О судебной практике назначения видов учреждений уголовно - исполнительной системы лицам, осужденным к лишению свободы

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 23 июня 2006 года N 7.

Сноска. Заголовок с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В связи с изменением уголовного законодательства Республики Казахстан, регламентирующего порядок назначения видов учреждений уголовно-исполнительной системы, и в целях обеспечения правильного и единообразного применения закона, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

Сноска. Преамбула с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

1. Правильное определение вида учреждения уголовно-исполнительной системы имеет важное значение для достижения целей наказания и обеспечивает индивидуализацию исполнения наказания с учетом тяжести совершенного преступления, личности преступника, его возраста и пола. Судам необходимо строго руководствоваться положениями статей 46, 81 Уголовного Кодекса Республики Казахстан (далее - УК), определяющих порядок назначения вида учреждения уголовно-исполнительной системы, в котором должно отбывать наказание лицо, осужденное к лишению свободы.

При этом следует иметь в виду, что закон исключает возможность назначения того или иного вида учреждения уголовно-исполнительной системы по усмотрению суда.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. В учреждения уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности направляются лица (мужчины и женщины), осужденные:

за преступления, совершенные по неосторожности независимо от срока наказания;

за преступления, не связанные с применением насилия, предусмотренные главами 7,8,9,12 и 13 УК;

за преступления, предусмотренные главой 15 УК, в случае полного возмещения ими ущерба, причиненного преступлением, за исключением преступлений, предусмотренных частями 1-1, второй, третьей и четвертой статьи 366, частями второй, третьей и четвертой статьи 367, частью второй статьи 368 УК;

впервые осужденные за совершение умышленного преступления, за которое назначено наказание к лишению свободы на срок до двух лет включительно, за исключением преступлений, предусмотренных частями 1-1, второй, третьей и четвертой статьи 366, частями второй, третьей и четвертой статьи 367, частью второй статьи 368 УК.

В силу требований части третьей статьи 19 УПК лицам, ранее судимым, но не отбывавшим лишение свободы, и осужденным за совершение нового умышленного преступления, за которое назначено наказание к лишению свободы на срок до двух лет включительно, отбывание наказания назначается в учреждениях уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности.

Сноска. Пункт 2 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Лицам (мужчинам и женщинам) отбывание наказания в виде лишения свободы в учреждениях уголовно-исполнительной системы средней безопасности назначается:

осужденным к лишению свободы на срок свыше двух лет за совершение умышленных преступлений (средней тяжести, тяжких и особо тяжких), ранее не отбывавшим наказание в виде лишения свободы;

осужденным к лишению свободы, в том числе на срок менее двух лет, за совершение преступлений, предусмотренных частями 1-1, второй и третьей статьи 366 УК, частями второй и третьей статьи 367 УК, частью второй статьи 368 УК, ранее не отбывавшим наказание в виде лишения свободы;

лицам, ранее не отбывавшим наказание в виде лишения свободы, которым штраф, исправительные работы, привлечение к общественным работам, ограничение свободы заменены лишением свободы.

Сноска. Пункт 3 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Отбывание наказания в виде лишения свободы в учреждениях уголовно-исполнительной системы максимальной безопасности назначается лицам (мужчинам и женщинам):

осужденным к лишению свободы, ранее отбывавшим лишение свободы за совершение умышленного преступления;

лицам, осужденным к лишению свободы за совершение преступлений, предусмотренных частями 1-1, второй и третьей статьи 366 УК, частями второй и третьей статьи 367 УК, частью второй статьи 368 УК, ранее отбывавшим лишение свободы за совершение умышленного преступления или преступления по неосторожности;

лицам, ранее отбывавшим лишение свободы за совершение умышленного преступления или преступления по неосторожности, которым штраф, исправительные работы, привлечение к общественным работам, ограничение свободы заменены лишением свободы.

Сноска. Пункт 4 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. К лицам, впервые осужденным к лишению свободы, относятся и те, которые ранее осуждались к лишению свободы, но судимости у них погашены или сняты в установленном законом порядке, а также лица, имеющие неснятые или непогашенные судимости к лишению свободы за деяния, которые новым уголовным законом, имеющим обратную силу, не признаются уголовным правонарушением.

4-1. С учетом положений части третьей статьи 19 УПК лицам (мужчинам и женщинам), ранее отбывавшим лишение свободы за преступления по неосторожности, отбывание лишения свободы назначается:

осужденным, указанным в пункте 1) части пятой статьи 46 УК, в учреждениях уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности;

осужденным к лишению свободы на срок свыше двух лет за совершение умышленных преступлений в учреждениях уголовно-исполнительной системы средней безопасности;

осужденным к лишению свободы за совершение преступлений, предусмотренных частями 1-1, второй и третьей статьи 366 УК, частями второй и третьей статьи 367 УК, частью второй статьи 368 УК, и лицам, которым штраф, исправительные работы, привлечение к общественным работам, ограничение свободы заменены лишением свободы, в учреждениях уголовно-исполнительной системы максимальной безопасности.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 4-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4-2. При применении положений статьи 46 УК в редакции Закона Республики Казахстан от 17 марта 2023 года № 212-VII "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам прав человека в сфере уголовного судопроизводства, исполнения наказания, а также предупреждения пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения" (далее - новый уголовный закон) нужно исходить из того, что новый уголовный закон вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его официального опубликования (газета "Казахстанская правда" от 20 марта 2023 года № 53), то есть с 20 мая 2023 года.

В этой связи необходимо исходить из того, что при вынесении судебного акта до 20 мая 2023 года применяются положения статьи 46 УК в редакции Закона до 17 марта 2023 года, а с 20 мая 2023 года - новый уголовный закон. Судебные акты, вступившие в силу до 20 мая 2023 года, подлежат пересмотру на основании части первой статьи 6 УК в порядке исполнения приговора.

При этом следует иметь в виду, что в соответствии с новой редакцией статьи 79 УК погашение или снятие судимости лица не аннулирует сам факт отбывания им лишения свободы, который подлежит учету судом при определении осужденному вида учреждения уголовно-исполнительной системы за вновь совершенное преступление. В этой связи, лицам, ранее отбывавшим лишение свободы, судимости по которым погашены или сняты в установленном законом порядке, вид учреждения уголовно-исполнительной системы должен назначаться с учетом положений пункта 3) части пятой и части шестой статьи 46 УК как лицам, ранее отбывавшим лишение свободы. Необходимо также учесть, что в этих случаях новый уголовный закон в соответствии с требованиями части третьей статьи 6 УК применяется лишь к лицам, совершившим преступление после 19 мая 2023 года.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 4-2 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4-3. При применении нового уголовного закона в порядке статьи 6 УК необходимо соблюдать разъяснения пункта 9 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2016 года № 15 "О судебной практике по применению статьи 6 Уголовного кодекса Республики Казахстан" о том, что при применении правил об обратной силе уголовного закона не допускается по одному и тому же вопросу выборочное применение норм, улучшающих положение лица, привлеченного к уголовной ответственности, одновременно нового и старого уголовного закона.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 4-3 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4-4. Под лицами, осужденными к лишению свободы на срок свыше пяти лет за совершение особо тяжких преступлений, при опасном рецидиве преступлений, ранее отбывавшим лишение свободы, которым может быть назначено отбывание части срока наказания, но не более пяти лет в учреждениях уголовно-исполнительной системы полной безопасности, понимаются лица, у которых имеются в совокупности все три указанные основания.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 4-4 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
Сноска. Пункт 5 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Под ранее отбывавшими наказание в виде лишения свободы понимаются лица, которые в прошлом по приговору суда, вступившему в законную силу, были осуждены к наказанию в виде лишения свободы и реально отбывали это наказание в учреждениях уголовно-исполнительной системы.

К лицам, ранее отбывавшим наказание в виде лишения свободы, также относятся:

лица, условно осужденные к лишению свободы (статьи 40 УК Казахской ССР (далее УК КССР), 63 УК), которые по основаниям, предусмотренным частями седьмой, восьмой, девятой статьи 40 УК КССР, частями третьей, четвертой, пятой статьи 64 УК, были направлены для отбывания наказания в учреждения уголовно-исполнительной системы;

лица, осужденные к лишению свободы с отсрочкой исполнения приговора (статьи 41-1 УК КССР, 74 УК), которые по основаниям, предусмотренным частями пятой, седьмой статьи 41-1 УК КССР, частями второй, третьей, четвертой статьи 74 УК, были направлены для отбывания наказания в учреждения уголовно-исполнительной системы;

лица, условно осужденные к лишению свободы с обязательным привлечением к труду (статья 23-2 УК КССР), которые по основаниям, предусмотренным частью пятой статьи 23-2 УК КССР, были направлены для отбывания наказания в учреждения уголовно-исполнительной системы;

лица, осужденные к лишению свободы и отбывавшие это наказание по приговорам, вынесенным судами бывшего СССР и входивших в его состав союзных республик (по судимостям, имевшим место до 8 декабря 1991 года);

лица, осужденные к лишению свободы по приговору суда другого государства, которые в связи с последующей передачей их для отбывания наказания содержались в учреждениях уголовно-исполнительной системы Республики Казахстан в соответствии с судебным решением о принятии приговора иностранного государства к исполнению, в случаях, предусмотренных международными договорами Республики Казахстан.

Лица, условно осужденные на основании статьи 63 УК, а также лица, к которым на основании статьи 74 УК была применена отсрочка исполнения наказания, если они реально не отбывали лишение свободы в учреждениях уголовно-исполнительной системы, не относятся к лицам, ранее отбывавшим лишение свободы.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6-1. Применительно к пункту 3) части пятой статьи 46 УК под ранее отбывавшими лишение свободы понимаются лица, которые в прошлом за совершение преступления отбывали наказание в учреждениях уголовно-исполнительной системы, независимо от истечения срока погашения судимости и истечения срока давности привлечения к ответственности за преступление, совершенное в прошлом.

Данное правило распространяется и на лиц, осужденных к лишению свободы за совершение преступления в несовершеннолетнем возрасте.

Лица, которым лишение свободы было назначено условно с применением статьи 63 УК, не относятся к лицам, ранее отбывавшим лишение свободы. Поэтому такая судимость не учитывается при определении вида учреждений уголовно-исполнительной системы по правилам, предусмотренным пунктом 3) части пятой статьи 46 УК.

Для решения вопроса о признании вида рецидива в действиях лица, ранее осужденного к лишению свободы, следует руководствоваться пунктом 12 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 25 июня 2015 года № 4 "О некоторых вопросах назначения уголовного наказания.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 6-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Исходя из приоритета международных договоров, закрепленного в пункте 3 статьи 4 Конституции Республики Казахстан, лица, осужденные по приговорам другого государства, могут признаваться ранее отбывавшими наказание в виде лишения свободы с приведением в приговоре мотивов принятого решения. Возможность признания приговоров других стран предусмотрена Конвенцией о правовой помощи и правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам, совершенной в Минске 22 января 1993 года, и Протоколу к ней от 28 марта 1997 года (по судимостям, имевшим место после 17 сентября 1999 года), и Конвенцией о правовой помощи и правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам, совершенной в Кишиневе 7 октября 2002 года (по судимостям, имевшим место после 27 апреля 2004 года).

8. Не могут рассматриваться как ранее отбывавшие наказание в виде лишения свободы лица, которым назначенное по приговору суда наказание (штраф, исправительные работы, ограничение свободы) по основаниям, предусмотренным частью третьей статей 41, 42, 44 УК, было заменено лишением свободы.

Лицам, которым назначенное приговором суда наказание в виде штрафа, исправительных работ, привлечения к общественным работам, ограничения свободы заменены лишением свободы, отбывание наказания назначается в учреждениях уголовно-исполнительной системы средней безопасности.

В случае замены ограничения свободы лишением свободы лицам, которым ранее лишение свободы было заменено ограничением свободы в порядке статьи 73 УК, отбывание лишения свободы определяется в учреждении уголовно-исполнительной системы, из которого он был освобожден.

Также не могут рассматриваться как ранее отбывавшие наказание в виде лишения свободы:

лица, находившиеся в местах лишения свободы по приговору суда до рассмотрения дела в кассационном порядке, если указанной судебной инстанцией приговор отменен с прекращением дела либо изменен и назначено наказание, не связанное с лишением свободы, или применено условное осуждение к лишению свободы либо отсрочка исполнения приговора;

лица, осуждавшиеся к лишению свободы, но фактически не отбывавшие наказание и не находившиеся в местах лишения свободы вследствие отсрочки отбывания наказания беременным женщинам, женщинам, имеющим малолетних детей, и мужчинам, в одиночку воспитывающим малолетних детей (статья 74 УК), освобождения от наказания или отсрочки отбывания наказания в связи с болезнью (статья 75 УК), вследствие стечения тяжелых обстоятельств (статья 76 УК) либо в связи с неприведением приговора в исполнение за истечением срока давности обвинительного приговора (статья 77 УК) либо применением к ним акта об амнистии или освобождением от отбывания наказания в порядке помилования (статья 78 УК);

лица, осуждавшиеся к лишению свободы в пределах срока нахождения их под стражей в качестве меры пресечения, поскольку они не отбывали наказание в учреждениях уголовно-исполнительной системы;

лица, отбывающие наказание в виде лишения свободы, в случае осуждения их за уголовные правонарушения, совершенные до вынесения приговора, в соответствии с которым они впервые отбывают наказание в виде лишения свободы;

лица, осужденные к лишению свободы и отбывшие наказание в местах лишения свободы за деяния, преступность и наказуемость которых устранена действующим законом, а равно если действующим законом за их совершение не предусмотрено наказание в виде лишения свободы.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 21.04.2011 N 1 (вводится в действие со дня официального опубликования); от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Лица мужского пола, осужденные к пожизненному лишению свободы независимо от того, отбывали ли они ранее наказание в виде лишения свободы, должны отбывать наказание в учреждениях уголовно-исполнительной системы чрезвычайной безопасности.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); изменение только на государственном языке в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 29.06.2009 N 4; от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. В случае осуждения лица мужского пола к лишению свободы на срок свыше пяти лет за совершение особо тяжких преступлений, при опасном рецидиве преступлений, ранее отбывавшим лишение свободы, кроме лиц, осужденных к пожизненному лишению свободы, и назначения в соответствии с частью шестой статьи 46 УК отбывание части срока наказания, но не более пяти лет в учреждениях уголовно-исполнительной системы полной безопасности, необходимо мотивировать в приговоре принятое решение и указать какой срок наказания осужденный должен отбывать в учреждениях уголовно-исполнительной системы полной безопасности. При этом в резолютивной части приговора следует указать, в каких учреждениях уголовно-исполнительной системы должен отбывать осужденный оставшуюся часть срока наказания.

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Судимости, снятые или погашенные в порядке, предусмотренном статьей 79 УК, снятые актом об амнистии или о помиловании в соответствии с частями второй и четвертой статьи 78 УК, не учитываются при признании рецидива преступлений.

Судимости за преступления, совершенные в возрасте до восемнадцати лет, не учитываются при признании рецидива. В то же время лицам, осужденным к лишению свободы, ранее отбывавшим лишение свободы в несовершеннолетнем возрасте, отбывание наказания назначается в учреждениях уголовно-исполнительной системы максимальной безопасности с учетом правил пункта 3) части пятой статьи 46 УК.

Сноска. Пункт 11 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 28.09.2023 № 1 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Решение о признании совершения преступления при соответствующем рецидиве преступлений должно быть указано в резолютивной части приговора со ссылкой на норму уголовного закона.

Если при наличии оснований суд не признал рецидив преступлений и не указал об этом в резолютивной части приговора, то он не вправе назначать тот учреждения уголовно-исполнительной системы, который возможен только при рецидиве преступлений.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. Несовершеннолетнему, осужденному к лишению свободы, суд назначает отбывание наказания в учреждении уголовно-исполнительной системы средней безопасности для содержания несовершеннолетних. При достижении совершеннолетия осужденные, с их согласия, могут быть оставлены в учреждении до достижения ими двадцати одного года. Решение об оставлении осужденных, достигших восемнадцатилетнего возраста, в вышеуказанном учреждении принимается судом на основании представления начальника учреждения.

Лицу, совершившему уголовное правонарушение в несовершеннолетнем возрасте и достигшему совершеннолетия к моменту вынесения приговора, при осуждении его к лишению свободы вид учреждения уголовно-исполнительной системы назначается в соответствии со статьей 46 УК как лицу, достигшему совершеннолетия.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. При назначении наказания в виде лишения свободы по совокупности уголовных правонарушений или по совокупности приговоров суд должен назначить вид учреждения уголовно-исполнительной системы после определения окончательной меры наказания.

Если лицо осуждается по совокупности уголовных правонарушений, одни из которых совершены по неосторожности, а другие - умышленно, суд вправе назначить отбывание наказания в учреждении уголовно-исполнительной системы минимальной безопасности лишь в случае назначения за умышленное уголовное правонарушение наказания, не связанного с лишением свободы, либо если совершенное осужденным умышленное преступление входит в перечень преступных деяний, предусмотренный пунктом 1) части пятой статьи 46 УК.

Если в соответствии со статьей 46 УК отбывание наказаний в виде лишения свободы за преступления, входящие в совокупность, предусмотрено в разных видах учреждений уголовно-исполнительной системы, то при определении окончательного наказания назначается более строгий вид учреждения уголовно-исполнительной системы.

При совокупности приговоров для отбывания лишения свободы определяется более строгий вид учреждения, установленный одним из приговоров, входящим в совокупность.

Если за преступления, входящие в совокупность, окончательное наказание назначено путем поглощения лишением свободы наказания, не связанного с лишением свободы, то вид учреждения уголовно-исполнительной системы назначается в порядке, предусмотренном статьей 46 УК, с учетом лишь преступления, за совершение которого назначено наказание в виде лишения свободы.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. При условном осуждении к лишению свободы вид учреждения уголовно-исполнительной системы не назначается. Если условно осужденный в период пробационного контроля совершил новое уголовное правонарушение и ему наказание назначается на основании статьи 60 УК по совокупности приговоров, вид учреждения уголовно-исполнительной системы назначается в порядке, предусмотренном статьей 46 УК, с учетом тяжести как преступления, совершенного в период пробационного контроля, так и преступления, за совершение которого он был ранее осужден к лишению свободы условно.

В таком же порядке назначается вид учреждения уголовно-исполнительной системы, если лицо, условно-досрочно освобожденное от отбывания наказания, в период условно-досрочного освобождения совершил новое уголовное правонарушение и ему наказание назначается по совокупности приговоров.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15-1. При применении на основании статьи 74 УК отсрочки отбывания наказания к лицу, осужденному к лишению свободы, в приговоре суда должен быть указан вид учреждения уголовно-исполнительной системы.

В случае отмены условного осуждения на основании части третьей статьи 64 УК в виду злостного неисполнения условно осужденным в течение срока пробационного контроля возложенных на него обязанностей, отбывание лишения свободы ему назначается в учреждениях уголовно-исполнительной системы в соответствии со статьей 46 УК.

В случае отмены условно-досрочного освобождения на основании пункта 1) части седьмой статьи 72 УК отбывание лишения свободы осужденному определяется в учреждении уголовно-исполнительной системы, из которого он был условно-досрочно освобожден.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 15-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. Изменение вида учреждения уголовно-исполнительной системы производится в порядке исполнения приговора в соответствии с пунктом 4) статьи 476, статьями 477, 478 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК) районным и приравненным к нему судом, по месту исполнения приговора, а при его отсутствии – вышестоящим судом по ходатайству осужденного либо по представлению учреждения на основании статьи 96 Уголовно-исполнительного кодекса Республики Казахстан (далее - УИК).

Сноска. Пункт 16 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. При решении вопроса в соответствии со статьей 96 УИК о переводе осужденных, имеющих вторую или третью положительную степень поведения, для дальнейшего отбывания наказания из одного вида учреждения уголовно-исполнительной системы в другое, предусматривающее более мягкий вид режима содержания, следует исходить из общего срока наказания, назначенного по приговору суда, а не из срока пребывания осужденного в учреждении уголовно-исполнительной системы с более мягким режимом.

Суды не вправе отказывать в переводе осужденного на более мягкий вид учреждения уголовно-исполнительной системы по непредусмотренным законом основаниям, таким как: мягкость назначенного наказания, кратковременность пребывания осужденного в данном учреждении уголовно-исполнительной системы, отрицание вины осужденным, наличие в прошлом судимостей, отбывание наказания за совершение тяжкого и особо тяжкого уголовного правонарушения и т.д.

Сноска. Пункт 17 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

18. При рассмотрении дел в апелляционном, кассационном порядке судам надлежит проверять правильность определения вида учреждения уголовно-исполнительной системы осужденным к лишению свободы.

При необоснованном назначении судом первой инстанции более строгого вида учреждения уголовно-исполнительной системы, чем предусмотрено законом, либо отсутствии в резолютивной части приговора указания о назначении учреждения уголовно-исполнительной системы, вышестоящий суд должен назначить осужденному учреждение уголовно-исполнительной системы в соответствии с законом.

В случае неправильного назначения осужденному мягкого вида учреждения уголовно-исполнительной системы суд апелляционной инстанции в соответствии со статьями 433, 442 УПК без направления дела на новое рассмотрение вправе отменить назначение осужденному более мягкого вида учреждения уголовно-исполнительной системы, чем предусмотрено законом, и назначить учреждение уголовно-исполнительной системы в соответствии с УК только в том случае, если по данному основанию было принесено ходатайство прокурором или подана жалоба потерпевшим, частным обвинителем, их представителями.

В соответствии с частью девятой статьи 494 УПК суд кассационной инстанции по протесту прокурора или жалобе потерпевшего, частного обвинителя или их представителей вправе отменить немотивированное в приговоре назначение осужденному более мягкого вида учреждения уголовно-исполнительной системы, чем предусмотрено законом, и назначить учреждение уголовно-исполнительной системы в соответствии с УК, если не истек годичный срок, позволяющий ухудшить положение осужденного после вступления приговора в законную силу.

Сноска. Пункт 18 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 20.04.2018 № 8 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. В связи с принятием настоящего нормативного постановления признать утратившим силу постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР N 4 от 7 декабря 1961 года "О судебной практике по определению вида исправительно-трудового учреждения лицам, осужденным к лишению свободы" (с последующими изменениями и дополнениями).

20. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания

Бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінің түрлерiн тағайындау жөнiндегi сот практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 2006 жылғы 23 маусымдағы N 7 Нормативтік қаулысы.

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінің түрлерiн тағайындау тәртiбiн реттейтiн Қазақстан Республикасының қылмыстық заңының өзгеруiне байланысты және заңның дұрыс әрi бiркелкi қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етедi:

Ескерту. Кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін дұрыс анықтау жазаның мақсатына қол жеткiзу үшiн маңызды және жасалған қылмыстың ауырлығын, қылмыскердiң жеке басын, оның жасы мен жынысын ескере отырып, жазаның жеке орындалуын қамтамасыз етедi. Соттар бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар жазасын өтейтiн қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін тағайындау тәртiбiн анықтайтын Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексiнiң (бұдан әрі - ҚК) 46, 81-баптарының ережелерiн қатаң басшылыққа алуы қажет.

Осы орайда заң қандай да болмасын қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін соттың қалауы бойынша тағайындауға мүмкiндiк бермейтiнiн назарда ұстаған жөн.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

2. Қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша төмен мекемелеріне:

жазаның мерзіміне қарамастан, абайсызда жасалған қылмыстары үшін;

ҚК-нің 7, 8, 9, 12 және 13-тарауларында көзделген зорлық-зомбылықты қолдануға байланысты емес қылмыстар үшін;

ҚК-нің 366-бабының 1-1, екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде, 367-бабының екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде, 368-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыстарды қоспағанда, қылмыспен келтірілген залалды олар толық өтеген жағдайда, ҚК-нің 15-тарауында көзделген қылмыстар үшін;

ҚК-нің 366-бабының 1-1, екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде, 367-бабының екінші, үшінші және төртінші бөліктерінде, 368-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыстарды қоспағанда, қасақана қылмыс жасағаны үшін екі жыл қоса алынған мерзімге дейін бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалып алғаш рет сотталған адамдар (еркектер мен әйелдер) жіберіледі.

ҚПК-нің 19-бабының үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес бұрын сотталған, бірақ бас бостандығынан айыру жазасын өтемеген, жаңа қасақана қылмыс жасағаны үшін сотталып, екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалған адамдарға жазаны өтеу қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерінде тағайындалады.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

3. Сотталған адамдарға (еркектерге және әйелдерге) қылмыстық-атқару жүйесінің орташа қауіпсіз мекемелерінде бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеу:

бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтемеген, қасақана қылмыс (ауырлығы орташа, ауыр және аса ауыр) жасағаны үшін екі жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандарға;

бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтемеген, ҚК-нің 366-бабының 1-1, екінші және үшінші бөліктерінде, 367-бабының екінші және үшінші бөліктерінде, 368-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыстарды жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға, оның ішінде екі жылдан аз мерзімге сотталғандарға;

бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтемеген, айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, бас бостандығын шектеу бас бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға тағайындалады.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4. Сотталған адамдарға (еркектерге және әйелдерге) қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша жоғары мекемелерінде бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеу:

бұрын қасақана қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыруды өтеген, бас бостандығынан айыруға сотталғандарға;

бұрын қасақана немесе абайсызда қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыруды өтеген, ҚК-нің 366-бабының 1-1, екінші және үшінші бөліктерінде, 367-бабының екінші және үшінші бөліктерінде, 368-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыстарды жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға;

бұрын қасақана немесе абайсызда қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыруды өтеген, айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, бас бостандығын шектеу бас бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға тағайындалады.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4-1. ҚПК-нің 19-бабы үшінші бөлігінің ережелерін ескере отырып, абайсызда жасаған қылмысы үшін бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген адамдарға (еркектер мен әйелдерге) бас бостандығынан айыруды өтеу:

ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігінің 1) тармағында көрсетілген сотталғандарға қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша төмен мекемелерінде;

қасақана қылмыстарды жасағаны үшін екі жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандарға қылмыстық-атқару жүйесінің орташа қауіпсіз мекемелерінде;

ҚК-нің 366-бабының 1-1, екінші және үшінші бөліктерінде, 367-бабының екінші және үшінші бөліктерінде, 368-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыстарды жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға сотталғандарға және айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, бас бостандығын шектеу бас бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша жоғары мекемелерінде тағайындалады.

Ескерту. 4-1-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4-2. ҚК-нің 46-бабының ережелерін "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы адам құқықтары, жазаны орындау, сондай-ақ азаптау мен басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір-қасиетті қорлайтын қарым-қатынас түрлерінің алдын алу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2023 жылғы 17 наурыздағы № 212-VII Заңының (бұдан әрі – жаңа қылмыстық заң) редакциясында қолданған кезде жаңа қылмыстық заң ресми жарияланған күнінен кейін (2023 жылғы 20 наурыздағы № 53 "Казахстанская правда" газеті) күнтізбелік алпыс күн өткен соң, яғни 2023 жылғы 20 мамырдан бастап қолданысқа енгізілетінін негізге алу керек.

Осыған байланысты сот актісін шығару кезінде2023 жылғы 20 мамырға дейін ҚК-нің 46-бабының ережелері Заңның 2023 жылғы 17 наурызға дейінгі редакциясында, ал 2023 жылғы 20 мамырдан бастап жаңа қылмыстық заң қолданылатынын негізге алу қажет. 2023 жылғы 20 мамырға дейін күшіне енген сот актілері үкімді орындау тәртібімен ҚК-нің 6-бабының бірінші бөлігі негізінде қайта қаралуға тиіс.

Бұл ретте ҚК-нің 79-бабының жаңа редакциясына сәйкес адамның сотталғандығын жою немесе алып тастау оның бас бостандығынан айыруды өтеу фактісінің күшін жоймайтынын назарда ұстаған жөн, оны сотталған адамға жаңадан жасаған қылмысы үшін қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін айқындаған кезде сот ескеруге тиіс. Осыған байланысты бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген, соттылығы заңда белгіленген тәртіппен жойылған немесе алынған адамдарға қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрі бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген адамдар ретінде ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігі 3) тармағының және алтыншы бөлігінің ережелерін ескере отырып тағайындалуға тиіс. Сонымен бірге мұндай жағдайларда ҚК-нің 6-бабы үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес жаңа қылмыстық заң 2023 жылғы 19 мамырдан кейін қылмыс жасаған адамдарға ғана қолданылатынын ескеру қажет.

Ескерту. 4-2-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4-3. Жаңа қылмыстық заңды ҚК-нің 6-бабының тәртібімен қолдану кезінде "Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 6-бабын қолдану жөніндегі сот практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 22 желтоқсандағы № 15 нормативтік қаулысының 9-тармағындағы қылмыстық заңның кері күші туралы қағидаларды қолданған кезде сол бір мәселе бойынша, бір мезгілде жаңа және ескі қылмыстық заңның қылмыстық жауаптылыққа тартылған адам үшін жағдайды жақсартатын нормаларын таңдап қолдануға жол берілмейтіндігі туралы түсіндірмесін негізге алу қажет.

Ескерту. 4-3-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

4-4. Аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бес жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған деп, бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген, қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде жаза мерзімінің бір бөлігін, бірақ бес жылдан аспайтын қылмыстық-атқару жүйесінің толық қауіпсіз мекемелерінде өтеу тағайындалуы мүмкін, жиынтығында көрсетілген үш негіздің барлығы бар адамдар түсініледі.

Ескерту. 4-4-тармақпен толықтырылды – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

5. Бұрын бас бостандығынан айыруға сотталған, бiрақ соттылығы жойылған немесе заңмен белгiленген тәртiппен алынған, сондай-ақ керi күшi бар жаңа қылмыстық заңмен қылмыстық құқық бұзушылық деп танылмайтын әрекеттер үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған, соттылығы жойылмаған немесе алынбаған адамдар тұңғыш рет сотталған адамдардың қатарына жатқызылады.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

6. Бұрын бас бостандығынан айыру түрiндегi жаза өтеген адамдар деп бұған дейiн заңды күшiне енген сот үкiмi бойынша бас бостандығынан айыру түрiндегі жазаға сотталған және сол жазаны iс жүзiнде қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде өтеген адамдар түсiнiледi.

