О практике применения законодательства о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью граждан, при ликвидации юридического лица вследствие банкротства

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 28 октября 2005 года N 4.

Сноска. По всему тексту:
слова "конкурсный управляющий", "конкурсным управляющим", "конкурсного управляющего", "конкурсного производства" заменены словами "банкротный управляющий", "банкротным управляющим", "банкротного управляющего", "процедуры банкротства", цифры "77" заменены цифрами "102" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях единообразного применения судами законодательства о возмещении вреда, причиненного жизни и здоровью граждан, при ликвидации юридического лица вследствие банкротства, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Обратить внимание судов на то, что объем и порядок выплат в случае ликвидации вследствие банкротства юридического лица, признанного в установленном порядке ответственным за вред, причиненный жизни и здоровью граждан, определяются Гражданским кодексом Республики Казахстан (далее - ГК) и Законом Республики Казахстан от 7 марта 2014 года № 176-V "О реабилитации и банкротстве" (далее - Закон).

Сноска. Пункт 1 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1-1. После завершения периода капитализации платежей гражданину Республики Казахстан осуществляются ежемесячные выплаты в порядке, установленном Правительством Республики Казахстан (пункт 4 статьи 945 ГК).

В соответствии с Правилами, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 мая 2011 года № 571, лицам, имеющим право на получение ежемесячных выплат в указанном порядке, необходимо представить копии решения суда о признании предприятия банкротом, о возложении ответственности по выплате капитализированных платежей в счет возмещения вреда на государство, реестра требований кредиторов первой очереди, утвержденного судом. Заверенные копии перечисленных документов по требованию указанных выше лиц предоставляются судом, рассмотревшим дело о признании предприятия банкротом. Вынесение нового решения суда о возложении ответственности по выплате капитализированных платежей на государство после достижения ими 70-летнего возраста не требуется.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 1-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

2. В соответствии с пунктом 3 статьи 944 ГК граждане, имеющие право на возмещение вреда, причиненного жизни и здоровью, вправе потребовать от юридического лица, объявленного банкротом, прекращения или досрочного исполнения обязательства по возмещению вреда путем капитализации соответствующих повременных платежей.

При этом обязательство юридического лица, ответственного за причинение вреда, производить ежемесячные и прочие дополнительные платежи по основаниям и в порядке, установленным статьями с 937 по 944 ГК, заменяется новым обязательством выплатить потерпевшему лицу капитализированную сумму единовременно. Такую выплату следует понимать как компенсацию причиненного вреда по требованию потерпевшего.

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 2 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Согласно статье 102 Закона определение размера выплачиваемой компенсации в рамках процедур банкротства юридического лица осуществляется путем капитализации соответствующих повременных платежей на день признания должника банкротом, подлежащих выплате гражданину до достижения им 70-летнего возраста, но не менее чем за десять лет. Если возраст гражданина превышает семьдесят лет, период капитализации соответствующих повременных платежей составляет десять лет.

Под повременными платежами следует понимать возмещение утраченного потерпевшим заработка (дохода) или его части, который он имел или определенно мог иметь до повреждения здоровья и который выплачивался ответственным лицом ежемесячно.

Иные установленные законодательством выплаты по возмещению вреда (расходы на лечение, дополнительное питание, приобретение лекарств, протезирование, посторонний уход, санаторно-курортное лечение, приобретение специальных транспортных средств и другие) при капитализации не учитываются.

Определенная в порядке, предусмотренном статьей 102 Закона, сумма капитализированных выплат (компенсации) не подлежит индексации, а также пересмотру в сторону увеличения или уменьшения в связи с изменением установленной гражданину группы инвалидности.

Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 30.12.2011 № 5(вводится в действие со дня официального опубликования).

4. Предусмотренная пунктом 2 статьи 945 ГК капитализация соответствующих платежей в случае ликвидации юридического лица, ответственного за вред, причиненный жизни и здоровью, является обязательной.

В этой связи банкротный управляющий при формировании реестров требований кредиторов обязан капитализировать ежемесячные платежи всем лицам, перед которыми ликвидируемое юридическое лицо было признано в установленном порядке ответственным за причиненный вред и которое производило соответствующие платежи на момент признания его банкротом.

