдық түзілетін және ТҚҚ жинау мен шығарудың орталықтандырылған жүйесін пайдаланған жағдайда конкурс (тендер) нәтижелері бойынша жергілікті атқарушы органдармен анықталған ТҚҚ тасымалдайтын мамандандырылған ұйымдармен келісім-шартқа міндетті отыру қажеттілігі туралы заңды және жеке тұлғалармен ақпараттық-түсіндірмелі жұмыстар.

Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару үшін мамандандырылған көлікті сатып алу.

ҚР ЭК-нің 365 бабы 5 тармағына сәйкес, ЖАО коммуналдық қалдықтарды үнемі шығаруды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.

ТҚҚ уақытылы шығаруды ұйымдастыру үшін ТҚҚ тасымалдауға арналған арнайы жабдықталған көлік құралдары – қоқыс таситын көліктерді сатып алу қажет.

1 қоқыс таситын көліктің сыйымдылығы 20-22 м3. "Қуанышбек" ЖШС және "Қуаныш" ДК иелігіндегі көліктерге тағы да қосымша 3 көлік сатып алу керек. Сатып алынған көлік құралдары ТҚҚ жинаумен және тасымалдаумен айналысатын және конкурстан (тендер) өткен компанияларға сенімді басқаруға беріледі.

Арал қаласының жайлы жабдықталған секторлары жағында мекемелердің, ұйымдардың, аурханалардың, мектептердің және басқа да әлеуметтік нысандардың көп бөлігі орналасқандықтан, коммуналдық қалдықтарды жинау күн сайын немесе үш күннің ішінде (ауа температурасы мен жыл мезгіліне тәуелсіз) жүргізіледі. Мұнда "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар" туралы санитарлық ережелердің 58-бабының талаптарын ескере отырып, 0оС және одан төмен температура жағдайында контейнерде қалдықтарды сақтау мерзімдері үш күннен артық емес, плюстік температурада – бір тәуліктен артық сақтамау талаптары қолданылуы керек.

Жеке секторлардағы коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер орнатылған елді мекендерде ТҚҚ шығару кестесін құрып және оны бекіту керек (мысалы, күн сайын немесе аптасына бір рет).

Арал ауданында коммуналдық қалдықтарды шығарудың алдын-ала жасалынған кестесі:

1) Арал қаласынан – күн сайын;

2) Сексеуіл және Жақсықылыш кентінен, Аққұм, Сапақ, Аралқұм, Мергенсай, Қамыстыбас, Ақирек, Қосаман және Сазды ауылдық округтерінен – апта сайынғы шығару;

3) Шалғай орналасқан елді мекендер үшін қоқысты тиеу пункттері: Атанши, Беларан, Бөген, Аманөткел, Жаңақұрылыс, Қаратерең, Құланды, Жіңішкеқұм, Қарқұм, Жетесби, Қосжар және Райым ауылдық округтерден – айына 1 рет. Қоқыстарды тиеу пункттері – бұл санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға жауап беретін, қалдықтарды уақытша сақтауға арналған алаңдар.

Коммуналдық қалдықтарды тасымалдау шығындарын төмендету үшін бекітілген санитарлық және табиғатты қорғау талаптарына сәйкес қалдықтарды шығарудың төменгі жиілігі қабылданады.

Ауылдық округтердегі коммуналдық қалдықтарды бекітілген кесте бойынша үйлерді, көшелерді аралау жолыменшығарылатын болады.

Коммуналдық қалдықтарды тасымалдау барысында ыдыссыз әдісті қолдану: мамандандырылған көлік келгенге дейін, жергілікті атқарушы органмен бекітілген кестеге сәйкес қоқыстарды жинайтын және тасымалдайтын (шығаратын) күндері ғана көше бойына санитарлық нормалар мен ережелерге сәйкес коммуналдық қалдықтарды шығару.

Қоқыстарды шығару кестесі тұрғындардың сұраныстарын ескере отырып, жергілікті атқарушы органмен бекітілген коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша мамандандырылған ұйымдарды анықтағаннан кейін ғана құрылатын болады.

Жылына жинақталатын қалдық санын анықтау үшін жиналған және шығарылған қалдық санына (күнсайын) есеп жүргізу керек.

ТҚҚ жинауға арналған контейнерлік алаңдарды және контейнерлерді санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкестендіру.

Коммуналдық қалдықтарды жинау үшін Арал ауданының қолданыстағы контейнерлік алаңдарын және жаңа құрылысын жоспарлау "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" құжаты негізінде бекітілген санитарлық-эпидемиологиялық талаптарғасәйкестендіру керек:

- тұрғын пункттерде контейнерлік алаңдарды тұрғын және қоғамдық ғимараттардан, балалар нысандарынан, спорттық алаңдардан және уақытша орналасуды қоспағанда (вахталық кенттер, тұрақты емес нысандар мен құрылыстар) тұрғындардың демалатын орындарынан 25 метр кем емес қашықтыққа орналастырады

- алаң аумағының алаңға еркін кіретін жағына қарай қалыңдығы 100 метрден кем емес температуралық өзгеріске тұрақты қатты асфальтталған немесе бетондалған жабыны болуы керек;

- периметр бойынша алаң үш жағынан жедел климаттық өзгерістерге және коррозияға тұрақты тұтас материалмен қоршалуы керек;

- алаңның төртінші жағы басқарушы, қызмет көрсетуші ұйымдар мен тұрғындардың контейнерлермен жұмыс істеуге, қалдықтарды жинауға еркін енуіне мүмкіндік береді;

- шатыр жедел климаттық өзгерістер мен коррозияға тұрақты тұтас материалдан дайындалады.

Контейнерлердің меншік иесі ары қарай пайдалануға жарамсыз контейнерлерді жөндеп, алмастыруды ұйымдастырады, қоқыс қабылдайтын камераны, алаңдарды және қоқысқа арналған қоймаларды (контейнерлерді), сонымен қатар қалдық жинауыштарды үнемі жуып, залалсыздандырып және дезинсекциялап (шыбын және басқа да бунақденелілерге қарсы) отыруды қамтамасыз ететін шараларды қабылдайды.

Ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған алаңдарды ұйымдастыруға арналған орындарды анықтау.

ҚР заңнамасына сәйкес, құрылыс және ірі көлемді қалдықтарды шығаруды мамандандырылған компания қамтамасыз етеді, соның ішінде тұтынушының өтініші бойынша немесе тұтынушының жинақтайтын алаңдарға өз бетімен жеткізген жағдайда.

Жергілікті атқарушы органдар алаңдардың орналасу орындарын анықтау керек және коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу бойынша қызмет көрсететін келісімде көрсетілуі қажет. Қалдықтарды бөлек жинау талаптарының 19-тармағына сәйкес (ЭТРМ м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы №482 Бұйрығы), ЖАО жеке тұлғалардан (тұрғындардан) түзілетін құрылыс және ірі көлемді қалдықтар үшін 12м2 кем емес аумақта арнайы жабындысымен қоршауы бар орынды ұйымдастыруы керек.

Арал қаласының жергілікті атқарушы органдары және ауылдық округтер тұрғындардан ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинау үшін арнайы орындарды ұйымдастыруы керек. Оларды ТҚҚ полигонына жақын жерге орналастыруға болады.

Коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдаудың орталықтандырылған жүйесін ұйымдастыру.

Арал ауданындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдаудың орталықтандырылған жүйесі тек Арал қаласында ғана құрылған, сондықтан қайта құруды талап етеді. Мұндай жүйені барлық елді мекендерде құру қажет.

Әрбір ауылдық округтерде ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша жеке инфрақұрылым нысандары ұйымдастырылуы керек.

Жергілікті атқарушы органдар конкурс (тендер) негізінде ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша компанияларды анықтап, осы компаниямен бірге ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша бекітілген тарифтерге сәйкес қалдықтарды тасымалдау қызметіне ақы төлеу жүйесін ендіруді және тарифтерді уақытылы қайта қарастыруды жүзеге асыру қажет.

Конкурс (тендер) жүргізу арқылы ТҚҚ жинаумен және тасымалдаумен айналысатын компанияларды анықтау.

Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес (ҚР ЭК 367б) жергілікті атқарушы органдар ТҚҚ нарығына қатысушыларды анықтау үшін тікелей конкурс (тендер) жүргізу арқылы ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесін ұйымдастырады. Конкурс тәсілі арқылы мемлекеттік сатып алулар "Мемлекеттік сатып алулар" туралы ҚР Заңының 4 бөліміне сәйкес жүзеге асырылады, мұнда ТҚҚ жинау және тасымалдау конкурсына қатысушыларға төменгі талаптар бекітілген:

- қалдықтарды басқару саласындағы кәсіпкерлік субъектілерінің рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімінде тіркеуде бар болуы (ҚР ЭК 337 бабының талаптарына сәйкес);

- жеке меншігінде спутниктік навигация жүйелерімен жабдықталған көлік құралдарының бар болуы және /немесе жалға алынуы;

- коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша қызмет көрсететін білікті басқарушы және техникалық мамандардың бар болуы;

- ТҚҚ жинау және тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері сұрыптау кешеніне сұрыпталған қалдықтарды жеткізуді жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерімен келісім-шартқа отыруы керек немесе өз бетінше сұрыптауды жүзеге асыру керек;

- ТҚҚ жинауды және тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерінің қауіпті емес қалдықтарды қалпына келтіру және жоюды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерімен келісім-шарты болуы керек; сонымен қатар, құрамында қауіпті заттары бар коммуналдық қалдықтарды сұрыптау кешеніне жеткізу де келісім-шарт негізінде жүзеге асырылуы керек;

- ТҚҚ жинауды және тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері көмуді жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілеріне қалдықтарды жеткізу кезінде полигон операторымен "қалдықтарды қабылдауға" арналған шарты болуы тиіс.

Арал ауданының жергілікті атқарушы органдары конкурс (тендер) негізінде ауданның тұрғын пункттерінен және ауылдық округтерінен коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару бойынша қызметтердің кестесі мен шарты, тәртібі көрсетілген келісім-шартқа отыру арқылы ТҚҚ жинау және тасымалдаумен айналысатын компанияны анықтау керек.

Коммуналдық қалдықтарды басқаруға келісім-шарт ұзақ мерзімді, кемі 5-10 жылға болуы керек. Бұл ТҚҚ жинау және шығарумен айналысатын субъектілерге өз қаржыларын компанияны дамытуға салуға мүмкіндік береді, бұл компания іс-әрекетінің нәтижелеріне мониторинг жүргізу арқылы орындалған жұмыстардың нәтижелерін көріп, бағалауға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта конкурс арқылы өткен, қалдықтарды жинау және шығарумен екі заңды тұлға айналысады: "Қуанышбек" ЖШС және "Қуаныш" ДК. Бұл компаниялар Арал қаласында жұмыс жасайды.

Қалдықтарды тасымалдау қызметтеріне төлем жинау.

Арал ауданында бекітілген тариф бойынша тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша төлемдер тек Арал қаласының тұрғындарынан ғана жиналады. Барлық ауылдық округтерге осындай төлем жинау жүйесін орнату қажет.

Аудан тұрғындары қалдықтарды жинау және шығарумен айналысатын мамандандырылған мекемелердің қызмет ақысын уақытылы төлеудің қажеттілігі туралы ақпараттануы керек. Осы мақсатта мекеменің сайтында жариялық келісім шарты ілінеді. Ары қарай келісім-шарт негізінде мамандандырылған мекеме өкілдері төлем туралы чекті үй иелеріне ұсыну арқылы әр үйден төлемді жинайды немесе төлем қабылдау нүктелерін ұйымдастырады.

ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін экономикалық тұрғыдан жүйелі қайта қарау.

Экономикалық негізделген тарифтер тұрғын-коммуналдық қызмет көрсету деңгейін соның ішінде тұрмыстық қатты қалдықтарды шығару, жинау және кәдеге жарату секілді қызмет түрлерін де жоспарлау мен болжамдаудың негізі болып табылады.

Халықтан тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін есептеу әдістемесіне орай (Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі, 2021 жыл, 14-қыркүйек, №377) тарифті есептеу өзіндік құн арқылы жүргізіледі, яғни калькуляция баптары бойынша топтастырылған, ТҚҚ жинауды, тасымалдауды, сұрыптауды және көмуді жүзеге асыратын нарыққа қатысушылардың нақты және\немесе нормативті шығындарын көрсетеді.

Қызметтердің толық өзіндік құны ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша жұмыстарды орындау шығындарының қосындысы, сонымен қатар, жалпы пайдалану және пайдаланудан тыс шығындардың қосындысы ретінде анықталады.

Калькуляциялық бірліктің өзіндік құны ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша толық өзіндік құнды жиналған және шығарылған ТҚҚ көлеміне бөлу арқылы, ТҚҚ сұрыптау бойынша толық өзіндік құнды сұрыпталған ТҚҚ көлеміне бөлу арқылы, ТҚҚ көму бойынша толық өзіндік құнды көмілген ТҚҚ көлеміне бөлу арқылы анықталады.

Калькуляция баптарынан көріп отырғанымыздай, тариф шамасы жылдан-жылға өзгеріп отырады. Себебі, жиналған, шығарылған, сұрыпталған, көмілген қалдықтардың көлемдік шамасы да өзгеріп отырады. Сол себепті, уақытылы индексация жүргізіп, тарифтерді қайта есептеу қажет, бұл мамандандырылған мекемелердің экономикалық жай-күйінің төмендеп кетуінің алдын-алады.

ҚР Экологиялық Кодексінде тарифтерді қайта қарастырудың нақты мерзімі көрсетілмеген. Дегенмен 2023 жылдың маусым айында ҚР бәсекені қорғау және дамыту Агенттігі мен ҚР ЭГТРМ бірлесе отырып, ТҚҚ басқару саласындағы бәсекені дамыту жөніндегі жол картасын қабылдады. Жол картасында 2 жылда 1 рет ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін қайта қарау қажеттілігі көрсетілген.

3.2. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды еңгізу

Қалдықтардың жалпы массасынан ары қарай пайдалануға және қайта өңдеуге жарамды пайдалы қалдықтарды бөліп алу үшін, оларды пайда болу кезеңдерінде бөлу керек. 50-ден 70 %-ға дейінгі қалдықтар қайталама шикізат болып табылады, оларды ары қарай қайта өңдеу мүмкіндігі де бар. Кәдімгі қалдықтармен қатар қалдықтардың қауіпті де түрлері бар, оларды кәдеге жарату арнайы нормалар мен ережелерді талап етеді. Қоршаған орта мен адам денсаулығына теріс әсерін төмендету үшін оларды бөлек жинау керек және ары қарай қауіпті қалдықтарды кәдеге жарататын ұйымдарға өткізу керек.

Қалдықтарды бөлек жинау ҚР Экологиялық Кодексінің міндетті талаптары болып табылады.

Экологиялық заңдылыққа сәйкес (ҚР ЭК 321 б) қалдықтарды бөлек жинау келесі фракциялар бойынша жүзеге асырылады:

1) құрамы мен сипаты бойынша үй шаруашылығы қалдықтарына ұқсас, араласқан, органикалық, тағамдық қалдықтардан тұратын "ылғалды" фракция

2) қағаз, картон, металл, пластика жәнешыныдантұратын "құрғақ" фракция.

Контейнерлік алаңдарда (2-ден кем емес) қалдықтарды бөлек жинау үшін қажетті контейнер санын орнатуды жергілікті атқарушы органдар (ҚР ЭГТРМ м.а. 2021 жыл 2 желтоқсан, №482 бұйрығы) қамтамасыз ету керек.

Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелеріне сәйкес, қалдықтарды шығару жиілігін орнату үшін коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін, олардың морфологиялық құрамын, жинау үшін қолданылатын контейнерлер типі мен санын (тікелей контейнерге жинаған жағдайда) назарға алу керек.

Осыған байланысты, ауданда коммуналдық қалдықтардың морфологиялық құрамына талдау жүргізілмеген, 1,1 м3 контейнерді пайдалану жағдайында контейнерлердің қажетті санына есептеулер қалдықтардың бекітілген түзілу нормасына (1 тұрғынға 0,712 м3) және Арал ауданының 80135 (әрбір елді мекені бойынша, адам) тұрғындар санына сәйкес есептелген – 1-қосымша.

