О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О Государственной программе развития технического и профессионального образования в Республике Казахстан на 2008-2012 годы"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 мая 2008 года N 527

      Правительство Республики Казахстан  ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "О Государственной программе развития технического и профессионального образования в Республике Казахстан на 2008-2012 годы".

       Премьер-Министр
      Республики Казахстан                       К. Масимов

Указ Президента Республики Казахстан

О Государственной программе
развития технического и профессионального образования
в Республике Казахстан на 2008-2012 годы

      В целях создания высокоэффективной, конкурентоспособной и доступной системы технического и профессионального образования  ПОСТАНОВЛЯЮ:
      1. Утвердить прилагаемую Государственную программу развития технического и профессионального образования в Республике Казахстан на 2008-2012 годы (далее - Программа).
      2. Правительству Республики Казахстан в месячный срок разработать и утвердить План мероприятий по реализации Программы на 2008-2010 годы.
      3. Центральным и местным исполнительным органам, а также государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять меры по реализации Программы.
      4. Министерству образования и науки Республики Казахстан один раз в полугодие не позднее 25 числа месяца, следующего за отчетным периодом, представлять в Администрацию Президента Республики Казахстан и Правительство Республики Казахстан информацию о ходе реализации Программы.
      5. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Правительство Республики Казахстан.
      6. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

       Президент
      Республики Казахстан                       Н. Назарбаев

Утверждена         
Указом Президента     
Республики Казахстан   
от "__" _______ 2008 года N__

  Государственная программа
развития технического и профессионального образования
в Республике Казахстан на 2008-2012 годы

Астана, 2008 год

                               Содержание

1.   Паспорт Программы
2.   Введение
3.   Анализ современного состояния системы технического и
     профессионального образования
4.   Цели и задачи Программы
5.   Основные направления и механизмы реализации Программы
5.1. Реформирование структуры и содержания технического и
     профессионального образования для повышения качества
     подготовки и конкурентоспособности кадров технического
     и обслуживающего труда
5.2. Совершенствование систем управления и финансирования
     технического и профессионального образования для повышения
     эффективности и подотчетности системы технического и
     профессионального образования
5.3. Развитие инфраструктуры и материально-технической базы
     системы технического и профессионального образования
6.   Необходимые ресурсы и источники финансирования
7.   Ожидаемые результаты от реализации и индикаторы Программы

                          1. Паспорт Программы

Наименование                Программа развития технического и
Программы                   профессионального образования в
                            Республике Казахстан на 2008 - 2012 годы

Основание для               Пункт 106  Общенационального плана
разработки                  основных направлений (мероприятий) по
                            реализации ежегодных 2005-2007 годов
                            посланий Главы государства народу
                            Казахстана, утвержденного Указом
                            Президента Республики Казахстан от
                            6 апреля 2007 года N 310;
                            пункт 61  Общенационального плана
                            мероприятий по реализации Послания Главы
                            государства народу Казахстана от 6
                            февраля 2008 года "Повышение
                            благосостояния граждан Казахстана -
                            главная цель государственной политики",
                            утвержденного Указом Президента
                            Республики Казахстан от 14 февраля 2008
                            года N 535;
                            пункт 61  Плана мероприятий  по
                            исполнению Общенационального
                            плана мероприятий по
                            реализации Послания Главы государства
                            народу Казахстана от 6 февраля 2008
                            года "Повышение благосостояния граждан
                            Казахстана - главная цель
                            государственной политики",
                            утвержденного постановлением
                            Правительства Республики Казахстан от
                            14 марта 2008 года N 246; пункт 49
                             Перечня  действующих и разрабатываемых
                            государственных и отраслевых
                            (секторальных) программ на 2008-2010
                            годы Среднесрочного плана социально-
                            экономического развития Республики
                            Казахстан на 2008-2010 годы,
                            утвержденного постановлением
                            Правительства Республики Казахстан от
                            29 августа 2007 года N 753

Разработчик                 Министерство образования и науки
                            Республики Казахстан

Цель Программы              Реструктурирование и реорганизация
                            системы технического и
                            профессионального образования для
                            обеспечения отраслей экономики и
                            работодателей квалифицированными
                            специалистами технического и
                            обслуживающего труда с
                            конкурентоспособными навыками и
                            достаточным потенциалом для продолжения
                            образования

Задачи Программы            Обеспечение качества подготовки и
                            конкурентоспособности кадров
                            технического и обслуживающего труда
                            путем реформирования структуры и
                            содержания технического и
                            профессионального образования;
                            повышение эффективности и подотчетности
                            системы технического и профессионального
                            образования посредством
                            совершенствования механизмов управления
                            и финансирования;
                            улучшение условий реализации
                            образовательных программ путем развития
                            инфраструктуры и материально-технической
                            базы системы технического и
                            профессионального образования.

Сроки реализации            1 этап институциональной модернизации:
Программы                   2008-2010 годы;
                            2 этап устойчивого развития:
                            2010-2012 годы

Необходимые                 Средства, предусмотренные в
ресурсы и источники         республиканском и местном бюджете,
финансирования              прямые инвестиции с долевым участием
                            различных заинтересованных сторон,
                            средства фондов и международных
                            организаций.
                            Финансовые затраты, связанные с
                            реализацией Программы составят: 58178,9
                            млн.тенге, в том числе: в 2008 году -
                            5707,8 млн.тенге, в 2009 году - 23486,7
                            млн.тенге, в 2010 году - 28984,4
                            млн.тенге; за счет республиканского
                            бюджета: всего - 40749,8 млн.тенге, в
                            2008 году - 3396,6 млн.тенге, в 2009
                            году - 16701,4 млн.тенге, в 2010 году -
                            20651,8 млн.тенге; за счет местных
                            бюджетов:
                            всего - 17429,1 млн.тенге; в том числе:
                            в 2008 году - 2311,2 млн.тенге, в 2009
                            году - 6785,3 млн.тенге, в 2010 году -
                            8332,6 млн.тенге.
                            Объемы расходов по мероприятиям,
                            финансируемым за счет средств
                            республиканского бюджета, будут
                            ежегодно уточняться при утверждении
                            республиканского бюджета на
                            соответствующий финансовый год

Ожидаемые                   Реализация Программы обеспечит
результаты                  следующие результаты:
                            повысится качество технического и
                            профессионального образования;
                            усилится общеобразовательная подготовка
                            обучающихся, в учебных заведениях
                            технического и профессионального
                            образования и общеобразовательных
                            школах будут внедрены единые
                            образовательные программы среднего
                            общего образования с профильным
                            обучением;
                            программы технического и
                            профессионального образования будут
                            соответствовать требованиям рынка труда;
                            повысится престиж технического и
                            профессионального образования;
                            расширится применение активных
                            технологий обучения в образовательном
                            процессе;
                            будет внедрена кредитная технология
                            обучения, обеспечена гармонизация
                            образовательных программ технического и
                            профессионального, послесреднего и
                            высшего образования;
                            будет создана эффективная национальная
                            квалификационная система, позволяющая
                            повышать уровень квалификации или
                            продолжать обучение без отрыва от
                            производства и потери времени;
                            будет внедрена современная система
                            сертификации, оценки, подтверждения
                            навыков и квалификаций выпускников
                            учебных заведений технического и
                            профессионального образования;
                            будут проводиться ежегодные конкурсы
                            "Лучший по профессии" среди обучающихся
                            технического и профессионального
                            образования, "Лучшее учебное заведение
                            технического и профессионального
                            образования";
                            обучающиеся будут ежегодно участвовать в
                            международных конкурсах
                            профессионального мастерства;
                            будут созданы необходимые механизмы для
                            привлечения инвестиций частного сектора
                            в подготовку, переподготовку и повышение
                            квалификации кадров технического и
                            обслуживающего труда;
                            повысится эффективность управления
                            качеством на всех уровнях системы путем
                            внедрения новых способов управления,
                            обеспечивающих гибкость и
                            эффективность, ответственность системы
                            технического и профессионального
                            образования;
                            повысится участие работодателей в
                            процессах принятия решений по вопросам
                            развития технического и
                            профессионального образования,
                            разработки образовательных программ и
                            квалификационных требований к
                            выпускникам учебных заведений
                            технического и профессионального
                            образования;
                            будет внедрена система финансирования на
                            основе государственного образовательного
                            заказа с определением стоимости
                            расходов на обучение одного специалиста,
                            ориентированного на результат;
                            улучшится качество учебно-методического
                            обеспечения образовательных программ за
                            счет разработки новой учебной
                            литературы и учебно-методических
                            пособий по специальным дисциплинам,
                            функционирования методических кабинетов;
                            будет создана разветвленная
                            инфраструктура технического и
                            профессионального образования,
                            построены новые учебные заведения и
                            общежития, межрегиональные
                            профессиональные центры;
                            потенциал и ресурсы учебных заведений,
                            внедряющих новые образовательные
                            программы, возрастут за счет
                            капитального ремонта зданий, обновления
                            и переоснащения учебно-производственных
                            мастерских и лабораторий современным
                            учебно-производственным и технологическим
                            оборудованием;
                            повысится продуктивная занятость среди
                            молодежи;
                            снизится уровень безработицы среди
                            выпускников учебных заведений
                            технического и профессионального
                            образования;
                            возрастет потенциал выпускников для
                            продолжения образования

  2. Введение

      Государственная программа развития технического и профессионального образования в Республике Казахстан на 2008-2012 годы (далее - Программа) разработана в соответствии с пунктом 106  Общенационального плана  основных направлений (мероприятий) по реализации ежегодных 2005-2007 годов посланий Главы государства народу Казахстана и  Программы  Правительства Республики Казахстан на 2007-2009 годы, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 6 апреля 2007 года N 310; пунктом 61  Общенационального плана  мероприятий по peaлизации Послания Главы государства народу Казахстана от 6 февраля 2008 года "Повышение благосостояния граждан Казахстана - главная цель государственной политики", утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 14 февраля 2008 года N 535; пунктом 61  Плана мероприятий  по исполнению Общенационального плана мероприятий по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 6 февраля 2008 года "Повышение благосостояния граждан Казахстана - главная цель государственной политики", утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 марта 2008 года N 246; пунктом 49  Перечня  действующих и разрабатываемых государственных и отраслевых (секторальных) программ на 2008-2010 годы Среднесрочного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на 2008-2010 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 августа 2007 года N 753.
      Реформирование технического и профессионального образования вызвано необходимостью качественного прорыва в подготовке кадров технического и обслуживающего труда в связи с ростом масштаба и сложности задач индустриально-инновационного развития Казахстана в условиях глобализации и перехода к экономике знаний с всепроникающим влиянием информационных технологий и растущей конкуренцией на внутреннем и внешнем рынках труда.
      Программа является частью работы, проводимой государством по развитию человеческих ресурсов, расширению возможности трудоустройства молодежи, обеспечению непрерывности образования, формированию корпуса конкурентоспособных кадров с широкой компетенцией и передаваемыми фундаментальными знаниями для прорывных проектов государства, бизнеса, сферы услуг.
      Подготовка кадров технического и обслуживающего труда является основой для формирования среднего класса, обеспечивающего стабильное экономическое развитие страны.
      В результате реализации Программы развитие системы технического и профессионального образования будет определяться не предложением, а спросом.

