Об утверждении Программы "Обеспечение устойчивого развития Балхаш-Алакольского бассейна на 2007-2009 годы"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 2 марта 2007 года N 163

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Программу "Обеспечение устойчивого развития Балхаш-Алакольского бассейна на 2007-2009 годы" (далее - Программа).

2. Ежегодно, не позднее 10-го числа месяца, следующего за отчетным периодом заинтересованным государственным органам представлять в Министерство охраны окружающей среды Республики Казахстан информацию о ходе реализации Программы.
Сноска. Пункт 2 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723 .

3. Министерству охраны окружающей среды Республики Казахстан представлять в Правительство Республики Казахстан ежегодно, не позднее 25-го числа месяца, следующего за отчетным годом, сводную информацию о выполнении Программы.
Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723 .

4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Шукеева У.Е.
Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723 .

5. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 2 марта 2007 года N 163

Программа
"Обеспечение устойчивого развития
Балхаш-Алакольского бассейна на
2007-2009 годы"

Астана
2007 год

Содержание

1. Паспорт Программы
2. Введение
3. Анализ современного состояния проблемы
3.1. Состояние окружающей среды региона
3.2. Состояние социально-экономического развития региона
3.3. Проблемы трансграничного характера
3.4. Проблемы управления бассейном
4. Цель и задачи Программы
5. Основные направления и механизм реализации Программы
5.1. Улучшение состояния окружающей среды
5.2. Развитие устойчивой эколого-экономической деятельности
5.3. Улучшение социально-демографической ситуации и состояния
здоровья населения
5.4. Обеспечение устойчивого международного сотрудничества и
решения трансграничных проблем
5.5. Создание системы управления бассейном
6. Необходимые ресурсы и источники их финансирования
7. Ожидаемые результаты от реализации Программы
8. План мероприятий по реализации Программы

1. Паспорт Программы

Наименование "Обеспечение устойчивого развития
Программы Балхаш-Алакольского бассейна на
2007-2009 годы"

Основание для В соответствии со Среднесрочным планом
разработки Программы социально-экономического развития
Республики Казахстан на 2007-2009 годы
(второй этап) утвержденным постановлением
Правительства Республики Казахстан
от 25 августа 2006 года N 822

Основной разработчик Министерство охраны окружающей среды
Программы Республики Казахстан

Цель Программы Обеспечение устойчивого развития бассейна
и сохранение среды проживания населения
региона на основе формирования
экосистемного управления и создания
благоприятных условий по привлечению
инвестиций и внедрению экологически
чистых технологий

Задачи Программы Рациональное использование ресурсного
потенциала региона;
внедрение современных моделей
территориальной организации на основе
бассейна и ведения экологически
ориентированного бизнеса;
улучшение социально-демографической
ситуации и состояния здоровья населения
путем совершенствования профилактических
мер и снижения рисков;
развитие инфраструктуры, обеспечивающей
сохранение экосистем, поддерживающих
экономическую деятельность и развитие
человеческого капитала;
создание благоприятного делового и
инвестиционного климата, условий для
стимулирования инноваций,
совершенствования и внедрения чистых
технологии и моделей устойчивого
производства и потребления;
совершенствование национального
законодательства в сфере рационального
природопользования и гармонизация
с международными нормами и договорами;
внедрение новых механизмов финансирования
инфраструктурных проектов и содержания
объектов коммунальной, природоохранной и
транспортно-коммуникационной
инфраструктуры

Объемы и источники Ежегодные объемы финансирования
финансирования мероприятий, предусмотренных Программой
Программы за счет средств республиканского бюджета,
будут установлены Законом о
республиканском бюджете и подлежат
уточнению при формировании
республиканского бюджета, на
соответствующий финансовый год;
всего на 2007-2009 годы - 215,3 млн. тенге,
в том числе:
из республиканского бюджета
2007 год - 26,0 млн. тенге;
международные гранты - 100,9 млн. тенге;
средства организаций - 90,0 млн. тенге.

Ожидаемые результаты Последовательная реализация целей и задач
от реализации Программы позволит:
Программы сформировать модель интегрированного
управления водными ресурсами и охраной
окружающей среды, соответствующую
современным международным требованиям и
социально-экономическим потребностям
Балхаш-Алакольского бассейна;
подписать Бассейновое Соглашение с
Китайской Народной Республикой,
Кыргызской Республикой и другими
заинтересованными сторонами по
рациональному использованию водных
ресурсов и сохранению экосистемы
Балхаш-Алакольского бассейна;
создать эффективные механизмы партнерства
между государственными органами,
общественностью, органами местного
самоуправления, частным сектором и
природопользователями;
стабилизировать гидрологический режим
и сохранить экосистемы озера Балхаш и
повысить эффективность использования
водных ресурсов;
улучшить социально-демографическую
ситуацию в регионе, состояние здоровья
населения, повысить качество трудовых
ресурсов и уровень развития человеческого
потенциала

Срок реализации 2007-2009 годы
Программы

2. Введение

Активное вхождение Казахстана в мировую экономику, повышение его конкурентоспособности в значительной мере зависят от эффективности использования водных и иных природных ресурсов и сохранения территорий, благоприятных для жизни и хозяйственной деятельности.
Балхаш-Алакольский бассейн является одной из крупнейших озерных экосистем планеты и представляет собой уникальный природный комплекс, по площади превышающий размеры многих государств. Он занимает обширную территорию в 415 тыс. кв. км на юго-востоке Казахстана и северо-западе Китая. В бассейне проживает пятая часть населения страны, половину которого составляют сельские жители.
Сложившееся еще в советский период развитие экономического потенциала в Балхаш-Алакольском бассейне без учета возможностей природы привело к возникновению многочисленных экологических проблем, создающих сегодня серьезные препятствия для будущего развития.
На Международных форумах "Балхаш - 2000" и "Балхаш - 2005" экологическая ситуация в Балхаш-Алакольском регионе признана крайне неустойчивой, близкой к критической, с прогрессирующей уязвимостью экосистемы и нестабильностью уровня озера Балхаш, вызванной нерациональным водопользованием, снижением влагоудерживающей способности горных экосистем, вырубкой лесов, необратимым таянием ледников и другими угрожающими факторами. В регионе сохраняется один из самых низких уровней жизни населения. Ситуация сегодня обостряется негативными последствиями изменений климата, а также ростом хозяйственной деятельности Китая в водосборной части бассейна. В тоже время не используется внутренний потенциал бассейна, возможности развития международного туризма, транзитных грузопотоков из Азии в Европу.
Было признано, что существующая система управления территорией бассейна, основанная на фрагментарных полномочиях и краткосрочных действиях, не позволяет решить существующие проблемы бассейна и обеспечить развитие территории, не способствует консолидации действий центральных и местных органов, государства, гражданского общества и частного сектора. Одним из основных результатов проведенного анализа является вывод о необходимости совершенствования системы управления в Балхаш-Алакольском регионе как ключевого условия для запуска и реализации программы, перехода к интегрированному планированию и управлению, вовлечения имеющегося используемого потенциала региона.
Программа "Обеспечение устойчивого развития Балхаш-Алакольского бассейна на 2007-2009 годы" (далее - Программа) разработана как механизм реализации Концепции перехода Республики Казахстан к устойчивому развитию на 2007-2024 годы. Концепции экологической безопасности Республики Казахстан на 2004-2015 годы, Стратегии вхождения в число 50 наиболее конкурентоспособных стран мира и Стратегии территориального развития Республики Казахстан до 2015 года, предусматривающих рациональное использование ресурсов, сохранение жизненно важных экосистем и снижение уровня загрязнения окружающей среды.
В Программе проведен анализ существующих тенденций в природопользовании и экологических проблем Балхаш-Алакольского бассейна и предложены меры по экологическому оздоровлению и развитию данного региона.
Программа предусматривает внедрение модели бассейнового экосистемного управления и создание условий для привлечения экологически ориентированных инвестиций и технологий для развития этого региона.

3. Анализ современного состояния проблемы

Территория Балхаш-Алакольского бассейна включает бассейн озеро Балхаш и бассейн Алакольской впадины и составляет более 500 тыс. км ² , в том числе в пределах Республики Казахстан - 415 тыс. км ² . Протяженность бассейна с запада на восток более 900 км, а с севера на юг - 680 км (рис. 1).

рис. 1. Схема расположения Балхаш-Алакольского водного бассейна

(см. Бумажный вариант)

Административно в него входят город Алматы, 16 районов Алматинской области с городами Талдыкорган, Капшагай, Текели; Аягозский и Урджарский районы Восточно-Казахстанской области; Актогайский и Шетский районы Карагандинской области с городом Балхаш; Кордайский, Мойынкумский и Шуйский районы Жамбылской области, а также северо-западная часть Синьцзян - Уйгурского автономного района Китайской Народной Республики.
Питание озера на 80 % обеспечивается водопритоком по реке Или. В среднезасушливые и маловодные годы дефицит водных ресурсов вызывал необходимость в сокращении водопотребления, снижался уровень озера (доходя до 341 - 340,5 м), что вызывало существенное ухудшение экологических и, как следствие, социально-экономических показателей в регионе.
Предыдущие многоводные годы, а также спад производства позволили довести уровень озера до отметки 341,5 м, однако предстоящий маловодный период и рост экономической деятельности в Китайской Народной Республике (далее - КНР) требуют принятия неотложных мер по сохранению экосистемы и рациональному использованию ресурсов.

3.1. Состояние окружающей среды региона

Отличительной особенностью Балхаш-Алакольского бассейна является орографическая и климатическая неоднородность, большое разнообразие природных условий. Узкая полоса засушливой степной зоны на севере бассейна, сменяется полупустыней Северного Прибалхашья, Алакольской впадины и пустыней, простирающейся от южного побережья озера Балхаш до предгорий Тянь-Шаня и Джунгарского Алатау. В горных массивах изменение природных условий подчинено высотной ландшафтной зональности.
Климат бассейна резко континентальный, но неоднородный, вследствие ее значительной широтной протяженности и больших различий в строении рельефа. Атмосферные осадки распределены неравномерно. Наименьшее количество осадков (около 150 мм в год) выпадает на побережье озера Балхаш, а наибольшее в высокогорных районах (до 1800 - 2000 мм в год).
Наличие высокогорных хребтов на юге, юго-востоке и востоке, низких гор на севере и западе бассейна - определяет основное направление течения рек. Большинство рек текут с юго-востока на северо-запад.
Средний многолетний годовой объем поверхностного стока рек Балхаш-Алакольского гидрографического бассейна составляет примерно 26,5 км ³ .
Общие прогнозные запасы подземных вод бассейна составляют 17,4 км ³ , из них разведано и утверждено для использования 6,892 км ³ .
В 2005 году общий объем поверхностного стока по Балхаш-Алакольскому гидрографическому бассейну составил 28,2189 км ³ . Общий объем забора воды из водных объектов Балхаш-Алакольского бассейна в 2005 году составил 3559,194 млн.м ³ , в том числе из поверхностных источников 3287,285 млн.м ³ , из подземных источников 268,851 млн.м ³ , (в том числе 0,137 млн.м ³ - шахтно-рудничная вода).
Поверхностные воды. На территории Балхаш-Алакольского бассейна насчитывается более 52 тысяч рек и временных водотоков (около 90 % рек относится к бассейну озера Балхаш, остальные к бассейну Алакольской группы озер) и около 24,3 тысяч озер и искусственных водоемов. Общая суммарная акватория водоемов бассейна - составляет около 22700 км ² . Наиболее крупными водоемами являются озера Балхаш и Алаколь, образующие два самостоятельных водных бассейна - бассейн озера Балхаш и бассейн Алакольской группы озер.
В озеро Балхаш впадает пять постоянных рек: Или, Каратал, Аксу, Лепсы, Аягуз - формирующие свой сток в горных областях Тянь-Шаня и частично в горах Тарбагатая и Чингиз Тау. Река Или впадает в Западный Балхаш, остальные реки в Восточный Балхаш. Площадь водной поверхности озера Балхаш при отметках 340,0 - 342,0 м. изменяется в пределах 14120-18210 км ² , при этом объем воды составляет 72,2-106,0 км ³ .
В бассейн Алакольской группы входит более 500 озер, с суммарной площадью водного зеркала около 3400 км ² , из них - на долю четырех озер Алаколь, Сасыкколь, Кошкарколь, Джаланашколь приходится 95 % общей площади водного зеркала и более 95 % запасов воды всех озер этой группы (около 61,6 млрд. м ³ ). Основными притоками Алакольской группы озер являются реки Тентек, Урджар, Катынсу, Эмель, Жаманты и Ыргайты.
Малые и средние озера не могут быть использованы для гарантированного водообеспечения промышленности, населения городов и сельских поселков, а также регулярного орошения. Использование водных запасов крупных озер должно рассматриваться с источниками их питающими. В целом малые, средние и крупные озера должны рассматриваться как водные объекты природоохранного значения. За прошедшие 30 лет из 16 озерных систем в бассейне осталось только 5 озер.
Подземные воды. Прогнозные ресурсы подземных вод Балхаш-Алакольского гидрографического бассейна составляют 17,4 км ³ /год, в том числе не связанные с поверхностным стоком 7,7 км ³ /год. Разведано и утверждено для использования 6,892 км ³ . В 2005 году забрано из подземных источников 271,909 млн. м ³ , из них шахтно-рудничные 1,921 млн. м ³ . От общего количества водозабора из подземных источников, основным потребителем является коммунальное хозяйство (63 %), промышленность (20 %), сельское хозяйство (16 %), 1 % - прудовое хозяйство. На территории бассейна подвержены загрязнению, в основном, первые водоносные горизонты, имеющие слабую естественную защищенность, из-за отсутствия или небольшой мощности слабопроницаемых отложений в геологическом разрезе зоны аэрации.
При наличии больших запасов подземных вод их использование пока незначительно и регион имеет большие резервы в обеспечении водой.
Сточные, шахтно-рудничные и коллекторно-дренажные воды. К водному фонду относятся также возвратные воды, образованные коллекторно-дренажным стоком от орошаемого земледелия, сточными и шахтно-рудничными водами коммунального хозяйства и промышленности. На уровне 1990 года суммарный объем водоотведения составлял около 3 км ³ , в том числе в природные водоисточники возвращалось около 1 км ³ условно-очищенных вод, остальной объем (2 км ³ ) отводился в накопители и понижения местности, рассеивался и практически терялся.
К 2000 году с сокращением водозаборов снизились и объемы возвратных вод до 0,5 км, в том числе в природные водные объекты - 0,3-0,4 км ³ . Основными водоприемниками сейчас являются поверхностные водные объекты (реки, озера, водохранилища), куда отводится до 90 % образуемых стоков.
Ледники. На территории Балхаш-Алакольского бассейна находится 2092 ледников, общей площадью 1756,5 км ² , объем льда - 100,2 км ³ , объем аккумулированной воды 90,1 км ³ .
Ледники выполняют важную роль, аккумулируя из воздушных слоев водные ресурсы, необходимые как для нужд экономики региона, так и для окружающей среды. В настоящее время площади ледников сокращаются, вызывая сели, другие природные катастрофы. Меры по сохранению ледников и мониторинга снежно-ледового покрова должны сопровождаться мерами по рациональному использованию ресурсов поверхностных вод: экономии воды, регулирования стока водохранилищами, более полного использования возвратных вод, межбассейновых перебросок стока, использования подземных вод.
Использование водных ресурсов . Основными потребителями водных ресурсов бассейна являются коммунальное хозяйство, промышленность и энергетика, сельские населенные пункты и животноводство, орошаемое земледелие, рыбное хозяйство. Отраслями не потребляющими, но пользующимися водой являются рекреационные хозяйства, водный транспорт, гидроэнергетика.
Анализ взятых на учет водопользователей показывает, что большинство из них сельхозтоваропроизводители (68,9 %), предприятия промышленности (13,1 %) и жилищно-коммунального хозяйства (10,0 %). В связи с наметившимися в стране улучшениями (экономическими, финансовыми) в этих отраслях возможно дальнейшее увеличение количества водопользователей и объемов потребления воды.
Общий объем забора свежей воды для использования по бассейну составил в 2005 году 3,55 км ³ , в том числе из поверхностных источников 3,29 км ³ , из подземных 0,26 км ³ .
За период 1992-2005 г.г. общий забор водных ресурсов в разрезе бассейнов рек водопользователями Балхаш-Алакольского гидрографического бассейна сократился с 7,4 до 3,5 км ³ или в 2 раза.
В Алматинской области сократился в 2 раза с 6,2 до 3 км ³ и начиная с 2003 года стабилизировался, в городе Алматы сократился на 21 % с 0,35 до 2,82 км ³ но, начиная с 2003 года начался рост водопотребления.
В Карагандинской области сократился с 0,18 до 0,16 км ³ (22 %), а начиная с 2004 года начался рост водопотребления;
В Восточно-Казахстанской области сократился с 0,94 до 0,59 км ³ - в 6 с лишним раза;
По Жамбылской области за период с 2000 года с колебаниями от 2,02 до 4,69 и до 0,66 млн. м ³ .
Использовано сточной воды всего 106,609 млн. м ³ , в том числе на орошение 24,62 млн. м ³ ; коллекторно-дренажной всего 31,53 млн. м ³ .; на промышленные нужды 45,833 млн. м ³ ; хозяйственные нужды 4,626 млн. м ³ .
Расходы в системах оборотного и повторно-последовательного водоснабжения равны 451,260 млн. м ³ , что на 5 % больше, чем в 2004 году. Повторно-последовательное водоснабжение увеличилось в промышленности в Карагандинском регионе, что является хорошим показателем.
Несмотря на это общее использование воды по отраслям экономики с 2001 года стало увеличиваться с 2318,33 млн. м.3 до 2478,581 млн. м.3 с колебаниями по годам, увеличение составило 160,251 млн. м ³ /год или 6,5 %.
Анализ потерь воды при транспортировке в Балхаш-Алакольском бассейне за период 1996-2005 годы показывает, что наблюдается устойчивая тенденция их возрастания, особенно в районах орошаемого земледелия.

N п/ п	Эконо- мичес- кие регионы	Годы	Объем использованной воды					Тенден- ция исполь- зования воды
			Всего	Жилищ- но- комму- наль- ное хозяй- ство	Про- мыш- лен- ность	Сель- ское хозяй- ство	Рыб- ное хозяй- ство
1	Алма- тинская область	2005	2040,93	30,701	70,621	1925,6	13,978	Увели- чение с коле- баниями
		2004	2277,19	28,572	72,021	2161,4	15,194
		2003	1895,92	33,14	67,93	1780,8	11,0
		2002	1905,52	33,488	55,444	1807,0	9,5
		2001	1927,3	33,58	45,28	1823,9	24,47
2	город Алматы	2005	192,302	159,32	28,597	2,585	1,8	Стабиль- ное увеличе- ние
		2004	189,970	159,74	26,11	2,616	1,5
		2003	172,01	124,53	43,23	3,25	1,00
		2002	170,18	139,79	24,55	4,84	1,0
		2001	174,47	137,16	32,38	4,69	0,24
3	Кара- гандин- ская область	2005	159,373	10,11	148,4	0,839		Стабиль- ное увеличе- ние
		2004	164,007	10,26	152,7	1,049	-
		2003	143,67	9,77	132,70	1,20	-
		2002	140,07	9,11	129,76	1,2
		2001	125,37	9,74	114,16	1,47
4	Вос- точно- Казах- стан- ская область	2005	85,379	2,792	0,703	81,884		Перепады от увели- чения до уменьше- ния
		2004	88,176	4,637	0,713	82,86	-
		2003	66,92	1,13	0,50	65,29	-
		2002	66,274	1,074	0,41	64,79
		2001	91,26	0,57	0,44	90,25
5	Жамбыл- ская область	2005	0,595	0,505	0,09			Стабиль- ное умень- шение
		2004	1,879	1,105	0,734	0,040	-
		2003	4,50	3,81	0,65	0,04	-
		2002	4,846	4,03	0,81	0,006
		2001	-	-	-	-	-

В Алматинской области, с 1996 по 2005 годы, объемы потерь составили 26-33 %. В 2005 году, при объеме забора воды 3020,04 млн. м ³ , потери составили 985,33 млн. м ³ , или 33 %. Потери в водопроводных сетях города Алматы составляют 23-30 % от объема забранной воды из источника и за период с 1996 по 2005 годы увеличились до 40 %.
Такое положение, по потерям воды при транспортировке, свидетельствует об изношенности водопроводных сетей и низком техническом состоянии межхозяйственных оросительных каналов, которые нуждаются в проведении работ по капитальному ремонту, реконструкции и дооборудовании. Вопрос рационального использования водных ресурсов, сокращения непроизводительных потерь требует своего неотложного решения.
В орошаемом земледелии, учет вод забираемых из поверхностных источников, проводят сами водопользователи. Первичные водопользователи не заинтересованы в проведении учета, оснащении водозаборных сооружений устройствами и приборами учета их своевременной поверки и аттестации. Все это способствует хищению водных ресурсов, являющихся государственной собственностью, не стимулирует рациональное и экономное их использование, не обеспечивает полное поступление платежей в бюджет за объемы забранной воды. Такое положение по учету забираемых вод из поверхностных водных источников необходимо пересмотреть.
Проблема загрязнения водных ресурсов. Основными загрязнителями водных объектов бассейна являются промышленные объекты (Национальная Акционерная Компания "Казахмыс", Текелийский свинцово-цинковый комбинат и другие), коммунально-бытовое хозяйство населенных пунктов (главным образом городов) и сельское хозяйство, в частности орошаемое земледелие. В связи с этим, гидрологический режим многих рек бассейна не отвечает нормативным требованиям для рыбного хозяйства, рекреации, питья, а их загрязненный сток ухудшает экологические условия речных дельт и озера Балхаш.
В промышленности и коммунальном хозяйстве насчитывается до 40 точек сбросов сточных вод в поверхностные источники и водоемы. Кроме того, эти сбросы загрязняют и месторождения подземных вод.
К группе основных загрязнителей поверхностных вод относятся также города и населенные пункты. Крупным источником загрязнения поверхностных вод является город Алматы, который через Государственное Коммунальное Предприятие "Водоканал" отводит в реку Или 35,0 млн. м ³ сточных вод.
Основными источниками загрязнения как поверхностных, так и подземных вод является орошаемое земледелие с его коллекторно-дренажным стоком, насыщенным удобрениями. Орошаемые земли размещены почти по всем рекам бассейна, на их берегах, на конусах выноса горных рек и в низовьях рек, впадающих в озеро Балхаш.
В сельском хозяйстве никаких мер по очистке коллекторно-дренажных и сбросных вод практически не применяется, не нашло пока еще широкого распространения повторное использование этого стока и других сточных вод в производстве. Животноводческие стоки, наиболее загрязняющие водотоки, не везде организованы, почти нигде не очищаются, не утилизируются и не используются. Сельхозпредприятия отводят ежегодно более 200 млн. м ³ коллекторно-дренажных вод с высоким содержанием органических, азотсодержащих и взвешенных веществ.
Большой проблемой остается загрязнение малых рек. Серьезными проблемами остаются сбросы сточных вод в реку как промышленных, так и коммунально-бытовых (в том числе объектами частного сектора, стихийные свалки мусора в долинах, пойме, водоохранных зонах и полосах и в самом русле рек, строительство жилых домов и др.) объектов в водоохранных зонах, отсутствие очистных сооружений и систем повторного использования стоков животноводческих комплексов, птицефабрик и сельскохозяйственных предприятий.
Земельный фонд. Общая площадь земель всех категорий землепользователей в границах Балхаш-Алакольского бассейна по данным Агентства Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами составляет 34333 тыс. га, в том числе сельскохозяйственных угодий 26593,82 тыс. га.
В сельскохозяйственных угодьях преобладающее положение занимают пастбища 24072,76 тыс. га, или 90,5 % от всех земель. В последние годы происходит снижение продуктивности пастбищ (до 0,3 т/га) и орошаемых земель. По данным национальных отчетов процессом деградации земель охвачено более 30 % всей территории. Основная часть земель сельскохозяйственного назначения закреплена за крестьянскими хозяйствами и фермерами.

3.2. Состояние социально-экономического развития региона

Промышленность. Основой промышленности Балхаш-Алакольского бассейна являются минерально-сырьевые ресурсы. Многообразие минерального сырья, в том числе медьсодержащих и полиметаллических руд, поставили Балхаш-Алакольский бассейн в ряд приоритетных регионов в развитии производительных сил Казахстана. На их базе действует Производственное Объединение "Балхашцветмет" (далее - ПО "Балхашцветмет") и Текелийский свинцово-цинковый комбинат.
Из других отраслей - завод свинцовых аккумуляторов в Талдыкоргане, фарфоровый завод в Капшагае, сахарные заводы в Боролдае и Жансугурове.
Промышленный комплекс региона оказывает существенное негативное воздействие на окружающую среду. Его деятельность неблагоприятно влияет на состояние окружающей среды, особенно на загрязнение водных ресурсов, земель и атмосферы. В промышленности и коммунальном хозяйстве низок уровень применения замкнутых систем и систем оборотного водоснабжения, а также удельный вес повторного использования очищенных сточных вод; значительны объемы водоотведения, в том числе без надлежащей очистки. Мощности очистных сооружений как локальных, так и общесистемных не соответствуют объемам сточных вод, очистка производится некачественно, зачастую в реки и водоемы сбрасываются воды без очистки.
Вместе с тем, наблюдается уменьшение объемов использования в промышленности свежей воды. Так, уменьшение произошло в Алматинской на 1 %, в Карагандинской на 8 %, Восточно-Казахстанской на 2 %, Жамбылской области на 69 % за счет уменьшения водопотребителей.
В городе Алматы водопотребление на 1 % увеличилось. В сравнении с 2004 годом в Карагандинской области на производственные нужды забрано свежей воды на 13 % меньше, за счет увеличения потребления оборотного и повторного водоснабжения ПО "Балхашцветмет". ПО "Балхашцветмет" в 2005 году не использовало свежую воду из озера Балхаш, что является хорошим показателем. Анализируя водопотребление ПО "Балхашцветмет" последние пять лет, можно увидеть позитивные сдвиги в увеличении оборотно-повторного водоснабжения на 38 %.
Оборотное водоснабжение является важным резервом экономии водных ресурсов, особенно в промышленности. При внедрении его в водном хозяйстве потребность в заборе воды снижается в 25-30 раз, соответственно уменьшается и сброс использованной воды.
Кроме того, на протяжении почти сорока лет на экологическое неблагополучие экосистемы озера Балхаш и прилегающих территорий влияет деятельность военного полигона Сары-Шаган (общая площадь полигона 81,2 тыс. кв. км), в том числе в бассейне - 49,2 тыс. кв. км. Серьезную угрозу экосистеме озера может создать реализация проектов строительства электростанций (тепловой или атомной) на побережье озера, а также освоения Нижне-Илийского буроугольного месторождения в дельте реки Или.
Сельское хозяйство. В регионе в последние годы произошло сокращение площадей орошаемого земледелия и снижение урожайности на них. Наблюдается деградация пустынных пастбищ и сокращение площадей обводненных пастбищ. При этом, орошаемое земледелие в Балхаш-Алакольском бассейне является самой водоемкой отраслью, влияющей на экологическую обстановку бассейна. В бассейне резко сократились и практически полностью прекратились профилактические, ремонтно-восстановительные работы на водохозяйственных сооружениях. Внутрихозяйственная сеть осталась бесхозной, образование многочисленных самостоятельных хозяйствующих субъектов водопользователей на орошаемых землях привело к дезорганизации систем эксплуатации внутрихозяйственной сети.
За период с 1992-2005 годы анализ забора воды на сельское хозяйство показал сокращение с 6,2 до 2,9 км ³ или в 2,5 раза. С ухудшением социально-экономической ситуации крупные массивы орошения выведены из строя, на орошаемых землях низкая урожайность. Из-за слабого уровня эксплуатации сократились площади обводненных пастбищ, а вместе с ним резко сократилось поголовье скота.
За период с 1992 по 2005 годы площади фактического регулярного орошения сократились с 663,4 до 443,963 тыс. га или на 34 %, отбор воды на регулярное орошение уменьшился с 5804,05 до 2974,189 млн. м ³ ., или 49 %., фактические площади на орошение сократились 663,4 до 443,711 тыс. га или на 34 %.
Реформы в орошаемом земледелии связаны с появлением множества различных форм хозяйствующих субъектов на орошаемых землях, перепрофилированием структуры посевов, нарушения ведения систем севооборотов, внедрения рыночного механизма водопользования.
Если раньше на орошаемых землях возделывались преимущественно зерновые, кормовые, рис, кукуруза на зерно, многолетние травы, то и последние годы отмечается увеличение посевов технических культур - сахарной свеклы, сои, табака, подсолнечника.
За период с 1992-2002 годы коэффициент полезного действия оросительных систем снизился с 0,75 до 0,64, а начиная с 2003 года увеличился до 0,66. Оросительные нормы уменьшились с 6295 до 4518 м ³ /га.
В 2005 году по сравнению с 2004 годом урожайность таких сельскохозяйственных культур как соя, сахарная свекла, рис, зерновые колосовые, овощи увеличились в среднем на 10-12 %. Таким образом, за последние годы отмечаются позитивные изменения в отдаче поливных земель, которые обусловлены стабилизацией экономики и увеличением финансирования товаропроизводителей.
Сельскохозяйственное водоснабжение охватывает население сельских населенных пунктов общей численностью более 12 тысяч человек.
Сельское население рассредоточено более чем в девятистах населенных пунктов с численностью населения от 100 до 5000 и более человек с преобладанием (около 40 %) населенных пунктов с численностью населения более 1 тыс. человек.
Источником питьевого водоснабжения сельского населения в бассейне являются поверхностные и подземные воды.
В сельских населенных пунктах протяженность водопроводных сетей составляет свыше 2214 км. Техническое состояние водопроводной сети находится в неудовлетворительном состоянии, изношенность их составляет около 70-80 %.
Срок службы большинства водопроводов истек, что приводит к частым прорывам и аварийным ситуациям и как следствие к удорожанию услуг. В ряде случаев население потребляет для питьевых целей воду не соответствующую санитарным нормам. В целом населенные пункты характеризуются низкой степенью инженерного оборудования, канализация отсутствует.
В сельских населенных пунктах отсутствуют сельские хозяйствующие субъекты, которые могут полноценно эксплуатировать системы водоснабжения. Без дотации из бюджета водопроводы в сельской местности функционировать не могут.
Рыбный промысел в бассейне в основном базируется на озере Балхаш и частично на реке Или, а также на Алакольской системе озер. Остальные водоемы существенного значения в производстве рыбной продукции не имеют. Водохранилища, за исключением Капшагайского, в промышленном рыбопроизводстве не участвуют. В Алматинской области имеются небольшие прудовые хозяйства по выращиванию товарной рыбы, расположенные в Илийском и Енбекшиказахском районах. Анализ показателей в рыбном хозяйстве с 2001 до 2005 годов указывает на уменьшение рыбодобычи из-за снижения водопотребления на подпитку прудов рыбохозяйственного значения. Социально-экономическая ситуация, удорожание кормов, ухудшение санитарного состояния водных источников, снижение качества воды, посевы риса, введение несвойственных разновидностей рыбы привело к значительному уменьшению рыбных ресурсов.
Энергетика. В бассейне имеется 14 гидроэлектростанций (далее - ГЭС). Наиболее крупной гидроэлектростанцией является Капшагайская ГЭС. Анализ последних лет расходов воды на выработку электроэнергии Капшагайской ГЭС показывает о завершении многоводного периода. Выработка электроэнергии в перспективе будет зависеть от попусков приходящей воды с КНР по реке Или.
В связи с постоянными нарушениями режима попусков из Капшагайского водохранилища, увеличенные зимние энергетические сбросы привели к размыву и обрушению берегов реки Или в районе водозаборов на орошаемые земли Акдалинского массива. В результате процессов размыва ряд проток в дельте заилилось, а озерные системы деградированы. Необходимы неотложные меры по расчистке проток и руслорегулировочным работам в дельте реки, оптимизация режима ГЭС с учетом интересов сельского хозяйства и экосистем. В условиях ожидаемого сокращения водных ресурсов поверхностного стока необходимо проведение водосберегающего компенсационного режима попусков из Капшагайского водохранилища в озеро Балхаш, а также сооружение Куланбасского сезонного контррегулятора стока. Увеличение объемов воды в теплоэнергетике произошло на Балхашской теплоэлектростанции (далее - ТЭЦ), где в начале 2004 года введен в эксплуатацию новый турбоагрегат. В 2005 году введен в промышленную стадию цинковый завод, который работает на оборотной и повторной воде с незначительной подпиткой из Нижне-Токрауского месторождения. На ПО "Балхашцветмет" планируется ввод сернокислотного производства за счет оборотного водоснабжения. В Восточно-Казахстанской области недалеко от станции Актогай планируется разработка нового месторождения медных руд для Балхашского горно-металлургического комбината.
Удельное водопотребление свежей воды Балхашской ТЭЦ по выработке электроэнергии увеличилось за период с 2001 по 2005 годы с 167 до 171 м ³ /МегаВатт. Удельное водопотребление последовательно использованной воды на выработку тепловой энергии за этот же период увеличилось с 12,8 до 13,9 м ³ /Гигокалорий.
Коммунальное хозяйство характеризуется высоким износом инфраструктуры. Физический износ оборудования на предприятиях энергоснабжения доходит до 40-60 %, значителен износ энергосетей и водопроводно-канализационных сетей населенных пунктов. В ряде населенных мест отсутствует или находится в неудовлетворительном состоянии система централизованного водоснабжения. В среднем водопроводной водой обеспечивается 70-75 % населения. Утечки воды в сети достигают 30 и более процентов. Многие поселки и большинство сел не имеют канализации. Крайне неудовлетворительное состояние водохозяйственной инфраструктуры. Низкое техническое состояние плотин, гидроузлов и прочих сооружений.
Неразвитость рекреационной инфраструктуры. Большинство объектов рекреационной инфраструктуры построено в советское время, сильно изношено и не отвечает международным стандартам.
Большую озабоченность вызывает использование воды питьевого качества на технические нужды промышленных предприятий и автомоек в городах Алматы, Талдыкорган. Большинство автомоек имеют оборотные системы водоснабжения, но не пользуются ими, по причине дороговизны электроэнергии. Для предприятий, использующих воду питьевого качества на нужды не связанные с хозяйственно-питьевым водоснабжением, необходимо установить повышенные тарифы.
Социальная сфера. Вызывает серьезную обеспокоенность демографическая ситуация и состояние здоровья населения региона. Качество жизни, измеряемое как функция продолжительности жизни, благосостояния населения и состояния окружающей среды, в регионе находится на недостаточно высоком уровне. Это касается как сельских районов с отставанием в развитии социальной сферы, так и городов региона, где велико антропогенное давление на окружающую среду. Требуется оптимизация демографических показателей, снижение заболеваемости населения. Вызывает озабоченность санитарная ситуация, отсутствие доступа значительной части населения к ресурсам физиологически полноценной питьевой воды. Устойчивое развитие Балхаш-Алакольского бассейна должно заключаться в обеспечении баланса экономических, экологических и социальных факторов на основе постановки конкретных целей, проектирования параметров развития и мониторинга результатов.

3.3. Проблемы трансграничного характера

Имеется достаточный международный опыт положительного решения трансграничных проблем и бассейнового управления. Опыт Великих озер (США), озеро Онтарио (США и Канада), корпорация бассейна реки Теннеси (США), озера Бива (Япония), бассейновое управление во Франции и др. показывает, что бассейновое управление является проверенным механизмом комплексного решения социально-экономических и экологических проблем, позволяет интегрировать интересы различных групп вокруг общих целей и консолидировать усилия и ресурсы для их достижения. Во многих развитых странах именно бассейновые программы послужили основой для консолидации общества и экономического развития.
Территория КНР занимает около 18 % площади трансграничного бассейна реки Или (60 тыс. км ² ), на которой формируется до 70 % речного стока. Соответственно в пределах Казахстана находится 80 % площади бассейна (268 тыс. км ² ) и формируется 30 % стока. В условно-естественный период суммарные затраты стока Или в пределах КНР составляли около 20 % общего стока бассейна, в пределах Казахстана - порядка 30 %, примерно половина речного стока поступала в озеро Балхаш. Наблюдается загрязнение воды органикой, нефтепродуктами и другими веществами.
Угроза повышенного водозабора из реки Или со стороны Китая является дополнительным фактором риска для развития региона. Водозабор в 10-15 % из этой реки приведет, по мнению специалистов, к обмелению и засолению Балхаша, к экологической катастрофе, аналогичной Аральской, к серьезным социально-экономическим последствиям.
Учитывая, что устойчивость водного баланса бассейна зависит от воды, поступающей с территории Китая, а также частично с территории Кыргызстана требуется международный многосторонний договор о справедливом распределении воды для сохранения экосистем на основе принятых всеми странами бассейна международных обязательств по устойчивому развитию.
Как отмечено Стратегией территориального развития, территория бассейна может выполнять важную роль в центрально-азиатском регионе, интеграции внутрирегиональных экологических и экономических связей, привлечении капиталов и инвестиций, размещении экологически чистых производств, ориентированных на центрально-азиатский рынок, услуг международного уровня, а также может выполнять функции важного связующего звена, трансконтинентального моста взаимодействия европейской, азиатско-тихоокеанской и южно-азиатской программ развития.
Географическое расположение региона предопределяют интерес международных партнеров, Европейского союза в использовании выгод не только от транзита грузов, но и в перспективе от участия в процессах формируемой экологической и торгово-экономической интеграции на евразийском пространстве. Необходимо вовлекать в приоритетные направления Программы международных партнеров, способствующих решению трансграничных проблем, а также в привлечении технологий и инвестиций.

3.4. Проблемы управления бассейном

Ключевой проблемой являются недостатки существующей системы управления в бассейне. Как отмечено в Стратегии территориального развития Республики Казахстан на период 2015 года "...вопросы территориального развития, с учетом сохраняющихся диспропорций в региональном развитии и новых перспективных задач, требуют эффективной координации на центральном и местном уровнях". "Не сформирована модель пространственной организации страны, взаимоувязанной с региональным проектированием, отраслевыми схемами использования важнейших природных ресурсов и инфраструктуры. Отсутствуют инструменты (механизмы) координации интересов смежных административно-территориальных единиц (областей, районов, городов и сел), трансрегиональных процессов".
Фрагментарные полномочия и краткосрочные интересы не позволяют решать названные проблемы бассейна, существующие механизмы координации не способствуют согласованию межведомственных и межгосударственных противоречий.
Формирование необходимых рамок управления, вовлечение всех заинтересованных сторон, выработка общих целей и привлечение необходимых инвестиций являются условием реализации и первоочередными мерами Программы.
Система управления должна способствовать стабилизации водного режима и улучшению качества воды, обеспечивающих санитарные и экосистемные потребности населения и бассейна. Оптимизация методов управлении должна достигаться путем поэтапного установления целевых показателей качества воды в бассейнах и рационирования водопользования в аграрном, коммунальном и промышленном секторах.
Целевые показатели на среднесрочный или долгосрочный период предполагается утверждать Правительством Республики Казахстан в едином пакете с методологиями лимитирования сбросов на основе технологических нормативов, объемом планируемых бюджетных средств, схемой бюджетного софинансирования, участия институтов развития, ставками платежей и штрафов за загрязнение окружающей среды и других инструментов регулирования.
В качестве целевых показателей для бассейна и его участков могут применяться:
обеспечение экологического стока в объеме, достаточном для поддержания уровня воды озера Балхаш на существующей отметке (341,5 м) при соблюдении оптимального паводкового режима и половодья;
поэтапное достижение качества воды на проблемных участках бассейна и в озере Балхаш, соответствующего санитарным требованиям по приоритетным загрязняющим веществам: меди, свинцу, фенолу, пестицидам, органическим веществам и нефтепродуктам.
Целевые показатели качества воды в бассейне должны соответствовать и обеспечивать выполнение индикаторов и целевых показателей более высокого ранга, в частности - установленных Концепцией перехода Республики Казахстан к устойчивому развитию на 2007-2024 годы, другими программными и стратегическими документами Президента и Правительства Республики Казахстан. Одновременно они могут использоваться, как индикаторы эффективности регулирующей деятельности уполномоченных органов.
К качеству разработки пакетов инструментов управления бассейнами, с учетом их высокой экономической значимости, предъявляются повышенные требования. В связи с этим необходима организация постоянно действующей группы технической координации методических проработок и стратегического планирования.

4. Цель и задачи Программы

Цель Программы. Обеспечение устойчивого развития бассейна и сохранение среды проживания населения региона на основе формирования экосистемного управления и создания благоприятных условий по привлечению инвестиций и внедрению экологически чистых технологий.
Основными задачами Программы являются:
рациональное использование ресурсного (земельного, водного, рекреационного) потенциала региона;
внедрение современных моделей территориальной организации на основе бассейна и ведения экологически ориентированного бизнеса;
улучшение социально-демографической ситуации и состояния здоровья населения путем совершенствования профилактических мер и снижения рисков;
развитие инфраструктуры, обеспечивающей сохранение экосистем, поддерживающих экономическую деятельность и развитие человеческого капитала;
создание благоприятного делового и инвестиционного климата, условий для стимулирования инноваций, совершенствования и внедрения чистых технологии и моделей устойчивого производства и потребления;
совершенствование национального законодательства в сфере рационального природопользования и гармонизация с международными нормами, конвенциями и соглашениями;
внедрение новых механизмов финансирования инфраструктурных проектов и содержания объектов коммунальной, природоохранной и транспортно-коммуникационной инфраструктуры.

5. Основные направления и механизм реализации Программы

В отличие от ранее устоявшейся в практике планирования методов, стоит задача создания условий для рациональной территориальной организации, эффективного использования природных, экономических и трудовых ресурсов, географического положения региона.
Исходя из трансграничного характера бассейна, для предупреждения дальнейшего отбора воды и загрязнений со стороны соседних государств, особое внимание будет уделяться формированию совместных инвестиционных программ и проектов в области рыбоводства, сельского хозяйства, туризма и других, заинтересованных в сохранении и улучшении параметров количества и качества воды.
В целом, формируемая система бассейнового управления задаст параметры дальнейшего совершенствования административно-территориальной организации региона и системы планирования территории.
Необходимо использовать интерес Европейских стран в использовании территории бассейна в качестве моста между Европой и Азией. Существующие общеевропейские программы по экологии и устойчивому развитию, формируемые коммуникационные коридоры должны способствовать как интеграции региона в региональные и глобальные рынки, так и привлечению экологически чистых технологий и инвестиций.
Ввиду высокой капиталоемкости инфраструктурных проектов, наряду с бюджетным финансированием, одной из форм реализации крупных инвестиционных проектов Программы станет государственно-частное партнерство. При этом будет определен перечень приоритетных инфраструктурных проектов стратегического значения, реализацию которых целесообразно осуществить посредством государственно-частного партнерства.

5.1. Улучшение состояния окружающей среды

Для решения проблем рационального использования водных ресурсов и защиты их от загрязнения предусматриваются следующие мероприятия:
развитие системы мониторинга водных объектов и повышение эффективности государственного контроля за их использованием;
обустройство водоохранных зон на водоисточниках Балхаш-Алакольского бассейна;
обеспечение гидроэкологической безопасности природно-хозяйственной системы Балхаш-Алакольского бассейна в условиях ожидаемых изменений ресурсов поверхностных вод;
прогноз стока трансграничных водотоков с учетом объема отбора воды с сопредельными государствами;
оптимизировать режимы уровней водоемов Алаколь-Сасыккольской системы озер с учетом обеспечения устойчивости экосистемы;
подготовить предложения по эффективной очистке сточных и коллекторно-дренажных вод и их повторному использованию на орошение;
Для снижения деградации пастбищ и пахотных земель предусматриваются меры по охране земельных ресурсов:
защита почв, сельхозугодий и рекультивация земель, нарушенных в связи с хозяйственной и производственной деятельностью человека;
внедрение зональных систем почвозащитного земледелия для предотвращения ветровой эрозии;
снижение отрицательного действия на почву средств защиты растений, включающие агротехнические, лесомелиоративные, гидротехнические и организационно-хозяйственные мероприятия;
разработка ландшафтно-экологических требований организации системы землепользования и землеустройства Балхаш-Алакольской природно-хозяйственной системы в условиях новых земельных отношений.
Для сокращения выбросов в атмосферу вредных веществ предусматриваются:
подготовить предложения по внедрению экологически чистых технологии производства и очистных сооружений на объектах металлургии, теплоэнергетики, промышленности и горнодобывающей отрасли;
подготовить предложения по использованию возобновляемых и нетрадиционных источников энергии.
Для снижения уровня накопления отходов производства и потребления необходимо следующее:
подготовить предложения по управлению промышленными и бытовыми отходами и вторичной их переработкой на предприятиях Балхаш-Алакольского бассейна;
создание технологических линий по переработке отходов производства, потребления и коммунально-бытовых отходов;
нейтрализация воздействия многочисленных накопителей промышленных отходов (хвостохранилищ, гидрошлакоотвалов, золоотвалов, прудов-накопителей, отстойников, отвалов горных пород) на поверхностные и подземные воды.
Сноска. Подраздел 5.1. с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723 .

5.2. Развитие устойчивой эколого-экономической деятельности

Для совершенствования коммунального хозяйства необходимо провести реконструкцию, техническое перевооружение и строительство сооружений и водопроводных сетей, канализации и очистных сооружений городов и городских поселков в бассейне, реконструкция, расширение и совершенствование технологий работы очистных сооружений промышленных предприятий и коммунальных объектов данного региона необходимо:
провести анализ и оценку существующих или запланированных инвестиционных проектов в Республике Казахстан в области достижения целей развития тысячилетия по воде и санитарии;
разработать перечень инвестиционных проектов для включения в долгосрочную программу развития бассейна.
В целях упорядочения процессов безопасного накопления, хранения, переработки и использования промышленных токсичных отходов необходимо построить заводы по переработке твердых бытовых и жидких промышленных отходов.
В сфере сельского хозяйства предполагается решение следующих проблем:
подготовить предложения по снижению норм орошения и водоотведения для сельскохозяйственных культур в Балхаш-Алакольском бассейне;
провести оценку влияния экологического состояния Балхаш-Алакольского бассейна на безопасность и качество сельскохозяйственной продукции;
подготовить предложения по повышению эффективности работ рыбозащитных устройств на водозаборах;
подготовить предложения по развитию и размещению предприятий по переработке сельскохозяйственной продукции в Балхаш-Алакольском регионе.
Сноска. Подраздел 5.2. с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723 .

5.3. Улучшение социально-демографической ситуации
и состояния здоровья населения

Балхаш-Алакольский регион должен стать одним из первых эффективных примеров реализации политики устойчивого социально-демографического развития и улучшения состояния здоровья населения на основе комплексного подхода к улучшению качества и стабильности окружающей среды.
Улучшение демографических показателей - снижение общей и младенческой смертности, повышение средней продолжительности жизни населения, стабилизация показателей фертильности и рождаемости - должно быть достигнуто за счет следующих основных мер:
изучение и оценка влияния антропогенных факторов на тенденцию ухудшения здоровья населения в Балхаш-Алакольском бассейне;
предупреждение и терапия экологически-обусловленных патологий в регионе Балхаш-Алакольского бассейна.

5.4. Обеспечение устойчивого международного сотрудничества
и решения трансграничных проблем

Повышение эффективности международно-правового регулирования в области взаимоотношения трансграничных водных объектов является одной из ключевых проблем в бассейне. Основой устойчивого социально-экономического развития и создания стабильной экосистемы в регионе - будет наличие заключенных между Республикой Казахстан, Китайской Народной Республикой и Кыргызской Республикой международных договоров для регулирования, управления и использования водных ресурсов, содержащих юридические обязательства стран, регулирующих развитие и выполнение общей стратегии.
Разработать и согласовать проекты двух и многосторонних Бассейновых соглашений между членами Балхаш-Алакольского бассейного совета.
Для поддержки и сохранения экосистемы бассейна и развития региона необходимо обсуждение и обмен информации на международных конференциях вопросов гармонизации национального законодательства в сфере рационального природопользования.

5.5. Создание системы управления бассейном

Институциональные основы. В целях обеспечения координации, межрегионального и межотраслевого взаимодействия в вопросах территориального развития, совершенствования механизмов финансирования развития территории должен быть рассмотрен вопрос об определении уполномоченного органа в области устойчивого развития.
Проработать возможности внедрения экосистемного управления по бассейновому принципу с проведением международной экспертизы проекта "Положение об органе бассейнового управления".
Нормативная правовая и методическая основа. С целью предотвращения расточительного, нерационального природопользования и обеспечения устойчивого развития необходима разработка и принятие ряда нормативных правовых и методических документов:
система бассейновых и отраслевых индикаторов устойчивого развития для оценки сценариев развития Балхаш-Алакольского бассейна;
усиление института экологической стандартизации и нормирования путем стимулирования перехода отечественных производителей на международные стандарты серий ISO-9000 и ISO-14000.
Необходимо внедрение в казахстанскую практику управления методологии поэтапных целевых показателей экологического состояния водных бассейнов и методов лимитирования сбросов и планирования инвестиций на основе технологического нормирования, увязанных с методами бассейнового управления и инвестиционной политикой. Улучшение качества воды потребует также внедрения новых стандартов (предельно-допустимое воздействие на водный объект) с учетом международных норм.
Научно-техническое и информационное обеспечение управления по бассейному принципу. В регионе будут внедрены методы оценки защиты окружающей среды, влияния загрязнения водной среды на организмы человека и сельскохозяйственных животных, контроля над информацией с целью обеспечения ее надежности, точности и достоверности. Непременным условием является охват единой информационной системой всех природопользователей.
Для совершенствования научно-технического и информационного обеспечения интегрированного управления бассейном необходимо:
научное обоснование схемы комплексного освоения рекреационного потенциала Балхаш-Алакольского бассейна;
оценить снежно-ледовые ресурсы зоны формирования стока в условиях изменения климата;
провести исследования экосистемы дельты реки Или и разработать комплекс мероприятий по сохранению и воспроизводству биоразнообразия в дельте реки Или, озера Балхаш для обеспечения экологической устойчивости низовий реки Или;
провести исследования по обоснованию восстановления экосистем, развития дельты реки Тентек, озер Алаколь и Сасыкколь;
разработать научные основы повышения устойчивости экосистем Балхаш-Алакольского региона;
стабилизировать уровень накопителя "Сары-Булак" на основе научно-обоснованного размещения очистных сооружений и других мероприятий;
разработать и внедрить меры по сокращению вредного воздействия от промышленных предприятий, включая Национальную Акционерную Компанию "Казахмыс";
разработать, мероприятия по организации экологического туризма в Балхаш-Алакольском бассейне;
создать научную основу для разработки карт природно-ресурсного потенциала и экологического состояния территории Балхаш-Алакольского бассейна;
расширить пути использования геотермальных вод.
Совершенствование и создание системы мониторинга окружающей среды. Для принятия управленческих решений, направленных на улучшение экологической обстановки необходимо иметь с требуемой степенью оперативности достоверную целостную картину состояния окружающей среды, соответствующую решаемой природоохранной задаче и формируемую на основе наблюдений за состоянием окружающей среды, его оценки и прогноза, то есть мониторинга окружающей среды и природных ресурсов, а также мониторинга недр, включая подземные воды и опасные геологические процессы.
Будут проведены мероприятия по восстановлению сети гидрометеорологического мониторинга и мониторинга окружающей среды бассейна, мониторинга снежно-ледовых ресурсов Балхаш-Алакольского бассейна, межгосударственного регионального мониторинга трансграничных рек в бассейне совместно с КНР. Обеспечение проведения мониторинга численности колоний особо уязвимых видов рыб и животных в регионе.
Пропаганда и просвещение общества в области природопользования. Реализация политики программы требует соответствующего организационного обеспечения проведения научно-технических мероприятий, форумов, пропаганды по Интегрированному управлению водными ресурсами с привлечением средств массовой информации и широких слоев общественности и населения.
В сфере экологического просвещения необходимо продолжить работы по созданию основ системы экологического образования и воспитания, выпуску и распространению специализированных научно-популярных брошюр, газет, журналов, электронного сайта и др., стимулировать участие населения, молодежи и объединений природопользователей в управлении природными ресурсами, в сборе, рециркуляции и удалении отходов.

6. Необходимые ресурсы и источники их финансирования

Для реализации целей и задач комплексной Программы необходимы значительные капитальные вложения и материально-технические затраты. Источником финансирования будут средства республиканского бюджета, собственных средств предприятий-природопользователей, гранты международных стран-доноров, иные источники, не запрещенные законодательством Республики Казахстан.
Всего предусматривается выделение средств в размере 215,3 млн. тенге в том числе :
из республиканского бюджета:
2007 г. - 26,0 млн. тенге;
международные гранты:
2007 г. - 64,3 млн. тенге;
2009 г. - 35,0 млн. тенге;
средства предприятий:
2007 г. - 30,0 млн. тенге;
2008 г. - 30,0 млн. тенге;
2009 г. - 30,0 млн. тенге.

7. Ожидаемые результаты от реализации Программы

Реализация Программы позволит отработать и апробировать механизмы управления по бассейному принципу и будет обеспечено:
выполнение задач Послания Президента страны от 1 марта 2006 года в части перехода к международным стандартам в сфере экологии и природопользования;
создание условий для сохранения экосистем Балхаш-Алакольского бассейна путем научного обоснования экологического и потенциально свободного стока основных притоков Балхаш-Алакольского бассейна;
внедрение модели интегрированного управления природными ресурсами и охраной окружающей среды, соответствующую современным международным требованиям и социально-экономическим потребностям Балхаш-Алакольского бассейна;
подписание Бассейнового Соглашения с Кыргизской Республикой, Китайской Народной Республикой и другими заинтересованными сторонами по рациональному использованию природных ресурсов и сохранению экосистемы Балхаш-Алакольского бассейна;
создание эффективных механизмов партнерства между государственными органами власти, органами местного самоуправления и природопользователями;
стабилизация гидрологических режимов и уровня воды озера Балхаш на отметке - 342 м., сохранение экосистемы и повышение эффективности использования водных ресурсов;
улучшение социально-демографической ситуации в регионе за счет снижения уровня мертворождаемости до 5-6 на 1 тысячу родившихся;
улучшение состояния здоровья населения, повышение качества трудовых ресурсов и уровня развития человеческого потенциала.

8. План мероприятий по реализации Программы
"Обеспечение устойчивого развития Балхаш-Алакольского
бассейна на 2007-2009 годы"

Сноска. План с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723 .

N п/п	Мероприятия	Форма заверше- ния	Ответ- ственный за испол- нение	Сроки испол- нения	Пред- пола- гаемые расходы (млн. тенге)	Источ- ники финан- сиро- вания
1	2	3	4	5	6	7
1. Улучшение состояния окружающей среды
1.1. Решение проблем рационального использования водных ресурсов и защиты их от загрязнения
1.1.1.	Подготовить предложения по развитию системы мониторинга водных объектов и повыше- ния эффективности государственного контроля за их использованием	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.1.2.	Подготовить предложения по обустройству водоохранных зон на водоисточниках Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в МООС	МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.1.3.	Разработать основы обеспечения гидроэкологической безопасности природно-хозяйст- венной системы Балхаш-Алакольского бассейна в условиях ожидаемых изменений ресурсов поверхностных вод	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 2,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
1.1.4.	Разработать методи- ку прогноза стока трансграничных водотоков с учетом объема отбора воды сопредельными государствами (на примере реки Или)	Проект норматив- ного правового акта	МООС	IV квар- тал 2009 г.	2007 г. - 2,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
1.1.5.	Подготовить предложения по оптимизации режимов уровня водоемов Алаколь-Сасыкколь- ской системы озер с учетом обеспечения устойчивости экосистем	Предложе- ния в МООС	МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.1.6.	исключена постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723
1.1.7.	Подготовить предложения по использованию сточ- ных и коллекторно- дренажных вод и их повторному использованию на орошение	Предложе- ния в МООС	МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.2. Снижение деградации пастбищ и пахотных земель
1.2.1.	Подготовить предло- жения по защите почв, рекультивации земель, по предотвращению ветровой эрозии и организации системы землепользования в том числе ландшафтно- экологических требований и землеустройства в условиях новых земельных отношений с учетом региональ- ных особенностей Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в МООС	АЗР (созыв),МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.3. Сокращение выбросов в атмосферу вредных веществ
1.3.1.	Подготовить предложения по внедрению экологи- чески чистых технологии произ- водства и очистных сооружений на объектах металлургии, теплоэнергетики, промышленности и горнодобывающей отрасли	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МЭМР, МОН	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.3.2.	Подготовить предложения по использованию возобновляемых и нетрадиционных источников энергии	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.4. Снижение уровня накопления отходов производства и потребления
1.4.1.	Подготовить предложения по управлению промыш- ленными и бытовыми отходами и вторич- ной их переработ- кой, созданию технологических линий по их переработке на предприятиях Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МОН	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
1.4.2.	Подготовить предложения по нейтрализации воздействия накопи- телей промышленных отходов на поверхностные и подземные воды Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МОН	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
2. Развитие устойчивой эколого-экономической деятельности
2.1. Совершенствование коммунального хозяйства
2.1.1.	Провести анализ и оценку существующих или запланированных инвестиционных проектов в Республике Казахстан в области достижения целей развития тысячиле- тия по воде и санитарии	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 0,5	Между- народ- ные гранты
2.1.2.	Разработать пере- чень инвестиционных проектов для включения в долго- срочную программу развития бассейна	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), заинте- рисован- ные госорга- ны	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 2,1	Между- народ- ные гранты
2.1.3.	Подготовить предложения по переработке твердых бытовых и жидких промышленных отходов предприятий Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МОН	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
2.2. Развитие сельского хозяйства
2.2.1.	исключена постановлением Правительства РК от 30.07.2008 N 723
2.2.2.	Подготовить предложения по снижению норм орошения и водоотведения для сельскохозяйствен- ных культур в Балхаш-Алакольском бассейне	Предложе- ния в МООС	МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
2.2.3.	Провести оценку влияния экологичес- кого состояния Балхаш-Алакольского бассейна на безопасность и качество сельско- хозяйственной продукции	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 5,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
2.2.4.	Подготовить предло- жения по повышению эффективности работ рыбозащитных устройств на водозаборах	Предложе- ния в МООС	МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
2.2.5.	Подготовить предложения по развитию и размеще- нию предприятий по переработке сельскохозяйствен- ной продукции в Балхаш-Алакольском регионе	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МСХ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	Не требу- ется
3. Улучшение социально-демографической ситуации и состояния здоровья населения
3.1. Улучшение здоровья населения
3.1.1.	Изучение и оценка влияния антропоген- ных факторов на тенденцию ухудшения здоровья населения в Балхаш- Алакольском бассейне	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МЗ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 - 3,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
3.1.2.	Подготовить предложения по предупреждению и терапии экологичес- ки-обусловленных патологий в регионе Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МЗ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
4. Обеспечение устойчивого международного сотрудничества и решения трансграничных проблем
4.1. Совершенствование международного сотрудничества
4.1.1.	Разработать проект договора (Бассейно- вое соглашение) с Китайской Народной Республикой и Кыргызстаном для регулирования, управления и использования водных ресурсов, содержащих юридические обязательства стран, регулирующих развитие и выполне- ние общей стратегии использования трансграничных водных ресурсов	Проект соглашения	МООС (созыв), МЭМР, МИД, МСХ	I квар- тал 2009 г.	2007 г. - 0,8	Между- народ- ные гранты
4.1.2.	Разработать и согласовать проекты двух и многосторон- них Бассейновых соглашений между членами Балхаш-Алакольского бассейного совета	Проект норматив- ного правового акта	МСХ	IV квар- тал 2007 г.	2007 г. - 2,6	Между- народ- ные гранты
4.2. Расширение международного сотрудничества
4.2.1.	Подготовить и провести международную конференцию по вопросам трансграничного водопользования и обсуждения разработанного проекта многостороннего соглашения	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ, МИД	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 20,0	Между- народ- ные гранты
5. Создание системы управления бассейном
5.1. Институциональные основы
5.1.1.	Проработать возмож- ности внедрения экосистемного управления по бассейновому прин- ципу с проведением международной экспертизы проекта "Положение об органе бассейнового управления"	Проект норматив- ного правового акта	МООС (созыв), МСХ, МИД (в части осущест- вления экспер- тизы	IV квар- тал 2009 г.	2009 г. - 25,0	Между- народ- ные гранты
5.2. Нормативная правовая и методическая основа
5.2.1.	Выработать предло- жения по разработке и принятию ряда нормативных право- вых и методических документов (индикаторов, международных стандартов серий ISO-9000 и ISO-14000 и целевых показателей) устой- чивого развития по бассейному принципу	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС	IV квар- тал 2007 г.	2007 г. - 10,0	Между- народ- ные гранты
5.3. Научно-техническое и информационное обеспечение управления по бассейному принципу
5.3.1.	Научное обеспечение схемы комплексного освоения рекреаци- онного потенциала Балхаш-Алакольского бассейна	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 2,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
5.3.2.	Подготовить предложения по оценке снежно- ледовых ресурсов зоны формирования стока и по предотвращению опасных природных процессов (сели, паводки, лавины, оползни) в Балхаш-Алакольском бассейне в условиях изменения климата	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ, МОН	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
5.3.3.	Проведение научных исследований экосистемы дельты реки Или и разрабо- тать комплекс мероприятий по сохранению и воспроизводству биоразнообразия в дельте реки Или озера Балхаш для обеспечения экологической устойчивости низовий реки Или	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ, МОН	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 3,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
5.3.4.	Проведение научных исследований экосистемы дельты реки Тентек, озер Алаколь и Сасыкколь, разрабо- тать комплекс мероприятий по обеспечению экологической устойчивости и сохранению их биоразнообразия	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ, МОН	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 2,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
5.3.5.	Разработать научные основы повышения устойчи- вости экосистем Балхаш-Алакольского региона	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 5,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
5.3.6.	Подготовить предложения по стабилизации уровня накопителя "Сары-Булак" на основе научно- обоснованного размещения очистных сооружений и других мероприятий	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
5.3.7.	Разработать и внедрить меры по сокращению вредного воздействия от промышленных пред- приятий, включая Национальную акционерную компанию "Казахмыс"	Информация в МООС	НАК "Казах- мыс"	IV квар- тал 2009 г.	2007 г. - 30,0 2008 г. - 30,0 2009 г. - 30,0	Сред- ства пред- прия- тий
5.3.8.	Подготовить предло- жения по организа- ции экологического туризма в Балхаш-Алакольском бассейне	Предложе- ния в МООС	МТС	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
5.3.9.	Создать научную основу для разработки карт природно-ресурсного потенциала и экологического состояния территории Балхаш-Алакольского бассейна	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МООС (созыв), МОН, МЭМР, МСХ	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 2,0	Респу- бли- кан- ский бюджет
5.3.10.	Подготовить предложения по расширению путей использования геотермальных вод	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС (созыв), МЭМР, МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
5.4. Совершенствование и создание системы мониторинга окружающей среды
5.4.1.	Подготовить предложения по мониторингу состояния окружаю- щей среды Балхаш-Алакольского бассейна	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МООС	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
5.4.2.	Подготовить предложения по мониторингу числен- ности колоний особо уязвимых видов рыб и животных в регионе	Предложе- ния в МООС	МСХ, МООС	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
5.5. Пропаганда и просвещение общества в области природопользования
5.5.1.	Провести Национальный форум заинтересованных сторон по Интегрированному управлению водными ресурсами	Информация в Прави- тельство Республики Казахстан	МСХ (созыв), МООС, МЭМР	20 июля 2007 г. и 20 января 2008 г.	2007 г. - 1,3	Между- народ- ные гранты
5.5.2.	Подготовить предложения по развитию системы экологического образования и воспитания	Предложе- ния в Правитель- ство Республики Казахстан	МОН (созыв), МООС, МСХ	IV квар- тал 2007 г.	Не требу- ется
ИТОГО					215,3 в том числе : из РБ - 26,0: 2007 г. - 26,0; международные гранты: 2007 г. - 64,3; 2009 г. - 35,0; средства предприятий: 2007 г. - 30,0; 2008 г. - 30,0; 2009 г. - 30,0.

Примечание:
МИД - Министерство иностранных дел Республики Казахстан
МОН - Министерство образования и науки Республики
Казахстан
МООС - Министерство охраны окружающей среды Республики
Казахстан
МСХ - Министерство сельского хозяйства Республики
Казахстан
МЭМР - Министерство энергетики и минеральных ресурсов
Республики Казахстан
МЧС - Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики
Казахстан
МТС - Министерство туризма и спорта Республики Казахстан
МЗ - Министерство здравоохранения Республики Казахстан
АЗР - Агентство Республики Казахстан по управлению
земельными ресурсами
РБ - Республиканский бюджет
НАК "Казахмыс" - Национальная акционерная компания "Казахмыс"

"Балқаш-Алакөл бассейнiнiң 2007-2009 жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз ету" бағдарламасын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 наурыздағы N 163 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI :
1. Қоса берiлiп отырған "Балқаш-Алакөл бассейнiнiң 2007-2009 жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз ету" бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

2. Мүдделi мемлекеттiк органдар жыл сайын есептi кезеңнен кейiнгi айдың 10-күнiнен кешiктiрмей Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгiне Бағдарламаның iске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.

3. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi жыл сайын есептi жарты жылдықтан кейiнгi айдың 25-күнiнен кешiктiрмей Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарламаның орындалуы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.
Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.

4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Ө.Е. Шөкеевке жүктелсiн.
Ескерту. 4-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.

5. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрi

Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң
2007 жылғы 2 наурыздағы
N 163 қаулысымен
бекiтiлген

"Балқаш-Алакөл бассейнiнiң 2007-2009 жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз ету" бағдарламасы

Мазмұны

1. Бағдарламаның паспорты
2. Кiрiспе
3. Проблеманың қазiргi жай-күйiн талдау
3.1. Өңiрдiң қоршаған ортасының жай-күйi
3.2. Өңiрдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының жай-күйi
3.3. Трансшекаралық сипаттағы проблемалар
3.4. Бассейндi басқару проблемалары
4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi
5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiктері
5.1. Қоршаған ортаның жай-күйiн жақсарту
5.2. Орнықты экологиялық-экономикалық қызметтi дамыту
5.3. Әлеуметтiк-демографиялық жағдай мен халық денсаулығының жай-күйiн жақсарту
5.4. Орнықты халықаралық ынтымақтастықты және трансшекаралық
проблемаларды шешудi қамтамасыз ету
5.5. Бассейндi басқару жүйесiн құру
6. Қажеттi ресурстар мен оларды қаржыландыру көздерi
7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер
8. Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

1. БАҒДАРЛАМА ПАСПОРТЫ

Бағдарламаның "Балқаш-Алакөл бассейнiнiң 2007-2009
атауы жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз
ету"

Бағдарламаны әзiрлеу Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006 жылғы
үшiн негiздеме 25 тамыздағы N 822 қаулысымен бекiтiлген
Қазақстан Республикасының орта кезеңдегi
әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2007-2009
жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспарына
(екiншi кезеңi) сәйкес

Бағдарламаны Қазақстан Республикасы Қоршаған
негiзгi әзiрлеушi ортаны қорғау министрлiгi

Бағдарламаның Бассейннiң орнықты дамуын қамтамасыз ету
мақсаты және экожүйелiк басқаруды қалыптастыру
және инвестицияларды тарту мен экологиялық
таза технологияларды енгiзу жөнiнде
қолайлы жағдай жасау негiзiнде өңiр
халқының өмiр сүру ортасын сақтау

Бағдарламаның Өңiрдiң ресурстық әлеуетiн ұтымды пайдалану;
мiндеттерi бассейннiң және экологиялық бағдарланған
бизнестi жүргiзудiң негiзiнде аумақтық
ұйымдардың қазiргi заманғы модельдерiн
енгiзу;
алдын алу шараларын жетiлдiру және
тәуекелдердi төмендету жолымен
әлеуметтiк-демографиялық жағдай мен халық
денсаулығының жай-күйiн жақсарту;
экономикалық қызмет пен адами капиталдың
дамуын қолдайтын экожүйелердiң сақталуын
қамтамасыз ететiн инфрақұрылымды дамыту;
қолайлы iскерлiк және инвестициялық
климатты, инновацияларды ынталандыру, таза
технологиялар мен орнықты өндiрiс пен
тұтыну модельдерiн енгiзу мен жетiлдiру
үшiн жағдайлар жасау;
ұтымды табиғат пайдалану саласындағы ұлттық
заңнаманы жетiлдiру және халықаралық
нормалармен және шарттармен үйлестiру;
инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландырудың
және коммуналдық, табиғат қорғау және
көлiк-коммуникациялық инфрақұрылымды
ұстаудың жаңа тетiктерiн енгiзу

Бағдарламаны Бағдарламада республикалық бюджеттiң
қаржыландыру қаражаты есебiнен көзделген iс-шараларды
көлемi және көздерi қаржыландырудың жыл сайынғы көлемi
Республикалық бюджет туралы Заңда
белгiленетiн болады және тиiстi қаржы жылына
арналған республикалық бюджеттi
қалыптастыру кезiнде нақтылануға тиiс.
Барлығы 2007-2009 жылдарға - 215,3 млн.
теңге, оның iшiнде: республикалық бюджеттен
2007 жылы - 26,0 млн. теңге;
халықаралық гранттар - 100,9 млн.теңге;
ұйымдардың қаражаты - 90,0 млн.теңге.

Бағдарламаны iске Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерiн
асырудан дәйектi түрде iске асыру мыналарға
күтiлетiн нәтижелер мүмкiндiк бередi:
қазiргi заманғы халықаралық талаптарға және
Балқаш-Алакөл бассейнiнiң
әлеуметтiк-экономикалық қажеттiлiктерiне
сәйкес келетiн тиiстi су ресурстары
мен қоршаған ортаны қорғауды бiрiгiп басқару
моделiн қалыптастыру;
Қытай Халық Республикасымен, Қырғыз
Республикасымен және басқа да мүдделi
тараптармен су ресурстарын ұтымды пайдалану
және Балқаш-Алакөл бассейнiнiң экожүйесiн
сақтау жөнiндегi Бассейндiк Келiсiмге қол
қою;
мемлекеттiк органдар, жұртшылық,
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары, жеке
сектор және табиғат пайдаланушылар арасында
әрiптестiктiң тиiмдi тетiктерiн құру;
гидрологиялық режимді тұрақтандыру және
Балқаш көлiнiң экожүйесiн сақтау әрi су
ресурстарын пайдаланудың нәтижелiлiгiн
арттыру;
өңiрдегi әлеуметтiк-демографиялық жағдайды,
халық денсаулығының жай күйiн жақсарту,
еңбек ресурстарының сапасы мен адам
әлеуетiнiң даму деңгейiн арттыру

Бағдарламаны 2007-2009 жылдар
iске асыру мерзiмi

2. Кiрiспе

Қазақстанның әлемдiк экономикаға белсендi кiруi, оның бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң артуы су және басқа да табиғи ресурстарды пайдаланудың тиiмдiлiгiне және өмiр сүру мен шаруашылық қызмет үшiн қолайлы аумақтардың сақталуына тәуелдi.
Балқаш-Алакөл бассейнi планетаның iрi көлдiк экожүйелерiнiң бiрi болып табылады және көлемi жөнiнен көптеген мемлекеттердiң мөлшерiнен асып түсетiн бiрегей табиғи кешендi бiлдiредi. Ол Қазақстанның оңтүстiк-шығысы мен Қытайдың солтүстiк-батысындағы 415 мың шаршы километр кең аумақты алып жатыр. Бассейнде ел халқының бестен бiр бөлiгi тұрады, оның жартысын ауыл тұрғындары құрайды.
Балқаш-Алакөл бассейнiнде кеңес кезеңiнде табиғат мүмкiншiлiктерi ескерiлмей қалыптасқан экономикалық әлеуеттiң дамуы, бүгiнгi болашақтағы даму үшiн елеулi кедергiлер тудыратын көптеген экологиялық проблемалардың пайда болуына әкелiп соқты.
"Балқаш - 2000" және "Балқаш - 2005" халықаралық форумдарында Балқаш-Алакөл өңiрiндегi экологиялық жағдай суды ұтымсыз пайдалану, тау экожүйесiнiң ылғал ұстап тұруға қабiлеттiлiгiнiң төмендеуiмен, ормандарды кесуден, мұздықтардың қайтарылымсыз еруiнен және басқа да қатерлi факторлардан туындаған, экожүйенiң үдемелi осалдығы және Балқаш көлi деңгейiнiң тұрақсыздығымен аса орнықсыз, күрделi ретiнде танылды. Өңiрде халықтың ең төмен өмiр сүру деңгейi сақталуда. Бүгiнгi күнi жағдай климат өзгеруiнiң терiс салдарларымен, сондай-ақ бассейннiң су жинақталатын бөлiгiндегi Қытайдың шаруашылық қызметiнiң өсуiмен ұшығуда. Сонымен бiрге бассейннiң iшкi әлеуетi, халықаралық туризмдi дамыту, Азиядан Еуропаға транзиттiк жүк ағындарының мүмкiндiктерi пайдаланылмайды.
Фрагментарлы өкiлеттiктер мен қысқа мерзiмдi iс-әрекеттерге негiзделген бассейннiң аумағын басқарудың қазiргi жүйесi бассейннiң iс-жүзiндегi проблемаларын шешуге және аумақтың дамуын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бермейдi, орталық және жергiлiктi органдар, мемлекет, азаматтық қоғам мен жеке сектор iс-әрекеттерiнiң бiрiгуiне ықпал етпейдi деп танылды. Жүргiзiлген талдаудың басты нәтижелерінің бiрi бағдарламаны iске қосу мен iске асырудың, бiрiгiп жоспарлау мен басқаруға көшудiң, өңiрдiң қолда бар пайдаланатын әлеуетiн тарту үшiн маңызды шарт ретiндегi Балқаш-Алакөл өңiрiндегi басқару жүйесiн жетiлдiру туралы ұйғарым болып табылды.
"Балқаш-Алакөл бассейнiнiң 2007-2009 жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз ету" бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) ресурстарды ұтымды пайдалануды, өмiрлiк маңызы бар экожүйелердiң сақтауды және қоршаған ортаның ластану деңгейiн төмендетудi көздейтiн 2007-2024 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуiнiң тұжырымдамасын, 2004-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасын, әлемнiң бәсекеге барынша қабiлеттi 50 елiнiң қатарына кiру стратегиясын және Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейiнгi Аумақтық даму стратегиясын iске асыру тетiгi ретiнде әзiрленген.
Бағдарламада табиғат пайдаланудағы бар үрдiстер мен Балқаш-Алакөл бассейнiнiң экологиялық жағынан проблемаларына талдау жасалған және осы өңiрдi экологиялық жағынан сауықтыру мен дамыту жөнiндегi шаралар ұсынылған.
Бағдарлама бассейндiк экожүйелiк басқарудың моделiн енгiзу мен осы өңiрдi дамыту үшiн экологиялық бағдарланған инвестициялар мен технологияларды тарту үшiн жағдай жасауды көздейдi.

3. Проблеманың қазiргi жай-күйiн талдау

Балқаш-Алакөл бассейнiнiң аумағы Балқаш көлi мен Алакөл ойысының бассейнiн қамтиды және 500 мың шаршы километрден астамды, оның iшiнде Қазақстан Республикасының шегiнде - 415 мың шаршы километрдi құрайды. Бассейннiң ұзындығы батыстан шығысқа дейiн 900 км-ден астам, ал солтүстiктен оңтүстiкке дейiн - 680 км (1-сурет).
Әкiмшiлiк тұрғыдан оған Алматы қаласы, Талдықорған, Қапшағай, Текелi қалаларымен бiрге Алматы облысының 16 ауданы; Шығыс Қазақстан облысының Аягөз бен Үржар аудандары; Қарағанды облысының Балқаш қаласымен бiрге Ақтоғай және Шет аудандары; Жамбыл облысының Қордай, Мойынқұм және Шу аудандары, сондай-ақ Қытай Халық Республикасы Шыңжан-Ұйғыр автономиялық ауданының солтүстiк-батыс бөлiгi кiредi.
Көлдiң қоректенуi 80%-ға Iле өзенi суының қойылуымен қамтамасыз етiледi. Орташа құрғақ және аз сулы жылдары су ресурстарының тапшылығы суды тұтынуды азайту қажеттiлiгiн туғызды, көлдiң деңгейi төмендедi (341 - 340,5 м-ге дейiн), бұл өңiрдегi экологиялық және оның салдарынан әлеуметтiк-экономикалық көрсеткiштердiң едәуiр нашарлауына әкеп соқты.
Алдыңғы суы көп жылдар, сондай-ақ өндiрiстiң құлдырауы көл деңгейiн 341,5 м белгiсiне дейiн жеткiзуге мүмкiндiк бердi, бiрақ алдағы аз сулы кезең мен Қытай Халық Республикасында (бұдан әрi - ҚХР) экономикалық қызметтiң өсуi экожүйенi сақтау мен ресурстарды ұтымды пайдалану жөнiндегi шұғыл шаралар қолдануды талап етедi.

