О проекте Закона Казахстан об особо охраняемых природных территориях (новая редакция)

Постановление Правительства Республики Казахстан от 9 января 2006 N 30

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Мажилиса Парламента Республики Казахстан проект Закона Республики Казахстан "Об особо охраняемых природных территориях" (новая)

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Проект

ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН "ОБ ОСОБО ОХРАНЯЕМЫХ ПРИРОДНЫХ ТЕРРИТОРИЯХ"

Настоящий Закон определяет правовые основы создания, расширения охраны, восстановления и устойчивого использования особо охраняемы: природных территорий и объектов государственного природно-заповедного фонда, представляющих особую экологическую, научную, историко культурную, рекреационную ценность и являющихся национальных» достоянием Республики Казахстан, а также служащих важнейшим компонентом национальной, региональной и мировой экологической сети.

РАЗДЕЛ 1. ОСНОВНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ Глава 1. Общие положения

Статья 1. Законодательство Республики Казахстан в области
особо охраняемых природных территорий
1. Законодательство Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий и объектов государственного природно-заповедного фонда основывается на Конституции Республики Казахстан, состоит из настоящего Закона и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан)
2. Отношения, возникающие при пользовании земельными, водным, лесными и иными природными ресурсами особо охраняемых природных территорий, регулируются специальным законодательством Республики Казахстан в той мере, в какой эти отношения не урегулирован
законодательством об особо охраняемых природных территориях.
3. Имущественные отношения в области организации, функционирования и использования особо охраняемых природных территорий регулируют гражданским, налоговым и бюджетным законодательством Республики Казахстан, если иное не предусмотрено настоящим Законом.
4. Если международным договором, ратифицированным Республик
Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Законе, то применяются правила международного договора.

Статья 2. Отношения, регулируемые настоящим Законом
Настоящий Закон регулирует отношения в области создания управления особо охраняемых природных территорий, формирования связанных с ними элементов экологической сети, охраны уникальных типичных природных ландшафтов, объектов растительного и животного мира, их генетического фонда, использования этих территорий в научных, эколого-просветительных, рекреационных, туристских и социально-экономических целях.

Статья 3. Принципы законодательства Республики Казахстан в области
особо охраняемых природных территорий
Законодательство Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий основывается на следующих принципах:
развития системы особо охраняемых природных территорий как базового компонента экологической сети, обеспечивающей сохранение и восстановление биологического разнообразия, уникальных и типичных ландшафтов;
сохранения государственного природно-заповедного фонда и естественных экологических систем;
государственного регулирования и контроля в области особо охраняемых природных территорий;
использования природных комплексов особо охраняемых природных территорий, прежде всего в целях развития науки, культуры, просвещения, образования, туризма;
платности использования особо охраняемых природных территорий, их природных комплексов и объектов;
ответственности за нарушения законодательства об особо охраняемых природных территориях;
участия граждан и общественных объединений в области особо охраняемых природных территорий;
доступности информации в области особо охраняемых природных территорий;
международного сотрудничества в области особо охраняемых природных территорий, сохранения и изучения биологического разнообразия на основе международного права.

Статья 4. Основные понятия, используемые в настоящем Законе
В настоящем Законе используются следующие понятия:
1) биологические ресурсы - генетические ресурсы, организмы или их части, популяции или любые другие биотические компоненты экологических систем, имеющие фактическую или потенциальную полезность или ценность для человечества;
2) государственный природно-заповедный фонд - совокупность взятых под государственную охрану объектов окружающей среды, которые имеют особую экологическую, научную и культурную ценность в качестве природных эталонов, уникумов и реликтов, генетического резерва, предмета научных исследований, просвещения, образования, туризма и рекреации;
3) интродукция - преднамеренный или случайный перенос новых видов растений и животных за пределы среды их обитания;
4) Летопись природы - свод сведений системных наблюдений, осуществляемых научными подразделениями государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов и государственных региональных
природных парков за состоянием экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда, ведущихся по единой методике;
5) объекты государственного природно-заповедного фонда - геологические, гидрогеологические, гидрологические, зоологические, ботанические и ландшафтные объекты и их комплексы, отдельные виды (популяции) животных и растений (в том числе редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений, занесенные в Красную книгу
Республики Казахстан), имеющие особое экологическое, научное, историко-культурное и рекреационное значение;
6) особо охраняемая природная территория - участки земель, водных объектов и воздушного пространства над ними с природными комплексами и объектами государственного природно-заповедного фонда, для которых установлен режим особой охраны;
7) природные комплексы особо охраняемых природных территорий - совокупность объектов биологического разнообразия и неживой природы, подлежащих особой охране;
8) природоохранное учреждение - государственные природные заповедники, государственные национальные природные парки, государственные природные резерваты, государственные региональные природные парки, государственные зоологические парки, государственные ботанические сады и государственные дендрологические парки, являющиеся
юридическими лицами и создаваемые в форме государственного учреждения;
9) система особо охраняемых природных территорий - совокупность особо охраняемых природных территорий различных категорий и видов, обеспечивающая репрезентативное представительство в них природных комплексов всех географических зон;
10) уполномоченный орган в области особо охраняемых природных территорий (далее - уполномоченный орган) - государственный орган, определяемый Правительством Республики Казахстан, осуществляющий функции управления и контроля в области особо охраняемых природных территорий;
11) устойчивое использование природных комплексов - использование биологических ресурсов природных комплексов таким образом и такими темпами, которые не приводят в долгосрочной перспективе к истощению биологического разнообразия;
12) экологическая сеть - комплекс особо охраняемых природных территорий различных категорий и видов, связанных между собой и с иными видами охраняемых природных территорий экологическими коридорами и организованный с учетом природных, историко-культурных и социально-экономических особенностей региона;
13) экологический коридор - часть экологической сети, представленная охраняемыми участками земель и водных объектов, соединяющих особо охраняемые природные территории между собой и иными видами охраняемых природных территорий для обеспечения естественной миграции (распространения) объектов живой природы и сохранения биологического разнообразия.

Глава 2. Объекты и субъекты отношений в области особо
охраняемых природных территорий

Статья 5. Объекты отношений в области особо охраняемых природных территорий
1. Объектами отношений в области особо охраняемых природных территорий являются природные комплексы, в том числе земли особо охраняемых природных территорий, а также находящиеся на этих землях и землях других категорий объекты государственного природно-заповедного фонда.
2. Природные комплексы особо охраняемых природных территорий полностью или частично, бессрочно или на определенный срок изымаются из хозяйственной эксплуатации и используются с учетом их особого экологического, научного, историко-культурного и рекреационного значения на условиях платности в порядке, установленном настоящим Законом.

Статья 6. Земли особо охраняемых природных территорий
1. К землям особо охраняемых природных территорий относятся земли государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов, государственных региональных природных парков, государственных зоологических парков, государственных ботанических садов, государственных дендрологических
парков и государственных памятников природы.
2. При создании государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов, государственных региональных природных парков, государственных зоологических парков, государственных ботанических садов,
государственных дендрологических парков и государственных памятников природы земельные участки выделяются из состава других категорий земель и переводятся в категорию земель особо охраняемых природных территорий путем их изъятия у собственников и землепользователей этих земельных участков.
3. Земельные участки государственных заповедных зон и государственных природных заказников, охранных зон государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных региональных природных парков, государственных природных резерватов, выделяются в составе других категорий земель без их изъятия у собственников земельных участков и землепользователей и без изменения категории земель.
Ограничения в пределах территории государственных заповедных зон и государственных природных заказников любой деятельности, отрицательно влияющей на состояние и восстановление экологических систем данных особо охраняемых природных территорий и находящихся на них объектов государственного природно-заповедного фонда, вносятся обременением на земельные участки собственников земельных участков и землепользователей и учитываются в землеустроительной документации.
4. Решения об отнесении земельных участков к категории земель особо охраняемых природных территорий принимаются:
для особо охраняемых природных территорий республиканского значения - Правительством Республики Казахстан по представлению уполномоченного органа;
для особо охраняемых природных территорий местного значения -областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами по согласованию с уполномоченным органом.
В случае создания государственного регионального природного парка на землях государственного лесного фонда, решение об отнесении участков этих земель к категории земель особо охраняемых природных территорий принимается областными исполнительными органами на основании решения Правительства Республики Казахстан о переводе земель государственного лесного фонда.
5. Изъятие земельных участков для создания и расширения государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов, государственных региональных природных парков, государственных зоологических парков, государственных ботанических садов, государственных дендрологических парков и государственных памятников природы осуществляется в порядке, установленном земельным законодательством Республики Казахстан.

Статья 7. Правовой режим земель особо охраняемых природных территорий
1. Земли особо охраняемых природных территорий, а также земельные участки иных категорий земель, занятые объектами государственного природно-заповедного фонда находятся в государственной собственности и приватизации не подлежат.
2. Изъятие земель особо охраняемых природных территорий, а также их перевод в земли других категорий не допускаются, за исключением случаев указанных в пункте 6 статьи 17 настоящего Закона.
3. На землях особо охраняемых природных территорий запрещается любая деятельность, не соответствующая их целевому назначению.

Статья 8. Субъекты отношений в области особо охраняемых
природных территорий
Субъектами отношений в области особо охраняемых природных территорий являются физические и юридические лица, а также государственные органы в соответствии с их компетенцией, установленной законами Республики Казахстан.

Глава 3. Государственное управление и контроль в области
особо охраняемых природных территорий

Статья 9. Система государственных органов, осуществляющих
управление в области особо охраняемых природных территорий
Государственное управление в области особо охраняемых природных территорий осуществляется Правительством Республики Казахстан, уполномоченным органом, центральными исполнительными органами в области управления земельными, водными и лесными ресурсами, геологии и недропользования, животного мира, науки и образования, и областными (города республиканского значения, столицы) представительными и исполнительными органами в пределах их компетенции, определенных настоящим законом и иными законами Республики Казахстан.

Статья 10. Компетенция Правительства Республики Казахстан
Правительство Республики Казахстан:
1) разрабатывает основные направления и обеспечивает реализацию государственной политики в области особо охраняемых природных территорий;
2) осуществляет права владения, пользования и распоряжения особо охраняемыми природными территориями и объектами государственного природно-заповедного фонда республиканского значения;
3) утверждает перечни особо охраняемых природных территорий республиканского значения;
4) утверждает перечни объектов государственного природно-заповедного фонда республиканского значения;
5) утверждает программы развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей по представлению уполномоченного органа;
6) принимает решения о предоставлении и изъятии земельных участков, в том числе путем выкупа, из земель всех категорий в случаях, связанных с созданием и расширением особо охраняемых природных территорий республиканского значения;
7) принимает решения о создании и расширении особо охраняемых природных территорий республиканского значения;
8) определяет порядок ведения государственного кадастра особо охраняемых природных территорий;
9) осуществляет международное сотрудничество в области особо охраняемых природных территорий.
Статья 11. Компетенция уполномоченного органа
Уполномоченный орган:
1) координирует деятельность государственных органов в области особо охраняемых природных территорий;
2) формирует основные направления и реализует государственную политику в области особо охраняемых природных территорий;
3) разрабатывает и утверждает нормативные правовые акты, предусмотренные настоящим Законом;
4) разрабатывает и утверждает методики исчисления размера вреда причиненного нарушением законодательства об особо охраняемых природных территориях;
5) утверждает размеры тарифов за услуги, предоставляемые особо охраняемыми природными территориями республиканского значения со статусом юридического лица;
6) рассматривает отчеты местных и центральных исполнительных органов по вопросам состояния, охраны, использования и финансирования особо охраняемых природных территорий, находящихся в их ведении;
7) разрабатывает программы развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей;
8) организует разработку естественнонаучных и технико-экономических обоснований по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий республиканского значения находящихся в ведении уполномоченного органа;
9) на основании положительного заключения государственной экологической экспертизы утверждает естественнонаучные и технико-экономические обоснования по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий республиканского значения, а также согласовывает
естественнонаучные и технико-экономические обоснования по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий местного значения;
10) утверждает проекты корректировки функционального зонирования особо охраняемых природных территорий республиканского значения при положительном заключении государственной экологической экспертизы;
11) вносит в Правительство Республики Казахстан на утверждение проект перечня объектов государственного природно-заповедного фонда республиканского значения, а также предложения по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий республиканского значения;
12) регистрирует паспорта особо охраняемых природных территорий республиканского и местного значений;
13) организует разработку и утверждает планы управления особо охраняемых природных территорий, осуществляет руководство особо охраняемыми природными территориями, находящимися в его ведении, обеспечивает проведение в них природоохранных и восстановительных мероприятий, научных исследований;
14) ведет государственный кадастр особо охраняемых природных территорий, Красную книгу Республики Казахстан;
15) согласовывает перечни объектов государственного природно-заповедного фонда местного значения;
16) осуществляет государственный контроль за состоянием, охраной и использованием особо охраняемых природных территорий и объектов государственного природно-заповедного фонда;
17) организует научно-исследовательскую работу в особо охраняемых природных территориях республиканского значения;
18) разрабатывает и утверждает образцы форменной одежды (без погон), порядок ношения и нормы обеспечения ею государственных инспекторов природоохранных учреждений;
19) осуществляет международное сотрудничество с государственными природоохранными органами зарубежных стран, международными природоохранными и научными организациями в области сохранения биологического разнообразия, особо охраняемых природных территорий,
развития экологических сетей.

Статья 12. Компетенция центральных исполнительных органов
в области управления земельными, водными и лесными
ресурсами, геологии и недропользования,
животного мира, науки и образования
Центральные исполнительные органы в области управления земельными, водными и лесными ресурсами, геологии и недропользования, животного мира, науки и образования в пределах их компетенции:
1) подготавливают и представляют в уполномоченный орган предложения по перечню объектов государственного природно-заповедного фонда, программам развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей;
2) организуют в установленном законодательством порядке разработку естественнонаучных и технико-экономических обоснований по созданию и расширению находящихся в их ведении особо охраняемых природных территорий, обеспечивают проведение их государственной экологической экспертизы и вносят на утверждение уполномоченного органа;
3) утверждают по согласованию с уполномоченным органом паспорта особо охраняемых природных территорий, находящихся в их ведении, обеспечивают их регистрацию в уполномоченном органе;
4) организуют разработку и утверждают по согласованию с уполномоченным органом планы управления особо охраняемых природных территории, осуществляют руководство особо охраняемыми природными территориями, находящихся в их ведении, обеспечивают проведение в них природоохранных и восстановительных мероприятий, научных исследований;
5) участвуют в ведении государственного кадастра особо охраняемых природных территорий;
6) осуществляют государственный контроль за состоянием, охраной и использованием особо охраняемых природных территорий и объектов государственного природно-заповедного фонда, находящихся в их ведении.

Статья 13. Компетенция областных (города республиканского
значения, столицы) представительных и
исполнительных органов
1. Областные (города республиканского значения, столицы) представительные органы, в пределах их компетенции:
1) утверждают расходы на создание и функционирование особо охраняемых природных территорий местного значения в составе местных бюджетов;
2) заслушивают отчеты руководителей исполнительных органов о состоянии и деятельности находящихся в их ведении особо охраняемых природных территорий местного значения, в том числе по вопросам сохранения объектов государственного природно-заповедного фонда.
2. Областные (города республиканского значения, столицы) исполнительные органы в пределах их компетенции:
1) вносят в уполномоченный орган предложения по перечню объектов государственного природно-заповедного фонда республиканского значения, созданию и расширению особо охраняемых природных территорий республиканского и местного значения;
2) организуют разработку и обеспечивают проведение государственной экологической экспертизы естественнонаучных и технико-экономических обоснований создания и расширения особо охраняемых природных территорий местного значения;
3) утверждают по согласованию с уполномоченным органом перечень объектов государственного природно-заповедного фонда местного значения, естественнонаучные и технико-экономические обоснования создания и расширения особо охраняемых природных территорий местного значения;
4) принимают решения по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий местного значения по согласованию с уполномоченным органом;
5) утверждают по согласованию с уполномоченным органом проекты корректировки функционального зонирования особо охраняемых природных территорий местного значения при положительном заключении государственной экологической экспертизы;
6) разрабатывают и утверждают по согласованию с уполномоченным органом планы управления особо охраняемых природных территорий, находящихся в их ведении, обеспечивают проведение в них природоохранных и восстановительных мероприятий, научных исследований;
7) утверждают размеры тарифов за услуги, предоставляемые особо охраняемыми природными территориями местного значения со статусом юридического лица;
8) участвуют в ведении государственного кадастра особо охраняемых природных территорий;
9) утверждают по согласованию с уполномоченным органом паспорта особо охраняемых природных территорий, находящихся в их ведении, и предоставляют паспорта на регистрацию в уполномоченный орган;
10) принимают решения по резервированию земель для создания особо охраняемых природных территорий всех видов;
11) принимают решения по установлению охранных зон особо охраняемых природных территорий всех видов, с ограничением в пределах этих зон деятельности, отрицательно влияющей на состояние экологических систем этих территорий, экологических коридоров, режиму их охраны и использования;
12) осуществляют государственный контроль за состоянием, охраной и использованием особо охраняемых природных территорий и объектов государственного природно-заповедного фонда, находящихся в их ведении.

Статья 14. Задачи и организация государственного контроля в области
особо охраняемых природных территорий
1. Задачи государственного контроля за охраной и использованием особо охраняемых природных территорий состоят в обеспечении соблюдения законодательства в области особо охраняемых природных территорий государственными органами, физическими, юридическими и должностными лицами, выявлении и устранении нарушений природоохранного законодательства Республики Казахстан, соблюдения правил охраны и использования природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда.
2. Государственный контроль в области особо охраняемых природных территорий в пределах своей компетенции осуществляют:
уполномоченный орган в области особо охраняемых территорий;
центральные исполнительные органы в области управления земельными, водными и лесными ресурсами, геологии и недропользования, животного мира, науки и образования;
областные (города республиканского значения, столицы) исполнительные органы.
3. Государственный контроль за соблюдением экологических требований в области охраны, воспроизводства и использования объектов государственного природно-заповедного фонда осуществляется уполномоченным органом в области охраны окружающей среды.
4. Порядок осуществления государственного контроля в области особо охраняемых природных территорий устанавливается Правительством Республики Казахстан.

Глава 4. Права и обязанности граждан и общественных объединений
в области особо охраняемых природных территорий

Статья 15. Права и обязанности граждан в области особо охраняемых
природных территорий
1. Граждане имеют право:
1) пользоваться особо охраняемыми природными территориями в соответствии с правилами, установленными уполномоченным органом;
2) вносить в уполномоченный орган предложения по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий и формированию экологических сетей;
3) участвовать совместно с администрациями природоохранных учреждений в мероприятиях по охране и восстановлению объектов государственного природно-заповедного фонда;
4) участвовать в деятельности общественных фондов развития особо охраняемых природных территорий;
5) запрашивать и получать у соответствующих государственных органов необходимую информацию, касающуюся вопросов состояния и функционирования особо охраняемых природных территорий и экологических сетей.
2. Граждане обязаны сохранять объекты государственного природно-заповедного фонда, соблюдать законодательство Республики Казахстан об особо охраняемых природных территориях.

Статья 16. Права и обязанности общественных объединений в области
особо охраняемых природных территорий
1. Общественные объединения имеют право:
1) вносить предложения в уполномоченный орган и участвовать в подготовке перечней объектов государственного природно-заповедного фонда, программ развития системы особо охраняемых природных территорий, естественнонаучных и технико-экономических обоснований по созданию и расширению особо охраняемых природных территорий, разработке нормативных правовых актов в области особо охраняемых природных территорий;
2) проводить в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, общественную экологическую экспертизу программ и проектов в области особо охраняемых природных территорий и экологических сетей;
3) участвовать по договору с администрациями природоохранных учреждений в мероприятиях по охране, восстановлению и использованию объектов государственного природно-заповедного фонда;
4) создавать общественные фонды развития особо охраняемых природных территорий;
5) запрашивать и получать у соответствующих государственных органов необходимую информацию, касающуюся вопросов функционирования, охраны и использования особо охраняемых природных территорий и экологических сетей;
6) участвовать в работе научно-технических советов особо охраняемых природных территорий.
2. Общественные объединения обязаны осуществлять свою деятельность в области особо охраняемых природных территорий в соответствии с законодательством Республики Казахстан об общественных объединениях.

Глава 5. Создание особо охраняемых природных территорий

Статья 17. Категории и виды особо охраняемых природных территорий
1. Особо охраняемые природные территории в зависимости от значимости объектов государственного природно-заповедного фонда относятся к категории республиканского или местного значения.
2. В зависимости от целей создания и режима охраны выделяются следующие виды особо охраняемых природных территорий республиканского значения:
1) государственные природные заповедники;
2) государственные национальные природные парки;
3) государственные природные резерваты;
4) государственные зоологические парки;
5) государственные ботанические сады;
6) государственные дендрологические парки;
7) государственные памятники природы;
8) государственные природные заказники;
9) государственные заповедные зоны.
3. В зависимости от целей создания и режима охраны выделяются следующие виды особо охраняемых природных территорий местного значения:
1) государственные региональные природные парки;
2) государственные зоологические парки;
3) государственные ботанические сады;
4) государственные дендрологические парки;
5) государственные памятники природы;
6) государственные природные заказники.
4. Законодательством Республики Казахстан могут быть предусмотрены и иные виды особо охраняемых природных территорий.
5. Отнесение особо охраняемых природных территорий к категории республиканского значения производится Правительством Республики Казахстан по представлению уполномоченного органа, к категории местного значения - областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами по согласованию с уполномоченным органом.
6. Перевод особо охраняемой природной территории со статусом юридического лица из одного вида в другой, влекущий снижение ее статуса, изъятие земель особо охраняемых природных территорий, а также перевод их земельных участков в земли других категорий, влекущих прекращение функционирования особо охраняемой природной территории, производится в исключительных случаях, связанных с частичной или полной утратой ее особой ценности и уникальности в результате чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера.
Решение о переводе особо охраняемой природной территории со статусом юридического лица из одного вида в другой, изъятие земель особо охраняемых природных территорий, а также перевод их земельных участков в земли других категорий, влекущее прекращение их функционирования принимаются на основании положительного заключения государственной экологической экспертизы на естественнонаучное обоснование:
по особо охраняемым природным территориям республиканского значения - Правительством Республики Казахстан по предложениям уполномоченного органа;
по особо охраняемым природным территориям местного значения -областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами по согласованию с уполномоченным органом.

Статья 18. Организационная форма и правовое положение
особо охраняемых природных территорий
1. Государственные природные заповедники, государственные национальные природные парки, государственные природные резерваты, государственные региональные природные парки, государственные зоологические парки, государственные ботанические сады и государственные
дендрологические парки являются юридическими лицами и создаются в форме государственного учреждения.
2. Природоохранным учреждениям земельные участки предоставляются на праве постоянного землепользования.
3. Здания, сооружения, историко-культурные и другие объекты недвижимости расположенные на особо охраняемых природных территориях передаются природоохранным учреждениям на праве оперативного управления.
4. Государственные памятники природы, государственные природные заказники и государственные заповедные зоны не имеют статуса юридического лица и находятся под охраной государства.
Право оперативного управления находящимися в государственной собственности объектами недвижимости (зданиями, сооружениями, историко культурными и другими объектам) на особо охраняемых природных территориях, не являющихся юридическими лицами, передается закрепляемым за ними природоохранным учреждениям или государственным учреждениям лесного хозяйства, в ведении которых находятся особо охраняемые природных территории.
5. Реорганизация или ликвидация природоохранного учреждена производится в случаях, указанных в пункте 6 статьи 17 настоящего Закона, порядке, установленном гражданским законодательством Республики Казахстан.
6. При создании государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов, государственных региональных природных парков на базе существующих государственных заповедных зон и государственных природных заказников данные государственные заповедные зоны и государственные природные заказники подлежат исключению из перечней особо охраняемых природных территорий республиканского или местного значения.

Статья 19. Охранные зоны государственных природных
заповедников, государственных национальных природных
парков, государственных природных резерватов и
государственных региональных природных парков
1. Для обеспечения особой охраны и защиты от неблагоприятных внешних воздействий вокруг государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов и государственных региональных природных парков устанавливаются охранные зоны с запрещением и/или ограничением в пределах этих зон любой деятельности, отрицательно влияющей на состояние и восстановление экологических систем данных особо охраняемых природных территорий и находящихся на них объектов государственного природно-заповедного фонда.
2. Размеры, границы, режимы и порядок природопользования на территории охранных зон государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов и государственных региональных природных парков
определяются естественнонаучными и технико-экономическими обоснованиями их создания и устанавливаются решениями областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов в соответствии с настоящим Законом и земельным законодательством Республики Казахстан.
При этом ширина охранной зоны должна быть не менее двух километров и устанавливается по границам земельных участков собственников и землепользователей или по естественным географическим рубежам и обозначается на местности специальными знаками.