Если в период проведения ликвидационных процедур судебным решением ликвидируемое юридическое лицо будет признано ответственным за вред, причиненный своему работнику (в частности, выявившееся профессиональное заболевание), то по заявлению гражданина до завершения процедуры ликвидации определяется сумма ежемесячных платежей в возмещение утраченного заработка (дохода), и производится их капитализация в порядке, установленном статьей 102 Закона.

5. Капитализированные платежи включаются банкротным управляющим в реестры требований кредиторов первой очереди и удовлетворяются за счет имущества должника в первоочередном порядке.

В реестры требований кредиторов первой очереди включается также задолженность по ежемесячным выплатам утраченного заработка (дохода) за предыдущие периоды, если она имелась либо была установлена судебным решением на момент признания юридического лица банкротом.

6. В случае, когда капитализированные платежи не могут быть произведены банкротным управляющим ввиду отсутствия или недостаточности имущества у ликвидируемого юридического лица, граждане вправе в соответствии со статьей 945 ГК обратиться в суд с заявлением о возложении обязанности по выплате капитализированных платежей на государство.

Единовременная выплата по заявлению гражданина капитализированных в вышеизложенном порядке платежей влечет за собой прекращение в полном объеме обязательства юридического лица за вред, причиненный жизни и здоровью.

7. Судам в определениях о завершении процедуры банкротства в целях обеспечения выплаты капитализированных платежей необходимо указывать размер невыплаченной капитализации.

Если поименный список кредиторов первой очереди является объемным, то в определении суда может быть указана лишь общая сумма начисленной и невыплаченной капитализации по первой очереди с отсылкой на реестры требований кредиторов. Выписка из реестров требований кредиторов на дату завершения ликвидации юридического лица, подписанная банкротным управляющим, либо надлежаще заверенная копия реестра, и определение суда о завершении процедуры банкротства являются документами, подтверждающими право гражданина на обращение к государству с требованием о выплате капитализированных платежей.

8. Возложение обязанности по выплате капитализированных платежей на государство вследствие отсутствия либо недостаточности имущества у ликвидируемого юридического лица является одним из способов обеспечения гарантированных статьей 28 Конституции Республики Казахстан прав гражданина на социальное обеспечение в случае болезни, инвалидности, потери кормильца. Принимая на себя такую обязанность, государство не является правопреемником ликвидированного юридического лица по всем иным обязательствам.

Однако, если капитализация повременных платежей не была произведена по вине банкротного управляющего, и эта ошибка не исправлена судом при вынесении определения о завершении процедуры банкротства, либо когда утрата трудоспособности ввиду профессионального заболевания выявлена после ликвидации юридического лица вследствие банкротства, гражданин вправе обратиться в суд с требованием к государству о возмещении вреда в порядке, установленном законодательством.

9. При удовлетворении заявления о возложении обязанности по выплате капитализированных платежей на государство суд должен указать в резолютивной части решения о взыскании денег из средств республиканского бюджета, а обязанность по выплате присужденных сумм возложить на соответствующего администратора республиканской бюджетной программы.

По делам о взыскании капитализированных платежей государственная пошлина не взимается.

10. При капитализации утраченного потерпевшим заработка (дохода) и замене с его согласия обязательства об ежемесячной выплате на выплату единовременной компенсации происходит замена обязательства, и право, неразрывно связанное с личностью гражданина, заменяется правом на получение компенсации.

В этой связи сумма компенсации, начисленная гражданину и включенная в реестры требований кредиторов первой очереди, но не полученная им полностью либо частично в процессе ликвидации, либо от государства по решению суда, включается в состав наследства. Требование об ее выплате может быть заявлено наследниками в порядке и сроки, установленные законодательством о наследовании.

11. Исчисленные в рамках процедуры банкротства капитализированные платежи являются возмещением утраченного гражданином заработка (дохода), потому облагаются подоходным налогом в порядке, установленном налоговым законодательством.

12. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель
Верховного Суда
Республики Казахстан
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания

Банкроттық салдарынан заңды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану тәжірибесі туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 28 қазандағы N 4 Нормативтік қаулысы.

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "конкурстық басқарушы", "конкурстық іс жүргізуді", "Конкурстық басқарушының", "конкурстық басқарушының", "конкурстық іс жүргізу", "Конкурстық іс жүргізу" деген сөздер тиісінше "банкроттық басқарушы", "банкроттық рәсімдерді", "Банкроттық басқарушының", "банкроттық басқарушының", "банкроттық рәсімдер", "Банкроттық рәсімдер" деген сөздермен; "77" деген цифрлар "102" деген цифрлармен ауыстырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Банкроттық салдарынан заңды тұлғаны тарату кезiнде азаматтардың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу туралы заңдарды соттардың бiркелкi қолдануы мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Азаматтардың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиян үшiн белгiленген тәртiппен жауапты болып танылған заңды тұлға банкроттық салдарынан таратылған жағдайда төленудің көлемi мен тәртiбi Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiмен (бұдан әрі - AК) және "Оңалту және банкроттық туралы" Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 7 наурыздағы № 176-V Заңымен (бұдан әрi - Заң) анықталатынына соттардың назарын аударған жөн.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

1-1. Төлемдерді капиталға айналдыру кезеңі аяқталғаннан кейін Қазақстан Республикасының азаматына Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен ай сайынғы төлемдерді төлеу жүзеге асырылады (АК-нің 945-бабының 4-тармағы).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 25 мамырдағы № 571 қаулысымен бекітілген Ережелерге сәйкес, көрсетілген тәртіппен ай сайынғы төлемдерді алуға құқығы бар адамдар кәсіпорынды банкрот деп тану туралы, зиянды өтеу есебіне капиталдандырылған соманы төлеу жөніндегі жауапкершілікті мемлекетке жүктеу туралы сот шешімдерінің көшірмелерін, сот бекіткен бірінші кезектегі кредиторлардың талаптарының тізілімін ұсынуы қажет. Жоғарыда көрсетілген адамдардың талап етуі бойынша құжаттардың куәландырылған көшірмелерін кәсіпорынды банкрот деп тану туралы істі қараған сот ұсынады.

Капиталдандырылған соманы төлеу жөніндегі жауапкершілікті мемлекетке жүктеу туралы соттың жаңа шешімін шығару олар 70 жасқа толғаннан кейін талап етілмейді.

Ескерту. 1-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.12.30 № 5 Нормативтік қаулысымен.

2. АК-нiң 944-бабының 3-тармағына сәйкес, азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеуге құқығы бар азаматтар банкрот деп жарияланған заңды тұлғадан тиiстi мерзiмдiк төлемдерді капиталға айналдыру жолымен зиянды өтеу арқылы мiндеттемелерiн тоқтатуын немесе мерзiмiнен бұрын орындауын талап етуге құқылы.

Осы орайда, келтiрген зиян үшiн жауапты заңды тұлғаның АК-нiң 937-ден бастап 944-ті қоса алғанда баптарымен белгiленген негіздер мен тәртіп бойынша ай сайынғы және басқа да қосымша төлемдер жасау мiндеттемесi жаңаша - жәбiрленушi тұлғаға капиталға айналдырылған соманы бiр уақытта төлеу мiндеттемесiмен ауыстырылады. Мұндай төлемдi жәбiрленушiнің талабы бойынша келтiрiлген зиянның орнын толтыру үшiн төленген өтемақы ретiнде түсiну керек.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

3. Заңның 102-бабына сәйкес, заңды тұлғаның банкроттық рәсiмiнiң шегiнде төленетін өтемақының мөлшерiн айқындау тиiстi мерзiмдегі төлемдердi борышкер банкрот деп танылған күнгі мөлшерiнде капиталға айналдыру жолымен азамат 70 жасқа жеткенге дейін, бiрақ он жылдан кем емес уақытта төлену арқылы жүзеге асырылады. Егер азаматтың жасы жетпістен асатын болса, тиісті мерзімдік төлемдерді капиталдандыру кезеңі он жылды құрайды.

