Об утверждении программы по управлению коммунальными отходами по Жарминскому району на 2025–2029 годы

Решение Жарминского районного маслихата области Абай от 28 марта 2025 года № 23/435-VIII

В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса Республики Казахстан, подпунктом 15) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан", приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 18 мая 2023 года № 154-п "Об утверждении Методических рекомендаций местным исполнительным органам по разработке программы по управлению коммунальными отходами" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 24382), Жарминский районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить программу по управлению коммунальными отходами по Жарминскому району на 2025-2029 годы согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель Жарминского районного маслихата

М. Оспанбаев

Приложение к решению Жарминского районного маслихата от 28 марта 2025 года № 23/435-VIII

.

Программа управления коммунальными отходами в Жарминского района на 2025- 2029 гг.

СОДЕРЖАНИЕ

	ПАСПОРТ ПРОГРАММЫ	3
	ОПРЕДЕЛЕНИЯ	5
	СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ	7
	ВВЕДЕНИЕ	8
1	АНАЛИЗ ТЕКУЩЕГО СОСТОЯНИЯ УПРАВЛЕНИЯ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ	9
1.1	Общая характеристика ситуации	9
1.2	Оценка существующей системы управления коммунальными отходами	12
1.3	Анализ системы управления отдельными видами отходов	20
1.4	Выводы по анализу текущей ситуации по управлению коммунальными отходами	21
1.5	Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами	22
2	ЦЕЛЬ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ	24
3	ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ, ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСТВУЮЩИЕ МЕРЫ	27
3.1	Меры по дальнейшему развитию системы сбора и транспортировки коммунальных отходов для обеспечения полного охвата населения района услугами по сбору и вывозу отходов	27
3.2	Меры по совершенствованию системы раздельного сбора отходов	32
3.3	Меры по развитию системы переработки и утилизации коммунальных отходов, включая специфические (пищевые, строительные и крупногабаритные отходы, ОЭЭО и пр.)	36
3.4	Меры по обеспечению безопасного захоронения коммунальных отходов	38
3.5	Меры по повышению информированности населения по вопросам обращения с коммунальными отходами и усилению взаимодействия всех заинтересованных сторон	41
4	НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ И ИСТОЧНИКИ ФИНАНСИРОВАНИЯ	43
5	ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ	44
6	МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ	54
	Приложение 1	55

ПАСПОРТ ПРОГРАММЫ

Наименование:	Программа управления коммунальными отходами для Жарминского района
Основание для разработки:	Экологический кодекс Республики Казахстан от 2.01.2021 года № 400-УI ЗРК; Приказ и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК № 318 от 09.08.2021 г. "Об утверждении Правил разработки программы управления отходами"; Методические рекомендации местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами (приказ №154 п от 18.05.2023г.
Государственный орган, ответственный за разработку Программы	Государственное учреждение "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог Жарминского района области Абай"
Основной разработчик	ТОО "ЛандшафтДизайнПавлодар"
Цель Программы	Основной целью является сокращение объемов образования коммунальных отходов и минимизация их воздействия на окружающую среду. Задачами Программы является определение пути достижения поставленной цели наиболее эффективными и экономически обоснованными методами, с прогнозированием достижимых объемов работ в рамках планового периода. Программа направлена на снижение объемов образуемых и накопленных отходов, с учетом минимизации объемов отходов, вывозимых на полигоны захоронения.
Задачи Программы	1)Модернизация инфраструктуры по управлению коммунальными отходами 2)Дальнейшее развитие системы сбора и транспортировки коммунальных отходов для обеспечения полного охвата населения района услугами по сбору и вывозу отходов; 3)Совершенствование системы раздельного сбора отходов; 4)Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов, включая специфические (пищевые, строительные и крупногабаритные отходы и пр.); 5)Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов; 6)Улучшение административного управления коммунальными отходами в районе.
Показатели программы:	Качественные или количественные значения, определяющие на определенных этапах ожидаемые результаты реализации комплекса мер, направленные на снижение негативного воздействия отходов производства и потребления на окружающую среду
Плановый период реализации программы:	На 5 лет, 2025–2029 гг.
Объемы и источники финансирования:	Объем финансирования определяется в зависимости от количества бюджетных средств, предоставленных местным исполнительным органам на финансирование мероприятий в сфере обращения с коммунальными отходами в Жарминском районе области Абай в соответствующий период.

ОПРЕДЕЛЕНИЯ

Система управления отходами - это комплекс мероприятий по сбору, транспортировке, переработке, вторичному использованию или утилизации отходов и контролю всего процесса.

Коммунальные отходы - отходы потребления, включающие смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку и др.

Биоразлагаемые отходы - отходы, которые способны подвергаться анаэробному или аэробному разложению, в том числе садовые и парковые отходы, макулатура, а также пищевые отходы.

Обезвреживание отходов – механическая, физико-химическая или биологическая обработка отходов для уменьшения, или устранения их опасных свойств.

Крупногабаритные отходы – отходы потребления и хозяйственной деятельности (бытовая техника, мебель и другое), утратившие свои потребительские свойства и по своим размерам исключающие возможность транспортировки на специализированных транспортных средствах.

Отходы электронного и электрического оборудования – отнесенное к отходам, непригодное или вышедшее из употребления электронное и электрическое оборудование, в том числе его узлы, части, детали.

Пищевые отходы - отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, образующиеся в результате производства и потребления продуктов питания.

Строительные отходы - отходы, образующиеся в процессе сноса, разборки, реконструкции, ремонта (в том числе капитального) или строительства зданий, сооружений, промышленных объектов, дорог, инженерных и других коммуникаций.

Сортировка отходов - операции по разделению отходов по их видам и (или) фракциям, согласно определенным критериям, осуществляемые отдельно или при накоплении отходов до их сбора, в процессе сбора и (или на объектах для восстановления или удаления.

Переработка отходов – операции, посредством которых отходы перерабатываются в продукцию, материалы или вещества вне зависимости от их назначения. При переработке могут использоваться механические, химические и (или) биологические методы воздействия на отходы.

Захоронение отходов - складирование отходов в местах, специально установленных для их безопасного хранения в течение неограниченного срока, без намерения их изъятия.

Сбор и вывоз коммунальных отходов - комплекс мероприятий, связанных с выгрузкой коммунальных отходов из контейнеров в специальный автотранспорт, очисткой контейнеров, зачисткой контейнерных площадок и подъездов к ним от просыпавшегося мусора, и транспортировка их с мест сбора мусора к объекту утилизации.

Полигон — специальное сооружение, предназначенное для изоляции и обезвреживания твҰрдых бытовых отходов.

СПИСОК СОКРАЩЕНИЙ

ИП	Индивидуальный предприниматель
ЖК	Национальный проект "Жасыл Казахстан"
КГО	Крупногабаритные отходы
КЗЭ	Концепция по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике"
КП	Контейнерная площадка
МИО	Местные исполнительные органы
МСК	Мусоросортировочный комплекс
МЦЗТ	Некоммерческое акционерное общество "Международный центр зеленых технологий и инвестиционных проектов"
МЭиПР РК	Министерство экологии и природных ресурсов Республики Казахстан
ООС	Охрана окружающей среды
Отдел ЖКХ	Отдел жилищно- коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог Жарминского района"
ОЭЭО	Отходы электронного и электрического оборудования
Программа	Программа по управлению коммунальными отходами
ПСД	Проектно-сметная документация
РК	Республика Казахстан
РСО	Ртутьсодержащие отходы
ТБО	Твердые бытовые отходы
ТОО	Товарищество с ограниченной ответственностью
УПР	Государственное учреждение "Управление недропользования, окружающей среды и водных ресурсов области Абай"
ФЛ	Физические лица
ЭК РК	Экологический кодекс Республики Казахстан
ЮЛ	Юридические лица
МВО	Мусоровывозящая организация
НАО	Некоммерческое акционерное общество

ВВЕДЕНИЕ

Программа управления коммунальными отходами – это целый комплекс мероприятий, в который входит сбор, транспортировка, переработка, утилизация, вторичное использование отходов, а также контроль за всеми этими процессами и создается с целью снижения негативного воздействия мусора на окружающую среду и здоровье людей. Основная масса твердых бытовых отходов без сортировки на компоненты вывозится и складируется на открытых свалках, полигонах захоронения. Во многих регионах Казахстана размещение и обустройство осуществлены без проектов и оценки воздействия на окружающую среду.

Разработка Программы направлена на повышение эффективности процедур оценки изменений, происходящих в объеме и составе отходов, с целью выработки оперативной политики минимизации отходов с использованием экономических или других механизмов для внесения позитивных изменений путем:

1) совершенствования производственных процессов, в том числе за счет внедрения малоотходных технологий;

2) повторного использования отходов либо их передачи физическим и юридическим лицам, заинтересованным в их использовании;

3) переработки, утилизации или обезвреживания отходов с использованием наилучших доступных технологий либо иных обоснованных методов;

4) рекультивации полигонов отходов в соответствии с утвержденными проектами рекультивации.

Программа разрабатывается на срок не менее 5 лет, с возможной корректировкой в случае каких-либо изменений и дополнений. Настоящая программа разработана сроком на 5 лет (2025-2029 гг.).

В ходе разработки настоящей Программы проведен анализ текущей ситуации управления коммунальными отходами в Жарминском районе области Абай, выявлены проблемы и перспективы развития сектора управления коммунальными отходами и предложены комплексные меры для улучшения системы управления коммунальными отходами в соответствии с требованиями экологического законодательства РК.

Реализация Программы приведет к улучшению качества предоставляемых услуг в сфере управления коммунальными отходами, увеличению объема сбора, сортировки и переработки коммунальных отходов, минимизации негативного влияния коммунальных отходов на окружающую среду, улучшению целевых показателей в сфере управления коммунальными отходами.

1 АНАЛИЗ ТЕКУЩЕГО СОСТОЯНИЯ УПРАВЛЕНИЯ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ

1.1 Общая характеристика ситуации

Охрана окружающей среды была и остается для Казахстана острейшей проблемой, а утилизация отходов производства и потребления одна из самых сложных. Рост населения и экономики в Казахстане являются причинами ежегодного повышения объемов отходов, растущих в геометрической прогрессии, при этом в ближайшие годы следует ожидать увеличения объемов образования твердых бытовых отходов за счет увеличения номенклатуры продовольственных и непродовольственных товаров, ассортимента и видов упаковки для них, роста уровня жизни населения.

Жарминский район образован в 1928 году с административным центром в поселке при станции Жарма. С 1930 года районный центр – село Георгиевка (с 2008 года с.Калбатау). Площадь территории района занимает 23,4 тыс.км2.

Район расположен в центральной части Абайской области. Граничит на западе с Абайским районом, на северо-западе – с территорией города областного подчинения Семей, на северо-востоке – с Уланским районом, на востоке – Кокпектинским районом, на юго-востоке – с Тарбагатайским районом, на юге – с Аягозским районом.

Территорию района пересекают: Туркестано-Сибирская железнодорожная магистраль и железнодорожная линия Шар-Защита; автомагистрали государственного значения Алматы-Риддер и Омск-Майкапчагай. Протяженность автомобильных дорог района составляет 1033,5 км.

Климат континентальный. Средние температуры января от −16 до −18°С, июля 20-22°С. Среднегодовое количество атмосферных осадков 200–300 мм.

Жарминский район включает в себя 1 городскую администрацию, 4 поселковых администраций,14 сельских округов (всего 50 населҰнных пунктов). Численность населения 35 718 человек (таблица 1). С начала года по 1 ноября наблюдается отрицательный прирост населения, составивший - 3,22 % человек.

Численность населения области Абай на 1 ноября 2024 г. составила 603,792 тыс. человек, в том числе 373,639 тыс. человек (62%) – городских, 230,153 тыс. человек (38%) – сельских жителей. Естественней прирост населения по области в целом тоже отрицателен и составляет - 0,62 %.

Таблица 1 – Административное деление и численность населения Жарминского района

№	Наименование поселкового/ сельского округа	Наименование населҰнного пункта	Численность населения	Кол-во сельских дворов, ед.
	Акжальский с.о.		1 547	466
1	Акжальский	с.Акжал	275	113
2	Акжальский	с.Жанаозен	1 272	353
	Аршалинский с.о.		371	108
3	Аршалинский	с.Аршалы	326	93
4	Аршалинский	с.Жарыктас	45	15
	Ауэзовская п.а.		2 711	871
5	Ауэзовская п.а.	п.Ауэзов	2 639	846
6	Ауэзовская п.а.	с.Солнечное	72	25
	Бельтерекский с.о.		595	152
7	Бельтерекский	с.8 Марта	158	41
8	Бельтерекский	с.Балыктыколь	48	15
9	Бельтерекский	с.Белтерек	389	96
	Бирликский с.о.		759	183
10	Бирликский	с.Бирлик	759	183
	Бирликшильский с.о.		495	120
11	Бирликшильский	с.Шымылдык	60	18
12	Бирликшильский	с.Сулусары	435	102
	Божегурский с.о.		716	193
13	Божегурский	с.Салкынтобе	366	99
14	Божегурский	с.Каражал	255	72
15	Божегурский	с.Укили	95	22
	Калбатауский с.о.		10 159	2 845
16	Калбатауский	с.Калбатау	9 655	2727
17	Калбатауский	с.Батыр Капай	421	95
18	Калбатауский	с.Ортабулак	83	23
	Жангизтобинская п.а.		4 619	1 265
19	Жангизтобинская п.а.	п.Жангизтобе	2 998	754
20	Жангизтобинская п.а.	рзд.10 км	33	11
21	Жангизтобинская п.а.	с. Шуак (Солнечное)	1 588	500
	Жарминская п.а.		724	207
22	Жарминская п.а.	п.Жарма	705	200
23	Жарминская п.а.	с.Каракойтас	19	7
	Жарыкский с.о.		828	211
24	Жарыкский	с.Жарык	688	176
25	Жарыкский	с.Малай	140	35
	Капанбулакский с.о.		725	182
26	Капанбулакский	с.Капанбулак	263	69
27	Капанбулакский	с.Балыктыколь	64	18
28	Капанбулакский	с.Егинбулак	91	21
29	Капанбулакский	с.Кызылжулдуз	160	36
30	Капанбулакский	ст.Капанбулак	147	38
	Карасуский с.о.		901	240
31	Карасуский	с.Киши Карасу	547	142
32	Карасуский	с.Аскаралы	112	37
33	Карасуский	с.Конырбиик	242	61
	Каратобинский с.о.		1 070	303
34	Каратобинский	с.Каратобе	548	150
35	Каратобинский	с.Ади	226	68
36	Каратобинский	с.Кентарлау	296	85
	Кызылагашский с.о.		419	118
37	Кызылагашский	с.Карасу	77	20
38	Кызылагашский	с.Кызылагаш	342	98
	Суыкбулакская п.а.		1 658	551
39	Суыкбулакская п.а.	п.Суыкбулак	1 085	334
40	Суыкбулакская п.а.	с.Дельбегетей	80	41
41	Суыкбулакская п.а.	с.Жайма	236	93
42	Суыкбулакская п.а.	с.Теристанбалы	88	37
43	Суыкбулакская п.а.	с.Узунжал	169	46
	Ушбиикский с.о.		1 425	344
44	Ушбиикский	с.Ушбиик	1 425	344
	Шалабаевский с.о.		991	296
45	Шалабаевский	с.Шалабай	991	296
	Шарская г.а.		590	168
46	Шарская г.а.	с.Кезенсу	187	60
47	Шарская г.а.	с.Кошек	159	40
48	Шарская г.а.	с.Сарыарка	185	47
49	Шарская г.а.	с.Суырлы	59	21
50	Шарская г.а.	г.Шар	4415
Всего		50	35718	8823

В среднем в районе образуется около 10000-11000 тонн коммунальных отходов в год. Срок эксплуатации свалок – 15 лет.

Всего в Жарминском районе решением сельских округов отведено 15 земельных участков под временное размещение и складирование ТБО, в том числе 2 полигона ТБО в с. Капай батыр и г. Шар. Участки отведҰнные под полигоны твердых бытовых отходов (ТБО) и свалки не имеют санитарно-эпидемиологические заключения и разрешения на эмиссии в окружающую среду. Местный исполнительный орган совместно с Министерством экологии прорабатывает механизм по приведению действующих свалок в соответствие с экологическими и санитарными нормами. Данные места складирования снабжены информационными указателями. Ежегодно из местного бюджета по программе "Санитария населенных пунктов района" выделяются средства на их содержание.

На 15 земельных участков имеются акты на право постоянного землепользования (город Шар; поселок Жангизтобе; села: Киши Карасу, Конырбиик, Аршалы, Капанбулак, Егинбулак, Балыктыколь, Кызылагаш, Сулусары, 8-Март, Бельтерек, Бирлик, Теристанбалы, Капай Батыр), на 8 участков запланировано их изготовление (поселок Жарма; села: Жарык, Каражал, Укили, Ушбиик, Каратобе, Жанаозен, Шалабай), из которых, семь на декабрь 2023 г и один (с. Жарык) на 2024 г.

Нами во время проведения инвентаризации в Жарминском районебыло отмечено 50 мест захоронения отходов (рисунок 1). Более детальная информация, включая координаты, фотографии и картосхемы расположения полигонов ТБО и свалок для каждого населҰнного пункта отражена в Приложении 1.

В районе запланирована разработка проектно-сметной документации строительства еще двух полигонов ТБО: в селе Шалабай и поселке Жангизтобе. Выделенные средства из районного бюджета составляют 11732,4 млн. тенге. Подрядчиком выступает ТОО "Аппақ Жоба Қурылыс".

На рекультивацию земель и содержания складов ТБО из местного бюджета выделено 41 665,0 тенге. В 2024 году была проведена полная рекультивация двух свалок (Бирликшильский с. о. – с. Сулусары; Суыкбулакская п. а. – с. Теристанбалы) и частичная рекультивация свалки в с. Батыр Капай Калбатауского сельского округа.

Рисунок 1 – Карта-схема расположения полигонов ТБО и свалок Жарминского района

Для эффективного управления отходами необходимо расширить количество полигонов ТБО: определить оптимальные места для создания новых полигонов ТБО с учетом экологических норм, доступности и дальности от жилых зон. Разработать проект строительства полигонов, который должен включать системы для сбора и переработки отходов, защиту грунтовых вод и воздуха от загрязнений. Разработать проект ликвидации старых свалок, включая план очистки, утилизации и рекультивации земель.

1.2 Оценка существующей системы управления коммунальными отходами

Сведения сборе (образование) и переработке коммунальных отходов/твердых бытовых отходов за 2021–2024 гг. по РК, области Абай и Жарминскому району представлены в таблице 2. В 2021 году Абайская область ещҰ не была образована как отдельная административная единица, и поэтому данные за этот год были учтены в составе Восточно-Казахстанской области.

Таблица 2 – Сведения сборе (образование) и переработке коммунальных отходов/твердых бытовых отходов за 2021-2023 гг.

№	Наименование	Единица измерения	Годы
			2021	2022	2023
1	Сбор (Образование)
1.1	Республика Казахстан	тыс.тонн	4 006 493	3822,820	4 142, 952
1.2	Восточно-Казахстанская область (до 2021), область Абай (с 2022)	тыс.тонн	190 477	67, 370	62, 388
1.3	Жарминский район	тыс.тонн	-	-	-

Переработка, сортировка вторичного сырья в Восточно-Казахстанской области (в составе которой была территория области Абай) фиксируется с 2010 года, но показывает минимальные значения в 1,44 и 0,5% в течение двух лет. В 2013 году данные показывают отсутствие переработки, а со следующего года по 2018 наблюдается постепенный рост до 4,8%. 2019 год демонстрирует понижение до 3,3% и 2020 – "скачок" до 18% с последующим понижением до 11 %. Такая динамика свидетельствует о наличии бизнес интереса к переработке отходов, но, видимо, условия на рынке не стабильны.

Жарминский район, являясь частью области Абай, находится на стадии начального развития системы управления отходами. На данный момент обработка и сортировка вторичного сырья в районе отсутствует, что указывает на необходимость создания адаптера для обращения с отходами. Данные о мусоре в районе также не фиксировались до недавнего времени. Однако принятые в 2023 году нормы образования и накопления коммунальных отходов по Жарминскому району утвержденные решением Жарминского районного маслихата области Абай от 13 сентября 2023 года № 5/107-VIII и тарифы для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов по Жарминскому району утвержденные решением Жарминского районного маслихата области Абай от 13 сентября 2023 года № 5/108-VIII направлены на решение данной проблемы.

Соблюдение данных нормативных актов позволят фиксировать объемы отходов, образующихся в Жарминском районе. Это создает предпосылки для планирования инфраструктурных и логистических решений, необходимых для их сбора, сортировки и использования.

Морфологический состав вывозимого мусора

Морфологический состав отходов в сельских районах отличается от городской местности. В сельских районах органическая часть отходов, как правило, скармливаются домашним животным, отходы бумаги и картона, дерево и другие материалы сжигаются с целью отопления. Сельские населенные пункты отличаются тем, что здесь образуются сельскохозяйственные отходы, включая отходы от животных. Для развития системы переработки отходов в сельской местности и их использования в сельском хозяйстве и на приусадебных участках в качестве удобрения для посевных площадей, необходимо уделить особое внимание.

Основные фракции в составе коммунальных отходов Жарминского района это пищевые отходы, металл, стекло и пластик и др. При этом значительная часть отнесена к прочим отходам, в состав которых входит строительный мусор, зола и навоз. Данные морфологического состава твердых бытовых отходов, ввозимых на полигон ТБО села Калбатау по информации ГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог Жарминского района" представлен на рисунке 2.

Рисунок 2 – Морфологический состав ТБО, ввозимых на полигон ТБО села Калбатау

В настоящее время в районе отсутствуют практики и мощности по сортировке твердых бытовых отходов. Предприятий по переработке и утилизации отходов в районе не имеется. В связи с этим, неразлагаемые отходы – пластиковые бутылки, тара для еды, пакеты всех цветов, форм и др., все биоразалагаемые отходы, в том числе пищевые отходы в составе твердых бытовых отходов попадает на свалку. Свалочный газ, в том числе горючий метан, образующийся в ходе разложения биоразалагаемых отходов, может приводить к пожарам на свалках.

Местными исполнительными органами проводятся информационные мероприятия для жителей к тому, чтобы они, как раньше, не выбрасывали золу и навоза в весь мусор, а сортировали от твердых бытовых отходов. Разъяснительная работа по раздельному сбору отходов в основном проводилась в учреждениях образования, культуры, здравоохранения путем бесед, круглых столов. Кроме того, в целях повышения осведомленности на территории населенных пунктов были установлены информационные щиты, таблички, посвященные правилам обращения с отходами.

Местные исполнительные органы следят за чистотой района, контролирует чистоту и порядок на улицах. Территория района, улицы чистые. Мусор не разбрасывается, жители активно участвуют в поддержании порядка. Такая высокая культура и ответственность населения способствует чистоте и благоустройству территории населенных пунктов. Например, в рамках экологической акции "Таза Қазақстан", стартовавшей в соответствии поручением Главы государства, сотрудниками учреждений по району проведены субботники. В рамках акции по уборке были очищены улицы и прилегающие территории от мусора (рисунок 3).

Рисунок 3 – Информационный щит акции "Таза Қазақстан" с. Ушбиик

Акция "Таза Қазақстан" показывает, что системный подход, объединяющий усилия власти и граждан, может дать ощутимые результаты в улучшении уровня развития страны.

Накопление и раздельный сбор, охват вывозом

Для сельской местности, в том числе и для Жарминского района характерна проблема отсутствия либо недостаточная степень оказания доступа населения к услугам сбора и вывоза мусора. Сбор и накопление коммунальных отходов в Жарминском районе осуществляется следующими путями:

- контейнерный способ. Со слов специалиста ГУ "Отдела жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог Жарминского района области Абай" в районе насчитывается около 200 контейнеров. Например, в благоустроенном доме, расположенном в селе Калбатау, ул. Достық, 69 на имеющейся контейнерной площадке установлено 3 контейнера, имеется ограждение, бетонированное дно, но отсутствует навес (рисунок 4). На данный момент вывоз твердых бытовых отходов (ТБО) с контейнерных площадок осуществляется один раз в неделю;

Рисунок 4 – Контейнерная мусорная площадка, с. Калбатау, ул. Достық, 69

В п. Ауэзов имеется станция временного хранения ТБО, куда вывоз мусора осуществляется централизовано или самостоятельно жителями (рисунок 5).

По информации местных исполнительных органов работы вывоз коммунальных бытовых отходов осуществляется организациями КГП "Жарма Су", КГП "Горводхоз", ИП "Айман", ИП "Шар-Тазалық".

Рисунок 5 – Станция временного хранения коммунальных отходов п. Ауэзов

- в частном секторе (г. Шар, п. Ауэзов, с. Калбатау), который занимает большую часть территории, сбор отходов осуществляется как контейнерным, так и бесконтейнерным методом. Жители используют для сбора отходов пакеты, мешки и металлические баки. Вывоз отходов из частного сектора осуществляется жителями самостоятельно.

В селе Калбатау выявлена серьҰзная проблема, связанная с организацией оплаты за вывоз мусора. Многие жители отказываются от внесения платы за данную услугу, что приводит к накоплению задолженности и усложняет работу коммунальных служб. Решением может стать назначение ответственной специализированной организации, которая возьмҰт на себя не только вывоз мусора, но и систематизированное взимание оплаты, обеспечение оперативности и прозрачности этого процесса.

В остальных сельских населенных пунктах района организованный сбор и вывоз отходов не осуществляется. ТБО накапливаются во дворах, сжигаются в печи, и вывозятся на свалки в окрестности сельских населенных пунктов. Сельские населенные пункты отличаются тем, что здесь образуются сельскохозяйственные отходы, включая отходы от животных. Эти отходы включают в себя навоз, солому, остатки кормов и другие органические материалы. Управление сельскохозяйственными отходами требует специальных методов утилизации и переработки, чтобы минимизировать воздействие на окружающую среду и обеспечить санитарные условия.

По результатам анализа контейнерных площадок выявлено несколько нарушений:

- у некоторых контейнерных площадок отсутствуют ограждения с трех сторон или навес, что противоречит требованиям законодательства. Кроме того, зафиксировано отсутствие твердого покрытия дна, что способствует проникновению инфильтрата в почву;

- переполненные контейнеры и мусор разбросанный вокруг них (рисунок 6);

- сжигание отходов в контейнерах без их вывоза;

- стихийные свалки.

Рисунок 6 – Переполненные контейнеры вблизи гостиниц "Рахат" и "Автобекет" с. Калбатау

Стихийные свалки были обнаружены неподалеку от полигона ТБО в районе села Капай Батыра. Жители часто не довозят мусор до полигона, стремясь избежать оплаты за его утилизацию. В результате этого вдоль дорог и в районе расположения полигона появляются несанкционированные свалки (рисунок 7).