Арал қаласында контейнерлердің жеткілікті саны орнатылған. Ауданның ауылдық округтерінің контейнерлік алаңдарына 2 контейнерден есептегенде, қалдықтардың "құрғақ" және "ылғалды" фракцияларын бөлек жинау үшін 1132 контейнер орнату керек. Бұл контейнерлердің төменгі саны Арал ауданындағы қалдықтардың түзілуінің бекітілген нормаларына сәйкес келеді.

Күн сайынғы шығару барысында контейнерлік алаңдардың есептік саны – 566 бірлік.

Контейнерлер орнатылған соң және қалдықтарды шығару кестесі бекітілгеннен кейін қоқыс шығаратын мекеме контейнерлердің толуы бойынша бақылаулар жүргізу керек, қажет жағдайда контейнер санын толтыру немесе шығару санын арттыру керек.

Қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер заңнама талаптарына сәйкес қазақ және орыс тілінде таңбалануы (жазба) керек, онда мыналар көрсетілуі керек:

-жиналатын қалдық түрі (фракциясы) туралы ақпараттық жапсырма/жазба;

-контейнердің меншік иесі туралы мәліметтер (атауы, телефоны);

-контейнер қызмет көрсететін ұйым атауы.

Егер де таңбалау түрлі-түсті контейнерге жапсырылатын болса, онда контрасты түспен орындалуы керек.

Одан басқа, мамандандырылған мекемелерде ары қарай қалпына келтіру үшін фракциялар бойынша жинақталған қалдықтарды бөлек шығаруды қамтамасыз ету керек.

Құрамында қауіпті заттары бар қалдықтарды бөлек жинауды және кәдеге жаратуды ұйымдастыру.

Арал ауданында қалдықтарды бөлек жинау жүйесі негізі Арал қаласында бар. Ең жоғары деңгейде дамыған түрі құрамында сынабы қалдықтарды (ҚСБҚ) жинау болып табылады. Ауданның барлық 50 елді мекенінде ҚСБҚ арналған контейнерлер орнатылған, жалпы саны 200 контейнер.

Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтар (электрондық және электрлік жабдықтар, құрамында сынабы бар қалдықтар, батарейкалар, аккумляторлар және басқа да қауіпті компоненттер) бөлек жинақталып, қайта қалпына келтірілуі үшін мамандандырылған кәсіпорындарға берілуі керек (ҚР ЭК 365 бабы).

Құрамында сынабы бар қалдықтар (ҚСБҚ)

Жергілікті атқарушы билік органдары аудан тұрғындарынан ҚСБҚ жинау жүйесін ұйымдастыруы және мыналарды қамтамасыз етуі қажет:

– тұрғындарда пайда болатын құрамында сынабы бар қалдықтарды жинау үшін арнайы әмбебап контейнерлерді орнатуды және оларға қызмет көрсетуді бақылау;

– кондоминиум нысандарын басқару органдарының қызметін бақылау және ұйымдастыру, олар арнайы әмбебап контейнерлерді сақтау жөніндегі шараларды қамтамасыз етуге, контейнерге қызмет көрсететін мамандандырылған кәсіпорынмен өзара іс-қимылды жүзеге асыруға, оларға еркін қол жеткізуді қамтамасыз етуге, тұрғындармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуге, контейнерге бөгде заттарды сақтауға, контейнерге бөгде жарнамаларды, хабарландыруларды және т. б. жапсыруға жол бермеуге міндетті;

– тұрғындар үшін демеркуризациялау жөніндегі шаралар кешенін іске асыруға және құрамында сынабы бар қалдықтарға арналған контейнерлерді жөндеуге (ауыстыруға) мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын сатып алу үшін қаражат бөлу жолымен халық арасында пайдалануда болған құрамында сынабы бар энергия үнемдейтін шамдарды қайта өңдеуді ұйымдастыру.

ҚСБҚ үшін контейнерлерді жөндеу (алмастыру) және тұрғындар үшін демеркуризация бойынша шаралар кешенін жүзеге асыруға мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын (қызметтерін) тарту үшін жергілікті атқарушы органдар конкурс (тендер) жүргізу керек (ҚР ЭК, "Мемлекеттік сатып алудар" туралы ҚР Заңы (4 бөлім), (коммуналдық қалдықтарды басқару ережелері. ҚР ЭГТРМ м.к. 2021 жылғы 28 желтоқсандағы №508 Бұйрығы)).

Басты назар жергілікті атқарушы органдардың қалдықтарды бөлек жинаудың қажеттілігі мен артықшылығы және контейнерлердің осы мақсатқа сәйкес орнатылғандығы туралы тұрғындармен ақпараттық-түсіндірмелі жұмыстарды жүргізу болып табылады.

Электрондық және электрлік жабдықтар

Құрамында кадмий, сурьма, қорғасын, сынап секілді қауіпті заттары мен қосылыстары бар электрондық және электрлік жабдық қалдықтары тек қана қоршаған ортаға ғана емес, адам денсаулығына да кері ықпалын тигізеді.

ҚР ЭК сәйкес, жергілікті атқарушы органдар қауіпті қалдықтарды басқа қалдықтармен немесе қауіпті қалдықтардың басқа категорияларымен, заттармен немесе материалдармен араласуының алдын-алу үшін қажетті шараларды қабылдау қажет және коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу бойынша инфрақұрылымның дамуына жауапты болады.

Тұрғындардан қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды жинау жүйесін ұйымдастыру келесідей шараларды қамтиды:

- Батареялар, электронды және электр жабдықтары сияқты қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинайтын стационарлық немесе жылжымалы пункттер/пункттер құру. Қабылдау пункті көрсетілген тауарларды таратуды жүзеге асыратын сауда нүктелерінде құрылуы мүмкін.Қалдық ретінде қабылданатындар: тұрмыстық техника (теледидар, магнитофон, электрлік ойыншықтар, үтіктер, батарейкалар, фен, тоңазытқышты қоса алғанда, ас-үй жабдықтары); офистік техника (компьютерлер және жабдықтауыштар, ұялы телефон, планшет, көшірме аппараттары, сканер, тонер).

- Қалдықтарды қабылдаудың ұйымдастырылған пункттері туралы халықты хабардар етуді және олармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттауды қамтамасыз ету.

- Қалдықтарды жинауға және кәдеге жаратуға арналған шығыстардың бір бөлігін жабу мақсатында, өндірушінің кеңейтілген жауапкершілік операторының функцияларын жүзеге асыратын "Жасыл Даму" АҚ-мен ынтымақтастықты нығайту.

Жергілікті атқарушы органдар электрондық қалдықтардың әсерінің қауіптілігі туралы және қалдықтарды жинау мен қайта өңдеудің қолданыстағы жүйесі туралы тұрғындармен ақпараттық жұмыстарды жүргізу қажет. ТҚҚ жалпы ағынымен полигондарға түскен электрондық және электрлік жабдық қалдықтарының маңызды салдарын тұрғындар әлі толық түсінбейді. Тұрғындарға пайдаланылған электрондық және электрлік жабдықтарды жинаудың қолданыстағы пункттері туралы ақпараттарды жеткізу керек.

Қазіргі уақытта Арал ауданында ЭЭЖҚ қабылдау пункттері жоқ.

Заңды тұлғалардан қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және қайта қалпына келтіру

ҚР ЭК 365 бабына сәйкес, іс-әрекет түріне тәуелсіз заңды тұлғаларда түзілетін құрамында қауіпті заттары бар коммуналдық қалдықтар бөлек жинақталып, қайта қалпына келтірілуі үшін мамандандырылған ұйымдарға (кәсіпорындарға) берілуі керек.

Жергілікті атқарушы билік органдары қауіпті қалдықтарды басқару жөніндегі қызметтерді көрсететін мамандандырылған кәсіпорындармен келісім-шартқа отыру қажеттілігі туралы аудандық заңды тұлғалармен (мемлекеттік мекеме, бюджеттік ұйымдар) түсіндірме жұмыс жүргізуі және осы үдерісті бақылауы қажет.

Органикалық коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру және оларды қордаландыру арқылы қайта қалпына келтіру

Органикалық қалдықтар – өсімдік және жануарлардың биоыдырайтын қалдықтары.

Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің 365-бабының талаптары: жергілікті атқарушы органдар органикалық қалдықтарды бөлек жинау және оларды пайдалану арқылы экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз етеді.

Жергілікті атқарушы органдар энергия немесе өнім өндіру мақсатында пайдалану және (немесе) биогаз өндіру, қордаландыру, рециклинг бойынша шараларды қоса алғандағы, биологиялық ыдырайтын қалдықтарды қысқарту бойынша шараларды ұйымдастыру қажет.

Органикалық қалдықтардан қордаландырғыш – органикалық өнім алынады, ол өсімдік және жануарлардың тіршілігі барысында пайда болған қалдықтардың ыдырауы нәтижесінде пайда болады. Бұл залалсыздандырғыш өнім, оны энергия ретінде де пайдалануға болады, бұл қоршаған ортаны ластамайды және табиғи циклдің құрамдас бөлігі болып табылады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерінде (19т) аудандық, ауылдық, ауылдық округтің жергілікті атқарушы органдары тұрғындарға жеке тұрғын құрылысында (жеке сектор) органикалық қалдықтарды қордаландыру жөніндегі ақпараттық кампанияларды (хабарламаларды) жүргізуі қажет.

Компост алудың негізгі технологиясы – компостау (қордаландырғыш) болып табылады. Қордаландыру – бұл қалдықтардың жедел бақылау арқылы ыдырауы, нәтижесінде биоорганикалық тыңайтқыш алынады. Сырт жағынан қарағанда алынған компост кәдімгі топыраққа ұқсайды және оларды әртүрлі салаларда пайдалануға болады.

Органикалық қалдықтарды қордаландыру үй жағдайында да, орталықтандырылған жүйеде де жүзеге асады. Үй шаруашылығында қордаландыруда қарапайым қордалау шұңқырын немесе арнайы қордаландырғыш аппараттарды пайдалануға болады. Компосттық қондырғыларды Арал ауданының полигондарында да орнатуға болады. Түзілген компост ауыл шаруашылығы қажеттіліктері және қалдықтарды уақытша сақтау орындарын қайта қалпына келтіру үшін пайдалануға болады.

Мектептерде, асханаларда, ресторандарда биоыдырайтын қалдықтардың үлкен бөлігі жинақталады және жанында қосалқы шаруашылығы бар болғандықтан, жекелей өз беттерінше қордаландыруды жүргізуге болады.

Жергілікті атқарушы органдардың міндеттері компостты пайдалану жөнінде тұрғындар мен заңды тұлғалар арасында ақпараттық жұмыстарды жүргізу болып табылады.

3.3. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту.

Арал ауданында коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі жоқ, мұнда тек шыны ыдыстарын, пластик бөтелкелерді және т.б. қабылдайтын жеке кәсіпкерлер ғана бар.

Қызылорда облысында шыны ыдыстарын, пластик қалдықтарын, картонды бұйымдарды сұрыптаумен айналысатын, қалдықтарды жинау, сұрыптау, қайта өңдеу және кәдеге жарату саласындағы іс-әрекеттерді орындайтын 18 кәсіпкерлік субъектілері бар және резеңке түйіршіктерін ("SmartRubber"ЖШС), қағаз өнімдерін ("Қызылорда Кағазы"ЖШС),шлакты блоктарды ("Досмуратов" ДК),тағамдық қалдықтардан жануарларға жем-қорды ("СНГ СТРОЙ" ЖШС), картонды қалдықтардан эковаттарды ("Алима" ДК) және басқаларды өндіретін компаниялар бар.

Жергілікті атқарушы органдарының міндеті осындай облыстық қалдықтарды қайта өңдеу кәсіпорындарымен өзара іс-қимыл жасау, олармен қалдықтарды шығару, кәдеге жарату немесе қайта өңдеу бойынша келісімдер жасау болып табылады.

Жергілікті атқарушы органдар коммуналдық қалдықтарды сол орындарында қайта өңдеуді ұйымдастыру және дамыту мүмкіндіктерін айқындау мақсатында аудан аумағында өздерінің іс-әрекетін жүзеге асыратын жергілікті бизнес қауымдастықтың өкілдерімен және барлық кәсіпорындармен тығыз байланыста болуы керек. Бұл мүмкін кездесулер, дөңгелек үстелдер және т.б. болуы мүмкін, онда қоршаған орта мен тұрғындар үшін қалдықтарды қайта өңдеудің маңызы, бизнес үшін экономикалық тиімі түсіндіріледі, қайталама шикізатты қабылдау пункттері мен контейнерлерді және т.б. орнату, қалдықтарды басқару саласындағы ұсыныстар талқыланады.

3.4 Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету.

Маңызды стратегиялық міндеттердің бірі полигон санын азайту және қолданыстағы полигондарды немесе құрылысы жоспарланып жатқан полигондарды экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкестендіруді қамтамасыз ету болып табылады.

Бүгінде Арал ауданында коммуналдық қалдықтарды көму Арал қаласындағы полигонда жүзеге асырылады. Арал қаласындағы ТҚҚ полигонына аудан орталығынан қалдықтар шығарылады. Полигон қуаттылығы жылына – 37800 тоннаны құрайды.

Қазіргі уақытта Сексеуіл кентінде ТҚҚ жаңа полигонының құрылысы жоспарлануда. ТҚҚ көмуге арналған полигонды орналастыратын жер телімі кенттегі қазіргі үйіндінің аумағы. Полигон Сексеуіл кентінен 3-4 км қашықтықта орналасқан. Полигон құрылысы 2023-2025 жылдарға жоспарланған.

Басқа ауылдық округтерде коммуналдық қалдықтар арнайы белгіленген орындарға төгіледі.

Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді және рұқсатсыз ұйымдастырылған үйінділерді қысқартуды қамтамасыз ету үшін Арал қаласындағы ТҚҚ полигонына келесі жақын орналасқан ауылдық округтерден коммуналдық қалдықтарды шығару керек:

Арал қаласындағы ТҚҚ полигонға:

- Арал қаласы;

- Жақсықылыш кенті - (20 км);

- Аққұм а/о - (20 км);

- Сапақ а/о - (43 км);

- Аралқұм а/о - (46 км);

- Мергенсай а/о - (65 км);

- Қамыстыбас а/о - (86 км);

- Ақирек а/о - (90 км);

Сексеуіл кентіндегі жоспарланып жатқан ТҚҚ полигонына келесі ауылдық тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтарды шығару қажет:

-Сексеуіл кенті (Құрлық, Тербеңбес, Құмсағыз, Конту, Сарышығанақ, Жалғызағым);

-Қосаман а/о – (75 км);

-Сазды а/о– (93 км).

Экологиялық заңнамаға сәйкес, коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көму экологиялық, құрылыстық және санитарлық талаптарға жауап беретін арнайы жабдықталған орындарда – ТҚҚ полигонында жүзеге асырылуы керек (ҚР ЭК 25 б).

ТҚҚ полигонына арналған талаптар келесі құжаттарда көрсетілген: ҚР ЭК (25 бөлім), Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 25 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-331/2020 бұйрығы. "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы; ҚР СТ 3696-2020. Тұрмыстық-қатты қалдықтарға арналған аз қуатты полигондар. Талаптар. ҚР СН 1.04-15-2013 Тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигондар.

Аз қуатты тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигондардың 3696-2020 СТ сәйкес, аз қуатты полигонға төменгі талаптар келесідей:

-тәулігіне көмуге арналған қалдықтар 50 тоннадан кем емес;

-арнайы қайта өңдейтін (сұрыптайтын) алаңдар, сұрыптау желілері;

-қағаз бен картон, полиэтилен, тертпак қалдықтарына арналған гидравликалық престеу;

-алу ниетінсіз қалдықтарды көмуге арналған бөліктер.

ТҚҚ полигонының операторы биоыдырайтын қалдықтарды көму көлемін қысқарту жолымен полигонда метан түзілуін азайту бойынша шараларды қабылдау керек. Биоыдырайтын қалдықтар қордаландыру алаңдарына жіберілуі керек.

