О Концепции государственной политики по противодействию эпидемии СПИДа в Республике Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 5 декабря 2000 года № 1808. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 января 2011 года № 41

      Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 29.01.2011 № 41.

      В целях снижения темпов распространения СПИДа в стране Правительство Республики Казахстан постановляет:
      1. Одобрить прилагаемую Концепцию государственной политики по противодействию эпидемии СПИДа в Республике Казахстан (далее - Концепция).
      2. Агентству Республики Казахстан по делам здравоохранения совместно с другими заинтересованными центральными исполнительными органами в целях реализации данной Концепции до 30 апреля 2001 года разработать Программу по противодействию эпидемии СПИДа в Республике Казахстан на 2001-2005 годы.
      3. Акимам областей, городов Астаны и Алматы при разработке региональных программ по противодействию эпидемии СПИДа руководствоваться настоящей Концепцией.
      4. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.
 

     Премьер-Министр

   Республики Казахстан



                                                Одобрена



                                       постановлением Правительства

                                           Республики Казахстан

                                       от 5 декабря 2000 года N 1808



 
 
                       Концепция государственной политики
           по противодействию эпидемии СПИДа в Республике Казахстан
 

                                 Введение



 
 
       Проблема борьбы с ВИЧ-инфекцией в Казахстане возникла как следствие вовлечения страны в пандемию ВИЧ/СПИДа, охватившую к 2000 году почти все страны мира. По данным Всемирной организации здравоохранения по состоянию на конец 1999 года в мире заражено ВИЧ 53,1 миллиона человек. Со времени начала регистрации заболевания от СПИДа умерло 18,8 миллиона человек, 3,8 миллиона из которых составили дети. Сегодня на планете насчитывается 34,3 миллиона человек, живущих с ВИЧ, в том числе 1,3 миллиона детей до 15 лет. Темпы мировой пандемии продолжают нарастать. Согласно оценкам Всемирной организации здравоохранения, в 1999 году заразилось ВИЧ 5,4 миллиона человек, в том числе 2,3 миллиона женщин и 620 тысяч детей. Все большее число лиц, инфицированных ВИЧ, выявляется в странах Юго-Восточной Азии, Восточной Европы, в том числе в Прибалтике и странах СНГ: Украине, России, Беларуси, Казахстане, Азербайджане, Армении, Молдове, а в последнее время - в среднеазиатских республиках.
      Республика Казахстан принадлежит к числу стран с относительно низким уровнем развития эпидемии СПИДа. Вместе с тем, в стране имеет место устойчивое присутствие и даже усиление факторов, с которыми связана передача ВИЧ. Из года в год растет численность потребителей инъекционных наркотиков, увеличивается число случайных половых связей. Нарастает опасность распространения ВИЧ/СПИДа в системе пенитенциарных учреждений. Каждый четвертый носитель ВИЧ, зарегистрированный в республике, находился или находится в настоящее время в исправительных учреждениях. В настоящее время в этих учреждениях используется практика изоляции носителей ВИЧ. Однако по мере роста ВИЧ в уязвимых сообществах и в популяции в целом все больше будет увеличиваться вероятность попадания в учреждения пенитенциарной системы людей с малыми сроками с момента заражения ВИЧ.
      В феврале 2000 г. при техническом содействии агентств ООН в г. Астане прошел национальный семинар по стратегическому планированию мероприятий в ответ на эпидемию ВИЧ/СПИДа в Казахстане, где было принято решение о пересмотре приоритетов этой работы в соответствии с практикой профилактики ВИЧ, признанной в мире. В целях разработки направлений действий по профилактике СПИДа распоряжением Премьер-Министра Республики Казахстан от 17 мая 2000 года N 76-р была создана межведомственная рабочая группа. Функции координации взаимодействия с заинтересованными государственными органами и организациями, общественными объединениями и международными партнерами по разработке приоритетных направлений были возложены на Агентство по стратегическому планированию Республики Казахстан.
      Концепция государственной политики по противодействию эпидемии СПИДа в Республике Казахстан определяет приоритетные направления деятельности государственных органов и организаций на 2001-2005 годы по достижению поставленных целей и прежде всего тех, реализация которых требует оперативных изменений (как в сторону отказа от неоправдывающих себя практик, так и в сторону усиления и внедрения эффективных подходов). Фокусирование основных финансовых средств, направляемых на профилактику СПИДа, предполагается именно на этих направлениях. В дальнейшем в рамках направлений, намеченных в настоящей Концепции, должны быть разработаны соответствующие программа и план мероприятий по профилактике ВИЧ/СПИДа.
 
            1. Главная цель, основные руководящие принципы
 
      Главная цель - снижение темпов распространения ВИЧ-инфекции в Казахстане.
      Основные руководящие принципы:
      консолидация сил государства и общества в деле профилактики СПИДа;
      широкое сотрудничество с международными и общественными организациями;
      обеспечение соблюдения прав человека при претворении в жизнь программ профилактики СПИДа;
      стимулирование здорового образа жизни, повышения уровня образования, информированности;
      обеспечение для уязвимых групп населения базового медицинского обслуживания на том же уровне, на котором оно гарантируется остальному населению.
 
               2. Приоритетные области и группы населения
 
      Неотъемлемой частью профилактики заражения ВИЧ является совершенствование службы переливания крови. Необходимо создание системы особо тщательного отбора доноров, применение технологий исследований, гарантирующих высокую степень безопасности крови и ее препаратов. Несомненную важность для слежения за ситуацией представляет внедрение более экономичных и информативных технологий эпидемиологического надзора.
      В подходах к проблеме СПИДа должно найти отражение и проведение противовирусной терапии, замедляющей развитие СПИДа, до сих пор не использующейся в Казахстане. Необходимо также обеспечить меры по оказанию адекватной бесплатной медицинской помощи ВИЧ-инфицированным женщинам во время беременности и родов в целях содействия рождению ребенка без ВИЧ-инфекции.
      Однако рассмотрению этих и других вопросов, которые на сегодня не оказывают определяющего влияния на распространение ВИЧ, должны быть посвящены другие планы и программы. В настоящей Концепции также не рассматриваются такие комплексные вопросы, как перекрытие каналов поступления наркотиков в страну и их незаконного оборота, борьба с бедностью, которые оказывают опосредованное влияние на ситуацию по ВИЧ/СПИДу.
      Настоящей Концепцией приоритетной для национальных мероприятий по противодействию эпидемии СПИДа в Казахстане определена область поведения человека. В настоящее время распространение ВИЧ в Казахстане связано именно с этим фактором.
      В этой связи главные усилия должны быть направлены на то, чтобы добиться большей безопасности поведения в плане инфицирования ВИЧ. Для определенных групп населения будут предприниматься следующие меры:
      обеспечение адекватной индивидуальной подготовки и информированности по вопросам профилактики СПИДа с целью реализации осознанного поведенческого выбора и принятия осознанных решений;
      оказание моральной поддержки выбору более безопасного поведения;
      создание материальных условий для реализации выбора более безопасного поведения.
      Приоритетными группами населения, определяющими распространение ВИЧ/СПИДа (далее - приоритетные группы населения), на основе проведенного первичного анализа ситуации являются:
 
      Потребители наркотиков.
      Причины выделения этой группы населения следующие:
      группа достаточно многочисленна и наблюдается рост числа ее представителей;
      представители группы практикуют опасное поведение, например, использование общих шприцев для введения наркотиков. Риск инфицирования ВИЧ при наличии вируса в шприце приближается к 100%;
      свыше 80% зарегистрированных с ВИЧ людей в Казахстане употребляют инъекционные наркотики;
      потребители наркотиков в основном состоят из людей сексуально активного возраста, которые практикуют опасное половое поведение;
      представители группы не обеспечены достаточной информацией, не имеют необходимого доступа к получению консультаций, средствам защиты от заражения ВИЧ, медицинскому сервису.
 
