Об утверждении Программы развития машиностроительного комплекса Республики Казахстан на 2000-2003 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 5 сентября 2000 года N 1347

           В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 марта 2000 года N 367 "О Плане мероприятий по реализации Программы действий Правительства Республики Казахстан на 2000-2002 годы" Правительство Республики Казахстан постановляет:
      1. Утвердить прилагаемую Программу развития машиностроительного комплекса Республики Казахстан на 2000-2003 годы.
      2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

     Премьер-Министр
   Республики Казахстан

                                  Утверждена постановлением
                               Правительства Республики Казахстан
                                 от 5 сентября 2000 года N 1347

                       Министерство индустрии и торговли
Республики Казахстан РГП "Институт экономических исследований"
               Министерство экономики Республики Казахстан    

          Программа развития машиностроительного
    комплекса Республики Казахстан на 2000-2003 годы

      Сноска. В Программу внесены изменения - постановлением Правительства РК от 16 марта 2001 г. N 353 ; от 20 мая 2003 г. N 462 .

                            Астана-Алматы 2000
 
                                      Паспорт

    Наименование     Программа развития машиностроительного комплекса
                     Республики Казахстан на период до 2003 года

     Решение о        Постановление Правительства Республики Казахстан
     разработке       от 6 марта 2000 года N 367 "Об утверждении
     Программы        Плана мероприятий по исполнению поручений Президента
                      Республики Казахстан, высказанных на расширенном
                      заседании Правительства Республики Казахстан
                      9 февраля 2000 года"
 
          Основные         Министерство индустрии и торговли Республики
     разработчики     Казахстан, РГП "Институт экономических
                      исследований" Министерства экономики и
                      бюджетного планирования Республики
                      Казахстан, РГКП "Межотраслевой научно-
                      технологический центр "Машиностроение", РГКП
                      "Научно-исследовательский центр по прогнозированию
                      машиностроения" Министерства энергетики, индустрии и
                      торговли Республики Казахстан и РГКП "Национальный
                      академический центр аграрных исследований Республики
                      Казахстан" Министерства образования и науки
                      Республики Казахстан
 
     Цель Программы   Расширение внутреннего производства и выпуск
                      конкурентоспособной продукции производственно-
                      технического назначения, обеспечение экономики
                      страны необходимыми машинами, оборудованием и
                      запасными частями, гарантийным и послегарантийным
                      сервисным обслуживанием, импортозамещение и
                      повышение возможностей экспорта
 
          Задачи           В соответствии с целью Программы предусматривается
     Программы        решение следующих задач:
                      - прогнозирование развития машиностроения республики
                      на основе анализа потребности базовых отраслей
                      промышленности, технической и экономической
                      целесообразности освоения производства необходимой
                      им номенклатуры продукции;

                      - образование комплекса технологических цепочек по
                      выпуску машиностроительной продукции для
                      приоритетных отраслей;
                      - диверсификация и перепрофилирование
                      машиностроительных организаций (далее -
                      машиностроительные предприятия);
                      - научное, научно-техническое и кадровое обеспечение
                      реализации Программы;
                      - формирование информационной среды по
                      машиностроению;
                      - маркетинг потребности и сбыта машиностроительной
                      продукции;
                      - совершенствование нормативной правовой базы,
                      обеспечивающей защиту отечественных
                      товаропроизводителей;
                      - привлечение зарубежных и отечественных инвесторов
     Основные         - финансово-кредитная и инвестиционная поддержка
     мероприятия      развития машиностроения;
     Программы        - инновационная поддержка развития машиностроения;
                      - разработка целевых республиканских, региональных,
                      межотраслевых, отраслевых, научно-технических
                      программ и проектов;
                      - нормативно-информационное обеспечение
                      машиностроения;
                      - развитие инфраструктуры машиностроительного
                      комплекса;
                      - интеграция национального машиностроения в
                      экономику стран СНГ и в систему мирохозяйственных
                      связей
 
       Объемы и источники финансирования.
     Финансовые затраты на реализацию Программы предусматриваются за счет республиканского бюджета, ежегодные объемы уточняются при формировании республиканского бюджета на соответствующий финансовый год и составляют на 2001-2003 годы 8 344 тысяч тенге, в том числе по годам: 2001 год - 3 000 тысяч тенге, 2002 год - 5 344 тысяч тенге.     

     Срок реализации  Реализация Программы намечена на период с 2000 по   
                      2003 годы   

     Введение

      Программа развития машиностроительного комплекса Республики Казахстан на 2000-2003 годы разработана в соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 6 марта 2000 года N 367 "Об утверждении Плана мероприятий по исполнению поручений Президента Республики Казахстан, высказанных на расширенном заседании Правительства Республики Казахстан 9 февраля 2000 года". Мотивацией для разработки Программы стала практическая реализация Новой промышленной политики в части создания благоприятных условий для работы машиностроительных предприятий республики.
      При разработке Программы учтены долгосрочные приоритеты экономического развития страны, определенные Стратегией развития Республики Казахстан на период до 2030 года, а также основные задачи промышленной политики, определенные "Основными направлениями государственной промышленной политики на 1999-2003 гг." и "Основными направлениями государственной политики в области развития сельскохозяйственного производства и смежных с ним отраслей".
      Программа разработана в качестве первого этапа долгосрочной стратегии (15-20 лет) преобразования машиностроительного комплекса в ведущий многоотраслевой сектор промышленности, обеспечивающий не менее 60-70 % потребности республики в высокотехнологичной технике, не уступающей по своим техническим и эксплуатационным показателям лучшим зарубежным аналогам, и интеграцию машиностроения Казахстана в мирохозяйственную систему торгово-экономических связей посредством преимущественного производства продукции, конкурентоспособной в жестких рыночных условиях.
      Программу следует рассматривать, во-первых, как Программу стабилизации работы и ускоренного развития действующих машиностроительных предприятий за счет преодоления спада, наращивания объемов производства и реализации продукции, повышения ее качественного уровня и конкурентоспособности. Во-вторых, как Программу начального этапа освоения (на стадиях проектно-конструкторской разработки и опытного производства) некоторых принципиально новых видов машин и оборудования, другой продукции, разработанных в республике, промышленное освоение которых предполагается за пределами сроков окончания данной Программы.

         1. Общая характеристика и современное состояние
            машиностроительного комплекса Казахстана

      В составе народно-хозяйственного комплекса СССР Казахстану отводилась, главным образом, роль крупного производителя промышленного и сельскохозяйственного сырья. Развитию машиностроения должного внимания не уделялось - потребности республики в машиностроительной продукции обеспечивались в основном за счет ввоза из России, Украины, Белоруссии и других регионов Союза. Вместе с тем продукция казахстанских заводов, главным образом, изделия металлообработки, комплектующие и т.п., поставлялась на заводы, производящие конечную продукцию и находящиеся за пределами республики.
      После распада Союза в условиях нарушения хозяйственных связей и нарастания кризисных явлений развитие машиностроительного комплекса Казахстана полностью прекратилось. Началось и продолжается до сих пор сокращение мощностей машиностроительного производства, ухудшение технико-экономических показателей его работы (табл. 1).

                                                         Таблица 1

             Индексы физического объема производства в
                    машиностроительной отрасли    

                                                  (1985 год = 100 %)

--------------------------------------------------------------------------
Годы       1990   1991   1992  1993  1994  1995  1996  1997  1998  1999

Машино-    110,7  113,4  94,9  81,0  50,9  36,8  34,4  25,7  19,8  18,9
строение
-------------------------------------------------------------------------

     Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

     Существенно изменилась доля машиностроения в отраслевой структуре промышленности (табл. 2)

                                                               Таблица 2
 

                 Структура промышленности по базовым отраслям:

-------------------------------------------------------------------------
Годы |Топливно- |Горно-    |Машино-  | Химическая |Легкая про-  |Пищевая
     |энергети- |металлур- |строение,| промыш-    |мышленность, |промыш-
     |ческий    |гический  |    %    | ленность,  |     %       |ленность,
     |комплекс, |комплекс, |         |     %      |             |   %
     |    %     |    %     |         |            |             |
--------------------------------------------------------------------------
1990     20,5       16,5     15,9         6,5         18,3         22,3
1995     28,4       26,9      7,3        23,8          2,4         11,2
1996     46,5       22,5      7,1         3,6          3,3         17,0
1997     47,7       25,7      5,0         2,1          2,1         17,4
1998     48,3       26,3      3,7         1,4          1,5         18,8
1999     50,8       28,1      2,7         1,3          1,7         15,4
--------------------------------------------------------------------------
Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

     Существенно сократилось число занятых в отрасли, их доля в общей численности промышленного производственного персонала промышленности республики (табл. 3).

                                                                 Таблица 3

               Численность промышленного производственного
              персонала на машиностроительных предприятиях
--------------------------------------------------------------------------
Наименование    1990  1991  1992  1993  1994  1995  1996  1997  1998  1999
показателей    
--------------------------------------------------------------------------
Численность     387.2       326.2        234        176.1       90.2 
промышленного         342.8        272       202.3        139.7       67.0
производ-
ственного
персонала,
тыс.чел.
в % к             -          95.2         86.0       87.0       64.6
предыдущему           88.5         83.4        86.5       73.9        74.2
году

в % к           100   88.5   84.2  70.2   60.4  52.2 45.5 36.1  23.3  17.3
1990 году

в % к общей     28.5  24.8   24.1  22.8   20.9  19.7 19.2  17.4  11.9  10.9
численности
ППП промышлен-
ности РК
--------------------------------------------------------------------------

      Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

      К середине 1999 года в республике насчитывалось 1862 предприятия машиностроительного профиля против 3902 в 1990 г. В настоящее время из всех машиностроительных предприятий только 5,4 % - производители конечной продукции, специализация остальных - комплектующие изделия, запчасти, ремонтные услуги и т.п. Для отрасли характерна высокая степень монополизации производства, особенно по конечной продукции.
      В 1992-1995 годах машиностроение было исключено из числа приоритетных отраслей, что обострило проблему инвестирования основного капитала предприятий, практически лишило большинство из них возможности осуществления расширенного воспроизводства, реконструкции и обновления производственных фондов (табл. 4).

                                                              Таблица 4
 

                Объем и показатели воспроизводства инвестиций
                              в основной капитал
-------------------------------------------------------------------------
    Годы                       1993   1994   1995   1996   1997   1998
-------------------------------------------------------------------------
Машиностроение и металло-
обработка, всего
Млн. тенге                      64     445    928    597    389    849
Млн. долл. США                  13.76  12.44  15.23  8.87   5.16   10.84
в % к общему объему             3.0    1.0    1.1    0.9    0.5    0.6
инвестиций в промышленности

Воспроизводственная структура
инвестиций:

Техническое перевооружение и           75.9   83.4   82.2   94.1   97.3
реконструкция действующих
предприятий, %

Расширение действующих                 18.1   14.1   10.1   0.7    0.7
предприятий, %
Новое строительство, %                 3.0    0.4    0.4     -     0.7
Инвестиции в основной капитал
совместных предприятий и
иностранных фирм
 
  Млн. тенге                             1.0    99.0   15.0   12.0   340.0

Млн. долл. США                         0.027  1.62   0.22   0.15   4.34

в % к общему объему инвестиций         0.00   0.12   0.03   0.09   0.25

в промышленности

Ввод в действие основных фондов      

Млн. тенге                                    830    363    499    830

Млн. долл. США                                13.6   5.4    6.6    10.6

в % ко всей промышленности                    1.37   0.55   0.7    0.86
--------------------------------------------------------------------------

      Источники: Агентство Республики Казахстан по статистике (Статистические ежегодники Казахстана. 1998-1999 гг., сб. "Строительство РК". 1998-1999 гг.)
      Острый недостаток инвестиций в основной капитал машиностроительного комплекса определил особенности структуры его воспроизводства. За последние 5 лет в отрасли практически не ведется новое строительство. В эти годы почти весь объем капиталовложений направлялся на техническое перевооружение и реконструкцию действующих предприятий. Однако из-за относительно незначительных размеров использованных инвестиций это не оказало значительного влияния на техническое состояние и технологический уровень производственных мощностей машиностроения в целом.
      Отрасль занимает одно из последних мест в промышленности по показателям ввода в действие и обновления промышленно-производственных основных фондов (см. табл. 4, 5).

                                                             Таблица 5
 

            Состояние промышленно-производственных основных фондов
               (ППОФ) машиностроительных отраслей Казахстана    

                                                        (на конец 1997 г.)
--------------------------------------------------------------------------
Профиль      |      Структура ППОФ,%               |Износ|Коэф-   |Коэф-
производства |-------------------------------------|ППОФ,|фициент |фициент
             |здания|переда-|машины  |транс-|прочие| %   |обновле-|выбытия,
             |и соо-|точные |и обору-|порт- |основ-|     |ния, %  |    %
             |руже- |устрой-|дование |ные   |ные   |     |        |      
             |ния   |ства   |        |сред- |фонды |     |        |   
             |      |       |        |ства  |      |     |        |    
--------------------------------------------------------------------------
Производство   43.7    5.6      44.9   4.0    1.8    46.1    2.0     9.6
машин и
оборудования
 
  Производство   32.6    4.1       55.6   5.3    2.4    54.3   3.1     2.3
электрических
машин и
оборудования

Производство    45.7   2,2       50.0   2.0    0.1     29.3  10.1    0.1
оборудования и
аппаратуры для
радио, телеви-
дения и связи

Производство    44.4   7.0       42.4   2.7    3.5     44.7   1.2    2.5
медицинских 
приборов,
прецизионных и
оптических
инструментов,
часов

Автомобильная   45.0   10.1       38.7   4.8    1.4     54.4   1.0   0.4
промышленность

Производство    37.1   5.2        48.0    6.2   3.5     51.6   2.1   2.1
прочего
транспортного
оборудования
--------------------------------------------------------------------------
     Источник: Статистический ежегодник Казахстана 1994-1997 - Нацагентство Республики Казахстан. Алматы, 1998

      Положение усугубляется тем, что нормативные сроки эксплуатации активной части ППОФ (машины, оборудование, передаточные устройства, транспортные средства) намного короче, чем пассивной (здания, сооружения). Поскольку в структуре ППОФ машиностроительных отраслей на долю пассивной части (вместе с прочими основными фондами) приходится 40-45 % всех фондов, износ ППОФ на 44-55 % фактически означает, что в состоянии предельно-допустимого износа находится почти вся активная часть производственного аппарата отрасли.
      С 1997 года машиностроительная отрасль в целом является убыточной. В 1998 году сумма убытка составила 5.275 млн. тенге (67,3 млн. долл. США), уровень убыточности - 27,7%. Кризис в отрасли сопровождается сокращением экспорта машиностроительной продукции (табл. 6).

                                                             Таблица 6
 

                   Экспорт машиностроительной продукции
--------------------------------------------------------------------------
                 |       1995 г.    |       1996 г.    |      1997 г.
                 |------------------|------------------|------------------
                 |млн. |в % к общему|млн. |в % к общему|млн. |в % к общему
                 |долл.|объему по РК|долл.|объему по РК|долл.|объему по РК
--------------------------------------------------------------------------
Экспорт РК,       2550.2   100       5911.0     100     6497.0     100
всего
Экспорт           236.0    4.5       331.1       5.6    249.6      3.8
продукции
машинострое-
ния
страны СНГ      196.0    3.7       292.5       4.9    223.0       3.4

за пределы СНГ     40.0     0.8       38.6        0.7    26.6        0.4

в том числе:  

Машины, обору-    143.1    2.7       207.2       3.5    160.1       2.5
дование и меха-
низмы, электро-,
радио- и теле-
аппаратура, их
части и
принадлежности

в страны СНГ      132.2    2.5       197.3       3.3    149.1       2.3

за пределы СНГ    10.9     0.2       9.9         0.2    11.0        0.2

Средства назем-   59.4     1.1       92.1        1.5    70.0        1.1
ного, воздушного
и водного
транспорта, их
части и
принадлежности

в страны СНГ      54.6      1.0       84.3        1.4    66.1       1.0

за пределы СНГ    4.8       0.1       7.8         0.1    3.9        0.1

Приборы и аппа-   10.0      0.2       17.7        0.3    9.3        0.14
раты оптические,
фото- и кинема-
тографические,
измерительные,
медицинские и
др., часы
и муз. инстру-
менты, их части
в страны СНГ      5.3       0.1        7.0        0.1    5.2        0.08
за пределы СНГ    4.7       0.1        10.7       0.2    4.1        0.06
Оружие, боепри-   235       0.5        14.1       0.23   10.3       0.16
пасы и их части
в страны СНГ      3.9       0.1        3.9        0.06   2.6        0.05
за пределы СНГ    19.6      0.4        10.2       0.17   7.7        0.11
--------------------------------------------------------------------------

     Продолжение таблицы 6

     -------------------------------------------
            1998 г.       |  1999-1 полуг.
     ---------------------|---------------------
     млн.   |в % к общему |млн.   |в % к общему
     долл.  |объему по РК |долл.  |объему по РК 
     -------------------------------------------
     5403.8     100        2026,5      100
     135.8      2,5        54,6        2,7
     103.9      1,9        28,6        1,4
     31.9       0,6        26,0        1,3

     81.7       1,5        29,0        1,4
     65.1       1.2        21.8        1.1
     16.6       0.3        7.2         0.3
     39.2       0.7        6.8         0.33
     31.9       0.6        5.6         0.28
     7.3        0.1        1.2         0.05
     6.7        0.12       3.0         0.14
     5.7        0.10       1.2         0.06
     1.0        0.02       1.8         0.08
     8.2        0.15       15.8        0.8
     1.2        0.02        -           -
     7.0        0.13       15.8        0.8
     ------------------------------------------     

      Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

      Казахстан располагает промышленной базой, позволяющей удовлетворять до 50 % внутренней потребности в машиностроительной продукции за счет собственного производства. Однако, ввиду полного выхолащивания в 1993-1994 годах собственных оборотных средств и отсутствия инвестиций в основной капитал для осуществления процесса обновления основных фондов продукция, традиционно производимая со времен СССР, обладает малой конкурентоспособностью. В связи с этим потребители в республике импортируют продукцию машиностроения из-за рубежа (табл. 7). Причем импортируется даже та продукция, которая производится в Казахстане и не уступает по качеству, но имеет более высокую цену.

                                                             Таблица 7
 

                 Импорт машиностроительной продукции

--------------------------------------------------------------------------
                 |       1995 г.    |       1996 г.    |      1997 г.
                 |------------------|------------------|------------------
                 |млн. |в % к общему|млн. |в % к общему|млн. |в % к общему
                 |долл.|объему по РК|долл.|объему по РК|долл.|объему по РК
--------------------------------------------------------------------------
Импорт РК,        3806.7   100       4241.1      100    4300.8     100
всего
Импорт            1093.5   28.7      1243.9      29.3   1462.4     34.0
продукции
машиностроения
из стран СНГ      585.3    15.3      707.8       16.7   568.1      13.2
 
  из-за пределов    508.2    13.4      536.1       12.6   894.3      20.8

СНГ

в том числе:  
Машины, обору-    754.2    19.8      813.9       19.2   10003.3    23.3
дование и меха-
низмы, электро-,
радио- и теле-
аппаратура, их
части и
принадлежности

из стран СНГ      370.1              438.1              337.9         

из-за пределов    384.1              375.8              665.4         

СНГ

Средства назем-   265.0    7.0       360.0       8.5    367.7       8.5
ного, воздушного
и водного
транспорта, их
части и
принадлежности

из стран СНГ      195.2               245.6              207.2         

из-за пределов    69.8                114.4              160.5        

СНГ

Приборы и аппа-   72.7      1.9       67.5        1.6    89.3       2.1
раты оптические,
фото- и кинема-
тографические,
измерительные,
медицинские и
др., часы
и муз. инстру-
менты, их части
из стран СНГ      18.9                 21.7              21.3          
из-за пределов    53.8                 45.8              68.0           
СНГ

Оружие, боепри-   1.6       0.04       2.5        0.06   2.1        0.05
пасы и их части
из стран СНГ      1.6                  2.4               1.7           

из-за пределов    0.5                  0.1               0.4      

СНГ    
--------------------------------------------------------------------------

     Продолжение таблицы 6
     -------------------------------------------
            1998 г.       |  1999-1 полуг.
     ---------------------|---------------------
     млн.   |в % к общему |млн.   |в % к общему
     долл.  |объему по РК |долл.  |объему по РК 
     -------------------------------------------
     4256.6       100      1624.8       100

     1498.5       35.2     672.7        41.4

     504.9        11.9     274.0        16.9

     993.6        23.3     398.7        24.5

     1020.1       24.0     390.3        24.0

     231.1                 84.6

     789.0                 305.7

     385.0        9.0      236.0        14.5

     257.7                 184.2

     127.3                 51.8

     91.6         2.2      45.9         2.8

     14.8                  4.9

     76.8                  41.0

     1.8          0.04     0.5          0.03

     1.3                   0.3

     0.5                   2

     -------------------------------------------

     Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике
 

      Анализ баланса производства и потребления (табл. 8) показывает, что в настоящее время до 80 % казахстанский рынок машиностроительной продукции насыщается товарами зарубежных поставщиков.
      Низкая доля потребления продукции казахстанского машиностроения объясняется не только недостаточными объемами и номенклатурой ее производства. Выше отмечалось наличие большого резерва неиспользованных мощностей, которые при необходимости могли быть введены в действие, если бы не наличие ряда препятствующих этому факторов.
      Прежде всего это относительно низкое качество и высокая стоимость казахстанских изделий по сравнению с аналогичной зарубежной продукцией и, как следствие, их низкая конкурентоспособность.

                                                              Таблица 8
 

                 Баланс производства и потребления продукции
                           машиностроения в 1998 г.
--------------------------------------------------------------------------
                Показатели                   в млн. долл.   в % к общему
                                                США            объему
--------------------------------------------------------------------------
Объем производства и поставок в РК, всего     1703            100

в т.ч. продукция собственного производства    372             21.8

импортная продукция, всего                    1331            78.2

в т.ч. из стран СНГ                           489             28.7

Объем потребления, всего                      1703            100

в т.ч. продукция собственного производства    252             14.8

на внутреннем рынке                           1583            93

Экспорт, всего                                120             7

в т.ч. в страны СНГ                           97              5.7

--------------------------------------------------------------------------

      Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

      Так, из изделий республиканских предприятий, перечисленных в табл. 9, подавляющее большинство дороже своих аналогов, импортируемых из России и других стран, не только ближнего, но и дальнего зарубежья.
      В ряде случаев разница в цене достигает 40 %. Основная причина этого - слабая развитость в республике собственно машиностроительного производства: оно почти целиком основано на использовании комплектующих, материалов и других ресурсов, поставляемых из России и других стран СНГ, что с учетом высоких транспортных расходов и определяет их более высокую стоимость.
      Если же сравнивать казахстанскую продукцию с изделиями конкурентов из стран вне СНГ, то больший спрос на их продукцию объясняется более высокими качественными характеристиками и надежностью, хотя они значительно дороже казахстанских. Кроме того, иностранные инвесторы предпочитают сохранять отлаженные связи с многолетними традиционными партнерами.