ҚР ЭК (350 бабы) сәйкес, полигон операторы қалдықтарды жіктеуіші бойынша қабылдаудың бірыңғай рәсімін әзірлеуі қажет.

Полигонда жұмыстарды ұйымдастыру полигон құрылысы жобасының құрамында әзірленетін полигонды пайдаланудың технологиялық сызбасымен анықталады және қауіпсіздік техникасы мен механикаландыру құралдары көмегімен жоғары өнімділікті, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету керек.

Қалдықтар полигонының жобасымен оны жабу үшін жою қорын құруды, жерді рекультивациялауды, қоршаған ортаға әсер етуге мониторинг жүргізуді және полигон жабылғаннан кейін ластануды бақылау алдын-ала қарастырылады. Жою қоры полигон операторымен құрылады.

Бұл шаралар қалдықтарды басқаруды жақсартуға, қоршаған ортаны ластануды төмендетуге және Арал ауданының жер ресурстарын тұрақты пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталады.

3.5. Шалғайдағы ауылдық округтер үшін қоқыс тиейтін пункттерді құру

Арал ауданында Атанши, Беларан, Бөген, Аманөткел, Жаңақұрылыс, Қаратерең, Құланды, Жіңішкеқұм, Қарақұм, Жетесби, Қосжар, Райым, Бекбауыл секілді Арал қаласынан, аудан орталығынан алыс қашықтықта орналасқан көптеген ауылдық округтер бар. Бұл ауылдық округтердің қашықтығы 100 км-ден 200 км-ге дейін аралықты құрайды.

Коммуналдық қалдықтарды басқаруды оңтайландыру және полигонның қажетті санын азайту үшін, сонымен қатар қалдықтарды кәдеге жаратудың ең тиімді жүйесін қамтамасыз ету мақсатында Арал ауданының шалғайдағы ауылдық округтері үшін қоқыс тиейтін пункттерді құру мүмкіндігін қарастыру керек.

Бұл қоқыс тиейтін пункттер келесі функцияларды орындайтын болады: қалдықтарды уақытша көму: олар коммуналдық қалдықтарды ары қарай қайта өңдеу немесе көму үшін алты айға дейінгі мерзімде уақытша сақтау мүмкіндігін ұсынады.

Қалдықтарды сұрыптау: осы пункттерде қайта өңдеуге жататын материалдарды және көмуге жатқызылатын бөліктерін алу үшін қалдықтарды сұрыптауды жүзеге асыратын болады.

Тасымалдауды оңтайландыру: қоқыс тиейтін пункттер шалғайдағы ауылдық округтерден аудан орталығына немесе соңғы көму орындарына қалдықтарды тасымалдау үдерісін оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Мұндай шаралар қалдықтарды тиімді басқаруды және Арал ауданындағы шалғай орналасқан ауылдарындағы қоршаған ортаға әсер етуді төмендетуге мүмкіндік береді.

3.6. Стихиялық үйінділерді жою

Қызылорда облысының оның ішінде Арал ауданының жалпы мәселесі стихиялық үйінділердің бар болуы. Қазіргі уақытта оларды жою бойынша жұмыстар белсенді түрде жүргізілуде. Мысалы, 2023 жылы Қызылорда облысында 74 апатты үйіндінің 50 жойылды.

Апатты үйінділердің түзілуі, оларды жою және болдырмау мәселелерін шешуге жергілікті мемлекеттік органдарды қоса алғанда, барлық мүдделі тараптарды тарту арқылы шешуші әрекеттер қабылдауды талап етеді. Арал ауданының ауылдық округтері әкімінің аппараттары стихиялық үйінділерді жедел анықтау үшін және оларды жою туралы шешімдер қабылдау үшін қоғамдық ұйымдармен тығыз байланысты орнату қажет.

Рұқсатсыз ұйымдастырылған үйінділерге қатысты мәселелерді шешу үшін "Қазақстан Ғарыш Сапары" ҰҚ" АҚ спутнигімен түсірілген ТҚҚ барлық үйінділеріне жан-жақты аудит жүргізу қажет.

Үйінділерді зарарсыздандырудың қолданыстағы жалпы қабылданған әдістемесі келесі кезеңдерді іске қосады: үйінділердің қауіптілік деңгейін анықтау; баламалы нұсқаларды таңдау; зарарсыздандыру және рекультивациялау технологияларын әзірлеу.

Рұқсатсыз ұйымдастырылған үйінділерді рекультивациялау бойынша техникалық шешімдер құрылымдық белгіленуінен тыс және рекультивациядан кейінгі аумақты пайдалануына байланысты қабылданады.

Жаңа үйінділердің түзілуінің алдын-алу бойынша негізгі шаралар 2030 жылға қарай қалдықтарды жинау мен тасымалдау бойынша қызметтермен Арал ауданының тұрғындарының 100 % қамтылуы және қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу бойынша шағын және орта бизнес субъектілерімен сауықтыру жұмыстарын жүргізу болып табылады.

3.7. Қалдықтарды басқару бойынша, оның ішінде қалдықтарды бөлек жинау саласындағы тұрғындардың қызығушылықтары мен мәдени деңгейін жоғарылату

Табиғатты қорғау идеясын, соның ішінде қалдықтарды басқаруды тәжірибе жүзінде жүзеге асыру көбіне халықтың экологиялық және табиғатты қорғау жөніндегі ағартушылық әрекеттеріне байланысты.

Арал ауданының жергілікті атқарушы органдары тұтыну қалдықтарымен жұмыс істеу бойынша тұрғындармен ақпараттық-ағартушылық жұмыстарды тұрақты түрде жүргізуі қажет.

Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрі м.а., "Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерін бекіту туралы" (ары қарай – Ереже) 2021 жылғы 28 желтоқсанындағы № 508 бұйрығына сәйкес ауданның, облыстық және аудандық мәндегі қалалар, республикалық мәндегі қалалар, астана, ауылдық округтердің жергілікті атқарушы органдары жеке тұрғын құрылыстардағы (жеке сектор) органикалық қалдықтарды қордаландыруды енгізу және коммуналдық қалдық компоненттерін (қағаз, пластика, органикалық қалдықтар және басқалары) рұқсатсыз жағудың алдын-алу, қайталама ресурстарды (шикізатты) бөлек жинауды қоса алғанда коммуналдық қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің ұтымды жүйесі туралы тұрғындарға ақпараттық кампанияларды жүргізеді.

Жергілікті атқарушы органдардың жұмыстары БАҚ, теледидар тарапынан ақпараттық компанияларды, яғни, қалдықтардың теріс әсерінен қоршаған ортаны қорғау мәәселелеріне тұрғындардың қызығушылығын қалыптастыратын, қалдықтарды басқарудың экономикалық және экологиялық аспектілері туралы айтатын видеороликтерді құру, буклеттерді және басқа да ақпараттық материалдарды шығару және таратуды ұйымдастыру болып табылады. Оқу орындары арасында макулатураны жаппай жинау, конкурстарды, акцияларды жүргізу, мамандандырылған ұйымдармен тұрғындардан киімдерді, заттарды, тұрмыстық техниканы, батареяларды қабылдау тиімді болып табылады.

Одан басқа, Арал ауданының әкімдігі "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, стратегиялық әріптестікті іске асыруға арналған мемлекеттік тапсырыс, үкіметтік емес ұйымдарға арналған гранттар және сыйлықақылар туралы" (ары қарай Заң) Заң шеңберінде мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты, соның бір бөлігі қоршаған ортаны қорғауды жүзеге асыру бойынша ақпараттық-түсіндірмелік жұмыстарды жүргізуі қажет (5 бап).

Осы Заңға сәйкес, үкіметтік емес ұйымдардың мәліметтер базасына (6-1б) енгізілген үкіметтік емес ұйымдар (ары қарай – ҮЕҰ) конкурстық таңдау арқылы коммуналдық қалдықтармен жұмыс жасау бойынша тұрғындармен ақпараттық жұмыстарды жүргізуге мемлекеттік гранттарды ұсынады.

Грант алған ҮЕҰ тұрғындардың коммуналдық қалдықтармен жұмыс жасауы бойынша ақпараттық жұмыс жоспарын әзірлейді, оған келесідей қоғам топтары жатқызылады:

- білім беру мекемелері: педагогикалық құрам, техникалық мамандар, оқушылар;

- балабақша: тәрбиешілер мен балалар;

- заңды тұлға: медициналық мекеме, мәдениет үйі, сауда орталықтары, дүкендер;

- еріктілер, белсенділер тобы және ҮЕҰ;

- жергілікті атқарушы орган қызметкерлері;

- жұмыс істейтіндер және жұмыс істемейтіндер (үй шаруасындағы әйелдер, зейнеткерлер, балалар).

Ақпараттық жұмыс жоспары мыналардан тұрады:

- бекітілген тарифке сәйкес ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша қызметтерге ақы төлеу, жариялық келісімдерге отыру туралы тұрғындарды ақпараттандыру;

- Қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу тәсілдері туралы жергілікті БАҚ жариялау; жергілікті газеттер мен журналдарға қалдықтармен дұрыс жұмыс істеу талаптарымен қалдықтарды басқарумен байланысты мәселелермен жұртшылықты таныстыруға бағытталған мақалаларды жариялау ұсынылады;

- үйлерде тағамдық қалдықтарды қордаландыру туралы брошюроларды тарату;

- жеке тұлғаларда (тұрғындар) түзілетін ҚСБҚ, ЭЭЖҚ, медициналық, құрылыстық және ірі көлемді қалдықтарды жинау үшін құрылған арнайы орындар туралы хабарлау;

- пластик, шыны және макулатура үшін, бөлек жинау және үйдегі қалдықтарды сұрыптау тәртібін түсіндіретін мектептегі экологиялық акциялар;

- коммуналдық қалдықтарды рұқсатсыз жағудың алдын-алу бойынша ақпараттандыру;

- тұрғындардың экологиялық сапалы өмір сүруін қанағаттандыру деңгейін жоғарылату мақсатында жыл сайынғы әлеуметтік сауалнаманы жүргізу;

- мектеп оқушыларын Арал қаласындағы ТҚҚ полигонымен таныстыру үшін шақырту;

- қалдықтарды басқару бойынша іс-әрекеттерді қоғамдық бақылау және насихаттау мақсатында еріктілер клубын құру.

Жергілікті атқарушы билік органдары аудан тұрғындарымен ақпараттық-ағартушылық жұмыстарды үйлестіріп, қоғамдық мекемелермен, ҮЕҰ тығыз байланыста жұмыс жасауы керек.

4. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР

Арал ауданының қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламасын қаржыландыру көздері мыналар болуы мүмкін:

- мемлекеттік және жергілікті бюджет құралдары;

- тікелей шетелдік және отандық инвестициялар;

- ӨКЖ операторымен қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін субсидиялау;

- халықаралық қаржылық экономикалық ұйымдар мен донор мемлекеттердің гранттары;

- екінші деңгейлі банк несиелері және Қазақстан Республикасының заңдылығында тиым салынбаған басқа да көздер.

Ұсынылған бағдарламаны жүзеге асыруға және болжамды табиғатты қорғау шараларын орындауға кеткен қаржылық шығындар бюджеттік құрал есебінен жүзеге асыру жоспарлануда (ҚР ЭК 29 бабы). Мұндай механизм Бағдарламаны әзірлеу және бекіту жылдарында үш жыл ішінде жергілікті бюджетке түскен қоршаған ортаға теріс әсер ету төлемдерінен пайдалануға мүмкіндік береді.

Осы бағдарламаны жүзеге асырудың алдын-ала қарастырылған шығындары 846 млн. теңге (шығындардың жеке баптары – 2- қосымшада).

Бірқатар іс-шараларға өнеркәсіптік даму қоры (ӨКМ операторы) арқылы 3%несиені алу жоспарлануда.

Арал ауданында қалдықтарды басқару бағдарламасын жүзеге асыру бойынша іс-шараларға облыстық әкімдікпен үшжылдық жобада қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралардың типтік тізбегін негізге ала отырып, заңнама талаптарына сай әзірленетін Қызылорда облысының қоршаған ортаны қорғау бойынша шаралар жоспарын қосу керек (ҚР ЭК – 4-қосымша).

Қалдықтармен жұмыс жасау бойынша іс-шараларға жататындар:

- кез-келген қалдықтардың, соның ішінде иесіз қалдықтарды жинау, тасымалдау, зарарсыздандыру және қайта өңдеу бойынша технологияларды ендіру;

- зауыттар, цехтар, өндірістердің құрылысы, қайта жөндеу, қондырғыларды алу және пайдалану;

- қалдықтардың кез-келген түрлерін жинауға арналған полигондар;

- қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, сұрыптау, кәдеге жарату және көму;

- екінші материалдық ресурстарын жинау және қайта өңдеу;

- қалдықтардан пайдалы компоненттерді алумен байланысты шикізатты немесе дайын өнімді алу бойынша;

- қалдықтарды орналастыру және түзілу көлемін төмендетуге бағытталған технологиялық үдерістерді және жабдықтарды қайта жөндеу, жаңғырту.

5. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ

Бағдарламаның негізгі ережелерін толық ашу үшін, іс-шаралар жоспары құрылды, ол осы бағдарламаның мақсаты мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған өзара байланысқан іс-шаралар жүйесінен тұрады (2-қосымша). Жоспарда қажетті іс-шаралар, оны жүзеге асыру және аяқтауға қажетті уақытша шектеулер, іс-шараны орындауға жауаптылар және талап етілетін ресурстар анықталған. Іс-шаралар міндеттері бойынша топтастырылған және қалдықтарды басқарудың ең тиімді үлгісін құруға бағытталған.

Іс-шаралар жоспарында күтілетін нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен Бағдарламадағы барлық жауапты орынадушылардың жұмыстарын үйлестіру және қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу мәселелері кешенді әдіспен қамтамасыз етілген.

Егер мониторинг нәтижесінде қойылған мақсаттарға, мақсаттық көрсеткіштер мен міндеттерге қол жеткізу мүмкін болмаған жағдайда, іс-шаралар жоспарына түзетулер енгізілуі мүмкін. Осы жағдайда, басқа іс-шаралар анықталады және мәселелік сұрақтарды шешу бойынша іс-шараларды қабылдайды.

Жоспарды жүзеге асыруға бағдарламаға тапсырыс беруші - "Арал ауданындағы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" КММ жауап береді және олар келесі қызметтерді жүзеге асырады:

1) бағдарламаның барлық орындаушыларын үйлестіре отырып, Арал ауданы аумағындағы коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы міндеттерді шешуге бірыңғай орталықтандырылған кешенді әдісті қалыптастырып, қамтамасыз етеді;

2) бағдарламаны жүзеге асыруға облыстық бюджеттен субсидияны ұсыну бойынша Қызылорда облысының атқарушы органдарымен өзара байланысады;

3) бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыру мәселелері бойынша ауданның ауылдық округтері әкімдіктерімен, жеке тұлғалармен, жеке кәсіпкерлермен өзара байланысады;

4) бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыруға мониторинг жүргізеді, қоғамдық кеңес мәжілісінде талқылау үшін мониторинг нәтижелерін шығарады;

5) бағдарламаға сәйкес өзгерістер енгізу қажеттілігі туралы негізделген ұсыныстар арқылы бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыруға қажетті қаржылық құралдарына, мақсаттық көрсеткіштеріне, іс-шараларына түзетулерді жүзеге асырады;

6) бағдарламаны жүзеге асыру шараларын тексеру барысына қатысады;

7) Арал ауданы әкімдігінің ресми сайтына негізгі Бағдарламаны және бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыру туралы ақпараттарды тіркейді.

6. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ

Мониторинг коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаның жүзеге асырылуын бақылау мақсатында жүзеге асырылады.

Бағдарламаны жүзеге асыруға бақылау заңға сәйкес, коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға жауапты ЖАО бірінші басшысының орынбасарымен тұрақты түрде жүзеге асырылады.

Мониторинг (бағдарламаның жүзеге асырылуын бақылау) ағымдық жағдайды жоспармен салыстыру үшін үздіксіз жүзеге асырылады. Мониторинг барысында жоспарланған іс-әрекетті және нақты мәліметтердің нәтижелері салыстырылады. Іс-шаралар мониторингі ресурстармен қаржыларды пайдалануды сонымен қатар аралық нәтижелерді қамтамасыз ету мен әрекетті жүзеге асыру қадағаланып отырады. Мониторинг нәтижелері бойынша өзгерістер енгізілуі мүмкін.