Статья 20. Символика природоохранных учреждений
1. Природоохранные учреждения имеют свою символику (эмблему и флаг), утверждаемые уполномоченным органом.
Порядок разработки и использования символики природоохранных учреждений устанавливаются уполномоченным органом.
2. Природоохранные учреждения обладают исключительным правом на использование своей символики и могут разрешать ее использование физическим и юридическим лицам на платной основе.

Статья 21. Создание или расширение особо
охраняемых природных территорий
1. Решение о создании или расширении особо охраняемой природной территории принимается на основе естественнонаучного и технико-экономического обоснований при положительном заключении экологической экспертизы.
Разработка проектов естественнонаучных и технико-экономических обоснований создания или расширения особо охраняемой природной территории производится в два этапа специализированными научными (научно-исследовательскими) и проектными (проектно-изыскательскими) организациями в порядке, установленном уполномоченным органом.
2. На первом этапе разрабатывается естественнонаучное обоснование создания или расширения особо охраняемой природной территории (далее -естественнонаучное обоснование), которым определяется:
1) уникальность, значимость и репрезентативность природных комплексов территории и расположенных на ней объектов государственного природно-заповедного фонда;
2) оценка состояния социально-экономических условий на исследуемой территории;
3) состояние экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда территории, риски, угрозы сохранению и меры по их охране, восстановлению и использованию;
4) рекомендуемые категория и вид особо охраняемой природной территории;
5) рекомендуемые границы, площади, а также функциональные зоны и режимы их охраны и использования.
3. На втором этапе, на основании утвержденного или согласованного уполномоченным органом естественнонаучного обоснования, разрабатывается технико-экономическое обоснование создания или расширения особо охраняемой природной территории (далее - технико-экономическое обоснование) включающее:
1) землеустроительный проект отвода земель особо охраняемой природной территории, с описанием ее границ, координат, категории и площади земельных участков собственников и землепользователей, изымаемых (выкупаемых) в состав особо охраняемой природной территории, категории и площади земельных участков собственников и землепользователей, включаемых в состав особо охраняемых природных территорий без изъятия, а также границ и площади охранной зоны;
2) затраты, связанные с выкупом земельных участков у собственников земель и землепользователей и/или покрытием убытков по их изъятию, ограничением хозяйственной деятельности в охранных зонах, а также в случаях создания особо охраняемых природных территорий без изъятия земель;
3) затраты на создание инфраструктуры и содержание особо охраняемой природной территории, выполнение мероприятий по охране и восстановлению объектов государственного природно-заповедного фонда;
4) функциональное зонирование территории, режим охраны и условия регулируемого туристского, рекреационного и ограниченного хозяйственного использования природных комплексов в пределах этих зон с определением норм рекреационных нагрузок;
5) проект планировки особо охраняемой природной территории, ее инфрастуктуры, мест размещения туристских троп, смотровых площадок, бивачных полян, стоянок для транспорта, кемпингов, палаточных лагерей, гостиниц, мотелей, туристских баз, объектов общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, трубопроводов, линий электропередач и связи, дорог, с учетом развития экологического туризма.
4. Технико-экономическое обоснование согласовывается с собственниками земельных участков и землепользователями, областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами, территориальными органами центрального уполномоченного органа по управлению земельными ресурсами и утверждается в порядке, установленном настоящим Законом.

Статья 22. Программы развития системы особо охраняемых природных
территорий и экологических сетей
1. Программы развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей являются основными документами, определяющими планируемые государством этапы формирования системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей до уровня их оптимальной площади в пределах каждой природной зоны на основе принципов формирования и функционирования экологических сетей.
2. Программы развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей разрабатываются уполномоченным органом на срок до 10 лет с привлечением к ее разработке специализированных научных (научно-исследовательских) и проектных (проектно-изыскательских) организаций, с учетом предложений заинтересованных государственных органов, общественных объединений и граждан.

Статья 23. Резервирование земель для создания и расширения
особо охраняемых природных территорий
1. В соответствии с программами развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей и с утвержденными естественнонаучными обоснованиями, областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами принимаются решения о резервировании земельных участков, предназначенных для создания и
расширения особо охраняемых природных территорий республиканского и местного значения, в порядке, установленном Правительством Республики Казахстан.
2. Резервирование земель под особо охраняемые природные территории производится без изъятия земель у землепользователей и собственников земельных участков.
До передачи в состав земель особо охраняемых природных территорий в установленном порядке зарезервированные земли используются прежними государственными или негосударственными землепользователями и собственниками земельных участков, а также могут быть предоставлены физическим и юридическим лицам во временное землепользование.
3. Хозяйственная деятельность собственников земельных участков и землепользователей на резервируемой территории, в целях обеспечения сохранения объектов государственного природно-заповедного фонда может ограничиваться до принятия решения о создании или расширении особо охраняемой природной территории. При этом собственники земельных участков и землепользователи имеют право на компенсацию убытков сельскохозяйственного и лесохозяйственного производства, вызванных ограничением хозяйственной деятельности на резервируемых участках.
4. Компенсация собственникам земельных участков и землепользователям убытков, вызванных ограничением хозяйственной деятельности на резервируемых участках, предназначенных для создания или расширения особо охраняемых природных территорий республиканского значения, производится за счет республиканского бюджета, местного значения - за счет местных бюджетов в порядке, установленном Правительством Республики Казахстан.
5. При создании или расширении особо охраняемых природных территорий в пределах границ городов, резервирование земель осуществляется с учетом утвержденных в установленном порядке генеральных планов либо с внесением в действующие генеральные планы, градостроительные регламенты и государственный градостроительный кадастр базового уровня необходимых изменений и дополнений.

Статья 24. Паспорт особо охраняемой природной территории
1. Государственные органы, в ведении которых находятся особо охраняемые природные территории, составляют по каждой такой территории паспорт установленного образца и регистрируют его в уполномоченном органе.
Порядок разработки и регистрации (перерегистрации) паспорта особо охраняемой природной территории устанавливается уполномоченным органом.
2. В паспорте особо охраняемой природной территории указываются:
1) наименование особо охраняемой природной территории с указанием ее вида и категории;
2) название, номер и дата принятия акта государственного органа, которым создана или расширена особо охраняемая природная территория;
3) наименование государственного органа, в ведении которого находится особо охраняемая природная территория;
4) наименование организации, на которую возложена охрана особо охраняемой природной территории не имеющей статуса юридического лица;
5) местонахождение особо охраняемой природной территории с картой-схемой с указанием туристской инфраструктуры, описанием границ, географическими координатами, площадью ее территории и охранной зоны;
6) перечень находящихся на особо охраняемой природной территории объектов государственного природно-заповедного фонда с их количественной и качественной характеристикой;
7) функциональные зоны особо охраняемой природной территории и режимы их охраны, сведения о смежных собственниках земель и землепользователях, их обязательствах и обременениях по природопользованию в охранной зоне;
8) разрешенные и запрещенные виды деятельности, а также ограничения на отдельные виды деятельности на особо охраняемых природных территориях;
9) правила посещения, режим работы, рекреационная нагрузка (емкость
приема туристов).
3. Экземпляры паспорта природоохранного учреждения находятся в природоохранном учреждении, в государственном органе, в ведении которого находится данное природоохранное учреждение, и в уполномоченном органе
Экземпляры паспорта государственных памятников природы, государственных природных заказников, государственных заповедных зон находятся в организации, за которой в соответствии с порядком определенным статьей 29 настоящего Закона закреплена охрана указанных видов особо охраняемых природных территорий, в государственном органе, в ведении которого находится данная организация, и в уполномоченном органе.
4. В случаях изменения целевого назначения, реорганизации, расширения особо охраняемой природной территории производится перерегистрация ее паспорта.

Статья 25. План управления природоохранного учреждения
1. Природоохранные учреждения осуществляют свою деятельность в соответствии с планом управления, утверждаемым государственным органом, в ведении которого они находятся, при положительном заключении государственной экологической экспертизы.
План управления природоохранного учреждения разрабатывается на пятилетний период в соответствии с правилами, утвержденными уполномоченным органом.
2. План управления природоохранного учреждения включает:
1) анализ изменений природных и социально-экономических условий за предыдущий период;
2) оценку деятельности природоохранного учреждения за предыдущий период;
3) мероприятия по каждому виду природоохранной, научной, эколого-просветительной, туристской, рекреационной и ограниченной хозяйственной деятельности природоохранного учреждения на последующий период;
4) для особо Охраняемых природных территорий, созданных на землях государственного лесного фонда - раздел, в котором дается комплексная оценка ведения лесного хозяйства и лесопользования за прошедший период и разрабатываются мероприятия по охране, защите, воспроизводству и уходу за этими лесными участками на последующий период;
5) механизмы реализации плана управления путем совершенствования структуры управления, нормативной правовой базы, обеспечения кадрам повышения их квалификации, взаимодействия с местным населением местными органами государственного управления.
3. Разработка плана управления природоохранного учрежде обеспечивается государственным органом, в ведении которого оно находится.

Статья 26. Государственный кадастр особо охраняемых
природных территорий
1. Государственный кадастр особо охраняемых природных территорий содержит систему сведений о правовом статусе этих территорий, местонахождении, размерах и границах, географических координатах, количественной и качественной характеристике объектов государственного природно-заповедного фонда, экологической, научной, культурной рекреационной ценности, режимах охраны, целевом использовании разрешенных видах деятельности.
2. Данные государственного кадастра особо охраняемых природных территорий являются основой разработки программ развития системы особо охраняемых природных территорий, формирования экологической сети используются при планировании рационального использования земель размещения производительных сил регионов с учетом сохранения биологического разнообразия, уникальных природных ландшафтов.
3. Порядок ведения государственного кадастра особо охраняемых природных территорий устанавливается Правительством Республики Казахстан.

Глава 6. Охрана природных комплексов и объектов
государственного природно-заповедного фонда особо
охраняемых природных территорий,
правовой статус государственных инспекторов служб
охраны особо охраняемых природных территорий

Статья 27. Режимы охраны природных комплексов и
объектов государственного природно-заповедного фонда
особо охраняемых природных территорий
В зависимости от вида и функционального зонирования на всей оо охраняемой природной территории или на ее специально выделенных зона участках вводятся следующие режимы охраны:
1) заповедный режим, предусматривающий запрет любой хозяйственой деятельности, а также иной деятельности, нарушающей естественное состояние природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда;
2) заказной режим, предусматривающий полный запрет или ограничение по сезонам года отдельных видов хозяйственной и иной деятельности на определенный срок или без такового;
3) регулируемый режим хозяйственной деятельности, предусматривающий ограниченное пользование природными комплексами, а также ведение собственниками земельных участков и землепользователями традиционных видов хозяйственной деятельности приемами и методами, не оказывающими вредного воздействия на природные комплексы и объекты государственного природно-заповедного фонда.

Статья 28. Охрана природных комплексов и объектов
государственного природно-заповедного фонда
природоохранных учреждений
1. Охрана природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда природоохранных учреждений осуществляется государственными инспекторами служб охраны, входящими в их штат.
2. Руководители природоохранных учреждений и их заместители являются по должности одновременно главными государственными инспекторами и заместителями главных государственных инспекторов по охране особо охраняемых природных территорий.
Руководители структурных подразделений природоохранных учреждений, ведающие вопросами охраны природных комплексов, являются по должности старшими государственными инспекторами, специалисты этих подразделений, а также руководители и специалисты других подразделений, включая научных сотрудников, являются по должности государственными инспекторами природоохранных учреждений.
Квалификационные требования к должностным лицам, указанным в настоящей статье, устанавливаются в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Статья 29. Охрана природных комплексов и объектов
государственного природно-заповедного фонда
государственных памятников природы, государственных
природных заказников и государственных заповедных зон
1. Охрана природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда государственных памятников природы, государственных природных заказников и государственных заповедных зон расположенных на землях государственного лесного фонда и прилегающих к ним землях осуществляется службами государственной лесной охраны, на землях других категорий земель - государственными инспекторами природоохранных учреждений.
2. Закрепление государственных памятников природы, государственных природных заказников и государственных заповедных зон в целях их охраны за государственными учреждениями лесного хозяйства, природоохранными учреждениями производится решениями уполномоченного органа и областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов, пределах их компетенций.

Статья 30. Права и акты государственных инспекторов природоохранных
учреждений
1. Государственные инспекторы природоохранных учреждений границах их территории и охранных зон имеют право:
1) проверять у лиц, находящихся на особо охраняемых природных территориях, разрешение на право пребывания;
2) беспрепятственно посещать любые объекты физических юридических лиц, расположенные на территории природоохранного учреждения, его охранной зоны для выявления несоответствия осуществляемых ими природо-использовании, хозяйственной и иной деятельности требования законодательства Республики Казахстан в области особо охраняемы природных территорий, охраны, воспроизводства и использования животное мира, лесного законодательства;
3) приостанавливать или вносить в судебные органы предложения прекращении в установленном законодательством Республики Казахстан деятельности индивидуальных предпринимателей и юридических лиц при выявлении нарушений законодательства Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий, охраны, воспроизводства и использования животного мира, лесного законодательства;
4) определять размеры вреда, причиненного в результате нарушена законодательства Республики Казахстан в области особо охраняемы природных территорий, охраны, воспроизводства и использования животного мира, лесного законодательства и на основании этого предъявлять к виновным лицам претензии о добровольном возмещении этого вреда либо предъявлять иск в суд;
5) составлять акты государственных инспекторов, предусмотрены настоящим Законом и направлять материалы в соответствующие органы для принятия мер, в случаях выявления нарушений законодательства Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий, охраны воспроизводства и использования животного мира, лесного законодательства;
6) задерживать на особо охраняемой природной территории, ее охранной зоны лиц, нарушивших законодательство Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий, охраны, воспроизводства использования животного мира, лесного законодательства и доставлять указанных нарушителей в правоохранительные органы;
8) останавливать транспортные и плавучие средства на территории особо охраняемой природной территории, его охранной зоны, производить и досмотр;
9) изымать у нарушителей законодательства Республики Казахстан области особо охраняемых природных территорий, охраны, воспроизводства использования животного мира, лесного законодательства, огнестрельное оружие, незаконно добытую продукцию и орудия ее добывания, транспортам средства и решать вопрос их дальнейшей принадлежности в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;
10) на хранение, ношение и применение специальных средств и служебного оружия в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан;
11) на ношение форменной одежды (без погон) в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
2. Действия (бездействие) и решения государственных инспекторов природоохранных учреждений могут быть обжалованы в вышестоящие государственные органы или в суд.
3. Государственные инспектора природоохранных учреждений в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, обеспечиваются форменной одеждой (без погон), специальными средствами и служебным оружием.
4. Государственными инспекторами природоохранных учреждений в соответствии с их компетенцией составляются следующие акты:
1) протоколы:
об административных правонарушениях;
об изъятии огнестрельного оружия, орудий добывания и незаконно добытой продукции, транспортных и плавучих средств, для временного хранения до вынесения решения судом;
2) указания об устранении нарушений требований законодательства Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий, охраны, воспроизводства и использования животного мира, лесного законодательства;

Глава 7. Система финансирования особо охраняемых природных
территорий

Статья 31. Источники финансирования особо охраняемых природных
территорий
Финансирование особо охраняемых природных территорий производится за счет:
1) бюджетных средств;
2) средств природоохранных учреждений;
3) грантов, средств общественных фондов развития особо охраняемых природных территорий, добровольных взносов и пожертвований юридических и физических лиц.

Статья 32. Финансирование мероприятий по развитию
и содержанию особо охраняемых природных территорий
со статусом юридического лица
Финансирование мероприятий по развитию и содержанию особо охраняемых природных территорий со статусом юридического лица, в зависимости от их категории, осуществляется из бюджетных средств на мероприятия по:
1) разработке программ развития системы особо охраняемых природных территорий и экологических сетей, естественнонаучных и технико-экономических обоснований создания и расширения этих территорий;
2) покрытию убытков и возмещению потерь причиненных собственнику или землепользователю в связи с изъятием земельного участка при создании и расширении особо охраняемых природных территорий, а также при резервировании земель для создания и расширения этих территорий;
3) покрытию убытков и возмещению потерь по ограничению хозяйственной деятельности собственников и землепользователей в охранных зонах особо охраняемых природных территорий;
4) ведению государственного кадастра особо охраняемых природных территорий, перечней объектов государственного природно-заповедного фонда;
5) проведению работ по отводу в натуре границ особо охраняемой природной территории и ее охранной зоны;
6) строительству и реконструкции объектов и сооружений административно- хозяйственного, научного, информационно-просветительного, рекреационного и туристского назначения;
7) содержанию штатной численности;
8) охране и восстановлению объектов государственного природно-заповедного фонда;
9) ведению научной, эколого-просветительной, учебной, туристской и рекреационной деятельности.

Статья 33. Финансирование мероприятий по охране
и восстановлению объектов государственного
природно-заповедного фонда особо охраняемых
природных территорий без статуса юридического лица
Финансирование мероприятий по охране и восстановлению объектов государственного природно-заповедного фонда особо охраняемых природных территорий без статуса юридического лица осуществляется закрепляемыми за ними природоохранными учреждениями, государственными учреждениями лесного хозяйства за счет выделяемых им на эти цели бюджетных средств.

Статья 34. Средства природоохранных учреждений
1. Средства природоохранных учреждений в зависимости от профиля их деятельности и режима охраны формируются за счет реализации следующих товаров (работ и услуг), не относящихся к их основной деятельности, плата за которые не носит обязательного характера, и определятся по соглашению с физическими и юридическими лицами:
1) оказания платных услуг физическим и юридическим лицам при пользовании ими природными комплексами особо охраняемых природных территорий в учебных, туристских и рекреационных целях, в том числе:
по организации и проведению учебных экскурсий и занятий, производственных практик учащихся и студентов, подготовки научных кадров, переподготовки и повышения квалификации специалистов в области заповедного дела, охраны окружающей среды, устойчивого природопользования;
предоставлению туристских троп, смотровых площадок, бивачных полян, стоянок для транспорта, кемпингов, палаточных лагерей или мест для их размещения; гостиниц, мотелей, туристских баз, объектов общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, находящихся в управлении особо охраняемых природных территорий, или мест для их размещения; услуг по размещению на особо охраняемой природной территории трубопроводов, линий электропередач и связи, дорог (кроме дорог общего пользования); туристского инвентаря;
проведению любительской (спортивной) охоты и рыболовства;
услуг проводников, экскурсоводов, гидов и переводчиков, проведению кино-, видео- и фотосъемки при посещении и изучении объектов государственного природно-заповедного фонда, природного и историко-культурного наследия, музеев природы и живых уголков;
услуг по санитарной очистке и благоустройству предоставленных в пользование территорий и объектов, а также по проведению работ по благоустройству и озеленению территорий сторонних организаций;
услуг по производству продукции для объектов общественного питания;
предоставлению транспортных услуг;
2) доходов от ограниченной хозяйственной деятельности, в том числе от:
производства сувенирной продукции;
реализации товаров от рубок промежуточного пользования и прочих рубок, продукции переработки полученной от них древесины;
побочных лесных пользований и продукции его переработки;
выращивания посадочного материала;
доходов от реализации товаров ограниченной хозяйственной деятельности, создания защитных и озеленительных насаждений вне особо охраняемых природных территорий;
выращивания рыбопосадочного материала;
производства продукции и оказания услуг по договорам о совместной деятельности, заключаемых с физическими и юридическими лицами в рекреационных, туристских и ограниченных хозяйственных целях;
3) платы за использование символики особо охраняемых природных территорий;
4) доходов от производства печатной, сувенирной и другой тиражированной продукции;
5) добровольных взносов и пожертвований юридических и физических лиц.
2. Деньги от реализации природоохранными учреждениями товаров (работ, услуг), остающиеся в их распоряжении, используются в соответствии с Бюджетным кодексом и в порядке, определяемом Правительством Республики Казахстан.
3. В целях получения доходов от видов деятельности, указанных в пункте 1 настоящей статьи природоохранные учреждения могут участвовать в конкурсах по государственным закупкам.

Глава 8. Международное сотрудничество в области особо
охраняемых природных территорий

Статья 35. Международное сотрудничество в области особо
охраняемых природных территорий
Международное сотрудничество в области особо охраняемых природных территорий осуществляется в соответствии с законодательством Республики Казахстан и международными договорами.

РАЗДЕЛ 2. ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ, ОХРАНЫ И
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ОТДЕЛЬНЫХ ВИДОВ ОСОБО
ОХРАНЯЕМЫХ ПРИРОДНЫХ ТЕРРИТОРИЙ,
ОБЪЕКТОВ ГОСУДАРСТВЕННОГО ПРИРОДНО-
ЗАПОВЕДНОГО ФОНДА И ОХРАНЯЕМЫХ
ПРИРОДНЫХ ТЕРРИТОРИЙ, ВХОДЯЩИХ В
ЭКОЛОГИЧЕСКУЮ СЕТЬ

Глава 9. Государственные природные заповедники

Статья 36. Понятие и основная деятельность государственных
природных заповедников
1. Государственный природный заповедник - особо охраняемая природная территория со статусом природоохранного и научного учреждения, целью деятельности которого является сохранение и изучение на его территории естественного хода природных процессов и явлений, объектов растительного и животного мира, отдельных видов и сообществ растений и животных, типичных и уникальных экологических систем и их восстановление.
2. К основной деятельности государственных природных заповедников относятся:
1) обеспечение режима охраны и восстановления биологического разнообразия государственного природного заповедника и его охранной зоны;
2) организация и проведение научных исследований по изучению и мониторингу экологических систем, объектов государственного природно-заповедного фонда, включая ведение летописи природы;
3) проведение эколого-просветительной деятельности;
4) участие в государственной экологической экспертизе проектов и схем размещения хозяйственных и иных объектов, могущих оказать вредное воздействие на экологические системы государственного природного заповедника;
5) регулирование использования территории государственного природного заповедника и его охранной зоны в эколого-просветительных, научных и ограниченных туристских целях.

Статья 37. Режим охраны государственных природных заповедников
1. На всей территории государственного природного заповедника устанавливается заповедный режим охраны, при котором запрещаются:
1) действия, изменяющие гидрологический режим территории;
2) строительство зданий, сооружений, дорог, трубопроводов, линий электропередачи и других коммуникаций и объектов, не связанных с функционированием государственного природного заповедника;
3) геологоразведочные работы и добыча полезных ископаемых;
4) нарушение почвенного покрова, разрушение выходов минералов и обнажений горных пород;
5) все виды лесопользования, включая санитарные рубки и рубки ухода за лесом, заготовка пищевых, лекарственных и технических растений, цветов, семян, сенокошение, пастьба скота и другие виды пользования растительным миром, приводящие к нарушению растительного покрова;
6) охота и рыболовство, за исключением любительского рыболовства, разрешаемого для нужд местного населения, проживающего в охранной зоне государственного природного заповедника, на специально выделенных участках в порядке, установленном уполномоченным органом;
7) отлов и уничтожение животных, нарушение среды и условий их обитания;
8) интродукция новых видов животных и растений, проведение мероприятий по увеличению численности отдельных видов животных выше допустимой по естественной емкости угодий;
9) сбор коллекционных материалов, за исключением формирования коллекций государственного природного заповедника;
10) применение химических и биологических методов борьбы с вредителями, болезнями растений и животных, а также для регулирования численности животных;
11) прогон домашних животных;
12) шумовые и иные акустические воздействия искусственного происхождения, превышающие нормы, установленные уполномоченным органом по согласованию с центральным исполнительным органом в области охраны окружающей среды;
13) деятельность, если она может повлечь изменения естественного облика охраняемых ландшафтов или нарушения устойчивости экологических систем либо угрожает сохранению и воспроизводству особо ценных природных ресурсов.
2. На территории государственных природных заповедников допускается проведение наземных и авиационных работ по тушению лесных и степных пожаров.
3. Пребывание на территории государственных природных заповедников граждан, не являющихся их работниками, или должностных лиц, не являющихся сотрудниками и уполномоченными лицами государственных органов, в ведении которых находятся данные государственные природные заповедники, допускается только при наличии разрешений этих органов или администраций государственных природных заповедников.
4. Для обеспечения доступа к местам, почитаемым последователями той или иной религии (места паломничества), находящимся на территории заповедника или находящимися за пределами его территории, по дорогам, проходящим через территорию заповедника, администрацией государственного природного заповедника по согласованию с соответствующим религиозным объединением может быть разрешено безвозмездное и без специального разрешения, в сопровождении инспекторов государственного природного заповедника, групповое посещение этих мест или групповой подход к этим местам.