                                                               Таблица 9
 

                Сравнительные цены и структура потребления
          машиностроительной продукции на внутреннем рынке РК
--------------------------------------------------------------------------
        Казахстанская продукция                        | Изготовители 
-------------------------------------------------------| аналогичной 
Изготовитель      |Наименование и тип   |Цена единицы  |  продукции
                  |   изделия           |изделия, долл.|
--------------------------------------------------------------------------
        1                     2                 3               4
------------------------------------------------------------------------- 
АО "Востокмашза-   Запчасти для экскава-   1150-1300    Российские заводы
вод", г. Усть-     торов, дробилок,
Каменогорск        мельниц
                   -------------------------------------------------------
                   Буровые коронки           40-50      Кыштымский
                   Д-105, 110, 130                      машзавод, РФ
                   -------------------------------------------------------
                   Долота d244, 50, КПВ,      450       РФ, Украина
                   D244, 5 КП                 450
                   -------------------------------------------------------
                   Погрузчики одноковшо-    120000      "Тамрок", Финлян-
                   вые, фронтальные для                 дия, "Вагнер", США,
                   подземных работ                      "Атлас-Копко",
                                                        Швеция
                   -------------------------------------------------------
                   Самоходные бурильные      78000         --//--
                   машины
                   -------------------------------------------------------
                   Автосамосвалы             63700         --//--
                   подземные
--------------------------------------------------------------------------
АО "Тыныс",        Огнетушители:                          Российские заводы
г. Кокшетау        ОУ2                        17.4
                   ОУ5                        27.5
                   -------------------------------------------------------
                   Газонапорная арматура      1.69        Заводы России и
                                                          Беларуси
--------------------------------------------------------------------------
АО "Тыныс"         Счетчики холодной и        12.0        РФ
г. Кокшетау        горячей воды 
--------------------------------------------------------------------------
АО "Нефтегазмаш"   3адвижки клиновые:                    
г. Усть-           Ду-100 (Ру-25)             125.0       ОАО "Благовещен-
Каменогорск                                               ский арматурн.
                                                          з-д"
                   --------------------------------------------------------
                   Ду-150 (Ру-25)             131.0       ОАО "Югокаменский
                                                          машзавод"
                   -------------------------------------------------------
                   Фонтанная арматура:
                   АФК 1-65х21                3150.0      ОАО "Станкомаш",
                   АФК 3-65х21                4100.0      г. Челябинск
                   --------------------------------------------------------
                   Оборудование колонн:
                   ОКК1-21-146х245            1700         --//--
                   ОКК1-21-268х245            1700
---------------------------------------------------------------------------
ОАО"ПЗТМ",         Велосипеды:
Г. Петропавловск   детские                    30.77       Российские
                   подростковые               46.16       заводы
                   --------------------------------------------------------
                   Оборудование для
                   нефтедобычи:
                   установка подъемная        125000      Российские
                   установка паровая          55000       заводы
                   --------------------------------------------------------
                   Железнодорожное
                   оборудование:
                   рельсосверлильный
                   станок                     220.0       ОАО "Калугатранс-
                   рельсорезный станок        467.0       маш"
                   подъемник рельсовый        319.23      АО "Ремпутьмаш",
                   рихтовщик решетки          138.47      г.Калуга
                   домкрат железнодорожный    169.23
---------------------------------------------------------------------------
ОАО "Машиност-     Электромеханические
роительный         счетчики:
завод",            одно тарифный              22.7        Российские
Алматы             трехфазовый, одно- и                   заводы
                   двухтарифный               40.9
---------------------------------------------------------------------------
ОАО "Электроаппа-  Масляные выключатели      1488-1710    АО "Уралэлектро-
рат", г. Шымкент                                          тяжмаш", РФ СП
                                                          "АВВРЗВА",
                                                          Украина
---------------------------------------------------------------------------
ОАО "Астана-       Жатки                       4610.0     Российские заводы
технопарк",        Сеялки                      1540.0
Астана             Косилки фронтальные         138.0
                   Опрыскиватели               2740.0
                   --------------------------------------------------------
                   Малогабаритный трактор      3850.0     Российские заводы
                   с комплектом навесных
                   орудий
---------------------------------------------------------------------------
ОАО "Казахстан-    Гусеничные тракторы         10500.0   Волгоградский и
трактор"           класса 3 тс                           Алтайский
г. Павлодар                                              тракторные заводы
                   -------------------------------------------------------
                   Шары перемалывающие         285.0     Российские заводы
--------------------------------------------------------------------------
АООТ "Мунаймаш",   Штанговые погружные        616-1200   РФ, Азербайджан
г. Петропавловск   нефтяные насосы
                   -------------------------------------------------------
                   Приборы учета тепловой      1750      РФ, Германия
                   энергии типа СВТ
                   -------------------------------------------------------
                   Счетчики-расходомеры        808       РФ, Германия
                   типа СВА
--------------------------------------------------------------------------

                                                    Продолжение таблицы 9
--------------------------------------------------------------------------
Стоимость аналогичной зарубежной    |   Владение внутренним рынком
         продукции                  |Республики Казахстан, % (1998г.)
------------------------------------|-------------------------------------
     Цена единицы изделия           |казахстанская  |импортная продукция -
------------------------------------|    продукция  |   страны-импортеры
     долл.    |  в % к цене казахс- |               |                    
              |    танских изделий  |               |
--------------------------------------------------------------------------
      5                   6                 7                  8
--------------------------------------------------------------------------

   900-1000       78.2-76.9 %             ~  57 %           ~  43 % - РФ
--------------------------------------------------------------------------
   30-35          60-87.5 %               0 %             ~  100 % - РФ
--------------------------------------------------------------------------
   350-500        77.7-111 %              10 %            90 % - РФ,
                                                         Украина, США 
--------------------------------------------------------------------------
240000-280000     200-233 %              40.8 %              59.2 % -
                                                    Финляндия, США, Швеция
--------------------------------------------------------------------------
   125000          160.2 %                 0 %               100 %       
                                                            --//--
--------------------------------------------------------------------------
   240500          377.5 %                 0 %               100 %
                                                            --//--
--------------------------------------------------------------------------
                                           13,3 %         86.7 % - РФ
    11.9           68.4 %
    18.43          67.05%
--------------------------------------------------------------------------
     1,42          95.3 %                  23.2 %         76.8 % - РФ,
                                                          Беларусь
--------------------------------------------------------------------------
    9.86           82.1 %                  10 %        90 % РФ, Франция,
                                                            Германия
--------------------------------------------------------------------------
    89.0           59.3 %
                                            ~  20 %            ~  80 % - РФ
    92.0           70.2 %
--------------------------------------------------------------------------
    1808.0         57.4 %                   0 %             ~  100 % - РФ
    2200.0         53.6 %                   0 %
--------------------------------------------------------------------------
    2017           118.6 %                  0 %             ~  100 % - РФ
    2017           118.6 %                  0 % 
--------------------------------------------------------------------------
    20.0            65 %                    0 %             ~  100 % - РФ
    27.18          58.9 %                   0 %
------------------------------------------------------------------------- 
    46922          37.5 %                   0 %             ~  100 % - РФ
    21600          39.2 %                   0 %             
--------------------------------------------------------------------------
    152.0          69.0 %                   0 %
    304.0          65.9 %                   0 %
    417.0          130.6 %                  15 %            ~  100 % - РФ
    217.0          156.7 %                  0 %
    250.0          147.7 %                  0 %
--------------------------------------------------------------------------
    22.72          100.0 %
                                            15 %            ~  85 % - РФ
    35.45          86.7 %
--------------------------------------------------------------------------
  3000-4000        175-268 %                ~  100 %             0 %
    2200.0         47.7 %                  нет данных        нет данных
    780.0          50.6 %
    62.0           45.0 %
    1232.0         45.0 %
--------------------------------------------------------------------------
    3490.0         90.6 %                  нет данных        нет данных
--------------------------------------------------------------------------
    9000.0         85.7 %                   61.0 %          39.0 % - РФ
--------------------------------------------------------------------------
    280.0          98.2 %                   60.0 %          40.0 % - РФ
   678-1400        110-116 %                14.2 %          85.8 % - РФ,
 
                                                              Азербайджан
--------------------------------------------------------------------------
                                            7.0 %           93.0 % - РФ,
                                                            Германия
--------------------------------------------------------------------------
                                            3.0 %           97.0 % - РФ,
                                                            Германия
-------------------------------------------------------------------------
 
            В значительной мере неконкурентоспособность казахстанской продукции машиностроения объясняется низкими темпами или полным отсутствием ее модернизации. Большинство выпускаемых образцов продукции запущено в производство еще в советское время, заметно уступает зарубежным аналогам по техническим и эксплуатационным показателям, дизайну, надежности и долговечности, удобству обслуживания и т.д. Именно поэтому, например, горнодобывающие машины финского, американского или шведского производства, несмотря на значительно большую стоимость (в 2-4 раза), полностью вытеснили с казахстанского рынка технику подобного назначения, выпускаемую АО "Востокмашзавод".
      С начала 90-х годов почти полностью ликвидирована инфраструктура машиностроительного производства - закрыто несколько десятков проектных, конструкторско-технологических и научно-исследовательских институтов, в том числе относившихся к категории организаций высшей квалификации. Ликвидировано большинство существовавших центров, бюро и других объектов сертификации, информации, стандартизации и нормоконтроля, подготовки и повышения квалификации кадров, опытно-экспериментальных баз и т.д.
      Одновременно в вузах, научно-исследовательских, оставшихся проектных и др. организациях стали проводиться многочисленные компании по сокращению штатов, омоложению и обновлению кадров и т.д. Положение усугубилось принявшей массовый характер временной или полной остановкой предприятий (в 1993-1994 гг. одновременно простаивало до 40-45 % заводов машиностроительного комплекса), также сопровождавшейся увольнением работников.
      Закрыты многие учебные заведения, осуществлявшие подготовку рабочих и специалистов среднего звена, сокращена номенклатура машиностроительных специальностей высшего образования и план приема по сохранившимся специальностям.
      Вследствие всего этого республика лишилась значительной части научно-технического потенциала машиностроения, страну покинула значительная часть высококвалифицированных специалистов и рабочих этого профиля.
      На технический и технологический уровень машиностроительного производства, его модернизацию и повышение технико-экономических показателей большое влияние оказывает состояние изобретательской и рационализаторской деятельности на отдельных предприятиях и в целом по стране.
      Вопросы патентования изобретений и защиты авторских прав в республике переданы в ведение АО "Казпатент", созданному на основе прежних учреждений аналогичного назначения, но оказывающих свои услуги платно. Заявитель (юридическое или физическое лицо - автор изобретения) платит АО "Казпатент" за прием и предварительные заявки, оформление и выдачу предпатента, ежегодно в течение 5 лет за поддержание предпатента в силе, после этого - за оформление и выдачу патента и ежегодно, в течение 20 лет - за его поддержание в силе.
      В условиях, когда подавляющее большинство населения, в том числе техническая интеллигенция, относятся к категории с низкими доходами, а предприятия и организации в основном неплатежеспособны, введение платных услуг патентования явно преждевременно и чревато не только полным прекращением изобретательской деятельности, но и потерей государством авторских прав своих юридических и физических лиц.
      В интересах развития отечественного машиностроительного производства и повышения его научно-технического уровня государство должно не только взять на себя все расходы по оформлению и правовой защите патентной документации, но и ввести эффективные меры стимулирования изобретательской деятельности, расширения сети патентно-технических организаций с оснащением их современной материально-технической базой.
      Проблема самостоятельного освоения производства конкурентоспособной машиностроительной продукции для подавляющего большинства ныне действующих казахстанских предприятий на сегодняшний день практически неразрешима. И дело не только в отсутствии у них оборотных средств, необходимых для содержания имеющихся производственных мощностей в работоспособном состоянии и обеспечения бесперебойного выпуска ранее освоенной продукции.
      Проблема значительно сложнее и для ее решения недостаточно осуществить коренную реконструкцию предприятий и инфраструктуры только машиностроительного комплекса, его переход посредством создания совместных с ведущими фирмами мира предприятий и производств с трансфертом самых совершенных и современных технологий. Для этого нужно одновременно производить перестройку в смежных отраслях промышленности, с целью обеспечения нужд модернизируемых машиностроительных производств необходимыми для выпуска конкурентоспособной продукции высококачественными и разнообразными видами металлов и металлоизделий, современными полимерными, текстильными, резинотехническими, оптическими и др. материалами и изделиями, энергоносителями и т.д.
      Это, в свою очередь, потребует срочного обеспечения машиностроительной и смежных отраслей промышленности кадрами высококвалифицированных специалистов и рабочих, принципиально нового повышенного уровня требований к качеству научно-технических и проектно-конструкторских разработок, а также их правовой защищенности, приобретения лицензий на использование сторонних разработок при выпуске новых образцов продукции и т.д.
      Для подъема как машиностроительного, так и всего промышленного производства необходимо в срочном порядке решать задачу не только восстановить, но и существенно приумножить утраченный республикой научно-технический и кадровый потенциал.
      В целом, результаты оценки современного состояния машиностроительного комплекса Казахстана сводятся к следующему:
      1. В настоящее время на долю машиностроительного комплекса приходится менее 5 % промышленно-производственных основных фондов, всего 0,6 % от объема инвестиций в основной капитал производственного назначения и около 0,86 % от стоимости вводимых ежегодно ППОФ, около 11 % от общей численности промышленно-производственного персонала, менее 4 % от общего объема производимой промышленной продукции.
      2. Почти по всем видам машиностроительного производства степень износа основных фондов достигла 45-55 %, в том числе их активной части - 80-90 %. На большинстве предприятий коэффициент обновления основных фондов составляет 1-3 %, а коэффициент их выбытия - до 9,6 %. Вследствие этого стоимость ППОФ в последние несколько лет ежегодно сокращается на 7-8 %. Вместе с тем, имеющиеся производственные мощности большинства предприятий по причине низкого платежеспособного спроса на выпускаемую продукцию используются по многим видам производства не более чем на 10-15 %.
      3. За последние 8-9 лет число машиностроительных предприятий в республике сократилось более чем в 2 раза. В общем количестве машиностроительных предприятий заводы-производители конечных видов машиностроительной продукции составляют только 5,4 %. При этом почти каждый из них - монополист в своей сфере производства.
      4. На долю машиностроительной продукции в республике приходится около 3 % от общего объема экспорта и более 41 % - импорта.
      5. Машиностроение с 1997 г. является убыточным. Уровень убыточности достиг с 0,8 % в 1997 году до 12 % за 1 квартал 1999 года.
      6. Доля изделий казахстанского производства на внутриреспубликанском рынке машиностроительной продукции составляет около 15 %, остальные 85 % потребностей страны покрывается за счет зарубежных (в основном российских) поставок.
      7. Основные причины неконкурентоспособности машиностроительной продукции казахстанского производства по сравнению с аналогичными зарубежными изделиями - ее более высокая стоимость и низкое качество, вызванные, в свою очередь, несовершенством применяемых на большинстве предприятий республики устаревших технологий производства, чрезмерно высокой долей использования импортируемых комплектующих, материалов, энергоносителей и т.д. Кроме того, большая часть изделий отечественных заводов устарела морально и намного уступает зарубежным аналогам по техническим и эксплуатационным показателям.
      8. В настоящее время машиностроение Казахстана практически не располагает собственными внутренними источниками развития, повышения технического уровня и конкурентоспособности выпускаемой продукции - не имеет полноценной производственной инфраструктуры и современной научно-технической базы. Продолжается потеря кадрового потенциала.

                      2. Общая концепция развития
                        машиностроения Казахстана

      Уровень развитости машиностроительной отрасли, ее роль в экономике страны и международного сообщества являются основным показателем индустриальной мощи и научно-технических достижений государства, его места в мирохозяйственном комплексе.
      Дальнейшее продолжение промышленной политики, ориентированной на добывающую промышленность, в ущерб нуждам обрабатывающих и перерабатывающих отраслей, бесперспективно с экономической точки зрения и чревато самыми тяжелыми последствиями для будущего страны.
      Необходимо уже сейчас начать решительный поворот экономического курса страны с политики приоритетного развития добывающих отраслей на путь интенсивного наращивания производственного и научно-технического потенциала обрабатывающей и перерабатывающей отраслей промышленности, в первую очередь машиностроения с тем, чтобы обеспечить возможность в течение ближайших 5-7 лет:
      - существенно увеличить номенклатуру и объемы выпуска конечных видов машиностроительной и иной наукоемкой продукции, по качественному уровню и стоимостным параметрам не уступающей лучшим зарубежным образцам;
      - вернуть казахстанским предприятиям утраченный внутренний рынок машиностроительной продукции не только за счет тарифного и нетарифного регулирования импорта, но и в результате здоровой рыночной конкуренции товаров и услуг, защиты отечественного производства от недобросовестной конкуренции в рамках действующего законодательства;
      - увеличить число восстанавливаемых или вновь создаваемых рабочих мест, сохраняя и воспроизводя квалифицированные рабочие кадры;
      - создать в республике развитую инфраструктуру машиностроительного производства, включающую, в частности, такие объекты, как сеть центров научно-технической экспертизы, аккредитации, сертификации, стандартизации, информации и т.д.;
      - сформировать современную научно-техническую, конструкторско-технологическую и информационную базу, необходимую для планомерного наращивания интеллектуального потенциала отечественного машиностроения, его перехода на новейшие технологии и выпуск наукоемкой продукции, отвечающей по качеству требованиям мировых стандартов.
      Успешное решение всего комплекса вышеперечисленных задач позволит заложить основу дальнейшего роста социально-экономического уровня страны, постепенного вхождения ее, как равноправного партнера, в число индустриально развитых государств.
      Вместе с тем, учитывая общую социально-экономическую ситуацию, инвестиционный климат, возможности привлечения средств за счет различных источников финансирования, приходится реально оценивать перспективы поддержки и подъема машиностроительного комплекса республики.
      На первом этапе реализации долгосрочной стратегии развития машиностроительного комплекса должны быть выделены достаточно узкие и реальные приоритеты. Необходимо определить точки и направления прорыва, подотрасли и производства, способные в достаточно короткие сроки обеспечить, с одной стороны, сохранение и выживание отрасли, как таковой, а с другой стороны, создать базу для ее возрождения и ускоренного развития, как ключевой составляющей всего промышленного производства, основы технического перевооружения и модернизации всей экономики республики.