  3. Анализ состояния системы технического и профессионального
образования

      Стабильный экономический рост Казахстана вызвал значительные изменения в структуре и размере рынка труда, а также естественное увеличение спроса на квалифицированных работников. Государство испытывает возрастающую потребность в адекватном кадровом обеспечении базовых отраслей экономики (горнодобывающая промышленность, нефтегазовая промышленность, строительство), обрабатывающей промышленности (машиностроение, нефтехимическая промышленность, производство строительных материалов), а также в сервисном секторе (туризм, социальное обеспечение, обслуживание).
      Несмотря на принимаемые меры по развитию системы технического и профессионального образования, быстрорастущий спрос на квалифицированные кадры не обеспечивается в полном объеме, а уровень навыков выпускников не соответствует требованиям работодателей.
      Согласно исследованию "Спрос на навыки, рабочую силу в Казахстане", проведенному Всемирным банком в 2008 году, 63 % работодателей заявили, что недостаточный уровень образования и навыков рабочих кадров представляют собой препятствие на пути развития бизнеса. Наибольшие затруднения с нахождением квалифицированной рабочей силы испытывают крупные компании. Требования к навыкам и компетенциям специалистов постоянно возрастают: 40 % казахстанских компаний сообщили об ужесточении требований к навыкам работников за последние два года в связи с усилением норм к качеству товаров и услуг, усложнением технологий, ростом конкуренции. При подборе кадров компании больше всего ценят следующие базовые навыки: умение работать индивидуально, умение распределять время, навыки письменного и устного общения, аналитические навыки и умение решать задачи. Дефицит квалифицированной рабочей силы признан проблемой большинства отраслей экономики. В целом по республике из-за несбалансированности спроса и предложения ежегодно в среднем до 21 тысяч рабочих мест остаются вакантными.
      Уровень безработицы среди молодежи имеет наиболее высокие показатели в городах Алматы - 26,0 % и Астане - 16,4 %, в Мангистауской области - 13,8 %, в Костанайской области - 13,6 %, в Жамбылской области - 12,7 %. Одной из основных причин указанных проблем является низкий охват молодежи техническим и профессиональным образованием.
      Проблемы трудоустройства выпускников системы технического и профессионального образования усугубляются слабой информированностью потребителей, недостаточно четко структурированным рынком труда, неоправданным монополизмом, как в обеспечении занятости населения, так и в профессиональной подготовке кадров.
      Дополнительные требования по совершенствованию технического и профессионального образования накладывает планируемый переход на 12-летнее среднее общее образование, с введением профильного обучения в 11-12 классах.
      Контингент обучающихся в учебных заведениях технического и профессионального образования Республики Казахстан на 1 января 2007 года составляет 558700 человек. Из них в колледжах обучается 450525 человек, в профшколах (профлицеях) - 108175 человек. На бюджетной основе обучается 93 % обучающихся профшкол (профлицеев) и 16 % обучающихся колледжей. На государственном языке обучается 257161 человек (46 % от общего числа обучающихся).
      Охват техническим и профессиональным образованием составляет в среднем по республике 5,8 % в профшколах (профлицеях) и 14,7 % - в колледжах.
      На базе основного среднего образования в учебных заведениях технического и профессионального образования обучается 325997 человек (58 % от общего контингента обучающихся). Получение определенной узконаправленной профессии в возрасте 18-19 лет при низком качестве общего среднего образования, отсутствии четкой преемственности образовательных программ профессионального образования и единой национальной квалификационной структуры порождает риск ограничения возможности развития профессиональных навыков выпускника в дальнейшем.
      При принятии решения обучающимися общеобразовательных школ в получении профессионального образования большое влияние оказывает уровень успеваемости, а не профессиональные склонности и интересы. Таким образом, предопределяется низкий статус учебных заведений технического и профессионального образования. В системе образования имеет место диспропорция в подготовке профессиональных кадров как по уровням образования (в расчете на 10 тыс. человек населения количество обучающихся составляет: в профессиональных лицеях - 66 человек, в колледжах - 162, в вузах - 439), так и по профилям (только каждый четвертый обучается по техническим и технологичным специальностям, что явно недостаточно для удовлетворения текущих и перспективных потребностей экономики).
      Анализ содержания образовательных программ и учебно-методического обеспечения показывает отсутствие требований к оценке базовых и профессиональных компетенций, преобладание теоретической подготовки и устаревших данных, недостаточный уровень гибкости и преемственности, доминирование фактов в ущерб ситуационному анализу. Содержание образовательных программ не отвечает ни требованиям работодателей, выражающим изменения на рынке труда, ни требованиям обучающихся, стремящихся получить востребованные навыки, подкрепленные широкой базой знаний и умений.
      Жесткая регламентированность государственных общеобязательных стандартов образования ограничивает возможности учебных заведений и преподавателей оперативно реагировать на изменения на рынке труда.
      Теоретизированное, абстрактное содержание учебных программ, устаревшие технологии обучения обеспечивают лишь воспроизводящий уровень усвоения знаний, основанный на механической памяти, не стимулирующий развитие компетентностных навыков, самостоятельности, эвристических качеств.
      Серьезным препятствием повышению качества учебного процесса в колледжах и профессиональных лицеях является уровень учебно-методического обеспечения, дефицит современной учебной литературы, особенно по специальным дисциплинам на государственном языке.
      В системе технического и профессионального образования отсутствуют учреждения, целенаправленно занимающиеся научно-методическим и учебно-методическим обеспечением, организацией разработки образовательных программ, учебно-методических пособий и технологий обучения.
      Структура и состав педагогических кадров также претерпели значительные изменения, приведшие к дефициту преподавателей и мастеров производственного обучения высокой квалификации.
      В системе технического и профессионального образования работают 41,0 тыс. педагогических работников, в т.ч. в колледжах - 29,2 тыс. человек, в профессиональных школах (лицеях) - 11,8 тыс. человек.
      В учебных заведениях сохраняются устойчивые тенденции старения кадрового состава, оттока наиболее квалифицированных и перспективных преподавателей на предприятия. Замедлен приток молодых специалистов вследствие низкого уровня оплаты труда и недостаточного социального пакета для педагогических работников системы технического и профессионального образования. Отсутствует система стажировки на производстве и повышения квалификации преподавателей специальных дисциплин и мастеров производственного обучения с привлечением практикующих инструктуров. Нет системного подхода к обобщению и распространению положительного опыта работы педагогических работников.
      В учебных заведениях не хватает устойчивых связей с заказчиками и клиентами образовательных услуг. Имеет место замкнутый на себе стиль поведения учебных заведений и предприятий, недостаток успешных стратегий развития сотрудничества, практики предоставления учебными заведениями консалтинговых услуг. Система технического и профессионального образования ориентирована не на потребности рынка труда и работодателей, а на текущие возможности преподавателей и учебно-материальной базы. В результате подготовка кадров осуществляется в отрыве от реальных запросов производства. Препятствием на пути развития социального партнерства является отсутствие вспомогательных структур на институциональном, местном уровнях, которые должны стимулировать и содействовать развитию сотрудничества на регулярной основе. Положение усугубляется недостаточностью нормативных правовых основ морального и материального стимулирования партнерства.
      Анализ структуры и процессов управления учебными заведениями технического и профессионального образования обнаруживает, что их основные параметры нескоординированы и нерезультативны. Нет четкого распределения ответственности между республиканскими и местными уровнями управления в принятии решений, привлечении и использовании ресурсов. Существующий механизм управления не ориентирован на потребителей. Структуры управления на республиканском, местном уровнях не имеют эффективных связей с соответствующими подразделениями ведомств и крупных компаний. Действующая практика управления не позволяет дать реальную и точную оценку спроса и потребности в подготовке кадров. Существуют отдельные инициативы и проекты по развитию человеческих ресурсов, но нет системной координации в их реализации. Накопленный положительный опыт используется ограниченно, на уровне учебного заведения или области и не распространяется на национальном уровне, т.к. нет механизма межотраслевых институциональных взаимоотношений.
      Одной из главных причин проблем развития технического и профессионального образования являются низкий объем финансирования, несовершенный механизм планирования и государственного образовательного и заказа на подготовку кадров технического и обслуживающего труда, отсутствие нормативной правовой базы по обязательствам бизнеса в профессиональном обучении персонала.
      Техническое и профессиональное образование финансируется значительно хуже, чем другие уровни образования. Расходы на одного обучающегося в техническом и профессиональном образовании от валового внутреннего продукта (ВВП) на душу населения (в среднем менее 20 %) значительно ниже по сравнению с расходами на одного обучающегося в высшем учебном заведении от ВВП на душу населения (более 50 %).
      Профессиональные лицеи, находясь в ведении местных исполнительных органов, финансируются значительно хуже, чем общеобразовательные школы. Колледжам, финансируемым из местного бюджета, на содержание одного обучающегося в год выделяется в два раза меньше средств (в 2007 году - в среднем 113 488 тенге) по сравнению с колледжами, находящимся на республиканском бюджете (в 2007 году - в среднем 252,6 тыс. тенге).
      Средства, выделяемые на техническое и профессиональное образование, значительно ниже тех, что выделяются в других странах со средним уровнем дохода. Уровень финансирования технического и профессионального образования в 2006 году составлял 0,2 % от ВВП. Для сравнения в Чешской Республике еще в 2003-2004 годах на техническое и профессиональное образование расходовали 0,97 % от ВВП, в Польше - 0,56 % от ВВП, в Словакии - 0,58 % от ВВП.
      Пpoцecc формирования бюджета механичен и основан на фактических расходах предыдущего периода, вместо финансирования с учетом средней стоимости расходов на обучение одного специалиста, потребностей учебных заведений, имеет место установление "контрольных" цифр. Бюджет в основном покрывает текущие затраты. Мало средств выделяется для развития системы, особенно для развития человеческих ресурсов, развития инфраструктуры, не предусматриваются расходы на повышение квалификации педагогических кадров.
      Бюджетные программы, направленные на развитие учебных заведений, такие как программы компьютеризации и оснащения интерактивными технологиями средних школ, не распространяются на профессиональные школы (лицеи) и колледжи.
      Существующая система финансирования не обеспечивает профессиональным школам (лицеям) условий для инициативы и инноваций, не предоставляет достаточной гибкости в использовании финансов в целях адаптации к меняющимся условиям. Средства от оказания платных услуг не могут быть использованы для развития учебных заведений.
      Действующие нормативные правовые требования ограничивают стимулы для частного сектора предоставлять финансовую, спонсорскую помощь учебным заведениям.
      В целом, действующая система финансирования не ориентирована на результат и ее можно оценить как противостояние регионов, местных и центральных исполнительных органов, борьбу за перекладывание забот на плечи друг друга.
      Неадекватность бюджетного финансирования, наличие явной диспропорции в финансировании технического и профессионального образования по сравнению с другими уровнями образования обусловливают недостаточный уровень качества образовательных услуг, предоставляемых учебными заведениями технического и профессионального образования.
      На низком уровне находится социальная поддержка обучающихся в профессиональных школах (выделяемые за счет местных бюджетов средства на организацию питания обучающихся профессиональных школ составляют в среднем 101 тенге в день или 3030 тенге в месяц).
      Следствием недостатка финансирования стали удручающее состояние материально-технической, учебно-методической базы, недостаточный уровень профессиональной компетентности педагогических кадров.
      Анализ инфраструктуры технического и профессионального образования выявляет критические изменения, прежде всего, в сторону сокращения сети профессиональных школ (лицеев) (на сегодняшний день количество профшкол составляет лишь 71 % от количества профшкол 1991 года). При этом было значительно сокращено количество профессиональных школ (лицеев) и колледжей, готовящих кадры по техническим и технологическим специальностям (с 1991 по 2000 годы уменьшение количества таких учебных заведений составило, соответственно, на 59 % и 28 %).
      В республике действуют 830 учебных заведений, в том числе 320 профшкол (из них 289 - государственных и 31 - частная), 510 колледжей (из них 201 государственных, 309 частных) и около 1,5 тысячи различных учебных курсов, центров (со сроком обучения - от 1 до 6 месяцев, где обучается 600 тысяч человек). Данные учебные центры, курсы, различные формы внутрипроизводственного, внутрифирменного обучения действуют преимущественно стихийно.

Сеть технического и профессионального образования

       (См. бумажный вариант)

Контингент учащихся учебных заведений технического
и профессионального образования

       (См. бумажный вариант)