Рисунок 7 – Несанкционированные свалки вблизи полигона ТБО с. Капай батыра

Обнаружение трупов домашнего скота на полигонах ТБО и свалках представляет собой грубое нарушение санитарно-эпидемиологических и экологических норм (рисунок 8). Такое несоблюдение правил утилизации биологических отходов создает потенциальный очаг распространения инфекционных заболеваний, угрожает здоровью людей и наносит вред здоровью.

с. Жаңаөзен	с. Батыр Капай

Рисунок 8 – Трупы домашнего скота на полигонах ТБО и свалках

Кроме того, в районе отсутствуют контейнеры для раздельного сбора мусора, характерно использование контейнеров для смешанного складирования отходов. Все отходы складируются без сортировки, что ведет к смешанному складированию отходов.

В Жарминском районе отсутствуют пункты приема вторичного сырья. В Жарминском районе низкий охват сбором и вывозом ТБО. Отсутствие организованного сбора и вывоза твердых бытовых отходов могут привести к возникновению и росту несанкционированных свалок. Несоответствие контейнерных площадок требованиям законодательства, недостаточное количество контейнеров и их износ, сжигание отходов в контейнерах приводят к созданию антисанитарной обстановки.

Жители района с пониманием относятся к проблеме чистоты на улицах. На территории населенных пунктов практически нет мусора, что свидетельствует о высокой культуре и ответственности населения. Это достигается благодаря совместным усилиям жителей и местных властей, направленных на поддержание чистоты и порядка.

Транспортировка

Сбор и вывоз мусора на свалки в районе осуществляется централизовано и силами жителей. Все вывезенные коммунальные отходы захораниваются без сортировки на свалках ТБО, что не соответствует требованиям ЭК РК. Необходимо в ближайшее время осуществить строительство и введение в эксплуатацию дополнительных мусорных полигонов, а также запуск сортировочной линии. В Жарминском районе районе утвержден тариф на сбор, вывоз твердых бытовых отходов.

Сортировка и переработка

По республике из 204 городов и районов раздельный сбор на разных этапах внедрен в 94, а сортировка – в 80 населенных пунктах. При этом, раздельный сбор отходов и сортировка внедряется как в крупных районах, так и в не не больших районах. В Жарминском районе данное время не внедрен раздельный сбор отходов.

В собственность других лиц, а также в доверительное управление до настоящего времени свалки не передавались. В настоящее время перед Акиматом района ведутся работы по передаче свалки в доверительное управление для выполнения работ по сортировке и переработке мусора.

Захоронение

Места захоронений ТБО в Жарминском районе были зафиксированы с помощью спутниковых карт АО "НК "Қазақстан Ғарыш Сапары" и Google Earth Pro и полевых выездов.

На сегодняшний день захоронение коммунальных отходов осуществляется на 50 участках, 15 из которых состоят на балансе акимов городских и поселковых администраций и сельских округов, в том числе 13 мусорных свалок и 2 полигона ТБО. Данные свалки не соответствует санитарным и экологическим нормам и требованиям, отходы захораниваются без сортировки.

Данные по общему накоплению на свалках района отсутствуют, ориентировочно исходя из площади и высоты свалок был подсчитан объем накопления ТБО (50 –55 тыс. тонн).

Поэтому необходимо ускорить строительство новых полигонов, принять меры по внедрению рациональной системы раздельного сбора ТБО, ускорить строительство и запуск сортировочной линии и обеспечить соблюдение требований законодательства по захоронению ТБО. Старые свалки необходимо поэтапно рекультивировать в соответствии с требованиями ЭК РК. Также рекомендуется проводить аудит по выявлению несанкционированных свалок.

1.3 Анализ системы управления отдельными видами отходов

Ртутьсодержащие отходы

В связи с не налаженной системой сбора РСО и недостаточной сознательностью и дисциплинированностью населения существует проблема попадания опасных отходов в контейнеры для ТБО, что влечет за собой экологические риски.

Согласно ЭК РК требования к материалам и продукции, перешедшим в категорию отходов, в том числе ртутьсодержащим отходам, устанавливаются национальными стандартами в области управления отдельными видами отходов.

Управлению недропользования, окружающей среды и водных ресурсов области Абай необходимо организовать системы сбора РСО у физических лиц. Расходы, связанные с выбором специализированной организации, обслуживанием специализированных контейнеров, в том числе с транспортировкой и переработкой ртутьсодержащих ламп и источников питания, должны покрываться за счет бюджетных средств. Для выбора специализированной организации необходимо проведение конкурса (тендера), выбранная компания должна иметь лицензию и соответствовать всем установленным законодательством требованиям и требованиям национальных стандартов.

Отходы электрического и электронного оборудования

Система управления отходами электрического и электронного оборудования, образующихся у юридических и физических лиц, в Жарминском районе отсутствует.

Как правило, образующиеся у физических лиц ОЭЭО удаляются в контейнеры для ТБО, далее вывозятся мусоровывозящими организациями на полигон ТБО, где захораниваются, нанося вред окружающей среде. Система сбора ОЭЭО у юридических лиц также не налажена.

ОЭЭО в условиях полигона подвергаются коррозии и окислению, а содержащиеся в них различные тяжелые металлы попадают в почву и грунтовые воды, поэтому их захоронение на полигоне ТБО запрещено.

Согласно статье 365 ЭК РК установлено, что опасные составляющие коммунальных отходов (ОЭЭО, ртутьсодержащие отходы, батарейки, аккумуляторы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям.

В районе также не налажена система учета данных по сбору и обработке ОЭЭО.

Таким образом, МИО необходимо после завершения запланированного строительства полигона полигонов в с. Шалабай и п. Жангизтобе и начала его функционирования с осуществлением функций по раздельному сбору отходов, определением пунктов сбора организовать систему сбора и утилизации ОЭЭО для населения и усилить контроль за соблюдением юридическими лицами выполнения требовании статьи 365 ЭК РК.

Крупногабаритные отходы

На территории района крупногабаритные отходы (бытовая техника, мебель и др.) не собираются раздельно, так как отсутствуют специальные места для их вывоза. КГО общем потоке коммунальных отходов поступают на свалку ТБО.

В настоящее время со стороны МИО ведется работа по выбору (конкурс) компании по вывозу и определению специальных мест для вывоза КГО.

Строительные отходы

Строительные отходы от населения также собираются в общем потоке ТБО и поступают на захоронение на существующий полигон.

С 2021 года введен запрет на захоронение строительных отходов. Согласно ЭК РК физические лица, осуществляющие строительство или ремонт недвижимых объектов, производят самостоятельный вывоз строительных отходов в специальные места, организованные МИО.

МИО необходимо провести работу по выбору (конкурсу) компании, занимающейся выявлением и устранением специальных мест для размещения строительного мусора.

Пищевые отходы

Пищевые отходы от населения также собираются в общем потоке ТБО и поступают на захоронение на существующий полигон. Контейнеры для раздельного сбора пищевых отходов в районе отсутствуют. С 2021 года введен запрет на захоронение пищевых отходов.

Таким образом, необходимо усилить работу по стимулированию раздельного сбора биоразлагаемых коммунальных отходов и их восстановлению, в том числе путем компостирования, и контролю за соблюдением требования по запрету захоронения пищевых отходов.

1.4 Выводы по анализу текущей ситуации по управлению коммунальными отходами

По итогам проведенного анализа текущей ситуации по управлению коммунальными отходами Жарминского района области Абай было выявлено, что в районе не обеспечен охват населения сбором и вывозом коммунальных отходов.

Процессы раздельного сбора, сортировки, переработки и захоронения коммунальных отходов требуют внедрения современных решений и технологий.

В рамках Программы необходимо совершенствовать систему управления коммунальными отходами и решить следующие наиболее проблемные вопросы:

1. Недостаточное обеспечение контейнерами;

2. Отсутствие контейнеров для раздельного сбора вторичных ресурсов для обеспечения населения повсеместным раздельным сбором;

3. Отсутствие системы сбора опасных составляющих коммунальных отходов (РСО, ОЭЭО, медицинские и пр.) у населения;

4. Отсутствие раздельного сбора твердых бытовых отходов и навоза;

5. Отсутствие системы сбора и транспортировки крупногабаритных и строительных отходов;

6. Отсутствие специализированного транспорта для вывоза мусора;

7. Частое возгорание полигона;

8. Отсутствие действующих сортировочных линий;

9. Захоронение отходов без сортировки;

10. Отсутствие сортировки твердых бытовых отходов, за счет которых можно сократить объемы отходов, направляемых на захоронение на полигон;

11. Выбросы в атмосферу, оказывающие негативное влияние на окружающую среду и на здоровье населения Жарминского района;

1.5 Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами

Для объективного анализа системы управления коммунальными отходами необходимо четкое определение ее сильных и слабых сторон, а также существующих возможностей и угроз.

Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз

Сильные стороны	Слабые стороны
Уровень охвата населения услугами вывоза ТБО; Взаимодействие МИО с бизнесом, МВО, населением; Строительство новых карт; Планирование строительства и ввода в эксплуатацию полигонов ТБО в близи с. Шалабай и п. Жангизтобе; Высокая осведомленность и культура населения в сфере обращения с отходами; Наличие утвержденных норм образования и накопления коммунальных отходов для района; Утвержденные тарифы на сбор, вывоз, переработку и захоронение ТБО.	Отсутствие системы раздельного сбора биоразлагаемых (пищевых), КГО, строительных отходов и ОЭЭО;  Отсутствие мусоровывозящих организаций; Нет сортировки отходов; Захоронение отходов без сортировки; Частое возгорание полигона.
Возможности	Угрозы
Заинтересованность бизнеса в развитии системы сбора и переработки ТБО; Наличие большого потенциала в части внедрения раздельного сбора и развития бизнеса по переработке биоразлагаемых (пищевых) и строительных отходов; Близкое расположение района к государственной границе соседних стран, большие возможности спроса на вторичное сырье из соседних стран; Готовность населения к раздельному сбору.	Переполненность полигона ТБО, его несоответствие экологическим и санитарным нормам; Выбросы в атмосферу, загрязнение почвы и воды оказывающие негативное влияние на окружающую среду и на здоровье населения района; Биологическое загрязнение (патогенные микроорганизмы,паразиты, размножение животных, являющихся переносчиками болезней и др.), вызывающее негативное влияние на окружающую среду и здоровье человека;  Свалочные газы, вызывающие возгорание; Нарушение функционирования естественных экосистем; Невыполнение стратегического плана МИО; Несоответствие ежегодной оценки эффективности деятельности МИО.

2 ЦЕЛЬ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ

Цель и задачи программы

Цель программы заключается в достижении установленных показателей, направленных на постепенное сокращение объемов и (или) уровня опасных свойств накопленных и образуемых отходов, а также отходов, находящихся в процессе обращения. Минимизация негативного воздействия на окружающую среду в результате образования отходов, при обращении с отходами и при их размещении, оптимизация управления отходами.

Международная практика утилизации отходов строится на следующих принципах:

Соблюдать тенденции снижения объема образования отходов;

Повторно использовать и перерабатывать;

Осуществлять захоронение/размещение на полигонах.

Для достижения вышеуказанной цели необходимо выполнить следующие задачи:

Оптимизировать существующую систему управления отходами;

Анализ производственных процессов как источников образования отходов;

Обеспечение выполнения требований директивно-нормативных документов;

Надлежащее захоронение отходов на полигонах в соответствии с проектными решениями. Обеспечение экологической безопасности при захоронении отходов;

Сокращение объемов отходов, размещаемых в окружающей природной среде: переработка отходов с извлечением ценных компонентов, повторное использование с целью сокращения количества отходов, подлежащих захоронению;

Снижение уровня токсичности отходов путем физической или химической обработки;

Построение схемы операционного движения отходов.

Задачи программы – определить пути достижения поставленной цели наиболее эффективными и экономически обоснованными методами, с прогнозированием достижимых объемов работ в рамках планового периода. Задачи направлены на снижение объемов образуемых и накопленных отходов, с учетом:

внедрения на предприятии имеющихся в мире наилучших доступных технологий по обезвреживанию, вторичному использованию и переработке отходов;

привлечения инвестиций в переработку и вторичное использование отходов;

минимизации объемов отходов, вывозимых в накопители отходов для размещения, обезвреживания, захоронения;

соблюдения действующих экологических, санитарно- эпидемиологических и технологических норм и правил при обращении с отходами;

обеспечение условий, при которых отходы не оказывают вредного воздействия на состояние ОС и здоровье человека;

рекультивация мест захоронения отходов, минимизации отрицательного воздействия полигонов на окружающую среду.

Программой управления отходами на плановый период сроком 5 лет предусматриваются мероприятия, направленные на постепенное снижение объемов образуемых коммунальных отходов и снижения негативного воздействия их на окружающую среду.

В соответствии с Экологическим Кодексом РК, нормативных правовых актов, принятых в Республике Казахстан, все отходы должны собираться, храниться, транспортироваться, обезвреживаться и подвергаться захоронению с учетом их воздействия на окружающую среду.

В целях предотвращения загрязнения компонентов природной среды накопление и удаление отходов производится в соответствии с международными стандартами и действующими нормативами Республики Казахстан, а также внутренними стандартами, при соблюдении которых должны обеспечиваться условия, когда образующиеся отходы не оказывают вредного воздействия на состояние окружающей среды и здоровье населения.

Целевые показатели

В рамках настоящей Программы установлены целевые показатели (таблица 3) по совершенствованию системы управления коммунальными отходами Жарминского района. Стратегические документы устанавливают необходимость охвата производства, внедрения раздельного сбора, увеличения доли вывоза и переработки отходов и, соответственно, сокращения количества отходов, захораниваемых на свалках.

Таблица 3 – Целевые показатели по совершенствованию системы охвата населения сбором и вывозом, переработкой и захоронения отходов Жарминского района 2024–2029 гг.

№	Целевые показатели	Текущая ситуация	2025	2026	2027	2028	2029
		(2024)
1	Охват населения района сбором и вывозом ТБО	0 %	100%	100%	100%	100%	100 %
2	Охват раздельным сбором: -по фракциям сухая и мокрая -отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, электронной и бытовой техники)	0	0% 50%	10% 70%	15% 80%	25% 100%	30 % 100%
3	Доля переработки и утилизации ТБО (от объема образования)	0	2 %	5%	15%	30%	35%
4	Закрытие и рекультивация свалки ТБО в соответствии с экологическими требованиям	0 %	10 %	20 %	30 %	80%	90 %
5	Уровень удовлетворенности населения экологическим качеством жизни	70%	75%	80%	85%	95%	100%

3.ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ, ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСТВУЮЩИЕ МЕРЫ

3.1 Меры по дальнейшему развитию системы сбора и транспортировки коммунальных отходов для обеспечения полного охвата населения района услугами по сбору и вывозу отходов

Причины возникновения экологических проблем в большей степени связаны с влиянием человека на окружающую природную среду. Это негативное влияние приобретает всҰ более опасный характер. Открытые полигоны по захоронению мусора вредят экологии и нормальной жизни людей.

Для дальнейшего развития системы сбора и транспортировки коммунальных отходов необходимо выполнение следующих мер:

охват населения Жарминского района услугами по сбору и вывозу отходов;

заключение долгосрочных контрактов и проведение конкурсов на конкурентной основе;

утверждение экономически обоснованных тарифов;

приведение в соответствие с санитарными нормами контейнерных площадок для сбора отходов. Замена и установка новых контейнеров в зависимости от объемов и специфики собираемых отходов. Приобретение и обновление парка мусоровозов и другой необходимой техники.

Охват населения услугами по сбору и вывозу отходов

Охват населения Жарминского района услугами по сбору и транспортировке отходов обеспечивается за счет полного охвата услугами не только физических, но и юридических лиц. Необходимо проведения осведомительной работы с юридическими лицами, осуществляющими деятельность в жилых домах или отдельно стоящих зданиях (если нет контейнеров), по заключению договоров на услуги по сбору и вывозу ТБО с МВО, определенными МИО для обслуживания данных участков.

Заключение долгосрочных контрактов и проведение конкурсов на конкурентной основе

Для повышения качества услуг по сбору и вывозу твердых бытовых отходов необходимо заключение долгосрочных контрактов на управление коммунальными отходами на конкурентной основе.

При проведении конкурса (тендера) по определению участников рынка, МИО будут устанавливать требования для МВО в соответствии с ЭК РК ст. 367 и Правилами управления коммунальными отходами. Сбором и транспортировкой ТБО должны заниматься специализированные предприятия, деятельность которых должна соответствовать требованиям экологического законодательства РК.

Одно из основных требований при выборе МВО - присутствие компании по сбору и вывозу ТБО в реестре МЭиПР РК, то есть подача уведомления о начале осуществления деятельности. Субъекты предпринимательства, осуществляющие деятельность по сбору, сортировке и транспортировке неопасных отходов, обязаны подать уведомление о начале деятельности в МЭиПР РК согласно Закону РК "О разрешениях и уведомлениях". МВО, которые не соответствуют уведомительному порядку, не могут участвовать в конкурсе и оказывать услуги по сбору и вывозу ТБО, так как осуществление деятельности по сбору, сортировке и транспортировке неопасных отходов без уведомления МЭиПР РК запрещается.

Если компания также осуществляет обращение с опасными отходами, то необходимо иметь лицензию.

Утверждение экономически обоснованных тарифов

Для дальнейшего развития рациональной системы управления коммунальными отходами в районе необходимо рассчитать и утвердить новые тарифы. Устанавливаемые тарифы должны покрывать расходы специализированных организаций на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение отходов с учетом современных реалий и инфляционных процессов.

Своевременный расчет, индексация и утверждение экономически обоснованных тарифов позволит обеспечить качественную работу специализированных организаций по сбору и вывозу отходов, что благоприятно отразится на экологической ситуации района и здоровье населения.

Повышение собираемости и своевременной оплаты населением за услуги на сбор, вывоз, переработку и захоронение ТБО

Необходимо усиление взаимодействия МИО со специализированными организациями в отношении доступа к сведениям о регистрации населения.

При регистрации граждан по месту жительства, временного пребывания (проживания) сведения о новом адресе регистрации передаются в режиме реального времени из информационной системы МВД в Государственную базу данных "Физические лица" (администратор – МЮ РК), которая является эталонным банком данных и доступ к которой обеспечен всем государственным и местным исполнительным органам (акиматы) РК.

В рамках данной интеграции МИО будут предоставлять МВО сведения о количестве зарегистрированных граждан по адресу в обезличенном виде (без передачи персональных данных), что позволит корректно начислять платежи за сбор, вывоз, переработку и захоронение ТБО.

Приведение в соответствие с санитарными нормами контейнерных площадок, замена и установка новых контейнеров в зависимости от объемов и специфики собираемых отходов

Система сбора и транспортировки коммунальных отходов в зависимости от типа застройки будет организована следующим образом:

В районах многоэтажной застройки:

оборудовать контейнерные площадки в жилых зонах;

установить стандартные контейнеры;

для вывоза отходов использовать мусоровозы с системой прессования для увеличения плотности собираемых отходов.

В районах частной застройки:

установить стандартные контейнеры;

для вывоза отходов использовать мусоровозы с большим объемом и высокой компрессионной способностью.

Необходимое количество контейнеров, с учетом численности населения и норм накопления отходов представлено в таблице 4.

Таблица 4 – Рекомендуемое количество контейнеров, с учетом численности населения и норм накопления отходов для Жарминского района

№	Наименование поселкового/ сельского округа	Наименование населҰнного пункта	Численность населения	Необходимое количество контейнеров
	Акжальский с.о.		1 547	71
1	Акжальский	с.Акжал	275	13
2	Акжальский	с.Жанаозен	1 272	58
	Аршалинский с.о.		371	17
3	Аршалинский	с.Аршалы	326	15
4	Аршалинский	с.Жарыктас	45	2
	Ауэзовская п.а.		2 711	124
5	Ауэзовская п.а.	п.Ауэзов	2 639	121
6	Ауэзовская п.а.	с.Солнечное	72	3
	Бельтерекский с.о.		595	27
7	Бельтерекский	с.8 Марта	158	7
8	Бельтерекский	с.Балыктыколь	48	2
9	Бельтерекский	с.Белтерек	389	18
	Бирликский с.о.		759	35
10	Бирликский	с.Бирлик	759	35
	Бирликшильский с.о.		495	23
11	Бирликшильский	с.Шымылдык	60	3
12	Бирликшильский	с.Сулусары	435	20
	Божегурский с.о.		716	33
13	Божегурский	с.Салкынтобе	366	17
14	Божегурский	с.Каражал	255	12
15	Божегурский	с.Укили	95	4
	Калбатауский с.о.		10 159	465
16	Калбатауский	с.Калбатау	9 655	442
17	Калбатауский	с.Батыр Капай	421	19
18	Калбатауский	с.Ортабулак	83	4
	Жангизтобинская п.а.		4 619	211
19	Жангизтобинская п.а.	п.Жангизтобе	2 998	137
20	Жангизтобинская п.а.	рзд.10 км	33	2
21	Жангизтобинская п.а.	с. Шуак (Солнечное)	1 588	73
	Жарминская п.а.		724	33
22	Жарминская п.а.	п.Жарма	705	32
23	Жарминская п.а.	с.Каракойтас	19	1
	Жарыкский с.о.		828	38
24	Жарыкский	с.Жарык	688	31
25	Жарыкский	с.Малай	140	6
	Капанбулакский с.о.		725	33
26	Капанбулакский	с.Капанбулак	263	12
27	Капанбулакский	с.Балыктыколь	64	3
28	Капанбулакский	с.Егинбулак	91	4
29	Капанбулакский	с.Кызылжулдуз	160	7
30	Капанбулакский	ст.Капанбулак	147	7
	Карасуский с.о.		901	41
31	Карасуский	с.Киши Карасу	547	25
32	Карасуский	с.Аскаралы	112	5
33	Карасуский	с.Конырбиик	242	11
	Каратобинский с.о.		1 070	49
34	Каратобинский	с.Каратобе	548	25
35	Каратобинский	с.Ади	226	10
36	Каратобинский	с.Кентарлау	296	14
	Кызылагашский с.о.		419	19
37	Кызылагашский	с.Карасу	77	4
38	Кызылагашский	с.Кызылагаш	342	16
	Суыкбулакская п.а.		1 658	76
39	Суыкбулакская п.а.	п.Суыкбулак	1 085	50
40	Суыкбулакская п.а.	с.Дельбегетей	80	4
41	Суыкбулакская п.а.	с.Жайма	236	11
42	Суыкбулакская п.а.	с.Теристанбалы	88	4
43	Суыкбулакская п.а.	с.Узунжал	169	8
	Ушбиикский с.о.		1 425	65
44	Ушбиикский	с.Ушбиик	1 425	65
	Шалабаевский с.о.		991	45
45	Шалабаевский	с.Шалабай	991	45
	Шарская г.а.		590	27
46	Шарская г.а.	с.Кезенсу	187	9
47	Шарская г.а.	с.Кошек	159	7
48	Шарская г.а.	с.Сарыарка	185	8
49	Шарская г.а.	с.Суырлы	59	3
50	Шарская г.а.	г.Шар	4415	202
Всего		50	35718	1635

Для приведения в соответствие с санитарными нормами КП будут выполнены следующие мероприятия:

На территории домовладений, организаций, культурно-массовых учреждений, зон отдыха выделить специальные площадки для размещения контейнеров для сбора отходов с подъездами для транспорта. Площадку устраивать с твердым покрытием и ограждать с трех сторон на высоту, исключающей возможность распространения (разноса) отходов ветром, но не менее 1,5 м.

Контейнерную площадку размещать на расстоянии не менее 25 м от жилых и общественных зданий, детских объектов, спортивных площадок и мест отдыха населения. В районах сложившейся застройки, при отсутствии возможности соблюдения санитарных разрывов, расстояния устанавливаются комиссионно с участием МИО, территориальных подразделений государственного органа в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения, собственников объектов и других заинтересованных лиц.

Вывоз коммунальных отходов будет осуществляться по графику.

Для минимизации затрат на транспортировку коммунальных отходов принимается минимальная частота вывоза отходов, соответствующая при этом установленным санитарным и природоохранным требованиям.

При установлении частоты вывоза следует принимать во внимание объемы образования коммунальных отходов, их морфологический состав, тип и количество применяемых для сбора контейнеров (при сборе посредством контейнеров).

Для каждой категории (фракции, вида) отходов при раздельном сборе определяется своя периодичность вывоза.

Сроки хранения отходов в контейнерах при температуре 0оС и ниже – не более трех суток, при плюсовой температуре - не более суток.

Замена и установка новых контейнеров проводится в зависимости от объемов и специфики собираемых отходов и сроков их хранения. При обновлении контейнеров планируется закупить современные евро контейнеры.

Отходы пластика, бумаги и картона транспортируются всеми видами транспорта. Отходы стеклянной тары транспортируются любыми видами транспорта с принятием мер, направленных на исключение повреждения. При транспортировке, погрузке и выгрузке отходов стеклянной тары следует принимать меры, обеспечивающие их сохранность, защиту от механических воздействий.

В рамках настоящей Программы МИО планируется обновить, доукомплектовать парк контейнеров, сделать ремонт контейнерных площадок и приведение их в соответствие санитарным нормам и требованиям законодательства.

Необходимо также доукомплектовать/обновить парк мусоровозов, используемых МВО. Обновление парка мусоровозов будет осуществляться за счет средств МВО и частных инвестиций.

3.2 Меры по совершенствованию системы раздельного сбора отходов

Для совершенствования системы раздельного сбора необходимо выполнение следующих мер:

-обеспечение установки контейнеров для раздельного сбора сухой фракции ТБО на всех КП и обеспечение раздельного вывоза вторичного сырья;

-организация системы сбора и восстановления опасных составляющих коммунальных отходов;

-организация специальных мест и определения специализированной компании для транспортировки КГО и строительных отходов, образующихся у населения.

Обеспечение установки контейнеров для раздельного сбора сухой фракции ТБО на всех КП и обеспечение раздельного вывоза вторичного сырья.

Согласно Требованиям к раздельному сбору отходов (приказ И.о. МЭиПР РК от 2 декабря 2021 года № 482, пункт 8) МИО обеспечивают:

-установку необходимого количества контейнеров для раздельного сбора (не менее 2) на контейнерных площадках, что определяется исходя из численности населения, норм накопления отходов, сроков их хранения и других необходимых факторов.

На КП, как минимум, отходы должны разделяться на сухую и мокрую фракции. Сухая фракция состоит из бумаги, картона, металла, пластика и стекла. Мокрая фракция состоит из пищевых отходов, органики, смешанных отходов и отходов по характеру и составу, схожим с отходами домашних хозяйств и пр.

При проведении анализа выявлено, что не на всех КП установлены контейнеры для сухой фракции.

Для внедрения раздельного сбора пластика, бумаги и стекла на всех КП будут установлены контейнеры для сухой фракции.

