ИПС "Әділет"

Коллегия Евразийской экономической комиссии в соответствии с подпунктами 4 и 8 пункта 7 статьи 95 Договора о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года, а также в целях:

выработки единых подходов к оценке эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и государственной поддержки сельского хозяйства государств – членов Евразийского экономического союза,

обеспечения устойчивого развития агропродовольственного рынка в рамках Евразийского экономического союза,

проведения мониторинга государственного регулирования в сфере агропромышленного комплекса государств – членов Евразийского экономического союза, в том числе применения мер государственной поддержки сельского хозяйства,

рекомендует государствам – членам Евразийского экономического союза с даты опубликования настоящей Рекомендации на официальном сайте Евразийского экономического союза при формировании агропромышленной политики и выработке мер государственного регулирования по ее реализации учитывать Методологию оценки эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса согласно приложению.

Председатель Коллегии
Евразийской экономической
комиссии

Т. Саркисян

ПРИЛОЖЕНИЕ
к Рекомендации Коллегии
Евразийской экономической комиссии
от 24 апреля 2017 г. № 11

МЕТОДОЛОГИЯ
оценки эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса

I. Общие положения

1. Настоящая Методология разработана в целях повышения эффективности государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса как системообразующего фактора устойчивого развития сельскохозяйственного производства и стабильности агропродовольственного рынка и применяется при проведении системного анализа и принятии решений, направленных на повышение эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса.

2. Настоящая Методология основана на комплексном анализе системно-целевого механизма государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса, выраженного в форме государственных программ, проектов и (или) совокупности принимаемых государственными органами государств – членов Евразийского экономического союза (далее соответственно – государства-члены, Союз) регулирующих решений, и позволяет рассмотреть эффекты регулирования как в отношении реализации целей поддержки агропромышленного комплекса по каждому государству-члену, Союзу в целом, так и в отношении отдельных групп продукции при любой степени детализации.

3. Настоящая Методология максимально формализована, основана на едином перечне статистических показателей, простом математическом аппарате и данных государственных ежегодных статистических программ государств-членов, а также унифицирована для многократного использования во всех государствах-членах.

4. Настоящая Методология опирается на общие для государств-членов подходы к системному анализу государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса и учитывает критерии качественной и количественной оценки эффективности влияния такого регулирования на хозяйственную деятельность, в том числе:

1) определение уровня государственной поддержки по совокупности ассигнований, выделяемых в соответствии с государственными программами или решениями государственных органов государств-членов, и использованию механизма поддержки рыночных цен;

2) эффективность мер по регулированию доступа на рынок сельскохозяйственной продукции третьих государств (учет эффективности мер поддержки в сочетании со сбалансированной системой регулирования импорта);

3) взаимосвязь эффективности механизмов поддержки агропромышленного комплекса с макроэкономической ситуацией, состоянием доходов населения, бюджетной и антиинфляционной политикой.

5. Эффективность государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса определяется в зависимости от результативности воздействия финансовых и нефинансовых инструментов (механизмов) на хозяйственную деятельность, продукцию и услуги, потребителей, состояние рынка, а также на институциональную среду.

6. Выработка критериев эффективного государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса осуществляется с учетом многофакторности агропромышленного комплекса и особенностей национальных систем государственного регулирования, соответствующих принятым международным обязательствам в сфере сельского хозяйства и принципам функционирования рыночных механизмов взаимной торговли государств-членов.

II. Область применения

7. Настоящая Методология применяется в области государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса и учитывает особенности развития данного сектора экономики, в том числе сезонный характер сельского хозяйства, географические и климатические условия на территориях государств-членов, влияющие на эффективность производства сельскохозяйственной продукции, и его способность адаптироваться к конкурентной среде на внутреннем и внешнем рынках в условиях динамично развивающихся интеграционных процессов.

8. Область государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса включает в себя как инструменты (механизмы), опирающиеся на финансовые методы поддержки агропромышленного комплекса (ресурсное обеспечение), так и инструменты (механизмы), опирающиеся на административные методы поддержки агропромышленного комплекса, которые действуют не менее эффективно, особенно в ситуации, когда невозможно оказать прямую финансовую поддержку.

9. Инструменты (механизмы) государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса используются на общегосударственном уровне и (или) на уровне отдельных регионов (местностей) с учетом территориальной специфики осуществления деятельности в сфере сельского хозяйства, что в целом обусловливает постановку целей и задач государственного регулирования и конфигурацию (сочетание) инструментов (механизмов) для их осуществления. Инструменты (механизмы) государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса представлены на рисунке.

10. Государственное регулирование агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса является важнейшей проблемой, поскольку от сельскохозяйственного производства и состояния агропродовольственного рынка зависят продовольственная безопасность страны и решение социальной проблемы занятости сельского населения.

III. Этапы проведения оценки эффективности государственного регулирования

1. Первый этап проведения оценки эффективности государственного регулирования

11. Для целей настоящей Методологии для определения и систематизации целей поддержки агропромышленного комплекса проводится анализ принятых в определенный период нормативных правовых актов государств-членов, которыми вводятся в действие те или иные меры поддержки. В зависимости от применяемых в конкретном государстве-члене методов (программно-целевых, проектных и т. п.) государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса анализируются решения соответствующих государственных органов, выявляются аналогичные (типовые), комплементарные и (или) индивидуальные цели, указанные в данных актах в связи с введением какой-либо меры регулирования и (или) поддержки, и систематизируются по следующим группам:

аналогичные – имеющие одинаковый смысл или подобные в национальных государственных программах развития в сфере агропромышленного комплекса (эти цели в последующем относятся к общим типовым целям);

комплементарные – подразумевающие решение взаимодополняющих задач в рамках соответствующих целей при реализации совместных проектов в Союзе;

индивидуальные (специфические) – определенные государствами-членами как необходимые в заданный период развития.

В случае если цель не указана прямо, исследуется экономический характер инструментов и (или) механизмов, используемых для реализации мер поддержки агропромышленного комплекса, с учетом норм международных соглашений, к которым присоединились государства-члены, и иных норм международного права (например, если государство находится в процессе присоединения).

Эффективность мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса соотносится с определением достижения или недостижения целей регулирования (целей принятия мер) и поддержки. Соответственно, объектами оценки являются цели, а предметом – меры государственного регулирования и поддержки.

12. Анализ может проводиться как по мерам, способствующим более эффективному проведению политики государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса в целом с учетом всех целей их развития, то есть всей совокупности применяемых мер регулирования и (или) поддержки, так и по мерам, направленным на достижение отдельных целей развития агропродовольственного рынка и агропромышленного комплекса (при этом одна мера может обеспечивать реализацию одновременно нескольких целей).

Пример. Цель "обеспечение продовольственной независимости" определяют не только отдельные государства, но и международные организации, занимающиеся проблемами улучшения питания и ликвидации голода и нищеты в мире. Однако существует разница в понимании как сути самой цели, так и того, каким набором мер может быть достигнута данная цель. Так, государство определяет достижение указанной цели как удовлетворение внутреннего спроса за счет реализации мер поддержки национальных производителей, сохраняя тем самым по сути национальную независимость. В то же время независимость полностью исключается из понятия "безопасность", поскольку Продовольственная и сельскохозяйственная организация Объединенных Наций (ФАО) концептуально закрепила, что продовольственная безопасность – это обеспечение доступности (физической и экономической) безопасного продовольствия для населения, а не самообеспечение. По определению ФАО, национальное производство у любого государства должно быть развито на том уровне, при котором с учетом сравнительных преимуществ и международного разделения труда полное удовлетворение потребностей обеспечивается в большей степени за счет импорта.

13. Анализ совокупности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса, применяемых для достижения комплементарных целей, проводится в отношении реализации совместных программ государств-членов, в которых они закреплены.

14. Анализ совокупности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса, применяемых для достижения индивидуальных (специфических) целей, проводится в отношении соответствующих решений, принятых в отдельном государстве-члене в определенный период.

2. Второй этап проведения оценки эффективности государственного регулирования

15. Отнесение целей к аналогичным (типовым) обосновано их универсальным характером в отношении ключевых направлений развития агропродовольственного рынка и агропромышленного комплекса:

решение стратегических задач, связанных с обеспечением агропродовольственного рынка;

развитие производственной базы агропромышленного комплекса;

рациональное использование финансовых и материальных ресурсов;

создание условий для устойчивой коммерческой деятельности и финансовой устойчивости предприятий агропромышленного комплекса.

Таким образом, результаты реализации типовых целей показывают общие финансово-экономические, материально-технические и стратегические итоги развития агропродовольственного рынка и агропромышленного комплекса в результате применения мер государственного регулирования и поддержки.

16. Для проведения оценки эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса в государствах-членах из сформированной группы аналогичных целей в среднесрочном периоде выделяются следующие общие (типовые) цели:

1) обеспечение продовольственной независимости;

2) повышение финансовой устойчивости;

3) устойчивое развитие сельских территорий;

4) воспроизводство и повышение эффективности использования ресурсов;

5) обеспечение сбыта сельскохозяйственной продукции, повышение ее товарности;

6) поддержка развития инфраструктуры агропродовольственного рынка.

17. Типовые цели могут уточняться в результате первого этапа анализа и формирования группы аналогичных целей. Изменение типовых целей отражает глобальные сдвиги на рынках и ответные решения государств-членов по применению соответствующих мер государственного регулирования и (или) поддержки агропромышленного комплекса, которые отражаются в государственных программах, проектах и (или) совокупности принимаемых государственными органами государств-членов регулирующих решений.

18. Достижение цели поддержки агропромышленного комплекса определяется в соответствии со следующими критериями:

результативность: насколько достигнуты цели и выполнены задачи, какие основные факторы влияют на достижение или недостижение цели;

оптимальность: насколько оптимально были использованы ресурсы для достижения результатов, достигнуты ли результаты своевременно;

влияние: оцениваются положительные и отрицательные изменения (анализируются результаты реализации мер, возможные причины, повлиявшие на такие результаты);

устойчивость: продолжительность положительного эффекта после окончания реализации или прекращения финансирования, основные факторы, влияющие на устойчивость меры;

затратность: соотношение отдачи к издержкам.

Каждый критерий может характеризоваться от 1 до 3 статистических показателей, которые измеряются в динамике.

3. Третий этап проведения оценки эффективности государственного регулирования

19. Производятся соотнесение критериев и показателей состояния объекта оценки, расчет и обработка данных для анализа эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса.

В настоящей Методологии используются 7 типов показателей, которые суммарно включают в себя 31 показатель для оценки. Указанные показатели распределяются в соответствии с критериями результативности, оптимальности, влияния, устойчивости и затратности для каждой цели государственного регулирования (таблицы 1 и 2).

Таблица 1

Перечень показателей для оценки эффективности мер государственного регулирования агропромышленного комплекса

Тип показателей	Наименование показателя
1. Показатели финансового положения	изменение объема активов; коэффициент текущей ликвидности; отношение задолженности к активам; рентабельность (убыточность) проданных товаров, продукции, работ, услуг; рентабельность активов
2. Показатели производства	доля расходов на импортное сырье; индекс производства
3. Показатели инвестиций	доля расходов на НИОКР в прибыли
4. Показатели труда	среднегодовая численность занятых в сельском хозяйстве; среднемесячная реальная заработная плата, начисленная 1 работнику
5. Показатели цены	динамика отношения цен производителей к потребительским ценам; индекс цен на промышленные товары для сельскохозяйственных организаций; индекс цен производителей
6. Показатели внешней торговли	ввозные пошлины; вывозные пошлины; динамика физических объемов экспорта; индекс физического объема импорта; количество дополнительных нетарифных мер
7. Дополнительные показатели	динамика потерь; доля импорта в ресурсах; изменение объемов запасов; индекс отношения объемов поддержки к потреблению; индекс посевных площадей и поголовья скота; индекс производственного потребления; отношение поддержки к производству; площади хранилищ; потребление основных продуктов питания; проведение работ по химической мелиорации в сельскохозяйственных организациях; товарность; уровень продовольственной независимости

Дополнительные показатели выделены в отдельный тип в связи с тем, что некоторые коэффициенты могут одновременно относиться к нескольким типам показателей (например, доля импорта в ресурсах может одновременно относиться и к показателям производства, и к показателям внешней торговли).

Таблица 2

Соотношение между статистическими показателями и целями (критериями)

Цель	Критерии
Цель	результативность	оптимальность	влияние	устойчивость	затратность
1	2	3	4	5	6

1. Обеспечение продовольственной независимости	потребление основных продуктов питания; уровень продовольственной независимости	рентабельность (убыточность) проданных товаров, продукции, работ, услуг (разница); доля расходов на импортное сырье (разница)	индекс производства; индекс цен производителей; индекс физического объема импорта	отношение задолженности к активам; доля расходов на импортное сырье (разница)	отношение поддержки к производству
2. Повышение финансовой устойчивости	рентабельность (убыточность) проданных товаров, продукции, работ, услуг (разница); отношение задолженности к активам	коэффициент текущей ликвидности	индекс цен производителей; индекс цен на промышленные товары для сельскохозяйственных организаций	рентабельность активов (разница); доля расходов на НИОКР в прибыли	отношение поддержки к производству
3. Устойчивое развитие сельских территорий	среднегодовая численность занятых в сельском хозяйстве; индекс посевных площадей и поголовья скота	индекс производства	среднемесячная реальная заработная плата, начисленная 1 работнику; индекс цен производителей; индекс цен на промышленные товары для сельскохозяйственных организаций	изменение объема активов	отношение поддержки к производству
4. Воспроизводство и повышение эффективности использования ресурсов	динамика физических объемов экспорта; индекс посевных площадей и поголовья скота	рентабельность активов (разница)	среднемесячная реальная заработная плата, начисленная 1 работнику; индекс цен на промышленные товары для сельскохозяйственных организаций	индекс производства; индекс производственного потребления	отношение задолженности к активам
5. Обеспечение сбыта сельскохозяйствен-ной продукции, повышение ее товарности	динамика физических объемов экспорта; доля импорта в ресурсах (разница); товарность (разница)	изменение объемов запасов	ввозные пошлины (разница); вывозные пошлины (разница); количество дополнительных нетарифных мер; индекс цен производителей	рентабельность (убыточность) проданных товаров, продукции, работ, услуг (разница)	динамика отношения цен производителей к потребительским ценам
6. Поддержка развития инфраструктуры агропродовольст-венного рынка	проведение работ по химической мелиорации в сельскохозяйственных организациях; площади хранилищ (статистические данные для данного показателя в открытом доступе отсутствуют)	динамика потерь	доля расходов на НИОКР в прибыли	рентабельность (убыточность) проданных товаров, продукции, работ, услуг (разница)	индекс отношения объемов поддержки к потреблению

IV. Методика анализа эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса

20. В качестве статистических данных для проведения расчетов и обработки данных в целях анализа эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса используются данные ежегодных статистических программ государств-членов.

При необходимости могут использоваться статистические данные международных организаций.

21. Каждый показатель рассчитывается в динамике (то есть по отношению к предыдущему году) (в процентах) по следующей формуле:

где:

– значение показателя в динамике (индекс);

– значение показателя в год t;

– значение показателя в год t-1.

Анализ статистических показателей в динамике обусловлен тем, что они позволяют отследить изменения, к которым привели государственные меры регулирования. Благодаря применению динамических индексов возможна их агрегация до более высокого уровня (не только для достижения одной цели, но и в целом для сельского хозяйства, агропродовольственного рынка и (или) агропромышленного комплекса).

22. В зависимости от динамики (улучшение, ухудшение или отсутствие изменений) каждому статистическому показателю проставляется 1 балл "динамической оценки". Проставление баллов обусловлено необходимостью унификации расчетов и интерпретаций различных показателей.

Балл "динамической оценки" может принимать 3 значения: "– 1" (в случае ухудшения динамики показателя), "0" (в случае отсутствия изменений в динамике показателя), "1" (в случае улучшения динамики показателя).

В результате для каждой цели суммируются полученные баллы для каждого критерия.

Далее рассчитывается индекс оценки цели (который также анализируется в динамике): полученная сумма баллов "динамической оценки" делится на максимально возможную сумму баллов для этой цели в соответствии со следующими формулами:

где:

– индекс оценки цели (i) в год t;

– значение балла n-го показателя в рамках критерия k цели i в год t (балл "динамической оценки");

– динамика индекса оценки цели;

a – временной параметр для вычисления динамики индекса оценки цели (предыдущий период (t-a = t-1), базовый период (вместо "t-a" – "2006"), среднее значение за период (в данном случае индекс оценки цели с индексом "t-a" будет определяться как сумма индексов оценки цели за все периоды t, деленная на количество периодов)).

