О Концепции об охране и развитии нематериального культурного наследия в Республике Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 апреля 2013 года № 408

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Одобрить прилагаемую Концепцию об охране и развитии нематериального культурного наследия в Республике Казахстан (далее - Концепция).
2. Государственным органом, ответственным за реализацию Концепции, определить Министерство культуры и информации Республики Казахстан.
3. Центральным государственным и местным исполнительным органам Республики Казахстан принять необходимые меры по реализации Концепции.
4. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан С. Ахметов

Одобрена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 29 апреля 2013 года № 408

Концепция об охране и развитии нематериального культурного
наследия в Республике Казахстан

1. Видение развития нематериального культурного наследия
в Республике Казахстан

Нематериальное культурное наследие народа Республики Казахстан, являясь важнейшей составляющей частью национальной культуры, основой национального самосознания, укрепляющей духовную связь поколений, играет ключевую роль в формировании культуры Казахстана.
Присоединение Республики Казахстан к Международной конвенции от 17 октября 2003 года «Об охране нематериального культурного наследия» (далее – Конвенция) ратифицированной Законом Республики Казахстан от 21 декабря 2011 года, создает основы для эффективной деятельности по охране, популяризации и развитию нематериальных культурных ценностей народа Казахстана.
Нематериальное культурное наследие означает обычаи и обряды, формы представления и выражения, знания и навыки, а также связанные с ними инструменты, предметы, артефакты и культурные пространства, признанные сообществами, группами и, в некоторых случаях, отдельными лицами как часть их культурного наследия. Такое нематериальное культурное наследие, передаваемое от поколения к поколению, постоянно воссоздается сообществами и группами в зависимости от окружающей их среды, взаимодействия с природой и истории и формирует у них чувство самобытности и преемственности, содействуя тем самым уважению культурного разнообразия и творчеству человека. Для целей Концепции об охране и развития нематериального культурного наследия в Республике Казахстан (далее – Концепция) принимается во внимание только то нематериальное культурное наследие, которое согласуется с существующими международными-правовыми актами по правам человека и требованиями взаимного уважения между сообществами, группами и отдельными лицами, а также в соответствии с положениями Конвенции.
Деятельность по охране нематериального культурного наследия целесообразно осуществлять как продолжение Государственной программы «Мәдени мұра», уже оказавшей глубокое воздействие на самоидентификацию казахстанского общества, укрепление национального и государственного самосознания, просвещенности и межкультурного взаимопонимания. В рамках этой Программы проведена значительная работа по изучению и воссозданию знаковых историко-культурных и архитектурных памятников, включению в список Всемирного наследия ЮНЕСКО Мавзолея Ходжи Ахмеда Яссауи, петроглифов археологического ландшафта Тамгалы. Настало время для осуществления аналогичной работы по охране нематериального культурного наследия.
В настоящей Концепции используются следующие основные понятия:
1) элементы нематериального культурного наследия - обычаи и обряды, формы представления и выражения, знания и навыки, а также связанные с ними инструменты, предметы, артефакты и культурные пространства, признанные сообществами, группами и, в некоторых случаях, отдельными лицами как часть их культурного наследия, представляющие историческую и культурную значимость и вносимые в перечень элементов нематериального культурного наследия Республики Казахстан;
2) перечень элементов нематериального культурного наследия Республики Казахстан - информационная система, включающая в себя банк данных о ценностях нематериального культурного наследия народа Казахстана;
3) охрана нематериального культурного наследия - принятие мер с целью обеспечения жизнеспособности этого наследия, включая его идентификацию, документирование, исследование, сохранение, защиту, популяризацию, повышение его роли, передачу культурных ценностей, главным образом с помощью формального и неформального образования, а также возрождение различных аспектов такого наследия;
4) носители нематериального культурного наследия - местные и этнические сообщества, группы и, в некоторых случаях, отдельные лица, играющие важную роль в создании, сохранении и воссоздании нематериального культурного наследия народа Казахстана, обогащающие культурное разнообразие и способствующие развитию творческих способностей человека;
5) области проявления нематериального культурного наследия - устные традиции и формы выражения, включая язык в качестве носителя нематериального культурного наследия; исполнительские искусства; обычаи, обряды, празднества; знания и обычаи, относящиеся к природе и вселенной; знания и навыки, связанные с традиционными ремеслами.