      Лица, занимающиеся проституцией.
      Причины выделения этой группы населения следующие:
      снижение уровня жизни населения в переходный период создает почву для широкого распространения проституции среди популяции;
      представители группы практикуют опасное поведение, например, отказ от использования средств защиты от передачи ВИЧ;
      более 50% заражений ВИЧ в мире происходит половым путем;
      занятие проституцией является основной причиной болезней, передаваемых половым путем (БППП), которые в 4-50 раз увеличивают вероятность проникновения ВИЧ в организм;
      группа также остается во многом закрытой для превентивных вмешательств, ее представители исключительно редко обращаются за медицинской помощью при инфекциях, передающихся половым путем.
 
      Подростки и молодежь.
      Причины выделения этой группы населения следующие:
      группа многочисленна и составляет основную сексуально активную популяцию (согласно данным Агентства по статистике, более четверти населения Казахстана составляют лица в возрасте 15-29 лет);
      преимущественно представители молодежи становятся на путь употребления наркотиков и занятия проституцией;
      эта возрастная группа в силу биологических (формирование сексуальности, гиперсексуальность) и социальных причин, а также низкой осведомленности и доступности средств защиты чаще, чем другие группы населения, практикует опасное сексуальное поведение. Инфекции, передающиеся половым путем (ИППП), преимущественно распространены среди молодежи;
      подростки и молодежь более открыты для образовательных программ, чем другие группы населения, как в смысле возможностей организации их обучения, так и в смысле формирования стереотипов поведения.
 
           3. Основные направления противодействия эпидемии СПИДа
 
      3.1. Усиление мер по поддержке конституционно гарантированных прав и свобод граждан и социальной защите приоритетных групп населения
 
      Нередко представители приоритетных групп населения становятся объектами принуждения со стороны государственных структур и (или) общественного остракизма, что заставляет их скрываться. Эти группы населения при обращении в государственные структуры рискуют подвергнуться ущемлениям в правах. Например, они могут быть взяты на учет медицинскими и полицейскими ведомствами, подвергнуты принудительному освидетельствованию и лечению, сведения об их личности могут быть разглашены.
 
      Ключевые мероприятия:
      обеспечить четкое разграничение между событиями, связанными с употреблением наркотиков, хранением наркотиков, предназначенных для личного потребления, и незаконным производством, хранением и сбытом наркотических, психотропных веществ и прекурсоров;
      разработать предложения по совершенствованию законодательства с целью устранения препятствий на пути эффективного внедрения программ профилактики СПИДа среди приоритетных групп населения;
      усилить роль правоохранительных органов в защите законных прав приоритетных групп, в том числе ВИЧ-инфицированных граждан;
      совершенствовать нормативные правовые акты, касающиеся вопросов задержания лиц, занимающихся проституцией, и потребителей наркотиков, и иных мер принудительного характера в отношении указанных лиц;
      разработать программу оказания социальной поддержки приоритетным группам населения, предоставления государственной помощи в трудоустройстве.
 
      3.2. Совершенствование государственной политики в отношении групп населения рискованного поведения в целях увеличения степени их открытости для вмешательств социального и медицинского характера, направленных на профилактику распространения ВИЧ
 
      В настоящее время представители групп населения, уязвимых в отношении инфицирования ВИЧ, не являются объектом повышенного внимания на предмет содействия их более безопасному поведению. В результате нетерпимого отношения к ним, проявляемого зачастую обществом, группы риска оказываются закрытыми для коммуникации, образовательных программ, информации, которые способствовали бы выбору более безопасного поведения. Представители приоритетных групп нередко лишены возможности получать медицинские услуги на том уровне, на котором ими обеспечивается остальное население, в том числе лечение ИППП, резко увеличивающих восприимчивость организма к ВИЧ.
 
      Ключевые мероприятия:
      оказывать государственную поддержку продуктивным инициативам, направленным на снижение риска поведения представителей названных приоритетных групп;
      проводить политику формирования толерантной социальной среды вокруг ВИЧ-инфицированных граждан;
      при формировании молодежной политики особо акцентировать внимание на обеспечении проведения профилактики СПИДа во всех молодежных организациях и местах сбора молодежи;
      обеспечивать и постоянно углублять диалог центральных и местных органов власти и общества в лице объединений представителей приоритетных групп;
      реформировать здравоохранение в направлении обеспечения максимальной доступности и приемлемости медицинских услуг для приоритетных групп, ликвидации фактической дискриминации в отношении получения обучения, информации, консультирования, медицинской помощи представителями этих групп населения;
      повысить доступ приоритетных групп к профилактическим программам по пропаганде безопасного (менее опасного) поведения, повысить результативность программ по формированию здорового образа жизни;
      при планировании любых мероприятий по контролю и профилактике СПИДа, ИППП, наркомании определять в качестве приоритетов меры по противодействию распространению ВИЧ/СПИДа в приоритетных группах населения.
 
      3.3. Совершенствование государственной политики по привлечению общественных объединений к решению проблем ВИЧ/СПИДа
 
      В настоящее время слабо используются возможности общественности и особенно общественных объединений (неправительственных организаций, далее - НПО) в проведении мер по профилактике СПИДа. Однако именно общественные объединения, НПО совместно с государственными органами, проводя единую политику в интересах народа и государства, добиваются успехов в деле завоевания доверия к себе представителей приоритетных групп и установлении контактов с приоритетными группами (например, с сообществами потребителей наркотиков, неформальными объединениями молодежи), и именно они могут обеспечивать эти "закрытые" коллективы программами образования и информацией по профилактике ВИЧ/СПИДа.
 
      Ключевые мероприятия:
      активно привлекать возможности местных исполнительных органов и крупных предприятий по расширению деятельности общественных объединений, занимающихся вопросами борьбы со СПИДом;
      максимально способствовать развитию партнерства общественных объединений в решении проблем СПИДа.
 