Пример. В рамках цели "обеспечение продовольственной независимости" суммарно представлено 10 показателей (сумма показателей по всем критериям). Таким образом, максимально возможное значение, которое можно получить для данной цели, составляет 10 баллов. При этом, если расчеты имеют значение, например, 5 баллов для цели "обеспечение продовольственной независимости", индекс оценки данной цели составит 0,5 или 50 %. Данное значение говорит о том, что цель была достигнута на 50 %. Однако только числовое значение (то есть значение на текущий год) не позволяет наглядно оценить эффективность мер государственного регулирования. Так, например, в предыдущем году оценка могла составлять 25 %, что свидетельствует о том, что в текущем году эффективность мер выросла. Таким образом, данные оценки рассматриваются в динамике.

23. Анализ динамики индекса оценки цели характеризует степень достижения поставленных целей посредством реализации государственных мер, так как индекс оценки цели является инструментом оценки эффективности государственных мер регулирования и свидетельствует о доле положительной динамики показателей в отрасли в связи с применением мер государственного регулирования.

Анализ динамики индекса оценки цели может производиться как по отдельным периодам (например, по отношению к предыдущему периоду), так и по нескольким периодам (например, с учетом динамики по отношению к предыдущему периоду, базовому периоду и среднему значению за период).

24. Настоящая Методология позволяет определить, какой критерий (показатель, цель) привел к изменению оценки эффективности

мер государственного регулирования, что, в свою очередь, делает возможным разработку рекомендаций по повышению эффективности мер государственного регулирования.

Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасы 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарттың 95-бабының 7-тармағының 4 және 8-тармақшаларына сәйкес, сондай-ақ:

Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау шараларының тиімділігін бағалауға бірыңғай тәсілдемелер әзірлеу,

Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде аграрлық азық-түлік нарығын орнықты дамытуды қамтамасыз ету,

Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің агроөнеркәсіптік кешен саласындағы мемлекеттік реттеу мониторингін жүргізу, соның ішінде ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау шараларын қабылдау мақсатында,

Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттерге осы Ұсыным Еуразиялық экономикалық одақтың ресми сайтында жарияланған күннен бастап агроөнеркәсіптік саясатты қалыптастыру және оны іске асыру бойынша мемлекеттік реттеу шараларын әзірлеу кезінде қосымшаға сәйкес Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін бағалау әдіснамасын ескеруді ұсынады.

Еуразиялық экономикалық комиссия
Алқасының Төрағасы

Т. Саркисян

Еуразиялық экономикалық
комиссия Алқасының
2017 жылғы 24 сәуірдегі
№ 11 ұсынымына
ҚОСЫМША

Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін бағалау ӘДІСНАМАСЫ

I. Жалпы ережелер

1. Осы Әдіснама ауыл шаруашылығы өндірісінің орнықты дамуының және аграрлық азық-түлік нарығы тұрақтылығының жүйе түзуші факторы ретінде аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеудің және агроөнеркәсіптік кешенді қолдаудың тиімділігін арттыру мақсатында әзірленді және аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін арттыруға бағытталған жүйелік талдауды жүргізу және шешімдер қабылдау кезінде қолданылады.

2. Осы Әдіснама мемлекеттік бағдарламалар, жобалар және (немесе) Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің мемлекеттік органдары (бұдан әрі сәйкесінше – мүше мемлекеттер, Одақ) қабылдайтын реттеуші шешімдердің жиынтығы нысанында көрініс табатын аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдаудың жүйелік-мақсатты механизмін кешенді талдауға негізделген және әрбір мүше мемлекет, жалпы Одақ бойынша агроөнеркәсіптік кешенді қолдау мақсаттарын іске асыруға қатысты да, кез келген талдап тексеру дәрежесі кезінде өнімнің жекелеген топтарына қатысты да реттеудің тиімділігін қарастыруға мүмкіндік береді.

3. Осы Әдіснама барынша нысандандырылған, статистикалық көрсеткіштердің бірыңғай тізбесіне, қарапайым математикалық аппаратқа және мүше мемлекеттердің жыл сайынғы мемлекеттік статистикалық бағдарламаларының деректеріне негізделген, сондай-ақ барлық мүше мемлекеттерде бірнеше рет пайдалануға сәйкестендірілген.

4. Осы Әдіснама мүше мемлекеттер үшін аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдауды жүйелік талдауға қойылатын жалпы тәсілдемелерге сүйенеді және осындай реттеудің шаруашылық қызметіне ықпал етуінің тиімділігін сапалық және сандық бағалау критерийін ескереді, соның ішінде:

1) мүше мемлекеттердің мемлекеттік бағдарламаларына немесе мемлекеттік органдарының шешімдеріне сәйкес бөлінетін ассигнациялау жиынтығы және нарықтық бағаларды қолдау механизмін пайдалану бойынша мемлекеттік қолдау деңгейін анықтау;

2) үшінші мемлекеттердің ауыл шаруашылығы өнімдері нарығына қолжетімділікті реттеу бойынша шаралардың тиімділігі (импортты реттеудің теңдестірілген жүйесімен үйлесімде қолдау шараларының тиімділін есепке алу);

3) агроөнеркәсіптік кешенді қолдау механизмдері тиімділігінің макроэкономикалық жағдаймен, тұрғындардың табыс ахуалымен, бюджеттік және инфляцияға қарсы саясатпен өзара байланысы.

5. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау тиімділігі қаржылық және қаржылық емес құралдардың (механизмдердің) шаруашылық қызметіне, өнімге және қызметтер көрсетуге, тұтынушыларға, нарық жағдайына, сондай-ақ институционалдық ортаға ықпал етуінің нәтижелілігіне қарай анықталады.

6. Аграрлық азық-түлік нарығын тиімді мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау критерийлерін әзірлеу агроөнеркәсіптік кешеннің көп факторлығын және ауыл шаруашылығы саласында қабылданған халықаралық міндеттерге және мүше мемлекеттердің өзара сауда нарықтық механизмдерінің жұмыс істеуі қағидаттарына сәйкес ұлттық мемлекеттік реттеу жүйелерінің ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырылады.

II. Қолданылу саласы

7. Осы Әдіснама аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау саласында қолданылады және экономиканың осы секторының даму ерекшеліктерін, соның ішінде ауыл шаруашылығының маусымдық сипатын, мүше мемлекеттердің аумағында ауыл шаруашылығы өнімін өндіру тиімділігіне әсер ететін географиялық және климаттық жағдайларды және оның қарқынды дамитын интеграциялық процестер жағдайында ішкі және сыртқы нарықтағы бәсекелестік ортаға бейімделу қабілетін ескереді.

8. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау саласы агроөнеркәсіптік кешенді қолдаудың (ресурстық қамтамасыз ету) қаржылық әдістеріне сүйенетін құралдарды (механизмдерді) да, әсіресе тікелей қаржылық қолдау көрсету мүмкін болмаған жағдайда кем емес тиімді әрекет ететін агроөнеркәсіптік кешенді қолдаудың әкімшілік әдістеріне сүйенетін құралдарды (механизмдерді) да қамтиды.

9. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау құралдары (механизмдері) ауыл шаруашылығы саоасында қызметті жүзеге асырудың аумақтық ерекшелігін ескере отырып жалпымемлекеттік деңгейде және (немесе) жекелеген өңірлер (жергілікті жерлер) деңгейінде пайдаланылады, бұл жалпы мемлекеттік реттеу мақсаттары мен міндеттерін қоюды және оларды жүзеге асыру үшін құралдарды (механизмдерді) конфигурациялауды (үйлестіруді) шарттастырады. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау құралдары (механизмдері) төмендегі суретте берілген.

10. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау маңызды проблема болып табылады, себебі елдің азық-түлік қауіпсіздігі мен ауыл тұрғындарын жұмыспен қамту әлеуметтік проблемасын шешу ауыл шаруашылығы өндірісі мен аграрлық азық-түлік нарығының ахуалына тәуелді болады.

III. Мемлекеттік реттеудің тиімділігін бағалауды жүргізу кезеңдері

1. Мемлекеттік реттеудің тиімділігін бағалауды жүргізудің бірінші кезеңі

11. Осы Әдіснаманың мақсаттары үшін агроөнеркәсіптік кешенді қолдау мақсаттарын анықтау және жүйелендіру үшін мүше мемлекеттердің олармен белгілі бір қолдау шаралары енгізілетін белгілі бір кезеңде қабылданған нормативтік құқықтық актілеріне талдау жүргізіледі. Нақты мүше мемлекетте қолданылатын аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттей және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау әдістеріне (бағдарламалық-мақсатты, жобалық және т.б.) қарай сәйкес мемлекеттік органдардың шешімдері талданады, қандай да бір реттеу және (немесе) қолдау шарасы енгізілуіне байланысты осы актілерде көрсетілген балама (типтік), комплементарлық және (немесе) дербес мақсаттар анықталады және мынадай топтар бойынша жүйеленеді:

балама – агроөнеркәсіптік кешен саласында ұлттық мемлекеттік даму бағдарламаларымен бірдей мағынаға ие немесе ұқсас (бұл мақсаттар кейін жалпы типтік мақсаттарға жатқызылады);

комплементарлық – Одақта бірлескен жобаларды іске асыру кезінде сәйкес мақсаттар шеңберінде өзара толықтыратын міндеттерді шешуді тұспалдайтын;

дербес (арнаулы) – мүше мемлекеттердің дамудың берілген кезеңінде қажетті деп белгіленген.

Егер мақсат тікелей көрсетілмеген жағдайда, мүше мемлекеттер қосылған халықаралық келісімдердің нормалары және өзге де халықаралық құқық нормалары (мысалы, егер мемлекет қосылу процесінде болатын болса) ескеріле отырып агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларын іске асыру үшін пайдаланылатын құралдардың және (немесе) механизмдердің экономикалық сипаты зерттеледі.

Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігі реттеу (шараларды қабылдау мақсаттары) және қолдау мақсаттарына жетуді немесе жетпеуді белгілеумен өзара қатынаста болады. Сәйкесінше, бағалау объектілері мақсаттар, ал мәні – мемлекеттік реттеу және қолдау шаралары болып табылады.

12. Талдау аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешен саясатын жалпы олардың дамуының барлық мақсаттарын, яғни реттеу және (немесе) қолдаудың барлық қолданылатын шараларының жиынтығын ескере отырып, неғұрлым тиімді жүргізуге ықпал ететін шаралар бойынша да, аграрлық азық-түлік нарығын және агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың жекелеген мақсаттарына жетуге бағытталған шаралар бойынша да (бұл ретте бір шара бір мезгілде бірнеше мақсатты іске асыруды қамтамасыз етуі мүмкін) жүргізілуі мүмкін.

Үлгі. "Азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету" мақсаттарын тек жеке мемлекеттер ғана емес, сонымен қатар тамақтануды жақсарту және әлемде аштық пен кедейшілікті жою проблемаларымен айналысатын халықаралық ұйымдар да белгілейді. Алайда мақсаттың өзінің мәнін де, осы мақсатқа қандай шаралар жиынтығымен қол жеткізілетіндігін де ұғынуда айырмашылық бар. Айталық, мемлекет көрсетілген мақсатқа қол жеткізуді ұлттық тәуелсіздікті сақтай отырып, ұлттық өндірушілерді қолдау шараларын іске асыру есебінен ішкі сұранысты қанағаттандыру ретінде белгілейді. Сонымен бірге тәуелсіздік "қауіпсіздік" ұғымынан толығымен алып тасталады, себебі Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы (ФАО) азық-түлік қауіпсіздігі – бұл өзін-өзі қамсыздандыру емес, тұлғындарға қауіпсіз азық-түліктің қолжетімділігін (дизикалық және экономикалық) қамтамасыз ету екендігін тұжырымдық бекітті. ФАО белгілеуі бойынша, кез келген мемлекеттің ұлттық өндірісі салыстырмалы басымдықтарды және еңбекті халықаралы бөлуді ескере отырып тұтынушылықты толығымен қанағаттандыру басым дәрежеде импорт есебінен қамтамасыз етілетін деңгейде дамыған болуы тиіс.

13. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдаудың комплементарлық мақсаттарға жету үшін қолданылатын шараларының жиынтығын талдау олар бекітілген мүше мемлекеттердің бірлескен бағдарламаларын іске асыруға қатысты жүргізіледі.

14. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдаудың дербес (атаулы) мақсаттарға жету үшін қолданылатын шараларының жиынтығын талдау жеке мүше мемлекетте белгілі бір кезеңде қабылданған сәйкес шешімдерге қатысты жүргізіледі.

2. Мемлекеттік реттеудің тиімділігін бағалауды жүргізудің екінші кезеңі

15. Мақсаттарды баламаға (типтік) жатқызу аграрлық азық-түлік нарығының және агроөнеркәсіптік кешенінің дамуының негізгі бағыттарына қатысты олардың әмбебап сипатымен негізделген:

аграрлық азық-түлік нарығын қамтамасыз етумен байланысты стратегиялық міндеттерді шешу;

агроөнеркәсіптік кешеннің өндірістік базасын дамыту;

қаржылық және материалдық ресурстарды оңтайлы пайдалану;

агроөнеркәсіптік кешен кәсіпорнының орнықты коммерциялық қызметі және қаржылық орнықтылығы үшін жағдай жасау.

Осылайша, типтік мақсаттарды іске асыру нәтижелері мемлекеттік реттеу және қолдау шараларын қабылдау нәтижесінде аграрлық азық-түлік нарығының және агроөнеркәсіптік кешеннің дамуының жалпы қаржылық-экономикалық, материалдық-техникалық және стратегиялық қорытындысын көрсетеді.

16. Мүше мемлекеттерде аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін бағалауды жүргізу үшін балама мақсаттардың қалыптастырылған тобынан орташа мерзімді кезеңде мынадай жалпы (типтік) мақсаттар бөлініп шығады:

1) азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету;

2) қаржылық орнықтылықты арттыру;

3) ауыл аумақтарын орнықты дамыту;

4) ұдайы өндіріс және ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру;

5) ауыл шаруашылығы өнімін өткізуді қамтамасыз ету, оның тауарлығын арттыру;

6) аграрлық азық-түлік нарығының инфрақұрылымын дамытуды қолдау.

17. Типтік мақсаттар талдаудың бірінші кезеңінің және балама мақсаттар топтарын қалыптастыру нәтижесінде нақтылануы мүмкін. Типтік мақсаттарды өзгерту нарықтардағы жаһандық ілгерілеуді және мүше мемлекеттердің мемлекеттік бағдарламаларда, мүше мемлекеттердің мемлекеттік органдары қабылдайтын реттеуші шешімдердің жобаларында және (немесе) жиынтығында көрінетін мемлекеттік реттеу және (немесе) агроһнеркәсіптік кешенді қолдаудың сәйкес шараларын қабылдау бойынша жауаптық шешімдерін көрсетеді.

18. Агроһнеркәсіптік кешенді қолдау мақсаттарына қол жеткізу мынадай критерийлерге сәйкес анықталады:

нәтижелілік: мақсаттарға қаншалықты қол жеткізілді және міндеттер орындалды, қандай негізгі факторлар мақсатқа қол жеткізуге немесе қол жеткізбеуге ықпал етеді;

оңтайлылық: нәтижелерге қол жеткізу үшін ресурстар қаншалықты оңтаулы пайдаланылды, нәтижелерге уақытылы қол жеткізілді ме;

ықпал ету: оң және теріс өзгерістер бағаланады (шараларды іске асыру нәтижелері, мұндай нәтижелерге ықпал ететін ықтимал себептер);

орнықтылық: қаржыландыруды іске асыру аяқталғаннан немесе тоқтатылғаннан кейін оң әсердің жалғасуы;

шығындылық: шығындарды өтеуге ара-қатынасы.

Әрбір критерий динамикада өлшенетін 1-ден 3-ке дейін статистикалық көрсеткіштермен сипатталуы мүмкін.

3. Мемлекеттік реттеудің тиімділігін бағалауды жүргізудің үшінші кезеңі

19. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін талдау үшін бағалау объектісінің критерийлері мен жай-күйінің көрсеткіштерінің ара қатынасын белгілеу, есептеу және деректерді өңдеу жүргізіледі.

Осы Әдіснамада бағалау үшін сомалық 31 көрсеткішті қамтитын көрсеткіштердің 7 типі пайдаланылады. Көрсетілген көрсеткіштер мемлекеттік реттеудің әрбір мақсаты үшін нәтижелілік, оңтайлылық, ықпал ету, орнықтылық және шығындылық критерийлеріне сәйкес бөлінеді (1 және 2-кестелер).

1-кесте

Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік реттеу шараларының тиімділігін бағалауға арналған көрсеткіштер тізбесі

Көрсеткіштер типі	Көрсеткіштің атауы
1. Қаржылық жағдай көрсеткіштері	активтер көлемінің өзгеруі; ағымдағы өтімділік коэффициенті; активтерге борышкерлікке қарым-қатынас; сатылған тауарлардың, өнімнің, жұмыстардың, қызметтер көрсетудің рентабельдігі (залалдылығы); активтердің рентабельдігі
2. Өндіріс көрсеткіштері	импорттық шикізатқа шығындар үлесі; өндіріс индексі
3. Инвестициялар көрсеткіштері	табыстағы ҒЗТКЖ шығындарының үлесі
4. Еңбек көрсеткіштері	ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылғандардың орташа жылдық саны; 1 жұмысшыға есептелген орташа айлық шынайы жалақы
5. Баға көрсеткіштері	өндірушілер бағасының тұтынушылық бағаға ара-қатынасының динамикасы; ауыл шаруашылығы ұйымдары үшін өнеркәсіптік тауарлар бағасының индексі; өндірушілер бағасының индексі
6. Сыртқы сауда көрсеткіштері	әкелу баждары; әкету баждары; экспорттың физикалық көлемінің динамикасы; импорттың физикалық көлемінің индексі; қосымша тарифтік емес шаралар саны
7. Қосымша көрсеткіштер	шығасы динамикасы; ресурстардағы импорттың үлесі; қор көлемінің өзгеруі; қолдау көлемінің тұтынуға ара-қатынасының индексі; егіс алаңдарының және қара мал басының индексі; өндірістік тұтыну индексі; қолдаудың өндіріске қарым-қатынасы; қоймалар алаңы; негізгі тағам өнімдерін тұтыну; ауыл шаруашылығы ұйымдарында химиялық мелиорациялау бойынша жұмыстарды жүргізу; тауарлық; азық-түлік тәуелсіздігінің деңгейі

Қосымша көрсеткіштер кейбір коэффициенттер бір мезгілде көрсетіштердің бірнеше типіне жатқызылуы мүмкін екендігіне байланысты (мысалы, ресурстардағы импорттың үлесі бір мезгілде өндіріс көрсеткіштеріне де, сыртқы сауда көрсеткіштеріне де жатқызылуы мүмкін) жеке типке бөліп көрсетілген.

2-кесте

Статистикалық көрсеткіштер мен мақсаттар (критерийлер) арасындағы ара-қатынас

Мақсат	Критерийлер
Мақсат	нәтижелілік	оңтайлылық	ықпал ету	орнықтылық	шығындылық
1	2	3	4	5	6
1. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету	негізгі тағам өнімдерін тұтыну; азық-түлік тәуелсіздігінің деңгейі	сатылған тауарлардың, өнімнің, жұмыстардың, қызметтер көрсетудің рентабельдігі (залалдылығы) (айырмашылық); импорттық шикізатқа шығындар үлесі (айырмашылық)	өндіріс индексі; өндірушілер бағасының индексі; импорттың физикалық көлемінің индексі	активтерге борышкерлікке қарым-қатынас; импорттық шикізатқа шығындар үлесі (айырмашылық)	қолдаудың өндіріске қарым-қатынасы
2. Қаржылық орнықтылықты арттыру	сатылған тауарлардың, өнімнің, жұмыстардың, қызметтер көрсетудің рентабельдігі (залалдылығы) (айырмашылық); активтерге борышкерлікке қарым-қатынас	ағымдағы өтімділік коэффициенті	өндірушілер бағасының индексі; ауыл шаруашылығы ұйымдары үшін өнеркәсіптік тауарлар бағасының индексі	активтердің рентабельдігі (айырмашылық); табыстағы ҒЗТКЖ шығындарының үлесі	қолдаудың өндіріске қарым-қатынасы
3. Ауыл аумақтарын орнықты дамыту	ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылғандардың орташа жылдық саны; егіс алаңдарының және қара мал басының индексі	өндіріс индексі	1 жұмысшыға есептелген орташа айлық шынайы жалақы; өндірушілер бағасының индексі; ауыл шаруашылығы ұйымдары үшін өнеркәсіптік тауарлар бағасының индексі	активтер көлемінің өзгеруі	қолдаудың өндіріске қарым-қатынасы
4. Ұдайы өндіріс және ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру	экспорттың физикалық көлемінің динамикасы; егіс алаңдарының және қара мал басының индексі	активтердің рентабельдігі (айырмашылық)	1 жұмысшыға есептелген орташа айлық шынайы жалақы; ауыл шаруашылығы ұйымдары үшін өнеркәсіптік тауарлар бағасының индексі	өндіріс индексі; өндірістік тұтыну индексі	активтерге борышкерлікке қарым-қатынас
5. Ауыл шаруашылығы өнімін өткізуді қамтамасыз ету, оның тауарлығын арттыру	экспорттың физикалық көлемінің динамикасы; ресурстардағы импорттың үлесі (айырмашылық); тауарлық (айырмашылық)	қор көлемінің өзгеруі	әкелу баждары (айырмашылық); әкету баждары (айырмашылық); қосымша тарифтік емес шаралар саны; өндірушілер бағасының индексі	сатылған тауарлардың, өнімнің, жұмыстардың, қызметтер көрсетудің рентабельдігі (залалдылығы) (айырмашылық)	өндірушілер бағасының тұтынушылық бағаға ара-қатынасының динамикасы
6. Аграрлық азық-түлік нарығының инфрақұрылымын дамытуды қолдау	ауыл шаруашылығы ұйымдарында химиялық мелиорациялау бойынша жұмыстарды жүргізу; қоймалар алаңы (осы көрсеткіш үшін статистикалық деректер ашық қолжетімділікте жоқ)	шығасы динамикасы	табыстағы ҒЗТКЖ шығындарының үлесі	сатылған тауарлардың, өнімнің, жұмыстардың, қызметтер көрсетудің рентабельдігі (залалдылығы) (айырмашылық)	қолдау көлемінің тұтынуға ара-қатынасының индексі

IV. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін талдау әдістемесі

20. Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін талдау мақсатында есептеуді және деректерді өңдеуді жүргізу үшін статистикалық деректер ретінде мүше мемлекеттердің жыл сайынғы статистикалық бағдарламаларының деректері пайдаланылады.