3.1. Өңiр қоршаған ортасының жай-күйi

Балқаш-Алакөл бассейнiнiң айрықша ерекшелiгi орографиялық және климаттық бiр тектi еместiгi, табиғи жағдайлардың әртүрлiлiгi болып табылады. Бассейннiң солтүстiгiндегi қуаң дала аймағының тар жолағы Солтүстiк Балқаш маңының, Алакөл ойысының жартылай шөлейтi және Балқаш көлiнiң оңтүстiк жағалауынан Тянь-Шань мен Жоңғар Алатауының тау бөктерiне дейiн жазылған шөлейтпен ауысады. Таулы сiлемде табиғи жағдайлардың өзгеруi биiктiк ландшафттық аймақтылыққа бағынады.

Сурет 1. Балқаш-Алакөл су бассейнінің сызбасы
(суретті қағаз мәтіннен қараңыз)

Бассейннiң климаты күрт континеталды, бiрақ бiр тектi емес, ол оның зор ендiк ұзақтығы мен жер бедерi құрылымының үлкен айырмашылықтарының нәтижесi. Атмосфералық жауын-шашын бiркелкi түспейдi. Жауын-шашын ең азы (жылына 150 мм шамасында) Балқаш көлiнiң жағалауына, ал ең көбi (жылына 1800 - 20000 мм) жоғары таулы аудандарға түседi.
Бассейннiң оңтүстiгiнде, оңтүстiк-шығысы мен шығысындағы биiк таулы жоталар, солтүстiгi мен батысындағы төмен таулар өзендер ағынының басты бағытын белгiлейдi. Өзендердiң көпшiлiгi оңтүстiк-шығыстан солтүстiк-батысқа ағады.
Балқаш-Алакөл гидрографиялық бассейн өзендерiнiң жер үстi ағынының орта көпжылдық жылдық көлемi шамамен 26,5 текше километрдi құрайды.
Бассейннiң жер асты суларының жалпы болжамды қоры 17,4 км ³ құрайды, олардың iшiнен барланып, пайдалану үшiн бекiтiлгенi 6,892 км ³ .
2005 жылы Балқаш-Алакөл гидрографиялық бассейнi бойынша жер үстi ағынның жалпы көлемi 28,2189 км ³ . Балқаш-Алакөл бассейнi су объектiлерiнен су алудың жалпы көлемi 2005 жылы 3559,194 млн. м ³ , оның iшiнде жер үстi көздерiнен 3278,285 млн. м ³ , жер асты көздерiнен 268,851 млн.м ³ (оның iшiнде 0,137 млн. м ³ шахталық-кен орындық cу).
Жер үстi сулары. Балқаш-Алакөл бассейнiнiң аумағында 52 мыңнан астам өзен мен уақытша ағын сулар (өзендердiң 90%-ға жуығы Балқаш көлiнiң бассейнiне, қалғандары - Алакөл көлдерiнiң тобына жатады) және 24,3 мыңға жуық көл мен жасанды су қоймалары бар. Бассейн су қоймаларының жалпы акваториясы 22700 км ² құрайды. Ең iрi су қоймалары Балқаш пен Алакөл көлдерi болып табылады, олар екi дербес су бассейнiн - Балқаш көлiнiң бассейнi мен Алакөл көлдерi тобының бассейнiн құрайды.
Балқаш көлiне бес тұрақты өзен ағады: Iле, Қаратал, Ақсу, Лепсi, Аягөз - олар Тянь-Шань таулы облыстарында және аздап Тарбағатай мен Шыңғыс Тау тауларында өз ағынын қалыптастырады. Iле өзенi Батыс Балқашқа, қалған көлдерi Шығыс Балқашқа ағып кiредi. Балқаш көлiнiң су бетi көлемi 340,0 - 342,0 м белгiлерде 14120 - 18210 км ² шегiнде өзгередi, сол кезде су көлемi 72,2 - 106,0 км ³ құрайды.
- 3400 км ² су айнасының сомалық көлемiмен Алакөл тобының бассейнiне 500-ден астам көл кiредi, олардың iшiнде - Алакөл, Сасықкөл, Қошқаркөл, Жалаңашкөлдiң үлесiне су айнасының жалпы көлемiнен 95% және көлдердiң осы тобының су қорының 95%-нан астамы (61,6 млрд. км ³ ) келедi. Алакөл тобы өзендерiнiң басты салалары Тентек, Үржар, Қатынсу, Емел, Жаманты және Ырғайлы өзендерi болып табылады.
Кiшi және орта көлдер өнеркәсiптi, қалалар мен ауылды мекендердiң халқын кепiлдi сумен қамтамасыз ету, сондай-ақ тұрақты суармалау үшiн пайдалану мүмкiн емес. Iрi көлдердiң су қорлары оларды қоректендiретiн көздермен қаралуы керек. Жалпы алғанда, кiшi, орта және iрi көлдер табиғат қорғау маңызы бар объектiлер ретiнде қаралуы мүмкiн. Өткен 30 жыл iшiнде 16 көлдiк жүйеден тек қана 5 көл қалды.
Жер асты сулары. Балқаш-Алакөл гидрографиялық бассейннiң жер асты суларының болжамды ресурстары жылына 17,4 км ³ , оның iшiнде жер үстi ағындымен байланыста емес жылына 7,7 км ³ құрайды. 6,892 км ³ барланып және пайдалану үшiн бекiтiлген. 2005 жылы жер асты көздерiнен 271,909 млн.м ³ , оларды iшiнен шахталық-кен орындық 1,921 млн. м ³ . Жер асты көздерден бас тоғанның жалпы санынан негiзгi тұтынушы коммуналдық шаруашылық (63%), өнеркәсіп (20%), ауыл шаруашылығы (16%), әуiт шаруашылығы (1%) болып табылады. Бассейн аумағында ластануға негiзiнен аэракция аймағының геологиялық қимасындағы әзер өтетiн түзiлiмдердiң болмауы немесе кiшкентай қуаттылығы себебiнен әлсiз табиғи қорғанушылығы бар алғашқы сулы қат-қабат ұшырайды.
Жер асты сулардың үлкен қоры болғанда олардың пайдалануы әзiрше шамалы және өңiр сумен қамтамасыз етуде зор резервтерге ие.
Ағынды, шахталық-кен орындық және коллекторлық-кәрiздеу сулары. Су қорына сондай-ақ, суармалау жер шаруашылығы, коммуналдық шаруашылық пен өнеркәсiптiң ағынды және шахталық-кен орындық суларымен коллекторлық-кәрiздеу ағынымен пайда болған қайтарма сулар да жатады. 1990 жылдың деңгейiнде су бөлудiң сомалық көлемi шамамен 3 км ³ құрады, оның iшiнде табиғи су көздерiне шамамен 1 км ³ шартты-тазартылған су қайтарылды, қалған көлемi (2 км ³ ) жинауыштар мен жердiң төмен жерлерiне жеткiзiлiп, шашырап және жоғалып кеткен.
2000 жылға қарай, судың бас тоғандардың азаюымен қайтарылатын сулардың да көлемдерi 0,5 км ³ -гe дейiн төмендеді, оның iшiнде табиғи су объектiлерiне - 0,3 - 0,4 км ³ . Негiзгi су қабылдағышқа пайда болатын ағындылардың 90%-на дейiнгiсi жататын, жер үстi су объектiлерi (өзендер, көлдер, су қоймалары) болып табылады.
Мұздықтар. Балқаш-Алакөл бассейнiнiң аумағында 2092 мұздық бар, жалпы аумағы 1756,5 км ² , мұздың көлемi - 100,2 км ³ , шоғырланған судың көлемi 90,1 км ³ құрайды.
Мұздықтар, өңiр экономикасының мұқтаждықтар үшiн де, қоршаған орта үшiн де қажеттi ауа қабаттарынан су ресурстарын шоғырлана отырып, маңызды роль атқарады. Қазiргi уақытта мұздықтардың көлемi сел мен басқа да табиғи апаттарға әкелiп соғып, азайып барады. Мұздықтарды сақтау және қар-мұздық жамылғысына жүргiзiлетiн мониторинг жөнiндегi шаралар жер үстi ресурстарын ұтымды пайдалану жөнiндегi шаралармен сүйемелдену керек: суды үнемдеу, ағындыны су қоймаларымен реттеу, қайтарма суларды неғұрлым толық пайдалану, ағындыны бассейнаралық қайта қайтару, жер асты суларын пайдалану.
Су ресурстарын пайдалану. Бассейн су ресурстарының негiзгi тұтынушылары коммуналдық шаруашылық, өнеркәсiп пен энергетика, ауылдық елдi мекендер мен мал шаруашылығы, суармалы егiн шаруашылығы, балық шаруашылығы болып табылады. Суды тұтынбайтын, бiрақ суды пайдаланатын салалар рекреациялық шаруашылықтар, су көлiгi, гидроэнергетика болып табылады.
Есепке алынған су пайдаланушылардың талдауы олардың көпшiлiгi ауыл шаруашылық өнiмiн шығарушылар (68,9%), өнеркәсiп кәсiпорындары (13,1%) және тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығы (10,0%) екендiгiн көрсетедi. Елде байқалған жақсаруға байланысты (экономикалық, қаржылық) осы салаларда су пайдаланушылар санының және су тұтыну көлемiнiң одан әрі ұлғаюы мүмкiн.
Бассейн бойынша пайдалану үшiн таза судың жалпы алынуы 2005 жылы 3,55 км ³ , оның iшiнде жер үстi көздерiнен 3,29 км ³ , жер асты көздерiнен - 0,26 км ³ құрады.
1992-2005 жылдар кезеңiне Балқаш-Алакөл гидрографиялық бассейнiнiң су пайдаланушыларымен өзендер бассейнiндегi бөлiкте су ресурстардың жалпы алынуы 7,4-тен 3,5 км ³ -ге дейiн немесе 2 есе қысқартылды.
Алматы облысында 6,2-ден 3 км ³ -ге дейiн 2 есе қысқартылды және 2003 жылдан бастап тұрақтанды, Алматыда 21%-ға қысқартылды 0,35-ден 2,82 км ³ -ге дейiн, бiрақ 2003 жылдан бастап су тұтынудың өсуi басталды.
Қарағанды облысында 0,18-ден 0,16 км ³ -ге дейiн қысқартылды (22%), ал 2004 жылдан бастап су тұтынудың ұлғаюы басталды.
Шығыс Қазақстан облысында 0,59-дан 0,94 км ³ -гe дейiн 6 еседен астам қысқартылды.
Жамбыл облысы бойынша 2000 жылдан кезеңде шамамен 2,02-ден 4,69 және 0,66 млн. м ³ дейiн қысқартылды.
Ағынды судың барлығы 106,609 млн. м ³ , оның iшiнде суармалауға 24,62 млн. м ³ ; коллекторлық-кәрiздеуге барлығы 31,53 млн. м ³ ; өнеркәсiптiк мұқтаждықтарға 45,833 млн. м ³ ; шаруашылық мұқтаждықтарға 4,626 млн. м ³ пайдаланылды.
Айналым және қайталау-бiртiндеп сумен қамтамасыз ету жүйесiндегi шығындар 451,260 млн. м ³ -ге тең, бұл 2004 жылмен салыстырғанда 5%-ға көп. Қарағанды өңiрiндегi өнеркәсiпте қайталау-бiртiндеп сумен қамтамасыз ету ұлғайды, бұл жақсы көрсеткiш болып тұр.
Оған қарамастан су пайдаланудың жалпы көлемi экономика салалары бойынша 2001 жылдан бастап көбейе бастады: жылдар бойынша шамамен 2318,33 млн. м ³ -ден 2478,581 млн. м ³ -ге дейiн, ұлғаю жылына 160,251 млн. м ³ немесе 6,5%-ды құрайды.
1996-2005 жылғы кезең бойынша Балқаш-Алакөл бассейнiнде тасымалдау кезiндегi судың ысырабы олардың ұлғаюының тұрақты үрдiсi әсiресе, суармалау егiн аудандарында байқалатындығын көрсетедi.

р/ с N	Эко- номи- калық өңір- лер	Жыл- дар	Пайдаланған судың көлемі	Су пай- дала- нудың үрді- сі
Бар- лығы	ТҮШ	Өнер- кәсіп	Ауыл шару- ашы- лығы	Балық шару- ашы- лығы
1	Алматы облысы	2005	2040, 93	30,701	70,621	1925,6 32	13,97 8	Ауыт- қумен ұлғаю
		2004	2277, 19	28,572	72,021	2161,4 11	15,194
		2003	1895, 92	33,14	67,93	1780,85	11,0
		2002	1905, 52	33,488	55,444	1807,0 95	9,5
		2001	1927,3	33,58	45,28	1823,9	24,47
2	Алматы қаласы	2005	192,30 2	159,32	28,597	2,585	1,8	Тұрақ- ты ұлғаю
		2004	189,97 0	159,74	26,11	2,616	1,5
		2003	172,01	124,53	43,23	3,25	1,00
		2002	170,18	139,79	24,55	4,84	1,0
		2001	174,47	137,16	32,38	4,69	0,24
3	Қара- ғанды облысы	2005	159,37 3	10,11	148,42 4	0,839		Тұрақ- ты ұлғаю
		2004	164,00 7	10,26	152,69 8	1,049	-
		2003	143,67	9,77	132,70	1,20	-
		2002	140,07	9,11	129,76	1,2
		2001	125,37	9,74	114,16	1,47
4	Шығыс Қазақ- стан облысы	2005	85,379	2,792	0,703	81,884		Ұлғаю- дан азаюға дейін- гі ауытқ- уы
		2004	88,176	4,637	0,713	82,86	-
		2003	66,92	1,13	0,50	65,69	-
		2002	66,274	1,074	0,41	64,79
		2001	91,26	0,57	0,44	90,25
5	Жамбыл облысы	2005	0,595	0,505	0,09			Тұрақ- ты азаю
		2004	1,879	1,105	0,734	0,040	-
		2003	4,50	3,81	0,65	0,04	-
		2002	4,846	4,03	0,81	0,006
		2001	-	-	-	-	-

Алматы облысында 1996 жылдан 2005 жылдары аралығында ысыраптың көлемi 26-33% құрайды. 2005 жылы су алудың 3020,04 млн. м ³ көлемiнде, ысырабы 985,33 млн. м ³ немесе 33%-ды құрайды. Алматы қаласының су жеткiзетiн құбырларындағы ысырап көзден алынған судың көлемiнен 23-30% құрайды және 1996 жылдан 2005 жылға дейiнгi кезеңде 14-28%-ға ұлғайды.
Судың тасымалдаған кездегi ысырап бойынша осындай жағдай су жеткiзетiн құбырлардың тозуы мен шаруашылықаралық суармалау каналдардың нашар техникалық жағдайы туралы куәландырады, олар күрделi жөндеу, қайта жандандыру және қосымша жабдықтау жөнiндегi жұмыстарға мұқтаж болып тұр. Су ресурстарын тиiмдi пайдалану, өндірістік емес ысырапты қысқарту мәселесi шұғыл шешiмiн талап етедi.
Суармалы егiн шаруашылығында жер үстi көздерден алынатын сулардың есепке алынуын су пайдаланушылар өздерi жүргiзедi. Бастапқы су пайдаланушылар есепке алуды, су алатын ғимараттардың оларды қазіргi заманғы тексеру мен аттестациялауға арналған есепке алудың қондырғылары мен аспаптарымен жабдықталуына мүдделi емес. Мұның барлығы мемлекеттiк мүлiк болып табылатын су ресурстарының ұрлануына ықпал етедi, олардың ұтымды және үнемдi пайдалануына ынталандырмайды, алынған су үшiн төлемдердiң бюджетке толық түсуiн қамтамасыз етпейдi. Жер үстi су көздерiнен алынатын суды есепке алу жөнiндегi жағдайды қайта қарау қажет.
Су ресурстарының ластану проблемасы. Бассейн су объектiлерiнiң негiзгi ластаушысы өнеркәсiптiк объектiлер ("Қазақмыс", Текелi қорғасын-мырыш комбинаты және т.б.), елдi мекендердiң коммуналдық-тұрмыстық шаруашылығы (негiзiнен қаланың) және ауыл шаруашылығы, атап айтқанда суармалы егiн шаруашылығы болып табылады. Осыған байланысты бассейннiң көптеген өзендерiнiң гидрологиялық режимi балық шаруашылығы, рекреация, iшу үшiн нормативтiк талаптарға сай келмейдi, ал олардың ластанған ағындысы өзендiк атыраулар мен Балқаш көлiнiң экологиялық жай-күйiн нашарлатады.
Өнеркәсiп пен коммуналдық шаруашылықта ағынды суларды жер үстi көздерi мен су қоймаларына төгудiң 40-қа дейiн орындары бар. Бұдан өзге, осы төгiндiлер жер асты сулардың кен орындарын да ластайды.
Жер үстi суларын негiзгi ластаушылар тобына сондай-ақ қалалар мен елдi мекендер де жатады. Жер үстi суларын ластағыштардың iрi көздерiне Алматы қаласы жатады, ол "Водоканал" МКК арқылы Iле өзенiне 35,0 млн. м ³ ағынды суларды жеткiзедi.
Жер үстi болсын, жер асты суларын болсын ластайтын басты көздер - тыңайтқышқа толы коллекторлық-кәрiздеу ағындысымен суармалы егiн шаруашылығы болып табылады. Суармалы жерлер бассейннiң барлық өзендерi бойынша, олардың жағалауларында, таулы өзендердi шығаратын конустарында және Балқаш көлiне ағатын өзендердiң төменгi ағысында орналасқан.
Ауыл шаруашылығында коллекторлық-кәрiздеу және төгiндi суларды тазарту жөнiнде ешқандай шара қолданылмайды, осы ағынды мен басқа да ағынды суларды өндiрiсте қайталап пайдалану да әзiрше кең қолдау таппады. Ағын суды едәуiр ластайтын мал шаруашылығының ағындылары кейбiр жерлерде ұйымдастырылмаған, еш жерде тазартылмайды, кәдеге жаратылмайды және пайдаланылмайды. Ауыл шаруашылығы кәсiпорындары жыл сайын 200 млн. м ³ астам құрамында органикалық, азоты және өлшелмелi заттар бар коллекторлық-кәрiздеу суларды жеткiзедi.
Кiшi өзендердiң ластануы үлкен проблема болып тұр. Су қорғайтын аймақтағы өнеркәсiптiк болсын, коммуналдық-тұрмыстық (оның iшiнде жеке сектор объектiлерi, су мен жер төмен жерлерiндегi қоқыс үйiндiлерi) және басқа да объектiлердiң өзенге ағынды суларының төгiндiлерi де өзектi мәселе болып тұр.
Жер қоры. Балқаш-Алакөл бассейнiнiң шегiнде барлық санаттардағы пайдаланушылар жерiнiң жалпы көлемi Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын пайдалану агенттiгiнiң деректерi бойынша 34333 мың га, оның iшiнде ауыл шаруашылық алқаптар 26593,82 мың га құрайды.
Ауыл шаруашылығы алқаптарының шамадан тыс көп көлемiн жайылымдар - 24072,76 мың га немесе барлық жер көлемiнiң 90,5% алып жатыр. Соңғы жылдары жайылымдардың (0,3 мың га дейiн) және суармалы жерлердiң өнiмдiлiгi төмендеп кеткен. Ұлттық есептiң мәлiметiне қарағанда жердiң тозу процесi барлық көлемiнiң 30% қамтылған. Ауыл шаруашылығына арналған жерлердiң негiзгi бөлiгi шаруа қожалығына бекiтiлген.

3.2. Өңiрдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының жай-күйi

Өнеркәсiп. Балқаш-Алакөл бассейнiнiң негiзгi өнеркәсiбi минералды-шикiзаттар ресурстары болып табылады. Минералды шикiзаттардың көп түрлiлiгі, соның iшiнде мыс құрамды және полиметалды кендерi, Балқаш-Алакөл бассейнiн Қазақстанның өндiрiстiк күштерiн дамытушы басымды өңiрлер қатарына қойды. Олардың базасында "Балқаш цветмет" ӨК және Текелi қорғасын-мырыш комбинаты қызмет етедi.
Өзге салалардан - Талдықорғандағы қорғасын аккумулятор зауыты, Қапшағай фосфор зауыты, Боролдай және Жансүгiров қант зауыттары.
Өңiрдiң өнеркәсiптiк кешенi қоршаған ортаға терiс әсер етедi. Оның қызметi қоршаған орта жағдайына, әсiресе су ресурстарының, жер және атмосфераның ластануына әсер етедi. Өнеркәсiпте және коммуналды шаруашылықта тұйық жүйенi және айналмалы сумен қамтамасыз ету жүйесiн қолдану деңгейi өте төмен; су тарту көлемi көп, соның iшiнде қажеттi тазалаусыз жүргiзiледi. Жеке және жалпы жүйелiк болсын тазалау имараттарының қуаттылығы ағынды су көлемiне сәйкес емес, тазалау сапасыз жүргiзiледi, көбiнесе өзендер мен су қоймаларына тазаланбаған су төгiледi.
Сондай-ақ, өнеркәсiпте таза суды қолдану көлемiнiң төмендегенi байқалады. Солай, Алматы облысында 1%, Қарағанды облысында 8%, Шығыс Қазақстан облысында 2%, Жамбыл облысында 69% су тұтынушылар есебiнен төмендеу болды.
Алматы қаласында су тұтыну 1%-ға көтерiлдi. 2004 жылмен салыстырғанда Қарағанды облысында өндiрiстiк қажеттiлiкке, "Балқашцветмет" айналмалы және қайталама сумен қамтамасыз етумен қолдануының көбею есебiнен таза су 13%-ға аз алынған. "Балқашцветмет" ӨҰ жақсы көрсеткiш көрсетiп, 2005 жылы Балқаш көлiнен таза суды пайдаланбады. Соңғы бес жылдағы "Балқашцветмет" ӨҰ-ның су тұтынуын талдай келе, 38% айналмалы-қайталама сумен қамтамасыз етудiң көбейгенiн көреміз.
Айналмалы сумен қамтамасыз ету, әсiресе өнеркәсiпте, су ресурстарын үнемдеуде маңызды резерв болып табылады. Оны су шаруашылығына енгiзу кезiнде шаруашылықтың су алу қажеттiлiгiн 25-30 есе төмендетедi, яғни пайдаланған суды төгу де азаяды.
Бұдан өзге, шамамен қырық жыл бойы Балқаш өзенiнiң экожүйесi және жақын аумақтардың экологиялық қолайсыздығына Сарышаған әскери полигонының (полигонның жалпы көлемi 81,2 мың шаршы метр), сонымен бiрге бассейнде - 49,2 мың шаршы метр, қызметi ықпал етедi. Өзеннiң экожүйесiне өзен жағалауына электр стансасын салу жобасын iске асыру да, сонымен қатар Iле өзенi атырауындағы Төменгi Iле көмiр бұрғылау кен орындарын игеру де үлкен қауiп-қатер төндiруi мүмкiн.
Ауыл шаруашылығы. Өңiрде соңғы жылдары суармалы жерлер көлемi қысқарып кеттi және олардың өнiмдiлiгi төмендеп кеттi. Шөлейт жайылымдардың тозуы және су басқан жайылымдар көлемi азаюы байқалады. Сонымен бiрге, Балқаш-Алакөл бассейнiнде суармалы егiн шаруашылығы суды көп қажетсiнетiн, бассейннiң экологиялық жағдайына әсер ететiн сала болып табылады. Бассейнде су шаруашылығы имараттарында алдын алу, жөндеу-қалпына келтiру жұмыстары шұғыл қысқарды және толық тоқтатылды. Iшкi шаруашылық торап иесiз қалды, суармалы жерлерге көптеген өз бетiмен қожалық етiп отырған су пайдаланушы субъектiлердiң пайда болуы iшкi шаруашылық торабын пайдалану жүйесiне iрiткi салуға әкелiп соғады.
1992-2005 жыл аралығында ауыл шаруашылығының су алуына талдау 6,2-ден 2,9 км ³ -ге немесе 2,5 есе қысқарғанын көрсетедi. Әлеуметтiк-экономикалық жағдайдың нашарлауымен iрi суармалау массивтерi iстен шыққан, суармалы жерлерде өнiмдiлiк төмен. Пайдаланудың нашар деңгейiнен су басқан жайылымдар көлемi азайған, онымен бiрге мал басы тез арада азайып кеттi.
1992 жылдан 2005 жыл аралығында тұрақты суармалау көлемi 663,4-тан 443,963 мың гектарға немесе 34% қысқарған, тұрақты суармалы жерлерге су алу 5804,05-тен 2974,189 млн. м ³ немесе 49-51% пайызға қысқарған, жалпы суармалау көлемi 663,4-тен 443,711 мың гектарға немесе 34% қысқарған.
Суармалы егiн шаруашылығына реформа - суармалы жерлерде шаруашылық етушi субъектiлердiң әр түрлi көптеген түрлерiнiң шығуымен, егiн себудiң құрылымдарын қайта профилдеумен, ауыспалы егiс жүйесiн жүргiзудiң бұзылуымен, суды пайдаланудың нарықтық тетiгiн енгiзумен байланысты.
Егер бұрын суармалы жерлерде көбінесе масақты, жемшөп, күрiш, дәнге арналған жүгерi, көп жылдық шөптер өсiрiлсе, соңғы жылдары техникалық дақылдардың - қант қызылшасы, қытай бұршақ, темекi, күнбағыстың - көбеюi байқалады.
1992 жылдан 2002 жыл аралығында суармалау жүйесiнiң пайдалы әсер коэффициентi 0,75-тен 0,64-ке дейiн төмендедi, ал 2003 жылдан 0,66-ға дейiн көбейдi. Суармалау нормасы 6295-тен 4518 м ³ /гектарға төмендедi.
- 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда қытай бұршақ, қант қызылшасы, күрiш, масақты дақылдар, көкөнiстер сияқты ауыл шаруашылығы дақылдары орташа 10-12% көбейдi. Солай, соңғы жылдары суарған жерлердiң берерiнде жақсы өзгерiстер байқалады, бұлар экономиканың тұрақтылығы және тауар өндiрушiлердi қаржыландырудың ұлғаюымен ескерiледi.
Ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз ету 12 мыңнан астам халқы санымен ауылдық елдi мекендердi қамтиды.
Ауыл халқы тұрғындарының саны 100-ден 5000-ға дейiнгi және одан да астам адамы бар екi жүзден астам елдi мекендерге орналасқан, тұрғындарының саны 1 мың адамнан асатын елдi мекендер (40% шамасында) басымдыққа ие.
Бассейннiң ауыл халқының сумен қамтамасыз ету көздерi жер үстi және жер асты сулары болып табылады.
Ауылдық елдi мекендерде су құбырының ұзындығы 2214 км астам құрайды. Су құбырының техникалық жағдайы қанағаттанарлықсыз жағдайда, олардың тозушылығы шамамен 70-80% құрайды.
Құбырлардың көбiнiң қызмет мерзiмi өтiп кеткен, бұл жиi жарылулар мен апатты жағдайларға, қызметтердiң қымбаттауына әкелiп соғады. Кейбiр жағдайларда халықтар санитарлық нормаға сәйкес емес суды ауыз су үшін пайдаланады.
Ауылды елдi мекендерде, сумен қамтамасыз ету жүйесiн толық пайдаланатын ауылдық шаруашылық ететiн субъектiлер жоқ. Бюджеттен дотациясыз ауылдық жерлерде су құбырлары қызмет ете алмайды.
Бассейнде балық шаруашылығы негiзiнен Балқаш көлiнде және жартылай Iле өзенiнде шоғырланған. Қалған тоғандар балық өнiмiн өндiруде маңызы жоқ. Су қоймалары, Қапшағайдан өзге, балық өндiру өнеркәсiбi жоқ. Алматы облысында Iле және Еңбекшi қазақ аудандарында орналасқан тауарлы балықтарды өсiру жөнiндегi кiшi тоғандық шаруашылықтар бар. 2001 жылдан 2005 жыл аралығындағы балық аулау көрсеткiшiнiң төмендеуiн талдау балық шаруашылығындағы тоғандарды ылғалдатуға су пайдаланудың жылдан жылға қысқаруынан екендiгiн көрсетедi. Әлеуметтiк-экономикалық жағдай, жемшөптiң қымбаттауы, су сапасының, күрiш себудiң төмендеуi, балыққа тән емес әр түрлерiн енгiзу балық ресурстарының едәуiр төмендеуiне әкелiп соқты.
Энергетика. Бассейнде 14 гидроэлектрстанциясы бар (бұдан әрi - ГЭС). Едәуiр iрi гидроэлектр станциясы Қапшағай ГЭС болып табылады. Соңғы жылдардың талдауы көрсеткендей Қапшағай ГЭС электр энергиясын өндiруге су шығыны суы көп жылдары, 2004 жылдан бастап су шығыны азая бастағанын көрсетедi. Электр энергиясын өндiру болашақта Iле өзенi бойынша ҚХР-нан келетiн сулардан тәуелдi болады.
Қапшағай су қоймасынан жiберiлу режимiнiң ұдайы бұзылуына, энергетикалық төгiндiлердiң ұлғаюына байланысты Ақдала сiлемдерiнiң суарылатын жерлерiндегi су қақпалары ауданында Iле өзенi жағалауының шайылуы мен бұзылуына әкеп соқты. Шайылу процесiнiң нәтижесiнде атырауда бiрқатар тармақ лайланып қалды, және өзен жүйесi тозады. Атырау тармақтарын тазалау және арна реттеу жұмыстары, ауылшаруашылық және экожүйелiк мүддесiн ескере отырып, ГЭС режимiн оңтайландыру жөнiндегi шұғыл шаралар қажет. Жер үстi ағындылары су ресурстарын қысқартуды күту жағдайында Қапшағай су қоймасынан Балқаш көлiне жiберудiң су қорғаушы компенсациялық режимiн, сонымен қатар Құланбас мерзiмдi ағын контррегуляторының имаратын жүргiзу қажет.
2004 жылдың басында жылу энергетикасында су көлемiнiң ұлғаюы, жаңа турбоагрегат iске қосылған Балқаш ТЭЦ-те болды. 2005 жылы Төменгi Тоқырау кен орынынан аз ғана су алып айналма және қайталама суда жұмыс iстейтiн мырыш зауыты өндiрiстiк сатыға қосылды. "Балқашцветмет" ӨҰ айналмалы сумен қамтамасыз ету есебiнен күкiртқышқыл өндiрiсiн енгiзудi жоспарлап отыр. Шығыс Қазақстан облысы Ақтоғай станциясынан алыс емес жерде Балқаш тау-кен-металлургия комбинаты үшiн жаңа мыс кен орыны өңделетiн болады.
Электр энергиясын өндiру бойынша Балқаш ТЭЦ-нiң шартты таза суды қолдануы 2001 жылдан 2005 жыл аралығында 167-ден 171 м ³ /МВт дейiн ұлғайған. Осы мерзiм аралығында жылу энергиясын өндiруге бiртiндеп пайдаланылған судың шартты су қолдануы 12,8-ден 13,9 м ³ /Гкал өскен.
Коммуналды шаруашылық инфраструктураның жоғары тозығымен сипатталады. Кәсiпорындарда құралдардың жалпы тозығы 40-60 пайызға дейiн жетедi, едәуiр тозық елдi мекендердiң энергия желiлерi мен су жүргiзетiн канализациялық желiлерде байқалады. Бiрқатар елдi мекендерде орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесi мүлдем жоқ немесе жағдайы қанағаттанарлық емес. Орташа есеппен су құбыры арқылы сумен тұрғындардың 70-75 пайызы қамтамасыз етiледi. Қалалық су құбырларының 70 пайызы тозығы жеткен, бұл апат және едәуiр су шығынына әкеп соғады. Желiдегi су шығыны 30 және одан да көп пайызға жетедi. Көптеген кенттер мен ауылдардың канализациялары жоқ. Су шаруашылығының жағдайы ең төмен қанағаттанарлықсыз болып тұр. Бөгеттер, су торабтары мен өзге де имараттардың нашар техникалық жағдайы.
Рекрациондық инфрақұрылымның нашар дамуы. Реакрациондық инфрақұрылымдардың көптеген объектiлерi кеңес дәуiрiнде салынған, өте тозған және халықаралық стандарттарға жауап бермейдi.
Алматы және Талдықорған қалаларындағы өндiрiстiк кәсiпорындар мен автожуғыштардағы техникалық қажеттiлiкке қолданылатын iшетiн судың сапасы үлкен алаңдатушылықты туғызады. Көптеген автожуғыштарда айналмалы сумен қамтамасыз ету жүйесi бар, бiрақ олар оны қолданбайды, себебi электр энергиясы қымбат. Iшу сапалы суды шаруашылық-iшуге сумен қамтамасыз етуге байланысты емес қажеттiлiкке пайдаланатын кәсiпорындар үшiн жоғары тарифтер қондыру қажет.
Әлеуметтiк сала. Аймақтың тұрғындарының демографиялық жағдайы мен денсаулығы үлкен алаңдатушылықты туғызады. Аймақта өмiр ұзақтығының функциясы ретiнде өлшенетiн өмiр сапасы, халықтың әл-ауқаты және қоршаған ортаның жағдайы қажеттi деңгейде емес. Бұл - әлеуметтiк саласы кенже дамыған ауылдық аудандарға, сонымен қатар қоршаған ортаға антропогендi қысымы мол қала аймақтарына да байланысты. Демографиялық көрсеткiштердi ықшамдау, тұрғындардың науқастану көрсеткiштерiн төмендету қажет. Санитарлық жағдай, тұрғындардың едәуiр бөлiгiнiң физиологиялық толыққанды iшетiн су ресурстарына қолжетiмдiгiнiң жоқтығы үлкен алаңдатушылықты туғызады. Балқаш-Алакөл бассейiнiң орнықты дамуы - нақты мақсатты құру негiзiнде экономикалық, экологиялық және әлеуметтiк факторлардың балансын, даму параметрлерiн және нәтижелер мониторингiн жобалауды қамтамасыз етуде болуы керек.

3.3. Трансшекаралық сипаттағы проблемалар

Трансшекаралық проблемалар мен бассейндiк басқарудың жеткiлiктi оң шешiмдi халықаралық тәжiрибе бар. Ұлы өзендер (АҚШ), Онтарио (АҚШ және Канада), Тенеси көлi бассейнiнiң корпорациясы, Бива көлiнiң (Жапония) Франциядағы бассейндiк басқаруы және өзге де бассейндiк басқару нәтижелерi, әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық проблемаларды кешендi шешудiң тексерiлген тетiгi болып табылады, ортақ мақсат маңайына әртүрлi топтардың мүдделерiн интеграциялауға және оларға жету үшiн күш-жiгер мен ресурстарды бiрiктiруге мүмкiндiк бередi. Көптеген дамыған елдерде қоғамды топтастыру және экономикалық даму үшiн дәл осы бассейндiк бағдарламалар негiз болып табылды.
ҚХР-дың аумағы 70% дейiн өзендiк ағын қалыптасатын, Iле өзендiк трансшекаралық көлемнiң шамамен 18% пайызын алып жатыр (60 мың км ² ). Осыған сәйкес Қазақстан шегiнде бассейн көлемiнiң 80% (268 мың км ² ) бар және ағынның 30% қалыптасады. Шартты-табиғи мезгiл аралығында Iле өзенi ағынының жиынтық шығыны ҚХР-да бассейннiң жалпы ағынынан 20%, Қазақстанда - шамамен 30% құрайды, шамамен өзен ағынының жартысы Балқаш өзенiне құйылады. Судың органикамен, мұнай өнiмдерiмен және өзге де заттармен ластануы байқалады.
Iле өзенiнен Қытай тарапынан мөлшерден тыс су алу қатерi, өңiрдiң дамуы үшiн қосымша тәуекел факторы болып табылады. Бұл өзеннен 10-15% су алу, мамандардың пiкiрi бойынша, Балқаштың қайырлануы мен тұздалуына, Аралға ұқсас Экологиялық апатқа, байыпты әлеуметтiк-экономикалық зардаптарға әкеп соғады.
Бассейндегi су балансының орнықтылығы, Қытай аймағынан, сонымен қатар жартылай Қырғызстан аймағынан келетiн суға тәуелдi екендiгiн ескерсек, суды әдiл бөлу және барлық бассейн елдерiмен қабылданған орнықты даму жөнiндегi мiндеттер негiзiнде, экожүйенi сақтау туралы халықаралық көптарапты келiсiм қажет.
Аумақтық даму стратегиясында ескерiлгендей бассейн аумағы орта-азиялық өңiрде iшкi өңiрлiк экологиялық және экономикалық байланыстарын ықпалдастыруда, капитал мен инвестицияларды тартуда, орта-азиялық рынокқа бағытталған экологиялық таза өндiрiстердi орналастыруда, халықаралық деңгейде қызмет көрсетуде маңызды роль атқара алады, сонымен қатар маңызды байланыстырушы буын, өзара әрекет ететiн еуропалық, азия-тынық мұхит және оңтүстiк азиялық даму бағдарламасының трансконтиненттi көпiр функциясын орындай алады.
Өңiрдiң географиялық орналасуы халықаралық серiктестердiң, еуропалық одақтың тек қана жүктердi тасымалдаудан пайдасын ғана пайдалану емес, еуразиялық кеңiстiкте экологиялық және сауда-экономикалық ықпалдастықтың қалыптасу процестерiне болашақта қатысу қызығушылығын алдын ала анықтайды. Трансшекаралық проблемаларды шешуге, сонымен қатар технологиялар мен инвестициялар тартуға ықпал ететiн халықаралық серiктестер Бағдарламаларының басымды бағыттарын қатыстыру қажет.

3.4. Бассейндi басқару проблемалары

Басты проблема - бассейнде қызмет етiп отырған басқару жүйесiнiң кемшiлiктерi болып табылады. Қазақстан Республикасының аумақтық даму Стратегиясында белгiленгендей "аймақтық дамуда сақталған сәйкессiздiктi және жаңа перспективалық мiндеттердi ескере отырып аумақтың даму мәселелерi орталық және жергiлiктi дәрежедегi тиiмдi үйлестiрушiлiктi талап етедi". "Өңiрлiк жобалаумен, маңызды табиғи ресурстар және инфрақұрылымдарды пайдаланудың салалық схемасымен өзара байланыста болатын, елдiң кеңiстiктiк ұйымдарының моделi қалыптаспаған. Көршiлес әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердiң (облыстар, аудандар, қалалар мен ауылдар), трансөңiрлiк процестер мүдделерiнiң үйлестiру құралдары (тетiктер) жоқ". Мемлекеттiк органның суды басқаруда қажеттi мәртебесi және өкiлеттiгiнiң жоқтығы, Бассейндiк су шаруашылық басқармалар мен облыстық "Водхоздардың" жұмысындағы параллелизм, бiрқатар су шаруашылық объектiлерiн коммуналды немесе акционерлiк меншiлiктiкке берiлуi: кейбiр "Водхоздардың" коммуналды шаруашылық жүйесiне көшуi - мұның бәрi, егер жалпы экономикалық кризиске байланысты туған су тұтынудың едәуiр төмендеуi, суы көп жылдар болмаса, Аралға ұқсас экологиялық кризиске әкеп соғуы мүмкiн едi.
Фрагментарлы өкiлеттiк және қысқа мерзiмдi мүдделiлiк бассейннiң аталған проблемаларын шешуiне мүмкiндiк бермейдi, қызмет етiп отырған үйлесiмдiк тетiгi ведомствоаралық және халықаралық қарама-қайшылықтың келiсiмге келуiне ықпал етпейдi.
Басқарудың қажеттi аясын қалыптастыру, барлық мүдделi тараптарды қатыстыру, жалпы мақсаттарды өндiру және қажеттi инвестицияларды тарту - Бағдарламаның iске асыру шарттары мен бiрiншi кезектегi шаралары болып табылады.
Басқару жүйесi тұрғындар мен бассейннiң санитарлық және экожүйелiк қажеттiлiгiн қамтамасыз ететiн су режимiнiң тұрақтануы мен су сапасын жақсартуға ықпал етуi керек. Басқару әдiсiн оңтайландыруға бассейнде су сапасының мақсатты көрсеткiштерiн кезеңмен қондыру және аграрлы, коммуналды және өнеркәсiптiк секторларда суды пайдалануды ұтымды ету жолымен қол жеткiзу керек.
Орта мерзiмдi немесе ұзақ мерзiмдi шұғыл мақсатты көрсеткiштер технологиялық нормативтер, жоспарланатын бюджеттiк қаражаттар көлемi, бюджеттiк қоса қаржыландыру кестесi, даму институттарының қатысу, қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақылар мен айыппұлдар ставкасы және өзге реттеу құралдары негiзiнде төгiндiлердi шектеу әдiстемесiмен тұтас пакетте Қазақстан Республикасы Үкiметiне бекiтуге берiлуi қажет.
Бассейн және оның учаскесi үшiн мақсатты көрсеткiш ретiнде мыналар қолданыла алады:
су тасуының тиiмдi режимiн қадағалау кезiнде, Балқаш көлiнiң қазiргi белгiсiнде (341,5м) су деңгейiн ұстап тұру үшiн жеткiлiктi көлемде экологиялық ағынды қамтамасыз ету.
Басымды ластаушы заттар: мыс, қорғасын, фенол, пестицидтер, органикалық заттар мен мұнай өнiмдерi жөнiндегi санитарлық талаптарға сәйкес, бассейннiң проблемалық учаскесiнде және Балқаш көлiнiң су сапасына кезегіндегі жету.
Бассейндегi судың мақсатты көрсеткiштерi, индикаторлар мен жоғары дәрежедегi көрсеткiштерде, атап айтқанда - Қазақстан Республикасының орнықты дамуының 2007-2024 жылдарға арналған тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасының Президентi мен Үкiметiмен қондырылған өзге де бағдарламалары мен стратегиялық құжаттарға сәйкес болуы және орындалуын қамтамасыз етуi қажет. Олар бiр уақытта өкiлеттi орган реттеу қызметiнiң тиiмдiлiк индикаторы ретiнде пайдаланылады.
Олардың экономикалық маңыздылығын ескере отырып, бассейндердi басқару құралдарының пакетiн әзiрлеу сапасына жоғары талаптар қойылады. Осыған байланысты әдiстемелiк әзiрлемелер мен стратегиялық жоспарлаудың тұрақты қызмет ететiн техникалық үйлесiмдiк тобын ұйымдастыру қажет.

4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Бағдарлама мақсаты. Бассейннiң орнықты дамуын қамтамасыз ету және экожүйелiк басқаруды қалыптастыру мен инвестиция және экологиялық таза технологияларды енгiзу жөнiнде қолайлы жағдай құру негiзiнде өңiр халқының өмiр сүру ортасын сақтау.
Бағдарламаның негізгi мiндетi болып мыналар табылады:
өңiрдiң ресурстық (жер, cу, рекрациондық) әлеуетiн тиiмдi пайдалану;
бассейн негiзiнде қазiргi заманғы аумақтық ұйымдастыру моделдерiн енгiзу және экологиялық бағытталған бизнестi жүргiзу;
әлеуметтiк-демографиялық жағдайды және тұрғындар денсаулығын алдын алу шаралары мен қауiп-қатерлердi төмендету жолдарымен жақсарту;
экожүйенi сақтауды, экономикалық қызметтi қолдайтын және адамдық капиталды дамытуды қамтамасыз ететiн инфрақұрылымдарды дамыту;
іскери және инвестициялық климатты құру, жаңашылдықтарды ынталандыру, таза технологиялар және орнықты өндiру мен тұтыну моделдерiн жетiлдiру және енгiзу үшiн жағдай жасау;
табиғатты тиiмдi пайдалану және халықаралық нормалармен, конвенциялармен және келiсiмдермен үйлесiмдiк саласында ұлттық заңнаманы жетiлдiру;
инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландырудың жаңа тетiктерiн енгiзу және коммуналды, табиғат қорғау және көлiк-коммуникациялық инфрақұрылым объектiлерiн ұстап тұру.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыты мен тетiгi

Бұдан бұрын қалыптасқан әдiстердi жоспарлау тәжiрибесiне қарағанда, тиiмдi аумақтық ұйымдастыру, табиғи, экономикалық және еңбек ресурстарын, өңiрдiң географиялық жағдайын тиiмдi пайдалану үшiн қолайлы орта құру мiндетi тұр.
Бассейннiң трансшекаралық сипатынан қарағанда, көршi мемлекеттер тарапынан бұдан әрi су алу және ластауының алдын алу үшiн, балық шаруашылығы, ауыл шаруашылығы, туризм және өзге де судың саны мен сапасының параметрлерiн сақтау және жақсартуға мүдделi салаларда бiрiккен инвестициялық бағдарламалар және жобаларды қалыптастыруға ерекше көңiл бөлiнедi.
Жалпы, қалыптастыратын бассейндiк басқару жүйесi өңiрдiң әкiмшiлiк-аумақтық ұйымдастыру мен аумақтың жоспарлау жүйесiн бұдан әрi жетiлдiру параметрлерiн бередi.
Еуропа мен Азия арасындағы көпiр ретiнде бассейн аумағын пайдалануда Еуропалық елдердiң мүддесiн қолдану қажет. Қолданыстағы экология және орнықты даму жөнiндегi жалпы еуропалық бағдарламалар, қалыптасып жатқан коммуникациялық дәлiздер өңiрлiк және жаһандық нарықта өңiрдi интеграциялауға да, экологиялық таза технологиялар мен инвестицияларды тартуға да ықпал етуi керек.
Капиталды көп қажетсiнетiн инфрақұрылымдық жобаларға, бюджеттiк қаржыландырумен қатар, Бағдарламаның iрi инвестициялық жобасын iске асыру формасы мемлекеттiк-жеке әрiптестiк болып табылады. Сонымен бiрге мемлекеттiк-жеке әрiптестiк жолымен жүзеге асыру лайықты болатын iске асырылатын стратегиялық маңызды басымды инфрақұрылымдық жобалар тiзбесi белгiленетiн болады.

5.1. Қоршаған ортаның жағдайын жақсарту

Су ресурстарын ұтымды қолдану және оларды ластанудан сақтау проблемасын шешу үшін келесi iс-шаралар қарастырылады:
су объектiлерiнiң мониторинг жүйесiн дамыту және оларды қолдануда мемлекеттiк бақылаудың тиiмдiлiгiн арттыру;
Балқаш-Алакөл бассейнiнiң су көздерiндегi су қорғау аймақтарын жайластыру;
жер бетi сулары ресурстарының күтiлетiн өзгерiстерi жағдайында Балқаш-Алакөл бассейнiнiң табиғи-шаруашылық жүйесiнiң гидроэкологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;
шекаралас мемлекеттермен су алу көлемiн ескере отырып трансшекаралық су ағынының болжамы;
экожүйенiң орнықтылығын қамтамасыз етудi ескере отырып Алакөл-Сасықкөл көлiнiң жүйесiндегi су айдыны деңгейiнiң режимiн оңтайландыру;
Ағын және коллекторлық-дренаждық суды тиiмдi тазалау және суландыруға қайталама қолдану жөнiндегi ұсыныстарды дайындау.
Жайылымдар мен егiстiк жерлердiң тозуын төмендету үшiн жер ресурстарын қорғау жөнiндегi шаралар қарастырылады:
топырақ, шаруашылыққа арналған жерлердi қорғау және адамның шаруашылық және өндiрiстiк қызметiне байланысты бұзылған жерлердi қалпына келтiру;
жел эрозиясының алдын алу үшiн топырақ сақтаушы егiншiлiктiң аймақтық жүйесiн енгiзу;
агротехникалық, орманды жақсарту, гидротехникалық және ұйымдастырушылық-шаруашылық iс-шараларын қоса, өсiмдiктердi сақтау құралдарының топыраққа терiс әсер етуiн төмендету;
жаңа жер қатынастарының жағдайында Балқаш-Алакөл табиғи-шаруашылық жүйесiн жер пайдалану және жер құрылғы жүйесiн ұйымдастыруда ландшафты-экологиялық талаптарды әзiрлеу.
Атмосфераға зиянды заттардың шығарындысын қысқарту үшiн мыналар қарастырылады:
металлургия, жылу энергетикасы, өнеркәсiп және тау-кен өндiру саласындағы объектiлерiнде өндiрiс және тазалау имараттарының экологиялық таза технологияларын енгiзу жөнiндегi ұсыныстарды дайындау;
жаңғыртылатын және дәстүрлi емес энергия көздерiн пайдалану жөнiндегi ұсыныстарды дайындау.
өнеркәсiптiк және тұтыну қалдықтарының жинақталу деңгейiн төмендету үшiн мыналар қажет:
Балқаш-Алакөл бассейнi кәсiпорындарында өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтарды басқару және оларды қайталама қайта өңдеу жөнiндегi ұсыныстарды дайындау;
өнеркәсiп, тұтыну және коммуналды-тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу жөнiндегi технологиялық желiнi құру;
жер үстi және жер асты суларына өнеркәсiптiк қалдықтар (қалдық сақтауыш, гидрошлак үйiндiлерi, күл үйiндiлерi, жинақтағыш-тоғандар, тұндырмалар, тау жыныстарының үйiндiлерi) көптеген жинақтағышының әсерiн бейтараптандыру.
Ескерту. 5.1-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.

5.2 Орнықты экологиялық-экономикалық қызметтi дамыту

Коммуналды шаруашылықты жетiлдiру үшiн қайта қалпына келтiру, техникалық қайта жарақтандыру мен имараттар және су құбырларының торабын, бассейнде қала және қалалық кенттерде канализация және тазалау имараттарын салу, осы өңiрлерде өнеркәсiптiк кәсiпорындар мен коммуналды объектiлердiң тазалау имараттарын кеңейту және жұмыс технологияларын жетiлдiруге мыналар қажет:
су және санитария жөнiндегi мыңжылдықты дамыту мақсаттарына жету саласында Қазақстан Республикасында қолданыстағы немесе жоспарланған инвестициялық жобаларға талдау және бағалау жүргiзу;
бассейндi дамытудың ұзақ мерзiмдi бағдарламасына қосу үшiн инвестициялық жобалар тiзбесiн әзiрлеу.
Өнеркәсiптiк уытты қалдықтарды қауiпсiз жинақтау, сақтау, қайта өңдеу және пайдалану процесiн реттеу мақсатында қатты және сұйық өнеркәсiптiк қалдықтарды қайта өңдеу жөнiндегi зауыттар салу қажет.
Ауыл шаруашылығы саласында келесi проблемаларды шешу болжанады:
Балқаш-Алакөл бассейнiнде ауылшаруашылық дақылдар үшiн суармалау және су бөлу нормаларын төмендету жөнiндегi ұсыныстар дайындау;
ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң қауiпсiздiгi мен сапасына Балқаш-Алакөл бассейнi экологиялық жағдайының әсер етуiне бағалау жүргiзу;
су алуда балық сақтауыш құрылғы жұмысының тиiмдiлiгiн көтеру жөнiндегi ұсыныстарды дайындау;
Балқаш-Алакөл өңiрiнде ауылшаруашылық өнiмдерiн қайта өңдеу жөнiндегi кәсiпорындарды дамыту және орналастыру жөнiндегi ұсыныстарды дайындау.
Ескерту. 5.2-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.

5.3 Әлеуметтiк-демографиялық жағдай мен халықтар денсаулығын жақсарту

Балқаш-Алакөл өңiрi - қоршаған ортаның сапасын және тұрақтылығын жақсартуға кешендi тұрғы негiзiнде орнықты әлеуметтiк-демографиялық дамыту және халықтар денсаулығын жақсарту саясатын iске асырудың алғашқы тиiмдi мысалы болуы керек.
Демографиялық көрсеткiштердi жақсарту - жалпы және сәби өлiмiн төмендету, фертильдi және туу көрсеткiшiн тұрақтандыру - келесi негiзгi шаралар есебiнен қол жеткiзу керек:
Балқаш-Алакөл бассейнiнде халықтар денсаулығының төмендеу тенденциясына антропогендiк факторлардың әсерiн зерттеу және бағалау;
Балқаш-Алакөл бассейнi өңiрiнде экологиялық-шарттылық патологияның алдын алу және терапия.

5.4. Орнықты халықаралық ынтымақтастық және трансшекаралық проблемаларды шешуiн қамтамасыз ету

Трансшекаралық су объектiлерiнiң өзара қарым-қатынастары саласында халықаралық-құқықтық реттеу тиiмдiлiгiн көтеру бассейннiң маңызды проблемаларының бiрi болып табылады. Өңiрде орнықты әлеуметтiк-экономикалық даму және тұрақты экожүйенi құру негiзi - Қазақстан Республикасы, Қытай Халық Республикасы арасында келiсiлген, ортақ стратегияны дамыту мен орындауды реттейтiн елдердiң заңдылық мiндеттерi бар, су ресурстарын реттеу, басқару және қолдану үшiн халықаралық келiсiм-шарттың бар болуы қажет.
Балқаш-Алакөл бассейндiк кеңесi мүшелерi арасында екi және көп тарапты Бассейндiк келiсiм жобасын әзiрлеу және келiсу.
Бассейннiң экожүйесiн қолдау және сақтау үшiн табиғатты тиiмдi пайдалану саласында ұлттық заңнаманы үйлестiру мәселесiн халықаралық конференцияларда талқылау және ақпаратпен алмасу қажет.

5.5. Бассейндi басқару жүйесiн құру

Институтционалды негiздер. Аумақтық даму, аумақты дамытуды қаржыландыру мәселелерiнде үйлестiру, өңiраралық және салааралық өзара қызмет етудi қамтамасыз ету мақсатында, орнықты даму саласында өкiлеттi органды белгiлеу жөнiндегi мәселе қарастырылуы қажет.
"Бассейндiк басқару органы туралы ереже" жобасына халықаралық сараптама өткiзумен бассейндiк қағида бойынша экожүйелiк басқаруды енгiзу мүмкiндiгiн пысықтау.
Нормативтi құқықтық және әдiстемелiк негiз. Ысырапты, тиiмсiз табиғат пайдаланудың алдын алу мақсатында бiрқатар нормативтi құқықтық және әдiстемелiк құжаттарды әзiрлеу және қабылдау:
Балқаш-Алакөл бассейнiн дамыту сценарийiн бағалау үшiн орнықты дамудың бассейндiк және салалық индикаторлар жүйесiн;
Отандық өндiрушiлердiң ISO-9000 және ISO-14000 сериялы халықаралық стандарттарға көшуiн ынталандыру жолымен экологиялық стандарттау және нормалау институтын нығайту.
Басқарудың қазақстандық тәжiрибесiне бассейндiк басқару және инвестициялық саясат әдiсiмен байланысқан техникалық нормалау негiзiнде, су бассейндерiнiң экологиялық жағдайының кезеңдiк мақсатты көрсеткiштерiнiң әдiстемесiн және төгiндiлердi нормалау әдiстерiн және инвестицияларды жоспарлауды енгiзу қажет. Су сапасын жақсартуға халықаралық нормаларды ескере отырып, жаңа стандарттарды (су объектiсiне шартты-рұқсатты әсер ету) енгiзудi қажет.
Бассейндi экожүйелiк басқаруда ғылыми-техникалық және ақпараттық қамтамасыз ету. Өңiрде қоршаған ортаны қорғау, су ортасының ластануы адам және ауылшаруашылық жануарлар ағзасына әсер етуiн бағалау, ақпараттың сенiмдiлiгi, нақтылығы және анықтылығына бақылау әдiсi енгiзiледi. Барлық табиғат пайдаланушыларды бiрыңғай ақпараттық жүйемен қамту - мiндеттi шарт болып табылады.
Бассейндi ықпалдастыра басқаруда ғылыми-техникалық және ақпараттық қамтамасыз етудi жетiлдiру үшiн:
Балқаш-Алакөл бассейнiнiң рекреациялық әлеуетiн кешендi игерудiң ғылыми негiзделген сызбасы;
климаттың өзгеру жағдайында ағынның қалыптасу аймағында қарлы-мұзды ресурстарын бағалау;
Iле өзенiнiң атырауының экожүйесiне зерттеулер жүргiзу және Iле атырауындағы биоалуан түрлiлiктi сақтау және қайта жаңғырту жөнiндегi кешендi шараларды әзiрлеу.
Тентек өзенi, Алакөл және Сасықкөл көлдерiнiң экожүйесiн қайта қалпына келтiру және атырауын дамыту негiзi жөнiнде зерттеу жүргiзу;
Балқаш-Алакөл өңiрi экожүйесiнiң орнықтылығын көтерудiң ғылыми негiзiн әзiрлеу;
тазалау имараттарын және өзге iс-шаралардың орналасуын ғылыми-негiзделген негiзде "Сарыбұлақ" жинақтағышының деңгейiн тұрақтандыру;
"Қазақмыс" Ұлттық Акционерлiк Компаниясын қоса, өндiрiстiк кәсiпорындардан зиянды әсердi қысқарту жөнiндегi шараларды әзiрлеу және енгiзу;
Балқаш-Алакөл бассейнiнде экологиялық туризмдi ұйымдастыру жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу;
Балқаш-Алакөл бассейнi аумағында табиғи-ресурстық әлеуеттi және экологиялық ахуалды картасын әзiрлеу үшiн ғылыми негiз құру;
геотермалдық суларды пайдалану жолдарын кеңейту.
Қоршаған ортаның мониторинг жүйесiн жетiлдiру және құру . Экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталған басқару шешiмдерiн қабылдау үшiн шешiлетiн табиғат қорғау мiндеттерiне және қоршаған ортаның жағдайына қадағалау негiзiнде қалыптасатын, қоршаған орта жағдайының талап ету деңгейiнде шұғыл нақты тұтас суретi, яғни қоршаған орта және табиғи ресурстар мониторингi, сонымен қатар жер асты сулары мен қауiптi геологиялық процестердi қоса, жер қойнауының мониторингi болуы керек.
Бассейннiң гидрометеорологиялық мониторингi және бассейннiң қоршаған орта мониторингi, Балқаш-Алакөл бассейнiнiң қарлы-мұзды ресурстарының мониторингi, бассейндегi трансшекаралық өзендерiнiң ҚХР-мен бiрiккен мемлекетаралық өңiрлiк мониторингiн жүйесiн қайта қалпына келтiру жөнiндегi iс-шаралар жүргiзiлетiн болады. Қоршаған ортаның мониторингiн өңiрлiк деңгейде жүргiзiлуiн қамтамасыз ету.
Табиғат пайдалану саласында жұртшылықты насихаттау және ақпараттау. Бағдарлама саясатын iске асыру бұқаралық ақпараттар құралын және жұртшылықтың және тұрғындардың кең саласын қатыстырумен су ресурстарын ықпалдастыра басқару жөнiндегi ғылыми-техникалық iс-шаралар, форумдар, насихаттауды жүргiзудi тиiстi ұйымдастырушылықты талап етедi.
Экологиялық ағарту саласында экологиялық бiлiм беру және тәрбиелеу жүйесiнiң негiзiн құру арнайы ғылыми-белгiлi кiтапша, газет, журналдар, электрондық сайттар және өзгелердi шығару мен тарату, тұрғындарды әсiресе, әйелдер, жастар мен табиғат пайдаланушылар ұйымдарын табиғи ресурстарды басқару, қалдықтарды жинау, рециркуляциялау және жоюды басқаруға қатысуын ынталандыру.

6. Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру көздерi

Кешендi Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерiн iске асыру үшiн едәуiр капитал салу және материалды-техникалық шығындар қажет. Қаржыландыру көзi республикалық және қызмет етiп отырған субъектiлер қаражатына, табиғат пайдаланушы-кәсiпорындардың өз қаражаттарынан, халықаралық донор-елдердiң гранттары және өзге де Қазақстан Республикасы заңнамасымен тыйым салынбаған көздерiнен қаржыландырылатын болады.
Қаражат бөлу барлығы 215,3 млн. теңге мөлшерiнде көзделедi, соның iшiнде:
2007 жылы - 26,0 млн. теңге;
халықаралық гранттар:
2007 жылы - 64,3 млн. теңге;
2009 жылы - 35,0 млн. теңге;
кәсiпорындар қаржысы:
2007 жылы - 30,0 млн. теңге;
2008 жылы - 30,0 млн. теңге;
2009 жылы - 30,0 млн. теңге.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтиже

Бағдарламаны iске асыру бассейндiк қағида тетiгi бойынша пысықтау және жетiлдiруге мүмкiндiк бередi және мыналар қамтамасыз етiледi:
экология және табиғатты пайдаланушылар саласында халықаралық стандарттарға көшу бөлiгiнде Президенттiң 2006 жылғы 1 наурыздағы Жолдауындағы тапсырмаларды орындау;
Балқаш-Алакөл бассейнiнiң негiзгi ағыстарының экологиялық және әлеуеттi бос ағысының ғылыми негiздемелiк жолымен Балқаш-Алакөл бассейнiнiң экожүйесiн сақтау үшiн жағдай жасау;
Балқаш-Алакөл бассейнiнiң қазiргi заманғы талаптарына және әлеуметтiк-экономикалық қажеттiлiгiне сәйкес табиғи ресурстарды және қоршаған ортаны қорғауды ықпалдастыра басқару моделiн енгiзу;
Қырғыз Республикасымен, Қытай Халық Республикасымен және өзге де мүдделi тараптармен Балқаш-Алакөл бассейнiнiң табиғи ресурстарын тиiмдi пайдалану және экожүйесiн сақтау жөнiндегi Бассейндiк Келiсiмдер жасасу;
мемлекеттiк билiк органдары, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары және табиғатты пайдаланушылар арасында әрiптестiктiң тиiмдi тетiгiн құру;
Балқаш өзенiнiң гидрологиялық режимiн және су деңгейiн - 342 м белгiсiнде тұрақтандыру, экожүйенi сақтау және су ресурстарын пайдаланудың тиiмдiлiгiн жоғарылату;
өңiрдегi әлеуметтiк-демографиялық ахуалын 1 туған балаға 5-6 өлi туу деңгейiне дейiн төмендету есебiнен жақсарту;
халық денсаулығының ахуалын жақсарту, еңбек ресурстарының сапасын және адами әлеуеттi дамыту деңгейiн жоғарылату.

8. "Балқаш-Алакөл бассейнiнiң 2007-2009 жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз ету" бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

Ескерту. Жоспарға өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.

р/с N	Іс-шаралар	Аяқталу нысаны	Орында- луына жауап- тылар	Орындалу мерзімі	Болжа- натын шығын- дар (млн. теңге)	Қаржы- ландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
1. Қоршаған ортаның жай-күйін жақсарту
1.1.1.	Су объектiлерi және оларды пайдаланудағы мемлекеттiк бақылаудың тиiмдiлiгiн көтеру мониторингi жүйесiн жетiлдiру жөнiндегi ұсыныстар дайындау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.1 .2.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң су көздерiндегi су қорғайтын аймақтарды жайғастыру жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортами- ніне ұсыныстар	АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.1 .3.	Балқаш-Алакөл бассейнi жер үстi суларының күтiлетiн өзгерiстер жағдайындағы табиғи-шаруа- шылық жүйесi- нiң гидроэко- логиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң негiздерiн әзiрлеу	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 2,0	Респуб- ликалық бюджет
1.1 .4.	Шектес мемлекеттер- мен су сынама- лары көлемiн ескере отырып, трансшекаралық ағын сулардың ағындысын болжау әдiсте- месiн әзiрлеу (Iле өзенi мысалында)	Норматив- тік құқықтық актінің жобасы	Қорша- ғанор- тамині АШМ	2009 жылғы 4 тоқсан	2007 ж. - 2,0	Респуб- ликалық бюджет
1.1 .5.	Экожүйелердiң орнықтылығының қамтамасыз етуiн ескере отырып, Алакөл-Сасық- көл көлдер жүйесi суқоймалары деңгейiнiң режимдерiн оңтайландыру жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортами- ніне ұсыныстар	АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.1 .6.	алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.
1.1 .7.	Ағынды және коллекторлық кәрiздеу сула- рын пайдалану және оларды суармалауға қайталама пайдалану жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортами- ніне ұсыныстар	АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.2. Жайылымдар мен жыртылатын жерлердің тозуын төмендету
1.2 .1.	Топырақты қорғау, жердi қалпына келтiру, жел эрозиясының алдын алу жөнiнде және оның iшiнде ландшафттық- экологиялық талаптар мен Балқаш-Алакөл бассейнiнiң өңiрлiк ерек- шелiктерiн ескере отырып, жаңа жер қатынастары жағдайларында ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортамині- не ұсыныстар	ЖРА (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.3. Атмосфералық зиянды заттардың шығарындыларын азайту
1.3 .1.	Металлургия, жылу энергети- касы, өнер- кәсiп және тау-кен өндiру саласындағы объектiлерде экологиялық таза техноло- гияларды және имараттарын енгiзу жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- орта- миніне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), ЭМРМ, БҒМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.3 .2.	Жаңғыртылатын және дәстүрлi емес энергия көздерiн пайдалану жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- орта- миніне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.4. Өндіріс және тұтыну қалдықтарының жинақталу деңгейін төмендету
1.4.1.	Өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтарды басқару және оларды қайталама қайта өңдеу, Балқаш-Алакөл бассейнінің кәсiпорында- рына оларды қайта өңдеу бойынша техно- логиялық жолдар құру туралы ұсыныстар дайындау	Қорша- ғанор- таминіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), БҒМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
1.4 .2.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң жер үстi және жер асты сула- рына өнеркә- сiптiк қалдық- тарды жинақта- уыштардың әсерiн бейта- раптандыру жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортамині- не ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), БҒМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етіл- мейді
2. Орнықты экологиялық-экономикалық қызметті дамыту
2.1. Коммуналдық шаруашылықты жетілдіру
2.1 .1.	Қазақстан Республикасын- дағы су және санитария жөнiндегi мыңжылдықтың даму мақсатта- рына қол жеткiзу сала- сындағы iс жүзiнде бар және жоспар- ланған инвес- тициялық жобаларды талдау және бағалау жүргiзу	Қорша- ғанор- таминіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 0,5	Халық- аралық грант- тар
2.1 .2.	Бассейiндi дамытудың ұзақ мерзiмдi бағдарламасына қосу үшiн инвестициялық жобалар пакетiн әзiрлеу	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), Мүдделі мемле- кеттік орган- дар	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 2,1	Халық- аралық грант- тар
2.1 .3.	Балқаш-Алакөл бассейнi кәсiпорында- рының қатты- тұрмыстық және сұйық өнеркә- сiптiк қалдықтарын қайта өңдеу жөнiнде ұсыныстар	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), БҒМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей- ді
2.2. Ауыл шаруашылығын дамыту
2.2 .1.	алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2008.07.30. N 723 Қаулысымен.
2.2 .2.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiн- дегi ауыл шаруашылығы дақылдардың өнiмдiлiгi үшiн суармалау және су тарту нормаларын төмендету жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортамині- не ұсыныстар	АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей- ді
2.2 .3.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң экологиялық ахуалының шаруашылық өнiмнiң қауiпсiздiгi мен сапасына әсерiн бағалауды жүргізу	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 5,0	Респуб- ликалық бюджет
2.2 .4.	Бас тоғандарда балық қорғау қондырғылары жұмысының тиiмдiлiгiн жоғарылату жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қоршаған- ортамині- не ұсыныстар	АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей- ді
2.2 .5.	Балқаш-Алакөл өңiрiндегi ауыл шаруашы- лық өнiмiн қайта өңдеу жөнiндегi кәсiпорындарды дамыту және орналастыру жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	АШМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмей- ді
3. Әлеуметтiк-демографиялық ахуал мен халық денсаулығының жай-күйiн жақсарту
3.1. Халықтың денсаулығын жақсарту
3.1 .1.	Балқаш-Алакөл бассейнiндегi тұрғындары денсаулығының төмендеу үрдiсiне антропогендiк факторлардың әсерiн зерттеу және бағалау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), ДСМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 3,0	Респуб- ликалық бюджет
3.1 .2.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң өңiрiндегi экологиялық шарттасқан патологияның алдын алу және емдеу жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), ДСМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	Талап етілмей- ді
4. Орнықты халықаралық ынтымақтастықты және трансшекаралық проблемалардың шешiлуiн қамтамасыз ету
4.1. Халықаралық ынтымақтастықты жетiлдiру
4.1 .1.	Трансшекаралық су ресурстарын пайдаланудың жалпы страте- гиясының орындалуын және дамуын реттейтiн, мемлекеттердiң заңгерлiк мiндеттемеле- рiнен тұратын су ресурстарын пайдалану, басқару және реттеу үшiн Қытай Халық Республикасы- мен және Қырғызстанмен Келiсiм-шарт (Бассейiндiк келiсiм) жобасын әзiрлеу	Келісім- нің жобасы	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), ЭМРМ, СІМ, АШМ	2009 жылғы 1-тоқсан	2007 ж. - 0,8	Халық- аралық грант- тар
4.1 .2.	Балқаш-Алакөл Бассейндiк кеңес мүшелерi арасында екi және көп тарапты Бассейндiк келiсiм жобасын әзiрлеу және келiсу	Норма- тивтік құқықтық актінің жобасы	АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	2007 ж. - 2,6	Халық- аралық грант- тар
4.2. Халықаралық ынтымақтастықты кеңейту
4.2 .1.	Трансшекаралық су пайдалану және әзiрлен- ген көп тарап- ты келiсiм жобасын талқылау мәселелерi жөнiнде халықаралық конференцияны дайындау және өткiзу	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ, СІМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 20,0	Халық- аралық грант- тар
5. Бассейндi басқарудың жүйесiн құру
5.1. Иституционалдық негiздер
5.1 .1.	"Бассейндi басқару органы туралы ереже" жобасына халықаралық сараптама жүргiзе отырып, бассейндiк қағидат бойынша экожүйелiк басқаруды енгiзу мүмкiн- дiктерiн қарастыру	Норма- тивтік құқықтық актінің жобасы	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ, СІМ (сарап- таманы жүзеге асыру бөлі- гінде)	2007 жылғы 4 тоқсан	2009 ж. - 25,0	Халық- аралық грант- тар
5.2. Нормативтiк-құқықтық және әдiстемелiк негiз
5.2 .1.	Бассейндiк қағидат бойын- ша орнықты дамудың бiр- қатар нормативтiк құқықтық және әдiстемелiк құжаттарын әзiрлеу және қабылдау жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу (индикаторлар, ISO-9000 және ISO-14000 халықаралық стандарттары және мақсаттық көрсеткiштер)	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині	2007 жылғы 4 тоқсан	2007 ж. - 10,0	Халық- аралық грант- тар
5.3. Бассейндiк қағидат бойынша басқаруды ғылыми-техникалық және ақпараттық қамтамасыз ету
5.3 .1.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң рекреациялық әлеуетiн кешендi игеру схемасын ғылыми қамтамасыз ету	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 2,0	Респу- блика- лық бюджет
5.3 .2.	Балқаш-Алакөл бассейнiнде климаттың өзгеруi жағ- дайында ағындар қалыптастыру аймағындағы қарлы-мұзды ресурстарды бағалау және қауiптi табиғи процестердi (сел, су тасқындары, көшкiндер, сырғымалар) болдырмау жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ БҒМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей- ді
5.3 .3.	Iле өзенi атырауының экожүйелерiне ғылыми зерт- теулер жүргiзу және Iле өзенiнiң төменгi ағысының экологиялық орнықтылығын қамтамасыз ету үшiн Балқаш көлiнiң, Iле өзенiнiң атырауындағы биоәртүрлiлiк- тердi сақтау және қайта жандандыру жөнiнде кешендi iс-шаралар әзiрлеу	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ БҒМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 3,0	Респу- блика- лық бюджет
5.3 .4.	Тентек өзенiнiң, Алакөл мен Сасықкөл көлдерiнiң атырау экожүйесiне ғылыми зерт- теулер жүргiзу және олардың биоәртүрлiлi- гiнiң эколо- гиялық орнық- тылығын қамтамасыз ету және сақтау жөнiнде iс-шаралар кешенiн әзiрлеу	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ БҒМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 2,0	Респу- блика- лық бюджет
5.3 .5.	Балқаш-Алакөл өңiрiнiң экожүйесiнiң орнықтылығын жоғарылатудың ғылыми негiздерiн әзiрлеу	Қазақстан Республи- касының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 5,0	Респу- блика- лық бюджет
5.3 .6.	Ғылыми- негiзделген тазарту имараттарын орналастыру негiзiнде "Сары-Бұлақ" жинауыш деңгейiн тұрақтандыру жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей- ді
5.3 .7.	"Қазақмыс" ұлттық акцио- нерлiк қоғамын қоса алғанда, өнеркәсiптiк кәсiпорындар- дан зиянды әсерлердiң қысқарту жөнiнде шараларды әзiрлеу және енгiзу	Қоршаған- ортами- ніне ақпарат	"Қазақ- мыс" ҰАҚ	2009 жылғы 4 тоқсан	2007 ж. - 30,0 2008 ж. - 30,0 2009 ж. - 30,0	Кәсіп- орындар есебі- нен
5.3 .8.	Балқаш-Алакөл бассейнiнде экологиялық туризмдi ұйымдастыру жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қорша- ғанор- таминіне ұсыныстар	ТСМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей-ді
5.3. 9.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң табиғи-ресурс- тық әлеуетi және аумағының экологиялық жағдайына карталар әзiрлеу үшiн ғылыми негiз құру	Қазақстан Республи- касының Үкіметіне ақпарат	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), БҒМ, ЭМРМ, АШМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 2,0	Респу- блика- лық бюджет
5. 3.10.	Геотермальдi суларды пайдалану жолдарын кеңейту жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Республи- касының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині (жина- қтау), ЭМРМ, АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей-ді
5.4. Қоршаған ортаға мониторинг жүйесiн құру және жетiлдiру
5.4 .1.	Балқаш-Алакөл бассейнiнiң қоршаған ортасына мониторинг жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіметіне ұсыныстар	Қорша- ғанор- тамині	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей-ді
5.4 .2.	Өңiрдегi балықтар мен жануарлардың ең осал түрлерiнiң санына мониторинг жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қорша- ғанор- таминіне ұсыныс- тар	Қорша- ғанор- тамині, АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей-ді
5.5. Қоғамды табиғаты пайдалану саласында насихаттау және ағарту
5.5 .1.	Су ресурстарын бiрiккен бас- қару бойынша мүдделi тарап- тардың Ұлттық форумын өткiзу	Қазақстан Республи- касының Үкіметіне ақпарат	АШМ (жина- қтау), Қорша- ғанор- тамині, ЭМРМ	2007 жылғы 20 шілде 2008 жылғы 20 қаңтар	2007 ж. - 1,3	Халық- аралық грант- тар
5.5 .2.	Экологиялық бiлiм және тәрбие беру жүйесiн дамыту жөнiнде ұсыныстар дайындау	Қазақстан Республи- касының Үкіметіне ұсыныстар	БҒМ (жина- қтау), Қорша- ғанор- тамині, АШМ	2007 жылғы 4 тоқсан	Талап етілмей-ді
Жиыны					215,3 соның ішінде: РБ-тен - 26,0 2007 ж.- 26,0 халықаралық гранттар: 2007 ж.- 64,3 2009 ж.- 35,0 кәсіпорындар қаражаты: 2007 ж.- 30,0 2008 ж.- 30,0 2009 ж.- 30,0

Ескертпе:
СIМ - Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгi
БҒМ - Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгi
Қоршағанортаминi - Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi
АШМ - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi
ЭMPM - Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрлiгi
ТЖМ - Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлiгi
ТСМ - Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлiгi
ДСМ - Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлiгi
ЖРА - Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгi
РБ - Республикалық бюджет
"Қазақмыс" ҰАК - "Қазақмыс" ұлттық акционерлiк компаниясы