Мониторинг нәтижелері бағдарламаны жүзеге асыру есебінде көрінеді. Есепте жүзеге асырылған шаралардың сипаттамасы, қол жеткізілген нәтижелер, жүзеге асыруға бағытталған қаржы құралдарының нақты көлемі, сонымен қатар, есепті кезеңдерде жоспарланған нәтижелердің болмауы және шаралардың орындалмау себептері көрінеді. Бағдарламаны жүзеге асыру мониторингі бойынша есептер барлық қызығушылық танытқан мүдделі тараптарға ұсынылады және Арал ауданы әкімдігінің интернет ресурстарында жарияланады. Аралық есеп- жарты жылда бір рет, яғни ағымдық жылдың 15- маусымына дейін, жылдық есеп келесі жылдың 30-қаңтарына дейін. Жылдық есеп алдыңғы жылдың қорытындысы бойынша жасалынады.

7. КҮТІЛЕТІН ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НӘТИЖЕ

Коммуналдық қалдықтарды басқаруға арналған бағдарлама көрсетілген іс-шаралар Арал ауданының тұрғындарының денсаулығына және қоршаған ортасына қалдықтардың теріс әсерін төмендетуге жағдайлар жасауға бағытталған.

Бағдарламада алдын-ала қарастырылған іс-шараларды жүзеге асыру аудандағы коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мақсаттық көрсеткіштердің орындалуына мүмкіндік береді.

Бағдарламаны жүзеге асыру үдерісінде келесі міндеттер орындалатын болады:

- қалдықтарды басқару саласындағы қажетті инфрақұрылым құрылады: ТҚҚ жинау және шығару үшін арнайы көлік сатып алынады, контейнерлер сатып алынады және орнатылды, контейнерлік алаңдар салынады.

Қалдықтарды бөлек жинауға еңгізіледі: бөлек жинауға арналған контейнер орнатылады, қауіпті құрамдас қалдықтарды (ҚСБҚ, ЭЭЖҚ, медициналық) жинау үшін нүктелер анықталады.

- ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша компаниялар анықталады;

- коммуналдық қалдықтарды 100% жинау және шығаруға қол жеткізеді;

- коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі құрылады;

- көмуге бағытталған қалдықтар көлемі азайтылады;

- санитарлық, құрылыстық және экологиялық талаптарға жауап беретін ТҚҚ полигондары құрылады;

- тұрғындардың қалдықтарды бөлек жинауға қызығушылықтары артады және қалдықтарды басқару мәселелері бойынша хабардарлығы жоғарылайды.

Бағдарламаның негізгі экономикалық тиімділігі тұтыну қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін төмендету мүмкіндігі және экологиялық қауіпті жағдайлардың алдын-алумен қорытындыланады.

Бағдарламаның әлеуметтік тиімділігі Арал аудандағы тұрғындардың экологиялық жағдайын сақтау және жақсарту болып табылады. Бұл денсаулықты сақтауға, қоршаған ортаның ластағыш факторларының әсерінен туындайтын ауру қатерлерін төмендетуге мүмкіндік береді.

1-қосымша

Арал ауданындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарумен қамтуды жоғарылату үшін контейнерлік алаңдар мен контейнерлердің қажетті санын алдын-ала есептеу

Қалдықтардың түзілуінің бекітілген нормасы – 0,712 м3 бір адамға жылына. Контейнер көлемі- 1.1 м3.

Қалдықтарды шығарудың ұсынылған сызбасы:

- Арал қаласынан күн сайынғы шығару.

- Ауылдық округтерден күн сайынғы шығару: Сексеуіл және Жақсықылыш кентінен, Аққұм, Сапақ, Аралқұм, Мергенсай, Қамыстыбас, Ақирек, (Құрлық, Тербеңбес, Құмсағыз, Конту, Сарышығанақ, Жылғызағым), Қосаман және Сазды ауылдық округтері.

- Шалғай орналасқан аудандар үшін қоқысты тиеу пункттері: Атанши, Беларан, Бөген, Аманөткел, Жаңақұрылыс, Қаратерең, Құланды, Жіңішкеқұм, Қарақұм, Жетесби, Қосжар, Райым секілді ауылдық округтерден – айына 1 рет.

А/о	Елді мекендер атауы	Халқы	м3 пайдаланылатын контейнер түрі	Бекітілген жылдықнорма, м3 бір адамға	Елді мекендегі түзілу, м3/жылына	Елді мекендегі түзілу, м3/күніне	Елді мекендегі түзілу, м3/аптасына	Күн сайын шығарған жағдайда "құрғақ" және "ылғалды" фракцияларға қажетті контейнерлер саны	Күн сайын шығарған жағдайда қажетті контейнерлік алаңдар саны	Апта сайын шығарған жағдайда "құрғақ" және "ылғалды" фракцияларға қажетті контейнерлер саны	Апта сайын шығарған жағдайда қажетті контейнерлік алаңдар саны
Арал қаласы	Арал қаласы	37195	1,1	0,712	26482,8	72,6
Сексеуіл кенті	Сексеуіл	11986			8534,0	23,4	163,7	44	22	298	149
	Құрлық	59			42,0	0,12	0,81	2,00	1	2	1
	Тербенбес	43			30,6	0,08	0,59	2	1	2	1
	Құмсағыз	29			20,6	0,06	0,40	2	1	2	1
	Көнту	147			104,7	0,29	2,01	2	1	4	2
	Сарышығанақ	33			23,5	0,06	0,45	2	1	2	1
	Жалғызағым	156			111,1	0,30	2,13	2	1	4	2
Жақсықылыш кенті	Жақсықылыш	4927			3508,0	9,61	67,28	18	9	122	61
Аманоткел ауылдық округі	Аманөткел	1988			1415,5	3,88	27,15	8	4	48	24
	Аққұлақ	248			176,6	0,48	3,39	2	1	6	3
	Ақшатау	126			89,7	0,25	1,72	2	1	3	2
	Хан	79			56,2	0,15	1,08	2	1	2	1
Ақирек ауылдық округі	Ақбай	828			589,5	1,62	11,31	4	2	22	11
Аралқұм ауылдық округі	Аралқұм	1305			929,2	2,55	17,82	6	3	32	16
	Шөміш	493			351,0	0,96	6,73	2	1	12	6
	Мойнақ	39			27,8	0,08	0,53	2	1	2	1
Атанши ауылдық округі	Жіңішкеқұм	426			303,3	0,83	5,82	2	1	12	6
Бекбауыл ауылдық округі	Бекбауыл	972			692,1	1,90	13,27	4	2	24	12
	Құмбазар	537			382,3	1,05	7,33	2	1	14	7
	Үкілісай	303			215,7	0,59	4,14	2	1	8	4
Беларан ауылдық округі	Құланды	402			286,2	0,78	5,49	2	1	10	5
Бөген ауылдық округі	Бөген	1071			762,6	2,09	14,62	4	2	28	14
	Қарашалан	721			513,4	1,41	9,85	4	2	18	9
Жанакурылыс ауылдық округі	Жаңақұрылыс	754			536,8	1,47	10,30	4	2	16	8
Жетесби ауылдық округі	Райым	356			253,5	0,69	4,86	2	1	20	10
	Ескіұра	253			180,1	0,49	3,45	2	1	6	3
Жінішкеқұм ауылдық округі	Жіңішкеқұм	728			518,3	1,42	9,94	4	2	18	9
Қамыстыбас ауылдық округі	Қамыстыбас	1936			1378,4	3,78	26,44	8	4	48	24
	Сорбеткей	65			46,3	0,13	0,89	2	1	2	1
Қарақұм ауылдық округі	Абай	2112			1503,7	4,12	28,84	8	4	52	26
	Ериімбетжаға	316			225,0	0,62	4,31	2	1	52	26
Қаратерен ауылдық округі	Жаңақоныс	1493			1063,0	2,91	20,39	6	3	38	19
	Көнеқаратерең	123			87,6	0,24	1,68	2	1	4	2
	Тастақ	186			132,4	0,36	2,54	2	1	6	3
Қосаман ауылдық округі	Қосаман	412			293,3	0,80	5,63	2	1	10	5
	Акеспе	307			218,6	0,60	4,19
Қосжар ауылдық округі	Қосжар	590			420,1	1,15	8,06	2	1	16	8
Құланды ауылдық округі	Құланды	402			286,2	0,78	5,49	2	1	10	5
Мергенсай ауылдық округі	Жалаңаш	639			455,0	1,25	8,73	2	1	18	9
	Тастүбек	109			77,6	0,21	1,49	2	1	4	2
Аққұм ауылдық округі	Шижаға	2240			1594,9	4,37	30,59	8	4	54	27
	Күршек	25			17,8	0,05	0,34	2	1	2	1
Райым ауылдық округі	Қызылжар	899			640,1	1,75	12,28	4	2	24	12
	Шөмішкөл	694			494,1	1,35	9,48	2	1	18	9
Сазды ауылдық округі	Сазды	520			370,2	1,01	7,10	2	1	14	7
Сапақ ауылдық округі	Сапақ	499			355,3	0,97	6,81	2	1	12	6
	Көктем	236			168,0	0,46	3,22	2	1	6	3
	Тасбөгет	63			44,9	0,12	0,86	2	1	2	1
	Алтықұдык	65			46,3	0,13	0,89	2	1	2	1
		80 135					0	199	100	1132	566