Сондай-ақ:

бас бостандығынан айыруға шартты түрде сотталған (Қазақ КСР ҚК-нiң (әрi қарай - ҚазКСР ҚК) 40-бабы, ҚК-нiң 63-бабы) ҚазКСР ҚК-нiң 40-бабының жетiншi, сегiзiншi, тоғызыншы бөлiктерiнде, ҚК-нiң 64-бабының үшiншi, төртiншi, бесiншi бөлiктерiнде көзделген негiздер бойынша жазасын өтеу үшiн қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелеріне жiберiлген адамдар;

үкiмнiң орындалуы кейiнге қалдырыла отырып, бас бостандығынан айыруға сотталған (ҚазКСР ҚК-нiң 41-1, ҚК-нiң 74-баптары) ҚазКСР ҚК-нiң 41-1-бабының бесiншi, жетiншi бөлiктерiнде, ҚК-нiң 74-бабының екiншi, үшiншi, төртiншi бөлiктерiнде көзделген негiздер бойынша жазасын өтеу үшiн қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелеріне жiберiлген адамдар;

еңбекке мiндеттi түрде қатыстыра отырып, бас бостандығынан айыруға шартты түрде сотталған (ҚазКСР ҚК-нiң 23-2-бабы) ҚазКСР ҚК-нiң 23-2-бабының бесiншi бөлiгiнде көзделген негiздер бойынша жазасын өтеу үшiн қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелеріне жiберiлген адамдар;

бұрынғы КСРО мен оның құрамына кiретiн одақтас республикалардың соттарының үкiмдерi бойынша бас бостандығынан айыруға сотталған және осы жазаны өтеген адамдар (1991 жылғы 8 желтоқсанға дейiн орын алған соттылықтар бойынша);

Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген реттерде, басқа мемлекеттiң сотының үкiмi бойынша бас бостандығынан айыруға сотталып шетел мемлекетiнiң үкiмiн орындауға қабылдау туралы соттың шешiміне сәйкес кейiннен жазасын өтеу үшiн берiлуiне байланысты Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде ұсталған адамдар бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жаза өтеген адамдар деп танылады.

ҚК-нің 63-бабының негізінде шартты түрде сотталған адамдар, сондай-ақ ҚК-нің 74-бабының негізінде жазаны орындауды кейінге қалдыру қолданылған адамдар, егер олар қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде бас бостандығынан айыруды нақты өтемеген болса, бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеген адамдарға жатпайды.

Ескерту. 6-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

6-1. ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігінің 3) тармағына қатысты бұрын бас бостандығынан айыруды өтегендер деп соттылықты өтеу мерзімінің өткеніне және бұрын жасаған қылмысы үшін жауапқа тартудың ескіру мерзімінің өтуіне қарамастан, бұрын қылмыс жасағаны үшін жазасын қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде өтеген адамдар түсініледі.

Бұл қағида кәмелетке толмаған жаста қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға да қолданылады.

Бас бостандығынан айыру ҚК-нің 63-бабын қолдана отырып, шартты түрде тағайындалған адамдар бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген адамдарға жатпайды. Сондықтан мұндай соттылық ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігінің 3) тармағында көзделген қағидалар бойынша қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінің түрін айқындау кезінде ескерілмейді.

Бұрын бас бостандығынан айыруға сотталған адамның әрекеттерінде қылмыстың қайталану түрін тану туралы мәселені шешу үшін "Қылмыстық жаза тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 25 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысының 12-тармағын басшылыққа алған жөн.

Ескерту. Нормативтік қаулы 6-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); жаңа редакцияда – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

7. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 3-тармағында бекiтiлген халықаралық шарттардың басымдылығы негізiнен шыға отырып, басқа мемлекеттiң үкiмдерi бойынша сотталған адамдар үкiмде қабылданған шешiмнiң дәлелі көрсетiле отырып, бұрын бас бостандығынан айыру түрiндегi жаза өтеген адамдар деп танылуы мүмкiн. Басқа мемлекеттердiң үкiмдерiн тану 1993 жылы 22 қаңтарда Минскiде жасалған Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы Конвенция мен оған 1997 жылғы 28 наурыздағы Хаттамада (1999 жылғы 17 қыркүйектен кейiн орын алған соттылықтар бойынша) және 2002 жылғы 7 қазанда Кишиневте жасалған Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы Конвенцияда (2004 жылғы 27 сәуiрден кейiн орын алған соттылықтар бойынша) көзделген.

8. Соттың үкiмi бойынша тағайындалған жаза (айыппұл, түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу) ҚК-нің 41, 42, 44-баптарының үшiншi бөлігінде көзделген негіздер бойынша бас бостандығынан айыру жазасына ауыстырылған адамдар бұрын бас бостандығынан айыру түрiндегi жаза өтеген адамдар деп танылмайды.

Сот үкімімен айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, бас бостандығын шектеу түріндегі жаза бас бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға жазаны өтеу қауіпсіздігі орташа қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде тағайындалады.

Бұрын бас бостандығынан айыру ҚК-нің 73-бабының тәртібімен бас бостандығын шектеуге ауыстырылған адамдарға бас бостандығын шектеу бас бостандығынан айыруға ауыстырылған жағдайда, бас бостандығынан айыруды өтеу ол босатылған қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінде айқындалады.

Сондай-ақ:

Iс кассациялық тәртіппен қаралғанға дейiн соттың үкiмi бойынша бас бостандығынан айыру орындарында болған адамдар, егер аталған сот сатысы үкiмнiң күшiн жоя отырып, iстi қысқартса не үкiмдi өзгертiп, бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза тағайындаса немесе бас бостандығынан айыруға шартты түрде соттауды не үкiмдi орындауды кейiнге қалдыруды қолданса;

бас бостандығынан айыруға сотталған, бiрақ жүктi әйелдердiң, жас балалары бар әйелдердiң және жас балаларын жалғыз тәрбиелейтін ер адамдардың жазаны өтеуiн кейiнге қалдырылуына (ҚК-нiң 74-бабы), ауруына байланысты жазадан босату немесе жазаны өтеуді кейінге қалдыру (ҚК-нің 75-бабы), ауыр мән-жайлардың болуының салдарынан жазадан босатылуына (ҚК-нiң 76-бабы), айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне (ҚК-нiң 77-бабы), рақымшылық туралы актiсi қолданылып немесе кешiрiм жасау тәртiбiмен жаза өтеуден босатылуына (ҚК-нiң 78-бабы) байланысты iс жүзiнде жаза өтемеген және бас бостандығынан айыру орындарында болмаған адамдар;