Анализ текущей ситуации

Государственная программа «Мәдени мұра», успешно реализованная в период 2004 - 2011 годов, стала беспрецедентной в истории Казахстана плодотворной гуманитарной акцией. Был продемонстрирован богатейший потенциал народа, получен бесценный опыт, позволяющий поднять отечественную культуру и науку на новый уровень.
В ходе реализации программы были завершены реставрационные работы на 73 объектах истории и культуры, проведены сезонные археологические исследования 37 городищ, поселений, стоянок, могильников и курганов на территории Казахстана, обогатившие наши знания об истории наших предков. Организованы научно-поисковые экспедиции в Китай, Турцию, Монголию, Россию, Японию, Египет, Узбекистан, Армению, США и государства Западной Европы, благодаря которым в стране и за рубежом обнаружены и приобретены около пяти тысяч рукописей и печатных изданий по истории, этнографии, искусству Казахстана, ранее неизвестных в научных кругах страны. Были проведены более 30 научно-прикладных исследований, имеющих особое значение для национальной культуры по истории, археологии и этнографии Казахстана.
В рамках программы было издано 600 наименований книг, среди которых уникальные серии по истории, археологии, этнографии и культуре Казахстана тиражом в более полутора миллиона экземпляров. Среди них такие работы, как «Бабалар сөзі», «Мировое философское наследие», «Библиотека мировой литературы», «Философское наследие казахского народа с древнейших времен до наших дней», «История казахской литературы».
Впервые были проведена инвентаризация отечественных памятников, утверждены списки памятников истории и культуры республиканского и местного значений. Таким образом, был издан свод памятников истории и культуры нескольких областей Казахстана (Алматинской, Кызылординской, Северо-Казахстанской, Акмолинской, Павлодарской и т.д.) и города Алматы.
В 2010 году Министерство культуры успешно провело презентацию уникальных проектов под названием «Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» и «Қазақтың дәстүрлі 1000 әні». Это – масштабная работа по сбору, подготовке (обработке, воспроизведению, цифрованию) и выпуску СD дисков в оригинальном воспроизведении казахских традиционных мотивов.
Осуществление программы «Мәдени мұра» стало ответом на запросы, формирование и укрепление национального самосознания и идентичности, способствовало формированию нового культурно-исторического ландшафта страны и имело большое значение для повышения интереса казахстанцев к своей истории и культуре.
Однако сегодня проблемы, связанные с исследованием, сбором, популяризацией духовного наследия, не находят своего решения в полной мере. Наподобие списка памятников истории и культуры Казахстана должен быть сформирован перечень нематериального культурного наследия. Только так можно будет определить их конкретное количество, условия их нынешней сохранности, какие виды нематериального наследия находятся на грани исчезновения.
По данным CACSA (Центрально-азиатская ассоциация в поддержку ремесел) 2005 года Казахстан по развитию и сохранению традиционных народных ремесел занимал последнее место в Центральной Азии. В этой связи следует отметить следующее. До середины XX-го века на территории Казахстана большинство населения сельской местности занималось традиционным рукоделием, такими как валяние войлока, ткачество ковра, сегодня же хранителей этого наследия можно пересчитать по пальцам. Количество продолжателей традиционного рукоделия значительно снизилось в связи с интенсивным процессом урбанизации, массовым оттоком молодежи в города, снижением спроса на рукодельные изделия по различным причинам. Спрос на рукодельные изделия возникает, в большинстве случаев, со стороны иностранных гостей. Так в конце прошлого века уникальные казахские ковры скупались иностранцами, а затем вывозились за пределы страны. Если раньше такие ковры можно было увидеть в убранстве практически каждого дома, то сегодня их можно найти, в основном, только в музеях. А возраст женщин, занимающихся традиционным ткачеством ковров, которое сохранилось, в основном, в южных регионах Казахстана, превышает 60-70 лет.
Исполнение кюя на традиционных музыкальных инструментах является нематериальным культурным наследием казахов. Известно, что на территории Казахстана существуют несколько школ кюйев. По словам ученых, ранее по разным причинам имели место случаи исчезновения школ кюев. На сегодняшний день в Казахстане из последователей традиционных школ кюев остались единицы. Это представители школы Арки - Ф. Туткабеков и К. Садвакасов, школы Мангистау - А. Ускенбаев и другие. Уход из жизни таких непосредственных носителей нематериального культурного наследия может повлечь за собой безвозвратные потери некоторых видов нематериального культурного наследия Казахстана. Для продолжения традиций, сохранившихся школ кюев, нужно создавать условия, необходимые в воспитании последователей вышеназванных кюйшы.
Вместе с тем, сегодня национальные творческие коллективы уже испытывают недостаток в репертуаре по причине нехватки средств на фольклорные экспедиции. Недостаточно переиздавались существующие исследования фольклористов, работы специалистов по народной хореографии, устному и музыкальному наследию и декоративно-прикладному искусству. Сложной проблемой для самобытной культуры является организация самодеятельных творческих коллективов при управлении культуры местных исполнительных органов в связи с недостатком финансирования.
Еще одна важная проблема – подготовка кадров. Сегодня в стране ощущается серьезная нехватка фольклористов, исследователей традиционной народной музыки. В высших учебных заведениях выделяется государственных грантов на эти специальности недостаточное количество, а цены на платное обучение с каждым годом растут.