                   3. Цели, задачи и приоритеты Программы

      Основной целью Программы развития машиностроительного комплекса Республики Казахстан на 2000-2003 годы является расширение внутреннего производства и выпуск конкурентоспособной продукции производственно-технического назначения, обеспечение экономики страны необходимыми машинами, оборудованием и запасными частями, гарантийным и послегарантийным сервисным обслуживанием, импортозамещение и повышение возможностей для экспорта.
      В соответствии с поставленной целью, Программа направлена на решение следующих задач:
      - определение потенциальных возможностей развития производства машиностроительной продукции, потенциального спроса на нее на внутреннем и внешнем рынках;
      - выявление наиболее перспективных производств и возможностей их размещения с учетом накопленного производственного потенциала, наличия научно-технических и квалифицированных рабочих кадров и рынков сбыта продукции, селективная инвестиционная поддержка наиболее эффективных предприятий, обеспечивающих выпуск высокотехнологичной, конкурентной продукции на внутреннем и внешнем рынках;
      - создание условий для развития производства машиностроительной продукции, ориентированной на конкретных потребителей, расширения международной кооперации; содействие в создании совместных предприятий и производств с ведущими фирмами мира, в привлечении инвестиций и финансирования технического обновления и развития производств;
      - стимулирование развития передовых технологий, новых наукоемких производств, обеспечение обновления и расширения номенклатуры производимой продукции, роста ее конкурентоспособности за счет повышения качества, снижения издержек производства и цен, освоения современных методов предпродажной подготовки, реализации и послепродажного обслуживания;
      - совершенствование нормативной правовой базы, налогового и таможенного режима для обеспечения конкурентоспособности отечественной продукции на внутреннем и внешнем рынках;
      - преодоление критической зависимости отечественной экономики от импорта продукции машиностроения и металлообработки, насыщение внутреннего рынка высококачественными товарами отечественного производства;
      - регулирование степени открытости внутреннего товарного рынка по отдельным видам товаров, защиту отечественных товаропроизводителей от недобросовестного импорта, продвижение отечественных товаров на мировые товарные рынки, улучшение торгового баланса страны;
      - оздоровление финансово-экономического положения предприятий, создание условий для привлечения инвестиций в отрасли и кредитования предприятий банками второго уровня;
      - оказание технической, технологической и методической помощи предпринимателям по организации и развитию производства, оформлению нормативно-технической документации.
      Основными принципами реализации Программы и выбора приоритетов и конкретных проектов являются:
      - обеспечение конкурентоспособности продукции на внутреннем и внешнем рынках;
      - экономическая эффективность производства продукции;
      - базирование принятия решений по преобразованию машиностроительного комплекса на научно-обоснованных методах, ориентированных на использование компьютерных технологий;
      - поэтапность реализации Программы, исходя из имеющихся финансовых ресурсов.
      Рациональное и эффективное использование финансовых ресурсов предопределяет необходимость выделения приоритетов в реализации проектов.
      Принимая во внимание, что на первом этапе создание новых производств потребует значительных инвестиций, в рамках настоящей Программы восстановление машиностроения будет обеспечиваться на базе имеющихся производственных предприятий комплекса.
      Исходя из проведенного анализа и ранее разработанных программных документов по направлениям развития промышленного и агропромышленного комплексов республики, в качестве приоритетов или приоритетных подпрограмм настоящей Программы рассматриваются:
      - тракторное и сельскохозяйственное машиностроение, в том числе производство оборудования и запасных частей для отраслей, занимающихся переработкой сельскохозяйственной продукции;
      - транспортное машиностроение, в том числе производство цистерн, вагонов, техники для проведения путевых работ, контейнеров, деталей верхнего строения пути, оборудования и запасных частей для железнодорожного транспорта;
      - машиностроение для нефтегазодобывающей и нефтегазоперерабатывающей промышленности;
      - производство оборудования для горно-металлургического комплекса.
      В других отраслях машиностроения (автомобилестроение, приборостроение, медицинское и др. машиностроение) к приоритетам могут быть отнесены отдельные проекты по восстановлению или организации производства высокотехнологичной, технически современной продукции, конкурентоспособной на внутреннем и внешнем рынках, имеющей высокие гарантии сбыта.
      Приоритетными направлениями в формировании и развитии тракторного и сельскохозяйственного машиностроения на имеющейся производственной базе (ОАО "Казахстантрактор", г. Павлодар, ОАО "Астана-Технопарк", ОАО "Кызылордарисмаш", ОАО "Уральск-агромаш", ОАО "Алматинский завод "Поршень" и др.), а также в процессе конверсии предприятий оборонной промышленности на ближайшую перспективу являются:
      - разработка и освоение выпуска машин и оборудования для производства и переработки зерна;
      - реформирование и развитие тракторного производства, организация производства нового гусеничного трактора Т-95.4;
      - организация совместного производства колесных тракторов;
      - организация совместного производства зерноуборочных комбайнов;
      - реформирование и развитие производства кормоуборочных комбайнов;
      - разработка и организация выпуска шлейфа техники для обработки почв и уборки сельскохозяйственных культур;
      - производство оборудования и запасных частей для отраслей занимающихся переработкой сельскохозяйственной продукции.
      Транспортное машиностроение, в том числе производство локомотивов, железнодорожных цистерн, вагонов, техники для проведения путевых работ, контейнеров, деталей верхнего строения пути, оборудования и запасных частей для железнодорожного транспорта основывается на использовании потенциала производственных мощностей и кадров специализированных и конверсионных заводов.
      Имеющиеся расчеты свидетельствуют о целесообразности организации вагоностроения на базе АО "Петропавловский завод тяжелого машиностроения" в тесном взаимодействии с конверсионными предприятиями Северного Казахстана, Уральска, Алматы, а также специализированных заводов в Алматы, Астане, Жамбыле. В качестве иностранных партнеров с целью использования технологического потенциала необходимо привлечь Тверской завод (по пассажирским вагонам), Нижнетагильский вагонный завод (по грузовым вагонам), АО "Уралвагонзавод" (железнодорожные цистерны), а также западные компании.
      На имеющихся производственных мощностях РГП "Казакстан темiр жолы" и машиностроительных предприятиях Казахстана целесообразно организовать сборку локомотивов, выпуск техники для производства путевых работ, контейнеров с участием европейских, американских, российских фирм и широким использованием материалов и продукции отечественного производства.
      В ближайшей перспективе целесообразно развитие сотрудничества казахстанских предприятий с РГП "Казакстан темiр жолы" по выпуску оборудования и запасных частей для ремонта и эксплуатации подвижного состава и обустройства пути, в том числе в счет дебиторской задолженности, в рамках утвержденной 12 января 2000 года Министрами энергетики, индустрии и торговли и транспорта и коммуникаций "Программы размещения заказов РГП "Казахстан темiр жолы" на приобретение оборудования, механизмов, запасных частей, инструментов, материалов у отечественных производителей на 2000-2003 годы".
      Машиностроение для нефтегазодобывающей и нефтегазоперерабатывающей промышленности.
      Нефть и газ являются ведущими отраслями экономики Казахстана, и этот приоритет сохранится на долгие годы. Осуществление крупных нефтяных проектов уже сейчас делает Казахстан новым перспективным рынком нефтегазового оборудования.
      Развитие нефтегазовой отрасли базируется на четырех ключевых проектах: Тенгиз, Карачаганак, Каспийский трубопровод и шельф Казахстанского сектора Каспийского бассейна. При этом, как правило, затраты на оборудование составляют примерно половину от стоимости проекта.
      Только по Карачаганаку и Тенгизу в 2000-2003 гг. на закупку оборудования и создание соответствующей инфраструктуры инвесторами будет направлено более 2,6 млрд. долларов, в том числе 400 млн. долларов США в прокладку нефтепровода от Карачаганака до Атырау.
      Открытие в Восточном Кашагане крупнейшего в мире месторождения нефти придает новый импульс для ускоренного развития нефтегазового машиностроения. Стоимость только первой очереди проекта развития отраслевой инфраструктуры в Атырауском регионе, включающей строительство нескольких перерабатывающих заводов, составляет 240 млн. долларов США.
      В ОАО "Казахойл-Эмба" планируют к 2002 году довести дополнительный объем добычи нефти на месторождении Центрально-Восточная Прорва до 140 тыс. тонн в год. Для выполнения намеченного из 16 млн. долларов США, запланированных для реализации проекта, 75 % будет направлено на приобретение оборудования и буровых станков.
      Наиболее эффективным путем в этом случае становится ориентация на максимально возможную закупку оборудования и комплектующих изделий в Казахстане, соответствующих местным климатическим и геологическим условиям и квалификации персонала.
      В настоящее время потребность нефтегазодобывающих и перерабатывающих предприятий в технике и оборудовании составляет 500-700 млн. долларов США. При этом товарные ресурсы внутреннего рынка нефтегазового оборудования формировались преимущественно за счет импорта, доля которого составляет более 90 %.
      Анализ номенклатуры техники и оборудования, импортируемых работающими на рынке Казахстана нефтегазовыми компаниями, показал на имеющийся неиспользованный потенциал предприятий отечественного машиностроения.
      В этой связи на базе имеющихся машиностроительных и конверсионных предприятий - АО "Петропавловский завод тяжелого машиностроения", АО "ЗИКСТО", АО "Мунаймаш" (г. Петропавловск), АО "Уральский арматурный завод", АО "Зенит", г. Уральск, ОАО "Востокмашзавод", АО "Нефтегазмаш" (г. Усть-Каменогорск), АО "Алматинский завод тяжелого машиностроения", АО СП "Белкамит", АО "Машиностроительный завод", ОАО "Имстальком" (г. Алматы), ТОО "АтырауНефтеМаш", ОАО "Семипалатинский арматурный завод", ТОО "Казахстанкабель" (г. Семипалатинск), ОАО "Казэнергокабель" (г. Павлодар) и ряде других в приоритетном порядке будет осваиваться и развиваться производство:
      - оборудования для устья скважин, в том числе фонтанной и запорной арматуры, колонных головок, обратных клапанов, противовыбросового и другого оборудования;
      - буровых долот, гидрофицированных буровых установок, инклинометрических модулей;
      - модернизированных станков-качалок;
      - скважинных штанговых, погружных и других типов насосов и насосных агрегатов, насосных штанг;
      - ректификационных колонн, трубных пучков и теплообменников, криогенных танков;
      - механизированных трубовозов и штанговозов, цементировочных агрегатов, лабораторий для диагностирования скважин;
      - установок для ремонта нефтяных скважин в комплекте с необходимым оборудованием и инструментом;
      - оборудования для подготовки нефти и газа к транспортировке, изоляционных материалов, а также малогабаритных модульных комплексов для переработки углеводородного сырья;
      - кабельно-проводниковой продукции необходимого ассортимента;
      - систем очистки питьевой воды;
      - систем и оборудования обнаружения пожаров и пожаротушения;
      - приборов учета и контроля.
      Развитие сотрудничества казахстанских заводов с предприятиями нефтегазового комплекса будет вестись в рамках "Программы по развитию нефтегазового машиностроения на заводах Казахстана до 2005 года", утвержденной 28 января 2000 года АОЗТ НКК "Казахойл", а также в рамках программы импортозамещения с ТОО "Тенгизшевройл", АОЗТ "Карачаганакская интегрированная компания", компанией "Тексако Норс Бузачи, Инк.", АО "Харрикейн Кумколь Мунай", ОАО "Каражанбасмунай", СП "Арман", ЗАО "Анако" и др.
      Производство оборудования для горно-металлургического комплекса.
      После передачи горнорудных предприятий республики в управление иностранным фирмам у руководства последних преобладает тенденция исключительно на импорт техники, аналогичной выпускавшейся в республике, в частности, в АО "Востокмашзавод" (г. Усть-Каменогорск) и на некоторых других предприятиях. Анализ работы, проведенной в рамках программы импортозамещения, показал имеющиеся потенциальные возможности выпуска предприятиями конкурентоспособной по качеству и цене продукции и достаточно высокую эффективность восстановления производства техники и оборудования для горно-металлургического комплекса. Работа в данном направлении будет вестись преимущественно в рамках программы импортозамещения. В целом, при прочих равных условиях при рассмотрении проектов предпочтение будет отдаваться предложениям, предполагающим привлечение высоких технологий на условиях франчайзинга, приобретения патентов и лицензий, а также имеющим ориентацию на экспорт продукции.

             4. Меры и механизмы реализации Программы

      Основными мерами и механизмами реализации Программы будут:
      - создание благоприятных экономических условий для предприятий машиностроительного комплекса;
      - зашита внутреннего рынка от недобросовестной конкуренции (демпинг, субсидированные цены) на основе действующего законодательства;
      - меры технической помощи предпринимателям;
      - меры по повышению конкурентоспособности продукции, предусмотренные экономической политикой правительства;
      - умеренный протекционизм и стартовая инвестиционная поддержка посредством льготного кредитования наиболее эффективных проектов в рамках приоритетов, определенных настоящей Программой.
      Создание благоприятной экономической среды предполагает:
      - разрешение кризиса неплатежей через механизм государственного регулирования рынка долговых обязательств, ценных бумаг;
      - проведение в отношении финансово несостоятельных предприятий машиностроения процедур банкротства или реабилитации;
      - проведение реструктуризации долгов предприятий;
      - распространение данных экономических условий на все предприятия машиностроения, в том числе на машиностроительные предприятия РГП "Казакстан темiр жолы";
      - рекомендации естественным монополистам заключать соглашения с предприятиями машиностроительного комплекса по замораживанию причитающихся им долгов до 2003 года.
      Государственной промышленной политикой предусматривается стимулирование развития сети машинно-технологических станций (МТС), которые станут главными потребителями продукции казахстанского сельскохозяйственного машиностроения, будут способствовать устойчивости платежеспособного спроса на сельскохозяйственную технику и запасные части к ней.
      В эту же группу мер входит приоритетный закуп отечественной продукции для оборонных и мобилизационных потребностей государства, а также для нужд национальных компаний, который будет обеспечиваться:
      - усилением контроля над проведением тендеров по государственным закупкам, привлечением к ответственности заказчиков за нарушение законодательства о государственных закупках, в части приоритетного закупа отечественных товаров;
      - расширением практики заключения соглашений о рамках долгосрочного сотрудничества между потребителями и производителями машиностроительной продукции;
      - введением обязательной отчетности для государственных заказчиков, финансируемых из республиканского бюджета, и национальных компаний об объемах закупок с выделением доли закупок у отечественных товаропроизводителей и предоставлением обоснований по каждому случаю импорта.
      Регулирование степени открытости внутреннего товарного рынка предусматривает:
      - заключение межправительственных соглашений о производственной кооперации по поставкам комплектующих изделий, оборудования, сырья и основных материалов, используемых в машиностроении и не производимых в республике;
      - проведение разбирательств и введение защитных мер от демпингового и субсидированного импорта, а также импорта в объемах, наносящих вред или содержащих угрозу вреда для отечественных товаропроизводителей;
      - введение единой системы сертификации продукции машиностроения отечественного и зарубежного производства;
      - включение условий по размещению заказов на изготовление отдельных видов оборудования, инструментов и оснастки на машиностроительных заводах Казахстана при корректировке действующих и заключении новых контрактов на внешнее управление и недропользование.
      Меры технической помощи предпринимателям по восстановлению действующих и организации новых производств включают:
      - стимулирование создания конкурентоспособных производств по типу "индустриальных парков", представляющих собой наукоемкие производства и технологии, сосредоточенные у одного юридического лица в целях выпуска высокотехнологичной продукции, позволяющей занять определенные ниши мирового рынка за счет концентрации имеющихся в стране современных видов оборудования, технологий и наиболее квалифицированного персонала;
      - создание центров (технопарков, технополисов, бизнес-инкубаторов) с филиалами в регионах по оказанию услуг юридическим и физическим лицам в создании производств по выпуску продукции машиностроения, в т.ч. путем передачи технологического оборудования в аренду или лизинг;
      - формирование парка технологического оборудования для сдачи в аренду или лизинг;
      - оказание помощи подразделениям РГП "Казакстан темiр жолы" в изготовлении технологической оснастки, освоении проведения капитального ремонта подвижного состава и изготовлении запасных частей;
      - осуществление маркетинга потребности отраслей промышленности и сельского хозяйства в изделиях машиностроения и оказание информационных услуг машиностроительным предприятиям в определении потенциальных потребителей их продукции и номенклатуры изделий, пользующейся спросом на внутреннем рынке;
      - повышение заинтересованности банков второго уровня в финансово-хозяйственной деятельности предприятий, совершенствование банковского законодательства;
      - содействие в рекламе отечественной продукции машиностроения.
      Инвестиционная поддержка предприятий и проектов предусматривает:
      - предоставление льгот и преференции, предусмотренных действующим законодательством о государственной поддержке прямых инвестиций;
      - инициирование и содействие заключению межотраслевых соглашений производителей машиностроительной продукции и ее потребителей, в первую очередь национальных компаний, по гарантированным закупкам и расчетам;
      - инвестиционная поддержка посредством льготного кредитования наиболее эффективных проектов.
      Первые два направления в настоящее время уже получили достаточное распространение в различных отраслях, в т.ч. в машиностроении.
      Инвестиционная поддержки импортозамещения посредством льготного кредитования наиболее эффективных проектов включает выработку системы отбора наиболее эффективных и жизненных проектов и их кредитования в рамках мер по импортозамещению и поддержке отечественных товаропроизводителей по приоритетным направлениям, определенным в настоящей Программе.
      Основными условиями для кредитования проектов в рамках мер по реализации программы импортозамещения являются:
      - кредитование проектов исключительно через банки второго уровня, которые принимают риски по проектам на себя и гарантируют возврат государственных средств;
      - наличие положительного отраслевого заключения Министерства индустрии и торговли, согласованное, при необходимости, с государственными компаниями-потребителями;
      - наличие вневедомственной технической и технологической экспертизы, подтверждающей соответствие проекта современным требованиям и выпуск в соответствии с ним конкурентной на внутреннем и внешнем рынках продукции.
      В рамках мер поддержки отечественных товаропроизводителей кредитуются инвестиционные проекты, которые относятся к собственности Республики Казахстан и по которым не менее 51 процента средств предприятий являются собственностью казахстанских юридических и физических лиц.
      Банки второго уровня могут самостоятельно предлагать к кредитованию в рамках настоящей Программы инвестиционные проекты, которые соответствуют ее приоритетам. При этом в Министерство индустрии и торговли они должны представить сведения обслуживающего банка о финансовом состоянии Заемщика и об отсутствии ссудной задолженности, положительное решение Кредитного комитета уполномоченного банка второго уровня о кредитовании проекта, экспертное заключение Управления кредитования уполномоченного банка второго уровня.
      Министерство индустрии и торговли в своем заключении подтверждает:
      - соответствие проекта приоритетам Программы, его импортозамещающую или экспортоориентированную направленность;
      - емкость рынка и наличие убедительных обоснований востребованности предлагаемой к производству продукции на внутреннем и внешнем рынках;
      - прирост объема производства, а также число вновь создаваемых или восстанавливаемых рабочих мест;
      - социальную значимость проекта для Казахстана или его региона;
      - бюджетную эффективность проекта.
      Вневедомственная техническая и технологическая экспертиза, подтверждающая соответствие проекта современным требованиям и выпуск конкурентной на внутреннем и внешнем рынках продукции осуществляется РГКП МНТЦ "Машиностроение" с привлечением ведущих специалистов отрасли в качестве независимых экспертов.
      По инвестиционным проектам, отвечающим всем вышеуказанным требованиям, Министерство индустрии и торговли, по согласованию с Министерством экономики, в установленном порядке подготавливает и вносит в Правительство Республики Казахстан для утверждения перечень проектов для кредитования за счет средств, выделенных на поддержку отечественных товаропроизводителей и развитие импортозамещающих производств.
      По утвержденным Правительством Республики Казахстан инвестиционным проектам, кредитуемым в рамках мер поддержки отечественных товаропроизводителей, закрытое акционерное общество "Эксимбанк Казахстан" заключает с банками второго уровня кредитные соглашения, осуществляет контроль за реализацией проектов и ежеквартально представляет соответствующую информацию в Правительство Республики Казахстан.

                    5. Этапы реализации Программы

      Программа рассчитана на 2000-2003 годы. Учитывая существующую в республике экономическую ситуацию и исходное состояние предприятий машиностроения, нельзя рассчитывать на формирование в эти годы собственно машиностроительного комплекса с развитыми внутри- и межотраслевыми связями.
      Опыт разработки настоящей Программы показывает, что ряд предприятий отрасли не готовы обеспечить конкурентоспособность своей продукции по цене и качеству, по-прежнему рассчитывают только на запреты и ограничения импорта для сохранения своих рынков сбыта.
      Таким образом, можно рассчитывать, что в этот период наиболее реальна направленная точечная поддержка отдельных предприятий и производств, которые действительно смогут обеспечить конкурентоспособность своей продукции и ее надежный и устойчивый сбыт на внутреннем и внешнем рынках.
      В 2000 году за счет осуществления мер поддержки для организации производства нового гусеничного трактора Т-95.4 в ОАО "Казахстантрактор" и колесного - в совместном предприятии АО "Минский тракторный завод" и ОАО "Казахстантрактор" будут созданы два новых для республики производства.
      В 2000-2001 годах будут проводиться работы по привлечению к выпуску комплектующих для этих тракторов других машиностроительных предприятий республики. Продолжатся работы по освоению других видов сельскохозяйственной техники.
      На основе заключенных в 1999-2000 годах соглашений будет возобновлен выпуск и созданы новые производства машин, оборудования и запасных частей для железнодорожного транспорта, энергетического и горно-металлургического комплексов, нефтегазовой промышленности.
      В 2000-2001 годах должны быть разработаны предложения по созданию других импортозамещающих производств. Они должны пройти отраслевую, техническую и банковскую экспертизу в соответствие с порядком, изложенным в предыдущем разделе Программы.
      В 2002-2003 годах начнется реализация основной части проектов, разработанных и принятых в настоящей Программе.
      Для координации действий намеченных данной Программой для машиностроительных предприятий создана Ассоциация машиностроительных предприятий, для предприятий сельскохозяйственного машиностроения - Ассоциация "Центрагромаш", для предприятий электронной и электротехнической отрасли - ОАО "Индустриальный парк".

                       6. Эффективность Программы <*>
      Сноска. Раздел с изменениями - постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 июня 2003 года N 623 .
      Основными ожидаемыми результатами от реализации Программы развития машиностроительного комплекса на 2000-2003 годы являются:
      - преодоление спада, стабилизация, накопление потенциала и подъем промышленного производства, оптимизация внешней и внутренней кооперации и налаживание экономических связей со странами СНГ, другими государствами, интеграция в мировую экономику;
      - совершенствование структуры управления машиностроительным комплексом, приватизация, демонополизация, развитие малого предпринимательства в сфере производства;
      - реструктуризация предприятий машиностроительного комплекса с определением положения предприятий по отношению к рынку и потребностям покупателя;
      - технологическая перестройка машиностроительного комплекса на основе передовых технологий, повышения качества и конкурентоспособности выпускаемой продукции;
      - качественное изменение структуры экспорта, сокращение объемов импорта товаров за счет внедрения высоких технологий, защиты внутреннего рынка и увеличения инвестиций в машиностроение;
      - улучшение социальной обстановки путем создания новых рабочих мест на развивающихся машиностроительных предприятиях;
      - укрепление экономической независимости Республики Казахстан от конъюнктуры мирового рынка, импорта машиностроительной продукции по демпинговым ценам и ценам, намного превышающим существующие;
      - инвестирование научного обеспечения дальнейшего роста производства.
      К 2003 году прогнозируются следующие основные показатели:
      - объем производства восстановится до уровня 1995 года и составит более 40 млрд. тенге;
      - численность работающих увеличится в 2 раза и составит 202 тыс. человек против 101 тыс. человек в 1998 году;
      - ежемесячная средняя заработная плата поднимется в 1,5 раза от уровня 1998 года (11201 тенге) и составит 16800 тенге;
      - рентабельность производства составит 20 %, что позволит с 2003 года, не допуская просрочки, уплачивать предусмотренные Законом Республики Казахстан Z952235_ "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" налоги, приступить к поэтапному погашению прежней задолженности машиностроительных предприятий бюджету.
      Машиностроительный комплекс является наиболее трудоемкой и наукоемкой отраслью промышленности, с развитыми кооперационными связями как внутриотраслевыми, так и в смежных отраслях экономики республики и других стран. На одного человека, занятого на машиностроительном предприятии, приходится 5-6 работающих на предприятиях в смежных отраслях промышленности. Поэтому мультипликативный эффект от реализации Программы в 2-3 раза превысит ожидаемые результаты в машиностроительной отрасли.
      В 2000-2003 голы предполагается в определенной степени восстановить научно-техническую и информационную инфраструктуру отрасли, что позволит продуктивно использовать научно-технические и исследовательские структуры - МНТЦ "Машиностроение" и НИЦ ПМ Министерства индустрии и торговли Республики Казахстан, ОАО "Астана-Технопарк", научно-исследовательские, проектные организации и опытно-конструкторских бюро, инженерные институты Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан, научные подразделения ВУЗов, а также иностранные и отечественные учебные и консалтинговые фирмы в целях:
      - определения потребностей рынка в продукции (техника, оборудование, запасные части, товары народного потребления и т.д.) машиностроительных, металлообрабатывающих, ремонтных и сервисных предприятий;
      - создания центра по сбору, обработке и реализации информации, которую необходимо иметь в компьютерных базах данных;
      - создания республиканской компьютерной сети для реализации на рынке имеющейся информации с последующим выходом на межгосударственные сети;
      - подготовки и переподготовки ведущих научно-технических инженерных и управленческих кадров для машиностроительного комплекса Республики Казахстан.

          6-1. Необходимые объемы и источники финансирования

      Финансирование Программы осуществляется за счет и в пределах средств, предусматриваемых в республиканском бюджете на прикладные научные исследования технологического характера. Необходимый объем финансирования Программы из республиканского бюджета на 2001-2003 годы составляет 8 344 тысяч тенге, в том числе по годам: 2001 год - 3 000 тысяч тенге, 2002 год - 5 344 тысяч тенге, 2003 год - 0. Ежегодные объемы уточняются в соответствии с объемами, предусматриваемыми в республиканском бюджете по соответствующей бюджетной программе.

              7. План мероприятий по реализации Программы развития
     машиностроительного комплекса Республики Казахстан на 2000-2003 годы <*>
     Сноска. План мероприятий - в редакции постановления Правительства от 20 мая 2003 г. N 462

-------------------------------------------------------------------
N  !   Мероприятие    !  Форма   !Ответствен-!Срок  !Предпо-!Источ-
п/п!                  !завершения!ные за ис- !испол-!лагае- !ник
   !                  !          !полнение   !нения !мые    !финан-
   !                  !          !           !      !расходы!сиро-
   !                  !          !           !      !       !вания
-------------------------------------------------------------------
1 !         2        !     3    !     4     !   5  !   6   !   7
-------------------------------------------------------------------

       1. Создание благоприятной экономической среды
-------------------------------------------------------------------
1.  Разработать меры   Предложе-  МЭИТ, МФ    Сен-      -       -
    и механизм         ние в                  тябрь
    разрешения кризиса Прави-                 2000
    неплатежей между   тельство               года
    предприятиями, в   Республики
    том числе за счет  Казахстан
    формирования рынка
    долговых
    обязательств,
    ценных бумаг

2.  Провести           Протоколь- МФ, МЮ,     В те-     -       -
    реструктуризацию   ные реше-  МЭИТ        чение
    долгов машино-     ния Межве-             2000
    строительных       домствен-              года
    предприятий по     ной комис-
    кредитам, выде-    сии по
    ленным за счет     возврату и
    средств            реструкту-
    республиканского   ризации
    бюджета,           кредитов
    предварительно
    рассмотрев их на
    Межведомственной
    комиссии по
    возврату и
    реструктуризации
    кредитов, выданных
    из республикан-
    ского бюджета, а
    также средств,
    отвлеченных из
    республиканского
    бюджета в рамках
    негосударственных
    внешних займов,
    имеющих государст-
    венные гарантии
    Республики
    Казахстан

3.  Заключить межпра-  Межправи-  МИТ, МФ,    2000-     -      -
    вительственные     тельствен- МЮ          2003
    соглашения о       ные согла-             годы
    производственной   шения о
    кооперации по пос- производ-
    тавкам комплек-    ственной
    тующих, узлов и    кооперации
    вспомогательных
    материалов, ис-
    пользуемых в
    машиностроении
-------------------------------------------------------------------

   2. Обеспечение оборонных и мобилизационных потребностей
      государства, а также нужд национальных компаний и
      предотвращение фактов дискриминации отечественной
                        продукции
-------------------------------------------------------------------
1.  Усовершенствовать  Предложе-  АГЗ         Сен-      -       -
    систему контроля   ние в                  тябрь
    над проведением    Прави-                 2000
    тендеров по        тельство               года
    государственным    Республики
    закупкам,          Казахстан
    финансируемым из
    республиканского
    бюджета, посред-
    ством введения
    постоянных
    представителей
    отраслевых
    министерств в
    комиссии по
    проведению
    тендеров
-------------------------------------------------------------------

3. Развитие сертификации производства и контроля качества
для повышения конкурентоспособности продукции машиностроения
-------------------------------------------------------------------
1.  Разработать прог-  Проект     МЭИТ        Де-       -       -
    рамму "Качество"   поста-                 кабрь
    по вопросам        новления               2000
    стандартизации и   Прави-                 года
    сертификации в     тельства
    Республике         Республики
    Казахстан          Казахстан

2.  Обеспечить приве-  Отчет в    МИТ         Еже-      -       -
    дение стандартов   Прави-                 квар-
    производства и     тельство               тально
    контроля качества  Республики
    продукции          Казахстан
    машиностроения в
    соответствие с
    международными
    требованиями
-------------------------------------------------------------------

   4. Техническая помощь предпринимателям в восстановлении
действующих и организации новых машиностроительных производств
-------------------------------------------------------------------
1.  Разработать        Предложе-  МЭИТ        Ноябрь    -       -
    механизм создания  ние в                  2000
    маркетинговых      Прави-                 года
    центров изучения   тельство
    конъюнктуры        Республики
    внутреннего и      Казахстан
    внешних рынков и
    оказания услуг
    предприятиям в
    продвижении их
    товаров на эти
    рынки

2.  Изучить рынок      Предложе-  МЭИТ, МЭ,   В те-     -       -
    франчайзинговых    ние в      РГП "Инсти- чение
    услуг, его аспекты Прави-     тут эконо-  2000
    и емкость, а также тельство   мических    года
    механизмы их       Республики исследова-
    применения         Казахстан  ний"

3.  Подготовить        Проведение МЭИТ, союзы В те-     -       -
    рекомендации       семинаров  и ассоциа-  чение
    предприятиям по               ции пред-   2000
    развитию                      принимате-  года
    франчайзинга в                лей (по
    производстве                  согласова-
    высокотехнологич-             нию)
    ной продукции,
    предложения по
    созданию франчай-
    зингового учебно-
    консультационного
    центра, провести
    региональные
    семинары по фран-
    чайзингу с прив-
    лечением ведущих
    франчайзинговых
    компаний, прояв-
    ляющих интерес к
    работе на казах-
    станском рынке

4.  Создать на базе    Рамочный   МЭИТ, аким  Ок-       -       -
    выставочного       договор    г. Астаны,  тябрь
    центра "Астана-               ОАО "Аста-  2000
    технопарк"                    на-Техно-   года
    (г. Астана)                   парк" (по
    постоянно дейст-              согласова-
    вующую выставку               нию)
    сельскохозяйствен-
    ной техники
-------------------------------------------------------------------

      5. Техническое и технологическое оснащение вновь
          создаваемых и развивающихся производств
-------------------------------------------------------------------
1.  Определить пере-   Перечень   МЭИТ, РГКП  Январь    -       -
    чень машинострои-  оборудова- "Научно-    2001
    тельного оборудо-  ния        исследова-  года
    вания, в том числе            тельский
    не используемого и            центр по
    имеющегося на                 прогнози-
    предприятиях                  рованию
    республики, кото-             машино-
    рое может быть                строения"
    приобретено
    лизингодателем для
    предоставления в
    лизинг
-------------------------------------------------------------------

        6. Научно-техническое обеспечение программы
-------------------------------------------------------------------
1.  Разработать        Проект     МЭИТ, МСХ,  Де-       -       -
    республиканскую    постанов-  МТК         кабрь
    целевую научно-    ления                  2000
    техническую прог-  Прави-                 года
    рамму "Научно-     тельства
    технические проб-  Республики
    лемы машинострое-  Казахстан
    ния и создания
    высокоэффективных
    машин и оборудова-
    ния на 2001-2005
    годы"
-------------------------------------------------------------------

       7. Создание условий для привлечения инвестиций
             и дополнительных финансовых средств
-------------------------------------------------------------------
1.  Разработать        Предложе-  МЭ, МЭИТ,  Де-        -       -
    организационные    ние в      Агентство  кабрь
    схемы по страхова- Прави-     по инвес-  2000
    нию инвестиций и   тельство   тициям     года
    кредитованию       Республики
    проектов реального Казахстан
    сектора экономики,
    в первую очередь,
    в форме поставок
    оборудования и
    технологий на
    принципах франчай-
    зинга с использо-
    ванием финансового
    лизинга
-------------------------------------------------------------------
    8. Совершенствование работы с банками второго уровня
и повышение их заинтересованности в направлении приоритетного
  кредитования импортозамещающих и экспортоориентированных
проектов по производству продукции высокой степени готовности
-------------------------------------------------------------------
1.  Рекомендовать      Предложе-  МЭИТ        Сен-      -       -
    снизить норматив   ние банкам             тябрь
    формирования       второго                2000
    провизии банкам    уровня                 года
    второго уровня при
    кредитовании
    проектов машино-
    строения в рамках
    мер поддержки
    отечественных
    товаропроизводи-
    телей

2.  Определить степень Предложе-  МЭИТ, МЭ,   Ок-
    экономически       ние в      МФ          тябрь
    целесообразной и   Прави-                 2000
    полезной интегра-  тельство               года
    ции промышленности Республики
    и банков второго   Казахстан
    уровня, предостав-
    ления возможности
    для их долевого
    участия в проектах
    и управлении
    кредитуемым
    предприятием
-------------------------------------------------------------------

9. Разработка отраслевых и подотраслевых программ развития
    машиностроительного комплекса Республики Казахстан
-------------------------------------------------------------------
1.  Разработка         Проекты    Министер-   2000-  Всего-  Рес-
    Программ развития  норматив-  ство ин-    2003   8344    публи-
    машиностроитель-   ных пра-   дустрии и   годы   тысяч   кан-
    ного комплекса     вовых      торговли           тенге,  ский
    Республики Казах-  актов                         в том   бюджет
    стан по приоритет-                               числе
    ным направлениям                                 по го-
                                                     дам:
                                                     2000-
                                                     0;
                                                     2001
                                                     год -
                                                     3000
                                                     тысяч
                                                     тенге;
                                                     2002-
                                                     5344
                                                     тысяч
                                                     тенге;
                                                     2003-
                                                     не пре-
                                                     дусмот-
                                                     рено
-------------------------------------------------------------------

Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 5 қыркүйектегі N 1347 қаулысы

      "Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000-2003 жылдарға арналған іс-қимыл Бағдарламаларын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 7 наурыздағы N 367  қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
     1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілсін.
     2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

     Қазақстан Республикасының
     Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің        
2000 жылғы 5 қыркүйектегі            
N 1347 қаулысымен                
бекітілген                    

  Қазақстан Республикасының Индустрия
және сауда министрлігі
Қазақстан Республикасы Экономика министрлігінің
"Экономикалық зерттеулер институты" РМК Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін
дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған
Бағдарламасы

      Ескерту. Бағдарлама өзгерді - ҚР Үкіметінің 2001.03.16. N  353 , 2003.05.20. N  462 қаулыларымен.

     Паспорты

     Атауы                  Қазақстан Республикасының машина жасау 
                            кешенін дамытудың 2000-2003 жылдарға 
                            арналған бағдарламасы

     Бағдарламаны           "Қазақстан Республикасы Президентінің 
     әзірлеу туралы         Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
                            жылғы 9 ақпандағы кеңейтілген
                            мәжілісінде айтылған тапсырмаларын
                            орындау жөніндегі іс-шаралардың
                            жоспарын бекіту туралы" Қазақстан
                            Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 
                            6 наурыздағы N 367 қаулысы

     Негізгі                Қазақстан Республикасының Индустрия және
     әзірлеушілер           сауда министрлігі, Қазақстан Республикасы
                            Экономика және бюджеттік жоспарлау
                            министрлігінің "Экономикалық зерттеулер
                            институты" РМК, "Машина жасау"
                            салааралық ғылыми-технологиялық
                            орталығы" РМКК, Қазақстан Республикасы
                            Индустрия және сауда министрлігінің "Машина
                            жасауды болжау жөніндегі ғылыми-зерттеу 
                            орталығы" РМКК және Қазақстан Республикасы
                            Білім және ғылым министрлігінің "Қазақстан 
                            Республикасының Аграрлық зерттеулер
                            ұлттық академиялық орталығы" РМКК

     Бағдарламаның          Ішкі өндірісті кеңейту және өндірістік-
     мақсаты                техникалық мақсаттағы бәсекеге қабілетті
                            өнімдер шығару, ел экономикасын қажетті
                            машиналармен, жабдықтармен және қосалқы
                            бөлшектермен, кепілдендірілген және
                            кепілденгеннен кейінгі сервистік қызмет
                            көрсетумен қамтамасыз ету, импортты
                            алмастыру және экспорттың мүмкіндіктерін
                            арттыру

     Бағдарламаның          Бағдарламаның мақсатына сәйкес мынадай
     міндеттері             міндеттерді:

                            - өндірістің базалық салаларының
                              қажетіне, оларға қажетті өнімдердің
                              номенклатурасын игерудің техникалық
                              экономикалық орындылығына талдау
                              жасаудың негізінде республикада
                              машина жасаудың дамуын болжауды; 

                            - басымдықты салалар үшін машина жасау
                              өнімдерін шығару жөніндегі
                              технологиялық тізбектердің кешенін
                              құруды;

                            - машина жасау ұйымдарын (бұдан әрі -
                              машина жасау кәсіпорындары)
                              диверсификациялауды және қайта
                              бейіндеуді;

                            - Бағдарламаны ғылыми, ғылыми-техникалық
                              және кадрмен қамтамасыз етуді;

                            - машина жасау жөніндегі ақпараттық орта
                              қалыптастыруды;

                            - машина жасау өнімдерін тұтыну мен
                              өткізудің маркетингін;

                            - отандық тауар өндірушілерді қорғауды
                              қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық
                              базаны жетілдіруді;

                            - шетелдік және отындық инвесторларды
                              тартуды шешу көзделіп отыр.

     Бағдарламаның          - машина жасауды дамытудың
     іс-шаралары              қаржы-несиелік негізгі және 
                              инвестициялық қолдау;

                            - машина жасауды дамытуды инновациялық
                              қолдау;

                            - мақсатты республикалық, аймақтық,
                              салааралық, салалық, ғылыми-техникалық
                              бағдарламалар мен жобаларды әзірлеу;

                            - машина жасауды нормативтік-құқықтық
                              қамтамасыз ету;

                            - машина жасау кешенінің инфрақұрылымын
                              дамыту;

                            - ұлттық машина жасаудың ТМД елдері
                              экономикасына және әлемдік шаруашылық
                              байланыстар жүйесіне ықпалдасуы.

     Қаржыландыру көлемi    - Бағдарламаны iске асыруға арналған қаржылық
     мен көздерi              шығындар республикалық бюджет есебiнен
                              көзделедi, жыл сайынғы көлем тиiстi қаржы
                              жылына арналған республикалық бюджеттi
                              қалыптастыру кезiнде нақтыланады және 2001-2003
                              жылдарға 8 344 мың теңгенi құрайды, оның iшіндe
                              жылдар бойынша: 2001 жылға - 3 000 мың теңге,
                              2002 жылға - 5 344 мың теңге. <*>

     Іске асыру               Бағдарламаны іске асыру 2000-2003
                              жылдар кезеңіне белгіленген

  Кiрiспе

      Қазақстан Республикасының машина жасау кешенiн дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2000 жылғы 9 ақпандағы кеңейтiлген мәжілісінде айтылған тапсырмаларын орындау жөнiндегi iс-шаралардың жоспарын бекiту туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы наурыздағы N 367 қаулысына сәйкес әзiрлендi. 
      Республиканың машина жасау кәсiпорындарының жұмысы үшiн қолайлы жағдай жасау бөлiгiнде Жаңа өнеркәсiптiк саясатты iс жүзiнде iске асыру Бағдарламаны әзiрлеу үшiн уәждеме болды. 
      Бағдарламаны әзiрлеу кезiнде Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейiнгi кезеңге арналған даму стратегиясында белгiленген елдiң экономикалық дамуының ұзақ мерзiмдiк басымдылықтары, сондай-ақ "1999-2003 жылдарға арналған мемлекеттiк өнеркәсiптiк саясаттың негiзгi бағыттары" мен "Ауыл шаруашылығы өндiрiсi мен онымен аралас салаларды дамыту саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарында белгiленген өнеркәсiптiк саясаттың негiзгi мiндеттерi ескерiлдi. 
      Бағдарлама машина жасау кешенiн республиканың өзiнiң техникалық және пайдалану көрсетілімдерi бойынша ең үздiк шетелдiк баламдардан қалыспайтын жоғары технологиялық техникаға қажетiнiң кемiнде 60-70%-ын қамтамасыз ететiн өнеркәсiптiң жетекшi көп салалы секторына айналдырудың және қатаң нарықтық жағдайда бәсекелестiк қабiлеттi өнiмдердi басымдықпен шығару арқылы Қазақстанның машина жасауын сауда-экономикалық байланыстардың әлемдiк шаруашылықтық жүйесiне ықпалдастырудың ұзақ мерзiмдi стратегиясының (15-20 жыл) бiрiншi кезеңi ретiнде әзiрлендi. 
      Бағдарламаны, бiрiншiден, құлдырауды жеңудiң, өндiрiс көлемдерi мен өнiмдердi сатуды арттырудың, оның сапалық деңгейi мен бәсекелестiк қабiлеттілігiн көтерудiң есебiнен жұмыс iстеп тұрған машина жасау кәсiпорындарының жұмысын тұрақтандыру және жеделдетiлген дамыту Бағдарламасы ретiнде, екiншiден, машиналар мен жабдықтардың кейбiр принциптi жаңа түрлерiн республикада әзiрленген, өнеркәсiптiк игеруi аталған Бағдарлама мерзiмдерiнiң аяқталуынан тыс шамаланып отырған басқа да өнiмдердi игерудiң (жобалау-конструкторлық әзiрлеу мен тәжiрибелiк шығару сатысындағы) бастапқы кезеңiнiң Бағдарламасы ретiнде қарастырған жөн. 

  1. Қазақстанның машина жасау кешенiнiң жалпы 
сипаттамасы мен қазiргi жағдайы

       КСРО халық шаруашылығы кешенiнiң құрамында Қазақстанға негiзiнен iрi өнеркәсiптiк және ауыл шаруашылығы шикiзатын өндiрушi рөлi бөлiнген болатын. Машина жасауды дамытуға тиiстi көңiл бөлiнбедi - республиканың машина жасау өнiмдерiне қажеттi негiзiнен Ресейден, Украинадан, Белоруссиядан және Одақтың басқа да аймақтарынан әкелудiң есебiнен қамтамасыз етiлiп отырды. Сонымен бiрге, қазақстандық заводтардың өнiмдерi, ең алдымен металл өңдеу, жинақтаушы және т.б. бұйымдар түпкiлiктi өнiмдi шығаратын және республикадан тысқары жерлердегі заводтарға берiлдi. 
     Одақ ыдырағаннан кейiн шаруашылық байланыстардың бұзылуы және дағдарыстық құбылыстардың артуы жағдайында Қазақстанның машина жасау кешенiнiң дамуы толық тоқтады.
     Машина жасау өндiрiсi қуаттарының қысқаруы, оның жұмысының техникалық-экономикалық көрсеткiштерiнiң нашарлауы (1-кесте) басталды және әлi күнге дейiн жалғасуда.

  1-кесте                       

       Машина жасау саласындағы өндiрiстiң нақты көлемiнiң индекстерi     

                                              (1985 жыл = 100%)

Жылдар !1990 ! 1991 ! 1992 ! 1993 ! 1994 ! 1995 ! 1996 ! 1997 ! 1998!1999  _____________________________________________________________________
Машина  110,7  113,4  94,9   81,0   50,9   36,8   34,4   25,7  19,8  18,9
жасау   

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі

     Өнеркәсіптің салалық құрылымындағы машина жасау үлесі айтарлықтай өзгерді (2-кесте.).

  2-кесте                      

     Базалық салалар бойынша өнеркәсіптің құрылымы:
_____________________________________________________________________
Жылдар ! Отын- ! Тау-кен ! Машина ! Химия    !Жеңіл     !Тамақ
        !энерге.!металлур.! жасау, !өнеркәсібі!өнеркәсібі!өнеркәсібі,
        !тикалық!гиялық   !   %    !    %     !    %     !    %
        !кешен, !кешені, %!        !          !          !
        !   %   !         !        !          !          !
_____________________________________________________________________
1990     20,5     16,5      15,9      6,5       18,3      22,3
1995     28,4     26,9       7,3      23,8      2,4       11,2
1996     46,5     22,5       7,1       3,6      3,3       17,0
1997     47,7     25,7       5,0       2,1      2,1       17,4
1998     48,3     26,3       3,7       1,4      1,5       18,8
1998     50,8     28,1       2,7       1,3      1,7       15,4
_____________________________________________________________________

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі 

     Салада жұмыс істейтіндердің саны, олардың республика өнеркәсібіндегі өнеркәсіптік өндірістік қызметшілердің жалпы санындағы үлесі айтарлықтай қысқарды (3-кесте).

  3-кесте                    

       Машина жасау кәсіпорындарындағы өнеркәсіптік өндірістік қызметшілердің саны _____________________________________________________________________
Көрсеткіштер    !  1990  !  1991  !  1992  !  1993  !  1994  !  1995 
атауы
  _____________________________________________________________________
Өнеркәсіптік    ! 387.2  ! 342.8  !  326.2 !  272   !  234   !  202.3
өндірістік     
қызметшілердің
саны, мың адам
_____________________________________________________________________
өткен жылға       -       88.5      95.2     83.4     86.0     86.5
қарағанда    
%-бен
_____________________________________________________________________
1990 жылға      100       88.5      84.2     70.2     60.4     52.2      
қарағанда %-бен
_____________________________________________________________________
ҚР өнеркәсібі   28.5      24.8      24.1     22.8     20.9     19.7
ӨӨЖ-ің 
жалпы санына
%-бен
_____________________________________________________________________
таблицаның жалғасы 

___________________________________
  1996   !   1997  ! 1998  ! 1999
___________________________________ 
  176.1    139.7     90.2    67.0
  87.0     73.9      64.6    74.2
  45.5     36.1      23.3    17.3
  19.2     17.4      11.9    10.9
___________________________________

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі 

      1990 жылғы 3902-ге қарағанда 1999 жылдың ортасына қарай республикада 1862 машина жасау бейiнiндегi кәсiпорын қалды. Қазiргi уақытта барлық машина жасау кәсiпорындарының тек 5,4% - түпкiлiктi өнiмдердi өндiрушiлер, қалғандарының мамандандырылуы - жинақтаушылық бұйымдар, қосалқы бөлшектер, жөндеу қызметтерiн көрсету және т.б. Сала үшiн өндiрiстiң, әсiресе түпкiлiктi өнiмдер бойынша жоғары дәрежеде монополизациялануы тән.
     1992-1995 жылдары машина жасау басымдықты салалардың қатарынан шығарылып тасталған едi, бұл кәсiпорындардың негiзгi капиталын инвестициялау проблемасын шиеленiстiре түстi, iс жүзiнде олардың көпшiлiгiн кеңейтiлген ұдайы өндiрiстi, өндiрiстiк қорларды қайта жаңғыртуды және жаңартуды жүзеге асыру мүмкiндiгiнен айырды (4-кесте)

  4-кесте                      

     Инвестицияларды негiзгi капиталға ұдайы айналдырудың көлемi мен
     көрсеткiштерi
_____________________________________________________________________
                        ! 1993  ! 1994  ! 1995  ! 1996 !  1997 ! 1998

Машина жасау мен металл
өңдеу, барлығы
Млн. теңге                 64       445    928     597     389    849
Млн. АҚШ доллары          13.76    12.44   15.23   8.87   5.16    10.84
_____________________________________________________________________ 
өнеркәсіптегі инвести.    3.0      1.0     1.1     0.9    0.5     0.6
циялардың жалпы көлеміне 
%-бен
_____________________________________________________________________
Инвестициялардың ұдайы
өндіру құрылымы:
_____________________________________________________________________
Жұмыс істеп тұрған
кәсіпорындардың техникалық
қайта жарақтануы мен
қайта құрылуы, %                    75.9   83.4    85.2    94.1   97.3
_____________________________________________________________________
Жұмыс істеп тұрған                  18.1   14.1    10.1    0.7     0.7
кәсіпорындарды
кеңейту %
_____________________________________________________________________
Жаңа құрылыстар, %                  3.0     0.4    0.4     -      0.7
_____________________________________________________________________
Бірлескен кәсіпорындар мен
шетелдік формалардың негізгі
капиталына инвестициялар
_____________________________________________________________________
Млн. теңге                           1.0    99.0   15.0   12.0   340.0
_____________________________________________________________________
Млн.АҚШ дол.                       0.027    1.62  0.223   0.15   4.34
_____________________________________________________________________
Өнеркәсіптегі инвестиция.
лардың жалпы көлеміне %-бен         0.00    0.12   0.02   0.01   0.25
_____________________________________________________________________
Негізгі қорларды қолданысқа
енгізу __
___________________________________________________________________
Млн. теңге                                   830    363   499    830 
_____________________________________________________________________
Млн.АҚШ дол.                                 13.6    5.4  6.6    10.6 
_____________________________________________________________________
барлық өнеркәсіпке %-бен                     1.37   0.55  0.7    0.86 
_____________________________________________________________________

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі (Қазақстанның Статистикалық жылнамасы, 1998-1999 жылдар, "ҚР құрылысы", 1998-1999 жылдар) 

      Машина жасау кешенiнiң негiзгi капиталына инвестициялардың өткiр жетiспеушiлiгi оларды ұдайы өндiрудiң құрылымдық ерекшелiктерiн айқындады. Соңғы 5 жылда салада iс жүзiнде жаңа құрылыс жүргізiлмей отыр. Осы жылдары капитал жұмсаудың барлық көлемi дерлiк жұмыс iстеп тұрған кәсiпорындарды техникалық қайта жарақтауға және қайта жаңғыртуға бағытталды. Алайда, пайдаланылған инвестициялардың болмашы мөлшерiнен салыстырмалы түрдегi бұл тұтас алғанда машина жасаудың өндiрiстiк қуаттарының техникалық жағдайы мен техникалық деңгейiне айтарлықтай әсер еткен жоқ.
     Сала өнеркәсiпте өнеркәсiптiк-өндiрiстiк негiзгi қорларды iске қосудың және жаңартудың көрсеткiштерi бойынша соңғы орындардың бiрiне ие болып отыр (4,5-кестелердi қараңыз).