бас бостандығынан айыруға бұлтартпау шарасы ретiнде қамауда ұстау қолданылған мерзiмнiң шегiнде сотталған адамдар, себебi олар қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде жазасын өтемеген;

бас бостандығынан айыру түрiндегі жаза өтеп жатқан адамдар, егер олар үкiм шығарылғанға дейiн жасаған қылмыстық құқық бұзушылықтары үшiн сотталып, бас бостандығынан айыру түрiндегі жазасын тұңғыш рет өтеп жатқан реттерде;

қылмыстылық пен жазаланушылық қолданыстағы заңмен жойылған, сол сияқты оны жасағаны үшiн қолданыстағы заңда бас бостандығынан айыру түрiндегі жаза көзделмеген әрекеттер үшiн бас бостандығынан айыруға сотталған және бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеген адамдар бұрын бас бостандығынан айыру түріндегі жаза өтеген адамдар деп танылмайды.

Ескерту. 8-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

9. Өмір бойы бас бостандығынан айыруға сотталған еркек жынысты адамдар олардың бұрын бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаны өтегенiне не өтемегенiне қарамастан жазасын қылмыстық-атқару жүйесінің төтенше қауіпсіз мекемелерінде өтеуге тиiс.

Ескерту. 9-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Соты жалпы отырысының 2009.06.29 N 4 Қаулысымен; ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

10. Еркек жынысты адамдарды аса ауыр қылмыс жасағаны үшiн бес жылдан астам мерзiмге бас бостандығынан айыруға соттаған, өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталған адамдардан басқа, бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде ҚК-нің 46-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес жаза мерзімінің бір бөлігін, бірақ бес жылдан артық емес қылмыстық-атқару жүйесінің толық қауіпсіз мекемелерінде өтеу тағайындағанда соттар қабылданған шешiмдi үкiмде дәлелдеуi және сотталған адам жазаның қандай мерзiмiн қылмыстық-атқару жүйесінің толық қауіпсіз мекемелерінде өтеуi тиiс екенiн көрсетуi қажет. Осы орайда үкiмнiң қорытынды бөлiгiнде жаза мерзiмiнiң қалған бөлiгiн сотталған адамның қылмыстық-атқару жүйесінің қандай мекемелерінде өтеуi керек екенi көрсетiлуi тиiс.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

11. ҚК-нiң 79-бабында көзделген тәртiппен алып тасталған немесе өтелген, ҚК-нiң 78-бабының екiншi және төртiншi бөлiктерiне сәйкес рақымшылық туралы немесе кешiрiм жасау туралы актiмен алып тасталған сотталғандықтар қылмыстардың қайталануын тану кезiнде ескерiлмейдi.

Он сегiз жасқа толғанға дейiн жасалған қылмыстар үшiн сотталғандықтар қылмыстың қайталануын тану кезiнде ескерiлмейдi. Сонымен бірге бас бостандығынан айыруға сотталған, бұрын кәмелетке толмаған жаста бас бостандығынан айыруды өтеген адамдарға ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігі 3) тармағының қағидалары ескеріле отырып, жазаны қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі барынша жоғары мекемелерінде өтеу тағайындалады.

Ескерту. 11-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 28.09.2023 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.

12. Қылмыстың қылмыстардың тиiстi қайталануы жағдайында жасалғаны туралы шешiм қылмыстық заңның нормасына сiлтеме жасала отырып, үкiмнiң қорытынды бөлігінде көрсетiлуi тиiс.

Егер негіздер болған жағдайда сот қылмыстардың қайталануын танымай және бұл туралы үкiмнiң қорытынды бөлiгiнде көрсетпесе, онда қылмыстардың қайталануы кезiнде тағайындалуы мүмкiн қылмыстық-атқару жүйесі мекемесін тағайындауға құқылы емес.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. Бас бостандығынан айыруға сотталған кәмелетке толмаған адамға сот кәмелетке толмағандарды ұстауға арналған қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі орташа мекемесінде жазасын өтеуді тағайындайды. Кәмелетке толған кезде сотталған адамдар, олардың келісімімен, олар жиырма бір жасқа толғанға дейін мекемеде қалдырылуы мүмкін. Он сегіз жасқа толған сотталған адамдарды жоғарыда көрсетілген мекемеде қалдыру туралы шешімді сот мекеме бастығының ұсынуы негізінде қабылдайды.

Қылмыстық құқық бұзушылықты кәмелет жасқа толмаған кезде жасап, үкiм шығарылған сәтте кәмелетке толған адам бас бостандығынан айыруға сотталған жағдайда оған қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрі ҚК-нің 46-бабына сәйкес кәмелетке толған адамға тағайындалған сияқты тағайындалады.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

14. Бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаны қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша немесе үкiмдердiң жиынтығы бойынша тағайындаған кезде сот қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін түпкiлiктi жаза шарасын белгілегеннен кейiн тағайындауға тиiс.

Егер адам бiреулерi абайсызда, ал басқалары - қасақана жасалған қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша сотталып отырса, сот жазаны қылмыстық-атқару жүйесінің қауіпсіздігі ең төмен мекемесінде өтеудi тек қасақана қылмыстық құқық бұзушылық үшiн бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза тағайындаған не егер сотталған адам жасаған қасақана қылмыс ҚК-нің 46-бабы бесінші бөлігінің 1) тармағында көзделген қылмыстық іс-әрекеттер тізбесіне кірген реттерде ғана тағайындауға құқылы.

Егер ҚК-нің 46-бабына сәйкес жиынтыққа кіретін қылмыстар үшін жазаларды бас бостандығынан айыру түрінде өтеу қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінің әр түрінде көзделсе, онда түпкілікті жазаны айқындау кезінде қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің барынша қатаң түрі тағайындалады.

Бас бостандығынан айыруды өтеу үшін үкімдердің жиынтығы кезінде жиынтыққа кіретін үкімдердің бірі белгілеген мекеменің неғұрлым қатаң түрі айқындалады.