      За последние годы были значительно сокращены или полностью закрыты общежития, что лишило сельскую молодежь возможности обучаться в городе и районных центрах.
      К концу 90-х годов контингент обучающихся в профшколах уменьшился и 2,5 раза, в колледжах - в 2 раза, резко уменьшился контингент обучающихся сельских профессиональных школ. В результате в ряде районов республики учебные заведения технического и профессионального образования были приватизированы или закрыты.
      Территориальное расположение учебных заведений технического и профессионального образования по республике имеет существенные peгиональные различия. Если по республике на 10,0 тыс. населения типичного возраста приходится в среднем 1,6 профшкол, то этот показатель по регионам варьирует от 0,9 до 3,1.
      Для качественных изменений в системе технического и профессионального образования нужна разветвленная инфраструктура, включающая как различные виды учебных заведений (профессиональные лицеи, колледжи, высшие технические школы), так и межрегиональные, межотраслевые центры, курсы, внутрипроизводственное обучение.
      За последнее десятилетие наиболее критические изменения произошли в материально-технической базе учебных заведений технического и профессионального образования, являющейся одним из ключевых факторов в преодолении отставания технологий.
      Практически все учебные заведения работают с использованием списанного, морально и физически устаревшего оборудования. При этом обеспеченность устаревшим, списанным оборудованием составляет в среднем 54 %.
      В настоящее время капитальному ремонту подлежат 122 зданий профшкол (45 %), текущему - 115 (42,1 %) зданий, необходимо оснащение современным оборудованием 153 кабинетов профессионального цикла, 146 - общеобразовательного цикла, 108 учебных лабораторий, 78 учебных мастерских.
      В сельских учебных заведениях из-за отсутствия земли нет условий для проведения производственной практики, отработки навыков и умений, что отражается на качестве подготовки рабочих кадров и специалистов для аграрного сектора. Нет условий для проведения лабораторных занятий по специальным дисциплинам, отсутствует необходимое оборудование, вследствие чего не выполняются в полном объеме требования учебных планов и программ. Прекратилось издание наглядных пособий, не приобретаются металлообрабатывающие, деревообрабатывающие станки, чертежные инструменты и др. материалы.
      В частных колледжах технического профиля материально-техническая база для подготовки специалистов по техническим специальностям очень слабая или вовсе отсутствует.
      Анализ мировых тенденций развития технического и профессионального образования позволяет отметить следующий позитивный опыт подготовки квалифицированных кадров технического и обслуживающего труда, который может быть адаптирован к условиям Республики Казахстан:
      система технического и профессионального образования находится в центре внимания ЮНЕСКО, отнесена Декларацией Организации Объединенных Наций к целям развития тысячелетия и во всех развитых странах является одним из приоритетных секторов;
      наиболее развитые страны имеют четко структурированный по квалификационным требованиям рынок труда, механизмы стимулирования работодателей в постоянном вложении средств в развитие системы подготовки кадров технического и обслуживающего труда (Германия, Норвегии, Финляндия);
      соответствие квалификации выпускников требованиям рынка труда достигается за счет гибкости, модульности образовательных программ, присвоения несколько квалификаций одновременно (в средних технических школах Британии завершив один год обучения по основной программе, можно получить дипломы от трех различных экзаменационных советов с присвоением разных квалификаций), ориентированности их содержания на конкурентные компетенции, повышение квалификации в течение всей трудовой жизни, использование активных и интерактивных технологий обучения, формирующих практические навыки и компетенции;
      осуществление в учебных заведениях технического и профессионального образования как общеобразовательной, так и профессиональной подготовки (с превалированием практических занятий), позволяющей большинству их выпускников после окончания начинать профессиональную деятельность (в Британии - средние технические школы, в США - местные колледжи, во Франции - лицеи, в Финляндии - профшколы и т.д.);
      преемственность ступеней и уровней образования (в США, Великобритании образовательные программы колледжей сравнимы с первыми двумя годами обучения в университете и диплом позволяет поступить а третий курс университета, во Франции программы профессиональных лицеев служат ступенью программ университетов);
      формирование независимых институциональных механизмов оценки качества обучения и аккредитации (например, в Венгрии созданы Национальный регистр профессиональных квалификаций, Национальный центр оценки и сертификации, в Словении - Национальный центр по профобразованию, в Эстонии - Национальный совет по профессиональному образованию взрослых);
      бесплатность профессионального образования и обучения (Германия, Франции, Финляндия), приоритетное финансирование подготовки кадров технического и обслуживающего труда, т.к. затраты на техническое и профессиональное образование дают значительно больший, по сравнению с другими уровнями образования, социальный и экономический эффект (например, расходы на 1 обучающегося в Австрии составляют 9584 долларов США, в Израиле - 7762 долларов США, в Нидерландах - 7622 долларов США);
      pазвитость инфраструктуры (во Франции около 7 тыс. технических лицеев, 2600 лицеев), многообразие центров, занимающихся внутрипроизводственным, внутрифирменным обучением (в США и Японии отдельные профессиональные школы, колледжи осуществляют лишь теоретическую подготовку кадров, а производственное обучение и повышение квалификации проводится на предприятиях);
      превалирование подготовки рабочих кадров, специалистов технического и обслуживающего труда над подготовкой специалистов с высшим образованием (в структуре занятого населения США, Японии, стран Европейского Союза специалисты, окончившие лицеи и колледжи, составляют до 60 %);
      принятие специальных законов о профессиональном образовании (законы о профессиональном образовании приняты в таких странах как Германия, Франция, Польша, Финляндия, Нидерланды, Венгрия, Словения, Украина, Белоруссия, Молдова).

  4. Цель и задачи Программы

      Цель Программы - реструктурирование и реорганизация системы технического и профессионального образования для обеспечения отраслей экономики и работодателей квалифицированными специалистами технического и обслуживающего труда с конкурентоспособными навыками и достаточным потенциалом для продолжения образования.
      При этом основными приоритетами системного развития технического и профессионального образования являются:
      1. Определение развития системы подготовки национальных кадров в качестве одной из основных стратегических задач в достижении социально-экономического прорыва страны.
      2. Всемерное стимулирование восприимчивости бизнес-структур, работодателей к развитию человеческих ресурсов, повышению престижа системы технического и профессионального образования.
      3. Создание благоприятных условий для обеспечения высокого качества подготовки и конкурентоспособности кадров технического и обслуживающего труда.
      Основными задачами реализации поставленной цели являются:
      1) обеспечение качества и конкурентоспособности кадров технического и обслуживающего труда путем реформирования структуры и содержания технического и профессионального образования;
      2) повышение эффективности и ответственности системы технического и профессионального образования путем модернизации управления и финансирования подготовки кадров технического обслуживающего труда;
      3) улучшение условий реализации образовательных программ путем развития инфраструктуры и материально-технической базы системы технического и профессионального образования.
      Ведущими принципами развития технического и профессионального образования должны стать: гибкость, модульность образовательных программ; непрерывность, преемственность ступеней образования, активность технологий обучения, межотраслевой характер управления, ориентированность на результат.

  5. Основные направления и механизмы реализации
Программы

      В условиях растущей глобализации страна нуждается в новом поколении квалифицированных кадров технического и обслуживающего труда с широким спектром навыков и компетенций. Если занятость в условиях прежней экономической системы во многом зависела от владения ограниченным количеством навыков или получения диплома об одном профессиональном образовании, то профессиональная состоятельность в условиях современной экономики зависит от потенциала к дальнейшему обучению и широты компетенции. Усовершенствованная система технического и профессионального образования, учитывая лучшую мировую практику, должна предоставлять молодежи возможность карьерного роста и продолжения образования. Для выполнения этой задачи необходимы реформирование структуры и содержания технического и профессионального образования, совершенствование систем управления и финансирования.

  5.1. Реформирование структуры и содержания технического и
профессионального образования для повышения качества
подготовки и конкурентоспособности кадров технического и
обслуживающего труда

      Структура и содержание технического и профессионального образования будут совершенствоваться по следующим направлениям.
      1. Интеграция содержания образовательных программ среднего общего и технического и профессионального образования посредством:
      повышения квалификации специалистов по разработке единых образовательных программ;
      разработки и адаптации новых образовательных программ;
      внедрения активных, интерактивных, кредитной технологий обучения, способствующих формированию у обучающихся компетенций, потребности к самостоятельному поиску знаний;
      разработки коммуникационной стратегии распространения нововведений и положительного опыта.
      2. Разработка и внедрение, вместо узкоспециализированных, широкопрофильных образовательных программ технического и профессионального образования путем:
      анализа качества и потребности в существующих специальностях и профессиях технического и профессионального образования;
      объединения специальностей и профессий в крупные кластеры;
      разработки в тесном взаимодействии с ассоциациями работодателей перечня специальностей и профессий; государственных общеобязательных стандартов технического и профессионального образования с приглашением иностранных экспертов; интегрированных (модульных) образовательных программ, в том числе эквивалентных программам бакалавриата; типовых учебных программ; учебной литературы, учебных пособий и учебно-методических комплексов;
      повышения квалификации педагогических работников для внедрения новых образовательных программ;
      приглашения зарубежных преподавателей английского языка, проработки вопросов привлечения иностранных ученых и преподавателей в учебные заведения технического и профессионального образования;
      обеспечения подготовки специалистов по техническим направлениям в высших учебных заведениях за счет государственного заказа;
      повышения потенциала системы научно-методического обеспечения подготовки кадров технического и обслуживающего труда.
      3. Формирование единой национальной квалификационной системы для обеспечения интеграции образовательных программ путем:
      определения во взаимодействии с заинтересованными государственными органами организации, ответственной за создание национальной квалификационной системы;
      создания системы квалификаций, присваиваемых на основе оценки компетенций в соответствии с требованиями рынка труда;
      презентации национальной квалификационной системы широкой общественности;
      модернизации системы сертификации, оценки, подтверждения навыков и квалификаций выпускников с привлечением экспертов, мировых лидеров в области сертификации по международным стандартам для различных профилей и специальностей;
      внедрения системы аккредитации программ технического и профессионального образования в соответствии с международной практикой.
      4. Внедрение системы карьерного руководства обучающихся посредством:
      развития структур по профессиональному карьерному руководству в организациях образования;
      подготовки специалистов для реализации программ по карьерному руководству обучающихся организаций технического и профессионального образования.

  5.2. Совершенствование систем управления и финансирования
технического и профессионального образования для повышения
эффективности и подотчетности системы технического и
профессионального образования

      Для повышения эффективности и подотчетности системы технического и профессионального образования будут проведены следующие мероприятия:
      1) внедрение новых механизмов управления, ориентированного на результат, за счет:
      введения стратегического планирования, системы менеджмента качества;
      проведения мониторинга требований рынка труда к квалификациям выпускников учебных заведений и оценки качества образовательных услуг;
      совершенствования системы оплаты труда педагогических работников, мастеров производственного обучения;
      повышения квалификации управленческих кадров путем внедрения специальных программ;
      внедрения системы по регулярному распространению положительного опыта работы учебных заведений, поощрения инноваций в системе технического и профессионального образования;
      2) развитие социального партнерства в подготовке кадров технического и обслуживающего труда путем:
      создания национального и отраслевых советов по развитию технического и профессионального образования с активным участием работодателей, учебных заведений;
      совершенствование механизмов участия бизнес-структур в принятии решений в системе технического и профессионального образования;
      обеспечения активного участия отраслевых советов в разработке национальной квалификационной системы и кластеризации специальностей и профессий технического и профессионального образования;
      привлечения высококвалифицированных специалистов предприятий к педагогической деятельности в учебных заведениях технического и профессионального образования;
      проработки вопроса о создании фонда поддержки развития технического и профессионального образования;
      3) оптимизация сети учебных заведений технического и профессионального образования на местном уровне с учетом экономических условий посредством:
      проведения оценки сети учебных заведений технического и профессионального образования с учетом спроса на программы обучения;
      объединения учебных заведений для повышения эффективности и восприимчивости к потребностям местных рынков труда;
      4) финансирование технического и профессионального образования путем:
      внедрения системы финансирования на основе государственного образовательного заказа с определением стоимости расходов на обучение одного специалиста, ориентированного на результат;
      разработки и внедрения информационной системы для мониторинга движения контингента обучающихся и достижения результатов;
      повышения квалификации персонала для внедрения новой системы финансирования технического и профессионального образования;
      5) внесение предложений по социальной защите обучающихся профессиональных лицеев.

  5.3. Развитие инфраструктуры и материально-технической базы
системы технического и профессионального образования

      Инфраструктура и материально-техническая база системы технического и профессионального образования будут развиваться за счет:
      1) создания конкурсного механизма (с обеспечением гласности информации, сбора и оценки предложений, распределения ресурсов) поддержки учебных заведений, внедряющих новые образовательные программы по следующим основным направлениям:
      постепенного преобразования некоторых учебных заведений в "образцовые" с высоким качеством профильного обучения и ограниченным перечнем специальностей профессионального обучения;
      развития новых учебных заведений с современными методами управления через расширение государственно-частного партнерства, более гибкими возможностями найма персонала и быстрого реагирования на потребности местного рынка труда, работодателей и отдельных граждан;
      стимулирования разработки новых программ профессионального образования, обеспечивающих быстрое реагирование на изменения спроса на обучение, как со стороны работодателей, так и отдельных граждан;
      2) обновления и переоснащения учебно-производственных мастерских и лабораторий профессиональных лицеев и колледжей современным учебно-производственным и технологическим оборудованием;
      3) проведения капитального ремонта учебных заведений технического и профессионального образования;
      4) создания межрегиональных профессиональных центров в Атырауской, Южно-Казахстанской, Павлодарской, Восточно-Казахстанской областях;
      5) строительства общежитий в учебных заведениях технического и профессионального образования;
      6) создания на базе лучших учебных заведений высших технических школ, реализующих интегрированные образовательные учебные программы технического и профессионального, послесреднего образования.

  6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

      Бюджетные средства, прямые инвестиции с долевым участием различных заинтересованных сторон, средства фондов и международных организаций.
      Финансовые затраты, связанные с реализацией государственной программы, составят: 58178,9 млн.тенге, в том числе: в 2008 году - 5707,8 млн. тенге, в 2009 году - 23486,7 млн. тенге, в 2010 году - 28984,4 млн. тенге;
      за счет республиканского бюджета: всего - 40749,8 млн. тенге, в 2008 году - 3396,6 млн. тенге, в 2009 году - 16701,4 млн. тенге, в 2010 году - 20651,8 млн. тенге; за счет местных бюджетов: всего - 17429,1 млн. тенге; в том числе: в 2008 году - 2311,2 млн. тенге, в 2009 году - 6785,3 млн. тенге, в 2010 году - 8332,6 млн. тенге.
      Объемы расходов по мероприятиям, финансируемым за счет средств республиканского бюджета, будут ежегодно уточняться при утверждении республиканского бюджета на соответствующий финансовый год.

  7. Ожидаемые результаты от реализации и индикаторы Программы

      Реализация Программы будет осуществляться поэтапно.
      Первый этап (2008-2010 годы) будет направлен на обновление образовательных программ и институциональное развитие системы технического и профессионального образования.
      Второй этап (2011-2012 годы) станет этапом совершенствования реформ и устойчивого функционирования системы технического и профессионального образования.
      Реализация программы обеспечит следующие результаты:
      повысится качество технического и профессионального образования;
      усилится общеобразовательная подготовка обучающихся;
      в учебных заведениях технического и профессионального образования и общеобразовательных школах будут внедрены единые образовательные программы среднего общего образования с профильным обучением;
      программы технического и профессионального образования будут соответствовать требованиям рынка труда;
      повысится престиж технического и профессионального образования;
      расширится применение активных технологий обучения в образовательном процессе;
      будет внедрена кредитная система обучения, обеспечена гармонизация образовательных программ технического и профессионального, послесреднего и высшего образования;
      будет создана эффективная национальная квалификационная система, позволяющая повышать уровень квалификации или продолжать обучение без отрыва от производства и потери времени;
      будет внедрена современная система сертификации, оценки, подтверждения навыков и квалификаций выпускников учебных заведений технического и профессионального образования;
      будут проводиться ежегодные конкурсы "Лучший по профессии" среди обучающихся технического и профессионального образования, "Лучшее учебное заведение технического и профессионального образования";
      обучающиеся будут ежегодно участвовать в международных конкурсах профессионального мастерства;
      будут созданы необходимые механизмы для привлечения инвестиций частного сектора в подготовку, переподготовку и повышение квалификации кадров технического и обслуживающего труда;
      повысится эффективность управления качеством на всех уровнях системы путем внедрения новых способов управления, обеспечивающих гибкость и эффективность, ответственность системы технического и профессионального образования;
      повысится участие работодателей в процессах принятия решений по вопросам развития технического и профессионального образования, разработки образовательных программ и квалификационных требований к выпускникам учебных заведений технического и профессионального образования;
      будет внедрена система финансирования на основе государственного образовательного заказа с определением стоимости расходов на обучение одного специалиста, ориентированного на результат;
      улучшится качество учебно-методического обеспечения образовательных программ за счет разработки новой учебной литературы и учебно-методических пособий по специальным дисциплинам, функционирования методических кабинетов;
      будет создана разветвленная инфраструктура технического и профессионального образования, построены новые учебные заведения и общежития, межрегиональные профессиональные центры;
      потенциал и ресурсы системы технического и профессионального образования возрастут за счет капитального ремонта зданий, обновления и переоснащения учебно-производственных мастерских и лабораторий современным учебно-производственным и технологическим оборудованием.
      Эффективность результатов реализации Программы будет определяться следующими индикаторами:
      разработка новых государственных общеобязательных стандартов образования по 230 специальностям и профессиям, в том числе: в 2008 году - 72 единицы, в 2009 году - 71 единица, в 2010 году - 87 единиц;
      разработка 224 новых интегрированных модульных образовательных программ, в том числе: в 2008 году - 94 единиц; в 2009 году - 65 единиц, в 2010 году - 65 единиц;
      разработка 1430 типовых учебных программ по специальным дисциплинам новых образовательных программ, в том числе: в 2009 году - 720 единиц, в 2010 году - 710 единиц;
      разработка 800 учебников по специальным дисциплинам новых образовательных программ, в том числе: в 2009 году - 400 учебников, в 2010 году - 400 учебников;
      разработка 800 учебно-методических пособий по специальным дисциплинам новых образовательных программ, в том числе: в 2009 году - 400 учебно-методических пособий, в 2010 году - 400 учебно-методических пособий;
      функционирование методических кабинетов при всех областных (городских) департаментах образования;
      ежегодное увеличение доли выпускников школ, которые продолжат обучение в организациях технического и профессионального образования;
      ежегодное снижение разницы между средними баллами успеваемости обучающихся по программам среднего общего образования в общеобразовательной школе и учебных заведениях технического и профессионального образования;
      ежегодное увеличение доли выпускников учебных заведений технического и профессионального образования, получивших повышенный уровень квалификации: в 2008 году - до 15,0 %; в 2009 году - до 15,5 %; в 2010 году - до 16,5%;
      ежегодное увеличение количества обучающихся, пользующихся услугами специалистов по карьерному руководству;
      ежегодное увеличение доли обучающихся по техническим и технологическим специальностям от общей численности обучающихся в системе технического и профессионального образования;
      ежегодное увеличение доли выпускников продолжающих обучение на следующих ступенях и уровнях образования без потери времени;
      ежегодное увеличение контингента обучающихся за счет бюджетных средств: в профессиональных лицеях на 25 %, в колледжах - на 30 %;
      ежегодное увеличение доли обучающихся за счет средств работодателей;
      ежегодное увеличение доли обучающихся получающих стипендию из средств работодателей;
      ежегодная подготовка за счет государственного образовательного заказа 1000 специалистов по техническим специальностям с высшим образованием для педагогической деятельности в системе технического и профессионального образования;
      снижение уровня безработицы среди выпускников технического и профессионального образования по сравнению с общей молодежной безработицей;
      увеличение процента трудоустроенных выпускников учебных заведений технического и профессионального образования, имеющих возможность повышать свою квалификацию без отрыва от производства;
      ежегодное увеличение количества работодателей, участвующих на экзаменах по присвоению и подтверждению квалификации;
      ежегодное увеличение числа организаций технического и профессионального образования, сертифицированных в соответствии с требованиями системы менеджмента качества ИСО 9001-2000;
      увеличение процента административно-управленческих работников технического и профессионального образования, прошедших переподготовку и обучающие курсы по контролю над управлением качества подготовки кадров технического и обслуживающего труда;
      создание в каждом секторе экономики отраслевых советов;
      проведение капитального ремонта учебных заведений на сумму 5943,04 млн. тенге, в том числе в 2008 году - 2311,18 млн. тенге, в 2009 году - 1700,77 млн. тенге, в 2010 году - 1931,09 млн. тенге;
      ежегодное увеличение количества учебно-производственных мастерских и лабораторий профессиональных лицеев и колледжей, оснащенных современным учебно-производственным и технологическим оборудованием, в том числе в 2009 году - 94 единиц; в 2010 году - 95 единиц;
      обеспечение необходимого количества учебных заведений на долю населения типичного возраста по регионам;
      увеличение количества учебных заведений технического и профессионального образования, внедряющих новые образовательные программы;
      создание межрегиональных профессиональных центров в Атырауской, Южно-Казахстанской, Павлодарской, Восточно-Казахстанской, областях;
      увеличение количества общежитий учебных заведений технического и профессионального образования.
      В целом указанные меры будут способствовать созданию эффективной системы технического и профессионального образования, готовящей конкурентоспособные кадры с широкой компетенцией и передаваемыми фундаментальными знаниями для повышения трудоспособности молодежи и развития человеческих ресурсов в Казахстане.

"Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 31 мамырдағы N 527 Қаулысы

      Қазақстан Республикасының Үкіметі  ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      "Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

       Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                   К.Мәсімов

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы

Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы

      Тиімділігі жоғары, бәсекеге қабілетті және қол жетімді техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін құру мақсатында  ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасының Үкіметі бір ай мерзімде Бағдарламаны іске асыру жөніндегі 2008 - 2010 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын әзірлесін және бекітсін.
      3. Орталық және жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар Бағдарламаны іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын.
      4. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жарты жылда бір рет, есепті кезеңнен кейінгі айдың 25-күнінен кешіктірмей Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне және Қазақстан Республикасының Үкіметіне Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат берсін.
      5. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Үкіметіне жүктелсін.
       6.   Осы   Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

       Қазақстан Республикасының
      Президенті                                         Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы  
Президентінің      
2008 жылғы 31 мамырдағы  
N Жарлығымен бекітілген  

Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

Астана, 2008 жыл

Мазмұны

1. Бағдарламаның паспорты
2. Кіріспе
3. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің қазіргі жай-күйін
   талдау
4. Бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетіктері
5.1. Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау
     сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін техникалық
     және кәсіптік білім берудің құрылымы мен мазмұнын реформалау
5.2. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің тиімділігі мен
     есеп беруін арттыру үшін техникалық және кәсіптік білім беруді
     басқару мен қаржыландыру жүйелерін жетілдіру
5.3. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің инфрақұрылымы
     мен материалдық-техникалық базасын дамыту
6. Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері
7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер мен оның
   индикаторлары

1. Бағдарламаның паспорты

Бағдарламаның                 Қазақстан Республикасында техникалық
атауы                         және кәсіптік білім беруді дамытудың
                              2008 - 2012 жылдарға арналған
                              мемлекеттік бағдарламасы

Әзірлеу үшін                  Қазақстан Республикасы Президентінің
негіздеме                     2007 жылғы 6 сәуірдегі N 310
                               Жарлығымен  бекітілген Мемлекет
                              басшысының 2005 - 2007 жылдардағы
                              Қазақстан халқына жыл сайынғы
                              жолдауларын іске асыру жөніндегі
                              негізгі бағыттардың (іс-шаралардың)
                              жалпыұлттық жоспарының 106-тармағы;
                              Қазақстан Республикасы Президентінің
                              2008 жылғы 14 ақпандағы N 535
                               Жарлығымен  бекітілген Мемлекет
                              басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы
                              "Қазақстан халқының әл-ауқатын
                              арттыру - мемлекеттік саясаттың басты
                              мақсаты" атты Қазақстан халқына
                              Жолдауын іске асыру жөніндегі
                              іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарының
                              61-тармағы; Қазақстан Республикасы
                              Үкіметінің 2008 жылғы 14 наурыздағы N
                              246  қаулысымен  бекітілген Мемлекет
                              басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы
                              "Қазақстан халқының әл-ауқатын
                              арттыру - мемлекеттік саясаттың басты
                              мақсаты" атты Қазақстан халқына
                              Жолдауын іске асыру жөніндегі
                              іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын
                              орындау жөніндегі іс-шаралар
                              жоспарының 61-тармағы; Қазақстан
                              Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29
                              тамыздағы N 753  қаулысымен  бекітілген
                              Қазақстан Республикасының
                              әлеуметтік-экономикалық дамуының 2008
                              - 2010 жылдарға арналған орта
                              мерзімді жоспарының 2008 - 2010
                              жылдарға арналған қолданыстағы және
                              әзірленетін мемлекеттік және салалық
                              (секторалдық) бағдарламалар
                              тізбесінің 49-тармағы

Әзірлеуші                     Қазақстан Республикасы Білім және
                              ғылым министрлігі

Бағдарламаның                 Бәсекеге қабілетті дағдылары бар және
мақсаты                       білім алуды жалғастыру үшін
                              жеткілікті әлеуеті бар экономика
                              салалары мен жұмыс берушілерді
                              техникалық және қызмет көрсету
                              еңбегінің білікті мамандарымен
                              қамтамасыз ету үшін техникалық және
                              кәсіптік білім беру жүйесін қайта
                              құрылымдау және қайта ұйымдастыру

Бағдарламаның                 Техникалық және кәсіптік білім
міндеттері                    берудің құрылымы мен мазмұнын
                              реформалау жолымен техникалық және
                              қызмет көрсету еңбегінің кадрларын
                              даярлаудың сапасы мен бәсекеге
                              қабілеттілігін қамтамасыз ету;
                              басқару мен қаржыландыру тетіктерін
                              жетілдіру арқылы техникалық және
                              кәсіптік білім беру жүйесінің
                              тиімділігі мен есеп беруін арттыру;
                              техникалық және   кәсіптік білім беру
                              инфрақұрылымы мен
                              материалдық-техникалық базасын дамыту
                              жолымен білім беру бағдарламаларын
                              іске асыру жағдайларын жақсарту

Бағдарламаны                  Институционалды жаңғыртудың 1-кезеңі:
іске асыру мерзімі            2008 - 2010 жылдар; тұрақты дамудың
                              2-кезеңі: 2010 - 2012 жылдар

Қажетті ресурстар             Республикалық және жергілікті
мен қаржыландыру              бюджетте көзделген қаражат, әр түрлі
көздері                       мүдделі тараптардың үлестік қатысуы
                              бар тікелей инвестициялар, қорлар
                              мен халықаралық ұйымдардың қаражаты.
                              Бағдарламаны іске асыруға байланысты
                              қаржылық шығындар: 58178,9 млн.
                              теңгені, оның ішінде: 2008 жылы -
                              5707,8 млн. теңгені, 2009 жылы -
                              23486,7 млн. теңгені, 2010 жылы -
                              28984,4 млн. теңгені құрайды;
                              республикалық бюджет есебінен:
                              барлығы - 40749,8 млн. теңге, 2008
                              жылы - 3396,6 млн. теңге, 2009 жылы
                              - 16701,4 млн. теңге, 2010 жылы - 2
                              0651,8 млн. теңге;
                              жергілікті бюджеттер есебінен:
                              барлығы - 17429,1 млн. теңге, оның
                              ішінде: 2008 жылы - 2311,2 млн.
                              теңге, 2009 жылы - 6785,3 млн.
                              теңге, 2010 жылы - 8332,6 млн. теңге.
                              Республикалық бюджеттің қаражаты
                              есебінен қаржыландырылатын
                              іс-шаралар бойынша шығыстар көлемі
                              жыл сайын тиісті қаржы жылына
                              арналған республикалық бюджетті
                              бекіту кезінде нақтыланады  

Күтілетін                     Бағдарламаны іске асыру мынадай
нәтижелер                     нәтижелерді қамтамасыз етеді: 
                              техникалық және кәсіптік білім беру
                              сапасы артады;
                              білім алушылардың жалпы білім алу
                              даярлығы күшейтіледі,техникалық және
                              кәсіптік білім беретін оқу орындары
                              мен жалпы білім беретін мектептерде
                              бейінді оқытумен жалпы орта білім
                              берудің бірыңғай оқыту
                              бағдарламалары енгізілетін болады;
                              техникалық және кәсіптік
                              білім беру бағдарламалары еңбек
                              нарығының талаптарына сәйкес болады;
                              техникалық және кәсіптік білім
                              берудің беделі артады; білім беру
                              процесінде оқытудың белсенді
                              технологияларын қолдану кеңейеді;
                              оқытудың кредиттік технологиясы
                              енгізілетін болады, техникалық және
                              кәсіптік білім беру, орта білімнен
                              кейінгі және жоғары білім берудің
                              білім бағдарламаларының үйлесімділігі
                              қамтамасыз етіледі;
                              біліктілік деңгейін арттыруға немесе
                              өндірістен қол үзбей және уақыт
                              шығындамай оқуды жалғастыруға
                              мүмкіндік беретін тиімді ұлттық
                              біліктілік жүйесі құрылатын болады;
                              техникалық және кәсіптік білім
                              беретін оқу орындары түлектерінің
                              дағдылары мен біліктілігін
                              сертификаттаудың, бағалаудың,
                              растаудың қазіргі заманғы жүйесі
                              енгізілетін болады;
                              техникалық және кәсіптік білім
                              берудің білім алушылары арасында жыл
                              сайынғы "Кәсіп үздігі", "Техникалық
                              және кәсіптік білім беретін үздік
                              оқу орны" конкурстары өткізілетін
                              болады;
                              білім алушылар жыл сайын кәсіби
                              шеберліктің халықаралық
                              конкурстарына қатысатын болады;
                              техникалық және қызмет көрсету
                              еңбегінің кадрларын даярлауға, қайта
                              даярлауға және біліктілігін
                              арттыруға жеке сектор
                              инвестицияларын тарту үшін қажетті
                              тетіктер құрылатын болады;
                              жүйенің барлық деңгейінде техникалық
                              және кәсіптік білім беру жүйесінің
                              икемділігі мен тиімділігін,
                              жауапкершілігін қамтамасыз ететін
                              басқарудың жаңа әдістерін енгізу
                              жолымен сапаны басқару тиімділігі
                              артады;
                              техникалық және кәсіптік білім
                              беруді дамыту мәселелері бойынша
                              шешімдер қабылдау процесінде, білім
                              беру бағдарламалары мен техникалық
                              және кәсіптік білім беретін оқу
                              орындарының түлектеріне қойылатын
                              біліктілік талаптарын әзірлеу
                              кезінде жұмыс берушілердің қатысуы
                              артады;
                              бір маманды оқытуға жұмсалатын
                              шығыстардың құнын анықтаумен
                              мемлекеттік білім беру тапсырысы
                              негізінде нәтижеге бағдарланған
                              қаржыландыру жүйесі енгізілетін
                              болады;
                              арнайы пәндер бойынша жаңа оқу
                              әдебиеттері мен оқу-әдістемелік
                              құралдар әзірлеу, әдістемелік
                              кабинеттердің жұмыс істеуі есебінен
                              білім беру бағдарламаларын
                              оқу-әдістемелік қамтамасыз ету
                              сапасы жақсарады;
                              техникалық және кәсіптік білім
                              берудің тармақты инфрақұрылымы
                              құрылатын, жаңа оқу орындары мен
                              жатақханалар, өңіраралық кәсіптік
                              орталықтар салынатын болады;
                              жаңа білім беру бағдарламаларын
                              енгізетін оқу орындарының әлеуеті мен
                              ресурстары ғимараттарды күрделі
                              жөндеу, оқу-өндірістік шеберханалар
                              мен зертханаларды қазіргі заманғы
                              оқу-өндірістік және технологиялық
                              жабдықтармен жаңарту мен қайта
                              жарақтандыру есебінен артады;
                              жастар арасында жұмыспен қамтылу
                              нәтижелілігі артады;
                              техникалық және кәсіптік білім
                              беретін оқу орындарының түлектері
                              арасында жұмыссыздық деңгейі
                              төмендейді;
                              білім алуды жалғастыру үшін
                              түлектердің әлеуеті артады.

2. Кіріспе

      Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттік  бағдарламасы  (бұдан әрі - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 6 сәуірдегі N 310 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2005 - 2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларын іске асыру жөніндегі негізгі бағыттардың (іс-шаралардың)  жалпыұлттық жоспарының  106-тармағына; Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 14 ақпандағы N 535 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың  жалпыұлттық жоспарының  61-тармағына; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 14 наурыздағы N 246 қаулысымен бекітілген Мемлекет басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспарын орындау жөніндегі  іс-шаралар жоспарының  61-тармағына; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 тамыздағы N 753 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2008 - 2010 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарының 2008 - 2010 жылдарға арналған қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар  тізбесінің  49-тармағына сәйкес әзірленді.
      Техникалық және кәсіптік білім беруді реформалау ақпараттық технологиялардың барынша терең әсерімен әрі ішкі және сыртқы еңбек нарығында бәсекелестіктің артуымен қоса жаһандану мен білім экономикасына көшу жағдайында Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуының міндеттері ауқымының өсуіне және күрделілігіне байланысты техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауда сапалы ұмтылыстың қажеттілігінен туындады.
      Бағдарлама адами ресурстарды дамыту, жастарды жұмысқа орналастыру мүмкіндігін кеңейту, білім берудің үздіксіздігін қамтамасыз ету, мемлекеттің, бизнестің, қызмет көрсетулер саласының серпінді жобалары үшін кең құзыреті және берілетін іргелі білімдері бар бәсекеге қабілетті кадрлар корпусын қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін жұмыстың бір бөлігі болып табылады.
      Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау елдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ететін орта буынды қалыптастыру үшін негіз болып табылады.
      Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту ұсыныспен емес, сұраныспен анықталатын болады.

3. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің қазіргі жай-күйін талдау