      3.4. Совершенствование предоставления информации и программ образования в целях усиления эффективности программ по формированию здорового образа жизни
 
      До сих пор программы обучения вопросам профилактики СПИДа осуществлялись только в организациях общего среднего образования, в основном в рамках реализации политики формирования здорового образа жизни и (или) нравственно-полового воспитания. Однако до сих пор не во всех школах, гимназиях и лицеях преподаются вопросы профилактики СПИДа. Вне охвата образовательными программами остаются студенты и курсанты учебных заведений Минобороны и МВД. Для части населения, не подпадающей под категории учащихся или студентов, почти не существует каких-либо эффективных образовательных программ. Кадровое обеспечение внедрения среди подростков и молодежи принципов здорового образа жизни и учебно-методическое сопровождение этого процесса, особенно на казахском языке, не везде достаточно и качественно.
      Работники средств массовой информации, в том числе молодежных изданий, не в полной мере и зачастую не вполне профессионально преподносят населению вопросы профилактики СПИДа, инфекций, передаваемых половым путем, наркомании.
 
      Ключевые мероприятия:
      обеспечить обязательное обучение населения вопросам профилактики СПИДа как части общеобразовательных программ;
      включить вопросы профилактики СПИДа в программы обучения школьников, учащихся начальных и средних профессиональных учебных заведений, студентов, курсантов учебных заведений Министерств обороны и внутренних дел, а также в программы внеклассной работы;
      включить вопросы профилактики СПИДа в программы курсов усовершенствования учителей;
      обеспечить подготовку по вопросам профилактики СПИДа работников средств массовой информации;
      обеспечить военнослужащих и работников пенитенциарных учреждений информацией и образовательными программами по профилактике СПИДа;
      совершенствовать методы и средства обучения различных групп населения профилактике СПИДа;
      организовать в местах концентрации представителей приоритетных групп населения средства наглядной агитации мер защиты от заражения ВИЧ и ИППП.
 
      3.5. Обеспечение высокого качества медицинских и социальных услуг для приоритетных групп населения, прежде всего в деле лечения наркомании и инфекций, передаваемых половым путем, предоставления антиретровирусной терапии. Расширение практики использования приоритетными группами населения индивидуальных предохранительных средств
 
      Ключевыми путями передачи ВИЧ являются половой и инъекционный. Чаще других групп населения в настоящее время заражаются потребители инъекционных наркотиков - опасность заражения ВИЧ создают условия их приготовления и введения, а также пользование общими шприцами и иглами.
      Один из путей воздействия на эпидемию СПИДа должен состоять в борьбе с наркоманией. Однако традиционная терапия наркомании нуждается в улучшении качества. В стране отсутствует система реабилитационных центров для потребителей наркотиков. Таким образом, в настоящее время вопрос эффективного лечения наркомании остается неразрешенным. При отсутствии стойкого желания больного наркоманией быть излеченным терапевтические вмешательства, направленные на полный отказ от употребления наркотиков, обречены на неудачу.
      Средством снижения риска передачи ВИЧ в некоторых странах является заместительная терапия, когда вместо инъекционных наркотиков больному наркоманией предлагается использовать наркотик для внутреннего применения.
      Особое внимание для предотвращения распространения ВИЧ-инфекции должно быть уделено быстрому и эффективному лечению традиционных венерических болезней. Для обеспечения такого лечения необходимо, чтобы предлагаемый метод лечения был приемлем и доступен для приоритетных групп населения. В противном случае их представители не обращаются за медицинской помощью. Всемирной организацией здравоохранения разработан оптимальный протокол лечения венерических инфекций при их острых проявлениях. Его базой является синдромный подход к ведению больных, предусматривающий немедленное назначение лечения от всех инфекций, обусловливающих наблюдаемый комплекс симптомов в любой организации медицинской сети в условиях анонимности. Указанный метод прошел апробацию в десятках развитых и развивающихся стран и показал очень высокую эффективность и экономичность, позволяющую сберегать значительные ресурсы. Однако в Казахстане данный подход до сих пор повсеместно не внедрен.
      Единственным средством защиты от ВИЧ при половом пути передачи вируса в настоящее время является презерватив. Однако в стране никогда не оценивалось соответствие наличия качественных изделий этого вида потребности в них. Отсутствует материальная база для проведения полноценных исследований качества презервативов. На рынке гигиенических средств Казахстана наряду с презервативами известных фирм-производителей реализуются изделия неизвестного происхождения, не защищающие от ВИЧ.
      Современные медицинские технологии позволяют в ряде случаев задерживать развитие ВИЧ в организме и предотвращать переход вируса от матери к плоду. Однако в Республике Казахстан они не используются в силу их высокой затратности. Экспертиза экономических возможностей их ограниченного применения, например, для защиты от передачи вируса от беременной женщины к плоду, в Казахстане не проводилась. В настоящее время инфицированные ВИЧ не обеспечиваются противовирусным лечением.
 
      Ключевые мероприятия:
      принять принцип снижения вреда употребления наркотиков в качестве основы государственной политики в сфере здравоохранения - обеспечивать потребителей наркотиков консультированием, обучением, информацией по снижению риска передачи ВИЧ, проведение обмена использованных шприцев и игл, снабжение дезинфицирующими средствами и презервативами в качестве составной части государственных профилактических программ;
     изучить опыт внедрения заместительной терапии опийной наркомании в других странах;
      обеспечить оказание специализированной медицинской помощи больным инфекциями, передающимися половым путем, в учреждениях кожно-венерологической службы, а также расширенного внедрения в систему первичной медико-санитарной помощи под контролем дерматовенерологической службы синдромного подхода к диагностике и лечению на базе адаптированных к условиям Казахстана протоколов лечения, предлагаемых Всемирной организацией здравоохранения, на анонимной основе. Обеспечить проведение консультирования и обучения венерических больных в учреждениях дерматовенерологической службы или под их контролем в первичном звене здравоохранения как обязательной составной части медицинской помощи;
      пересмотреть требования к качеству презервативов, продающихся на территории страны, обеспечить их обязательную государственную сертификацию;
      прорабатывать вопросы организации закупа защитных средств и их адресного распределения среди представителей приоритетных групп;
      определить подходы предоставления государством определенным группам населения противоретровирусной терапии.
 
      3.6. Совершенствование управления, координации и исполнения превентивных программ по СПИДу
 
      До сих пор в Казахстане проблемы ВИЧ/СПИДа рассматривались как чисто медицинские. Упор делался на мероприятия диагностического характера, которые сами по себе не могут остановить распространения инфекции. На самом деле проблема ВИЧ является не столько медицинской, сколько общесоциальной, и стабилизировать ситуацию можно только посредством недопущения и (или) уменьшения вероятности заражения людей ВИЧ. Сосредоточение вопросов профилактики СПИДа исключительно в сфере здравоохранения привело к тому, что ряд проблем немедицинского характера, ассоциированных с развитием эпидемии, не разрешается.
      Для эффективной профилактики ВИЧ необходимо решать задачи по обеспечению безопасного поведения населения, и, прежде всего, приоритетных групп. Это в свою очередь требует усилий не столько медиков, сколько педагогов, психологов, социологов, социальных работников, юристов, экономистов и других специалистов разных профессий.
      Что же касается медицинского аспекта профилактики СПИДа, то роль здравоохранения должна заключаться в консультировании пациентов по вопросам, касающимся ВИЧ-инфекции, проведении диагностики, лечения, контроле безопасности крови и осуществлении эпидемиологического надзора за динамикой распространения ВИЧ.
 
      Ключевые мероприятия:
      совершенствовать службу профилактики и борьбы со СПИДом с расширением функций с целью решения социальных задач;
      повысить доступность и расширить сеть кабинетов анонимного тестирования на носительство ВИЧ, до- и послетестового консультирования;
      обеспечить внедрение эпидемиологического мониторинга в качестве основного подхода к слежению за динамикой распространения ВИЧ;
      повысить качество подготовки специалистов в соответствии с приоритетными задачами контроля эпидемии;
      обеспечить внедрение в социальную сферу передового национального и мирового опыта профилактики ВИЧ/СПИДа;
      предусматривать формирование государственных заказов на меры по профилактике ВИЧ/СПИДа, добиваться максимальной эффективности использования бюджетных средств, выделяемых на эти цели;
      шире использовать возможности международного сотрудничества в деле профилактики ВИЧ.
 
                               Заключение
 
      Реализация настоящей Концепции позволит на ее основе принять программу и план действий по профилактике СПИДа в Республике Казахстан, которые в свою очередь будут служить основой для разработки и принятия аналогичных программ и планов на региональном уровне.
      При этом станет возможным осуществление мониторинга реализации определенных данной Концепцией направлений действий в условиях изменения текущей социально-экономической и медико-демографической ситуации с тем, чтобы своевременно вносить изменения в основные направления, программу и план.
 

     (Специалисты: Склярова И.В.

                   Мартина Н.А.,)    



Қазақстан Республикасында ЖҚТБ-ның індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі мемлекеттік саясаттың тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 5 желтоқсандағы N 1808 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 29 қаңтардағы № 41 Қаулысымен

      Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2011.01.29 № 41 Қаулысымен.

      Елде ЖҚТБ-ның таралу қарқынын төмендету мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында ЖҚТБ-ның індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі мемлекеттік саясаттың тұжырымдамасы (бұдан әрі - Тұжырымдама) мақұлдансын.
      2. Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі осы Тұжырымдаманы іске асыру мақсатында басқа мүдделі орталық атқарушы органдармен бірлесіп 2001 жылдың 30 сәуіріне дейін Қазақстан Республикасында ЖҚТБ-ның індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламаны әзірлесін.
      3. Облыстар, Астана және Алматы қалаларының әкімдері ЖҚТБ-ның індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі аймақтық бағдарламаны әзірлеу кезінде осы Тұжырымдаманы басшылыққа алсын.
      4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

                                      Қазақстан Республикасы
                                            Үкіметінің
                                    2000 жылғы 5 желтоқсандағы
                                        N 1808 қаулысымен
                                           мақұлданған

                    Қазақстан Республикасында
          ЖҚТБ-ның індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі
                    мемлекеттік саясаттың
                        Тұжырымдамасы

                           Кіріспе

       Қазақстанда АҚТҚ-мен - жұқпалы аурумен күрес мәселесі 2000 жылға қарай әлемнің бүкіл елдерін дерлік қамтыған АҚТҚ/ЖҚТБ (адамның қорғаныш тапшылығын қоздырғышы/жұқтырылған қорғаныш тапшылығы белгісі) зобалаңына еліміздің тартылуы салдарынан пайда болды. Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша 1999 жылдың аяғында әлемде 53,1 миллион адам АҚТҚ-ны жұқтырған. Ауруды тіркеу басталған кезеңнен бері ЖҚТБ-дан 18,8 миллион адам өлген, оның 3,8 миллионы балалар. Бүгінгі күні жер шарында 34,3 миллион адам АҚТҚ-мен өмір сүруде, оның 1,3 миллионы 15 жасқа жетпеген балалар. Әлемдік зобалаң қарқыны өсе түсуде. Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының бағалауы бойынша, 1999 жылы АҚТҚ-ны 5,4 миллион адам жұқтырған, оның ішінде 2,3 миллионы әйелдер және 620 мыңы балалар. АҚТҚ-ны жұқтырған адамдар көбіне Оңтүстік-Шығыс Азия, Шығыс Еуропа, оның ішінде Балтық бойында және ТМД елдерінде: Украинада, Ресейде, Беларусьте, Қазақстанда, Әзірбайжанда, Арменияда, Молдовада, ал соңғы кездері Орта Азия республикаларында анықталу үстінде.
      Қазақстан Республикасы ЖҚТБ індетінің даму деңгейі салыстырмалы түрде төмен елдер қатарына жатады. Дегенмен, елімізде АҚТҚ жұқтырумен байланысты жағдаяттар тұрақты болып қана қоймай, оның күшейе түсуі орын алып отыр. Екпе есірткіні қолданушылар саны жылдан-жылға өсуде, кездейсоқ жыныс қатынастарының саны ұлғаюда. АҚТҚ/ЖҚТБ-ның жаза өтеу мекемелері жүйесінде таралу қаупі өсуде. Республикада тіркелген АҚТҚ көзіне айналған әрбір төртінші адам түзету мекемелерінде отырып шыққандар немесе қазіргі кезде сол жерде отырғандар. Қазіргі уақытта осы мекемелерде АҚТҚ көздерін оқшаулау тәжірибесі қолданылады. Алайда, еліккіш қауымдастықтарда АҚТҚ өсуіне және таралуына байланысты жаза өтеу жүйесі мекемелеріне АҚТҚ-ны жұқтыру мерзімі аз адамдар түсу ықтималдығы артуда.
      2000 жылғы ақпанда Астана қаласында БҰҰ агенттігінің техникалық көмек беруімен Қазақстанда АҚТҚ/ЖҚТБ індетіне жауап шараларды стратегиялық жоспарлау жөнінде ұлттық семинар болып өтті, онда АҚТҚ-ны алдын алудың әлемде танылған тәжірибесіне сәйкес бұл жұмыстың басымдықтарын қайта қарау туралы шешім қабылданды. ЖҚТБ-ның алдын алу жөніндегі іс-қимылдың бағыттарын белгілеу мақсатында Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2000 жылғы 17 мамырдағы N 76-ө өкімімен ведомствоаралық жұмыс тобы құрылған болатын. Мүдделі мемлекеттік органдармен және ұйымдармен, қоғамдық бірлестіктермен және халықаралық әріптестермен басым бағыттарды белгілеу жөніндегі өзара іс-қимылды үйлестіру міндеті Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігіне жүктелді.
      Қазақстан Республикасында ЖҚТБ-ның індетіне қарсы іс-әрекет жөніндегі мемлекеттік саясат тұжырымдамасы алға қойылған, ең алдымен, іске асырылуы шұғыл өзгерістерді талап ететін (өзін ақтамайтын тәжірибелерден бас тарту жағына да, тиімді тәсілдерді күшейту және енгізу жағына да) мақсатқа қол жеткізу жөніндегі мемлекеттік органдар мен ұйымдар қызметінің 2001-2005 жылдарға арналған басым бағыттарын белгілейді. ЖҚТБ-ның алдын алуға бағытталған негізгі қаржы қаражатты тап осы бағыттарға жұмылдыру көзделуде. Бұдан әрі осы Тұжырымдамада белгіленген бағыттар шеңберінде АҚТҚ/ЖҚТБ-ның алдын алу жөнінде тиісті бағдарлама мен іс-шаралар жоспары әзірленуі тиіс.

         1. Басты мақсат, басшылыққа алар негізгі қағидаттар

      Басты мақсат - Қазақстанда АҚТҚ-ның - жұқпалы аурудың таралу қарқынын төмендету.
      Басшылыққа алар негізгі қағидаттар:
      ЖҚТБ-ның алдын алуға мемлекет пен қоғам күшін жұмылдыру;
      халықаралық және қоғамдық ұйымдармен кең ынтымақтастық;
      ЖҚТБ-ның алдын алу бағдарламаларын жүзеге асыру барысында адам құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету;
      салауатты өмір салтын көтермелеу, білім беру, хабардарлық деңгейін көтеру;
      халықтың еліккіш топтарын қалған халыққа берілетін кепілдік деңгейінде базалық медициналық қызметпен қамтамасыз ету.
 
              2. Басым салалар мен халық топтары
 
      Қан құю қызметін жетілдіру АҚТҚ-ны жұқтырудың алдын алудың ажырамас бөлігі болып табылады. Донорларды өте мұқият іріктеу жүйесін жасау, қанның және оның препараттары қауіпсіздігінің жоғары дәрежесіне кепілдік беруші зерттеу технологиясын қолдану қажет. Індетті қадағалаудың әлдеқайда үнемді және ақпаратты технологияларын енгізу ахуалды бақылау үшін өте маңызды.
      ЖҚТБ мәселесіне көзқарастарда Қазақстанда әлі де қолданылмай келе жатқан ЖҚТБ дамуын тежейтін қоздырғышқа қарсы ем жүргізу де көрініс табуға тиіс. АҚТҚ жұқтырған әйелдерге жүкті және туу кезінде баланың АҚТҚ жұқтырмай тууына көмектесу мақсатында тиісінше ақысыз медициналық көмек көрсетуді де қамтамасыз ету қажет.
      Алайда, бүгінгі күні АҚТҚ таралуына белгілі бір ықпал жасамайтын осы және басқа да мәселелерді қарауға басқа жоспарлар мен бағдарламалар арналуы тиіс. Осы Тұжырымдамада АҚТҚ/ЖҚТБ бойынша ахуалға жанама әсер ететін елге есірткілердің келуі мен олардың заңсыз айналу арналарын жабу, кедейлікпен күрес тәрізді кешенді мәселелер де қарастырылмайды.
      Осы Тұжырымдамада Қазақстанда ЖҚТБ індетіне қарсы әрекет жөніндегі ұлттық іс-шаралар үшін адам мінез-құлқы саласы басым болып белгіленді. Қазіргі кезде Қазақстанда АҚТҚ-ның таралуы тап осы жағдаятпен байланысты.
      Осыған орай басты күш-жігер АҚТҚ-ны жұқтыру тұрғысынан мінез-құлықтың зор қауіпсіздігіне қол жеткізуге бағытталуға тиіс. Халықтың белгілі бір топтары үшін мынадай шаралар қолданылатын болады:
      саналы мінез-құлықты таңдауды және саналы шешімдер қабылдауды іске асыру мақсатында ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелері бойынша тиісінше жеке дайындық пен хабардарлықты қамтамасыз ету;
      неғұрлым қауіпсіз мінез-құлық таңдауға моральдық қолдау көрсету;
      неғұрлым қауіпсіз мінез-құлық таңдауды іске асыру үшін материалдық жағдайлар жасау.
      Ахуалға бастапқы талдау жүргізу негізінде АҚТҚ/ЖҚТБ-ның таралуын анықтайтын халықтың басым топтары (бұдан әрi - халықтың басым топтары) мыналар болып табылады:
      Есiрткілер қолданушылар.
      Халықтың бұл тобын бөлiп көрсетудiң себептерi мыналар:
      топ саны айтарлықтай көп және оның өкiлдерiнiң өсуi байқалады;
      топ өкiлдерi қауiптi мiнез-құлыққа дағдыланған, мысалы есiрткiлердi егу үшiн ортақ пiспектердi пайдаланады. Пiспекте қоздырғыш болған жағдайда АҚТҚ-ны жұқтыру қатерi 100%-ға жақындайды;
      Қазақстанда АҚТҚ-мен тiркелген адамдардың 80%-дан астамы екпе есiрткілердi қолданады;
      есiрткiлердi қолданатындар негiзiнен жынысқұмар белсендi жастағы қауiптi жыныстық қатынасқа дағдыланған адамдардан тұрады;
      топ өкiлдерi ақпаратпен жеткiлiктi түрде қамтамасыз етiлмеген, қажеттi консультациялар алуға, АҚТҚ жұқтырудан қорғану құралдарына, медициналық қызметке қолдары жете бермейдi.
      Жезөкшелiкпен айналысатын адамдар.
      Халықтың бұл тобын бөлiп көрсетудiң себептерi мыналар:
      өтпелi кезеңде халықтың тұрмыс деңгейiнiң төмендеуi жезөкшелiктiң көпшiлiк арасында кең таралуына жағдай жасайды;
      топ өкiлдерi қауiптi мiнез-құлыққа, мысалы, АҚТҚ-ны жұқтырудан қорғану құралдарын пайдаланудан бас тартуға дағдыланған;
      әлемде АҚТҚ жұқтырудың 50%-дан астамы жыныстық жолмен болады;
      жезөкшелiкпен айналысу жыныстық жолмен берілетiн аурудың (ЖЖБА) негiзгi себебi болып табылады, ол АҚТҚ-ның ағзаға ену ықтималдығын 4-50 есе ұлғайтады.
      топ алдын ала араласуға да көбiне жабық күйiнде қалады, оның өкiлдерi жыныстық жолмен берiлетiн жұқпалы ауру кезiнде медициналық көмекке өте сирек жүгiнедi.
      Жеткiншектер мен жастар.
      Халықтың бұл тобын бөлiп көрсетудiң себептерi мыналар:
      топ саны көп және жынысқұмар негiзгi белсендi көпшiлiктi құрайды (Статистика жөнiндегi агенттiктiң деректерiне сәйкес, Қазақстан халқының төрттен бiрiнен астамын 15-29 жастағы жастар құрайды);
      есiрткiлердi қолдану және жезөкшелiкпен айналысу жолына көп жағдайда жастар өкiлдерi түседi;
      бұл жастағы топтар биологиялық (жынысқұмарлықтың, әсiре жынысқұмарлықтың қалыптасуы) және әлеуметтiк себептерге, сондай-ақ халықтың басқа топтарына қарағанда хабардарлығының және қорғану құралдарына қол жеткiзуiнiң төмендiгiнен қауiптi жынысқұмарлық мiнез-құлыққа дағдыланады. Жыныс жолымен берiлетiн жұқпалы аурулар (ЖБЖА) көбiне жастар арасында таралған;
      жеткiншектер мен жастар оларды оқытуды ұйымдастыру мүмкiндiгi тұрғысынан да, мiнез-құлық орнықтылығын қалыптастыру тұрғысынан да халықтың басқа топтарына қарағанда бiлiм беру бағдарламасы үшiн неғұрлым ашық.
 
       3. ЖҚТБ iндетiне қарсы iс-әрекеттiң негiзгi бағыттары
 
      3.1. Азаматтардың конституциялық кепiлдi құқықтары мен бостандықтарына қолдау көрсету және халықтың басым топтарын әлеуметтiк қорғау жөнiндегi шараларды күшейту
 
      Халықтың басым топтары өкiлдерiнiң мемлекеттiк құрылымдар тарапынан мәжбүрлеу және (немесе) қоғамдық мiнез-шенеу объектiлерiне айналатын кездерi аз емес, бұл оларды жасырынуға итермелейдi. Халықтың бұл топтары мемлекеттiк құрылымдарға жүгiнген кезде құқықтарына нұқсан келу қаупiнде болады. Мысалы, олардың медициналық және полициялық ведомстволарда есепке алынуы, куәгерлiкке және емделуге мәжбүрленуi мүмкiн, олардың жеке басына қатысты мәлiметтер жарияланып кетуi мүмкiн.
      Негiзгi шаралар:
      жеке қолдануға арналған есiрткiлердi пайдалануға, есiрткiлердi сақтауға және есiрткiнiң, психотроптық заттар мен прекурсорлардың заңсыз өндiрiлуiне, сақталуына және өткiзiлуiне байланысты оқиғалар арасын айқын мәжелеудi қамтамасыз ету;
      халықтың басым топтары арасына ЖҚТБ алдын алу бағдарламасын тиiмдi енгiзу жолында тұрған кедергiлердi жою мақсатында заңдарды жетiлдiру жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу;
      басым топтардың, соның iшiнде АҚТҚ жұқтырған азаматтардың заңды құқықтарын қорғауда құқық қорғау органдарының рөлiн күшейту;
      жезөкшелiкпен айналысатын адамдарды және есiрткілер тұтынушыларды ұстау, көрсетiлген адамдарға қатысты мәжбүрлеу сипатындағы және өзге де шаралар мәселелерiне қатысты нормативтiк құқықтық кесiмдердi жетілдiру;
      халықтың басым топтарына әлеуметтiк қолдау көрсету, еңбекке орналастыруда мемлекеттiк көмек беру бағдарламасын әзiрлеу.
 
      3.2. АҚТБ таралуының алдын алуға бағытталған әлеуметтiк және медициналық сипаттағы iс-әрекет үшiн ашықтық деңгейiн көтеру мақсатында халықтың мiнез-құлқы қауiптi тобына қатысты мемлекеттiк саясатты жетiлдiру
 
      Қазiргi кезде халық топтарының АҚТҚ жұқтыруға қатысты елiккiш өкiлдерi олардың неғұрлым қауiпсiз мiнез-құлқына жәрдем көрсету тұрғысында айрықша назарға алынған объектi болып отырған жоқ. Көбiне қоғам тарапынан көрiнiс табатын қатерлi топқа деген төзгiсiз қатынастың нәтижесiнде оларға неғұрлым қауiпсiз мiнез-құлық таңдауға ықпал ете алатын байланыс, бiлiм беру бағдарламалары, акпарат жабық күйiнде қалып отыр. Басым топтар өкiлдерiнiң халықтың қалған бөлiгi қамтамасыз етiлетiн медициналық қызметке, соның iшiнде ағзаның АҚТҚ-ға бейiмдiгiн күрт арттыратын ЖБЖА-дан емделуге мүмкiндiгi болмайтын кездерi аз емес.
      Негiзгi шаралар:
      аталған басым топтар өкiлдерi мiнез-құлқының қатерiн азайтуға бағытталған жемістi бастамаларға мемлекеттiк қолдау көрсету;
      АҚТҚ жұқтырған азаматтар төңiрегiнде төзiмдi әлеуметтiк орта қалыптастыру саясатын жүргiзу;
      жастар саясатын қалыптастырған кезде барлық жастар ұйымдары мен жастар жиналатын жерлерде ЖҚТБ-ның алдын алуды жүргiзудi қамтамасыз етуге айрықша назар аудару;
      орталық және жергiлiктi өкiмет органдары мен басым топтар өкiлдерiнiң бiрлестiктерi тұрғысынан қоғамның пiкiрлесуiн қамтамасыз ету және ұдайы тереңдетiп отыру;
      басым топтарға медициналық қызмет көрсетудiң мейлiнше қол жетiмдiгi мен сабақтастығын қамтамасыз ету бағытында денсаулық сақтауды реформалау, халықтың осы тобы өкiлдерiнiң оқуына, ақпарат, консультация, медициналық көмек алуына қатысты іс жүзіндегі кемсiтушiлiктi жою;
      қауiпсiз (қауiптiлiгi аздау) мiнез-құлықты насихаттау жөнiндегi алдын алу бағдарламасына басым топтардың қол жеткiзуiн арттыру, салауатты өмiр салтын қалыптастыру жөнiндегi бағдарламалар нәтижелілiгiн арттыру;
      ЖҚТБ-ны, ЖБЖА-ны, нашақорлықты бақылау және олардың алдын алу жөнiндегi кез келген iс-шараны жоспарлаған кезде халықтың басым топтарында АҚТҚ/ЖҚТБ-ның таралуына қарсы әрекет жөнiндегі шараларды басымдық ретiнде белгiлеу.
 
      3.3. АҚТҚ/ЖҚТБ мәселелерiн шешуге қоғамдық бiрлестiктерлi тарту жөнiндегi мемлекеттiк саясатты жетiлдіру
 
      Қазiргi кезде жұртшылықтың және әсiресе қоғамдық бiрлестiктердiң (үкiметтiк емес ұйымдардың, бұдан әрi - YЕҰ) ЖҚТБ-ның алдын алу жөнiндегi шаралар өткiзудегi мүмкiндiктерi нашар пайдаланылады. Алайда, тап осы қоғамдық бiрлестiктер, YЕҰ мемлекеттiк органдармен бiрлесiп, халық пен мемлекет мүддесi үшiн бiртұтас саясат жүргiзе отырып, басым топтар өкiлдерiнiң сенiмiне ие болу және басым топтармен (мысалы, есiрткiлер тұтынушылар қоғамдастықтарымен, жастардың бейресми бiрлестiктерiмен) байланыс орнату iсiнде табысқа қол жеткiзе алады және тап солар осы "жабық" ұйымдарды АҚТҚ/ЖҚТБ-ның алдын алу жөнiндегi бiлiм беру және ақпарат бағдарламаларымен қамтамасыз ете алады.
      Негiзгi шаралар:
      жергiлiктi атқарушы органдар және iрi кәсiпорындар мүмкіндiктерiн ЖҚТБ-мен күрес мәселелерiмен айналысатын қоғамдық бiрлестiктер қызметiн кеңейтуге белсендi тарту;
      ЖҚТБ мәселелерiн шешуде қоғамдық бiрлестiктер әрiптестiгiн дамытуға барынша көмек көрсету.
 
      3.4. Салауатты өмiр салтын қалыптастыру жөнiндегi бағдарламалар тиiмдiлiгiн күшейту мақсатында ақпарат және бiлiм беру бағдарламаларын ұсынуды жетiлдiру
 
      Осы кезге дейiн ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерiн оқыту бағдарламалары жалпы орта білім беру ұйымдарында, негiзiнен салауатты өмiр салтын және (немесе) имандылық-жыныстық тәрбиенi қалыптастыру саясатын iске асыру аясында ғана жүзеге асырылды. Алайда, осы кезге дейiн ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерi мектептердiң, гимназиялар мен лицейлердiң бәрiнде бiрдей оқытылып отырған жоқ. Қорғаныс министрлiгi мен IIМ оқу орындары студенттерi мен курсанттары білiм беру бағдарламаларымен қамтусыз қалып отыр. Халықтың оқушылар немесе студенттер санатына жатпайтын бөлiгi үшiн қандай да бiр тиiмдi бiлiм беру бағдарламалары жоқ дерлiк. Жеткiншектер мен жастар арасында салауатты өмiр салты қағидаттарын енгiзудi кадрлық қамтамасыз ету және осы процестi оқу-әдiстемелiк жағынан, әсiресе қазақ тілiнде бекемдеу барлық жерде бiрдей жеткiлiктi және сапалы емес.
      Бұқаралық ақпарат құралдарының, соның iшiнде жастар басылымдарының қызметкерлерi ЖҚТБ-ның, жыныстық жолмен берiлетiн жұқпалы аурудың, нашақорлықтың алдын алу мәселелерiн халыққа шала күйде және кәсiби тұрғыдан нашар жеткiзедi.
      Негiзгi шаралар:
      жалпы білім беру бағдарламаларының бiр бөлiгi ретiнде ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерiн халыққа мiндеттi түрде оқытуды қамтамасыз ету;
      ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерiн мектеп оқушыларының, бастауыш және орта кәсiптiк оқу орындары оқушыларының, Қорғаныс және Iшкi iстер министрлiктерi студенттерiнiң, курсанттарының оқу бағдарламаларына, сондай-ақ сыныптан тыс жұмыстар бағдарламаларына енгiзу;
      ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерiн мұғалiмдер бiлiмiн жетiлдiру курстары бағдарламаларына енгiзу;
      бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлерiн ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерi бойынша даярлауды қамтамасыз ету;
      әскери қызметшiлер мен жаза өтеу мекемелерi қызметкерлерiн ЖҚТБ-ның алдын алу жөнiндегi білiм беру бағдарламаларымен қамтамасыз ету;
      халықтың әртүрлі топтарын ЖҚТБ-ның алдын алу әдістері мен құралдарына оқытуды жетілдіру;
      халықтың басым топтарының өкiлдерi шоғырланған жерлерде АҚТҚ және ЖБЖА жұқтырудан корғану шараларының көрнекi насихат құралдарын ұйымдастыру.
 
      3.5. Халықтың басым топтары үшін, ең алдымен нашақорлықты және жыныстық жолмен берiлетiн жұқпалы ауруларды емдеу iсiнде медициналық және әлеуметтiк қызмет көрсетудiң жоғары сапасын қамтамасыз ету, қоздырғышқа қарсы ем қолдану. Халықтың басым топтарының жеке алдын ала қорғану құралдарын пайдалану тәжiрибесiн кеңейту
 
      АҚТҚ жұғуының негiзгi жолдары жыныстық және екпелiк болып табылады. Қазiргi кезде халықтың басқа топтарынан гөрi есiрткiлердi егу арқылы тұтынушылар көбiрек жұқтырады - оларды даярлау мен денеге енгiзу, сондай-ақ ортақ пiспектер мен инелердi пайдалану АҚТҚ жұқтыру қаупiне жағдай жасайды.
      ЖҚТБ iндетiне ықпал ету жолдарының бiрi нашақорлыққа қарсы күрес болуға тиiс. Алайда нашақорлықты дәстүрлi емдеу оның сапасын жақсарта түсудi қажет етедi. Елде есiрткілер тұтынушыларды оңалту орталықтарының жүйесi жоқ. Осылайша, қазiргi кезде нашақорлықты тиiмдi емдеу мәселесi шешiлмеген күйiнде қалып отыр. Нашақорлықпен ауыратын адамның өзi шын ниеттенбесе, есiрткiлер қолданудан толық бас тартуға бағытталған емдеу әрекеттерi сәтсiздiкке ұшырайды.
      Кейбiр елдерде алмастыру емi АҚТҚ-ның жұғу қаупiн төмендету құралы болып отыр, нашақорлықпен ауыратын адамға екпе есiрткілер орнына iшу арқылы қабылданатын есiрткiлер пайдалану ұсынылады.
      АҚТҚ жұқпалы ауруының таралуын болдырмау үшiн дәстүрлi мерез ауруларын тез және тиiмдi емдеуге айрықша назар аударылуға тиiс. Мұндай емдеудi қамтамасыз ету үшiн емдеудiң ұсынылатын әдiсi халықтың басым топтары үшiн қолайлы әрi қол жететiндей болуы қажет. Басқаша жағдайда олардың өкiлдерi медициналық көмекке жүгiнбейдi. Бүкiлдүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымы мерез жұқпалы ауруларын олардың асқынған жағдайында емдеудiң оңтайлы хаттамасын әзiрледi. Оның негiзi медициналық желiнiң кез келген ұйымы құпиялылық жағдайында ауру белгiлерiне кешенді бақылау жасай отырып, барлық жұқпалы ауруға дереу ем тағайындауды көздейтін, сырқаттарды ауру белгілеріне қарай емдеу болып табылады. Көрсетілген әдіс ондаған дамыған және дамушы елдерде байқаудан өтті және едәуір ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік беретін өте жоғары тиімділігі мен үнемділігін көрсетті. Алайда, бұл әдіс Қазақстанда әлі күнге жаппай енгізілген жоқ.
      Қазіргі кезде қоздырғышты жыныстық жолмен жұқтыру кезінде АҚТҚ-дан қорғанудың бірден бір құралы жынысқап болып табылады. Алайда, елде бұйымның осы түрінің сапасы оларға қажеттілікке қаншалықты сәйкес келетіндігіне ешқашан баға берілген емес. Жынысқап сапасына толыққанды зерттеу жүргізуге арналған материалдық база жоқ. Қазақстанның гигиеналық құрал рыногында танымал өндіруші фирмалар шығарған жынысқаптарпен қатар, АҚТҚ-дан қорғамайтын, шығарылған жері беймәлім бұйымдар да сатылады.
      Осы заманғы медициналық технологиялар бірқатар жағдайда АҚТҚ-ның ағзада дамуын тежеп, қоздырғыштың анадан ұрыққа өтуін болдырмауға мүмкіндік береді. Алайда, олар Қазақстан Республикасында жоғары шығындылығына қарай пайдаланылмайды. Қазақстанда, мысалы, қоздырғыштың жүкті әйелден ұрыққа жұғуынан қорғау үшін оларды шектеп қолданудың экономикалық мүмкіндіктеріне сараптама жүргізілген жоқ. Қазіргі кезде жұқтырылған АҚТҚ қоздырғышқа қарсы емдеумен қамтамасыз етілмейді.
      Негізгі шаралар:
      есірткілерді қолданудың зиянын төмендету қағидатын денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізі ретінде қабылдау - есірткілер тұтынушыларды АҚТҚ жұғуының қатерін төмендету жөнінде консультациямен, оқытумен, ақпаратпен қамтамасыз ету, мемлекеттік алдын алу бағдарламаларының құрамдас бөлігі ретінде пайдаланылған піспектер мен инелерді алмастыру жүргізу, жұқпалы аурулардан тазарту құралдарымен және жынысқаптармен жабдықтау;
      апиындық нашақорлыққа алмастыру емін енгізудің басқа елдердегі тәжірибесін зерделеу;
      жыныс жолымен берілетін жұқпалы аурумен ауырғандарға тері-венерологиялық қызмет мекемелерінде мамандандырылған медициналық қызмет көрсетуді, сондай-ақ Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған құпия негiзде емдеу хаттамаларын Қазақстан жағдайына бейiмделген негiзде, терi-венерологиялық қызметтiң бақылауымен ауру белгiлерiне диагноз қою мен емдеуде бастапқы медициналық-санитарлық көмек көрсету жүйесiн кеңiнен енгiзудi қамтамасыз ету. Мерезбен ауырғандарға терi-венерологиялық қызмет мекемелерiнде немесе солардың бақылауымен медициналық көмектiң мiндеттi құрамдас бөлiгi ретiнде денсаулық сақтаудың бастапқы буынында консультация жүргiзудi және оқытуды қамтамасыз ету;
      ел аумағында сатылатын жынысқаптар сапасына талапты қайта қарау, оларды мiндеттi мемлекеттiк сертификаттаумен қамтамасыз ету;
      қорғаныс құралдарын сатып алуды және оларды басым топтар өкiлдерi арасында нысаналы бөлудi ұйымдастыру мәселелерiн пысықтау;
      мемлекеттiң халықтың белгілi бiр топтарына қоздырғышқа қарсы емдi ұсыну көзқарасын анықтау.
 
      3.6. ЖҚТБ-ның алдын алу бағдарламаларын басқаруды, үйлестiрудi және орындауды жетiлдiру
 
      Қазақстанда АҚТҚ/ЖҚТБ мәселелерi осы кезге дейiн таза медициналық тұрғыдан қарастырылды. Диагноз қою сипатындағы iс-шараларға күш салынды, ал ол жұқпалы аурулардың таралуын өздiгінен тоқтата алмайды. Шын мәнiнде, АҚТҚ медициналық емес, жалпы әлеуметтiк мәселе болып табылады және ахуалды адамдардың АҚТҚ жұқтыруына жол бермеу және (немесе) жұқтыру ықтималдығын азайту арқылы ғана тұрақтандыруға болады ЖҚТБ-ның алдын алу мәселелерiн денсаулық сақтау аясына ғана шоғырландыру iндеттiң дамуымен астасатын медициналық емес бiрқатар мәселелердiң шешiлмей қалуына әкеп соқты.
      АҚТҚ-ның алдын алуды ұтымды жүргiзу үшiн халықтың және ең алдымен, басым топтардың қауiпсiз мiнез-құлқын қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi шешу қажет. Бұл өз кезегінде медицина қызметкерлерiнiң емес, педагогтардың, психологтардың, социологтардың, әлеуметтiк қызметкерлердiң, заңгерлердiң, экономистердiң және басқа әртүрлi кәсiп мамандарының күш-жiгерiн талап етедi.
      ЖҚТБ-ның алдын алудың медициналық қырына келгенде, денсаулық сақтау рөлi АҚТҚ жұқпалы ауруына қатысты мәселелер бойынша келушілерге консультациялар беру, диагноз қою емдеу, қанның қауіпсіздігін бақылау және АҚТҚ-ның таралу қарқынына эпидемиологиялық қадағалауды жүзеге асыру болуға тиіс.
      Негізгі шаралар:
      әлеуметтік міндеттерді шешу мақсатындағы міндеттерді кеңейте отырып, ЖҚТБ-ның алдын алу және оған қарсы күрес қызметін жетілдіру;
      АҚТҚ-ның бар-жоғына арналған құпия сауалнама бөлмелері жүйесіне қол жеткізуді және кеңейтуді арттыру, сауалнамаға дейін және одан кейін консультация алу;
      АҚТҚ-ның таралу қарқынын қадағалап отырудың негізі ретінде эпидемиологиялық мониторинг енгізуді қамтамасыз ету;
      індетті бақылаудың басым міндеттеріне сәйкес мамандар даярлаудың сапасын арттыру;
      АҚТҚ/ЖҚТБ-ның алдын алудың озық ұлттық және әлемдік тәжірибесін әлеуметтік салаға енгізуді қамтамасыз ету;
      АҚТҚ/ЖҚТБ-ның алдын алу шараларына мемлекеттік тапсырыс қалыптастыруды көздеу, осы мақсаттарға бөлінетін бюджет қаражатын барынша тиімді пайдалануға қол жеткізу;
      АҚТҚ-ның алдын алу ісінде халықаралық ынтымақтастық мүмкіндіктерін кеңінен пайдалану.
 
                         Қорытынды
 
      Осы тұжырымдаманы іске асыру оның негізінде Қазақстан Республикасында ЖҚТБ-ның алдын алу жөніндегі іс-қимыл бағдарламасын және жоспарын қабылдауға мүмкіндік береді, ол өз кезегінде осындай бағдарламалар мен жоспарларды аймақтық деңгейде әзірлеп, қабылдауға негіз болады.
      Бұл ретте ағымдағы әлеуметтік-экономикалық және медициналық-демографиялық ахуалдың өзгеруі жағдайында, негізгі бағыттарға, бағдарлама мен жоспарға өзгерісті уақтылы енгізу үшін осы тұжырымдамада белгіленген іс-қимыл бағыттарының іске асырылуына мониторингті жүзеге асыруға мүмкіндік туады.