Егер жиынтыққа кіретін қылмыстар үшін түпкілікті жаза бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазаны сіңіру жолымен тағайындалса, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрі ҚК-нің 46-бабында көзделген тәртіппен, жасағаны үшін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалған қылмысты ғана ескере отырып тағайындалады.

Ескерту. 14-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

15. Бас бостандығынан айыруға шартты түрде соттау кезiнде қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрі тағайындалмайды. Егер шартты түрде сотталған адам пробациялық бақылау кезеңінде жаңадан қылмыс жасаса және оған жаза ҚК-нiң 60-бабының негізiнде үкiмдердiң жиынтығы бойынша тағайындалса, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрі ҚК-нiң 46-бабында көзделген тәртiппен пробациялық бақылау кезеңінде жасаған қылмыстың да, сондай-ақ бұрын жасағаны үшiн ол бас бостандығынан айыруға шартты түрде сотталған қылмыстың да ауырлығы ескерiлiп тағайындалады.

Егер жазасын өтеуден мерзiмiнен бұрын шартты түрде босатылған адам мерзiмiнен бұрын шартты түрде босату мерзiмi iшiнде жаңа қылмыстық құқық бұзушылық жасаса және оған жаза үкiмдердiң жиынтығы бойынша тағайындалса, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрі дәл осы тәртiппен тағайындалады.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15-1. ҚК-нің 74-бабының негізінде бас бостандығынан айыруға сотталған адамға қатысты жазаны өтеуді кейінге қалдыру қолданылған кезде, соттың үкімінде қылмыстық-атқару мекемесінің түрі көрсетілуі тиіс.

Шартты түрде сотталған адамның пробациялық бақылау мерзімі ішінде өзіне жүктелген міндеттерді қасақана орындамауына байланысты ҚК-нің 64-бабының үшінші бөлігі негізінде шартты түрде соттаудың күші жойылған жағдайда, оған ҚК-нің 46-бабына сәйкес қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерінде бас бостандығынан айыруды өтеу тағайындалады.

ҚК-нің 72-бабы жетінші бөлігі 1) тармағының негізінде шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күші жойылған жағдайда, сотталған адамның өзі шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінде бас бостандығынан айыруды өтейтіні белгіленеді.

Ескерту. Нормативтік қаулы 15-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

16. Қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін өзгертуді Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 476-бабының 4) тармағына, 477, 478-баптарына сәйкес үкімді орындау тәртібімен аудандық және оған теңестірілген сот үкімді орындау жері бойынша, ал ол болмаған кезде – жоғары тұрған сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің (бұдан әрі – ҚАК) 96-бабының негізінде сотталғанның өтінішхаты бойынша не мекеменің ұсынуы бойынша жүргізеді.

Ескерту. 16-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

17. ҚАК-тің 96-бабына сәйкес мінез-құлқының екінші немесе үшінші оң дәрежесіндегі сотталған адамдарды жазасын әрі қарай өтеу үшін қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің бір түрінен ұстау режимінің одан әрі жеңілірек түрін көздейтін басқа түріне ауыстыру туралы мәселені шешкен кезде сотталған адамның режимнің одан әрі жеңілірек қылмыстық-атқару жүйесінің мекемесінде болуы мерзімін емес, сот үкімі бойынша тағайындалған жазаның жалпы мерзімін негізге алған жөн.

Соттар тағайындалған жазаның жеңілдігі, сотталған адамның қылмыстық-атқару жүйесінің осы мекемесінде аз ғана уақыт болуы, сотталған адамның кінәсін мойындамауы, бұрын сотталғандығы, ауыр және аса ауыр қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін жазасын өтегені және т.б. сияқты заңда көзделмеген негіздер бойынша қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің одан әрі жеңіл түріне сотталған адамды ауыстырудан бас тартуға құқылы емес.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

18. Істерді апелляциялық, кассациялық тәртіппен қараған кезде соттар бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің түрін айқындаудың дұрыстығын тексерулері керек.

Бірінші сатыдағы сот қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің заңда көзделгенге қарағанда неғұрлым қатаң түрін негізсіз тағайындаған не үкімнің қарар бөлігінде қылмыстық-атқару жүйесі мекемесін тағайындау туралы нұсқау болмаған кезде жоғары тұрған сот сотталған адамға қылмыстық-атқару жүйесі мекемесін заңға сәйкес тағайындауға тиіс.

Сотталған адамға қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің жеңіл түрі дұрыс тағайындалмаған жағдайда апелляциялық сатыдағы сот істі ҚПК-нің 433, 442-баптарына сәйкес жаңадан қарауға жібермей, сотталған адамға қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің заңда көзделгеннен неғұрлым жеңіл түрін тағайындаудың күшін жоюға және егер осы негіз бойынша прокурор өтінішхат келтірген немесе жәбірленуші, жеке айыптаушы, олардың өкілдері шағым берген жағдайда ғана ҚК-ға сәйкес қылмыстық-атқару жүйесі мекемесін тағайындауға құқылы.

ҚПК-нің 494-бабының тоғызыншы бөлігіне сәйкес кассациялық сатыдағы сот прокурордың наразылығы немесе жәбірленушінің, жеке айыптаушының немесе олардың өкілдерінің шағымы бойынша, егер үкім заңды күшіне енгеннен кейін сотталған адамның жағдайының нашарлауына мүмкіндік беретін жылдық мерзім өтіп кетпесе, үкімдегі қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінің заңда көзделгенге қарағанда неғұрлым жеңіл түрін негізсіз тағайындаудың күшін жоюға және қылмыстық-атқару жүйесі мекемесін ҚК-ға сәйкес тағайындауға құқылы.

Ескерту. 18-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 20.04.2018 № 8 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Осы нормативтiк қаулының қабылдануына байланысты Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1961 жылы 7 желтоқсандағы N 4 "Бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға еңбек-түзеу мекемесiнiң түрiн анықтау жөнiндегi сот тәжiрибесi туралы" қаулысының (енгiзiлген өзгерiстермен және толықтырулармен бiрге) күшi жойылды деп танылсын.

20. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтiк қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға мiндетті болып табылады әрi ресми жарияланған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Жоғарғы Сотының Төрағасы
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы