Об основных направлениях внутренней и внешней политики на 2003 год

Ежегодное послание Президента народу Казахстана апрель 2002 г.

Уважаемые депутаты!
Дорогие соотечественники!
Совсем недавно мы с вами подвели итоги десятилетнего развития нашего государства. Это был не просто отчет о достигнутом, но и богатейший исторический материал для потомков. Это был критический анализ степени нашей зрелости, готовности распрощаться с прошлым и открыть новый исторический этап развития независимого Казахстана.
Вместе с тем мы еще раз убедились в том, что прошли огромное расстояние по пути развития и достигли того уровня, когда можем без колебаний вступить в XXI век.
Основной итог наших дел за эти годы заключается в том, что наша республика состоялась как самостоятельное и самодостаточное государство, как равноправный партнер мирового сообщества. Мы провели энергичные, жесткие, но давшие значительные результаты целевые экономические реформы.
О многом говорит и тот факт, что Казахстан признан как Европейским союзом, так и США страной с рыночной экономикой.
Мы также значительно продвинулись в сфере государственного строительства и развития демократии. Наша страна и все казахстанское общество кардинально изменились: экономические и политические права и свободы стали непреложным фактом нашей действительности.
Все эти итоги и перемены являются надежной основой дня сегодняшнего.
Вместе с тем мы никогда не впадали в эйфорию и не замалчивали наших проблем, что было мной отмечено в юбилейном докладе. Нам еще только предстоит пройти этап возмужания и зрелости государства, становления казахстанского гражданского общества. И политическая система, и вопросы прав и свобод граждан требуют непрерывной доработки в соответствии с уровнем экономического и социально-культурного развития.
На это направлен наш десятилетний план, основанный на K972030_ Стратегии "Казахстан-2030".
* * *