Проблема популяризации нематериального культурного наследия народа Казахстана требует особого внимания печатных и электронных средств массовой информации. Эта сфера должна стать одним из приоритетных направлений деятельности СМИ.
В связи с этим, возникла необходимость принятия данной концепции в целях воссоздания, охраны и развития нашего нематериального культурного наследия. В концепции обозначены основные задачи государственной политики по охране и развитию нематериального культурного наследия и механизмы их реализации.

Зарубежный опыт

В настоящее время обязательства по охране нематериального культурного наследия приняли на себя сто сорок девять государств путем ратификации, принятия, утверждения или присоединения к Конвенции.
При этом в целях реализации мер по охране, учету, идентификации, документированию, исследованию, повышению роли нематериального культурного наследия, государствами приняты соответствующие законы.
Так, в Китае Закон «О нематериальном культурном наследии» вступил в силу 1 января 2011 года. Данный Закон рассматривает нематериальное культурное наследие как факты различных культурных проявлений, передаваемые по наследству людьми всех национальностей от поколения к поколению, и рассматриваемые в качестве части их культурного наследия, и предметами и местами, относящиеся к традиционной культуре, включая: традиционные устные литературные произведения и язык, на котором они передаются; традиционные искусства, каллиграфию, музыку, танцы, драму, народные искусства и акробатику; традиционные технологии, медицину и календарь; традиционные ритуалы, фестивали, и другие народные обычаи; традиционные народные виды спорта и развлечения. Кроме того, в законе регламентирован порядок исследования нематериального культурного наследия, формирования «каталога предметов нематериального культурного наследия», а также установлена ответственность граждан, юридических лиц, иностранных организаций за нарушение законодательства в сфере нематериального культурного наследия.
Некоторые государства осуществили урегулирование вопросов нематериального культурного наследия путем внесения изменений и дополнений в действующее законодательство в соответствующей отрасли, в частности в области культуры.
Так, в Законе Республики Узбекистан от 30 августа 2001 года «Об охране и использовании объектов культурного наследия» установлены такие понятия как: «объекты культурного наследия» – объекты материального и нематериального культурного наследия, «объект нематериального культурного наследия» – историческая, научная, художественная или иная культурная ценность: обычаи, народное творчество (искусство слова, танца, музыки, представления), а также связанные с ними и народными художественными промыслами и прикладным искусством знания, навыки, инструменты, артефакты, культурные пространства. Также в Узбекистане уже давно начата работа по инвентаризации нематериального культурного наследия, создаются региональные и национальные реестры нематериального культурного наследия. К этим мероприятиям привлечены Министерство культуры и спорта Республики Узбекистан, Национальная комиссия по делам ЮНЕСКО Республики Узбекистан, Академия Наук Республики Узбекистан и другие государственные и негосударственные организации. На сегодняшний день разрабатывается Государственная программа, посвященная развитию нематериального культурного наследия в Узбекистане.
Определенная работа по сохранению нематериального культурного наследия проводится в Кыргызстане. Здесь, к примеру, принят Закон о кыргызском эпосе «Манас», который является духовным достоянием Кыргызстана, а в 2012 году был принят Закон «Об охране нематериального культурного наследия». В репрезентативный перечень нематериального культурного наследия человечества от Кыргызстана внесены три шедевра нематериального культурного наследия.
В 2008 году в России была принята «Концепция сохранения и развития нематериального культурного наследия народов Российской Федерации на 2009 - 2015 годы», согласно которой наследие народов, проживающих в России, взято под особое попечительство со стороны государства, реализуются различные меры по охране и развитию нематериального культурного наследия. Также действует веб-портал, посвященный нематериальному культурному наследию.
В мировой практике по охране и развитию нематериального культурного наследия богатым опытом отличаются страны Латинской Америки и Азии. К примеру, Венесуэла приступила к созданию перечня материального и нематериального культурного наследия с 2003 года, еще до принятия Конвенции. Сегодня в этот перечень вошли более 100 тысяч элементов данного наследия. Верховный суд Венесуэлы объявил о защищенности законом всех элементов этого перечня. В первую очередь это касается объектов культурного наследия, находящихся под угрозой исчезновения.
А в Колумбии, признанной самой богатой на объекты нематериального культурного наследия в Латинской Америке, ежегодно проводится около 700 традиционных праздников и карнавалов. С 2002 года правительство Колумбии совместно с ЮНЕСКО приступило к организации масштабных мероприятий в целях разъяснения населению страны значения нематериального культурного наследия. В результате этой работы была создана база данных о нематериальном культурном наследии, были подготовлены и показаны по телеканалам сюжеты и передачи о нематериальном культурном наследии, проведены семинары и встречи.
Что касается стран Азии, то по вопросам охраны и развития нематериального культурного наследия лидирует Южная Корея. В Южной Корее существует региональный центр, действующий под эгидой ЮНЕСКО, занимающийся документированием нематериального культурного наследия стран Азии и Тихого океана. Данный центр ведет активную деятельность по внесению объектов в специальный перечень нематериального культурного наследия во многих странах Азии. Также, в Южной Корее созданы несколько научно-исследовательских институтов по изучению данной сферы.

Цели и задачи концепции

Цель Концепции – создание благоприятных условий для охраны, развития и популяризации нематериального культурного наследия народа Казахстана.
Задачи Концепции:
1) идентификация, документирование, исследование нематериального культурного наследия;
2) поддержка организации культуры и носителей, занимающихся сохранением нематериального культурного наследия Казахстана;
3) сохранение и возрождение нематериального культурного наследия, находящегося под угрозой исчезновения;
4) повышение профессиональной квалификации специалистов, работающих в сфере охраны нематериального культурного наследия;
5) широкая популяризация нематериального культурного наследия в стране и за рубежом;
6) расширение международного сотрудничества в области нематериального культурного наследия.

Этапы реализации Концепции

На первом этапе реализации Концепции (2013 - 2014 гг.) планируется проведение следующих мер:
1) определение критериев для создания Национального перечня нематериального культурного наследия Казахстана;
2) создание Национального и регионального реестров нематериального культурного наследия Казахстана;
3) организация научных экспедиций, в целях изучения нематериального культурного наследия Казахстана;
4) организация круглых столов, семинаров и других мероприятий на тему нематериального культурного наследия;
5) организация международных, республиканских конкурсов и фестивалей, посвященных сохранению и популяризации традиционной музыки;
6) реализация деятельности веб-сайта, посвященного нематериальному культурному наследию Казахстана;
7) выдвижение лучших образцов нематериального культурного наследия Казахстана в перечни ЮНЕСКО;
8) повышение квалификации специалистов в области охраны нематериального культурного наследия;
9) выпуск печатной продукции в сфере нематериального культурного наследия;
10) всесторонняя популяризация нематериального культурного наследия в средствах массовой информации;
11) оказание поддержки проектам, в том числе неправительственных организаций, направленных на сохранение нематериального культурного наследия Казахстана.
На втором этапе реализации Концепции (2015 - 2016 гг.) будут реализованы следующие меры:
1) интеграция апробированных механизмов и форм сохранения и развития нематериального культурного наследия в стратегические проекты государства;
2) повышение социального статуса организаций культуры, направленных на сохранение нематериального культурного наследия;
3) усиление материально-технической базы государственных организаций культуры, направленных на выявление, сохранение и развитие нематериального культурного наследия и совершенствование их научного, методического и кадрового обеспечения;
4) оказание поддержки мероприятиям, направленным на охрану и развитие нематериального культурного наследия.

Результаты, ожидаемые от реализации Концепции

Основными ожидаемыми результатами внедрения Концепции должны стать:
1) развитие сельской местности, обеспечение занятостью жителей села путем оказания поддержки традиционной культуре;
2) внесение нематериального культурного наследия Казахстана в списки ЮНЕСКО и его популяризация на международном уровне;
3) обеспечение широкой доступности нематериального культурного наследия различным социальным группам;
4) выявление и систематизация региональных традиций народного творчества Казахстана;
5) выявление и сохранение нематериального культурного наследия, находящегося под угрозой исчезновения;
6) привлечение ремесленников, занимающихся традиционным ремеслом, к участию в выставках с целью демонстрации и возможной продажи своих работ;
7) активизация участия населения в общественно-культурных мероприятиях;
8) создание эффективной культурной инфраструктуры, укрепление материально-технической базы организаций, занимающихся традиционной национальной культурой, народным творчеством;
9) формирование потенциала квалифицированных специалистов в сфере сохранения и развития нематериального культурного наследия народа Казахстана.
Помимо этого, в результате реализации Концепции, благодаря возрождению духовных ценностей можно препятствовать глобализации и «массовой культуре», несущей опасность для национальной культуры, защитить молодежь от влияния негативных социальных явлений, радикальных религиозных течений, способствовать формированию в них патриотических, гуманных качеств, стабилизации семейных и общественных отношений.
В этом отношении следует обратить внимание на возможность решения комплексных проблем, сложившихся в сфере сохранения и развития нематериального культурного наследия Казахстана, путем координирования деятельности участников этого процесса – в том числе, центральных и местных исполнительных органов, культурных, образовательных, научных организаций, творческих союзов, общественных объединений.