Статья 38. Порядок организации и ведения научной деятельности
в государственных природных заповедниках
1. Научная деятельность в государственных природных заповедниках осуществляется путем организации стационарных системных наблюдений по изучению природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда, мониторинга природных процессов, включая ведение Летописи природы, а также разработки научных основ и методов сохранения биологического разнообразия, восстановления экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда.
2. Для организации и ведения научной деятельности в государственных природных заповедниках формируют научные структурные подразделения с сооветствующим штатом научных работников, которые обеспечиваются необходимыми помещениями и оборудованием.
3.Научными подразделениями государственных природных заповедников, помимо указанных в пункте 1 настоящей статьи научных исследований, могут также проводиться научные исследования в соответствии с планами научно-исследовательских работ, утвержденных уполномоченным органом по согласованию с центральным исполнительным органом в области науки и образования.
4. Сторонние научные организации и отдельные ученые могут проводить на территориях государственных природных заповедников научные исследования на договорной основе с администрацией государственного природного заповедника, по согласованию с уполномоченным органом.
5. Для рассмотрения и утверждения планов научных исследований, отчетов научных работников в государственных природных заповедниках создаются научно-технические советы, в состав которых могут входить научные работники и специалисты других организаций.
6. Научные фонды государственных природных заповедников подлежат бессрочному хранению.
7. Государственные природные заповедники имеют право издания собственных научных трудов.
8. Планирование и ведение научных работ на территории государственных природных заповедников должны осуществляться с исключением негуманных, жестоких методов исследований, приводящих к беспокойству, страданиям, гибели животных и уничтожению растений, в том числе видов, занесенных в Красную книгу Казахстана.

Статья 39. Эколого-просветительная деятельность государственных
природных заповедников
1. Эколого-просветительная деятельность государственных природных заповедников осуществляется в целях:
обеспечения поддержки идей заповедного дела широкими слоями населения, как необходимого условия выполнения заповедниками функций сохранения биологического разнообразия;
формирования и развития экологической культуры.
2. Для проведения эколого-просветительных мероприятий в государственных природных заповедниках могут создаваться музеи, экспозиции, демонстрационные участки и другие необходимые объекты.
3. В государственных природных заповедниках, на специально выделенных участках, не включающих особо ценные экологические системы и объекты, допускается в порядке, установленном уполномоченным органом, создание экскурсионных троп и маршрутов для проведения регулируемого экологического (культурно-познавательного) туризма.
4. Эколого-просветительная деятельность государственных природных заповедников обеспечивается их штатными специалистами, а также привлекаемыми специалистами и общественными организациями.

Статья 40. Режим охранных зон государственных природных
заповедников
1. В охранных зонах государственных природных заповедников запрещается:
1) создание новых и расширение существующих населенных пунктов;
2) размещение, проектирование, строительство и эксплуатация предприятий, сооружений и других объектов, внедрение новых технологий, оказывающих вредное воздействие на экологические системы государственного природного заповедника;
3) ведение интенсивных форм сельского и лесного хозяйства с применением токсичных для животного и растительного мира ядохимикатов, удобрений и гербицидов;
4) выброс в атмосферу и сброс в открытые водные источники и на рельеф загрязняющих веществ и сточных вод, размещение отходов;
5) добыча полезных ископаемых;
6) любительская (спортивная) и промысловая охота;
7) захоронение радиоактивных материалов и промышленных отходов;
8) деятельность, способная изменить гидрологический режим экологических систем государственного природного заповедника (строительство плотин, дамб, гидротехнических сооружений, и других объектов, приводящих к прекращению или снижению естественного стока вод);
9) интродукция чужеродных видов диких животных и дикорастущих растений;
10) другая деятельность, способная оказать вредное воздействие на экологические системы государственного природного заповедника.
2. На территории охранных зон государственных природных заповедников могут осуществляться различные формы хозяйственной деятельности, не оказывающие негативного воздействия на состояние экологических систем заповедника:
1) лесохозяйственная деятельность;
2) традиционное землепользование и иная деятельность в рамках обеспечения долговременной сохранности и неуязвимости биологического разнообразия;
3) рекреационная деятельность и туризм;
4) использование минеральных вод, бальнеологических и климатических ресурсом;
5) промысловое и любительское (спортивное) рыболовство;
6) проведение наземных и авиационных работ по тушению лесных и степных пожаром;
7) рекультивация нарушенных земель;
8) восстановление лесных и иных растительных сообществ;
9) восстановление среды обитания и численности диких животных;
10) использование земельных участков для обустройства мест пребывания туристов, устройства питомников для искусственного размножение, выращивания, разведения эндемичных, редких и исчезающих видов растений и животных, а также для строительства служебных зданий
(кордонов) для проживания работников государственного природного заповедника, предоставления им служебных земельных наделов.
3. В охранных зонах государственных природных заповедников, при осуществлении указанных в пункте 2 видов деятельности, должны предусматриваться и осуществляться мероприятия по сохранению среды обитания и условий размножения объектов животного и растительного мира, путей миграции и мест концентрации животных, обеспечиваться неприкосновенность участков, представляющих особую ценность в качестве среды обитания диких животных, а также иных объектов государственного природно-заповедного фонда.
4. Ограничения хозяйственной деятельности собственников земельных участков и землепользователей в охранных зонах государственных природных заповедников устанавливаются решениями областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов.

Глава 10. Государственные национальные природные парки
и государственные региональные природные парки

Статья 41. Понятие и основная деятельность
государственных национальных природных парков
1. Государственный национальный природный парк - особо охраняемая природная территория со статусом природоохранного и научного учреждения, предназначенная для сохранения биологического и ландшафтного разнообразия, использования в природоохранных, эколого-просветительных, научных, туристских и рекреационных целях уникальных природных
комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда, имеющих особую экологическую, научную, историко-культурную и рекреационную ценность.
2.К основной деятельности государственных национальных природных парков относятся:
1) сохранение природных комплексов, уникальных и эталонных природных участков, объектов государственного природно-заповедного фонда, природного и историко-культурного наследия;
2) обеспечение режима охраны государственного национального природного парка и его охранной зоны;
3) экологическое просвещение;
4) разработка научных методов сохранения биологического разнообразия;
5) ведение мониторинга экологических систем и отдельных природных объектов по программе Летописи природы;
6) восстановление нарушенных природных комплексов, объектов государственного природно-заповедного фонда, природного и историко-культурного наследия;
7) регулирование использования территории государственного национального природного парка и его охранной зоны в эколого-просветительных, научных, рекреационных, туристских и ограниченных хозяйственных целях.

Статья 42. Зонирование, режим охраны и использования
территории государственных национальных
природных парков
1. На территории государственных национальных природных парков выделяются следующие зоны:
1) заповедного режима;
2) экологической стабилизации;
3) туристской и рекреационной деятельности;
4) ограниченной хозяйственной деятельности.
2. В зоне заповедного режима запрещается любая хозяйственная деятельность и рекреационное использование территории государственной национального природного парка и устанавливается заповедный режим охраны соответствующий режиму государственного природного заповедника, указанный в пункте 1 статьи 37 настоящего Закона.
3. В зоне экологической стабилизации устанавливается заповедный режим охраны с запрещением хозяйственной и рекреационной деятельности, за исключением строго регулируемого экологического туризма и проведения мероприятий по восстановлению нарушенных природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда.
4. Зона туристской и рекреационной деятельности подразделяется на участки регулируемого кратковременного отдыха и продолжительного отдыха посетителей государственного национального природного парка.
В зоне туристской и рекреационной деятельности устанавливается заказной режим охраны, обеспечивающий сохранение природных комплексов и объектов государственного природно-заповедного фонда, на территории которой допускается регулируемое туристское и рекреационное использование (кроме охоты), в том числе организация туристских маршрутов, троп устройство бивачных стоянок и смотровых площадок с учетом нормы рекреационных нагрузок.
5. В зоне ограниченной хозяйственной деятельности размещаются объекты административно-хозяйственного назначения, ведется хозяйственная деятельность, необходимая для обеспечения охраны и функционирование государственного национального природного парка, обслуживания его посетителей, включая организацию любительской (спортивной) охоты и
рыболовства, осуществляется строительство и эксплуатация рекреационных
центров, гостиниц, кемпингов, музеев и других объектов обслуживания туристов.
6. Во всех зонах государственного национального природного парка проводятся защитные и восстановительные мероприятия, предусмотренные планом его управления.
7. В государственных национальных природных парках научная и эколого-просветительная деятельность осуществляется в порядке предусмотренном для государственных природных заповедников статьями 38 и 39 настоящего Закона.

Статья 43. Особенности туристской и рекреационной
деятельности государственных национальных
природных парков
1. Регулируемый туризм и рекреация на территориях государственных национальных природных парков осуществляются в соответствии с правилами утверждаемыми уполномоченным органом, при наличии лицензии н туроператорскую деятельность:
непосредственно государственными национальными природными парками;
юридическими лицами на основании выдаваемого природоохранным учреждением разрешения и/или договоров на осуществление деятельности по обеспечению регулируемого туризма и рекреации, заключаемого с государственными национальными природными парками. Указанные разрешения и/или договоры подлежат согласованию в государственных органах, в ведении которых находятся государственные национальные природные парки.
2. Для обеспечения регулируемого туризма и рекреации государственные национальные природные парки на основе договора аренды могут предоставлять юридическим лицам в зонах туристской, рекреационной и ограниченной хозяйственной деятельности земельные участки, расположенные на них туристские маршруты, тропы, бивачные стоянки, смотровые площадки,
здания и сооружения.
Договора аренды земельных участков подлежат регистрации в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
3. Порядок предоставления в аренду земельных участков, расположенных на них туристских маршрутов и троп, бивачных стоянок, смотровых площадок, зданий и сооружений на территории государственных национальных природных парков для осуществления регулируемого туризма и рекреации определяется правилами, утверждаемыми Правительством Республики
Казахстан.

Статья 44. Особенности ограниченной хозяйственной
деятельности государственных национальных
природных парков
1. В зоне ограниченной хозяйственной деятельности государственными национальными природными парками осуществляются следующие виды деятельности:
1) побочное лесопользование (ограниченная пастьба скота, сенокошение, любительский сбор грибов, плодов и ягод);
2) выращивание на ограниченных площадях традиционного пользования посадочного материала древесных пород и кустарников, лекарственных трав и других растений;
3) проведение санитарных рубок, рубок ухода, за исключением проходных рубок, и переработка полученной при этом древесины;
4) производство сувениров, продукции кустарных и народных промыслов;
5) выращивание рыбопосадочного материала и товарной рыбы аборигенных видов;
6) кочевое пчеловодство с использованием передвижных
пчелопавильонов;
7) любительская (спортивная) охота и рыболовство.
2. Ограниченная хозяйственная деятельность государственных национальных природных парков осуществляется с учетом сохранения и восстановления объектов государственного природно-заповедного фонда и по соответствующим разрешениям государственных органов, в ведении которых они находятся.

Статья 45. Режим охранных зон государственных национальных
природных парков
1. В охранной зоне государственного национального природного парка разрешаются основные виды традиционной хозяйственной деятельности землепользователей, обеспечивающие устойчивое использование природных ресурсов;
запрещаются или ограничиваются виды природопользования и хозяйственной деятельности, отрицательно влияющие на экологические системы государственного национального природного парка, установленные пунктами 1-3 статьи 40 настоящего Закона.
2. Ограничения хозяйственной деятельности собственников земельных участков и землепользователей в охранной зоне государственного национального природного парка устанавливаются решениями областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов в соответствии с настоящим Законом.

Статья 46. Государственные региональные природные парки.
1. Государственный региональный природный парк является аналогом государственного национального природного парка с режимом, что и государственный национальный природный парк, ставит те же цели и выполняет те же задачи, но относится к особо охраняемой природной территории местного значения со статусом природоохранного и научного учреждения.
2. В государственных региональных природных парках выделяются те же зоны, и устанавливается тот же режим охраны природных комплексов, объектов государственного природно-заповедного фонда, природного и историко-культурного наследия в порядке, установленном статьями 42 и 45 настоящего Закона.
3. Государственные региональные природные парки используются в порядке, установленном статьями 42 - 45 настоящего Закона.

Глава 11. Государственные природные резерваты

Статья 47. Понятие, основная деятельность и зонирование
государственных природных резерватов
1. Государственный природный резерват - особо охраняемая природная территория со статусом природоохранного и научного учреждения, включающая наземные и водные экологические системы, предназначенная для охраны, восстановления и поддержания биологического разнообразия природных комплексов и связанных с ними природных и историко-культурных объектов.
2. К основной деятельности государственных природных резерватов относятся:
1) сохранение и восстановление биологического и ландшафтного разнообразия, природных экологических систем;
2) обеспечение режима охраны государственного природного резервата;
3) поддержка устойчивого социально-экономического развития территории на основе эколого-экономического принципа использования природных ресурсов;
4) проведение исследований и мониторинга в целях охраны и устойчивого развития территории, а также экологического просвещения и воспитания;
5) регулирование использования территории государственного природного резервата и его охранной зоны в эколого-просветительных, научных, рекреационных, туристских и ограниченных хозяйственных целях.
3. Территория государственного природного резервата подразделяются на зоны с различными режимами охраны и использования:
1) зона заповедного режима (зона ядра) - предназначена для долгосрочного сохранения генетических ресурсов, биологического разнообразия, экологических систем и ландшафтов, имеющая достаточные размеры для достижения этих целей;
2) буферная зона - участок территории, который используется для ведения экологически ориентированной хозяйственной деятельности и устойчивого воспроизводства биологических ресурсов.

Статья 48. Режим зоны заповедного режима
государственного природного резервата
1. В зоне заповедного режима государственного природного резервата проводятся научные исследования и мониторинг за состоянием природной среды, включая ведение Летописи природы, осуществляются мероприятия в эколого-просветительных целях.
2. В зоне заповедного режима государственного природного резервата запрещается любая хозяйственная деятельность и рекреационное использование территории и устанавливается заповедный режим охраны, соответствующий режиму государственного природного заповедника,
установленному пунктом 1 статьи 37 настоящего Закона.

Статья 49. Режим буферной зоны государственного
природного резервата
1. В буферной зоне государственного природного резервата могут осуществляться различные формы ограниченной, регулируемой и не оказывающей негативного воздействия на состояние экологических систем зоны ядра деятельности:
научные исследования и организация центров обучения и подготовки специалистов;
мониторинг окружающей среды и контроль за изменениями экологических систем;
лесохозяйственная деятельность, противопожарные мероприятия и защита лесных массивов;
традиционное землепользование в рамках обеспечения долговременной сохранности и неуязвимости биологического разнообразия зоны ядра и в целом устойчивости экологических систем государственного природного резервата;
расширенное проведение мероприятий по восстановлению биологического и ландшафтного разнообразия, природных экологических систем;
рекреационное пользование, туризм, контролируемые и регулируемые в соответствии с рекреационной нагрузкой (емкостью приема туристов), утвержденной уполномоченным органом;
использование минеральных вод и лечебных ресурсов;
экологическое просвещение, проведение обучающих программ, организация демонстрационных участков и менеджмента экологически щадящего природопользования.
2. В буферной зоне государственного природного резервата запрещается деятельность, способная оказать негативное влияние на состояние экологической системы зоны ядра, в частности:
создание новых населенных пунктов;
размещение и эксплуатация промышленных объектов;
строительство и эксплуатация производственных объектов;
проведение геологоразведочных работ и разработка полезных ископаемых;
рубки главного пользования;
интродукция новых видов растений и животных;
действия, изменяющие гидрологический режим территории зоны ядра и буферной зоны;
иная деятельность, способная оказать воздействие на экологическую систему зоны ядра.
3. В государственных природных резерватах научная и эколого-просветительная деятельность осуществляется в порядке, установленном статьями 38 и 39 настоящего Закона.

Статья 50. Режим охранных зон государственных
природных резерватов
1. В охранной зоне государственного природного резервата:
разрешаются основные виды традиционной хозяйственной деятельности землепользователей, обеспечивающие устойчивое использование природных ресурсов;
запрещаются или ограничиваются виды природопользования и хозяйственной деятельности, отрицательно влияющие на экологические системы государственного природного резервата, установленные пунктами 1-3 статьи 40 настоящего Закона.
2. Ограничения хозяйственной деятельности собственников земельных участков и землепользователей в охранной зоне государственного природного резервата устанавливаются решениями областных (города республиканского значения, столицы) исполнительных органов в соответствии с настоящим Законом.

Глава 12. Государственные зоологические парки

Статья 51. Понятие и основная деятельность государственного
зоологического парка
1. Государственный зоологический парк - особо охраняемая природная территория со статусом природоохранного и научного учреждений, предназначенная для культурно-просветительной, научной, учебной и природоохранной деятельности, сохранения генофонда и разведения в условиях искусственной среды типичных, редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных, в том числе занесенных в Красную книгу
Республики Казахстан.
2. К основной деятельности государственных зоологических парков относятся разработка научных основ сохранения, воспроизводства и использования животного мира Казахстана, освоения ресурсов фауны Казахстана, имеющих мировое значение.

Статья 52. Зонирование и особенности охраны
государственных зоологических парков
1. В государственных зоологических парках выделяются следующие зоны:
1) экспозиционная - для содержания и разведения животных, а также доступа посетителей;
2) научная - для проведения научных исследований;
3) общественная - для обслуживания посетителей;
4) административная и производственно-хозяйственная.
2. В государственных зоологических парках запрещаются любые действия, не связанные с выполнением их задач и могущие привести к гибели содержащихся в них животных.

Статья 53. Разведение животных в государственных
зоологических парках
1. Государственные зоологические парки формируют и обеспечивают сохранение коллекций животных из отечественной и мировой фауны.
2. Государственные зоологические парки осуществляют в установленном порядке импортные и экспортные операции с животными, обмен ими с другими учреждениями зоологического профиля с соблюдением процедур и требований Конвенции о международной торговле видами дикой фауны и флоры, находящимися под угрозой исчезновения.
3. В государственных зоологических парках создаются ветеринарные и зоотехнические службы, питомники для разведения редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных.

Статья 54. Особенности использования государственных
зоологических парков
1. Государственные зоологические парки используются в научных, культурно- просветительных и учебных целях.
2. В государственных зоологических парках проводятся научные исследования в области содержания и разведения животных в неволе или полувольных условиях, в том числе животных, занесенных в Красную книгу Республики Казахстан.
3. Государственные зоологические парки могут создавать банки научных данных, фонды, музеи, лектории, библиотеки и архивы, издавать научную, научно-популярную и другую литературу по вопросам деятельности этих учреждений.
4. Государственные зоологические парки могут иметь подсобные хозяйства, мастерские, зоологические магазины и другие объекты,необходимые для хозяйственной деятельности, соответствующие профилю этих учреждений, но не относящихся к их основной деятельности.

Глава 13. Государственные ботанические сады

Статья 55. Понятие и основная деятельность государственного
ботанического сада
1. Государственный ботанический сад - особо охраняемая природная территория со статусом природоохранного и научного учреждений, предназначенная для проведения исследований и научных разработок по охране, воспроизводству и использованию растительного мира, в том числе редких и находящихся под угрозой исчезновения видов растений, в том числе
занесенных в Красную книгу Республики Казахстан.
2. К основной деятельности государственных ботанических садов относятся разработка научных основ сохранения, воспроизводства и использования растительного мира Казахстана, освоения ресурсов флоры Казахстана, имеющих мировое значение.

Статья 56. Зонирование и особенности охраны государственных
ботанических садов
1. В государственных ботанических садах выделяются следующие зоны:
1) экспозиционная - для культивирования растений и доступа посетителей;
2) научная - для проведения научных исследований и сохранения коллекций генофонда растений;
3) общественная - для обслуживания посетителей;
4) административная и производственно-хозяйственная.
2. В государственных ботанических садах запрещаются любые действия, I не связанные с выполнением их задач и могущие привести к гибели культивируемых в них растений.

Статья 57. Культивирование растений в государственных
ботанических садах
1. Государственные ботанические сады формируют и обеспечивают сохранение коллекций растений природной, культурной, отечественной и мировой флоры.
2. Государственные ботанические сады осуществляют импортные и экспортные операции с растениями, обмен ими с другими учреждениями ботанического профиля с соблюдением процедур и требований Конвенции о международной торговле видами дикой фауны и флоры, находящимися под угрозой исчезновения.
3. В государственных ботанических садах создаются коллекционные и экспериментальные участки, гербарии, питомники и семенные фонды.

Статья 58. Особенности использования государственных
ботанических садов
1. Государственные ботанические сады используются в установленном порядке в научных, культурно-просветительных и учебных целях.
2. В государственных ботанических садах проводятся научные исследования по интродукции и селекции природной, культурной, отечественной и мировой флоры, а также по изучению, сохранению и эффективному использованию растительного разнообразия Казахстана.
Научные исследования по обеспечению формирования, сохранения, использования коллекционных фондов растений осуществляются на основе постоянных государственных заказов, обеспечивающих культивирование коллекционных фондов.
3. Государственные ботанические сады могут создавать банки научных данных, фонды, музеи, лектории, библиотеки и архивы, издавать научную, научно-популярную и другую литературу по вопросам деятельности этих учреждений.
4. Государственные ботанические сады могут создавать хозяйственные экспериментальные базы для производственных испытаний рекомендованных интродуцированных растений и их репродукций с целью внедрения в лесное, садово-парковое, сельское хозяйство и другие отрасли.
5. Государственные ботанические сады могут иметь подсобные хозяйства, мастерские, специализированные магазины для продажи растений и другие объекты, необходимые для хозяйственной деятельности, соответствующей профилю этих учреждений, но не относящихся к их основной деятельности.

Глава 14. Государственные дендрологические парки

Статья 59. Понятие и основная деятельность государственного
дендрологического парка
1. Государственный дендрологический парк - особо охраняемая природная территория со статусом природоохранного и научного учреждения, с установленными по зонам режимами охраны, предназначенная для oxpaны воспроизводства и использования древесных и кустарниковых пород.
2. К основной деятельности государственных дендрологических парков относятся сохранение, воспроизводство и использование растительного мира Казахстана, освоение ресурсов флоры Казахстана, имеющих мировое значение.

Статья 60. Зонирование, особенности охраны и использования
государственных дендрологических парков
1. В государственных дендрологических парках выделяются те же зоны с учетом назначения и режимов охраны, как в государственных ботанических садах.
2. Государственные дендрологические парки используются в научных,культурно-просветительных и учебных целях в том же порядке и на тех условиях, как государственные ботанические сады.

Глава 15. Государственные памятники природы

Статья 61. Понятие государственных памятников природы
Государственный памятник природы - особо охраняемая природная территория, включающая отдельные уникальные, невосполнимые, ценные экологическом, научном, культурном и эстетическом отношениях природные комплексы, а также объекты естественного и искусственного происхождения, отнесенные к объектам государственного природно-заповедного фонда.

Статья 62. Порядок создания государственных памятников природы
1. В зависимости от значимости, отдельные виды объект, государственного природно-заповедного фонда, другие природные объекты комплексы объявляются государственными памятниками природы республиканского или местного значения, в соответствии со статьей 17 настоящего Закона.
2. Границы и режим охраны территорий государственных памятник» природы республиканского и местного значения утверждаются областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами, по государственным памятникам природы республиканского значения по представлению уполномоченного органа.
3. Передача государственных памятников природы республиканского значения и их территорий под охрану лиц, в чье ведение они переданы, осуществляются уполномоченным органом, а государственных памятников природы местного значения областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами, принявшими решения об их
организации.
4. Находящиеся на территории государственных природных заповедников, государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов, государственных региональных природных парков и других видов особо охраняемых природных территорий,
государственные памятники природы учитываются в их составе.

Статья 63. Режим охраны территорий государственных
памятников природы
1. На территориях государственных памятников природы устанавливается заповедный режим охраны, соответствующий режиму охраны государственных природных заповедников с запрещением любой деятельности, влекущей к нарушению сохранности государственных памятников природы.
2. Охрана государственных памятников природы осуществляется в соответствии со статьей 29 настоящего Закона.

Глава 16. Государственные природные заказники

Статья 64. Понятие и виды государственных природных заказников
1. Государственный природный заказник - особо охраняемая природная территория с заказным режимом или регулируемым режимом хозяйственной деятельности, предназначенная для сохранения и воспроизводства одного или нескольких объектов государственного природно-заповедного фонда.
2. По своему функциональному назначению государственные природные заказники могут подразделяться на следующие виды:
комплексные - для сохранения и восстановления особо ценных природных комплексов;
биологические (ботанические, зоологические) - для сохранения и восстановления ценных, редких и исчезающих видов растений и животных;
палеонтологические - для сохранения ископаемых останков животных, растений и их комплексов;
гидрологические (болотные, озерные, речные) - для сохранения ценных объектов и комплексов водно-болотных угодий;
геоморфологические - для сохранения редких и уникальных природных «форм рельефа;
геологические и минералогические - для сохранения редких геологических и минералогических образований;
почвенные - для сохранения типичных и редких видов почв.

Статья 65. Особенности создания государственных природных заказников
1. Государственные природные заказники объявляются на участка земель всех категорий без изъятия их у собственников и землепользователей земельных участков.
Собственник земельного участка или землепользователь обязав обеспечить право ограниченного целевого использования земельного участка, на котором находится государственный природный заказник.
Ограничения хозяйственной деятельности собственников земельных участков и землепользователей на территории государственного природного заказника устанавливаются решениями областных исполнительных органов е порядке, предусмотренном земельным законодательством Республики Казахстан.
2. Государственные природные заказники создаются без указания сроков функционирования (бессрочные), на срок более 10 лет (долгосрочные) или на срок менее 10 лет (краткосрочные).
3. Природоохранные учреждения, государственные учреждения лесного хозяйства, за которым закрепляются государственные природные заказники, организуют мероприятия по охране и восстановлению расположенных в них объектов государственного природно-заповедного фонда силами специальных служб охраны, и соответствии со статьей 29 настоящего Закона.

Статья 66. Особенности режима охраны и использования
государственных природных заказников
1. В государственных природных заказниках запрещается любая деятельность, если она угрожает сохранению объектов государственного природно-заповедного фонда или ухудшает их воспроизводство, в частности:
в комплексных государственных природных заказниках - хозяйственная деятельность, создающая угрозу сохранению природных комплексов, интродукция чужеродных видов растений и животных;
в зоологических государственных природных заказниках - охота рыболовство, добыча любыми способами и средствами диких животных интродукция чужеродных видов растений и животных, разрушение гнезд, нор логовищ и других местообитаний, сбор яиц, равно как и другие действия вызвавшие или могущие вызвать гибель животных;
в ботанических государственных природных заказниках - выпас скота сенокошение, все виды рубок леса, сбор цветов, выкапывание корней, клубней и луковиц растений, разведение костров, заезд и передвижение вне существующих дорог транспортных средств, интродукция чужеродных видов растений и животных, равно как и другие действия, вызвавшие или могущие вызвать повреждения и уничтожение растительности;
в гидрогеологических государственных природных заказниках - добыча камня, гравия, песка, и других полезных ископаемых, разрушение пещер, производство земляных работ, действия, могущие вызвать изменение-естественного гидрологического режима, изыскания и научные исследования, связанные с нарушением или разрушением природных компонентов государственного природного заказника.
3. Особенности режима государственных природных заказников определяются паспортом, утверждаемым в соответствии с пунктом 1 статьи 24 настоящего Закона.
4. Государственные природные заказники могут использоваться в соответствии с настоящим Законом в научных, эколого-просветительных, туристских, учебных и ограниченных хозяйственных целях.
Собственники земельных участков и землепользователи могут осуществлять хозяйственную деятельность в государственных природных заказниках с соблюдением установленных ограничений.

Глава 17. Государственные заповедные зоны

Статья 67. Понятие, цели и задачи государственной заповедной зоны
Государственная заповедная зона - особо охраняемая природная территория с дифференцированными режимами охраны, предназначенная для сохранения и восстановления объектов государственного природно-заповедного фонда и биологического разнообразия на земельных участках и акваториях, зарезервированных под государственные природные заповедники, государственные национальные природные парки, государственные природные резерваты.

Статья 68. Порядок создания государственных заповедных зон
1. Государственные заповедные зоны объявляются на участках земель всех категорий без изъятия их у собственников и землепользователей земельных участков.
Собственник земельного участка или землепользователь обязан обеспечить право ограниченного целевого использования земельного участка, на котором находится государственная заповедная зона.
2. Природоохранные учреждения, государственные учреждения лесного хозяйства, за которыми закрепляются государственные заповедные зоны, организуют мероприятия по охране и восстановлению расположенных в них объектов государственного природно-заповедного фонда силами специальных служб охраны, в соответствии со статьей 29 настоящего Закона.

Статья 69. Особенности охраны и использования
государственных заповедных зон
1. В государственных заповедных зонах запрещается деятельность, если она может повлечь изменения естественного облика охраняемых ландшафтов или нарушения устойчивости экологических систем либо угрожает сохранению и воспроизводству особо ценных природных ресурсов.
2. В государственных заповедных зонах выделяются участки с заповедным и заказным режимами, а также с регулируемым режимом хозяйственной деятельности.
3. Государственные заповедные зоны могут использоваться во всех целях, предусмотренных для особо охраняемых природных территорий, с учетом особенностей режимов их охраны.
4. Ограничения на хозяйственную деятельность собственников земельных участков и землепользователей в государственных заповедных зонах определяются уполномоченным органом и утверждаются Правительством Республики Казахстан.

Глава 18. Объекты государственного природно-заповедного фонда

Статья 70. Особо ценные насаждения государственного лесного фонда
1. К особо ценным насаждениям государственного лесного фонда относятся особо ценные лесные массивы, лесоплодовые насаждения, массивы тугайных лесов, которые могут включаться в состав особо охраняемых природных территорий, либо входить в следующие категории особо охраняемых лесных территорий:
участки леса, имеющие научное значение, включая лесные генетические резерваты;
орехопромысловые зоны;
субальпийские леса.
2. На участках особо ценных насаждений государственного лесного фонда устанавливается заповедный или заказной режим их охраны и использования в соответствии с настоящим Законом и лесным законодательством Республики Казахстан.

Статья 71. Водно-болотные угодья, имеющие международное значение
1. Водно-болотными угодьями, имеющими международное значение, являются естественные и искусственные водоемы, включая морские акватории, которые служат резерватами значительной совокупности редких, уязвимых или исчезающих видов или подвидов растений или животных, прежде всего мигрирующих водоплавающих птиц, представляющих собой международный
ресурс.
2. Водно-болотные угодья, имеющие международное значение, включаются в государственные природные заповедники, государственные национальные природные парки, государственные природные резерваты и в иные виды особо охраняемых природных территорий.
3. На водно-болотных угодьях, имеющих международное значение, устанавливаются заповедный и заказной режимы или регулируемый режим хозяйственной деятельности, обеспечивающие охрану и восстановление главным образом местообитаний водоплавающих птиц в соответствии с настоящим Законом и международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

Статья 72. Уникальные природные водные объекты или их участки
1. К уникальным природным водным объектам или их участкам относятся моря, реки, озера, ледники и другие поверхностные водные объекты или их части, имеющие особое экологическое, научное, историко-культурное и рекреационное значение.
2. Уникальные природные водные объекты или их участки, в зависимости от их значимости включаются в состав земель особо охраняемых природных территорий республиканского или местного значения, а также в их границах могут создаваться отдельные виды особо охраняемых природных территорий.
3. На уникальных природных водных объектах или их участках устанавливаются заповедный, заказной или регулируемый режимы водопользования, обеспечивающие их охрану в соответствии с настоящим Законом и водным законодательством Республики Казахстан.

Статья 73. Участки недр, представляющие особую экологическую,
научную, историко-культурную и рекреационную ценность
1. К участкам недр, представляющим особую экологическую, научную, историко-культурную и рекреационную ценность, относятся:
геологические объекты - естественные и искусственные обнажения, в которых представлены опорные или характерные разрезы, характерные тектонические структуры, редкие горные породы и минералы, метеориты, сохранившиеся ископаемые остатки фауны и флоры;
геоморфологические объекты - террасы, поймы, пещеры, ущелья, каньоны, водопады и другие формы рельефа, наглядно отражающие процессы рельефообразования и имеющие особую ценность для туризма и рекреации;
гидрогеологические объекты - подземные воды и их выходы на поверхность, отличающиеся уникальными и редкими свойствами;
участки недр с наскальными рисунками, древними горными выработками и другими объектами по использованию недр, имеющими историческое, археологическое и этнографическое значение.
2. На участках недр, представляющих особую экологическую, научную, историко-культурную и иную ценность, запрещается любая деятельность, угрожающая сохранности геологических, геоморфологических и гидрогеологических объектов государственного природно-заповедного фонда в соответствии с настоящим Законом и законодательством Республики Казахстан в области охраны недр.

Статья 74. Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды
животных и растений
1. Перечень редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных и растений утверждается Правительством Республики Казахстан.
2. Охрана редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных и растений, осуществляется государством. Физические и юридические лица обязаны принимать меры по их охране.
3. Действия, которые могут привести к гибели, сокращению численности или нарушению среды обитания редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных и растений, не допускаются.
4. Добывание (отлов, сбор) редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных и растений для целей восстановления их популяций допускается в исключительных случаях по решению Правительства Республики Казахстан для разведения в специализированных питомниках и последующего выпуска (перенесения) в среду обитания.

Статья 75. Уникальные единичные объекты растительного мира,
имеющие особое научное и/или историко-культурное значение
1. К уникальным единичным объектам растительного мира, имеющим особое научное и/или историко-культурное значение, относятся находящиеся в природной среде или в искусственных условиях единичные экземпляры и/или отдельные группы деревьев, кустарников и травянистых растений, характеризующиеся уникальными свойствами (историей происхождения, продолжительностью жизни, формой и размерами ствола, кроны, размерами цветков, плодов, семян, другими свойствами), которые представляют научный интерес и/или историко-культурное значение.
2. Выделение уникальных единичных объектов растительного мира, имеющих особое научное и/или историко-культурное значение как объектов государственного природно-заповедного фонда ведется при проведение землеустроительных, лесоустроительных, градостроительных работ.
3. Охрана уникальных единичных объектов растительного мира имеющих особое научное и/или историко-культурное значение осуществляется государством. Физические и юридические лица обязаны принимать меры по охране уникальных единичных объектов растительного мира, имеющих особое научное и/или историко-культурное значение, объявленных объектами государственного природно-заповедного фонда.

Глава 19. Элементы экологической сети, связанные с
системой особо охраняемых природных территорий

Статья 76. Понятие элементов экологической сети, связанные с
системой особо охраняемых природных территорий
1. Элементами экологической сети являются природные комплексы, представляющие совокупность пространственно сообщающихся между собой участков земли, водной поверхности и воздушного пространства над ними, которые по состоянию их экологических систем и своему расположению связаны с системой особо охраняемых природных территорий и обеспечивают устойчивость природных и культурных ландшафтов, сохранение биологического разнообразия территории страны.
2. К элементам экологической сети относятся участки земель оздоровительного и рекреационного назначения, охранные зоны особо охраняемых природных территорий, экологические коридоры, государственный лесной фонд, водоохранные зоны и полосы водных объектов и другие охраняемые участки природных объектов, в том числе охотничьи
угодья.
3. Порядок установления и использования участков земель оздоровительного и рекреационного назначения, государственного лесного фонда, водоохранных зон и полос водных объектов, охотничьих угодий регулируется специальным законодательством.

Статья 77. Экологические коридоры
1. Экологические коридоры образуются для обеспечения пространственной связи между особо охраняемыми природными территориями и другими элементами экологической сети, в целях сохранения объектов государственного природно-заповедного фонда, биологического разнообразия, охраны естественных путей миграции животных и распространения растений,
обитающих и произрастающих на охраняемых природных территориях.
2. На участках экологических коридоров устанавливается регулируемый режим использования этих земель, обеспечивающий сохранность диких животных в местах их временного обитания, прохода в периоды миграций, сохранность мест произрастания дикорастущих растений.
3. Границы и площади экологических коридоров, режим их охраны определяются областными (города республиканского значения, столицы) исполнительными органами по предложению уполномоченного органа.
4. Генеральная схема организации территории Республики Казахстан, межрегиональные схемы территориального развития, комплексные схемы градостроительного планирования и иная градостроительная документация, затрагивающая территории экологических коридоров подлежит согласованию с уполномоченным органом.

Глава 20. Заключительные положения

Статья 78. Возмещение вреда, причиненного нарушением законодательства об особо охраняемых природных территориях Юридические и физические лица, причинившие вред особо охраняемым природным территориям и объектам государственного природно-заповедного фонда обязаны возместить вред природоохранным учреждениям в полном объеме, в размерах затрат на восстановление особо охраняемой природной территории и объектов государственного природно-заповедного фонда, с учетом нанесенных убытков.

Статья 79. Ответственность за нарушения законодательства об особо
охраняемых природных территориях Республики Казахстан
Лица виновные в нарушении законодательства об особо охраняемых природных территориях Республики Казахстан несут ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Статья 80. Порядок введения в действие настоящего Закона Настоящий Закон вводится в действие со дня его официального опубликования, за исключением статьи 29, которая вводится в действие поэтапно с 1 января 2007 года.

2. Признать утратившим силу Закон Республики Казахстан от 16 июля 1997 г. "Об особо охраняемых природных территориях" (Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1997 г., N 17-18, ст. 215; 1999 г., N 11, ст. 357; 2001 г., N 3, ст. 20; N 24, ст. 338; 2004 г., № 10, ст. 57; N 24, ст. 142).

Президент
Республики Казахстан

"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (жаңа редакция) жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 қаңтардағы N 30 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (жаңа редакция) жобасы Қазақстан Республикасының Парламентi Мәжiлiсiнiң қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрi

ЖОБА

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢЫ
"ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАР ТУРАЛЫ"

Осы Заң ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени, рекреациялық құндылығы бар және Қазақстан Республикасының ұлттық игiлiгi болып табылатын, сондай-ақ ұлттық, аймақтық және дүниежүзiлiк экологиялық желiнiң аса маңызды компонентi қызметiн атқаратын ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн құрудың, кеңейтудiң, қорғаудың, қалпына келтiрудiң және орнықты пайдаланудың құқықтық негiздерiн айқындайды.

1-БӨЛIМ. НЕГIЗГI ЕРЕЖЕЛЕР

1-тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
Қазақстан Республикасының заңнамасы

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелерiне негiзделедi, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер, су, орман және өзге де табиғи ресурстарын пайдалану кезiнде туындайтын қатынастар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнамамен қандай дәрежеде реттелмеген болса, осы қатынастар сондай дәрежеде Қазақстан Республикасының арнайы заңнамасымен реттеледi.
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру, олардың жұмыс iстеуi және оларды пайдалану саласындағы мүлiктiк қатынастар, егер осы Заңмен өзгеше көзделмеген болса, Қазақстан Республикасының азаматтық, салық және бюджет заңнамаларымен реттеледi.
4. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартпен осы Заңда айтылғандардан өзге ережелер белгiленген болса, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.

2-бап. Осы Заңмен реттелетiн қатынастар

Осы Заң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және оларды басқару, олармен байланысты экологиялық желi элементтерiн қалыптастыру, бiрегей және кәдiмгi табиғи ландшафтарды, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiнiң объектiлерiн, олардың генетикалық қорын қорғау, осы аумақтарды ғылыми, экологиялық-ағартушылық, рекреациялық, туристiк және әлеуметтiк-экономикалық мақсаттарда пайдалану саласындағы қатынастарды реттейдi.

3-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
Қазақстан Республикасы заңнамасының принциптерi

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы мынадай:
биологиялық әралуандықты, бiрегей және кәдiмгi ландшафтарды сақтау мен қалпына келтiрудi қамтамасыз ететiн экологиялық желiнiң базалық компонентi ретiнде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн дамыту;
мемлекеттiк табиғи-қорық қоры мен табиғи экологиялық желiлердi сақтау;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи кешендерiн ең алдымен ғылымды, мәдениеттi, оқу-ағартуды, бiлiм берудi, туризмдi дамыту мақсаттарында пайдалану;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, олардың табиғи кешендерi мен объектiлерiн пайдаланудың ақылы болуы;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк реттеу мен бақылау;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнаманы бұзғаны үшiн жауапкершiлiк;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласына азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң қатысуы;
ерекше қорғанатын табиғи аумақтар саласындағы ақпараттың қолжетiмдiлiгi;
халықаралық құқық негiзiнде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, биологиялық сан алуандықты сақтау мен зерттеу саласындағы халықаралық ынтымақтастық принциптерiне негiзделедi.

4-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгi ұғымдар

Осы Заңда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) биологиялық ресурстар - адамзат үшiн нақты немесе ықтимал пайдасы немесе құндылығы бар экологиялық жүйелердiң генетикалық ресурстары, ағзалары немесе олардың бөлiктерi, таралымдары немесе кез-келген басқа биотикалық компоненттерi;
2) мемлекеттiк табиғи-қорық қоры - табиғи эталондар, уникумдар мен реликтер, генетикалық резерв, ғылыми зерттеулер, оқу-ағарту, бiлiм беру, туризм және рекреация нысаны ретiнде айырықша экологиялық, ғылыми және мәдени құндылығы бар мемлекеттiк қорғауға алынған қоршаған ортаны қорғау объектiлерiнiң жиынтығы;
3) интродукция - өсiмдiктер мен жануарлардың жаңа түрлерiн олар мекендейтiн ортадан тысқары жерлерге әдейi немесе кездейсоқ апару;
4) табиғат жылнамасы - мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар және мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар ғылыми бөлiмшелерінің мемлекеттiк табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелерi мен объектiлерiнiң жай-күйiне бiрiңғай әдiстеме бойынша жүзеге асыратын жүйелi байқаулар мәлiметтерiнiң жиынтығы;
5) мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi - ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық маңызы бар геологиялық, гидрогеологиялық, зоологиялық, ботаникалық және ландшафтық объектiлер мен олардың кешендерi, жануарлар мен өсiмдiктердiң жекелеген түрлерi (таралымдары) (соның iшiнде Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабына енгiзiлген жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және жойылып кету қатерi төнген түрлерi);
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақ - айырықша күзет режимi белгiленген мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендер мен объектiлердi қамтитын жер, су объектiлерiнiң және олардың үстiндегi әуе кеңiстiгiнiң учаскелерi;
7) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи кешендерi - айырықша күзетiлуге жататын биологиялық әралуандық пен жансыз табиғат объектiлерiнiң жиынтығы;
8) табиғат қорғау мекемесi - заңды тұлғалар болып табылатын және мемлекеттiк мекеме нысанында құрылатын мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар, мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар, мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары, мемлекеттiк ботаникалық бақтар және мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар;
9) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi - өздерiнде барлық географиялық аймақтардың табиғи кешендерiнiң тән өкiлдiгiн қамтамасыз ететiн санаттары мен түрлерi әралуан ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жиынтығы;
10) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында басқару және бақылау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік орган;
11) табиғи кешендердi орнықты пайдалану - табиғи кешендердiң биологиялық ресурстарын ұзақ мерзiмдi перспективада биологиялық әралуандықтың сарқылмауына душар етпейтiндей жолмен және қарқынмен пайдалану;
12) экологиялық желi - өзара және қорғалатын табиғи аумақтардың өзге түрлерiмен экологиялық дәлiздермен байланысқан және өңiрдiң табиғи, тарихи-мәдени және әлеуметтiк-экономикалық ерекшелiктерiн ескере отырып ұйымдастырылған санаттары мен түрлерi әралуан ерекше қорғалатын табиғи аумақтар кешенi;
13) экологиялық дәлiз - тiрi табиғат объектiлерiнiң табиғи қоныс аударуын (таралуын) қамтамасыз ету және биологиялық әралуандықты сақтау үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды өзара және қорғалатын табиғи аумақтардың өзге түрлерiмен қосатын қорғалатын жер және су объектiлерiн қамтитын экологиялық желiнiң бiр бөлiгi.

2-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы қатынастардың объектiлерi мен субъектiлерi

5-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
қатынастардың объектiлерi

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи кешендерi, соның iшiнде жерлерi, сондай-ақ осы жерлерде және басқа санаттардағы жерлерде орналасқан мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы қатынастар объектiлерi болып табылады.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи кешендерi осы Заңмен белгіленген тәртiппен шаруашылық пайдаланудан толық немесе iшiнара, мерзiмсiз түрде немесе белгiлi бiр уақытқа алынып, олардың айырықша экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық маңызы ескерiле отырып ақылы негiзде пайдаланылады.

6-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерiне мемлекеттік табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың, мемлекеттiк табиғи резерваттардың, мемлекеттік аймақтық табиғи саябақтардың, мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарының, мемлекеттiк ботаникалық бақтардың, мемлекеттiк дендрологиялық саябақтардың және мемлекеттік табиғат ескерткiштерiнiң жерлерi жатады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттік табиғи резерваттар, мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар, мемлекеттік хайуанаттар саябақтарын, мемлекеттiк ботаникалық бақтар, мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар және мемлекеттік табиғат ескерткiштерiн құру кезiнде жер учаскелерi басқа санаттардағы жерлер құрамынан бөлiнiп, оларды осы жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларынан алу жолымен ерекше қорғалатын. табиғи аумақтар жерлерінің санатына ауыстырылады.
3. Мемлекеттiк қорық аймақтары мен мемлекеттiк табиғи қаумалдардың, мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар күзет аймақтарының жер учаскелерi оларды жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан алмай және жер санаттарын өзгертпей басқа жер санаттарының құрамында бөлiнедi.
Мемлекеттiк табиғи қорықтар мен мемлекеттiк табиғи қаумалдардың және оларда орналасқан мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң жай-күйiне және олардың экологиялық жүйелерiн қалпына келтiруге терiс әсер ететiн кез-келген қызметке осы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар аумағы шегiнде шектеу жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерiне ауыртпашылық болып енгізiледi және жерге орналастыру құжаттарында ескертедi.
4. Жер учаскелерiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiнiң санатына жатқызу туралы шешiмдi:
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн - уәкiлетті органның ұсынымы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi;
жергілiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн - уәкiлеттi органмен келiсе отырып, облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар қабылдайды.
Мемлекеттiк орман қоры жерлерiнде мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақ құрылған жағдайда осы жерлердiң учаскелерiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiнiң санатына жатқызу туралы шешiмдi Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң мемлекеттік орман қорының жерлерiн ауыстыру туралы шешiмiнiң негiзiнде облыстық атқарушы органдар қабылдайды.
5. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттік табиғи резерваттар, мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар, мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарын, мемлекеттiк ботаникалық бақтар, мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар және мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiн құру және кеңейту үшiн жер учаскелерiн алу Қазақстан Республикасының жер заңнамасымен белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.

7-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiнiң
құқықтық режимi

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi, сондай-ақ мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi орналасқан жерлердiң басқа санаттарындағы жер учаскелерi мемлекеттiк меншiкте болады және жекешелендiруге жатпайды.
2. Осы Заңның 17-бабының 6-тармағында көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерiн алуға, сондай-ақ оларды басқа санаттардағы жерлерге ауыстыруға жол берiлмейдi.
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерiнде олардың нысаналы мақсатына сәйкес келмейтiн кез-келген қызметке тыйым салынады.

8-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
қатынастар субъектiлерi

Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген өздерiнiң құзыретiне сәйкес жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ мемлекеттік органдар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы қатынастар субъектiлерi болып табылады.

3-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы мемлекеттiк басқару мен бақылау

9-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында басқару мен бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдар
жүйесi

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында мемлекеттiк басқару мен бақылауды Қазақстан Республикасының Үкiметi, уәкiлеттi орган, жер, су және орман ресурстарын қорғау және басқару, геология және жер қойнауын пайдалану, жануарлар дүниесi, ғылым және бiлiм саласындағы орталық атқарушы органдар және осы Заңмен және Қазақстан Республикасының өзге заңдарымен айқындалған өздерiнiң құзыретi мен өкiлеттiгi шеңберiнде облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) өкiлдiк және атқарушы органдар жүзеге асырады.
2. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы экологиялық талаптардың сақталуына мемлекеттiк бақылауды қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган жүзеге асырады.

10-бап. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң құзыретi

Қазақстан Республикасының Yкiметi:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын әзiрлейдi және оны iске асыруды қамтамасыз етедi;
2) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектiлерiн иелену, пайдалану және иелiк ету құқықтарын жүзеге асырады;
3) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың тiзбелерін бекiтедi;
4) республикалық маңызы бар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбелерiн бекiтедi;
5) уәкiлеттi органның ұсынымы бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтары жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламаларын бекiтедi;
6) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құруға және кеңейтуге байланысты жағдайларда барлық санаттағы жерлерден жер учаскелерiн беру және алу, соның iшiнде сатып алу жолымен беру және алу туралы шешiмдер қабылдайды;
7) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту туралы шешiмдер қабылдайды;
8) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік кадастрын жүргiзу тәртiбiн айқындайды;
9) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады.

10-бап. Уәкiлеттi органның құзыретi

Уәкiлеттi орган:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк органдардың қызметiн үйлестiредi;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын қалыптастырады және оны iске асыруды қамтамасыз етедi;
3) осы Заңмен көзделген нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлейдi және бекiтедi;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнаманы бұзушылық келтiрген залалдың мөлшерiн есептеу әдiстемесiн әзiрлейдi және бекiтедi;
5) заңды тұлға мәртебесi бар республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар көрсететiн қызметтер үшiн тарифтер мөлшерiн бекiтедi;
6) өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жай-күйi, оларды қорғау, пайдалану және қаржыландыру мәселелерi бойынша жергiлiктi және орталық атқарушы органдардың есептерiн қарайды;
7) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламаларын әзiрлейдi;
8) уәкiлеттi органның қарауындағы республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту жөнiндегi жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердi әзiрлеудi ұйымдастырады;
9) мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы негiзiнде республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту жөнiндегi жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердi бекiтедi, сондай-ақ жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту жөнiндегi жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердi келiседi;
10) мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды функционалдық аймақтауды түзету жобаларын бекiтедi;
11) Қазақстан Республикасының Үкiметiне бекiтуге республикалық маңызы бар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерi тiзбесiнiң жобасын, сондай-ақ республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;
12) республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың паспорттарын тiркейдi;
13) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды басқару жоспарларын әзiрлеудi ұйымдастырады және оларды бекiтедi, өзiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға басшылықты жүзеге асырады, оларда табиғат қорғау және қалпына келтiру іс-шаралары, ғылыми зерттеулер жүргiзiлуiн қамтамасыз етедi;
14) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрын, Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабын жүргiзедi;
15) жергiлiктi маңызы бар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбелерiн келiседi;
16) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң жай-күйiне, олардың қорғалуына және пайдаланылуына мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады;
17) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастырады;
18) нысандық киiм (погонсыз) үлгiлерiн, оны киiп жүру тәртiбiн және табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттiк инспекторларын онымен қамтамасыз етi нормаларын әзiрлейдi және бекiтедi;
19) биологиялық әралуандықты сақтау, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, экологиялық желiлердi дамыту саласында шет елдердiң мемлекеттiк табиғат қорғау органдарымен, халықаралық табиғат қорғау және ғылыми ұйымдарымен халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады.

12-бап. Жер, су және орман ресурстарын басқару, геология
және жер қойнауын пайдалану, жануарлар дүниесi,
ғылым
және бiлiм саласындағы орталық атқарушы
органдардың құзыретi

Жер, су және орман ресурстарын басқару, геология, жер қойнауын пайдалану, жануарлар дүниесi, ғылым және бiлiм саласындағы орталық атқарушы органдар өздерiнiң құзыретi шеңберiнде:
1) мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбесi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламалары бойынша ұсыныстар әзiрлейдi және оларды уәкiлеттi органға бередi;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және өздерiнiң қарауындағы осындай аумақтарды кеңейту жөнiндегi жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердi заңнамамен белгiленген тәртiппен әзiрлеудi ұйымдастырады, оларға мемлекеттiк экологиялық сараптама өткiзiлуiн қамтамасыз етедi және оларды бекiтуге уәкiлеттi органға енгiзедi;
3) уәкiлеттi органмен келiсе отырып, өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың паспорттарын бекiтедi, олардың уәкiлеттi органда тiркелуiн қамтамасыз етедi;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды басқару жоспарларын әзiрлеудi ұйымдастырады және оларды уәкiлеттi органмен келiсе отырып бекiтедi, өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға басшылықты жүзеге асырады, оларда табиғат қорғау және қалпына келтiру iс-шараларының, ғылыми зерттеулердiң жүргiзiлуiн қамтамасыз етедi;
5) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрын жүргiзуге қатысады;
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен өздерiнiң қарауындағы мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерiнiң жай-күйiне, қорғалуына және пайдаланылуына мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады.

13-бап. Облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) өкiлдiк және атқарушы органдардың құзыретi

1. Облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) өкiлдiк органдар өздерiнiң құзыретi шеңберiнде:
1) жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құруға және олардың жұмыс iстеуiне жұмсалатын шығындарды жергiлiктi бюджеттер құрамында бекiтедi;
2) өздерiнiң қарауындағы жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жай-күйi мен олардың қызметi туралы атқарушы органдар басшыларының есептерiн, соның iшiнде мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiн сақтау мәселелерi бойынша есептерiн тыңдайды.
2. Облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар өздерiнiң құзыретi шеңберiнде:
1) республикалық маңызы бар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбесi мен республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту жөнiнде уәкiлеттi органға ұсыныстар енгiзедi;
2) жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрудың және кеңейтудiң жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiн әзiрлеудi ұйымдастырады және оларға мемлекеттiк экологиялық сараптама өткiзiлуiн қамтамасыз етедi;
3) уәкiлеттi органмен келiсе отырып, жергiлiктi маңызы бар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбесiн, жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiн бекiтедi;
4) уәкiлеттi органмен келiсе отырып, жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту жөнiнде шешiмдер қабылдайды;
5) мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда уәкiлеттi органмен келiсе отырып, жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды функционалдық аймақтауды түзету жобаларын бекiтедi;
6) уәкiлеттi органмен келiсе отырып, өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды басқару жоспарларын әзiрлейдi және бекiтедi, оларда табиғат қорғау және қалпына келтiру iс-шараларының, ғылыми зерттеулердiң жүргiзiлуiн қамтамасыз етедi;
7) заңды тұлға мәртебесiн алған жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар көрсететiн қызметтер үшiн тарифтер мөлшерiн бекiтедi;
8) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрын жүргізуге қатысады;
9) уәкілетті органмен келiсе отырып, өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың паспорттарын бекiтедi және паспорттарды тіркеуге уәкiлеттi органға бередi;
10) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың барлық түрiн құру үшiн жерлер қалдыру жөнiнде шешiмдер қабылдайды;
11) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет аймақтары шегiнде осы аумақтарын экологиялық жүйелерiнiң, экологиялық дәлiздердiң, оларды қорғау және пайдалану режимiнiң жай-күйiне терiс әсер ететiн қызметтi шектеп, осындай аймақтар белгiлеу жөнiнде шешiмдер қабылдайды;
12) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың және өздерiнiң қарауындағы мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң жай-күйiне, қорғалуына және пайдаланылуына мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады.

14-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
мемлекеттік бақылаудың мiндеттерi және оны
ұйымдастыру

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау мен пайдалануды мемлекеттік бақылаудың мiндеттерi мемлекеттiк органдардың, жеке, заңды және лауазымды тұлғалардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнаманы сақтауды, Қазақстан Республикасының табиғат қорғау заңнамасын бұзушылықты анықтау мен жоюды, мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен объектiлерiн қорғау мен пайдалану ережелерiн сақтауды қамтамасыз ету болып табылады.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттік бақылауды өздерiнiң құзыретi шегінде мыналар жүзеге асырады:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган;
жер, су және орман ресурстарын басқару, геология және жер қойнауын пайдалану, жануарлар дүниесi, ғылым және бiлiм саласындағы орталық атқарушы органдар;
облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар.
3. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы экологиялық талаптардың сақталуына мемлекеттiк бақылауды қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган жүзеге асырады.
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

4-тарау. Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше
қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
құқықтары мен мiндеттерi

15-бап. Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
саласындағы құқықтары мен мiндеттерi

1. Азаматтардың:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды уәкiлеттi орган белгiлеген ережелерге сәйкес пайдалануға;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру мен кеңейту және экологиялық желiлердi қалыптастыру жөнiнде уәкiлеттi органға ұсыныстар енгiзуге;
3) табиғат қорғау мекемелерiнiң әкiмшiлiктерiмен бiрлесiп табиғи-қорық қорының объектiлерiн қорғау және қалпына келтiру жөнiндегi iс-шараларға қатысуға;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытудың қоғамдық қорларының қызметiне қатысуға;
5) тиiстi мемлекеттiк органдардан ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен экологиялық желiлердiң жай-күйi мен олардың жұмыс iстеу мәселелерiне қатысты қажеттi ақпарат сұратуға және алуға құқығы бар.
2. Азаматтар мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн, табиғи және тарихи-мәдени мұраны қастерлеуге, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауға мiндеттi.

16-бап. Қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен мiндеттерi

1. Қоғамдық бiрлестiктердiң:
1) уәкiлеттi органға ұсыныстар енгiзуге және мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбесiн, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн дамыту бағдарламаларын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту жөнiндегi жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелердi дайындауға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеуге қатысуға;
2) Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген тәртiппен ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен экологиялық желiлер саласындағы бағдарламалар мен жобаларға қоғамдық экологиялық сараптама жүргiзуге;
3) табиғат қорғау мекемелерiнiң әкiмшiлiктерiмен арадағы шарт бойынша мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн қорғау, қалпына келтiру және пайдалану жөнiндегi iс-шараларға қатысуға;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытудың қоғамдық қорларын құруға;
5) тиiстi мемлекеттік органдардан ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен экологиялық желiлердiң жұмыс iстеу, оларды қорғау және пайдалану мәселелерiне қатысты қажеттi ақпарат сұратуға және алуға;
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ғылыми-техникалық кеңестерiнiң жұмысына қатысуға құқығы бар.
2. Қоғамдық бiрлестiктер ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы өздерiнiң қызметiн қоғамдық бiрлестiктер туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асыруға мiндеттi.

5-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру

17-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санаттары мен түрлерi

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң маңыздылығына байланысты республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар санаттарға жатады.
2. Құру мақсаттарына және күзет режимiне байланысты республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мынадай түрлерi бөлiп алынады:
1) мемлекеттiк табиғи қорықтар;
2) мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар;
3) мемлекеттiк табиғи резерваттар;
4) мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары;
5) мемлекеттiк ботаникалық бақтар;
6) мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар;
7) мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi;
8) мемлекеттiк табиғи қаумалдар;
9) мемлекеттік қорық аймақтары.
3. Құру мақсаттарына және күзет режимiне байланысты жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мынадай түрлерi бөлiп алынады:
1) мемлекеттік аймақтық табиғи саябақтар;
2) мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары;
3) мемлекеттiк ботаникалық бақтар;
4) мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар;
5) мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi;
6) мемлекеттік табиғи қаумалдар.
4. Қазақстан Республикасының заңнамасымен ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзге де түрлерi көзделуi мүмкiн.
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды республикалық маңызы бар санатқа жатқызуды уәкiлеттi органның ұсынымы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi, жергiлiктi маңызы бар санатқа жатқызуды - уәкiлетті органмен келiсе отырып, облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар жүргiзедi.
6. Заңды тұлға мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақты оның мәртебесiн төмендетуге, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерiн алып қоюға душар ететiн бiр түрден басқа түрге ауыстыру, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жұмыс iстеуiн тоқтатуға душар ететiн олардың жер учаскелерiн басқа санаттар жерлерiне ауыстыру табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарынан оның айырықша құндылығы мен бiрегейлiгi сипатының iшiнара немесе толық жоғалуына байланысты төтенше жағдайларда жүргiзiледi.
Заңды тұлға мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақты бiр түрден басқа түрге ауыстыру, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерiн алу, сондай-ақ олардың жұмыс iстеуiн тоқтатуға душар ететiн олардың жер учаскелерiн басқа санаттар жерлерiне ауыстыру туралы шешiмдi жаратылыстану-ғылыми негiздемеге жасалған мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы негізiнде:
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бойынша - уәкiлеттi органның ұсыныстары бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi;
жергілiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бойынша - уәкiлеттi органмен келiсе отырып, облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар қабылдайды.

18-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ұйымдық нысаны және құқықтық жағдайы

1. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар, мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар, мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары, мемлекеттiк ботаникалық бақтар және мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар заңды тұлғалар болып табылады және мемлекеттік мекеме нысанында құрылады.
2. Табиғат қорғау мекемелерiне жер учаскелерi тұрақты жер пайдалану құқығымен берiледi.
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда орналасқан үй-жайлар, құрылыстар, тарихи-мәдени және басқа да жылжымайтын мүлiк объектiлерi табиғат қорғау мекемелерiне жедел басқару құқығымен берiледi.
4. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiнiң, мемлекеттiк табиғи қаумалдардың және мемлекеттiк қорық аймақтарының заңды тұлға мәртебесi болмайды және мемлекет қорғауында болады.
Заңды тұлғалар болып табылмайтын ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк меншiктегi жылжымайтын мүлiк объектiлерiн (үй-жайдарды, құрылыстарды, тарихи-мәдени және басқа да объектiлердi) жедел басқару құқығы соларға бекiтiп берiлетiн табиғат қорғау мекемелерiне және/немесе ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қарауында болатын мемлекеттік органдарға берiледi.
5. Табиғат қорғау мекемесiн қайта ұйымдастыру немесе тарату осы Заңын 16-бабының 6-тармағында көрсетiлген жағдайларда Қазақстан Республикасының Азаматтық заңнамасымен белгiлеген тәртiппен жүргiзiледi.
6. Жұмыс iстеп тұрған мемлекеттiк қорық аймақтары мен мемлекеттік табиғи қаумалдардың негізiнде мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар, мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар құру кезiнде осы мемлекеттiк қорық аймақтары мен мемлекеттік табиғи қаумалдар республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тiзбелерiнен алып тасталуға жатады.

19-бап. Мемлекеттік табиғи қорықтардың, мемлекеттiк
ұлттық
табиғи саябақтардың, мемлекеттiк табиғи
резерваттардың және
мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтардың күзет
аймақтары
1. Жайсыз сыртқы әсерлерден айырықша күзету мен қорғауды қамтамасыз ету қамтамасыз ету үшiн мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың, мемлекеттiк табиғи резерваттардың және мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтардың айналасында күзет аймақтары белгiленiп, осы аймақтар шегiнде осы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың экологиялық жүйелерiнiң және оларда орналасқан мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң жай-күйiне және оларды қалпына келтiруге терiс әсер ететiн кез-келген қызметке тыйым салынады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың, мемлекеттiк табиғи резерваттардың және мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтардың күзет аймақтарының аумағында табиғат пайдалану мөлшерi, шекарасы, режимдерi және тәртiбi оларды құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiмен айқындалып, осы Заңға және Қазақстан Республикасының жер заңнамасына облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдардың шешiмдерiмен белгіленедi.
Бұл орайда күзет аймағының енi екi километрден кем болмауға тиiс және меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерiнiң шекарасы бойынша немесе табиғи географиялық шептер бойынша белгіленiп, бағдар ұстану үшiн арнайы белгiлер қойылады.

20-бап. Табиғат қорғау мекемелерiнiң рәмiздерi

1. Табиғат қорғау мекемелерiнiң уәкiлеттi орган бекiтетiн өздерiнiң рәмiздерi (эмблемасы мен жалауы) болады.
Табиғат қорғау мекемелерiнiң рәмiздерiн әзiрлеу және пайдалану тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
2. Табиғат қорғау мекемелерi өздерiнiң рәмiздерiн пайдаланудың төтенше құқығына ие болады және оларды жеке және заңды тұлғаларға ақылы негiзде пайдалануға рұқсат етуi мүмкiн.

21-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру
немесе кеңейту

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ құру немесе кеңейту туралы шешiм экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердiң негiзiнде қабылданады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрудың немесе кеңейтудiң жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiнiң жобаларын әзiрлеудi уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен мамандандырылған ғылыми (ғылыми-зерттеу) және жобалау (жобалау-iздестiру) ұйымдары екi кезеңде жүргiзедi.
2. Бiрiншi кезеңде ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрудың немесе кеңейтудiң жаратылыстану-ғылыми негiздемесi (бұдан әрi - жаратылыстану-ғылыми негiздеме) әзiрленедi, онымен:
1) аумақтың табиғи кешендерiнiң және онда орналасқан мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң бiрегейлiгi, маңыздылығы және оған тән қасиетi;
2) зерттелiп отырған аумақтағы әлеуметтiк-экономикалық жағдайлардың жай-күйiн бағалау;
3) аумақтың мемлекеттiк табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелерi мен объектiлерiнiң жай-күйi және оларды сақтау жөнiндегi тәуекелдер, қатерлер және оларды қорғау, қалпына келтiру және пайдалану жөнiндегi шаралар;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ұсынылатын санаты мен түрi;
5) ұсынылатын шекарасы, алқабы, сондай-ақ функционалдық аймақтары және оларды қорғау мен пайдаланудың режимдерi айқындалады.
3. Екiншi кезеңде уәкiлеттi орган бекiткен немесе онымен келiсiлген жаратылыстану-ғылыми негiздеменiң негiзiнде ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрудың немесе оны кеңейтудiң техникалық-экономикалық негiздемесi (бұдан әрi - техникалық-экономикалық негіздеме) әзiрленедi, ол:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шекарасы, координаттары сипатталған оның жерлерiн бөлудiң жерге орналастыру жобасын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрамына алынатын (сатып алынатын) меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерiнiң санаттары мен алқаптарын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрамына алынбай-ақ қосылатын меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерiнiң санаттары мен алқаптарын, сондай-ақ күзет аймағының шекарасы мен алқаптарын;
2) меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн сатып алуға және/немесе оларды алу жөнiндегi залалдарды өтеуге, күзет аймақтарында шаруашылық қызметтi шектеуге байланысты, сондай-ақ жерлердi алмай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру жағдайларында жұмсалатын шығындарды;
3) инфрақұрылым құруға және ерекше қорғалатын табиғи аумақты күтiп ұстауға, мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектiлерiн қорғау және қалпына келтiру жөнiндегi iс-шараларды орындауға жұмсалған шығындарды;
4) рекреациялық жүктемелер нормаларын айқындап алып, аумақты функционалдық аймақтауды, күзет режимiн және осы аймақтар шегiнде табиғи кешендердi реттелмелi туристiк, рекреациялық және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдалану шарттарын;
5) ерекше қорғалатын табиғи аумақты жоспарлау жобасын, оның инфрақұрылымын, туристiк соқпақтар, тамашалау алаңдарын, демалу алаңқайларын, көлiкке арналған тұрақтарды, кемпингтердi, шатырлы лагерьлердi, мейманханаларды, мотельдердi, туристiк базаларды, қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектiлердi, құбырларды, электр және байланыс желiлерiн, жолдарды қамтиды.
4. Техникалық-экономикалық негiздеме жер учаскелерiнiң меншiк иелерiмен және жер пайдаланушылармен, облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдармен, жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi органның аумақтық органдарымен келiсiледi және осы Заңмен белгiленген тәртiппен бекiтiледi.

22-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен
экологиялық желiлердi дамыту бағдарламалары

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламалары экологиялық желiлердi қалыптастыру және олардың жұмыс iстеуi принциптерiнiң негiзiнде әрбiр табиғи аймақ шегiнде олардың оңтайлы алқабы деңгейiне дейiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi қалыптастырудың мемлекет жоспарлап отырған кезеңдерiн айқындайтын негiзгi құжаттар болып табылады.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламалары мүдделi мемлекеттiк органдардың, қоғамдық бiрлестiктер мен азаматтардың ұсыныстарын ескере отырып, оларды әзiрлеуге мамандандырылған ғылыми (ғылыми-зерттеу) және жобалау (жобалау-iздестiру) ұйымдарын тарта отырып, 10 жылға дейiнгi мерзiмге уәкiлетті орган әзiрлейдi.

23-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру
және кеңейту үшiн жер қалдыру

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламаларына және бекiтiлген жаратылыстану-ғылыми негiздемелерге сәйкес облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен республикалық және жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құруға және кеңейтуге арналған жер учаскелерiн қалдыру туралы шешiмдер қабылдайды.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн жер қалдыру жер пайдаланушылар мен жер учаскелерiнiң меншiк иелерiнен жердi алмай-ақ жүргiзiледi.
Белгiленген тәртiппен ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiнiң құрамына бергенге дейiн қалдырылған жерлердi бұрынғы мемлекеттік немесе мемлекеттiк емес жердi пайдаланушылар мен жер учаскелерiнiң меншiк иелерi пайдаланады, сондай-ақ жеке және заңды тұлғаларға уақытша жер пайдалануға берiлуi мүмкiн.
3. Мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiн сақтауды қамтамасыз ету мақсатында қалдырылатын аумақтағы жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметi ерекше қорғалатын табиғи аумақ құру туралы шешiм қабылданғанға дейiн шектелуi мүмкiн. Бұл орайда жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың қалдырылатын учаскелердегi шаруашылық қызметiн шектеуге байланысты орын алған ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндiрiстерiнiң залалдарына өтемақы алуға құқығы бар.
4. Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құруға арналған қалдырылатын учаскелердегi шаруашылық қызметтi шектеуге байланысты орын алған залалдарды жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларға өтеу Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiппен республикалық бюджет есебiнен, жергiлiктi маңызы бар осындай аумақтар үшiн - жергiлiктi бюджеттер есебiнен жүргiзiледi.
5. Қалалар шекараларының шегiнде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру кезiнде жер қалдыру белгiленген тәртiппен бекiтiлген бас жоспарларды ескере отырып не қолданыстағы бас жоспарларға, қала салу регламенттерiне және базалық деңгейдiң мемлекеттiк қала салу кадастрына қажеттi өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiле отырып жүзеге асырылады.

24-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты

1. Қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар мемлекеттiк органдар әрбiр осындай аумақ бойынша белгiленген үлгiдегi паспорт толтырады және оны уәкiлеттi органда тiркейдi.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспортын әзiрлеу және тiркеу (қайта тiркеу) тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспортында:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың түрi мен санаты көрсетiлiп, оның атауы;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрған немесе кеңейткен мемлекеттiк орган актiсiнiң атауы, нөмiрi және қабылданған күнi;
3) қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақ бар мемлекеттiк органның атауы;
4) заңды тұлға мәртебесi жоқ ерекше қорғалатын табиғи аумақты қорғау жүктелген ұйымның атауы;
5) карта-схемасымен, шекарасының сипаттамасымен, географиялық координаттарымен, оның аумағымен және күзет аймағымен бiрге ерекше қорғалатын табиғи аумақтың орналасқан жерi;
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақта орналасқан мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң сандық және сапалық сипаттамасымен бірге олардың тiзбесi;
7) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың функционалдық аймақтары және олардың күзет режимдерi, жерлердiң аралас меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар, олардың күзет аймағында табиғат пайдалану жөнiндегi мiндеттемелерi мен ауыртпашылықтары туралы мәлiметтер;
8) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда қызметтiң рұқсат етiлген және тыйым салынған түрлерi, сондай-ақ жекелеген қызмет түрлерiне шектеулер;
9) келiп көру ережесi, жұмыс режимi, рекреациялық жүктеме (туристер қабылдау мөлшерi) көрсетiледi.
3. Табиғат қорғау мекемесi паспортының даналары табиғат қорғау мекемесiнде, осы табиғат қорғау мекемесi қарауында болатын мемлекеттiк органда және уәкiлеттi органда болады.
Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi, мемлекеттiк табиғи қаумалдар, мемлекеттік қорық аймақтары паспорттарының даналары осы Заңның 28-бабымен айқындалған тәртiпке сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың осы аталған түрлерiн қорғау бекiтiп берiлген ұйымда, осы ұйым қарауында болатын мемлекеттiк органда және уәкiлеттi органда сақталады.
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың нысаналы мақсаты өзгерген, ол қайта ұйымдастырылған, кеңейтiлген жағдайларда оның паспорты қайта тiркеуден өткiзiледi.