Жәбiрленушінің денсаулығына нұқсан келгенше оның алып жүрген жалақысынан (кiрiсiнен) немесе оның бөлiгінен айырылуына байланысты зиян үшiн жауапты тұлға олардың орнын толтыру үшiн төлейтiн ай сайынғы өтемдерiн - мерзiмдiк төлемдер деп түсiнген жөн.

Зиянды өтеу бойынша заңдармен белгіленген өзге төлемдер (емделуге, қосымша тамақтануға, дәрi-дәрмек сатып алуға, протез салуға, басқаның күтім жасауына, санаторлық-курорттық емделуге, арнайы көлік құралдарын сатып алуға және басқаларға арналған шығыстар) капиталға айналдыру кезiнде есептелмейді.

Заңның 102-бабына сай көзделген тәртіппен айқындалған капиталға айналдырылған төлем (өтемақы) сомасы индексациялауға, сондай-ақ азаматқа белгіленген мүгедектік тобының өзгеруiне байланысты көбейту немесе азайту нысанында қайта қаралуға жатпайды.

Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 30.12.2011 № 5 Нормативтік қаулысымен.

4. АК-нiң 945-бабының 2-тармағымен көзделгендей, өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген зиян үшiн жауапты заңды тұлға таратылған жағдайда тиiстi төлемдердi капиталға айналдыру мiндеттi болып табылады.

Осыған байланысты кредиторлардың талаптарының тiзiлiмiн қалыптастырған кезде банкроттық басқарушы келтiрiлген зиян үшiн белгiленген тәртiпте жауапты деп танылған және оны банкрот деп таныған сәтте тиiстi төлемдер жүргiзген таратылатын заңды тұлғаның зиян шеккен тұлғаларға төлейтiн ай сайынғы төлемдерiн капиталға айналдыруға мiндеттi.

Егер тарату рәсiмдерiн өткiзу кезiнде таратылатын заңды тұлға сот шешiмiмен өзiнің қызметкерiне келтiрiлген зиян (атап айтқанда, пайда болған кәсіби ауруы) үшін жауапты деп танылса, онда тарату рәсiмдерi аяқталғанға дейiн азаматтың өтінiшi бойынша жоғалған табысты (кiрiстi) өтеу үшiн ай сайынғы төлемдер сомасы анықталады және ол Заңның 102-бабымен белгіленген тәртіпте капиталға айналдыруға жатады.

5. Капиталға айналдырылған төлемдердi банкроттық басқарушы бiрiншi кезектегi кредиторлардың талаптарының тiзiмiне енгiзедi және борышкердің мүлкi есебiнен бiрiншi кезекте орындалады.

Өткен кезеңдер үшін жоғалған табыстың (кірістің) ай сайынғы төлемдері бойынша қарызы, егер мұндай қарыз бар болса немесе сот шешiмiмен заңды тұлғаны банкрот деп танылған сәтте анықталса, кредиторлардың талаптарының тiзiлімiне бiрiншi кезекте енгізiледi.

6. Таратылатын заңды тұлғада мүлiктiң болмауы немесе жеткіліксiз болуы себептi банкроттық басқарушы капиталға айналдырылған төлемдерді өндiре алмаған жағдайларда, азаматтар АК-нiң 945-бабына сәйкес, капиталға айналдырылған төлемдердi төлеу жөнiндегі мiндеттердi мемлекетке жүктеу туралы талаппен сотқа жүгiнуге құқылы.

Жоғарыда баяндалған тәртiпте капиталға айналдырылған төлемдердi азаматтың өтiнiшi бойынша бiр уақытта төлеу өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген зиян үшiн заңды тұлғаның мiндеттемелерінің толық көлемде тоқтауына әкеп соғады.

7. Капиталға айналдырылған төлемдердi азаматтарға төлеудi қамтамасыз ету мақсатында соттар банкроттық рәсімдерді аяқтау туралы ұйғарымдарда төленбеген капитал көлемiн көрсетуi қажет.