  5-кесте                        

     Қазақстанның машина жасау саласы өнеркәсiптiк-өндiрiстiк 
     негiзгi қорларының (ӨӨНҚ) жай-күйі

                                          (1997 жылдың аяғына)
_____________________________________________________________________
  Өндірістің ! ӨӨНҚ құрылымы, %            !          !        !   
  бейіні     !                             !ӨӨНҚ-дың  !Жаңарту !Істен шығу
             !________________________     !ескіруі, %!коэффи. !коэффи-
             !ғима-!бері-!маши.!көлік!басқа!          !циенті, !циенті, %
             !рат. !летін!налар!құрал!да   !          !  %     !
             !тар  !қон. !мен  !дары !негіз!          !        !
             !мен  !дыр. !жаб. !     !гі   !          !        !
             !құры.!ғылар!дық. !     !қор. !          !        !
             !лыс. !     !тар  !     !лар  !          !        !
             !тар  !     !     !     !     !          !        !
____________!_____!_____!_____!_____!_____!____________________________
Машиналар   ! 43.7! 5,6 ! 44.9! 4.0 ! 1,8 !   46.1   ! 2.0    !   9.6
мен жабдық.
тарды өндіру
_______________________________________________________________________
Электр        32.6  4,1   55.6  5,3   2,4    54.3      3,1       2,3  
машинасы мен
жабдықтарды
шығару
_______________________________________________________________________
Радио, теле.  45.7  2,2   50,0  2.0   0.1    29,3     10,1      0.1
видения және
байланыс
үшін жабдық.
тар мен
аппаратуралар
шығару
_______________________________________________________________________
Медициналық   44.4   7.0  42.4   2,7  3,5    44,7     1,2      2,5 
аспаптар,
прецизиондық
және оптика.
лық сайманды
сағаттар
шығару
_______________________________________________________________________
Автомобиль    45.0   10,1   38.7   4,8  1,4    54.4    1.0    0.4  
өнеркәсібі
_______________________________________________________________________
Басқа да      37.1   5,2   48.0   6.2  3,5    51.6    2,1    2,1
көлік
құралдарды
шығару
_______________________________________________________________________

Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі (Қазақстанның Статистикалық жылнамасы, 1998-1999 жылдар, "ҚР құрылысы" 1998-1999 жылдар) 
ӨӨНҚ-ның белсендi бөлiгiн (машиналар, жабдықтар, беру қондырғылары, көлiк құралдары) пайдаланудың нормативтiк мерзiмдерiнiң бәсең бөлiгiне (ғимараттар, құрылыстар) қарағанда анағұрлым қысқалығы жағдайды күрделендiрiп отыр. 
      Құрылымындағы машина жасау саласы ӨӨНҚ-ның бәсең бөлiгiнiң үлесiне (басқа негізгi қорлармен бiрге) барлық қордың 40-45%-ы келетiн болғандықтан, ӨӨНҚ-ның 44-45%-ға тозуы iс жүзiнде саланың өндiрiстiк аппаратының барлық белсендi бөліктерiнің тозудың шектi-жол берiлетiн жағдайында екендігін бiлдiредi. 

     1997 жылдан бастап машина жасау саласы тұтастай алғанда шығынды болып табылады. 1998 жылы шығынның сомасы 5.275 млн. теңгенi (67,3 млн. АҚШ долл.) құрады, шығындылық деңгейi - 27,7%.
     Саладағы дағдарысы машина жасау өнiмдерi экспортының қысқаруымен ұштасып отыр (6-кесте).

  6-кесте                     

     Машина жасау өнiмдерiнiң экспорты  _______________________________________________________________________
                  !      1995 ж.       !      1996 ж.    !    1997 ж.
                  !____________________!_________________!_______________
                  !млн. !ҚР бойынша    !млн. ! ҚР бойынша!млн. !ҚР бойынша
                  !долл.!жалпы көлемге !долл.!жалпы      !долл.!жалпы
                  !     !%-бен         !     !көлемге    !     !көлемге
                  !     !              !     !%-бен      !     !%-бен
________________________________________________________________________

ҚР экспорты,     5250.2      100       5911     100     6497.0   100
барлығы
_______________________________________________________________________
Машина жасау     236.0      4.5        331.1    5.6     249.6    3.8
өнімдерінің
экспорты
_______________________________________________________________________
ТМД елдеріне     196.0      3.7        292.5    4.9     223.0    3.4
_______________________________________________________________________
ТМД-ң тысқары     40.0      0.8        38.6     0.7     26.6    0.4
жерлерге
_______________________________________________________________________
Оның ішінде:
_______________________________________________________________________
Машиналар,        143.1     2.7        207.2    3.5     160.1   2.5
жабдықтар мен
тетіктер,
электр, радио-,
телеаппаратура,
олардың
бөлшектері мен
керек-жарақтары
  _______________________________________________________________________
ТМД елдеріне      132.2     2.5        197.3    3.3    149.1    2.3
_______________________________________________________________________
ТМД-дан           10.9      0.2        9.9      0.2    11.0     0,2
тысқары
жерлерге
_______________________________________________________________________ 
Жер беті, әуе,    59.4      1.1        92.1     1.5    70.0     1.1
су көлік
құралдары,
олардың
бөлшектері
мен
керек-
жарақтары
_______________________________________________________________________
ТМД елдеріне      54.6      1.0        84.3     1.4    66.1    1.0 
_______________________________________________________________________
ТМД-дан           4.8       0.1        7.8      0.1    3.9     0.1
тысқары
жерлерге
_______________________________________________________________________
Оптикалық,        10.0      0.2        17.7     0.3    9.3     0.14
фото- және
кинемато.
графиялық,
өлшеу
медициналық
және басқа да
аспаптар мен
аппараттар,
сағаттармен,
муз. аспаптар,
олардың
бөлшектері,
_______________________________________________________________________
ТМД елдеріне    5.3        0.1        7.0      0.1     5.2     0.08
_______________________________________________________________________
ТМД-дан         4.7        0.1        10.7     0.2     4.1     0.06
тысқары 
жерлерге
_______________________________________________________________________
Қару-жарақтар,  23.5       0.5        14.1    0.23    10.3    0.16
оқ-дәрілер
және олардың
бөлшектері
_______________________________________________________________________
ТМД елдеріне    3.9       0.1         3.9     0.06    2.6     0.05 
_______________________________________________________________________
ТМД-дан         19.6      0.4         10.2    0.17    7.7     0.11 
тысқары
жерлерге
_______________________________________________________________________
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі. 

     таблицаның жалғасы

      __________________________________________________
          1998 ж.         !   1999-1-жарты жылдық
      __________________________________________________
      млн.  !ҚР бойынша   !млн.   ! ҚР бойынша
      долл. !жалпы көлемге!долл.  ! жалпы көлемге
            !  %-бен      !       !   %-бен
      __________________________________________________
      5403.8    100        2026.5
      __________________________________________________
      135.8     2.5        54.6
      __________________________________________________
      103.9     1.9        28.6
     __________________________________________________
      31.9      0.6        26.0
      __________________________________________________
      81.7      1.5        29.0
      __________________________________________________
      65.1      1.2        21.8       1.1
      __________________________________________________
      16.6      0.3        7.2        0.3
      __________________________________________________
      39.2      0.7        6.8        0.33
      __________________________________________________
      31.9      0,6        5.6        0.28
      __________________________________________________
      7.3       0.1        1.2        0.05
      __________________________________________________
      6.7       0.12       3.0        0.14
      __________________________________________________
      5.7       0.10       1.2        0.06
      __________________________________________________
      1.0       0.02       1.8        0.08
      __________________________________________________
      8.2       0.15       15.8       0.8
      __________________________________________________
      1.2       0.02        -         -
      __________________________________________________
      7.0       0.13        15.8      0.8
      __________________________________________________
      Қазақстанда өз өндірісінің есебінен машина жасау өнімдеріне ішкі қажетті 50% қанағаттандыруға мүмкіндік беретін өнеркәсіптік база бар. Алайда, 1993-94 жылдары өз айналымдық қаражатының толығымен ысырап болуынан және негізгі қорларды жаңарту процесін жүзеге асыру үшін негізгі капиталға инвестицияның жоқтығынан КСРО кезінен дәстүрлі түрде өндірілетін өнімдердің бәсекелестік қабілеті аз. Осыған байланысты республикада тұтынушылар машина жасау өнімдерін шетелдерден импорттайды (7-кесте). Әрі Қазақстанда өндірілетін және сапасы бойынша ығыспайтын, бірақ бағасы едәуір жоғары өнімдер де импортталады. 

  7-кесте                   

     Машина жасау өнiмдерiнiң импорты  _______________________________________________________________________
                  !      1995 ж.       !      1996 ж.    !    1997 ж.
                  !____________________!_________________!_______________
                  !млн. !ҚР бойынша    !млн. ! ҚР бойынша!млн. !ҚР бойынша
                  !долл.!жалпы көлемге !долл.!жалпы      !долл.!жалпы
                  !     !%-бен         !     !көлемге    !     !көлемге
                  !     !              !     !%-бен      !     !%-бен
________________________________________________________________________
ҚР экспорты,     3806.7      100       4241.1   100     4300.8   100
барлығы
_______________________________________________________________________
Машина жасау     1093.5     28.7       1243.9   29.3    1462.4   34.0
өнімдерінің
импорты
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен    585.3      15.3       707.8    16.7    568.1    13.2
_______________________________________________________________________
ТМД-ң тысқары    508.2      13.4       536.1    12.6    894.3    20.8
жерлерден
_______________________________________________________________________
Оның ішінде:
_______________________________________________________________________
Машиналар,        754.2     19.8       813.9    19.2    1003.1   23.3
жабдықтар мен
тетіктер,
электр, радио-,
телеаппаратура,
олардың
бөлшектері мен
керек-жарақтары
  _______________________________________________________________________
ТМД елдерінен     370.1                438.1           337.9
_______________________________________________________________________
ТМД-дан           384.1                375.8           665.4         
тысқары
жерлерден
_______________________________________________________________________ 
Жер беті, әуе,    265.0     7.0        360.0    8.5    367.7    8.5
су көлік
құралдары,
олардың
бөлшектері
мен
керек-
жарақтары
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен     195.2                245.6           207.2
_______________________________________________________________________
ТМД-дан           69.8                 114.4           160.5        
тысқары
жерлерден
_______________________________________________________________________
Оптикалық,        72.7      1.9        67.5     1.6    89.3    2.1 
фото- және
кинемато.
графиялық,
өлшеу
медициналық
және басқа да
аспаптар мен
аппараттар,
сағаттармен,
муз. аспаптар,
олардың
бөлшектері,
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен   18.9                  21.7             21.3    14.8
_______________________________________________________________________
ТМД-дан         53.8                  45.8             68.0    76.8
тысқары 
жерлерден
_______________________________________________________________________
Қару-жарақтар,  1.6       0.04        2.5     0.06    2.1      0.05
оқ-дәрілер
және олардың
бөлшектері
_______________________________________________________________________
ТМД елдерінен   18.9                  21.7            21.3
_______________________________________________________________________
ТМД-дан         53.8                  45.8            68.0
тысқары
жерлерден 
_______________________________________________________________________
Қару-жарақтар,  1.6       0.04        2.5     0.06    2.1      0.05
оқ-дәрілер
және олардың
бөлшектері
_______________________________________________________________________
ТМД-дан         1.6                   2.4             1.7
тысқары    
_______________________________________________________________________   
Жерлерден       0.5                   0.1             0.4
_______________________________________________________________________      

Деректер көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі.  

       таблицаның жалғасы

      __________________________________________________
          1998 ж.         !   1999-1-жарты жылдық
      __________________________________________________
      млн.  !ҚР бойынша   !млн.   ! ҚР бойынша
      долл. !жалпы көлемге!долл.  ! жалпы көлемге
            !  %-бен      !       !   %-бен
      __________________________________________________
      4256.6    100        1624.8      100
      __________________________________________________
      1498.5    35.2       672.7       41.4
      __________________________________________________
      504.9     11.9       274.0       16.9
      __________________________________________________
      993.6     23.3       398.7       24.5
      __________________________________________________
      1020.1    24.0       390.3       24.0
      __________________________________________________
      231.1                84.6
      __________________________________________________
      789.0                305.7
      __________________________________________________
      385.0     9.0        236.0      14.5
      __________________________________________________
      257.7                184.2
      __________________________________________________
      127.3                51.8
      __________________________________________________
      91.6       2.2       45.9       2.8 
      __________________________________________________
      14.8                 4.9
      __________________________________________________
      76.8                 41.0
      __________________________________________________
      1.8       0.04       0.5        0.03
      __________________________________________________
      1.3                  0.3
      __________________________________________________
      0.5                   2
      __________________________________________________ 
      Өндiру мен тұтынудың балансын талдау (8-кесте) қазiргi уақытта машина жасау өнiмдерiнiң қазақстандық рыногының 80%-ы шетелдiк берушiлердiң тауарларымен толықтырылатындығын көрсетiп отыр. 
      Қазақстандық машина жасау өнiмдерiн тұтынудың төмен үлесi жеткiлiксiз көлемдермен ғана емес оны шығарушылардың номенклатурасымен түсiндiрiледi. 
Жоғарыда қажет болған кезде, егер бұған бiрқатар кедергi жасайтын факторлар болмаса, қолдануға енгiзілуi мүмкiн пайдаланылмаған қуаттардың үлкен резервi бары атап өтiлдi.
     Ең алдымен, бұл ұқсас шетел тауарларымен салыстырғанда қазақстандық бұйымдар сапасының анағұрлым төмендiгi мен құнының жоғарылығы және солардың салдарынан олардың бәсекелiк қабiлетiнiң төмендiгi.

  8-кесте                          

     1998 жылы машина жасау өнiмдерiн өндiру мен тұтынудың теңгерiмi. _______________________________________________________________________        
         Көрсеткiштер          !   млн. АҚШ        ! Жалпы көлемге 
                               !  долларымен       !қарағанда %-пен _______________________________________________________________________
ҚР-дағы өндіру және жеткізiлiм     1703             100
көлемі, барлығы
_______________________________________________________________________
соның iшiнде і өндiрiсiнiң         372              21.8
өнiмдерi
_______________________________________________________________________
импортталатын өнімдер, барлығы    1331             78.2
_______________________________________________________________________
соның iшiнде ТМД елдерiнен          489             28.7
_______________________________________________________________________
Тұтыну көлемі, барлығы             1703             100
_______________________________________________________________________
соның iшiнде өз өндiрiсiнiң        252              14.8
өнiмдерi
_______________________________________________________________________
iшкі рынокта                       1583              93
_______________________________________________________________________
Экспорт, барлығы                    120              7
_______________________________________________________________________
соның iшiнде ТМД елдерiне           97               5.7
_______________________________________________________________________
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі
 
        Мәселен, республикалық кәсiпорындардың 9-кестеде көрсетiлген бұйымдарының басым көпшiлiгi Ресейден және басқа елдерден, тек қана, жақын емес, тiптi алыс шетелдерден де импортталатын ұқсас бұйымдарынан қымбат 
      Бiр қатар жағдайларда бағадағы айырмашылық 40%-ға дейiн жетедi. Мұның негiзгi себебi - республикада машина жасаудың өз өндiрiсiнiң нашар дамуы: ол бүтiндей дерлiк Ресейден және басқа ТМД елдерiнен жеткiзiлетiн жинақтаушы материалдар және басқа да ресурстарға негiзделген, бұл жағдай жоғары көлiк шығындарын ескергенде, олардың неғұрлым жоғары құнын айқындайды. 
     Егер қазақстандық өнiмдердi ТМД-дан тысқары елдердегi бәсекелестіктердің бұйымдарымен салыстырсақ, олар қазақстандықтардан едәуiр қымбат болса да, олардың өнiмдерiне деген үлкен сұраныс анағұрлым жоғары сапалық сипаттамаларымен және сенiмдiлiгiмен түсiндiрiледi. Бұдан басқа, шетел инвесторлары дәстүрлi серiктестерiмен көп жылғы жолға қойылған байланыстарын сақтауды артық көредi.

  9-кесте                    

    ҚР-ның ішкі рыногында машина жасау өнімдерінің салыстырмалы бағалары 
                       мен тұтыну құрылымдары  ____________________________________________________________________   
                                           !
         Қазақстандық өнім                 !  Ұқсас бұйымдарды
  _________________________________________!  дайындаушылар
  Дайындаушы! Бұйымның атауы    !Бұйым     !
            ! мен тұрпаты       !бірлігінің!
            !                   !бағасы,   !
            !                   !доллар.   !
            !                   !мен       !
____________________________________________________________________ 
       1              2              3                  4
_____________________________________________________________________
"Востокмаш !Экскаваторлар,     !1150-1300 !Ресей зауыттары
зауыты" АҚ,!ұсақтағыштар,      !          !
Өскемен    !диірмендер үшін    !          !
қаласы     !қосалқы бөлшектер  !          !
            __________________________________________________________
            !Д-105, 110, 130    !  40-50   !Қыштым маш. зауыты, Ресей
            !бұрғы қаптамалары  !          !
            __________________________________________________________
            !d244, 50, КІІВ     ! 450      !Ресей, Украина
            !1)244, 5 КІІ қашауы! 450      !
            __________________________________________________________
            !Жерасты жұмыстарына!120000    !"Тамрок", Финляндия
            !арналған бір шөміш.!          !"Вагнер", АҚШ, "Атлас-Копко",
            !ті фронталды жүк   !          !Швеция
            !тиегіштер          !          !
            __________________________________________________________
            !Өздігінен жүретін  !78000     !  -//- 
            !бұрғылау машиналары!          !
            __________________________________________________________
            !Жер асты           !63700     !  -//-   
            !автосамосвалдары   !          !
_____________________________________________________________________
"Тыныс" АҚ,!ОУ2                !          !Ресей зауыттары
Көкшетау   !ОУ5                !17.4      !
қаласы     !өртсөндіргіштері   !27.5      !
            __________________________________________________________
            !Газсығымдағыш      !1.69      !Ресей және Беларусь 
            !арматура           !          !зауыттары
_____________________________________________________________________
"Тыныс" ААҚ,!Суық және ыстық су !12.0      !Ресей
Көкшетау   !есептегіштер       !          !
қаласы     !                   !          !
_____________________________________________________________________
"Мұнайгаз. !Ду150(Ру-25)       !          !
маш" АҚ,   !Ду100(Ру-25) сыналы!125.0     !"Благовещенск арматура
Өскемен    !сырмалары          !          !зауыты" ААҚ-мы
қаласы     !                   !131.0     !"Югокаменск машзауыты" ААҚ
            __________________________________________________________
            !Фонтанды арматура: !          !
            !АФК 1-65х21        !3150.0    !"Станомаш"
            !АФК 3-65х21        !4100.0    !Челябинск қаласы
            __________________________________________________________
            !Таған жабдықтары:  !          !      -//-
            !ОКК1-21-146х245    !1700      !
            !ОКК1-21-268х245    !1700      !
_____________________________________________________________________
"ПАЖМЗ" ААҚ,!Балалар, жасөспі.  !          !
Петропавл  !рімдер велосипед.  !30.77     !Ресей зауыттары
қаласы     !тері               !46.16     !
            __________________________________________________________     
            !Мұнай өндіруге     !          !
            !арналған жабдықтар:!          !
            !көтергіш қондырғы  !125000    !Ресей зауыттары
            !бу қондырғысы      !55000     !
            __________________________________________________________
            !Темір жол жабдықта.!          !
            !ры: рельс бұрғылау !220.0     !"Калугатрансмаш" ААҚ
            !станогы            !          !
            ! Рельс кескіш      !467.0     !
            !станок             !          !
            !Рельс көтергіш     !319.23    !
            !Таркөз рихталағыш  !138.47    !"Ремпутьмаш" АҚ, Калуга қ.
            !темір жол домкраты !169.23    !  
_____________________________________________________________________
"Киров     !Электр тетікші     !          !
атындағы   !есептеуіштер:      !          !
ОБ" ААҚ,   !Бір тарифті        ! 22.7     !Ресей зауыттары
Алматы     !үш фазалы бір және ! 40.9     !
            !екі тарифті        !          !
_____________________________________________________________________
"Электроап.!Майлы сөндіргіштер !1488-1710 !"Уралэлектротяжмаш" АҚ,
парат" ААҚ,!                   !          !Ресей, "АВВРЗВА", БК 
Шымкент    !                   !          !Украина
қ-сы       !                   !          !
_____________________________________________________________________
"Астана-   !Дестелегіштер      !4610.0    !Ресей зауыттары
технопарк",!Сепкіштер          !1540.0    !
Астана     !Фронтальды шалғылар!138.0     !
қаласы     !Бүріккіштер        !2740.0    !
_____________________________________________________________________
            !Аспалы жабдықты    !3850.0    !Ресей зауыттары
            !шағын тракторлар   !          !
_____________________________________________________________________
"Қазақстан.!3-те сыныпты шын.  !10500.0   !Волгоград және
трактор"   !жыр табан трактор. !          !Алтай трактор зауыттары
ААҚ        !лар                !          !
Павлодар   !                   !          !
қаласы     !                   !          !
            __________________________________________________________
            !Ұнтақтағыш шарлар  !285.0     !Ресей зауыттары 
_____________________________________________________________________
"Мұнайшы", !Штангілі малынған  !          !
АҮАҚ       !мұнай насостары    !616-1200  !Ресей, Әзірбайжан
Петропавл  !                   !          !
қ-сы       !                   !          !
            __________________________________________________________
            !СВТ үлгісіндегі жылу!         !
            !энергиясын есептеу !          !
            !приборлары         !1750      !Ресей, Германия
            __________________________________________________________
            !СВА тұрпатты шығын !          !
            !есептегіштер       !808       !Ресей, Германия

       таблицаның жалғасы
_____________________________________________________________________
Шетелдің ұқсас бұйымдарының құны! Қазақстан Республикасының ішкі
                                 !рыногын иемдену, % (1998 ж.)
_____________________________________________________________________
  Бұйым бірлігінің бағасы        !қазақстандық! импорттаушы елдің
________________________________!    өнім    ! импорттық өнімдері
доллармен!Қазақстандық бұйымдар.!            !
          !дың бағасына қарағанда!            !
          !%-пен                 !            !
_____________________________________________________________________
    5               6                 7                      8
_____________________________________________________________________
900-1000 !    78.2-76.9%        !    57%     ! 43% - РФ  _____________________________________________________________________
30-35    !    60-87.5%          !    0%      ! 100% - РФ
_____________________________________________________________________
350-500  !   77.7-111%          !   10%      ! 90% - РФ, Украина, АҚШ
_____________________________________________________________________
240000-  !   200-233%           !   40.8%    !59.2%-Финляндия, 
280000   !                      !            !АҚШ, Швеция
_____________________________________________________________________
125000   !    160.2%            !     0%     ! 100% -//-
_____________________________________________________________________
240500   !    377.5%            !     0%     ! 100%  -//-
_____________________________________________________________________
          !                      !   13.3%    ! 86.7% - РФ
  11.9    !  68.4%               !            !
  18.43   !  67.05               !            !
  1.42    !  95.3%               !   23.2%    ! 76.8% - РФ, Беларусь
_____________________________________________________________________
  9.86    !  82.1%               !   10%      !90% РФ, Франция,
          !                      !            !  Германия
_____________________________________________________________________
  89.0    ! 59.3%                !  20%       ! 80% - РФ
  92.0    ! 70,2%                !            !
_____________________________________________________________________
  1808.0  ! 57.4%                !    0%      ! 100% - РФ
  2200.0  ! 53.6%                !    0%      !
_____________________________________________________________________
  2017    ! 118.6%               !    0%      ! 100% - РФ
  2017    ! 118.6%               !    0%      ! 100% - РФ
_____________________________________________________________________
  20.0    !    65%               !    0%      ! 100% - РФ
  27.18   !  58.9%               !    0%      !
_____________________________________________________________________
  46922   !  37.5%               !    0%      ! 100% - РФ
  21600   !  39.2%               !    0%      !
_____________________________________________________________________
  152.0   !  69.0%               !    0%      !
  304.0   !  65.9%               !    0%      !
  417.0   ! 130.6%               !   15%      !
  217.0   ! 156.7%               !    0%      !
  250.0   ! 147.7%               !    0%      ! 100% - РФ
_____________________________________________________________________
  22.72   ! 100.0%               !            !
          !                      !   15%      ! 85% - РФ
  35.45   ! 86.7%                !            !
_____________________________________________________________________
  3000-   ! 175-268%             ! 100%       !      0%
  4000    !                      !            !
_____________________________________________________________________
  2200.0  ! 47.7%                !мәлімет жоқ !мәлімет жоқ
  780.0   ! 50.6%                !            !
  62.0    ! 45.0%                !            !
  1232.0  ! 45.0%                !            !
_____________________________________________________________________
  3490.0  ! 90.6%                !мәлімет жоқ !мәлімет жоқ
_____________________________________________________________________
  9000.0  ! 85.7%                ! 61.0%      ! 39.0% - РФ
_____________________________________________________________________
  280.0   ! 98.2%                ! 60.0%      ! 40.0% - РФ
_____________________________________________________________________
678-1400 ! 110-116%             ! 14.2%      ! 85-8 - РФ, Әзірбайжан 
_____________________________________________________________________
                                 ! 7.0%       ! 93.0% РФ, Германия
_____________________________________________________________________
                                 ! 3.0%       ! 97.0% РФ, Германия
_____________________________________________________________________ 
      Қазақстандық машина жасау өнiмiнiң едәуiр мөлшердегi бәсекелiк қабiлетсiздiгi оны жетiлдiрудiң төмен қарқынымен немесе мүлде жоқтығымен түсiндiрiледi. Шығарылатын өнiм үлгiлерiнiң көпшiлiгi өндiрiске кеңес уақытында жiберiлген, техникалық және пайдалану көрсеткiштерi, дизайны, сенiмдiлiгi мен ұзақтығы, қызмет көрсетуге жайлылығы бойынша шетелдiк ұқсас өнiмдерден елеулi ығысады. Сол себептен де, мысалы, фин, американдық немесе шведтiк өндiрiстiң кен өндiру машиналары бағасының едәуiр қымбаттығына (2-4 есе) қарамастан, "Востокмашзауыт" АҚ шығаратын осы мақсаттағы техниканы қазақстандық рыноктан толықтай ығыстырып шығарды. 
      90-жылдардың басталуынан берi машина жасау өндiрiсiнiң инфрақұрылымы толық дерлiк жойылды - бiрнеше ондаған жобалау, конструкторлық-технологиялық және ғылыми-зерттеу институттары, оның iшiнде жоғары бiлiктi ұйымдар санатына жататындары да, жабылды. Көптеген қатардағы орталықтар, бюролар мен басқа да сертификаттау, стандарттау және норманы бақылау, кадрлар даярлау және олардың бiлiктiлiгiн көтеру, тәжiрибелiк-экспериментальдық базалар және т.б. объектiлерi таратылды.
      Мұнымен бiр мезгiлде, жоғары оқу орындарында, ғылыми-зерттеу институттарында, қалған жобалау және басқа ұйымдарында штаттарды қысқарту, кадрларды жасарту және жаңарту жөнiндегi көптеген науқандар өткiзiле бастады. Жағдай, сондай-ақ жұмысшыларды жұмыстан шығарумен ұласқан жаппай сипат алған кәсiпорындардың уақытша және толық тоқтауымен (1993-1994 жж. машина жасау кешенi зауыттарының 40-45 % дейiнi бiр мезгiлде) шиеленiстi. 
      Жұмысшылар мен орта буын мамандарын даярлауды жүзеге асыратын көптеген оқу орындары жабылды, жоғары бiлімнiң машина жасау мамандықтарының номенклатурасы мен сақталып қалған мамандықтар бойынша оқуға қабылдау жоспары қысқарды. 
      Осының барлығының салдарынан республика машина жасау ғылыми-техникалық әлеуетiнiң едәуiр бөлiгiнен айырылды, осы саланың жоғары бiлiктi мамандары мен жұмысшыларының едәуiр бөлiгi елiмiздi тастап кеттi. 
      Машина жасау өндiрiсiнiң техникалық және технологиялық деңгейiне, оны жаңғыртуға және техникалық-экономикалық көрсеткiштерiн арттыруға жекелеген кәсіпорындардағы және жалпы елiмiз бойынша өнертапқыштық және рационализаторлық қызмет жағдайы көп әсер етедi. 
      Республикадағы өнертапқыштықты патенттеу және авторлық құқықты қорғау мәселелерi осы мақсаттағыларға ұқсас бұрынғы мекемелердiң негiзiнде құрылған, бiрақ өзiнiң қызметiн ақылы көрсететiн "Казпатент" АҚ-ның қарамағына берiлдi. 
      Өтiнiш берушi (өнер табыс авторы - заңды немесе жеке тұлға) өтiнiмдi қабылдау және алдын ала жасау, патенттi ресiмдеу және беру үшiн, патент алдын күшiнде ұстап тұру үшiн жыл сайын 5 жыл бойы, бұдан кейiн - патенттi ресiмдеу және беру үшiн және 20 жыл бойы жыл сайын, - оны күшiнде ұстап тұру үшiн "Казпатент" АҚ-на төлем жасайды. 
      Халықтың басым көпшiлiгi, оның iшiнде техникалық зиялы қауым кiрiстерi төмен санатқа жатқызылғанда, ал кәсiпорындар мен ұйымдар негiзiнен төлеуге қабiлетсiз жағдайда, патенттеудiң ақылы қызмет көрсетуiн енгiзу өнертапқыштық қызметтi толық тоқтатумен ғана емес, мемлекеттiң өзiнiң заңды және жеке тұлғаларының авторлық құқықтарын жоғалтуымен де уақытылы емес және қауiптi. 
      Отандық машина жасау өндiрiсiн дамыту және оның ғылыми-техникалық деңгейiн көтеру мүддесiнде мемлекет патенттiк құжаттаманы ресiмдеу және оны құқықтық қорғау жөнiндегi барлық шығындарды өзiне алып қана қоймай, өнертапқыштық қызметтi көтермелеудiң, қазiргі заманғы материалдық-техникалық жабдықтармен жабдықталған патенттiк-техникалық ұйымдар желiсiн кеңейтудiң тиiмдi шараларын енгiзуге тиiстi. 
      Қазiргi жұмыс iстеп тұрған қазақстандық кәсiпорындардың көпшiлiгi үшiн бәсекелесуге қабiлеттi машина жасау өнiмiн өндiрудi өз бетiмен игеру бүгiнгі күнi iс жүзiнде шешiлмейдi. 
      Мәселе қолда бар өндiрiстiк қуаттарды жұмыс iстейтiндей қалыпта ұстап тұру және бұрын игерiлген өнiмдi үздiксiз шығаруды қамтамасыз ету үшiн олардың қажеттi айналым қаражаттарының жоқтығында ғана болып тұрған жоқ. 
      Проблема едәуiр күрделi және оны шешу үшiн тек машина жасау кешенiнiң кәсiпорындары мен инфрақұрылымын түпкiлiктi қайта жаңғыртуды, дүние жүзiнiң жетекшi фирмаларымен ең жетiлдiрiлген және қазiргi заманғы технологиялар трансфертiмен бiрлескен кәсiпорындар мен өндiрiстердi құру жолына көшiрудi жүзеге асыру да жеткiлiксiз. Ол үшiн металл мен металдан жасалған бұйымдардың жоғары сапалы және әртүрлi, бүгiнгi заманғы полимерлi, тоқыма, резина техникалық, оптикалық және басқа да материалдармен және бұйымдармен, энергия тасымалдаушылармен және т.б. бәсекелесуге қабiлеттi өнiм шығару үшiн қажеттi жаңғыртылатын машина жасау өндiрiсiнiң мұқтаждықтарын қамтамасыз ету мақсатында өнеркәсiптiң сабақтас салаларында қайта құруды бiр мезгiлде жүргiзу керек. 
      Бұл, өз кезегiнде, өнеркәсiптің машина жасау және аралас салаларын жоғары бiлiктi мамандармен және жұмысшылармен, ғылыми-техникалық және жобалау-конструкторлық әзiрленiмдердiң сапасына қойылатын талаптардың мүлде жаңа жоғары деңгейiн, сондай-ақ олардың құқықтық қорғалуын шұғыл қамтамасыз етудi, өнiмнiң жаңа түрлерiн және т.б. шығару кезiнде бөтен әзiрленiмдердi пайдалануға арналған лицензиялар сатып алуды талап етедi. 
      Машина жасау сияқты барлық өнеркәсiп өндiрiсiн көтеру үшiн де республика айрылған ғылыми-техникалық және кадрлық әлеуетін қалпына келтiрiп қана қоймай, елеулi көбейту мiндетiн шұғыл шешу қажет. 
      Жалпы, Қазақстанның машина жасау кешенiнiң қазiргi жағдайына баға берудiң нәтижесi мынаған саяды: 
      1. Қазiргi уақытта машина жасау кешенiнiң үлесiне өнеркәсіптiк-өндiрiстiк негiзгi қорлардың кемiнде 5%, өндiрiстiк мақсаттағы негiзгi капиталға кететiн инвестициялар көлемiнен барлығы 0,6% және жыл сайын енгiзiлетiн ӨӨНҚ құнынан 0,86%, өнеркәсiптiк-өндiрiстiк қызметшiлерi жалпы санының 11% жуығы, өндiрiлетiн өнiмнiң жалпы көлемiнiң 4%-нан кемi келедi. 
      2. Машина жасау кешенiнiң барлық түрлерi бойынша дерлiк негiзгi қорлардың тозу дәрежесi 44-45%, оның iшiнде активтi бөлiгiнiкi 80-90%-ға жетті. Көптеген кәсiпорындарда негiзгi қорларды жаңарту коэффициентi 1-3%, ал олардың шығып қалу коэффициентi 9,6%-ға дейiн құрайды. Осының салдарынан ӨӨНҚ құны соңғы бiрнеше жылда жыл сайын 7-8% қысқаруда. 
      Мұнымен бiрге, кәсiпорындардың көпшiлiгiнiң қолда бар өндiрiстiк қуаттарды пайдалануы шығарылатын өнiмге деген сұранымға төлем жасау қабылетiнің төмен болуына байланысты өндiрiстiң көптеген түрлерi бойынша 10-15%-нан аспай отыр. 
      3. Соңғы 8-9 жылда машина жасау кәсiпорындарының саны 2 еседен астамға қысқарды. Машина жасау кәсiпорындарының жалпы санында машина жасау өнiмiнiң түпкiлiктi түрлерiн шығаратын зауыттар тек қана 5,4 % құрайды. Бұл ретте олардың әрқайсысы дерлiк - өз өндiрiсiнiң саласында монополист. 
      4. Республикада машина жасау өнiмiнiң үлесiне экспорттың жалпы көлемiнiң 3%-ға жуығы және импорттың 41%-дан астамы келедi. 
      5. Машина жасау 1997 жылдан бастап залалды болып табылады. Залалдылық деңгейi 1997 жылғы 0,8%-дан 1999 жылдың 1-тоқсанында 12 %-ға дейiн жеттi. 
      6. Машина жасау өнiмiнiң республикалық iшкi рыногында қазақстандық өндiрiс бұйымдарының үлесi 15% құрайды, елдiң қажеттерiнiң қалған 85% шетелдiк (негiзiнен ресейлiк) жеткiзiлiмдер есебiнен жабылады. 
      7. Қазақстандық өндiрiстiң машина жасау өнiмiнiң ұқсас шетелдiк бұйымдармен салыстырғандағы бәсекелiк қабiлетсiздiгiнiң негiзгi себептерi - өз кезегiнде республика кәсiпорындарының көпшiлiгiндегi қолданылып жүрген ескi өндiрiс технологияларының жетiлдiрiлмеуi, импортталатын жинақтаушы материалдарды, энергия көздерiн және т.б. шектен тыс пайдаланудың жоғары үлесiнен туындаған оның неғұрлым жоғары құны және төмен сапасы. Бұдан басқа, отандық зауыт бұйымдарының басым бөлiгi моральдық ескiрген және техникалық әрi пайдалану көрсеткiштерi бойынша шетелдiк ұқсас бұйымдардан әлдеқайда артта қалып отыр. 
      8. Қазiргi уақытта Қазақстанның машина жасауында iс жүзiнде дамудың, шығаратын өнiмiнiң техникалық деңгейi мен бәсекелiк қабiлетiн көтерудiң өзiндiк iшкi көздерi жоқ толыққанды өндiрiстiк инфрақұрылымы мен қазiргі заманғы ғылыми-техникалық базасы жоқ. Кадрлық әлеует ысырабы жалғасуда. 

  2. Қазақстанның машина жасауын дамытудың жалпы тұжырымдамасы

       Машина жасау саласының даму деңгейi, елдiң және халықаралық қоғамдастық экономикасындағы оның рөлi мемлекеттiң индустриалдық қуаты мен ғылыми-техникалық жетiстiктерiнiң, оның дүниежүзiлiк шаруашылық кешенiндегi орнының негiзгi көрсеткiшi болып табылады. 
      Өңдеушi және қайта өңдеушi салалардың мұқтаждықтарына нұқсан келтiрумен кен өндiрушi өнеркәсiпке бағдарланған өнеркәсiптiк саясатты одан әрi жалғастыра беру экономикалық көзқарас тұрғысынан алғанда, келешегi жоқ және елдiң болашағы үшiн ең ауыр зардаптарымен қауiптi. 
      Таяудағы 5-7 жыл iшiнде мыналарды: 
      - сапа деңгейi мен құндық параметрлерi бойынша ең жақсы шетелдiк үлгiлерден кем түспейтiн машина жасау мен өзге де ғылымды қажетсiнетiн өнiмнiң түпкiлiктi түрлерiнiң номенклатурасы мен шығару көлемiн едәуiр ұлғайту; 
      - қазақстандық кәсiпорындарға машина жасау өнiмiнің жоғалтып алған ішкі рыногын импортты тарифтiк және тарифтiк емес реттеу есебiнен ғана емес, тауар және қызмет көрсетудiң салауатты рыноктық бәсекесi, отандық өндiрiстi қолданылып жүрген заңнама шеңберiнде терiс пиғылды бәсекеден қорғау нәтижесiнде қайтару; 
      - бiлiктi жұмысшы кадрларды сақтай және ұдайы арттыра отырып, қалпына келтiрiлетiн немесе жаңадан құрылатын жұмыс орындарын көбейту; 
      - республикада, атап айтқанда, ғылыми-техникалық сараптау, аккредитациялау, сертификаттау, стандарттау, ақпарат және т.б. орталықтар желiсi сияқты объектiлер кiретiн машина жасау өндiрiсiнiң дамыған инфрақұрылымын құру; 
      - отандық машина жасаудың интеллектуалдық әлеуетін жоспарлы түрде арттыру оның сапа бойынша дүниежүзiлiк стандарттар талаптарына сай жаңа технологиялар мен ғылымды көп қажетсiнетiн өнiм шығаруға көшуiне қажеттi қазiргi заманғы ғылыми-техникалық, конструкторлық-технологиялық және ақпараттық база қалыптастыруды қамтамасыз ету үшiн қазiрдiң өзiнде, елдiң экономикалық бағытын кен өндiрушi салаларды басым дамыту саясатынан өңдеушi және қайта өңдеушi өнеркәсiптiң өндiрiстiк және ғылыми-техникалық әлеуетiн, бiрiншi кезекте, машина жасауды интенсивтi арттыру жолына түсуге шешушi бетбұрыс жасауды бастау қажет. Жоғарыда аталған мiндеттердiң бүкiл кешенiн табысты шешу елдiң әлеуметтiк-экономикалық деңгейiнiң одан әрi артуының, оның индустриалды дамыған елдер қатарына тең құқықты әрiптес ретiнде бiртiндеп кiрудiң негiзiн қалауға мүмкiндiк бередi. 
      Мұнымен бiрге, жалпы әлеуметтiк-экономикалық жағдайды, инвестициялық ахуалды, түрлi қаржыландыру көздерiнiң есебiнен қаражатты тарту мүмкiндiктерiн ескере отырып, республиканың машина жасау кешенiн қолдау мен көтеру болашағына нақты баға беруге тура келедi. 
      Машина жасау кешенiнiң ұзақ мерзiмдi стратегиясын iске асырудың бiрiншi сатысында жеткiлiктi мөлшерде шағын және нақты басымдықтар бөлiнiп алынуы тиiс. Бiр жағынан, өте қысқа мерзiм iшiнде саланы сақтап қалуды және аяғынан тiк тұрғызуды қамтамасыз ететiн сала мен өндiрiстiң нүктелерiн және бағыттарын анықтау қажет, екiншi жағынан, оның қайта өркендеуi мен жедел дамуы үшiн бүкiл өнеркәсiптiк өндiрiстiң шешушi түйiнi ретiнде республиканың бүкiл экономикасын техникалық қайта жарақтаудың және жаңғыртудың негiздерiн құрайтын база жасау қажет. 

  3. Бағдарламаның мақсаттары, мiндеттерi мен басымдықтары 

      Қазақстан Республикасының машина жасау кешенiн дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасының негiзгi мақсаты iшкi өндiрiстi кеңейту және өндiрiстiк-техникалық мақсаттағы бәсекелесуге қабiлеттi өнiм шығару, елдiң экономикасын қажеттi машиналармен, жабдықтармен және қосалқы бөлшектермен, кепiлдендiрiлген және кепiлден кейiнгi сервистiк қызметпен қамтамасыз ету, импортты алмастыру және экспорт үшiн мүмкiндiктердi ұлғайту. 
      Қойылған мақсаттарға сәйкес Бағдарлама мынадай міндеттерді шешуге бағытталған: 
      - машина жасау өнімiн өндiрудi дамытудың әлеуеттi мүмкiндiктерiн, iшкi және сыртқы рыноктардағы оған деген ықтимал сұранымды айқындау; 
      - қордаланған өндiрiстiк әлеуеттi, ғылыми-техникалық және білiктi жұмысшы кадрлар мен өнiм сату рыноктарын ескере отырып, неғұрлым келешегi бар өндiрiстер мен оларды орналастыру мүмкiндiктерiн айқындау, жоғары технологиялы, iшкi және сыртқы рыноктарда бәсекелесуге қабілеттi өнiм шығаруды қамтамасыз ететiн неғұрлым тиiмдi кәсiпорындарды iрiктеп инвестициялық қолдау көрсету; 
      - нақты тұтынушыларға бағдарланған машина жасау өнiмiн өндiрудi дамыту халықаралық кооперацияны кеңейту үшiн жағдай жасау; әлемнiң жетекшi фирмаларымен бiрлескен кәсiпорындарды және өндiрiстердi құруға, өндiрiстердi техникалық жаңартуға және дамытуға инвестициялар мен қаржыландыру тартуға көмектесу; 
      - озық технологияларды, жаңа ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстердi дамытуды көтермелеу, өндiрілетiн өнiм номенклатурасын жаңарту және кеңейту, сапаны арттыру, өндiрiс шығындары мен бағаны төмендету, сатуға алдын ала дайындаудың, сатудың және сатудан кейiнгi қызмет көрсетудiң қазiргi заманғы әдiстерiн игеру есебiнен оның бәсекелестiк қабілетінiң артуын қамтамасыз ету; 
      - ішкі және сыртқы рыноктардағы отандық өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз ету үшін нормативтiк құқықтық базаны, салықтық және кедендiк режимдi жетiлдiру; 
      - отандық экономиканың машина жасау және металл өңдеу өнімiнiң импортына дағдарысты тәуелділiгiн еңсеру, iшкi рынокты отандық өндiрiстiк жоғары сапалы тауарларымен қанықтыру; 
      - тауарлардың жекелеген түрлерi бойынша iшкi тауар рыногының ашықтық дәрежесiн реттеу, отандық тауар өндiрушілердi терiс пиғылды импорттан қорғау, отандық тауарларды дүниежүзiлiк тауар рыноктарына жылжыту, елдiң сауда теңгерімiн жақсарту; 
      - кәсiпорындардың қаржы-экономикалық жағдайын сауықтыру, салаларға инвестициялар тарту және кәсiпорындарды екiншi деңгейдегi банктердiң несиелендiруi үшiн жағдайлар жасау; 
      - кәсiпкерлерге өндiрістi ұйымдастыру мен дамыту нормативтiк-техникалық құжаттаманы ресiмдеу жөнiнде техникалық, технологиялық және әдiстемелiк көмек көрсету. 

      Бағдарламаны iске асыру мен басымдықтарды және нақты жобаларды таңдаудың негiзгi принциптерi: 
      - iшкi және сыртқы рынокта өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз ету; 
      - өнiм өндiрудiң экономикалық тиiмдiлiгi; 
      - компьютерлiк технологияларды пайдалануға бағдарланған ғылыми-негiздемелi әдiстерде машина жасау кешенiн қайта құру жөнiнде шешiмдер қабылдаудың негiзiн жасау; 
      - Бағдарламаны қолда бар қаржы ресурстарына қарай iске асырудың кезеңдiлiгi болып табылады. 
      Қаржы ресурстарын ұтымды және тиiмдi пайдалану жобаларды iске асыруда басымдықтарды баса көрсету қажеттiлiгiн алдын ала айқындайды. 
      Жаңа өндiрiстердi құру бiрiншi кезеңде едәуiр инвестицияларды қажет ететiндiгi ескерiле отырып, осы Бағдарлама шеңберiнде машина жасауды қалпына келтiру кешеннiң қазiргi өндiрiстiк кәсiпорындарының базасында қамтамасыз етілетiн болады. 
      Жүргiзілген талдауға және республиканың өнеркәсiптiк және агроөнеркәсiптiк кешендерiн дамыту бағыттары бойынша бұрын әзiрленген құжаттарды ескере отырып, осы Бағдарламаның басымдықтары мен басым кiшi бағдарламалары ретiнде мыналар қарастырылады: 
      - трактор және ауылшаруашылығы машинасын жасау, оның iшiнде ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеумен айналысатын салалар үшін жабдық және қосалқы бөлшектер өндiрiсi; 
      - көлiк машинасын жасау, оның ішінде цистерналарды, вагондарды, жол жұмыстарын жүргiзуге арналған техниканы, контейнерлерді, жол үстін салу бөлшектерiн, темiр жол көлiгiне арналған жабдық пен қосалқы бөлшектер өндiрiсi; 
      - мұнай-газ өндіру және мұнай-газ өңдеу өнеркәсiбіне арналған машина жасау; 
      - тау-кен металлургиялық кешенiне арналған жабдық өндiрiсi. 

      Машина жасаудың басқа салаларында (автомобиль жасау, приборлар жасау, медициналық және т.б. машина жасау) басымдықтарға iшкi және сыртқы рыноктарда бәсекелестiк қабiлеттi, өткiзуге жоғары кепiлдiгi бар жоғары технологиялы, техникалық жағынан қазiргi заманға сай өнiм өндiрудi қалпына келтiру және ұйымдастыру жөнiндегi жекелеген жобалар жатқызылуы мүмкiн. 
      Қолда бар өндiрiстiк базада ("Қазақстантрактор" ААҚ, Павлодар қаласы, "Астана-Технопарк" ААҚ, "Қызылордакүрiшмаш" ААҚ, "Оралагромаш" ААҚ, "Поршень" Алматы зауыты" ААҚ және т.б.), сондай-ақ қорғаныстық өнеркәсiп кәсiпорындарын таяу болашақта конверсиялау процесi кезiнде трактор және ауыл шаруашылығы машиналарын жасауды қалыптастыру мен дамытудағы басым бағыттар: 
      - астық өндiрiсi мен қайта өңдеуге арналған машина мен жабдық жасауды әзiрлеу мен шығаруды игеру; 
      - трактор өндiрiсiн реформалау және дамыту, жаңа Т-95.4 шынжыр табанды трактор өндiрiсiн ұйымдастыру; 
      - доңғалақты тракторлар бiрлескен өндiрiсiн ұйымдастыру; 
      - бiрлескен астық жинау комбайндар өндiрiсiн ұйымдастыру; 
      - жемшөп жинау комбайндары өндiрiсiн реформалау және дамыту; 
      - жердi өңдеу және ауыл шаруашылығы дақылдарын жинауға арналған техника шлейфiн әзiрлеудi және шығаруды ұйымдастыру; 
      - ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеумен айналысатын салалар үшiн жабдықтар мен қосалқы бөлшектер өндiрiсi болып табылады. 

      Көлiк машинасын жасау, оның iшiнде локомотивтер, темiр жол цистерналарын, вагондарды, жол жұмыстарын жүргiзуге арналған техника, контейнерлердi, жол үстi құрылысының бөлшектерiн, темiр жол көлiгiне арналған жабдық пен қосалқы бөлшектер өндiрiсi өндiрiстiк қуаттары мен мамандандырылған және конверсияланған зауыттардың кадрлар әлеуетiн пайдалануға негiзделедi. 
      Қолда бар есептер "Петропавл ауыр машина жасау" зауыты АҚ-ның базасында Солтүстiк Қазақстанның, Оралдың, Алматының, сондай-ақ Алматы, Астана, Жамбылдағы мамандандырылған зауыттардың конверсиялық кәсiпорындарымен тығыз өзара iс-қимылда вагон жасауды ұйымдастырудың орындылығын көрсетіп отыр. Технологиялық әлеуеттi пайдалану мақсатында шетелдiк әрiптестер ретiнде Тверь зауытын (жолаушылар вагондары бойынша), Нижний Тагиль вагон зауытын (жүк вагондары бойынша), "Уралвагонзауыты" АҚ (темiр жол цистерналары), сондай-ақ батыс компанияларын тарту қажет. 
      "Қазақстан темiр жолы" РМК-ның қолда бар өндiрiстiк қуаттары мен Қазақстанның машина жасау кәсiпорындарында еуропалық, американдық, ресейлiк фирмаларды қатыстыра және отандық өндiрiс материалдары мен өнiмдi кеңiнен пайдалана отырып, локомотивтердi жинастыруды, жол жұмыстары, контейнерлер өндiрiсi үшiн техника шығаруды ұйымдастыру орынды. 
      Таяу болашақта қазақстандық кәсiпорындардың Энергетика, индустрия және сауда, Көлiк және коммуникациялар министрлiктерi 2000 жылдың 12 қаңтарында бекiткен "Отандық тауар өндiрушiлерден 2000-2003 жылдарға жабдық, тетiктер, қосалқы бөлшектер, аспаптар, материалдар алуға "Қазақстан темiр жолы" РМК-ның тапсырыстарын орналастыру бағдарламасы" шеңберiнде, соның iшiнде дебиторлық берешектер есебiнен де, жылжымалы құрам мен жол құрылысын жөндеуге және пайдалануға арналған жабдықтар мен қосалқы бөлшектер шығару жөнiнде "Қазақстан темiр жолы" РМК-мен ынтымақтастықты дамыту тиiмдi. 

       Мұнайгаз өндiру және мұнай-газ өңдеу кәсiпорындарына
     арналған машина жасау

      Мұнай мен газ Қазақстан экономикасының жетекшi секторы болып табылады және бұл басымдық ұзақ жылдарға сақталады. Iрi мұнай жобаларының iске асырылуы, қазiрдiң өзiнде Қазақстанды мұнайгаз жабдықтарының болашағы бар жаңа рыногы етiп отыр. 
      Мұнай-газ саласын дамыту төрт шешушi жобаларға: Теңiз, Қарашығанақ, Каспий труба құбыры мен Каспий айдынының Қазақстандық секторындағы шельфiне негiзделiп отыр. Бұл ретте, әдеттегiдей, жабдыққа жұмсалатын шығындар жоба құнының шамамен жартысын құрайды. 
      Тек қана Қарашығанақ пен Теңiз бойынша 2000-2003 жылдары жабдықтар сатып алуға инвесторлар 2,6 млрд. доллардан астам, соның iшiнде Қарашығанақтан Ақтауға дейiн мұнай құбырын салуға 400 млн. АҚШ долларын жұмсайды. 
      Шығыс Қашағанда әлемдегi аса iрi кен орнының ашылуы мұнай-газ машина жасауды жедел дамытуға жаңа серпiн берiп отыр. Бiрнеше өңдеушi зауыттар құрылысын қамтитын Атырау аймағындағы салалық инфрақұрылымды дамыту жобасының тек бiрiншi кезегiнiң құны 240 млн. АҚШ доллары тұрады. 
      "Қазақойл-Ембi" ААҚ-да 2002 жылға қарай Орталық Шығыс Прорва кен орынында мұнай өндiру көлемi жылына 140 мың тоннаға жеткiзудi жоспарлап отыр. Жобаны iске асыру үшiн жоспарланып белгiленген 16 млн. АҚШ долларын игеру үшiн 75% жабдықтар мен бұрғылау станоктарын сатып алуға жұмсалады. 
      Бұл ретте жергiлiктi климаттық және геологиялық жағдайлар мен қызметшiлердiң бiлiктiлiгiне сай келетiн Қазақстанның жабдықтары мен жинақтаушы бұйымдарын мүмкiндiгінше көптеп сатып алуға бағдарлау неғұрлым тиiмдi жол болмақ. 
      Қазiргi уақытта мұнай-газ өндiрушi және қайта өңдеушi кәсiпорындардың техника мен жабдыққа қажетi 500-700 млн. АҚШ долларын құрайды. Бұл орайда мұнай және газбен жабдықтаудың iшкi рыноктың тауарлық ресурстары үлесi 90%-дан артық құраған импорт есебiнен қалыптасқан едi. 
      Қазақстан рыногында жұмыс істейтін мұнай-газ компаниялары импорттайтын техника мен жабдық номенклатурасының талдауы отандық машина жасау кәсіпорындарының қолда бар пайдаланылмайтын әлеуетін көрсетіп отыр. 
      Осыған байланысты қазіргі қолда бар машина жасау және конверсиялық кәсіпорындар - "Петропавл ауыр машина жасау зауыты" АҚ, "ЗИКСТО" АҚ, "Мұнаймаш" АҚ (Петропавл қ.), "Орал арматура зауыты" АҚ, "Зенит" АҚ (Орал қ.), "Шығысмашзауыт" АҚ, "Мұнайгазмаш" АҚ (Өскемен қ.), "Алматы ауыр машина жасау зауыты" АҚ, "Белкамит" БК АҚ, "Машина жасау зауыты" ААҚ, "Имстальком" ААҚ (Алматы қ.), "АтырауМұнайМаш" ЖШС, "Семей арматура зауыты" ААҚ, "Қазақстанкабель" ЖШС (Семей қ.), "Қазақстанэнергокабель" ААҚ (Павлодар қ.) және басқаларының базасында: 
      - скважиналардың қаңқасы үшін жабдықтарды, соның ішінде фонтандық және бекітпелік арматураларды, тіректік ұштықтарды, қайтпалы жапқыштарды, атқылауға қарсы және басқа жа жабдықтарды; 
      - бұрғы шапқыларын, суда бұрғылау қондырғыларын, инклинметрлік модульдерді; 
      - жетілдірілген тербелгіш станоктарды; 
      - скважиналық штангалық, малынғыш және насостардың басқа да түрлері мен насостық агрегаттарды, насостық штангаларды; 
      - ректификациялық бағандарды, трубалық тармақтар мен жылу алмастырғыштарды, криогендік танктерді; 
      - механикаландырылған труба тасығыштар мен штангатасығыштарды, цементтегіш агрегаттарды, станоктарды диагностикалауға арналған зертханаларды; 
      - қажетті жабдықтары мен құралдары бар жинақталған мұнай скважиналарын жөндеуге арналған қондырғыларды; 
      - мұнай мен газды тасымалдауға дайындауға арналған жабдықтарды, орағыш материалдарды, сондай-ақ көмірсутекті шикізатты қайта өңдеуге арналған шағын көлемді модульді кешендерді; 
      - қажетті ассортименттегі кабельдік-сымдық өнімдерді; 
      - ауызсуды тазалау жүйесін; 
      - өрттерді анықтау және өрт сөндіргіш жүйелер мен жабдықтарын; 
      - есепке алу және бақылау аспаптарының өндірісі басым ретпен игерілетін және дамытылатын болады. 
      Қазақстандық зауыттардың мұнайгаз кешенiнің кәсiпорындарымен ынтымақтастығы "Қазақойл" ҰМК ЖYАҚ 2000 жылғы 28 қаңтарда бекiткен "Қазақстанның зауыттарындағы мұнайгаз машина жасауды 2005 жылға дейiн дамыту жөнiндегі бағдарламасы" шеңберiнде, сондай-ақ "Теңiзшевройл" ЖШС-мен. "Қарашығанақ интеграцияланған компаниясы" ЖYАҚ-мен, "Тексако Норс Бузачи, Инк" компаниясымен, "Харрикейн Құмкөл мұнай" АҚ-мен, "Қаражанбасмұнай" ААҚ-мен, "Арман" БК-мен, "Анако" ЖАҚ-мен және басқаларымен импортты алмастыру бағдарламасы шеңберiнде жүргiзiлетiн болады. 

       Тау-кен-металлургиялық кешенi жабдықтарын өндiру 

      Республиканың тау-кен кәсiпорындарын шетелдiк фирмалардың басқаруына бергеннен кейiн соңғыларының басшылығында республикада, оның iшiнде "Востокмашзауыт" АҚ (Өскемен қаласы) және кейбiр басқа кәсiпорындарда шығарылып келген ұқсас техниканы тек импорттау үрдiсi басым жүруде. 
      Импортты алмастыру бағдарламасының шеңберiнде жүргiзiлген жұмысты талдау сапа мен баға жағынан бәсекелестiк қабiлеттi өнiмдi шығаруға кәсiпорындардың әлеуеттi мүмкiндiктерi және тау-кен металлургиялық кешен үшiн техника мен жабдық өндiрiсiн қалпына келтiрудiң жеткіліктi жоғары тиiмдiлiгi бар екендiгiн көрсеттi. Осы бағыттағы жұмыс импорт алмастыру бағдарламасының шеңберiнде басымдылықпен жүргiзiлетiн болады. 
      Жалпы, жобаларды қарау кезiнде өзге де тең жағдайларда франчайзинг шартымен жоғары технологиялар тартуды, патенттер мен лицензиялар алуды көздейтiн ұсыныстарға, сондай-ақ өнiм экспортына бағдары барларына артықшылықтар берiлетiн болады. 

  4. Бағдарламаны iске асыру шаралары мен тетiктерi

      Бағдарламаны iске асырудың негiзгi шаралары мен тетiктерi: 
      - машина жасау кешенiнiң кәсiпорындары үшiн қолайлы экономикалық жағдайлар жасау; 
      - қолданылып жүрген заңнама негiзiнде iшкi рынокты терiс пиғылды бәсекеден (демпинг, субсидияланған бағалар) қорғау кәсiпкерлерге техникалық көмек көрсету шаралары; 
      - өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн көтеру жөнiндегi үкiметтiң экономикалық саясатында көзделген шаралар; 
      - осы Бағдарламамен белгiленген басымдықтар шеңберiнде неғұрлым тиiмдi жобаларды бiршама қолдау мен жеңiлдiлікпен несиелеу арқылы бастапқы инвестициялық қолдау болып табылады. 

      Қолайлы экономикалық орта жасау: 
      - төлем жасамау дағдарысын қарыз мiндеттемелерiнiң, бағалы қағаздардың рыногын мемлекеттiк реттеу арқылы шешудi; 
      - қаржылық жағынан дәрменсiз машина жасау кәсiпорындарына қатысты банкроттық немесе оңалту рәсiмдерiн жүргiзудi; 
      - кәсiпорындар қарыздарын қайта құрылымдауды жүргiзудi; 
      - осы экономикалық шарттарды машина жасау кәсiпорындарының барлығына, соның iшiнде "Қазақстан Темiр жолы" РМК-ның машина жасаушы кәсiпорындарына да, қолдануды; 
      - табиғи монополистерге оларға тиесiлi машина жасау кешенiнiң қарыздарын 2003 жылға дейiн тоқтатып қою жөнiндегі келiсiмдердi жасауын ұсынуды көздейдi. 
      Мемлекеттiк өнеркәсiптiк саясат қазақстандық ауыл шаруашылығы машинасын жасау өнiмiн басты тұтынушылар болатын, ауыл шаруашылығы техникасы мен оларға керек қосалқы бөлшектерге төлем төлеуге қабiлеттi сұраныстың тұрақтануына ықпал ететiн машина-технологиялық станциялар (МТС) жүйесiн дамытуды ынталандыруды көздейдi. 
      Шаралардың осы тобына: 
      - мемлекеттiк сатып алу жөнiндегi тендерлер жүргізуге бақылауды күшейтумен, тапсырыс берушiлердi отандық тауарларды басымдылықпен сатып алу бөлiгiнде мемлекеттiк сатып алу туралы заңнаманы бұзғандығы үшiн жауапкершiлiкке тартумен; 
      - машина жасау өнiмiн тұтынушылар мен өндiрушiлер арасындағы ұзақ мерзiмдi ынтымақтастық шеңберi туралы келiсiм жасау практикасын кеңейтумен; 
      - республикалық бюджеттен қаржыландырылатын тапсырыс берушiлер және ұлттық компаниялар үшiн отандық тауар өндiрушiлерден сатып алынатын тауар үлесiн бөле отырып сатып алу көлемi туралы мiндеттi есеп берудi енгiзумен және импорттың әрбiр жағдайы бойынша негiздемелердi ұсынумен қамтамасыз етiлетiн мемлекеттiң қорғаныстық және жұмылдыру қажеттiктерi, сондай-ақ ұлттық компаниялардың мұқтаждықтары үшiн отандық өнiмді басымдықпен сатып алу кiредi. 

      Iшкi тауар рыногының ашықтық дәрежесін реттеу: 
      - машина жасауға пайдаланылатын және республикада шығарылмайтын шикiзаты, негiзгi материалдарды, жинақтаушы бұйымдар мен жабдықтарды берiп отыру жөнiндегi өндiрiстiк кооперация туралы үкiметаралық келiсiмдер жасауды; 
      - отандық тауар өндiрушiлердi демпингтiк және субсидияланған импорттан, сондай-ақ оларға зиян келтiретiн немесе зиян келтiру қаупi бар көлемдегi импортқа анықтау жүргiзу және қорғау шараларын енгiзудi; 
      - отандық және шетелдiк машина жасау өнiмiн сертификаттаудың бiрыңғай жүйесiн енгiзудi; 
      - сырттан басқаруға және жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiмшарттардың қолданылып жүргендерiне түзету енгiзу және жаңадан жасау кезiнде Қазақстанның машина жасау зауыттарында жекелеген жабдық түрлерiн, аспаптар мен жарақтар әзiрлеуге тапсырыстарды орналастыру жөнiнде шарттар енгiзудi көздейдi. 

      Кәсіпкерлерге жұмыс iстеп тұрған кәсіпорындарды қалпына келтiру және жаңаларын ұйымдастыру жөнiнде техникалық көмек көрсету шаралары:
      - елде бар қазiргi заманғы жабдық түрлерiн, технологиялар мен неғұрлым білiктi қызметшiлердi шоғырландыру есебiнен дүниежүзiлiк рынокта белгiлi бiр орын алуға мүмкiндiк беретiн жоғары технологиялы өнiм шығару мақсатында бiр заңды тұлғаға шоғырланған, өзi ғылымды қажетсінетiн өндiрiстер мен технологияларды бiлдiретiн "индустриалды парктер" үлгiсi бойынша бәсекелестiк қабiлеттi өндiрiстер құруды көтермелеудi; 
      - аймақтарда заңды және жеке тұлғаларға машина жасау өнiмiн шығару жөнiнде өндiрiс құруда, оның iшiнде технологиялық жабдықтарды жалға немесе лизингке беру жолымен қызмет көрсету жөнiндегi филиалдары бар орталықтар (технопарктер, технополистер, бизнес инкубаторлар) құруды; 
      - жалға немесе лизингке беру үшiн технологиялық жабдықтар паркін құруды; 
      - "Қазақстан темiр жолы" РМК-ың бөлiмшелерiне технологиялық жарақтарды жасауға, жылжымалы құрамның күрделi жөндеуiн жүргiзудi және қосалқы бөлшектер жасауды игеруге көмектесу; 
      - өнеркәсiп салаларының және ауыл шаруашылығының машина жасау бұйымдарына сұранымдарының маркетингiн жүзеге асыруды және машина жасау кәсiпорындарына олардың өнiмдерiнiң ықтимал тұтынушылары мен iшкi рынокта сұранымға ие бұйымдардың номенклатурасын анықтауда ақпараттық қызмет көрсетудi; 
      - кәсiпорындардың қаржы-шаруашылық қызметiне екiншi деңгейлi банктердiң қызығушылығын арттыруды, банктiк заңнаманы жетiлдiрудi; 
      - отандық машина жасау өнiмдерiн жарнамалауға көмектесудi қамтиды. 

       Кәсiпорындар мен жобаларды инвестициялық қолдау: 

      - тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы қолданылып жүрген заңнамада көзделген жеңiлдiктер мен артықшылықтарды ұсынуды; 
      - машина жасау өнiмдерiн өндiрушiлердiң және оны тұтынушылардың, бiрiншi кезекте ұлттық компаниялардың, кепiлдендiрiлген сатып алулар мен есеп айрысулар бойынша салааралық келiсiмдердi жасауына бастамашы болуын және жәрдемдесуiн; 
      - жеңiлдiктi несиелендiру арқылы неғұрлым тиiмдi жобаларды инвестициялық қолдауды көздейдi. 
      Алғашқы екi бағыт қазiргi уақытта түрлi салаларда, соның iшiнде машина жасауда, жеткiлiктi таралып отыр. 
      Неғұрлым тиiмдi жобаларды жеңiлдiктi несиелендiру арқылы импорт алмастыруды инвестициялық қолдау осы бағдарламада айқындалған басым бағыттар бойынша импорт алмастыру және отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шаралары шеңберiнде неғұрлым тиiмдi және өмiршең жобаларды iрiктеу жүйесiн әзiрлеудi және оларды несиелендiрудi қамтиды. 
      Импорт алмасу бағдарламасын iске асыру шеңберінде жобаларды несиелендiрудiң негiзгi шарттары: 
      - жобаларды жобалар бойынша тәуекелдi өзiне алатын және мемлекеттiң қаражатын қайтаруға кепiлдiк беретiн екінші деңгейдегi банктер арқылы ғана несиелендiру; 
      - Энергетика, индустрия және сауда министрлігінің қажет болған жағдайда тұтынушы мемлекеттiк компаниялармен келiсiлген салалық оң қорытындысының болуы; 
      - жобаның қазiргi заман талаптарына сай екендiгiн және соған сәйкес iшкi және сыртқы рыноктарда бәсекелiк өнiм шығаруын растайтын ведомстводан тыс техникалық және технологиялық сараптаманың болуы болып табылады. 
      Отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шаралары шеңберiнде Қазақстан Республикасының меншiгiне жататын және кәсiпорындар қаражатының кемiнде 51 пайызы қазақстандық заңды және жеке тұлғалардың меншiгi болып табылатын инвестициялық жобалар несиелендiрiледi. 
      Екiншi деңгейдегi банктер осы бағдарламаның шеңберiнде, оның басымдылықтарына сәйкес келетiн инвестициялық жобаларды өз бетiмен несиелендiруге ұсына алады. Бұл ретте олар Энергетика, индустрия және сауда министрлiгiне қызмет көрсетушi банктiң Қарыз алушының қаржы жағдайы және ссудалық қарызы жоқтығы туралы мәлiметтерiн, екiншi деңгейдегi уәкiлеттi банктiң Несие комитетiнiң жобаны несиелендiру туралы оң шешiмiн, екiншi деңгейдегi уәкiлеттi банктiң несиелендiруге басқармасының сараптау қорытындысын ұсынуы тиiс. 
      Энергетика, индустрия және сауда министрлiгi өзiнің қорытындысында: 
      - жобаның Бағдарламаның басымдылықтарына, оның импорт алмастыру немесе экспортқа бағдарланған бағытына сәйкестiгiн; 
      - рыноктың сыйымдылығы және өндiрiске ұсынылып отырған өнiмге iшкi және сыртқы рыноктарда сұраныстың сенiмдi негiздемелерiнiң болуын; 
      - өндiрiс көлемiнiң өсуiн, сондай-ақ жаңа құрылған немесе қалпына келтiрiлген жұмыс орындары санын; 
      - жобаның Қазақстан немесе оның аймақтары үшiн әлеуметтiк маңызын; 
      - жобаның бюджеттiк тиiмдiлiгiн растайды. 
      Жобаның қазiргi заман талаптарына сай екендiгiн дәлелдейтiн ведомстводан тыс техникалық және технологиялық сараптама мен iшкi және сыртқы рыноктарда бәсекелес өнiм шығаруды "Машинажасау" МҰТО-РМКК саланың жетекшi мамандарын тәуелсiз сарапшы ретiнде тартып жүзеге асырады. 
      Жоғарыдағы барлық талаптарға жауап беретін инвестициялық жобалар бойынша Энергетика, индустрия және сауда министрлiгi белгiленген тәртiппен Экономика министрлiгiмен келiсiм бойынша отандық тауар өндiрушiлердi қолдауға және импортты алмастыру өндiрiсiн дамытуға бөлiнген қаражаттың есебiнен несиелендiру үшiн бекітуге жобалардың тiзбесiн әзiрлейдi және Қазақстан Республикасының Үкiметiне бекiтуге енгiзедi. 
      Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiткен отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шаралары шеңберiнде несиелендiрiлетiн инвестициялық жобалар бойынша "Эксимбанк Қазақстан" жабық акционерлiк қоғамы екiншi деңгейдегi банктермен несиелiк келiсiмдер жасайды, жобалардың iске асырылуына бақылауды жүзеге асырады және тоқсан сайын тиiстi ақпаратты Қазақстан Республикасының Yкiметiне ұсынып отырады. 

  5. Бағдарламаны iске асыру кезеңдерi

      Бағдарлама 2000-2003 жылдарға есептелген. Республикадағы қазіргi экономикалық жағдайды және машина жасау кәсiпорындарының бастапқы ахуалын ескере отырып, осы жылдары дамыған iшкi және салааралық байланыстары бар меншiктi машина жасау кешенi қалыптасады деп есептеуге болмайды. 
      Осы бағдарламаны әзiрлеу тәжiрибесi саланың бiрқатар кәсiпорындары бағасы мен сапасы бойынша өз өнiмдерiнiң бәсекелестiкке қабiлеттiлiгiн қамтамасыз етуге әзiр емес, өздерiнiң өткізу рыноктарын сақтап қалу үшiн олар бұрынғыдай тек тыйым салулар мен импортқа шектеулер қоюға ғана сенедi. 
      Сөйтiп, бұл кезеңде өз өнiмдерiнiң бәсекелестiк қабiлетiн және оның iшкi және сыртқы рыноктарда сенiмдi әрi тұрақты сатылуын шын мәнiнде қамтамасыз ете алатын жекелеген кәсiпорындар мен өндiрiстерге бағытталған нүктелiк қолдау жасауды неғұрлым шындыққа жанасымды деп есептеуге болады. 
      2000 жылы "Қазақстантрактор" ААҚ-да жаңа Т-95.4 шынжыр табанды және "Минск трактор зауыты" ААҚ-мы мен "Қазақстантрактор" ААҚ-мы бiрлескен кәсiпорында доңғалақты тракторлар шығаруды ұйымдастыру үшiн қолдау шараларын жүзеге асыру есебiнен республика үшiн екi жаңа өндiрiс құрылатын болады. 
      2000-2001 жылдары республиканың басқа машина жасау кәсіпорындарында осы тракторлар үшiн жинақтаушы бөлшектер шығаруға тарту жөнiнде жұмыстар жүргiзiлмек. Сондай-ақ, ауыл шаруашылығы техникасының басқа түрлерiн де игеру жөнiндегi жұмыстар жалғастырылады. 
      1999-2000 жылдары жасалған келiсiмдердiң негiзiнде темiр жол көлiгi, энергетикалық және тау-кен металлургиялық кешендер, мұнай-газ өнеркәсiптерi үшiн машиналар, жабдықтар мен қосалқы бөлшектер шығару жаңғыртылады және жаңа өндiрiстер құрылатын болады. 
      2000-2001 жылдары басқа да импорт алмастыру өндiрiстерi жөнiнде ұсыныстар әзiрленуi тиiс. Олар Бағдарламаның алдыңғы бөлiгiнде айтылған тәртiпке сәйкес салалық, техникалық және банктiк сараптаудан өтуi тиiс. 
      2002-2003 жылдары осы Бағдарламада әзiрленген және қабылданған жобаның негiзгi бөлiгiн iске асыру басталады. 
      Осы Бағдарламамен белгiленген iс-қимылдарды үйлестiруде машина жасау кәсiпорындары үшiн Машина жасау кәсiпорындарының қауымдастығы, ауыл шаруашылығы машина жасау кәсiпорындары үшiн - "Орталықагромаш" қауымдастығы, электрондық және электротехникалық салалар үшiн "Индустриалдық парк" ААҚ-мы құрылды. 

  6. Бағдарламаның тиiмдiлiгi

      2000-2003 жылдарға арналған машина жасау кешенiн дамыту бағдарламасын iске асырудан күтiлетiн негiзгi нәтижелер мыналар болып табылады: 
      - өнеркәсiптiк өндiрiстiң құлдырауын еңсеру, тұрақтандыру әлеуетiн жинақтау және көтеру, сыртқы және iшкi кооперацияларды оңтайландыру және ТМД елдерiмен, басқа да мемлекеттермен экономикалық байланыстарды жолға қою, дүниежүзілiк экономикаға кiрiгу; 
      - машина жасау кешенi басқару құрылымын жетiлдiру, жекешелендiру, демонополизациялау, өндiрiс саласындағы шағын кәсiпкерлiкті дамыту; 
      - рынокқа және сатып алушының сұранымына қатысты жағдайын айқындап машина жасау кешенi кәсiпорындарын қайта құрылымдау; 
      - озық технологиялар, шығарылатын өнiмнiң сапасын және бәсекелестiк қабiлетiн көтеру негiзiнде машина жасау кешенiн технологиялық қайта құру; 
      - экспорттың құрылымын сапалық өзгерту, тауар импортының көлемiн жоғары технологияларды енгiзу есебiнен көлемiн қысқарту, iшкi рынокты қорғау және машина жасауға инвестицияны арттыру; 
      - дамушы машина жасау кәсiпорындарында жаңа жұмыс орнын құру жолымен әлеуметтiк жағдайды жақсарту; 
      - дүниежүзiлiк рынок конъюнктурасынан, демпингтік бағалар мен қазiргi барларынан әлдеқайда жоғары бағалар бойынша машина жасау өнiмдерiнiң импортынан Қазақстан Республикасының экономикалық тәуелсiздiгiн нығайту; 
      - өндiрiстiң бұдан әрi өсуiнiң ғылыми қамтамасыз етiлуiн инвестициялау. 

       2003 жылға мынадай негiзгi көрсеткiштер болжанып отыр. 

      - өндiрiс көлемі 1995 жылғы деңгейге дейiнгi қалпына келедi және 40 млрд. теңгеден астамды құрайды; 
      - жұмыс iстеушiлер саны 2 есеге көбейедi және 1998 жылғы 101 мың адамға қарағанда 202 мың адамды құрайды; 
      - ай сайынғы орташа жалақы 1998 жылғы деңгейден (11201 теңге) 1,5 есеге көтерiледi және 16800 теңгенi құрайды; 
      - өндiрiстiң рентабелдiлiгi 20 % құрайды, мұның өзi 2003 жылдан бастап "Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы" Заңда көзделген салықтарды кешiктiрмей төлеуге, машина жасау кәсiпорындарының бюджет бойынша бұрынғы қарыздарын кезең-кезеңiмен өтеуге кiрiсуге мүмкiндiк бередi. 
      Машина жасау кешенi республиканың және басқа елдер экономикасының iшкi саласы сияқты, сабақтас саларында да дамыған кооперациялық байланыстары неғұрлым еңбектi және ғылымды қажетсiнетiн саласы болып табылады. Машина жасау кәсiпорындарында жұмыс iстейтiн бiр адамға сабақтас салалардың кәсiпорындарында 5-6 жұмыс iстеушiден келедi. Сондықтан, Бағдарламаны iске асырудың мультипликативтiк әсерi машина жасау саласында күтiлген нәтижелерден 2-3 есе асады. 
      2000-2003 жылдары саланың ғылыми-техникалық және ақпараттық инфрақұрылымын белгiлi дәрежеде қалпына келтiру көзделуде, бұл ғылыми-техникалық және зерттеушiлiк құрылымдар - "Машина жасау" МҰТО-ғы мен Қазақстан Республикасы Энергетика, индустрия және сауда министрлiгiнiң МО ҒЗО-ың, "Астана-Технопарк" ААҚ-ын, ғылыми-зерттеушiлiк, жобалау ұйымдары мен тәжiрибе-конструкторлық бюроларды, Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің инженерлiк институттарын, ЖОО-ң ғылыми бөлiмшелерiн, сондай-ақ шетелдiк және отандық оқу және консалтингтiк фирмаларын мынадай мақсаттарға:<*> 
      - машина жасау, құрылыс, металл өңдеу, жөндеу және сервистiк қызмет көрсету кәсiпорындарының өнiмдерiне (техника, жабдықтар, қосалқы бөлшектер, халық тұтынатын тауарлар және т.б.); рыноктың қажеттерiн айқындау; 
      - мәлiметтердiң компьютерлiк дерек қорында болуы тиiс ақпаратты жинау, өңдеу және сату жөнiндегi орталық құру;
     - кейiн мемлекетаралық жүйеге шығып рынокта қолда бар ақпаратты сату үшiн республикалық компьютерлiк жүйе құру;
     - Қазақстан Республикасының машина жасау кешенi үшiн жетекшi ғылыми-техникалық, инженерлiк және басқару кадрларын даярлау және қайта даярлауда өнiмдi пайдалануға мүмкiндiк бередi.
       Ескерту. 6-бөлім өзгерді - ҚР Үкіметінің 2003.06.27. N 623   қаулысымен .

  6-1. Қаржыландырудың қажеттi көлемi мен көздерi.<*>

       Бағдарламаны қаржыландыру технологиялық сипаттағы қолданбалы ғылыми зерттеулерге арналған республикалық бюджетте көзделетiн қаражат есебiнен және шегiнде жүзеге асырылады. Бағдарламаны 2001-2003 жылдарға арналған республикалық бюджеттен қаржыландырудың қажеттi көлемi 8 344 мың теңгенi құрайды, оның iшiнде жылдар бойынша: 2001 жылға - 3 000 мың теңге, 2002 жылға - 5 344 мың теңге, 2003 жылға - 0. Жыл сайынғы көлем тиiстi бюджеттiк бағдарлама бойынша республикалық бюджетте көзделетiн көлемге сәйкес нақтыланады.
       Ескерту. 6-1-бөліммен толықтырылды - ҚР Үкіметінің   2003.05.20. N 462  қаулысымен .

  7. Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін дамытудың
2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі 
іс-шараларының жоспары

       Ескерту. 7-бөлім жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің   2003.05.20. N 462  қаулысымен .

______________________________________________________________________
7. Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін дамытудың 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

__________________________________________________________________
Р/с!  Іс-шара         ! Аяқталу  !Орындауға  !Орын. !Болжа. !Қар.
N  !                  !  нысаны  !жауаптылар !далу  !нып    !жылан.
   !                  !          !           !мерзі.!отырған!дыру
   !                  !          !           !мі    !шығыс. !көзі
   !                  !          !           !      !тар    !
__________________________________________________________________
1 !         2        !     3    !     4     !   5  !   6   !   7
__________________________________________________________________
              1. Қолайлы экономикалық орта құру
__________________________________________________________________
1.  Кәсiпорындар ара-  Қазақстан   ЭИСМ, ҚарМ  2000     -      -
    сында төлемсiздiк  Республика-             жылғы
    дағдарысын, соның  сының                  қыркүйек
    iшiнде борыштық    Үкіметіне
    мiндеттемелер,     ұсыныс
    бағалы қағаздар
    рыногын қалыптас-
    тыру есебiнен
    шешудің шаралары
    мен тетiгiн әзiрлеу

2.  Республикалық бюд-    Кредит-  ҚарМ, ӘдМ,  2000     -      -
    жет қаражаты есебi-   терді    ЭИСМ        жылдың
    нен бөлiнген кредит-  қайтару              ішінде
    тер бойынша машина    және қайта
    жасау кәсiпорындары-  құрылымдау
    ның борыштарын оларды жөніндегі 
    Республикалық бюджет- ведомст-
    тен берiлген кредит-  воаралық
    тердi, сондай-ақ      комиссияның
    Қазақстан Республи-   хаттамалық
    касының мемлекеттiк   шешімдері
    кепiлдiгi бар мемле-
    кеттiк емес сыртқы
    заемдар шеңберiнде
    оқшауландырылған
    қаражатты қайтару
    және қайта құрылым-
    дау жөнiндегi ведом-
    ствоаралық комиссияда
    алдын ала қарап,
    қайта құрылымдауды
    жүргiзу

3.  Машина жасауда қол-    Өндірістік  ИСМ, ҚарМ, 2000-    -    -
    данылатын жинақтауыш-  кооперация  ӘдМ        2003
    тардың, тораптардың    туралы                 жылдар
    және көмекшi материал- үкіметаралық
    дардың жеткiзiлімдерi  келісім
    бойынша өндiрiстiк
    кооперация туралы
    үкiметаралық келiсiм
    жасасу
__________________________________________________________________
2.  Мемлекеттiң қорғаныс және жұмылдыру қажеттіліктерін, сондай-ақ ұлттық компаниялардың мұқтаждарын қамтамасыз ету және отандық өнімді кемсіту фактілерін болдырмау
__________________________________________________________________
1.  Тендер өткiзу жөнiн-   Қазақстан   МСА       2000    -     -
    дегi комиссияға сала-  Республика.           жылғы  
    лық министрліктердiң   сының                 қыркүйек
    тұрақты өкiлдерiн      Үкіметіне
    енгiзу арқылы рес-     ұсыныс
    публикалық бюджеттен
    қаржыландырылатын
    мемлекеттiк сатып
    алу бойынша тендер-
    лердi жүргiзудi
    бақылау жүйесiн
    жетілдіру
__________________________________________________________________
3. Машина жасау өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін өндірістерді сертификаттау мен сапаны бақылауды дамыту
__________________________________________________________________
1.  Қазақстан Республи-    Қазақстан   ЭИСМ      2000     -    -
    касында стандарттау    Республика-           жылғы
    және сертификаттау     сының                 желтоқсан 
    мәселелерi бойынша     Үкіметі
    "Сапа" бағдарламасын   қаулысының
    әзiрлеу                жобасы

2.  Машина жасау өндiрi-   Қазақстан    ИСМ      Тоқсан   -    -
    сiнің стандарттары     Республика-           сайын
    мен өнiмiнің сапасын   сының
    бақылауды халықаралық  Үкіметіне
    талаптарға сәйкес      есеп
    келтiрудi қамтамасыз
    ету
__________________________________________________________________
4. Кәсiпкерлерге машина жасау өндірістерінің жұмыс істеп тұрғандарын қалпына келтіруге және жаңасын ұйымдастыруға техникалық көмек көрсету
__________________________________________________________________
1. Iшкi және сыртқы рынок- Қазақстан    ЭИСМ     2000     -    -
   тардың конъюнктурасын   Республика-           жылғы
   зерттеудiң маркетингтiк сының                 қараша
   орталықтарын құру және  Үкіметіне
   кәсiпорындарға олардың  ұсыныс
   тауарларын осы рыноктар-
   ға жылжытуда қызметтер
   көрceту тетiгiн әзiрлеу

2. Франчайзингтiк қызметтер Қазақстан    ЭИСМ, ЭМ 2000    -     -
   көрсету рыногын, оның    Республика- "Эконо-   жылдың
   аспектiлерi мен сыйым-   сының       микалық   ішінде
   дылығын, сондай-ақ олар- Үкіметіне   зерттеу-
   ды қолдану тетiктерiн    ұсыныс      лер
   зерделеу                             институты"
                                        РМК

3. Жоғарғы технологиялық    Семинарлар  ЭИСМ,       2000    -    -
   өнiм өндiрiсiнде фран-   өткізу      кәсіпкерлер жылдың
   чайзингтi дамыту жөнiнде             одақтары    ішінде
   кәсiпорындарға ұсынымдар,            мен қауым.
   франчайзингтiк оқу-кон-              дастықтары
   сультация орталығын құру             (келісім
   жөнінде ұсыныстар дайын-             бойынша)
   дау, Қазақстан рыногында
   жұмыс iстеуге мүдделілiк
   танытатын жетекшi фран-
   чайзингтiк компанияларды
   тарта отырып, франчайзинг
   бойынша өңiрлiк семинарлар
   өткiзу 

4. "Астана-технопарк" көрме   Негізде-  ЭИСМ, Астана 2000   -    -
   орталығының (Астана қаласы) мелік    қаласының    жылғы
   базасында тұрақты жұмыс     шарт     әкімі,       қазан
   iстейтiн ауыл шаруашылығы            "Астана-
   техникасының көрмесiн құру           технопарк" 
                                        ААҚ (келісім
                                        бойынша)
__________________________________________________________________
5. Қайтадан құрылатын және дамушы өндірістерді техникалық және технологиялық жарақтандыру
__________________________________________________________________
1.  Лизинг берушi лизингке    Жабдық-   ЭИСМ,       2001     -    -
    беру үшiн сатып алуы      тардың    "Машина     жылғы
    мүмкiн машина жасау       тізбесі   жасауды     қаңтар
    жабдықтарының, оның                 болжамдау
    iшiнде республика кә-               жөніндегі
    сiпорындарында пайда-               ғылыми-
    ланылмайтынын және бар              зерттеу
    тізбесiн анықтау                    орталығы"
                                        РМҚК
__________________________________________________________________
6. Бағдарламаны ғылыми-техникалық қамтамасыз ету 
__________________________________________________________________
1. "Машина жасаудың және     Қазақстан  ЭИСМ, АШМ,  2000     -    -
   тиiмдiлiгi жоғары         Республика- ККМ        жылғы  
   машиналар мен жабдық-     сының                 желтоқсан
   тарды құрудың 2001-2005   Үкіметі
   жылдарға арналған ғылыми- қаулысының
   техникалық проблемалары"  жобасы
   республикалық мақсатты
   ғылыми-техникалық бағдар-
   ламаны әзiрлеу
__________________________________________________________________
7. Инвестициялар және қосымша қаржы қаражатын тарту үшін жағдайлар жасау
__________________________________________________________________
1. Инвестицияларды сақтан-   Қазақстан   ЭМ, ЭИСМ,   2000     -   -
   дыру экономиканың нақты   Республика- Инвестиция- жылғы
   секторының жобаларына     сының       лар         желтоқсан
   кредит беру жөнiнде       Үкіметіне   жөніндегі
   бiрiншi кезекте, қаржы-   ұсыныс      агенттігі
   лық лизингтi пайдаланып
   франчайзинг қағидатында
   жабдықтар мен технология-
   лар жеткiзiлiмi нысанында
   ұйымдастыру сызбасын
   әзiрлеу
__________________________________________________________________
8. Екінші деңгейдегі банктермен жұмысты жетілдіру және олардың импорт алмастырушы және экспортқа бағдарланған дайындығы жоғары дәрежедегі өнім өндіру жөніндегі жобаларды басымдықпен кредиттеу бағытындағы мүдделерін арттыру
__________________________________________________________________
1. Отандық тауар өндiрушi-   Екінші      ЭИСМ        2000     -   -
   лердi қолдау шаралары     деңгейдегі              жылғы
   шеңберiндегi машина жасау банктерге               қыркүйек
   жобаларын кредиттеу       ұсыныс
   кезiнде екiншi деңгейдегі
   банктерге провизиялар
   қалыптастыру норматив-
   терiн төмендетудi
   ұсыну

2. Өнеркәсіп пен екінші дең-  Қазақстан    ЭИСМ, ЭМ, 2000    -    -
   гейдегі банктердің эко-    Республика-  ҚарМ      жылғы
   номикалық орындылық және   сының                  қазан
   пайдалы ықпалдасу дәре-    Үкіметіне
   жесін айқындау, олардың    ұсыныс
   жобаларға және кредит-
   телетін кәсіпорынды бас-
   қаруға үлестік қатысуы
   үшін мүмкіндік беру
__________________________________________________________________
9. Қазақстан Республикасының машина жасау кешенін дамытудың салалық және кіші салалық бағдарламаларын әзірлеу
__________________________________________________________________
1. Қазақстан Республикасының  Нормативтік  ИСМ 2000-  Барлығы - Рес-
   басым бағыттар бойынша     құқықтық         2003   8 344 мың пуб-
   машина жасау кешенін       кесімдердің      жылдар теңге,    ли-
   дамытудың бағдарламаларын  жобалары                оның      ка-
   әзірлеу                                            ішінде    лық
                                                      жылдар    бюд-
                                                      бойынша:  жет
                                                      2000 - 0;
                                                      2001 жыл
                                                      - 3 000
                                                      мың теңге;
                                                      2002 -
                                                      5 344 мың
                                                      теңге;
                                                      2003 -
                                                      көздел-
                                                      меген
__________________________________________________________________