      Қазақстанның тұрақты экономикалық өсуі еңбек нарығының құрылымы мен мөлшерінде едәуір өзгерістер, сондай-ақ білікті қызметкерлерге сұраныстың табиғи артуын туындатты. Мемлекет экономиканың базалық салаларын (тау-кен өндіру өнеркәсібі, мұнай-газ өнеркәсібі, құрылыс), өңдеуші өнеркәсіпті (машина жасау, мұнай-химия өнеркәсібі, құрылыс материалдары өндірісі), сондай-ақ сервистік секторда (туризм, әлеуметтік қамсыздандыру, қызмет көрсету) кадрлармен барабар қамтамасыз етуге өсіп отырған қажеттілікті бастан өткеруде.
      Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту жөнінде қабылданатын шараларға қарамастан, білікті кадрларға жылдам өсіп отырған сұраныс толық көлемде қамтамасыз етілмеуде, ал түлектердің дағдыларының деңгейі жұмыс берушілердің талаптарына сәйкес емес.
      Дүниежүзілік Банк өткізген "Дағдыларға, жұмыс күшіне Қазақстандағы сұраныс" атты зерттеу бойынша 2008 жылы жұмыс берушілердің 63 %-і жұмысшы кадрлардың білімі мен дағдыларының жеткіліксіздігі бизнестің даму жолына кедергі болып отырғанын мәлімдеді. Ірі компаниялар білікті жұмыс күшін табуға байланысты неғұрлым қиындықтарды бастан өткеруде. Мамандардың дағдылары мен құзыреттеріне қойылатын талаптар әрдайым өсуде: қазақстандық компаниялардың 40 %-і тауарлар мен қызметтер сапасына нормалардың күшеюіне, технологиялардың күрделенуіне, бәсекенің өсуіне байланысты соңғы екі жылда қызметкерлердің дағдыларына қойылатын талаптардың қатайтылғаны туралы хабарлады. Компаниялар кадрларды іріктеу кезінде бәрінен бұрын мынадай базалық дағдыларды бағалайды: жеке жұмыс істей білуі, уақытты бөле білуі, жазбаша және ауызша қатынаса алу дағдылары, талдау дағдылары мен міндеттерді шеше білуі. Білікті жұмыс күшіне тапшылық экономиканың көптеген салаларының проблемасы деп танылды. Тұтастай алғанда республика бойынша сұраныс пен ұсыныстың теңгерімсіздігінен жыл сайын орта есеппен 21 мыңға дейінгі жұмыс орны бос қалады.
      Жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейінің неғұрлым жоғары көрсеткіштері Алматы қаласында - 26,0 % және Астана қаласында - 16,4 %, Маңғыстау облысында - 13,8 %, Қостанай облысында - 13,6 %, Жамбыл облысында - 12,7 % байқалды. Көрсетілген проблемалардың негізгі себептерінің бірі жастардың техникалық және кәсіптік білім берумен қамтылу төмендігі болып табылады.
      Техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының түлектерін жұмысқа орналастыру проблемалары тұтынушылардың нашар хабардар болуымен, жеткілікті түрде айқын құрылымдалмаған еңбек нарығымен, халықтың жұмыспен қамтылуында да, кадрларды кәсіптік даярлауда да ақталмаған монополизммен асқына түседі.
      Техникалық және кәсіптік білім беруді жетілдіру жөніндегі қосымша талаптар 11-12 сыныптарда кәсіптік оқытуды енгізумен 12-жылдық жалпы орта білім беруге жобаланып отырған көшуді қарастырады.
      2007 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасының техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарындағы білім алушылар контингенті 55700 адамды құрайды. Оның ішінде колледждерде - 450525 адам, кәсіптік мектептерде (кәсіптік лицейлерде) - 108175 адам оқиды. Кәсіптік мектептерде (кәсіптік лицейлерде) білім алушылардың 93 %-і және колледждерде білім алушылардың 16 %-і бюджеттік негізде оқиды. 257161 адам (білім алушылардың жалпы санының 46 %-і) мемлекеттік тілде оқиды.
      Техникалық және кәсіптік білім берумен қамтылу республика бойынша орта есеппен кәсіптік мектептерде (кәсіптік лицейлерде) - 5,8 %-ті және колледждерде - 14,7 %-ті құрайды.
      Техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында негізгі орта білім беру базасында 325997 адам (білім алушылардың жалпы контингентінің 58 %-і) білім алады. Жалпы орта білімнің төмен сапасы, кәсіптік білім беретін білім бағдарламаларының айқын сабақтастығының және бірыңғай ұлттық біліктілік құрылымының болмауы жағдайында 18-19 жаста белгілі бір санаулы бағыттағы кәсіпті иемдену болашақта түлектің кәсіптік дағдыларының даму мүмкіндігінің шектеліп қалу қатерін туғызады.
      Жалпы білім беретін мектептердің білім алушылары кәсіптік білім алуда шешім қабылдаған кезде кәсіптік бейімділігі мен ынтасы емес, үлгерім деңгейі зор ықпал етеді. Осылайша, техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының төмен мәртебесі алдын ала айқындалады. Білім беру жүйесінде білім берудің деңгейлері бойынша да (халықтың 10 мың адамына шаққанда білім алушылардың саны: кәсіптік лицейлерде - 66 адам, колледждерде -162 адам, жоғары оқу орындарында - 439), кәсіптер бойынша да (әрбір төртінші адам ғана техникалық және технологиялық мамандықтар бойынша білім алады, бұл экономиканың ағымдағы және перспективадағы қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткіліксіз екендігі анық) кадрларды кәсіптік даярлауда тепе-теңсіздік орын алып отыр.
      Білім беру бағдарламалары мен оқу-әдістемелік қамтамасыз етудің мазмұнын талдау базалық және кәсіптік құзіреттерді бағалауға талаптардың жоқтығын, теориялық даярлықтың және ескірген деректердің басым екендігін, икемділік пен сабақтастықтың жеткіліксіз деңгейін, фактілердің ахуалдық талдауға зиян келетіндей басым екенін көрсетеді. Білім беру бағдарламаларының мазмұны еңбек нарығындағы өзгерістерді көрсететін жұмыс берушілердің талаптарына да, білім мен машықтың кең базасымен нығайтылған, талап етілген дағдыларды алуға ынта білдіретін білім алушылардың талаптарына да жауап бермейді.
      Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын қатаң регламенттеу оқу орындары мен оқытушылардың еңбек нарығындағы өзгерістерге жедел ден қою мүмкіндіктерін шектейді.
      Оқу бағдарламаларының теорияланған, дерексізденген мазмұны, ескірген оқыту технологиялары құзыретті дағдыларды, дербестікті, эвристикалық қасиеттерді дамытуды ынталандырмайтын механикалық есте сақтауға негізделген білімді меңгерудің тек қана ұдайы өндіру деңгейін қамтамасыз етеді.
      Колледждер мен кәсіптік лицейлерде оқу процесінің сапасын арттыруға оқу-әдістемелік қамтамасыз ету деңгейі, қазіргі заманғы оқу әдебиетінің, әсіресе арнайы пәндер бойынша мемлекеттік тілдегі әдебиеттің тапшылығы едәуір кедергі болып табылады.
      Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде ғылыми-әдістемелік және оқу-әдістемелік қамтамасыз етумен, білім беру бағдарламаларын, оқу-әдістемелік құралдарды және оқыту технологияларын әзірлеуді ұйымдастырумен мақсатты бағытта айналысатын мекемелер жоқ.
      Педагог кадрлардың құрылымы мен құрамы да оқытушылар мен біліктілігі жоғары өндірістік оқыту шеберлерінің тапшылығына алып келген елеулі өзгерістерге ұшырады.
      Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде 41,0 мың педагог қызметкер, оның ішінде колледждерде - 29,2 мың адам, кәсіптік мектептерде (лицейлерде) - 11,8 мың адам жұмыс істейді.
      Оқу орындарында кадр құрамы қартаюының тұрақты үрдісі, неғұрлым білікті және перспективалы оқытушылардың кәсіпорындарға кетуі сақталуда. Жалақының төмен деңгейі мен техникалық білім беру жүйесінің педагог қызметкерлері үшін жеткіліксіз әлеуметтік пакеті салдарынан жас мамандардың келуі баяулады. Тәжірибе өткізетін нұсқаушыларды тарта отырып, өндірісте тағылымдамадан өткізу және Арнайы пәндер оқытушылары мен өндірістік оқыту шеберлерінің біліктілігін арттыру жүйесі жоқ. Педагог қызметкерлер жұмысының оң тәжірибесін қорыту мен таратуға арналған жүйелі тәсіл жоқ.
      Оқу орындарында білім беру қызметтерінің тапсырыс берушілері мен клиенттері арасында тұрақты байланыстар жетіспейді. Оқу орындары мен кәсіпорындардың өзін-өзі тұйық ұстау стилі, ынтымақтастықты дамытудың табысты стратегияларының, оқу орындарының консалтингтік қызметтер көрсету практикасының жеткіліксіздігі орын алуда. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі еңбек және жұмыс берушілер нарығының қажеттілігіне емес, оқытушылар мен оқу-материалдық базаның ағымдағы мүмкіндіктеріне бағдарланған. Нәтижесінде кадрлар даярлау өндірістің нақты сұрау салуларынан қол үзіп жүзеге асырылады. Әлеуметтік әріптестікті дамыту жолында ынтымақтастықты дамытуға тұрақты негізде ынталандыруға және жәрдемдесуге тиіс институционалдық, жергілікті деңгейлерде қосалқы құрылымдардың жоқтығы кедергі болып табылады. Жағдай әріптестікті моральдық және материалдық ынталандырудың нормативтік құқықтық негіздерінің жеткіліксіздігімен қиындайды.
      Техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарын басқару құрылымы мен процестерін талдау олардың - негізгі параметрлерінің үйлестірілмеген және нәтижесіз екендігін анықтайды. Шешімдер қабылдауда, 11 ресурстарды тарту мен пайдалануда республикалық және жергілікті басқару деңгейлері арасындағы жауапкершілікті айқын бөлу жоқ. Басқарудың қазіргі тетігі тұтынушыларға бағдарланбаған. Республикалық, жергілікті деңгейлерде басқару құрылымдарының ведомстволар мен ірі компаниялардың тиісті бөлімшелерімен тиімді байланыстары жоқ. Қолданыстағы басқару практикасы кадрлар даярлауда сұраныс пен қажеттілікке нақты әрі дәл баға беруге мүмкіндік бермейді. Адами ресурстарды дамыту жөніндегі жеке бастамалар мен жобалар бар, бірақ оларды іске асыруда жүйелі үйлестіру жоқ. Жинақталған оң тәжірибе оқу орны немесе саласы деңгейінде шектеулі түрде пайдаланылады және ұлттық деңгейде қолданылмайды, өйткені салааралық институционалдық өзара қарым-қатынастар тетігі жоқ.
      Қаржыландырудың төмен көлемі, жоспарлаудың техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауға мемлекеттік білім беру тапсырысының жетілдірілмеген тетігі, персоналды кәсіптік оқытудағы міндетті бизнес жөніндегі нормативтік құқықтық базаның жоқтығы техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту проблемаларының басты себептерінің бірі болып табылады.
      Техникалық және кәсіптік білім беру білім берудің басқа деңгейлеріне қарағанда едәуір нашар қаржыландырылуда. Техникалық және кәсіптік білім беруде бір білім алушыға жұмсалатын шығыстар (орта есеппен 20 %-тен аз) халықтың жан басына шаққанда жалпы ішкі өнімнен (ЖІӨ) жоғары оқу орнындағы бір білім алушыға жұмсалатын шығыстармен (50 %-тен жоғары) салыстырғанда халықтың жан басына шаққанда ЖІӨ-нен едәуір төмен.
      Кәсіптік лицейлер жергілікті атқарушы органдардың қарамағында бола тұра, жалпы білім беретін мектептерге қарағанда едәуір нашар қаржыландырылады. Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын колледждерге бір білім алушыны ұстауға жылына (2007 жылы - орта есеппен 113 488 теңге) республикалық бюджеттегі колледждермен салыстырғанда (2007 жылы - орта есеппен 252,6 мың теңге) екі есе аз қаражат бөлінеді.
      Техникалық және кәсіптік білім беруге бөлінетін қаражат табыс деңгейі орташа басқа елдерде бөлінетіннен едәуір төмен. Техникалық және кәсіптік білім беруді қаржыландыру деңгейі 2006 жылы ЖІӨ-нің 0,2 %-ін құрады. Чех Республикасымен салыстыру үшін 2003 - 2004 жылдардың өзінде техникалық және кәсіптік білім беруге ЖІӨ-нің 0,97 %-ін, Польшада - ЖІӨ-нің 0,56 %-ін, Словакияда - ЖІӨ-нің 0,58 %-ін жұмсады.
      Бюджетті қалыптастыру процесі механикаланған және бір маманды оқытуға жұмсалатын шығыстардың орташа құнын, оқу орындарының қажеттіліктерін ескере отырып қаржыландыру орнына алдыңғы кезеңнің нақты шығыстарына негізделген, "бақылау" цифрларын белгілеу орын алған. Бюджет негізінен ағымдағы шығындарды жабады. Жүйені дамыту үшін, әсіресе адами ресурстарды дамыту, инфрақұрылымды дамыту үшін қаражат аз бөлінеді, педагог кадрлардың біліктілігін арттыруға шығыстар көзделмейді.
      Оқу орындарын дамытуға бағытталған орта мектептерді компьютерлендіру және интерактивті технологиялармен жарақтандыру бағдарламалары сияқты бюджеттік бағдарламалар кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерге қолданылмайды.
      Қаржыландырудың қолданыстағы жүйесі кәсіптік мектептерге (лицейлерге) бастамашылықтар мен инновациялар үшін жағдайды қамтамасыз етпейді, өзгермелі жағдайларға бейімдеу мақсатында қаржыны пайдалануда жеткілікті икемділік ұсынбайды. Ақылы қызметтер көрсетуден түсетін қаражат оқу орындарын дамыту үшін пайдаланыла алмайды.
      Қолданыстағы нормативтік құқықтық талаптар оқу орындарына қаржылық, демеушілік көмек көрсетуге жеке меншік секторы үшін ынтаны шектеп отыр.
      Тұтастай алғанда, қаржыландырудың қолданыстағы жүйесі нәтижеге бағдарланбаған және оны өңірлердің, жергілікті және орталық атқарушы органдардың қарсы тұруы, бір-бірінің арқасына ауыртпалықты итере салуға қарсы күрес ретінде бағалауға болады.
      Бюджеттік қаржыландырудың барабар болмауы, білім берудің басқа деңгейлерімен салыстырғанда техникалық және кәсіптік білім беруді қаржыландыруда айқын тепе-теңсіздіктің болуы техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары ұсынатын білім беру қызметтері сапасының жеткіліксіз деңгейін негіздейді.
      Кәсіптік мектептерде білім алушыларды әлеуметтік қолдау төмен деңгейде (жергілікті бюджттердің есебінен кәсіптік мектептердің білім алушыларын тамақтандыруды ұйымдастыруға бөлінетін қаражат орта есеппен күнінен 101 теңгені немесе айына 3030 теңгені құрайды).
      Материалдық-техникалық, оқу-әдістемелік базаның ауыр жай-күйі, педагог кадрлардың жеткіліксіз кәсіптік құзыреттілігі деңгейі қаржыландырудың жетіспеуі салдары болып табылады.
      Техникалық және кәсіптік білім беру инфрақұрылымын талдау, ең алдымен, кәсіптік мектептер (лицейлер) желісін қысқарту жағына (бүгінгі таңда кәсіптік мектептер саны 1991 жылғы кәсіптік мектептер санынан 71 %-ін ғана құрайды) дағдарысты өзгерістерді анықтап отыр. Бұл ретте техникалық және технологиялық мамандықтар бойынша кадрлар даярлайтын кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждер саны едәуір қысқарды (1991 - 2000 жылдары осындай оқу орындары санының азаюы, тиісінше, 59 % және 28 %-ті құрады).
      Республикада 830 оқу орны, оның ішінде 320 кәсіптік мектеп (оның 289-ы - мемлекеттік және 31-1 - жеке меншік), 510 колледж (оның 201-і мемлекеттік, 309-ы жеке меншік) және шамамен 1,5 мың әр түрлі оқу курстары, орталықтар (600 мың адам оқитын оқыту мерзімі - 1-ден 6 айға дейін) жұмыс істейді. Осы оқу орталықтарды, курстар, өндірісішілік, фирмаішілік оқытудың әр түрлі нысандары негізінен ұйымдаспаған түрде әрекет етеді.

Техникалық және кәсіптік білім беру желісі

            Қағаз мәтінінен қараңыз!

Техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының
оқушылар контингенті

             Қағаз мәтінінен қараңыз!

      Соңғы жылдары жатақханалар едәуір қысқарды немесе толығымен жабылды, бұл ауыл жастарын қалада және аудан орталықтарында оқу мүмкіндігінен айырды.
      90-жылдардың соңына қарай кәсіптік мектептерде оқитындар контингенті 2,5 есеге, колледждерде - 2 есеге азайды, ауылдық кәсіптік мектептерде оқитындар контингенті күрт азайды. Нәтижесінде республиканың бірқатар аудандарында техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары жекешелендірілді немесе жабылып қалды.
      Республика бойынша техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының аумақтық орналасуы едәуір өңірлік айырмашылыққа ие. Егер республика бойынша тиісті жастағы халықтың 10,0 мың адамына орта есеппен 1,6 кәсіптік мектептен келетін болса, онда бұл көрсеткіш өңірлер бойынша 0,9 дан 3,1-ге дейін түрленеді.
      Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі сапалы өзгерістер үшін алуан түрлі оқу орындарын да (кәсіптік лицейлер, колледждер, жоғары техникалық мектептер), өңіраралық, салааралық орталықтарды, курстарды, өндірісішілік оқытуды да қамтитын тармақталған инфрақұрылым қажет.
      Соңғы он жылдықта технологиялардың артта қалуын жөндеу негізгі факторлардың бірі болып табылатын техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының материалдық-техникалық базасында неғұрлым сындарлы өзгерістер болды.
      Іс жүзінде барлық оқу орындары істен шыққан, моральдық және табиғи ескірген жабдықтарды пайдалана отырып жұмыс істейді. Бұл ретте ескірген, істен шыққан жабдықтармен қамтамасыз етілу орта есеппен 54 %-ті құрайды.
      Қазіргі уақытта кәсіптік мектептердің 122 ғимараты (45 %), ағымдағы - 115 (42,1 %) ғимарат күрделі жөндеуге жатады, 153 кәсіптік цикл, 146 - жалпы білім беретін цикл кабинеттерін, 108 оқу зертханаларын, 78 оқу шеберханаларын қазіргі заманғы жабдықтармен жарақтандыру қажет.
      Ауылдық оқу орындарында жердің болмауынан өндірістік практика өткізу және дағдылар мен машықтарды үйрену үшін жағдай жоқ, бұл аграрлық сектор үшін жұмысшы кадрлары мен мамандарды даярлау сапасында көрініс табуда. Арнайы пәндер бойынша зертханалық сабақтар өткізу үшін жағдай жоқ, қажетті жабдықтар жоқ, соның салдарынан оқу жоспарлары мен бағдарламаларының талаптары толық көлемде орындалмауда. Көрнекі құралдарды басып шығару тоқтап қалды, металл өңдейтін, ағаш өңдейтін станоктар, сызу құралдары және басқа материалдар сатып алынбайды.
      Техникалық бейінді жеке меншік колледждерде техникалық мамандықтар бойынша мамандар даярлау үшін материалдық-техникалық база өте әлсіз немесе мүлдем жоқ.
      Техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың әлемдік үрдістерін талдау Қазақстан Республикасының жағдайына бейімделуі мүмкін техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті кадрларын даярлаудың мынадай оң тәжірибесін айта кетуге мүмкіндік береді:
      техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі ЮНЕСКО-ның назарында тұр, Біріккен Ұлттар Ұйымының Декларациясымен онжылдықтың даму мақсаттарына жатқызылды және барлық дамыған елдерде басым секторлардың бірі болып табылады;
      неғұрлым дамыған елдерді біліктілік талаптары бойынша айқын құрылымдалған еңбек нарығы, жұмыс берушілерді техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау жүйесін дамытуға тұрақты түрде қаражат салуға ынталандыру бөліп көрсетеді (Германия, Норвегия, Финляндия);
      түлектер біліктілігінің еңбек нарығына сәйкестігіне білім беру бағдарламаларының икемділігі, модульділігі, бір уақытта бірнеше біліктілік беру (Британияның техникалық орта мектептерінде негізгі бағдарлама бойынша үш түрлі біліктілік бере отырып, әр түрлі үш емтихан кеңестерінен дипломдар алуға болады), олардың мазмұнының бәсекелі құзыретке бағдарлануы, бүкіл еңбек ету өмірі ішінде біліктілікті арттыру, практикалық дағдылары мен құзыретін қалыптастыратын белсенді және интерактивті оқыту технологияларын пайдалану есебінен қол жеткізіледі;
      техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында түлектерінің көпшілігіне бітіргеннен кейін кәсіптік қызметті бастауға мүмкіндік беретін жалпы білім беретін, сонымен бірге кәсіптік даярлауды (практикалық сабақтардың басым болуымен) жүзеге асыру (Британияда - техникалық орта мектептер, АҚШ-та - жергілікті колледждер, Францияда - лицейлер, Финляндияда - кәсіптік мектептер және т.б.);
      білім беру сатылары мен деңгейлерінің сабақтастығы (АҚШ-та, Ұлыбританияда колледждердің білім беру бағдарламалары университеттегі алғашқы екі жылда оқытумен теңеседі және диплом университеттің үшінші курсына оқуға түсуге мүмкіндік береді, Францияда кәсіптік лицейлер бағдарламалары университеттер бағдарламаларының сатысы болып табылады);
      оқыту сапасы бағалау мен аккредиттеудің тәуелсіз институционалдық тетіктерін қалыптастыру (мысалы, Венгрияда Кәсіптік біліктіліктер ұлттық тіркелімі, Бағалау мен сертификаттау ұлттық орталығы, Словенияда - Кәсіптік білім беру жөніндегі ұлттық орталық, Эстонияда - Ересектерге кәсіптік білім беру жөніндегі ұлттық кеңес);
      кәсіптік білім беру мен оқытудың тегін болуы (Германия, Франция, Финляндия), техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлауды басым қаржыландыру, өйткені техникалық және кәсіптік білім беруге жұмсалған шығындар басқа білім беру деңгейлерімен салыстырғанда едәуір зор әлеуметтік және экономикалық әсер береді (мысалы, Австрияда бір білім алушыға жұмсалатын шығыстар 9 584 АҚШ долларын, Израильде - 7 762 АҚШ долларын, Нидерландта - 7 622 АҚШ долларын құрайды);
      инфрақұрылымның дамығандығы (Францияда шамамен 7 мың техникалық лицей, 2600 лицей), өндірісішілік, фирмаішілік оқытумен айналысатын орталықтардың көптігі (АҚШ пен Жапонияда жекелеген кәсіптік мектептер, колледждер кадрларды тек теориялық даярлауды жүзеге асырады, ал өндірістік оқыту мен біліктілігін арттыру кәсіпорындарда жүргізіледі);
      техникалық және қызмет көрсету жұмысшы кадрларын, мамандарын даярлаудың жоғары білімді мамандарды даярлаудан басым болуы (АҚШ-тың, Жапонияның, Еуропалық Одақ елдерінің жұмыспен қамтылған халқының құрылымында лицейлер мен колледждерді бітірген мамандар 60 %-ке дейін құрайды);
      кәсіптік білім туралы арнайы заңдар қабылдау (кәсіптік білім туралы заңдар Германия, Франция, Польша, Финляндия, Нидерланды, Венгрия, Словения, Украина, Белоруссия, Молдова сияқты елдерде қабылданған).

4. Бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері

      Бәсекеге қабілетті дағдылары бар және білім алуды жалғастыру үшін 16 жеткілікті әлеуеті бар экономика салалары мен жұмыс берушілерді техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті мамандарымен қамтамасыз ету үшін техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін қайта құрылымдау және қайта ұйымдастыру.
      Бұл ретте техникалық және кәсіптік білім беруді жүйелі дамытудың негізгі басымдықтары мыналар болып табылады:
      1. Елдің әлеуметтік-экономикалық серпініне қол жеткізуде негізгі стратегиялық міндеттердің бірі ретінде ұлттық кадрларды даярлау жүйесін дамытуды анықтау.
      2. Адами ресурстарды дамытуға, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің беделін арттыруға бизнес-құрылымдардың, жұмыс берушілердің қабылдаушылығын жан-жақты ынталандыру.
      3. Техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлаудың жоғары сапасын және бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай жасау.
      Қойылған мақсатты іске асырудың негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
      1) техникалық және кәсіптік білім беру құрылымы мен мазмұнын реформалау жолымен техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларының сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету;
      2) техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауды басқару мен қаржыландыру жолымен техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің тиімділігі мен жауапкершілігін арттыру;
      3) техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің инфрақұрылымы мен материалдық-техникалық базасын дамыту жолымен білім беру бағдарламаларын іске асыру шарттарын жақсарту.
      Техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың жетекші қағидаттары: білім беру бағдарламаларының икемділігі, модульділігі, білім беру сатыларының үздіксіздігі, сабақтастығы, оқыту технологияларының белсенділігі, басқарудың салааралық сипаты, нәтижеге бағдарланушылық.

5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетіктері

      Өсіп отырған жаһандану жағдайында ел дағдылары мен құзыреттердің кең спектрі бар техникалық және қызмет көрсету еңбегінің білікті кадрларының жаңа ұрпағына мұқтаж. Егер жұмыспен қамтылу бұрынғы экономикалық жүйе жағдайында көбінесе дағдылардың шектелген санын иемденуге немесе бір кәсіптік білімі туралы диплом алуға байланысты болса, кәсіптік жай-күйінің болуы қазіргі экономика жағдайында одан әрі оқыту мен құзыреттің кеңдігіне байланысты. Техникалық және кәсіптік білім берудің жетілдірілген жүйесі әлемдік үздік практиканы ескере отырып, жастарға мансаптық өсу мен білім алуды жалғастыруға мүмкіндік беруге тиіс. Осы міндетті орындау үшін техникалық және кәсіптік білім беру құрылымы мен мазмұнын реформалау, басқару және қаржыландыру жүйелерін жетілдіру қажет.

5.1. Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау сапасы мен олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін техникалық және кәсіптік білім берудің құрылымы мен мазмұнын реформалау

      Техникалық және кәсіптік білім беру құрылымы мен мазмұны мынадай бағыттар бойынша жетілдірілетін болады.
      1. Жалпы орта және техникалық және кәсіптік білім беретін білім беру бағдарламаларының мазмұнын мыналар:
      бірыңғай білім беру бағдарламаларын әзірлеу жөніндегі мамандардың біліктілігін арттыру;
      жаңа білім беру бағдарламаларын әзірлеу мен бейімдеу;
      білім алушылардың бойында құзыретті, білімге өздігінен ізденуге қажеттілікті қалыптастыруға ықпал ететін оқытудың белсенді, интерактивті, кредиттік технологияларын енгізу;
      жаңалықтар мен оң тәжірибені таратудың коммуникациялық стратегиясын әзірлеу арқылы интеграцияландыру.
      2. Шағын мамандандырылған техникалық және кәсіптік білім беретін білім беру бағдарламаларының орнына:
      техникалық және кәсіптік білім берудің қазіргі мамандықтары мен кәсіптерінің сапасы мен қажеттілігін талдау;
      мамандықтар мен кәсіптерді ірі кластерлерге біріктіру;
      жұмыс берушілер қауымдастықтарымен тығыз өзара іс-қимылда мамандықтар мен кәсіптер тізбесін; шетелдік сарапшыларды тарта отырып, техникалық және кәсіптік білім берудің жалпыға міндетті мемлекеттік стандарттарын; интеграцияланған (модульді), оның ішінде бакалавриат бағдарламаларына баламалы білім беру бағдарламаларын; үлгі оқу бағдарламаларын; оқу әдебиетін, оқу құралдарын және оқу-әдістемелік кешендерді әзірлеу;
      жаңа білім беру бағдарламаларын енгізу үшін педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру;
      шетелдік ағылшын тілі оқытушыларын шақыру, техникалық және кәсіптік білім беретін жоғары оқу орындарына шетелдік ғалымдар мен оқытушыларды тарту мәселелерін пысықтау;
      мемлекеттік тапсырыс есебінен жоғары оқу орындарында техникалық бағыттар бойынша мамандар даярлауды қамтамасыз ету;
      техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету жүйесінің әлеуетін арттыру жолымен кең бейінділерін әзірлеу және енгізу.
      3. Білім беру бағдарламаларының интеграциялануын қамтамасыз ету үшін:
      мүдделі мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылда ұлттық біліктілік жүйесін құруға жауапты ұйымды анықтау;
      еңбек нарығы талаптарына сәйкес құзыретін бағдалау негізінде берілетін біліктіліктер жүйесін құру;
      ұлттық біліктілік жүйесін кең жұртшылыққа таныстыру;
      әр түрлі бейіндер мен мамандықтар үшін халықаралық стандарттар жөніндегі сертификаттау саласындағы сарапшыларды, әлемдік көшбасшыларды тарта отырып, түлектердің дағдылары мен біліктіліктерін сертификаттау, бағалау, растау жүйесін жаңғырту;
      халықаралық практикаға сәйкес техникалық және кәсіптік білім беру бағдарламаларын аккредиттеу жүйесін енгізу жолымен бірыңғай ұлттық біліктілік жүйесін қалыптастыру.
      4. Мыналар:
      білім беру ұйымдарында кәсіптік мансаптық басшылық жасау жөніндегі құрылымдарды дамыту;
      техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында білім алушыларға мансаптық басшылық жасау жөніндегі бағдарламаларды іске асыру үшін мамандарды даярлау арқылы білім алушыларға мансаптық басшылық жасау жүйесін енгізу.

5.2. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің тиімділігі мен есеп беруін арттыру үшін техникалық және кәсіптік білім беруді басқару мен қаржыландыру жүйелерін жетілдіру

      Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің тиімділігі мен есептілігін арттыру үшін мынадай іс-шаралар өткізілетін болады:
      1) мыналардың:
      стратегиялық жоспарлауды, сапа менеджменті жүйесін енгізу;
      оқу орындары түлектерінің біліктіліктеріне еңбек нарығы талаптары мониторингін және білім беру қызметтерінің сапасын бағалауды жүргізу;
      педагог қызметкерлерге, өндірістік оқыту шеберлеріне еңбекақы төлеу жүйесін жетілдіру;
      арнайы бағдарламаларды енгізу жолымен басқарушы кадрлардың біліктілігін арттыру;
      оқу орындары жұмысының оң тәжірибесін тұрақты тарату жөніндегі жүйені енгізу, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде инновацияларды көтермелеу есебінен нәтижеге бағдарланған басқарудың жаңа тетіктерін енгізу;
      2) мыналардың:
      жұмыс берушілердің, оқу орындарының белсенді қатысуымен техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту жөніндегі ұлттық және салалық кеңестерді құру;
      техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде шешімдер қабылдауда бизнес-құрылымдардың қатысу тетіктерін жетілдіру;
      ұлттық біліктілік жүйесін әзірлеуде салалық кеңестердің белсенді қатысуын қамтамасыз ету әрі техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары мен кәсіптерін кластерлендіру;
      техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында педагогикалық қызметке кәсіпорындардың біліктілігі жоғары мамандарын тарту;
      техникалық және кәсіптік білім беруді дамытуды қолдау қорын құру туралы мәселені пысықтау жолымен техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын даярлауда әлеуметтік әріптестікті дамыту;
      3) экономикалық шарттарды ескере отырып, мыналар:
      оқыту бағдарламаларына сұранысты ескере отырып, техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары желісін бағалауды жүргізу;
      жергілікті еңбек нарықтарының қажеттіліктеріне тиімділік пен қабылдаушылықты арттыру үшін оқу орындарын біріктіру арқылы жергілікті деңгейде техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары желісін оңтайландыру;
      4) мыналарды:
      бір маманды оқытуға жұмсалатын шығыстардың құнын анықтай отырып, нәтижеге бағдарланған мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде қаржыландыру жүйесін енгізу;
      білім алушылар конитингентінің қозғалысы мониторингі және нәтижелерге қол жеткізу үшін ақпараттық жүйені әзірлеу мен енгізу;
      техникалық және кәсіптік білім беруді қаржыландырудың жаңа жүйесін енгізу үшін персоналдың біліктілігін арттыру жолымен техникалық және кәсіптік білім беруді қаржыландыру;
      5) кәсіптік лицейлердің білім алушыларын әлеуметтік қорғау жөнінде ұсыныстар енгізу.