2. Основные принципы и общие подходы развития
нематериального культурного наследия

Основными принципами развития нематериального культурного наследия являются:
1) обеспечение системности и преемственности при осуществлении государственной политики;
2) использование мирового опыта в сфере охраны и развития нематериального культурного наследия;
3) внедрение современных инновационных и информационных технологий в сфере охраны и развития нематериального культурного наследия;
4) обеспечение общедоступности научно-исследовательских и изыскательских проектов, осуществленных в сфере нематериального культурного наследия;
5) сотрудничество с государственными органами, творческими союзами, общественными и научными организациями.
Основные направления развития нематериального культурного наследия координируют министерства культуры и информации, образования и науки Республики Казахстан, Национальная комиссия Республики Казахстан по делам ЮНЕСКО и ИСЕСКО и Казахстанский национальный комитет по охране нематериального культурного наследия, действующий при Национальной комиссии Республики Казахстан по делам ЮНЕСКО и ИСЕСКО.
Министерство культуры и информации и Министерство образования и науки Республики Казахстан обеспечивают сохранение и развитие элементов нематериального культурного наследия, входящих в национальный перечень нематериального культурного наследия, и ведут его документационное обеспечение; осуществляют контроль (мониторинг) за состоянием элементов нематериального культурного наследия; способствуют подготовке и повышению квалификации кадров в сфере охраны и развития нематериального культурного наследия; готовят и представляют отчеты о ходе реализации Конвенции в ЮНЕСКО.
Национальная комиссия Республики Казахстан по делам ЮНЕСКО и ИСЕСКО координирует процесс подготовки и представления заявок Казахстана в списки ЮНЕСКО; содействует привлечению международных и национальных экспертов к реализации Конвенции на национальном и региональном уровнях; координирует деятельность Казахстанского национального комитета по охране нематериального культурного наследия.
Основные функции Казахстанского национального комитета по охране нематериального культурного наследия включают: содействие достижению целей Конвенции, участие в подготовке и реализации Концепции, выработку рекомендаций для принятия мер по охране нематериального культурного наследия, предоставление консультаций относительно передовой международной практики в данной области, рассмотрение представляемых инициативными группами и сообществами заявок на включение элементов нематериального культурного наследия Казахстана в списки ЮНЕСКО и национальный перечень нематериального культурного наследия. В рамках своей деятельности Национальный комитет обеспечить широкое участие в охране нематериального культурного наследия сообществ, групп и, в соответствующих случаях, отдельных лиц, которые занимаются созданием, сохранением и передачей такого наследия.
Инструменты развития нематериального культурного наследия:
1) стратегический план Министерства культуры и информации Республики Казахстан на 2011 - 2015 годы;
2) программа «Развитие регионов»;
3) средства массовой информации.
Финансовое и материально-техническое обеспечение реализации Концепции будет осуществляться за счет и в пределах средств, предусматриваемых в республиканском и местном бюджетах.

3. Перечень нормативных правовых актов, посредством
которых предполагается реализация Концепции

1. Закон Республики Казахстан от 15 декабря 2006 года «О культуре».
2. Закон Республики Казахстан от 21 декабря 2011 года «О ратификации Конвенции об охране нематериального культурного наследия».
3. Постановление Правительства Республики Казахстан от 8 февраля 2011 года № 96 «О Стратегическом плане Министерства культуры и информации Республики Казахстан на 2011 - 2015 годы».

Қазақстан Республикасында материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту жөніндегі тұжырымдама туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 29 сәуірдегі № 408 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту жөніндегі тұжырымдама (бұдан әрі – Тұжырымдама) мақұлдансын.
2. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлiгi Тұжырымдаманы iске асыруға жауапты мемлекеттiк орган болып белгiленсiн.
3. Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттiк және жергiлiктi атқарушы органдары Тұжырымдаманы iске асыру жөнiндегi қажеттi шараларды қабылдасын.
4. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі С. Ахметов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2013 жылғы 29 сәуірдегі
№ 408 қаулысымен
мақұлданған

Қазақстан Республикасында материалдық емес мәдени мұраны қорғау
және дамыту жөніндегі тұжырымдама

1. Қазақстан Республикасында материалдық емес мәдени мұраны
дамытудың пайымы

Қазақстан Республикасы халқының материалдық емес мәдени мұрасы ұлттық мәдениеттің аса маңызды құрамдас бөлігі, ұрпақтардың рухани байланысын нығайтатын ұлттық сана-сезімнің негізі бола отырып, Қазақстан мәдениетін қалыптастыруда басты рөл атқарады.
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 желтоқсандағы Заңымен ратификацияланған 2003 жылғы 17 қазандағы «Материалдық емес мәдени мұраны қорғау туралы» Халықаралық конвенцияға (бұдан әрі – Конвенция) Қазақстан Республикасының қосылуы Қазақстан халқының материалдық емес мәдени құндылықтарын қорғау, танымал ету және дамыту жөніндегі қызметтің тиімділігі үшін негіз болады.
Материалдық емес мәдени мұра деп қоғамдастықтар, топтар және кейбір жағдайларда жекелеген адамдар өздерінің мәдени мұрасының бір бөлігі ретінде таныған әдет-ғұрыптарды, орындау мен айту нысандарын, білім мен дағдыларды, сондай-ақ олармен байланысты құралдарды, заттарды, артефактілерді және мәдени кеңістіктерді айтамыз. Ұрпақтан ұрпаққа мұра болып қалатын осындай материалдық емес мәдени мұраны қоғамдастықтар мен топтар оларды қоршаған ортаға, олардың табиғатпен өзара іс-қимылына және тарихына байланысты үнемі жаңадан жасап отырады және мұндай мұралар олардың бойында өзіндік ерекшелік пен сабақтастық сезімін қалыптастыру арқылы мәдени әртүрлілік пен адам шығармашылығын құрметтеуге ықпал етеді. Қазақстан Республикасында материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту жөніндегі тұжырымдаманың (бұдан әрі – Тұжырымдама) мақсаттары үшін қолданыстағы адам құқықтары жөніндегі халықаралық құқықтық актілерге және қоғамдастықтар, топтар мен жекелеген адамдар арасындағы өзара құрмет көрсету талаптарына, сондай-ақ Конвенцияның ережелеріне сәйкес келетін материалдық емес мәдени мұра ғана назарға алынады.
Материалдық емес мәдени мұраны қорғау қызметін қазақстандық қоғамның өзін-өзі айқындауына, ұлттық және мемлекеттік сана-сезімнің нығаюына, білімділік пен мәдениетаралық түсіністіктің нығаюына терең әсер еткен «Мәдени мұра» бағдарламасының жалғасы ретінде жүзеге асырған жөн. Бұл бағдарлама аясында белгілі тарихи-мәдени және сәулет ескерткіштерін зерттеу және қайта жаңғырту, Қожа Ахмет Яссауи кесенесін, Таңбалы археологиялық ландшафтының петроглифтерін ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұралар тізіміне енгізу бойынша айтарлықтай жұмыстар жүргізілді. Ендігі кезекте материалдық емес мәдени мұраларды қорғау бағытында да осы тәріздес жұмыстар жүргізудің уақыты келді.
Бұл Тұжырымдамада мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
1) материалдық емес мәдени мұра элементтері – қоғамдастықтар мен топтар, және кейбір жағдайларда жеке адамдар өздерінің мәдени мұрасының бір бөлігі ретінде санайтын, тарихи және мәдени маңызы бар және Қазақстан Республикасының материалдық емес мәдени мұра элементтері тізбесіне енген әдет-ғұрыптар, орындау және айту нысандары, білім мен дағдылар, сондай-ақ солармен байланысты құралдар мен заттар, артефактілер мен мәдени кеңістіктер;
2) Қазақстан Республикасы материалдық емес мәдени мұра элементтерінің тізбесі – Қазақстан халқының материалдық емес мәдени мұралары туралы деректер банкін қамтитын ақпараттық жүйе;
3) материалдық емес мәдени мұраны қорғау – осы мұраның өміршеңдігін қамтамасыз ету мақсатында оны анықтау, құжаттау, зерттеу, сақтау, қорғау, дәріптеу, оның рөлін арттыру, ең бастысы формалды және формалды емес білім беру арқылы мәдени құндылықтарды жеткізу, сондай-ақ осы мұраның түрлі аспектілерін қайта жаңғырту;
4) материалдық емес мәдени мұраны сақтаушылар – Қазақстанның материалдық емес мәдени мұраларын жасауда, сақтауда және қайта жаңғыртуда маңызды рөл атқаратын, мәдени әртүрлілікті байытатын және адамдардың шығармашылық қабілетін дамытатын жергілікті және этникалық қоғамдастықтар, топтар және кейбір жағдайда жекелеген адамдар;
5) материалдық емес мәдени мұра көрініс табатын салалар – материалдық емес мұраның тасымалдағышы ретінде тілді қоса алғанда, ауызша айту дәстүрлері мен айтылу нысандары; орындаушылық өнер; әдет-ғұрыптар, салттар, мейрамдар; табиғат пен әлемге қатысты білім мен әдет-ғұрыптар; дәстүрлі кәсіптермен байланысты білім мен дағдылар.