2-қосымша

Арал ауданының 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыру шараларының жоспары

р\н	Шаралар атауы	Аяқталу нысаны	Орындалу мерзімі	Орындауға жауаптылар	Қажетті шығынар, теңге	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
Мақсаты – экологиялық заңнама талаптарына сәйкес Арал ауданы аумағындағы коммуналдық қалдықтарды тиімді басқаруды ұйымдастыру
1-міндет. Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша кәсіпкерлік субъектілеріне қажетті инфрақұрылымды құру
1.1	Коммуналдық қалдықтарды таситын арнайы көлік (3 бірлік).	Қабылдау және өткізу актісі	2024-2026	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	120 000000	Жергілікті бюджет
1.2	Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару бойынша қызмет көрсету кестесі, шарты мен тәртібі бекітілген келісімдерге қол қою арқылы ТҚҚ жинайтын және тасымалдайтын компанияларды анықтау үшін конкурс (тендер) өткізу	Келісім	2024-2025	Аудан әкімдігі	-	Талап етілмейді
1.3	Тұрғындардың көзқарастарын ескере отырып, тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтарды шығару кестесінқұру және келісу	кесте	2024-2025	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері, мамандандырылған компаниялар	-	Талап етілмейді
1.4	ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптаужәне көму тарифтерін және қалдықтардың түзілу, жинақталу нормаларын қайта қарастыру	Аудандық мәслихат шешімі	2025, 2027	Аудан әкімдігі	1 500 000	Жергілікті бюджет
1.5	ТҚҚ морфологиялық құрамын анықтау	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2025	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	1 500 000	Жергілікті бюджет
1.6	ТҚҚ жинау және тасымалдау қызметтеріне бекітілген тарифтер бойынша ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесін пайдаланатын жеке тұлғалардан төлем жинау жүйесінұйымдастыру	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2028	ТҚҚ жинау және тасымалдауды жүзеге асыратын мамандандырылған компаниялар	-	Талап етілмейді
1.7	ТҚҚ жинауға, сұрыптауға, тасымалдауға және көмуге арналған тарифтерді экономикалық тұрғыдан жүйелі қайта қарау	Аудандық мәслихат шешімі	2025, 2027	Аудан әкімдігі	1 500 000	Жергілікті бюджет
1.8	Құрылыс және ірі көлемді қалдықтарды жинауға арналған алаңдарды анықтау	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2025	Аудан әкімдігі	4 000 000	Жергілікті бюджет
1.9	Аудан әкімдігінің сайтына, интернет-ресурстарға бекітілген бағдарламаны жүктеу	Сайтқа ҚББ жүктеу	2024	Аудан әкімдігі	-	Талап етілмейді
1.10	ҚББ жүзеге асыру мониторингі	Мониторинг нәтижелері бойынша есептілік	Жылына 2 рет	Аудан әкімдігі	-	Талап етілмейді
2-міндет. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру
2.1	Арал қаласынан басқа, ТҚҚ бөлек жинауға арналған "құрғақ" және "ылғалды" фракциялар үшін контейнерлерді сатып алу және орнату (1132 бірл)	Қабылдау және өткізу актісі	2025 2027	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	50 940 000 50 940 000	Жергілікті бюджет
2.2	Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды және қалпына келтіруді ұйымдастыру	Келісім-шарт	2024-2028	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	-	Жеке инвестициялар
2.3	Органикалық коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды, соның ішінде қордаландыру арқылы қалпына келтіруді ұйымдастыру	Есептілік	2024-2025	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері, ҮЕҰ	-	Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде
2.4	Арал қаласынан басқа, барлық а\о жаңа контейнерлік алаңдарды ұйымдастыру (566 КА).	Қабылдау және өткізу актісі	2025 2027	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері, мамандандырылған компания	56 600 000 56 600 000	Жергілікті бюджет
3-міндет. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту
3.1	Ауданда коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу нысандарын құруға мүмкіндіктер мен қызығушылықтарды айқындау бойынша жергілікті бизнес-қауымдастық өкілдерімен ЖАО өзара байланысуы	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2025	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
3.2	Қызылорда облысындағы қалдықтарды қалпына келтірумен айналысатын мамандандырылған кәсіпорындар мен қалдықтарды шығару, кәдеге жарату немесе қайта өңдеу жөнінде келісім-шартқа отыру арқылы өзара байланысу.	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2025	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
4-міндет. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көму бойынша шаралар қабылдау. Экологиялық, құрылыс және санитарлық талаптарға ТҚҚ полигондарды сәйкестендіру
4.1	Экологиялық, құрылыс және санитарлық талаптарға жауап беретін Сексеуіл кентіндегі ТҚҚ полигондарының құрылысы.	Пайдалануға енгізу актісі	2023-2025	Сексеуіл кентінің әкімдігі, аудан әкімдігі	300 000 000	ӨДҚ, жеке инвести циялар
4.2	Арал қаласындағы ТҚҚ полигонында сұрыптау желісінің құрылысы	Пайдалануға енгізу актісі	2024-2028	Мамандандырылған ұйымдар	200 000 000	ӨДҚ, жеке инвести циялар
5-міндет. Апатты үйінділерді жою
5.1	Үйінділерді жою және орнын қалпына келтіру	Орындалған жұмыстардың актісі	2024-2025	Аудан әкімдігі	Сомасы нақтылануда	Жергілікті бюджет
6-міндет. Тұрғындардың қалдықтарды басқару бойынша, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинау саласындағы қызығушылықтары мен мәдени деңгейін жоғарылату.
6.1	Тұрғындардың коммуналдық қалдықтармен экологиялық қауіпсіз жұмыс істеу туралы хабардарлығын жоғарылату бойынша ҮЕҰ арасынан мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс алуға конкурс жүргізу	ҮЕҰ мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы келісім-шарт	2024 2026	Аудан әкімдігі	1 500 000 1 500 000	Жергілікті бюджет
6.2	ТҚҚ басқару бойынша тұрғындардың хабардарлығын және экологиялық мәдениетін жоғарылату: ақпараттық кампаниялар, ақпараттық материалдар мен видеороликтер әзірлеу, тұрғындар мен кездесу жүргізу, сенбіліктер, мектеп оқушылары арасындағы еріктілік клубтарды құру, жергілікті БАҚ жарияланымдар және т.б.	Орындалғанжұмыстар-дың актісі	2024-2025	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері, ҮЕҰ	-	Жергілікті бюджет мемтапсыр ыс шеңбер інде ҮЕҰ бөлінген бюджет
6.3	Тұрғындардағы киім, зат, тұрмыстық техника, батареяны мамандандырылған кәсіпорындардың қабылдауы, оқу бөлімдері арасында макулатураны жаппай жинау үшін конкурстар, акциялар жүргізу	Есептілік	Тоқсанда 1 рет	Аудан әкімдігі, а\о әкімдіктері	-	Жергілікті бюджет