5.3. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің инфрақұрылымы мен материалдық-техникалық базасын дамыту

      Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің инфрақұрылымы мен материалдық-техникалық базасы мыналардың есебінен дамытылатын болады:
      1) мынадай негізгі бағыттар бойынша жаңа білім беру бағдарламаларын енгізетін оқу орындарын қолдаудың конкурстық тетігін құру (ақпараттың, ұсыныстарды жинау мен бағалаудың, ресурстарды бөлудің жариялылығын қамтамасыз ете отырып):
      кейбір оқу орындарын жоғары сапалы бейінді оқыту мен кәсіптік оқыту мамандықтарының шектелген тізбесі бар "үлгілілер" етіп біртіндеп қайта құру;
      мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті кеңейту арқылы қазіргі заманғы басқару әдістері, персоналды жалдаудың және жергілікті еңбек нарығының, жұмыс берушілердің және жекелеген азаматтардың қажеттіліктеріне жылдам ден қоюдың неғұрлым икемді мүмкіндіктері бар жаңа оқу орындарын дамыту;
      оқытуға сұраныстың өзгеруіне жұмыс берушілердің де, жекелеген азаматтардың да жылдам ден қоюын қамтамасыз ететін кәсіптік білім берудің жаңа бағдарламаларын әзірлеуді ынталандыру;
      2) кәсіптік лицейлер мен колледждердің оқу-өндірістік шеберханалары мен зертханаларын қазіргі заманғы өндірістік және технологиялық жабдықтармен жаңарту және қайта жарақтандыру;
      3) техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарын күрделі жөндеуді жүргізу;
      4) Атырау, Оңтүстік Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында өңіраралық кәсіптік орталықтар құру;
      5) техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында жатақханалар салу;
      6) үздік оқу орындары базасында техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің интеграцияланған білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын жоғары техникалық мектептер құру.

6. Қажетті ресурстар мен қаржыландыру көздері

      Бюджет қаражаты, әр түрлі мүдделі тараптардың үлестік қатысуымен тікелей инвестициялар, қорлар мен халықаралық ұйымдардың қаражаты.
      Республикалық және жергілікті бюджетте көзделген қаражат, әр түрлі мүдделі тараптардың үлестік қатысуы бар тікелей инвестициялар, қорлар мен халықаралық ұйымдардың қаражаты.
      Бағдарламаны іске асыруға байланысты қаржылық шығындар: 58178,9 млн. теңгені, оның ішінде: 2008 жылы - 5707,8 млн. теңгені, 2009 жылы - 23486,7 млн. теңгені, 2010 жылы - 28984,4 млн. теңгені құрайды;
      республикалық бюджет есебінен: барлығы - 40749,8 млн. теңге, 2008 жылы - 3396,6 млн. теңге, 2009 жылы - 16701,4 млн. теңге, 2010 жылы - 20651,8 млн. теңге;
      жергілікті бюджеттер есебінен: барлығы - 17429,1 млн. теңге, оның ішінде: 2008 жылы - 2311,2 млн. теңге, 2009 жылы - 6785,3 млн. теңге, 2010 жылы - 8332,6 млн. теңге.
      Республикалық бюджеттің қаражаты есебінен қаржыландырылатын іс-шаралар бойынша шығыстар көлемі жыл сайын тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджетті бекіту кезінде нақтыланады.

7. Бағдарламаны іске асырудан күтілетін нәтижелер мен оның индикаторлары

      Бағдарламаны іске асыру кезең-кезеңімен жүзеге асырылады. Бірінші кезең (2008 - 2010 жылдар) техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің оқыту бағдарламаларын жаңартуға және институционалды дамытуға бағытталады.
      Екінші кезең (2011 - 2012 жылдар) техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің реформалалары мен тұрақты жұмыс істеуін жетілдіру кезеңі болып табылады.
      Бағдарламаны іске асыру мынадай нәтижелерді қамтамасыз етеді:
      техникалық және кәсіптік білім беру сапасы артады;
      білім алушылардың жалпы білім алу даярлығы күшейтіледі, техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары мен жалпы білім беретін мектептерде бейінді оқытумен жалпы орта білім берудің бірыңғай оқыту бағдарламалары енгізілетін болады;
      техникалық және кәсіптік білім беру бағдарламалары еңбек нарығының талаптарына сәйкес болады;
      техникалық және кәсіптік білім берудің беделі артады;
      білім беру процесінде оқытудың белсенді технологияларын қолдану кеңейеді;
      оқытудың кредиттік технологиясы енгізілетін болады, техникалық және кәсіптік білім беру, орта білімнен кейінгі және жоғары білім берудің білім бағдарламаларының үйлесімділігі қамтамасыз етіледі;
      біліктілік деңгейін арттыруға немесе өндірістен қол үзбей және уақыт шығындамай оқуды жалғастыруға мүмкіндік беретін тиімді ұлттық біліктілік жүйесі құрылатын болады;
      техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары түлектерінің дағдылары мен біліктілігін сертификаттаудың, бағалаудың, растаудың қазіргі заманғы жүйесі енгізілетін болады;
      техникалық және кәсіптік білім берудің білім алушылары арасында жыл сайынғы "Кәсіп үздігі", "Техникалық және кәсіптік білім беретін үздік оқу орны" конкурстары өткізілетін болады;
      білім алушылар жыл сайын кәсіби шеберліктің халықаралық конкурстарына қатысатын болады;
      техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауға, қайта даярлауға және біліктілігін арттыруға жеке сектор инвестицияларын тарту үшін қажетті тетіктер құрылатын болады;
      жүйенің барлық деңгейінде техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің икемділігі мен тиімділігін, жауапкершілігін қамтамасыз ететін басқарудың жаңа әдістерін енгізу жолымен сапаны басқару тиімділігі артады;
      техникалық және кәсіптік білім беруді дамыту мәселелері бойынша шешімдер қабылдау процесінде, білім беру бағдарламалары мен техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының түлектеріне қойылатын біліктілік талаптарын әзірлеу кезінде жұмыс берушілердің қатысуы артады;
      бір маманды оқытуға жұмсалатын шығыстардың құнын анықтаумен мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде нәтижеге бағдарланған қаржыландыру жүйесі енгізілетін болады;
      арнайы пәндер бойынша жаңа оқу әдебиеттері мен оқу-әдістемелік 22 құралдар әзірлеу, әдістемелік кабинеттердің жұмыс істеуі есебінен білім беру бағдарламаларын оқу-әдістемелік қамтамасыз ету сапасы жақсарады;
      техникалық және кәсіптік білім берудің тармақты инфрақұрылымы құрылатын, жаңа оқу орындары мен жатақханалар, өңіраралық кәсіптік орталықтар салынатын болады;
      жаңа білім беру бағдарламаларын енгізетін оқу орындарының әлеуеті мен ресурстары ғимараттарды күрделі жөндеу, оқу-өндірістік шеберханалар мен зертханаларды қазіргі заманғы оқу-өндірістік және технологиялық жабдықтармен жаңарту мен қайта жарақтандыру есебінен артады;
      жастар арасында жұмыспен қамтылу нәтижелілігі артады;
      техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының түлектері арасында жұмыссыздық деңгейі төмендейді;
      білім алуды жалғастыру үшін түлектердің әлеуеті артады.
      Бағдарламаны іске асыру нәтижелерінің тиімділігі мынадай индикаторлармен анықталатын болады:
      230 мамандық пен кәсіп бойынша жаңа мемлекеттік жалпы білім беретін білім беру стандарттарын әзірлеу, оның ішінде: 2008 жылы - 72 бірлік, 2009 жылы - 71 бірлік, 2010 жылы - 87 бірлік;
      224 жаңа интеграцияланған модульдік білім беру бағдарламаларын әзірлеу, оның ішінде: 2008 жылы - 94 бірлік, 2009 жылы - 65 бірлік, 2010 жылы - 65 бірлік;
      жаңа білім беру бағдарламаларының арнайы пәндері бойынша 1430 үлгі оқу бағдарламаларын әзірлеу, оның ішінде: 2009 жылы - 720 бірлік, 2010 жылы - 710 бірлік;
      жаңа білім беру бағдарламаларының арнайы пәндері бойынша 800 оқулық әзірлеу, оның ішінде: 2009 жылы - 400 оқулық, 2010 жылы - 400 оқулық;
      жаңа білім беру бағдарламаларының арнайы пәндері бойынша 800 оқу-әдістемелік құрал әзірлеу, оның ішінде 2009 жылы - 400 оқу-әдістемелік құрал, 2010 жылы - 400 оқу-әдістемелік құрал;
      барлық облыстық (қалалық) білім департаменттері жанында әдістемелік кабинеттердің жұмыс істеуі;
      техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында білім алуын жалғастыратын мектеп түлектері үлесінің жыл сайын ұлғаюы;
      жалпы білім беретін мектептерде және техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарында жалпы орта білім беру бағдарламалары бойынша білім алатын білім алушылар үлгерімінің орташа балдары арасындағы айырмашылықтың жыл сайын азаюы;
      техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының жоғары деңгейлі біліктілік алған түлектері үлесінің жыл сайын өсуі: 2008 жылы - 15,0 %-ке дейін, 2009 жылы - 15,5 %-ке дейін, 2010 жылы - 16,5 %-ке дейін;
      мансаптық басшылық бойынша мамандардың қызметтерін пайдаланатын білім алушылар санының жыл сайын өсуі;
      техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде білім алушылардың жалпы санынан техникалық және технологиялық мамандықтар бойынша білім алушылар үлесінің жыл сайын өсуі;
      білім берудің келесі сатылары мен деңгейлерінде уақыт шығындамай білім алуын жалғастыратын түлектер үлесінің жыл сайын өсуі;
      бюджет қаражаты есебінен білім алушылар контингентінің жыл сайын өсуі: кәсіптік лицейлерде - 25 %-ке, колледждерде - 30 %-ке;
      жұмыс берушілердің қаражатынан білім алушылар үлесінің жыл сайын өсуі;
      жұмыс берушілердің қаражатынан стипендия алатын білім алушылар үлесінің жыл сайын өсуі;
      техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі педагогикалық қызмет үшін мемлекеттік білім беру тапсырысы есебінен техникалық мамандықтар бойынша жоғары білімді 1000 маманды жыл сайын даярлау;
      жастар жұмыссыздығымен салыстырғанда техникалық және кәсіптік білім беру түлектері арасында жұмыссыздық деңгейінің жалпы төмендеуі;
      өндірістен қол үзбей өз біліктілігін арттыруға мүмкіндігі бар техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының жұмыспен қамтылған түлектері процентінің өсуі;
      біліктілікті беру және растау жөніндегі емтихандарға қатысатын жұмыс берушілер санының жыл сайын өсуі;
      сапа менеджменті жүйесінің ИСО 9001-2000 талаптарына сәйкес сертификатталған техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары санының жыл сайын өсуі;
      техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау сапасын басқаруды бақылау бойынша қайта даярлау және оқыту курстарынан өткен техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің әкімшілік-басқарушы қызметкерлері процентінің жыл сайын өсуі;
      экономиканың әрбір секторында салалық кеңестердің құрылуы;
      943,04 млн. теңге сомасына оқу орындарын күрделі жөндеудің жүргізілуі, оның ішінде: 2008 жылы - 2 311,18 млн. теңге, 2009 жылы - 1 700,77 млн. теңге, 2010 жылы - 1 931,09 млн. теңге;
      қазіргі заманғы оқу-өндірістік және технологиялық жабдықтармен жарақтандырылған кәсіптік лицейлер мен колледждердің оқу-өндірістік шеберханалары мен зертханалары санының жыл сайын өсуі, оның ішінде: 2009 жылы - 94 бірлік; 2010 жылы - 95 бірлік;
      өңірлер бойынша тиісті жастағы халық үлесіне келетін оқу орындарының қажетті санын қамтамасыз ету;
      жаңа оқу бағдарламаларын енгізетін техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары санының өсуі;
      Атырау, Оңтүстік Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында өңіраралық кәсіптік орталықтар құру;
      техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындарының жатақханалары санының өсуі.
      Тұтастай алғанда, көрсетілген шаралар Қазақстанда жастардың еңбек ету қабілеттілігін арттыру мен адами ресурстарды дамыту үшін құзыреті кең және берілетін іргелі білімдері бар бәсекеге қабілетті кадрларды дайындайтын техникалық және кәсіптік білім берудің тиімді жүйесін құруға ықпал ететін болады.