Каждый контейнер для раздельного сбора отходов будет промаркирован (надпись) на казахском и русском языках, включая:

-информационную наклейку/надпись о собираемом виде (фракции) отходов;

-данные о собственнике контейнера (наименование, телефон);

-организации, обслуживающей контейнер.

В случае нанесения маркировки на цветные контейнеры, она будет выполнятся контрастным цветом.

Количество контейнеров будет рассчитано индивидуально для каждой площадки согласно объему образования и сбора, и по результатам инвентаризации и количеству проживающих лиц.

При развитии системы раздельного сбора необходимо обеспечить, чтобы отходы, подвергнутые раздельному сбору, не смешивались на всех дальнейших этапах управления отходами. Также для каждой категории (фракции, вида) отходов необходимо определить свою периодичность вывоза.

Требования по раздельному вывозу вторичного сырья будут включены в договора с МВО.

Организация системы сбора и восстановления опасных составляющих коммунальных отходов

Организация системы сбора и восстановления опасных составляющих коммунальных отходов будет основываться на организации конкурса на выбор подрядной организации для обеспечения раздельного сбора, транспортировки и переработки опасных видов отходов: РСО, ОЭЭО, химических источников питания, аккумуляторов у населения.

На сегодняшний день в Жарминском районе не налажена система сбора отходов опасных составляющих коммунальных отходов (ОЭЭО, химических источников питания, аккумуляторов) у населения.

Данные виды отходов в общем потоке ТБО попадают на полигон, загрязняют почву, воду и воздух токсинами, тяжелыми металлами, стойкими органическими загрязнителями, нанося тем самым существенный вред здоровью людей и окружающей среде

Согласно пункт 6 статьи 365 ЭК РК опасные составляющие коммунальных отходов должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям.

Для выполнения требований экологического законодательства МИО необходимо организовать систему сбора опасных составляющих коммунальных отходов у населения в соответствии с требованиями экологического законодательства и национальных стандартов посредством проведения конкурса (тендера) для определения подрядной организации для оказания услуг раздельного сбора, транспортировки и восстановления опасных составляющих коммунальных отходов.

Ртутьсодержащие отходы

Для организации системы сбора РСО у населения согласно требованиям СТ РК 1513-2019 "Ресурсосбережение, Обращение с отходами на всех этапах технологического цикла, Классификация и методы переработки РСО, Основные положения" МИО осуществляют:

контроль за установкой и обслуживанием специальных универсальных контейнеров, устанавливаемых для сбора РСО, образовывавшихся у населения;

контроль и организацию деятельности органов управления объектом кондоминиума, которые обязаны обеспечивать меры по сохранности специальных универсальных контейнеров, осуществлять взаимодействие со специализированным предприятием, обслуживающим контейнера, обеспечивать свободный доступ к ним, вести разъяснительную работу с жильцами, не допускать складирование в контейнер посторонних предметов, наклеивание на контейнер посторонних реклам, объявлений и т.д.;

организацию переработки ртутьсодержащих энергосберегающих ламп, находившихся в употреблении у населения путем выделения средств для приобретения работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО.

Приобретение работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО МИО будет проводить посредством конкурса (тендера) в соответствии с ЭК РК, Главой 4 Закона Республики Казахстан "О государственных закупках" и Правилами управления коммунальными отходами.

Электронное и электрическое оборудование

Согласно СТ РК 3753-2021 "Ресурсосбережение, Обращение на всех этапах жизненного цикла с отходами электротехнического и электронного оборудования, за исключением ртутьсодержащих устройств и приборов, Требования безопасности" МИО должны способствовать созданию инфраструктуры, которая позволяет собственникам отходов передавать ОЭЭО производителям ОЭЭО или субъектам предпринимательства в сфере управления ОЭЭО, принимая во внимание плотность населения, в том числе посредством выделения земельных участков под размещение объектов по сбору, накоплению и переработке ОЭЭО, включая контейнерные площадки и стационарные пункты приема ОЭЭО.

МИО должны обеспечить организацию системы ремонта, восстановления ЭЭО, а также раздельного сбора и переработки ОЭЭО от собственников отходов, в том числе посредством создания передвижных пунктов приема ОЭЭО.

МИО должны принимать меры, направленные на увеличение доли раздельного сбора ОЭЭО от населения, включая, но не ограничиваясь проведением информационных кампаний, конкурсов, лекций.

Для организации системы сбора опасных составляющих коммунальных отходов у населения необходимо принятие следующих мер:

создание стационарных или передвижных пунктов/точек сбора опасных бытовых отходов, таких как батарейки, ртутьсодержащие лампы, электронное и электрическое оборудование;

обеспечение информирования населения об организованных пунктах приема отходов и пропаганды безопасного обращения с ними.

Для опасных составляющих коммунальных отходов будут предусмотрены стационарные пункты приема опасных бытовых отходов, таких как батарейки, ртутьсодержащие лампы, электронное и электрическое оборудование. Пункты приема могут быть созданы в магазинах (отделах магазинов, торговых точках), осуществляющих реализацию указанных товаров. Прием батареек и ртутных ламп можно организовать на территории объединений собственников квартир.

При определении места расположения и количества стационарных пунктов приема ламп должны учитываться их доступность и удобство для населения. Стационарные пункты сбора ртутьсодержащих ламп будут оборудованы отдельным входом, недоступным для посторонних лиц, обеспечены необходимым количеством специальных контейнеров, предназначенных для сбора ламп и иметь необходимые соответствующие заключения и разрешения.

Внедрение раздельного сбора опасных составляющих коммунальных отходов и создание пунктов вторичного сырья позволит достичь целевой показатель по раздельному сбору.

Раздельный сбор и восстановление опасных составляющих коммунальных отходов у юридических лиц

Опасные оставляющие коммунальных отходов образующиеся у юридических лиц вне зависимости от вида деятельности, также должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным организациям (предприятиям) в соответствии с пунктом 6 статьи 365 ЭК РК.

Необходимо проводить информационную работу с субъектами малого и среднего бизнеса для определения ими добросовестных и соответствующих требованиям законодательства специализированных предприятий по сбору и восстановлению опасных составляющих отходов.

Также необходимо укрепление потенциала специализированных предприятий по учету собранных и восстановленных отходов с целью отслеживания статистики.

Организация специальных мест и определение специализированной компании для транспортировки КГО и строительных отходов, образующихся у населения

Согласно пункту 19 Требовании к раздельному сбору отходов приказ и.о. МЭГиПР от 2 декабря 2021 года № 482 МИО организуют место площадью не менее 12 м2 с покрытием и ограждением для строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей).

Физические и юридические лица, осуществляющие строительство или ремонт недвижимых объектов, согласно пункту 17 Требовании к раздельному сбору отходов приказ и.о. МЭГПР от 2 декабря 2021 года № 482 производят самостоятельный вывоз строительных и крупногабаритных отходов в специальные места, организованные местными исполнительными органами.

Согласно правилам благоустройства установлено, что вывоз крупногабаритного мусора (отходов) производится самими предприятиями, учреждениями и физическими лицами, либо мусоровывозящими предприятиями на основании договора.

Так как плата за вывоз КГО не включена в тариф на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО, необходимо отдельно определить компанию по сбору и вывозу КГО и строительных отходов.

Для определения организации по транспортировке КГО и строительных отходов от населения МИО необходимо организовать конкурс (тендер) на сбор и вывоз КГО и строительных отходов от населения за счет местного бюджета согласно закону Республики Казахстан "О государственных закупках".

Акиматам района будет определена организация, которая будет вывозить крупногабаритные и строительные отходы. Условия взаимодействия будут установлены технической спецификации к типовому договору. Необходимо, чтобы вывозящая компания соответствовала уведомительному порядку и входила в реестр МЭиПР РК.

На специально организованных местах сбор строительных отходов можно осуществлять одним из следующих способов: сбор в сменные бункеры и последующий вывоз автомобилями с системой мульти лифт; сбор в мешки с последующей их загрузкой в бортовой или самосвальный автомобиль; складирование отходов навалом с последующей перегрузкой в бортовой или самосвальный автомобиль.

3.3 Меры по развитию системы переработки и утилизации коммунальных отходов, включая специфические (пищевые, строительные и крупногабаритные отходы, ОЭЭО и пр.)

Для развития системы переработки и утилизации отходов необходимо выполнение следующих мероприятий:

увеличение доли сбора вторичного сырья у населения и у юридических лиц от объема образования отходов по отдельным категориям: вторичного сырья (пластика, бумаги и стекла); строительных отходов; крупногабаритных отходов; опасных составляющих коммунальных отходов;

усиление взаимодействия со специализированными предприятиями по восстановлению отходов, которые осуществляют деятельность на территории Жарминского района;

стимулирование развития действующих производств по переработке отходов и создания мощностей по переработке и утилизации вторичного сырья.

Для увеличения доли переработки отходов будут ускорены действия по согласованию проектной документации на мусоросортировочный комплекс, выделению земельного участка для строительства и введения в эксплуатацию сортировочной линии.

Для увеличения доли переработки отходов необходимо раздельно собранные фракции или отсортированное на МСК вторичное сырье перерабатывать на существующих специализированных предприятиях в регионе, при отсутствии направлять в другие регионы или страны.

В последующем предлагается организовать и рассмотреть возможности переработки полученного сырья до готовой продукции. Установки для переработки в настоящее время предлагаются поставщиками из стран СНГ в широком ассортименте и по приемлемым ценам.

Вторичное сырье (бумага, картон, пластик, стекло и др.) будут передаваться на специализированные предприятия для дальнейшей переработки и производства готовой продукции.

Восстановление отходов бумаги и картона осуществляется физическими, химическими и другими способами для производства новых изделий (бумаги и картона, эковаты, строительных материалов).

Восстановление отходов пластика осуществляются специализированными организациями с применением технологий и оборудования, которые обеспечивают экологическую безопасность технологических процессов;

Восстановление отходов стеклянной тары осуществляется с условием соблюдения требований безопасности для окружающей среды:

подготовка отходов стеклянной тары для повторного использования (сортировка, мойка, обработка);

механическими и термическими методами с производством новой продукции (стекловата, стеклянная тара, стекловолокно, плитки и другие);

Опасные составляющие коммунальных отходов будут направлены для утилизации в специализированные предприятия для опасных отходов.

Пищевые отходы

Отдельно собранные биологически разлагаемые фракции ТБО, в основном пищевые и органические отходы, необходимо перерабатывать аэробным или анаэробным методом. Также будет рассмотрена возможность переработки данных отходов совместно с илом канализационно-очистных станции. На сегодняшний день существуют различные технологии утилизации и переработки органических отходов, в числе которых: получение биогаза, компостирование и другие.

К естественному методу разложения ТБО относится компостирование. Компостирование представляет собой технологию переработки отходов, которая основана на их естественном биоразложении.

Компостирование органических отходов может происходить как непосредственно в домашних хозяйствах, так и централизованно. Непосредственно в домашних хозяйствах компостирование происходит либо просто в компостных ямах, либо с применением специальных компостирующих аппаратов. При централизованном компостировании потребители обеспечивают раздельный сбор органики, которая затем вывозится на специально оборудованные площадки либо к силосным башням, где и происходит закладка компоста. Впоследствии такой компост используют для нужд сельского хозяйства. В организациях и учреждениях (например, в школах), где образуется достаточно большое количество биоразлагаемых отходов и имеется подсобное хозяйство, компостирование может производиться в индивидуальном порядке.

Крупногабаритные и строительные отходы

Из крупногабаритных отходов на пунктах сбора необходимо извлекать опасные фракции, затем направлять в специализированные организации на переработку и/или утилизацию.

Смешанные строительные отходы следует сортировать с извлечением вторичного сырья и опасных компонентов на месте их сбора. Отдельно следует сортировать: древесину; бумагу и картон; металл (раздельно черные и цветные металлы); минеральные отходы (камень, строительный камень и кирпич, штукатурка, бетон, гипс, листовое стекло и т.д.); железобетонные и бетонные детали.

Для переработки крупногабаритных строительных отходов используются дробильно-сортировочные комплексы.

К опасным строительным отходам относятся:

1) отходы, содержащие асбест – шифер или этернит, асбестоцементные плиты, асбестоцементные трубы, изоляционные материалы и т.п.;

2) отходы красок, лаков, клеев, смол, в том числе содержавшая их пустая тара и материалы, пропитанные названными отходами и т.п.;

3) отходы, содержащие нефтепродукты - толь, пропитанные изоляционные материалы, содержащий смолы асфальт и т.п.;

4) загрязненная почва.

Опасные строительные отходы собираются отдельно и передаются в специализированные компании на дальнейшую переработку и/или утилизацию.

Захоронение коммунальных отходов после сортировки, которые не подлежат дальнейшей переработке, осуществляется на полигоне ТБО.

3.4 Меры по обеспечению безопасного захоронения коммунальных отходов

Для обеспечения безопасного захоронения коммунальных отходов необходимо выполнение следующих мероприятий:

строительство и введение в эксплуатацию мусорного полигона;

поэтапная рекультивация и восстановление земель старого полигона ТБО;

выявление и ликвидация несанкционированных свалок.

В целях эффективного управления отходами в Жарминском районе рекомендуется строительство 8 полигонов твердых бытовых отходов (ТБО) ч расчетным сроком эксплуатации - 15 лет. При разработке Программы управления отходами для Жарминского района были выполнены предварительные расчеты объемов накопления твердых бытовых отходов. В процессе расчетов учитывались крупные сельские населенные пункты, расположенные вблизи друг друга, усредненные нормы накопления, а также транспортная инфраструктура и численность населения (таблица 5, рисунок 9).

Для повышения точности и эффективности предложенных решений, рекомендуется провести более детализированные расчеты, включая:

- анализ текущих объемов и динамики накопления отходов, учет сезонных колебаний, изменений в потребительских привычках и экономическом развитии региона;

- учет демографических и экономических прогнозов;

- оценка экологических и социальных аспектов;

- оптимизация расположения полигонов: учет не только транспортной инфраструктуры, но и расстояний до населенных пунктов, для минимизации транспортных затрат и повышения удобства для жителей.

- анализ возможных альтернатив: исследование возможностей сортировки, переработки и утилизации отходов для снижения нагрузки на полигоны и повышения общей эффективности системы управления отходами, с приобретением и установкой специальных контейнеров для раздельного сбора сухой фракции ТБО: всего 50 шт.

Эти меры помогут создать более сбалансированную и эффективную систему управления твердыми бытовыми отходами, соответствующую потребностям и особенностям Жарминского района.

Таблица 5 – Рекомендуемое количество полигонов ТБО для Жарминского района

Номер полигона	Населенные пункты		Объем м3	Площадь га	Количество баков
	Название	Сельский округ
1	п.Суыкбулак	Суыкбулакская п.а.	263 015	5	50
	с.Дельбегетей	Суыкбулакская п.а.			4
	с.Жайма	Суыкбулакская п.а.			11
	с.Теристанбалы	Суыкбулакская п.а.			4
	с.Узунжал	Суыкбулакская п.а.			8
2	с.Киши Карасу	Карасуский	156 940	3	25
	с.Аскаралы	Карасуский			5
	с.Конырбиик	Карасуский			11
3	п.Ауэзов	Ауэзовская п.а.	281 959	5	121
	с.Солнечное	Ауэзовская п.а.			3
	с.Шалабай	Шалабаевский			45
4	с.Каратобе	Каратобинский	158 506	3	25
	с.Ади	Каратобинский			10
	с.Кентарлау	Каратобинский			14
5	п.Жангизтобе	Жангизтобинская п.а.	342 535	6	137
	рзд.10 км	Жангизтобинская п.а.			2
	с. Шуак (Солнечное)	Жангизтобинская п.а.			73
	с.Акжал	Акжальский			13
6	с.Капанбулак	Капанбулакский	259 642	4	12
	с.Кызылжулдуз	Капанбулакский			7
	ст.Капанбулак	Капанбулакский			7
	п.Жарма	Жарминская п.а.			32
	с.Каракойтас	Жарминская п.а.			1
7	с.Ушбиик	Ушбиикский	165 234	3	65
	с.Аршалы	Аршалинский			15
	с.Жарыктас	Аршалинский			2
8	с.Жарык	Жарыкский	156 977	3	31
	с.Малай	Жарыкский			6
	с.Карасу	Кызылагашский			4
ИТОГО					741

Рисунок 9 – Карта-схема размещения рекомендуемых полигонов ТБО для Жарминского района

На территории старых свалок необходимо предусмотреть инфраструктуру, включающую в себя прием, сортировку, и только после этого захоронять остаточные части ТБО.

Будет проведена поэтапная рекультивация и восстановление земель территории действующего полигона ТБО в соответствии с требованиями законодательства. Закрытие действующих свалок ТБО допускается только после получения экологического разрешения. Мусорные свалки по захоронению отходов может рассматриваться как закрытый только после того, как должностные лица уполномоченного органа в области охраны окружающей среды и государственного органа в области санитарно- эпидемиологической службы выполнили заключительный осмотр на местности, оценили всю информацию, предоставленную владельцем полигона, и проинформировали его об одобрении закрытия свалки.

После закрытия свалки/полигона владелец полигона должен осуществлять рекультивацию территории и проводить мониторинг выбросов свалочного газа и фильтрата в течение пяти лет. Средства на проведение рекультивации нарушенных земель и последующего мониторинга поступают из ликвидационного фонда полигона. После того, как владелец полигона выполнит рекультивацию полигона в соответствии с условиями проекта и выполненные работы будут приняты актом приемочной комиссии с участием уполномоченного органа в области охраны окружающей среды, владелец прекращает ведение мониторинга окружающей среды.

Для решения проблем с несанкционированными свалками необходимо проведение тщательного аудита по всем свалкам ТБО, зафиксированным АО "НК "Қазақстан Ғарыш Сапары".

Существующая общепринятая методика обезвреживания свалки, включает следующие этапы: определение степени опасности свалки; оценка альтернативных вариантов; разработка технологии обезвреживания и рекультивации.

Технические решения по рекультивации несанкционированных свалок принимаются в зависимости от функционального назначения и использования территории после рекультивации.

Основой мерой по предотвращению образования новых свалок является 100% охват населения Жарминском районе услугами по сбору и транспортировке отходов к 2029 году и профилактическая работа с субъектами малого и среднего бизнеса по безопасному обращению с отходами.

3.5 Меры по повышению информированности населения по вопросам обращения с коммунальными отходами и усилению взаимодействия всех заинтересованных сторон

Для эффективного функционирования Программы важны осведомленность и поддержка населения. Повышение осведомленности общественности – это долгосрочный процесс, который необходимо проводить на постоянной основе.

МИО будет играть ключевую роль в повышении осведомленности населения, распространении информации и поддержке инициатив по предотвращению отходов, а также создании соответствующих условий (например, создание специальных мест для крупногабаритных отходов, ОЭЭО, строительных отходов).

В местных газетах и журналах предлагается разместить статьи, направленные на ознакомление общественности о проблеме, связанной с управлением отходами, и с требованиями, по правильному обращению с отходами.

Рекомендуется работниками специализированных организаций по сбору и вывозу ТБО периодически проводить экологические акции, разъясняющие порядок сортировки отходов на дому и раздельное складирование в контейнеры для пластика, стекла, картон и отходы бумаги. Подобные акции обычно проводят как во дворах, где уже установлены контейнеры для раздельного сбора, так и в тех местах, где их еще нет. При этом ведутся детальные разъяснения жителям о негативных последствиях воздействия ТБО, находящихся в смешанном состоянии на полигоне, на окружающую среду и необходимости внедрении раздельного сбора отходов. Хороший эффект дает также распространение среди населения красочных листовок с разъяснениями о внедряемой системе сортировки отходов.

Первоочередное внимание будет сосредоточено на ключевых группах заинтересованной общественности:

население (работающее и неработающее (домохозяйки, пенсионеры, дети);

учителя, волонтеры, группы активистов и негосударственные организации.

Мероприятия по информированию общественности будут предусмотрены в плане информационной работы с населением по обращению с отходами и будут включать:

публикации в местных газетах;

информационные материалы о вторичном использовании материальных ресурсов для распространения в школах, среди широкой общественности;

брошюры о домашнем компостировании пищевых отходов;

организацию ознакомительных визитов на полигоны для школьников и студентов;

Переработка отходов развивается там, где есть содействие МИО инициативам бизнеса по раздельному сбору и переработки ТБО. Будут проведены различные встречи, круглые столы по взаимодействию МИО и бизнеса, а также других заинтересованных сторон для обсуждения предложений в сфере управления отходами, установки пунктов приема вторичного сырья и контейнеров и пр.

4 НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ И ИСТОЧНИКИ ФИНАНСИРОВАНИЯ

Финансирование Программы и мероприятий может осуществляться за счет: государственного и местного бюджета, частных инвестиций, средств международных финансовых организаций, кредитов банков второго уровня и других источников, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

Финансовые затраты на реализацию представленной Программы и выполнение намеченных природоохранных мероприятий планируется осуществлять согласно статье 29 ЭК РК за счет бюджетных средств. Данный механизм позволяет использовать средства в объеме не менее суммы платы за негативное воздействие на окружающую среду, поступивших в местный бюджет.

Предлагаемые мероприятия по реализации Программы планируется включить в План мероприятий по охране окружающей среды Жарминского района, который разрабатывается Акиматом района на пятилетнюю перспективу, исходя из типового перечня мероприятий по охране окружающей среды, предусмотренного приложением 4 к ЭК РК, в который включены:

внедрение технологий по сбору, транспортировке, обезвреживанию, использованию и переработке любых видов отходов, в том числе бесхозяйных;

строительство, реконструкция заводов, цехов и производств, приобретение и эксплуатация установок:

полигонов для складирования любых видов отходов;

по сбору, транспортировке, переработке, сортировке, утилизации и захоронению отходов;

по сбору и переработке вторичных материальных ресурсов;

по получению сырья или готовой продукции, связанных с извлечением полезных компонентов из отходов (переработкой хвостов обогащения, вскрышных и вмещающих пород, золошлаков, металлургических шлаков, техногенных минеральных образований);

реконструкция, модернизация оборудования и технологических процессов, направленных на минимизацию объемов образования и размещения отходов.

5 ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

План мероприятий по реализации Программы является составной частью Программы и содержит совокупность действий/мероприятий, направленных на полное достижение цели и задач Программы, с указанием показателей результатов по мероприятиям (ожидаемые мероприятия), с определением сроков, исполнителей, формы завершения, необходимых затрат на реализацию программы и источников финансирования.

Для достижения целей и выполнения задач разработаны Методика определения показателей Программы по управлению коммунальными отходами Жарминского района на 2025–2029 гг. (таблица 6) и План мероприятий по реализации Программы (таблица 7).

План мероприятий сгруппирован по задачам и показателями, указаны сроки и ответственные исполнители. План мероприятий обеспечивает комплексный подход и координацию работ всех ответственных исполнителей Программы с целью достижения ожидаемых результатов.

Таблица 6 - Методика определения показателей Программы по управлению коммунальными отходами Жарминского района на 2025-2029 гг.

№	Наименование целевого показателя	Периодичность и сроки формирования целевых показателей	Обоснование	Описание методики расчетов
1	Охват населения сбором и вывозом ТБО	По истечению одного года с момента утверждения Программы.	Показатель соответствует Концепции по переходу РК к зеленой экономике и необходим для определения доли населения, имеющей доступ к услугам по сбору и вывозу ТБО.	Показатель формируется путем деления количества жителей, с которыми всеми мусоровывозящими организациями, обслуживающими района, заключены договора, на общее количество населения района, выражая результат в процентах. При переходе на публичные договора показатель можно получить путем деления количества абонентов (количество человек) согласно выставленным счетам на общее количество населения района.
2	Охват раздельным сбором (населения или района): -по фракциям -отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, ОЭЭО)	По истечению одного года с момента утверждения Программы	Показатель соответствует Национальному проекту "Жасыл Казахстан".	Показатель формируется путем деления количества раздельно собранной сухой фракции ТБО (пластик, картон и отходы бумаги, стекло, металлические банки) в тоннах на обще количество образования ТБО (коммунальных отходов) в тоннах, выражая результат в процентах. Показатель по отдельным опасным видам отходов также формируется путем деления количества раздельно собранных опасных отходов (РСО, ОЭЭО и медицинские), на общий расчетный объем образования опасных отходов исходя из морфологического состава ТБО , выражая результат в процентах.
3	Доля переработки и утилизации ТБО (от объема образования)	По истечению одного года с момента утверждения Программы.	Показатель соответствует Концепции по переходу РК к "зеленой" экономике и Национального проекта "Жасыл Казахстан".	Показатель получают путем деления количества всех переработанных и вторично использованных твердых бытовых отходов района (включая опасные составляющие коммунальных отходов), в том числе раздельно собранных отходов, отсортированных на МСК или полигоне и вторичных ресурсов, направленных на экспорт, на общее количество всех образовавшихся ТБО (коммунальных отходов) в районе, выражая результат в процентах.
4	Закрытие и рекультивация свалки/полигона ТБО в соответствии с экологическими требованиями	По истечению одного года с момента утверждения Программы.	Показатель соответствует Концепции по переходу РК к зеленой экономике	Показатель предполагает количество объектов, по которым завершены работы по рекультивации и ликвидации.
5	Уровень удовлетворенности населения услугами по сбору и вывозу ТБО (опрос)	По истечению одного года с момента утверждения Программы.	Показатель соответствует Национальному плану развития Республики Казахстан до 2025 года	Показатель получают в результате проведения ежегодного социологического опроса (онлайн или офлайн) населения об удовлетворенности населения услугами по сбору и вывозу ТБО в районе.

Таблица 7 - ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

№ п/п

Наименование мероприятия

Форма завершения

Срок исполнения

Ответственные за исполнение

Источники финансирования

1

2

3

4

5

6

Цель - совершенствование системы управления коммунальными отходами в соответствии с требованиями экологического законодательства Республики Казахстан и повышение качества предоставляемых услуг по сбору и вывозу отходов для населения Жарминского района

Задача 1. Дальнейшее развитие системы сбора и транспортировки коммунальных отходов для обеспечения полного охвата населения района услугами по сбору и вывозу отходов

Показатель 1. Охват населения Жарминского района сбором и вывозом ТБО

1.1

Предоставление доступа к сведениям о регистрации населения для МВО без передачи персональных данных

Информация

2025

МВД, МЮ, Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Не требуется

1.2

Переход на заключение публичных договоров с населением по услугам вывоза ТБО

Информация

2025-2026

Акимат района, МВО

Не требуется

1.3

Обновление парка контейнеров, в том числе установка контейнеров в частном секторе: всего 1946 шт.

Отчет

ежегодно

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Местный бюджет в рамках Плана мероприятий по ООС

1.4

Ремонт контейнерных площадок и приведение их в соответствие санитарным нормам и требованиям законодательства.