Для того чтобы по-прежнему динамично работать над наращиванием социально-экономического потенциала, чрезвычайно важно точно определиться со среднесрочными планами и приоритетами на среднесрочную перспективу и 2003 год.
Мной утверждена трехлетняя Программа действий Правительства, в которой основной упор делается на решение задач улучшения структуры реального сектора экономики, развития транспортной инфраструктуры, повышения уровня жизни населения, дальнейшую интеграцию экономики страны в региональные общие рынки.
Поэтому мне хотелось бы в своем послании конкретно расставить акценты и приоритеты, что даст Правительству возможность воплотить свои намерения в рамках конкретных бюджетных программ. Считаю необходимым и логичным, во-первых, отойти от практики объявления каждого года годом какой-либо сферы или направления деятельности и переходить к определению приоритета на три года. Во-вторых, Послание Президента народу Казахстана впервые озвучивается в ходе процесса формирования бюджета, а не после его завершения, как это было раньше. * * * Уважаемые соотечественники! Есть целый ряд причин, чтобы предстоящий период, с 2003 по 2005 годы, посвятить возрождению аула (села). Именно этой проблеме посвящено мое послание.
Надо признать, что именно сельское хозяйство, его труженики наиболее сильно пострадали от несовершенства советской экономики, и именно они более всего ощутили на себе всю ее ущербность при переходе к рынку.
Село — это образ жизни народа, источник культуры, традиций, обычаев и духовной жизни. Уже только эта совокупность факторов требует от нас серьезного отношения к селу.
Общеизвестно и доказано историей, что при любых революционных катаклизмах основная тяжесть болезненных перемен приходится на село. И Казахстан не стал исключением.
Мы должны помнить, что именно сельское население является генетическим олицетворением любой нации. Именно оно более всего стремится к стабильности и здравому эволюционному развитию.
И именно оно наиболее остро и тонко воспринимает идеалы независимости и сильной государственности, поскольку на генно-информационном уровне хранит и воспроизводит чаяния и надежды наших предков.
Но есть причины и сугубо экономические. Внимательный обзор внутренней структуры экономики, близлежащих и отдаленных рынков заставляет серьезно задуматься об углублении агропромышленной специализации Казахстана.
Парадоксально, но факт: все близлежащие и отдаленные рынки испытывают нужду в продовольствии, прежде всего в зерне и мясе. Но казахстанское продовольствие не может туда пробиться в силу низкого качества и высоких издержек, слабой государственной и дипломатической поддержки.
Более того, уже и внутренний рынок по целому ряду позиций начинает проигрывать нарастающей экспансии продуктового импорта.
Исключительно важно и то, что наличие в стране крепкого сельскохозяйственного сектора помогло бы основательно поднять и сопутствующие ему отрасли: производство минеральных удобрений, сельхозмашиностроение, легкую и пищевую промышленность, а по технологической цепочке — и другие. Это значит, что мультипликативный эффект для экономики страны будет колоссальным.
Нельзя не сказать и о демографических, миграционных и социальных факторах нашего особого отношения к аулу.
В Казахстане исторически, особенно в эпоху командной экономики, расселение людей в сельской местности складывалось неудачным образом как с позиций рыночной экономики, так и по социальным и экологическим соображениям.
В результате для многих сельских районов характерной чертой стала депрессивная экономика.
Можно определенно сказать, что в условиях минимальных стандартов самодостаточности и по качеству земли, и по природным, и социальным условиям проживает около миллиона человек.
Мы должны самым серьезным образом проанализировать одну особенность. В Казахстане сельское население составляет 43 процента. От переизбытка сельского населения во многих районах высока безработица, которая, в свою очередь, подрывает сельские рынки труда, удешевляет их до самого низкого в стране уровня.
Все это приводит к массовому оттоку сельского населения в районные центры и города. За 2000—2001 годы было упразднено 186 неперспективных, потому и брошенных людьми населенных пунктов, в этом году ожидается упразднение еще 93.
Данное явление, как бы болезненно оно нами и населением ни воспринималось, надо рассматривать как объективный процесс.
Проблема лишь в том, что он носит у нас стихийный характер и не зависит от исполнительной власти.
За десять лет мы встали на ноги как государство с хорошими позициями в экономике. Теперь пришло время, опираясь на достигнутое и накопленный опыт, конкретными делами помочь нашим соотечественникам, живущим на селе, обрести новое качество жизни.
Что конкретно я предлагаю.
Первое. Всем надо четко уяснить, что поддержка аула (села) не должна и не будет заключаться в повальном государственном субсидировании и безвозвратном финансировании всего и вся. Мы не можем и не будем возрождать былую практику иждивенчества и государственного патернализма.
Нужно и впредь целенаправленно проводить в жизнь линию создания для человека условий, при которых он может сам зарабатывать для себя и своей семьи, нужно поддерживать тех, кто может и умеет работать, показывает свое трудолюбие. В этом и заключается ответственность государства перед народом и его будущим.
Вся финансово-экономическая политика государства, в том числе социальная и сельскохозяйственная, должна быть селективно направлена только на те территории, которые перспективны с позиции жизнедеятельности человека и функционирования рынка.
Второе. Я поручаю Правительству разработать модель расселения жителей сельских территорий на перспективу. Нужно решительно определиться и с судьбой ряда депрессивных малых городов.
Стране необходима государственная политика по стимулированию внутренней миграции из неперспективных регионов на развивающиеся, в райцентры и малые города. Она должна учесть вопросы планирования и управления потоками миграции, обустройства, обеспечения землей и жильем, переквалификации переселенцев.
Все люди стремятся жить в экологически чистой среде, иметь доступ к хорошим социальным услугам. Это стремление должно быть поддержано. Совершенно очевидно, что село имеет шанс на нормальную жизнь там, где есть хорошие земли, где рядом есть рынки сбыта, где удобные транспортные коммуникации.
Назрел вопрос и о придании Министерству сельского хозяйства дополнительных функций по делам территорий.
Третье. Я ставлю перед Правительством задачу в кратчайшие сроки разработать трехлетнюю президентскую программу развития агропромышленного комплекса Казахстана.
Наша страна традиционно была и должна остаться мировым и региональным поставщиком продовольствия, а сам агропромышленный комплекс — дополнительным источником экономического роста, улучшения торгового и платежного балансов страны. И мы должны приложить все усилия, чтобы добиться этого.
Главным фактором подъема села остается устойчивое и динамичное развитие агропромышленного комплекса, быстрый подъем его экономики на современных рыночных принципах.
Здесь я бы выделил следующие ключевые моменты.
Необходимо довести до логического конца реформу экономических, и прежде всего земельных и водных, отношений.
Надо признать, что принятый недавно Z010152_ Закон о земле не продвинул страну к цивилизованному рынку. И если уж мы совместно допустили ошибки, давайте будем быстро их исправлять, корректировать этот закон. Краеугольным камнем данного закона должен быть ответ на жизненно важный вопрос: "Нужна ли частная собственность на сельскохозяйственную землю?".
Отвечая на этот вопрос, мы, как правило, скатываемся к обывательскому тезису — "продаем Родину", не понимая при этом, что частная собственность на землю — это прежде всего уверенность крестьянина, что его землю не отберут. Собственность на землю — это мотивация к ее обустройству, чтобы было что передать своим детям.
Земля без хозяина — сирота. Экологическая катастрофа настигает именно ничейную землю. В условиях Казахстана включение в экономику еще не использованных огромных ресурсов.
Уверен, что именно данный состав Парламента сможет выполнить эту историческую миссию, приняв Закон "О частной собственности на землю".
Поручаю Правительству, изучив опыт других стран, взвесив все "за" и "против", разработать и внести в Парламент проект данного закона.
Пора, наконец, навести порядок и в водных отношениях, где также царит организационно-правовая неразбериха. Нужно последовательно решать перезревшую проблему реконструкции гидромелиоративных сооружений.
Следует приступить, включая меры экономического характера, к организации средне- и крупнотоварных производств в растениеводстве и животноводстве, ориентированных на экспорт и крупные внутренние государственные закупки.
Нужно оказать государственное содействие на возвратной, но льготной основе обеспечению быстрого роста производительности труда и снижению себестоимости в сельском хозяйстве.
Важно экономическими методами нацелить крестьян на внедрение современных агротехнологий, развитие отраслей переработки сельхозпродукции и создать казахстанскому производителю, как минимум, равные экономические условия с соседними странами.
Пришла пора усилить и серьезно улучшить государственный контроль и надзор над качеством продукции.
Правительство должно привести в порядок систему ветеринарного и санитарного надзора, борьбы с болезнями животных и растений, в корне улучшить работу со стандартами и технологическими нормами, быстро и последовательно приближая их к мировым.
Необходимо восстановить научное и информационное обеспечение села. Сельскохозяйственные институты должны работать в системе Минсельхоза, а Агентству по статистике пора бы всерьез заняться проблемой первичной информации. Акимам же всех уровней необходимо оказать содействие в развертывании информационно-маркетинговой системы, которая пока функционирует только в 36 районах.
Правительство должно принять эффективные меры по расширению внешних рынков сбыта.
Оставляют желать лучшего работа по организации транспортных путей на внешние рынки, а также избыточные тарифные и нетарифные нагрузки на торговых путях.
Селу требуется более разветвленная финансовая сеть по предоставлению кредитных и финансовых услуг в виде различных институтов микрокредитования и взаимного кредитования.
Необходимо серьезно заняться страхованием сельхозпроизводства.
Правительство должно продолжить практику направления значительной части внешних займов на льготных и мягких условиях в сельское хозяйство, особенно по линии международных банков. Предстоит усилить возможности лизинговых центров, кредитных товариществ.
Четвертое. Я поручил Правительству уделить особое внимание социальной сфере.
И здесь важное место должна занять новая политика в отношении села. Эта политика развития перспективных регионов, естественно, нуждается в достаточном финансовом обеспечении.
Прежде всего, мы не должны мешать крестьянину, дать свободу в самостоятельном подъеме своего хозяйства, помочь в кредитовании, консалтинге, продаже продукции.