Ағымдағы жағдайды талдау

2004 – 2011 жылдар кезеңінде табысты іске асырылған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан тарихындағы теңдессіз жемісті гуманитарлық акция болды. Халқымыздың аса бай әлеуеті паш етіліп, отандық мәдениет пен ғылымды жаңа деңгейге көтеретін баға жетпейтін тәжірибесі жинақталды.
Бағдарламаны жүзеге асыру барысында 73 тарихи және мәдени объектіні реставрациялау жұмыстары аяқталды, ата-баба тарихы жөнінде білімімізді байыта түскен Қазақстан аумағындағы 37 кентке, қоныстарға, мекендерге, обалар мен қорғандарға маусымдық археологиялық зерттеулер жүргізілді. Қытай, Түркия, Моңғолия, Ресей, Жапония, Египет, Өзбекстан, Армения, АҚШ пен Батыс Еуропа мемлекеттеріне ғылыми-іздестіру экспедициялары ұйымдастырылып, соның арқасында елдегі ғылыми ортаға бұрын беймәлім болып келген Қазақстан тарихы, этнографиясы мен өнері жөнінде өз елімізде және шет елдерде 5 мыңға жуық қолжазба мен баспа басылымдары табылды және сатып алынды. Қазақстанның тарихы, археологиясы мен этнографиясы бойынша ұлттық мәдениет үшін айрықша маңызға ие 30-дан аса ғылыми-қолданбалы зерттеу жүргізілді.
Бағдарлама аясында Қазақстанның тарихы, археологиясы, этнографиясы мен мәдениеті бойынша 600-ге жуық кітап түрлері бір жарым миллион данадан астам таралыммен басып шығарылды. Олардың арасында «Бабалар сөзі», «Әлемдік философиялық мұра», «Әлем әдебиеті кітапханасы», «Ежелгі уақыттан біздің күнімізге дейінгі қазақ халқының философиялық мұрасы», «Қазақ әдебиетінің тарихы» тәрізді еңбектер бар.
Алғаш рет отандық ескерткіштерді түгендеу жүргізіліп, республикалық және жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізімдері бекітілді. Осылайша, Қазақстанның бірнеше облысының (Алматы, Қызылорда, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Павлодар т.б.) және Алматы қаласының тарих және мәдениет ескерткіштерінің жинағы басып шығарылды.
2010 жылы Мәдениет министрлігі «Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» және «Қазақтың дәстүрлі 1000 әні» деген бірегей жобалардың тұсаукесерлерін табысты өткізді. Бұл – қазақтың дәстүрлі әуендері дәлме-дәл орындалған туындылардың СD дискілерін жинау, дайындау (өңдеу, жаңғырту, цифрлау) және басып шығару бойынша ауқымды жұмыс болды.
«Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру ұлттық сана-сезім мен танымның сұрауына, қалыптасуына және нығаюына жауап болып, елімізде жаңа мәдени-тарихи ландшафтының құрылуына және қазақстандықтардың өз тарихы мен мәдениетіне деген қызығушылығының артуына үлкен ықпал етті.
Алайда, бүгінде рухани мұраларымызды зерттеу, жинақтау, дәріптеуге байланысты мәселелер өз шешімін толық таппай отыр. Мысалы, Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізімі тәрізді материалдық емес мәдени мұралардың тізімі де жасалуы тиіс. Сонда ғана олардың нақты санын, қазіргі сақталу жағдайын, материалдық емес мәдени мұраның қандай түріне жоғалу қаупі төніп тұрғанын анықтауға болады.
CACSA-ның (Орта Азия қолөнерді қолдау қауымдастығы) 2005 жылғы деректері бойынша Қазақстан дәстүрлі халықтық қолөнерді дамыту және қорғау жөнінде Орталық Азия елдері арасында ең соңғы орын алды. Осы ретте мына жағдайларға тоқталып өткен жөн. XX ғасырдың ортасына дейін Қазақстанның ауылдық жерлері халқының көбі киіз басу, кілем тоқу тәрізді дәстүрлі қолөнермен шұғылданды, бүгінде бұл мұраларымызды сақтаушылар саусақпен санарлық қана қалды. Урбанизация процесінің қарқынды жүруіне, жастардың жаппай қалаға ағылуына, түрлі себептермен қолөнер бұйымдарына деген сұраныстың азаюына байланысты дәстүрлі қолөнерді жалғастырушылар саны едәуір кеміді. Қолөнер бұйымдарына деген сұраныс көп жағдайда шетелдік қонақтар тарапынан туындап отыр. Өткен ғасырдың аяғында бірегей қазақ кілемдерін шетелдіктер сатып алып, кейін сыртқа әкеткен. Бұрын мұндай кілемдерді әр үйдің жиһазы қатарынан кездестірсек, бүгінде оларды негізінен мұражайлардан ғана табуға болады. Қазақстанның негізінен оңтүстік өңірлерінде сақталған дәстүрлі кілем тоқумен айналысатын әйелдердің жасы 60-70 жастан асып кеткен.
Дәстүрлі музыкалық аспаптарда күй орындау қазақ халқының материалдық емес мәдени мұрасы болып табылады. Қазақстан аумағында бірнеше күйшілік мектептің бар екені белгілі. Ғалымдардың айтуынша, бұрын түрлі себептерге байланысты күйшілік мектептердің жойылып кеткен жағдайлары болған. Бүгінде Қазақстанда дәстүрлі күйшілік мектептердің бірді-екілі өкілдері ғана қалған. Олар – Арқа күйшілік мектебінің өкілі Ф. Тұтқабеков пен Қ. Сәдуақасов, Маңғыстау күйшілік мектебінің өкілі Ә. Өскенбаев және т.б. Осындай материалдық емес мәдени мұраны сақтаушылардың өмірден озуы Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасының кейбір түрлерінің жойылуына әкелуі мүмкін. Сақталған күйшілік мектептердің дәстүрін жалғастыру мақсатында аталған күйшілердің ізбасарларын дайындау үшін жағдайлар жасалуы қажет.
Сонымен қатар, бүгінде фольклорлық экспедицияларды ұйымдастыруға қаржының жеткілікті деңгейде бөлінбеуіне байланысты ұлттық шығармашылық ұжымдар өз репертуарларында жұтаңдықты сезінуде. Фольклортанушылардың қолда бар зерттеулері, халықтық хореография, ауыз әдебиеті мен музыка мұрасы және сәнді-қолданбалы өнер мамандарының еңбектері жеткілікті деңгейде қайта басылған жоқ. Қаржыландырудың жетіспеуіне байланысты жергілікті атқарушы органдардың мәдениет басқармалары жанындағы көркемөнер шығармашылық ұжымдарын ұйымдастыру төл мәдениет үшін күрделі мәселе болып табылады.
Тағы бір маңызды мәселелердің бірі – кадр дайындау. Бүгінде елімізде фольклортанушылардың, дәстүрлі халық музыкасын зерттеушілердің жетіспеушілігі қатты байқалады. Бұл мамандықтарға жоғары оқу орындарында мемлекеттік гранттар аз бөлінуде, ал ақылы оқудың құны жыл сайын өсуде.
Қазақстан халқының материалдық емес мәдени мұрасын насихаттау мәселесіне баспа және электрондық бұқаралық ақпарат құралдары ерекше көңіл бөлуі қажет. Бұл сала БАҚ қызметінің басым бағыттарының біріне айналуы тиіс.
Осыған орай, материалдық емес мәдени мұраларымызды қайта жаңғырту, қорғау және дамыту мақсатында осы Тұжырымдаманы қабылдаудың қажеттілігі туды. Тұжырымдамада материалдық емес мәдени мұраларымызды қорғау және дамыту жөніндегі мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттері мен оларды жүзеге асырудың механизмдері көрсетілген.

Шетел тәжірибесі

Бүгінгі күнде жүз қырық тоғыз мемлекет Конвенцияны ратификациялау, қабылдау, бекіту немесе оған қосылу арқылы материалдық емес мәдени мұраны қорғау бойынша міндеттеме алды.
Осыған байланысты аталған мемлекеттер материалдық емес мәдени мұраны қорғау, есепке алу, анықтау, құжаттау, зерттеу, оның рөлін арттыру мақсатында тиісті заңдар қабылдады.
Мысалы, Қытайда 2011 жылы 1 қаңтарда «Материалдық емес мәдени мұра туралы» Заң күшіне енді. Осы Заңда материалдық емес мәдени мұра әртүрлі ұлт өкілдерінің ұрпақтан ұрпаққа мұра ретінде беретін және олардың мәдени мұрасының бір бөлігі ретінде саналатын түрлі мәдени көріністердің үлгілері ретінде қарастырылады. Олар: дәстүрлі ауыз әдебиеті мен тіл; дәстүрлі өнер, каллиграфия, музыка, би, драма, халықтық өнер мен акробатика; дәстүрлі технологиялар, медицина, күнтізбе; дәстүрлі ғұрыптар, фестивальдар және өзге де халықтық салт-дәстүрлер; дәстүрлі халықтық спорт түрлері мен сауықтар. Сонымен қатар, заңда материалдық емес мәдени мұраларды зерттеу, «материалдық емес мәдени мұралар каталогын» қалыптастыру тәртіптері регламенттелген, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалардың, шетелдік ұйымдардың материалдық емес мәдени мұра саласындағы заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілігі белгіленген.
Кейбір мемлекеттер материалдық емес мәдени мұра мәселелерін реттеуді қолданыстағы тиісті саладағы, соның ішінде мәдениет саласындағы заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырды.
Мысалы, «Мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы» 2001 жылы 30 тамызда қабылданған Өзбекстан Республикасының Заңында «мәдени мұра объектілері» – материалдық және материалдық емес мәдени мұра объектілері, «материалдық емес мәдени мұра объектілері» – тарихи, ғылыми, көркем және өзге де мәдени құндылықтар: салт-дәстүрлер, халық шығармашылығы (сөз өнері, би, музыка, көрсетілімдер), сондай-ақ олармен, халықтық көркемдік кәсіптермен және қолданбалы өнермен байланысты білімдер, дағдылар, құралдар, артефактілер, мәдени кеңістіктер ұғымы енгізілген. Сонымен бірге, Өзбекстанда материалдық емес мәдени мұраларды түгендеу жұмыстары көп жылдардан бері жүргізіліп келеді, материалдық емес мәдени мұралардың ұлттық және өңірлік тізімдері жасалуда. Бұл шараға Өзбекстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі, Өзбекстан Республикасының ЮНЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиясы, Өзбекстан Республикасының Ғылым Академиясы және өзге де мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар тартылған. Бүгінде Өзбекстанда материалдық емес мәдени мұраны дамытуға арналған Мемлекеттік бағдарлама дайындалуда.
Материалдық емес мұраны сақтау бойынша Қырғызстанда да айтарлықтай жұмыстар жүргізілуде. Мысалы, мұнда Қырғызстанның рухани игілігі болып саналатын «Манас» эпосы туралы Заң қабылданса, 2012 жылы «Материалдық емес мәдени мұраны қорғау туралы» Заң қабылданды. Адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасының репрезентативтік тізбесіне Қырғызстанның материалдық емес мәдени мұрасының үш теңдессіз туындысы енгізілген.
Ресейде 2008 жылы «Ресей Федерациясы халықтарының 2009 – 2015 жылдарға арналған материалдық емес мәдени мұраларын сақтау мен дамыту тұжырымдамасы» қабылданған, оған сәйкес Ресейде тұратын халықтардың мұралары мемлекет тарапынан ерекше қамқорлыққа алынып, материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту жөнінде түрлі шаралар жүзеге асырылуда. Сондай-ақ, мұнда материалдық емес мәдени мұраға арналған веб-портал жұмыс істейді.
Әлемде материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту мәселесінде Латын Америкасы мен Азия елдері бай тәжірибесімен ерекшеленеді. Мысалы, Венесуэла Конвенция қабылданбас бұрын, 2003 жылдан бастап материалдық және материалдық емес мәдени мұралардың тізбесін жасауды қолға алған. Бүгінде бұл тізбеге аталған мұраның 100 мыңнан астам элементтері енгізілген. Венесуэланың Жоғарғы соты осы тізбедегі барлық элементтердің заңмен қорғалатынын жариялаған. Ең алдымен, бұл жоғалу қаупі төніп тұрған мәдени мұраларға қатысты.
Ал, Латын Америкасындағы материалдық емес мәдени мұра объектілеріне ең бай ел саналатын Колумбияда жыл сайын 700-дей дәстүрлі мейрамдар мен карнавалдар өтеді. 2002 жылдан бастап Колумбия үкіметі ЮНЕСКО-мен бірлесіп ел тұрғындарына материалдық емес мәдени мұраның маңызын түсіндіру мақсатында ауқымды шаралар ұйымдастыруды қолға алған. Осы жұмыстың нәтижесінде материалдық емес мәдени мұраның деректер базасы жасалды, материалдық емес мәдени мұраларға қатысты сюжеттер мен бағдарламалар дайындалып, телеарналарда көрсетілді, семинарлар мен кездесулер өткізілді.
Азия елдеріне келетін болсақ, мұнда материалдық емес мәдени мұраны қорғау мен дамыту мәселелері бойынша Оңтүстік Корея үздік болып тұр. Оңтүстік Кореяда ЮНЕСКО-ның қамқорлығымен қызмет ететін Азия мен Тынық мұхиты елдерінің материалдық емес мәдени мұрасын құжаттаумен айналысатын өңірлік орталық жұмыс жасайды. Бұл орталық Азияның көптеген елдерінде материалдық емес мәдени мұраларды арнайы тізбеге қосу бағытында белсенді қызмет етуде. Сондай-ақ, Оңтүстік Кореяда осы саланы зерттеу жөнінде бірнеше ғылыми-зерттеу институты құрылған.

Тұжырымдаманың мақсаттары мен міндеттері

Тұжырымдаманың мақсаты – Қазақстан халқының материалдық емес мәдени мұрасын қорғау, дамыту және насихаттау үшін қолайлы жағдайлар жасау.
Тұжырымдаманың міндеттері:
1) материалдық емес мәдени мұраны анықтау, құжаттау, зерттеу;
2) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын сақтаумен айналысатын мәдениет ұйымдары мен сақтаушыларға қолдау көрсету;
3) жоғалу қаупі төнген материалдық емес мәдени мұраларды сақтау және қайта жаңғырту;
4) материалдық емес мәдени мұраны қорғау саласында жұмыс істейтін мамандардың кәсіби біліктілігін жоғарылату;
5) материалдық емес мәдени мұраны елімізде және шет елдерде кеңінен жария ету;
6) материалдық емес мәдени мұра саласында халықаралық ынтымақтастықты кеңейту.

Тұжырымдаманы іске асыру кезеңдері

Тұжырымдаманы іске асырудың бірінші кезеңінде (2013 – 2014 жж.) мынадай шараларды өткізу жоспарланады:
1) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасының Ұлттық тізбесін жасау үшін критерийлерді анықтау;
2) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасының Ұлттық және өңірлік тізілімдерін жасау;
3) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын зерттеу мақсатында ғылыми экспедициялар ұйымдастыру;
4) материалдық емес мәдени мұра тақырыбында дөңгелек үстелдер, семинарлар және басқа да іс-шараларды ұйымдастыру;
5) дәстүрлі музыканы сақтауға және насихаттауға арналған халықаралық, республикалық конкурстар мен фестивальдар ұйымдастыру;
6) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасына арналған веб-сайттың қызметін іске асыру;
7) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасының таңдаулы үлгілерін ЮНЕСКО тізбелеріне ұсыну;
8) материалдық емес мәдени мұраны қорғау саласындағы мамандардың кәсіби біліктілігін жоғарылату;
9) материалдық емес мәдени мұра саласында баспа өнімдерін шығару;
10) бұқаралық ақпарат құралдарында материалдық емес мәдени мұраны жан-жақты жария ету;
11) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын сақтауға бағытталған жобаларға, оның ішінде үкіметтік емес ұйымдардың жобаларына қолдау көрсету.
Тұжырымдаманы іске асырудың екінші кезеңінде (2015 – 2016 жж.) мынадай шаралар іске асырылады:
1) мемлекеттің стратегиялық жобаларына материалдық емес мәдени мұраны сақтау және дамытудың сынақтан өткен тетіктері мен түрлерін ықпалдастыру;
2) материалдық емес мәдени мұраны сақтауға бағытталған мәдениет ұйымдарының әлеуметтік мәртебесін көтеру;
3) материалдық емес мәдени мұраны анықтауға, сақтауға және дамытуға бағытталған мемлекеттік мәдениет ұйымдарының материалдық-техникалық базасын күшейту және олардың ғылыми, әдістемелік және кадрмен қамтамасыз етілуін жетілдіру;
4) материалдық емес мәдени мұраны қорғауға және дамытуға бағытталған іс-шараларға қолдау көрсету.