Отчет

ежегодно

Акимат района, Отдел ЖКХ,

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

1.5

Обновление и закуп мусоровозов для обеспечения своевременного вывоза ТБО: 2-4 ед.

Отчет

2025-2029

Акимат района,

Средства МВО, частные инвестиции,

1.6

Оснащение мусоровозов спутниковыми навигационными системами, подключенными к информационной системе "Национальный банк данных о состоянии окружающей среды и природных ресурсов Республики Казахстан", и поддерживать эти системы постоянно в рабочем состоянии

Отчет

2025-2029

МВО

Средства МВО

1.7

Осведомительная кампания с юридическими лицами, осуществляющими деятельность в жилых домах или отдельно стоящих зданиях (если нет контейнеров), по заключению договоров на услуги по сбору и вывозу ТБО с МВО, определенными МИО для обслуживания данных участков.

Отчет

2025

Акимат района, МВО, УПР, МВО

Не требуется

1.8

Внесение предложений в Правительство РК по внесению изменений и дополнений в нормативно-правовые акты РК с целью обеспечения направления средств, поступивших за административные правонарушения в сфере отходов, в местный бюджет

Предложения в Правительство РК

2025

Акимат района, УПР

Не требуется

Задача 2. Совершенствование системы раздельного сбора отходов

Показатель 2. Охват раздельным сбором -по фракциям сухая и мокрая; -отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, электронной и бытовой техники)

2.1

Приобретение и установка специальных контейнеров для раздельного сбора сухой фракции ТБО: всего 50 шт.

Отчет

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

2.2

Организация конкурса по определению подрядной организации для обеспечения раздельного сбора, транспортировки и переработки опасных видов отходов: РСО, отходов электронного и электрического оборудования, отработанных ртутьсодержащих энергосберегающих ламп и химических источников питания, аккумуляторов, медицинских отходов, образующихся у населения

Итоги конкурса, подрядные компании определены

2025

Акимат района, Отдел ЖКХ, подрядная организация

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

2.3

Организация стационарных пунктов/точек сбора опасных бытовых отходов, таких как батарейки, ртутьсодержащие лампы, электронное и электрическое оборудование, медицинские отходы в общественных местах (торговые центры, отделения почты, центры обслуживания населения и пр.)

Отчет

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, подрядная организация

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

2.4

Профилактическая работа с районными учреждениями социальной сферы (школы, детские сады и пр.), предприятиями, малым и средним бизнесом по вопросу необходимости внедрения раздельного сбора вторичного сырья (пластика, бумаги и картона, стекла и пр.) для дальнейшей передачи на переработку специализированным предприятиям

Отчет

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, подрядная организация,

Не требуется

Задача 3. Развитие системы переработки и утилизации коммунальных отходов, включая специфические (пищевые, строительные и крупногабаритные отходы, ОЭЭО и пр.)

Показатель 3. Доля переработки и утилизации: - ТБО (от объема образования)

3.1

Строительство и запуск МСК

акт-ввода в эксплуатацию

2025-2029

Акимат района

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

3.2

Определение специальных мест для сбора крупногабаритных и строительных отходов от населения

информация

2025

Акимат района,

Не требуется

3.3

Организация конкурса по определению организации по сбору и вывозу крупногабаритных и строительных отходов

Итоги конкурса

2025-2026

Акимат района, Отдел ЖКХ

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

3.4

Анализ существующих технологии по переработке крупногабаритных и строительных отходов

Отчет

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ подрядная организация

Не требуется

3.5

В целях осуществления сбора и переработки пищевых и других органических отходов проводятся мероприятия по выявлению подрядной организации по раздельному сбору пищевых отходов из районных социальных учреждений (школ, детских садов и т.п.), предприятий сферы общественного питания, организация малого и среднего бизнеса

Итоги конкурса

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

3.6

Профилактическая работа со специализированными предприятиями по обращению с отходами по вопросу предоставления статистической и ведомственной отчҰтности по сбору и переработке отходов

Отчет

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ

Не требуется

Задача 4. Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов

Показатель 4. Закрытие и рекультивация полигона ТБО в соответствии с экологическими требованиями

4.1

Строительство и введение в эксплуатацию мусорного полигона (в количестве 8 полигонов)

Акт вводы в эксплуатацию

2025

Акимат района, Оператор полигона

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС, частные инвестиции

4.2

Введение в эксплуатацию сортировочной линий на полигоне, включающую в себя прием, сортировку.

Отчет

2025-2029

Акимат района, Оператор полигона

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС, частные инвестиции

4.3

Разработка комплексных экологических разрешений сог. Ст 106 ЭК РК

Экологическое разрешение

2025

Акимат района, Отдел ЖКХ, Оператор полигона

Не требуется

4.4

Разработка проекта рекультивации старой свалки

Заключение госэкспертизы на проект рекультивации

2025

Акимат района, Оператор полигона

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС, частные инвестиции

4.5

Поэтапная рекультивация и восстановление земель старого полигона

Акт приемочной комиссии

2025-2029

Акимат района, Оператор полигона

Ликвидационный фонд полигона, местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

4.6

Мониторинг выбросов свалочного газа и фильтрата полигона

Отчеты

2025-2029

Оператор полигона

Средства оператора полигона

4.7

Создание ликвидационного фонда полигона

Ликвидационный фонд

2025-2029

Оператор полигона

Средства оператора полигона

4.8

Выявление и ликвидация несанкционированных свалок (стихийных навалов) коммунальных и строительных отходов в районе

Отчеты

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ

Местный бюджет, в рамках Плана мероприятий по ООС

Задача 5. Повышение информированности и культуры населения по вопросам обращения с коммунальными отходами и усиление взаимодействия всех заинтересованных сторон

Показатель 5. Уровень удовлетворенности населения экологическим качеством жизни

5.1

Создание, размещение и распространение социальной рекламы, направленной на привлечение внимания общественности к проблеме ТБО

Отчеты

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Местный бюджет

5.2

Обеспечение информирования населения об организованных пунктах приема отходов (пластик, картон и отходы бумаги, стекло)

Отчеты

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Не требуется

5.3

Обеспечение информирования населения об опасных составляющих коммунальных отходов (РСО, ОЭЭО, медицинские) и пропаганды безопасного обращения с ними путем распространения информации в социальных сетях, на сайте акимата, навигационных системах

Отчеты

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Не требуется

5.4

Публикации в местных газетах о способах безопасного обращения с опасными составляющими коммунальных отходов

Информация

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Местный бюджет

5.5

Информирование населения об организованных специальных местах для населения для сбора КГО и строительных отходов

Информация

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Не требуется

5.6

Подготовка информационных материалов о вторичном использовании материальных ресурсов для распространения в школах и пр.

Отчет

2025-2029

Акимат района, Отдел ЖКХ, МВО

Не требуется

Корректировка Плана мероприятий осуществляется по мере необходимости, при наличии обоснованных предложений по результатам мониторинга. По результатам мониторинга, в случае обнаружившейся невозможности достижения поставленных целей, задач и целевых показателей настоящей Программы определяются иные мероприятия, и принимаются меры по выявленным проблемным вопросам.

По результатам мониторинга Отдел ЖКХ выносит решения, нацеленные на:

1) повышение эффективности реализации запланированных мероприятий (определению иных мероприятий) в целях достижения установленных целей и задач Программ;

2) принятие мер по выявленным проблемным вопросам.

Отдел ЖКХ как заказчик Программы осуществляет следующие функции:

1) формирует и обеспечивает единый централизованный комплексный подход к решению задач в сфере управления коммунальными отходами на территории Жарминского района, координируя действия всех исполнителей Программы;

2) взаимодействует с Акиматом Жарминского района по финансовым затратам на реализацию Программы за счет бюджетных средств;

3) осуществляет взаимодействие с субъектами по сбору и вывозу коммунальных отходов, государственными учреждениями, социальными объектами, юридическими лицами, индивидуальными предпринимателями, физическими лицами по вопросам реализации мероприятий Программы;

4) осуществляет мониторинг реализации мероприятий Программы, выносит результаты мониторинга для обсуждения на заседаниях Общественного совета;

5) осуществляет корректировку мероприятий, целевых показателей, затрат на реализацию мероприятий Программы, в том числе на основании поступивших предложений с обоснованием необходимости внесения соответствующих изменений в Программу;

6) участвует в проверках хода реализации мероприятий Программы;

7) размещает Программу, а также информацию о ходе реализации мероприятий Программы на официальном сайте акимата Жарминского района.

Исполнителями Программы являются: Акимат района; Маслихат; субъекты по сбору, вывозу, восстановлению и захоронению коммунальных отходов: государственные учреждения, социальные объекты, юридические лица, индивидуальные предприниматели, НПО и пр. заинтересованные стороны.

6 МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

Контроль за реализацией Программы по управлению коммунальными отходами осуществляется руководством отдела жилищно- коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог района.

Мониторинг Программы осуществляется путем формирования отчета о реализации Программы. В отчете излагается описание реализованных мероприятий, достигнутые результаты, фактические объемы финансовых средств, направленных на их реализацию, а также причины невыполнения мероприятий и отсутствия результатов, запланированных на отчетный период.

Мониторинг Программы будет осуществляться один раз в год по итогам предыдущего года.

Программа и отчеты по ее реализации будут доступны общественности путем размещения на общедоступном Интернет-ресурсе.

Приложение 1

Картосхемы и фотографии размещения свалок в населенных пунктах Жарминского района

№	Наименование поселкового/ сельского округа и населҰнного пункта. Координаты расположения полигонов и свалок ТБО	Карта-схема	Фотография
	Акжальский с.о.
1	с.Акжал Широта: 49°12'32.10"С Долгота: 81°26'6.93"В
2	с.Жанаозен Широта: 49°19'30.54"С Долгота: 81°26'59.60"В
	Аршалинский с.о.
3	с.Аршалы Широта: 48°40'7.27"С Долгота: 80°49'36.22"В
4	с.Жарыктас Широта: 48°37'46.17"С Долгота: 80°48'39.03"В
	Ауэзовская п.а.
5	п.Ауэзов Широта: 49°42'57.61"С Долгота: 81°33'10.86"В
6	а. Солнечный Широта: 49°42'57.61"С Долгота: 81°33'10.86"В
	Бельтерекский с.о.
7	с.8 Марта Широта: 49° 3'43.97"С Долгота: 81° 0'16.37"В
8	с.Балыктыколь Широта: 49° 8'16.77"С Долгота: 80°54'17.26"В
9	с.Белтерек Широта: 49°13'9.52"С Долгота: 80°42'54.49"В
	Бирликский с.о.
10	с.Бирлик Широта: 49°25'35.86"С Долгота: 81°27'52.48"В
	Бирликшильский с.о.
11	с.Шымылдык Широта: 49°29'46.78"С Долгота: 81°52'47.46"В
12	с.Сулусары Широта: 49°30'58.40"С Долгота: 81°33'10.86"В
	Божегурский с.о.
13	с.Салкынтобе Широта: 49°32'0.71"С Долгота: 81°13'12.64"В
14	с.Каражал Широта: 49°25'37.72"С Долгота: 81°23'19.72"В
15	с.Укили Широта: 49°34'8.91"С Долгота: 81°20'12.33"В
	Калбатауский с.о.
16	с.Калбатау Широта: 49°23'25.54"С Долгота: 81°35'0.93"В
17	с.Батыр Капай Широта: 49°22'21.90"С Долгота: 81°35'53.55"В
18	с.Ортабулак Широта: 49°14'20.16"С Долгота: 81°40'53.68"В
	Жангизтобинская п.а.
19	п.Жангизтобе Широта: 49°13'38.41"С Долгота: 81°13'40.45"В
20	рзд.10 км Широта: 49° 8'17.59"С Долгота: 81° 8'8.21"В
21	с. Шуак (Солнечное) Широта: 49°12'54.45"С Долгота: 81°10'54.88"В
	Жарминская п.а.
22	п.Жарма Широта: 48°47'48.57"С Долгота: 80°53'7.75"В
23	с.Каракойтас Широта: 48°49'4.06"С Долгота: 80°47'49.18"В
	Жарыкский с.о.
24	с.Жарык Широта: 48°49'44.79"С Долгота: 81°33'1.19"В
25	с.Малай Широта: 49° 0'53.30"С Долгота: 81°21'56.77"В
	Капанбулакский с.о.
26	с.Капанбулак Широта: 48°54'28.19"С Долгота: 80°54'38.11"В
27	с.Балыктыколь Широта 49° 3'56.45"С Долгота: 81° 1'10.92"В
28	с.Егинбулак Широта: 48°52'57.05"С Долгота: 81° 4'29.40"В
29	с.Кызылжулдуз Широта: 48°54'38.25"С Долгота: 80°52'53.73"В
30	ст.Капанбулак Широта: 48°55'27.28"С Долгота: 80°53'45.12"В
	Карасуский с.о.
31	с.Киши Карасу Широта: 49°58'13.84"С Долгота: 81° 7'56.73"В
32	с.Аскаралы Широта: 50° 3'27.65"С Долгота: 81° 3'36.21"В
33	с.Конырбиик Широта: 49°49'49.71"С Долгота: 81° 4'7.31"В
	Каратобинский с.о.
34	с.Каратобе Широта: 49°15'40.17"С Долгота: 81°53'38.72"В
35	с.Ади Широта: 49°13'56.72"С Долгота: 82°10'50.48"В
36	с.Кентарлау Широта: 49°10'5.64"С Долгота: 81°58'36.11"В
	Кызылагашский с.о.
37	с.Карасу Широта: 48°40'22.47"С Долгота: 81°28'2.51"В
38	с.Кызылагаш Широта: 48°36'32.61"С Долгота: 81°13'8.16"В
	Суыкбулакская п.а.
39	п.Суыкбулак Широта: 49°47'23.88"С Долгота: 80°49'42.66"В
40	с.Дельбегетей Широта: 50° 2'29.38"С Долгота: 80°41'11.83"В
41	с.Жайма Широта: 49°45'55.51"С Долгота: 80°35'4.86"В
42	с.Теристанбалы Широта: 50° 5'45.95"С Долгота: 80°48'3.09"В
43	с.Узунжал Широта: 49°58'33.73"С Долгота: 80°44'42.37"В
	Ушбиикский с.о.
44	с.Ушбиик Широта: 48°28'16.30"С Долгота: 80°34'1.17"В
	Шалабаевский с.о.
45	с.Шалабай Широта: 49°41'17.00"С Долгота: 81°30'50.97"В
	Шарская г.а.
46	с.Кезенсу Широта: 49°38'56.58"С Долгота: 80°53'53.21"В
47	с.Кошек Широта: 49°26'23.31"С Долгота: 81°13'59.29"В
48	с.Сарыарка Широта: 49°33'31.95"С Долгота: 81° 3'5.68"В
49	с.Суырлы Широта: 49°26'45.34"С Долгота: 81°12'56.78"В
50	г.Шар Широта: 49°35'33.89"С Долгота: 81° 0'51.69"В

Жарма ауданы бойынша коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі 2025–2029 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы

Абай облысы Жарма аудандық мәслихатының 2025 жылғы 28 наурыздағы № 23/435-VIII шешімі

Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 365-бабы 3-тармағының 1) тармақшасына, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 1-тармағының 15) тармақшасына, "Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны әзірлеу бойынша жергілікті атқарушы органдарға әдістемелік ұсынымдарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 18 мамырдағы № 154-п бұйрығына сәйкес (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 24382 болып тіркелген), Жарма аудандық мәслихаты ШЕШТІ:

1. Жарма ауданы бойынша коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі 2025-2029 жылдарға арналған бағдарлама осы шешімнің қосымшасына сәйкес бекітілсін.

2. Осы шешім алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Жарма аудандық мәслихатының төрағасы

М. Оспанбаев

Жарма аудандық мәслихатының 2025 жылғы 28 наурыздағы № 23/435-VIII шешімінің қосымшасы

Жарма ауданының коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі 2025 – 2029 жылдарға арналған БАҒДАРЛАМА

МАЗМҰНЫ

	БАҒДАРЛАМА ПАСПОРТЫ	3
	АНЫҚТАМАЛАР	5
	ҚЫСҚАРТУЛАРТІЗІМІ	7
	КІРІСПЕ	8
1	КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ	9
1.1	Жағдайдың жалпы сипаттамасы	9
1.2	Қолданыстағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін бағалау	12
1.3	Қалдықтардың жекелеген түрлерін басқару жүйесін талдау	20
1.4	Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдағы жағдайды талдау бойынша қорытындылар	20
1.5	Коммуналдық қалдықтарды басқару секторындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіптерін талдау	21
2	МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ НЫСАНАЛЫ КӨРСЕТКІШТЕРІ	23
3	БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТТАРҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ ТИІСТІ ШАРАЛАР	26
3.1	Аудан тұрғындарын қалдықтарды жинау және шығару жөніндегі қызметтермен толық қамтуды қамтамасыз ету үшін коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін одан әрі дамыту жөніндегі шаралар	27
3.2	Қалдықтарды бөлек жинау жүйесін жетілдіру жөніндегі шаралар	32
3.3	Ерекше (тамақ, құрылыс және ірі габаритті қалдықтарды, электрондық және электр жабдығының қалдықтарын және басқаларын) қоса алғанда, коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту жөніндегі шаралар	36
3.4	Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар	38
3.5	Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу мәселелері бойынша халықтың хабардарлығын арттыру және барлық мүдделі тараптардың өзара іс-қимылын күшейту жөніндегі шаралар	41
4	ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР МЕН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ	43
5	БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖӨНІНДЕГІ ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ	44
6	БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ	54
	Қосымша 1	55

БАҒДАРЛАМА ПАСПОРТЫ

Атауы:	Жарма ауданы үшін коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасы
Әзірлеу үшін негіз:	Қазақстан Республикасының 2.01.2021 жылғы №400-ҚРЗ Экологиялық кодексі; ҚР экология, табиғи ресурстар геологиясы министрінің м. а. 09.08.2021 ж. № 318 "қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу қағидаларын бекіту туралы" бұйрығы; Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі Бағдарламаны әзірлеу бойынша жергілікті атқарушы органдарға әдістемелік ұсынымдар (18.05.2023 ж. №154п бұйрық)
Бағдарламаны әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган	"Абай облысы Жарма ауданының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімі" Мемлекеттік мекеме
Негізгі әзірлеуші	"ЛандшафтДизайнПавлодар" ЖШС
Бағдарламаның мақсаты	Негізгі мақсаты – бұл коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін азайту және олардың қоршаған ортаға әсерін азайту. Бағдарламаның міндеттері қойылған мақсатқа жету жолын неғұрлым тиімді және экономикалық негізделген әдістермен айқындау, жоспарлы кезең шеңберінде қол жеткізуге болатын жұмыс көлемін болжау болып табылады. Бағдарлама көму полигондарына шығарылатын қалдықтардың көлемін барынша азайтуды ескере отырып, түзілетін және жинақталған қалдықтардың көлемін азайтуға бағытталған.
Бағдарламаның міндеттері	1) коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі инфрақұрылымды жаңғырту; 2) аудан халқын қалдықтарды жинау және әкету жөніндегі қызметтермен толық қамтуды қамтамасыз ету үшін коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін одан әрі дамыту; 3) қалдықтарды бөлек жинау жүйесін жетілдіру; 4)ерекше (тамақ, құрылыс және ірі габаритті қалдықтарды және басқаларын) қоса алғанда, коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту; 5) коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету; 6) ауданда коммуналдық қалдықтар бойынша әкімшілік басқаруды жақсарту.
Бағдарлама көрсеткіштері:	Белгілі бір кезеңдерде өндіріс және тұтыну қалдықтарының қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуға бағытталған шаралар кешенін іске асырудың күтілетін нәтижелерін айқындайтын сапалық немесе сандық мәндер
Бағдарламаны іске асырудың жоспарлы кезеңі:	5 жыл, 2025-2029 жж.
Қаржыландыру көлемі мен көздері:	Қаржыландыру көлемі тиісті кезеңде Абай облысының Жарма ауданында коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы іс-шараларды қаржыландыруға жергілікті атқарушы органдарға берілген бюджет қаражатының санына байланысты айқындалады.

АНЫҚТАМАЛАР

Қалдықтарды басқару жүйесі – бұл қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, қайта өңдеу немесе кәдеге жарату және бүкіл процесті бақылау бойынша шаралар кешені.

Коммуналдық қалдықтар – қағаз және картон, шыны, металдар, пластмассалар, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма, орау және т. б. қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, аралас қалдықтар мен үй шаруашылықтарының бөлек жиналған қалдықтарын қамтитын тұтыну қалдықтары.

Биологиялық ыдырайтын қалдықтар – анаэробты немесе аэробты ыдырауға қабілетті қалдықтар, соның ішінде бақша және саябақ қалдықтары, макулатура, сондай-ақ тамақ қалдықтары.

Қалдықтарды залалсыздандыру – қалдықтардың қауіпті қасиеттерін азайту немесе жою үшін оларды механикалық, физика-химиялық немесе биологиялық өңдеу.

Ірі габаритті қалдықтар – олардың шаруашылық қызметін тұтыну қалдықтары(тұрмыстық техника,жиһаз және т. б.),өзінің тұтыну қасиеттерін жоғалтқан және олардың мөлшері бойынша мамандандырылған көлік құралдарында тасымалдау мүмкіндігін болдырмайтын қалдықтар.

Электрондық және электр жабдығының қалдықтары – қалдықтарға жатқызылған, жарамсыз немесе ең жоғары тұтыну электрондық электр жабдығы, оның ішінде оның тораптары, бөліктері, бөлшектері.

Азық-түлік қалдықтары – азық-түлік өнімдерін өндіру және тұтыну нәтижесінде пайда болатын тамақ өнеркәсібінің қалдықтарымен салыстырылатын қалдықтар.

Құрылыс қалдықтары – ғимараттарды, құрылыстарды, өнеркәсіптік объектілерді, жолдарды, инженерлік және басқа да коммуникацияларды бұзу, бөлшектеу, реконструкциялау, жөндеу (оның ішінде күрделі) немесе салу процесінде пайда болатын қалдықтар.

Қалдықтарды сұрыптау– қалдықтарды жинау процесінде және қалпына келтіру немесе жою үшін объектілерде жеке немесе оларды жинағанға дейін қалдықтар жиналған кезде жүзеге асырылатын, белгілі бір критерийлерге сәйкес олардың түрлері және (немесе) фракциялары бойынша бөлу жөніндегі операциялар.

Қалдықтарды қайта өңдеу– қалдықтар мақсатына қарамастан өнімге, материалдарға немесе заттарға қайта өңделетін операциялар. Қайта өңдеу кезінде қалдықтарға әсер етудің механикалық, химиялық және (немесе) биологиялық әдістері пайдаланылуы мүмкін.

Қалдықтарды көму –қалдықтарды шектеусіз мерзім ішінде қауіпсіз сақтау үшін арнайы белгіленген орындарда оларды абайсызда жинау.

Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару – коммуналдық қалдықтарды контейнерлерден арнайы автокөлікке түсірумен, контейнерлерді тазартумен, контейнерлік алаңдар мен оларға кіреберістерді шашылған қоқыстан тазартумен және оларды қоқыс жинау орындарынан кәдеге жарату объектісіне тасымалдаумен байланысты іс-шаралар кешені.

Полигон – қатты тұрмыстық қалдықтарды оқшаулауға және залалсыздандыруға арналған арнайы құрылыс.

ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗІМІ

ЖК	Жеке кәсіпкер
ЖҚ	"Жасыл Қазақстан" ұлттық жобасы
ІКҚ	Ірі көлемді қалдықтар
ЖЭТ	Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдама
КА	Контейнер алаңы
ЖАО	Жергілікті атқарушы органдар
ҚСО	Қоқыс сұрыптау кешені
ХЖТжИЖ	"Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы" коммерциялық емес акционерлік қоғамы
ҚРЭТРМ	Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі
ҚОҚ	Қоршаған ортаны қорғау
ТҮКШ бөлімі	Жарма ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі
ЭЭЖҚ	Электрондық және электр жабдығының қалдықтары
Бағдарлама	Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасы
ЖСҚ	Жобалау-сметалық құжаттама
ҚР	Қазақстан Республикасы
ҚСбҚ	Құрамында сынап бар қалдықтар
ҚТҚ	Қатты тұрмыстық қалдықтар
ЖШС	Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
БАСҚ	"Абай облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы" мемлекеттік мекемесі
ЖТ	Жеке тұлғалар
ҚР ЭК	Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі
ЗТ	Заңды тұлғалар
ҚШҰ	Қоқыс шығарушы ұйым
КеАҚ	Коммерциялық емес акционерлік қоғам

КІРІСПЕ

Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасы–бұл қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, кәдеге жарату, қайта пайдалану, сондай-ақ барлық осы процестерді бақылау және қоқыстың қоршаған ортаға және адамдардың денсаулығына теріс әсерін азайту мақсатында құрылған іс-шаралар кешені. Қатты тұрмыстық қалдықтардың негізгі бөлігі компоненттерге сұрыпталмай, ашық полигондарда, көму полигондарында шығарылады және жиналады. Қазақстанның көптеген өңірлерінде орналастыру және жайластыру жобаларсыз және қоршаған ортаға әсерді бағалаусыз жүзеге асырылды.

Бағдарламаны әзірлеу қалдықтардың көлемі мен құрамында болып жатқан өзгерістерді бағалау рәсімдерінің тиімділігін арттыруға, қалдықтарды экономикалық немесе басқа да тетіктерді пайдалана отырып, оң өзгерістер енгізу үшін жедел саясатты әзірлеу мақсатында бағытталған:

1) өндірістік процестерді, оның ішінде аз қалдықты технологияларды енгізу есебінен жетілдіру;

2) қалдықтарды қайта пайдалану не оларды пайдалануға мүдделі жеке және заңды тұлғаларға беру;

3) ең жақсы қолжетімді технологияларды не өзге де негізделген әдістерді пайдалана отырып, қалдықтарды қайта өңдеу, кәдеге жарату немесе залалсыздандыру;

4) бекітілген рекультивациялау жобаларына сәйкес қалдықтар полигондарын рекультивациялау.

Бағдарлама қандай да бір өзгерістер мен толықтырулар болған жағдайда ықтимал түзетулермен кемінде 5 жыл мерзімге әзірленеді. Осы бағдарлама 5 жыл мерзімге әзірленді (2025-2029 жж.).

Осы бағдарламаны әзірлеудің басында Абай облысының Жарма ауданында коммуналдық қалдықтарды басқарудың ағымдағы жағдайына талдау жүргізілді, коммуналдық қалдықтарды басқару секторын дамытудың проблемалары мен перспективалары анықталды және ҚР экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жақсарту үшін кешенді шаралар ұсынылды.

Бағдарламаны іске асыру коммуналдық қалдықтарды басқару саласында көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартуға, коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау және қайта өңдеу көлемін ұлғайтуға, коммуналдық қалдықтардың қоршаған ортаға теріс әсерін барынша азайтуға, коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы нысаналы көрсеткіштерді жақсартуға әкеледі.

1 КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

1.1 Жағдайдың жалпы сипаттамасы

Қоршаған ортаны қорғау Қазақстан үшін өзекті мәселе болды және болып қала береді, ал өндіріс пен тұтыну қалдықтарын кәдеге жарату ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Қазақстанда халық пен экономиканың өсуі геометриялық прогрессияда өсіп келе жатқан қалдықтар көлемінің жыл сайын артуының себептері болып табылады, бұл ретте таяудағы жылдары Азық-түлік және азық-түлік емес тауарлар номенклатурасының, олар үшін қаптаманың ассортименті мен түрлерінің ұлғаюы, халықтың өмір сүру деңгейінің өсуі есебінен қатты тұрмыстық қалдықтардың түзілу көлемінің ұлғаюын күту керек.

Жарма ауданы 1928 жылы Жарма станциясының жанындағы кентте әкімшілік орталығымен құрылды. 1930 жылдан бастап аудан орталығы – Георгиевка ауылы (2008 жылдан бастап Қалбатау ауылы). Аудан аумағы 23,4 мың км2.

Аудан Абай облысының орталық бөлігінде орналасқан. Батысында Абай ауданымен, солтүстік-батысында – Семей облыстық бағыныстағы қала аумағымен, солтүстік-шығысында – Ұлан ауданымен, шығысында –Көкпекті ауданымен, оңтүстік-шығысында – Тарбағатай ауданымен, оңтүстігінде – Аягөз ауданымен шектеседі.

Аудан аумағын: Түркістан-Сібір темір жол магистралі және Шар-Защита темір жол желісі; Алматы-Риддер және Омбы-Майқапшағай мемлекеттік маңызы бар автомагистральдар кесіп өтеді. Ауданның автомобиль жолдарының ұзындығы 1033,5 км құрайды.

Климаты континентальды. Қаңтардың орташа температурасы -16-дан -18°С-қа дейін, шілде 20-22°С. орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 200-300 мм.

Жарма ауданына 1 қалалық әкімшілік,4 кенттік әкімшілік, 14 ауылдық округ (барлығы 50 елді мекен) кіреді. Халық саны 35 718 адам (1-кесте). Жыл басынан бастап 1 қарашаға дейін халықтың кему өсімі байқалады, ол-3,22% құрады.

2024 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша Абай облысының халық саны 603,792 мың адамды құрады, оның ішінде 373,639 мың адам (62%) – қалалық, 230,153 мың адам (38%) – ауыл тұрғындары. Жалпы облыс бойынша халықтың табиғи өсімі де кемуде және-0,62% -. құрайды.

1-кесте – Жарма ауданының әкімшілік бөлінісі және халық саны

№	Кенттік / ауылдық округтің атауы	Елді мекеннің атауы	Халық саны	Ауыл аулаларының саны, бірл.
	Ақжал а. о.		1 547	466
1	Ақжал	Ақжал ауылы	275	113
2	Ақжал	Жаңаөзен ауылы	1 272	353
	Аршалы а. о.		371	108
3	Аршалы	Аршалы ауылы	326	93
4	Аршалы	Жарықтас ауылы	45	15
	Әуезовк.ә.		2 711	871
5	Әуезовк.ә.	Әуезов кенті	2 639	846
6	Әуезовк.ә.	Солнечный ауылы	72	25
	Белтерек а.о.		595	152
7	Белтерек	8 Наурыз ауылы	158	41
8	Белтерек	Балықтыкөл ауылы	48	15
9	Белтерек	Белтерек ауылы	389	96
	Бірлік а.о.		759	183
10	Бірлік	Бірлік ауылы	759	183
	Бірлікшіл а.о.		495	120
11	Бірлікшіл	Шымылдық ауылы	60	18
12	Бірлікшіл	Сұлусарыауылы	435	102
	Божегур а.о.		716	193
13	Божегур	Салқынтөбе ауылы	366	99
14	Божегур	Қаражал ауылы	255	72
15	Божегур	Үкілі ауылы	95	22
	Қалбатау а.о.		10 159	2 845
16	Қалбатау	Қалбатау ауылы	9 655	2727
17	Қалбатау	Батыр Қапай ауылы	421	95
18	Қалбатау	Ортабұлақ ауылы	83	23
	Жаңғызтөбе к.ә.		4 619	1 265
19	Жаңғызтөбе к.ә.	Жаңғызтөбе кенті	2 998	754
20	Жаңғызтөбе к.ә.	рзд.10 км	33	11
21	Жаңғызтөбе к.ә.	Шуақ ауылы (Солнечное)	1 588	500
	Жарма к.ә.		724	207
22	Жарма к.ә.	Жарма кенті	705	200
23	Жарма к.ә.	Қарақойтас ауылы	19	7
	Жарық а.о.		828	211
24	Жарық	Жарық ауылы	688	176
25	Жарық	Малой ауылы	140	35
	Капанбұлақ а.о.		725	182
26	Капанбұлақ	Қапанбұлақ ауылы	263	69
27	Капанбұлақ	Балықтыкөл ауылы	64	18
28	Капанбұлақ	Егінбұлақ ауылы	91	21
29	Капанбұлақ	Қызылжұлдұз ауылы	160	36
30	Капанбұлақ	Қапанбұлақ станциясы	147	38
	Қарасу а. о.		901	240
31	Қарасу	Киши Қарасу ауылы	547	142
32	Қарасу	Асқаралы ауылы	112	37
33	Қарасу	Қоңырбиік ауылы	242	61
	Каратөбе а.о.		1 070	303
34	Каратөбе	Қаратөбе ауылы	548	150
35	Каратөбе	Ади ауылы	226	68
36	Каратөбе	Кентарлау ауылы	296	85
	Кызылағаш а.о.		419	118
37	Кызылағаш	Қарасу ауылы	77	20
38	Кызылағаш	Қызылағаш ауылы	342	98
	Суықбұлақ к.ә.		1 658	551
39	Суықбұлақ к.ә.	Суықбұлақ кенті	1 085	334
40	Суықбұлақ к.ә.	Делбегетей ауылы	80	41
41	Суықбұлақ к.ә.	Жайма ауылы	236	93
42	Суықбұлақ к.ә.	Терістанбалы ауылы	88	37
43	Суықбұлақ к.ә.	Ұзынжал ауылы	169	46
	Үшбиік а.о.		1 425	344
44	Үшбиік	Үшбиік ауылы	1 425	344
	Шалабаев а.о.		991	296
45	Шалабаев	Шалабай ауылы	991	296
	Шар қ.ә.		590	168
46	Шар қ.ә.	Кезенсу ауылы	187	60
47	Шар қ.ә.	Көшек ауылы	159	40
48	Шар қ.ә.	Сарыарқа ауылы	185	47
49	Шар қ.ә.	Суырлы ауылы	59	21
50	Шар қ.ә.	Шар қ.	4415
Барлығы		50	35718	8823

Орташа алғанда, ауданда жылына шамамен 10000-11000 тонна коммуналдық қалдықтар түзіледі. Полигондардың қызмет ету мерзімі–15 жыл.

Жарма ауданында ауылдық округтердің шешімімен ҚТҚ-ны уақытша орналастыруға және сақтауға барлығы 15 жер учаскесі, оның ішінде Қапай батыр ауылы мен Шар қаласындағы ҚТҚ-ның 2 полигоны бөлінген. Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) полигондарына бөлінген учаскелерде және қоқыс үйінділерінде санитарлық-эпидемиологиялық қорытындылар мен қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттар жоқ. Жергілікті атқарушы орган экология министрлігімен бірлесіп қолданыстағы қоқыс үйінділерін экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкес келтіру тетігін пысықтауда. Бұл сақтау орындары ақпараттық көрсеткіштермен жабдықталған. Жыл сайын жергілікті бюджеттен "ауданның елді мекендерінің санитариясы" бағдарламасы бойынша оларды ұстауға қаражат бөлінеді.

Біз Жарма ауданында түгендеу жүргізу кезінде қалдықтарды көмудің 50 орнын белгіледік (1-сурет). Оның ішінде 15 жер учаскесінде тұрақты жер пайдалану актілері бар (Шар қаласы; Жаңғызтөбе кенті; Кіші Қарасу, Қоңырбиік, Аршалы, Қапанбұлақ, Егінбұлақ, Балықтыкөл, Қызылағаш, Сұлусары, 8-наурыз, Белтерек, Бірлік, Терістанбалы, Қапай Батыр ауылдары), 8 учаскеге оларды дайындау жоспарланған (Жарма кенті; Жарық, Қаражал, Үкілі, Үшбиік, Қаратөбе, Жаңаөзен, Шалабай ауылдары), олардың жетеуі 2023 жылғы желтоқсанға және біреуі (Жарық ауылы) 2024 жылға арналған. Қалған 35 рұқсат құжаттарын алуды жоспарлау процесінде басымдықты талап етеді.

Әрбір елді мекен үшін ҚТҚ полигондары мен қоқыс үйінділерінің орналасу координаттарын, фотосуреттерін және картосхемаларын қоса алғанда, неғұрлым нақты ақпараты 1-қосымшада көрсетілген.

Ауданда тағы екі ҚТҚ полигоны құрылысының жобалық-сметалық құжаттамасын әзірлеу жоспарланған: Шалабай ауылы мен Жаңғызтөбе кентінде. Аудандық бюджеттен бөлінген қаражат 11732,4 млн. теңгені құрайды. Мердігер "Аппақ Жоба Құрылыс" ЖШС.

ҚТҚ қоймаларын күтіп-ұстауға және жерді қалпына келтіруге жергілікті бюджеттен 41 665,0 теңге бөлінді. 2024 жылы Қалбатау ауылдық округінің Батыр Қапай ауылында екі полигонды (Бірлік а. о. – Сулусары а.; Суықбұлақ а. – Терістанбалы а.) толық рекультивациялау және Полигонды ішінара рекультивациялау жүргізілді.

1–сурет–Жарма ауданының ҚТҚ полигондары мен қоқыс үйінділерінің орналасу картасы-сызбасы

Қалдықтарды тиімді басқару үшін ҚТҚ полигондарының санын кеңейту қажет: экологиялық нормаларды, қол жетімділікті және тұрғын аймақтардан қашықтықты ескере отырып, ҚТҚ жаңа полигондарын құру үшін оңтайлы орындарды анықтау. Қалдықтарды жинау және қайта өңдеу, жер асты сулары мен ауаны ластанудан қорғау жүйелерін қамтуы тиіс полигондар салу жобасын әзірлеу. Жерді тазарту, кәдеге жарату және қалпына келтіру жоспарын қоса алғанда, ескі полигондарды жою жобасын әзірлеу.

1.2 Қолданыстағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін бағалау

ҚР, Абай облысы және Жарма ауданы бойынша 2021-2024 жж.коммуналдық қалдықтарды/қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау (қалыптастыру) және қайта өңдеу мәліметтері 2-кестеде келтірілген. 2021 жылы Абай облысы әлі жеке әкімшілік бірлік ретінде құрылған жоқ, сондықтан осы жылдағы деректер Шығыс Қазақстан облысының құрамында ескерілді.

2-кесте – 2021-2023 жж. коммуналдық қалдықтарды/қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау (қалыптастыру) және қайта өңдеу туралы мәліметтер

№	Атауы	Өлшем бірлігі	Жылдар
			2021	2022	2023
1	Жинау (қалыптасу)
1.1	Қазақстан Республикасы	мың тонна	4 006 493	3822,820	4 142, 952
1.2	Шығыс Қазақстан облысы (2021 жылға дейін), Абай облысы (2022 жылдан бастап)	мың тонна	190 477	67, 370	62, 388
1.3	Жарма ауданы	мың тонна	-	-	-

Шығыс Қазақстан облысында (құрамында Абай облысының аумағы болған) қайталама шикізатты қайта өңдеу, сұрыптау 2010 жылдан бастап тіркеледі, бірақ екі жыл ішінде 1,44 және 0,5% ең төменгі мәндерді көрсетеді. 2013 жылы деректер қайта өңдеудің жоқтығын көрсетеді, ал келесі жылдан 2018 жылға дейін біртіндеп 4,8% - ға дейін өсім байқалады. 2019 жыл 3,3% – ға дейін төмендеуді және 2020 жыл-18% - ға дейін "секірісті" көрсетеді, содан кейін 11% - ға дейін төмендейді. Мұндай динамика қалдықтарды қайта өңдеуге бизнестің қызығушылығын көрсетеді, бірақ нарықтағы жағдайлар тұрақты емес сияқты.

Жарма ауданы Абай облысының бір бөлігі бола отырып, қалдықтарды басқару жүйесінің бастапқы даму сатысында тұр. Қазіргі уақытта ауданда қайталама шикізатты өңдеу және сұрыптау жоқ, бұл қалдықтарды басқару үшін адаптер құру қажеттілігін көрсетеді. Аудандағы қоқыс туралы мәліметтер де соңғы уақытқа дейін жазылмаған. Алайда, 2023 жылы қабылданған Жарма ауданы бойынша коммуналдық қалдықтардың түзілуі мен жинақталу нормалары Абай облысы Жарма аудандық мәслихатының 2023 жылғы 13 қыркүйектегі №5/107-VIII шешімімен бекітілген және Абай облысы Жарма аудандық мәслихатының 2023 жылғы 13 қыркүйектегі шешімімен бекітілген Жарма ауданы бойынша қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге халық үшін тарифтер №5/108-VIII осы мәселені шешуге бағытталған.

Осы нормативтік актілердің сақталуы Жарма ауданында пайда болатын қалдықтардың көлемін тіркеуге мүмкіндік береді. Бұл оларды жинауға, сұрыптауға және пайдалануға қажетті инфрақұрылымдық және логистикалық шешімдерді жоспарлаудың алғышарттарын жасайды.

Шығарылатын қоқыстың морфологиялық құрамы

Ауылдық жерлердегі қалдықтардың морфологиялық құрамы қалалық жерлерден ерекшеленеді. Ауылдық жерлерде қалдықтардың органикалық бөлігі үй жануарларына беріледі, қағаз бен картон қалдықтары, ағаш және басқа материалдар жылыту мақсатында жағылады. Ауылдық елді мекендер ауылшаруашылық қалдықтарын, соның ішінде жануарлардың қалдықтарын шығарумен ерекшеленеді. Ауылдық жерлерде қалдықтарды қайта өңдеу жүйесін дамыту және оларды ауыл шаруашылығында және үй учаскелерінде егіс алқаптары үшін тыңайтқыш ретінде пайдалану үшін ерекше назар аудару қажет.

Жарма ауданының коммуналдық қалдықтарының құрамындағы негізгі фракциялар – тамақ қалдықтары, металл, шыны және пластик және т.б. бұл ретте едәуір бөлігі құрылыс қалдықтары, күл және көң кіретін басқа қалдықтарға жатқызылған. "Жарма ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ ақпараты бойынша Қалбатау ауылының ҚТҚ полигонына әкелінетін қатты тұрмыстық қалдықтардың морфологиялық құрамының деректері 2-суретте көрсетілген.

2–сурет – Қалбатау ауылының ҚТҚ полигонына әкелінетін ҚТҚ морфологиялық құрамы

Қазіргі уақытта ауданда қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау бойынша тәжірибелер мен қуаттар жоқ. Ауданда қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату кәсіпорындары жоқ. Осыған байланысты ыдырамайтын қалдықтар – пластикалық бөтелкелер, тағамға арналған ыдыстар, барлық түсті, пішіндегі пакеттер және т.б., барлық биологиялық ыдырайтын қалдықтар, соның ішінде қатты тұрмыстық қалдықтар құрамындағы тамақ қалдықтары полигонға түседі. Полигон газы, оның ішінде биологиялық ыдырайтын қалдықтардың ыдырауы кезінде пайда болатын жанғыш метан полигондарда өртке әкелуі мүмкін.

Жергілікті атқарушы органдар тұрғындар үшін бұрынғыдай күл мен көңді барлық қоқысқа тастамау үшін, бірақ қатты тұрмыстық қалдықтардан сұрыптау үшін ақпараттық іс-шаралар өткізеді. Қалдықтарды бөлек жинау бойынша түсіндіру жұмыстары негізінен білім беру, мәдениет, денсаулық сақтау мекемелерінде әңгімелесу, дөңгелек үстелдер арқылы жүргізілді. Бұдан басқа, хабардарлықты арттыру мақсатында елді мекендер аумағында қалдықтармен жұмыс істеу ережелеріне арналған ақпараттық қалқандар, тақтайшалар орнатылды.

Жергілікті атқарушы органдар ауданның тазалығын қадағалайды, көшелердегі тазалық пен тәртіпті бақылайды. Аудан аумағы, көшелері таза. Қоқыс тасталмайды, тұрғындар тәртіпті сақтауға белсенді қатысады. Мұндай жоғары мәдениет пен халықтың жауапкершілігі елді мекендер аумағының тазалығы мен абаттандырылуына ықпал етеді. Мысалы, мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес басталған "Таза Қазақстан" экологиялық акциясы аясында аудан бойынша мекеме қызметкерлері сенбіліктер өткізді. Тазалау акциясы аясында көшелер мен іргелес аумақтар қоқыстардан тазартылды (3-сурет).

3-сурет – "Таза Қазақстан" акциясының ақпараттық қалқаны Үшбиік ауылы

"Таза Қазақстан" акциясы билік пен азаматтардың күш-жігерін біріктіретін жүйелі тәсіл елдің даму деңгейін жақсартуда елеулі нәтижелер бере алатынын көрсетеді.

Жинақтау және бөлек жинау, әкетумен қамту

Ауылдық жерлерге, оның ішінде Жарма ауданына да қоқысты жинау және шығару қызметтеріне халықтың қол жеткізуінің болмауы не жеткіліксіз дәрежесі мәселесі тән. Жарма ауданында коммуналдық қалдықтарды жинау және жинақтау мынадай жолдармен жүзеге асырылады:

- контейнер әдісі. "Абай облысы Жарма ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ маманының айтуынша, ауданда 200-ге жуық контейнер бар. Мысалы, Қалбатау ауылында, Достық к-сі, 69-да орналасқан абаттандырылған үйде қолда бар контейнерлік алаңда 3 контейнер орнатылған, қоршау, бетондалған түбі бар, бірақ шатыры жоқ (4-сурет). Қазіргі уақытта қатты тұрмыстық қалдықтарды (ҚТҚ) контейнерлік алаңнан шығару аптасына бір рет жүзеге асырылады;

4-сурет – контейнерлік қоқыс алаңы, Қалбатау ауылы, Достық көшесі, 69

Әуезов кентінде ҚТҚ уақытша сақтау станциясы бар, онда қоқысты шығару орталықтандырылған немесе тұрғындар өз бетінше жүзеге асырады (5-сурет).

Жергілікті атқарушы органдардың ақпараты бойынша коммуналдық тұрмыстық қалдықтарды шығаруды "Жарма Су" КМК, "Горводхоз" КМК, "Айман" ЖК, "Шар-Тазалық" ЖК ұйымдары жүзеге асырады.

5–сурет – Әуезов кенті коммуналдық қалдықтарды уақытша сақтау станциясы

- аумақтың көп бөлігін алып жатқан жеке секторда (Шар қаласы, Әуезов кенті, Қалбатау ауылы) қалдықтарды жинау контейнерлік және контейнерсіз әдіспен жүзеге асырылады. Тұрғындар қалдықтарды жинау үшін сөмкелерді, қапшаларды және металл цистерналарды пайдаланады. Жеке сектордан қалдықтарды шығаруды тұрғындар дербес жүзеге асырады.

Қалбатау ауылында қоқысты шығару үшін ақы төлеуді ұйымдастырумен байланысты мәселе анықталды. Көптеген тұрғындар осы қызмет үшін төлем жасаудан бас тартады, бұл қарыздың жиналуына әкеледі және коммуналдық қызметтерді қиындатады. Шешім жауапты мамандандырылған ұйымды тағайындау болуы мүмкін, ол тек қоқыс шығаруды ғана емес, сонымен бірге жүйелі түрде ақы алуды, осы процестің жеделдігі мен ашықтығын қамтамасыз етеді.

Ауданның қалған ауылдық елді мекендерінде қалдықтарды жинауды және шығаруды ұйымдастыру жүзеге асырылмайды. ҚТҚ аулаларда жиналады, пеште жағылады және ауылдық елді мекендердің маңындағы полигондарға шығарылады. Ауылдық елді мекендер ауылшаруашылық қалдықтарын, соның ішінде жануарлардың қалдықтарын шығарумен ерекшеленеді. Бұл қалдықтарға көң, сабан, жем қалдықтары және басқа органикалық материалдар жатады. Ауылшаруашылық қалдықтарын басқару қоршаған ортаға әсерді азайту және санитарлық жағдайды қамтамасыз ету үшін арнайы қайта өңдеу және қайта өңдеу әдістерін қажет етеді.

Контейнерлік алаңдарды талдау нәтижелері бойынша бірнеше бұзушылықтар анықталды:

- кейбір контейнерлік алаңдарда үш жағынан қоршаулар немесе шатыр жоқ, бұл заң талаптарына қайшы келеді. Сонымен қатар, инфильтраттың топыраққа енуіне ықпал ететін түбінде қатты жабынның болмауы тіркелді;

- толып жатқан контейнерлер мен қоқыс олардың айналасында шашыраңқы;

- қалдықтарды контейнерлерде оларды шығарусыз жағу;

- табиғи полигондар.

Сонымен қатар, ауданда қоқысты бөлек жинауға арналған контейнерлер жоқ, қалдықтарды аралас сақтауға арналған контейнерлерді пайдалану тән. Барлық қалдықтар сұрыпталмай жиналады, бұл қалдықтардың аралас жиналуына әкеледі.

Жарма ауданында қайталама шикізатты қабылдау пункттері жоқ. Жарма ауданында ҚТҚ жинау және әкетумен қамту төмен. Тұрмыстық қатты қалдықтарды ұйымдасқан түрде жинау мен шығарудың болмауы рұқсат етілмеген полигондардың пайда болуына және өсуіне әкелуі мүмкін. Контейнерлік алаңдардың заңнама талаптарына сәйкес келмеуі, контейнерлердің жеткіліксіз саны және олардың тозуы, контейнерлердегі қалдықтарды жағу антисанитариялық жағдай туғызады.

Аудан тұрғындары көшедегі тазалық мәселесіне түсіністікпен қарайды. Елді мекендердің аумағында қоқыс жоқ, бұл халықтың жоғары мәдениеті мен жауапкершілігін көрсетеді. Бұған тұрғындар мен жергілікті билік органдарының тазалық пен тәртіпті сақтауға бағытталған бірлескен күш-жігерінің арқасында қол жеткізіледі.

Тасымалдау

Аудандағы қоқыс полигондарына қоқыстарды жинау және шығару Орталықтандырылған және тұрғындардың күшімен жүзеге асырылады. Барлық шығарылған коммуналдық қалдықтар ҚТҚ полигондарында сұрыптаусыз көміледі, бұл ҚР ЭК талаптарына сәйкес келмейді. Жақын арада қосымша қоқыс полигондарын салу мен пайдалануға беруді, сондай-ақ сұрыптау желісін іске қосуды жүзеге асыру қажет. Жарма ауданында қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, әкетуге арналған тариф бекітілді.

Сұрыптау және өңдеу

Республика бойынша 204 қала мен ауданның 94-інде әр түрлі кезеңде бөлек жинау, ал 80 елді мекенде сұрыптау енгізілген. Бұл ретте қалдықтарды бөлек жинау және сұрыптау ірі аудандарда да, шағын аудандардан тыс та енгізіледі. Жарма ауданында қалдықтарды бөлек жинау енгізілмеген.

Басқа адамдардың меншігіне, сондай-ақ сенімгерлік басқаруға осы уақытқа дейін үйінділер берілмеген. Қазіргі уақытта аудан әкімдігінің алдында қоқысты сұрыптау және қайта өңдеу жұмыстарын орындау үшін қоқыс үйінділерін сенімгерлік басқаруға беру жұмыстары жүргізілуде.

Көму

Жарма ауданындағы ҚТҚ жерленген жерлер "ҚазақстанҒарышСапары"ҰК" АҚ және GoogleEarthPro спутниктік карталарының және далалық шығулардың көмегімен тіркелді.

Бүгінгі таңда коммуналдық қалдықтарды көму 50 учаскеде жүзеге асырылады, оның 15-і қалалық және кенттік әкімшіліктер мен ауылдық округтер әкімдерінің балансында, оның ішінде 13 қоқыс үйіндісі мен 2 ҚТҚ полигонында. Бұл полигондар санитарлық экологиялық нормалар мен талаптарға сәйкес келмейді, қалдықтар сұрыпталмайды.

Ауданның полигондарында жалпы жинақтау бойынша деректер жоқ, шамамен полигондардың ауданы мен биіктігіне қарай ҚТҚ жинақтау көлемі (50-55 мың тонна) есептелді.

Сондықтан жаңа полигондардың құрылысын жеделдету, ҚТҚ-ны бөлек жинаудың ұтымды жүйесін енгізу жөнінде шаралар қабылдау, сұрыптау желісінің құрылысы мен іске қосылуын жеделдету және ҚТҚ көму жөніндегі заңнама талаптарының сақталуын қамтамасыз ету қажет. Ескі полигондарды ҚР ЭК талаптарына сәйкес кезең-кезеңімен қалпына келтіру қажет. Сондай-ақ, рұқсат етілмеген полигондарды анықтау бойынша аудит жүргізу ұсынылады.

1.3 Қалдықтардың жекелеген түрлерін басқару жүйесін талдау

Құрамында сынап бар қалдықтар

Құрамында сынабы бар қалдықтарды жинаудың реттелмеген жүйесіне және халықтың санасы мен тәртіптілігінің жеткіліксіздігіне байланысты қауіпті қалдықтардың ҚТҚ контейнерлеріне түсу мәселелері бар, бұл экологиялық тәуекелдерге әкеп соғады.

ҚР ЭК сәйкес қалдықтар санатына өткен материалдар мен өнімдерге, оның ішінде құрамында сынап бар қалдықтарға қойылатын талаптар қалдықтардың жекелеген түрлерін басқару саласындағы ұлттық стандарттарда белгіленеді.

Абай облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасы жеке тұлғалардан құрамында сынап бар қалдықтарды жинау жүйесін ұйымдастыруы қажет.мамандандырылған ұйымды таңдауға, мамандандырылған контейнерлерге қызмет көрсетуге, оның ішінде құрамында сынап бар шамдар мен қоректендіру көздерін тасымалдауға және қайта өңдеуге байланысты шығыстар бюджет қаражаты есебінен жабылуы тиіс. Мамандандырылған ұйымды таңдау үшін конкурс (тендер) өткізу қажет, таңдалған компанияның лицензиясы болуы және заңнамада белгіленген барлық талаптар мен ұлттық стандарттардың талаптарына сәйкес келуі тиіс.

Электр және электрондық жабдықтардың қалдықтары

Жарма ауданында Заңды және жеке тұлғаларда түзілетін электр және электрондық жабдықтардың қалдықтарын басқару жүйесі жоқ.

Әдетте, жеке тұлғаларда пайда болған ЭЭЖҚ ҚТҚ контейнерлеріне шығарылады, содан кейін қоқыс шығаратын ұйымдар ҚТҚ полигонына шығарылады, онда олар көміліп, қоршаған ортаға зиян келтіреді.Заңды тұлғалардан ЭЭЖҚ жинау жүйесі де жолға қойылмаған.

Полигон жағдайында ЭЭЖҚ коррозияға және тотығуға ұшырайды, ал олардың құрамындағы әртүрлі ауыр металдар топырақ пен жер асты суларына түседі, сондықтан оларды ҚТҚ полигонында көмуге тыйым салынады.

ҚР ЭК 365-бабына сәйкес коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері (ЭЭЖК, құрамында сынабы бар қалдықтар, батареялар, аккумуляторлар және басқа да қауіпті компоненттер) бөлек жиналып, мамандандырылған кәсіпорындарға қалпына келтіруге берілуге тиіс екені анықталды.

Ауданда ЭЭЖҚжинау және өңдеу бойынша деректерді есепке алу жүйесі де жолға қойылмаған.

Осылайша, ЖАО Шалабай ауылы мен Жаңғызтөбе кентінде полигонның жоспарланған құрылысы аяқталғаннан кейін және оның жұмыс істеуі қалдықтарды бөлек жинау, жинау пункттерін анықтау жөніндегі функциялардың болуымен басталғаннан кейін халық үшін ЭЭЖҚжинау және кәдеге жарату жүйесін ұйымдастыру және заңды тұлғалардың ҚР ЭК-нің 365-бабының талаптарын орындауын бақылауды күшейту қажет.

Ірі көлемді қалдықтар

Аудан аумағында ірі көлемді қалдықтар (тұрмыстық техника, жиһаз және т.б.) бөлек жиналмайды, өйткені оларды әкетуге арналған арнайы орындар жоқ. Коммуналдық қалдықтардың жалпы ағыны ҚТҚ полигонына түседі.

Қазіргі уақытта менің тарапымнан экспорттау компаниясын таңдау (конкурс) және ІКҚ-ды әкету үшін арнайы орындарды анықтау бойынша жұмыс жүргізілуде.

Құрылыс қалдықтары

Халықтың құрылыс қалдықтары ҚТҚ-ның жалпы ағынында жиналады және қолданыстағы полигонға көмуге түседі.

2021 жылдан бастап құрылыс қалдықтарын көмуге тыйым салынды. ҚР ЭК сәйкес жылжымайтын объектілерді салуды немесе жөндеуді жүзеге асыратын жеке тұлғалар құрылыс қалдықтарын ЖАО ұйымдастырған арнайы орындарға өз бетінше әкетеді.

ЖАО құрылыс қоқыстарын орналастыру үшін арнайы орындарды анықтаумен және жоюмен айналысатын компанияны таңдау (конкурс) бойынша жұмыс жүргізу қажет.

Тамақ қалдықтары

Халықтың тамақ қалдықтары ҚТҚ-ның жалпы ағынында жиналады және қолданыстағы полигонға көмуге жіберіледі. Ауданда тамақ қалдықтарын бөлек жинауға арналған контейнерлер жоқ. 2021 жылдан бастап тамақ қалдықтарын көмуге тыйым салынды.

Осылайша, биологиялық ыдырайтын коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ынталандыру және оларды қалпына келтіру, соның ішінде компосттау және тамақ қалдықтарын көмуге тыйым салу талаптарының сақталуын бақылау жөніндегі жұмысты күшейту қажет.

1.4 Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдағы жағдайды талдау бойынша қорытындылар

Абай облысы Жарма ауданының коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдағы жағдайды талдау қорытындысы бойынша ауданда коммуналдық қалдықтарды жинау және әкетумен халықты қамту қамтамасыз етілмегені анықталды.

Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптау, қайта өңдеу және көму процестері заманауи шешімдер мен технологияларды енгізуді талап етеді.

Бағдарлама шеңберінде коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру және мынадай мәселелерді шешу қажет:

1. Контейнерлермен жеткіліксіз қамтамасыз етілу;

2. Халықты барлық жерде бөлек жинаумен қамтамасыз ету үшін қайталама ресурстарды бөлек жинауға арналған контейнерлердің болмауы;

3. Тұрғындарда коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін (ЭЭЖҚ, құрамында сынабы бар қалдықтар, медициналық және т. б.) жинау жүйесінің болмауы;

4. Қатты тұрмыстық қалдықтар мен көңді бөлек жинаудың болмауы;

5. Ірі габаритті және құрылыс қалдықтарын жинау және тасымалдау жүйесінің болмауы;

6. Қоқысты шығару үшін арнайы көліктің болмауы;

7. Полигонның жиі жануы;

8. Қолданыстағы сұрыптау желілерінің болмауы;

9. Қалдықтарды сұрыптаусыз көму;

10. Полигонға көмуге жіберілетін қалдықтардың көлемін қысқартуға болатын қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптаудың болмауы;

11. Қоршаған ортаға және Жарма ауданы халқының денсаулығына теріс әсер ететін атмосфераға шығарындылар;

1.5 Коммуналдық қалдықтарды басқару секторындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіптерін талдау

Коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін объективті талдау үшін оның күшті және әлсіз жақтарын, сондай-ақ бар мүмкіндіктер мен қауіптерді нақты анықтау қажет.

Күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіптерін талдау

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
ҚТҚ шығару қызметтерімен халықты қамту деңгейі;  ЖАО-ның бизнеспен, ҚШҰ-мен, халықпен өзара іс-қимылы;  Жаңа карталарды салу;  Шалабай ауылы мен Жаңғызтөбе кентінің маңындағы ҚТҚ полигондарын салу мен пайдалануға беруді жоспарлау;  Қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы халықтың жоғары хабардарлығы мен мәдениеті;  Аудан үшін коммуналдық қалдықтардың түзілуі мен жинақталуының бекітілген нормаларының болуы;  ҚТҚ жинауға, әкетуге, қайта өңдеуге және көмуге бекітілген тарифтер.	Биологиялық ыдырайтын (тамақ), ІКҚ, құрылыс қалдықтарын және ЭЭЖҚ бөлек жинау жүйесінің болмауы;  Қоқыс шығаратын ұйымдардың болмауы;  Қалдықтарды сұрыптау жоқ;  Қалдықтарды сұрыптаусыз көму;  Полигонның жиі жануы.
Қауіп	Мүмкіндіктері
Бизнестің ҚТҚ жинау және өңдеу жүйесін дамытуға қызығушылығы;  Биологиялық ыдырайтын (тамақ) және құрылыс қалдықтарын өңдеу бойынша бизнесті бөлек жинауды енгізу және дамыту бөлігінде үлкен әлеуеттің болуы;  Ауданның көрші елдердің мемлекеттік шекарасына жақын орналасуы, көрші елдерден қайталама шикізатқа сұраныстың үлкен мүмкіндіктері;  Халықтың бөлек жинауға дайындығы.	ҚТҚ полигонының толып кетуі, оның экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкес келмеуі;  Қоршаған ортаға және аудан халқының денсаулығына теріс әсер ететін атмосфераға шығарындылар, топырақ пен судың ластануы;  Қоршаған ортаға және адам денсаулығына теріс әсер ететін биологиялық ластану (патогендік микроорганизмдер, паразиттер, аурулардың тасымалдаушысы болып табылатын жануарлардың көбеюі және т. б.);  Жануды тудыратын полигон газдары;  Табиғи экожүйелердің жұмысының бұзылуы;  ЖАО стратегиялық жоспарының орындалмауы;  ЖАО қызметінің тиімділігін жыл сайынғы бағалаудың сәйкес келмеуі.

2 МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ НЫСАНАЛЫ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері

Бағдарламаның мақсаты жинақталған және түзілетін қалдықтардың, сондай-ақ айналым процесіндегі қалдықтардың көлемін және (немесе) қауіпті қасиеттерінің деңгейін біртіндеп қысқартуға бағытталған белгіленген көрсеткіштерге қол жеткізу болып табылады. Қалдықтардың пайда болуы нәтижесінде, қалдықтармен жұмыс істеу кезінде және оларды орналастыру кезінде қоршаған ортаға теріс әсерді азайту, қалдықтарды басқаруды оңтайландыру.

Қалдықтарды кәдеге жаратудың халықаралық тәжірибесі мынадай қағидаттарға негізделеді:

- қалдықтардың түзілу көлемінің төмендеу үрдістерін сақтау;

-қайта пайдалану және қайта өңдеу;

- полигондарда жерлеуді/орналастыруды жүзеге асыру.

Жоғарыда аталған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:

-қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін оңтайландыру;

-қалдықтардың пайда болу көздеріне өндірістік процестерді талдау;

-директивалық-нормативтік құжаттардың талаптарын орындауды қамтамасыз ету;

-жобалық шешімдерге сәйкес полигондарда қалдықтарды тиісінше көму. Қалдықтарды көму кезінде экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;

Қоршаған табиғи ортада орналастырылатын қалдықтар көлемін азайту: құнды компоненттерді алу арқылы қалдықтарды қайта өңдеу, көмуге жататын қалдықтардың санын азайту мақсатында қайта пайдалану;

-физикалық немесе химиялық өңдеу арқылы қалдықтардың уыттылық деңгейін төмендету;

-қалдықтардың операциялық қозғалысының сызбасын құру.

Бағдарламаның міндеттері – жоспарлы кезең шеңберінде қол жеткізуге болатын жұмыс көлемін болжай отырып, қойылған мақсатқа қол жеткізу жолдарын неғұрлым тиімді және экономикалық негізделген әдістермен айқындау. Міндеттер мыналарды ескере отырып, түзілетін және жинақталған қалдықтардың көлемін азайтуға бағытталған:

-қалдықтарды залалсыздандыру, қайта пайдалану және қайта өңдеу бойынша әлемде бар ең үздік қолжетімді технологияларды кәсіпорында енгізу жағдайы;

- қалдықтарды қайта өңдеуге және қайта пайдалануға инвестициялар тарту шарты;

- орналастыру, залалсыздандыру, көму үшін қалдықтарды жинақтауыштарға әкетілетін қалдықтардың көлемін барынша азайту;

-қалдықтармен жұмыс істеу кезінде қолданыстағы экологиялық, санитарлық-эпидемиологиялық және технологиялық нормалар мен ережелерді сақтау;

- қалдықтар ҚО жағдайына және адам денсаулығына зиянды әсер етпейтін жағдайларды қамтамасыз ету;

- қалдықтарды көму орындарын қалпына келтіру, полигондардың қоршаған ортаға теріс әсерін азайту.

Қалдықтарды басқарудың жоспарлы кезеңге арналған 5 жыл мерзімге арналған бағдарламасында түзілетін коммуналдық қалдықтардың көлемін біртіндеп азайтуға және олардың қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуға бағытталған іс-шаралар көзделеді.

ҚР Экологиялық Кодексіне, Қазақстан Республикасында қабылданған нормативтік құқықтық актілерге сәйкес барлық қалдықтар жиналуға, сақтауға, тасымалдауға, залалсыздандыруға және олардың қоршаған ортаға әсерін ескере отырып көмуге тиіс.

Табиғи орта компоненттерінің ластануын болдырмау мақсатында қалдықтарды жинақтау және жою халықаралық стандарттарға және Қазақстан Республикасының қолданыстағы және нормативтеріне, сондай-ақ ішкі стандарттарға сәйкес жүргізіледі, оларды сақтау кезінде түзілетін қалдықтар қоршаған ортаның жай-күйіне және халықтың денсаулығына зиянды әсер етпейтін жағдайлар қамтамасыз етілуге тиіс.

Нысаналы көрсеткіштер

Осы бағдарлама шеңберінде Жарма ауданының коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру бойынша нысаналы көрсеткіштер (3-кесте) белгіленді. Стратегиялық құжаттар өндірісті қамту, бөлек жинауды енгізу, қалдықтарды шығару мен қайта өңдеу үлесін ұлғайту және тиісінше полигондарда көмілген қалдықтардың мөлшерін азайту қажеттілігін белгілейді.

3-кесте – 2024-2029 жж. Жарма ауданының қалдықтарын жинау және әкету, қайта өңдеу және көмумен халықты қамту жүйесін жетілдірудің нысаналы көрсеткіштері.

№	Нысаналы көрсеткіштер	Ағымдағы жағдай	2025	2026	2027	2028	2029
		(2024)
1	Аудан тұрғындарын ҚТҚ жинау және әкетумен қамту	0 %	100%	100%	100%	100%	100 %
2	Бөлек алыммен қамту: - фракциялар бойынша құрғақ және дымқыля; - қалдықтардың жекелеген қауіпті түрлеріне (Медициналық және құрамында сынабы бар, электрондық және тұрмыстық техника)	0	0% 50%	10% 70%	15% 80%	25% 100%	30 % 100%
3	ҚТҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату үшін (білім көлемінен)	0	2 %	5%	15%	30%	35%
4	Экологиялық талаптарға сәйкес ҚТҚ полигонын жабу және қалпына келтіру	0 %	10 %	20 %	30 %	80%	90 %
5	Халықтың экологиялық өмір сапасына қанағаттану деңгейі	70%	75%	80%	85%	95%	100%

3 Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары, қойылған мақсаттарға қол жеткізу жолдары және тиісті шаралар

3.1 Аудан тұрғындарын қалдықтарды жинау және шығару жөніндегі қызметтермен толық қамтуды қамтамасыз ету үшін коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін одан әрі дамыту жөніндегі шаралар

Экологиялық мәселелердің себептері көбінесе адамның қоршаған ортаға әсеріне байланысты. Бұл теріс әсер барған сайын қауіпті сипатқа ие болады. Қоқыстарды көмуге арналған ашық полигондар экологияға және адамдардың қалыпты өміріне зиян тигізеді.

Коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін одан әрі дамыту үшін мынадай шараларды орындау қажет:

- Жарма ауданының тұрғындарын қалдықтарды жинау және шығару қызметтерімен қамту;

- бәсекелестік негізде ұзақ мерзімді келісімшарттар жасасу және конкурстар өткізу;

- экономикалық негізделген тарифтерді бекіту;

- қалдықтарды жинауға арналған контейнерлік алаңдарды санитарлық нормаларға сәйкес келтіру. Жиналатын қалдықтардың көлемі мен ерекшелігіне қарай жаңа контейнерлерді ауыстыру және орнату. Қоқыс таситын көліктер паркін және басқа да қажетті техниканы сатып алу және жаңарту.

Халықты қалдықтарды жинау және шығару жөніндегі қызметтермен қамту

Жарма ауданының халқын қалдықтарды іріктеп тасымалдау қызметтерімен қамту тек жеке тұлғаларды ғана емес, заңды тұлғаларды да қызметтермен толық қамту есебінен қамтамасыз етіледі. Тұрғын үйлерде немесе жеке тұрған ғимараттарда қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалармен (егер контейнерлер болмаса) осы учаскелерге қызмет көрсету үшін ЖАО айқындаған ЖҚҰ-мен ҚТҚ жинау және шығару жөніндегі қызметтерге шарттар жасасу бойынша хабардар ету жұмысын жүргізу қажет.

Ұзақ мерзімді келісімшарттар жасасу және бәсекелестік негізде конкурстар өткізу.

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және әкету жөніндегі қызметтердің сапасын арттыру үшін ұзақ мерзімді келісімшарттар жасасу және коммуналдық қалдықтарды бәсекелестік негізде басқару

Нарық қатысушыларын анықтау бойынша конкурс (тендер) өткізу кезінде ЖАО ҚР ЭК 367-бабына және коммуналдық қалдықтарды басқару қағидаларына сәйкес ҚШҰ-ға қойылатын талаптарды белгілейтін болады. ҚТҚ жинау және тасымалдаумен қызметі ҚР экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес келетін мамандандырылған кәсіпорындар айналысуы тиіс.

ҚШҰ таңдау кезіндегі негізгі талаптардың бірі – ҚР ЭжТРМ тізілімінде ҚТҚ жинау және әкету жөніндегі компанияның болуы, яғни қызметті жүзеге асырудың басталғаны туралы хабарлама беру. Қауіпті емес қалдықтарды жинау, сұрыптау және тасымалдау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" ҚР Заңына сәйкес ҚР ЭжТРМ-де қызметтің басталғаны туралы хабарлама беруге міндетті. Хабарламалық тәртіпке сәйкес келмейтін ҚШҰ конкурсқа қатыса алмайды және ҚТҚ жинау және әкету бойынша қызметтер көрсете алмайды, өйткені қауіпті емес қалдықтарды жинау, сұрыптау және тасымалдау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға ҚР ЭжТРМ-де хабарлауға тыйым салынады.

Егер компания қауіпті қалдықтармен жұмыс істесе, онда лицензия болуы керек.

Экономикалық негізделген тарифтерді бекіту

Ауданда коммуналдық қалдықтарды басқарудың ұтымды жүйесін одан әрі дамыту үшін жаңа тарифтерді есептеу және бекіту қажет. Белгіленген тарифтер қазіргі заманғы шындықтар мен инфляциялық процестерді ескере отырып, қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған мамандандырылған ұйымдардың шығындарын жабуы керек.

Экономикалық негізделген тарифтерді уақтылы есептеу, индекстеу және бекіту мамандандырылған ұйымдардың қалдықтарды жинау және шығару бойынша сапалы жұмысын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, бұл ауданның экологиялық жағдайына және халықтың денсаулығына жағымды әсер етеді.

ҚТҚ жинау, әкету, қайта өңдеу және көму қызметтері үшін халықтың жиналуы мен уақтылы төленуін арттыру

Халықты тіркеу туралы мәліметтерге қол жеткізуге қатысты ЖАО-ның мамандандырылған ұйымдармен өзара іс-қимылын күшейту қажет.

Азаматтарды тұрғылықты, уақытша болатын (тұратын) жері бойынша тіркеу кезінде жаңа тіркеу мекен-жайы туралы мәліметтер нақты уақыт режимінде ІІМ ақпараттық жүйесінен эталондық деректер банкі болып табылатын және оған қол жеткізу барлық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарға (әкімдіктерге) қамтамасыз етілген "жеке тұлғалар" Мемлекеттік Деректер базасына (әкімші–ҚР ӘМ) беріледі ҚР.

Осы интеграция шеңберінде ЖАО ҚШҰ-ға тіркелген азаматтардың саны туралы мәліметтерді мекен-жайы бойынша иесіздендірілген түрде (дербес деректерді берусіз) ұсынатын болады, бұл ҚТҚ жинау, әкету, қайта өңдеу және көму үшін төлемдерді дұрыс есептеуге мүмкіндік береді.

Жиналатын қалдықтардың көлемі мен ерекшелігіне қарай контейнерлік алаңдарды санитариялық нормаларға сәйкес келтіру, жаңа контейнерлерді ауыстыру және орнату

Құрылыс түріне байланысты коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесі келесідей ұйымдастырылады:

Көп қабатты құрылыс аудандарында:

-тұрғын аймақтардағы контейнерлік алаңдарды жабдықтау;

-стандартты контейнерлерді орнату;

-қалдықтарды шығаруға арналған құрал қоқыс таситын көліктерді жиналатын қалдықтардың тығыздығын арттыру үшін престеу жүйесімен пайдаланыңыз.

Жеке құрылыс аудандарында:

-стандартты контейнерлерді орнату;

- қалдықтарды шығаруға арналған құрал үлкен көлемді және жоғары қысу қабілеті бар қоқыс таситын көліктерді пайдаланыңыз.

КА санитарлық нормаларына сәйкес келтіру үшін келесі іс шаралар орындалады:

-үй иелерінің, ұйымдардың, мәдени-бұқаралық мекемелердің, демалыс аймақтарының аумағында көлікке арналған кіреберістері бар қалдықтарды жинауға арналған контейнерлерді орналастыру үшін арнайы алаңдар бөлінсін. Алаңды қатты жабынмен орналастырып,қалдықтардың желмен таралу (таралу) мүмкіндігін болдырмайтын, бірақ 1,5 м-ден кем емес биіктігін үш жағынан қоршау керек;

- контейнер алаңын кем дегенде 25 м қашықтықта тұрғын және қоғамдық ғимараттар, балалар объектілері, халықтың демалысы бар спорт алаңдары орналастырылсын. Қалыптасқан құрылыс аудандарында, санитариялық алшақтықтарды сақтау мүмкіндігі болмаған кезде, қашықтықтар ЖАО, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелерінің, объектілердің меншік иелерінің және басқа да мүдделі тұлғалардың қатысуымен комиссиялық түрде белгіленеді.

Коммуналдық қалдықтарды шығару кесте бойынша жүзеге асырылатын болады.

Коммуналдық қалдықтарды тасымалдау шығындарын барынша азайту үшін белгіленген санитарлық табиғат қорғау талаптарына сәйкес келетін қалдықтарды шығарудың ең аз жиілігі қабылданады.

Шығару жиілігін белгілеу кезінде коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін, олардың морфологиялық құрамын, жинау үшін қолданылатын контейнерлердің түрі мен санын (контейнерлер арқылы жинау кезінде) назарға алған жөн.

Қалдықтардың әрбір санаты (фракциясы, түрі) үшін бөлек жинау кезінде әкетудің өзіндік кезеңділігі айқындалады.

Қалдықтарды контейнерлерде 0оС және одан төмен температурада сақтау мерзімі – үш тәуліктен аспайды, оң температурада – бір тәуліктен аспайды.

Жаңа контейнерлерді ауыстыру және орнату жиналатын қалдықтардың көлемі мен ерекшелігіне және оларды сақтау мерзіміне байланысты жүргізіледі. Контейнерлерді жаңарту кезінде заманауи еуроконтейнерлерді сатып алу жоспарлануда.

Пластмасса, қағаз және картон қалдықтары көліктің барлық түрлерімен тасымалданады. Шыны ыдыстың қалдықтары бүлінуді болдырмауға бағытталған шараларды қабылдай отырып, көліктің кез келген түрімен тасымалданады. Шыны ыдыстың қалдықтарын тасымалдау, тиеу және түсіру кезінде олардың сақталуын, механикалық құралдардан қорғалуын қамтамасыз ететін шаралар қабылдау қажет.

Осы бағдарлама шеңберінде ЖАО контейнерлер паркін жаңарту, толықтыру, контейнерлік алаңдарды жөндеу және оларды санитарлық нормалар мен заңнама талаптарына сәйкес келтіру жоспарлануда.

Сондай-ақ, ҚШҰ пайдаланатын қоқыс таситын көліктер паркін толықтыру/жаңарту қажет. Қоқыс таситын көліктер паркін жаңарту ҚШҰ қаражаты және жеке инвестициялар есебінен жүзеге асырылатын болады.

3.2 қалдықтарды бөлек жинау жүйесін жетілдіру жөніндегі шаралар

Бөлек жинау жүйесін жетілдіру үшін мынадай шараларды орындау қажет:

- барлық КА-да ҚТҚ құрғақ фракциясын бөлек жинауға арналған контейнерлерді орнатуды қамтамасыз ету және қайталама шикізатты бөлек шығаруды қамтамасыз ету;

- коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін жинау және қалпына келтіру жүйесін ұйымдастыру;

- арнайы орындарды ұйымдастыру және ІКҚ мен халықта пайда болатын құрылыс қалдықтарын тасымалдау үшін мамандандырылған компанияны анықтау.

Барлық КА-да ҚТҚ құрғақ фракциясын бөлек жинауға арналған контейнерлерді орнатуды қамтамасыз ету және қайталама шикізатты бөлек шығаруды қамтамасыз ету.

Қалдықтарды бөлек жинауға қойылатын талаптарға сәйкес (ҚР ЭжТРМ м. а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы №482 бұйрығы, 8-тармақ) ЖАО мыналарды қамтамасыз етеді:

- халық санына, қалдықтардың жинақталу нормаларына, оларды сақтау мерзімдеріне және басқа да қажетті факторларға сүйене отырып айқындалатын контейнерлік алаңдарда бөлек жинауға арналған контейнерлердің қажетті санын (кемінде 2) орнату.

КА-да, кем дегенде, қалдықтар құрғақ және дымқыл болып бөлінуі керекфракциялар. Құрғақ фракция қағаздан, картоннан, металдан, пластиктен тұрады. Ылғал фракция тамақ қалдықтарынан, органикалық заттардан, аралас қалдықтардан және үй шаруашылығының қалдықтарына ұқсас табиғаты мен құрамы бойынша қалдықтардан және т. б. тұрады.

Талдау кезінде барлық КА-да құрғақ фракцияға арналған контейнерлер орнатылмағаны анықталды.

Пластмассаны, қағазды және әйнекті бөлек жинауды енгізу үшін барлық КА-да құрғақ фракцияға арналған контейнерлер орнатылады.

Қалдықтарды бөлек жинауға арналған әрбір контейнер, оның ішінде қазақ және орыс тілдерінде таңбаланатын болады:

- қалдықтардың жиналатын түрі (фракциясы) туралы ақпараттық жапсырма/жазба;

- контейнер иесі туралы деректер (атауы, телефоны);

- контейнерге қызмет көрсететін ұйымдар.

Түсті контейнерлерге таңбалау қолданылған жағдайда, ол қарама-қарсы түспен орындалады.

Контейнерлер саны білім беру және жинау көлеміне, түгендеу нәтижелері мен тұратын адамдар санына сәйкес әр алаң үшін жеке есептелетін болады.

Бөлек жинау жүйесін дамыту кезінде бөлек жиналған қалдықтардың қалдықтарды басқарудың барлық келесі кезеңдерінде араласпауын қамтамасыз ету қажет. Сондай-ақ, қалдықтардың әр санаты (фракциясы, түрі) үшін олардың шығарылу жиілігін анықтау қажет.

Қайталама шикізатты бөлек әкету жөніндегі талаптар ҚШҰ-мен жасалатын шарттарға енгізілетін болады.

Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін жинау және қалпына келтіру жүйесін ұйымдастыру

Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін жинау және қалпына келтіру жүйесін ұйымдастыру қалдықтардың қауіпті түрлерін: халық ҚСбҚ, ЭЭЖҚ, химиялық қоректендіру көздері, аккумуляторларын бөлек жинауды, тасымалдауды және қайта өңдеуді қамтамасыз ету үшін мердігер ұйымды таңдауға арналған конкурс ұйымдастыруға негізделетін болады.

Бүгінгі таңда Жарма ауданында тұрғындардан коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерінің (ЭЭЖҚ, химиялық қоректендіру көздері, аккумуляторлар) қалдықтарын жинау жүйесі жолға қойылмаған.

ҚТҚ жалпы ағынындағы қалдықтардың бұл түрлері полигонға түседі, топырақты, суды және ауаны токсиндермен, ауыр металдармен, тұрақты органикалық ластағыштармен ластайды, осылайша адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаға айтарлықтай зиян келтіреді.

ҚР ЭК 365-бабының 6-тармағына сәйкес коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері бөлек жиналып, мамандандырылған кәсіпорындарға қалпына келтіруге берілуі тиіс.

Экологиялық заңнаманың талаптарын орындау үшін ЖАО коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін бөлек жинау, тасымалдау және қалпына келтіру қызметтерін көрсету үшін мердігер ұйымды айқындау үшін конкурс (тендер) өткізу арқылы экологиялық заңнаманың және ұлттық стандарттардың талаптарына сәйкес тұрғындардан коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін жинау жүйесін ұйымдастыруы қажет.

Құрамында сынап бар қалдықтар

ҚР 1513-2019 бабында "ресурс үнемдеу, технологиялық циклдің барлық кезеңдерінде қалдықтармен жұмыс істеу, ҚСбҚ-ды қайта өңдеудің жіктелуі мен әдістері, негізгі ережелер" талаптарына сәйкес халықтан ҚСбҚ жинау жүйесін ұйымдастыру үшін ЖАО жүзеге асырады:

- халық арасында қалыптасқан ҚСбҚ жинау үшін орнатылатын арнайы әмбебап контейнерлерді орнату мен қызмет көрсетуді бақылау;

- арнайы әмбебап контейнерлерді сақтау жөніндегі шараларды қамтамасыз етуге, контейнерге қызмет көрсететін мамандандырылған кәсіпорынмен өзара іс-қимылды жүзеге асыруға, оларға еркін қол жеткізуді қамтамасыз етуге, тұрғындармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуге, контейнерге бөгде заттарды сақтауға, бөгде жарнамаларды, хабарландыруларды және т. б. контейнерге жапсыруға жол бермеуге міндетті кондоминиум объектісін басқару органдарының қызметін бақылау және ұйымдастыру;

- халық үшін демеркуризация жөніндегі шаралар кешенін іске асыруға және РСО үшін контейнерлерді жөндеуге (ауыстыруға) мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын (қызметтерін) сатып алу үшін қаражат бөлу жолымен халықтың пайдалануында болған құрамында энергия үнемдейтін шамдары бар сынапты қайта өңдеуді ұйымдастыру.

Халық үшін демеркуризация жөніндегі шаралар кешенін іске асыруға және ҚСбҚ үшін контейнерлерді жөндеуге (ауыстыруға) мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын (қызметтерін) сатып алу кезінде ЖАО ҚР ЭК, "Мемлекеттік сатып алу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 4-тарауына және коммуналдық қалдықтарды басқару қағидаларына сәйкес конкурс (тендер) арқылы жүргізілетін болады.

Электрондық және электр жабдықтары

ҚР СТ 3753-2021 сәйкес "ресурс үнемдеу, құрамында сынап бар құрылғылар мен аспаптарды қоспағанда, өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде электротехникалық және электрондық жабдықтардың қалдықтарымен айналысу, қауіпсіздік талаптары" ЖАО қалдықтардың меншік иелеріне ЭЭЖҚ өндірушілеріне немесе ЭЭЖҰ басқару саласындағы кәсіпкерлік субъектілеріне халықтың тығыздығын назарға ала отырып, ЭЭЖҚ беруге мүмкіндік беретін инфрақұрылым құруға ықпал етуге тиіс. оның ішінде ЭЭЖҚ жинау, жинақтау және қайта өңдеу бойынша объектілерді орналастыруға жер учаскелерін бөлу арқылы, соның ішінде контейнерлік алаңдар мен ЭЭЖҚ стационарлық қабылдау пункттері.

ЖАО ЭЭЖҚ жөндеу, қалпына келтіру жүйесін ұйымдастыруды, сондай-ақ қалдықтардың иелерінен ЭЭЖҚ-ны бөлек жинау мен қайта өңдеуді, оның ішінде ЭЭО-ны жылжымалы қабылдау пункттерін құру құралы бойынша ұйымдастыруды қамтамасыз етуі тиіс.

ЖАО ақпараттық кампанияларды, конкурстарды, дәрістерді өткізуді қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, ЭЭЖҚ-ның халықтан бөлек алымының үлесін ұлғайтуға бағытталған шаралар қабылдауы тиіс.

Тұрғындардан коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін жинау жүйесін ұйымдастыру үшін мынадай шараларды қабылдау қажет:

- батареялар, сынап бар шамдар, электрондық және электр жабдықтары сияқты қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинайтын стационарлық немесе жылжымалы пункттер/пункттер құру;

- қалдықтарды қабылдаудың ұйымдастырылған пункттері туралы халықты хабардар етуді және олармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттауды қамтамасыз ету.

Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері үшін батареялар, құрамында сынап бар шамдар, электрондық және электр жабдықтары сияқты қауіпті тұрмыстық қалдықтарды қабылдайтын стационарлық пункттер көзделетін болады. Қабылдау пункттері көрсетілген тауарларды өткізуді жүзеге асыратын дүкендерде (дүкендер бөлімдерінде, сауда нүктелерінде) құрылуы мүмкін. Батареялар мен сынап шамдарын қабылдауды пәтер иелері бірлестіктерінің аумағында ұйымдастыруға болады.

Стационарлық лампаларды қабылдау пункттерінің орналасқан жері мен санын анықтау кезінде олардың халыққа қолжетімділігі мен ыңғайлылығы ескерілуі тиіс. Құрамында сынап бар шамдарды стационарлық жинау пункттері бөгде адамдар үшін қолжетімсіз жеке кіреберіспен жабдықталады, шамдарды жинауға арналған арнайы контейнерлердің қажетті санымен қамтамасыз етіледі және қажетті тиісті қорытындылар мен рұқсаттар болады.

Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін бөлек жинауды енгізу және қайталама шикізат пункттерін құру бөлек жинау бойынша нысаналы көрсеткішке қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Заңды тұлғалардың коммуналдық қалдықтарының қауіпті құрамдас бөліктерін бөлек жинау және қалпына келтіру

Қызметтің түріне қарамастан заңды тұлғаларда пайда болатын коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері де бөлек жиналып, ҚР ЭК 365-бабының 6-тармағына сәйкес Мамандандырылған ұйымдарға (кәсіпорындарға) қалпына келтіруге берілуі тиіс.

Шағын және орта бизнес субъектілерімен қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін жинау және қалпына келтіру бойынша Адал және заңнама талаптарына сәйкес мамандандырылған кәсіпорындарды анықтау үшін ақпараттық жұмыс жүргізу қажет.

Сондай-ақ статистиканы қадағалау мақсатында жиналған және қалпына келтірілген қалдықтарды есепке алу бойынша мамандандырылған кәсіпорындардың әлеуетін нығайту қажет.

Арнайы орындарды ұйымдастыру және ІКҚ мен халықта пайда болатын құрылыс қалдықтарын тасымалдау үшін мамандандырылған компанияны анықтау

Қалдықтарды бөлек жинауға қойылатын талаптардың 19-тармағына сәйкес ЭжТРМ м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы №482 бұйрықтары ЖАО жеке тұлғаларда (тұрғындарда) түзілетін құрылыс және ірі габаритті қалдықтар үшін жабыны мен қоршауы бар ауданы кемінде 12 м2 болатын орынды ұйымдастырады.

Жылжымайтын объектілерді салуды немесе жөндеуді жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар қалдықтарды бөлек жинауға қойылатын талаптың 17-тармағына сәйкес ЭжТРМ м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № 482 бұйрығы Құрылыс және ірі көлемді қалдықтарды жергілікті атқарушы органдар ұйымдастырған арнайы орындарға дербес әкетуді жүргізеді.

Абаттандыру ережелеріне сәйкес ірі көлемді қоқыстарды (қалдықтарды) шығаруды кәсіпорындардың өздері, мекемелер мен жеке тұлғалар немесе қоқыс шығаратын кәсіпорындар шарт негізінде жүргізетіні анықталды.

ІКҚ әкету үшін төлем ҚТҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифіне енгізілмегендіктен, ІКҚ мен құрылыс қалдықтарын жинау және әкету жөніндегі компанияны жеке анықтау қажет.

ІКҚ және құрылыс қалдықтарын халықтан тасымалдау жөніндегі ұйымды айқындау үшін ЖАО "мемлекеттік сатып алу туралы"Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жергілікті бюджет есебінен КГО және құрылыс қалдықтарын жинауға және әкетуге конкурс (тендер) ұйымдастыру қажет.

Аудан әкімдігімен ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын шығаратын ұйым белгіленеді. Өзара іс-қимыл шарттары үлгілік шартқа техникалық ерекшелік белгіленетін болады. Экспорттаушы компания хабарламалық тәртіпке сәйкес келуі және ҚР ЭжТРМ тізіліміне кіруі қажет.

Арнайы ұйымдастырылған орындарда құрылыс қалдықтарын жинауды мынадай тәсілдердің бірімен жүзеге асыруға болады: ауыстырылатын бункерлерге жинау және кейіннен мультилифт жүйесі бар автомобильдермен әкету; қаптарға жинау, оларды кейіннен борттық немесе самосвалдық автомобильге тиеу; қалдықтарды үйіп жинау, кейіннен борттық немесе самосвалдық автомобильге қайта тиеу.

3.3 Коммуналдық қалдықтарды өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту жөніндегі шаралар, оның ішінде спецификалық (тамақ, құрылыс және ірі габаритті қалдықтар, ЭЭЖҚ және т. б.)

Қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту үшін мынадай іс-шараларды орындау қажет:

- жеке санаттар: қайталама шикізат (пластик, қағаз және шыны); құрылыс қалдықтары; ірі габаритті қалдықтар; коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері бойынша қалдықтардың түзілу көлемінен халықтың және заңды тұлғалардың қайталама шикізатты жинау үлесін ұлғайту;

- Жарма ауданы аумағында қызметін жүзеге асыратын қалдықтарды қалпына келтіру жөніндегі мамандандырылған кәсіпорындармен өзара іс-қимылды күшейту;

- қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама шикізатты қайта өңдеу және кәдеге жарату қуаттарын құру бойынша жұмыс істеп тұрған өндірістердің дамуын ынталандыру.

Қалдықтарды қайта өңдеу үлесін ұлғайту үшін қоқыс сұрыптау кешеніне жобалық құжаттаманы келісу, сұрыптау желісін салу және пайдалануға беру үшін жер учаскесін бөлу жөніндегі іс-қимылдар жеделдетілетін болады.

Қалдықтарды қайта өңдеу үлесін ұлғайту үшін бөлек жиналған фракцияларды немесе ҚСК-да сұрыпталған қайталама шикізатты өңірдегі жұмыс істеп тұрған мамандандырылған кәсіпорындарды қайта өңдеу, болмаған жағдайда басқа өңірлерге немесе елдерге жіберу қажет.

Кейіннен алынған шикізатты дайын өнімге дейін өңдеуді ұйымдастыру және қарастыру ұсынылады. Қазіргі уақытта қайта өңдеуге арналған қондырғыларды ТМД елдерінің жеткізушілері кең ассортиментте және қолайлы бағамен ұсынады.

Қайталама шикізат (қағаз, картон, пластик, шыны және т.б.) дайын өнімді одан әрі өңдеу және өндіру үшін мамандандырылған кәсіпорындарға берілетін болады.

Қағаз және картон қалдықтарын қалпына келтіру жаңа бұйымдарды (қағаз және картон, экомақта, құрылыс материалдары) өндіру үшін физикалық, химиялық және басқа да тәсілдермен жүзеге асырылады.

Пластмасса қалдықтарын қалпына келтіруді технологиялық процестердің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін технологиялар мен жабдықтарды қолдана отырып, мамандандырылған ұйымдар жүзеге асырады;

Шыны ыдыстың қалдықтарын қалпына келтіру қоршаған орта үшін қауіпсіздік талаптарын сақтау шартымен жүзеге асырылады:

- қайта пайдалану үшін шыны қалдықтарды дайындау (сұрыптау, жуу, өңдеу) ;

- жаңа өнім (шыны жүн, шыны ыдыс, шыны талшық, плитка және т. б.) өндірумен механикалық және термиялық әдістермен өңдеу;

Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері қауіпті қалдықтар үшін мамандандырылған кәсіпорындарға кәдеге жарату үшін жіберілетін болады.

Тамақ қалдықтары

Жеке жиналған биологиялық ыдырайтын ҚТҚ фракциялары, негізінен тамақ және органикалық қалдықтар аэробты немесе анаэробты әдіспен өңделуі керек. Сондай-ақ, бұл қалдықтарды кәріз-тазарту станцияларының күшімен бірлесіп қайта өңдеу мүмкіндігі қарастырылады. Бүгінгі таңда органикалық қалдықтарды кәдеге жарату мен қайта өңдеудің әртүрлі технологиялары бар, олардың ішінде: биогаз алу, компосттау және басқалар.

ҚТҚ ыдырауының табиғи әдісіне компосттау жатады. Компосттау – бұл табиғи биологиялық ыдырауға негізделген қалдықтарды қайта өңдеу технологиясы.

Органикалық қалдықтарды компосттау тікелей үй шаруашылығында да, орталықтан да болуы мүмкін. Тікелей үй шаруашылықтарында компосттау тек компост шұңқырларында немесе арнайы компост машиналарын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Орталықтандырылған компосттау кезінде тұтынушылар органикалық заттарды бөлек жинауды қамтамасыз етеді, содан кейін олар арнайы жабдықталған алаңдарға немесе компост төселетін сүрлем мұнараларына шығарылады. Кейіннен мұндай компост ауыл шаруашылығының қажеттіліктері үшін қолданылады. Биологиялық ыдырайтын қалдықтардың көп мөлшері пайда болатын және қосалқы шаруашылық бар ұйымдар мен мекемелерде (мысалы, мектептерде) компосттау жеке-жеке жүргізілуі мүмкін.

Ірі көлемді және құрылыс қалдықтары

Жинау пункттеріндегі ірі көлемді қалдықтардан қауіпті фракцияларды алып тастау, содан кейін мамандандырылған ұйымдарға қайта өңдеуге және/немесе кәдеге жаратуға жіберу қажет.

Аралас құрылыс қалдықтарын жинау орнында қайта өңделген шикізат пен қауіпті компоненттерді алу арқылы сұрыптау керек. Бөлек сұрыптау керек: ағаш; қағаз және картон; металл (бөлек қара және түсті металдар); минералды қалдықтар (тас, құрылыс тасы және кірпіш, сылақ, бетон, гипс, қаңылтыр шыны және т.б.); темірбетон және бетон бөлшектері.

Ірі көлемді құрылыс қалдықтарын өңдеу үшін ұсақтау және сұрыптау кешендері қолданылады.

Қауіпті құрылыс қалдықтарына мыналар жатады:

1) құрамында асбест–шифер немесе этернит, асбест-цемент плиталары, асбест-цемент құбырлары, оқшаулағыш материалдар және т. б. бар қалдықтар.;

2) бояулардың, лактардың, желімдердің, шайырлардың қалдықтары, оның ішінде олардың құрамында бос ыдыстар мен аталған қалдықтарға малынған материалдар және т. б.;

3) құрамында мұнай өнімдері бар қалдықтар-құрамында асфальт шайырлары және т. б. бар сіңдірілген оқшаулағыш материалдар.;

4) ластанған топырақ.

Қауіпті құрылыс қалдықтары бөлек жиналады және әрі қарай қайта өңдеу және/немесе кәдеге жарату үшін мамандандырылған компанияларға беріледі.

Одан әрі өңдеуге жатпайтын сұрыпталғаннан кейін коммуналдық қалдықтарды көму ҚТҚ полигонында жүзеге асырылады.

3.4 Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар

Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету үшін келесі шараларды орындау қажет:

- қоқыс полигонын салу және пайдалануға беру;

- ҚТҚ ескі полигонының жерлерін кезең кезеңімен қалпына келтіру және қалпына келтіру;

- рұқсат етілмеген полигондарды анықтау және жою.

Жарма ауданында қалдықтарды тиімді басқару мақсатында есепті пайдалану мерзімі - 15 жыл 8 қатты тұрмыстық қалдықтар полигонын (ҚТҚ) салу ұсынылады. Жарма ауданы үшін қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу кезінде қатты тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көлемінің алдын ала есептеулері орындалды. Есеп айырысу процесінде бір-біріне жақын орналасқан ірі ауылдық елді мекендер, жинақтау нормалары, сондай-ақ көлік инфрақұрылымы мен халық саны ескерілді. Сондай-ақ, халық саны мен қалдықтардың жинақталу нормаларын ескере отырып, қажетті контейнерлер саны есептелді (5-кесте, 6-сурет).

Ұсынылған шешімдердің дәлдігі мен тиімділігін арттыру үшін егжей-тегжейлі есептеулер жүргізу ұсынылады, соның ішінде:

- қалдықтардың жинақталуының ағымдағы көлемі мен динамикасын талдау, маусымдық ауытқуларды, өңірдің тұтыну әдеттері мен экономикалық дамуындағы өзгерістерді есепке алу;

- демографиялық және экономикалық болжамдарды есепке алу;

- экологиялық және әлеуметтік аспектілерді бағалау;

- полигондардың орналасуын оңтайландыру: көлік шығындарын азайту және тұрғындарға ыңғайлылықты арттыру үшін көлік инфрақұрылымын ғана емес, елді мекендерге дейінгі қашықтықты да есепке алу.

- ықтимал баламаларды талдау: полигондарға жүктемені азайту және қалдықтарды басқару жүйесінің жалпы тиімділігін арттыру үшін қалдықтарды сұрыптау, қайта өңдеу және кәдеге жарату мүмкіндіктерін зерттеу, ҚТҚ құрғақ фракциясын бөлек жинауға арналған арнайы контейнерлерді сатып алу және орнату: барлығы 50 дана.

Бұл шаралар Жарма ауданының қажеттіліктері мен ерекшеліктеріне сәйкес келетін тұрмыстық қатты қалдықтарды басқарудың неғұрлым теңдестірілген және тиімді жүйесін құруға көмектеседі.

5-кесте – Жарма ауданы үшін ҚТҚ полигондарының ұсынылатын саны

Полигон нөмірі	Елді мекендер		Көлемі, м3	Аумақ, га	Цистерналар саны
	Атауы	Ауылдық округ
1	Суықбұлақ кенті	Суықбұлақ ауылы.	263 015	5	50
	Делбегетей ауылы	Суықбұлақ ауылы.			4
	Жайма ауылы	Суықбұлақ ауылы.			11
	Терістанбалы ауылы	Суықбұлақ ауылы.			4
	Ұзынжал ауылы	Суықбұлақ ауылы.			8
2	Киши Қарасу ауылы	Қарасу	156 940	3	25
	Асқаралы ауылы	Қарасу			5
	Қоңырбиік ауылы	Қарасу			11
3	Әуезов кенті	Әуезов кенті	281 959	5	121
	Солнечный ауылы	Әуезов кенті			3
	Шалабай ауылы	Шалабаев а.о.			45
4	Қаратөбе ауылы	Қаратөбе	158 506	3	25
	Ади а.	Қаратөбе			10
	Кентарлау ауылы	Қаратөбе			14
5	Жаңғызтөбе кенті	Жаңғызтөбе а.	342 535	6	137
	разъезд 10 км	Жаңғызтөбе а.			2
	Шуақ Ауылы (Күн)	Жаңғызтөбе а.			73
	Ақжал Ауылы	Ақжал			13
6	Қапанбұлақ Ауылы	Қапанбұлақ	259 642	4	12
	Қызылжұлдұз Ауылы	Қапанбұлақ			7
	Қапанбұлақ станциясы	Қапанбұлақ			7
	Жарма кенті	Жарма.а.			32
	Қарақойтас Ауылы	Жарма.а.			1
7	Үшбиік Ауылы	Үшбиік	165 234	3	65
	Аршал Ауылы	Аршалы			15
	Жарықтас Ауылы	Аршалы			2
8	Жарық Ауылы	Жарық	156 977	3	31
	Малай Ауылы	Жарық			6
	Қарасу Ауылы	Қызылағаш			4
Барлығы					741

6 – сурет – Жарма ауданы үшін ұсынылатын ҚТҚ полигондарын орналастыру картасы-схемасы

Ескі полигондардың аумағында қабылдауды, сұрыптауды қамтитын инфрақұрылымды қамтамасыз ету керек, содан кейін ғана ҚТҚ-ның қалған бөліктерін көму керек.

Қолданыстағы ҚТҚ полигоны аумағының жерлерін заңнаманың талаптары мен талаптарына сәйкес кезең-кезеңімен қалпына келтіру және қалпына келтіру жүргізіледі. Қолданыстағы қатты тұрмыстық қалдықтарды жабуға экологиялық рұқсат алғаннан кейін ғана рұқсат етіледі. Қалдықтарды көму жөніндегі қоқыс үйінділері қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның және санитариялық-эпидемиологиялық қызмет саласындағы мемлекеттік органның лауазымды адамдары жергілікті жерде қорытынды тексеруді орындағаннан, полигон иесі берген барлық ақпаратты бағалағаннан және Полигонды мақұлдау мен жабу туралы хабардар еткеннен кейін ғана жабық деп қарауға болады.

Полигон / полигон жабылғаннан кейін полигон иесі аумақты қалпына келтіріп, бес жыл ішінде полигон газы мен фильтрат шығарындыларына мониторинг жүргізуі керек. Бұзылған жерлерді қалпына келтіруге және кейіннен мониторинг жүргізуге арналған қаражат полигонның тарату қорынан түседі. Полигон иесі жобаның шарттарына сәйкес полигонды рекультивациялауды орындағаннан кейін және орындалған жұмыстар қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның қатысуымен қабылдау комиссиясының актісімен қабылданады, иесі қоршаған ортаға мониторинг жүргізуді тоқтатады.

Рұқсат етілмеген полигондармен проблемаларды шешу үшін "ҚазақстанҒарышСапары" ҰК" АҚ бекіткен ҚТҚ барлық полигондары бойынша мұқият аудит жүргізу қажет.

Полигонды залалсыздандырудың қолданыстағы жалпы қабылданған әдістемесі мынадай кезеңдерді қамтиды: полигонның қауіптілік дәрежесін анықтау; баламалы нұсқаларды бағалау; залалсыздандыру және рекультивациялау технологиясын әзірлеу.

Рұқсат етілмеген полигондарды рекультивациялау бойынша техникалық шешімдер рекультивациядан кейін аумақтың функционалдық мақсатына және пайдаланылуына байланысты қабылданады.

Жарма ауданының тұрғындарын 2029 жылға қарай қалдықтарды жинау және тасымалдау қызметтерімен 100% қамту және қалдықтарды қауіпсіз өңдеу бойынша шағын және орта бизнес субъектілерімен профилактикалық жұмыс жаңа қоқыс үйінділерінің пайда болуын болдырмау жөніндегі шараның негізі болып табылады.

3.5 Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу мәселелері бойынша халықтың хабардарлығын арттыру және барлық мүдделі тараптардың өзара іс-қимылын күшейту жөніндегі шаралар

Бағдарламаның тиімді жұмыс істеуі үшін ауылдың хабардарлығы мен қолдауы маңызды. Жұртшылықтың хабардарлығын арттыру – бұл тұрақты негізде жүргізілуі керек ұзақ мерзімді процесс.

ЖАО халықтың хабардарлығын арттыруда, ақпарат таратуда және қалдықтардың алдын алу жөніндегі бастамаларды қолдауда, сондай-ақ тиісті жағдайлар жасауда (мысалы, ірі көлемді қалдықтар, ЭЭЖҚ, құрылыс қалдықтары үшін арнайы орындар құру) шешуші рөл атқарады.

Жергілікті газеттер мен журналдарда қалдықтарды басқару мәселесі мен қалдықтарды дұрыс басқару талаптары туралы халықты оқытуға бағытталған мақалалар жариялау ұсынылады.

ҚТҚ жинау және әкету жөніндегі мамандандырылған ұйымдардың қызметкерлері үй қалдықтарын сұрыптау тәртібін түсіндіретін және пластмасса, шыны, картон және қағаз қалдықтарына арналған контейнерлерге бөлек қоймалауды кезең-кезеңімен жүргізіп отыру ұсынылады. Мұндай акциялар әдетте бөлек жинауға арналған контейнерлер орнатылған аулаларда да, олар әлі жоқ жерлерде де өткізіледі. Бұл ретте тұрғындарға полигондағы аралас күйдегі ҚТҚ-ның қоршаған ортаға тигізетін кері әсері және қалдықтарды бөлек жинауды енгізу қажеттілігі туралы егжей-тегжейлі түсіндірмелер жүргізіледі. Сондай-ақ, халық арасында қалдықтарды сұрыптаудың енгізілген жүйесі туралы түсіндірмелері бар түрлі-түсті парақшалардың таралуы жақсы нәтиже береді.

Мүдделі жұртшылықтың негізгі топтарына басымдық беріледі:

- халық саны (жұмыс істейтін және жұмыс істемейтін (үй шаруасындағы әйелдер, зейнеткерлер, балалар);

- мұғалімдер, еріктілер, белсенді топтар және мемлекеттік емес ұйымдар.

Жұртшылықты ақпараттандыру жөніндегі іс шаралар қалдықтармен жұмыс істеу бойынша халықпен ақпараттық жұмыс жоспарында көзделетін болады және мыналарды қамтитын болады:

- жергілікті газеттерде жариялау;

- мектептерде, жалпы жұртшылық арасында тарату үшін материалдық ресурстарды қайталама пайдалану туралы ақпараттық материалдар;

- үйде тамақ қалдықтарын компосттау туралы брошюралар;

- оқушылар мен студенттер үшін полигондарға таныстыру сапарларын ұйымдастыру;

Қалдықтарды қайта өңдеу ЖАО-ның ҚТҚ-ны бөлек жинау және қайта өңдеу жөніндегі бизнес бастамаларына жәрдемдесуі бар жерде дамиды. Қалдықтарды басқару саласындағы ұсыныстарды талқылау, қайталама шикізат пен контейнерлерді қабылдау пункттерін орнату және т. б. үшін ЖАО мен бизнестің, сондай-ақ басқа да мүдделі тараптардың өзара іс-қимылы бойынша түрлі кездесулер, дөңгелек үстелдер өткізілетін болады.

4 ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР МЕН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ КӨЗДЕРІ

Бағдарлама мен іс-шараларды қаржыландыру: мемлекеттік және жергілікті бюджет, жеке инвестициялар, халықаралық қаржы ұйымдарының қаражаты, Екінші деңгейдегі банктердің кредиттері және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да көздер есебінен жүзеге асырылуы мүмкін.

Ұсынылған бағдарламаны іске асыруға және белгіленген табиғат қорғау іс-шараларын орындауға арналған қаржылық шығындарды бюджет қаражаты есебінен ҚР ЭК 29-бабына сәйкес жүзеге асыру жоспарлануда. Бұл механизм жергілікті бюджетке түскен қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін төлем сомасынан кем емес қаражатты пайдалануға мүмкіндік береді.

Бағдарламаны іске асыру бойынша ұсынылатын іс-шараларды ҚР ЭК 4-қосымшасында көзделген қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралардың үлгілік тізбесін негізге ала отырып, аудан әкімдігі бес жылдық перспективаға әзірлейтін Жарма ауданының қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарына енгізу жоспарлануда, оған мыналар енгізілген:

- қалдықтардың кез келген түрін, оның ішінде иесіз қалдықтарды жинау, тасымалдау, залалсыздандыру, пайдалану және қайта өңдеу жөніндегі технологияларды енгізу;

- зауыттарды, цехтар мен өндірістерді салу, реконструкциялау, қондырғыларды сатып алу және пайдалану;

- қалдықтардың кез келген түрін сақтауға арналған полигондар;

- қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, сұрыптау, кәдеге жарату және көму бойынша;

- қайталама материалдық ресурстарды жинау және қайта өңдеу бойынша;

- қалдықтардан пайдалы компоненттерді алуға байланысты шикізатты немесе дайын өнімді алу бойынша (байыту қалдықтарын, жасырын және жыратын жыныстарға, күл қождарына, металлургиялық қождарға, техногендік минералдық түзілімдерге қайта өңдеу);

- қалдықтардың түзілу және орналастыру көлемін барынша азайтуға бағытталған жабдықтар мен технологиялық процестерді реконструкциялау, жаңғырту.

5 БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖӨНІНДЕГІ ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ

Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары бағдарламаның құрамдас бөлігі болып табылады және іс-шаралар (күтілетін іс-шаралар) бойынша нәтижелер көрсеткіштерін көрсете отырып, бағдарламаны іске асыруға қажетті шығындар мен қаржыландыру көздерін айқындай отырып, бағдарламаның мақсаты мен міндеттеріне толық қол жеткізуге бағытталған іс-шаралар/іс-шаралар жиынтығын қамтиды.

Мақсаттарға қол жеткізу және міндеттерді орындау үшін Жарма ауданының коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі 2025-2029 жылдарға арналған бағдарламасының көрсеткіштерін айқындау әдістемесі (6-кесте) және бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары (7-кесте) әзірленді.

Іс-шаралар жоспары міндеттер мен көрсеткіштер бойынша топтастырылған, мерзімдері мен жауапты орындаушылар көрсетілген. Іс-шаралар жоспары күтілетін нәтижелерге қол жеткізу бағдарламасының барлық жауапты орындаушыларының жұмыстарына кешенді көзқарас пен үйлестіруді қамтамасыз етеді.

6-кесте-Жарма ауданының коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі 2025-2029 жылдарға арналған бағдарламасының көрсеткіштерін айқындау әдістемесі.

№	Нысаналы кКөрсеткіштің атауы	Нысаналы көрсеткіштерді қалыптастыру кезеңділігі мен мерзімдері	Негіздеме	Есептеу әдістемесінің сипаттамасы
1	Халықты ҚТҚ жинау және әкетумен қамту	Бағдарлама бекітілген сәттен бастап бір жыл өткен соң.	Көрсеткіш ҚР-ның жасыл экономикаға көшуі жөніндегі Тұжырымдамаға сәйкес келеді және ҚТҚ жинау және әкету жөніндегі қызметтерге қолжетімділігі бар халықтың үлесін айқындау үшін қажет.	Көрсеткіш ауданға қызмет көрсететін барлық қоқыс шығаратын ұйымдар шарт жасасқан тұрғындардың санын аудан халқының жалпы санына бөлу арқылы қалыптасады, нәтижені пайызбен көрсетеді. Жария шарттарға көшу кезінде көрсеткішті абоненттер санын (адамдар саны) берілген шоттарға сәйкес аудан халқының жалпы санына бөлу арқылы алуға болады.
2	Бөлек алыммен қамту (Халық немесе аудан): - фракциялар бойынша; -- - қалдықтардың жекелеген қауіпті түрлеріне (медициналық және құрамында сынабы бар, ЭЭЖҚ).	Бағдарлама бекітілген сәттен бастап бір жыл өткен соң	Көрсеткіш "Жасыл Қазақстан" ұлттық жобасына сәйкес келеді.	Көрсеткіш ҚТҚ-ның жеке жиналған құрғақ фракциясының (пластик, картон және қағаз қалдықтары, шыны, металл банкалар) мөлшерін тоннамен ҚТҚ (коммуналдық қалдықтар) түзілуінің жалпы санына бөлу арқылы қалыптасады, нәтижені пайызбен көрсетеді. Қалдықтардың жекелеген қауіпті түрлері бойынша көрсеткіш, сондай-ақ бөлек жиналған қауіпті қалдықтардың (ҚСбҚ, ЭЭЖҚ және медициналық) мөлшерін ҚТҚ морфологиялық құрамын негізге ала отырып, нәтижені пайызбен көрсете отырып, қауіпті қалдықтардың түзілуінің жалпы есептік көлеміне бөлу жолымен қалыптасады.
3	ҚТҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату үшін (білім көлемінен)	Бағдарлама бекітілген сәттен бастап бір жыл өткен соң.	Көрсеткіш ҚР-ның "жасыл" экономикаға көшуі туралы тұжырымдамаға және "жасыл Қазақстан" ұлттық жобасына сәйкес келеді.	Көрсеткішті ауданның барлық қайта өңделген және қайта пайдаланылған қатты тұрмыстық қалдықтарының (коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктерін қоса алғанда), оның ішінде ҚСК немесе экспортқа бағытталған қайталама ресурстар полигонында сұрыпталған бөлек жиналған қалдықтардың санын ауданда пайда болған барлық қатты тұрмыстық қалдықтардың (коммуналдық қалдықтардың) жалпы санына бөлу арқылы алады,нәтижені пайызбен көрсетеді.
4	Экологиялық талаптарға сәйкес ҚТҚ полигонын/полигонын жабу және рекультивациялау	Бағдарлама бекітілген сәттен бастап бір жыл өткен соң.	Көрсеткіш ҚР-ның жасыл экономикаға көшуі жөніндегі Тұжырымдамаға сәйкес келеді	Показательпредполагаетколичествообъектов, по которым завершены работы порекультивациииликвидации.
5	ҚТҚ жинау және әкету жөніндегі қызметтерге халықтың қанағаттану деңгейі (сауалнама)	Бағдарлама бекітілген сәттен бастап бір жыл өткен соң.	Көрсеткіш Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарына сәйкес келеді	Көрсеткішті ауданда ҚТҚ жинау және әкету жөніндегі қызметтерге халықтың қанағаттануы туралы жыл сайынғы әлеуметтік сауалнама (онлайн немесе офлайн) жүргізу нәтижесінде алады.

7-кесте - БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ЖӨНІНДЕГІ ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ

№ р/с

Іс-шараның атауы

Аяқтау нысаны

Орындау мерзімі

Орындауға жауаптылар

Қаржыландыру көздері

1

2

3

4

5

6

Мақсаты – Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру және Жарма ауданының тұрғындары үшін қалдықтарды жинау және шығару бойынша көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру

1-міндет. Коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін одан әрі дамыту ауданда қалдықтарды жинау және шығару қызметтерімен толық қамтылған

Көрсеткіш 1. Жарма ауданының тұрғындарын ҚТҚ жинау және әкетумен қамту

1.1

Дербес деректерді бермей ҚШҰ үшін халықты тіркеу туралы мәліметтерге қол жеткізуді ұсыну

Ақпарат

2025

ІІМ, Әділетмині, аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Қажет емес

1.2

ҚТҚ шығару қызметтері бойынша халықпен жария шарттар жасасуға көшу

Ақпарат

2025-2026

аудан әкімдігі, ҚШҰ

Қажет емес

1.3

Контейнерлер паркін жаңарту, соның ішінде жеке секторға контейнерлерді орнату: барлығы 741 дана.

Есеп

жыл сайын

аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

1.4

Контейнерлік алаңдарды жөндеу және оларды санитарлық нормалар мен заңнама талаптарына сәйкес келтіру.

Есеп

жыл сайын

аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

1.5

ҚТҚ уақтылы шығарылуын қамтамасыз ету үшін қоқыс таситын көліктерді жаңарту және сатып алу: 2-4 бірлік.

Есеп

2025-2029

аудан әкімдігі

ҚШҰ қаражаты, жеке инвестициялар,

1.6

Қоқыс таситын көліктерді "Қазақстан Республикасының табиғи ресурстарының қоршаған ортасының жағдайы туралы Ұлттық деректер банкі" ақпараттық жүйесіне қосылған спутниктік навигациялық жүйелермен жарақтандыру және осы жүйелерді тұрақты жұмыс жағдайында ұстау

Есеп

2025-2029

ҚШҰ

ҚШҰ қаражаты,

1.7

Тұрғын үйлерде немесе жеке ғимараттарда (егер контейнерлер болмаса) қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғалармен осы учаскелерге қызмет көрсету үшін ЖАО айқындаған ҚШҰ-мен ҚТҚ жинау және әкету жөніндегі қызметтерге шарттар жасасу бойынша хабардар ету науқаны.

Есеп

2025

Аудан әкімдігі, ҚШҰ, Басқарма

Қажет емес

1.8

Қалдықтар саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін түскен қаражаттың бағытталуын қамтамасыз ету мақсатында ҚР нормативтік-құқықтық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде ҚР Үкіметіне ұсыныстар енгізу, бірлескен бюджет

ҚР Үкіметіне ұсыныстар

2025

Аудан әкімдігі, Басқарма

Қажет емес

2-міндет. Қалдықтарды бөлек жинау жүйесін жетілдіру

Көрсеткіш 2.Бөлек алыммен қамту - фракциялар бойынша құрғақ және дымқыл; - қалдықтардың жекелеген қауіпті түрлеріне (медициналық және құрамында сынабы бар, электрондық және тұрмыстық техника)

2.1

ҚТҚ құрғақ фракциясын бөлек жинауға арналған арнайы контейнерлерді сатып алу және орнату: барлығы 50 дана.

Есеп

2025-2029

аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

2.2

Қалдықтардың қауіпті түрлерін: ҚСбҚ, құрамында энергия үнемдейтін шамдары мен қоректендірудің химиялық көздері, аккумуляторлар, сынабы бар медициналық қалдықтар, пайдаланылған электрондық және электр жабдығының қалдықтарын бөлек жинауды, тасымалдауды және қайта өңдеуді қамтамасыз ету үшін мердігер ұйымды айқындау жөніндегі конкурсты ұйымдастыру

Конкурс қорытындысы, мердігер компаниялар анықталды

2025

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, мердігерлік ұйым

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

2.3

Батареялар, құрамында сынап бар шамдар, электрондық және электр жабдықтары, қоғамдық орындардағы медициналық қалдықтар (сауда орталықтары, пошта бөлімшелері, Халыққа қызмет көрсету орталықтары және т. б.) сияқты қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинайтын стационарлық пункттерді/пункттерді ұйымдастыру

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, мердігерлік ұйым

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

2.4

Мамандандырылған кәсіпорындарға қайта өңдеуге беру үшін қайталама шикізатты (пластик, қағаз және картон, шыны және т. б.) бөлек жинауды енгізу қажеттілігі мәселесі бойынша аудандық Әлеуметтік сала мекемелерімен (мектептер, балабақшалар және т. б.), кәсіпорындармен, шағын және орта бизнеспен профилактикалық жұмыс

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, мердігерлік ұйым

Қажет емес

3-міндет. Коммуналдық қалдықтарды өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту, оның ішінде ерекше (тамақ, құрылыс және ірі габаритті қалдықтар, ЭЭЖҚ және т. б.)

Көрсеткіш 3. Қайта өңдеу және кәдеге жарату үшін: - ҚТҚ (жиналған көлемінен)

3.1

ҚСК салу және іске қосу

пайдалануға беру актісі

2025-2029

Аудан әкімдігі

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

3.2

Халықтан ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған арнайы орындарды анықтау

ақпарат

2025

Аудан әкімдігі

Қажет емес

3.3

Ірі габаритті және құрылыс қалдықтарын жинау және әкету жөніндегі ұйымды айқындау жөніндегі конкурсты ұйымдастыру

Конкурс қорытындысы

2025-2026

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

3.4

Ірі габаритті және құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу бойынша қолданыстағы технологияларды талдау

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, мердігерлік ұйым

Қажет емес

3.5

Азық-түлік және басқа да органикалық қалдықтарды жинау мен қайта өңдеуді жүзеге асыру мақсатында аудандық әлеуметтік мекемелерден (мектептер, балабақшалар және т. б.), қоғамдық тамақтандыру саласындағы кәсіпорындардан тамақ қалдықтарын бөлек жинау бойынша мердігерлік ұйымды анықтау бойынша іс-шаралар жүргізіледі, шағын және орта бизнесті ұйымдастыру

Конкурс қорытындысы

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

3.6

Қалдықтарды жинау және қайта өңдеу бойынша статистикалық және ведомстволық есептілікті ұсыну мәселесі бойынша қалдықтармен жұмыс істеу бойынша мамандандырылған кәсіпорындармен профилактикалық жұмыс

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі

Қажет емес

Тапсырма 4.Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету

Көрсеткіш 4. Экологиялық талаптарға сәйкес ҚТҚ полигонын жабу және рекультивациялау

4.1

Қоқыс полигонын салу және пайдалануға беру (саны 8 полигон)

пайдалануға беру актісі

2025

Акимат района, полигон операторы

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

4.2

Қабылдауды, сұрыптауды қамтитын полигондағы сұрыптау желісін пайдалануға енгізу.

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, полигон операторы

Жергілікті бюджет, ҚОҚ бойынша іс-шаралар жоспары шеңберінде, жеке инвестициялар

4.3

ҚТҚ полигондары мен полигондары үшін тұрақты жер пайдалану құқығына актілер алу

Жерге актілер

2025-2026

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, полигон операторы

Қажет емес

4.4

ҚР ЭК 106 бабына сәйкес кешенді экологиялық рұқсаттарды әзірлеу

Экологиялық рұқсат

2025

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, полигон операторы

Қажет емес

4.5

Ескі полигонды қалпына келтіру жобасын әзірлеу

Рекультивация жобасына мемлекеттік сараптаманың қорытындысы

2025

Аудан әкімдігі, полигон операторы

Жергілікті бюджет, ҚОҚ бойынша іс-шаралар жоспары шеңберінде, жеке инвестициялар

4.6

Ескі полигон жерлерін кезең-кезеңімен қалпына келтіру және қалпына келтіру

Қабылдау комиссиясының актісі

2025-2029

Аудан әкімдігі, полигон операторы

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде полигонды тарату қоры, жергілікті бюджет

4.7

Полигонның қоқыс газы мен фильтрат шығарындыларын бақылау

Есеп

2025-2029

полигон операторы

Полигон операторының қаражаты

4.8

Полигонның тарату қорын құру

Тарату қоры

2025-2029

полигон операторы

Полигон операторының қаражаты

4.9

Ауданда коммуналдық және құрылыс қалдықтарының рұқсат етілмеген үйінділерін (стихиялық үйінділерін) анықтау және жою

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі,

ҚОҚ жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде жергілікті бюджет

Тапсырма 5.Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу мәселелері бойынша халықтың хабардарлығы мен мәдениетін арттыру және барлық мүдделі тараптардың өзара іс-қимылын күшейту

Көрсеткіш 5.Халықтың экологиялық өмір сапасына қанағаттану деңгейі

5.1

ҚТҚ мәселесіне жұртшылықтың назарын аударуға бағытталған әлеуметтік жарнаманы құру, орналастыру және тарату

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Жергілікті бюджет

5.2

Қалдықтарды (пластик, картон және қағаз қалдықтары, шыны) қабылдаудың ұйымдастырылған пункттері туралы халықты хабардар етуді қамтамасыз ету

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Қажет емес

5.3

Әлеуметтік желілерде,әкімдік сайтында, навигациялық жүйелерде ақпарат тарату жолымен коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері(ҚСбҚ, ЭЭЖҚ, медициналық) туралы халықты хабардар етуді және олармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттауды қамтамасыз ету

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Қажет емес

5.4

Жергілікті газеттерде коммуналдық қалдықтардың қауіпті компоненттерімен қауіпсіз жұмыс істеу тәсілдері туралы жарияланымдар

Ақпарат

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Жергілікті бюджет

5.5

Халықты ІКҚ және құрылыс қалдықтарын жинау үшін ұйымдастырылған арнайы орындар туралы хабардар ету

Ақпарат

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Қажет емес

5.6

Мектептерде тарату үшін материалдық ресурстарды екінші рет пайдалану туралы ақпараттық материалдарды дайындау және т. б.

Есеп

2025-2029

Аудан әкімдігі, ТКШ бөлімі, ҚШҰ

Қажет емес

Іс-шаралар жоспарын түзету мониторинг нәтижелері бойынша негізделген ұсыныстар болған кезде қажеттілігіне қарай жүзеге асырылады. Мониторинг нәтижелері бойынша осы бағдарламаның қойылған мақсаттарына, міндеттері мен нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізу мүмкін болмаған жағдайда өзге де іс-шаралар айқындалады және анықталған проблемалық мәселелер бойынша шаралар қабылданады.

Мониторинг нәтижелері бойынша ТКШ бөлімі мыналарға бағытталған шешімдер шығарады:

1) бағдарламалардың белгіленген мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу мақсатында жоспарланған іс-шараларды іске асырудың (өзге де іс-шараларды айқындаудың) тиімділігін арттыру;

2) анықталған проблемалық мәселелер бойынша шаралар қабылдау.

ТКШ бөлімі Бағдарламаның тапсырыс берушісі ретінде мынадай функцияларды жүзеге асырады:

1) бағдарламаның барлық орындаушыларының іс-қимылын үйлестіре отырып, Жарма ауданының аумағында коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы міндеттерді шешуге бірыңғай орталықтандырылған кешенді тәсілді қалыптастырады және қамтамасыз етеді;

2) бюджеттік қаражат есебінен бағдарламаны іске асыруға арналған қаржылық шығындар бойынша Жарма ауданының әкімдігімен өзара іс-қимыл жасайды;

3) коммуналдық қалдықтарды жинау және әкету жөніндегі субъектілермен, мемлекеттік мекемелермен, әлеуметтік объектілермен, заңды тұлғалармен, дара кәсіпкерлермен, жеке тұлғалармен Бағдарлама іс-шараларын іске асыру мәселелері бойынша өзара іс-қимылды жүзеге асырады;

4) бағдарлама іс-шараларының іске асырылуына мониторингті жүзеге асырады, Қоғамдық кеңестің отырыстарында талқылау үшін мониторинг нәтижелерін шығарады;

5) бағдарламаға тиісті өзгерістер енгізу қажеттілігін негіздей отырып, іс-шараларды, нысаналы көрсеткіштерді, Бағдарлама іс-шараларын іске асыруға арналған шығындарды түзетуді, оның ішінде келіп түскен ұсыныстар негізінде жүзеге асырады;

6) бағдарлама іс-шараларының іске асырылу барысын тексеруге қатысады;

7) бағдарламаны, сондай-ақ Бағдарлама іс-шараларының іске асырылу барысы туралы ақпаратты Жарма ауданы әкімдігінің ресми сайтында орналастырады.

Бағдарламаның орындаушылары: аудан әкімдігі; мәслихат; коммуналдық қалдықтарды жинау, әкету, қалпына келтіру және көму жөніндегі субъектілер: мемлекеттік мекемелер, әлеуметтік объектілер, заңды тұлғалар, дара кәсіпкерлер, ҮЕҰ және т.б. мүдделі тараптар болып табылады.

6 БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ

Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаның іске асырылуын бақылауды ауданның тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің басшылығы жүзеге асырады.

Бағдарламаның мониторингі бағдарламаны іске асыру туралы есепті қалыптастыру жолымен жүзеге асырылады. Есепте іске асырылған іс-шаралардың сипаттамасы, қол жеткізілген нәтижелер, оларды іске асыруға бағытталған қаржы қаражатының нақты көлемі, сондай-ақ іс-шаралардың орындалмау себептері және есепті кезеңге жоспарланған нәтижелердің болмауы баяндалады.

Бағдарламаның мониторингі өткен жылдың қорытындысы бойынша жылына бір рет жүзеге асырылатын болады.

Бағдарлама мен оны іске асыру жөніндегі есептер жалпыға қолжетімді Интернет-ресурста орналастыру арқылы жұртшылыққа қолжетімді болады.

Қосымша 1

Жарма ауданының елді мекендерінде полигондарды орналастырудың картосхемалары мен фотосуреттері

№	Кенттік/ ауылдық округтің және елді мекеннің атауы. ҚТҚ полигондары мен полигондарының орналасу координаттары	Карта-схема	Фотосуреттер
	Акжал а.о.
1	Акжал а. Ендік: 49°12'32.10"С Бойлық: 81°26'6.93"В
2	Жанаозен а. Ендік: 49°19'30.54"С Бойлық: 81°26'59.60"В
	Аршалинскийс.о.
3	Аршалы а. Ендік: 48°40'7.27"С Бойлық: 80°49'36.22"В
4	Жарыктас а. Ендік: 48°37'46.17"С Бойлық: 80°48'39.03"В
	Ауэзовскаяп.а.
5	Ауэзов к. Ендік: 49°42'57.61"С Бойлық: 81°33'10.86"В
6	Солнечный а. Ендік: 49°42'57.61"С Бойлық: 81°33'10.86"В
	Бельтерек а.о.
7	8 Марта а. Ендік: 49° 3'43.97"С Бойлық: 81° 0'16.37"В
8	Балыктыкөл а. Ендік: 49° 8'16.77"С Бойлық: 80°54'17.26"В
9	Белтерек а. Ендік: 49°13'9.52"С Бойлық: 80°42'54.49"В
	Бірлік а.о.
10	Бірлік а. Ендік: 49°25'35.86"С Бойлық: 81°27'52.48"В
	Бірлік а.о.
11	Шымылдык а. Ендік: 49°29'46.78"С Бойлық: 81°52'47.46"В
12	Сулусары а Ендік: 49°30'58.40"С Бойлық: 81°33'10.86"В
	Божегур а.о..
13	Салкынтөбе а. Ендік: 49°32'0.71"С Бойлық: 81°13'12.64"В
14	Қаражал а. Ендік: 49°25'37.72"С Бойлық: 81°23'19.72"В
15	Үкілі а. Ендік: 49°34'8.91"С Бойлық: 81°20'12.33"В
	Қалбатау а.о.
16	Қалбатау а. Ендік: 49°23'25.54"С Бойлық: 81°35'0.93"В
17	Батыр Капай а. Ендік: 49°22'21.90"С Бойлық: 81°35'53.55"В
18	Ортабулак а. Ендік: 49°14'20.16"С Бойлық: 81°40'53.68"В
	Жаңғызтөбе к. ә.
19	Жаңғызтөбе а. Ендік: 49°13'38.41"С Бойлық: 81°13'40.45"В
20	10 км разъезд Ендік: 49° 8'17.59"С Бойлық: 81° 8'8.21"В
21	Шуак (Солнечное) а. Ендік: 49°12'54.45"С Бойлық: 81°10'54.88"В
	Жарма а.о.
22	Жарма к. Ендік: 48°47'48.57"С Бойлық: 80°53'7.75"В
23	Каракойтас а. Ендік: 48°49'4.06"С Бойлық: 80°47'49.18"В
	Жарық а.о.
24	Жарық а. Ендік: 48°49'44.79"С Бойлық: 81°33'1.19"В
25	Малай а. Ендік: 49° 0'53.30"С Бойлық: 81°21'56.77"В
	Қапанбұлақ а.о.
26	Қапанбұлақ а. Ендік: 48°54'28.19"С Бойлық: 80°54'38.11"В
27	Балықтыкөл а. Широта 49° 3'56.45"С Бойлық: 81° 1'10.92"В
28	Егінбұлақ а. Ендік: 48°52'57.05"С Бойлық: 81° 4'29.40"В
29	Қызылжұлдыз а. Ендік: 48°54'38.25"С Бойлық: 80°52'53.73"В
30	Қапанбұлақ ст. Ендік: 48°55'27.28"С Бойлық: 80°53'45.12"В
	Қарасу а.о.
31	Кіші Қарасу а. Ендік: 49°58'13.84"С Бойлық: 81° 7'56.73"В
32	Аскаралы а. Ендік: 50° 3'27.65"С Бойлық: 81° 3'36.21"В
33	Конырбиік а. Ендік: 49°49'49.71"С Бойлық: 81° 4'7.31"В
	Қаратөбе а.о.
34	Қаратөбе а. Ендік: 49°15'40.17"С Бойлық: 81°53'38.72"В
35	Ади а. Ендік: 49°13'56.72"С Бойлық: 82°10'50.48"В
36	Кентарлау а. Ендік: 49°10'5.64"С Бойлық: 81°58'36.11"В
	Қызылағаш а.о.
37	Карасу а. Ендік: 48°40'22.47"С Бойлық: 81°28'2.51"В
38	Қызылағаш а. Ендік: 48°36'32.61"С Бойлық: 81°13'8.16"В
	Суықбұлақ к.ә.
39	Суықбұлақ к. Ендік: 49°47'23.88"С Бойлық: 80°49'42.66"В
40	Дельбегетей а. Ендік: 50° 2'29.38"С Бойлық: 80°41'11.83"В
41	Жайма а. Ендік: 49°45'55.51"С Бойлық: 80°35'4.86"В
42	Терістаңбалы а. Ендік: 50° 5'45.95"С Бойлық: 80°48'3.09"В
43	Ұзынжал а. Ендік: 49°58'33.73"С Бойлық: 80°44'42.37"В
	Үшбиік а.о.
44	Үшбиік а. Ендік: 48°28'16.30"С Бойлық: 80°34'1.17"В
	Шалабаев а.о.
45	Шалабай а. Ендік: 49°41'17.00"С Бойлық: 81°30'50.97"В
	Шар қ.ә..
46	Кезенсу а. Ендік: 49°38'56.58"С Бойлық: 80°53'53.21"В
47	Көшек а. Ендік: 49°26'23.31"С Бойлық: 81°13'59.29"В
48	Сарыарка а. Ендік: 49°33'31.95"С Бойлық: 81° 3'5.68"В
49	Суырлы а. Ендік: 49°26'45.34"С Бойлық: 81°12'56.78"В
50	Шар қ. Ендік:49°35'33.89"С Бойлық:81° 0'51.69"В