Қажет болған жағдайда халықаралық ұйымдардың статистикалық деректері пайдаланылуы мүмкін.

21. Әрбір көрсеткіш мынадай формула бойынша динамикада есептеледі (яғни өткен жылға қатысы брйынша) (пайызбен):

мұндағы:

– динамикадағы көрсеткіштің мәні (индекс);

– t жылдағы көрсеткіштің мәні;

– t-1 жылдағы көрсеткіштің мәні.

Динамикадағы статистикалық көрсеткіштерді талдау олар реттеудің мемлекеттік шаралары алып келген өзгерістерді қадағалап отыруға мүмкіндік беруімен шарттастырылған. Динамикалық индекстерді қолданудың арқасында оларды неғұрлым жоғары деңгейге дейін агрегациялау мүмкін болады (бір мақсатқа қол жеткізу үшін ғана емес, сонымен бірге жалпы ауыл шаруашылығы, аграрлық азық-түлік нарығы және (немесе) агроөнеркәсіптік кешен үшін).

22. Динамикаға қарай (жақсару, нашарлау немесе өзгерістердің болмауы) әрбір статистикалық көрсеткішке 1 балл "динамикалық баға" қойылады. Балл қою есептеулерді біріздендіру және әртүрлі көрсеткіштерді түсіндіру қажеттілігімен шарттастырылған.

"Динамикалық бағалау" баллы 3 мәнді қабылдай алады: "– 1"
(көрсеткіш динамикасы нашарлаған жағдайда), "0" (көрсеткіш динамикасында өзгерістер болмаған жағдайда), "1" (көрсеткіш динамикасы жақсарған жағдайда).

Нәтижесінде әрбір мақсат үшін әрбір критерий үшін алынған балл соммасы қосылады.

Бұдан әрі мақсатты бағалау индексі есептеледі (сонымен бірге динамикада талданатын): "динамикалық бағалау" баллының алынған сомасы мынадай формулаға сәйкес осы мақсатқа арналған ең жоғары ықтимал балл сомасына бөлінеді:

мұндағы:

– t жылдағы (i) мақсатты бағалау индексі;

– t жылдағы i мақсаттың k критерийі шеңберіндегі n көрсеткіш баллының мәні ("динамикалық бағалау" баллы);

– мақсатты бағалау индексінің динамикасы;

a – мақсатты бағалау индексі динамикасын есептеуге арналған уақытша параметр (өткен кезең (t-a = t-1), базалық кезең ("t-a" орнына – "2006"), кезеңдегі орташа мән (бұл жағдайда "t-a" индексті мақсатты бағалау индексі кезеңдердің санына бөлінген t барлық кезеңі үшін мақсатты бағалау индекстерінің сомасы ретінде белгіленетін болады)).

Үлгі. "Азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету" мақсаты шеңберінде соммалық 10 көрсеткіш ұсынылған (барлық критерийлер бойынша көрсеткіштер сомасы). Осылайша, осы мақсат үшін алуға болатын ең жоғары ықтимал мән 10 баллды құрайды. Бұл ретте, егер есептеудің мәні бар болса, мысалы, "азық-түлік тәуелсіздігін қамтамасыз ету" мақсаты үшін 5 балл, осы мақсатты бағалау индексі 0,5 немесе 50 % құрайды. Осы мән мақсатқа 50 % қол жеткізілгенін білдіреді. Алайда тек сандық мән (яғни ағымдағы жылдың мәні) мемлекеттік реттеу шарасының тиімділігін көрнекі бағалауға мүмкіндік бермейді. Айталық, мысалы, өткен жылы бағалау 25 % құрауы мүмкін, бұл ағымдағы жылы шаралардың тиімділігі өскенін куәландырады. Осылайша, осы бағалау динамикада қарастырылады.

23. Мақсатты бағалау индексінің динамикасын талдау мемлекеттік шараларды іске асыру арқылы қойылған мақсатқа қол жеткізу дәредесін сипаттайды, себебі мақсатты бағалау индексі реттеудің мемлекеттік шараларының тиімділігін бағалау құралы болып табылады және мемлекеттік реттеу шараларын қолдануға байланысты саладағы көрсеткіштердің оң динамикасының үлесі туралы куәландырады.

Мақсатты бағалау индексінің динамикасын талдау жеке кезеңдер бойынша да (мысалы, өткен жылға қатысы бойынша), бірнеше кезеңдер бойынша да (мысалы, өткен жылға, базалық кезеңге және кезеңдегі орташа мәнге қатысы бойынша динамиканы ескеруі тиіс) жүргізілуі мүмкін.

24. Осы Әдіснама қандай критерий (көрсеткіш, мақсат) мемлекеттік реттеу шараларының тиімділігін бағалаудың өзгеруіне алып келгенін анықтауға мүмкіндік береді, бұл, өз кезегінде, мемлекеттік реттеу шараларының тиімділігін арттыру бойынша ұсынымдар әзірлеуге мүмкіндік береді.

О Методологии оценки эффективности мер государственного регулирования агропродовольственного рынка и поддержки агропромышленного комплекса