Бюджет этих трех лет должен стать для села приоритетным. Из средств, направляемых в социальную сферу, особо выделять село: дороги и водоводы — прежде всего для села; больницы — прежде всего для нужд села; школы — прежде всего для села. Поручаю Правительству и акимам ежегодно увеличивать в течение 2003—2005 годов объемы финансирования сельского образования, здравоохранения, средств на питьевую воду и на строительство и реконструкцию межобластных и межрайонных сельских автомобильных дорог на 10 млрд. тенге.
Но это должны быть обдуманно вложенные средства: к примеру, зачем строить новые школы в депрессивных местностях, где население сокращается. Надо в таких случаях строить школы-интернаты в перспективных районах и переводить в них детей. Это же касается и современных больниц.
Кроме того, в общем на развитие сельского хозяйства ежегодно необходимо дополнительно предусматривать до 8—10 млрд. тенге начиная с 2003 года.
Я считаю стратегической задачей коренное изменение дел в системе образования. Ключевое значение для страны имеет значительное повышение статуса учителя, и прежде всего сельского. В первую очередь необходимо решить вопрос оплаты учительского труда.
Считаю возможным уже в этом году увеличить заработную плату учителям свыше 30%, а не на 25%, как планировалось ранее.
Поручаю Правительству и акимам изыскать для этого необходимые финансовые источники.
Пятое. Миграционная стратегия, особые акценты на село и социальную сферу потребуют, по-видимому, определенной бюджетной децентрализации.
Но здесь и Правительству, и Парламенту необходимо проявить взвешенность и сдержанность до выработки модели расселения жителей села, имея в виду, что она неизбежно приведет и к определенному административно-территориальному переустройству на уровне сельских районов и округов.
И последнее. Необходимо принять целый комплекс мер по легализации собственности, а точнее, земли и недвижимого имущества сельских переселенцев в городах и мелких предпринимателей.
Из-за того, что собственность этого круга людей нелегальна или полулегальна, надлежащим образом не оформлена, она не может быть капитализирована, продана или отдана в залог. Она выпадает и из системы легального учета, и новых экономических отношений.
Это огромный потенциал. Мировые эксперты считают, что большинство бедных стран уже обладают активами и ресурсами, способными обеспечить этим странам прорыв. Мы находимся в транзитной зоне экономического развития. По подсчетам экономистов-экспертов, от 25 до 35% активов и ресурсов экономического роста, включая малый и средний бизнес, находятся в нелегальном обороте. Их включение в рыночный оборот даст огромный эффект для всей экономики страны. Исходя из этого, необходимо всемерно укреплять малый и средний бизнес, поэтапно решая следующие ключевые задачи: — снижение налогового бремени; — легализация собственности и активов; — облегчение доступа к кредитным ресурсам; — упрощение административных процедур и разрешений; — защита от бюрократического произвола и контрольно-проверяющих органов;
— создание региональных центров поддержки малого и среднего бизнеса, оказание помощи в проведении маркетинговых исследований, повышении квалификации, создании централизованной бухгалтерии.
Поручаю Правительству создать по этим вопросам специальную комиссию.
Ответственность за выполнение поставленных задач по подъему села требует ответственной и слаженной работы Правительства и акимов. Можно считать это экзаменом для всей системы исполнительной власти.
В настоящем послании я намеренно акцентировал внимание на одном, но крайне важном вопросе нашей новой политики на селе. Правительство и бюджетная комиссия должны адекватно определить соответствующие приоритеты на следующий год.
Вместе с тем хотел бы осветить ряд вопросов, связанных с основными направлениями государственного строительства и демократизации общества.
Одобрен комплекс соответствующих мер на среднесрочную перспективу. Он основан на неизменности Основного Закона и незыблемости конституционного строя.
По мнению многих экспертов, в том числе и международных, K951000_ Конституция Казахстана, принятая в 1995 году, является по своей сути демократической, соответствует потребностям развития страны.
Потенциал этого Основного Закона еще во многом не реализован. Я поддерживаю эту позицию. Единство, межнациональное согласие и политическая стабильность — это главное, чего хочет наш народ. Я это знаю.
Демократия — наш осознанно выбранный путь развития, который я вам предложил и который вы приняли. И мы все должны работать над углублением этого процесса, опираясь на мудрость народа, с учетом исторических, экономических, политических, этносоциальных факторов и общественного мнения.
Мы будем двигаться шаг за шагом, сохраняя ценности нашей культуры, в основе которой — взаимопомощь, терпимость, коллективизм, взаимоуважение между людьми разных национальностей. Чужие рецепты могут нам навредить.
Мы будем наращивать усилия государства и общества в деле строгого соблюдения прав и свобод граждан, конкретными действиями бороться с бюрократическим произволом и в центре, и на местах.
У нас немало резервов для совершенствования партийно-политического строительства, в первую очередь — его законодательных основ. Давно назрели такие вопросы, как введение правовых норм, не допускающих политического экстремизма в деятельности партий; исключение партийного строительства на этнических или конфессиональных принципах; обеспечение финансовой прозрачности в их деятельности.
В этом отношении я поддерживаю инициативу группы депутатов об изменении партийного законодательства.
Правительству также необходимо инициировать разработку закона о статусе и правах неправительственных организаций.
Мы и впредь будем настойчиво и энергично проводить работу по совершенствованию государственного строительства, развитию местного государственного управления и самоуправления, улучшению судебной и избирательной систем.
По моему поручению Правительство работает над подготовкой Концепции разграничения полномочий между уровнями государственного управления и совершенствования межбюджетных отношений.
По итогам этой работы должен быть подготовлен проект оптимального перечня государственных функций, их разграничения по уровням управления. Он станет основой для создания базовых условий перехода к новым принципам государственного администрирования и соответствующей модели межбюджетных отношений уже к началу 2004 года.
Здесь необходимо решать вопросы передачи части полномочий и ответственности от центра к регионам. Тогда и станет ясной структура самой власти, станет понятно, где избирать, а где назначать руководителя.
Одна из задач концепции — это формирование полноценных институтов государственной власти на сельском уровне управления.
В сельской местности отмечается определенный вакуум власти. Акимы на местах не имеют достаточных полномочий, а главное — финансовых ресурсов. Поэтому Правительство и областные акимы должны организовать эффективное государственное управление в нижних звеньях.
В августе текущего года будет проведен детальный анализ эксперимента по выборам акимов сельских округов, и на его основе будет принято решение о целесообразности выборности этой категории руководителей населением.
В то же время необходимо определиться, сколько уровней управления у нас должно быть. И только после определения всех основополагающих принципов государственного управления можно будет подойти к модели и закону о местном самоуправлении.
В этом году будут внесены серьезные изменения в Z990453_ Закон о государственной службе. Это переход от конкурсной к карьерной системе продвижения по ступеням государственной службы, а также ликвидация всех допущенных в действующем законе перекосов.
Будут приняты меры по совершенствованию кадровой политики в сфере судов и ограничению коррупции в судейском корпусе, усилению роли адвокатуры в правозащитном механизме. К концу года будет разработана концепция введения института присяжных заседателей.
Надо серьезно изучить вопрос введения моратория на смертную казнь, вплоть до ее полной отмены. Понимаю, что для этого необходимо создать условия. Это требует финансирования и времени. Знаю, что существуют разные мнения в обществе. Но надо начать решать эту проблему.
Намечается также ряд мер по совершенствованию деятельности средств массовой информации.
В ближайшее время будет пересмотрен и расширен состав тендерной комиссии по распределению радиочастот путем включения в ее состав представителей общественности. Создается общественный совет по информационной политике при главе государства.
В своем развитии наша государственность поэтапно подходит к тому рубежу, когда Парламент должен более полно использовать свои полномочия, предоставленные K951000_ Конституцией, в том числе и в отношении Правительства.
Постоянный диалог между Парламентом и Правительством, совместная законотворческая работа — важнейшее условие укрепления государственности.
Решение серьезных задач предусматривается и в следующем году. В их числе — внесение изменений и дополнений в Конституционный закон Z952688_ "О Правительстве", законодательное внедрение механизма государственного социального заказа на услуги неправительственных организаций, разработка законопроекта "Об альтернативной военной службе" и другие.
В заключение хочу высказать ряд принципиальных положений о нашей внешней политике. Жизнь и практика подтверждают, что с самого начала мы выбрали правильную линию поведения на международной арене.
Решение об отказе от ядерного оружия до сих пор работает на безопасность и позитивный имидж нашей страны.
Казахстан — одно из немногих государств на постсоветском пространстве, сумевших выстроить хорошие стабильные взаимоотношения со всеми странами, не нанося ущерба своим стратегическим интересам.
И впредь мы будем проводить именно такую многостороннюю прагматичную политику, которая полностью соответствует геополитическому расположению и экономическому потенциалу Казахстана. Именно такая политика — ключ к укреплению нашей национальной безопасности.
В то же время мы должны приложить еще большие усилия для укрепления факторов предсказуемости и стабильности во взаимоотношениях Казахстана с соседними государствами.
Наша дипломатия должна обратить самое серьезное внимание на укрепление таких приоритетных организаций, как ЕврАзЭС, Шанхайская организация сотрудничества, Центральноазиатская организация сотрудничества.
При этом мы будем развивать сотрудничество с США, Западной Европой и другими странами.
Необходимо добиться конкретных результатов по созыву Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии.
Надо укрепить нашу внешнеэкономическую политику, добившись слияния усилий государства и частного бизнеса в обретении прочных позиций на внешних рынках.
Казахстан, выстроив рыночную экономику, стал неотъемлемой частью процесса глобализации.
Нам крайне важно найти свое место в мире, тщательно продумать стратегию наших дальнейших действий, которая помогла бы избежать издержек и, напротив, извлечь дивиденды.
В этом плане Правительству следует серьезно активизировать работу по подготовке к вступлению во Всемирную торговую организацию.
* * *