25-бап. Табиғат қорғау мекемесiн басқару жоспары

1. Табиғат қорғау мекемелерi өздерiнiң қызметiн мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда олар қарауында болатын мемлекеттік орган бекiтетiн басқару жоспарына сәйкес жүзеге асырады.
Табиғат қорғау мекемесiн басқару жоспары уәкiлеттi орган бекiткен ережелерге сәйкес бесжылдық кезеңге жасалады.
2. Табиғат қорғау мекемесiн басқару жоспары:
1) табиғи және әлеуметтiк-экономикалық жағдайлардың осының алдындағы кезеңдегi өзгерiстерiне жасалған талдауды;
2) табиғат қорғау мекемесiнiң осының алдындағы кезеңдегi қызметiне берiлген бағаны;
3) табиғат қорғау мекемесiнiң осыдан кейiнгі кезеңдегi табиғат қорғау, ғылыми, экологиялық-ағартушылық, туристiк, рекреациялық және шектеулi шаруашылық қызметiнiң әрбiр түрi бойынша iс-шараларды;
4) мемлекеттiк орман қоры жерлерiнде құрылған ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн - өткен кезеңде орман шаруашылығын жүргiзудiң және орман пайдаланудың кешендi бағасы берiлетiн және алдағы кезеңге арналған осы орман учаскелерiн күзету, қорғау, молықтыру және оларға күтiм жасау жөнiндегi iс-шаралар әзiрленетiн бөлiмдi;
5) басқару құрылымын, нормативтiк-құқықтық базаны жетiлдiру, кадрлармен қамтамасыз ету және олардың бiлiктiлiгiн арттыру, жергiлiкті халықпен және жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарымен бiрлесiп iс-қимыл жасау арқылы басқару жоспарын iске асыру тетiктерiн қамтиды.
3. Табиғат қорғау мекемесiн басқару жоспарын әзiрлеудi ол қарауында болатын мемлекеттiк орган қамтамасыз етедi.

26-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
мемлекеттік кадастры

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастры осы аумақтардың құқықтық мәртебесi, олардың орналасқан жерi, мөлшерi мен шекарасы, географиялық координаттары, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң сандық және сапалық сипаттамасы, экологиялық, ғылыми, мәдени, рекреациялық құндылығы, күзет режимдерi, нысаналы пайдаланылуы және рұқсат етiлген қызмет түрлерi туралы мәлiметтер жүйесiн қамтиды.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттiк кадастрының деректерi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн дамыту, экологиялық желiнi қалыптастыру бағдарламаларын әзiрлеуге негiз болып табылады және биологиялық сан алуандықты, бiрегей табиғи ландшафтарды сақтауды ескере отырып, жерлердi ұтымды пайдалану мен өңiрлердiң өндiргiш күштерін орналастыруды жоспарлау кезiнде пайдаланылады.
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрын жүргiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

6-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк
табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен
объектiлерiн қорғау, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтардың күзет қызметi мемлекеттiк
инспекторларының құқықтық мәртебесi

27-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи
кешендерi мен объектiлерiн қорғау режимдерi

1. Түрiне және функционалдық аймақталуына байланысты бүкiл ерекше қорғалатын табиғи аумақта немесе оның арнайы бөлiнген аймақтары мен учаскелерiнде мынадай күзет режимдерi енгiзiледi:
1) кез-келген шаруашылық қызметке, сондай-ақ мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен объектiлерiнiң табиғи жай-күйiн бұзатын өзге қызметке тыйым салуды көздейтiн қорық режимi;
2) шаруашылық және өзге қызметтiң жекелеген түрлерiне белгiлi бiр мерзiмге немесе онсыз маусымдар бойынша толық тыйым салуды немесе шектеудi көздейтiн қаумалдық режим;
3) табиғи кешендердi шектеулi пайдалануды, сондай-ақ жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметтiң дәстүрлi түрлерiн мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен объектiлерiне зиянды әсер етпейтiн тәсiлдермен және әдiстермен жүргiзуiн көздейтiн шаруашылық қызметтің реттелмелi режимi.

28-бап. Табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттік
табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен
объектiлерiн қорғау

1. Табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен объектілерiн қорғауды олардың штатына енетiн күзет қызметiнiң мемлекеттiк инспекторлары жүзеге асырады.
2. Табиғат қорғау мекемелерiнiң басшылары мен олардың орынбасарлары лауазымы бойынша бiр мезгiлде ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторлар және бас мемлекеттiк инспекторлардың орынбасарлары болып табылады.
Табиғат қорғау мекемелерiнiң табиғи кешендердi қорғау мәселелерiмен айналысатын құрылымдық бөлiмшелерiнiң басшылары лауазымы бойынша аға мемлекеттік инспекторлар болып табылады, осы бөлiмшелердiң мамандары, сондай-ақ ғылыми қызметкерлердi қоса алғанда, басқа бөлiмшелердiң басшылары мен мамандары лауазымы бойынша табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттiк инспекторлары болып табылады.
Осы бапта көрсетiлген лауазымды тұлғаларға қойылатын бiлiктiлiк талаптары Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес белгiленедi.

29-бап. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiнiң,
мемлекеттiк табиғи қаумалдардың және мемлекеттiк
қорық аймақтарының мемлекеттік табиғи-қорық
қорының табиғи кешендерi мен объектілерiн қорғау

1. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiнiң, мемлекеттiк табиғи қаумалдардың және мемлекеттiк қорық аймақтарының мемлекеттiк табиғи-қорық қорының мемлекеттік орман қорының жерлерiнде және оларға iргелес жерлерде орналасқан табиғи кешендерi мен объектiлерiн қорғауды мемлекеттiк орман күзетiнiң қызметтерi, жерлердiң басқа санаттағы жерлерiнде - табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттiк инспекторлары жүзеге асырады.
2. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiн, мемлекеттiк табиғи қаумалдарды және мемлекеттік қорық аймақтарын қорғау мақсатында оларды мемлекеттiк орман шаруашылығы мекемелерiне, табиғат қорғау мекемелерiне бекiтiп беру уәкiлеттi органның, өздерiнiң құзыретi шегiнде облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдардың шешiмдерiмен жүргiзiледі.

30-бап. Табиғат қорғау мекемелерi мемлекеттiк инспекторларының құқықтары мен актiлерi

1. Табиғат қорғау мекемелерi мемлекеттiк инспекторларының оларды аумағы мен күзет аймақтарының шекарасында:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда жүрген адамдардан осында болу құқығына берiлген рұқсатты тексеруге;
2) табиғат қорғау мекемесiнiң, оның күзет аймағының аумағында орналасқан жеке және заңды тұлғалардың жүзеге асырып жатқан табиғат пайдаланудың, шаруашылық және өзге қызметтiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының, орман заңнамасының талаптарына сәйкес келуiн тексеру үшiн олардың кез-келген объектiлерiнде тосқауылсыз болуға;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын, орман заңнамасын бұзушылық анықталған жағдайда жеке кәсiпкерлер мен заңды тұлғалардың қызметiн Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген тәртiппен тоқтата тұруға немесе тоқтату туралы сот органдарына ұсыныстар енгiзуге;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын, орман заңнамасын бұзу салдарынан келтiрiлген нұқсанның мөлшерiн анықтауға және осының негiзiнде кiнәлi тұлғаларға осы нұқсанды ерiктi түрде өтеу туралы талап қоюға не сотқа талап-арыз беруге;
5) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын, орман заңнамасын бұзушылық анықталған жағдайларда осы Заңмен көзделген мемлекеттiк инспекторлардың актерлерiн жасауға және шаралар қолдану үшiн тиiстi органдарға жiберуге;
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақта, оның күзет аймағында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын, орман заңнамасын бұзған адамдарды ұстауға және осы тәртiп бұзушыларды құқық қорғау органдарына жеткiзуге;
8) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың, оның күзет аймағының аумағында көлiк және су жүзу құралдарын тоқтатуға, оларға тексеру жүргiзуге;
9) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасын, орман заңнамасын бұзушылардан атыс қаруын, заңсыз олжаланған өнiмдi және оны олжалау құралын, көлiк құралдарын алып қоюға және Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген тәртiппен олардың бұдан былай кiмге тиесiлi болатыны мәселесiн шешуге;
10) Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген тәртiппен арнайы құралдар мен қызмет қаруын сақтауға, алып жүруге және қолдануға;
11) Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiлеген тәртiппен нысанды киiм (погонсыз) киiп жүруге құқығы бар.
2. Табиғат қорғау мекемелерi мемлекеттiк инспекторларының iс-әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) және олардың шешiмдерiне жоғары тұрған мемлекеттік органдарға немесе сотқа шағым айтылуы мүмкiн.
3. Табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттiк инспекторлары Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгілеген тәртiппен нысанды киiммен (погонсыз), арнайы құралдармен және қызметтiк қарумен қамтамасыз етіледi.
4. Табиғат қорғау мекемелерiнiң мемлекеттiк инспекторлары өздерiнiң құзыретiне сәйкес мынадай актiлер шығарады:
1) хаттамалар:
әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы;
сот шешiм шығарғанға дейiн уақытша сақтау үшiн атыс қаруын, олжалау құралдарын және заңсыз олжаланған өнiмдi, көлiк және суда жүзу құралдарын алып қою туралы;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы, орман заңнамасы талаптарының бұзылуын жою туралы нұсқаулықтар.

7-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
қаржыландыру жүйесi

31-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру
көздерi

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру:
1) республикалық бюджеттiң қаражаты;
2) табиғат қорғау мекемелерiнiң қаражаты;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытудың қоғамдық қорларының гранттары, қаражаты, заңды және жеке тұлғалардың ерiкті жарналары және қайырымдылық қаражаты есебiнен жүргiзiледi.

32-бап. Заңды тұлға мәртебесi бар ерекше қорғалатын
табиғи аумақтарды дамыту және күтiп ұстау
жөнiндегi iс-шараларды қаржыландыру

Заңды тұлға мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардан дамыту және күтiп ұстау жөнiндегi iс-шараларды қаржыландыру олардың санаттарына байланысты:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесi мен экологиялық желiлердi дамыту бағдарламаларын; осы аумақтарды құру мен кеңейтудiң жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерiн әзiрлеу;
2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және кеңейту кезiнде, сондай-ақ осы аумақтарды құру және кеңейту үшiн жер қалдыру кезiнде жер учаскесiн алуға байланысты меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға келтiрiлген шығындарды жабу және залалдарды өтеу;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет аймақтарында меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiн шектеу жөнiндегi шығындарды жабу және залалдарды өтеу;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрын, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң тiзбелерiн жүргiзу;
5) ерекше қорғалатын табиғи аумақ пен оның күзет аймағының шекарасын жергiлiктi жерде бөлу жөнiнде жұмыстар жүргiзу;
6) әкiмшiлiк-шаруашылық, ғылыми, ақпараттық-ағартушылық, рекреациялық және туристiк мақсаттағы объектiлер мен құрылыстар салу және қайта жаңарту;
7) штат санын ұстау;
8) мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiн қорғау және қалпына келтiру;
9) ғылыми, экологиялық-ағартушылық, оқу, туристiк және рекреациялық қызмет жүргiзу жөнiндегi iс-шараларға бюджет қаражатынан жүзеге асырылады.

33-бап. Заңды тұлға мәртебесi жоқ ерекше қорғалатын
табиғи аумақтардың мемлекеттiк табиғи-қорық қоры
объектiлерiн қорғау және қалпына келтiру жөнiндегi
iс-шараларды қаржыландыру

Заңды тұлға мәртебесi жоқ ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи-қорық қоры объектiлерiн қорғау және қалпына келтiру жөнiндегi iс-шараларды қаржыландыруды оларға бекiтiп берiлетiн табиғат қорғау мекемелерi, орман шаруашылығының мемлекеттiк мекемелерi өздерiне осы мақсаттарға бөлiнетiн бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырады.

34-бап. Табиғат қорғау мекемелерiнің қаражаты

1. Табиғат қорғау мекемелерiнiң қаражаты олардың қызмет бағыты мен күзет режимiне байланысты олардың негiзгi қызметiне жатпайтын, ақысы мiндеттi сипатта болмайтын әрi жеке және заңды тұлғалармен арадағы келiсiм бойынша айқындалатын мынадай тауарларды (жұмыстар мен қызметтердi) өткiзу:
1) жеке және заңды тұлғалар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың табиғи кешендерiн оқу, туристiк және рекреациялық мақсаттарда пайдалануы кезiнде оларға ақылы қызметтер көрсету, соның iшiнде:
оқушылар мен студенттердiң оқу экскурсиялары мен сабақтарын, өндiрiстiк практикаларын, қорық iсi, қоршаған ортаны қорғау, орнықты табиғат пайдалану саласында ғылыми кадрлар даярлауды, мамандарды қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды ұйымдастыру мен өткiзу;
туристiк соқпақтар, тамашалау алаңдарын, демалу алаңқайларын, көлiк тұрақтарын, кемпингтер, шатырлы лагерьлер немесе оларды орналастыратын орындар; мейманханалар, мотельдер, туристiк базалар, қоғамдық тамақтандыру, сауда және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың басқаруындағы басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектiлер немесе оларды орналастыратын орындар беру; ерекше қорғалатын табиғи аумақта құбырлар, электр қуатын беру және байланыс желiлерiн, жолдар (жалпы жұрт пайдаланатын жолдардан басқа) орналастыру жөнiнде қызметтер көрсету; туристік құрал-жабдықтар беру;
әуесқойлық (спорттық) аң және балық аулауды өткiзу;
мемлекеттiк табиғи-қорық қоры, табиғи және тарихи-мәдени мұра объектiлерiнде, табиғат мұражайларында және жанды табиғат мүйiстерiнде болу және оларды зерделеу кезiнде жолсерiктер, экскурсия ұйымдастырушылар, жол нұсқаушылар мен аудармашылар қызметтерiн көрсету, кино, бейне және фото таспаларына түсiру;
пайдалануға берiлген аумақтар мен объектiлердi санитарлық тазарту және көркейту жөнiнде, сондай-ақ бөтен ұйымдардың аумақтарын көркейту және көгалдандыру бойынша жұмыстар жүргiзу жөнiнде қызметтер;
қоғамдық тамақтандыру объектiлерi үшiн өнiм өндiру жөнiнде қызметтер;
көлiк қызметтерiн көрсету;
2) шектеулi шаруашылық қызметiнен, соның iшiнде:
кәдесый өнiмдерiн өндiруден;
аралық мақсатта пайдалану және басқа да мақсаттарда ағаш кесуден тауарлар, олардан алынған сүректi өңдеу өнiмдерiн өткiзуден;
жанама орман пайдаланудан және оны өңдеу өнiмдерiнен;
көшет материалын өсiруден түсетiн табыстар;
шектеулi шаруашылық қызмет тауарларын өткiзуден, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардан тыс жерлерде қорғаныштық және көгалдандыру екпелерiн құрудан;
балық шабақтарын өсiруден;
жеке және заңды тұлғалармен рекреациялық, туристiк және шектеулi шаруашылық мақсаттарда жасалатын бiрлескен қызмет туралы шарттар бойынша өнiм өндiруден және қызмет көрсетуден алынған табыстар;
3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың рәмiздерiн пайдаланғаны үшiн төленетiн ақы;
4) баспа, кәдесый және басқа да көбейтiлген өнiм өндiруден алынған табыстар;
5) заңды және жеке тұлғалардың ерiктi жарналары мен қайырымдылық қаражаты есебiнен қалыптасады.
2. Табиғат қорғау мекемелерiнiң өздерiнiң қарауында қалатын олардың тауарлар (жұмыстар, қызметтер) өткiзуiнен алынған ақша Бюджет кодексiне сәйкес және Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тәртiппен пайдаланылады.
3. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген қызмет түрлерiнен табыс табу мақсатыңда табиғат қорғау мекемелерi мемлекеттiк сатып алу бойынша конкурстарға қатыса алады.

8-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
халықаралық ынтымақтастық

35-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы
халықаралық ынтымақтастық

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы халықаралық ынтымақтастық Қазақстан Республикасының заңнамасына және халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылады.

2-БӨЛIМ. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ЖЕКЕЛЕГЕН
ТҮРЛЕРIН, МЕМЛЕКЕТТIК ТАБИҒИ-ҚОРЫҚ ҚОРЫ
ОБЪЕКТIЛЕРIН ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖЕЛIГЕ ЕНЕТIН
ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ,
ҚОРҒАУДЫҢ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТIНIҢ ЕРЕКШЕЛIКТЕРI

9-тарау. Мемлекеттiк табиғи қорықтар

36-бап. Мемлекеттік табиғи қорықтар ұғымы және
олардың негiзгi қызметi

1. Мемлекеттiк табиғи қорық - табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ, оның қызметiнiң мақсаты өзiнiң аумағындағы табиғи процестер мен құбылыстардың табиғи барысын, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi объектiлерiн, өсiмдiктер мен жануарлардың жекелеген түрлерi мен қауымдастықтарын, әдеттегi және бiрегей экологиялық жүйелердi сақтау мен зерттеу және оларды қалпына келтiру болып табылады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың негiзгi қызметiне:
1) мемлекеттiк табиғи қорық пен оның күзет аймағының биологиялық сан алуандығын қорғау және қалпына келтiру режимiн қамтамасыз ету;
2) табиғат жылнамасын жүргiзудi қоса алғанда, мемлекеттiк табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелерiн, объектiлерiн зерделеу және олардың мониторингі жөнiнде ғылыми зерттеулер ұйымдастыру және жүргiзу;
3) экологиялық-ағартушылық қызмет жүргiзу;
4) мемлекеттiк табиғи қорықтың экологиялық жүйелерiне зиянды әсер етуi мүмкiн шаруашылық және өзге объектiлердi орналастыру жобалары мен сызбаларының мемлекеттiк экологиялық сараптамасына қатысу;
5) мемлекеттік табиғи қорық пен оның күзет аймағының аумағын экологиялық-ағартушылық, ғылыми және шектеулi туристiк мақсаттарда пайдалануды реттеу жатады.

37-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың күзет режимi

1. Мемлекеттiк табиғи қорықтың бүкiл аумағында қорықтық күзет режимi белгiленедi, ол бойынша:
1) аумақтың гидрологиялық режимiн өзгертетiн iс-әрекеттерге;
2) мемлекеттік табиғи қорықтың жұмыс iстеуiмен байланысты емес үй-жайлар, құрылыстар, жолдар, құбырлар, электр желiлерiн және басқа да коммуникациялар мен объектiлер салуға;
3) геологиялық-барлау жұмыстарына және пайдалы қазбалар өндiруге;
4) топырақ қабатын бүлдiруге, минералдар шығымын бұзуға және тау жыныстарын жалаңаштауға;
5) санитарлық мақсатта ағаш кесудi және күтiм жасау мақсатында ағаш кесудi қоса есептегенде орман пайдаланудың барлық түрлерiне, тағамдық, дәрi-дәрмектiк және техникалық өсiмдiктер, гүлдер, тұқымдар дайындауға, шөп шабуға, мал жаюға және өсiмдiктер қабатының бұзылуына әкеп соғатын өсiмдiктер дүниесiн пайдаланудың басқа түрлерiне;
6) мемлекеттiк табиғи қорықтың күзет аймағында тұратын жергiлiктi халықтың мұқтажы үшiн арнайы бөлiнген учаскелерде уәкiлетті орган белгiлеген тәртiппен рұқсат етiлетiн әуесқойлық балық аулауды қоспағанда, аң аулау мен балық аулауға;
7) жануарларды аулауға және жойып жiберуге, олардың мекендеу ортасы мен жағдайларын бұзуға;
8) жануарлар мен өсiмдiктердiң жаңа түрлерiн жерсiндiруге, жануарлардың жекелеген түрлерiнiң санын жерлердiң табиғи сыйымдылығы бойынша жол берiлетін мөлшерден артық көбейтуге;
9) мемлекеттiк табиғи қорықтың коллекцияларын қалыптастыруды қоспағанда, коллекциялық материалдар жинауға;
10) зиянкестермен, өсiмдiктер мен жануарлардың ауруларымен күрестiң, сондай-ақ жануарлар санын реттеу үшiн химиялық және биологиялық әдiстердi қолдануға;
11) үй жануарларын айдап өтуге;
12) қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органмен келiсiм бойынша уәкiлеттi орган белгiлеген нормадан асып түсетiн жасанды жолмен жасалатын у-шуға және өзге де дыбыстық әсерлерге;
13) егер қызмет қорғалатын ландшафтардың табиғи көрiнiсiн өзгертуi немесе экологиялық жүйелердiң орнықтылығын бұзуы не ерекше құнды табиғи ресурстарды сақтауға және молықтыруға қатер төндiруi мүмкiн болса, осындай қызметке тыйым салынады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың аумағында орман және дала өрттерiн сөндiру жөнiнде жердегi және авиациялық жұмыстарды жүргiзуге жол берiледi.
3. Мемлекеттік табиғи қорықтардың аумағында олардың қызметкерлерi болып табылмайтын азаматтардың немесе қарауында осы мемлекеттiк табиғат-қорықтар бар мемлекеттiк органдардың қызметкерлерi және уәкілеттi тұлғалары болып табылмайтын лауазымды тұлғалардың болуына осы органдардың немесе мемлекеттiк табиғи қорықтар дирекцияларының рұқсаттары болған кезде ғана жол берiледi.
4. Қорықтың аумағында немесе оның аумағынан тысқары жерлерде тұратын белгiлi бiр дiнге сенушiлердiң құрмет тұтатын жерлерге (құлшылық ету орындары) қорық аумағы арқылы өтетiн жолдармен баруын қамтамасыз ету үшiн мемлекеттiк табиғи қорықтың әкiмшiлiгi тиiстi дiни бiрлестiкпен келiсiм бойынша мемлекеттiк табиғи қорық инспекторларының бастап жүруiмен осы орындарға топталып баруға немесе осы орындарға топталып жақын келуге тегiн және арнайы рұқсатсыз рұқсат етуi мүмкiн.

38-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми қызметтi
ұйымдастыру мен жүргізу тәртiбi

1. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми қызмет мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен объектiлерiн зерттеу жөнiнде тұрақты байқаулар, Табиғат жылнамасын жүргiзудi қоса есептегенде табиғи процестердiң мониторингiн ұйымдастыру, сондай-ақ биологиялық сан алуандықты сақтаудың және мемлекеттiк табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелерi мен объектiлерiн қалпына келтiрудiң ғылыми негiздерi мен әдiстерiн әзiрлеу жолымен жүзеге асырылады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми зерттеулер ұйымдастыру және жүргiзу үшiн қажеттi үй-жайлармен және жабдықтармен қамтамасыз етiлетiн ғылыми қызметкерлердiң тиiстi штаты бар ғылыми құрылымдық бөлiмшелер қалыптастырылады.
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың ғылыми бөлiмшелерi осы баптың 1-тармағында көрсетiлген ғылыми зерттеулерден басқа сондай-ақ ғылым және бiлiм саласындағы орталық атқарушы органмен келiсiм бойынша уәкiлеттi орган бекiткен ғылыми-зерттеу жұмыстарының жоспарларына сәйкес ғылыми зерттеулер жүргiзуi мүмкiн.
4. Бөтен ғылыми ұйымдар мен жекелеген ғалымдар мемлекеттiк табиғи қорықтардың аумақтарында уәкiлеттi органмен келiсе отырып мемлекеттiк табиғи қорықтың әкiмшiлiгімен шарттық негiзде ғылыми зерттеулер жүргiзе алады.
5. Ғылыми зерттеулердiң жоспарларын, ғылыми қызметкерлердiң есептерiн қарау және бекiту үшiн мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми-техникалық кеңестер құрылады, олардың құрамына басқа ұйымдардың ғылыми қызметкерлерi мен мамандары кiре алады.
6. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың ғылыми қорлары мерзiмсiз сақталуға жатады.
7. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың өздерiнiң ғылыми еңбектерiн басып шығаруға құқығы бар.
8. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың аумағында ғылыми жұмыстарды жоспарлау мен жүргiзу жануарларды алаңдататын, күйзелтетiн, өлiм-жiтiмге ұшырататын және өсiмдiктердi, соның iшiнде Қазақстанның Қызыл кiтабына енгiзiлген түрлерiн жойып жiберетiн зерттеулердiң адамгершiлiкке жат, қатыгез әдiстерiн қолданбай жүзеге асырылуға тиiс.

39-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың экологиялық-ағартушылық қызметi

1. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың экологиялық-ағартушылық қызметi:
қорықтардың биологиялық сан алуандықты сақтау функцияларын орындауының қажеттi шарты ретiнде қорық iсi идеяларын халықтың қалың топтарының қолдауын қамтамасыз ету;
экологиялық мәдениеттi қалыптастыру мен дамыту мақсаттарында жүзеге асырылады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда экологиялық-ағартушылық шараларын жүргiзу үшiн мұражайлар, экспозициялар, көрсету учаскелерi және басқа да қажет объектiлер құрылуы мүмкiн.
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ерекше құнды экологиялық жүйелер мен объектiлердi қамтымайтын арнайы бөлiнген учаскелерде уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен реттелмелi экологиялық (мәдени-танымдық) туризм өткiзу үшiн экскурсиялық соқпақтар мен маршруттар құруға жол берiледi.
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың экологиялық-ағартушылық қызметi олардың штаттағы мамандарымен, сондай-ақ сырттан тартылатын мамандармен және қоғамдық ұйымдармен қамтамасыз етiледi.

40-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың күзет аймақтарының режимi

1. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың күзет аймақтарында:
1) жаңа елдi мекендер құруға және бар елдi мекендердi кеңейтуге;
2) мемлекеттiк табиғи қорығының экологиялық жүйелерiне зиянды әсер ететiн кәсiпорындар, құрылыстар және басқа да объектiлер орналастыруға, жобалауға, салуға және пайдалануға, жаңа технологиялар енгiзуге;
3) жануарлар мен өсiмдiктер дүниесi үшiн зәрлi улы химикаттар, тыңайтқыштар мен гербицидтер қолданылатын ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығының интенсивтi нысандарын енгiзуге;
4) атмосфераға және ашық су көздерi мен рельефке ластаушы заттар шығаруға және сарқынды суларды төгуге, қалдықтарды орналастыруға;
5) пайдалы қазбалар өндiруге;
6) аң аулауға;
7) радиоактивтi материалдар мен өнеркәсiп қалдықтарын көмуге;
8) мемлекеттiк табиғи қорықтың экологиялық жүйелерiнiң гидрологиялық режимiн өзгертетiн қызметке (плотиналар, бөгеттер, гидротехникалық құрылыстар және табиғи су ағынын тоқтатуға немесе азайтуға душар ететiн басқа да объектiлер салуға);
9) жабайы жануарлар мен жабайы өсетiн өсiмдiктердiң жат түрлерiн жерсiндiруге;
10) мемлекеттiк табиғи қорықтың экологиялық жүйелерiне зиянды әсер ететiн басқа қызметке тыйым салынады.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың күзет аймақтарының аумағында қорықтың экологиялық жүйелерiнiң жай-күйiне терiс әсер етпейтiн шаруашылық қызметтiң мынадай әртүрлi нысандары жүзеге асырылуы мүмкiн:
1) орман шаруашылығы қызметi;
2) дәстүрлi жер пайдалану және биологиялық сан алуандықты ұзақ мерзiмдi сақтау мен оның берiктiгін қамтамасыз ету шеңберiндегi өзге қызмет;
3) рекреациялық қызмет және туризм;
4) минералдық суларды, жер астының жылы суларын және климаттық ресурстарды пайдалану;
5) кәсiпшiлiк және әуесқойлық (спорттық) балық аулау;
6) орман және дала өрттерiн сөндiру жөнiнде жерде және авиациялық жұмыстар жүргiзу;
7) бүлiнген жерлердi рекультивациялау;
8) орман және өзге өсiмдiк қауымдастықтарын қалпына келтiру;
9) жабайы жануарлардың мекендеу ортасы мен санын қалпына келтiру;
10) жер учаскелерiн туристер болатын жерлердi көркейту, өсiмдiктер мен жануарлардың эндемикалық, сирек кездесетiн және құрып бара жатқан түрлерiн өсiруге жасанды жолмен көбейту, өсiру, өндiру үшiн питомниктер салу, мемлекеттiк табиғи қорық қызметкерлерiнiң тұруы үшiн қызмет үй-жайларын (кордондар) салу, оларға қызмет бабындағы жер телiмдерiн беру үшiн пайдалану.
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың күзет аймақтарында 2-тармақта көрсетiлген қызмет түрлерiн жүзеге асыру кезiнде жануарлар мен өсiмдiктер дүниесi объектiлерінің мекендеу ортасын және көбею жағдайларын, жануарлардың қоныс аудару жолдары мен шоғырлану орындарын сақтау жөнiндегi iс-шаралар көзделуге және жүзеге асырылуға, жабайы жануарлардың мекендеу ортасы ретiнде ерекше құндылықты құрайтын учаскелердiң, сондай-ақ мемлекеттік табиғи қорық қорының өзге объектiлерiнiң қол сұқпаушылық сипаты қамтамасыз етiлуге тиiс.
4. Мемлекеттік табиғи қорықтардың күзет аймақтарында жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiн шектеу облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдардың шешiмдерiмен белгiленедi.

10-тарау. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар және
мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар

41-бап. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар ұғымы және
олардың негізгi қызметi

1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақ - ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылығы бар мемлекеттiк табиғи-қорық қорығының бiрегей табиғи кешендерi мен объектiлерiнiң биологиялық және ландшафтық сан алуандығын сақтауға, оларды табиғат қорғау, экологиялық-ағартушылық, ғылыми, туристiк және рекреациялық мақсаттарда пайдалануға арналған табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.
2. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың негiзгі қызметiне:
1) мемлекеттiк табиғи-қорық қорығының табиғи кешендерiн, бiрегей және эталондық табиғи учаскелерiн, объектiлерiн, табиғи және тарихи-мәдени мұраны сақтау;
2) мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ пен оның күзет аймағының күзет режимiн қамтамасыз ету;
3) экологиялық ағартушылық;
4) биологиялық сан алуандықты сақтаудың ғылыми әдiстерiн әзiрлеу;
5) Табиғат жылнамасы бағдарламасы бойынша экологиялық жүйелер мен жекелеген табиғи объектiлердiң мониторингiн жүргізу;
6) мемлекеттiк табиғи-қорық қорығының бүлiнген табиғи кешендерiн, объектiлерiн, табиғи және тарихи-мәдени мұра объектiлерiн қалпына келтiру;
7) мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақ пен оның күзет аймағының аумағын экологиялық-ағартушылық, ғылыми, рекреациялық, туристiк және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдалануды реттеу жатады.

42-бап. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар аумағын
аумақтау, оны күзету және пайдалану режимi

1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар аумағында мынадай:
1) қорық режимi;
2) экологиялық тұрақтану;
3) туристiк және рекреациялық қызмет;
4) шектеулi шаруашылық қызмет аймақтары бөлектенедi.
2. Қорық режимi аймағында кез-келген шаруашылық қызметке және мемлекеттік табиғат-қорық қорығының аумағын рекреациялық мақсатта пайдалануға тыйым салынады және осы Заңның 36-бабының 1-тармағында көрсетілген мемлекеттiк табиғи қорығының режимiне сәйкес келетiн қорықтық күзет режимi белгiленедi.
3. Қатаң түрде реттелiп отыратын экологиялық туризмдi және мемлекеттiк табиғи-қорық қорығының бүлiнген табиғи кешендерi мен объектiлерiн қалпына келтiру жөнiнде iс-шаралар жүргiзудi қоспағанда, экологиялық тұрақтану аймағында шаруашылық және рекреациялық қызметке тыйым салынып, қорықтық күзет режимi белгiленедi.
4. Туристiк және рекреациялық қызмет аймағы мемлекеттiк ұлттық табиғи саябаққа келушiлердiң реттелмелi қысқа мерзiмдi демалысы мен ұзақ мерзiмдi демалысы учаскелерiне бөлiнедi.
Туристiк және рекреациялық қызмет аймағында мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи кешендерi мен объектілерін сақтауды қамтамасыз ететiн тапсырыстық күзет режимi белгiленедi, оның аумағында реттелмелi туристiк және рекреациялық пайдалануға (аң аулаудан басқа), соның iшiнде рекреациялық жүктемелер нормаларын ескере отырып туристiк маршруттар, соқпақтар, демалу алаңқайлары мен тамашалау алаңдарын құруды ұйымдастыруға жол берiледi.
5. Шектеулi шаруашылық қызмет аймағында әкiмшілік-шаруашылық мақсаттағы объектiлер орналастырылады, әуесқойлық (спорттық) аң аулау мен балық аулауды ұйымдастыруды қоса есептегенде, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақты күзету және оның жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету, оның келушілерiне қызмет көрсету үшiн қажет шаруашылық қызмет жүргізiледi, рекреациялық орталықтар, мейманханалар, кемпингтер, мұражайлар және туристерге қызмет көрсетудiң басқа да объектiлерiн салу және оларды пайдалану жүзеге асырылады.
6. Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтың барлық аймақтарында оны басқару жоспарында көзделген қорғаныштық және қалпына келтiру iс-шаралары жүргiзiледi.
7. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтарда осы Заңның 37 және 38-баптарымен мемлекеттiк табиғи қорықтар үшiн көзделген тәртiппен ғылыми және экологиялық-ағартушылық қызмет жүзеге асырылады.

43-бап. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың туристiк және рекреациялық қызметiнiң ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың аумақтарында реттелмелi туризм мен рекреацияны туристiк операторлық қызметке лицензиясы болған жағдайда уәкілеттi орган бекiтетiн ережелерге сәйкес:
тiкелей мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар;
заңды тұлғалар мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтармен жасалатын реттелмелі туризм мен рекреацияны қамтамасыз ету жөнiндегi қызметті жүзеге асыруға табиғат қорғау мекемесi беретiн рұқсаттың және/немесе шарттардың негiзiнде жүзеге асырады. Аталған рұқсаттар және/немесе шарттар қарауында мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар бар мемлекеттік органдарда келiсiп алынуға жатады.
2. Реттелмелi туризм мен рекреацияны қамтамасыз ету үшiн мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар жалға алу шартының негiзiнде туристік, рекреациялық және шектеуіш шаруашылық қызмет аймақтарында заңды тұлғаларға жер учаскелерiн, оларда орналасқан туристiк маршруттарды, соқпақтарды, демалу алаңқайларын, тамашалау алаңдарын, үй-жайлар мен құрылыстарды бере алады.
Жер учаскелерiн жалға алу шарттары Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тiркелуге жатады.
3. Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар аумағында реттелмелi туризм мен рекреацияны жүзеге асыру үшiн жер учаскелерiн, туристiк маршруттар, соқпақтар, демалу алаңқайларын, тамашалау алаңдарын, үй-жайлар мен құрылыстарды жалға беру тәртiбi Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн ережелермен айқындалады.

44-бап. Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтардың шектеулi
шаруашылық қызметiнiң ерекшелiктерi

1. Шектеулi шаруашылық қызметi аймағында мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар мынадай қызмет түрлерiн жүзеге асырады:
1) жанама орман пайдалану (шектеулi мал жаю, шөп шабу, саңырауқұлақтарды, жемiстер мен жидектердi әуесқойлық мақсатта жинау);
2) шектеулi дәстүрлi пайдалану алаңдарында ағаш және бұта тұқымдарының екпе материалдарын, дәрi-дәрмектiк шөптер және басқа да өсiмдiктер өсiру;
3) өтпелi мақсатта ағаш кесудi қоспағанда, санитарлық мақсатта ағаш кесудi, күтiм жасау мақсатында ағаш кесудi жүргiзу және бұл орайда алынған сүректi өңдеу;
4) кәдесыйлар, шағын және халықтық кәсiпшiлiктер өнiмдерiн өндiру;
5) абориген түрлердiң балық шабақтары мен тауарлы балығын өсiру;
6) жылжымалы омарта павильондары пайдаланылатын көшпелi омарташылық;
7) әуесқойлық (спорттық) аң аулау мен балық аулау.
2. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың шектеулi шаруашылық қызметi мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектiлерiн сақтауды және қалпына келтiрудi ескере отырып және өздерi қарауында болатын мемлекеттiк органдардың тиiстi рұқсаттары бойынша жүзеге асырылады.

45-бап. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың күзет
аймақтарының режимi

1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтың күзет аймағында:
табиғи ресурстарды орнықты пайдалануды қамтамасыз ететiн жер пайдаланушылардың дәстүрлi шаруашылық қызметiнiң негiзгi түрлерiне рұқсат етiледі;
осы Заңның 40-бабының 1-3-тармақтарымен белгiленген мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтың экологиялық жүйелерiне терiс әсер ететiн табиғат пайдалану мен шаруашылық қызмет түрлерiнiң түрлерiне тыйым салынады немесе шектеу қойылады.
2. Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтың күзет аймағындағы шаруашылық қызметiне шектеу қою осы Заңға сәйкес облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдардың шешiмдерiмен белгiленедi.

46-бап. Мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар

1. Мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақ нақ сол мақсаттарды алға қоятын және нақ сол мiндеттердi орындайтын режимi бар, бiрақ табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi берiлген жергіліктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумаққа жататын мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтың нұсқасы болып табылады.
2. Мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтарда осы Заңның 42 және 45-баптарымен белгіленген тәртiппен мемлекеттiк табиғи-қорық қоры табиғи кешендерiнiң, объектiлерiнiң, табиғи және тарихи-мәдени мұраның нақ сондай күзет аймақтары бөлiнедi және нақ сондай режимi белгіленедi.
3. Мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар осы Заңның 42-45-баптарымен мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар үшiн көзделген тәртiппен пайдаланылады.

11-тарау. Мемлекеттiк табиғи резерваттар

47-бап. Мемлекеттiк табиғи резерваттар ұғымы,
негiзгi қызметi және оларды аймақтау

1. Мемлекеттiк табиғи резерват - табиғи кешендердiң биологиялық сан алуандығын және олармен байланысты табиғи және тарихи-мәдени объектiлердi қорғауға, қалпына келтiруге және сақтауға арналған жердегi және судағы экологиялық жүйелердi қамтитын табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.
2. Мемлекеттiк табиғи резерваттардың негiзгі қызметiне:
1) биологиялық және ландшафтық сан алуандықты, табиғи экологиялық жүйелерді сақтау және қалпына келтiру;
2) мемлекеттік табиғи резерваттың күзет режимiн қамтамасыз ету;
3) табиғи ресурстарды пайдаланудың экологиялық-экономикалық принципi негiзiнде аумақтың орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қолдау;
4) аумақты қорғау және орнықты дамыту, сондай-ақ экологиялық ағартушылық және тәрбие беру мақсаттарында зерттеулер мен мониторинг өткiзу;
5) мемлекеттік табиғи резерват пен оның күзет аймағының аумағын экологиялық-ағарту, ғылыми, рекреациялық, туристiк және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдалануды реттеу жатады.
3. Мемлекеттiк табиғи резерваттың аумағы мынадай қорғау мен пайдалану режимдерi әртүрлi аймақтарға бөлiнедi:
1) қорық режимi аймағы (ұйытқы аймақ) - осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн көлемi жеткiлiктi, генетикалық ресурстарды, биологиялық сан алуандықты, экологиялық жүйелер мен ландшафтарды ұзақ мерзiмдi сақтауға арналған;
2) аралық аймақ - экологиялық бағдар ұстанған шаруашылық қызметтi жүргiзу және биологиялық ресурстарды орнықты түрде молықтыру үшiн пайдаланылатын аумақ учаскесi.

48-бап. Мемлекеттiк табиғи резерваттың қорық режимiнiң
аймақ режимi

1. Мемлекеттiк табиғи резерваттың қорық режимiнiң аймағында, табиғат жылнамасын жүргiзудi қоса алғанда, табиғи ортаның жай-күйiне ғылыми зерттеулер мен мониторинг жүргiзiледi; экологиялық-ағартушылық iс-шаралар жүзеге асырылады.
2. Мемлекеттік табиғи резерваттың қорық режимiнiң аймағында кез-келген шаруашылық қызметке және аумақты рекреациялық мақсатта пайдалануға тыйым салынады және осы Заңның 37-бабының 1-тармағында көрсетiлген мемлекеттік табиғи қорық режимiне сәйкес келетiн қорықтық күзет режимi белгіленедi.

49-бап. Мемлекеттiк табиғи резерваттың аралық аймақ режимi

1. Мемлекеттiк табиғи резерваттың аралық аймағында шектелетiн, реттелетiн және ұйытқы аймағының экологиялық жүйелерiне терiс әсер етпейтiн мынадай әртүрлі қызмет нысандары жүзеге асырылуы мүмкiн:
ғылыми зерттеулер және мамандар оқыту және даярлау орталықтарын ұйымдастыру;
қоршаған орта мониторингi және экологиялық жүйелердiң өзгеруiн бақылау;
орман шаруашылығы қызметi, өртке қарсы iс-шаралар және орман алаптарын қорғау;
ұйытқының биологиялық сан алуандығын ұзақ мерзiмдi сақтауды және оның зақымданбауын және тұтастай алғанда мемлекеттік табиғи резерваттың экологиялық жүйелерiнiң орнықтылығын қамтамасыз ету шеңберiнде дәстүрлi жер пайдалану;
биологиялық және ландшафтық сан алуандықты, табиғи экологиялық жүйелердi қалпына келтiру жөнiндегі iс-шараларды кеңiнен жүргiзу;
уәкiлетті орган бекiткен рекреациялық жүктемеге (туристер қабылдау мүмкiндiгiне сәйкес) бақыланып және реттелiп отыратын рекреациялық пайдалану, туризм;
минералды сулар мен шипалы ресурстарды пайдалану;
экологиялық ағартушылық, оқыту бағдарламаларын жүргiзу, көрсету учаскелерiн және экологиялық тұрғыдан алғанда жанашырлықпен табиғат пайдалану менеджментiн ұйымдастыру.
2. Мемлекеттiк табиғи резерваттың аралық аймағында ұйытқы аймағының экологиялық жүйесiнiң жай-күйiне терiс әсер етуi мүмкiн қызметке, атап айтқанда:
жаңа елдi мекендер құруға;
өнеркәсiп объектiлерiн орналастыруға және пайдалануға;
өндiрiстiк объектiлер салуға және пайдалануға;
геологиялық-барлау жұмыстарын жүргiзуге және пайдалы қазбалар игеруге;
басты мақсатта пайдалану үшiн ағаш кесуге;
өсiмдiктер мен жануарлардың жаңа түрлерiн жерсiндiруге;
ұйытқы аймақ пен аралық аймақ аумағының гидрологиялық режимiн өзгертетiн әрекеттерге;
ұйытқы аймақтың экологиялық жүйесiне әсер етуi мүмкiн өзге де қызметке тыйым салынады.
3. Мемлекеттiк табиғи резерваттарда осы Заңның 38 және 39-баптарымен белгiленген тәртiппен ғылыми және экологиялық-ағарту қызметi жүзеге асырылады.

50-бап. Мемлекеттiк табиғи резерваттардың
күзет аймақтарының режимi

1. Мемлекеттiк табиғи резерваттың күзет аймағында:
табиғи ресурстарды орнықты пайдалануды қамтамасыз ететiн жер пайдаланушылардың дәстүрлi шаруашылық қызметiнiң негiзгi түрлерiне рұқсат етiледi;
осы Заңның 40-бабының 1-3-тармақтарымен белгiленген мемлекеттiк табиғи резерваттың экологиялық жүйелерiне терiс әсер ететiн табиғат пайдалану мен шаруашылық қызмет түрлерiне тыйым салынады немесе шектеу қойылады.
2. Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың мемлекеттiк табиғи резерваттың күзет аймағындағы шаруашылық қызметiне шектеу қою осы Заңға сәйкес облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдардың шешiмдерiмен белгiленедi.

12-тарау. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары

51-бап. Мемлекеттiк хайуанаттар саябағы ұғымы және оның
мiндеттерi

1. Мемлекеттiк хайуанаттар саябағы - мәдени-ағарту, ғылыми, оқу және табиғат қорғау қызметiне, тектiк қорды сақтауға және әдеттегi, сирек кездесетiн және жойылып бара жатқан жануарлар түрлерiн, соның iшiнде Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабына енгiзiлген түрлерiн жасанды орта жағдайында өсiруге арналған табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.
2. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарының негiзгi қызметiне Қазақстанның жануарлар дүниесiн сақтаудың, өсiмiн молайтудың және пайдаланудың, дүниежүзiлiк маңызы бар Қазақстан фаунасының ресурстарын игерудiң ғылыми негiздерiн әзiрлеу жатады.

52-бап. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарын аймақтау
және оларды күзету ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарында мынадай:
1) экспозициялық - жануарларды бағуға және өсiруге, сондай-ақ келушiлердiң келуiне;
2) ғылыми - ғылыми зерттеулер жүргiзуге;
3) қоғамдық - келушiлерге қызмет көрсетуге арналған;
4) әкiмшiлiк және өндiрiстiк-шаруашылық аймақтар бөлiнедi.
2. Мемлекеттік хайуанаттар саябақтарында олардың мiндеттерiн орындаумен байланысты емес және оларда күтiп-бағылатын жануарлардың өлiм-жiтiмiне әкеп соғуы мүмкiн кез-келген әрекетке тыйым салынады.

53-бап. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарында жануарлар өсiру

1. Мемлекеттік хайуанаттар саябақтары отандық және дүниежүзiлiк фаунадан жануарлар коллекцияларын қалыптастырады және олардың сақталуын қамтамасыз етедi.
2. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары Жойылып кету қатерi төнген жабайы фауна мен флора түрлерiмен халықаралық сауда туралы конвенцияның рәсімдерi мен талаптарын сақтай отырып, белгiленген тәртiппен жануарлармен импорттық және экспорттық операцияларды, оларды хайуанаттар бағытындағы басқа мекемелермен айырбастауды жүзеге асырады.
3. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарында ветеринариялық және зоотехникалық қызметтер, сирек кездесетiн және жойылып кету қатерi төнген жануарлар түрлерiн өсiруге арналған питомниктер құрылады.

54-бап. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарын
пайдалану ерекшелiктерi

1. Мемлекеттік хайуанаттар саябақтары ғылыми, мәдени-ағарту және оқу мақсаттарында пайдаланылады.
2. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарында жануарларды, соның iшiнде Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабына енгізiлген жануарларды қамауда немесе жартылай қамау жағдайларында ұстау және өсiру саласында ғылыми зерттеулер жүргізiледi.
3. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтары ғылыми деректер банктерiн, қорлар, мұражайлар, лекторийлер, кiтапханалар мен мұрағаттар құра алады, ғылыми, ғылыми-көпшiлiк және осы мекемелердiң қызметi мәселелерi бойынша басқа да әдебиет шығаруы мүмкiн.
4. Мемлекеттiк хайуанаттар саябақтарының қосалқы шаруашылықтары, шеберханалары, хайуанаттар дүкендерi және осы мекемелердiң бағытына сәйкес келетiн, бiрақ олардың негiзгi қызметiне жатпайтын шаруашылық қызметi үшiн қажет басқа да объектiлерi болуы мүмкiн.

13-тарау. Мемлекеттiк ботаникалық бақтар

55-бап. Мемлекеттiк ботаникалық бақ ұғымы және
оның негiзгi қызметi

1. Мемлекеттiк ботаникалық бақ - өсiмдiктер дүниесiн, соның iшiнде өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және жойылып кету қатерi төнген өсiмдiктер түрлерiн, соның iшiнде Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабына енгiзiлген түрлерiн қорғау, молықтыру және пайдалану жөнiнде зерттеулер мен ғылыми талдамалар өткiзуге арналған табиғат қорғау және ғылыми мекемелер мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.
2. Мемлекеттік ботаникалық бақтардың негiзгi қызметiне Қазақстанның өсiмдiктер дүниесiн сақтаудың, молықтырудың және пайдаланудың, дүниежүзiлiк маңызы бар Қазақстанның флора ресурстарын игерудiң ғылыми негiздерiн әзiрлеу жатады.

56-бап. Мемлекеттiк ботаникалық бақтарды аймақтау және
оларды күзетудiң ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк ботаникалық бақтарда мынадай:
1) экспозициялық - өсiмдiктердi өсiруге және келушiлердiң келуiне;
2) ғылыми - өсiмдiктердiң тектiк қорының коллекцияларына ғылыми зерттеулер жүргізуге және оларды сақтауға;
3) қоғамдық - келушiлерге қызмет көрсетуге арналған;
4) әкiмшiлiк және өндiрiстiк-шаруашылық аймақтар бөлiнедi.
2. Мемлекеттік ботаникалық бақтарда олардың мiндеттерiн орындаумен байланысты емес және оларда өсiрiлетiн өсiмдiктердiң құрып кетуiне душар етуi мүмкiн кез-келген әрекетке тыйым салынады.

57-бап. Мемлекеттiк ботаникалық бақтарда өсiмдiктер өсiру

1. Мемлекеттiк ботаникалық бақтар табиғи, мәдени отандық және дүниежүзiлік флора өсiмдiктерiнiң коллекцияларын қалыптастырады және олардың сақталуын қамтамасыз етедi.
2. Мемлекеттiк ботаникалық бақтар жойылып кету қатерi төнген жабайы фауна мен флора түрлерiмен халықаралық сауда туралы конвенцияның рәсiмдерi мен талаптарын сақтай отырып, өсiмдiктермен импорттық және экспорттық операцияларды, оларды ботаника бағытындағы басқа мекемелермен айырбастауды жүзеге асырады.
3. Мемлекеттiк ботаникалық бақтарда коллекциялық және эксперименталдық учаскелер, гербарийлер, питомниктер және тұқым қорлары құрылады.

58-бап. Мемлекеттiк ботаникалық бақтарды
пайдалану ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк ботаникалық бақтар белгіленген тәртiппен ғылыми, мәдени-ағарту және оқу мақсаттарында пайдаланылады.
2. Мемлекеттiк ботаникалық бақтарда табиғи, мәдени, отандық және дүниежүзiлiк флораны жерсiндiру және оның селекциясы жөнiнде, сондай-ақ Қазақстан өсiмдiктерiнiң сан алуандығын зерттеу, сақтау және тиiмдi пайдалану жөнiнде ғылыми зерттеулер жүргiзiледi.
Өсiмдiктердiң коллекциялық қорларын қалыптастыру, сақтау, пайдалану жөнiндегi ғылыми зерттеулер коллекциялық қорлар өсiрудi қамтамасыз ететін тұрақты мемлекеттiк тапсырыстар негiзiнде жүзеге асырылады.
3. Мемлекеттік ботаникалық бақтар ғылыми деректер банктерiн, қорлар, мұражайлар, лекторийлер, кiтапханалар мен мұрағаттар құра алады, ғылыми, ғылыми-көпшiлiк және осы мекемелердiң қызметi мәселелерi бойынша басқа да әдебиет шығаруы мүмкiн.
4. Мемлекеттік ботаникалық бақтар орман, бақ-парк, ауыл шаруашылығына және басқа салаларға енгiзу мақсатымен ұсынылған жерсiндiрiлген өсiмдiктер мен олардың репродукцияларын өндiрiстік сынақтан өткiзу үшiн шаруашылық экспериментальдық базалар құра алады.
5. Мемлекеттiк ботаникалық бақтардың қосалқы шаруашылықтары, шеберханалары, өсiмдiктер сататын мамандандырылған дүкендерi және осы мекемелердiң бағытына сәйкес келетiн, бiрақ олардың негізгi қызметiне жатпайтын шаруашылық қызмет үшiн қажет басқа да объектiлерi болуы мүмкiн.

14-тарау. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар

59-бап. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақ ұғымы және оның негiзгi қызметi

1. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақ - ағаш және бұта тұқымдарын қорғауға, молықтыруға және пайдалануға арналған аймақтар бойынша белгiленген күзет режимдерi бар табиғат қорғау және ғылыми мекемелер мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.
2. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақтардың негізгі қызметiне Қазақстанның өсiмдiктер дүниесiн сақтау, молықтыру және пайдалану, дүниежүзiлiк маңызы бар Қазақстан флорасының ресурстарын игеру жатады.

60-бап. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақтарды аймақтау,
оларды күзету және пайдалану ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақтарда мақсаты мен күзет режимдерi ескерiле отырып, мемлекеттік ботаникалық бақтардағыдай аймақтар бөлiнедi.
2. Мемлекеттiк дендрологиялық саябақтар мемлекеттік ботаникалық бақтар сияқты тәртiппен және шарттармен ғылыми, мәдени-ағарту және оқу мақсаттарында пайдаланылады.

15-тарау. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi

61-бап. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi ұғымы

Мемлекеттік табиғат ескерткiшi - экологиялық, ғылыми, мәдени және эстетикалық тұрғыдан алғанда жекелеген бiрегей, орны толмайтын, құнды табиғи кешендердi, сондай-ақ мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiне жатқызылған шығу тегі табиғи және жасанды объектiлердi қамтитын ерекше қорғалатын табиғи аумақ.

62-бап. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiн құру тәртiбi

1. Осы Заңның 15-бабына сәйкес маңыздылығына байланысты мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң жекелеген түрлерi, басқа да табиғи объектiлер мен кешендер республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi болып жарияланады.
2. Республикалық және жергiлiкті маңызы бар мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi аумақтарының шекарасы мен күзет режимiн облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар бекiтедi.
3. Республикалық маңызы бар мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi мен олардың аумақтары қарауына тапсырылған тұлғалардың күзетуiне берудi уәкiлеттi орган, ал жергiлiктi маңызы бар мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiн - оларды ұйымдастыру туралы шешiм қабылдаған облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар жүзеге асырады.
4. Мемлекеттік табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтардың, мемлекеттiк табиғи резерваттардың және мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтардың және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың басқа түрлерiнiң аумағында орналасқан мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi солардың құрамында ескерiледi.

63-бап. Мемлекеттік табиғат ескерткiштерi аумақтарының
күзет режимi

1. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiнiң аумақтарында мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi сақталуының бұзылуына әкеп соғатын кез-келген қызметке тыйым салынып, мемлекеттік табиғи қорықтардың күзет режимiне сәйкес келетiн қорықтық күзет режимi белгiленедi.
2. Мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiн күзету осы Заңның 28-бабына сәйкес жүзеге асырылады.

16-тарау. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар

64-бап. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар ұғымы
және олардың түрлерi

1. Мемлекеттiк табиғи қаумал - мемлекеттiк табиғи-қорық қорының бiр немесе бiрнеше объектiсiн сақтауға және молықтыруға арналған шаруашылық қызметтiң тапсырыстық режимi немесе реттелмелi режимi белгiленген ерекше қорғалатын табиғи аумақ.
2. Өздерiнiң функционалдық мақсаты бойынша мемлекеттiк табиғи қаумалдар мындай түрлерге бөлiнуi мүмкiн:
кешендiк - ерекше құнды табиғи кешендердi сақтау және қалпына келтiру үшiн;
биологиялық (ботаникалық, зоологиялық) - өсiмдiктер мен жануарлардың бағалы, сирек кездесетiн және жойылып бара жатқан түрлерiн сақтау және қалпына келтiру үшiн;
палеонтологиялық - жануарлардың, өсiмдiктердiң және олардың жиынтықтарының қазып алынған қалдықтарын сақтау үшiн;
гидрологиялық (батпақты, көлдi, өзендi) - сулы-батпақты жерлердiң құнды объектілерi мен кешендерiн сақтау үшiн;
геоморфологиялық - сирек кездесетiн және бiрегей табиғи рельеф нысандарын сақтау үшiн;
геологиялық және минералогиялық - сирек кездесетiн геологиялық және минералогиялық түзiлiмдердi сақтау үшiн;
топырақтық - топырақтың әдеттегі және сирек кездесетiн түрлерiн сақтау үшiн.

65-бап. Мемлекеттік табиғи қаумалдар құрудың ерекшелiктерi

1. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен пайдаланушыларынан барлық санаттағы жер учаскелерiн алмай-ақ осы учаскелерде жарияланады.
Жер учаскесiнiң меншiк иесi немесе жер пайдаланушы мемлекеттiк табиғи қаумал орналасқан жер учаскесiн шектеулi түрде нысаналы пайдалану құқығын қамтамасыз етуге мiндетті.
Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың мемлекеттiк табиғи қаумал аумағындағы шаруашылық қызметiн шектеу Қазақстан Республикасының жер заңнамасымен көздеген тәртiппен облыстық атқарушы органдардың шешiмдерiмен белгiленедi.
2. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар жұмыс iстеу мерзiмi көрсетiлмей (мерзiмсiз), 10 жылдан астам уақытқа (ұзақ мерзiмдi) немесе 10 жылдан аз уақытқа (қысқа мерзiмдi) құрылады.
3. Мемлекеттік табиғи қаумалдар бекiтiп берiлетiн табиғат қорғау мекемелерi, орман шаруашылығының мемлекеттік мекемелерi осы Заңның 28-бабына сәйкес арнайы күзет қызметтерiнiң күшiмен мемлекеттiк табиғи-қорық қорының оларда орналасқан объектiлерiн күзету және қалпына келтiру жөнiнде iс-шаралар ұйымдастырады.

66-бап. Мемлекеттiк табиғи қаумалдардың күзет режимi
мен оларды пайдаланудың ерекшелiктерi

1. Егер кез-келген қызмет мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектiлерiн сақтауға қатер төндiрсе немесе оларды молықтыруды нашарлатып жiберсе, мемлекеттiк табиғи қаумалдарда мұндай қызметке тыйым салынады, атап айтқанда олар:
кешендi мемлекеттiк табиғи қаумалдарда - табиғи кешендердi сақтауға қатер төндiретiн шаруашылық қызмет, өсiмдiктер мен жануарлардың тегi бөтен түрлерiн жерсiндiру;
зоологиялық мемлекеттiк табиғи қаумалдарда - жануарлардың өлiм-жiтімiн туғызған немесе туғызуы мүмкiн басқа да әрекеттермен бiрдей дәрежеде аң аулау, балық аулау, кез-келген тәсiлдермен және құралдармен жабайы жануарларды олжалау, өсiмдiктер мен жануарлардың тегi бөтен түрлерiн жерсiндiру, ұяларды, iндердi, апандарды және басқа да мекендеу орындарын бүлдiру, жұмыртқа жинау;
ботаникалық мемлекеттiк табиғи қаумалдарда - өсiмдiктердiң бүлiнуiн және жойылуын туғызған немесе туғызуы мүмкiн басқа да әрекеттермен бiрдей дәрежеде мал жаю, шөп шабу, ағаш кесудiң барлық түрлерi, гүлдер жинау, өсiмдiктердiң тамырларын, түйнектерiн және жуашығын қазып алу, от жағу, көлiк құралдарының бар жолдардан тыс жерлермен келiп кiруi және жүруi, өсiмдiктер мен жануарлардың тегі бөтен түрлерiн жерсiндiру;
гидрогеологиялық мемлекеттiк табиғи қаумалдарда - тас, қиыршық тас, құм және басқа да пайдалы қазбалар өндiру, үңгiрлердi бүлдiру, жер қазу жұмыстарын жүргiзу, табиғи гидрологиялық режимдi өзгертуi мүмкiн әрекеттер, мемлекеттiк табиғи қаумалдың табиғи компоненттерiн бүлдiруге немесе қиратуға байланысты iзденiстер мен ғылыми зерттеулер.
2. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар режимiнiң ерекшелiктерi осы Заңның 22-бабының 1-тармағына сәйкес бекiтiлетiн паспортпен айқындалады.
3. Мемлекеттік табиғи қаумалдар осы Заңға сәйкес ғылыми, экологиялық-ағарту, туристiк, оқу және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдаланылуы мүмкiн.
Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар мемлекеттік табиғи қаумалдарда шаруашылық қызметтi белгiленген шектеулердi сақтай отырып жүзеге асыра алады.

17-тарау. Мемлекеттiк қорық аймақтары

67-бап. Мемлекеттiк қорық аймағының ұғымы,
мақсаттары мен мiндеттерi

Мемлекеттік қорық аймағы - мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар үшiн қалдырылған жер учаскелерi мен су айдындарында мемлекеттiк табиғи қорық қорының объектiлерiн сақтауға және/немесе биологиялық сан алуандықты сақтауға және қалпына келтiруге арналған теңдестiрiлген күзет режимдерi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ.

68-боп. Мемлекеттік қорық аймақтарын құру тәртібі

1. Мемлекеттік қорық аймақтары оларды жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан алмай, барлық санаттағы жер учаскелерiнде жарияланады.
Жер учаскесiнiң меншiк иесi немесе жер пайдаланушы мемлекеттiк қорық аймағы орналасқан жер учаскесiн шектеулi түрде мақсатты пайдалану құқығын қамтамасыз етуге мiндетті.
2. Мемлекеттiк қорық аймақтары бекiтiп берiлетiн табиғат қорғау мекемелерi, мемлекеттiк орман шаруашылығы мекемелерi оларда орналасқан мемлекеттік табиғи қорық қорының объектiлерiн осы Заңның 28-бабымен белгiленген тәртiппен арнайы күзет қызметiнiң күштерiмен қорғау және қалпына келтiру жөнiнде iс-шаралар ұйымдастырады.

69-бап. Мемлекеттiк қорық аймақтарын күзету және
пайдалану ерекшелiктерi

1. Егер кез-келген қызмет күзетiлетiн ландшафтардың табиғи келбетiн өзгертуi немесе экологиялық жүйелердiң тұрақтылығын бұзуы мүмкiн болса не ерекше құнды табиғи ресурстарды сақтауға және молықтыруға қатер төндiрсе, мемлекеттік қорық аймақтарында мұндай қызметке тыйым салынады.
2. Мемлекеттік қорық аймақтарында қорықтық және қаумалдық режимдi, сондай-ақ шаруашылық қызметтiң реттелмелi режимдi учаскелерi бөлiнедi.
3. Мемлекеттiк қорық аймақтары оларды күзету режимдерiнiң ерекшелiктерiн ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн көзделген барлық мақсаттарда пайдаланылуы мүмкiн.
4. Мемлекеттiк қорық аймақтарында жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметiн шектеудi уәкiлеттi орган айқындап, Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.

18-тарау. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi

70-бап. Мемлекеттiк орман қорының айырықша құнды екпелерi

1. Мемлекеттiк орман қорының айырықша құнды екпелерiне ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құрамына енгiзiлуi не ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мына санаттарына енуi мүмкiн айырықша құнды орман алқаптары, орман жемiсi екпелерi, тоғайлы және субальпiлiк орман алқаптары жатады:
генетикалық орман резерваттарын қоса алғанда, ғылыми маңызы бар орман учаскелерi;
жаңғақ кәсiпшiлiгі аймақтары;
субальпілік ормандар.
2. Мемлекеттiк орман қорының ерекше құнды екпелер учаскелерiнде осы Заңға және Қазақстан Республикасының орман заңнамасына сәйкес оларды күзетудiң және пайдаланудың қорықтық немесе қаумалдық режимi белгiленедi.

71-бап. Халықаралық маңызы бар сулы-сазды жерлер

1. Өсiмдiктердiң немесе жануарлардың сирек кездесетiн, нәзiк немесе жойылып бара жатқан түрлерiнiң немесе қосымша түрлерiнiң, ең алдымен халықаралық ресурс болып табылатын қоныс аударатын суда жүзетiн құстардың едәуiр дәрежеде жиынтық мөлшерiнiң резерваттары қызметiн атқаратын теңiз су айдындарын қоса алғанда, табиғи және жасанды су бөгендерi халықаралық маңызы бар сулы-сазды жерлер болып табылады.
2. Халықаралық маңызы бар сулы-сазды жерлер мемлекеттiк табиғи қорықтарға, мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтарға, мемлекеттiк табиғи резерваттарға және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзге түрлерiне енгізiледi.
3. Халықаралық маңызы бар сулы-сазды жерлерде осы Заңға және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес негiзiнен суда жүзетiн құстар мекендейтiн жерлердi күзетудi және қалпына келтiрудi қамтамасыз ететiн шаруашылық қызметтiң қорықтық және қаумалдық режимдерi немесе реттелмелi режимi белгiленедi.

72-бап. Бiрегей табиғи су объектiлерi немесе олардың
учаскелерi

1. Бiрегей табиғи су объектiлерiне немесе олардың учаскелерiне теңiздер, өзендер, көлдер, мұздақтар және басқа да жер бетiндегі су объектiлерi немесе олардың ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық маңызы бар бөлiктерi жатады.
2. Бiрегей табиғи су объектiлерi немесе олардың учаскелерi олардың маңыздылығына байланысты республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiнiң құрамына енгiзiледi, сондай-ақ олардың шекарасында ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жекелеген түрлерi құрылуы мүмкiн.
3. Бiрегей табиғи су объектiлерiнде немесе олардың учаскелерiнде осы Заңға және Қазақстан Республикасының су заңнамасына сәйкес олардың қорғалуын қамтамасыз ететiн қорықтық, қаумалдық немесе реттелмелi су пайдалану режимдерi белгiленедi.

73-бап. Ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және
рекреациялық құндылығы бар жер қойнауы учаскелерi

1. Ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылығы бар жер қойнауы учаскелерiне мыналар жатады:
геологиялық объектiлер - тіреуiш немесе айырықша тiлiктер, айырықша тектоникалық құрылымдар, сирек кездесетiн тау жыныстары мен минералдары, метеориттер, фауна мен флораның сақталып қалған қазба қалдықтары кездесетiн табиғи және жасанды жалаңаштанған жерлер;
геоморфологиялық объектiлер - рельефтiң пайда болу процестерiн айқын көрсететiн және туризм мен рекреация үшiн ерекше құндылық сипаты бар сатылы жерлер, су жайылмалары, үңгірлер, сай-салалар, шатқалдар, сарқырамалар және рельефтiң басқа нысандары;
гидрогеологиялық объектiлер - бiрегей және сирек қасиеттермен ерекшеленетiн жер астындағы сулар және олардың жер бетiне шығатын жолдары;
жартастағы суреттерi, ертеде кен өндiрiлген жерлерi және тарихи, археологиялық және этнографиялық маңызы бар жер қойнауын пайдалану жөнiндегi басқа да объектiлерi бар жер қойнауы учаскелерi.
2. Ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылығы бар жер қойнауы учаскелерiнде осы Заңға және жер қойнауын қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік табиғи-қорық қорының геологиялық, геоморфологиялық және гидрогеологиялық объектiлерiнiң сақталуына қатер төндiретiн кез-келген қызметке тыйым салынады.

74-бап. Жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi

1. Жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiнiң тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
2. Жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiн қорғауды мемлекет жүзеге асырады. Жеке және заңды тұлғалар оларды қорғау жөнiнде шаралар қолдануға мiндеттi.
3. Жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiнiң өлiм-жiтiмiне, санының қысқаруына немесе олар мекендейтiн ортаның бұзылуына әкеп соғуы мүмкiн iс-әрекеттерге жол берiлмейдi.
4. Жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiнiң таралымын қалпына келтiру мақсаттары үшiн оларды олжалауға (аулауға, жинауға) мамандандырылған питомниктерде өсiрiп, кейiннен мекендейтiн ортасына шығару (алып барып шығару) үшiн Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi бойынша ерекшелiк жағдайларда жол берiледi.

75-бап. Ерекше ғылыми және/немесе тарихи-мәдени маңызы бар өсiмдiктер дүниесiнiң бiрегей дара объектiлерi

1. Ерекше ғылыми және/немесе тарихи-мәдени маңызы бар өсiмдiктер дүниесiнiң бiрегей дара объектiлерiне ғылыми ынта туғызатын және/немесе тарихи-мәдени маңызы бар бiрегей қасиеттерiмен (шығу тегiнiң тарихымен, өмiр ұзақтығымен, дiңiнiң, ұшарбасының пiшiмiмен және көлемiмен, гүлдерiнiң, жемiстерiнiң және тұқымдарының мөлшерiмен, басқа қасиеттерiмен) сипатталатын ағаштардың, бұталардың және шөп тектес өсiмдiктердiң табиғи ортада немесе жасанды жағдайларда кездесетiн дара даналары және/немесе жекелеген топтары жатады.
2. Ерекше ғылыми және/немесе тарихи-мәдени маңызы бар өсiмдiктер дүниесiнiң бiрегей дара объектiлерiн мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi ретiнде бөлiп алу жерге орналастыру, орман орналастыру, қала салу жұмыстары кезiнде жүргiзiледi.
3. Ерекше ғылыми және/немесе тарихи-мәдени маңызы бар өсiмдiктер дүниесiнiң бiрегей дара объектiлерiн қорғауды мемлекет жүзеге асырады. Жеке және заңды тұлғалар мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектiлерi болып жарияланған ерекше ғылыми және/немесе тарихи-мәдени маңызы бар өсiмдiктер дүниесiнiң бiрегей дара объектiлерiн қорғау жөнiнде шаралар қолдануға мiндеттi.

19-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiмен
байланысты экологиялық желi элементтерi

76-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiмен байланысты экологиялық желi элементтерi ұғымы

1. Өздерiнiң экологиялық жүйелерiнiң жай-күйi және өздерiнiң орналасуы бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiмен байланысты және ел аумағының табиғи және мәдени ландшафтардың орнықтылығын, биологиялық сан алуандығын сақтауды қамтамасыз ететiн кеңiстік тұрғысынан алғанда өзара байланысып тұратын жер, су бетi және олардың үстiндегi әуе кеңiстiгi учаскелерінің жиынтығын білдiретiн табиғи кешендер экологиялық желi элементтерi болып табылады.
2. Экологиялық желi элементтерiне сауықтыру және рекреациялық мақсаттағы жер учаскелерi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзетiлетiн аймақтары, экологиялық дәлiздер, мемлекеттiк орман қоры, су қорғау аймақтары және су объектілерiнiң алаптары және басқа да қорғалатын табиғи объектілердің учаскелерi, соның iшiнде аң аулау алқаптары жатады.
3. Сауықтыру және рекреациялық мақсаттағы жер учаскелерiн, мемлекеттiк орман қорын, су қорғау аймақтары және су объектiлерiнiң алаптарын, аң аулау алқаптарын белгiлеу және пайдалану тәртiбi арнайы заңнамамен реттеледi.

77-бап. Экологиялық дәлiздер

1. Экологиялық дәлiздер мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектілерiн, биологиялық сан алуандықты сақтау, қорғалатын табиғи аумақтарда мекендейтiн жануарлардың табиғи қоныс аудару және өсетiн өсiмдiктердiң таралу жолдарын қорғау мақсаттарында экологиялық желiнiң ерекше қорғалатын аумақтары мен басқа да элементтерi арасында кеңiстiк байланысты қамтамасыз ету үшiн құрылады.
2. Экологиялық дәлiздер учаскелерiнде жабайы жануарлардың уақытша мекендейтiн жерлерiнде олардың, қоныс аудару кезеңдерiнде олардың жүрiп өтетiн жолдарының сақталуын, жабайы өсiмдiктер өсетiн жерлердiң сақталуын қамтамасыз ететiн осы жерлердi пайдаланудың реттелмелi режимi белгiленедi.
3. Экологиялық дәлiздердiң шекаралары мен алаңдарын, олардың күзет режимiн уәкiлетті органның ұсынымы бойынша облыстық (республикалық маңызы бар қалалар, астана) атқарушы органдар айқындайды.
4. Қазақстан Республикасының аумағын ұйымдастырудың бас схемасы, аумақтық дамудың аймақаралық схемалары, қала салуды жоспарлаудың кешендi схемалары және экологиялық дәлiздердiң аумағын қозғайтын өзге де қала салу құжаттамасы уәкiлеттi органмен келiсуге жатады.

20-тарау. Қорытынды ережелер

78-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнаманы бұзу келтiрген зиянды өтеу

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiне нұқсан келтiрген заңды және жеке тұлғалар табиғат қорғау мекемелерiне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн қалпына келтiруге жұмсалған шығындар мөлшерiнде зиянды келтiрiлген залалдарды ескере отырып, толық көлемiнде өтеуге мiндетті.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнаманы, Қазақстан Республикасының өзге табиғат қорғау заңнамасын бұзу келтiрген зиянды өтеу ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік табиғи қорық қорын қалпына келтiруге жұмсалған нақты шығындар мөлшерiнде келтiрiлген нұқсандарды ескере отырып ерiктi түрде немесе сот шешiмi бойынша жүргiзiледi.

79-бап. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнамасын бұзғаны үшiн жауапкершілік

Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңнамасын бұзуға кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

80-бап. Осы Заңды қолданысқа енгiзу тәртiбi

1. Осы Заң 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап кезең-кезеңмен қолданысқа енгізiлетiн 29-бабын қоспағанда, ресми түрде жарияланған күнiнен бастап қолданысқа енгiзіледi.
2. "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" 1997 жылғы 16 шiлдедегі Қазақстан Республикасының Заңы (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 жыл, N 17-18, 215-құжат; 1999 жыл, N 11, 357-құжат; 2001 жыл, N 3, 20-құжат; N 24, 338-құжат; 2004 жыл, N 10, 37-құжат; N 24, 142-құжат) күшiн жойды деп танылсын.

Қазақстан Республикасының
Президентi