Тұжырымдаманы іске асырудан күтілетін нәтижелер

Тұжырымдаманы енгізуден күтілетін негізгі нәтижелер мынадай болуы тиіс:
1) ауылдық жерлерді дамыту, дәстүрлі мәдениетке қолдау көрсету арқылы ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтамасыз ету;
2) Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын ЮНЕСКО тізімдеріне енгізу және оларды халықаралық деңгейде танымал ету;
3) түрлі әлеуметтік топтардың материалдық емес мәдени мұраға кеңінен қол жетімділігін қамтамасыз ету;
4) Қазақстанның халық шығармашылығының өңірлік дәстүрлерін анықтау және жүйеге келтіру;
5) жойылу қаупі төнген материалдық емес мәдени мұраны анықтау және сақтау;
6) жұмыстарын көрсету және оларды сатуға мүмкіндік жасау мақсатында дәстүрлі қолөнермен айналысатын қолөнершілерді көрмелерге қатысуға тарту;
7) халықтың қоғамдық-мәдени іс-шараларға қатысуын жандандыру;
8) тиімді мәдениет инфрақұрылымын жасау, дәстүрлі ұлттық мәдениетпен, халық шығармашылығымен айналысатын ұйымдардың материалдық-техникалық базасын нығайту;
9) Қазақстан халқының материалдық емес мәдени мұрасын сақтау және дамыту саласында білікті мамандардың әлеуетін қалыптастыру.
Сонымен қатар, Тұжырымдаманы іске асыру нәтижесінде рухани құндылықтарды қайта жаңғырту арқылы ұлттық мәдениетке қауіп төндіріп отырған жаһандану мен «бұқаралық мәдениетке» тосқауыл қоюға, жастарды жағымсыз әлеуметтік құбылыстардың, радикалды діни ағымдардың ықпалынан сақтауға, олардың бойында патриоттық, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға, отбасылық және қоғамдық қатынастарды тұрақтандыруға қол жеткізуге болады.
Осыған байланысты Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын сақтау және дамыту саласында қалыптасқан кешенді проблемаларды осы процеске қатысушылардың, оның ішінде орталық және жергілікті атқарушы органдардың, мәдениет, білім беру, ғылыми ұйымдардың, шығармашылық одақтардың, қоғамдық бірлестіктердің қызметін үйлестіру арқылы шешудің мүмкін екеніне назар аудару қажет.

2. Материалдық емес мәдени мұраны дамытудың негізгі қағидаттары
мен жалпы тәсілдері

Материалдық емес мәдени мұраны дамытудың негізгі қағидаттары мыналар:
1) мемлекеттік саясатты жүзеге асыру барысында жүйелілікті және сабақтастықты қамтамасыз ету;
2) материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту саласында әлемдік тәжірибені пайдалану;
3) материалдық емес мәдени мұраны қорғау және дамыту саласына осы заманғы инновациялық және ақпараттық технологияларды енгізу;
4) материалдық емес мәдени мұра саласындағы ғылыми-зерттеу және іздестіру жобаларының жалпыға бірдей қол жетімділігін қамтамасыз ету;
5) мемлекеттік органдармен, шығармашылық одақтармен, қоғамдық және ғылыми ұйымдармен ынтымақтасу.
Материалдық емес мәдени мұраны дамытудың негізгі бағыттарын Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат, Білім және ғылым министрліктері, Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО және ИСЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиясы және Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО және ИСЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиясы жанында жұмыс істейтін Қазақстанның материалдық емес мәдени мұраларын қорғау жөніндегі ұлттық комитеті үйлестіреді.
Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Білім және ғылым министрлігі Ұлттық тізбеге кіретін материалдық емес мәдени мұра элементтерін сақтауды және дамытуды қамтамасыз етеді және оларды құжаттамалық қамтамасыз етуді жүргізеді; материалдық емес мәдени мұра элементтерінің жағдайына бақылауды (мониторингті) жүзеге асырады; материалдық емес мәдени мұраларды қорғау және дамыту саласында кадрларды даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға ықпал етеді; Конвенцияны жүзеге асыру жөнінде ЮНЕСКО-ға есеп дайындап ұсынады.
Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО және ИСЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиясы Қазақстан атынан ЮНЕСКО тізімдеріне жолданатын өтініштердің дайындалу және ұсынылу процесін үйлестіреді, Конвенцияның ұлттық және өңірлік деңгейде іске асуына халықаралық және ұлттық сарапшыларды қатыстыруға жәрдемдеседі; Қазақстанның материалдық емес мәдени мұраны қорғау жөніндегі Ұлттық комитетінің қызметін үйлестіреді.
Қазақстанның материалдық емес мәдени мұраны қорғау жөніндегі Ұлттық комитетінің негізгі функцияларына Конвенцияның мақсаттарына жетуге ықпал ету, Тұжырымдаманы дайындау мен іске асыруға қатысу, материалдық емес мәдени мұраны қорғау жөнінде шаралар қабылдау үшін ұсынымдар әзірлеу, осы саладағы озық халықаралық тәжірибеге қатысты консультациялар беру, ЮНЕСКО тізімдеріне және материалдық мәдени емес мәдени мұраның ұлттық тізбесіне материалдық емес мәдени мұра элементтерін қосуға өтінім берген бастамашыл топтар мен қоғамдастықтардың өтініштерін қарау жатады. Өз қызметі аясында Ұлттық комитет материалдық емес мәдени мұраны қорғауға осындай мұраны жасаумен, сақтаумен және жеткізумен айналысатын қоғамдастықтардың, топтардың және кейбір жағдайларда жеке адамдардың кеңінен қатысуын қамтамасыз етеді.
Материалдық емес мәдени мұраны дамытудың құралдары:
Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары;
«Өңірлерді дамыту» бағдарламасы;
бұқаралық ақпарат құралдары.
Тұжырымдаманың іске асырылуын қаржылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету республикалық және жергілікті бюджеттерде көзделген қаражат есебінен және шегінде жүзеге асырылады.

3. Тұжырымдаманы iске асыру көзделетін нормативтiк-құқықтық
актiлердiң тiзбесi

1. «Мәдениет туралы» 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы.
2. «Материалдық емес мәдени мұраны қорғау туралы конвенцияны ратификациялау туралы» 2011 жылғы 21 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы.
3. «Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы № 96 қаулысы.