Затронутые в настоящем послании вопросы продиктованы самой жизнью. Многие из них вы сами поднимали на встречах со мной, их ставят люди.
С каждым годом все больше деятельность государства и общества регулируется законами. Поэтому и Парламенту, и Правительству надо больше советоваться с теми, кому по этим законам жить.
Нельзя все решить сразу, нужно проявлять терпимость, не разбрасываться по мелочам, сосредоточиваться на выбранных приоритетах. Мы, как избранные народом представители исполнительной и представительной власти, должны проявлять взвешенность и руководствоваться разумом, а не эмоциями при решении важных государственных задач. И я надеюсь на вашу поддержку в реализации положений настоящего послания. Благодарю за внимание. (Специалисты: Умбетова А.М., Склярова И.В.)

Ішкі және сыртқы саясаттың 2003 жылғы негізгі бағыттары туралы

Президенттің Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауы. 2002 жылғы сәуір

Құрметті депутаттар!
Қадірлі отандастар!

Жуырда ғана баршамыздың бас қосып, мемлекетіміздің он жыл ішіндегі дамуының қорытындысын шығарғанымыз естеріңізде. Бұл ретте жетістігіміздің жемістерін ғана теріп қойғанымыз жоқ, ең бастысы келер ұрпақ үшін ел тәуелсіздігін қалыптастырудың алғашқы кезеңі жайында ғажайып мол тарихи мұра жиғанымызға көз жеткіздік.
Сонымен қатар біз өзіміздің үлкен жолдан өтіп, толыса түскенімізді, XXI ғасырға қаймықпай қадам баса алатындай биікке көтерілгенімізді пайымдадық.
Осы жылдар ішінде тындырған ісіміздің басты түйіні Қазақстанның дербес мемлекет болып қалыптасуында жатыр.
Әлбетте біз масайраудың да, масаттанудың да ретсіз екенін жақсы түсінеміз, мұның өзі мереке үстіндегі баяндамада да қадап айтылды.
Біздің әлі де есею мен кемелдену кезеңінен өтуіміз керек, Қазақстандағы азаматтық қоғамның босағасын бекіте беруіміз керек.
Біздің "Қазақстан-2030" Стратегиясына негізделген онжылдық жоспарымыз да осыған бағытталып отыр.

* * *

Тегінде еліміздің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін еселеу жөніндегі жұмысты бұрынғысынша серпінді жүргізу үшін орта мерзімдік жоспарлар мен орта мерзімді кезеңге және 2003 жылға арналған басымдықтарды барынша нақты айқындап алудың маңызы айрықша зор.
Менің жуырда Үкіметтің үш жылға арналған іс-қимыл Бағдарламасын бекіткенім өздеріңізге мәлім.
Онда экономиканың нақтылы секторының құрылымын жақсарту, көлік инфрақұрылымын дамыту, халықтың тұрмыс деңгейін көтеру, ел экономикасын аймақтық ортақ рыноктарға кіріктіруді жеделдете түсу міндеттеріне айрықша ден қойылып отыр.
Сондықтан да менің осы Жолдауда алдағы басымдықтардың байыбын баса көрсеткім келеді, ал мұның өзі Үкіметке өзінің ертеңгі қам-қарекетін бюджеттің нақты бағдарламасының ауқымында іске асыруға мүмкіндік берер еді.
Оның ерекшелігі мынада: біріншіден, мен әр жылды белгілі-бір салаға немесе қызметтің бағытына арнау тәжірибесінен бас тартып, басымдықтарды үш жылдық мерзімге белгілеуге көшуді ұсынар едім.
Екіншіден, Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы тұңғыш рет бюджет атқарылғаннан кейін емес, бюджетті қалыптастыру барысында жария етіліп отыр.

* * *

Алдағы кезеңді, яғни 2003-2005 жылдарды ауылды (селоны) түлетуге арнау үшін көптеген себептер бар. Менің Жолдауым да, міне, нақ осы мәселеге арналып отыр.
Кеңестік экономиканың кембағалдығынан зардап шеккен де нақ сол ауыл шаруашылығы, ең алдымен дәл сол ауыл еңбеккерлері, нарыққа көшу кезеңінде оның залалын жон терісімен сезінген де солар.
Ауыл дегеніміз - сайып келгенде, халықтың тұрмыс салты, мәдениетіміздің, дәстүріміздің, әдет-ғұрпымыз бен рухани тіршілігіміздің қайнары. Осынау саяси-моральдық және әлеуметтік факторлардың өзі-ақ бізден ауылға барынша байсалды қарауымызды талап етеді.
Кез келген революциялық сілкіністер кезінде ауырсындыратын өзгерістер ауыртпалығының ауылға түсетіні мәлім, әрі мұны тарих та дәлелдеп отыр. Мұны Қазақстан да бастан кешті.
Біз кез келген ұлттың түп-тамыры ауыл жұртында жататынын естен шығармауға тиіспіз. Бәрінен бұрын тұрақтылық пен байсалды эволюциялық дамуға нақ осы жұрттың ықыласты екені де аян. Тәуелсіздік пен қуатты мемлекет мұраттарын айрықша қастерлеп, терең сезінетін де осы жұрт, өйткені оның қаны мен жанында бабаларымыздың арманы мен үміті қаттаулы қалпында жатыр.
Сонымен қатар, таза экономикалық себептер де бар. Экономикамыздың ішкі құрылымын, таяу және шеткері жатқан рыноктарды мұқият саралау Қазақстанның агроөнеркәсіптік мамандануын тереңдету хақында зерделеп ойлануға жетелейді.
Мұның өзі таңданарлық жәйт, бірақ шындық: бізге таяу және шалғай жатқан рыноктардың бәрі де астық пен етке зәру. Алайда Қазақстанның азық-түлігі солардан өзіне орын таба алмай тұр, өйткені сапасы төмен әрі шығасысы жоғары, сондай-ақ оған көрсетіліп отырған мемлекеттік және дипломатиялық қолдау да әлсіз.
Ол - ол ма, ішкі рыногымыз өзінің бірқатар тұғырлары турасында сырттан азық-түлік тасып әкелудің үдей түсуінен ұтылысқа ұшырай бастады.
Елімізде қуатты ауыл шаруашылығы секторы болуының айрықша маңызы бар, мұның өзі оған ілесе жүретін салаларды: минерал тыңайтқыштар, ауылшаруашылық машиналарын жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсібін, оның аржағында технологиялық желі бойынша басқа да салаларды мықтап көтеруге мүмкіндік берер еді. Демек, мұның ел экономикасы үшін беретін сан алуан тиімділігі орасан зор.
Біздің ауылға деген ерекше көзқарасымыздың демографиялық, көші-қон және әлеуметтік астарлары жөнінде айтпау да мүмкін емес.
Ауылдық жерлерге адамдарды қоныстандыру Қазақстанда тарихи тұрғыда, әсіресе, әміршіл экономика кезеңінде нарық экономикасы жағынан да, сондай-ақ әлеуметтік және экологиялық пайым жағынан да барынша сәтсіз жүргізілгенін айтқан жөн.
Соның салдарынан көптеген ауылдық аудандарда тоқыраушылық экономика тамыр тартты.
Жерінің сапасы жағынан, сондай-ақ табиғи және әлеуметтік өлшемдері жағынан алғанда да миллионға жуық адам өзіндік жетімділіктің ең төменгі қалыптары жағдайында өмір сүріп жатқанын еш бүкпесіз тілге тиек етуге болады.
Біздің мынадай бір ерекшелікті барынша байыпты екшеуіміз керек. Қазақстанда ауыл жұрты 43 процентті құрайды. Ауыл жұртының көптігінен аудандардың көпшілігінде жұмыссыздық дендеді, ал мұның өзі ауылдағы еңбек рыноктарын әлсіретеді, сөйтіп оны елдегі ең төмен деңгейге дейін арзандатады.
Соның салдарынан ауыл жұрты аудан орталықтары мен қалаларға жаппай көше бастады. Айталық, 2000-2001 жылдары келешегі күмәнді, сол себепті адамдар тастап кеткен 186 мекен тарады, биыл тағы да сондай 93 мекен таратылатын сыңайлы.
Бұл құбылысқа өзіміз де, өзге жұрт та қаншама тосырқай қарағанмен, оны объективті процесс ретінде пайымдағанымыз дұрыс.
Мәселе мұның атқарушы биліктің ырқынан тыс, стихиялық сипатта жүруінде ғана болып отыр.
Он жыл ішінде біз экономикадағы тұғыры тұрлаулы мемлекет ретінде аяғымызға нық тұрдық. Ендеше жеткен биігіміз бен жинақтаған тәжірибемізге сүйеніп, ауылдағы ағайынымызға өмірдің жаңа сапасына жетуіне қол ұшын беретін уақыт туды.
Менің нақты ұсыныстарым қандай?
Бірінші. Біздің бәріміз алдымен ауылға (селоға) қолдау көрсету дегеніміз кез келгенді және көрінгенді оңды-солды мемлекеттік қаржыландыруға келіп тіреліп тұрмағанын мықтап ұғынып алуымыз керек. Біз бәз баяғыдай масылдық және мемлекеттік бәйек болушылық тәжірибесін қайта түлете алмаймыз және олай істемейміз.
Алдағы уақытта да адамның өзі үшін және өзінің отбасы үшін ырзығын теруіне қажетті жағдай туғызу бағытын нысаналы жүргізу керек, жұмыс істей білетін, өзінің еңбексүйгіштігін көрсеткен адамдарға қолдау көрсету керек. Мемлекеттің халықтың және оның болашағының алдындағы жауапкершілігі де, міне, осында жатыр.
Мемлекеттің бүкіл қаржы-экономикалық, соның ішінде әлеуметтік және ауыл шаруашылығы саясаты саралау арқылы адамның тіршілігі мен нарықтық қатынастардың іске қосылуы тұрғысынан келешегі бар аумақтарға бағытталуы керек.
Екінші. Мен Үкіметке ауылдық аумақтардың тұрғындарын келешегі болатындай етіп қоныстандыру үлгісін жасауды тапсырамын. Тұралауға ұшыраған бірсыпыра шағын қалалардың тағдырын да жалтақтамай шешу қажет.
Елімізге ішкі көші-қонды келешегі бұлдыр өңірлерден дамып келе жатқан аудан орталықтары мен шағын қалаларға қарай ойыстыруды көтермелейтін мемлекеттік саясат қажет. Әлбетте, бұл саясат көші-қон легін жоспарлау мен басқару, қоныс аударушыларды жермен және тұрғын үймен қамтамасыз ету, мамандықтарға бейімдеу мәселелерін ескеруі шарт.
Барлық адамдардың экологиялық таза ортада өмір сүруге, жақсы әлеуметтік қызмет көруге ұмтылатыны белгілі. Бұл ниетті қолдау керек. Шұрайлы жері, іргесінде өнім өткізу рыноктары, қолайлы көлік желілері бар өңірлерде ауылдың қалыпты тіршілік етуге жағдайы толық екені айдан анық.
Ауыл шаруашылығы министрлігіне аумақтық істер жөнінде қосымша уәзипалар беру мәселесінің де пісуі жетті.
Үшінші. Мен Үкіметтің алдына барынша қысқа мерзімнің ішінде Қазақстан агроөнеркәсіп кешенін дамытудың үшжылдық президенттік бағдарламасын әзірлеу міндетін қоямын. Сонда бұл бағдарламаны қандай көздерден және қандай шарттармен қаншалықты шамада қаржыландыруға болатыны анықталады.
Біздің еліміз әлемдік және өңірлік дәстүрлі азық-түлік өнімдерін беруші болып келді және болып қалуға, ал агроөнеркәсіп кешенінің өзі еліміздің экономикалық өрлеуінің, сауда және төлем балансын жақсартудың қосымша қайнары болуға тиіс. Біз осыған жету үшін барлық күш-жігерімізді жұмылдыруымыз керек.
Ауылды өркендетудің басты факторы агроөнеркәсіп кешенін тұрлаулы әрі серпінді дамыту және оның экономикасын осы заманғы нарық қағидаттары негізінде шапшаң ілгерілету болып қала береді.
Бұл мәселенің мынадай тұтқалы тұстарын атар едім.
Задында экономикалық және, ең әуелі, жер мен су қатынастары реформаларын байыбына жеткізу шарт.
Жуырда қабылданған Жер туралы заңның елімізді өркениетті нарыққа қарай ілгерілете алмағанын мойындауымыз керек. Ендеше бірлесе жүріп жіберген қателігімізді тез арада бірлесіп түзейік, осы заңды сындарлы қалыпқа келтірейік. Бұл заңның түпкі мәні өміршең маңызы бар: "Ауыл шаруашылығы жеріне жеке меншік керек пе?" дейтін сауалға қайтаратын жауабы болуға тиіс.
Осы сұрақтың жауабын іздегенде біз, әдетте, жерді сату - "Отанды сату" дейтін тоғышарлық тұжырымға ойыса береміз, ал жерге деген меншіктің шаруаның ендігі жерде өз жерін ешкімнің алып қоймайтынына деген сенімі мен үміті екенін ескере бермейміз. Керек десеңіз, жерге деген меншік - оны абаттандыруға, өз балаларына шұрайлы қалпында мирас етуге деген ынта-ықылас.
Иесіз жер жетім. Экологиялық апатқа алдымен ұшырайтын да сол иесіз жер. Қазақстан жағдайында жерді нарық айналысына қосу дегеніміз - пайдаланылмай жатқан орасан зор ресурстарды экономикаға қосу деген сөз.
Парламенттің дәл осы құрамының "Жерге жеке меншік туралы" заңды қабылдау арқылы өзінің осынау тарихи парызын орындайтынына сенемін.
Үкіметке басқа елдердің тәжірибесін зерделеп, "қолдаймын" мен "қарсымынды" қатар таразыға тарта келіп, осы заңның жобасын әзірлеп, Парламентке енгізуді тапсырамын.
Сайып келгенде, су қатынастарында да тәртіп орнататын кез жетті, мұнда да ұйымдық-құқықтық былық жетіп жатыр. Гидромелиорациялық құрылғыларды жаңалаудың әбден толғағы жеткен түйіндерін де дәйекті түрде шешу керек.
Егіншілік пен мал шаруашылығында экспортқа және ішкі ірі мемлекеттік сатып алымдарға бағдарланған орта және ірі тауарлы өндірістер ұйымдастыруға кірісу керек, бұған экономикалық шараларды кіріктіру қажет.
Ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігінің жедел өсімін және өзіндік құнның төмендеуін қамтамасыз ету үшін қайтарымды, бірақ жеңілдікті негізде мемлекеттік жәрдем көрсеткен тиімді.
Экономикалық тәсілдер арқылы шаруаларды осы заманғы агротехнологияларды енгізуге, ауыл шаруашылығы өнімдерін ұқсату салаларын дамытуға бағдарлаудың, сөйтіп қазақстандық өнім өндірушіге, жоқ дегенде, көрші елдерге тең келетіндей экономикалық жағдайлар туғызудың маңызы зор.
Өнім сапасына мемлекеттік бақылау мен қадағалауды күшейтіп, едәуір жақсарта түсетін уақыт туды.
Үкімет малдәрігерлік және санитарлық қадағалау, мал мен өсімдік дерттеріне қарсы күрес жүйесін тәртіпке келтіруге, стандарттар мен технологиялық нормаларға қатысты жұмысты күшейтуге, сөйтіп оларды жедел әрі дәйекті түрде әлемдік шарттарға жақындата түсуге тиіс.
Ауылды ғылыми және ақпараттық қамтуды қалпына келтіру керек. Ауылшарминінің жүйесінде ауылшаруашылық институттары жұмыс істеуге тиіс, ал Статистика жөніндегі агенттіктің бастапқы ақпарат мәселесімен мықтап шұғылдануы керек. Барлық деңгейдегі әкімдерге келсек, олар ақпараттық маркетинг жүйесін өрістетуге жәрдемдесуге тиіс, әзірге мұндай жүйе 36 ауданда ғана жұмыс істеп тұр.
Үкіметтің сыртқы өткерім рыноктарын кеңейту жөнінде тиімді шаралар қолдануы шарт.
Сыртқы рыноктарға шығатын көлік жолдарын ұйымдастыру жөніндегі жұмыс та көңіл көншітерлік емес, сондай-ақ сауда жолдарының бойындағы басы артық тарифтік және тарифтік емес жүктемелер де қиындық туғызып тұр.
Ауылға несие және қаржы қызметін көрсететін түрлі шағын несиелеу және өзара несиелеу институттары түріндегі неғұрлым көп тарамды қаржы желісі де қат.
Ауыл шаруашылығы өндірісін сақтандырумен де ден қоя шұғылдану қажет.
Үкіметтің сыртқы займдардың, әсіресе, халықаралық банктер желісі бойынша түскендерінің едәуір бөлігін жеңілдікті және үйлесімді негізде ауыл шаруашылығына бағыттау жөніндегі бүгінгі іс-тәжірибесінен жазбағаны жөн. Лизинг орталықтарының, несие серіктестіктерінің мүмкіндіктерін күшейте беру міндеті де алда тұр.
Төртінші. Мен Үкіметке әлеуметтік салаға ерекше назар аударуды тапсырдым.
Мұнда ауылға қатысты жаңа саясат маңызды орын алуға тиіс. Бұл - келешегі кемел өңірлерді өркендету саясаты, әлбетте мұның қаржымен жете қамтуды қажетсінетіні белгілі.
Ең алдымен, біздің шаруаға кедергі келтірмеуіміз керек, оған өз шаруашылығын көтеруге еркіндік беріп, несие алуына, консалтинг жөнінде, өнімін сатуына жәрдемдесуіміз керек.
Осы үш жылдың бюджеті ауыл үшін басымдықты сипатта болуға тиіс. Әлеуметтік салаға жұмсалатын қаражатта алдымен ауыл тұруға: бәрінен бұрын, ауылға арналған жолдар мен сутартқыштар тұруға; бәрінен бұрын, ауыл мұқтажын өтейтін ауруханалар тұруға; бәрінен бұрын ауылға арналған мектептер тұруға тиіс. Мен Үкімет пен әкімдерге 2003-2005 жылдардың ішінде жыл сайын ауылда білім беруді, денсаулық сақтауды қаржыландыру әрі ауыз суға арналған әрі облысаралық және ауданаралық ауылдық автомобиль жолдарын салу мен жаңалауға арналған қаражат көлемін 10 млрд. теңгеге ұлғайтуды тапсырамын.
Алайда, бұл қаражат ақылмен жұмсалуға тиіс, айталық, жадап-жүдеп, жұрты азайып кеткен жерлерде жаңадан мектептер салудың қажеті бар ма? Мұндай жағдайларда келешегі бар аудандарда мектеп-интернаттар салып, балаларды сонда ауыстырған жөн болмақ. Мұның осы заманғы ауруханаларға да қатысы бар.
Сонымен қатар, жалпы алғанда 2003 жылдан бастап, жыл сайын ауыл шаруашылығын дамытуға қосымша 8-10 млрд. теңге қарастырып отырған дұрыс.
Мен білім беру жүйесіндегі істің жағдайын түбегейлі өзгертуді стратегиялық міндет санаймын. Еліміз үшін мұғалім мәртебесін арттыру, ең алдымен, ауылды жерде арттыру ең бір өзекті мәселе. Бірінші кезекте мұғалім еңбегіне ақы төлеу мәселесін шешу шарт.
Биылдың өзінде мұғалімдердің жалақысын бұрын жоспарланғандай 25 пайызға емес, 30 пайыздан астамға ұлғайту мүмкіндігі бар деп санаймын.
Үкіметке және әкімдерге бұл үшін қажетті қаржы көздерін табуды тапсырамын.
Бесінші. Көші-қон стратегиясы, әсіресе ауыл мен әлеуметтік салаға ерекше мән беру, тегінде, белгілі бір деңгейде, сірә, бюджетті орталықсыздандыруды талап етуі мүмкін. Дегенмен бұл тұста Үкіметтің де, Парламенттің де ауыл тұрғындарын қоныстандырудың ұтымды үлгісін жасау үшін, мұның өзі ауылдық аудандар мен округтер ауқымында белгілі бір әкімшілік-аумақтық қайта құруларға әкеліп соқпай қоймайтынын ескеріп, салмақтылық пен салиқалылық көрсетулері керек.
Енді ең соңғы айтпағым. Алдағы уақытта меншікті, дәлірек айтқанда, қалаларға ауылдан көшкендер мен ұсақ кәсіпкерлердің жері мен жылжымайтын мүлкін жария ету жөнінде тұтас шаралар кешенін қолдану қажет.
Адамдардың осынау тобының меншігі жасырын және жартылай жасырын болып келетініне, әрі тиісінше ресімделмеуіне байланысты, оны капиталға айналдыру, сату немесе кепілге беру мүмкін емес. Сөйтіп, олар ашық есеп жүйесінен де, жаңа экономикалық қатынастар аясынан да тыс қалады.
Бұл орасан зор әлеует. Әлемдік сарапшылардың пайымынша, көптеген кедей елдер қазірдің өзінде ілгері серпіліс жасауға мүмкіндік беретіндей активтер мен ресурстарға ие болып отыр.
Біз экономикалық дамудың аралық өңірінде тұрмыз. Экономист сарапшылардың есебі бойынша шағын және орта бизнесті қоса алғанда, экономикалық өсімнің 25-тен 35%-ға пайызға дейінгі активтері мен ресурстары астыртын айналыста жүр. Ендеше оларды нарық айналысына қосу бүкіл еліміздің экономикасы үшін орасан зор тиімділік береді.
Міне, осыған сүйеніп, шағын және орта бизнесті жан-жақты нығайта беру қажет, сол үшін кезең-кезеңімен:
- салық ауыртпалығын азайту;
- меншік пен активтерді жария ету;
- несие ресурстарына жол ашуды жеңілдету;
- әкімшілік ресімдер мен рұқсат беруді оңайлату;
- бюрократиялық бейбастақтық пен бақылау-тексеру органдарынан қорғау;
- шағын және орта бизнесті қолдайтын аймақтық орталықтар құру, маркетингтік зерттеулер жүргізуге, біліктілікті арттыруға, орталықтандырылған бухгалтерия құруға көмектесу сияқты өзекті міндеттерді шешу қажет.
Үкіметке осы мәселелер бойынша арнайы комиссия құруды тапсырамын.
Ауылды өркендету жөнінде алға қойылған міндеттерді орындау парызы Үкімет пен әкімдердің бірлесіп, зор жауапкершілікпен жұмыс істеуін талап етеді. Мұның өзі атқарушы биліктің бүкіл жүйесі үшін салмақты сын болуға тиіс.
Осы Жолдауда мен ауылдағы біздің жаңа саясатымыздың бір ғана, алайда аса маңызды мәселесіне әдейі ерекше назар аудардым. Демек, Үкімет пен Бюджет комиссиясы келесі жылға тиесілі басымдықтарды тиісінше нақпа-нақ анықтауы керек.
Сонымен қатар мемлекеттік құрылыс пен қоғамды демократияландырудың негізгі бағыттарына байланысты бірқатар мәселелерге тоқталғым келер еді.
Орта мерзімді келешекке арналған тиісті шаралардың кешені мақұлданды. Ол негізгі Заңымыздың бұлжымайтынына және конституциялық құрылысымыздың мызғымайтынына негізделеді.
Көптеген сарапшылардың, соның ішінде халықаралық сарапшылардың пікіріне сайсақ, Қазақстанның 1995 жылы қабылданған Конституциясы өзінің мәні жөнінен еліміздің даму қажеттіліктеріне сәйкес келетін демократиялық конституция болып табылады.
Осы Негізгі Заңымыздың әлеуеті көп ретте әлі де толық жүзеге асырылған жоқ. Мен бұл көзқарасты қолдаймын. Біздің халқымызға ең басты керегі - бірлік, ұлтаралық татулық пен саяси тұрақтылық. Мен мұны жақсы білемін.
Демократия - мен сіздерге ұсынған, ал сіздер қабылдаған әрі өз парасатымызбен қалап алған дамуымыздың даңғыл жолы. Біздің баршамыз осы үдерімді одан әрі орнықтыра беру үшін халқымыздың даналығына сүйеніп, тарихи, экономикалық, саяси, этноәлеуметтік факторлар мен қоғамдық пікірді ескере отырып, жұмыс істеуге тиіспіз.
Біз негізінде сан ұлттар адамдарының өзара көмегі, ықыласы, ынтымағы, өзара құрмет сезімі қаланған төл мәдениетіміздің құндылықтарын сақтай отырып, байыппен біртіндеп алға жылжи береміз. Бөтен ұсыныстар бізге залалын тигізуі мүмкін.
Біз азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау ісінде мемлекетіміз бен қоғамымыздың күш-жігерін еселей беретін, нақты іс-қимылымызбен орталықтағы, сондай-ақ жер-жерлердегі бюрократиялық жолсыздықтарға қарсы күресетін боламыз.
Бізде партиялық саяси құрылысты, ең алдымен оның заңнамалық негіздерін жетілдіруге бағытталған резервтер аз емес. Партиялардың қызметінде саяси экстремизмге жол бермейтін құқылық нормалар енгізу; этностық немесе діни қауымдастық қағидаттары негіздеріндегі партиялық құрылысқа ырық бермеу; олардың қызметінің қаржылық ашықтығын қамтамасыз ету сияқты мәселелер баяғыда пісіп-жетілді.
Бұл ретте мен депутаттар тобының партиялық заңнаманы өзгерту жөніндегі бастамашылығын қолдаймын.
Сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың мәртебесі мен құқықтары туралы заңның әзірленуіне Үкіметтің өзі ұйытқы болуға тиіс.
Біз мемлекеттік құрылысты жетілдіру, жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін өзі басқаруды дамыту, сот пен сайлау жүйесін жақсарту жөніндегі жұмысты алдағы уақытта да табанды әрі жігерлі жүргізетін боламыз.
Менің тапсыруым бойынша Үкімет Мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктерді ажырату және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру тұжырымдамасын әзірлеп жатыр.
Осы жұмыстың қорытындысы бойынша мемлекеттік уәзипалардың, басқару деңгейлері бойынша оларды ажыратудың оңтайлы тізбесінің жобасы әзірленеді. Бұл құжат 2004 жылдың басында-ақ мемлекеттік әкімшілік жүргізудің жаңа қағидаттарына және бюджетаралық қатынастардың тиісті үлгісіне көшудің іргелік шарттарын жасауға негіз болады.
Мұнда өкілеттіктер мен жауапкершіліктің бір бөлегін орталықтан өңірлерге беру мәселелерін шешу қажет. Сонда биліктің өзінің құрылымы да айқындалып, әрі басшыны қай жерде сайлау, қай жерде тағайындау керек екені анық болып шығады.
Тұжырымдама міндеттерінің бірі - ауылдық басқару деңгейінде мемлекеттік биліктің нағыз өтімді институттарын қалыптастыру.
Ауылдық жерлерде биліктің белгілі бір босаңдығы білініп жүр. Жер-жерлердегі әкімдердің қолында жеткілікті өкілеттіктер, ал ең бастысы қаржы ресурстары жоқ. Сондықтан Үкімет және облыстар әкімдері төменгі буындарда ұтымды мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруға тиіс.
Биылғы тамыз айында ауылдық округтердің әкімдерін сайлау жөніндегі тәжірибеге мұқият талдау жасалып, соның негізінде халықтың осы санаттағы басшыларды сайлауының тиімділігі хақында шешім қабылданады. Сонымен бір мезгілде бізде басқарудың қанша деңгейі болуы керек екенін анықтап алу керек. Мемлекеттік басқарудың барлық негіз қалайтын қағидаттарын айқындап алғаннан кейін ғана жергілікті өзін өзі басқарудың үлгісі мен заңына құлық қоюға болады.
Биыл Мемлекеттік қызмет туралы заңға да елеулі өзгерістер енгізіледі. Бұл - мемлекеттік қызмет сатылары бойынша жылжудың конкурстық жүйесінен мансаптық жүйесіне көшу, сондай-ақ қолданылып жүрген заңда орын алған қиғаштықтардан арылу.
Соттар саласындағы кадр саясатын жетілдіру мен судьялар қатарындағы сыбайластықты шектеу, құқық қорғау тетігіндегі адвокатураның рөлін күшейту жөнінде шаралар қолданылады. Биылғы жылдың соңына қарай алқабилер (присяжные заседатели) институтын енгізу тұжырымдамасы әзірленеді.
Ендігі жерде өлім жазасына кесу үкімін кідіртуді енгізуден бастап, оны толық мансұқ етуге дейінгі мәселені де мұқият зерделеу қажет. Бұл үшін қажетті жағдайлар туғызу керек екенін түсінем. Мұның өзі қаржыландыру мен уақытты талап етеді. Бұл жайында қоғамымызда да сан түрлі пікір бар. Алайда бұл мәселені шешуді қолға алу керек.
Сонымен бірге бұқаралық ақпарат құралдарының қызметін жетілдіру жөнінде де бірқатар шаралар белгіленіп отыр.
Таяу уақытта радиожиіліктерін бөлу жөніндегі тендерлік комиссияның құрамы қайта қаралып, кеңейтілетін, оның құрамына жұртшылық өкілдері енгізілетін болады. Қазіргі кезде Мемлекет басшысының жанында ақпарат саясаты жөніндегі қоғамдық кеңес жасақталу үстінде.
Өзінің даму барысында біздің мемлекеттілігіміз Парламент өзіне Конституция берген өкілеттіктерді, соның ішінде Үкіметке қатысты өкілеттіктерді барынша толық пайдаланатын шепке сатылап жақындай түсті.
Парламент пен Үкіметтің арасындағы тұрақты диалог, олардың бірлескен заң шығарушылық жұмысы - мемлекеттілікті нығайтудың аса маңызды шарты.
Алдағы жылы да күрделі міндеттерді шешу көзделіп отыр. Олардың қатарында "Үкімет туралы" Конституциялық заңға өзгертулер мен толықтырулар енгізу, үкіметтік емес ұйымдардың қызметіне мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс беру тетігін кіргізуді заңнамалық дәйектеу, "Баламалы әскери қызмет туралы" заң жобасын әзірлеу және басқалары тұр.
Сөзімді қорытындылай келе, біздің сыртқы саясатымыз туралы бірқатар принципті қағидаларды ортаға салайын. Біздің халықаралық қатынастарда әуелден-ақ дұрыс бағыт таңдап алғанымызды өмірдің өзі де, іс-тәжірибеміз де қуаттап отыр.
Ядролық қарудан бас тарту жөніндегі шешіміміз күні бүгінге дейін қауіпсіздігімізге қызмет етіп, еліміздің беделін биіктетіп келеді.
Қазақстан - кеңестен кейінгі кеңістіктегі барлық елдермен өзінің стратегиялық мүдделеріне нұқсан келтірмей, тұрақты жақсы қатынастар орната білген азын-аулақ мемлекеттердің бірі.
Біз алдағы уақытта да Қазақстанның геосаяси орналасуы мен экономикалық әлеуетіне толығымен сай келетін нақ осындай көп бағытты екшенді саясатты жүргізе беретін боламыз. Өйткені, нақ осындай саясат - өзіміздің ұлттық қауіпсіздігімізді нығайту кілті.
Сонымен бірге біздің Қазақстанның көрші мемлекеттермен қарым-қатынасындағы болжамдылық пен тұрлаулылық тұғырларын нығайта беру үшін бұдан да көп күш-жігер жұмсауымыз міндет.
Біздің дипломатия ЕурАзЭҚ, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Орталық Азия ынтымақтастық ұйымы сияқты басымдығы бар ұйымдарды нығайтуға айрықша ден қоюға тиіс.
Сонымен қатар біз АҚШ-пен, Батыс Еуропамен және басқа елдермен ынтымақтастықты да дамыта береміз.
Азиядағы өзара ықпалдастық пен сенім шаралары жөніндегі кеңесті шақыру жөнінде нақтылы нәтижелерге жетуіміз керек.
Мемлекет пен жеке бизнестің сыртқы рыноктарда берік тұғырға орнығуға бағытталатын күш-жігерін ұштастыру арқылы біз өзіміздің сыртқы экономикалық саясатымызды нығайта беруге тиіспіз.
Нарық экономикасын жасақтай білген Қазақстан жаһандану үдерімінің ажырағысыз бөлегіне айналды.
Біздің әлемдегі өз орнымызды табуымыз, өз іс-қимылымыздың шығасыға жол бермей, керісінше кіріс түсіруімізге мүмкіндік беретін стратегиясын түзуіміз өте-мөте маңызды.
Осы орайда Үкімет Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруге әзірлік жұмысын барынша ширата түсуге міндетті.

* * *

Осы Жолдауда қозғалған мәселелерді өмірдің өзі алдымызға тартып отыр. Олардың көпшілігін менімен кездескен кезде өздеріңіз көтерген едіңіздер, оларды адамдар алдымызға қойып отыр.
Жыл өткен сайын мемлекет пен қоғамның қызметі көбінесе заңдармен реттелетін бола бастады. Сондықтан Парламенттің де, Үкіметтің де осы заңдар бойынша өмір сүруге тиіс жандармен көбірек кеңескені жөн.
Әрине, бәрін бірден шешіп тастау мүмкін емес, сондықтан төзімділік таныту керек, ұсақ-түйекке шашыла бермей, күш-қуатымызды қалап алған басымдықтарымызға жұмылдыруымыз керек.
Біздің, атқарушы және өкілді биліктің халық сайлаған өкілдері ретінде маңызды мемлекеттік міндеттерді шешу барысында сезім жетегіне ілесіп кетпей, салмақтылық көрсетіп, парасатқа жүгінгеніміз ләзім.
Мен осы Жолдаудың қағидаларын іске асыруда сіздердің қолдауларыңызға үміт артамын.

Ықылас қойғандарыңызға рахмет.