Егер бiрiншi кезектегi кредиторлардың аты-жөндері жазылған тiзiм көлемдi болса, онда сот ұйғарымында есептелген және бiрiншi кезек бойынша капиталға айналдыру кезiнде төленбеген жалпы сома және кредиторлардың талаптарының тiзiмiне сiлтеме жасауына болады. Банкроттық басқарушының қолы қойылып кредиторлардың заңды тұлғаны тарату аяқталған күнге дейiнгi талаптары көрсетiлген тiзiлiмдердiң көшiрмелерi немесе тiзілімнiң тиiсiнше куәландырылған көшірмесi және соттың банкроттық рәсімдерді аяқтау туралы ұйғарымы азаматтың капиталға айналдырылған төлемдердi төлеу туралы талаптарымен мемлекетке жүгіну құқығын дәлелдейтiн құжаттар болып табылады.

8. Таратылатын заңды тұлғада мүліктің болмауы немесе жеткіліксiз болуы салдарынан капиталға айналдырылған төлемдерді төлеу мiндеттерiн мемлекетке жүктеу азаматтың науқастануына, мүгедектiкке ұшырауына, асыраушысынан айырылуына байланысты Қазақстан Республикасы Конституциясының 28-бабының кепiлдiгіне сәйкес әлеуметтiк қамсыздандырылу құқығын орындау тәсiлдерiнiң бiрi болып табылады. Осы мiндеттi өзiне қабылдай отырып, мемлекет таратылған заңды тұлғаның басқа мiндеттемелерiн қабылдаушы болып табылмайды.

Алайда, егер мерзiмдiк төлемдердi капиталға айналдыру банкроттық басқарушының кiнәсiнен жүргiзiлмесе және бұл қатенi сот банкроттық рәсімдерді аяқтау туралы ұйғарым шығарған кезде түземесе немесе кәсiби ауруға шалдығуы салдарынан азамат еңбек қабiлеттілiгiн жоғалтқандығы заңды тұлға банкроттық негiз бойынша таратылғаннан кейiн анықталса, азамат заңмен белгiленген тәртiпте мемлекетке зиянды өтеу туралы талаппен сотқа жүгiнуге құқылы.

9. Капиталға айналдырылған төлемдердi төлеу жөнiндегі мiндеттеменi мемлекетке жүктеу туралы өтiнiштi қанағаттандыру кезiнде сот шешiмнiң қарар бөлiмiнде ақша республикалық бюджет қаражатынан өндiрiлетiндігін, ал бұл соманы өтеу мiндетi республикалық бюджеттік бағдарламаның тиiстi әкiмшiсiне жүктелетiндігін көрсетуi тиiс.

Капиталға айналдырылған төлемдерді өндiру туралы iстер бойынша мемлекеттiк баж алынбайды.

10. Жәбiрленушінің жоғалтқан табысын (кiрiсiн) капиталға айналдыру кезiнде және ай сайынғы төлем бойынша мiндеттеменi оның келісiмiмен бiр жолғы өтемақы төлеумен ауыстыру кезiнде азаматтың жеке басына тығыз байланысты мiндеттеме мен құқығы, өтемақы алу құқығымен ауыстырылады.

Осыған байланысты жәбiрленушi азаматқа аударылған және бiріншi кезектегi кредиторлардың талаптарының тiзiлiмiне енгiзiлген, бiрақ олар тарату барысында толық немесе iшiнара алынбаса немесе өтемақы сомасы сот шешiмi бойынша мемлекеттен өндiрiлмесе, онда олар мұра құрамына енгізiледi. Оны төлеу туралы талапты мұрагерлер мұрагерлiк туралы заңнамамен белгiленген тәртіпте және мерзiмде қоя алады.

11. Банкроттық рәсімдер шегінде есептелген және капиталға айналдырылған төлемдер азаматтың жоғалтқан табысын (кiрiсiн) өтеуi болып табылады, сондықтан салық заңдарымен белгіленген тәртiпте табыс салығы салынады.

12. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтiк қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгiзiледi және жалпыға бiрдей мiндеттi болып табылады әрi ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы