О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О внесении изменений в некоторые указы Президента Республики Казахстан"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 июня 2015 года № 486

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «О внесении изменений в некоторые указы Президента Республики Казахстан».

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

О внесении изменений в некоторые указы
Президента Республики Казахстан

В целях дальнейшего функционирования Системы государственного планирования в Республике Казахстан ПОСТАНОВЛЯЮ:
1. Утвердить прилагаемые изменения, которые вносятся в некоторые указы Президента Республики Казахстан.
2. Настоящий Указ вводится в действие со дня его первого официального опубликования.

Президент
Республики Казахстан Н.Назарбаев

УТВЕРЖДЕНЫ
Указом Президента
Республики Казахстан
от « » 2015 года №

Изменения, которые вносятся в некоторые указы
Президента Республики Казахстан

1. В Указе Президента Республики Казахстан от 18 июня 2009 года № 827 «О Системе государственного планирования в Республике Казахстан» (САПП Республики Казахстан, 2009 г., № 30, ст. 259):
в Системе государственного планирования в Республике Казахстан, утвержденной вышеназванным Указом:
пункт 14 изложить в следующей редакции:
«14. В целях реализации Стратегического плана развития Республики Казахстан уполномоченным органом по государственному планированию разрабатывается Прогнозная схема территориально-пространственного развития страны на соответствующий период. Прогнозная схема территориально-пространственного развития страны – это система рационального размещения производительных сил, производственной, социальной и другой инфраструктуры, расселения населения страны в разрезе регионов для обеспечения устойчивого развития страны.
Прогнозная схема территориально-пространственного развития страны утверждается Президентом Республики Казахстан.
В процессе реализации, при изменении макроэкономической ситуации может осуществляться корректировка Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны.
Контроль за реализацией Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны осуществляется Администрацией Президента Республики Казахстан.
Порядок и сроки разработки, реализации и контроля за реализацией Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны определяются Президентом Республики Казахстан.».

2. В Указе Президента Республики Казахстан от 4 марта 2010 года № 931 «О некоторых вопросах дальнейшего функционирования Системы государственного планирования в Республике Казахстан» (САПП Республики Казахстан, 2010 г., № 20-21, ст. 150):
в Правилах разработки, реализации, проведения мониторинга, оценки и контроля Стратегического плана развития Республики Казахстан, Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны, государственных программ, стратегических планов государственных органов, программ развития территорий, утвержденных вышеназванным Указом:
пункты 62, 63, 64, 65, 66, 67 изложить в следующей редакции:
«62. Структура Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны содержит следующие разделы:
1) анализ и оценка экономического потенциала территорий;
2) направления территориально-пространственного развития;
3) прогнозные параметры развития страны;
4) схемы перспективного развития регионов.
63. Раздел «Анализ и оценка экономического потенциала территорий» должен содержать анализ ресурсного потенциала регионов страны, вопросы обеспеченности производственной и социальной инфраструктурой, классификацию и анализ регионов по экономической специализации, системе расселения и характеру рыночных связей, особенности территориального развития страны, анализ экологического развития регионов.
64. Раздел «Направления территориально-пространственного развития» состоит из целей, задач и основных подходов территориально-пространственного развития страны, стратегических направлений развития макрорегионов.
65. Раздел «Прогнозные параметры развития страны» включает в себя основные прогнозные показатели развития страны и регионов на предстоящий десятилетний период.
66. Раздел «Схемы перспективного развития регионов» содержит схемы перспективной экономической специализации регионов, перспективного расселения, перспективного развития производственной и социальной инфраструктуры.
67. Реализация Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны осуществляется через нижестоящие документы Системы государственного планирования.»;
пункты 68, 69, 70, 71, 72, 73,74, 75 и 76 исключить.

3. В Указе Президента Республики Казахстан от 21 июля 2011 года № 118 «Об утверждении Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны до 2020 года»:
Прогнозную схему территориально-пространственного развития страны до 2020 года, утвержденную вышеназванным Указом, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему Указу.

ПРИЛОЖЕНИЕ
к Указу Президента
Республики Казахстан
от «___» __________ 2015 года №

УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 21 июля 2011 года № 118

Прогнозная схема территориально-пространственного развития
страны до 2020 года Содержание

Введение

Прогнозная схема территориально-пространственного развития страны до 2020 года (далее – Прогнозная схема) является важным инструментом развития страны, определяет подходы государства по ключевым направлениям регионального развития.
Прогнозная схема обеспечивает увязку текущих и долгосрочных, макроэкономических, отраслевых и региональных аспектов развития, позволяет скоординировать действия бизнеса, отраслевых и территориальных государственных органов и других организаций.
Долгосрочная направленность и комплексный характер Прогнозной схемы позволяют использовать ее для выявления имеющихся резервов и возможностей, формирования на этой базе перспективных направлений развития экономики, дополняющих или развивающих уже реализуемые направления развития.
Прогнозная схема направлена на создание условий для повышения благосостояния населения на основе рациональной организации и размещения социально-экономического потенциала на территории страны.
По данным 2013 года экономическая плотность, рассчитанная как количество валовой добавленной стоимости на единицу площади страны, в Казахстане составила 85,1 тыс. долларов США, что значительно уступает экономической плотности таких стран Восточной Европы как Польша
(1660 тыс. долларов США), Венгрия (1466 тыс. долларов США), а также стран СНГ как Россия (122,6 тыс. долларов США).
Одним из факторов, который негативно сказывается на экономической плотности Казахстана, является отсутствие в Казахстане речных транспортных узлов и выхода к открытым морям.
В этой связи для Казахстана крайне актуальна задача стимулирования концентрации экономических и трудовых ресурсов в экономически перспективных районах и благоприятных для жизнедеятельности природно-климатических зонах, создания условий для роста экономической активности субъектов рынка и формирования единого внутреннего экономического пространства, гармонично интегрированного с мировой экономикой.
Экономическая плотность регионов Республики Казахстан отличается высокой степенью дифференциации, что характеризует неравномерность экономического развития страны в территориальном разрезе.
Мировой опыт успешного развития ряда стран показывает, что это происходит в условиях территориальной концентрации производства, капитала и человеческих ресурсов в высокоурбанизированных зонах.
Таким образом, в современных условиях пространство и месторасположение перестают рассматриваться как второстепенные факторы государственной политики и становятся важным фактором социально-экономического развития страны. Такие факторы как рост городов и агломераций, повышение мобильности населения, развитие торговли и услуг, служившие в последние два десятилетия катализаторами прогресса в развитых странах, в настоящее время выступают в качестве движущих сил и для развивающихся стран.

Раздел 1. Анализ и оценка экономического потенциала территорий

1. Анализ ресурсного потенциала регионов страны

Природные ресурсы
В настоящее время Казахстан является одной из самых богатых по запасам природных ресурсов. По разведанным запасам углеводородов, цветных, черных и редкоземельных металлов, урана страна занимает лидирующие позиции.

Рис 1 – Казахстан во всемирном рейтинге по запасам
природных ресурсов.

Столь богатые природные ресурсы позволяют Казахстану входить в число лидеров по добыче и экспорту природных ресурсов (рисунок 2).

Рис 2 – Казахстан во всемирном рейтинге по добыче природных ресурсов.

Нефтяная промышленность
По данным Комитета геологии и недропользования Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан подтвержденные запасы нефти в Казахстане составляют порядка 4,8 млрд. тонн. Данные запасы составляют около 2 % от мировых запасов нефти и позволяют стране входить в число 12 ведущих стран мира по запасам нефти. При этом перспективные запасы нефти в стране оцениваются в 17 млрд. тонн.
Нефтегазоносные районы занимают 62 % площади страны и располагают 252 нефтяными месторождениями, из которых около 130-ти находятся в разработке.
Более 90 % запасов нефти сосредоточено на 15 крупнейших месторождениях – Тенгиз, Кашаган, Карачаганак, Узень, Жетыбай, Жанажол, Каламкас, Кенкияк, Каражанбас, Кумколь, Северные Бузачи, Алибекмола, Центральная и Восточная Прорва, Кенбай, Королевское. Месторождения находятся на территории семи из четырнадцати областей Казахстана. Это Актюбинская, Атырауская, Западно-Казахстанская, Карагандинская, Кызылординская, Мангистауская и Восточно-Казахстанская области. При этом примерно 70 % запасов углеводородов сконцентрировано на западе Казахстана.
Наиболее разведанными запасами нефти обладает Атырауская область, на территории которой открыто более 100 месторождений с извлекаемыми запасами более 3,5 млрд. тонн.
Крупнейшее действующее месторождение области – Тенгизское (начальные извлекаемые запасы – 781,1 млн. тонн). Наиболее перспективным месторождением нефти является Кашаганское месторождение, перспективные запасы которого оцениваются в широких пределах от 1,5 до 10,5 млрд. тонн.

Таблица 1 – Добыча нефти, включая конденсат газовый, тыс. тонн

Регионы	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	76 513	79 686	80060	79216	81789
Актюбинская	7689	7 978	8482	8674	8340
Атырауская	26 583	30 087	30241	28962	32183
Восточно-Казахстанская	-	-	-	-	1
Жамбылская	26	24	22	21	22
Западно-Казахстанская	12 228	11749	12 461	12 956	12 528
Кызылординская	11241	11156	10955	10883	10588
Мангистауская	18 746	18 692	17899	17 720	18127

По данным АО «Информационно-аналитический центр нефти и газа» Министерства энергетики Республики Казахстан

За 2013 год объем экспорта нефти составил более 70 млн. тонн. Основными внешнеторговыми партнерами Казахстана на рынке сырой нефти являются страны Европы (порядка 55 млн. тонн) – Италия, Нидерланды, Франция, Австрия, Швейцария и прочие, а также Китай (11 млн. тонн).

Газовая промышленность
Государственной комиссией Республики Казахстан по запасам полезных ископаемых Республики Казахстан утверждены извлекаемые запасы газа на уровне 3,9 трлн.м3, в том числе попутного газа – 2,6 трлн.м3 и природного (свободного) газа – 1,3 трлн.м3.
Между тем по данным одного из признанных мировых источников отраслевой информации – компании BritishPetroleum – запасы газа в Казахстане составляют 1,3 трлн.м3, что позволяет Республике Казахстан занимать по данному показателю 22 место в мире и 3 место среди стран СНГ после России и Туркменистана. Такое несоответствие показателей вызвано как высокой долей попутного нефтяного газа в газовых запасах Республики Казахстан, так и различиями в методиках подсчета запасов, по которым республика в скором времени планирует осуществить переход на международные стандарты.
За 2014 год добыча газа нефтегазодобывающими компаниями республики составила 43,2 млрд.м3, что составляет 102,2% по сравнению с 2013 годом.

Таблица 2 – Добыча попутного и природного газа в разрезе регионов Республики Казахстан, млн.м3

Регионы	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	36 015,1	37 413,0	39 532,4	40 127,7	42 294,7
Актюбинская	3 482,4	3 334,5	3 995,6	4 333,0	4 252,6
Атырауская	11 867,9	13 801,7	13 720,3	12 917	14 821,2
Восточно-Казахстанская	-	-	-	-	206,8
Жамбылская	354,2	344,1	326,5	324,1	321,8
Западно-Казахстанская	15 686,2	15 176,3	17 262,7	18 715,7	18 993,4
Кызылординская	1 558,8	1 606,0	1 537,5	1 553,6	1 496,4
Мангистауская	3 065,6	3 150,5	2 689,7	2 284,3	2 202,6

* По данным АО «Информационно-аналитический центр нефти и газа» Министерства энергетики Республики Казахстан

К главным проблемам в сфере добычи и переработки нефтегазового сырья в настоящее время можно отнести:
1) волатильность цен на энергоресурсы на мировом рынке;
2) удаленность от внешних рынков сбыта, отсутствие прямого выхода к морю, что существенно увеличивает стоимость транспортировки;
3) дефицит казахстанских специализированных кадров;
4) небольшое количество перерабатывающих предприятий для углеводородного сырья;
5) сравнительно малый коэффициент извлекаемости углеводородов;
6) существенное увеличение нагрузки на окружающую среду роста добычи нефти и газа, что наряду с низкой экологичностью применяемых в тепло-энергетических комплексах технологий создает серьезные риски для экологической безопасности.

Угольная промышленность.
Самые твердые позиции Казахстана по доказанным запасам угля – 7-е место в мире. В текущей структуре топливной генерации уголь составляет основную долю – 74 % от совокупного потребления в тоннах условного топлива. Запасы угля в Казахстане оцениваются на уровне 34,2 млрд. тонн (3,9 % мировых запасов).
В последние годы Казахстан добывает более 100 млн. тонн угля ежегодно. Причем более 91 % всего добытого угля приходится на Карагандинскую и Павлодарскую области.
Основная доля добываемого энергетического угля идет на нужды электроэнергетической отрасли страны и экспорт (51 % и 31 % соответственно), остальной объем – на коммунально-бытовые нужды населения и промышленные предприятия (13 % и 5 % соответственно).

Таблица 3 – Объем добычи угля (с учетом угольного концентрата), тыс. тонн

Регионы	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	100 854	110 929	116 449	120 528	119 574
Акмолинская	245	1 477	1 989	3 500	3 200,0
Актюбинская	5	3	3	3	-
Алматинская	15	15	15	20	20,8
Восточно-Казахстанская	5 353	5 813	6 173	6 167	6045
Жамбылская	355	375	281	80	80,0
Карагандинская	30 722	32 585	35 241	35 388	37 211
Костанайская	8	50	30	23	2,6
Павлодарская	64 150	70 613	72 717	75 346	73 015

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

В связи со значительным объемом запасов ресурсная база угля в Казахстане не является ограничением для развития угольной промышленности в долгосрочной перспективе.
Запасов как энергетического, так и коксующегося угля будет достаточно в течение сотен лет, даже при активном наращивании добычи.

Горно-металлургическая промышленность.
Горно-металлургическая отрасль – это один из базовых секторов промышленности Казахстана. В нем занято почти 164,5 тысячи человек основных профессий.
В Казахстане сосредоточено 30% мировых запасов хромовой руды, 25 % – марганцевых руд, 10 % – железных руд. Запасы меди, свинца и цинка составляют соответственно 10 % и 13 % от мировых.
Из 105 элементов таблицы Менделеева в недрах Казахстана выявлено 99, разведаны запасы по 70, вовлечено в производство более 60 элементов.

Таблица 4 – Запасы полезных ископаемых на 1 января 2014 года

Вид полезного ископаемого	Балансовые запасы по состоянию.
железная руда, млн.т	18814,6
марганцевая руда, млн.т	684,1
хромовая руда, тыс.т	366191,3
Бокситы, тыс.т	338066,7
Свинец, тыс.т	17185,11
Цинк, тыс.т	35513,17
Медь, тыс.т	38805,5
Титан, тыс.т.	24031,1
Вольфрам, тыс.т	2080
Золото, тонн	2348,7
Серебро, тонн	51864,6
Олово, тыс.т	138,4
Уран, тыс.т	838,1

Источник: Комитет геологии и недропользования Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан

По общему объему добычи твердых полезных ископаемых республика занимает 13-е место в мире среди 70 горнодобывающих держав.
Объем добычи железной руды составляет порядка 25 млн. тонн ежегодно. Основной объем добычи сосредоточен в Костанайской области (моногород Рудный). Порядка 15 – 16 млн. тонн руды ежегодно экспортируется, остальная часть направляется на дальнейшую переработку.

Таблица 5 – Объем добычи железных агломерированных и неагломерированных руд, тыс. тонн

Регионы	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	22 281	24 016	24 736	25 889	25 228,2
Акмолинская	839	280	285	272	363,2
Актюбинская	2	232	302	296	123,0
Карагандинская	2 947	2 669	3 221	4 003	4 075,6
Костанайская	18 493	20 835	20 928	21 318	20 666,4

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Объем добычи медной руды составил в 2013 году 41,3 млн. тонн, большая часть которой приходится на Карагандинскую область. Объем экспорта необработанной руды незначителен – 0,5 млн. тонн ежегодно. Основная часть руды идет на дальнейшую переработку, так в 2013 году было произведено 352 тыс. тонн рафинированной меди.

Таблица 6 – Объем добычи медных руд, тыс. тонн

Регионы	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	30 594	32 039	34 396	38 906	41 291,3
Актюбинская	2 111	3 297	3 838	4 734	4985,2
Восточно-Казахстанская	350	225	752	2 167	1787,4
Жамбылская	-	-	573	648	1538,4
Карагандинская	27 406	27 765	27 672	30 267	32031,3
Костанайская	727	752	1 509	1 031	655,6
Павлодарская	-	-	53	60	293,4

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Добыча алюминиевой руды (бокситов) полностью сосредоточена в Костанайской области, обогащение руды происходит в Павлодарской области. Экспорт алюминия необработанного и оксида алюминия составил в 2013 году 1,34 млн. тонн.

Таблица 7 – Объем добычи алюминиевых руд (бокситы), млн. тонн

Регионы	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	5 130	5 310	5 495	5 170	5 192,0
Костанайская	5 130	5 310	5 495	5 170	5 192,0

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Добыча и первичная обработка свинца и цинка в основном сосредоточены в Восточно-Казахстанской области. В 2013 году объем добычи свинца в свинцовом концентрате составил 40,1 тыс. тонн, цинка в цинковом концентрате – 365,5 тыс. тонн. Основная часть цинка и свинца экспортируется.
Основные проблемы в горно-металлургической промышлености:
1) волатильность цен на базовые металлы на мировом рынке и снижение спроса в рынках сбыта (фактор Китая – перепроизводство и демпинг по ценам);
2) низкая загрузка производственных мощностей;
3) высокая степень изношенности и наличие морально устаревшего оборудования;
4) слаборазвитый внутренний рынок (мало предприятий по переработке металлов в готовую для потребителя продукцию);
5) высокие объемы добычи металлов существенно, что ухудшает экологическую обстановку в стране.
Таким образом, добыча и экспорт природных ресурсов позволили стране в сжатые сроки добиться огромного успеха в экономическом и социальном развитии.
В тоже время отсутствие выхода к морю, огромные расстояния до основных рынков сбыта продукции требуют ускоренного развития производственной инфраструктуры, в первую очередь, транспортной.
Необходимо планировать развитие транспортной инфраструктуры, в том числе с ориентацией на обеспечение возможности экспорта природных ресурсов наиболее оптимальным путем.
Кроме того, богатый сырьевой потенциал страны должен стать основой развития современной промышленной индустрии, ориентированной на выпуск товаров с высокой добавочной стоимостью.

Обеспеченность земельными ресурсами.
По площади земель республика занимает девятое место в мире, расположившись в центре Евразийского материка на площади 272,5 млн. га. Общая протяженность сухопутной государственной границы с сопредельными государствами составляет 13 383 км, в том числе с Российской Федерацией – 7 548 км, Республикой Узбекистан – 2 351,4 км, Китайской Народной Республикой – 1 782,8 км, Кыргызской Республикой – 1 241,6 км, Республикой Туркменистан – 459 км.
Землеобеспеченность одного жителя страны составляет более 17 га/чел., в том числе обеспеченность пашней – 1,51 га/чел. Для сравнения аналогичные индексы в других странах составляют соответственно: Россия – 11,6 га/чел и 0,89 га/чел, США – 3,8 га/чел и 0,75 га/чел, Канада – 37,1 га/чел и 1,72 га/чел, Китай – 0,8 га/чел и 0,08 га/чел, Япония – 0,31 га/чел и 0,03 га/чел.
Таким образом, существенных ограничений по обеспеченности земельными ресурсами в стране нет. Необходимо осуществлять рациональное землепользование, по возможности с минимальным негативным влиянием на экологию.
В тоже время столь обширная территория ставит перед страной сложную задачу обеспечения всех регионов инженерной и транспортной инфраструктурой. Строительство и поддержание на должном уровне данной инфраструктуры требуют колоссальных финансовых затрат. В этих условиях формирование оптимальной инженерно-транспортной системы страны является одной из важнейших задач дальнейшего успешного развития Казахстана.

Обеспеченность водными ресурсами
Основной объем водных ресурсов в Казахстане обеспечивают поверхностные воды в среднегодовом объеме 101 км3 (см.таблицу 1), из них 56 % формируется локально (основные бассейны: Есильский, Нура-Сарысуский, Тобыл-Торгайский), а остальные 44 % за счет стока трансграничных рек из Китая, Узбекистана, России и Кыргызстана (основные бассейны: Арало-Сырдарьинский, Балхаш-Алакольский, Жайык-Каспийский). Казахстан стоит в одном ряду с такими странами, как Израиль и Португалия, по индексу зависимости от притока трансграничных рек с территории соседних стран. Это значительно увеличивает значимость урегулирования трансграничных перетоков для решения существующих и потенциальных водных проблем страны.

Таблица 8 – Обеспеченность бассейнов Казахстана поверхностными водами и водными ресурсами, добываемыми из прочих источников

Наименование бассейна	Локальные водные ресурсы, км3	Трансгра-ничные водные ресурсы, км3	Подземные воды, км3	Прочие источники, км3	Итого водных ресурсов, км3
Арало-Сырдарьинский	3,4	14,6	0,2	3,2	21,4
Балхаш-Алакольский	15,4	12,2	0,4	0,4	28,4
Ертисский	25,9	7,8	0,2	0	33,9
Есильский	2,6		0,1	0	2,6
Жайык-Каспийский	4,1	7,1	0,2	0,3	11,7
Нура-Сарысуский	1,4		0,1	0,1	1,5
Тобыл-Торгайский	1,3	0,3	0	0	1,6
Шу-Таласский	1,6	2,6	0,1	0	4,4
Всего по РК	55,7	44,7	1,2	3,9	105,5

Дополнительными источниками пресной воды являются подземные воды, утвержденные к эксплуатации, запасы которых составляют 15,4 км3, из них в настоящее время добывается 2,3 км3 в год, опреснение морской воды и прочие источники (забор воды из шахт, прямое потребление из водохранилищ, использование сточных вод, обессоливание, всего 3,9 км3 в год). Основные запасы подземных вод находятся в Балхаш-Алакольском и Ертисском бассейнах (66 % от общего объема запасов).

Таблица 9 - Обеспеченность бассейнов Казахстана запасами подземных вод

Наименование бассейна	Эксплуатационные запасы подземных вод, км3/год					Добыча подзем-ных вод, км3/год
	Всего	В том числе
		ХПВ	ПТВ	ОРЗ	Бальнеоло-гические
Арало-Сырдарьинский	1,14	0,79	0,16	0,19	0,002	0,2
Балхаш-Алакольский	7,26	1,73	0,22	5,31	0,005	0,4
Ертисский	2,87	1,10	0,12	1,65	0,001	0,2
Есильский	0,16	0,11	0,03	0,02	0,001	0,1
Жайык-Каспийский	0,97	0,51	0,22	0,24	0,002	0,2
Нура-Сарысуский	0,82	0,35	0,34	0,13	0,0004	0,1
Тобыл-Торгайский	0,48	0,40	0,08	0,00	0,0008	0,0
Шу-Таласский	1,75	0,79	0,24	0,72	0,001	0,1
Всего по РК	15,44	5,76	1,41	8,27	0,01	1,2

Из общих водных ресурсов в настоящее время 38,6 км3 в год необходимы для использования в природоохранных целях (экологический сток) для сохранения речных и озерных экосистем. Еще 29 км3 в год недоступны из-за отсутствия необходимой инфраструктуры, испарения и фильтрации в каналах и реках и обеспечения обязательного перетока в пограничные государства. Кроме того, 12,8 км3 водных ресурсов являются ненадежными, исходя из критерия 75 % обеспеченности. Таким образом, объем доступных, устойчивых и надежных водных ресурсов в настоящее время составляет 23,2 км3 в год.
В целом в Казахстане достаточно водных ресурсов для успешного развития страны. Основная проблема в этой сфере состоит в необходимости возрождения Аральского моря, а также обеспечения населения качественными и надежными источниками питьевой воды. Наиболее перспективными источниками питьевой воды являются подземные воды.

Обеспеченность трудовыми ресурсами
В 2013 году численность экономически активного населения Казахстана составила 9041,3 тыс. человек (71,7 % от численности населения республики от 15 лет и старше). За анализируемый период (2009 – 2013 годы) численность экономически активного населения увеличилась на 6,9 %, а занятого – на 8,4 %, составив в 2013 году 9041 и 8571 тыс. человек соответственно. Уровень безработицы за рассматриваемый период имеет устойчивую тенденцию к снижению и составил в 2013 году 5,2 %.
В структуре занятости на первом месте отмечается высокая доля занятых в сфере услуг – 30,4 %, сельском хозяйстве – 24,2 %. В 2013 году в региональном разрезе в Северо-Казахстанской (43,1 %), Алматинской (42,6 %) и Костанайской (37,6 %) областях почти половина всех работающих в экономике занята в сельском хозяйстве.
Также в Казахстане отмечается низкая доля занятых в обрабатывающей промышленности – всего 6,4 %. В разрезе регионов в 2013 году самая высокая доля занятых в обрабатывающей промышленности характерна для Карагандинской (16,9 %), Павлодарской (13,6 %) и Восточно-Казахстанской (9,6 %) областей.
В 2009 – 2013 годах наиболее высокий уровень самозанятого населения отмечен в Жамбылской, Южно-Казахстанской, Акмолинской и Костанайской областях.
На рынке труда Казахстана за последние годы произошли значительные структурные сдвиги, число занятых в обрабатывающей промышленности и сельском хозяйстве сократилось. Это привело к оттоку рабочей силы в сферу частных услуг – торговля; ремонт автомобилей, бытовых изделий и предметов личного пользования, финансовая деятельность и другие услуги.
Таким образом, обеспеченность регионов трудовыми ресурсами характеризуется высоким потенциалом в южных регионах – ЮКО, Алматинская, г. Алматы и западных регионах – Актюбинская, Атырауская, ЗКО, Мангистауская. В северных и восточных регионах страны наблюдается низкая обеспеченность из-за постепенного сокращения численности населения в трудоспособном возрасте.

Оценка демографического и миграционного потенциала
В последнее десятилетие демографические процессы, происходящие в стране, имеют положительный характер. На 1 января 2014 года численность населения Казахстана составила 17160,8 тыс. человек, увеличившись по сравнению с 2009 годом на 6 % (в абсолютном выражении – на 957,7 тыс. человек).
Рост численности населения за анализируемый период наблюдается в большинстве регионов страны, кроме регионов, входящих в Северный и Восточный макрорегионы.
Увеличение численности населения страны происходит в основном за счет естественного прироста населения. Кроме того, коэффициент естественного прироста населения в последние годы имеет устойчивую динамику роста, так если в 2009 году он составил 13 человек на 1000 жителей, то в 2013 году он увеличился до 15 человек на 1000 жителей.

Рис 3. Демографические показатели регионов РК в 2009-2013 гг.

В Казахстане очень низкая плотность населения. На конец 2013 года на один квадратный километр площади страны приходилось всего 6,3 человек. Самая высокая плотность населения наблюдается в гг. Алматы (3768,8 чел./кв. км) и Астане (1163,5 чел./кв. км).
Среди остальных регионов наибольшую плотность населения имеет Южный регион, преимущественно за счет Южно-Казахстанской области. Самый низкий показатель плотности населения приходится на западные регионы страны.

Рис 4. Плотность населения в 2009-2013 гг., чел/кв. км.

Ранее в 2000 – 2009 годах в Казахстане отмечались ускорение темпов и ежегодное увеличение потоков внутренней миграции: если в 2000 году он составил 276,7 тыс. человек, в 2005 году – 298,6 тыс. человек, то в 2009 году – 364,8 тыс. человек. Но в последние годы произошло небольшое снижение потока внутренней миграции, в 2013 году он уже составил 337,3 тыс. человек.
Потоки внешней миграции также постепенно сокращаются. Если в 2009 году численность иммигрантов составила 41 511 человек, то в 2013 году поток иммигрантов снизился на 42 % до 24105 человек. Численность эмигрантов сократилась на 28,2 % с 33 985 человек в 2009 году до 24 384 человек в 2013 году. Отрицательное сальдо миграции в 2013 году составило всего 279 человек, что практически не влияет на изменение численности населения страны.
Анализ миграционных потоков по регионам РК показал, что наибольший поток миграции обеспечивает южный регион, что объясняется в первую очередь наибольшей численностью населения, а также большей мобильностью населения (см. приложение 1).

Таблица 10 – Миграция в регионах РК за 2013 год

Регионы	Сальдо миграции	Городское население	Сельское население
Республика Казахстан	-279	39065	-39344
Акмолинская	-1975	-577	-1398
Актюбинская	-75	-559	484
Алматинская	3725	-1075	4800
Атырауская	186	1318	-1132
Восточно-Казахстанская	-7211	1745	-8956
Жамбылская	-6431	1047	-7478
Западно-Казахстанская	-589	2218	-2807
Карагандинская	-3484	1119	-4603
Костанайская	-2647	1555	-4202
Кызылординская	-2183	-266	-1917
Мангистауская	4177	-1796	5973
Павлодарская	-1816	2890	-4706
Северо-Казахстанская	-4727	1462	-6189
Южно-Казахстанская	-10664	-3451	-7213
г. Астана	17877	17877	-
г. Алматы	15558	15558	-

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

По данным 2013 года положительное сальдо миграции наблюдается у городов Астаны и Алматы, Алматинской, Мангистауской и Атырауской областей, в остальных регионах наблюдается миграционная убыль.

Рис 5. Склонность регионов к миграции, 2009 – 2013 гг.

В 2013 году наиболее высокий уровень валового регионального продукта (далее – ВРП) на душу населения отмечается в западных регионах страны, а также в гг. Астане и Алматы. Низкие показатели ВРП на душу населения наблюдаются в Южно-Казахстанской и Жамбылской областях. Большая территориальная дифференциация по показателю ВРП на душу населения оказывает значительное влияние на расселение населения страны.

Регионы с высокой долей самозанятого населения наиболее подвержены миграционному оттоку населения.

Рис 6. Сальдо миграции и уровень самозанятого населения, 2009 – 2013 гг.

Миграционные процессы за четверть века изменили этнодемографическую структуру населения в регионах Казахстана. Наибольшая доля казахов проживает в Кызылординской (96 %), Атырауской (92 %), Мангистауской (90 %) областях (см. приложение 2).
Таким образом демографическая ситуация в Казахстане характеризуется неравномерным развитием в региональном разрезе. Южные области являются наиболее заселенными и наиболее подвержены эмиграционному оттоку в экономически более развитые регионы страны. Но даже несмотря на высокий отток населения, численность населения данного региона продолжает увеличиваться быстрыми темпами благодаря высокому естественному приросту.
Северные и восточные области страны наоборот характеризуются медленными темпами естественного прироста населения, что вместе с миграционным оттоком снижает численность населения данных регионов.
Основным фактором, влияющим на принятие решения о миграции, является экономический фактор (низкий уровень доходов, отсутствие перспектив карьерного роста). Миграционные потоки притягиваются в регионы со значительно более высоким ВРП на душу населения.
Наиболее высокий показатель урбанизации наблюдается в восточных регионах страны. Более низкий показатель доли городского населения отмечен в южных регионах страны.
Большинство населения южных регионов (Алматинская, Жамбылская, Кызылординская и Южно-Казахстанская области) составляют сельские жители, на них приходится 52,5 % населения.
52,3 % жителей Акмолинской, Костанайской и Северо-Казахстанской областей также сосредоточены в сельских территориях, что показывает аграрную направленность данных регионов. В крупных городах данных регионов проживает 25,7 % всего населения, моногородах – 14,2 %, малых городах – 7,8 %.
Почти половина населения (49,5 %) западных регионов в настоящее время проживает в сельской местности.
Процесс урбанизации в Казахстане идет невысокими темпами. Уровень урбанизации в Казахстане на начало 2014 года составил 55 %. Самый высокий показатель урбанизации в стране был зафиксирован в 1989 году – 57,1 %.
На медленный темп урбанизации влияют следующие факторы:
1) медленный темп развития промышленного производства (тенденция сокращения объема промышленного производства в натуральном выражении);
2) медленный переход экономики городов на постиндустриальный тип (в связи с отсутствием перспективной работы многие жители малых и средних городов мигрируют в другие более крупные города и регионы, страны);
3) неразвитость межрегиональных и внутренних инфраструктур, соединяющих главные города региона с сельскими территориями, также можно отнести низкий уровень инфраструктуры в городах, которые принимают мигрантов;
4) показатель миграционного оттока сельских населений.
Дальнейшее развитие страны требует сосредоточения в городской местности не менее 70 % населения страны, что позволит сформировать современную постиндустриальную экономику. В условиях невысокой численности населения Казахстана необходимо в ближайшее время сформировать ограниченное число современных урбанистических центров мирового уровня. В первую очередь такими центрами в Казахстане могут стать города Астана, Алматы, Шымкент, Актобе и Усть-Каменогорск.

2. Обеспеченность производственной и социальной инфраструктурой

Транспортная инфраструктура.
Транспорт является важнейшим сектором внутренней экономики Казахстана, занимающим весомую долю в структуре валового внутреннего продукта (далее – ВВП) (6 % по итогам 2013 года). Объем перевозок грузов всеми видами транспорта составил в 2013 году 3,5 млрд. тонн, перевозки пассажиров - 20 млрд. человек. Основная доля перевозок грузов и пассажиров приходится на автомобильный транспорт.
Автомобильный транспорт. По своей конфигурации и протяженности сеть дорог общего пользования в республике в основном сформирована. Плотность автодорог в Казахстане составляет 30,9 км на 1000 кв. км и является относительно низкой. В ряде сопоставимых по протяженности с Казахстаном странах плотность автомобильных дорог выше: в России – 44 км, Канаде – 90,5 км, Австралии – 105,6 км, США – 670 км на 1000 кв. км.
Плотность автомобильных дорог существенно различается по регионам страны (от 72,6 км на 1000 кв. км в Северо-Казахстанской области до 12,4 км в Кызылординской области).
Протяженность автомобильных дорог общего пользования в Казахстане по состоянию на 2013 год составляет 96,9 тыс. км, в том числе дороги республиканского значения – 23,7 тыс. км, местного – 73,9 тыс. км.

Таблица 11 – Протяженность автомобильных дорог местного значения и доля автомобильных дорог местного значения с твердым покрытием

Регионы	Протяженность дорог, тыс. км		Протяженность дорог с твердым покрытием, тыс. км		Доля автомобильных дорог с твердым покрытием, %
	2009 год	2013 год	2009 год	2013 год	2009 год	2013 год
Казахстан	73,3	73,3	62,3	63,0	85	85,9
Акмолинская	5,6	5,6	5,6	5,6	100	100
Актюбинская	4,1	4,7	3,3	3,6	80,1	77
Алматинская	6,9	7,0	6,8	6,8	98,6	97
Атырауская	1,8	2,0	1,3	1,3	72	65
Восточно-Казахстанская	8,5	8,4	7,6	7,6	89	90
Жамбылская	4,1	4,1	4,0	4,0	98	98
Западно-Казахстанская	5,2	5,3	3,4	3,5	65,4	66
Карагандинская	6,0	6,0	6,0	6,0	100	100
Костанайская	8,1	8,1	6,5	6,5	80	80
Кызылординская	2,3	2,3	1,7	1,7	74	74
Мангистауская	1,4	1,51	1,3	1,4	93	93
Павлодарская	4,2	4,2	3,4	3,4	81	81
Северо-Казахстанская	7,5	7,5	5,5	5,7	73	76
Южно- Казахстанская	7,5	6,4	5,8	6,0	77	94

Источник: Комитет по статистике МНЭ РК и расчеты АО «Институт экономических исследований»

Значительная часть регионов Казахстана имеет высокую долю автомобильных дорог с твердым покрытием. Низкую долю автодорог с твердым покрытием имеют Атырауская, Западно-Казахстанская и Актюбинская области.
По данным Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан (далее – МИР) в среднем 66 % автомобильных дорог местного значения находятся в хорошем и удовлетворительном состоянии по итогам 2013 года, в 2009 году – 49 %. Таким образом, состояние 34 % дорог местного значения оценивается как неудовлетворительное.
В 2013 году объем перевозок пассажиров автомобильным транспортом составил 20 млрд. чел., пассажирооборот – 205,4 млрд. пкм. Объем перевозок грузов в 2013 году вырос и достиг значения 2,9 млрд. тонн, грузооборот 145,3 млрд. тонн.
Транзитные перевозки происходят преимущественно между республиками Средней Азии, Россией, Китаем. Основной объем автотранспортного транзита (порядка 86 %) формируется в Китае. Значительно меньше доля республик Средней Азии (примерно 3,8 %) и России (4,6 %). Удельный вес остальных стран в транзитных перевозках составляет около 6,3 %.
В автомобильном транспорте основными проблемами являются:
1) плохое состояние автомобильных дорог областного и районного значений, а также мостов;
2) отсутствие прямого автомобильного сообщения между западным и северным, западным и центральным регионами страны;
3) низкий уровень обеспеченности и изношенность дорожно-эксплуатационной техники в эксплуатирующих организациях по республиканской и местной сети дорог;
4) низкая пропускная способность ряда важнейших автомобильных дорог.
Железнодорожный транспорт. Эксплуатационная длина железных дорог Казахстана составляет 14,2 тыс.км (в том числе двухпутных линий – 4,8 тыс.км (34 %), электрифицированных линий – 4,1 тыс. км (29 %).
Парк подвижного состава в Казахстане насчитывает около 2 тыс. единиц локомотивов и более 90 тыс. грузовых вагонов, которых недостаточно для покрытия всех потребностей в грузоперевозках. Выбытие подвижного состава по сроку службы и техническому состоянию значительно опережает темпы обновления. Для поддержания работоспособности имеющегося парка пассажирских вагонов необходима ежегодная замена около 3 тыс. вагонов, выбывающих из строя по причине полного износа. В собственности Казахстана имеется 5,2 тыс. зерновозов (половина от потребности). Недостающие зерновозы арендуются в России. Однако на перспективу недостаток подвижного состава для реализации социально значимого груза должен быть преодолен.
В 2013 году перевезено 293,7 млн. тонн, в сравнении с 2009 годом рост объема перевозок грузов составил 46 млн. тонн. Основными видами грузов для железных дорог от общего объема являются каменный уголь (36,8 %), нефтяные грузы (11,6 %), железная и марганцевая руда (10,5 %).
Однако в течение последних лет объемы перевозок другими видами транспорта росли быстрее, чем объемы перевозок железнодорожным транспортом. Сокращение доли грузоперевозок железнодорожным транспортом, начиная с 2001 года, указывает на необходимость повышения конкурентоспособности железнодорожных грузоперевозок Казахстана.
В 2009 году железные дороги Казахстана перевезли 20,5 млн. пассажиров, в 2013 году было перевезено 28,6 млн. пассажиров, что выше уровня 2009 года на 8,1 млн. пассажиров, при этом пассажирооборот также вырос и составил в 2013 году 20,6 млрд. пкм.
В 2000 – 2014 годы построены новые железнодорожные участки общей протяженностью 1989 км.
Казахстан в основном граничит с государствами СНГ, железнодорожная сеть которых (как и Казахстана) проектировалась и строилась по единым техническим стандартам с учетом единых эксплуатационных требований. Исключение составляет пограничный пункт Достык, где осуществляется стыковка казахстанской железнодорожной сети с сетью железных дорог Китая, имеющих более узкую (так называемую «западноевропейскую») железнодорожную колею. Поэтому перевозки грузов через казахстанско-китайскую границу (пограничный переход Достык – Алашанькоу) сопряжены с выполнением дополнительных операций по изменению ширины колеи. Более 80 % международных перевозок через станцию Достык составляет экспорт, в составе которого преобладают металлолом, черные металлы, сырая нефть.
Анализ обеспеченности Казахстана сетью железных дорог в сравнении с другими странами мира показывает значительное отставание в плотности сети в расчете на 1000 кв. км территории (5,5 км на 1000 кв.км.).
Регионами с наибольшими ограничениями в железнодорожной транспортной инфраструктуре являются: Западно-Казахстанская область, где плотность железных дорог составляет 51,5%, Кызылординская область – 60,7 %, Восточно-Казахстанская область – 77,6%, Карагандинская область – 82,4 %, Актюбинская область – 87,3 % от среднереспубликанского уровня.
Существенным ограничением в Алматинской области и городе Алматы является перегруженность Алматинского узла: станции Алматы-1 и Алматы-2 по своим техническим параметрам физически не способны принимать непрерывно нарастающий поток грузов.
Ограничением в сфере железнодорожного сообщения Мангистауской области является тот факт, что все участки железных дорог области имеют одноколейный путь и неэлектрифицированы.
Инфраструктура железнодорожного комплекса сложилась под влиянием двух факторов: во-первых, это рост межрегиональных и межреспубликанских перевозок, во-вторых, рост транзитных грузопотоков. В то же время, в Казахстане до настоящего времени недостаточно развита железнодорожная сеть для грузоперевозок между областями республики.
Перспективы развития железнодорожного транспорта в Казахстане предполагают формирование разветвленной транспортной инфраструктуры и строительство новых скоростных дорог, а также улучшение состояния действующих дорог с тем, чтобы увеличивать их скоростной режим.
В сфере железнодорожного транспорта основными проблемами являются:
1) значительный физический и моральный износ основных средств железнодорожного транспорта (63 %);
2) дефицит парка подвижного состава (локомотивы, электровозы, тепловозы, зерновозы, вагоны);
3) некоторые участки железнодорожных линий проходят через территорию России;
4) низкая скорость перемещения грузов по территории страны (50км/ч);
5) несовершенство механизмов организации процессов железнодорожных перевозок;
6) высокие затраты при перевозке грузов;
7) отсутствие скоростной железнодорожной сети;
8) слабое развитие контейнерных перевозок.
Воздушный транспорт. В настоящее время в Казахстане действуют 23 аэропорта, из которых к международным полетам допущены 17 аэропортов (12 соответствуют международным требованиям ИКАО).
С 2011 года наблюдается увеличение пассажиропотока, в 2013 году было перевезено воздушным транспортом 4,9 млн. человек.
Объем перевозок грузов в 2009 году составил 22,0 тыс. тонн в год, в 2013 году был увеличен до 23,9 тыс. тонн.
Безопасность и эффективность функционирования сети аэропортов зависят от состояния их наземной инфраструктуры. В период с 2010 по 2013 годы проведены реконструкция и модернизация взлетно-посадочных полос 5 аэропортов (Актау, Кызылорда, Кокшетау, Тараз, Талдыкорган).
Анализ показывает, что в аэропортах городов Семей, Костанай, Петропавловск необходима реконструкция взлетно-посадочных полос, в аэропорту города Атырау – строительство пассажирского и грузового терминалов.
В 2013 году из республиканского бюджета было просубсидировано 10 внутренних социально значимых рейсов на сумму 1,5 млрд. тенге (из Астаны в Жезказган, Павлодар, Петропавловск и Семей, из Алматы в Петропавловск, Кокшетау и Урджар, из Караганды в Усть-Каменогорск и Кызылорду, а также из Кокшетау в Шымкент).
В сфере гражданской авиации основными проблемами являются:
1) устаревший парк региональных воздушных судов;
2) необходимость реконструкции взлетно-посадочных полос;
3) дефицит авиационного персонала;
4) недостаточная техническая оснащенность значительного числа аэропортов.
Водный транспорт. Внутренний водный транспорт занимает небольшой удельный вес в общих объемах работы транспорта. Протяженность водных путей Казахстана, открытых для судоходства, составляет 4151 км. Водные пути, годные для судоходства, составляют реки Иртыш, Сырдарья, Урал, Или и Ишим, Бухтарминское, Усть-Каменогорское, Шульбинское, Капчагайское водохранилища, озера Балхаш и Зайсан. Грузоперевозки в основном осуществляются в Павлодарской, Восточно-Казахстанской, Карагандинской областях. Неудовлетворительное состояние экосистемы реки Урал привело практически к прекращению судоходства. Крупные реки Казахстана являются трансграничными, и их использование регулируется межправительственными соглашениями.
За 2013 год судоходным транспортом перевезено 1,1 млн. тонн грузов, Если тенденция динамики перевозок грузов за 2009 – 2013 годы характеризуется некоторым ростом, то объем грузооборота имеет тенденцию к снижению.
Регулярные пассажирские перевозки осуществляются в Восточно-Казахстанской и Западно-Казахстанской областях. Объем перевозок пассажиров по внутренним водным путям с 2008 года остается на уровне 0,1 млн. человек.
Существующие проблемы водного транспорта:
1) отсутствие собственного флота Казахстана, достаточного для ведения торговли;
2) отсутствие достаточных объемов перевозок;
3) дефицит современных транспортно-логистических центров, складской инфраструктуры, которые могли бы предоставить весь комплекс услуг;
4) отсутствие казахстанских судоремонтных баз;
5) отсутствие в Казахстане соответствующей международным стандартам системы подготовки кадров для водного транспорта.
В целом все виды транспортной отрасли достаточно динамично развиваются и обладают хорошим потенциалом.
Опыт развитых стран, имеющих лучшую транспортную сеть, показывает, что формирование конкурентоспособной транспортной инфраструктуры, должно развиваться с внедрением современных инновационных материалов и технологий.
В железнодорожном транспорте необходимы формирование разветвленной транспортной инфраструктуры и строительство новых скоростных дорог, а также улучшение состояния действующих дорог, с тем, чтобы увеличивать их скоростной режим. При этом опережающими темпами целесообразно развивать контейнерные перевозки грузов; обновление погрузочно-разгрузочного оборудования.
Для улучшения инфраструктуры гражданской авиации требуются комплекс мер по развитию и техническому ускорению реконструкции, обновлению аэропортов и взлетно-посадочных полос, техническому оснащению терминалов и приведению технико-эксплуатационного состояния аэропортовых комплексов в соответствие с требованиями ИКАО. Также в дальнейшем необходимы строительство дополнительного аэропорта в городе Алматы, специализация Шымкентского и Актауского аэропортов в качестве перспективных пересадочных узлов для международных транзитных перевозок.
Приоритетное значение в автомобильной отрасли Казахстана должно быть отдано развитию сети международных транспортных коридоров, строительству и реконструкции дорог республиканского, областного и районного значения. Важнейшей составной частью перспективного развития автотранспорта является совершенствование подготовки и переподготовки профессиональных кадров, работающих в организации и управлении автотранспортом, автотранспортном сервисе, логистике, строительстве и ремонте автодорог.
Мировая практика подтверждает, что водный транспорт традиционно ценится как наименее энергоемкий, потому наиболее дешевый, позволяющий значительно снижать транспортную составляющую, а также оказывающий наименьшую экологическую нагрузку на природу. Развитие инфраструктуры водных путей и речных портов служит обеспечению перевозок по международным транспортным коридорам. Поэтому в области водного транспорта, прежде всего, требуются реконструкция речных портов и реформирование портовой деятельности путем создания специализированных портовых мощностей для освоения новых видов грузопотоков. Также необходимы строительство новых причалов и терминалов для переработки грузов, обновление и развитие материально-технической базы и формирование современной системы подготовки и переподготовки квалифицированных кадров для водного транспорта.
Таким образом, транспортный комплекс должен обеспечивать не только внутрирегиональные потребности в перемещении грузов и пассажиров, но и транспортную доступность западных, центральных и восточных регионов Казахстана.

Энергообеспеченность

Республика Казахстан является самодостаточной в плане обеспеченности электроэнергией.
Северный и Центральный Казахстан являются энергопрофицитными регионами: избыток электроэнергии и мощности передается в южные регионы. Имеется потенциал экспорта электроэнергии в Россию и Беларусь.
Южный Казахстан не располагает достаточными первичными энергетическими ресурсами, и его электроэнергетика базируется на привозных углях и импорте газа. Потребность Южного Казахстана в электроэнергии покрывается за счет собственных энергоисточников и поставок электроэнергии от энергоисточников Северного и Центрального Казахстана.
Западный Казахстан является самодостаточным: дефицит электроэнергии в регионе отсутствует, имеется лишь дефицит маневренных мощностей, который покрывается за счет импорта регулирующих мощностей из России в рамках параллельной работы энергосистем Казахстана и России. Западный регион обладает собственными запасами углеводородного топлива.
В настоящее время проблемными вопросами электроэнергетической отрасли являются:
1) значительная выработка паркового ресурса генерирующего оборудования (около 41 % генерирующих мощностей отработало более 30 лет);
2) высокая степень изношенности электрических сетей региональных электросетевых компаний (~ 65-70 %).
Для обеспечения устойчивого и сбалансированного роста экономики путем эффективного развития электроэнергетической отрасли необходимы модернизация, реконструкция действующих и строительство новых генерирующих мощностей.
Казахстан обладает огромным потенциалом возобновляемых источников энергии. С целью экономии топливно-энергетических ресурсов, снижения негативного влияния на окружающую среду, а также обеспечения электроэнергией потребителей регионов, имеющих слабые электрические связи с ЕЭС Казахстана, нужно развивать использование возобновляемых источников энергии (ветроэнергетика, гидроэнергетика, энергия солнца).

Водообеспечение
Объем водозабора для коммунально-бытовых нужд составляет 0,9 км3 в год, из которых потребление в городской местности составляет 55 %, потребление в сельской местности – 11 %, а потери при передаче – около трети от всего водозабора.
Среднее потребление воды на душу населения для коммунальных нужд в Казахстане по сравнению со странами со схожим уровнем валового внутреннего продукта (далее – ВВП) на душу населения остается низким и составляет 51 м3 в год, тогда как в Турции и России потребление 80-100 м3 в год. Низкий уровень потребления во многом связан с недостаточным покрытием населения сетями водоснабжения и водоотведения.
По итогам 2013 года доступ к централизованному водоснабжению имеют 47 % сельского населения, доступ к услугам водоотведения составляет 10 %. Обеспеченность городского населения централизованным водоснабжением составляет 85 %, водоотведением – 78 %.
В масштабах страны потери воды до ее поступления потребителю составляют около 40 % всего объема, что значительно выше международных показателей, например в США – 11 %, России – 21 %.
По данным Комитета по делам строительства, жилищно-коммунального хозяйства и управления земельными ресурсами МНЭ РК большинство водопроводных сетей находится в неудовлетворительном состоянии, около 64 % сетей требуют капитального ремонта или их полной замены.
Ситуация с нехваткой доступной питьевой воды в области водоотведения и по вопросам очистки сточных вод усугубляется отставанием в области технической поддержки и ремонта существующей инфраструктуры центрального водообеспечения.
Аварийность на объектах водоснабжения (число аварий на 1 километр сетей) составила 3,2 %, в сетях водоотведения – 2,6 %. Высокая аварийность в сетях водоснабжения наблюдается в Алматинской, Южно-Казахстанской и Костанайской областях. Меньшая аварийность – в городах Алматы и Астане. В Карагандинской и Алматинской областях отмечено наибольшее число аварий в сетях водоотведения.
В целом, по обеспечению населения питьевой водой были отмечены следующие проблемы:
1) низкий охват населения централизованным водоснабжением, особенно в сельской местности;
2) слабый уровень разработки проектно-сметной документации проектов водоснабжения;
3) реализация проектов водоснабжения без подтверждения запасов подземных вод;
4) недостаточность инвестиционных ресурсов предприятий на модернизацию и реконструкцию систем водоснабжения;
5) отсутствие требуемого уровня технической эксплуатации действующих систем водоснабжения.
Для повышения надежности систем жизнеобеспечения необходимо:
1) повысить инвестиционную привлекательность коммунального сектора путем стимулирования государственно-частного партнерства и частных инвестиций;
2) стимулировать использование ресурсосберегающих технологий в жилищно-коммунальном хозяйстве (далее – ЖКХ);
3) через СМИ вести постоянную работу по информированию населения о работе предприятий сферы ЖКХ и управляющих компаний.

Обеспеченность социальной инфраструктурой
В современном обществе одно из важнейших мест в развитии страны в целом и ее регионов занимают наличие и доступность социальной инфраструктуры (сфера здравоохранения, образования и обеспеченность жильем).
Обеспеченность населения объектами образования в разрезе регионов страны
Дошкольное воспитание и обучение играют важную роль для развития детей. Кроме того, отсутствие возможности отдавать детей в дошкольные учреждения ограничивает трудовую деятельность родителей.
В 2014 году численность воспитанников дошкольных организаций составила 727,4 тыс. детей и по сравнению с 2009 годом увеличилась в 2 раза. Численность дошкольных организаций возросла с 4568 до 8764 единиц. Столь резкий рост произошел за счет открытия мини-центров, строительства новых дошкольных организаций.

Несмотря на увеличение количества дошкольных организаций в стране, наблюдается низкая доля охвата ими детей, особенно в сельской местности (75,6% – 3 – 6 лет, 50,1% – 1 – 6 лет). В 2014 году фактическое значение достигнуто на уровне – 78,6%, из 802,3 тыс. детей 630,8 тыс. детей в возрасте от 3 до 6 лет охвачены дошкольным воспитанием и обучением. В тоже время охват дошкольным воспитанием и обучением детей от 1 года до 6 лет на этот период составляет всего 52,3% от всех детей этого возраста.

Рис. 7 – Охват дошкольным воспитанием и обучением в разрезе регионов Казахстана.

Высокая наполняемость и низкий охват детей дошкольными организациями в южных областях и городах Астане и Алматы связаны с высокими темпами роста численности населения.
В регионах проводятся активные меры по повышению доступности и качества среднего образования.
В настоящее время в республике функционируют 7 564 организации общего среднего образования, в которых обучаются 2 685 063 чел., в том числе дневных общеобразовательных школ – 7 222 (2 615 898 чел.).
В период с 2012 по 2014 годы число дневных общеобразовательных школ сократилось на 180 единиц за счет закрытия малокомплектных. При этом за данный период количество учащихся увеличилось на 122,4 тыс. чел.
Несмотря на проводимую работу по развитию инфраструктуры среднего образования, в настоящее время 136 дневных общеобразовательных школ находятся в аварийном состоянии, в 95 – обучение ведется в три смены.
В настоящее время в республике функционируют 820 учебных заведений ТиПО, в которых обучаются 531,4 тыс. человек. Подготовка кадров осуществляется по 183 специальностям и 463 квалификациям.
Существующая инфраструктура и материально-техническое оснащение системы ТиПО не обеспечивают качество подготовки кадров. В 23 районах республики отсутствуют учебные заведения, 30 % обучающихся нуждаются в общежитии. За последние три года введены лишь 6 современных учебных заведений. 60 % учебных заведений ТиПО работают с использованием устаревшего оборудования.

Обеспеченность населения объектами здравоохранения в разрезе регионов страны

Одним из базовых условий современного общества является наличие высококачественного и доступного широким слоям населения медицинского обслуживания и лечения. Уровень развития медицины в стране напрямую влияет на все сферы жизни общества.
Основные медико-демографические показатели – рождаемость, смертность и средняя продолжительность жизни – за последние годы стабилизировались и улучшились. Снижена инфекционная заболеваемость. Однако, в целом, качественные характеристики состояния здоровья населения страны требуют серьезного и значительного улучшения.
Система здравоохранения республики в 2013 году включала в себя 995 стационарных больничных организаций с общим количеством 107,5 тыс. коек; 6646 амбулаторно-поликлинических организаций.
Показатель обеспеченности населения больничными койками в 2009 году составил 74,8 на 10 тыс. человек населения, в 2013 году данный показатель снизился до 62,6 коек на 10 тыс. человек населения.
В период с 2009 по 2013 годы обеспеченность врачами выросла с 37,4 на 10 тыс. человек населения до 38,5 в 2013 году, а обеспеченность специалистами со средним медицинским образованием выросла с 85,5 до 98,8 на 10 тыс. человек населения соответственно.
Вместе с тем, отмечается дисбаланс медицинских кадров, характеризующийся неравномерным распределением кадрового потенциала по регионам и населенным пунктам. Показатель обеспеченности врачебными кадрами в сельской местности в 4 раза меньше, чем в городе. Неравномерность в распределении врачебных кадров по регионам Казахстана характеризуется как крайне высокая и составляет от 22,2 на 10 тыс. населения в Алматинской области до 80,9 в городе Астане.
В сельской местности при полной обеспеченности медицинских организаций средним медицинским персоналом остается низкой укомплектованность врачами.

Таблица 12 – Показатели обеспеченности больничными койками и медицинским персоналом на 10 000 человек населения

Регион	Число больничных коек		Численность врачей		Численность среднего медицинского персонала
	2009 г.	2013 г.	2009 г.	2013 г.	2009 г.	2013 г.
Казахстан	74,8	62,6	37,4	38,5	85,5	98,8
Акмолинская	95,8	72,3	29,6	30,5	92,2	105,4
Актюбинская	72,5	56,9	44,9	46,4	78,1	93,2
Алматинская	41,6	41,9	19,5	22,2	53,0	64,2
Атырауская	70,8	59,1	29,6	32,7	77,1	91,3
Восточно-Казахстанская	90,6	74,9	41,1	41,6	97,6	106,4
Жамбылская	66,0	57,6	25,9	30,1	85,1	104,3
Западно-Казахстанская	82,7	72,1	32,0	35,2	101,3	116,1
Карагандинская	98,6	78,9	46,8	39,9	96,7	102,5
Костанайская	82,1	64,9	25,4	26,1	84,7	91,5
Кызылординская	83,4	69,9	31,5	35,6	109,2	132,5
Мангистауская	68,4	54,3	32,5	32,1	80,6	96,9
Павлодарская	87,7	76,2	39,0	41,3	90,9	110,5
Северо-Казахстанская	93,5	77,1	27,8	30,0	107,4	117,2
Южно-Казахстанская	53,7	48,0	28,5	30,3	75,9	96,5
г.Астана	82,9	79,0	78,7	80,9	95,2	117,4
г.Алматы	87,7	66,9	74,9	69,7	94,2	95,2

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Показатель младенческой смертности в республике имеет тенденцию к снижению, так если в 2009 году этот показатель равнялся 18,23 на 1000 родившихся, то уже в 2013 он снизился до 11.
Отмечается существенное снижение показателя материнской смертности с 60,9 на 100 тыс. родившихся в 2000 году до 36,8 в 2009 году и до 12,6 в 2013 году. Одной из основных причин материнской смертности является низкий индекс здоровья женщин.
Принимаемые в последние годы меры по повышению качества медицинской помощи и ее доступности позволили достигнуть положительных тенденций в улучшении состояния здоровья населения по ряду инфекционных и других заболеваний. Вместе с тем, среди задач, требующих решения в сфере здравоохранения на предстоящий период, следует выделить следующие:
1) наблюдается низкая обеспеченность врачами. В северных областях низкая обеспеченность врачами объясняется их миграционным оттоком в другие страны, а в южных областях - быстрыми темпами роста численности населения за счет естественного прироста. При этом, самая низкая укомплектованность средним медицинским персоналом наблюдается в Алматинской области также (64,2 на 10 тыс. человек населения).
2) создание равных возможностей для обеспечения инвалидам доступа к услугам здравоохранения.
3) в Акмолинской (34,1 на 100 тыс. родившихся), Атырауской (25,3 на 100 тыс. родившихся) областях и городе Астане (17,7 на 100 тыс. родившихся) сохраняется высокий уровень материнской смертности, а также в Кызылординской (15 на 1000 родившихся) и Жамбылской (14 на 1000 родившихся) областях сохраняется высокий уровень материнской смертности.
С учетом выявленных проблем в социальной сфере необходимо в первую очередь улучшить материально-техническую базу образования и здравоохранения, а также повысить обеспеченность страны в качественных педагогических и медицинских кадрах.

Оценка обеспеченности населения жильем

В настоящее время наличие жилья является одной из базовых потребностей современного общества. В связи с этим, этому вопросу государство постоянно уделяет повышенное внимание.
В целом, общая площадь жилищного фонда в Казахстане на 1 января 2014 года составила 336,1 млн. кв. метров, увеличившись по сравнению с 2009 годом на 24 % или в абсолютном выражении на 65,2 млн. кв. метров.
Ежегодно в эксплуатацию вводится порядка 6,5 млн. кв. метров нового построенного жилья, при этом наиболее высокие темпы строительства приходятся на города Астану и Алматы.
Обеспеченность жильем на одного жителя выросла за 2009 – 2013 годы с 16,7 кв. метра до 19,6 кв. метра. Но, несмотря на это, данный показатель в 2-3 раза ниже аналогичного показателя в развитых странах. Так, в США обеспеченность жильем составляет около 75 кв.м/чел., в Великобритании – 62 кв.м, в Германии – 45 кв.м. По социальным стандартам ООН на одного жителя должно приходится не менее 30 кв.м.

Таблица 13 – Обеспеченность населения жильем

Регион	Общая площадь жилищного фонда, тыс. кв. метров		Обеспеченность населения жильем, кв. м/чел
	2009 год	2013 год	2009 год	2013 год
Казахстан	270 923	336 061	16,7	19,6
Акмолинская	13 263	16 168	18,0	22,0
Актюбинская	11 853	15 092	15,5	18,7
Алматинская	23 623	28 882	12,9	14,6
Атырауская	7 258	11 407	13,9	20,1
Восточно-Казахстанская	26 343	26 821	18,8	19,2
Жамбылская	15 918	16 461	15,4	15,2
Западно-Казахстанская	9 906	11 734	16,4	18,8
Карагандинская	26 991	28 418	20,0	20,7
Костанайская	17 229	18 030	19,5	20,5
Кызылординская	10 440	12 875	15,2	17,4
Мангистауская	6 106	9 591	12,1	16,3
Павлодарская	14 691	16 026	19,7	21,3
Северо-Казахстанская	12 193	12 444	20,6	21,6
Южно-Казахстанская	43 506	55 667	17,3	20,4
г.Астана	10 696	19 529	16,5	24,0
г.Алматы	20 907	36 908	15,0	24,5

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

В региональном разрезе самая высокая обеспеченность жильем наблюдается в гг. Астаны и Алматы (в связи с активным строительством нового жилья), а также северных и восточных регионах (в связи с сокращением населения в этих регионах).
Самая низкая обеспеченность жильем наблюдается в южных регионах. Отставание от среднереспубликанского уровня связано с тем, что темпы строительства жилья не успевают за высоким уровнем прироста населения в этих регионах.
В целом, главными проблемами в рассматриваемой сфере являются недостаточные темпы строительства жилья и его высокая стоимость. Значительная часть населения не может позволить себе приобрести собственное жилье, особенно молодежь и социально незащищенные слои населения.
В этой связи необходимо ускорить строительство современного жилья в Казахстане.

3. Классификация и анализ регионов по экономической специализации, системе расселения и характеру экономических связей

Региональное развитие страны имеет важное стратегическое значение. Казахстан, обладая огромной и слабозаселенной территорией, объективно имеет существенный дисбаланс развития между регионами. Сопоставление уровней экономического развития регионов Республики Казахстан свидетельствует о существенном разрыве душевых показателей валового регионального продукта (далее – ВРП) между крупнейшими агломерациями (Астана, Алматы) и основными нефтедобывающими регионами, с одной стороны, и остальными регионами страны, с другой.
ВРП на душу населения является одним из наиболее показательных параметров с точки зрения экономической развитости регионов Казахстана. Крайний неравномерный уровень ВРП на душу населения негативно отражается на денежных доходах населения и его социальном положении.
Дифференциация уровней развития регионов Республики Казахстан очень велика и устойчива. Это показывает сопоставление душевых показателей ВРП регионов со средним показателем по стране за более чем десятилетний период. При этом высокие показатели ведущих нефтедобывающих регионов пока не стали значительным стимулом к развитию межрегионального сотрудничества, поскольку основная часть доходов от нефтегазового бизнеса централизуется в крупнейших агломерациях и не становится источником спроса в самих добывающих регионах.
Динамика развития регионов Казахстана свидетельствует о том, что самыми конкурентоспособными регионами с точки зрения ВРП на душу населения являются Атырауская, Восточно-Казахстанская области, а также города Алматы и Астана. В данных регионах отмечается превышение ВРП на душу населения над средним значением по республике.
ВРП Атырауской, Восточно-Казахстанской областей выше, чем валовой внутренний продукт на душу населения страны ввиду того, что эти регионы богаты природными ресурсами, то есть нефтью, природным газом, металлами. Однако в данных регионах почти нет конкурентоспособной конечной продукции. Кроме того, нефть и металлы Казахстана неконкурентоспособны по сравнению с нефтью и металлами многих других стран, но они пользуются спросом на мировом рынке.
Структура производства ВВП определяется региональными диспропорциями, неравномерностью размещения производительных сил по территории страны и разным уровнем развития регионов (приложение 1).
Динамика ВРП по Казахстану свидетельствует о том, что его объем снижался во все годы реформирования, вплоть до 2000 года, тем не менее, в отдельных регионах она была положительной (Атырауская, Западно-Казахстанская, Карагандинская, Мангистауская, Восточно-Казахстанская, город Алматы). В этих 6 регионах в 2000 году производилось 55,7 % ВВП страны, а за 2013 год эти регионы производили 54,4 % ВВП республики.
За годы независимости регионы, имеющие мощную минерально - сырьевую базу, увеличили свои доли в ВВП страны. Наибольшее снижение удельного веса имели области, специализирующиеся в производстве сельхозпродукции, пищевой и легкой промышленности (Акмолинская, Алматинская, Жамбылская, Костанайская, Северо-Казахстанская и Южно-Казахстанская области).
За 2000 и 2009 годы разрыв от максимального значения ВРП (город Алматы) был заметным, так минимальный разрыв был по Атырауской области (47,5 % и 42,6 % от уровня ВРП города Алматы, соответственно) и максимальный разрыв продемонстрировали Жамбылская (100 и 100, соответственно) и Кызылординская области (100 % и 89,6 %, соответственно). За 2009 – 2013 годы Жамбылская область сократила разницу до 98 %. Однако за 2009-2013 годы по регионам наблюдается увеличение разрыва от максимального значения в Акмолинской (96,6 %), Костанайской (90,2 %), Мангистауской (80,2 %), Павлодарской (86,2 %), Северо-Казахстанской (100 %) областях.

Таблица 14 - Разрыв от максимального значения ВРП по регионам, %

Регионы	2000 год	2009 год	2013 год
Акмолинская	-92,9	-93,8	-96,6
Актюбинская	-83,1	-82,1	-81,3
Алматинская	-81,3	-85,0	-84,0
Атырауская	-47,5	-42,6	-49,6
Восточно-Казахстанская	-49,3	-77,5	-77,2
Жамбылская	-100,0	-100,0	-98,0
Западно-Казахстанская	-83,0	-83,2	-80,8
Карагандинская	-32,2	-58,7	-66,1
Костанайская	-71,7	-86,7	-90,2
Кызылординская	-100,0	-89,6	-89,1
Мангистауская	-79,9	-73,1	-80,2
Павлодарская	-69,3	-81,8	-86,2
Северо-Казахстанская	-96,2	-98,1	-100,0
Южно-Казахстанская	-66,0	-79,6	-77,0
Город Астана	-78,4	-63,8	-56,4
Город Алматы	0,0	0,0	0,0

Источник: рассчитано на основании данных Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Усиление дифференциации между регионами продолжается из-за разной адаптируемости регионов к рынку. Региональные диспропорции наблюдаются и в производстве ВРП на душу населения.

Таблица 15 – Отношение ВРП на душу населения регионов к среднереспубликанскому уровню, %

Регионы	2000 год	2009 год	2013 год
Акмолинская	61,1	68,0	64,4
Актюбинская	100,7	106,5	112,9
Алматинская	45,8	40,1	42,2
Атырауская	316,4	360,2	321,8
Восточно-Казахстанская	91,1	67,0	73,9
Жамбылская	33,6	32,1	40,0
Западно-Казахстанская	112,5	129,8	148,7
Карагандинская	125,7	107,2	98,7
Костанайская	94,7	78,1	74,7
Кызылординская	55,0	88,7	93,4
Мангистауская	231,8	209,9	160,9
Павлодарская	124,0	110,4	102,8
Северо-Казахстанская	57,9	64,9	65,3
Южно-Казахстанская	49,9	35,1	37,9
г.Астана	175,3	201,5	200,3
г.Алматы	210,3	217,5	215,8

Источник: рассчитано на основании данных Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Лидирующую позицию по превышению среднереспубликанского производства ВРП на душу населения занимает Атырауская область (в 2000 году – на 316,4 %, а в 2013 году – на 321,8 %). На второе место по данному показателю вышел г. Алматы (в 2000 году – на 210,3 %, а в 2013 году – на 215,8 %). Самый низкий уровень по указанному показателю занимает Жамбылская область (в 2000 году – на 33,6 %, а в 2013 году – на 40 %).
Для страны характерно несколько типов межрегиональных связей. Некоторые из них типичны для большинства стран мира (связи центр-периферийного типа и связи между промышленными и аграрными регионами), а другие – специфичны для Республики Казахстан как территориально протяженной страны с низкой плотностью населения и неравномерным расселением (осевые связи):
1) центр-периферийные связи: поставки потребительских товаров (прежде всего продовольствия) и приток рабочей силы на емкие рынки крупнейших агломераций страны (города Астана и Алматы), а также распространение новых видов услуг (профессиональных, бытовых, рекреационных) из крупных городов-центров в города «второго уровня»;
2) связи «индустриальные области – аграрный юг»: дистрибуция продукции обрабатывающей промышленности (машиностроения, металлообработки, химии и др.), производство которой концентрируется преимущественно на севере Казахстана, на рынки сбыта продукции обрабатывающей промышленности в южных областях;
3) осевое взаимодействие, опирающееся на использовании преимуществ транспортной связности крупных потребительских рынков с регионами-поставщиками продукции. Лучше всего сформирована южная ось развития в рамках транспортного коридора, связывающего две крупные агломерации Алматы и Шымкент между собой, а также с окружающей их периферией от границы с Китаем, где формируется новая зона роста (особая экономическая зона Хоргос) до границы с Узбекистаном, где рост экономики также связан с трансграничными обменами, но преимущественно в неформальном секторе. Северная ось развита значительно слабее;
4) новые связи районов локализации экспортных отраслей с районами внутреннего потребления, опирающиеся на развитии переработки экспортных ресурсов и механизмах дистрибуции готовой продукции. Примерами связей такого рода являются создание перерабатывающих мощностей в западных нефтегазодобывающих областях и дистрибуция продукции нефтепереработки и нефтехимии в другие регионы Казахстана (зоны поставок) с одновременным притоком трудовых ресурсов на новые обрабатывающие производства этих регионов; а также потенциальные возможности расширения использования металлургической продукции, производимой в северных и восточных областях, для развития импортозамещающего машиностроения.
Кроме того, для проведения оптимальной региональной политики экономические территории страны необходимо категорировать.
Макрорегионы – группировка регионов, схожих по своим экономическим, природным и социально-демографическим характеристикам.
Города-хабы – центры национального и регионального взаимодействия: торгово-логистические и транспортные, финансовые и кадровые центры, поставщики информации и технологий.
Агломерация – урбанизированное скопление близко расположенных населенных пунктов вокруг одного (моноцентрическая) или нескольких (полицентрическая) городов-ядер, объединенных между собой постоянными производственными, культурно-бытовыми и иными связями, а также имеющих тенденцию к территориальному слиянию.
В этих целях выделяют следующие категории городов:
1) города «первого уровня» (агломерации, города-хабы);
2) города «второго уровня» (областные центры, крупные города областного значения);
3) города «третьего уровня» (моно- и малые города).
Можно выделить шесть макрорегионов Республики Казахстан на основе 3-х критериев зонирования.

Таблица 16 - Макрорегионы Республики Казахстан

Макрорегион	Критерии зонирования
	Экономическая специализация	Система расселения	Характер экономических связей
Южный Жамбылская, Южно-Казахстанская, Кызылординская, Алматинская области	Сельское хозяйство (трудоинтенсивные подотрасли); пищевая промышленность; в Кызылординской области – нефтедобыча	Полицентрическая зона с плотным аграрным расселением на юге и редким – в полупустынных районах с формирующейся агломерацией Шымкента	Ориентация на локальные рынки при ограниченных возможностях доступа к внешним источникам спроса (особенно для Кызылординской области)
Северный Костанайская, Акмолинская и Северо-Казахстанская области	Металлургия (добыча руд), сельское (зерновое) хозяйство	Относительно плотно заселенная территория с менее крупными городскими центрами	Ограниченное (ввиду низких доходов населения) использование потенциала спроса со стороны городских центров
Западный Атырауская, Мангистауская, Западно-Казахстанская, Актюбинская области	Нефтегазодобыча, в Актюбинской области – также добыча руд цветных металлов, сельское хозяйство	Неравномерное расселение, Атырау как потенциально крупная (в перспективе 15-20 лет при продолжении интенсивного миграционного притока населения) городская агломерация	Низкая интенсивность и моноотраслевой характер товаропотоков в сочетании с недостаточной инфраструктурной связностью территории
Центрально-Восточный Восточно-Казахстанская, Карагандинская и Павлодарская области	Металлургия, угольная промышленность, электроэнергетика,	Сочетание промышленных городов (с потенциальной – в перспективе 15–20 лет – агломерацией Павлодар–Аксу) и редкозаселенной аграрной периферии	Ограниченное (ввиду низких доходов населения) использование потенциала спроса со стороны городских центров
Астана Астана	Административные, деловые, финансовые и образовательные услуги	Столичный центр дополняется центром второго порядка с промышленной специализацией (Караганда) при слабозаселенной аграрной периферии	Центр-периферийная модель рыночного спроса со стороны столичной агломерации
Алматы Алматы	Деловые, финансовые и образовательные услуги; машиностроение; фармацевтика; сельское хозяйство и пищевая промышленность	Крупнейшая агломерация и слаборазвитая (преимущественно аграрная) периферия	Центр-периферийная модель рыночного спроса со стороны агломерации Алматы

С учетом обширной территории и низкой плотности населения Казахстан рассматривается в разрезе макрорегионов, которые схожи по своим экономическим, природным и социально-демографическим характеристикам. К примеру, все южные области страны (Южно-Казахстанская, Кызылординская, Алматинская, Жамбылская) отличаются большой численностью и высокой плотностью населения. Северные же (Костанайская, Акмолинская, Северо-Казахстанская), наоборот, имеют наименьшую численность и низкую плотность населения. Западным областям (Мангистауская, Атырауская, Актюбинская, Западно-Казахстанская) присуща высокая сырьевая направленность. Регионы центрально-восточной части страны (Восточно-Казахстанская, Карагандинская, Павлодарская) отличаются развитой промышленностью. Города Астана и Алматы выделяются как отдельные регионы в силу сопоставимых показателей развития.
Макрорегиональное пространство объединяет хозяйственные пространства регионов, имеющих специфические качественные характеристики.
Макрорегион Южный включает Жамбылскую, Южно-Казахстанскую, Алматинскую и Кызылординскую области, учитывая следующие специфические характеристики:
1) Жамбылская, Алматинская и Южно-Казахстанская области специализируются на пищевой промышленности и производстве стройматериалов;
2) Южно-Казахстанская и Кызылординская области специализируются на животноводстве и производстве хлопка.

Опорные города: Тараз, Шымкент, Талдыкорган, Кызылорда.
Таким образом, южный макрорегион относится к числу наиболее динамичных, что определяется наличием бурно развивающейся (потенциальной) агломерации Шымкента и образованием высококонкурентоспособного кластера, специализирующегося на производстве плодоовощной продукции. Макрорегион активно участвует в системе связей «индустриально-аграрного» типа (в первую очередь с индустриальными регионами севера); активно идет формирование центр-периферийных связей вокруг Шымкента. Принципиальное значение для развития как межрегионального сотрудничества областей макрорегиона, так и макрорегиона как такового имеет дальнейшее укрепление осевых связей с регионом Алматы (направление Алматы–Тараз–Шымкент), с помощью которых сельскохозяйственная продукция макрорегиона получает доступ к рынку крупнейшей городской агломерации страны.
Макрорегион Северный включает Костанайскую, Акмолинскую и Северо-Казахстанскую области, так как данные регионы специализируются на зерновом хозяйстве и животноводстве, пищевой промышленности, сборке сельхозтехники.

Опорные города: Костанай, Кокшетау и Петропавловск.

В настоящее время северный макрорегион активно включен в систему связей «индустриально-аграрного» типа, а также опирающихся на переработку продукции экспортных отраслей. В обоих случаях наиболее активно развивается сотрудничество с областями южного макрорегиона (поставки машино-технической продукции и металлоизделий, а также зерна для последующей переработки и экспорта продукции мукомольной промышленности в южном направлении, прежде всего в Узбекистан и Афганистан). Для развития обрабатывающих производств принципиальное значение имеет взаимодействие с регионом Астана по осям Астана–Костанай, Кокшетау–Петропавловск, Петропавловск-Астана. Формирование выраженных центр-периферийных связей в ближайшие 10–15 лет маловероятно ввиду отсутствия крупных городских агломераций, выступающих в роли зон концентрации потребительского спроса.
Макрорегион Западный включает Атыраускую, Мангистаускую, Западно-Казахстанскую, Актюбинскую области, учитывая следующие специфические характеристики:
1) Атырауская и Мангистауская области специализируются на животноводстве и нефтегазовой промышленности;
2) Западно-Казахстанская и Актюбинская области специализируются на зерновом хозяйстве, животноводстве, пищевой и нефтегазовой промышленности.

Опорные города: Атырау, Актау, Актобе и Уральск.
В настоящее время западный макрорегион включен в процессы межрегионального сотрудничества, в первую очередь, через систему поставок энергетических ресурсов. Основной потенциал развития межрегионального сотрудничества внутри макрорегиона связан с формированием осевых связей по направлениям Атырау–Актау, Атырау–Уральск, в то время как сотрудничество с другими макрорегионами будет выстраиваться на основе растущей ориентации экспортных отраслей на источники внутреннего спроса, в первую очередь, путем развития переработки нефтегазового сырья (нефтепереработка, нефтехимическая промышленность, производство удобрений и пластиков) с включением соответствующих производств в межрегиональные цепочки добавленной стоимости.
Макрорегион Центрально-Восточный включает Восточно-Казахстанскую, Карагандинскую и Павлодарскую области, так как данные регионы специализируются на добыче руды, производстве цветной металлургии, угольной промышленности, животноводстве.

Опорные города: Усть-Каменогорск, Караганда и Павлодар.
Макрорегион, сочетающий в себе характеристики старой индустриальной зоны и зернового товарного производства (Павлодарская область), является наиболее проблемным с точки зрения развития межрегиональных связей. Центр-периферийные связи выражены слабо в силу отсутствия мощных центров потребительского спроса; формирование связей «индустриально-аграрного» типа и ориентации экспортных отраслей на источники внутреннего спроса маловероятно с учетом как отсутствия в Республике Казахстан существенного спроса на продукцию цветной металлургии, так и устаревшей технологической базы металлургических производств низкого передела. Основные надежды связаны с формированием осевых связей по направлению Павлодар–Семей–Усть-Каменогорск. Однако сама по себе эта ось, будучи замкнутой внутри макрорегиона, не сможет служить мощным драйвером развития межрегионального сотрудничества (для этого необходимо ее продолжение в направлении макрорегиона Центр – на Астану).

Город Алматы
В городе Алматы наиболее развиты центр-периферийные связи вдоль оси Алматы–Тараз–Шымкент, связывающей его с Южным макрорегионом. Динамика развития соответствующих связей в средне- и долгосрочном периоде будет определяться прежде всего темпами развития Алматинской агломерации, которые в решающей мере будут зависеть от решения инфраструктурных проблем (энерго-, водообеспечения, транспортной инфраструктуры), формирования сектора качественных услуг (образование, здравоохранение, культура и рекреация, современные формы торговли и общественного питания) и качественного городского планирования в целях эффективного использования территории. Формирование других типов связей для города Алматы в период до 2030 года не ожидается.

Город Астана
В городе Астане доминируют мощные центр-периферийные связи, опирающиеся на растущий спрос динамичной столичной агломерации. Одновременно Астана выступает в качестве наиболее перспективного центра формирования осевых связей, объединяющих макрорегионы Центрально-Восточный и Северный (Астана–Костанай и Кокшетау–Петропавловск), а в долгосрочной перспективе (на временном горизонте 15–20 лет) – и Алматы (Астана–Караганда–Алматы). Формирование других типов связей для города в период до 2030 года не ожидается.
Различия между макрорегионами носят устойчивый характер и определяют специфику экономического взаимодействия между регионами, входящими в один макрорегион, и между регионами, относящимися к разным макрорегионам.
Как видно из таблицы 17, юг страны является самым густонаселенным макрорегионом, при этом здесь самый низкий ВРП на душу населения. Меньше всего населения проживает на севере страны. Доля макрорегиона в ВВП страны также самая низкая. Центрально-Восточный макрорегион на третьем месте по уровню населения, но здесь генерируется пятая часть ВВП страны. Западный регион находится на третьем месте по количеству населения, он является лидером по вкладу в ВВП страны с высоким ВРП на душу населения. Алматы и Астана лидируют по уровню ВРП на душу населения.

Таблица 17 – Основные показатели макрорегионов РК

Макрорегион	Население (млн. чел)	Доля в ВВП страны, %	ВРП на душу населения (долл. США)
Южный	6,6	17	6 250
Северный	2,2	9	9 200
Западный	2,6	28	23 300
Центрально-Восточный	3,5	20	12 140
Город Алматы	1,5	17	31 800
Город Астана	0,8	9	29 400

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Можно выделить следующие основные тенденции в развитии макрорегионов страны:

Южный макрорегион
Демографическая ситуация южных регионов страны характеризуется стабильно высоким естественным приростом (17 – 24 чел. на 1000 населения), средней и высокой ожидаемой продолжительностью жизни (порядка 70 лет).
Численность населения во всех регионах существенно возрастает. Общий прирост численности населения за 2009 – 2013 год четырех южных регионов составил 470 тыс. человек.
Также наблюдается высокий миграционный отток населения. В Кызылординской области – 2,2 тыс. человек за 2013 год, в Южно-Казахстанской – 10,6 тыс. человек, Жамбылской – 6,4 тыс. человек. Только в Алматинской области наблюдается миграционный приток – 3,7 тыс. человек за 2013 год.
Южный макрорегион характеризуется низким уровнем урбанизации. Так в Алматинской области доля городского населения составляет всего 23,1 %.
В целом, Южный макрорегион характеризуется самой высокой долей самозанятого населения. Так, например, в Жамбылской области уровень самостоятельной занятости в 2013 году составил 51 %, в Южно-Казахстанской – 46,8 %.
Также, в Алматинской области наблюдается существенная диспропорция между уровнем занятости городского и сельского населения.
Кроме того, во всех четырех регионах южного макрорегиона размер номинальных денежных доходов ниже среднереспубликанского уровня. В Алматинской области этот показатель составляет всего 88 % от среднереспубликанского размера, в Южно-Казахстанской области – 72,4 %, Жамбылской области – 71 %.
В Южно-Казахстанской области находится порядка 32,3 % всех бедных в стране. При этом глубина бедности составляет 0,8 % (2-е место после Северо-Казахстанской области), острота бедности: 0,2 % (2-е место после Северо-Казахстанской области).
Жамбылская и Алматинская области занимают последние места по обеспеченности жильем – всего 15,6 и 17,1 кв.м. на одного жителя соответственно.
Южный макрорегион характеризуется неудовлетворительным состоянием дорог областного и местного значения (в Алматинской области 40 % дорог), устаревшим парком региональных воздушных судов и необходимостью реконструкции взлетно-посадочных полос в аэропортах.
В электроэнергетической сфере наблюдаются высокие потери электроэнергии (Алматинская – 2 094,2млн.кВт*час в 2013 году). Также следует отметить в Южном макрорегионе велика степень изношенности электрических сетей региональных электросетевых компаний (~ 65-70 %). Для Алматинской области характерна высокая аварийность в сетях водоснабжения – 3 403 ед., в Южно-Казахстанской – 2 332 ед., Кызылординской – 990 ед. Такая же ситуация в сетях водоотведения (Алматинской – 1 488 ед., Кызылординской – 233 ед). Износ сетей водоснабжения и водоотведения в данном макрорегионе составляет 60 – 65 % (в Алматинской области составляет более 60 %) по итогам 2013 года.

Северный макрорегион
Низкий уровень естественного прироста населения. В 2013 году коэффициент естественного прироста населения в этих регионах составил всего от 2 человек на 1000 населения в Северо-Казахстанской области, до 7 человек на 1000 населения в Акмолинской области.
Высокая миграционная убыль населения. Так за 2013 год в трех северных регионах в совокупности отрицательное сальдо миграции составило порядка 9,3 тыс. человек. Это в совокупности с низким естественным приростом населения привело к снижению численности населения на 19,1 тыс. человек за 2009 – 2013 годы.
Низкая ожидаемая продолжительность жизни. В Северо-Казахстанской и Акмолинской областях самая низкая ожидаемая продолжительность жизни – 68 и 68,2 лет соответственно (в среднем по республике – 70,4 лет).
Уровень номинальных денежных доходов населения на душу в месяц ниже республиканского уровня (в 2013 году в Северо-Казахстанской – 68,6 %, Костанайской – 87 %, Акмолинской – 88 % областях от республиканского уровня).
В данном макрорегионе наблюдается высокий уровень самозанятого населения. Так во всех трех областях уровень самостоятельной занятости составил в 2013 году порядка 40 %.
Северный макрорегион характеризуется неудовлетворительным состоянием дорог областного и местного значения. Устаревший парк региональных воздушных судов и низкое состояние взлетно-посадочных полос не позволяют выйти на международный уровень полетов. Также отсутствует прямое автомобильное сообщение между западными и центральными регионами страны. Наблюдаются самая высокая аварийность в сетях водоснабжения в Костанайской области – 2316 единиц или 12% от республиканского уровня, средняя аварийность в Акмолинской области – 891 единиц или 4,6%, в Северо-Казахстанской области отмечается низкая аварийность 2,4% или 463 единиц (по республике – 19 177 ед.). По авариям в сетях теплоснабжения Акмолинская область занимает второе место по республике после Павлодарской области – 68 единиц или 25,9%, в Костанайской области средняя – 6,5 % или 17 единиц, в СКО в 2013 году аварии не отмечались (по республике – 263 ед.). В целом, Северный макрорегион отличается высоким износом сетей водоснабжения и водоотведения, тепло- и энергоснабжения. По данным Программы развития территории в Акмолинской области износ тепловых сетей и электроснабжения в среднем составляет 55%, в Костанайской области – 62,5%, в СКО – 70%.

Западный макрорегион
Западный макрорегион характеризуется самой низкой плотностью населения - всего 3,5 чел. на квадратный километр.
Макрорегион характеризуется высокими показателями естественного прироста населения (от 11 человек на 1000 населения в Западно-Казахстанской области, до 26 человек на 1000 населения в Мангистауской области).
Во всех регионах, кроме Мангистауской области, наблюдается незначительный миграционный отток населения.
В целом, данный макрорегион характеризуется высокими доходами населения. Например, в Атырауской области размер номинальных денежных доходов в 2,2 раза выше республиканского уровня.
Несмотря на то, что на социальную сферу приходится более 53 % бюджета региона, отмечается недостаток социальной инфраструктуры. В частности, охват дошкольным воспитанием и обучением детей от 3 до 6 лет составляет только 78,6 %.
В Западно-Казахстанской области наблюдается высокий уровень самозанятого населения – 40 %. Также в Мангистауской области сохраняется высокий уровень молодежной безработицы – 7,5 % (третье место среди регионов РК).
В Западном макрорегионе самая низкая густота автомобильных дорог с твердым покрытием (в Мангистауской области – 14,5 км на 1000 км2, Актюбинской области – 18,2). Неудовлетворительное состояние дорог областного и местного значения. Отсутствует прямое автомобильное сообщение между северными и центральным регионами страны. Отсутствие казахстанских судоремонтных баз является следующей проблемой в Западном макрорегионе. Это приводит к необходимости строительства судоремонтной базы, так как в Тупкараганском заливе базируется 75 судов различного типа для проведения нефтяных операций при освоении Казахстанского сектора Каспийского моря (дале – КСКМ). Основные судоремонтные базы находятся в портах Астрахань, Махачкала, Баку.
В электроэнергетике наблюдается высокая степень изношенности сетей региональных электросетевых компаний (в Западно-Казахстанской области износ электрических сетей составляет более 79 %, а в сельской местности 90 %). Аналогичная ситуация и по другим коммунальным сетям:
1) износ сетей водоснабжения в Атырауской области составляет 53,8 %, в Западно-Казахстанской – 51 %;
2) износ сетей теплоснабжения Западно-Казахстанской области составляет более 52 %;
3) высокий уровень износа канализационных насосных станций (в Западно-Казахстанской области – 75 %).
Для данного макрорегиона характерна высокая аварийность в сетях водоснабжения (Актюбинская – 896 ед., Западно-Казахстанская – 447 ед.).

Центрально-Восточный макрорегион
Демографическая ситуация Центрально-Восточного макрорегиона характеризуется высоким оттоком населения и средними показателями естественного прироста населения. За 2013 год миграционная убыль населения трех областей составила более 12,5 тыс. человек. Коэффициент естественного прироста населения составил в среднем 17 человек на 1000 населения.
Низкая ожидаемая продолжительность жизни установилась в Восточно–Казахстанской области – 69,5 лет (13 место среди регионов Республики Казахстан).
Рынок труда характеризуется высокой долей самозанятых в Восточно-Казахстанской области – 31,8 % или 225 тыс. человек.
Центрально-Восточный макрорегион характеризуется неудовлетворительным состоянием дорог областного и местного значения. Отсутствует прямое автомобильное сообщение между западным и северным регионами страны. Устаревший парк региональных воздушных судов является одной из проблем транспортной инфраструктуры. Требуется реконструкция взлетно-посадочных полос в аэропортах городов Семей, Аягоз, Зайсан.
При этом потери электроэнергии в Павлодарской области высокие и составляют 17 482 млн.кВт*час, в Карагандинской – 450,82 млн.кВт*час. Высокие потери тепла выявлены в Карагандинской области – 2 125,7 тыс.Гкал, в Восточно-Казахстанской области – 950,2 тыс.Гкал. В данном макрорегионе также наблюдается высокая аварийность в сетях водоснабжения (в Карагандинской – 1934 ед., Восточно-Казахстанской –
1 414 ед., Павлодарской – 1034 ед.); водоотведения (Карагандинской – 2 182 ед., в Восточно-Казахстанской области – 674 ед.) и теплоснабжения (Павлодарской – 59 ед., Карагандинской – 34 ед., Восточно-Казахстанской – 12 ед). В целом, степень износа сетей водоснабжения и водоотведения высокая.

Город Астана
В силу высокого и не контролируемого миграционного притока населения в столице складывается острая нехватка социальной инфраструктуры.
В городе Астане сравнительно высокий уровень молодежной безработицы 7,7 %.
Несмотря на самый высокий уровень обеспеченности населения жильем (27,7 кв. метров на человека), из-за высокого уровня миграционного притока и высокого статуса города как столицы страны в городе сложились очень высокие цены на жилье, и, соответственно, низкая доступность жилья для широких слоев населения.
Для Астаны в транспортной инфраструктуре характерны проблема дорожных заторов и недостаточность транспортных развязок, мостов для разгрузки дорог. Следующая проблема – это низкое качество дорожного покрытия и неудовлетворительное состояние дорог на окраинах города. При этом в столице дефицит парковочных мест.
В сфере энергетики наблюдаются высокие потери электроэнергии – 1250 млн.кВТ.час. Астана отличается высокой степенью аварийности в сетях водоснабжения – 868 ед.

Город Алматы
В сфере демографии наблюдается невысокий уровень естественного прироста населения – коэффициент естественного прироста – 11,08 на 1000 чел. (10 место среди регионов РК).
В городе Алматы установился самый высокий среди регионов Республики Казахстан уровень общей безработицы – 5,6 % (44,4 тыс. чел.), а также уровень молодежной безработицы (15 – 28 лет) – 8,5 % (18,3 тыс.чел).
Для Алматы также характерны проблемы транспортных пробок и недостаточность транспортных развязок и мостов для разгрузки дорог. Также неудовлетворительное состояние дорог на окраинах города. В энергетике наблюдаются высокие потери электроэнергии – 1585 млн.кВТ.час и тепла – 1 102,2 тыс.Гкал. Износ сетей водоснабжения и водоотведения очень высокий.

4. Особенности территориального развития страны

Территориальное развитие Казахстана до обретения независимости определялось в рамках единого народнохозяйственного комплекса бывшего СССР и осуществлялось на основе централизованного директивного планирования.
В условиях функционирования рыночной экономики вопросы развития и размещения экономического потенциала и расселения населения в основном определяются рыночными механизмами.
Сложившееся в основном еще в советский период размещение экономического потенциала страны не отвечает необходимым современным требованиям устойчивости ее развития как самостоятельной экономической системы вследствие деформированности структуры экономики, сохраняющейся дезинтегрированности внутреннего экономического пространства.
Кроме того, для страны характерны узкая специализация в мировом и региональном разделении труда и монопрофильность многих регионов, деформированность структуры и сохраняющаяся дезинтегрированность экономики. В экономике сформировалась биполярная структура с обособленными секторами экспортной сырьевой ориентации и низкоконкурентной обрабатывающей промышленностью, слабо связанными между собой как в отраслевом, так и территориальном аспекте.
Основная причина заключается в том, что территориальное развитие страны зависит от экстенсивного развития, то есть максимально используется ресурсно-природный потенциал: это востребованное мировым рынком углеводородное сырье, добываемое в Атырауской и Мангистауской областях, и особые условия социально-экономического развития северной и южной столиц.
Отсутствие востребованных рынком природно-сырьевых ресурсов в Северо-Казахстанской и Акмолинской областях вызывало необходимость наращивания организационного потенциала для создания конкурентоспособных человеческого капитала, знаний, технологий.
В Западно-Казахстанской и Кызылординской областях при наличии крупных запасов углеводородного сырья также не созданы предпосылки для максимального использования регионального фактора в целом (многокомпонентность природных ресурсов, благоприятные условия для развития многоотраслевого сельскохозяйственного производства), что определило достаточно низкий уровень их социально-экономического развития.
Углубление межрегиональной дифференциации экономических систем создает и усиливает социальную напряженность в обществе, в результате наблюдается отток экономически активного населения из депрессивных регионов с последующим выпадением из системы межрегионального обмена, превращением в чистых потребителей ресурсов и конечных продуктов, ростом бюджетных расходов на их поддержание.
Отличительной особенностью в территориальном развитии регионов являются следующие элементы, которые носят системный характер:
1) значительные расстояния между основными экономическими центрами страны, что в сочетании с недостаточным развитием транспортной инфраструктуры обусловливает высокие транспортные издержки межрегиональных перевозок;
2) слабая дифференциация экономических условий и структуры экономической специализации в большинстве сопредельных регионов, критически сокращающая потенциал развития товарообмена по многим межобластным границам;
3) ограниченная емкость региональных рынков за пределами столичных агломераций, не позволяющая местным компаниям (прежде всего субъектам малого и среднего бизнеса) использовать эффект масштаба производства для повышения конкурентоспособности и выхода на рынки других регионов страны;
4) низкая конкурентоспособность большинства отраслей казахстанской экономики по сравнению с ключевыми странами-партнерами (Китай, страны ЕС, Россия и Беларусь), что обусловливает доминирование импорта в ключевых сегментах потребительского и инвестиционного спроса и не позволяет казахстанским компаниям использовать имеющийся потенциал внутреннего рынка.
Таким образом, дифференциация уровней развития регионов Республики Казахстан очень велика и устойчива. Это показывает сопоставление душевых показателей ВРП регионов со средним показателем по стране за более чем десятилетний период. При этом высокие показатели ведущих нефтедобывающих регионов пока не стали значительным стимулом к развитию межрегионального сотрудничества, поскольку основная часть доходов от нефтегазового бизнеса централизуется в крупнейших агломерациях и не становится источником спроса в самих добывающих регионах.

Таблица 18 – Отношение среднедушевых номинальных денежных доходов населения к среднереспубликанскому, в %

Регионы	2001	2009	2010	2011	2012	2013
Республика Казахстан	100	100	100	100	100	100
Акмолинская	73,7	82,9	81,4	88,2	87,2	84,4
Актюбинская	107,7	98,3	100,0	97,8	102,4	101,5
Алматинская	61,1	65,9	70,3	76,2	78,0	79,4
Атырауская	254,4	236,7	230,2	232,8	221,8	206,9
Восточно-Казахстанская	107,2	87,8	88,0	89,8	91,2	92,3
Жамбылская	52,2	68,8	74,4	67,4	67,8	65,9
Западно-Казахстанская	121,2	112,9	117,1	108,7	109,2	105,7
Карагандинская	114,2	109,3	108,5	112,3	111,6	111,7
Костанайская	81,3	78,6	81,0	86,2	86,9	87,0
Кызылординская	73,2	90,9	93,3	88,1	87,5	85,7
Мангистауская	246,2	162,9	162,6	159,3	159,3	158,5
Павлодарская	112,9	103,5	101,3	106,9	108,3	108,7
Северо-Казахстанская	79,8	80,0	82,9	87,9	84,5	83,4
Южно-Казахстанская	48,4	61,9	62,4	60,9	64,3	62,9
г. Астана	185,8	194,7	179,8	175,2	175,2	175,5
г. Алматы	188,8	207,1	181,9	187,0	184,5	186,6

Источник: рассчитано на основании данных Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан
Наиболее высокий по сравнению со средним по республике уровень среднедушевого дохода населения сложился в двух нефтедобывающих регионах и крупных городах страны: Атырауской (206,9 %), Мангистауской (158,5 %), гг. Алматы (186,6 %) и Астаны (175,5 %). Значительно ниже он был в регионах с высоким экономическим потенциалом и относительно диверсифицированной структурой экономики, в их числе Карагандинская (111,7 %), Павлодарская (108,7 %), Западно-Казахстанская (105,7 %), Актюбинская (101,5 %) области. Ниже среднереспубликанского уровня (75-100 %) среднедушевые денежные доходы имеет население Восточно-Казахстанской, Костанайской, Кызылординской, Акмолинской, Северо-Казахстанской, Алматинской областей, менее 75 % от среднереспубликанского уровня – Жамбылской и Южно-Казахстанской областей.
Кроме того, о состоянии сферы доходов населения можно судить по показателям и индикаторам, отражающим степень социально-экономической дифференциации общества, превышение которых приводит к усилению социального расслоения и снижению стабильности в обществе. К наиболее часто употребляемым относятся: коэффициент концентрации доходов (индекс Джини), коэффициент дифференциации доходов 10 % наиболее и 10% наименее обеспеченного населения и долю бедного населения.
Количественные значения этих социальных индикаторов. Признанные международными организациями как наиболее оптимальные для социального развития общества, они не должны превышать: коэффициента концентрации доходов – 0,250-0,260. Значение индекса Джини в пределах 0,4-0,5 считается индикатором значительного неравенства по доходам в обществе; децильного коэффициента дифференциации доходов – 8 – 7 раз.

Таблица 19 – Коэффициент Джини по 10 процентным (децильным) группам (индекс)

Регионы	2001	2009	2013
Республика Казахстан	0,366	0,267	0,276
Акмолинская	0,344	0,252	0,267
Актюбинская	0,382	0,269	0,259
Алматинская	0,331	0,227	0,245
Атырауская	0,372	0,200	0,206
Восточно-Казахстанская	0,348	0,272	0,281
Жамбылская	0,310	0,195	0,217
Западно-Казахстанская	0,321	0,253	0,284
Карагандинская	0,333	0,264	0,289
Костанайская	0,370	0,247	0,268
Кызылординская	0,280	0,228	0,225
Мангистауская	0,385	0,159	0,194
Павлодарская	0,318	0,248	0,227
Северо-Казахстанская	0,295	0,250	0,285
Южно-Казахстанская	0,313	0,223	0,202
г.Астана	0,345	0,288	0,231
г.Алматы	0,309	0,235	0,250

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

За 2001 – 2013 годы значение коэффициента концентрации доходов с децильным (10 %-ным) интервалом доходных групп по стране сократилось от 0,366, которое характеризует заметное неравенство, до 0,276, то есть умеренное неравенство.
Таким образом, относительное неравенство по доходам отмечается в Карагандинской (0,289), Северо-Казахстанской (0,285), Западно-Казахстанской (0,284), Восточно-Казахстанской (0,281), Костанайской (0,268), Акмолинской (0,267) и Актюбинской (0,259) областях.
Уровень развития регионов и их роль в экономике страны неодинаковы. Регионы имеют существенные различия в размере налогооблагаемой базы, и поэтому имеют различные возможности в формировании доходной части бюджета. Следовательно, в целях выравнивания бюджетной обеспеченности регионов Казахстана в действующей бюджетной системе действует механизм бюджетного выравнивания, предполагающий перераспределение доходов между областями, между республиканским и областными бюджетами.
Для определения эффективности действующего механизма выравнивания рассчитаны дисперсии по показателям ВРП и бюджетных доходов на душу населения. Показатель дисперсии по доходам бюджетов ниже показателя дисперсии по ВРП на душу населения в 2,2 раза. Это означает более равномерное распределение бюджетных доходов по сравнению с ВРП.
Для регионов, где показатель ВРП на душу населения выше среднереспубликанского, бюджетные доходы также остаются на уровне выше республиканского. Доходы бюджета Атырауской области составляют 142,5 % от среднереспубликанского уровня, город Алматы – 116,1 %, Костанайской области – 110,5 %, Кызылординской области – 108,2 %.
Распределение бюджетных доходов по сравнению с ВРП неодинаково и имеет некоторые отклонения, т.е. наблюдается диспропорция между данными показателями.

Рис. 8 - ВРП и доходы местного бюджета на душу населения за 2001, 2007, 2013 гг. (к среднереспубликанскому уровню, в %)

Источник: рассчитано на основании данных Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан и Министерства финансов Республики Казахстан

Для регионов, показатель ВРП на душу населения которых ниже среднереспубликанского, межбюджетные трансферты не обеспечивают доходы регионов на уровне республиканского. Доходы бюджета Мангистауской области составляют 33,2 % от среднереспубликанского уровня, Западно-Казахстанской области – 34,4 %, Акмолинской области – 55,33 %, Павлодарской области – 55,5 %, Северо-Казахстанской области – 64,03 %, Карагандинской области – 65,21 %.
В некоторых случаях выравнивание возможностей является чрезмерным как в сторону уменьшения, так и в сторону увеличения. В Восточно-Казахстанской области ВРП на душу населения составляет 117,9 % от среднереспубликанского, доходы бюджетов составляют лишь 89,3 % среднего по республике уровня.
Анализ показывает, что «изымаются» в республиканский бюджет суммы только из трех бюджетов (Атырауской и Мангистауской областей и города Алматы), а передаются из республиканского бюджета в остальные 12 регионов и город Астану. В свою очередь каждая область решением маслихата из своего бюджета утверждает бюджетные изъятия и субвенции в районы (города областного значения). Не следует считать, что из вышестоящего бюджета ничего не получат те, у кого средства «изымаются», для этого есть целевые трансферты, которые, исходя из их названия, передаются на определенные цели и не могут быть использованы по иному назначению.
Диспропорции развития регионов являются основой неравной бюджетной обеспеченности местных бюджетов и, соответственно, определяют существенную роль межбюджетных отношений (трансфертов), а именно субвенций из республиканского бюджета.

5. Анализ экологического развития регионов

Загрязнение атмосферного воздуха

По данным РГП «Казгидромет» Министерства энергетики РК самый высокий индекс загрязнения атмосферы наблюдается в городах Алматы (11,5), Кызылорда (11,4), Шымкент (8,6), Усть-Каменогорск (7,6) и Тараз (7,4).

Рис 9 - Индекс загрязнения атмосферы в городах, 2009 г. и 2013 г.

Источник: РГП «Казгидромет» Министерства энергетики РК

Большое влияние на загрязнение атмосферы города Алматы оказывают ТЭЦ и сильно развитая улично-дорожная сеть с высокоинтенсивным движением. По количеству зарегистрированных легковых автомобилей город занимает первое место в республике.
Ухудшение экологической ситуации в Кызылординской области связано в основном с усыханием Аральского моря, деятельностью комплекса Байконур и предприятий нефтяной отрасли.
Во всех регионах Казахстана объем выбросов в атмосферу имеет тенденцию к росту. Наибольший объем выбросов, отходящих от стационарных источников, приходится на Карагандинскую, Павлодарскую и Восточно-Казахстанскую области. Большое воздействие на загрязнение атмосферы оказывают промышленные предприятия черной и цветной металлургии, предприятия химической и угледобывающей отрасли, а также автотранспорт.

Загрязнение водных ресурсов

По данным 2013 года самое низкое качество питьевой воды имеют Атырауская, Кызылординская и Акмолинская области.

Рис 10 - Качество питьевой воды объектов централизованного водоснабжения удельный вес проб водопроводной воды, не соответствующих нормативам, %

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Накопление отходов производства и потребления

Одной из приоритетных экологических направлений остается переработка отходов производства и потребления.
По итогам 2013 года отмечается увеличение общего объема образующихся отходов до 385,8 млн. тонн в год, при этом наблюдается тенденция их ежегодного роста.
Большая часть опасных отходов производства располагается в областях Костанайской – 84,4 %, Карагандинской – 6,2 %, Восточно-Казахстанской – 3,5 %.
Специфической проблемой Казахстана является наличие исторических радиоактивных загрязнений и отходов в местах проведения ядерных испытаний.
Кроме того, во всех регионах Казахстана остро стоит вопрос хранения и переработки всевозрастающих объемов бытовых отходов. При этом основная масса коммунальных отходов в Казахстане (более 97 %) без разделения на фракции вывозится и складируется на открытых свалках, что является причиной загрязнения почв, поверхностных и грунтовых вод, атмосферного воздуха.
В настоящее время в большинстве регионов нашей республики экологическая ситуация неблагоприятная. К наиболее опасным на сегодняшний день проявлениям экологического кризиса относятся загрязнение атмосферы, истощение и загрязнение водных ресурсов, накопление опасных и токсичных отходов.
Таким образом, наблюдается тенденция увеличения загрязнения по всем видам и регионам. С учетом роста численности населения, повышения уровня урбанизации, а также развития экономики негативная нагрузка на экологию будет возрастать в обозримом будущем.

Раздел 2. Направления территориально-пространственного развития

1. Цель и задачи территориально-пространственного развития Республики Казахстан до 2020 года

Цель Прогнозной схемы – создание условий, для устойчивого развития регионов на основе эффективного использования социально-экономического потенциала каждого региона.
Государственная региональная политика Республики Казахстан на предстоящее десятилетие будет направлена на формирование рациональной системы территориально-пространственной организации страны, ориентированной на территориальную концентрацию людей и капитала в перспективных районах и приоритетных точках роста, интенсивное развитие высокоурбанизированных зон, предпринимательской активности, обеспечение продуктивной трудовой занятости и благоприятной среды жизни населения.
Основные задачи территориально-пространственного развития:
1. Формирование центров экономического роста.
Городские агломерации, города второго и третьего уровней и опорные сельские населенные пункты выступают в качестве естественных «центров притяжения», «точек роста» как для населения, так и хозяйствующих субъектов. Вокруг городских агломераций, опорных городов и сельских населенных пунктов необходимо учитывать концентрацию населения, капитала, ресурса и передовых технологий, перспективные направления развития экономической специализации и резервы экономического роста территорий;
2. Формирование оптимальной системы расселения населения.
В рамках данной задачи необходимо учитывать региональные особенности, различия в происходящих экономических, демографических и миграционных процессах, которые способны оказать существенное влияние на совершенствование сложившейся системы расселения.
В качестве условий оптимальной системы расселения принимать во внимание развитие транспортно-коммуникационной инфраструктуры, которая обеспечит доступность и качество транспортных услуг в удаленных регионах и регионах с низкой плотностью населения (Северный, Западный, Центрально-Восточный макрорегионы).
Также необходимо стимулировать и регулировать развитие процессов урбанизации и агломерирования с целью формирования в крупных городах основы инновационной экономики и избегания проблем ложной урбанизации;
3) Развитие конкурентоспособной экономической специализации регионов.
В рамках данной задачи необходимо формирование конкурентоспособной экономической специализации регионов в республиканском и региональном разделении труда.
В приоритетных сферах экономической специализации необходимо проводить инновационную индустриализацию, а также в рамках диверсификации экономики регионов требуется развитие новых высокотехнологичных отраслей и кластеров.
Государству необходимо постоянно совершенствовать механизмы поддержки развития малого и среднего предпринимательства во всех регионах страны.
Необходимо развивать приграничные территории регионов и создавать условия для усиления их торгово-экономических, миграционных, производственных, научных и культурных связей, в том числе с учетом функционирования Евразийского экономического союза;
4) Укрепление региональной инфраструктуры.
Необходимо взаимоувязать схемы перспективного размещения объектов инженерной инфраструктуры (транспортной, энергетической, инфраструктуры водообеспечения) с размещением производительных сил и расселением населения.
Развитие инфраструктуры необходимо в первую очередь рассматривать с позиций реализации преимуществ узлового и транзитного расположения страны на евразийском континенте и формирования осевой системы территориально-пространственного развития, направленной на усиление внутренней связанности страны.
В целях долгосрочного планирования размещения объектов инфраструктуры необходимо формирование перспективного состава функциональных зон территориального развития с организацией рекреационных и индустриальных зон, особо охраняемых природных территорий, выделением сельскохозяйственных, лесохозяйственных, жилых зон;
5) Создание условий по повышению уровня жизни населения.
В конечном счете реализация положений Прогнозной схемы и проведение соответствующей региональной политики должны создавать условия для улучшения уровня жизни населения, повышения обеспеченности социальной инфраструктурой и повышения продолжительности жизни.
Необходимо проводить мероприятия по снижению уровня безработицы, снижению непродуктивной самозанятости, а также росту доходов населения страны;
6) Сохранение и улучшение экологического состояния.
При проведении экономической политики необходимо учитывать экологическое состояние регионов страны. Реализуемые в стране мероприятия должны быть направлены на улучшение экологического состояния территорий и экологической безопасности населения путем обеспечения рационального природопользования и снижения экологической нагрузки на окружающую среду.
В этой связи, в целях недопущения чрезмерного вреда экологии страны, необходимо предпринять комплекс мер по снижению выбросов в окружающую среду, путем применения современных экологически более чистых и безотходных технологий и методов в производстве, также необходимо активизировать работу по переработке твердых бытовых отходов, очистке водных источников и повышению лесистости территории страны.

2. Основные подходы к эффективному территориально-пространственному развитию страны.

Подход 1. Сбалансированное развитие на основе территориальной концентрации и управляемой урбанизации.
Для Казахстана с его огромной слабо заселенной и инфраструктурно развитой территорией концентрация производства и населения имеет важное значение.
Как показывает мировая практика, модернизационный эффект выше при плотности населения около 40-50 чел./кв. км.
В рамках данного подхода необходимо обеспечить сбалансированное развитие страны посредством стимулирования территориальной концентрации производственных и трудовых ресурсов в «точках роста».
В качестве полюсов роста будут выступать наиболее динамично развивающиеся города и регионы, интегрированные с глобальными и региональными рынками и выступающие в качестве «локомотивов» развития для остальных регионов страны.
Территориальное развитие Казахстана должно концентрироваться на локальных территориях развития и через них включать страну и ее регионы в общемировые хозяйственные процессы. Перед страной стоит задача перехода к сбалансированному развитию территории и формированию в регионах ареалов и точек «концентрированного экономического пространства» с постепенным достижением в них приемлемой «экономической плотности населения».
В долгосрочном плане целью политики сбалансированного развития является диверсификация экономики, основанная на современных инновационно-индустриальных технологиях.
Территориальная концентрация должна проводиться в соответствии со схемой экономической специализации.
Мобилизация трудовых ресурсов в экономически перспективных регионах страны.
Потоки территориального перераспределения населения должны быть направлены в регионы, где имеются возможности повышения занятости, заработной платы, социальной мобильности. С учетом развития миграционных потоков из Южного макрорегиона предусмотреть стимулирование миграции населения из южных в северные и восточные регионы республики. Важным аспектом мобилизации трудовых ресурсов является свободное перемещение рабочей силы для транснациональных компаний, инвестирующих капиталы в предприятия обрабатывающей промышленности, агропромышленного комплекса и геологоразведки. Кроме того, в регионах следует принимать во внимание высокую долю самозанятого населения, которое наиболее подвержено миграционному оттоку населения.
Таким образом, территориальное перераспределение трудовых ресурсов будет учитывать вновь созданные рабочие места в рамках реализации программных документов. В настоящий момент в рамках развития индустриального сектора ожидается реализация более 220 инвестиционных проектов и планируется создание порядка 50 тыс. рабочих мест.

Управляемая урбанизация
Быстрый рост городов и увеличение городского населения несут в себе как возможности, так и вызовы. С одной стороны, города, в особенности крупные, становятся центрами экономического роста и развития, сосредоточения возможностей для бизнеса и людей. С другой стороны, инфраструктура городов не всегда успевает за быстрорастущими потребностями предприятий и городского населения, что ведет к ухудшению условий жизни в городах и таким проблемам, как ухудшение экологии, недостаток и низкое качество коммунальных услуг, рост заболеваний и рисков для здоровья людей, а также многим другим.
Быстрые темпы урбанизации в вышеуказанных городах требуют внесения существенных изменений в методы разработки стратегий и управления городским развитием, а также значительного увеличения государственных и частных инвестиций в развитие городской инфраструктуры и сферы услуг.
В городах крайне важны инвестиции в инфраструктуру, возобновляемые источники энергии, строительство и повышение эффективности использования электроэнергии и водоснабжения. Города Казахстана нуждаются в инвестициях в мероприятия по улучшению систем сбора и переработки отходов.
В целях сбалансированного развития городов и недопущения феномена «ложной» урбанизации предлагается развитие городов и формирование хабов проводить на следующих принципах:
1) упреждающее планирование роста населения городов и предоставление ресурсов гражданам вместо того, чтобы реагировать после возникновения проблем, связанных с урбанизацией;
2) стимулирование естественной урбанизации и исключение нормативных или правовых барьеров;
3) создание программ и институтов, обеспечивающих поддержку гражданам, мигрирующим из сельской местности в города;
4) включение небольших городов и сельских районов в развитие крупных городов, создавая синергию экономических районов;
5) создание доступной, высококачественной инфраструктуры, которая позволит населению участвовать в экономическом росте городов и социальных проектах.
При этом основными приоритетными направлениями урбанизации в Казахстане станут:
1) совершенствование городского планирования;
2) модернизация экономики городов;
3) ускоренное формирование инфраструктуры;
4) развитие городской среды и культуры горожан;
5) интеграция сельского населения.
Развитие урбанизации и формирование агломераций в Казахстане на новых принципах позволят сформировать агломерации мирового уровня, которые станут центрами устойчивого развития по переходу к «зеленой экономике», научно-исследовательских разработок, развития инноваций и предпринимательства. Они обеспечат развитие и продуктивное использование человеческого капитала за счет предоставления образовательных, информационных и транспортных услуг высокого качества, повышения конкуренции, создания привлекательных условий для иностранных инвесторов.
Существенный рост населения в городах определяет необходимость особого внимания к управлению динамикой социально-экономических и демографических процессов в быстрорастущих городах Казахстана. Снижение внимания к процессам агломерирования приводит к феномену «ложной урбанизации» и повышению общей социальной дисгармонии в городах. Чрезмерная концентрация населения в агломерационных центрах (особенно в таких как Алматы и Шымкент), не подкрепленная адекватным развитием городской инфраструктуры, сопровождающаяся отсутствием сфер приложения труда, может привести к развитию процессов агломерирования в Казахстане по негативному сценарию.
Поэтому необходимо переходить на принципы устойчивого пространственного развития: рост городов вместо расширения их территории; разделение функций и специализации между городом-центром и его пригородами, которые станут самостоятельными центрами экономической занятости; превращение агломераций в города-регионы и другие. Необходим новый подход и к планированию развития агломераций как особенных взаимосвязанных территориальных образований, позволяющий обеспечить комплексность и гармоничность социально-экономического градостроительного развития города и его агломерационного окружения.
Областные центры и другие города республики будут ориентированы на переход в перспективе в успешные гармонично развивающиеся региональные агломерационные образования с индустриально-сервисной экономикой и модернизированной городской средой.
Для использования преимуществ городских агломераций большое значение имеют процессы формирования и развития их пригородных зон.
При этом большое значение будут играть современные виды скоростного транспортного сообщения между ядром агломерации и ее пригородами как важнейшее условие развития трудовой мобильности.
Планирование развития процессов урбанизации и формирования хабов схематично отражено в схеме перспективного расселения и размещения социальной инфраструктуры.
Направление региональной политики в рамках территориально-пространственного развития будет учитывать принципы местного самоуправления, ответственности регионов и относительно экономической самостоятельности. Также, важно принимать во внимание разграничение функции и полномочий между Центром и местными исполнительными органами.
Подход 2. Макрорегиональное развитие на основе хабового и лучевого принципов.
Базой для территориально-пространственной организации Республики Казахстан станет новая экономика, которая имеет реальные предпосылки развития в крупных городах. Это предполагает формирование и развитие кластеров, ориентированных на высокотехнологичные производства в приоритетных отраслях экономики страны, с концентрацией таких кластеров в урбанизированных регионах.
Агломерационное развитие будет обеспечено за счет активизации развития городов. Этому будет способствовать поддержка агломераций, в которых будут сосредоточены ключевые ресурсы территорий: финансовые, человеческие, инновационные, природно-экологические, культурные. Формирование агломераций станет ключевой формой территориальной организации Казахстана с низкой плотностью населения, которая может обеспечить качественный демографический и территориально-пространственный рост.
Территориально-пространственное развитие в определенной степени зависит от развитой транспортно-логистической инфраструктуры в регионах. Поэтому развитие транспортно-логистической инфраструктуры будет осуществляться в рамках формирования макрорегионов по принципу хабов, что предполагает развитие транспортно-дистрибуционного узла, ориентированного на привлечение основных грузовых потоков и развитие качества менеджмента и терминальной инфраструктуры в «точках роста» в региональном разрезе.
В рамках формирования макрорегионов необходимо в первую очередь сформировать города – хабы – это города Астана, Алматы, Шымкент, Актобе и Усть-Каменогорск.
Города-хабы будут центрами концентрации капитала, ресурсов и передовых технологий. Необходимо, чтобы в городах-хабах развивалась сфера услуг мирового класса, в том числе по подготовке человеческого капитала. Эти города должны будут конкурировать с мегаполисами в рамках Евразийского пространства. Города-хабы будут призваны поглощать избыток населения и способствовать ускоренной урбанизации населения.
На основе определения места страны и ее регионов в мировой и региональной экономике, анализа и оценки экономического, природного, трудового потенциала, а также системы расселения предусматривается осуществить переход к хабовому принципу формирования территориального пространства страны, каркасной основой которого станут существующие и намечаемые к формированию транспортно-коммуникационные коридоры, а важнейшими узлами – крупные города-лидеры - хабы, интегрированные с региональными и глобальными рынками и городами второго уровня.
Стратегические города-хабы свяжут как сложившиеся, так и создаваемые региональные и субрегиональные территориально-хозяйственные системы, а также обособленные экономические узлы и территории между ними, что наряду с формированием локальных межосевых сетей обеспечит единство внутреннего экономического пространства страны.
Предусматривается приоритетное развитие городов двух уровней:
5 хабов – города – лидеры общенационального, а в перспективе центрально-азиатского уровня, которые станут важнейшими узлами в евразийской системе товарных, финансовых, технологических и культурных обменов. Развитие хабов предполагает переход к инновационному развитию, превращение городов в полноценные центры национального и регионального взаимодействия: торгово-логистические и транспортные, финансовые и кадровые центры, поставщики информации и технологий. Хабы должны стать центрами полюсов роста, интегрированные с глобальными, региональными и национальными рынками, и выступить в роли «локомотивов» для всех остальных регионов страны.
Городов второго уровня, концентрирующих в себе экономическую активность в своих регионах и выступающих катализаторами формирования конкурентоспособных региональных кластеров и обеспечивающих выход регионов на национальный и внешние рынки по лучевому принципу.
В современных условиях в Казахстане перспективными полюсами роста, концентрирующими в себе экономическую активность в стране и имеющими возможность выступить в качестве зоны интеграции страны с региональными и глобальными рынками, являются следующие хабы:
1) хаб Северного макрорегиона – город Астана;
2) хаб Центрально-Восточного макрорегиона – город Усть-Каменогорск;
3) хаб Западного макрорегиона – город Актобе;
4) хабы Южного макрорегиона – города Алматы и Шымкент.

1. Астана

В северном макрорегионе хабом станет город Астана, численность населения которого составляет – 796,3 тыс. чел., а к 2020 году – 1 047,4 тыс. чел.
В городе Астане доминируют мощные связи практически со всеми регионами, опирающиеся на растущий спрос динамичной столичной агломерации. Рост перспективной численности с учетом Астанинской агломерации к 2020 году составит 1 115,5 тыс. чел.
Новая политика развития хаба Астана, как центра полицентричного развития с лучевым принципом, будет учитывать систему расселения, которая зависит от развития демографических процессов, миграционной подвижности населения и урбанизации. Естественный и механический прирост населения – это один из факторов, оказывающих наиболее сильное влияние на формирование сети и системы расселения.
В Северном макрорегионе следует учитывать проблему миграции сельского населения в города с учетом социальной и инженерной инфраструктуры.
Развитие опорного каркаса в Северном макрорегионе требует выработать политику расселения с учетом миграционных и урбанизационных процессов.
Для этого необходимо формирование центров областных систем расселения городов Петропавловск, Костанай, Кокшетау. Указанные города будут формировать опорный пространственный каркас единой системы расселения Северного макрорегиона как центра концентрации их транспортных систем.
В настоящее время происходит снижение численности населения в Северном макрорегионе на 0,7 % по сравнению с 2011 года (в 2014 года – 2 189,6 тыс. чел., в 2011 году – 2 204 тыс. чел.). Кроме того, в Костанайской, Северо-Казахстанской и Акмолинской областях наблюдаются и процессы демографического старения населения. Указанные демографические процессы связаны с динамикой показателей естественного прироста, а также внутренней и внешней миграцией населения.
Город-хаб Астана выступает центром, связывающим все макрорегионы, за счет реализации проектов межрегиональной сети автодорог: «Центр-Восток», «Центр-Юг», Центр-Запад».
Проект «Центр-Восток», который будет пролегать по маршруту Астана – Павлодар – Семей – Калбатау – Усть-Каменогорск и соединит Астану с восточными регионами, что будет способствовать привлечению транзитных грузов, экспорту отечественных товаров, развитию туристского кластера, с включением в зону влияния городов второго уровня Семей и Павлодар.
Проект «Центр-Юг» по направлению «Астана – Караганды – Балхаш – Капшагай – Алматы» позволит соединить Астану с южным макрорегионом страны и даст толчок к расширению возможностей транзитного потенциала сухих портов приграничных территорий, увеличению экспорта на внешние рынки, повышению качества транспортно-логистических услуг с включением в зону влияния гг. Караганда, Капшагай и Балхаш, население которых возрастет к 2020 году с 492,4 тыс. чел. до 503,2 тыс. чел., с 59 тыс. чел. до 64,9 тыс. чел., с 78,4 тыс. чел. до 80,1 тыс. чел., соответственно.
Проект «Центр-Запад» по направлению «Астана – Аркалык – Ыргыз – Шалкар – Бейнеу – Актау» соединит Астану с западными регионами, тем самым будут созданы условия для увеличения грузооборота между центральными и западными регионами, их кооперации, интеграции перевозок автомобильного, морского и железнодорожного транспорта, откроет новые рынки для отечественных товаров через казахстанские морские порты. Реализация данного проекта окажет влияние на развитие городов второго уровня – Аркалык и Актау, где численность населения составляет 41,9 тыс. чел. и 185 тыс. чел., соответственно, а также ряда населенных пунктов и малых городов.
Наряду с проектом «Центр – Запад» будут введены в эксплуатацию железнодорожные линии Жезказган – Бейнеу и Аркалык – Шубарколь и завершена реконструкция автомобильных дорог Кызылорда – Жезказган и Жезказган – Аркалык, которые позволят городу Жезказган с населением 89,4 тыс. чел. с перспективной численностью к 2020 году 91,4 тыс. чел. стать транспортно-логистическим центром, соединяющим Северные, Южные и Западные регионы.
Реализация хабового принципа развития регионов Казахстана связана с полицентричным развитием, что предполагает наличие в них современных высокотехнологичных инфраструктурных объектов, прежде всего аэропортов и транспортно-логистических центров. В городе-хабе Астана необходимы модернизация аэропорта и расширение его пассажирского терминала с 750 до 1500 пасс/час до 2017 года.
Развитие города-хаба Астана будет связано с формированием Астанинской агломерации как сетевой зоны роста с вовлечением в нее городов Караганда, Кокшетау и Щучинско-Боровской курортной зоны, при этом численность населения города Кокшетау к 2020 году увеличится с 155,6 тыс. чел. до 162,3 тыс. чел.

2. Алматы
Город Алматы с населением более 1,5 млн. чел. – станет хабом южного макрорегиона. К 2020 году его численность возрастет до 1 676,4 тыс. чел.
Город Алматы является крупным транспортно-логистическим центром, связывающим направления Алматы – Тараз – Шымкент. Динамика развития городов второго уровня в зоне влияния хаба Алматы будет определяться темпами развития Алматинской агломерации и их транзитным потенциалом. Рост перспективной численности Алматинской агломерации к 2020 году составит 3057,9 тыс. чел.
Реализация проекта по участку Жетыген – Коргас позволит увеличить объем транзитного грузопотока из Китая в европейские и азиатские страны, сократив расстояние в направлении Азия – Европа на 500 км. Создание СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» в технологической увязке с железнодорожной дорогой «Жетыген – Коргас», автомобильным коридором «Западная Европа – Западный Китай» позволит сформировать мощный индустриально-логистический хаб, который обеспечит кратчайший доступ в Европу и Азию.
Для реализации транзитных возможностей Казахстана и привлечения инвестиций, создания новых рабочих мест к 2017 году будет построен новый аэропорт в поселке Жетыген, который рассматривается как крупный транзитный авиационный хаб.
В этом плане роль города Алматы как хаба международного уровня будет играть ключевую позицию в качестве связующего звена и транзитного потенциала. Для этого необходимы дальнейшее наращивание транспортно-логистических центров международного уровня для выполнения внутренних и международных транспортных потоков и использование возможностей скоростных автотрасс Западная Европа – Западный Китай и Алматы – Капшагай, а также железной дороги Жетыген – Хоргос.
Для развития города-хаба Алматы необходимо завершение строительства международного пассажирского терминала аэропорта город Алматы с пропускной способностью 1 440 пасс/час.
Развитие города-хаба Алматы будет связано с формированием Алматинской агломерации как сетевой зоны роста с вовлечением в нее городов третьего уровня районов Алматинской области: Карасайский, Талгарский, Илийский, Енбекшиказахский, Жамбылский районы, города Есик, Капшагай, Каскелен, Талгар, поселки Байсерке, Боралдай, Жетиген, Караой, Отеген-батыр, Узынагаш, Шамалган.
Формирование в республике других стратегических хабов определяется потенциалом развития городов второго уровня, которые являются региональными центрами развития и имеют возможность в дальнейшем сконцентрировать экономическую активность не только своего, но и смежных регионов, выступить в качестве интегратора.

3. Усть-Каменогорск
Город Усть-Каменогорск с численностью 328,6 тыс. чел. станет хабом центрально-восточного макрорегиона. К 2020 году его население возрастет до 361 тыс. чел.
Центрально-Восточный макрорегион является одним из самых урбанизированных в стране. В перспективе процессы урбанизации продолжатся. За последние годы в макрорегионе наибольший уровень урбанизации наблюдался в Карагандинской (78 %) и Павлодарской (68 %) областях.
В Центрально-Восточном макрорегионе к числу быстро разрастающихся городов следует отнести Усть-Каменогорск, Семей, Караганда и Павлодар. Численность населения в гг. Семей и Павлодар к 2020 году увеличится с 339,3 тыс. чел. до 347,1 тыс. чел., с 356,1 тыс. чел. до 369,7 тыс. чел., соответственно.
Город-хаб Усть-Каменогорск выступает опорным каркасом Центрально-Восточного макрорегиона и функционально будет связывать Северный и Южный макрорегионы и хаб Астана за счет реализации проектов межрегиональной сети автодорог: Усть-Каменогорск – Семей – Павлодар.
Кроме того, проект «Центр – Восток» по направлению «Астана – Павлодар – Калбатау – Усть-Каменогорск» станет проектом, связывающим Центр и Восточный регион.
Автомобильные маршруты, входящие в состав международного автомобильного коридора «Северный» (Омск – Павлодар – Семей – Георгиевка – Майкапчагай и Омск – Павлодар – Семей – Георгиевка – Аягоз – Таскескен – Ушарал – Сарыозен). Железнодорожная магистраль «Турксиб», имеющая прямые выходы на Транссибирскую железнодорожную магистраль, а также Северный и Центральный коридоры трансазиатской железнодорожной магистрали (Западная Европа – Западный Китай, Достык – Актогай – Саян – Моинты – Астана – Петропавловск) имеют огромный транзитный потенциал в направлении Китай – Казахстан – Россия.
Развитие города-хаба Усть-Каменогорск будет способствовать наращиванию существующего транзитного потенциала Восточного региона.
Для полноценного функционирования города-хаба Усть-Каменогорск необходимо строительство современных автодорог Астана – Усть-Каменогорск через населенные пункты Павлодар, Семей, Калбатау.

4. Актобе
В Западном макрорегионе хабом станет город Актобе, численность населения которого составляет – 439,5 тыс. чел., а к 2020 году - 470,3 тыс. чел.
Развитие городов второго уровня Западного макрорегиона будет связано с формированием и дальнейшим развитием Актюбинской агломерации. Рост перспективной численности с учетом Актюбинской агломерации к 2020 году составит 538,8 тыс. чел.
Развитие опорного каркаса Западного макрорегиона должно быть направлено на удовлетворение потребностей в инфраструктуре городского и сельского населения с учетом миграционных и урбанизационных процессов.
Регулирование миграционных и урбанизационных процессов будет осуществляться за счет формирования центров областных систем расселения городов Актобе, Уральск, Атырау, Актау. Эти города формируют опорный пространственный каркас единой системы расселения Западного макрорегиона.
Город-хаб Актобе выступает каркасом, соединяющим Восток с Западом за счет северной оси: Усть-Каменогорск – Семей – Павлодар – Астана (Кокшетау, Петропавловск) – Актобе – Уральск с выходом на Каспийское море (Атырау, Актау), а также строительства новой дороги из Актобе в Актау и реконструкции дорог из Актобе в Уральск и Атырау, численность населения которых к 2020 году возрастет с 283,6 тыс. чел. до 321,8 тыс. чел., с 291,3 тыс. чел. до 346,3 тыс. чел., соответственно.
Проект «Центр-Запад» соединит Астану с западными регионами, тем самым будут созданы условия для увеличения грузооборота между центральными и западными регионами, их кооперации, интеграции перевозок автомобильного, морского и железнодорожного транспорта, откроет новые рынки для отечественных товаров через казахстанские морские порты.
Проекты по реконструкции автодорог «Уральск – Каменка – граница Росийской Федерации», «Актобе – Атырау – Астрахань» будут способствовать развитию западного макрорегиона в целом и стимулировать экспорт отечественных товаров на российские рынки путем сокращения транспортных издержек в себестоимости продукции, так как увеличится средняя скорость движения, сократится время в пути.
Завершение строительства международного автомобильного коридора «Западная Европа – Западный Китай» позволит раскрыть транзитный потенциал хаба Актобе и придаст мощный импульс развитию городов второго уровня Западного макрорегиона.
Развитие города-хаба Актобе потребует комплексного развития транспортной инфраструктуры воздушного и наземного транспорта города.

5. Шымкент
Город Шымкент с населением 711,8 тыс. чел. станет хабом Южного макрорегиона. Численность населения города увеличится к 2020 году до 796,9 тыс. чел. Следует учитывать острую проблему миграции сельского населения в города и пригородные территории без учета возможностей существующего рынка труда, социальной и инженерной инфраструктуры последних. Этот неуправляемый процесс сопровождается стихийным, бессистемным разрастанием городов и их пригородов, обострением экологических, транспортных, жилищных и социальных проблем. В Южном макрорегионе к числу быстро разрастающихся городов следует отнести Алматы, Шымкент, Тараз, Кызылорду, Каскелен и Туркестан.
Развитие города Шымкент как хаба Южного макрорегиона будет связано с наличием бурно развивающейся Шымкентской агломерацией. Принципиальное значение для развития города Шымкент (рост перспективной численности Шымкентской агломерации к 2020 году составит 1635 тыс.чел) имеет дальнейшее укрепление связей с хабом Алматы (направление Алматы – Тараз – Шымкент), с помощью которых сельскохозяйственная продукция Южного макрорегиона получает доступ к рынку крупнейшей городской агломерации страны.
Развитие городов второго уровня Южного макрорегиона будет связано с темпами развития Алматинской и Шымкентской агломерации с вовлечением гг. Талдыкорган, Тараз, Кызылорда, численность населения гг. Талдыкорган и Кызылорда к 2020 году увеличится с 162,4 тыс. чел. до 178,6 тыс. чел., с 268,9 тыс. чел. до 312,9 тыс. чел., соответственно.
Город-хаб Шымкент будет служить центром, соединяющим Юг и Запад (граница Китайской Народной Республики (Достык, Хоргос) – Алматы – Тараз – Шымкент – Кызылорда – Актобе – Уральск), Юг и Север (Петропавловск – Есиль – Аркалык – Жезказган – Шымкент), Юг и Восток (Алматы – Талдыкорган – Усть-Каменогорск – Семей – Павлодар).
Развитие инфраструктуры города-хаба Шымкент и всего Южного макрорегиона повысит мобильность населения и ресурсов, что позволит покрыть дефицит трудовых ресурсов в Северном и Центрально-Восточном макрорегионах и наряду с этим будет способствовать развитию туристского потенциала макрорегиона с центром в городе Туркестан с численностью населения 253,2 тыс. чел., с ожидаемым ростом до 289,6 тыс. чел. к 2020 году.

3. Стратегические направления развития макрорегионов

Северный макрорегион (Акмолинская, Костанайская, Северо-Казахстанская области)

Стратегические направления развития макрорегиона

Перспектива развития макрорегиона будет связана, в первую очередь, с развитием сельского хозяйства. Зерновое хозяйство и мясомолочное животноводство получат наибольшее развитие в макрорегионе.
Параллельно с поддержанием сельскохозяйственной отрасли главной задачей макрорегиона в перспективе станут переход экономики к индустриальному этапу развития, то есть диверсификация экономики от сельского хозяйства, в первую очередь, путем повышения добавленной стоимости агропромышленного комплекса, а также создания кластера сопутствующих отраслей (в том числе, сельскохозяйственное и автомобильное машиностроение, химическая отрасль).

Формирование центров экономического роста

Акмолинская область

Перспективы развития города Кокшетау будут связаны с машиностроением, пищевой промышленностью, производством строительных материалов. Этому способствует наличие крупных предприятий в машиностроительной отрасли, пищевой промышленности и производстве строительных материалов.
В перспективе город Степногорск сохранит текущую специализацию – машиностроение, химическая промышленность, производство строительных материалов. Основой для усиления экономической специализации города послужат крупные промышленные предприятия – АО «Степногорский подшипниковый завод», ТОО «Степногорский горно-химический комбинат», АО «ГМК «Казахалтын», ТОО «Степногорский трубный завод «Арыстан».
Основными направлениями перспективного развития города Акколь будут сельское хозяйство, переработка сельскохозяйственной продукции и производство продуктов питания.
В перспективе основными направлениями развития города Атбасар будут машиностроение и пищевая промышленность, оказание транспортно-логистических услуг.
Перспективы развития города Державинск будут связаны с переработкой сельскохозяйственной продукции. В целях наращивания объемов промышленного производства необходимы разведка и добыча железных руд на месторождении «Масальское». На базе месторождений нерудных материалов необходимо развивать производство строительных материалов и разработку щебеночных карьеров.
В перспективе основными направлениями развития города Ерейментау будут производство продуктов питания, переработка сельскохозяйственной продукции, оказание туристских и транспортно-логистических услуг.
В перспективе город Есиль может стать местом реализации крупных инвестиционных проектов в рамках программы продовольственного обеспечения населения области и создания продовольственного пояса вокруг города Астаны, что благоприятно повлияет на развитие отраслей агропромышленного комплекса.
Учитывая удобное географическое расположение, в городе возможны развитие транспортно-логистической сферы, строительство объектов придорожного сервиса.
Город Макинск в перспективе сохранит свою текущую специализацию в сельском хозяйстве. При увеличении производства сельскохозяйственной продукции и создании перерабатывающих предприятий город может стать поставщиком продуктов питания в города Астану и Кокшетау, а также Щучинско-Боровскую курортную зону.
Учитывая близость города Степняк к гг. Астане, Кокшетау и Щучинско-Боровской курортной зоне, дальнейшее развитие города должно быть направлено на развитие продовольственного пояса вокруг вышеназванных городов. На территории города есть предпосылки развития тепличного комплекса по выращиванию плодово-овощных культур.
Запасы нерудных полезных ископаемых позволяют развивать производство строительных материалов, т.е. строительство кирпичного завода, завода по производству железобетонных изделий.
Основными направлениями развития города Щучинск будут санаторно-курортное обслуживание, сельское хозяйство и переработка сельскохозяйственного сырья.

Костанайская область

Основными направлениями развития города Костанай в перспективе будут машиностроение и металлообработка, производство пищевых продуктов, в том числе кондитерских изделий и напитков. Существует большой потенциал восстановления легкой промышленности. Так же получит развитие производство мелкосортного проката различного профиля.
Развитие моногородов Костанайской области будет связано с дальнейшим развитием горнодобывающей промышленности, а также созданием новых производств в перерабатывающем секторе.
В перспективе город Рудный сохранит свою текущую специализацию в добыче железных руд и производстве продуктов питания. Металлургическая промышленность усилит свои позиции за счет создания новых предприятий по производству металлизованных брикетов на базе АО «ССГПО», а также по обогатительному комплексу высококачественного концентрата ДОФ-2, ММО-4.
В то же время одним из перспективных направлений специализации города станет цементный завод мощностью 500 тыс. тонн в год. Город обладает значительными запасами цементного сырья. Необходимость развития данной отрасли подтверждается отсутствием цементных заводов в Северной и Западной части Казахстана.
В перспективе город Лисаковск сохранит текущую специализацию в горнометаллургической отрасли. Большие возможности связаны с увеличением производства пищевых продуктов, машиностроением (сельскохозяйственные жатки).
Основной специализацией города Житикара в перспективе будут добыча металлических руд (сосредоточены месторождения золота, никеля, кобальта, титана, редкоземельных металлов, талька, известняка, каолиновых глин, гранита, других строительных материалов), также производство хризотил-асбеста.
Перспективными направлениями развития города Аркалык будут добыча и переработка бокситов и огнеупорной глины, производство продуктов питания и переработка сельскохозяйственной продукции.

Северо-Казахстанская область

В перспективе город Петропавловск сохранит текущую специализацию в сфере машиностроения (нефтегазовое и транспортное) и переработки сельскохозяйственной продукции.
Учитывая традиционную специализацию экономики города Булаево, основным направлением развития будут дальнейшее развитие агропромышленного комплекса, в том числе глубокая переработка сельскохозяйственного сырья.
Основным направлением развития экономики города Мамлютка в перспективе будет развитие переработки сельскохозяйственного сырья.
Учитывая сельскохозяйственную специализацию экономики города Сергеевка, основным направлением развития в перспективе будут сельское хозяйство и переработка сельскохозяйственного сырья.
Основным направлением дальнейшего развития города Тайынша будет развитие перерабатывающей отрасли.
Перспективное развитие пищевой промышленности будет сопровождаться существенным увеличением добавленной стоимости производимой продукций.
Меры по развитию сельских населенных пунктов (далее – СНП) Северного макрорегиона будут направлены на развитие социальной и производственной сфер.

Основные направления расселения населения в макрорегионе

В северном макрорегионе хабом станет город Астана как перспективная зона агломерационного развития.
Города Петропавловск, Костанай, Кокшетау будут формировать опорный пространственный каркас единой системы расселения Северного макрорегиона как центра концентрации их транспортных систем.
Прогнозная численность населения опорных городов, как Петропавловск, Костанай и Кокшетау к 2020 году будет составлять 226,6 тыс. чел., 228,1 тыс. чел. и 162,5 тыс. чел., соответственно.
В настоящее время происходит снижение численности населения в Северном макрорегионе на 0,7 % по сравнению с 2011 года (в 2014 году – 2 189,6 тыс. чел., в 2011 году – 2 204 тыс. чел.). Кроме того, в Костанайской, Северо-Казахстанской и Акмолинской областях наблюдаются процессы демографического старения населения. Указанные демографические процессы связаны с динамикой показателей естественного прироста, а также внутренней и внешней миграцией населения.
Ожидаемая численность населения в Костанайской, Северо-Казахстанской, Акмолинской областях к 2020 году увеличится с 880,4 тыс. чел. до 874,3 тыс. чел., с 577,6 тыс. чел. до 543, 3 тыс. чел., с 734,1 тыс. чел. до 737 тыс. чел., соответственно.
Опорный каркас зоны составляют планировочные оси 1-й категории, образованные железнодорожной магистралью Петропавловск – Шу, автомагистралью Алматы – Астана – Петропавловск в меридиональном направлении, в широтном направлении - Южно-Сибирская магистраль (на отрезке ст. Тобол - Павлодар), планировочными осями 2-й категории: Талшик-Кокшетау-Алтынсарин; Жезказган – Моинты-Саяк.
В Северном макрорегионе наиболее крупной системой расселения является Столичная урбанизированная зона с центром в г.Астане, протянувшаяся вдоль железнодорожной магистрали Петропавловск – Шу и скоростной автомагистрали Караганда-Кокшетау.
Перспективы развития социальной и инженерно–транспортной инфраструктуры.

В сфере образования макрорегиона в связи со снижением численности населения обеспеченность организациями образования находится на достаточно высоком уровне. В основном необходимо повышение качества услуг всех ступеней образования и их доступности: укрепление материально-технической базы дошкольных учреждений; внедрение современных методов интерактивного обучения; расширение сети дошкольного, среднего и технического образования, организаций дополнительного образования, спортивных секций. Повышение квалификации педагогов образовательных учреждений необходимо проводить на непрерывной основе с применением самых современных методик и форм обучения.
В сфере здравоохранения сохраняется проблема нехватки медицинских работников, так в среднем обеспеченность врачами составила всего 28,9 ед. на 10000 населения, что составляет всего 75 % от среднереспубликанского уровня. В этой связи необходимо снижать дефицит врачебных кадров путем их обеспечения социальным пакетом (выплата подъемных средств, льготы на коммунальные услуги, предоставление жилья) и повышать уровень квалификации медицинских кадров. Медицинские организации необходимо поэтапно оснастить современным медицинским оборудованием до утвержденных нормативов.
В инженерно-транспортной инфраструктуре необходимо развивать следующие направления:
1) формирование и развитие пассажирского транспортного узла в городе Кокшетау (авиа-автомобильный, железнодорожно-автомобильный);
2) развитие станций Железорудная и Тобол, развитие путепроводной развязки Тобольского узла;
3) проведение реконструкции и обновление аэродромной инфраструктуры и аэропорта города Костаная;
4) реконструкция автодороги республиканского значения «Астана – Костанай – Челябинск» с реконструкцией участка «Обход города Костанай»;
5) развитие транзитно-транспортного направления в городе Петропавловске на базе имеющегося в регионе грузового терминала с увеличением его мощности.
Необходимо продолжить работу по реконструкции и модернизации автомобильных дорог, связывающих районные центры друг с другом и с областным центром. Областные центры макрорегиона должны быть связаны высококачественными автомобильными и железными дорогами с городом-хабом – Астаной.
В сфере ЖКХ необходимо продолжить реконструкцию, строительство новых объектов и капитальный ремонт в сфере коммунальных систем. В городах Петропавловск и Костанай особое внимание необходимо уделить снижению износа водопроводных (износ 81,3 % и 63,3 %, соответственно) и тепловых (износ 71 % и 51 %, соответственно) сетей.
Предполагается рост производства электроэнергии и обеспечения сельских населенных пунктов централизованным и надежным электроснабжением. В этих целях необходимо построить новые и модернизировать действующие объекты электро –, теплоэнергетики.
В макрорегионе необходимо проводить мероприятия по строительству, реконструкции и ремонту объектов водообеспечения и водоотведения.
Также необходимо проводить энергосберегающие мероприятия и внедрять энергосберегающие технологии.

Создание условий по повышению уровня жизни населения
Меры по созданию условий по повышению уровня жизни населения будут направлены на снижение уровня безработицы, непродуктивной самозанятости, а также роста доходов населения страны.
Для снижения уровня безработицы необходимо принимать меры по качественной реализации инфраструктурных и индустриальных проектов в макрорегионе, в том числе в СНП с высоким и средним потенциалом социально-экономического развития. Кроме того, для повышения занятости населения необходимо развивать малый и средний бизнес, особенно в сельской местности.
Количество занятых в отраслях экономики к 2020 году составит: в Акмолинской области – 426,4 тыс. чел., Костанайской области – 504,8 тыс. чел., Северо-Казахстанской области – 330,1 тыс. чел.
Реализация инвестиционных проектов, направленных на индустриализацию экономики макрорегиона, позволит увеличить ВРП на душу населения к 2020 году до 2,5 млн. тенге на душу населения, в том числе в Акмолинской области до 2,3 млн. тенге, Костанайской – до 2,8 млн. тенге, Северо-Казахстанской – до 2,5 млн. тенге.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню, к 2020 году в Северном макрорегионе составит в среднем 71,5 %, в том числе в Акмолинской области – 64,9 % (в 2013 году – 64,4 %), Костанайской – 78,3 % (в 2013 году – 74,7 %), Северо-Казахстанской – 71,3 % (в 2013 году – 65,3 %).
В целом, прогнозные данные показывают, что в Северном макрорегионе отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню изменится незначительно. Данная тенденция связана со структурным изменением производства ВРП. Так, в Акмолинской области доля производства товаров в структуре ВРП снизится с 38,5 % в 2013 году до 37,2 % к 2020 году, в Костанайской области с 37,1 % до 34,7 %, в Северо-Казахстанской области с 40,8 % до 37,5 %, доля услуг в структуре ВРП в Акмолинской области вырастит с 52,4 % до 55,0 %, в Костанайской области с 56,1 % до 57,8 %, в Северо-Казахстанской области с 54,7 % до 55,3 %.

Перспективы экологического развития
В сфере улучшения экологии необходимы техническое перевооружение крупных промышленных предприятий, реконструкция газоочистки, доменных печей, замена очистных установок.
В целях увеличения объемов переработки отходов к их образованию необходимо проводить ликвидацию несанкционированных свалок, а также разработать в каждой области макрорегиона программы модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами, в том числе предусмотреть строительство мусороперерабатывающих предприятий в областных центрах макрорегиона.
В целях улучшения экологического состояния макрорегиона на предприятиях необходимы внедрение мало- и безотходных технологий, использование эффективных систем очистки выбросов/сбросов.
Повышение контроля над объемами загрязнения промышленными предприятиями позволит улучшить экологическую обстановку в области и сохранить природу и фауну области.
Необходимо расширить сеть стационарных постов наблюдений с автоматическим круглосуточным наблюдением за качеством атмосферного воздуха, водных объектов, строительство канализационных очистных сооружений в областном и районных центрах, внедрение современных технологий переработки коммунальных отходов.
Кроме того необходимо проводить мероприятия по увеличению лесистости территорий, а также озеленению населенных пунктов.

Перспективы использования конкурентных преимуществ региона

Акмолинская область.

С учетом значительных площадей сельскохозяйственный угодий приоритетным направлением будут развитие агро-промышленного комплекса с повышением его эффективности и продуктивности, а также создание «продовольственного пояса» вокруг города Астаны.
Промышленный потенциал региона в перспективе будет также ориентирован на развитие традиционных отраслей промышленности, обусловленных наличием природных ископаемых - производство урана, золота, добыча и обогащение железной руды, строительных материалов.
Развитие агропромышленного комплекса необходимо осуществлять в форме создания крупно-товарного сельскохозяйственного производства, функционирующего в стратегических для области направлениях: растениеводство (производство зерна и овощей) и животноводство (мясо-молочное скотоводство).
Также следует продолжить диверсификацию сельскохозяйственного производства в растениеводстве. Наиболее перспективным направлением развития животноводства будет мясо-молочное скотоводство.
Пищевая промышленность. Наиболее перспективными видами деятельности являются переработка зерновых, производство ликеро-водочных и безалкогольных напитков, мукомольно-крупяная и молочная промышленности. Основываясь на сырьевом потенциале области, необходимо организовать производство по переработке мяса и выпуску колбасных изделий, мясных деликатесов, выпуску молочной продукции.
Промышленность. Учитывая запасы урана в области (Заозерное, Звездное, Глубинное), а также основываясь на производственном потенциале (Степногорский горно-химический комбинат), в регионе необходимо продолжить добычу и переработку урана с выпуском высококачественной инновационной продукции с высокой добавленной стоимостью.
Необходимо дальнейшее развитие золоторудной промышленности на базе месторождений золота в области. Уникальным месторождение золота на территории области является Васильковское, балансовых запасов которого при текущем уровне хватит на сотни лет. Другими перспективными месторождениями являются Аксу, Акбейт, Жолымбет, Кварцитовые горки, Бестобе, Узбой. Сдерживающим масштабное промышленное освоение фактором является то, что значительная часть запасов руд является труднообогатимой и извлечение золота из руд требует применения дорогостоящих эффективных и экологически безопасных технологий.
В регионе расположены месторождения железных руд - Атансор и Тлеген, Массальское месторождение, которые в перспективе должны быть использованы как рудная база для металлургических предприятий Карагандинской области. Необходимо развитие производств по добыче и переработке запасов Кубасадырского месторождения нефелиновых сиенитов (небокситового алюминиевого сырья) и Кызылтальского бурого угля.
Производство строительных материалов. В регионе широко распространены неметаллические полезные ископаемые: каолин, мусковит, мрамор, строительный камень, строительный песок, песчано-гравийные смеси, кирпичная глина и другие. Регион является самым обеспеченным в республике по запасам сырья для производства цемента.
С учетом постоянной потребности области в строительных материалах и близости крупного потребителя - города Астаны требуется предусмотреть развитие производства всех возможных видов строительных материалов.
Развитие торговли. Сохранение высоких темпов роста в реальном секторе экономики, благоприятная внутренняя и внешняя конъюнктура обеспечат сохранение тенденции роста розничного товарооборота, объемов внешней торговли. Рост экспортных поставок будет обеспечен за счет экспорта традиционной для области продукции – зерновых культур, продуктов их переработки (пшеница, ячмень, мука), продукции машиностроения (подшипники, авиационная продукция), цветных металлов (золото), а также выхода на полную мощность крупных предприятий области, введения в эксплуатацию новых инвестиционных проектов в рамках реализации ГПИИР.
Развитие туристско-рекреационного потенциала. В области имеется значительный потенциал на основе Щучинско-Боровской и Зерендинской курортной зоны с уникальными природно-климатическими условиями, богатыми лечебно-рекреационными ресурсами и историко-культурным фондом, выгодным географическим расположением в центре республики, близостью к столице - Астане. Развитию данной зоны будет способствовать и расположение центра игорного бизнеса.
Перспективными для развития экологического туризма объектами являются Коргалжынский заповедник площадью 2600 кв. км, а также Сандыктауские горы и Ерейментауский район (горы Карагайлы).
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 4 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
Индекс физического объема (далее – ИФО) ВРП Акмолинской области к 2020 году вырастет на 28,2 % к уровню 2013 года, при этом рост ИФО производства товаров вырастит на 34,5 %, производства услуг на 22,5 %.

Костанайская область
В перспективе регион сохранит роль крупнейшего в стране центра аграрного производства и переработки сельскохозяйственной продукции. Также дальнейшее развитие получит производство специализированных конкурентоспособных видов горно-металлургической и обрабатывающей промышленности.
Промышленность. Повышение технологического уровня горно-металлургического комплекса будет направлено на модернизацию действующих перерабатывающих производств горно-металлургической промышленности.
Машиностроение. Для обеспечения эффективного развития аграрного комплекса необходимы строительство и расширение предприятий по производству сельскохозяйственной техники. Дальнейшее развитие машиностроения в области будет обеспечено путем производства дорожно-строительной техники, автобусов и автомобилей.
Агропромышленный комплекс. Развитие данного направления будет базироваться на откормочных площадках, мясоперерабатывающем, мельничных и молочных комплексах, молочно-товарных фермах, птицефабриках, дальнейшей модернизации и расширении производств.
В сфере животноводства приоритетами должны стать развитие племенного животноводства, в том числе развитие костанайской породы лошадей.
В предстоящем периоде необходимо принятие мер по увеличению площадей пашни, возделываемых посредством влагосберегающих технологий, а также по диверсификации сельскохозяйственного производства. Кроме того, необходимо создание кластера по глубокой переработке зерна.
Торговая политика. Рост экспортных поставок будет обеспечен за счет экспорта традиционной для области продукции – зерновых культур и продуктов их переработки, а также продукции машиностроения (автомобили, сельскохозяйственные машины), железных руд, асбеста и т.д.
Для реализации задачи по повышению туристского потенциала региона будут построены объекты инфраструктуры туризма в наиболее привлекательных местах для туризма. Необходимо вовлечь местное сообщество в процесс развития экотуризма в Наурзумском районе с использованием экологически чистых видов транспорта.
Предпринимаемые меры позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики области до 4,9 млн. тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Костанайской области в 2020 г. по отношению к 2013 г. вырастит на 27,8 %. Это будет возможно благодаря росту ИФО производства услуг (рост на 32 %) и ИФО производства товаров (рост на 27,2 %).

Северо-Казахстанская область
Перспективное развитие региона будет базироваться на дальнейшем укреплении высокого потенциала сельского хозяйства на основе его аграрно-индустриальной диверсификации. Другим важным направлением развития региона является ускорение индустриально-инновационного развития региона с опорой на диверсифицированный промышленный сектор и потенциал динамично развивающихся предприятий обрабатывающей промышленности.
Агропромышленный комплекс. В растениеводстве необходимо продолжить работу по диверсификации посевных площадей путем расширения посевов масличных и кормовых культур, картофеля и овощей.
Для роста производства продукции животноводства необходимо осуществлять ввод в эксплуатацию новых современных комплексов и ферм, улучшать кормовую базу и племенное стадо и внедрять эффективные инновационные технологии производства.
Возрождение потенциала рыбной отрасли. Область располагает благоприятными условиями для развития рыбной отрасли, в связи с чем будет увеличено воспроизводство рыбных запасов путем зарыбления рыбохозяйственных водоемов области ценными видами рыб.
Индустриальное развитие с приоритетом машиностроения. Основными перспективными направлениями развития отрасли станет нефтегазовое (производство трубопроводной арматуры, жидкостных насосов и мобильных буровых установок, газоперекачивающих агрегатов), транспортное и оборонное машиностроение. В железнодорожном машиностроении нужно обеспечить производство грузовых вагонов, окатышевозов, контейнеровозов, зерновозов, средств железнодорожной автоматики и связи, оборудования для развития цифрового телевидения.
В области также возможно развитие горнодобывающей промышленности на основе ряда значимых месторождений и рудопроявлений золота, серебра, технических и ювелирных алмазов, олова, титана, цветных и редких металлов, бурых углей.
Область располагает практически неограниченными запасами нерудных полезных ископаемых, в связи с чем в строительной индустрии будет осуществляться производство щебня, кварцевого песка, сухих пенобетонных смесей, шлакощелочного цемента, железобетонных изделий и конструкций, товарного бетона, мягких кровельных материалов, строительных металлических конструкций, сэндвич-панелей, полимерных и стальных труб, СИП – панелей для монтажа быстровозводимых жилых домов.
Торговая политика. Должны быть расширены партнерские отношения хозяйствующих субъектов Северо-Казахстанской области и стран ближнего и дальнего зарубежья. Для увеличения объемов экспортоориентированной продукции необходимо повышать ее качество и снижать себестоимость на основе внедрения новых технологий и повышения производительности труда.
Реализация вышеуказанных направлений развития Северо-Казахстанской области позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 4,5 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Северо-Казахстанской области в 2020 году по отношению к 2013 году вырастит на 30,3 %. Это будет возможно благодаря значительному росту ИФО производства услуг – на 32,2 % и ИФО производства товаров – на 29,6 %.

Южный макрорегион (Жамбылская, Кызылординская, Южно-Казахстанская, Алматинская области)

Стратегические направления развития макрорегиона
Сельское хозяйство в перспективе останется основным направлением в развитии макрорегиона. Получит развитие плодоовощной кластер с ориентацией на рынки сбыта других регионов страны, а также России.
На основе производства хлопка необходимо сформировать хлопково-текстильный кластер, выпускающий конкурентоспособную продукцию на внутренние и внешние рынки сбыта.
На основе больших месторождений фосфора в Каратауском бассейне ожидается дальнейшее развитие химической промышленности. В макрорегионе также сосредоточены месторождения карбонатного и глинистого сырья, что позволит и в дальнейшем оставаться крупным производителем строительных материалов.
Наиболее перспективным направлением макрорегиона должно стать развитие мощностей по углубленной переработке нефти на основе функционирующего на территории Южно-Казахстанской области нефтеперерабатывающего завода. Это позволит обеспечить потребности Южного макрорегиона в качественных и доступных горюче-смазочных материалах.

Формирование центров экономического роста

Алматинская область
Ускоренное развитие промышленности города будет связано с перспективами создания индустриальной зоны в городе Талдыкорган. Перспективное развитие производительных сил будет направлено на создание высокотехнологичных, экспортоориентированных производств. Основными направлениями развития промышленности города в перспективе будут дальнейшее развитие пищевой промышленности, машиностроения, производство строительных материалов и т.д.
В перспективе город Капшагай будет выполнять функции города-спутника города Алматы. Город будет зоной развития туристской индустрии и игорного бизнеса, промышленности, сферы услуг.
Развитие города Текели будет связано с дальнейшим развитием горнометаллургической промышленности, в частности, производством электролитического марганца, переработкой руды, брикетированием железорудного концентрата, производством солода. Также географическое месторасположение города позволит развивать сферы туризма и отдыха.
Основным направлением экономического развития города Есик в перспективе должна стать туристская деятельность.
Развитие города Жаркент будет основано на использовании преимущества близости к Международному центру приграничного сотрудничества «Хоргос». Освоение новых видов экспортоориентированной продукции, а также строительство железной дороги «Жетыген-Хоргос» придадут новый импульс развитию промышленности города.
Приоритетным направлением развития промышленности города является переработка сельскохозяйственной продукции. Для полной и глубокой переработки кукурузы необходимо строительство нового завода ТОО «Жаркентский крахмалопаточный завод».
В перспективе город Каскелен сохранит текущую специализацию в производстве продуктов питания и будет позиционироваться как город-спутник города Алматы с развитой инженерной, социальной и производственной инфраструктурой.
Учитывая аграрную специализацию, в городе Сарканд целесообразно развивать пищевую промышленность и глубокую переработку сельскохозяйственного сырья.
Перспективное развитие пищевой промышленности будет сопровождаться существенным увеличением добавочной стоимости производимой продукции.
Основной специализацией города Талгар в перспективе будут пищевая промышленность и переработка сельскохозяйственной продукции. Также развитие города Талгар будет тесно связано с выполнением функции города-спутника мегаполиса Алматы.
Приоритетные направления развития экономики города Ушарал будут связаны с развитием пищевой промышленности и туристских услуг на базе Алакольской курортной зоны.
Перспективным направлением развития города Уштобе будут выращивание сельскохозяйственной продукции, а также создание перерабатывающих предприятий пищевой промышленности полного цикла (от выращивания до готовой продукции). Другим перспективным направлением является создание на базе товарищества с ограниченной ответственностью «Казсиликон» высокотехнологичных производств по выпуску готовой продукции из поликристаллического кремния.

Жамбылская область
Главным направлением развития промышленности города Тараз в перспективе будет дальнейшее развитие химической промышленности. Развитие химической промышленности будет направлено на увеличение объемов выпуска желтого фосфора, триполифосфата натрия, ортофосфорной кислоты, удобрений на предприятии Казфосфат в городе Тараз.
В перспективе моногород Каратау сохранит свою текущую специализацию в добыче фосфоритов. Развитие города будет связано с дальнейшим освоением Каратауского бассейна.
Перспективы развития моногорода Жанатас будут связаны с освоением месторождений фосфоритов Кок-Джон, участков Аралтобе и Кесиктобе. Химическая промышленность будет главной специализацией города на перспективу.
Основным направлением развития сельских населенных пунктов Жамбылской области будет сельское хозяйство. В растениеводстве перспективно выращивание пшеницы, ячменя, овса, кукурузы на зерно, бобовых, сои, подсолнечника, сафлора, сахарной свеклы, картофеля, овощей, бахчевых, яблок. В животноводстве перспективны разведение крупного рогатого скота мясо-молочного направления, коневодство, мясо-сальное овцеводство, тонкорунное и полутонкорунное овцеводство.

Кызылординская область
Перспективным направлением развития г. Кызылорда будут производство продуктов питания, строительных материалов и переработка сельскохозяйственной продукции.
Основными направлениями развития малых городов Аральск и Казалинск в перспективе будут сельское хозяйство, производство продуктов питания, рыбоводство.
Перспективным направлением развития сельских населенных пунктов Кызылординской области является выращивание риса, ячменя, сафлора, кормовых культур, овощей и бахчевых. В животноводстве перспективны разведение мясных пород КРС, коневодство, мясо-сальное овцеводство, каракулеводство и верблюдоводство.

Южно-Казахстанская область
Основными направлениями развития города Шымкент в перспективе будут производство продуктов питания, легкая промышленность, фармацевтика, производство строительных материалов, металлообработка, машиностроение. Дальнейшее развитие пищевой промышленности будет связано с переработкой сельскохозяйственной продукции и производством продукции с высокой добавленной стоимостью.
Дальнейшее развитие города Арысь будет связано с наращиванием объемов производства градообразующих предприятий города в машиностроении, созданием новых производств в переработке сельскохозяйственной продукции и пищевой промышленности.
Перспективное развитие города Кентау будет направлено на диверсификацию экономики и снижение зависимости от градообразующих предприятий. Перспективными направлениями развития промышленности будут горнодобывающая промышленность, машиностроение, производство продуктов питания, производство строительных материалов.
Развитие горнодобывающей промышленности будет связано с вовлечением в промышленный оборот перспективных месторождений баритовых руд, меди и нерудных полезных ископаемых.
Основным направлением экономического развития города Туркестан в перспективе является туризм. Город обладает огромным потенциалом для развития исторического туризма – важнейшие исторические объекты и памятники. Развитие туристской отрасли создает условия для развития сувенирной промышленности с использованием местного сырья. Главное направление – сувениры местных исторических реликвий. Кроме того, в городе целесообразны организация производств по переработке хлопка-сырца, восстановление и развитие текстильной промышленности.
Учитывая специализацию города Жетысай, основным направлением развития в перспективе будет использование сети крупных промышленных предприятий по переработке хлопка.
Перспективное развитие города Ленгер целесообразно за счет запуска простаивающих предприятий, модернизации существующих промышленных предприятий. Требуется восстановление деятельности швейных фабрик «Умит» и «Шугыла», Ленгерского машиностроительного завода, заводов точного литья и железобетонных изделий. При восстановлении данных предприятий возможно дополнительно создать 3 тыс. рабочих мест.
Основным направлением экономического развития г.Сарыагаш в перспективе должна стать туристская деятельность.
В перспективе экономическое развитие города Шардара будет связано с наращиванием мощностей Шардаринской гидроэлектростанции. Кроме того, необходимо развивать малый и средний бизнес в пищевой, рыбной, текстильной промышленности и переработке сельскохозяйственного сырья. Другим привлекательным направлением может стать развитие сферы услуг в туристской отрасли.
Основной специализацией сельских населенных пунктов области в перспективе будет выращивание пшеницы, ячменя, кукурузы на зерно, бобовых, подсолнечника, сафлора, хлопчатника, кормовых культур, бахчевых и плодово-овощных культур. В животноводстве перспективны разведение КРС, овцеводство, коневодство, каракулеводство.

Основные направления расселения населения в макрорегионе

Город Шымкент с населением 711,8 тыс. чел. станет хабом Южного макрорегиона. В Южном макрорегионе к числу быстро разрастающихся городов следует отнести Алматы, Шымкент, Тараз, Кызылорду, Каскелен и Туркестан.
Развитие города Шымкент как хаба Южного макрорегиона будет связано с развитием Шымкентской агломерации. Большое значение для развития г. Шымкент будет иметь дальнейшее укрепление связей с хабом Алматы в направлении Тараз – Шымкент.
Развитие городов второго уровня Южного макрорегиона будет связано с темпами развития Алматинской и Шымкентской агломераций с вовлечением городов Талдыкорган, Тараз, Кызылорда.
Развитие инфраструктуры города-хаба Шымкент и всего Южного макрорегиона повысит мобильность населения, также будет способствовать развитию туристского потенциала макрорегиона с центром в г. Туркестан.
Прогнозная численность населения опорных городов, как Кызылорда, Тараз, Талдыкорган, Туркестан к 2020 году будет составлять 307,3 тыс. чел., 359,2 тыс. чел., 191,7 тыс. чел., 275 тыс. чел. соответственно.
Ожидаемая численность населения в Алматинской, Жамбылской, Кызылординской, Южно-Казахстанской областях к 2020 году увеличится с 1965,6 тыс. чел. до 2215,1тыс. чел., с 1077,2 тыс. чел. до 1162,8 тыс. чел., с 733,2 тыс. чел. до 825,0 тыс. чел., с 2706,1 тыс. чел. до 3113,4 соответственно.

Перспективы развития социальной и инженерно-транспортной инфраструктуры.
Образование. Данный макрорегион характеризуется самым низким охватом детей дошкольным воспитанием и обучением, наличием большого дефицита ученических мест и высокой долей трехсменной системы обучения. В связи с этим, в макрорегионе государство должно уделить повышенное внимание расширению сети дошкольных учреждений южного макрорегиона. В сфере среднего образования необходимо полностью ликвидировать аварийные школы, а также устранить трехсменную систему обучения за счет строительства новых и капитального ремонта действующих школ. В сельской местности необходимо продолжить работу по созданию опорных школ.
В сфере здравоохранения макрорегиона установились систематические проблемы. Так обеспеченность врачами составляет всего 29 ед. на 10 000 населения, что составляет всего 76 % от среднереспубликанского уровня. Число больничных коек также находится на самом низком уровне в стране (54,4 на 10 000 населения). Поэтому первоочередной задачей в сфере здравоохранения макрорегиона являются повышение обеспеченности врачебными кадрами и улучшение материально-технической базы организаций здравоохранения.
Кроме того, для оперативного реагирования будет повышена оснащенность службы санитарной авиации санитарным автотранспортом. Для снижения дефицита врачебных кадров, особенно в сельской местности, необходимо предоставлять медицинским работникам социальный пакет, а также содействовать получению льготного и служебного жилья.
В сфере занятости и трудоустройства должна быть взаимоувязка кадрового обеспечения с приоритетными специализациями региона. Для этого необходимы обучение и переобучение по наиболее востребованным на рынке труда специальностям. Политика в сфере занятости также должна быть направлена на развитие предпринимательской активности, территориальной мобильности трудовых ресурсов; повышение продуктивной занятости самостоятельно занятого населения и формализацию их статуса.
В транспортной инфраструктуре необходимы приведение дорожной сети в соответствие с современными стандартами и обеспечение безопасности перевозок. Транспортная связанность внутри макрорегиона должна ориентироваться на города-хабы – Алматы и Шымкент. Связанность с другими регионами страны должна быть организована посредством строительства и реконструкции высококачественной транспортной инфраструктуры с другими гордами-хабами – Астаной, Усть-Каменогорском и Актобе. Также продолжится развитие транспортных маршрутов, проходящих через регион, а также инфраструктуры центров приграничной торговли.
В сфере ЖКХ необходимо принять меры, направленные на реконструкцию и строительство новых объектов электроэнергетики, теплоснабжения, газоснабжения и водоснабжения с использованием новых технологий и оборудования, позволяющих уменьшить эксплуатационные затраты при предоставлении коммунальных услуг.
Для повышения энергообеспеченности макрорегиона необходимо строительство крупных и малых гидроэлектростанций (далее – ГЭС). Другим перспективным направлением в развитии альтернативной энергетики является ветроэнергетика. Необходимо строительство ветровых электростанций в Шелекском ветровом коридоре и Джунгарских воротах.

Создание условий по повышению уровня жизни населения
Меры по созданию условий по повышению уровня жизни населения будут направлены на снижение уровня безработицы, непродуктивной самозанятости, а также рост доходов населения страны.
Для сокращения уровня безработицы необходимо принимать меры по реализации инфраструктурных проектов в макрорегионе, в том числе в сельских населенных пунктах. Развитие системы профессионального образования позволяет повысить квалификацию работников, тем самым приспосабливая их к изменениям рынка труда. Особое внимание должно уделяться дефицитным специальностям и профессиям. Также одним из способов борьбы с безработицей является целевое трудоустройство молодых специалистов. Это – создание и реализация совместных образовательных программ.
Количество занятых в отраслях экономики к 2020 году составит: в Алматинской области 1071,3 тыс. чел., Жамбылской – 504,8 тыс. чел., Кызылординской – 357,7 тыс. чел., Южно-Казахстанской – 1 231 тыс. чел.
Реализация инвестиционных проектов, направленных на индустриализацию экономики макрорегиона, позволит увеличить ВРП на душу населения к 2020 году до 1,7 млн. тенге на душу населения, в том числе в Алматинской области до 1,6 млн. тенге, Жамбылской – до 1,5 млн. тенге, Кызылординской – до 2,9 млн. тенге, Южно-Казахстанской –
до 1,5 млн. тенге.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году в Южном макрорегионе составит в среднем 53,4 %, в том числе в Алматинской области – 46,7 % (в 2013 году – 42,2 %), Жамбылской – 42,9 % (в 2013 году – 40,0 %), Кызылординской – 82,6 % (в 2013 году – 93,4 %) и Южно-Казахстанской – 41,5 % (в 2013 году – 37,9 %).
В целом, прогнозные данные показывают, что в Южном макрорегионе отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню существенно не изменится. Данная тенденция связана с незначительным структурным изменением производства ВРП. Так, в Алматинской области доля промышленности в структуре ВРП снизится с 22,9 % в 2013 году до 18,5 % к 2020 году, произойдет незначительное увеличение удельного веса производства услуг с в 2013 году 46,6 % до 48,8 % к 2020 году.
Аналогичная тенденция снижения удельного веса промышленности в структуре ВРП произойдет к 2020 году в Южно-Казахстанской (с 25,4 % до 20,8 %), Жамбылской (с 17,5 % до 15 % ) и Кызылординской (с 44 % до 27,6 %) областях.

Перспективы экологического развития
Для улучшения экологического состояния области необходимо проводить мероприятия по строительству очистных сооружений сточных вод, полигонов твердых бытовых отходов (далее – ТБО), а также мусороперерабатывающих предприятий.
Следует продолжить меры по восстановлению Аральского моря, в том числе повышению водности и улучшению гидрологического режима реки Сырдарья. Кроме того, ежегодно необходимо увеличивать площадь лесных насаждений, а также проводить мероприятия по борьбе с природными пожарами.
Требуется снижение валовых выбросов основных загрязняющих веществ в атмосферу от стационарных и передвижных источников. Для этого на предприятиях макрорегиона необходимо внедрить мало- и безотходные технологии, использовать эффективные системы очистки выбросов/сбросов.
Необходимо провести мониторинг радиационной обстановки в Сузакском районе Южно-Казахстанской области, также увеличить объемы лесовосстановительных работ в пустынных зонах региона.

Перспективы использования конкурентных преимуществ региона

Жамбылская область
Стратегические перспективы области будут связаны с поддержанием и усилением роли региона как крупного поставщика различных видов сельскохозяйственной продукции с повышением уровня и глубины ее переработки, а также восстановлением потенциала и дальнейшим развитием промышленности с освоением новых видов современных производств.
Промышленность. На период до 2020 года основной индустриальной специализацией области будут являться ключевые отрасли региона: химическая промышленность и производство пищевой продукции.
Восстановление и развитие базовой химической промышленности. В области сосредоточены большие запасы фосфоритов и плавикового шпата. Перспективным месторождением фосфора является Каратауский бассейн.
Развитие отрасли будет направлено на увеличение объемов выпуска желтого фосфора, триполифосфата натрия, ортофосфорной кислоты, удобрений.
На основе природных запасов необходимо создать новые для области производства:
1) строительство горно-металлургического комплекса по выпуску железного и титанового концентратов, высокоуглеродистой легированной стали;
2) переработка флюорита (выпуск фтора, искусственного криолита и ряд фтористых соединений);
3) производство кальцинированной соды;
4) производство технического кремния, приближенного к «солнечному» – 99,5 %, с дальнейшим выходом на кремний – 99,9 %.
Также в области есть минерально-сырьевая база для производства строительных материалов не только для покрытия собственных нужд, но и экспорта в соседние регионы страны.
Агропромышленный комплекс. В области сохранился производственный потенциал в растениеводстве, природно-климатические условия способствуют производству эффективных и рентабельных сортов сельскохозяйственных культур. В этой связи необходимо развивать АПК области как производителя и поставщика высококачественной агропромышленной продукции (консервированная плодоовощная, мясная, молочная продукция, сахар, шерсть и кожевенные изделия).
На основе высокого аграрного потенциала пустынных пастбищ дальнейшее развитие получит верблюдоводство. Также необходимо дальнейшее развитие производств по изготовлению и выпуску колбасных изделий и мясных полуфабрикатов.
Плодоовощная продукция. Плодоовощная отрасль является одной из наиболее перспективных отраслей региона, что связано с высокой концентрацией производства сырья и перерабатывающих мощностей в пригородных районах области, наличием неиспользуемых мощностей и возможностями производства экологически чистой продукции.
Торговая политика. Политику в области развития торговой инфраструктуры необходимо ориентировать на увеличение доступности площадей, земли, возможности приобретения торгового оборудования для создания и развития торговых и логистических организаций.
Развитию туризма будет способствовать строительство дорог, ведущих к крупным туристским объектам, таким как Дворцовый комплекс Акыртас Жамбылского района и комплексу «Тау самалы» в Жуалынском районе. Также необходимо принять активные меры по улучшению уровня подготовки специалистов туристской отрасли.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 3 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Жамбылской области к 2020 году по сравнению с 2013 годом вырастет на 22,4 %, при этом произойдет рост ИФО производства услуг на 30,8 % и ИФО производства товаров на 10,4 %.

Кызылординская область

Стратегической задачей области, опираясь на ресурсы нефтегазового сектора, является обеспечение подъема обрабатывающей промышленности на базе освоения минеральных и аграрных ресурсов области, развитие производства конкурентоспособных видов продукции АПК, пищевой промышленности, строительных материалов и стекольной продукции, а также реализация транзитного потенциала.
В области объемы добычи нефти, включая газовый конденсат, будут снижаться к 2020 году, что связано с истощением запасов нефтяных месторождений. Несмотря на это в области существуют значительные запасы нефти и газа. В этой связи для увеличения добычи нефти и газа в регионе необходимо проведение планомерных геологоразведочных работ.

Промышленность.
В области сосредоточены значительные запасы залежей урана (14,7 % от республиканского объема), в этой связи необходимо развитие урановой промышленности в области.
Необходимо обеспечить развитие цветной металлургии (цинк и свинец) за счет строительства обогатительной фабрики, а также реконструкции и расширения рудника Шалкия.
В области размещаются крупные месторождения ванадия Баласаускандык и Курумсак. На их базе необходима организация производства и переработки ванадиевых руд.
Основываясь на месторождениях кварцевого песка в Аральском районе, в области необходимо развитие стекольной промышленности, способной обеспечивать 100 % потребностей страны в листовом стекле.
На основе широко распространенных полезных неметаллических ископаемых в области должна быть развита промышленность строительных материалов, обеспечивающая потребности области.
Агропромышленный комплекс. Регион имеет высокий потенциал в области животноводства, который будет направлен на восстановление поголовья овец и коз. Кроме того в области необходимо развивать верблюдоводство и производство соответствующей продукции (шерсть, шубат и другие). В целях эффективного развития отрасли животноводства необходимо развитие племенной базы, создание устойчивой кормовой базы, стимулирование процессов формирования современных средне- и крупнотоварных производств в животноводстве.
В растениеводстве с учетом нахождения области в зоне рискованного земледелия приоритетом должно стать восстановление ирригационных систем и орошаемого земледелия.
Торговая политика. Для развития внешнеторговых операций необходимо:
1) стимулирование увеличения доли продукции с высокой добавленной стоимостью путем инвестирования в производственную инфраструктуру, технологии и т.д.;
2) усиление сотрудничества с взаимосвязанными предприятиями по технологическим и инновационным вопросам производства;
3) создание условий для развития научно-исследовательской и опытно-конструкторской разработки в промышленном производстве на основе индустриальных зон.
Направление для развития межрегиональной торговли. Строительные материалы, такие как гранит, песчаник и камень для памятников, отделки или строительства, и продукты сельского хозяйства являются товарами, потребляемыми другими регионами. Поэтому развитие данных отраслей ведет к увеличению вывоза продукции Кызылординской области в другие регионы, тем самым способствуя развитию межрегиональной кооперации.
Развитие туристско-рекреационного потенциала. Область обладает высоким потенциалом в сфере развития туризма. Наиболее перспективные направления туризма: зоны отдыха «Камыстыбас» Аральского района, «Космическая гавань» в городе Байконыр, центр религиозного туризма «Коркыт Ата», минеральные воды Жанакорганского района, строительство оборудованного современными технологиями пляжа на побережье реки Сырдарьи города Кызылорды.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 5,9 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Кызылординской области за 2013 – 2020 годы возрастет на 24,4 %. ИФО ВРП области будет расти за счет роста ИФО производства услуг на 30,2 % и ИФО производства товаров на 20,0 %.

Южно-Казахстанская область
Регион в перспективном периоде сохранит свою роль в качестве крупного аграрного региона. Область также сохранит ведущие позиции в развитии фармацевтической отрасли, нефтепереработке и горнодобывающей промышленности, а также в качестве ведущего центра религиозного туризма.
Промышленность. Развитие горнодобывающей промышленности в области должно быть связано с наличием месторождений урана. По запасам данного вида сырья область занимает 1-е место в республике (57,7 % от общереспубликанского объема).
Основными направлениями развития добычи и переработки твердых полезных ископаемых будет производство свинца, рафинированного золота, серебра.
Для повышения объема производимой промышленной продукции в области, а также восстановления численности занятых в отрасли можно увеличить объемы добычи и производства цветных металлов.
Перспективным направлением развития горнодобывающей промышленности является золоторудная промышленность. По запасам золотосодержащих руд область занимает 7-е место в республике. Наиболее перспективными месторождениями являются Келиншиктау, Шован, Жолбарысты. В этой связи на основе месторождений золота необходима организация золотообрабатывающей промышленности, а также более высоких переделов, таких как ювелирная промышленность.
Добычу и переработку свинца необходимо осуществлять на основе месторождений Верхнее-Кумыстинское (18 тыс. тонн), Миргалимсай (10 тыс. тонн, при этом запасы, не включенные в государственный баланс, составляют 800 тыс. тонн).
Производство строительных материалов. В регионе достаточно хорошо развитая промышленность строительных материалов, функционирующая на основе месторождений нерудного сырья и общераспространенных полезных ископаемых. С учетом постоянной потребности области в строительных материалах необходимо принять меры по восстановлению объемов производства строительных материалов и повышению количества занятых в отрасли.
Учитывая высокую трудоемкость отрасли машиностроения и металлообработки и возможности повышения энергообеспеченности региона за счет строительства Балхашской теплоэлектростанции, развитие инновационной металлообрабатывающей промышленности и машиностроения должно стать одним из перспективных направлений развития.
Химическая промышленность. Перспективы развития нефтеперерабатывающей промышленности связаны с повышением эффективности по переработке нефти. Для этого необходимо провести модернизацию и расширение мощностей нефтеперерабатывающего завода в городе Шымкент.
Агропромышленный комплекс. Перспективными направлениями развития агропромышленного комплекса должны стать следующие производства:
1) производство хлопка-волокна, в том числе создание малых предприятий с законченным циклом переработки хлопка-сырца;
2) молочно-мясное скотоводство, овцеводство и каракулеводство;
3) выращивание хлопчатника, ценных лекарственных культур, фруктов, ранних овощей и бахчевых, а также развитие рисоводства и виноградарства;
4) плодоовощное консервирование, виноделие, изготовление соков различных составов, джемов, повидла, сублимированной продукции, продукции детского питания.
Восстановление и развитие легкой промышленности. Наиболее перспективными направлениями развития отрасли должны стать организация пошива одежды, производства обуви и кожгалантерейных изделий, развитие текстильного производства, изготовление хлопчатобумажного полотна.
В области существуют природно-климатические условия для развития разнообразных видов активного отдыха, рекреации и курортно-санаторного лечения. Кроме того, область богата археологическими, историческими и культурными памятниками (1209 памятников истории и культуры), в том числе мавзолеи Ходжа Ахмета Яссави, Арыстанбаб, Домалак Ана, а также древнее городище «Отырар», «Сауран» и другие.
В этой связи необходимо развивать следующие приоритетные направления туристской деятельности:
1) религиозный туризм;
2) экологический туризм;
3) лечебно-оздоровительный туризм.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 3,2 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
Рост ИФО ВРП Южно-Казахстанской области в 2020 году к уровню 2013 года составит 19,8 %. Рост ИФО ВРП будет достигнут за счет увеличения ИФО производства услуг на 29,3 % и ИФО производства товаров на 7,1 %.

Алматинская область
С учетом сложившейся специализации в перспективе область будет позиционироваться как крупная агроиндустриальная база республики с ориентацией на интенсификацию сельскохозяйственного производства и углубленную переработку ее продукции. С учетом перспектив развития города Алматы должна усилиться роль региона как продовольственного пояса и зоны интенсивного агломерационного роста.
Агропромышленный комплекс. Приоритетными направлениями развития животноводства будут производство мяса, молока, шерсти и развитие птицеводства. Мясной кластер будет формироваться во всех зонах Алматинской агломерации. Развитие птицеводческого кластера будет направлено на замещение импорта птичьего мяса на внутреннем рынке.
Молочный кластер будет сформирован на базе поставщиков сырья из хозяйств Жамбылского, Илийского, Талгарского и Карасайского районов.
Необходимо создание заготовительных центров на основе кооперации и объединения сельхозтоваропроизводителей по 5-ти направлениям: убойный пункт, пункт по сбору цельного молока, овощехранилище, машино-технологическая станция и капельное орошение.
Растениеводство. Перспективными направлениями будут производство кукурузы, сахарной свеклы, масличных культур, табака, кормовых культур, плодоводство и виноградарство.
Плодоовощной кластер составят перерабатывающие предприятия Енбекшиказахского и Талгарского районов, поставщики продукции - сельхозпроизводители Енбекшиказахского, Карасайского, Талгарского, Панфиловского и Уйгурского районов.
Развитие пищевой промышленности. Основными направлениями по развитию отрасли будет переработка сельскохозяйственного сырья, производимого в области, производство мясной и молочной продукции, растительного масла, сахара, муки, виноделье, табачное производство. Необходимо развивать переработку сои, томатов, кукурузно-крахмальной патоки, производство лимонной кислоты, сгущенного и сухого молока, рыбных и мясных консервов.
Промышленность. Развитие горнодобывающей промышленности в области будет связано с освоением месторождений урана, золота, вольфрамовых руд и олова.
Развитие промышленности строительных материалов. Область располагает богатейшими запасами сырья для производства цемента и изделий из него, месторождениями облицовочного камня, фарфорового камня, минеральных солей и других общераспространенных полезных ископаемых. На основе этих месторождений будет восстановлена промышленность строительных материалов.
Развитие легкой промышленности. Перспективным направлением развития отрасли станет формирование шерстяного кластера путем создания производства шерстяных тканей, наращивания швейного и кожевенного производства.
Торговая политика. Основными направлениями для развития внешнеторговых операций будут следующие:
1) создание транспортно-логистического центра вокруг города Алматы;
2) развитие сети овоще- и зернохранилищ, теплиц;
3) участие предприятий-производителей, выпускающих конкурентную продукцию в международных выставках-ярмарках;
4) развитие партнерства со странами ближнего и среднего зарубежья.
Алматинская область является регионом, имеющим высокий потенциал для развития межрегиональной связи в таких сферах, как сельское хозяйство, машиностроение, производство продуктов питания, транспорт и логистика и т.д.
Развитие туризма. Алматинская область обладает значительным природно-климатическим потенциалом для удовлетворения внутреннего спроса на лечение и отдых и привлечения иностранных туристов. Для этого необходимо наличие соответствующей инфраструктуры – санатории, курорты различной специализации и уровня услуг.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 1,6 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Алматинской области к 2020 году увеличится на 20 % к уровню 2013 года. Рост ИФО ВРП будет достигнут за счет увеличения ИФО производства услуг на 30,6 % и ИФО производства товаров на 8,6 %.

Западный макрорегион (Атырауская, Мангистауская, Западно-Казахстанская, Актюбинская области)

Стратегические направления развития макрорегиона
Основными перспективами развития макрорегиона до 2020 года будут добыча и переработка нефти и газа. Важнейшими направлениями макрорегиона должны стать развитие нефтехимии и производство инновационной продукции с высокой добавленной стоимостью.
Учитывая преимущество наличия выхода к Каспийскому морю, дальнейшее развитие получат морские порты Актау, Баутино и Курык, а также производство отечественных судов.

Формирование центров экономического роста
Актюбинская область
В перспективе город Хромтау сохранит свою текущую специализацию в горнометаллургической отрасли. Этому будет способствовать дальнейшее освоение крупнейших месторождений хрома.
В будущем город Алга усилит свою текущую специализацию в химической промышленности, необходимо организовать производство кальцинированной соды.
Основным направлением специализации города Жем останется добыча нефти и газа. Необходимо развивать пищевую промышленность.
Главными направлениями развития города Темир в перспективе будут сельское хозяйство, переработка сельскохозяйственной продукции и производство продуктов питания.
В перспективе в городе Шалкар дальнейшее развитие получат переработка сельскохозяйственной продукции и производство продуктов питания.
Учитывая наличие уникальных источников минеральной воды, необходимо создание производств по выпуску бутилированной воды.
На базе законсервированных предприятий строительного профиля есть возможность развития стройиндустрии.
С вводом в эксплуатацию железнодорожной ветки Жезказган – Саксаульская – Шалкар – Бейнеу развитие получат транспорт и логистика.
В перспективе основным направлением специализации города Эмба останется добыча нефти и газа. Необходимо развивать пищевую промышленность.
Приоритетной отраслью специализации СНП Актюбинской области в перспективе останется животноводство. В животноводстве перспективными направлениями будут разведение КРС мясо-молочного направления, коневодство, мясо-сальное овцеводство, полутонкорунное овцеводство.
В растениеводстве посевные площади целесообразно использовать под выращивание пшеницы, ячменя, овса, ржи, бобовых, подсолнечника, сафлора, кормовых культур, картофеля, овощей и бахчевых.

Атырауская область

Основным направлением специализации экономики города Кульсары в перспективе останется нефтяная промышленность. Развитие получат строительная индустрия и пищевая промышленность.
Приоритетным направлением экономической специализации СНП Атырауской области является развитие животноводческой отрасли. Целесообразно разведение КРС мясного направления, коневодство, мясо-сальное овцеводство и каракулеводство.
Природно-климатические условия не способствуют интенсивному развитию растениеводческой отрасли. В то же время есть предпосылки для выращивания кормовых культур, картофеля и бахчевых культур.

Западно-Казахстанская область

Перспективы развития города Аксай будут связаны с дальнейшим освоением Карачаганакского месторождения углеводородного сырья.
Дальнейшее развитие получит пищевая промышленность и производство строительных материалов.
В сельском хозяйстве развитие получат растениеводство и животноводство. В растениеводстве перспективно выращивание пшеницы, ячменя, овса, ржи, бобовых, подсолнечника, сафлора, кормовых культур, картофеля, овощей и бахчевых культур. В животноводстве основными направлениями будут разведение КРС мясо-молочного направления, коневодство и мясо-сальное овцеводство. Есть благоприятные условия для тонкорунного и полутонкорунного овцеводства.

Мангистауская область

Основным направлением перспективной экономической специализации экономики города Жанаозен будет добыча нефти и газа. Развитие получит переработка нефти и газа.
Другим перспективным направлением является туризм. Предполагается строительство международного курорта «Кендерли».
Успешное развитие города Форт-Шевченко в перспективе будет связано с развитием рыбной промышленности, строительством и обслуживанием судов.
Другим привлекательным направлением является развитие пищевой промышленности. Учитывая ограниченные водные ресурсы региона, в городе перспективно развивать тепличные хозяйства с использованием передовых влагосберегающих технологий.
Дополнительные рабочие места может создать строительство в городе опреснительной установки, которая одновременно может производить пресную воду, морскую соль и электроэнергию.
В целях развития туризма возможно создание единого (с урочищем Тамшалы) туристско-рекреационного комплекса «Город-музей Форт-Шевченко».
СНП Мангистауской области в основном специализируются на животноводстве. В перспективе животноводство сохранит роль приоритетной отрасли для СНП области. Перспективными направлениями в животноводстве являются каракулеводство, коневодство и мясо-сальное овцеводство.
В растениеводстве перспективно выращивание овощей и бахчевых культур. Важным направлением в растениеводческой отрасли является развитие тепличных хозяйств.
Другим важным направлением специализации СНП области является восстановление потенциала рыбной отрасли.

Основные направления расселения населения в макрорегине

В Западном макрорегионе хабом станет город Актобе. Развитие городов второго уровня Западного макрорегиона будет связано с формированием и дальнейшим развитием Актюбинской агломерации. Развитие агломерации как полюса роста позволит сконцентрировать экономический и трудовой потенциал страны, достичь инфраструктурного эффекта.
Развитие опорного каркаса Западного макрорегиона должно быть направлено на удовлетворение потребностей в инфраструктуре городского и сельского населения с учетом миграционных и урбанизационных процессов. Регулирование миграционных и урбанизационных процессов будет осуществляться за счет формирования центров областных систем расселения городов Актобе, Уральск, Атырау, Актау. Эти города формируют опорный пространственный каркас единой системы расселения Западного макрорегиона.
Прогнозная численность населения к 2020 году увеличится в Актобе с 439,6 тыс.чел. до 538,9 тыс. чел., Уральске с 271,8 тыс. чел. до 307,7 тыс. чел., Атырау с 272,1 тыс. чел. до 345,9 тыс.чел., Актау с 185 тыс. чел. до 306,7 тыс. чел.
В рамках развития города-хаба Актобе потребуется комплексное развитие транспортной инфраструктуры воздушного и наземного транспорта города.
Ожидаемая численность населения в Атырауской, Мангистауской, Западно-Казахстанской, Актюбинской областях к 2020 году увеличится с 561,5 тыс. чел. до 644,4 тыс. чел., с 577,6 тыс. чел. до 740,1 тыс. чел., с 620,8 тыс. чел. до 651,5 тыс. чел., с 802,4 тыс. чел. до 862,7 тыс. чел., соответственно.

Перспективы развития социальной и инженерно-транспортной инфраструктуры

Для решения проблем дефицита мест для детей дошкольного возраста необходимо расширение сети дошкольных организаций. Укрепление материально-технической базы дошкольных учреждений (капитальный ремонт зданий, оснащение помещений специальным оборудованием и инвентарем) необходимо осуществить через развитие государственно-частного партнерства.
Улучшение качества и доступности образования будет связано с укреплением материально-технической базы общеобразовательных школ, приобретением и установкой предметных кабинетов новой модификации.
Из областей данного макрорегиона только в Актюбинской области численность врачей превышает среднереспубликанский уровень, в остальных областях данный показатель составляет около 75-80 % от среднереспубликанского уровня. В этой связи в данных областях необходимо увеличить численность медицинского персонала, а также во всех медицинских организациях улучшить материально-техническую базу и повысить квалификацию специалистов.
Приоритетной задачей должна стать подготовка местных специалистов для работы на новых производствах с использованием потенциала как областных учебных заведений, так и образовательных организаций в других регионах страны и за рубежом. Потребность в кадрах по специальностям нефтегазовой отрасли необходимо покрыть за счет повышения качества региональных вузов.
В целях содействия в трудоустройстве необходимо регулярное проведение ярмарок вакансий в регионах, переобучения по наиболее востребованным на рынке труда специальностям и направления на профессиональную подготовку, переподготовку и повышение квалификации. Одним из направлений развития занятости должны стать информационные компании и другие меры стимулирования активных поисков работы и содействия занятости, включая самозанятость.
Одним из важных направлений социальной сферы должно быть содействие в трудоустройстве этнических репатриантов, направление их на социальные рабочие места, общественные работы, профобучение.
В транспортной инфраструктуре необходимо продолжить работу по реконструкции и капитальному ремонту автомобильных дорог областного и районного значения. Целесообразно строительство новой дороги из Актобе в Актау.
Необходимо исключить железнодорожные маршруты внутри регионов через территорию сопредельных государств.
При поддержке государства за счет частных инвестиций необходимо восстановление речного порта на реке Урал в городе Атырау.
Создание инфраструктуры Прикаспийского региона требует обустройства месторождений нефти и газа, строительство платформ и островов, бурение нефтегазовых скважин в Тупкараганском заливе и центральном секторе КСКМ. Развитие портов Актау, Баутино и Курык для перевалки крупнотоннажных грузов.
Необходимо развитие поселка Баутино, а также других прибрежных территорий в северо-западной части полуострова Бузачи (залив Сарытас). Необходимо проработать вопросы строительства второго морского порта в Казахстане, который позволит оказывать все необходимые услуги, а также обеспечит прямые поставки строительных материалов.
Для развития прибрежной инфраструктуры залива Сарытас требуется строительство причалов и развитие наземных коммуникаций.
Также требуется расширение Актауского международного морского торгового порта в северном направлении.
В сфере ЖКХ требуется реконструкция и капитальный ремонт в сфере коммунальных систем. В целях предотвращения аварий коммунальной системы требуется ведение постоянного мониторинга технического состояния инженерной инфраструктуры и многоквартирных жилых домов с целью выявления объектов кондоминиума, требующих капитального ремонта.
В целях переселения населения, проживающего в жилых домах, признанных аварийными, необходимо привлечение инвесторов для строительства жилых домов.
Также необходимо проводить мероприятия по внедрению ресурсосберегающих технологий с целью снижения удельных эксплуатационных расходов предприятий коммунальной сферы.

Перспективы экологического развития

В целях недопущения превышения допустимых норм выбросов загрязняющих веществ в атмосферу необходимо проводить комплексные исследования воздействия производственных объектов на состояние атмосферы и здоровье человека. Необходимо стимулировать промышленные предприятия на внедрение новых и современных технологий по очистке и снижению выбросов.
Необходимо внедрять современные технологии очистки и утилизации отходов деятельности нефтедобывающих и нефтеперерабатывающих предприятий макрорегиона.
Одной из приоритетных задач по сохранению и поддержанию нормальной экологической обстановки в макрорегионе является недопущение разливов нефти на суше и особенно в Каспийском море.
Для снижения накопления бытовых отходов необходимо в каждом областном центре макрорегиона строительство мусороперерабатывающих предприятий на принципах государственно-частного партнерства.
Необходимо принять меры по сохранению и воспроизводству лесов, в том числе улучшению лесной охраны, восстановлению лесных питомников, профилактике и ликвидации лесных и степных пожаров. В населенных пунктах необходимо реализовать меры по их озеленению, созданию зеленых зон. Проводить мероприятия по закреплению и облесению подвижных песков.
Кроме того для улучшения экологии необходимо принять меры по:
1) сохранению экосистемы реки Урал и состояния озера Шалкар;
2) организации мероприятий по очистке и благоустройству территории населенных пунктов от отходов;
3) организации мероприятий по обращению с ртутьсодержащими лампами от населения;
4) мониторингу переработки и утилизации отходов природопользователями.
Необходимо осуществлять мониторинг радиоэкологической обстановки в местах ранее проведенных ядерных испытаний в Западно-Казахстанской и Атырауской областях.

Перспективы использования конкурентных преимуществ регионов

Атырауская область

Регион будет позиционироваться как ведущий и динамично развивающийся центр добычи и глубокой переработки углеводородного сырья, химической промышленности, развитой стройиндустрии и рыбной промышленности.
Увеличение объемов добычи нефти будет обеспечено за счет ввода новых мощностей на Тенгизшевройле и разработки месторождений Кашаган, Кайран, Актоты, Каламкас-море.
В результате деятельности специальной экономической зоны (далее – СЭЗ) «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк» будут созданы «якорные» производства по выпуску базовой нефтегазохимической продукции.
Наряду с «якорными» производствами будут созданы предприятия малого и среднего бизнеса в сфере дополнительной переработки базовой нефтегазохимической продукции и выпуска инновационной продукции с высокой добавленной стоимостью промышленного и потребительского назначения.
Необходимо повышение уровня переработки и расширения казахстанского содержания в закупках нефтяных компаний. В этих целях национальные компании нефтегазовой сферы будут инициировать создание новых производств, обеспечивающих увеличение уровня переработки сырья и доли казахстанского содержания посредством прямого участия во вновь создаваемых производствах или гарантирования долгосрочного сбыта продукции отечественным предпринимателям.
В области имеются обширные запасы строительного сырья и месторождения минеральной соли. С учетом этого регион обладает существенным потенциалом для возобновления добычи и переработки этих полезных ископаемых.
Восстановление потенциала рыбной отрасли. В данном направлении необходимо проведение реконструкции Урало-Атырауского осетрового рыбоводного завода, строительство нового осетрового рыбоводного завода и товарно-осетровой фермы.
Аграрный сектор. В данном секторе ведущей отраслью является животноводство, особенно табунное коневодство и верблюдоводство.
Растениеводство со специализацией на выращивании овощей по прежнему будет развиваться в ограниченных водообеспеченных зонах рядом с городами и крупными поселками. Будет осуществлено строительство тепличных хозяйств и плодоовощехранилищ.
Реализация стратегических направлений развития региона и меры по повышению конкурентных преимуществ позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики до 16,7 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
Рост ИФО ВРП Атырауской области в 2020 году составит 24, % к 2013 году. Увеличение ИФО ВРП будет возможным за счет роста ИФО производства услуг на 31 % и ИФО производства товаров на 21,1 %.

Мангистауская область

Роль области как одного из «локомотивов» экономического развития Казахстана будет сохраняться в связи с перспективами развития нефтегазодобычи. Наряду с этим основной упор необходимо сделать на диверсификации структуры экономики области в направлении развития инноваций, высокотехнологичных секторов экономики и укрепления транзитного потенциала страны.
Основной задачей региона будет создание условий для комплексного освоения и стабилизации добычи, рационального и безопасного освоения ресурсов углеводородов КСКМ.
Важным направлением развития региона должна стать интенсификация и поддержание уровня добычи природного газа на разрабатываемых месторождениях.
Другой стратегической задачей является развитие сервисных производств, обслуживающих нефтегазовый сектор. Развитие обрабатывающего сектора необходимо направить на развитие тяжелого машиностроения и металлообработки.
Наиболее приоритетными проектами в машиностроении должны стать: нефтегазовое, сборочное, комплектующее машиностроение, развитие производства узлов и подсистем для тяжелых машин и оборудования, производство энерго- и водосберегающего оборудования.
Область обладает мощной минерально-сырьевой базой индустрии строительных материалов. В этой связи основной задачей развития отраслей горнодобывающей промышленности станет эффективное использование разрабатываемых месторождений полезных ископаемых.
Формирование регионального рыбного кластера включает развитие рыболовства и рыбоперерабатывающих производств в городе Форт-Шевченко и на перспективных прибрежных территориях.
Аграрный сектор экономики области представлен в основном пастбищным животноводством с разведением овец, лошадей и верблюдов. Необходимо создать условия для улучшения качественного состава стада за счет восстановления работ по искусственному осеменению овец, обеспечению доступности племенной продукции всем сельхозтоваропроизводителям.
Растениеводство со специализацией на выращивании овощей будет развиваться с учетом внедрения влагосберегающих технологий и строительства тепличных хозяйств. С учетом применения эффективных управленческих инструментов необходимо наладить не только круглогодичные поставки свежей продукции на внутренний рынок, но и стать крупной растениеводческой базой (овощебахчевых культур и цветов) для других западных регионов республики.
Реализация стратегических направлений развития региона и меры по повышению конкурентных преимуществ позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики до 10,0 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП по Мангистауской области в 2020 году относительно 2013 года составит 27,6 %, что будет связано с ростом ИФО производства услуг на 31,1 % и ИФО производство товаров на 26,3 %.

Западно-Казахстанская область

С учетом сложившейся специализации и дальнейших перспектив профилирующих отраслей регион будет оставаться одним из ведущих центров добычи природного газа и газоконденсата, а также развития АПК и конкурентоспособных сегментов обрабатывающей промышленности.
Промышленность. Важными задачами для области должны стать стимулирование развития производств с высокой добавленной стоимостью, внедрение инноваций и формирование вспомогательного, обслуживающего и перерабатывающего блоков малых и средних предприятий.
Перспективным направлением развития газодобывающей отрасли должна стать возможность производства азотных удобрений путем глубокой переработки газа.
Развитие отрасли металлообработки будет связано с производством обсадных и насосно-компрессорных труб, а также оказанием услуг по горячему оцинкованию металлоконструкций.
Развитие промышленности строительных материалов. На базе разведанных месторождений строительных материалов необходима организация и/или реконструкция следующих производств: цементный завод, стекольное производство, гончарное производство для изготовления керамических изделий и другие.
Агропромышленный комплекс. Наличие естественных кормовых угодий должно стать базой для развития мясного скотоводства, овцеводства, табунного коневодства. В целях импортозамещения необходимо строительство птицефабрики мясного направления, свинокомплекса, молочно-товарных ферм. В растениеводстве ключевым направлением будет зерновое производство. В целях устойчивого развития необходимо обеспечить диверсификацию растениеводства в сторону увеличения в структуре посевных площадей доли озимых зерновых, масличных и кормовых культур. Восстановление садов будет иметь важное значение для обеспечения потребностей внутреннего рынка плодово-ягодной продукцией.
Принятые меры по повышению конкурентных преимуществ позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики до 7,6 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Западно-Казахстанской области в 2020 году составит 25,7 % к уровню 2013 года. Росту ИФО ВРП области будет способствовать рост ИФО производства товаров на 34,5 % и производства услуг на 22,5 %.

Актюбинская область

В перспективе область будет позиционироваться как крупный диверсифицированный центр с динамичной обрабатывающей промышленностью с приоритетным развитием отраслей наиболее конкурентной специализации: добыча и переработка нефти и газа, горно-металлургический комплекс, химическая промышленность, производство продуктов питания и стройматериалов.
Промышленность. Промышленный комплекс региона будет определяться динамичным развитием базовых отраслей: нефтедобывающей промышленности, черной металлургии и машиностроения.
Привлечение к инновационной деятельности научных организаций региона и предприятий, обладающих конкурентоспособным потенциалом на региональном рынке, создаст предпосылки для формирования высокотехнологичных несырьевых секторов экономики.
В области следует усилить роль крупных компаний в развитии сопутствующих производств по производству химической продукции.
Развитие горнодобывающей промышленности. Необходимо дальнейшее развитие добычи и переработки хромовых руд, рудного золота на месторождении «Юбилейное», запуск медеплавильного завода, строительство завода по производству никелевого штейна. Основным направлением переработки хромовой руды должно стать производство хромитов, различных добавок для легирования стали, хромовых сплавов и высокоуглеродистого феррохрома с использованием инновационных технологий.
Восстановление химической и медицинской промышленности. В целях развития химической промышленности в области на базе Чилисайского месторождения в Мугалжарском районе необходимо принять меры по организации производства по выпуску фосфоритных удобрений.
В медицинской и фармацевтической отраслях перспективы развития будут связаны с модернизацией медицинского завода «Актюбрентген» в городе Актобе и строительством завода по производству лекарственных средств.
Развитие машиностроения. Перспективными направлениями развития отрасли должны стать нефтегазовое машиностроение и приборостроение для различных видов отраслей.
Развитие промышленности строительных материалов. С учетом дефицита отечественного цемента в западных областях страны в регионе необходима организация новых и расширение действующих предприятий по производству цемента и изделий из него.
Животноводство. В области имеется потенциал по развитию животноводства, в этой связи необходима ее активизация.
Для достижения самообеспеченности внутреннего рынка по основным видам растениеводческой продукции необходимо осуществление структурной и технологической диверсификации, основную часть посевных площадей ориентировать на производство кормов для обеспечения растущей потребности животноводства.
Помимо зерновых культур в регионе необходимо увеличение производства овощей и бахчевых, а также картофеля.
Реализация стратегических направлений развития региона и меры по повышению конкурентных преимуществ позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики до 6,6 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Актюбинской области в 2020 году увеличится на 25,4 % к уровню 2013 года. Увеличение ИФО ВРП будет связано с ростом ИФО производства услуг на 32,3 % и производства товаров на 18,9 %.

Создание условий по повышению уровня жизни населения

В Атырауской области прогнозная численность занятых увеличится с 279,4 тыс. чел. в 2013 году до 296,6 тыс. чел. к 2020 году за счет создания рабочих мест в нефтегазовой промышленности, строительстве и производстве услуг.
Ситуация с занятостью в Мангистауской области будет меняться за счет создания новых рабочих мест в промышленности и производстве услуг. Прогнозная численность занятых в области увеличится с 259 тыс. чел. в 2013 году до 269,7 тыс. чел. к 2020 году.
В Актюбинской области ситуация с занятостью будет меняться в положительную сторону за счет создания новых рабочих мест в обрабатывающей промышленности и производстве услуг. Прогнозная численность занятых в области увеличится с 412,6 тыс. чел. в 2013 году до 433,8 тыс. чел. к 2020 году.
В Западно-Казахстанской области уровень занятости будет расти и к 2020 году увеличится с 316,4 тыс. чел. в 2013 году до 320,4 тыс. чел. за счет создания новых рабочих мест в строительстве и секторе услуг.
На основе реализации стратегических направлений развития Западного макрорегиона будут созданы новые рабочие места и увеличится занятость, что позволит увеличить в Западном макрорегионе ВРП на душу населения.
По прогнозным расчетам отношения ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году в Западном макрорегионе составит в среднем 146,5 %, в том числе в Атырауской области – 253,6 % (в 2013 году – 321,8 %), Мангистауской – 160,9 % (в 2013 году – 121,6 %), Актюбинской – 99,3 % (в 2013 году - 112,9 %) и Западно-Казахстанской – 111,5 % (в 2013 году – 148,7 %).
Снижение разрыва ВРП на душу населения в Атырауской области будет связано с уменьшением доли горнодобывающей промышленности с 52,6 % в 2013 году до 37,5 % к 2020 году и увеличением удельного веса строительства с 6,8 % до 10,3 %, транспорта и складирования с 6,2 % до 9,3 % в структуре ВРП.
Аналогичная тенденция сокращения разрыва ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню будет в Западно-Казахстанской и Мангистауской областях. Так, удельный вес горнодобывающей промышленности в структуре ВРП Западно-Казахстанской области будет снижаться с 49,4 % в 2013 году до 34,4 % к 2020 году, будет расти доля производства услуг с 32,4 % в 2013 году до 44,3 % к 2020 году.
В Мангистауской области удельный вес горнодобывающей промышленности в структуре ВРП снизится с 48,7 % в 2013 году до 33,7 % к 2020 году, доля производства услуг будет расти с 32,5 % до 43,4 %.

Центрально-Восточный макрорегион (Павлодарская, Карагандинская, Восточно-Казахстанская области)

Стратегические направления развития макрорегиона

Основным направлением макрорегиона является развитие промышленности цветной металлургии, нефтепереработки, обрабатывающей и угольной промышленности. Главной задачей данных отраслей должно стать создание новых инновационных и конкурентоспособных производств с целью увеличения добавленной стоимости.
Наличие в макрорегионе месторождений карбонатного и глинистого сырья, кирпичных глин, строительного камня позволит развивать промышленность строительных материалов, способную удовлетворить собственные нужды, а также с возможностью экспорта в другие регионы страны и за рубеж.
Макрорегион обладает значительным потенциалом для развития животноводства, мараловодства, пчеловодства, выращивания подсолнечника и их переработки.
Перспективным направлением также является реконструкция и модернизация кожевенного производства, направленного на выпуск высококачественных изделий из кожи и меха с созданием дополнительных рабочих мест.
На базе имеющихся уникальных зон и объектов с высоким рекреационным потенциалом (Западно-Алтайский, Маркакольский заповедники, Рахмановские ключи, озера Жайсан и Алаколь) в макрорегионе необходимо развивать туризм, в том числе экотуризм.
Индустриальная политика в макрорегионе должна решать проблемы экологии, созданные на этапе индустриализации.

Формирование центров экономического роста

Павлодарская область

Основным направлением развития экономики города Экибастуз в перспективе будет производство электроэнергии. Наращивание объемов производства отрасли будет достигнуто за счет строительства новых энергоблоков.
Другим перспективным направлением является производство меди, молибдена, золота в концентрате.
В перспективе город Аксу сохранит текущую специализацию в добыче угля, металлургической промышленности и производстве электроэнергии.
СНП Павлодарской области в перспективе сохранят текущую специализацию в агропромышленном комплексе. В растениеводческой отрасли необходимо увеличить посевные площади под выращивание пшеницы, ячменя, овса, ржи, гречихи, бобовых, рапса, подсолнечника, льна, кормовых культур, картофеля, овощей и бахчевых культур.

Карагандинская область

Горнометаллургическая промышленность сохранит свою значимость для экономики города Балхаш в перспективе. Специализация города в этой отрасли усилится за счет создания новых производств по выпуску меди и благородных металлов.
В перспективе металлургическая промышленность сохранит свою значимость в экономической специализации города Жезказган. Дальнейшее развитие получит пищевая промышленность.
Основным направлением экономики города Каражал в перспективе останется производство марганцевых, железомарганцевых и баритовых концентратов. Развитие получит переработка золота, цинка, вольфрама.
Перспективы развития города Сарань связаны с восстановлением прежней специализации в производстве резинотехнических изделий и строительных материалов.

Развитие получат химическая промышленность и строительная индустрия.
Основным направлением развития города Сатпаев будет добыча и переработка цветных металлов.
В перспективе металлургическая промышленность города Темиртау усилит свои позиции за счет введения новых производств по выпуску продукции с более высокой добавленной стоимостью. Этому будет способствовать имеющиеся запасы железных руд и потенциал градообразующего предприятия АО «АрселорМиттал Темиртау».
Вместе с тем, одним из направлений перспективной экономической специализации города может стать производство цемента. Основой для этого будет внедрение новых технологий по производству цемента сухим способом на Карагандинском цементном заводе. Также развитие получат машиностроение и химическая промышленность.
Существуют все возможности наращивания пищевой промышленности, так можно увеличить производство хлебобулочных изделий, пряников, печенья, тортов и других кондитерских изделий, безалкогольных напитков.
Следует наладить линию по производству слоеных изделий, линию по производству сушек и баранок.
В перспективе основным направлением экономической специализации города Шахтинск будет производство синтетических моющих средств. Развитие отрасли будет обеспечено за счет возобновления деятельности завода по производству гранулированных порошкообразных синтетических моющих средств.
Развитие получит угольная промышленность за счет строительства новых шахт коксующихся углей.
В перспективе основным направлением развития города Абай будет добыча и переработка угля. Дальнейшее развитие получит производство продуктов питания.
Перспективное развитие малого города Каркаралинск будет связано с дальнейшим развитием горно-металлургической промышленности, переработки сельскохозяйственной продукции и пищевой промышленности.
Город обладает уникальными природными ресурсами, великолепной природой и имеет большой потенциал для развития сферы туризма.
Основным направлением развития города Приозерск в перспективе будет производство продуктов питания.
Дальнейшее развитие получат агропромышленный комплекс и пищевая промышленность. В перспективе основной специализацией СНП Карагандинской области будет традиционное для области животноводство. В животноводческой отрасли дальнейшее развитие получит КРС мясо молочного направления, коневодство, мясо-сальное овцеводство, тонкорунное овцеводство. 80 % сельскохозяйственных земель области составляют пастбища, что создает предпосылки возрождения потенциала животноводства. Дополнительный импульс развитию отрасли придаст близость емких рынков сбыта городов Караганда и Темиртау.
В растениеводческой отрасли перспективно выращивание пшеницы, ячменя, овса, ржи, гречихи, бобовых, подсолнечника, льна, сафлора, кормовых культур, картофеля и овощей.

Восточно-Казахстанская область

В перспективе машиностроительная отрасль (ремонт вагонов) сохранит текущие позиции в специализации города Аягоз. Этому будет способствовать роль города как одного из крупных транспортных узлов.
Дальнейшее развитие получит производство мраморной муки и асфальта-бетона.
Перспективы развития города Зайсан будут связаны с восстановлением потенциала и развитием агропромышленного комплекса. Основной задачей города в данной сфере будет являться осуществление масштабной модернизации сельского хозяйства. Другим перспективным направлением развития экономики города является туристическая отрасль. Этому будет способствовать большой потенциал озера Зайсан.
Близость пограничного поста «Майкапшагай» будет способствовать развитию торговли. Необходимо рассмотреть возможность создания зоны приграничной торговли. Это позволит развивать международную торговлю, международный транзит для грузов, перевозимых автотранспортом. Для обеспечения потребности Китая в перевозках «Майкапшагай» может стать третьей точкой транзита из Китая после «Достыка» и «Хоргоса».
В перспективе цементная промышленность сохранит свою значимость для экономики города Шар. Этому будет способствовать расположенное рядом с городом уникальное месторождение известняка Суыкбулак и действующие предприятия по производству цемента. Дальнейшее развитие получит пищевая промышленность.
Основными направлениями перспективного развития города Шемонаиха будут добыча металлических руд, сельское хозяйство и производство продуктов питания.
В перспективе горнометаллургическая промышленность сохранит свою значимость в экономике города Зыряновск. Роль отрасли усилится за счет ввода новых мощностей в добыче свинца, цинка, меди, золота и серебра из хвостов обогащения, а также за счет проведения геолого-разведочных работ по поиску новых месторождений.
Перспективы развития города Курчатов будут связаны с восстановлением деятельности города как наукограда. Этому будет способствовать реализация научных проектов в городе.
Необходимо также использовать потенциал отраслевого технопарка «Парк ядерных технологий» города Курчатова, который является инициатором создания наукоемких и высокотехнологичных производств в области радиационных и ядерных технологий.
Приоритетными направлениями развития экономики города Риддер останутся горнодобывающая промышленность и сопутствующие отрасли металлургии.
В отрасли горнодобывающей промышленности до 2020 года продолжится разработка трех действующих месторождений – Риддер-Сокольского, Тишинского, Шубинского.
Перспективным направлением диверсификации экономики региона является сфера туризма. Этому будет способствовать наличие уникальных природно-рекреационных ресурсов (ландшафты окрестностей города). На этих территориях сосредоточены основные природные достопримечательности Рудного Алтая, привлекающие туристов Казахстана, стран СНГ и дальнего зарубежья.
Развитие экономики города Серебрянск в перспективе будет связано с производством электроэнергии (ТОО «Бухтарминская ГЭС») и продуктов неорганической химии.
Основной специализацией сельских населенных пунктов Восточно-Казахстанской области в перспективе останется сельское хозяйство. Главным направлением развития сельского хозяйства области будет животноводство. В животноводстве перспективно разведение КРС мясо-молочного направления, коневодство, мясо-сальное овцеводство, тонкорунное и полутонкорунное овцеводство, мараловодство.
В растениеводческой отрасли области перспективными культурами для выращивания являются пшеница, ячмень, овес, рожь, гречиха, бобовые, рапс, подсолнечник, лен, сафлор, кормовые культуры, рожь, овощи, бахчевые.

Основные направления расселения населения в макрорегионе

В перспективе значительную роль в развитии системы расселения сыграет город Усть-Каменогорск как хаб Центрально-Восточного макрорегиона. Центрально-Восточный макрорегион является одним из самых урбанизированных в стране. В перспективе процессы урбанизации продолжатся. В Центрально-Восточном макрорегионе к числу быстро разрастающихся городов следует отнести Усть-Каменогорск, Семей, Караганду и Павлодар, прогнозная численность населения которых увеличится к 2020 году до 668,5 тыс. чел., 372,5 тыс. чел., 496,4 тыс. чел. и 384,1 тыс. чел. соответственно.
Город-хаб Усть-Каменогорск выступит опорным каркасом Центрально-Восточного макрорегиона и функционально будет связывать Северный и Южный макрорегионы и хаб Астана за счет реализации проектов межрегиональной сети автодорог: Усть-Каменогорск – Семей – Павлодар. Строительство автодорог окажет существенное влияние на развитие системы расселения.
Развитие города-хаба Усть-Каменогорск будет способствовать наращиванию существующего транзитного потенциала Восточного региона. Для полноценного функционирования города-хаба Усть-Каменогорск необходимо строительство современных скоростных автодорог Астана - Усть-Каменогорск через Павлодар, Семей, Калбатау.
Ожидаемая численность населения в Восточно-Казахстанской, Павлодарской, Карагандинской областях к 2020 году увеличится с 1393,6 тыс. чел. до 1406,6 тыс. чел., с 750,9 тыс. чел. до 752,2 тыс. чел., с 1366,2 тыс. чел. до 1 383,5 тыс. чел. соответственно.
Одним из важных направлений развития расселения данного макрорегиона является ускорение развития туристской и рекреационной инфраструктур, с учетом того, что на долю региона приходится более половины рекреационных ресурсов республики.

Перспективы развития социальной и инженерно-транспортной инфраструктуры, экологического состояния

В сфере дошкольного воспитания и обучения в соответствии с нормативами государственной сети организаций образования в каждом населенном пункте созданы условия для обеспечения дошкольных услуг.
В сфере среднего образования необходимо проводить укрепление материально-технической базы и капитальный ремонт общеобразовательных учреждений. Также необходимо создание оптимальных условий для обучения – расширение охвата количества учащихся горячим питанием, приобретение автобусов для полного охвата нуждающихся в подвозе учащихся, оказания качественных медицинских услуг на базе медицинских кабинетов школ.
В сфере здравоохранения обеспеченность медицинскими кадрами соответствует или немного превышает среднереспубликанский уровень (100 – 110 % от среднего по стране). В тоже время в регионе необходимо продолжить работу по открытию передвижных аптечных пунктов для отдаленных сельских регионов, обеспечению охвата нуждающихся на льготной основе лекарственными препаратами на амбулаторном уровне. В связи с высоким уровнем онкологических заболеваний необходимо дальнейшее усовершенствование онкологической службы с акцентом на раннее выявление онкопатологии в регионе.
В целях укрепления здоровья женщин и детей необходимо продолжить внедрение международных программ снижения материнской и младенческой смертности, рекомендованных Всемирной организацией здравоохранения. Поэтапное улучшение материально-технической базы организаций детства и родовспоможения обеспечит оснащенность их медицинским оборудованием до утвержденного норматива.
Реализация стратегических целей в сфере занятости и трудоустройства должна быть взаимоувязана с приоритетной специализацией региона, их кадровым обеспечением.
Необходима разработка мер по повышению эффективности занятости населения региона, снижению безработицы, повышению качества и конкурентоспособности рабочей силы, предоставлению социальных гарантий гражданам в области труда, медицинского страхования, получения профессионального образования, соблюдению ряда других социальных стандартов и нормативов.
В транспортной инфраструктуре необходимо принять меры по строительству и реконструкции автомобильных дорог, модернизации железнодорожных линий и аэропортовой инфраструктуры.
Необходимо создать новые направления транспортных артерий, соединяющих Астану с Усть-Каменогорском дорогой международного класса.
Формирование современных транспортных коридоров должно продолжиться по территории Карагандинской области на основе строительства автомобильной дороги класса «А» автотрассы Астана-Караганда.
Необходимо исключить железнодорожные маршруты внутри регионов через территорию сопредельных государств, нужно связать прямым сообщением Астану и Усть-Каменогорск.
Улучшение связанности экономического пространства за счет строительства новых магистральных путей, модернизации сети областных и районных автомобильных дорог позволит снизить транспортные издержки хозяйствующих субъектов, ускорит доставку грузов и пассажиров, увеличит интенсивность грузопотоков.
Необходимо развитие регулярных внутренних авиаперевозок, обеспечивающих доступность услуг авиатранспорта для среднестатистического потребителя, путем осуществления гибкой тарифной политики, направленной на поэтапное снижение объемов субсидирования и в дальнейшем переход на полную самоокупаемость.
Приоритетное развитие общественного транспорта должно основываться на гибкой системе управления транспортным комплексом городов, районов, включающей организационные, экономические и инвестиционные инструменты реализации транспортной политики, направленной на удовлетворение потребностей пассажиров в пассажирских перевозках с требуемым качеством обслуживания.
Следует продолжить работу по развитию существующей сети пассажирских маршрутов по области, обеспечению транспортной доступности малых отдаленных населенных пунктов.
В области необходимо создание объектов придорожного сервиса вдоль трасс Иртышского, Железинского, Успенского и Щербактинского районов.
Перспективы развития электроэнергетики связаны с модернизацией и расширением действующих генерирующих мощностей: на Экибастузской ГРЭС-2 ввод третьего энергоблока (2017 год) - 525 МВт; на Экибастузской ГРЭС-1 восстановление энергоблока № 2 (2014 год), энергоблока № 1 (2016 год) по 500 МВт.
В сфере ЖКХ необходима модернизация и реконструкция существующей системы теплоснабжения города Семей и проектов по строительству центральной котельной в городах Курчатов и Аягоз.

Перспективы экологического развития

В области экологии приоритетным развитием станет внедрение предприятиями-природопользователями передовых экологически чистых технологий, позволяющих постепенно снизить объемы выбросов в атмосферу загрязняющих веществ, отходящих от стационарных источников.
В Павлодарском регионе для улучшения экологической обстановки необходимо принять комплекс мер поэтапной реконструкции и модернизации энергетического оборудования угольных станций с переходом на чистые технологии.
В целях решения задач по оптимизации системы управления ТБО необходимо предусмотреть разработку рабочих проектов на строительство полигона ТБО в районных центрах области; проведение работ по сбору и утилизации ртутьсодержащих приборов в государственных учреждениях области.
В сфере улучшения экологии необходимы техническое перевооружение крупных промышленных предприятий, реконструкция газоочистки, замена очистных установок, строительство мусороперерабатывающего завода, внедрение современных технологий переработки коммунальных отходов.
Немаловажным является система экологического мониторинга окружающей среды (воздуха, воды, почвы) в режиме онлайн для того, чтобы постоянно отслеживать и вовремя реагировать.

Перспективы использования конкурентных преимуществ регионов

Павлодарская область
Область занимает одно из ведущих мест в минерально-сырьевом комплексе Республики Казахстан, здесь сосредоточено более трети всех угольных запасов Казахстана.
Ключевыми задачами региона являются формирование конкурентоспособных, экспортоориентированных, инновационных производств для повышения уровня жизни населения, создание благоприятных условий для развития предпринимательства, особенно инновационного.
Приоритетной задачей региона является технологическая модернизации индустриального комплекса, поскольку промышленность области продолжает оставаться сырьедобывающей, энергоемкой, относительно низкотехнологичной, технически и экологически небезопасной.
В настоящее время на ТОО «Павлодарский нефтехимический завод» реализуется проект «Модернизация ТОО «ПНХЗ». Реализация проекта модернизации завода обеспечит увеличение производства нефтепродуктов.
Основным перспективным направлением в развитии металлообработки станет производство алюминия и изделий из него. Базой для этого являются следующие факторы:
1) доступ к большим объемам дешевой электроэнергии;
2) наличие производственного потенциала;
3) наличие на доступных расстояниях значительных запасов сырья.
Развитие машиностроительной отрасли. Машиностроение, особенно сельскохозяйственное, всегда было одной из ведущих отраслей в области. Одними из направлений развития предприятий машиностроения должны стать модернизация, реконструкция и реанимация действующих и простаивающих предприятий.
Развитие промышленности строительных материалов. В области сосредоточены месторождения карбонатного и глинистого сырья – в Баянаульском, Аксуском районах (запасы сырья около 500 млн. тонн). В этой связи в регионе с учетом энергоизбытка и водообеспеченности необходима организация высококачественного цементного производства и изделий из цемента не только для потребностей региона и близлежащих областей, но и на экспорт.
Для эффективного развития отрасли необходимы инвестиции в оборудование. Имеющиеся производственные мощности предприятий используются не полностью из-за морально и физически устаревших технологических линий.
Наличие сырья и производственных мощностей, тенденция к увеличению объема строительно-монтажных работ в области создают благоприятные условия для развития отрасли.
Важной задачей является организация малыми и средними предприятиями новых производств для нужд крупных системообразующих компаний и усиление казахстанского содержания в инвестиционных проектах, реализуемых на территории области.
Приоритетность данного сектора определяется с одной стороны – внутренним спросом строительной индустрии, возможностями развития и реализации отечественной продукции на рынках стран макрорегиона, с другой стороны – наличием собственной базы и потенциалом казахстанских предприятий. Для решения задачи по освоению выпуска новых видов конкурентоспособных строительных материалов с высокой добавленной стоимостью определен перечень приоритетных товаров. Применение новых строительных материалов с улучшенными техническими характеристиками повысит экономическую эффективность и качество строительства, обеспечит снижение затрат на энергообеспечение в ходе эксплуатации.
Агропромышленный комплекс. В настоящее время доля сельского хозяйства в ВРП области незначительна, тем не менее, регион располагает сырьевой базой и производственными мощностями по переработке сельхозпродуктов.
Вместе с тем, потенциал развития АПК подтверждается устойчивой положительной динамикой. В этой связи необходимо сделать акцент на увеличение посевных площадей зерновых культур, картофеля, овощных и бахчевых культур, широком применении различных влагоресурсосберегающих технологий и укреплении инфраструктуры овощехранилищ.
Учитывая потенциал племенных хозяйств области, развивающиеся технологии искусственного осеменения, необходимо увеличивать удельный вес племенного поголовья сельскохозяйственных животных и объем выпуска переработки мяса и молока.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 7,4 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
К 2020 году ИФО ВРП Павлодарской области по сравнению с 2013 годом увеличится на 17,4 %. Рост ИФО ВРП будет связан с увеличением ИФО производства товаров на 1,6 % и ИФО производства услуг на 34,9 %.

Карагандинская область.

Область будет сохранять свою роль в качестве крупного диверсифицированного индустриального центра страны с большим потенциалом инновационного развития обрабатывающих секторов промышленности, высокой концентрацией горнометаллургических и угледобывающих производств.
Промышленность. Развитие индустриально-инновационной системы региона будет направлено как на восстановление традиционных производств, так и на модернизацию действующих предприятий, создание новых высокопроизводительных предприятий, отраслей с прогрессивными и уникальными технологиями, селективную поддержку отечественных научных разработок.
Развитие металлургии будет ориентировано на производство продукции с более высокой добавленной стоимостью, повышение комплексности использования сырья и переработку отходов производства, экологизацию и информатизацию производственных процессов. Развитие металлургии будет основываться на вертикальной диверсификации продукции и осуществление дальнейших переделов, в том числе на предприятиях среднего и малого бизнеса.
В горнодобывающей промышленности основные усилия должны быть направлены на организацию геологоразведочных работ по востребованным видам полезных ископаемых, увеличение объемов добычи и переработки на действующих предприятиях, создание новых производств и видов продукции.
Восстановление потенциала машиностроения и металлообработки. В области, основываясь на сырьевом потенциале цветной и редкоземельной металлургии, кремниевой промышленности и машиностроительной отрасли, необходима организация производства оборудования для нужд горнодобывающей промышленности (горношахтное и нефтегазодобывающее оборудование, средства наземного, воздушного и водного транспорта, их части и принадлежности, машины, оборудование и механизмы; электротехническое оборудование; оборудование для космической отрасли).
Медное производство способно дать импульс производству электродвигателей, электрооборудования, систем управления, компьютеров. Важным направлением развития отрасли металлообработки должно стать расширение производства строительной арматуры, рельсов, труб различных диаметров и различного назначения, цветной металлургии и медной проволоки.
Химическая промышленность. Наиболее перспективными направлениями являются химия тонкого органического синтеза и полимеров, бытовая и промышленная химия, экохимия, производство резинотехнических и пластмассовых изделий.
Развитие промышленности строительных материалов. Регион обладает значительной сырьевой базой, квалифицированными кадрами и научными наработками. Для области перспективно развитие производства цемента и изделий из него, железобетонных конструкций, кирпичей, керамических стеновых панелей; керамических огнеупорных изделий.
Угольная промышленность. Принимая во внимание значительные запасы угля в области и сформированный научный потенциал, необходима реализация проектов по созданию технологичных производств в угольной промышленности в направлении глубокой переработки угля и углехимии.
Помимо этого в угольных пластах Карагандинского бассейна содержатся метан, углекислый газ, сероводород, тяжелые углеводороды. Перспективными являются запасы метана, в связи с чем необходимо:
1) проведение научных и геологоразведочных работ по доразведке, разработке методики подсчета и оценке запасов метана в угольных пластах;
2) создание технологий переработки угольного метана с целью его использования в качестве нетрадиционного экологически чистого энергоносителя, сырья для химической промышленности, моторного топлива и бытового газа;
3) промышленное освоение добычи и переработки метана.
Область располагает развитой инфраструктурой для поддержки инноваций. В этой связи необходимо развитие современных высокотехнологичных производств, развитие регионального технопарка и центра инноваций.
Развитие агропромышленного комплекса. На перспективный период ключевой должна стать задача повышения конкурентоспособности данного сектора на основе технической модернизации и дальнейшего укрупнения хозяйств, увеличения степени переработки продукции, формирования подсобных хозяйств при поддержке крупных предприятий региона.
Для переработки продукции животноводства планируется модернизация мясокомбината. Возрождению птицеводства способствуют проекты реконструкции птицефабрики и строительства бойлерной фабрики.
В результате будет обеспечена внутренняя потребность рынка региона в мясе птицы.
В области сохранился производственный потенциал в растениеводстве, природно-климатические и иные условия способствуют производству эффективных и рентабельных сортов сельскохозяйственных культур. Важной задачей развития потенциала станет повышение уровня агрокультуры, применения современных технологий возделывания растений, в частности влагосберегающей технологии, обеспечивающей прирост урожайности в 1,5 раза.
В условиях континентального климата региона важную роль в круглогодичном снабжении овощами должно сыграть строительство теплиц.
Необходимо восстановить потенциал рыбного хозяйства области, увеличить объемы улова и переработки рыбы, производства рыбной муки.
В перспективе экономика Карагандинской области будет развиваться ускоренными темпами. Усилится текущая специализация области в металлургии, машиностроении, химической промышленности, электроэнергетике.
Область сохранит свое значение как регион высокоразвитой промышленности, основу которой составляет металлургия. Основным направлением в металлургической промышленности на перспективу станет повышение глубины и комплексности переработки сырья, производство продукции высокого передела.
Второй отраслью специализации области является угольная промышленность. На базе углей Шубаркольского месторождения предусматривается развитие углехимической промышленности.
Развитие машиностроительной отрасли будет направлено на производство машин и оборудования для горнодобывающей отрасли.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 6,0 млн. тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП Карагандинской области за 2013 – 2020 годы возрастет на 14,5 %. На увеличение ИФО ВРП области скажется рост ИФО производства услуг на 29,4 % и ИФО производства товаров на 4,0 %.

Восточно-Казахстанская область
Основным приоритетом экономического развития области на перспективу должно быть усиление роли региона как крупнейшего центра добычи и глубокой переработки цветных металлов, разработки и опытной проработки технологий в сфере металлургии.
Промышленность. Главным богатством региона является наличие значительных по объему запасов полиметаллических руд, преобладание медно-свинцово-цинковых руд. Для развития перспективной ресурсной базы минерально-сырьевого комплекса региона требуется проведение масштабных поисковых и поисково-оценочных работ с участием государства с целью прироста эксплуатируемых запасов.
Приоритетными направлениями развития промышленности будут стабилизация сырьевой базы цветной металлургии, повышение глубины переработки сырья, создание конечных переделов.
Одними из конкурентоспособных специализаций области должны стать производство топлива для атомной энергетики и ядерные исследования. Необходимо также использовать потенциал отраслевого технопарка «Парк ядерных технологий». На базе данного технопарка необходимо создать химико-технологический комплекс по очистке и дезактивации нефтегазового оборудования, предприятия ядерных нанотехнологий по производству изделий на основе трековых мембран.
Размещение новых промышленных производств и предприятий должно проводиться с учетом санитарно-защитных зон. Это особенно актуально для города Усть-Каменогорска, где часть жилого фонда оказалась в промышленной зоне предприятий. В связи с чем, разработаны мероприятия по переселению жителей из санитарно-защитных зон в экологически благоприятные районы города.
Для укрепления потенциала машиностроения и металлообработки необходимо строительство автозавода полного цикла и технопарка по производству автокомпонентов, модернизации производственных мощностей.
Перспективы развития промышленности строительных материалов связаны с модернизацией производственных мощностей для удовлетворения собственных нужд области, а также с возможностью экспорта в другие регионы страны и за рубеж.
Для развития легкой промышленности следует восстановить текстильную и швейную промышленности на базе имеющихся производственных мощностей, а также обновления технологического оборудования на предприятиях для обеспечения производства конкурентоспособной продукции. Ведущими направлениями легкой промышленности станут производство пряжи и тканей различного назначения, переработка шерсти, производство валяльной обуви, войлока различных видов, выпуск швейных изделий и производство трикотажных и чулочно-носочных изделий.
Отрасль деревообработки имеет производственный потенциал для организации выпуска конкурентоспособной продукции.
Основная часть лесов Казахстана сосредоточена в плодородной лесостепной зоне, вдоль северной границы с Россией; в предгорьях и на склонах гор Алтая. В горном Алтае (Восточный Казахстан) сконцентрировано 75 % запаса коммерчески ценных хвойных пород. 47 % запаса древесины основных лесообразующих пород приходится на долю Восточно-Казахстанской области. В этой связи следует наращивать проекты по созданию плитных производств разнопланового назначения (ДСП, ОСБ, фибролит). ДСП и другие виды плит из древесины – это сырье для мебельного производства и широкий спектр стройматериалов.
В агропромышленном комплексе область должна сконцентрироваться на развитии молочного и мясного скотоводства, тонкорунного и грубошерстного овцеводства, свиноводства, коневодства, птицеводства, мараловодства и оленеводства, пчеловодства, выращивания зерновых и зернобобовых, овощных культур, подсолнечника и их переработки.
Приграничное сотрудничество с регионами стран-соседей открывает широкие возможности для сбыта продукции сельского хозяйства.
Для развития крупнотоварного производства целесообразно кооперирование фермеров для реализации нескольких проектов, удешевления затрат на заготовку кормов, сбыта продукции, ветеринарного обслуживания и селекционно-племенной работы и, соответственно, создания более конкурентоспособных предприятий.
В качестве необходимого элемента для развития животноводства выступит развитие кормовой базы. Отдельное внимание следует уделить созданию дополнительных племенных и семеноводческих хозяйств, строительству птицефабрик, крупных животноводческих и тепличных комплексов, объектов переработки, овощехранилищ.
Швейное и трикотажное производства следует ориентировать преимущественно на малые и средние производства в городах и населенных пунктах с избыточными ресурсами рабочей силы.
Улучшение динамики производства животноводческого сырья, увеличение его импорта и другие факторы будут способствовать освоению мощностей новых предприятий в Восточно-Казахстанской области.
Основным направлением развития пищевой промышленности является модернизация и реконструкция предприятий переработки, оснащение их современным технологическим, холодильным оборудованием с полной автоматизацией производственного процесса.
Модернизация технологического процесса и повышение качества продукции позволит укрепить специализацию региона в производстве подсолнечного масла, молока, мяса, субпродуктов, мясных консервов, хлебобулочных и макаронных изделий, повысить конкурентоспособность продукции сельского хозяйства и переработки.
Развитие туристско-рекреационного потенциала. Наиболее перспективным видом туризма является экотуризм. Горы Рудного и Южного Алтая обладают богатым рекреационным потенциалом для организации разнообразных видов санаторно-курортного лечения – пантолечение, радонолечение, грязелечение.
Реализация вышеуказанных направлений развития региона позволит увеличить производительность труда в отраслях экономики до 5,0 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
В 2020 году ИФО ВРП Восточно-Казахстанской области по сравнению с 2013 годом увеличится на 18,8 %. На увеличение ИФО ВРП окажет влияние рост ИФО производства товаров на 5,9 % и ИФО производства услуг на 28,9 %.

Создание условий по повышению уровня жизни населения

В Павлодарской области уровень занятости будет расти за счет создания новых рабочих мест в промышленности, строительстве и секторе услуг. Прогнозная численность занятых в Павлодарской области увеличится с 417,9 тыс. чел. в 2013 году до 433,2 тыс. чел. к 2020 году.
В целом в рамках мер по повышению конкурентных преимуществ и созданию новых рабочих мест в Восточно-Казахстанской области ВРП на душу населения будет расти к 2020 году до 2,6 млн. тенге на душу населения.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году составит 72,5 % (в 2013 году – в 73,9 %) и увеличится до 4,2 млн. тенге.
В Карагандинской области ситуация с занятостью будет меняться за счет создания новых рабочих мест в промышленности и производстве услуг. Развитие перерабатывающих отраслей, оптово-розничной торговли и транспорта и складирования положительно повлияет на повышение занятости населения. Прогнозная численность занятых Карагандинской области увеличится с 707,1 тыс. чел. в 2013 году до 713,6 тыс. чел. к 2020 году.
Принятые меры по повышению конкурентных преимуществ и созданию новых рабочих мест в Карагандинской области будут способствовать росту ВРП на душу населения до 3,1 млн. тенге к 2020 году.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году составит 88,5 % (в 2013 году – 98,7 %).
В Восточно-Казахстанской области ситуация с занятостью будет смягчаться за счет структурных преобразований в промышленности. Развитие перерабатывающих отраслей, легкой и пищевой промышленности положительно повлияет на конъюнктуру рынка труда. Прогнозная численность занятых Восточно-Казахстанской области увеличится с 708,2 тыс. чел. в 2013 году до 716 тыс. чел. к 2020 году.
В целом в рамках мер по повышению конкурентных преимуществ и созданию новых рабочих мест в Восточно-Казахстанской области ВРП на душу населения будет расти к 2020 году до 2,6 млн. тенге на душу населения.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году составит 72,5 % (в 2013 г. – 73,9 %).
В целом, по прогнозным данным в Центрально-Восточном макрорегионе ВРП на душу населения к 2020 году возрастет до 3,1 млн. тенге на душу населения.

Город Астана

Стратегические направления развития

Астана обладает значительным человеческим капиталом, основанном на существенном миграционном притоке в город Астану со всех регионов страны, а также из-за рубежа. Также обладает высоким платежеспособным спросом на товары и услуги.
Основным перспективным направлением станет формирование Астанинской агломерации, которая будет его локомотивом развития. На базе данной агломерации будут активно развиваться все сектора сферы услуг, в том числе образовательные и медицинские услуги мирового уровня. Важным направлением является подготовка научных кадров и повышение квалификации научных сотрудников. В дальнейшем город Астана должен войти в десятку самых лучших городов мира.

Основные направления расселения населения

Развитие города-хаба Астана будет связано с формированием Астанинской агломерации как сетевой зоны роста с вовлечением в нее городов Караганды, Кокшетау и Щучинско-Боровской курортной зоны. Развитие Астаны ориентировано на внедрение новых технологий управления и создание предпосылок по расширению использования человеческого капитала на производстве.
В городе Астане доминируют мощные связи практически со всеми регионами, опирающиеся на растущий спрос динамичной столичной агломерации. Город-хаб Астана выступит центром, связывающим все макрорегионы, за счет реализации проектов межрегиональной сети автодорог: «Центр-Восток», «Центр-Юг», и «Центр-Запад».
Создание современной транспортно-логистической и телекоммуникационной инфраструктуры внутри агломерации (пригородные поезда, общественный транспорт, малая авиация, единая телекоммуникационная инфраструктура и другие) позволит существенно увеличить транзитный и производственно-бытовой потенциал столицы, что в свою очередь даст дополнительный импульс экономическому росту.

Перспективы использования конкурентных преимуществ

Город будет позиционироваться в качестве крупного инновационного и управленческого центра Казахстана, города-лидера, концентрирующего экономическую активность в прилегающих областях и выступающего в роли «локомотива» для остальных территорий страны. Ключевой задачей для столицы должно стать обеспечение устойчивых и долговременных источников развития на основе формирования конкурентоспособных секторов экономики города инновационной направленности.
Важным инструментом реализации инновационной политики должна стать деятельность «Назарбаев Университета», эффективное функционирование СЭЗ «Индустриальный парк Астаны», а также деятельность в сфере разработки IT технологий, исследований в сфере энергетики и космоса.
Перспективным инновационным направлением развития экономики города является создание системы спутниковой связи и вещания «KazSat», сборочно-испытательного комплекса космических аппаратов и космической системы дистанционного зондирования Земли.
Развитие в городе кластера биотехнологий. В сфере биотехнологий на базе имеющегося потенциала необходимо проведение фундаментальных и прикладных исследований, в том числе для создания ресурсосберегающих, экологически чистых и безотходных технологий.
Город также будет позиционироваться как поставщик уникальных и высококачественных медицинских услуг не только для населения города и республики, но и для жителей зарубежных стран. В этой связи получит дальнейшее развитие национальная интегрированная академическая система здравоохранения в рамках проекта «Госпиталь будущего».
На территории СЭЗ «Астана - новый город» реализуются проекты по развитию перспективных кластеров города: строительных материалов, пищевой промышленности, медицинской и научных технологий.
Дальнейшее развитие СЭЗ необходимо использовать как основной инструмент диверсификации промышленного производства и создания современных индустриальных производств.
Торговая политика. Основными направлениями развития внешней торговли будут создание новых экспортоориентированных производств по выпуску продукции с высокой добавленной стоимостью на территориях СЭЗ «Астана - новый город» и «Индустриальный парк Астана».
Для развития межрегиональной кооперации в регионе должны
быть приняты меры по заключению меморандумов и соглашений с другими регионами в поставке продуктов питания и других товаров казахстанского производства.
Развитие туризма. Развитию туристского потенциала города будет способствовать строительство уникальных объектов, развитая городская инфраструктура и имидж молодой столицы как гостеприимного города.

Перспективы развития социальной и инженерно-транспортной инфраструктуры, экологического состояния
В связи с резким ростом численности населения столицы сложился существенный дефицит дошкольных учреждений, особенно недорогих государственных детских садов. В этой связи необходимо дальнейшее строительство детских садов. Качество дошкольного воспитания и обучения следует повышать за счет переподготовки и повышения квалификации педагогических работников.
В сфере среднего образования необходимо проводить мероприятия по расширению сети организаций дополнительного образования, спортивных секций в общеобразовательных школах, строительства профильных школ.
В транспортной инфраструктуре Астаны необходимы строительство новых дорог, мостов и путепроводов, транспортных развязок, реконструкция существующих дорог, строительство паркингов.
В жилищно-коммунальной сфере необходима замена и реконструкция изношенных водопроводных и канализационных сетей для повышения надежности функционирования системы водоснабжения, газоснабжения и канализации города.
Реализация стратегических направлений развития столицы и меры по повышению конкурентных преимуществ позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики до 15,2 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП города Астаны в 2020 году по отношению к 2013 году увеличится на 33,5 %. Это будет достигнуто за счет роста ИФО производства услуг на 36,8 % и ИФО производства товаров на 10,6 %.

Создание условий по повышению уровня жизни населения

Развитие производства товаров (в 1,9 раз) и услуг (в 2 раза) положительно повлияют на конъюнктуру рынка труда. Прогнозная численность занятых в городе Астане увеличится с 410,4 тыс. чел. в 2013 году до 472,5 тыс. чел. к 2020 году и вырстит на 115,1 %.
В рамках мер по повышению конкурентных преимуществ и созданию новых рабочих мест в городе Астане ВРП на душу населения к 2020 году увеличится до 7,8 млн. тенге на душу населения.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году превысит в 2,1 раза (в 2013 году – 200,3 %).

Перспективы экологического развития

Для улучшения экологической ситуации в городе Астане в перспективе необходимы реорганизация территорий ряда промышленных зон, вывод экологически вредных производственных объектов с территорий рекреационного и природоохранного назначения. На освобождающихся свободных территориях предусматривается размещение экологически безопасных научно-производственных, деловых, торговых объектов, проведение рекультивации, благоустройства и озеленения территорий.
На промышленных предприятиях города необходимо использовать наиболее экологически чистые технологии, внедрять безотходные и малоотходные технологии.
В перспективе для снижения экологической нагрузки на город необходимо перевести городские тепло-электрические центры на природный газ.
Важной задачей является проведение мероприятий по озеленению города и созданию зеленого пояса вокруг города. В городе необходимо создать максимально благоприятную среду для проживания.

Город Алматы

Стратегические направления развития
Алматы сосредоточил значительную часть экономического и интеллектуального потенциала страны, основанного на высоком естественном приросте и высоком притоке населения из других регионов страны.
Интенсивное развитие процессов урбанизации приведет к формированию крупнейшей Алматинской агломерации с центром в городе Алматы.
Основным стратегическим направлением Алматинской агломерации станет дальнейшее развитие сферы услуг (финансовые, деловые, туристские, торговые и другие услуги).
Алматы станет одним из основных центров по развитию инноваций и высоких технологий в стране на основе сетей технопарков и высокого научного потенциала.

Основные направления расселения населения
Развитие города-хаба Алматы будет связано с формированием Алматинской агломерации как сетевой зоны роста с вовлечением в нее городов третьего уровня Алматинской области: города Есик, Капшагай, Каскелен, Талгар; поселки Байсерке, Боралдай, Жетиген, Караой, Отеген-батыр, Узынагаш, Шамалган; районы - Карасайский, Талгарский, Илийский, Енбекшиказахский, Жамбылский. Города второго уровня, являясь региональными центрами развития, имеют возможность в дальнейшем сконцентрировать экономическую активность не только своего, но и смежных регионов. Динамика развития городов второго уровня в зоне влияния хаба Алматы будет определяться темпами развития Алматинской агломерации и их транзитным потенциалом.
Алматинская агломерация будет развиваться как торгово-логистический, инновационный кластер на базе университетов города Алматы, центр туризма (Шымбулак, Медео, Табаган, Кокжайлау, этнотуризм) всего региона Центральной Азии.

Перспективы использования конкурентных преимуществ
Перспективный потенциал Алматы позволяет позиционировать его в будущем как город устойчивого инновационного развития, передовых технологий, развитой инфраструктуры с благоприятной социальной и экологической средой для ведения бизнеса, проживания и отдыха людей. Главной задачей города на перспективу должно стать обеспечение устойчивого социально-экономического роста города в качестве постиндустриального мегаполиса - центра крупнейшей и динамично развивающейся агломерации.
Поддержание имеющегося производственного потенциала. В первую очередь необходимо сохранение традиционных отраслей и производств, которые имеют положительную динамику темпов роста: производство пищевых продуктов, издательская и полиграфическая деятельность, производство мебели, производство фармацевтической продукции, других видов деятельности, обеспечивающих потребности населения.
Создание новых производств с учетом потребностей города. Развитие новых производств будет происходить, прежде всего, в пищевой промышленности, машиностроительном комплексе, производстве строительных материалов и фармацевтической промышленности.
В машиностроительном комплексе перспективно строительство нескольких предприятий по выпуску инновационной продукции: приборостроение, электротехническое оборудование и изделия (промышленного и бытового назначения), производство деталей и механизмов, электроника.
Необходимо развивать промышленность строительных материалов за счет строительства цементного терминала и комбината индустриального строительства.
Также нужно развивать фармацевтическую промышленность путем создания дополнительных производств и модернизации имеющегося производства по выпуску твердых лекарственных средств, а также создания производства концентрированных растворов для гемодиализа.
Развитие города как научно-инновационного центра. Основными приоритетными направлениями развития науки в городе являются такие сферы как ядерная наука, биомедицинская наука и технологии; исследования в области изучения природных ресурсов; сельскохозяйственная наука и технологии; охрана окружающей среды и другие.
Развитие города как туристского и спортивного центра. В силу уникальности географического расположения город Алматы имеет мощный туристско-рекреационный потенциал, способствующий развитию оздоровительного и спортивного туризма.
Для развития туризма необходимо освоение северного склона Заилийского Алатау в окрестностях города, развитие системы подвесных дорог и сети горных отелей, горнолыжных баз и турбаз, строительство отелей, отвечающих международным стандартам.

Перспективы развития социальной и инженерно-транспортной инфраструктуры

Для решения проблемы дефицита мест в детские дошкольные организации необходимо расширить их площади на базе действующих садов, восстановления зданий бывших детских садов, находящихся в коммунальной собственности и используемых не по назначению.
К основным направлениям в сфере среднего образования города относятся расширение сети организаций образования за счет строительства и реконструкции объектов образования, расширение сети психологических медико-педагогических консультаций для раннего выявления, диагностирования нарушений развития детей.
В сфере занятости необходимо осуществлять политику по следующим направлениям:
1) переподготовка и повышение квалификации кадров по востребованным на рынке труда специальностям;
2) подготовка специалистов для реализации проектов индустриально – инновационного развития;
3) поддержка малого и среднего бизнеса;
4) замещение иностранной рабочей силы казахстанскими кадрами.
Перспективное развитие транспортной инфраструктуры необходимо обеспечить за счет развития улично-дорожной сети города Алматы, основанной на создании единой системы скоростных городских дорог и магистралей городского значения, развития транспортных коридоров, обеспечивающих скоростное транзитное сообщение между отдельными районами города, быстрый доступ из периферийных зон города к его центральным районам. Необходимо продолжить строительство транспортных развязок и мостов в разных уровнях на пересечениях магистральных улиц и дорог. Одним из важных направлений транспортной инфраструктуры должно стать приоритетное развитие общественного транспорта.
В жилищно-коммунальной сфере необходимо внедрение энергосберегающих мероприятий, согласно которым будут осуществлены реконструкция и техническое перевооружение, а также строительство тепловых и электрических сетей, сетей водоснабжения и водоотведения.
Реализация стратегических направлений развития города Алматы и меры по повышению конкурентных преимуществ позволят увеличить производительность труда в отраслях экономики до 17,1 млн.тенге на одного занятого к 2020 году.
ИФО ВРП по городу Алматы в 2020 году относительно 2013 года составит 42,3 %. Это будет связано с ростом ИФО производства услуг на 45 % и ИФО производства товаров на 9,8 %.

Перспективы экологического развития

Для улучшения экологической ситуации в городе необходимо снизить объем валовых выбросов основных загрязняющих веществ в атмосферу от стационарных и передвижных источников на территории города Алматы, полностью обеспечить потребности города Алматы в природном газе. Автотранспортный парк Алматы должен соответствовать нормам Евро-5, а также контроля качества технических осмотров АТС.
Также необходимо частичное выведение за пределы города ряда экологически вредных предприятий и проведение мероприятий по полному озеленению города.

Создание условий по повышению уровня жизни населения

Уровень занятости в 2020 году относительно 2013 года увеличится на 10 % за счет развития производства товаров (в 1,8 раза) и услуг (в 2,1 раза). Прогнозная численность занятых в городе Алматы увеличится с 743 тыс. чел. в 2013 году до 817,8 тыс. чел. к 2020 году.
В рамках мер по повышению конкурентных преимуществ и созданию новых рабочих мест в городе Алматы ВРП на душу населения будет расти к 2020 году до 8,0 млн. тенге.
По прогнозным расчетам отношение ВРП на душу населения к среднереспубликанскому уровню к 2020 году превысит в 2,2 раза
(в 2013 году – в 2,1 раза).

Раздел 3. Прогнозные параметры развития страны

Таблица 1 - Темп роста ВРП, %

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка	Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Республика Казахстан		106,0	104,3	101,5	102,2	103,3	103,6	104,1	105,6
1.	Акмолинская	105,1	103,7	101,9	102,7	103,5	103,7	104,4	105,4
2.	Актюбинская	104,6	100,5	100,9	102,3	103,7	103,7	103,8	105,5
3.	Алматинская	110,8	103,7	101,6	101,5	102,2	102,4	103,0	104,1
4.	Атырауская	103,5	101,9	100,2	102,5	104,4	103,9	103,6	105,5
5.	Западно-Казахстанская	103,2	102,2	100,4	102,6	104,4	104,1	103,9	105,9
6.	Жамбылская	103,5	104,1	101,7	101,8	102,5	102,7	103,3	104,4
7.	Карагандинская	107,6	103,0	101,0	100,8	101,7	101,8	102,3	103,1
8.	Костанайская	110,4	104,0	101,9	102,6	103,3	103,5	104,1	105,6
9.	Кызылординская	104,0	102,7	100,7	102,4	103,7	103,6	103,7	105,4
10.	Мангистауская	105,2	102,3	100,3	102,6	105,0	104,3	104,0	106,5
11.	Южно-Казахстанская	103,2	103,6	101,4	101,5	102,3	102,4	103,0	104,2
12.	Павлодарская	100,2	103,7	101,5	100,9	101,6	102,1	102,8	103,6
13.	Северо-Казахстанская	107,8	102,0	102,4	103,0	103,5	103,8	104,4	105,7
14.	Восточно-Казахстанская	107,5	103,5	101,4	101,4	102,1	102,4	102,9	103,9
15.	город Астана	110,8	106,1	102,1	102,5	103,5	104,1	104,8	106,4
16.	город Алматы	115,0	107,5	102,6	103,1	104,2	105,1	106,0	107,8

Таблица 2 – Прогноз ИФО по отраслям в разрезе регионов до 2020 года, в % к предыдущему году

Акмолинская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	107,7	102,5	102,5	103,8	104,8	104,7	105,6	106,5
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	130,9	101,9	105,9	108,9	107,8	107,5	108,1	109,8
3.	Промышленность	100,4	102,2	99,9	99,9	102,8	102,5	104,1	104,2
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	111,6	98,8	98,8	101,7	114,7	110,6	108,3	119,7
5.	Обрабатывающая промышленность	100,2	102,9	99,0	101,4	103,0	103,0	104,8	103,1
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	85,2	105,1	102,3	102,3	102,3	103,4	103,4	102,7
7.	Строительство	88,7	105,3	102,6	102,6	102,6	102,6	102,6	102,6
8.	Производство услуг	103,2	103,9	101,5	101,8	102,5	102,9	103,4	104,6
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	97,7	107,8	102,4	103,5	104,0	105,6	105,8	106,6
10.	Транспорт и складирование	108,2	104,4	102,2	102,2	102,2	103,2	104,4	105,7
11.	Информация и связь	110,4	102,8	101,0	101,0	101,0	101,7	102,4	103,1
12.	Операции с недвижимым имуществом	103,3	102,6	100,8	101,1	101,9	101,4	101,5	103,3
13.	Прочие услуги	103,5	102,0	100,8	100,9	102,0	101,8	102,1	103,3
14.	Валовая добавленная стоимость	105,2	103,3	101,9	102,7	103,5	103,7	104,3	105,4

Актюбинская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	106,7	100,7	100,0	102,0	104,1	103,3	102,9	104,5
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	101,8	100,6	101,8	102,7	102,4	102,3	102,4	102,9
3.	Промышленность	102,4	100,0	99,3	101,9	105,2	104,1	103,4	105,8
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	100,8	99,6	99,5	100,6	105,6	104,0	103,2	107,5
5.	Обрабатывающая промышленность	108,9	101,2	99,6	100,6	101,3	101,3	102,1	101,3
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	108,2	102,6	101,2	101,2	101,2	101,8	101,8	101,4
7.	Строительство	142,9	104,1	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0
8.	Производство услуг	100,7	105,4	102,0	102,5	103,4	104,1	104,7	106,4
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	90,9	107,6	102,4	103,4	103,8	105,4	105,7	106,4
10.	Транспорт и складирование	109,1	106,3	103,1	103,1	103,1	104,5	106,3	108,1
11.	Информация и связь	105,6	105,0	101,8	101,8	101,8	103,0	104,2	105,5
12.	Операции с недвижимым имуществом	91,4	104,3	101,3	101,8	103,3	102,4	102,5	105,6
13.	Прочие услуги	111,4	103,4	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,6
14.	Валовая добавленная стоимость	104,2	102,8	100,9	102,3	103,7	103,7	103,9	105,5

Алматинская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	102,0	101,6	101,2	100,5	100,8	101,0	101,6	101,6
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	103,3	100,6	101,8	102,8	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Промышленность	102,6	101,3	100,6	98,4	99,2	99,5	100,7	100,3
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	101,7	99,6	99,6	100,6	105,4	103,9	103,0	107,2
5.	Обрабатывающая промышленность	102,3	101,2	99,6	100,6	101,3	101,2	102,0	101,3
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	106,0	102,5	101,1	101,1	101,1	101,7	101,7	101,3
7.	Строительство	99,9	104,0	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0
8.	Производство услуг	119,9	105,1	101,9	102,3	103,5	103,7	104,4	106,3
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	103,0	107,8	102,4	103,5	104,0	105,6	105,8	106,6
10.	Транспорт и складирование	110,1	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,1	107,9
11.	Информация и связь	96,0	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Операции с недвижимым имуществом	160,3	104,5	101,4	101,9	103,4	102,5	102,6	105,8
13.	Прочие услуги	110,4	103,6	101,4	101,7	103,5	103,2	103,7	105,8
14.	Валовая добавленная стоимость	110,8	103,3	101,6	101,4	102,1	102,4	103,0	104,1

Атырауская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	105,9	100,2	99,5	102,7	105,1	104,1	103,1	104,9
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	101,2	100,6	101,8	102,7	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Промышленность	108,8	99,8	99,1	102,9	105,9	104,7	103,4	105,7
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	109,3	99,7	99,7	100,4	103,9	102,8	102,2	105,2
5.	Обрабатывающая промышленность	104,2	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	100,1	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	100,9
7.	Строительство	84,3	103,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8
8.	Производство услуг	98,4	104,9	102,0	102,3	103,5	103,7	104,6	106,6
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	102,7	107,7	102,4	103,5	103,9	105,5	105,8	106,5
10.	Транспорт и складирование	107,7	106,7	103,4	103,4	103,4	104,8	106,7	108,6
11.	Информация и связь	105,3	105,5	101,9	101,9	102,0	103,3	104,6	106,0
12.	Операции с недвижимым имуществом	71,2	104,5	101,4	101,9	103,4	102,5	102,7	105,8
13.	Прочие услуги	101,6	103,6	101,4	101,7	103,5	103,2	103,7	105,9
14.	Валовая добавленная стоимость	103,7	101,6	100,2	102,6	104,5	103,9	103,7	105,6

Западно-Казахстанская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	100,1	100,0	99,4	102,8	105,3	104,2	103,2	105,2
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	104,6	100,6	101,8	102,7	102,4	102,3	102,5	102,9
3.	Промышленность	99,6	99,8	99,2	102,9	105,9	104,6	103,4	105,7
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	98,2	99,7	99,7	100,4	104,0	102,9	102,2	105,3
5.	Обрабатывающая промышленность	120,3	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	102,8	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	101,0
7.	Строительство	107,4	103,1	101,5	101,5	101,5	101,5	101,5	101,5
8.	Производство услуг	108,2	105,4	102,1	102,5	103,5	104,0	104,8	106,7
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	108,0	108,2	102,6	103,7	104,2	105,9	106,2	107,0
10.	Транспорт и складирование	112,2	106,6	103,3	103,3	103,3	104,7	106,5	108,4
11.	Информация и связь	98,3	105,3	101,9	101,9	101,9	103,2	104,5	105,8
12.	Операции с недвижимым имуществом	93,8	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,5	105,6
13.	Прочие услуги	112,6	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,6
14.	Валовая добавленная стоимость	102,6	101,9	100,3	102,7	104,4	104,1	103,9	105,9

Жамбылская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	108,2	102,0	101,4	100,9	101,1	101,2	101,6	101,7
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	110,4	100,6	101,9	102,8	102,5	102,4	102,6	103,1
3.	Промышленность	108,0	100,8	100,5	98,6	99,3	99,5	100,4	100,3
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	116,5	99,7	99,7	100,4	104,0	102,9	102,2	105,3
5.	Обрабатывающая промышленность	108,4	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	98,7	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	101,0
7.	Строительство	107,0	104,9	102,4	102,4	102,4	102,4	102,4	102,4
8.	Производство услуг	100,4	105,1	102,0	102,4	103,4	103,8	104,5	106,4
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	105,5	107,8	102,5	103,6	104,0	105,6	105,9	106,7
10.	Транспорт и складирование	108,5	106,4	103,2	103,2	103,2	104,5	106,4	108,2
11.	Информация и связь	106,8	105,1	101,8	101,8	101,8	103,0	104,3	105,5
12.	Операции с недвижимым имуществом	82,2	104,3	101,3	101,8	103,2	102,4	102,5	105,5
13.	Прочие услуги	102,8	103,4	101,4	101,6	103,3	103,0	103,5	105,6
14.	Валовая добавленная стоимость	103,5	103,8	101,7	101,7	102,4	102,7	103,3	104,4

Карагандинская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	108,6	100,9	100,5	99,7	100,4	100,4	100,9	101,1
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	111,9	100,3	100,9	101,3	101,2	101,1	101,2	101,4
3.	Промышленность	104,6	100,5	100,3	99,1	100,0	100,0	100,7	100,9
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	122,2	99,7	99,7	100,4	103,7	102,6	102,1	104,9
5.	Обрабатывающая промышленность	99,7	100,8	99,7	100,4	100,8	100,8	101,3	100,8
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	100,3	101,6	100,7	100,7	100,7	101,1	101,1	100,9
7.	Строительство	154,0	104,0	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9
8.	Производство услуг	106,4	105,1	101,8	102,3	103,3	103,7	104,2	105,9
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	98,3	107,7	102,4	103,5	103,9	105,5	105,7	106,5
10.	Транспорт и складирование	104,4	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,1	107,9
11.	Информация и связь	105,0	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Операции с недвижимым имуществом	123,3	104,0	101,2	101,7	103,0	102,2	102,3	105,1
13.	Прочие услуги	104,7	103,2	101,3	101,5	103,1	102,8	103,3	105,1
14.	Валовая добавленная стоимость	107,8	102,6	101,0	100,7	101,6	101,8	102,3	103,1

Костанайская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	110,8	101,0	101,5	102,6	103,2	103,0	103,2	104,1
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	136,6	101,4	104,3	106,5	105,7	105,5	106,0	107,2
3.	Промышленность	101,3	100,3	99,9	100,3	101,8	101,4	101,5	102,3
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	96,2	99,7	99,7	100,4	103,8	102,7	102,1	105,1
5.	Обрабатывающая промышленность	108,1	100,8	99,7	100,4	100,8	100,8	101,3	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	93,6	101,7	100,7	100,7	100,8	101,1	101,1	100,9
7.	Строительство	101,3	103,5	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7
8.	Производство услуг	110,8	105,3	102,1	102,5	103,3	103,9	104,7	106,5
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	101,1	107,4	102,3	103,3	103,7	105,3	105,5	106,3
10.	Транспорт и складирование	111,8	106,1	103,1	103,1	103,1	104,4	106,1	107,9
11.	Информация и связь	107,3	104,8	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Операции с недвижимым имуществом	128,8	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,6	105,6
13.	Прочие услуги	103,2	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,7
14.	Валовая добавленная стоимость	110,8	103,6	101,9	102,5	103,3	103,5	104,1	105,6

Кызылординская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	102,8	100,6	99,8	102,7	104,4	103,7	103,0	104,4
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	101,1	100,6	101,8	102,8	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Промышленность	100,6	99,8	99,1	102,9	105,8	104,6	103,4	105,7
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	99,2	99,7	99,7	100,4	103,9	102,8	102,2	105,3
5.	Обрабатывающая промышленность	117,2	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	112,6	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	100,9
7.	Строительство	116,6	104,5	102,2	102,2	102,2	102,2	102,2	102,2
8.	Производство услуг	105,7	104,9	102,0	102,3	103,2	103,7	104,5	106,3
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	113,5	108,6	102,7	103,9	104,4	106,2	106,5	107,3
10.	Транспорт и складирование	104,4	106,4	103,2	103,2	103,2	104,5	106,3	108,1
11.	Информация и связь	100,0	105,1	101,8	101,8	101,8	103,0	104,3	105,5
12.	Операции с недвижимым имуществом	102,5	103,7	101,1	101,6	102,8	102,0	102,2	104,8
13.	Прочие услуги	105,4	102,9	101,2	101,4	102,9	102,6	103,0	104,8
14.	Валовая добавленная стоимость	104,0	102,3	100,6	102,5	103,8	103,7	103,8	105,4

Мангистауская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	102,0	100,3	99,4	103,0	106,2	104,9	103,8	106,3
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	96,7	100,6	101,8	102,8	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Промышленность	102,2	99,7	99,1	103,1	107,2	105,6	104,1	107,3
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	101,7	99,6	99,6	100,6	105,3	103,8	103,0	107,1
5.	Обрабатывающая промышленность	110,1	101,2	99,6	100,6	101,2	101,2	101,9	101,3
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	104,9	102,5	101,1	101,1	101,1	101,7	101,7	101,3
7.	Строительство	100,3	104,7	102,3	102,3	102,3	102,3	102,3	102,3
8.	Производство услуг	112,3	105,0	101,9	102,3	103,7	103,7	104,3	106,7
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	112,6	107,3	102,3	103,3	103,7	105,3	105,5	106,2
10.	Транспорт и складирование	107,8	105,9	103,0	103,0	103,0	104,2	105,9	107,6
11.	Информация и связь	105,1	104,6	101,6	101,6	101,6	102,7	103,8	105,0
12.	Операции с недвижимым имуществом	134,6	105,1	101,6	102,1	103,9	102,8	103,0	106,6
13.	Прочие услуги	104,7	104,1	101,6	101,9	104,0	103,6	104,2	106,7
14.	Валовая добавленная стоимость	105,3	101,9	100,3	102,7	105,1	104,4	104,0	106,5

Южно-Казахстанская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	102,5	101,1	100,9	100,4	100,8	100,9	101,3	101,6
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	104,1	100,6	101,9	102,8	102,5	102,4	102,6	103,1
3.	Промышленность	102,2	100,5	100,3	98,9	99,8	99,8	100,6	100,7
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	108,6	99,7	99,7	100,4	103,5	102,5	102,0	104,8
5.	Обрабатывающая промышленность	100,2	100,7	99,7	100,4	100,8	100,8	101,2	100,8
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	95,6	101,6	100,7	100,7	100,7	101,0	101,0	100,8
7.	Строительство	101,2	103,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8
8.	Производство услуг	103,5	104,9	101,8	102,3	103,4	103,6	104,2	106,1
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	104,6	107,5	102,3	103,4	103,8	105,4	105,6	106,4
10.	Транспорт и складирование	106,5	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,2	108,0
11.	Информация и связь	103,3	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Операции с недвижимым имуществом	97,6	104,3	101,3	101,8	103,2	102,4	102,5	105,5
13.	Прочие услуги	105,4	103,4	101,4	101,6	103,3	103,0	103,5	105,5
14.	Валовая добавленная стоимость	103,0	103,2	101,4	101,4	102,3	102,4	103,0	104,2

Павлодарская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	101,9	101,1	100,9	99,1	99,6	99,8	100,6	100,5
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	133,4	90,3	101,9	102,9	102,6	102,5	102,6	103,2
3.	Промышленность	99,2	96,1	98,7	98,4	99,0	99,3	100,2	100,1
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	101,5	94,4	97,7	100,5	104,1	102,9	102,3	105,5
5.	Обрабатывающая промышленность	99,8	96,6	97,1	100,4	100,9	100,9	101,5	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	100,4	97,4	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	101,0
7.	Строительство	102,9	103,5	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7
8.	Производство услуг	98,1	105,8	102,3	102,7	103,6	104,3	105,1	106,8
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	90,6	108,4	102,6	103,8	104,3	106,1	106,3	107,2
10.	Транспорт и складирование	102,2	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,2	108,0
11.	Информация и связь	106,3	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Операции с недвижимым имуществом	98,7	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,6	105,6
13.	Прочие услуги	102,6	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,7
14.	Валовая добавленная стоимость	100,1	103,3	101,5	100,8	101,5	102,0	102,8	103,6

Северо-Казахстанская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	111,0	101,4	103,0	103,6	103,4	103,4	103,9	104,7
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	111,7	101,4	104,3	106,5	105,7	105,5	105,9	107,1
3.	Промышленность	105,0	100,8	100,7	98,2	98,7	99,0	100,0	99,8
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	107,1	99,7	99,7	100,4	103,8	102,7	102,1	105,1
5.	Обрабатывающая промышленность	104,5	100,8	99,7	100,4	100,8	100,8	101,3	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	108,5	101,7	100,8	100,8	100,8	101,1	101,1	100,9
7.	Строительство	125,0	104,0	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9
8.	Производство услуг	105,8	105,4	102,0	102,5	103,6	104,0	104,6	106,4
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	110,8	108,2	102,6	103,7	104,2	105,9	106,1	107,0
10.	Транспорт и складирование	109,3	106,1	103,0	103,0	103,0	104,3	106,0	107,8
11.	Информация и связь	105,1	104,7	101,7	101,7	101,7	102,8	104,0	105,2
12.	Операции с недвижимым имуществом	98,4	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,6	105,6
13.	Прочие услуги	105,6	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,7
14.	Валовая добавленная стоимость	108,0	103,8	102,4	103,0	103,5	103,8	104,3	105,7

Восточно-Казахстанская область

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	107,5	101,0	100,8	100,1	100,6	100,6	101,2	101,4
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	108,3	100,6	101,8	102,8	102,5	102,4	102,5	103,0
3.	Промышленность	106,4	100,6	100,3	98,8	99,7	99,8	100,6	100,7
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	113,2	99,7	99,7	100,4	103,9	102,8	102,2	105,2
5.	Обрабатывающая промышленность	106,7	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	90,0	101,7	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	100,9
7.	Строительство	112,9	103,4	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7
8.	Производство услуг	107,9	104,9	101,8	102,3	103,1	103,7	104,2	105,8
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	111,1	107,6	102,4	103,4	103,9	105,5	105,7	106,5
10.	Транспорт и складирование	110,5	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,2	108,0
11.	Информация и связь	104,4	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Операции с недвижимым имуществом	108,3	103,6	101,1	101,5	102,7	102,0	102,1	104,6
13.	Прочие услуги	104,1	102,9	101,1	101,3	102,8	102,5	103,0	104,7
14.	Валовая добавленная стоимость	107,7	103,1	101,4	101,3	102,0	102,3	102,9	103,9

город Астана

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	93,2	102,8	101,3	100,8	101,1	101,2	101,6	101,4
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	110,1	100,7	102,2	103,3	102,9	102,8	103,0	103,6
3.	Промышленность	106,3	101,7	100,6	98,6	99,6	100,0	101,5	100,8
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	-	99,4	99,3	100,9	107,8	105,6	104,4	110,5
5.	Обрабатывающая промышленность	108,6	101,8	99,4	100,8	101,9	101,8	102,9	101,9
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	103,8	103,8	101,7	101,7	101,7	102,5	102,5	102,0
7.	Строительство	89,0	103,3	101,6	101,6	101,6	101,6	101,6	101,6
8.	Производство услуг	114,0	106,2	102,2	102,8	103,9	104,5	105,3	107,2
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	120,2	109,8	103,1	104,4	105,0	107,0	107,3	108,3
10.	Транспорт и складирование	107,2	107,1	103,6	103,6	103,6	105,1	107,1	109,1
11.	Информация и связь	110,2	106,0	102,1	102,1	102,1	103,6	105,0	106,5
12.	Операции с недвижимым имуществом	105,1	104,8	101,5	102,0	103,6	102,6	102,8	106,1
13.	Прочие услуги	116,4	103,8	101,5	101,8	103,7	103,4	103,9	106,2
14.	Валовая добавленная стоимость	110,4	105,7	102,1	102,5	103,5	104,1	104,8	106,4

город Алматы

№ п/п	Наименование	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Отчет	Оценка		Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Производство товаров	100,6	103,0	101,4	100,1	100,7	100,9	101,9	101,5
2.	Сельское, лесное и рыбное хозяйство	89,3	100,5	101,6	102,4	102,1	102,1	102,2	102,6
3.	Промышленность	105,8	101,6	100,6	98,6	99,5	99,8	101,2	100,6
4.	Горнодобывающая промышленность и разработка карьеров	-	-	-	-	-	-	-	-
5.	Обрабатывающая промышленность	108,2	101,6	99,4	100,8	101,7	101,7	102,7	101,8
6.	Электроснабжение, подача газа, пара и воздушное кондиционирование	94,1	103,5	101,5	101,5	101,5	102,3	102,3	101,9
7.	Строительство	91,5	106,0	102,9	102,9	102,9	102,9	102,9	102,9
8.	Производство услуг	117,5	107,5	102,7	103,4	104,5	105,5	106,3	108,4
9.	Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	122,1	109,9	103,1	104,5	105,1	107,2	107,5	108,5
10.	Транспорт и складирование	105,7	111,3	105,7	105,7	105,7	108,1	111,3	114,5
11.	Информация и связь	118,0	111,0	103,9	103,9	103,9	106,5	109,1	111,8
12.	Операции с недвижимым имуществом	152,5	105,2	101,6	102,2	103,9	102,8	103,0	106,6
13.	Прочие услуги	100,5	104,1	101,6	101,9	104,0	103,6	104,3	106,7
14.	Валовая добавленная стоимость	115,9	107,1	102,5	103,1	104,2	105,1	105,9	107,8

Таблица 3 – Прогнозная среднегодовая численность населения Республики Казахстан

тыс. человек

№ п/п	Наименование региона	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016		2017	2018		2019	2020
		Факт				Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8		9	10		11	12		13
1.	Республика Казахстан	16 321,6	16 558,3	16 791,9	17 035,0	17 271,2	17 510,6		17 747,4	17 979,5		18 205,9	18 424,7		18 635,7
2.	Акмолинская	734,2	732,3	732,0	734,1	734,8	735,9		736,7	737,3		737,6	737,5		737,0
3.	Актюбинская	770,5	781,9	791,1	802,4	810,4	820,0		829,5	838,6		847,2	855,2		862,7
4.	Алматинская	1 854,5	1 890,8	1 927,7	1 965,6	2 003,2	2 040,4		2 077,0	2 113,0		2 148,0	2 182,0		2 215,1
5.	Атырауская	526,5	537,5	549,1	561,5	573,7	585,9		598,0	609,9		621,7	633,2		644,4
6.	Западно-Казахстанская	606,1	610,4	615,1	620,8	625,4	630,4		635,3	639,8		644,1	648,0		651,5
7.	Жамбылская	1 040,4	1 051,0	1 062,8	1 077,2	1 090,6	1 104,1		1 117,1	1 129,5		1 141,3	1 152,4		1 162,8
8.	Карагандинская	1 349,5	1 355,0	1 360,3	1 366,2	1 369,9	1 374,0		1 377,4	1 380,1		1 382,0	1 383,2		1 383,5
9.	Костанайская	882,4	880,5	879,7	880,4	880,6	880,6		880,3	879,5		878,3	876,5		874,3
10.	Кызылординская	694,8	706,7	719,8	733,2	747,6	761,3		774,7	787,9		800,7	813,1		825,0
11.	Мангистауская	513,7	535,0	556,8	577,6	601,5	624,2		647,2	670,3		693,6	716,8		740,1
12.	Южно-Казахстанская	2 539,6	2 594,6	2 650,2	2 706,1	2 766,2	2 824,8		2 883,6	2 942,1		3 000,1	3 057,2		3 113,4
13.	Павлодарская	745,2	746,6	748,0	750,9	751,6	752,9		753,8	754,2		754,0	753,4		752,2
14.	Северо-Казахстанская	591,0	586,4	581,5	577,6	573,3	569,0		564,4	559,6		554,5	549,1		543,3
15.	Восточно-Казахстанская	1 397,99	1 397,89	1 394,71	1 393,62	1 395,27	1 396,81		1 398,62	1 400,58		1 402,67	1 404,70		1 406,64
16.	город Астана	673,2	720,0	760,5	796,3	832,0	868,2		904,4	940,5		976,5	1 012,1		1 047,4
17.	город Алматы	1 402,1	1 431,7	1 462,6	1 491,5	1 515,1	1 542,1		1 569,4	1 596,6		1 623,7	1 650,3		1 676,4

Таблица 4 – Прогнозная динамика численности экономически активного населения Республики Казахстан

тыс. человек

№ п/п	Наименование региона	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Факт				Прогноз
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
1.	Республика Казахстан	8610,7	8774,6	8981,9	9041,3	9104,0	9162,0	9217,6	9272,8	9329,1	9390,5	9461,2
2.	Акмолинская	438,7	442,7	439,8	441,9	441,1	439,8	438,1	436,6	435,0	433,6	432,6
3.	Актюбинская	399,9	415,8	432,4	434,1	436,1	437,7	438,8	439,7	440,6	441,6	443,1
4.	Алматинская	893,3	947,0	1020,8	1044,6	1057,1	1069,0	1081,2	1093,6	1106,1	1119,5	1134,4
5.	Атырауская	270,8	283,2	291,8	294,3	298,2	301,9	305,4	308,9	312,5	316,3	320,3
6.	Западно-Казахстанская	334,4	333,5	332,5	333,4	334,1	334,5	334,5	334,5	334,7	335,1	335,8
7.	Жамбылская	584,7	589,4	591,9	581,0	583,2	585,1	587,0	588,9	590,9	593,4	596,8
8.	Карагандинская	744,9	739,2	740,9	744,1	743,0	741,5	739,4	736,9	734,5	732,7	731,5
9.	Костанайская	543,5	541,8	539,6	531,1	529,7	528,0	526,2	524,3	522,3	520,4	518,6
10.	Кызылординская	317,4	337,5	347,6	352,6	356,7	360,5	363,9	367,1	370,4	373,7	377,5
11.	Мангистауская	219,3	241,9	271,7	274,2	282,6	290,9	299,1	307,4	315,9	324,7	334,0
12.	Южно-Казахстанская	1160,1	1198,3	1243,4	1255,2	1274,0	1292,4	1310,9	1329,8	1349,0	1368,8	1390,6
13.	Павлодарская	440,7	441,1	439,2	440,0	438,6	436,8	435,0	432,9	430,9	429,3	427,8
14.	Северо-Казахстанская	380,1	366,2	349,6	346,9	343,2	339,3	335,3	331,3	327,3	323,4	319,5
15.	Восточно-Казахстанская	769,8	757,5	748,5	746	742,7	739,0	735,0	731,0	727,0	723,0	719,0
16.	город Астана	390,7	398,6	417,6	434,5	448,4	462,4	476,4	490,5	504,8	519,6	535,2
17.	город Алматы	722,4	740,9	774,7	787,5	795,3	803,2	811,4	819,4	827,2	835,4	844,5

Раздел 4. Схемы перспективного развития регионов до 2020 года

Примечание: расшифровка аббревиатур

МНЭ РК – Министерство национальной экономики Республики Казахстан
МИР РК – Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан
ИКТ – информационно-коммуникационные технологии
КРС – крупно-рогатый скот
IT – информационные технологии
ЕЭС РК - Единая электроэнергетическая система Республики Казахстан
РГП – республиканское государственное предприятие
ГЧП – государственно-частное партнерство
ГПФИИР – Государственная программа форсированного индустриально-инновационного развития
АО – акционерное общество
АО «ССГПО» – акционерное общество «Соколовско-Сарбайское горно-обогатительное производственное объединение»
ТОО – товарищество с ограниченной ответственностью
ТиПО – техническое и профессиональное образование
КСКМ – Казахстанский сектор Каспийского моря
АПК – агропромышленный комплекс
ВЭД – внешняя экономическая деятельность

Приложение 1
к Прогнозной схеме
территориально-пространственного
развития страны до 2020 года

Динамика изменения доли регионов в ВВП страны за
1991 – 2013 годы

№ п/п	Регион	1991	1995	2000	2001	2003	2004	2005	2006	2007	2009	2010	2011	2012	2013
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
1.	Республика Казахстан	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100
2.	Акмолинская	7,8	6,1	3,2	3,3	3,1	2,8	2,6	2,5	3,2	3,1	2,7	2,9	2,6	2,8
3.	Актюбинская	5,4	5,1	4,5	4,5	5,1	5,0	5,4	5,1	5,3	5,0	5,4	5,4	5,5	5,3
4.	Алматинская	7,7	5,1	4,8	4,9	5,0	4,4	4,3	4,0	4,3	4,5	4,6	4,5	4,8	4,9
5.	Атырауская	2,8	6,1	9,4	9,0	10,5	10,9	10,6	10,7	9,6	11,6	13,0	12,5	10,8	10,6
6.	Восточно-Казахстанская	10,7	11,8	9,2	8,6	7,2	6,7	6,2	6,0	6,2	5,8	5,7	5,9	6,0	6,0
7.	Жамбылская	4,6	2,2	2,2	2,1	2,6	2,3	2,2	1,9	2,1	2,1	2,0	2,3	2,5	2,5
8.	Западно-Казахстанская	4,1	2,7	4,6	4,6	4,4	6,1	5,3	5,0	4,8	4,8	4,8	4,8	5,6	5,4
9.	Карагандинская	11,1	16,3	11,5	10,4	9,6	8,7	9,0	9,0	8,9	8,9	8,6	8,7	8,1	7,9
10.	Костанайская	9,6	7,2	6,1	5,3	5,1	4,6	4,3	3,8	4,4	4,3	3,9	4,1	3,8	3,8
11.	Кызылординская	2,0	2,2	2,2	2,3	2,9	3,1	3,2	3,6	3,9	3,8	3,9	3,8	3,9	4,0
12.	Мангистауская	2,6	5,1	5,0	4,5	4,7	5,0	5,7	5,8	5,9	6,5	6,8	6,4	5,4	5,5
13.	Павлодарская	7,1	10,7	6,4	6,3	5,8	5,7	5,1	4,5	4,6	5,1	4,7	5,5	5,0	4,5
14.	Северо-Казахстанская	9,4	7,0	2,7	3,0	3,0	2,6	2,4	2,3	2,5	2,4	2,1	2,4	2,3	2,2
15.	Южно-Казахстанская	8,5	4,3	6,9	7,2	6,7	5,3	4,7	4,1	4,8	5,4	5,5	5,5	6,2	6,0
16.	город Астана			5,2	6,3	6,6	8,0	9,4	9,4	8,8	8,1	8,1	7,6	8,5	9,5
17.	город Алматы	6,7	8,1	16,0	17,6	17,5	18,8	19,7	22,3	20,8	18,7	18,0	17,8	18,9	19,0

Источник: Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан

Приложение 2
к Прогнозной схеме
территориально-пространственного
развития страны до 2020 года

Основные показатели рынка труда по регионам
Республики Казахстан

№ п/п	Регион	Годы	Численность экономически активного населения, тыс. чел	Численность занятого населения, тыс. чел	Уровень самозанятости, %	Уровень безработицы, %	Структура занятости, %
							сельское, лесное и рыбное хозяйство	горнодобывающая промышленность	обрабатывающая промышленность	остальная промышленность	строительство	торговля	образование	прочие услуги	остальные виды деятельности
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
1.	Республика Казахстан	2009	8 458	7 903	33,7	6,6	29,0	2,5	6,9	2,3	7,0	14,8	9,8	27,5	0,3
		2013	9 041	8 571	30,6	5,2	24,2	2,9	6,4	2,8	7,7	14,7	10,8	30,4	0,2
2.	Акмолинская	2009	436	406	42,6	6,9	37,8	1,9	7,5	2,4	5,5	7,9	9,4	26,9	0,7
		2013	442	419	40,1	5,2	35,5	2,2	7,3	3,1	5,3	8,0	10,3	27,4	0,8
3.	Актюбинская	2009.	397	373	34,1	6,0	30,2	6,4	8,1	2,7	4,4	12,4	11,2	24,1	0,3
		2013.	434	413	25,4	4,9	13,5	7,4	5,7	2,2	7,9	18,8	12,0	32,5	0,0
4.	Алматинская	2009	863	807	42,1	6,5	47,7	0,9	4,1	1,5	6,0	12,1	7,5	19,4	0,8
		2013	1 045	993	40,7	4,9	42,6	0,4	3,4	1,5	7,9	12,5	7,9	23,9	0,0
5.	Атырауская	2009	258	242	14,2	6,1	8,3	4,5	5,4	2,1	20,2	11,2	11,0	37,5	0,0
		2013	294	280	12,0	5,0	4,3	5,7	6,0	4,6	15,6	9,8	11,4	42,6	0,0
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
6.	Западно-Казахстанская	2009	334	313	39,9	6,3	34,7	1,7	4,2	1,8	9,5	11,9	11,9	24,4	0,1
		2013	333	317	39,2	5,1	25,6	1,9	4,2	2,6	8,2	12,7	13,9	31,0	0,1
7.	Жамбылская	2009	577	539	52,1	6,5	34,0	1,4	4,5	1,9	5,5	22,1	10,2	20,2	0,3
		2013	581	551	50,9	5,2	36,6	1,2	3,5	2,1	4,9	20,0	11,3	20,2	0,1
8.	Карагандинская	2009	741	695	21,6	6,1	16,2	3,2	17,2	3,4	4,8	15,0	9,8	30,2	0,2
		2013	744	707	15,1	5,0	11,7	5,0	16,9	3,8	5,8	14,0	11,0	31,9	0,0
9.	Костанайская	2009	545	511	43,1	6,3	37,6	4,6	6,4	2,1	2,9	18,5	7,4	20,4	0,1
		2013	531	504	39,9	5,2	37,6	5,5	4,6	2,0	3,4	17,5	8,4	20,9	0,0
10.	Кызылординская	2009	307	287	42,3	6,6	22,3	3,3	5,4	1,8	10,2	14,3	13,0	29,4	0,2
		2013	353	334	32,8	5,2	10,3	3,9	2,5	3,5	11,3	16,4	15,9	36,1	0,0
11.	Мангистауская	2009	209	194	8,2	7,1	3,2	14,7	8,8	5,5	9,9	10,2	9,5	38,1	0,1
		2013	274	259	7,0	5,5	1,3	18,8	5,4	9,0	9,5	7,6	12,0	36,4	0,0
12.	Южно-Казахстанская	2009	1 133	1 058	48,4	6,6	43,3	0,9	3,0	1,1	5,8	17,2	11,3	17,1	0,1
		2013	1 255	1 186	46,8	5,5	35,2	1,0	2,9	1,5	9,7	17,2	12,1	20,3	0,0
13.	Павлодарская	2009	434	406	23,8	6,4	24,5	3,4	12,7	5,2	5,9	12,1	9,6	26,5	0,0
		2013	440	418	21,3	5,0	22,1	2,7	13,6	6,0	6,8	11,4	9,9	27,4	0,1
14.	Северо-Казахстанская	2009	382	358	40,8	6,3	48,8	0,5	3,6	1,7	2,1	10,0	9,8	23,3	0,1
		2013	347	329	34,6	5,1	43,1	0,2	4,2	2,3	2,1	11,0	11,9	25,1	0,2
15.	Восточно-Казахстанская	2009	764	715	33,9	6,4	30,1	2,9	8,2	2,3	5,4	14,1	8,9	27,8	0,3
		2013	746	708	31,8	5,1	25,4	3,1	9,6	2,2	5,9	13,6	9,9	30,2	0,1
16.	город Астана	2009	372	347	9,8	6,6	0,8	0,2	4,1	1,8	13,3	15,1	6,9	57,0	0,8
		2013	435	411	6,7	5,5	1,6	1,1	3,0	4,3	12,5	9,7	9,2	58,0	0,3
17.	город Алматы	2009	707	652	7,0	7,7	0,7	0,4	6,9	2,8	12,6	19,4	10,8	46,4	0,1
		2013	788	743	8,0	5,9	0,5	0,2	8,1	2,2	9,0	21,3	10,4	47,4	1,0

Приложение 3
к Прогнозной схеме
территориально-пространственного
развития страны до 2020 года

Выделение на макрорегионы в качестве зон
сбалансированного развития

№ п/п	Макрорегион	Критерий районирования областей Республики Казахстан в макрорегионы			Основные показатели социально-экономичес-кого развития макрорегионов за 2013 г.
		Экологичес-кий	Социальный	Экономический
1	2	3	4	5	6
1.	Южный Алматинская Жамбылская Кызылордин-ская Южно-Казахстанская	Благоприятные климатические условия для ведения сельского хозяйства; ресурсы для развития туризма. Рекреацион-ные зоны предгорья Джунгарского Алатау, каньоны, горы Таласского Алатау и Каржантау, озера Акжар и др.; богатая минерально-сырьевая база. На территории макрорегиона сосредоточены более 72 % фосфатного сырья, 68 % плавикового шпата, 65,1 % запасов кварцитов, 72,4 % урана	Большая численность и высокая плотность населения. В макрорегионе проживают 38 % населения страны. Плотность населения в макрорегионе одна из самых высоких по республике – в среднем 10,7 чел. на 1 кв. км; высокие темпы естественного прироста населения. За 2009 – 2013 годы численность населения макрорегиона выросла на 7,8 %	Схожесть структуры экономики. Одной из основных специализаций Южного макрорегиона является сельское хозяйство. Макрорегион производит 35,6 % валовой продукции республики; развитая транспортная инфраструктура. Приграничное месторасположение и исторически сложившиеся связи с Узбекистаном, Китайской Народной Республикой, Кыргызстаном поспособствовали развитию транспортной системы региона. Области Южного макрорегиона связывает единый транспортный коридор – Южный коридор; наличие трудовых резервов. Южный макрорегион	Численность населения – 6422,2 млн. чел. (38 %); ВРП – 6105211,7 млн. тенге (17,3 %); промышленная продукция – 2539147,3 млрд. тенге (14,2 %); экспорт – 417 848,8 тыс. долл. США (7,6 %)

1	2	3	4	5	6
		(месторожде-ния Северный Харасан, Северный, Южный Карамурын, Мойынкум, Мынкудук и т.д.), 11 % свинца и цинка (месторождения Шалкия и Талап).		традиционно выступает поставщиком трудовых ресурсов в индустриальный Север и Восток. На долю макрорегиона приходится 36 % экономически активного населения страны.
2.	Центрально-Восточный Восточно-Казахстанская Карагандин-ская Павлодарская	Богатые месторождения полиметаллических руд, благородных металлов, редкоземельных элементов. Крупнейшими месторождениями цветных металлов являются Айдарлы, Актогай, Артемьевское, Орловское, Саяк, Нурказган и т.д.; географическое местоположение; ресурсы для развития туризма. Курортная зона Баянаул, Западно-Алтайский, Маркакольский заповедники,	Относительно большая численность населения. В макрорегионе проживают 3505,4 млн. чел., что составляет 20,1 % от всего населения страны.	Схожесть структуры экономики. В макрорегионе ведущие роли занимают следующие отрасли: в промышленности – добыча угля, металлургия, машиностроение, электроэнергетика; в сельском хозяйстве – животноводство. В макрорегионе добывается 97,4 % угля, производится 84,6 продукции металлургической промышленности, 42,6 % машин и оборудования, 47,2 % электроэнергии, 29 % животноводческой продукции от общереспубликанского объема; значительный кадровый потенциал; схожесть структуры экспорта.	Численность населения - 3505,4 тыс. чел. (20,7 %); ВРП – 6472700 млн. тенге (18,35 %); промышленная продукция – 3658191,8 млрд. тенге (20,5 %); экспорт – 2238646,1 тыс. долл. США (40,6 %).

1	2	3	4	5	6
		заказник Рахманов-ские ключи, озера Зайсан, Алаколь и др.
3.	Западный Актюбинская Атырауская Западно-Казахстанская Мангистауская	Крупные месторождения углеводородного сырья. В макрорегионе сосредоточены более 96 % нефтяных запасов страны; схожие природно-климатические условия; географическое местоположение. Выход к морю, выход на рынки стран Каспийского бассейна.	Небольшая численность населения. В Западном макрорегионе проживают 15 % населения страны; редкая заселенность территории. В Западном макрорегионе самая низкая плотность населения по стране – 3,7 чел. На 1 кв. Км.	Схожесть структуры экономики. В макрорегионе в соответствии с имеющимися ресурсами традиционно сложилась специализация в горнодобывающей отрасли. На долю макрорегиона приходится 81,6 % продукции горнодобывающей промышленности от общереспубликанского объема. Макрорегион производит 89 % сырой нефти и газа; сырьевая направленность экономики. В структуре промышленности макрорегиона доля горнодобывающей промышленности составляет 90 %.	Численность населения – 2536,5 тыс. чел. (15 %); ВРП – 8992235,6 млн. тенге (25,5 %); промышлен-ная продукция – 9746867,8 млрд. тенге (54,6 %); экспорт – 603797,9 тыс. долл. США (10,9 %).
4.	Северный Акмолинская Костанайская Северо-Казахстанская	Богатые месторождения железной (Атансор, Тлеген, Массальское, Соколово-Сарыбай-ское), золотосодержащей (Васильковское, Аксу,	Малая численность и низкая плотность населения. В Северном макрорегионе проживает 12,9 % населения. республики Средняя плотность	Схожесть структуры экономики. Области Северного макрорегиона специализируются на выращивании зерна. В макрорегионе выращивается 81 % зерна; развитая транспортная система. Макрорегион обладает развитой	Численность населения – 2192,1 тыс. чел. (12,9 %); ВРП – 3067797,1 млн. тенге (8,7 %); промышленная продукция – 293763,3 млрд. тенге (1,6 %);

1	2	3	4	5	6
		Акбейт, Жолымбет, Кварцитовые горки, Бестобе, Узбой) и урановой руды (Заозерное, Звездное, Глубинное), бокситов, асбеста; схожие природно-климатические условия; географичес-кое местоположе-ние; основные массивы плодородных посевных площадей республики. На долю макрорегиона приходится 67 % пашни Республики Казахстан; ресурсы для развития туризма. Курортная зона Боровое, Зерендинская курортная зона, горы Сандыктау, Имантау, Айыртау, сосновые леса и др.	населения составляет 5,1 чел. на 1 кв. км; сокращение численности населения. Численность населения Северного макрорегиона ежегодно сокращается из-за миграционных потоков и низких темпов естественного прироста населения.	транспортной коммуникацией. Густота автомобильных дорог в среднем составляет 55,6 км на 1000 кв. км территории (в Республике Казахстан – 31,8).	экспорт - 1112509,9 тыс. долл. США (20,2 %).
5.	город Алматы	Административно-территориальное устройство.	Большая численность и высокая плотность	Экономическая специализация. Город Алматы сосредоточил на своей территории	Численность населения - 1475,4 тыс. чел. (8,7 %);

1	2	3	4	5	6
		Алматы является одним из двух городов,носящих статус города республиканского значения; Ресурсы для развития туризма. В городе высоко развиты сферы культуры, образования, развлечения и т.д.	населения. В городе проживают 8,8 % населения страны.Плотность населения составляет 3768,8 чел. на 1 кв. км, что является самым высоким показателем в республике; высокие темпы роста естественного роста численности населения. Ускоренное экономическое развитие города за последние годы способствовало притоку рабочей силы со всех уголков страны. За последние 10 лет численность населения города выросла на 31 % или 360 тыс. чел.; нехватка мощностей объектов социальной инфраструктуры. Рост численности населения города оказывает серьезную нагрузку на инфраструктуру	значительную часть экономического и интеллектуального потенциала страны. Это позволяет рассматривать его в качестве уникального региона, который по своим урбанистическим и агломерационным характеристикам превосходит другие города страны. В структуре ВРП города сектор услуг составляет основную долю (более 80 %), что свидетельствует о постепенном переходе экономики города в постиндустриальный этап развития. В городе развиты деловые, финансовые и образовательные услуги;машиностроение; фармацевтика; сельское хозяйство и пищевая промышленность.	ВРП – 7152416 млн.тенге (20,3 %); промышленная продукция – 641042,7 млрд. тенге (3,6 %); экспорт – 836 386,3 тыс. долл. США (15,2 %).
1	2	3	4	5	6
			города. В городе имеется дефицит ученических мест в дошкольных учреждениях. Охват детей детскими садами составляет 30 % (по Республике Казахстан 36,8 %). Обеспеченность населения средними медицинскими работниками составляет 96,5 ед. На 10 тыс. чел. (по Республике Казахстан – 99,5).
6.	город Астана	Административно-территориальный статус. Город является столицей Республики Казахстан; Ресурсы для развития туризма. В городе высоко развиты сферы образования, здравоохранения, культуры, услуг, торговли, развлечения и т.д.	Большая числ-енность и высокая плотность населения. В городе прож-ивают около 4,8 % населения страны. За 2003–2014 годы численность населения города выросла на 62 %. Плотность населения составляет 1163,5 чел. на 1 кв. км.	Экономическая специализация. Основу экономики города составляет сфера услуг. Доля сферы услуг в ВРП города составляет 87 %. Административные, деловые, финансовые и образовательные услуги.	Численность населения – 778,2 тыс. чел. (4,6 %); ВРП – 3484792,9 млн. тенге (9,9 %); промышленная продукция – 276216,8 млрд. тенге (1,5 %); экспорт – 300 545,4 тыс. долл. США (5,4 %)

"Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 27 маусымдағы № 486 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
«Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына
өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің одан әрі жұмыс істеуі мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына енгізілетін өзгерістер бекітілсін.
2. Осы Жарлық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2015 жылғы « »
№ Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына
енгізілетін өзгерістер

1. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 18 маусымдағы № 827 Жарлығына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., № 30, 259-құжат):
жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінде:
14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:
«14. Қазақстан Республикасының Стратегиялық даму жоспарын іске асыру мақсатында мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган тиісті кезеңге арналған Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасын әзірлейді. Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасы – бұл елдің орнықты дамуын қамтамасыз ету үшін өңірлер бөлінісінде өндірістік күштерді, өндірістік, әлеуметтік және басқа инфрақұрылымды ұтымды орналастыру, ел халқын қоныстандыру жүйесі.
Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасын Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Іске асыру процесінде, макроэкономикалық жағдай өзгерген кезде, Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасын түзету жүзеге асырылуы мүмкін.
Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасының іске асырылуын бақылауды Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі жүзеге асырады.
Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасын әзірлеу, іске асыру және оның іске асырылуын бақылау тәртібін және мерзімдерін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды.».
2. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің одан әрі жұмыс істеуінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 4 наурыздағы № 931 Жарлығына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2010 ж., № 20-21, 150-құжат):
жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасының стратегиялық даму жоспарын, Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасын, мемлекеттік бағдарламаларды, аумақтарды дамыту бағдарламаларын, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын әзірлеу, іске асыру, мониторинг, бағалау және бақылау жүргізу қағидаларында:
62, 63, 64, 65, 66, 67-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:
«62. Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасының құрылымы мынадай бөлімдерді қамтиды:
1) аумақтардың экономикалық әлеуетін талдау және бағалау;
2) аумақтық-кеңістікте дамыту бағыттары;
3) елді дамытудың болжамды параметрлері;
4) өңірлерді перспективалық дамыту схемалары.
63. «Аумақтардың экономикалық әлеуетін талдау және бағалау» бөлімі ел өңірлерінің ресурстық әлеуетін талдауды, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілу мәселелерін, экономикалық мамандану, қоныстандыру және нарықтық байланыстардың сипаты бойынша жіктеу мен өңірлерді талдауды, елдің аумақтық даму ерекшеліктерін, өңірлердің экологиялық дамуын талдауды қамтуы тиіс.
64. «Аумақтық-кеңістікте дамытудың негізгі бағыттары» бөлімі елді аумақтық-кеңістікте дамытудың мақсаттарынан, міндеттерінен және негізгі тәсілдерінен, макроөңірлердің стратегиялық даму бағыттарынан тұрады.
65. «Елді дамытудың болжамды параметрлері» бөлімі алдағы он жылдық кезеңге арналған елді және өңірлерді дамытудың негізгі болжамды көрсеткіштерін қамтиды.
66. «Өңірлерді перспективалық дамыту схемалары» бөлімі өңірлердің перспективалық экономикалық мамандануының, перспективалық қоныстандырудың, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымды перспективалық дамыту схемаларын қамтиды.
67. Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың болжамды схемасын іске асыру Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің төмен тұрған құжаттары арқылы жүзеге асырылады.»;
68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75 және 76-тармақтар алып тасталсын.
3. «Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды схемасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 21 шілдедегі № 118 Жарлығында:
жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды схемасы осы Жарлыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2015 жылғы « »
№ Жарлығына
ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2011 жылғы 21 шілдедегі
№ 118 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды
схемасы Мазмұны

Кіріспе

1-бөлім. Аумақтардың экономикалық әлеуетін талдау және бағалау

2-бөлім. Аумақтық-кеңістікте даму бағыттары

3-бөлім. Елді дамытудың болжамды параметрлері

4-бөлім. Өңірлерді 2020 жылға дейін перспективалы дамыту схемалары

Кіріспе

Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі болжамды схемасы (бұдан әрі – Болжамды схема) елді дамытудың маңызды құралы болып табылады, өңірлік дамудың түйінді бағыттары бойынша мемлекеттің тәсілдерін айқындайды.
Болжамды схема дамудың ағымдағы және ұзақ мерзімді, макроэкономикалық, салалық және өңірлік аспектілерін ұштастыруды қамтамасыз етеді, бизнестің, салалық және аумақтық мемлекеттік органдар мен басқа да ұйымдардың іс-қимылын үйлестіруге мүмкіндік береді.
Болжамды схеманың ұзақ мерзімді бағыты мен кешенді сипаты оны қолда бар резервтер мен мүмкіндіктерді анықтау, оның негізінде іске асырылып жатқан даму бағыттарын толықтыратын немесе дамытатын экономиканың перспективалы даму бағыттарын қалыптастыру үшін пайдалануға мүмкіндік береді.
Болжамды схема ел аумағында әлеуметтік-экономикалық әлеуетті ұтымды ұйымдастырудың және орналастырудың негізінде халықтың әл-ауқатын арттыру үшін жағдай жасауға бағытталған.
2013 жылғы деректер бойынша ел ауданының бірлігіне қатысты жалпы қосылған құнның саны ретінде есептелген экономикалық тығыздық Қазақстанда 85,1 мың АҚШ долларын құрады, бұл Шығыс Еуропаның Польша (1660 мың АҚШ доллары), Мажарстан (1466 мың АҚШ доллары) сияқты елдерінің, сондай-ақ Ресей (122,6 мың АҚШ доллары) сияқты ТМД елдерінің экономикалық тығыздығынан едәуір артта қалып отыр.
Қазақстанда өзен көлігі тораптарының болмауы және ашық теңізге шыға алмауы Қазақстанның экономикалық тығыздығына кері әсер ететін факторлардың бірі болып табылады.
Осыған байланысты Қазақстан үшін экономикалық тұрғыдан перспективалы аудандарда және өмір сүруге қолайлы табиғи-климаттық аймақтарда экономикалық және еңбек ресурстарын шоғырландыруға ынталандыру, нарық субъектілерінің экономикалық белсенділігінің өсуі және әлемдік экономикамен үйлесімді интеграцияланған бірыңғай ішкі экономикалық кеңістікті қалыптастыру үшін жағдай жасау міндеті аса өзекті болып отыр.
Қазақстан Республикасы өңірлерінің экономикалық тығыздығы сараланудың жоғары дәрежесімен ерекшеленеді, бұл аумақтық бөліністе елдің экономикалық дамуы әркелкі екенін сипаттайды.
Бірқатар елдердің табысты дамуының әлемдік тәжірибесі оның жоғары урбандалу аймақтарында өндірістің, капиталдың және адами ресурстардың аумақтық шоғырлануы жағдайында өтетінін көрсетіп отыр.
Осылайша, қазіргі жағдайларда кеңістік пен орналасу орны мемлекеттік саясаттың екінші дәрежелі факторлары ретінде қарастырылмай, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды факторына айналады. Соңғы екі онжылдықта дамыған елдерде прогресс қозғаушысы болған қалалар мен агломерациялардың өсуі, халықтың ұтқырлығының артуы, сауда мен көрсетілетін қызметтерді дамыту сияқты факторлар қазіргі уақытта дамушы елдер үшін де қозғаушы күш болып табылады.

1-бөлім. Аумақтардың экономикалық әлеуетін талдау және бағалау

1. Ел өңірлерінің ресурстық әлеуетін талдау
Табиғи ресурстар
Қазіргі уақытта Қазақстан табиғи ресурстар қоры бойынша ең бай елдердің бірі болып табылады. Көмірсутегінің, түсті, қара және жерде сирек кездесетін металдардың, уранның барланған қорлары бойынша ел алдыңғы қатарда.

1-сурет – Қазақстанның табиғи ресурстар қоры бойынша әлемдік рейтингтегі орны

Аса бай табиғи ресурстар Қазақстанның табиғи ресурстарды өндіретін және экспорттайтын көшбасшылар қатарына кіруіне мүмкіндік береді
(2-сурет).

2-сурет – Қазақстанның табиғи ресурстарды өндіру бойынша әлемдік рейтингтегі орны

Мұнай өнеркәсібі
Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Геология және жер қойнауын пайдалану комитетінің деректері бойынша Қазақстандағы мұнайдың расталған қоры шамамен 4,8 млрд. тоннаны құрайды. Аталған қорлар мұнайдың әлемдік қорының шамамен 2 %-ын құрайды және елдің мұнай қоры бойынша әлемнің жетекші 12 елінің қатарына кіруіне мүмкіндік береді. Бұл ретте елдегі перспективалы мұнай қоры 17 млрд. тонна көлемінде бағаланады.
Мұнайлы-газды аудандар ел ауданының 62 %-ын алып жатыр және онда 252 мұнай кен орны бар, олардың 130-ға барлану үстінде.
Мұнай қорларының 90 %-ынан астамы аса ірі 15 кен орны – Теңіз, Қашаған, Қарашығанақ, Өзен, Жетібай, Жаңажол, Қаламқас, Кеңқияқ, Қаражанбас, Құмкөл, Солтүстік Бозашы, Әлібекмола, Орталық және Шығыс Прорва, Кенбай, Королевское кен орындарында шоғырланған. Кен орындары Қазақстанның он төрт облысының жетеуінің аумағында орналасқан. Бұл – Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда, Маңғыстау және Шығыс Қазақстан облыстары. Бұл ретте көмірсутегі қорларының шамамен 70 %-ы Қазақстанның батысында шоғырланған.
Мұнайдың анағұрлым барланған қорлары Атырау облысында, оның аумағында алынатын қорлары 3,5 млрд. тоннадан асатын 100-ден астам кен орны ашылған.
Облыстың жұмыс істеп тұрған ең ірі кен орны – Теңіз (бастапқы алынатын қорлар – 781,1 млн тонна). Анағұрлым перспективалы мұнай кен орны Қашаған кен орны болып табылады, оның кеңінен қайта қорытудағы перспективалық қоры 1,5-тен 10,5 млрд. тоннаға дейін бағаланады.

1-кесте – Газ конденсатын қоса алғанда мұнай өндіру, мың тонна

Өңірлер	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	76 513	79 686	80060	79216	81789
Ақтөбе	7689	7 978	8482	8674	8340
Атырау	26 583	30 087	30241	28962	32183
Шығыс Қазақстан	-	-	-	-	1
Жамбыл	26	24	22	21	22
Батыс Қазақстан	12 228	11749	12 461	12 956	12 528
Қызылорда	11241	11156	10955	10883	10588
Маңғыстау	18 746	18 692	17899	17 720	18127

Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Мұнай және газ ақпараттық-талдау орталығы» АҚ деректері бойынша

2013 жылғы мұнай экспортының көлемі 70 млн. астам тоннаны құрады. Еуропа елдері (шамамен 55 млн. тонна) – Италия, Нидерланд, Франция, Аустрия, Швейцария және өзгелері, сондай-ақ Қытай (11 млн. тонна) шикі мұнай нарығындағы Қазақстанның негізгі сыртқы сауда әріптестері болып табылады.

Газ өнеркәсібі
Қазақстан Республикасының Пайдалы қазбалар қоры жөніндегі мемлекеттік комиссиясы 3,9 трлн. м³ деңгейінде алынатын газ қорын, оның ішінде 2,6 трлн. м³ – ілеспе газ, 1,3 трлн. м³ табиғи (бос) газ қорын бекітті.
Дегенмен, әлемдік танымал салалық ақпарат көздерінің бірі British Petroleum компаниясының деректері бойынша Қазақстандағы газ қоры 1,3 трлн. м³ құрайды, бұл осы көрсеткіш бойынша Қазақстан Республикасының әлемде 22-орынға және ТМД елдерінің арасында Ресей мен Түрікменстаннан кейін 3-орынды иеленуге мүмкіндік береді. Көрсеткіштердің мұндай сәйкессіздігі Қазақстан Республикасындағы газ қорында ілеспе мұнай газы үлесінің жоғарылығына да, сол сияқты қорларды есептеу әдістемелеріндегі айырмашылыққа да байланысты туындап отыр, бұл әдістемелер бойынша республика жуық арада халықаралық стандарттарға көшуді жүзеге асыруды жоспарлап отыр.
2014 жылы республикадағы мұнай-газ өндіретін компаниялардың газ өндіруі 43,2 млрд. м³ құрады, бұл 2013 жылмен салыстырғанда 102,2 % құрайды.

2-кесте – Қазақстан Республикасының өңірлері бөлінісіндегі ілеспе және табиғи газ өндірісі, млн. м³

Өңірлер	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	36 015,1	37 413,0	39 532,4	40 127,7	42 294,7
Ақтөбе	3 482,4	3 334,5	3 995,6	4 333,0	4 252,6
Атырау	11 867,9	13 801,7	13 720,3	12 917	14 821,2
Шығыс Қазақстан	-	-	-	-	206,8
Жамбыл	354,2	344,1	326,5	324,1	321,8
Батыс Қазақстан	15 686,2	15 176,3	17 262,7	18 715,7	18 993,4
Қызылорда	1 558,8	1 606,0	1 537,5	1 553,6	1 496,4
Маңғыстау	3 065,6	3 150,5	2 689,7	2 284,3	2 202,6

*Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Мұнай және газ ақпараттық-талдау орталығы» АҚ деректері бойынша

Қазіргі уақытта мұнай-газ шикізатын өндіру мен қайта өңдеу саласындағы негізгі проблемаларға мыналарды жатқызуға болады:
1) әлемдік нарықтағы энергия ресурстары бағаларының құбылмалылығы;
2) сыртқы өткізу нарықтарынан қашықтығы, теңізге тікелей шығатын жолдың болмауы, бұл тасымалдау құнын едәуір ұлғайтады;
3) қазақстандық маманданған кадрлардың тапшылығы;
4) көмірсутегі шикізатына арналған өңдеу кәсіпорындары санының аздығы;
5) көмірсутектерді алудың салыстырмалы аз коэффициенті;
6) мұнай мен газ өндірудің өсуінің қоршаған ортаға жүктемені айтарлықтай ұлғайтуы, бұл жылу-энергетика кешендерінде қолданылатын технологиялардың төмен экологиялығымен бірге экологиялық қауіпсіздік үшін елеулі тәуекелдер тудырады.

Көмір өнеркәсібі
Қазақстанның дәлелденген көмір қорлары бойынша ең берік позициясы әлем бойынша 7-орын. Отын шығарудың ағымдағы құрылымында көмір негізгі үлеске ие – шартты отынды тонналап жиынтық тұтынудың 74 %-ын құрайды. Қазақстанда көмір қоры 34,2 млрд. тонна (әлемдік қорлардың 3,9 %-ы) деңгейінде бағаланады.
Соңғы жылдары Қазақстан жыл сайын 100 млн. тоннадан астам көмір өндіреді. Бұл ретте барлық өндірілген көмірдің 91 %-дан астамы Қарағанды және Павлодар облыстарына тиесілі.
Өндірілетін энергетикалық көмірдің негізгі үлесі елдің электр энергиясы саласының қажеттіліктеріне және экспортқа (тиісінше 51 % және 31 %), қалған көлемі – халықтың коммуналдық-тұрмыстық қажеттіліктеріне және өнеркәсіптік кәсіпорындарға (тиісінше 13 % және 5 %) жұмсалады.

3-кесте – Көмір өндіру көлемі (көмір концентратын қоса
есептегенде), мың тонна

Өңірлер	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	100 854	110 929	116 449	120 528	119 574
Ақмола	245	1 477	1 989	3 500	3 200
Ақтөбе	5	3	3	3	-
Алматы	15	15	15	20	20,8
Шығыс Қазақстан	5 353	5 813	6 173	6 167	6045
Жамбыл	355	375	281	80	80,0
Қарағанды	30 722	32 585	35 241	35 388	37 211
Қостанай	8	50	30	23	2,6
Павлодар	64 150	70 613	72 717	75 346	73 015

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Қорлардың қомақты көлеміне байланысты Қазақстандағы көмірдің ресурстық базасы ұзақ мерзімді перспективада көмір өнеркәсібін дамыту үшін шектеу болып табылмайды.
Энергетикалық, сол сияқты кокстелетін көмір қоры өндіруді белсенді арттырғанның өзінде жүздеген жылдарға жетеді.

Тау-кен металлургиясы өнеркәсібі
Тау-кен металлургиясы саласы – бұл Қазақстан өнеркәсібінің базалық секторларының бірі. Мұнда негізгі кәсіптегі 164,5 мыңға жуық адам жұмыспен қамтылған.
Қазақстанда хром кенінің әлемдік қорының – 30 %-ы, марганец кенінің – 25 %-ы, темір кенінің 10 %-ы шоғырланған. Мыс, қорғасын және мырыш қорлары әлемдік қорлардың тиісінше 10 % және 13 %-ын құрайды.
Менделеев кестесінің 105 элементінен Қазақстанның жер қойнауында 99 элемент анықталған, 70-і бойынша қорлар барланған, өндіріске 60-тан астам элемент тартылған.

4-кесте – 2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша пайдалы
қазбалар қоры

Пайдалы қазба түрі	Жай-күйі бойынша баланстық қорлары
темір кені, млн.т	18814,6
марганец кені, млн.т	684,1
хром кені, мың т	366191,3
бокситтер, мың т	338066,7
қорғасын, мың т	17185,11
мырыш, мың т	35513,17
мыс, мың т	38805,5
титан, мың т	24031,1
вольфрам, мың т	2080
алтын, тонна	2348,7
күміс, тонна	51864,6
қалайы, мың т	138,4
уран, мың т	838,1

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті

Қатты пайдалы қазбалар өндірудің жалпы көлемі бойынша республика әлемдегі 70 тау-кен өндіру державасының ішінде 13-орынға ие.
Темір кені өндірісінің көлемі жыл сайын шамамен 25 млн. тоннаны құрайды. Өндірудің негізгі көлемі Қостанай облысында (Рудный моноқаласы) шоғырланған. Жыл сайын темір кенінің шамамен
15-16 млн. тоннасы экспортталады, қалған бөлігі одан әрі өңдеуге жіберіледі.

5-кесте – Агломерацияланған және агломерацияланбаған темір кенін өндіру көлемі, мың тонна

Өңірлер	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	22 281	24 016	24 736	25 889	25 228,2
Ақмола	839	280	285	272	363,2
Ақтөбе	2	232	302	296	123,0
Қарағанды	2 947	2 669	3 221	4 003	4 075,6
Қостанай	18 493	20 835	20 928	21 318	20 666,4

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Мыс кені өндірісінің көлемі 2013 жылы 41,3 млн. тоннаны құрады, оның басым бөлігі Қарағанды облысына тиесілі. Өңделмеген кен экспортының көлемі шамалы – жыл сайын 0,5 млн. тонна. Кеннің негізгі бөлігі одан әрі өңдеуге жіберіледі, мәселен, 2013 жылы 352 мың тонна тазартылған мыс өндірілді.

6-кесте – Мыс кенін өндіру көлемі, мың тонна

Өңірлер	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	30 594	32 039	34 396	38 906	41 291,3
Ақтөбе	2 111	3 297	3 838	4 734	4985,2
Шығыс Қазақстан	350	225	752	2 167	1787,4
Жамбыл	-	-	573	648	1538,4
Қарағанды	27 406	27 765	27 672	30 267	32031,3
Қостанай	727	752	1 509	1 031	655,6
Павлодар	-	-	53	60	293,4

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Алюминий кенінің (бокситтер) өндірісі толығымен Қостанай облысында шоғырланған, кенді байыту Павлодар облысында жүргізіледі. Өңделмеген алюминий және алюминий оксидінің экспорты 2013 жылы 1,34 млн. тоннаны құрады.

7-кесте – Алюминий кенін (бокситтер) өндіру көлемі, млн. тонна

Өңірлер	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	5 130	5 310	5 495	5 170	5 192
Қостанай	5 130	5 310	5 495	5 170	5 192

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Қорғасын мен мырышты өндіру және бастапқы өңдеу негізінен Шығыс Қазақстан облысында шоғырланған. 2013 жылы қорғасын концентратындағы қорғасын өндірісі – 40,1 мың тоннаны, мырыш концентратындағы мырыш өндірісі 365,5 мың тоннаны құрады. Мырыш пен қорғасынның негізгі бөлігі экспортталады.
Тау-кен металлургиясы өнеркәсібінің негізгі проблемалары:
1) әлемдік нарықта негізгі металдар бағаларының құбылмалылығы және өткізу нарықтарында сұраныстың төмендеуі (Қытай факторы – шамадан тыс өндіру және бағалар бойынша демпинг);
2) өндірістік қуаттардың төмен жүктемесі;
3) тозу дәрежесінің жоғарылығы және моральдық ескірген жабдықтың болуы;
4) әлсіз дамыған ішкі нарық (металдарды тұтынушы үшін металдарды дайын өнімге қайта өңдейтін кәсіпорындар аз);
5) металл өндірудің жоғары көлемі, бұл елдегі экологиялық жағдайды айтарлықтай нашарлатады.
Осылайша, табиғи ресурстарды өндіру және экспорттау елге аз уақыт ішінде экономикалық және әлеуметтік дамуда үлкен жетістіктерге қол жеткізуге мүмкіндік берді.
Сонымен қатар теңізге шығу мүмкіндігінің болмауы, өнімді өткізудің негізгі нарықтарына дейінге зор алшақтық өндірістік, бірінші кезекте көліктік инфрақұрылымды жедел дамытуды талап етеді.
Көліктік инфрақұрылымды дамытуды, оның ішінде табиғи ресурстарды анағұрлым оңтайлы жолмен экспорттау мүмкіндігін қамтамасыз ету бағытында жоспарлау қажет.
Бұдан басқа, елдің бай шикізаттық әлеуеті қосылған құны жоғары тауарларды шығаруға бағдарланған заманауи өнеркәсіптік индустрияны дамытудың негізіне айналуға тиіс.

Жер ресурстарымен қамтамасыз етілу
Еуразия құрлығының ортасында 272,5 млн. га алаңға орналасқан республикамыз жер ауданы бойынша әлемде тоғызыншы орынға ие. Шекаралас мемлекеттермен құрлықтағы мемлекеттік шекараның жалпы ұзындығы 13 383 км құрайды, оның ішінде Ресей Федерациясымен – 7 548 км, Өзбекстан Республикасымен – 2 351,4 км, Қытай Халық Республикасымен – 1 782,8 км, Қырғыз Республикасымен – 1 241,6 км, Түрікменстан Республикасымен – 459 км.
Елдің бір тұрғынының жермен қамтамасыз етілуі бір адамға 17 га-дан асады, оның ішінде, егістікпен қамтамасыз етілу – 1,51 га/адам. Салыстыру үшін басқа елдерде мұндай индекстер тиісінше мынадай болып келеді: Ресей – бір адамға 11,6 га және 0,89 га, АҚШ – 3,8 га және 0,75 га, Канада – 37,1 га және 1,72 га, Қытай – 0,8 га және 0,08 га, Жапония – 0,31 га және 0,03 га.
Осылайша, елде жер ресурстарымен қамтамасыз етілу бойынша айтарлықтай шектеулер жоқ. Жерді ұтымды, мүмкіндігінше экологияға келеңсіз ықпалды барынша азайта отырып, пайдалануды жүзеге асыру қажет.
Сонымен қатар осындай ұлан-байтақ аумағы елдің алдына барлық өңірлерді инженерлік және көліктік инфрақұрылыммен қамтамасыз ету сияқты күрделі міндет қойып отыр. Аталған инфрақұрылымды салу және оны тиісті деңгейде ұстап тұру орасан зор қаржы шығындарын талап етеді. Бұл жағдайларда елдің оңтайлы инженерлік-көліктік жүйесін қалыптастыру Қазақстанның одан әрі табысты дамуының аса маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.

Су ресурстарымен қамтамасыз етілу
Қазақстанда су ресурстарының негізгі көлемін орташа жылдық көлемі 101 км³ жерүсті сулары қамтамасыз етеді (1-кестені қараңыз), оның ішінде 56 %-ы жергілікті жерлерде шоғырланады (негізгі бассейндер: Есіл, Нұра-Сарысу, Тобыл-Торғай), ал қалған 44 %-ы Қытайдан, Өзбекстаннан, Ресейден және Қырғызстаннан трансшекаралық өзендер ағыны есебінен қамтамасыз етіледі (негізгі бассейндер: Арал-Сырдария, Балқаш-Алакөл, Жайық-Каспий). Қазақстан көрші елдер аумақтарынан трансшекаралық өзендер ағынына тәуелділік индексі бойынша Израиль және Португалия сияқты елдермен бір қатарда тұр. Бұл елдің қазір орын алып отырған және әлеуетті су проблемаларын шешу үшін трансшекаралық ағындарды реттеудің маңыздылығын барынша арттырады.

8-кесте – Қазақстан бассейндерінің жерүсті суларымен және өзге су көздерінен алынатын су ресурстарымен қамтамасыз етілуі

Бассейннің атауы	Жергілікті су ресурстары, км3	Трансшекаралық су ресурстары, км3	Жерасты сулары, км3	Өзге су көздері, км3	Су ресурстары, жиыны, км3
Арал-Сырдария	3,4	14,6	0,2	3,2	21,4
Балқаш-Алакөл	15,4	12,2	0,4	0,4	28,4
Ертіс	25,9	7,8	0,2	0	33,9
Есіл	2,6		0,1	0	2,6
Жайық-Каспий	4,1	7,1	0,2	0,3	11,7
Нұра-Сарысу	1,4		0,1	0,1	1,5
Тобыл-Торғай	1,3	0,3	0	0	1,6
Шу-Талас	1,6	2,6	0,1	0	4,4
ҚР бойынша барлығы	55,7	44,7	1,2	3,9	105,5

Пайдалануға бекітілген жерасты сулары тұщы судың қосымша көздері болып табылады, олардың қорлары 15,4 км³ құрайды, оның ішінде қазіргі уақытта жылына 2,3 км³ өндіріледі, теңіз суы тұщыландырылады және өзге су көздері (шахталарда су бұру, су қоймаларынан тікелей тұтыну, ағын суларды пайдалану, тұзсыздандыру, барлығы жылына 3,9 км³) бар. Жерасты суларының негізгі қорлары Балқаш-Алакөл және Ертіс бассейндерінде орналасқан (қорлардың жалпы көлемінің 66 %-ы).

9-кесте – Қазақстан бассейндерінің жерасты су қорларымен қамтамасыз етілуі

Бассейннің атауы	Жерасты суларының пайдаланылатын қорлары, км3/жыл					Жерасты суларын өндіру, км3/жыл
	Барлығы	оның ішінде
		ШАСҚ	ӨТСҚ	СЖ	Бальнеологиялық
Арал-Сырдария	1,14	0,79	0,16	0,19	0,002	0,2
Балқаш-Алакөл	7,26	1,73	0,22	5,31	0,005	0,4
Ертіс	2,87	1,10	0,12	1,65	0,001	0,2
Есіл	0,16	0,11	0,03	0,02	0,001	0,1
Жайық-Каспий	0,97	0,51	0,22	0,24	0,002	0,2
Нұра-Сарысу	0,82	0,35	0,34	0,13	0,0004	0,1
Тобыл-Торғай	0,48	0,40	0,08	0,00	0,0008	0,0
Шу-Талас	1,75	0,79	0,24	0,72	0,001	0,1
ҚР бойынша барлығы	15,44	5,76	1,41	8,27	0,01	1,2

Өзендер мен көлдердің экожүйелерін сақтау үшін табиғатты қорғау мақсатында (экологиялық ағын) пайдалану қазіргі уақытта жылына жалпы су ресурстарынан 38,6 км³ үшін қажет. Оның үстіне қажетті инфрақұрылымның болмауы, арналар мен өзендерде булану мен сүзгілеу және шекаралас мемлекеттерге міндетті ағынды қамтамасыз ету салдарынан жылына 29 км³ қолжетімсіз болып отыр. Бұдан басқа, қамтамасыз етілудің 75 %-дық критерийін негізге алсақ, су ресурстарының 12,8 км³ сенімсіз болып табылады. Осылайша, қазіргі уақытта қолжетімді, тұрақты және сенімді су ресурстарының көлемі жылына 23,2 км³ құрайды.
Тұтастай алғанда, елдің табысты дамуы үшін Қазақстандағы су ресурстары жеткілікті. Бұл саладағы негізгі проблема Арал теңізін қалпына келтіру, сондай-ақ халықты сапалы әрі сенімді ауыз су көздерімен қамтамасыз ету қажеттігінде болып табылады. Жерасты сулары ауызсудың неғұрлым перспективалы көздері болып табылады.

Еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілу
2013 жылы Қазақстанның экономикалық тұрғыдан белсенді халқының саны 9041,3 мың адамды (республиканың 15 жасқа толған және одан жоғары халқы санының 71,7 %-ы) құрады. Талданып отырған кезеңде (2009 – 2013 жылдар) экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны 6,9 %-ға, ал жұмыспен қамтылған халық саны 8,4 %-ға ұлғайып, 2013 жылы тиісінше 9041 және 8571 мың адамды құрады. Қарастырылып отырған кезеңде жұмыссыздық деңгейі тұрақты төмендеу үрдісінде болды және 2013 жылы 5,2 %-ды құрады.
Жұмыспен қамту құрылымында бірінші орында көрсетілетін қызметтер саласында жұмыс істейтіндердің жоғары үлесі байқалады – 30,4 %, ауыл шаруашылығында – 24,2 %. 2013 жылы өңірлік бөліністе Солтүстік Қазақстан (43,1 %), Алматы (42,6 %) және Қостанай (37,6 %) облыстарында экономикада жұмыс істейтіндердің жартысы дерлік ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылды.
Сондай-ақ Қазақстанда өңдеуші өнеркәсіпте жұмыс істейтіндердің төмен үлесі байқалады – небәрі 6,4 %. 2013 жылы өңірлер бөлінісінде өңдеуші өнеркәсіпте жұмыспен қамтылғандардың ең жоғары үлесі Қарағанды (16,9 %), Павлодар (13,6 %) және Шығыс Қазақстан (9,6 %) облыстарына тән.
2009 – 2013 жылдары өз бетінше жұмыспен қамтылған адамдардың ең жоғары деңгейі Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Ақмола және Қостанай облыстарында байқалған.
Қазақстанның еңбек нарығында соңғы жылдары елеулі құрылымдық өзгерістер орын алды – өңдеуші өнеркәсіппен ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар саны қысқарды. Бұл жұмыс күшінің жекеменшік көрсетілетін қызметтер саласына – саудаға; автомобильдерді, тұрмыстық заттар мен жеке тұтыну бұйымдарын жөндеуге, қаржылық қызметке және басқа көрсетілетін қызметтерге ауысуына алып келді.
Осылайша, өңірлердің еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі оңтүстік өңірлерде – ОҚО-да, Алматы облысында, Алматы қаласында – және батыс өңірлерде – Ақтөбе, Атырау, БҚО, Маңғыстау облыстарында – жоғары әлеуетімен сипатталады. Елдің солтүстік және шығыс өңірлерінде еңбекке жарамды жастағы халық санының бірте-бірте азаюы салдарынан төмен қамтамасыз етілу байқалады.

Демографиялық және көші-қон әлеуетін бағалау
Соңғы онжылдықта елде болып жатқан демографиялық процестердің оң сипаты бар. 2014 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан халқының саны 2009 жылмен салыстырғанда 6 %-ға (абсолюттік мәнде – 957,7 мың адамға) ұлғайып, 17160,8 мың адамды құрады.
Талданып отырған кезеңде Солтүстік және Шығыс макроөңірлерге кіретін өңірлерді қоспағанда, елдің көптеген өңірлерінде халық санының өсуі байқалады.
Елдегі халық санының ұлғаюы негізінен халықтың табиғи өсімі есебінен болып отыр. Бұдан басқа, соңғы жылдары халықтың табиғи өсімінің коэффициенті тұрақты өсу серпініне ие, мәселен 2009 жылы ол 1000 тұрғынға есептегенде 13 адамды құраса, 2013 жылы 1000 тұрғынға есептегенде 15 адамға дейін ұлғайды.

3-сурет. ҚР өңірлерінің 2009 – 2013 жылдардағы демографиялық көрсеткіштері.¹

Қазақстанда халық тығыздығы өте төмен. 2013 жылдың соңында ел ауданының бір шаршы километріне небәрі 6,3 адамнан келді. Ең жоғары халық тығыздығы Алматы (3768,8 адам/ш. км) және Астана
(1163,5 адам/ш.км) қалаларында байқалады.
Қалған өңірлер арасында оңтүстік өңірінде негізінен Оңтүстік Қазақстан облысының есебінен халық тығыздығы неғұрлым жоғары. Халық тығыздығының ең төмен көрсеткіші елдің батыс өңірлеріне тиесілі.

4-сурет. 2009 – 2013 жылдардағы халық тығыздығы, адам/ш. км.²

Бұрын 2000 – 2009 жылдары Қазақстанда ішкі көші-қон ағындарының жыл сайын ұлғаюы мен қарқынының жеделдеуі байқалған болатын:
егер 2000 жылы ол 276,7 мың адамды құраса, 2005 жылы 298,6 мың адамды, 2009 жылы 364,8 мың адамды құрады. Бірақ соңғы жылдары ішкі көші-қон ағынының біршама төмендегені байқалды, 2013 жылы ол 337,3 мың адамды құрады.
Сыртқы көші-қон ағыны да бірте-бірте қысқарып келеді. Егер 2009 жылы көшіп келушілер саны 41511 адам болса, 2013 жылы көшіп келушілер саны 42 %-ға 24105 адамға дейін қысқарды. Көшіп кетушілер саны 28,2 %-ға 2009 жылғы 33985 адамнан 2013 жылы 24384 адамға дейін қысқарды. 2013 жылы теріс көші-қон сальдосы бар-жоғы 279 адамды құрады, бұл елдің халық санының өзгеруіне мүлдем дерлік ықпал етпейді.
ҚР өңірлері бойынша көші-қон ағындарын талдау көші-қонның ең көл ағынын оңтүстік өңір қамтамасыз ететінін көрсетті, бұл ең алдымен халық санының көптігімен, сондай-ақ халықтың неғұрлым ұтқырлығымен түсіндіріледі (1-қосымшаны қараңыз).

_____________
¹Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті
²Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

10-кесте – ҚР өңірлеріндегі 2013 жылғы көші-қон

Өңірлер	Көші-қон сальдосы	Қала халқы	Ауыл халқы
Қазақстан Республикасы	-279	39065	-39344
Ақмола	-1975	-577	-1398
Ақтөбе	-75	-559	484
Алматы	3725	-1075	4800
Атырау	186	1318	-1132
Шығыс Қазақстан облысы	-7211	1745	-8956
Жамбыл	-6431	1047	-7478
Батыс Қазақстан облысы	-589	2218	-2807
Қарағанды	-3484	1119	-4603
Қостанай	-2647	1555	-4202
Қызылорда	-2183	-266	-1917
Маңғыстау	4177	-1796	5973
Павлодар	-1816	2890	-4706
Солтүстік Қазақстан облысы	-4727	1462	-6189
Оңтүстік Қазақстан облысы	-10664	-3451	-7213
Астана қаласы	17877	17877	-
Алматы қаласы	15558	15558	-

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

2013 жылғы деректер бойынша оң көші-қон сальдосы Астана мен Алматы қалаларында, Алматы мен Маңғыстау облыстарында байқалады, қалған өңірлерде көші-қонның азаюы байқалып отыр.

5-сурет. Өңірлердің көші-қонға бейімдігі, 2009 – 2013 жж.

2013 жылы жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнімнің (бұдан әрі – ЖӨӨ) неғұрлым жоғары деңгейі елдің батыс өңірлерінде, сондай-ақ Астана мен Алматы қалаларында байқалады. Жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің төмен көрсеткіштері Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарында байқалады. Жан басына шаққандағы ЖӨӨ көрсеткіші бойынша ауқымды аумақтық саралану ел халқын қоныстандыруға айтарлықтай ықпал етеді.
Өзін-өзі жұмыспен қамтыған халқының үлесі жоғары өңірлер халықтың көші-қон ағынына анағұрлым бейім.

6-сурет. Көші-қон сальдосы және өзін-өзі жұмыспен қамтылған халық деңгейі, 2009 – 2013 жж.

Көші-қон процестері ширек ғасыр ішінде Қазақстан өңірлеріндегі халықтың этнодемографиялық құрылымын өзгертті. Қазақтардың ең жоғары үлесі Қызылорда (96 %), Атырау (92 %), Маңғыстау (90 %) облыстарында тұрады (2-қосымшаны қараңыз).
Осылайша, Қазақстандағы демографиялық жағдай өңірлік бөліністе әркелкі дамумен сипатталады. Оңтүстік облыстар адам неғұрлым көп қоныстанған өңірлер болып табылады және олардың халқы елдің экономикалық тұрғыдан неғұрлым дамыған өңірлеріне көшіп баруға мейлінше бейім. Бірақ халықтың көшіп кетуінің жоғары болуына қарамастан, жоғары табиғи өсімнің арқасында бұл өңір халқының саны жылдам қарқынмен ұлғаюда.
Елдің солтүстік және шығыс облыстары, керісінше, халықтың табиғи өсімінің баяу қарқынымен сипатталады, бұл көшіп кету ағынымен бірге осы өңірлердің халық санын азайтады.
Экономикалық фактор (табыс деңгейінің төмендігі, мансаптық өсу перспективаларының болмауы) көші-қон туралы шешім қабылдауға ықпал ететін негізгі фактор болып табылады. Көші-қон ағындары жан басына шаққандағы ЖӨӨ айтарлықтай жоғары өңірлерге тартылады.
Урбандалудың неғұрлым жоғары көрсеткіші елдің шығыс өңірлерінде байқалады. Қала халқы үлесінің әлдеқайда төмен көрсеткіші елдің оңтүстік өңірлерінде байқалған.
Оңтүстік өңірлер (Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары) халқының басым бөлігін ауыл тұрғындары құрайды, оларға халықтың 52,5 %-ы тиесілі.
Сондай-ақ, Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары тұрғындарының 52,3 %-ы ауылдық аумақтарда шоғырланған, бұл осы өңірлердің аграрлық бағытын көрсетеді. Аталған өңірлердің ірі қалаларында барлық халықтың 25,7 %-ы, моноқалаларда - 14,2 %, шағын қалаларда – 7,8 % тұрады.
Батыс өңірлері халқының жартысы дерлік (49,5 %) қазіргі уақытта ауылдық жерлерде тұрады.
Қазақстанда урбандалу процесінің қарқыны жоғары емес. Қазақстанда урбандалу деңгейі 2014 жылдың басында 55 %-ды құрады. Елдегі урбандалудың ең жоғары көрсеткіші 1989 жылы тіркелген – 57,1 %.
Урбандалудың баяу қарқынына мынадай факторлар ықпал етеді:
1) өнеркәсіптік өндірістің баяу даму қарқыны (заттай мәндегі өнеркәсіптік өндіріс көлемінің қысқару үрдісі);
2) қалалар экономикасының постиндустриялық түрге баяу ауысуы (перспективалы жұмыстың болмауына байланысты шағын және орташа қалалардың көптеген тұрғындары неғұрлым ірі басқа қалалар мен өңірлерге, елдерге көшеді);
3) өңірдің басты қалаларын ауылдық аумақтармен біріктіретін өңіраралық және ішкі инфрақұрылымдардың дамымауы, сондай-ақ оған көшіп қонушыларды қабылдайтын қалалардағы инфрақұрылымның төмен деңгейін жатқызуға болады;
4) ауыл халқының көші-қон ағынының көрсеткіші.
Елдің одан әрі дамуы ел халқының кемінде 70 %-ын қалалық жерлерге шоғырландыруды талап етеді, бұл қазіргі заманғы постиндустриялық экономиканы қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қазақстандағы халық саны аз болып отырған жағдайда таяу арада әлемдік деңгейдегі заманауи урбандалу орталықтарының шектеулі санын қалыптастыру қажет. Бірінші кезекте Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе және Өскемен қалалары Қазақстанның осындай орталықтарына айналуы мүмкін.

2. Өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілу

Көліктік инфрақұрылым
Жалпы ішкі өнімнің (бұдан әрі – ЖІӨ) құрылымында қомақты үлеске ие бола отырып, көлік Қазақстанның ішкі экономикасының аса маңызды секторы болып табылады (2013 жылдың қорытындылары бойынша 6 %). Көліктің барлық түрлерімен жүк тасымалдау көлемі 2013 жылы 3,5 млрд. тоннаны, жолаушылар тасымалы 20 млрд. адамды құрады. Жүктер мен жолаушылар тасымалының негізгі үлесі автомобиль көлігіне тиесілі.
Автомобиль көлігі. Өз конфигурациясы мен ұзындығына қарай республикада жалпыға ортақ пайдаланылатын жолдар желісі негізінен қалыптасқан. Қазақстанда автомобиль жолдарының тығыздығы 1000 шаршы км-ға 30,9 км құрайды және салыстырмалы түрде төмен болып табылады. Ұзындығы бойынша Қазақстанмен салыстыруға болатын бірқатар елдерде 1000 шаршы км. шаққанда автомобиль жолдарының тығыздығы жоғары: Ресейде – 44 км, Канадада – 90,5 км, Аустралияда – 105,6 км, АҚШ-та – 670 км.
Автомобиль жолдарының тығыздығы ел өңірлері бойынша айтарлықтай ерекшеленеді (Солтүстік Қазақстан облысында 1000 шаршы км. шаққанда 72,6 км-дан Қызылорда облысында 12,4 км-ге дейін).
Қазақстанда жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының ұзындығы 2013 жылғы жағдай бойынша 96,9 мың км құрайды, оның ішінде республикалық маңызы бар жолдар – 23,7 мың км, жергілікті маңызы бар жолдар – 73,9 мың км.

11-кесте – Жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының ұзындығы және қатты жабындысы бар жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының үлесі

Өңірлер	Жолдардың ұзындығы, мың км		Қатты жабындысы бар жолдардың ұзындығы, мың км		Қатты жабындысы бар автомобиль жолдарының үлесі, %
	2009 жыл	2013 жыл	2009 жыл	2013 жыл	2009 жыл	2013 жыл
Қазақстан	73,3	73,3	62,3	63,0	85	85,9
Ақмола	5,6	5,6	5,6	5,6	100	100
Ақтөбе	4,1	4,7	3,3	3,6	80,1	77
Алматы	6,9	7,0	6,8	6,8	98,6	97
Атырау	1,8	2,0	1,3	1,3	72	65
Шығыс Қазақстан	8,5	8,4	7,6	7,6	89	90
Жамбыл	4,1	4,1	4,0	4,0	98	98
Батыс Қазақстан	5,2	5,3	3,4	3,5	65,4	66
Қарағанды	6,0	6,0	6,0	6,0	100	100
Қостанай	8,1	8,1	6,5	6,5	80	80
Қызылорда	2,3	2,3	1,7	1,7	74	74
Маңғыстау	1,4	1,51	1,3	1,4	93	93
Павлодар	4,2	4,2	3,4	3,4	81	81
Солтүстік Қазақстан	7,5	7,5	5,5	5,7	73	76
Оңтүстік Қазақстан	7,5	6,4	5,8	6,0	77	94

Дереккөз: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті және «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ есептеулері

Қазақстан өңірлерінің едәуір бөлігінде қатты жабындысы бар автомобиль жолдарының үлесі жоғары. Қатты жабындысы бар автомобиль жолдарының үлесі Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарында төмен.
Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің (бұдан әрі – ИДМ) деректері бойынша жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының орта есеппен 66 %-ы 2013 жылдың қорытындысы бойынша жақсы және қанағаттанарлық күйде, ол 2009 жылы – 49 %-ды құрады. Осылайша, жергілікті маңызы бар жолдардың 34 %-ының жай-күйі қанағаттанарлықсыз деп бағаланады.
2013 жылы жолаушыларды автомобиль көлігімен тасымалдау көлемі – 20 млрд. адамды, жолаушылар айналымы 205,4 млрд. жкм. құрады. 2013 жылы жүк тасымалдау көлемі артып, 2,9 млрд. тоннаға, жүк айналымы 145,3 млрд. тоннаға жетті.
Транзиттік тасымалдар негізінен Орта Азия республикалары, Ресей, Қытай арасында өтеді. Автомобиль транзитінің негізгі көлемі (шамамен 86 %) Қытайда қалыптастырылады. Орта Азия республикалары (шамамен 3,8 %) мен Ресейдің (4,6 %) үлесі айтарлықтай төмен. Қалған елдердің транзиттік тасымалдардағы үлес салмағы шамамен 6,3 %-ды құрайды.
Автомобиль көлігіндегі негізгі проблемалар:
1) облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдарының, сондай-ақ көпірлер жай-күйінің нашарлығы;
2) елдің батыс және солтүстік, батыс және орталық өңірлері арасында тікелей автомобиль қатынасының болмауы;
3) республикалық және жергілікті жолдар желісі бойынша пайдалану ұйымдарында жол-пайдалану техникасымен қамтамасыз етілу деңгейінің төмендігі және оның тозуы;
4) аса маңызды бірқатар автомобиль жолдарының өткізу қабілетінің төмендігі.
Теміржол көлігі. Қазақстанның теміржолдарының пайдаланылатын ұзындығы 14,2 мың км құрайды (оның ішінде, екі жолдық желілер – 4,8 мың км (34 %), электрмен жабдықталған желілер – 4,1 мың км (29 %).
Қазақстанда жылжымалы құрам паркінде 2 мың бірлікке жуық локомотив және 90 мыңнан астам жүк вагондары бар, олар жүк тасымалдарындағы қажеттіліктердің бәрін өтеу үшін жеткіліксіз. Жылжымалы құрамның қызмет ету мерзімі және техникалық жай-күйі бойынша істен шығуы жаңару қарқынынан айтарлықтай алда. Қазір қолданылып жүрген жолаушылар вагондары паркінің жұмыс істеу қабілетін сақтап тұру үшін толықтай тозуы себебі бойынша істен шығатын 3 мыңға жуық вагонды жыл сайын ауыстыру қажет. Қазақстанның меншігінде 5,2 мың (қажеттіліктің жартысы) астық тасығыш бар. Жетіспейтін астық тасығыштар Ресейден жалға алынады. Алайда, перспективада әлеуметтік маңызы бар жүкті сату үшін жылжымалы құрамның жетіспеуі шешілуге тиіс.
2013 жылы 293,7 млн. тонна тасымалданған, 2009 жылмен салыстырғанда жүк тасымалы көлемінің өсуі 46 млн. тоннаны құрайды. Теміржолдар үшін жалпы көлемнің ішінен тас көмір (36,8 %), мұнай жүктері (11,6 %), темір және марганец кені (10,5 %) негізгі жүк түрлері болып табылады.
Алайда, соңғы жылдар ішінде басқа көлік түрлерімен тасымалдау көлемі теміржол көлігімен тасымалдау көлеміне қарағанда едәуір жылдам өсті. 2001 жылдан бастап теміржол көлігімен жүк тасымалдау үлесінің қысқаруы Қазақстанның теміржол жүк тасымалының бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажеттігін көрсетеді.
2009 жылы Қазақстанның теміржолдары 20,5 млн. жолаушы, 2013 жылы 28,6 млн. жолаушы тасымалдады, бұл 2009 жылғы деңгейден 8,1 млн. жолаушыға артық, бұл ретте жолаушылар айналымы да өсіп, 2013 жылы 20,6 млрд. жкм. құрады.
2000 – 2014 жылдары жалпы ұзындығы 1989 км жаңа теміржол учаскелері салынды.
Қазақстан негізінен ТМД мемлекеттерімен шектеседі, олардың (Қазақстандікі де) теміржол желісі ортақ пайдалану талаптарын ескере отырып, ортақ техникалық стандарттар бойынша жобаланып, салынды. Бұлардан Достық шекара пункті ғана өзгеше, мұнда қазақстандық теміржол желісі теміржол табаны едәуір тар («батыс еуропалық» деп аталатын) Қытайдың теміржол желісімен түйісуі жүзеге асырылады. Сондықтан жүктерді Қазақстан-Қытай шекарасы (Достық – Алашанькоу шекара өткелі) арқылы тасымалдау жол табанының енін өзгерту бойынша қосымша операцияларды орындаумен ұштасады. Достық станциясы арқылы өтетін халықаралық тасымалдардың 80 %-дан астамын экспорт құрайды, оның құрамында металл сынығы, қара металдар, шикі мұнай басым.
Әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда, Қазақстанның теміржол желісімен қамтамасыз етілуін талдау аумақтың 1000 шаршы км есептегенде желі тығыздығы бойынша едәуір артта қалып отырғанын көрсетеді (1000 шаршы км-ге 5,5 км).
Мыналар теміржол көлігі инфрақұрылымында шектеулері көп өңірлер болып табылады: Батыс Қазақстан облысы, мұнда теміржолдардың тығыздығы республикалық орташа деңгейдің 51,5 %-ын, Қызылорда облысында – 60,7 %-ын, Шығыс Қазақстан облысында – 77,6 %-ын, Қарағанды облысында – 82,4 %-ын, Ақтөбе облысында – 87,3 %-ын құрайды.
Алматы облысында және Алматы қаласында Алматы торабының шамадан тыс жүктелуі біршама шектеу болып табылады: Алматы-1 және Алматы-2 станциялары өзінің техникалық параметрлері бойынша үздіксіз өсу үстіндегі жүк ағынын қабылдай алмайды.
Маңғыстау облысында барлық теміржол учаскелерінің жолы бір табанды болуы және электрмен жабдықталмау фактісі теміржол қатынасы саласындағы шектеу болып табылады.
Теміржол кешенінің инфрақұрылымы екі фактордың ықпалымен қалыптасқан: біріншіден, бұл өңіраралық және республикааралық тасымалдардың өсуі, екіншіден, транзиттік жүк ағындарының өсуі. Сонымен қатар, Қазақстанда осы уақытқа дейін республика облыстары арасында жүк тасымалына арналған теміржол желісі жеткілікті дамымаған.
Қазақстанда теміржол көлігін дамыту перспективалары тармақталған көлік инфрақұрылымын қалыптастыруды және жаңа жүрдек жолдар салуды, сондай-ақ жылдамдық режимін ұлғайту үшін қазіргі жолдардың жай-күйін жақсартуды көздейді.
Теміржол көлігі саласындағы негізгі проблемалар:
1) теміржол көлігінің негізгі құралдарының едәуір дәрежеде физикалық және моральдық тозуы (63 %);
2) жылжымалы құрам паркінің (локомотивтер, электровоздар, тепловоздар, астық тасығыштар, вагондар) тапшылығы;
3) теміржол желілерінің кейбір бөліктері Ресей аумағы арқылы өтеді;
4) ел аумағы бойынша жүктерді тасымалдау жылдамдығының төмендігі (50 км/сағ);
5) теміржолмен тасымалдау процестерін ұйымдастыру тетіктерінің жетілмегендігі;
6) жүк тасымалдау кезіндегі жоғары шығындар;
7) жүрдек теміржол желісінің болмауы;
8) контейнер тасымалдарының нашар дамуы.
Әуе көлігі. Қазіргі уақытта Қазақстанда 23 әуежай жұмыс істейді, оның ішінде 17 әуежайға халықаралық ұшуға рұқсат берілген (12-сі ИКАО халықаралық талаптарына сәйкес келеді).
2011 жылдан бастап жолаушылар ағынының ұлғайғаны байқалады, 2013 жылы әуе көлігімен 4,9 млн. адам тасымалданған.
2009 жылы жүктерді тасымалдау көлемі жылына 22,0 мың тоннаны құрады, 2013 жылы 23,9 мың тоннаға дейін ұлғайды.
Әуежайлар желісінің жұмыс істеу қауіпсіздігі мен тиімділігі олардың жерүсті инфрақұрылымының жай-күйіне байланысты. 2010 – 2013 жылдар аралығындағы кезеңде 5 әуежайдың (Ақтау, Қызылорда, Көкшетау, Тараз, Талдықорған) ұшу-қону жолақтарын реконструкциялау мен жаңғырту жүргізілді.
Семей, Қостанай, Петропавл қалаларының әуежайларында ұшу-қону жолақтарын реконструкциялау, Атырау қаласының әуежайында жолаушылар және жүк терминалдарын салу қажет екенін талдау көрсетіп отыр.
2013 жылы республикалық бюджеттен 1,5 млрд. теңге сомаға әлеуметтік маңызы бар 10 ішкі рейс (Астанадан Жезқазғанға, Павлодарға, Петропавлға және Семейге, Алматыдан Петропавлға, Көкшетауға және Үржарға, Қарағандыдан Өскемен мен Қызылордаға, сондай-ақ Көкшетаудан Шымкентке) субсидияланды.
Азаматтық авиация саласындағы негізгі проблемалар:
1) өңірлік әуе кемелері паркінің ескіруі;
2) ұшу-қону жолақтарын реконструкциялау қажеттігі;
3) авиациялық персоналдың тапшылығы;
4) көптеген әуе жайлардың техникалық жарақтандырылуының жеткіліксіздігі.
Су көлігі. Ішкі су көлігінің көлік жұмысының жалпы көлеміндегі үлес салмағы төмен. Қазақстанның кеме қатынасы үшін ашық су жолдарының ұзындығы 4151 км құрайды. Кеме қатынасына жарамды су жолдарын Ертіс, Сырдария, Жайық, Іле және Есіл өзендері, Бұқтырма, Өскемен, Шүлбі, Қапшағай су қоймалары, Балқаш және Зайсан көлдері құрайды. Жүк тасымалы негізінен Павлодар, Шығыс Қазақстан, Қарағанды облыстарында жүзеге асырылады. Жайық өзені экожүйесінің қанағаттанарлықсыз жай-күйі кеме қатынасын мүлдем дерлік тоқтатуға алып келді. Қазақстанның ірі өзендері трансшекаралық болып табылады және оларды пайдалану үкіметаралық келісімдермен реттеледі.
2013 жылы кеме көлігімен 1,1 млн. тонна жүк тасымалданған. 2009 – 2013 жылдары жүк тасымалдау серпінінің үрдісі белгілі бір өсумен сипатталса, жүк айналымының көлемі төмендеу үрдісіне ие.
Тұрақты жолаушылар тасымалдары Шығыс Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарында жүзеге асырылады. Ішкі су жолдарымен жолаушыларды тасымалдау көлемі 2008 жылдан бері 0,1 млн. адам деңгейінде қалып отыр.
Су көлігінің бүгінгі проблемалары:
1) Қазақстанда сауда жүргізуге жеткілікті жеке флоттың болмауы;
2) жеткілікті тасымал көлемінің болмауы;
3) көрсетілетін қызметтердің тұтас кешенін ұсына алатын қазіргі заманғы көлік-логистикалық орталықтардың, қойма инфрақұрылымының тапшылығы;
4) қазақстандық кеме жөндеу базаларының болмауы;
5) Қазақстанда су көлігі үшін кадрлар даярлаудың халықаралық стандарттарға сәйкес келетін жүйесінің болмауы.
Тұтастай алғанда, көлік саласының барлық түрлері мейлінше серпінді даму үстінде және жақсы әлеуетке ие.
Үздік көлік желісі бар дамыған елдердің тәжірибесі бәсекеге қабілетті көліктік инфрақұрылымды қалыптастыру қазіргі заманғы инновациялық материалдар мен технологияларды енгізе отырып дамуға тиіс екендігін көрсетеді.
Теміржол көлігінде тармақталған көлік инфрақұрылымын қалыптастыру және жаңа жүрдек жолдарды салу, сондай-ақ жылдамдық режимін ұлғайту үшін қолданыстағы жолдардың жай-күйін жақсарту қажет. Бұл ретте жүктерді контейнермен тасымалдауды озық қарқынмен дамыту, жүк тиеу-түсіру жабдығын жаңарту орынды.
Азаматтық авиацияның инфрақұрылымын жақсарту үшін әуежайлар мен ұшу-қону жолақтарын дамыту, оларды жаңартуды, реконструкциялауды техникалық жеделдету, терминалдарды техникалық жарақтандыру және әуежай кешендерінің техникалық-пайдалану жағдайын ИКАО талаптарына сәйкестендіру жөніндегі іс-шаралар кешені талап етіледі. Сондай-ақ алдағы уақытта Алматы қаласында қосымша әуежай салу, Шымкент және Ақтау әуежайларын халықаралық транзиттік тасымалдар үшін перспективалы ауысып отыру тораптары ретінде мамандандыру қажет.
Қазақстанның автомобиль саласында халықаралық көлік дәліздері желісін дамытуға, республикалық, облыстық және аудандық маңызы бар жолдарды салуға және реконструкциялауға басым назар аударылуға тиіс. Автокөлікті ұйымдастыруда және басқаруда, автокөлік сервисінде, логистикада, автожолдарды салуда және жөндеуде жұмыс істейтін кәсіби мамандарды даярлауды және қайта даярлауды жетілдіру автокөлікті перспективалы дамытудың аса маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Әлемдік практика су көлігінің энергияны барынша аз пайдаланатын көлік ретінде бағаланатындығын, сондықтан көліктік құрамды айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік беретін, сондай-ақ табиғатқа барынша экологиялық жүктеме аз түсіретін арзан көлік түрі екендігін дәлелдейді. Су жолдары және өзен порттары инфрақұрылымын дамыту халықаралық көлік дәліздері арқылы тасымалдарды қамтамасыз етуге қызмет етеді. Сондықтан су көлігі саласында, ең алдымен өзен порттарын реконструкциялау және жүк ағындарының жаңа түрлерін игеру үшін мамандандырылған порт қуаттарын құру жолымен порт қызметін реформалау талап етіледі. Сондай-ақ жүктерді өңдеу үшін жаңа айлақтар мен терминалдар салу, материалдық-техникалық базаны жаңарту және дамыту әрі су көлігі үшін білікті кадрлар даярлаудың және қайта даярлаудың заманауи жүйесін қалыптастыру қажет.
Осылайша, көлік кешені жүктер мен жолаушыларды тасымалдауда өңірішілік қажеттіліктерді ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның батыс, орталық және шығыс өңірлерінің көлікке қолжетімділігін қамтамасыз етуі тиіс.

Энергиямен қамтамасыз етілу
Қазақстан Республикасы электр энергиясымен қамтамасыз етілу тұрғысынан өзін-өзі жеткілікті қамтамасыз ете алады.
Солтүстік және Орталық Қазақстан энергия артықшылығы бар өңірлер болып табылады: электр энергиясы мен қуаттардың артығы оңтүстік өңірлерге беріледі. Ресей мен Беларуське электр энергиясын экспорттау әлеуеті бар.
Оңтүстік Қазақстанда жеткілікті бастапқы энергетикалық ресурстар жоқ және оның электр энергетикасы әкелінетін көмір мен газ импортына негізделеді. Оңтүстік Қазақстанның электр энергиясына қажеттілігі меншікті энергия көздері және Солтүстік және Орталық Қазақстан энергия көздерінен электр энергиясын жеткізу есебінен жабылады.
Батыс Қазақстан өз-өзін қамтамасыз ете алады: өңірде электр энергиясының тапшылығы жоқ, тек маневрлік қуаттардың тапшылығы бар, ол Қазақстан және Ресей энергия жүйелерінің қатар жұмысының шеңберінде Ресейден реттеуші қуаттарды импорттау есебінен жабылады. Батыс өңірде көмірсутек отынының меншікті қорлары бар.
Қазіргі уақытта электр энергиясы саласының проблемалы мәселелері:
1) генерациялау жабдығының парктік ресурсының ұзақ уақыт жұмыс істеуі (генерациялау қуаттарының шамамен 41 %-ы 30 жылдан астам жұмыс істеген);
2) өңірлік электр желілік компаниялардың электр желілерінің тозуының жоғары дәрежесі (~ 65-70 %) болып табылады.
Электр энергетикасы саласын тиімді дамыту жолымен экономиканың орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз ету үшін қолданыстағы генерациялау қуаттарын жаңғырту, реконструкциялау және жаңаларын салу қажет.
Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерінің зор әлеуеті бар. Отын-энергетикалық ресурстарды үнемдеу, қоршаған ортаға келеңсіз әсерді азайту, сондай-ақ Қазақстанның БЭЖ-імен электрлік байланыстары нашар өңірлердің тұтынушыларын электр энергиясымен қамтамасыз ету мақсатында жаңартылатын энергия көздерін (жел энергетикасы, су энергетикасы, күн энергиясы) пайдалануды дамыту қажет.

Сумен қамтамасыз ету
Коммуналдық-тұрмыстық қажеттіліктер үшін су жинау көлемі жылына 0,9 км³ құрайды, оның ішінде, қалалық жерлерде тұтыну 55 %-ды, ауылдық жерлерде тұтыну 11 %-ды құрайды, ал су беру кезіндегі шығындар – барлық су жинаудың үштен бір бөлігіне жуық.
Қазақстанда жан басына шаққандағы коммуналдық қажеттіліктер үшін судың орташа тұтынылуы жан басына шаққандағы ЖІӨ деңгейі ұқсас елдермен салыстырғанда төмен күйде қалып отыр және жылына 51 м³ құрайды, ал Түркия мен Ресейде тұтыну жылына 80-100 м3 құрайды. Тұтыну деңгейінің төмендігі негізінен халықтың сумен жабдықтау және су бұру желілерімен жеткілікті дәрежеде қамтылмауына байланысты.
2013 жылдың қорытындылары бойынша орталықтандырылған сумен жабдықтауға ауыл халқының 47 %-ы қол жеткізген, су бұру қызметтеріне қол жеткізу 10 %-ды құрайды. Қала халқының орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілуі – 85 %-ды, су бұрумен қамтамасыз етілуі 78 %-ды құрайды.
Ел ауқымында тұтынушыға жеткенге дейінгі су шығындары бүкіл көлемнің 40 %-ға жуығын құрайды, ол халықаралық көрсеткіштерден айтарлықтай жоғары, мысалы, АҚШ-та – 11 %, Ресейде – 21 %.
ҚР ҰЭМ Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері және жер ресурстарын басқару комитетінің деректері бойынша су құбыры желілерінің басым бөлігі қанағаттанарлықсыз жағдайда, желілердің 64 %-ға жуығын күрделі жөндеу немесе толық ауыстыру қажет.
Су бұру саласында қолжетімді ауызсудың жетіспеуіне байланысты және сарқынды суларды тазарту мәселелері бойынша жағдай орталық сумен қамтамасыз етудің қолданыстағы инфрақұрылымын техникалық қолдау және жөндеу саласында артта қалумен одан әрі күрделене түседі.
Сумен жабдықтау объектілеріндегі авариялылық (1 километр желіге авариялар саны) 3,2 %-ды, су бұру желілерінде 2,6 %-ды құрады. Сумен жабдықтау желілеріндегі жоғары авариялылық Алматы, Оңтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарында байқалады. Төмен авариялылық – Алматы мен Астана қалаларында. Қарағанды және Алматы облыстарында су бұру желілерінде авариялардың көп екендігі байқалған.
Тұтастай алғанда, халықты ауызсумен қамтамасыз ету бойынша мынадай проблемалар анықталған:
1) халықты, әсіресе, ауылдық жерлерде орталықтандырылған сумен қамтудың төмендігі;
2) сумен жабдықтау жобаларының жобалау-сметалық құжаттамасын әзірлеу деңгейінің әлсіздігі;
3) жерасты суларының қорларын растамай сумен жабдықтау жобаларын іске асыру;
4) сумен жабдықтау жүйелерін жаңғыртуға және реконструкциялауға кәсіпорындардың инвестициялық ресурстарының жеткіліксіздігі;
5) қолданыстағы сумен жабдықтау жүйелерін техникалық пайдаланудың талап етілетін деңгейінің болмауы.
Тыныс-тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерінің сенімділігін арттыру үшін:
1) коммуналдық сектордың инвестициялық тартымдылығын мемлекеттік-жекешелік әріптестікті және жеке инвестицияларды ынталандыру жолымен арттыру;
2) тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта (бұдан әрі – ТКШ) ресурстарды үнемдеу технологияларын пайдалануды ынталандыру;
3) БАҚ арқылы халықты ТКШ саласы кәсіпорындарының және басқарушы компаниялардың жұмысы туралы хабардар ету бойынша тұрақты жұмыс жүргізу қажет.

Әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілу
Қазіргі заманғы қоғамда жалпы елдің және оның өңірлерінің дамуындағы аса маңызды орындардың бірі әлеуметтік инфрақұрылымның (денсаулық сақтау, білім беру саласы және тұрғын үймен қамтамасыз етілу) болуы және оның қолжетімділігі болып табылады.
Ел өңірлері бөлінісінде халықтың білім беру объектілерімен қамтамасыз етілуі
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту балалардың дамуында маңызды рөл атқарады. Бұдан басқа, балаларды мектепке дейінгі мекемелерге беру мүмкіндігінің болмауы ата-аналардың еңбек қызметін шектейді.
2014 жылы мектепке дейінгі ұйымдарда тәрбиеленушілердің саны 727,4 мың баланы құрады және 2009 жылмен салыстырғанда 2 есеге ұлғайды. Мектепке дейінгі ұйымдар саны 4568-ден 8764 бірлікке дейін өсті. Мұндай күрт өсу шағын орталықтар ашу, мектепке дейінгі жаңа ұйымдар салу есебінен жүзеге асырылды.
Мектепке дейінгі ұйымдар санының ұлғаюына қарамастан, елде әсіресе ауылдық жерлерде, олардың балаларды қамту үлесінің төмен болып отыр (75,6 % – 3-6 жас, 50,1 % – 1-6 жас). 2014 жылы нақты мәнге 78,6 % деңгейінде қол жеткізілген, 3-6 жастағы 802,3 мың баладан 630,8 мың бала мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтылған. Сонымен бірге осы кезеңде 1-ден 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамту осы жастағы барлық балалардың 52,3 %-ын құрайды.

7-сурет – Қазақстан өңірлерінің бөлінісінде мектепке дейінгі тәрбиелеумен және оқытумен қамту.

Оңтүстік облыстар мен Астана және Алматы қалаларында мектепке дейінгі ұйымдардың барынша толық болуы және балаларды қамтудың төмендігі халық санының өсуінің жоғары қарқынына байланысты.
Өңірлерде орта білімге қолжетімділік пен оның сапасын арттыру бойынша белсенді шаралар жүргізілуде.
Қазіргі уақытта республикада 7 564 жалпы орта білім беру ұйымы жұмыс істейді, онда 2 685 063 адам оқиды, оның ішінде күндізгі жалпы орта білім беру мектептері – 7222 (2 615 898 адам).
2012 – 2014 жылдар аралығындағы кезеңде күндізгі жалпы білім беру мектептерінің саны шағын жинақталған мектептердің жабылуы есебінен 180 бірлікке қысқарды. Бұл ретте, осы кезеңде оқушылардың саны 122,4 мың адамға ұлғайды.
Орта білім беру инфрақұрылымын дамыту бойынша жүргізіліп жатқан жұмысқа қарамастан, қазіргі уақытта 136 күндізгі жалпы білім беру мектебі авариялық жағдайда тұр, 95 мектепте оқыту үш ауысыммен жүргізіледі.
Қазіргі уақытта республикада ТжКБ 820 оқу орны жұмыс істейді, оларда 531,4 мың адам оқиды. Кадрларды даярлау 183 мамандық және 463 біліктілік бойынша жүзеге асырылады.
ТжКБ жүйесінің қолданыстағы инфрақұрылымы мен материалдық-техникалық жарақталуы кадрларды даярлаудың сапасын қамтамасыз ете алмайды. Республиканың 23 ауданында оқу орындары мүлдем жоқ, оқитындардың 30 %-ы жатақханаға мұқтаж. Соңғы үш жылда 6 заманауи оқу орны енгізілді. ТжКБ-ның оқу орындарының 60 %-ы ескірген жабдықтарды пайдалана отырып жұмыс істейді.
Ел өңірлері бөлінісінде халықтың денсаулық сақтау объектілерімен қамтамасыз етілуі
Халықтың қалың бұқарасына жоғары сапалы және қолжетімді медициналық қызмет көрсету мен емдеудің болуы қазіргі қоғамның базалық шарттарының бірі болып табылады. Елдегі медицинаның даму деңгейі қоғам тіршілігінің барлық салаларына тікелей ықпал етеді.
Негізгі медициналық-демографиялық көрсеткіштер – туу, өлім және өмір сүрудің орташа ұзақтығы соңғы жылдары тұрақтанып, жақсарды. Індетті аурулар азайған. Алайда жалпы алғанда, ел халқының денсаулығы жай-күйінің сапалық сипаттамасы ауқымды және маңызды жақсартуды талaп етеді.
2013 жылы республиканың денсаулық сақтау жүйесі жалпы саны
107,5 мың кереуеттік 995 стационарлық аурухана ұйымдарын;
6646 амбулаториялық-емханалық ұйымды қамтыды.
Халықтың аурухана кереуетімен қамтамасыз етілу көрсеткіші 2009 жылы 10 мың адамға 74,8-ді құрады, 2013 жылы аталған көрсеткіш 10 мың адамға 62,2 төсекке дейін төмендеді.
2009 – 2013 жылдар аралығындағы кезеңде дәрігерлермен қамтамасыз етілу 10 мың адамға шаққанда 37,4-тен 38,5-ке өсті, ал медициналық орта білімі бар мамандармен қамтамасыз етілу тиісінше 10 мың адамға 85,5-тен 98,8-ге өсті.
Сонымен бірге, кадр әлеуетінің өңірлер және елді мекендер бойынша біркелкі бөлінбеуін сипаттайтын медициналық кадрлар теңгерімсіздігі байқалады. Ауылдық жерлерде дәрігер кадрлармен қамтамасыз етілу көрсеткіші қалаға қарағанда 4 есе төмен. Қазақстан өңірлері бойынша дәрігер кадрларды бөлудегі әркелкілік өте жоғары болып сипатталады және 10 мың адамға шаққанда Алматы облысында 22,2-ден Астана қаласында 80,9-ға дейінгі көрсеткішті құрайды.
Ауылдық жерлерде медициналық ұйымдар орта медицина персоналымен толық қамтамасыз етілгенімен дәрігерлермен жасақталуы төмен болып отыр.

12-кесте – Аурухана кереуеттерімен және медицина персоналымен қамтамасыз етілу көрсеткіштері

10 000 адамға шаққанда

Өңір	Аурухана кереуеттерінің саны		Дәрігерлер саны		Орта медициналық персоналының саны
	2009 ж.	2013 ж.	2009 ж.	2013 ж.	2009 ж.	2013 ж.
Қазақстан	74,8	62,6	37,4	38,5	85,5	98,8
Ақмола	95,8	72,3	29,6	30,5	92,2	105,4
Ақтөбе	72,5	56,9	44,9	46,4	78,1	93,2
Алматы	41,6	41,9	19,5	22,2	53,0	64,2
Атырау	70,8	59,1	29,6	32,7	77,1	91,3
Шығыс Қазақстан	90,6	74,9	41,1	41,6	97,6	106,4
Жамбыл	66,0	57,6	25,9	30,1	85,1	104,3
Батыс Қазақстан	82,7	72,1	32,0	35,2	101,3	116,1
Қарағанды	98,6	78,9	46,8	39,9	96,7	102,5
Қостанай	82,1	64,9	25,4	26,1	84,7	91,5
Қызылорда	83,4	69,9	31,5	35,6	109,2	132,5
Маңғыстау	68,4	54,3	32,5	32,1	80,6	96,9
Павлодар	87,7	76,2	39,0	41,3	90,9	110,5
Солтүстік Қазақстан	93,5	77,1	27,8	30,0	107,4	117,2
Оңтүстік Қазақстан	53,7	48,0	28,5	30,3	75,9	96,5
Астана қ.	82,9	79,0	78,7	80,9	95,2	117,4
Алматы қ.	87,7	66,9	74,9	69,7	94,2	95,2

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Республикада сәбилер өлімінің көрсеткіші төмендеу үрдісіне ие, айталық 2009 жылы бұл көрсеткіш 1000 туылғанға шаққанда 18,23-ке тең болса, 2013 жылы ол 11-ге дейін төмендеді.
Ана өлімі көрсеткішінің 2000 жылы 100 мың туылғанға қатысты 60,9-дан 2009 жылы – 36,8-ге және 2013 жылы – 12,6-ға дейін айтарлықтай төмендегені байқалады. Ана өлімінің негізгі себептерінің бірі әйелдер денсаулығының төмен индексі болып табылады.
Соңғы жылдары медициналық көмек сапасын және оның қолжетімділігін арттыру бойынша қабылданып жатқан шаралар бірқатар жұқпалы және басқа аурулар бойынша халық денсаулығының жағдайын жақсартуда оң үрдістерге қол жеткізуге мүмкіндік берді. Сонымен бірге, алдағы кезеңде денсаулық сақтау саласында шешуді талап ететін міндеттер ішінде мыналарды бөліп көрсету керек:
1) дәрігерлермен қамтамасыз етілудің төмен болуы байқалады. Солтүстік облыстарда дәрігерлермен қамтамасыз етілудің төмен болуы олардың басқа елдерге көшіп кетуімен, ал оңтүстік облыстарда табиғи өсім есебінен халық санының жылдам өсу қарқындарымен түсіндіріледі. Бұл ретте, орта медицина персоналымен ең аз жасақталу Алматы облысында да байқалады (10 мың адамға 64,2);
2) мүгедектерге денсаулық сақтау қызметтеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін тең мүмкіндіктер жасау;
3) Ақмола (100 мың туылғанға 34,1), Атырау (100 мың туылғанға 25,3) облыстарында және Астана қаласында (100 мың туылғанға 17,7) ана өлімінің жоғары деңгейі сақталуда, Қызылорда (1000 туылғанға 15) және Жамбыл (1000 туылғанға 14) облыстарында ана өлімінің жоғары деңгейі сақталып отыр.
Әлеуметтік салада анықталған проблемаларды ескере отырып, бірінші кезекте білім берудің және денсаулық сақтаудың материалдық-техникалық базасын жақсарту, сондай-ақ елдің сапалы педагогикалық және медициналық мамандармен қамтамасыз етілуін арттыру қажет.

Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуін бағалау
Қазіргі уақытта тұрғын үйдің болуы қазіргі заманғы қоғамның негізгі қажеттіліктерінің бірі болып табылады. Осыған байланысты бұл мәселеге мемлекет үнемі аса жоғары мән береді.
Тұтастай алғанда, Қазақстанда тұрғын үй қорының жалпы ауданы 2014 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 336,1 млн. ш. метрді құрап, 2009 жылмен салыстырғанда 24 %-ға немесе абсолютті мәнде 65,2 млн. ш. метрге ұлғайды.
Жыл сайын шамамен 6,5 млн.ш. метр жаңадан салынған тұрғын үй пайдалануға беріледі, бұл ретте құрылыстың неғұрлым жоғары қарқыны Астана және Алматы қалаларына тиесілі.
Бір тұрғынға шаққанда тұрғын үймен қамтамасыз етілу 2009 – 2013 жылдары 16,7 ш. метрден 19,6 ш. метрге өсті. Алайда, осыған қарамастан, аталған көрсеткіш дамыған елдердегі ұқсас көрсеткіштен 2-3 есе төмен. Айталық, АҚШ-та тұрғын үймен қамтамасыз ету шамамен 75 ш.м/адам, Ұлыбританияда – 62 ш.м, Германияда – 45 ш.м. құрайды. БҰҰ әлеуметтік стандарттары бойынша бір тұрғынға кемінде 30 ш.м келуге тиіс.

13-кесте – Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі

Өңір	Тұрғын үй қорының жалпы ауданы, мың ш. метр		Халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, ш.м/адам
	2009 ж.	2013 ж.	2009 ж.	2013 ж.
Қазақстан	270 923	336 061	16,7	19,6
Ақмола	13 263	16 168	18,0	22,0
Ақтөбе	11 853	15 092	15,5	18,7
Алматы	23 623	28 882	12,9	14,6
Атырау	7 258	11 407	13,9	20,1
Шығыс Қазақстан	26 343	26 821	18,8	19,2
Жамбыл	15 918	16 461	15,4	15,2
Батыс Қазақстан	9 906	11 734	16,4	18,8
Қарағанды	26 991	28 418	20,0	20,7
Қостанай	17 229	18 030	19,5	20,5
Қызылорда	10 440	12 875	15,2	17,4
Маңғыстау	6 106	9 591	12,1	16,3
Павлодар	14 691	16 026	19,7	21,3
Солтүстік Қазақстан	12 193	12 444	20,6	21,6
Оңтүстік Қазақстан	43 506	55 667	17,3	20,4
Астана қ.	10 696	19 529	16,5	24,0
Алматы қ.	20 907	36 908	15,0	24,5

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Өңірлік бөліністе тұрғын үймен ең жоғары қамтамасыз етілу Астана мен Алматы қалаларында (жаңа тұрғын үйдің белсенді салынуына байланысты), сондай-ақ солтүстік пен шығыс өңірлерде (осы өңірлерде халық санының қысқаруына байланысты) байқалады.
Тұрғын үймен ең төмен қамтамасыз етілу оңтүстік өңірлерде байқалады. Орташа республикалық деңгейден артта қалу құрылыс қарқынының осы өңірлердегі халық өсімінің жоғары деңгейіне жете алмауына байланысты.
Тұтастай алғанда, қарастырылып отырған саладағы басты проблемалар тұрғын үй салу қарқынының жеткіліксіздігі және оның құнының жоғарылығы болып табылады. Халықтың басым бөлігінің, әсіресе, жастар мен халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтарының жеке тұрғын үй сатып алу мүмкіндігі жоқ.
Осыған байланысты Қазақстанда заманауи тұрғын үй салуды жеделдету қажет.

3. Өңірлерді экономикалық мамандануы, қоныстандыру жүйесі
және экономикалық байланыстар сипаты бойынша жіктеу және талдау

Елдің өңірлік дамуының маңызды стратегиялық мәні бар. Орасан зор және адамдар сирек қоныстанған аумағы бола тұра Қазақстанда өңірлер арасында дамуда біршама теңгерімсіздік бар. Қазақстан Республикасы өңірлерінің экономикалық даму деңгейлерін салыстыру бір жағынан аса ірі агломерациялар (Астана, Алматы) мен негізгі мұнай өндіруші өңірлердің және екінші жағынан, елдің қалған өңірлерінің арасындағы жалпы өңірлік өнімнің (бұдан әрі – ЖӨӨ) жан басына шаққандағы көрсеткіштерінің айтарлықтай айырмашылығын көрсетеді.
Жан басына шаққанда ЖӨӨ Қазақстан өңірлерінің экономикалық дамуы тұрғысынан ең көрнекі параметрлердің бірі болып табылады. Жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің тым әркелкі деңгейі халықтың ақшалай табысына және оның әлеуметтік жағдайына келеңсіз әсер етеді.
Қазақстан Республикасы өңірлерінің даму деңгейлерінің саралануы өте жоғары және орнықты. Мұны өңірлердің жан басына шаққандағы ЖӨӨ көрсеткіштерін ел бойынша он жылдан астам кезеңдегі орташа көрсеткішпен салыстыру көрсетіп отыр. Бұл ретте жетекші мұнай өндіруші өңірлердің жоғары көрсеткіштері әзірге өңіраралық ынтымақтастықты дамытуда маңызды түрткіге айналмады, себебі мұнай-газ бизнесінен түсетін табыстың негізгі бөлігі ең ірі агломерацияларда шоғырланады және өндіруші өңірлердің өзінде сұраныс көзіне айналмайды.
Қазақстан өңірлерінің даму серпіні жан басына шаққандағы ЖӨӨ тұрғысынан ең бәсекеге қабілетті өңірлер Атырау, Шығыс Қазақстан облыстары, сондай-ақ Алматы және Астана қалалары болып табылатынын көрсетеді. Аталған өңірлерде жан басына шаққандағы ЖӨӨ республика бойынша орташа деңгейден асып түсетіні байқалады.
Атырау, Шығыс Қазақстан облыстарының табиғи ресурстарға, яғни мұнайға, табиғи газға, металдарға бай болуына байланысты аталған өңірлердің ЖӨӨ елдің жан басына шаққандағы ЖІӨ-сінен жоғары. Алайда, бұл өңірлерде бәсекеге қабілетті соңғы өнім мүлдем дерлік жоқ. Бұдан басқа, Қазақстан мұнайы мен металдары басқа көптеген елдердің мұнайымен және металдарымен салыстырғанда бәсекеге қабілетсіз болып келеді, алайда әлемдік нарықта сұранысқа ие.
ЖІӨ өндірісінің құрылымы өңірлік сәйкессіздіктермен, ел аумағы бойынша өндірістік күштерді орналастырудың әркелкілігімен және өңірлерді дамытудың әртүрлі деңгейімен айқындалады (1-қосымша).
Қазақстан бойынша ЖӨӨ серпіні оның көлемінің 2000 жылға дейін бүкіл реформалау жылдары төмендегенін көрсетеді, дегенмен жекелеген өңірлерде (Атырау, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Маңғыстау, Шығыс Қазақстан облыстары, Алматы қаласы) ол оң нәтиже көрсеткен. Осы 6 өңірде 2000 жылы елдің ЖІӨ-нің 55,7 %-ы, ал 2013 жылы республика ЖІӨ-нің 54,4 %-ы өндірілген.
Тәуелсіздік жылдары мықты минералдық-шикізаттық базасы бар өңірлер елдің ЖІӨ-де де өз үлесін ұлғайтты. Ауыл шаруашылығы өнімін, тамақ және жеңіл өнеркәсіп өнімін өндіруге маманданған облыстардың (Ақмола, Алматы, Жамбыл, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстары) үлес салмағы барынша төмендеді.
2000 және 2009 жылдары ЖӨӨ ең жоғары мәнінен (Алматы қаласы) айырмашылық айқын болды, мәселен, ең аз айырмашылық Атырау облысы бойынша байқалды (Алматы қаласы ЖӨӨ деңгейінен тиісінше 47,5 % және 42,6 %) және ең үлкен айырмашылық Жамбыл (тиісінше 100 және 100) және Қызылорда облыстарында (тиісінше 100 % және 89,6 %) орын алды.
2009 – 2013 жылдары Жамбыл облысы айырмашылықты 98 %-ға дейін қысқартты. Алайда 2009 – 2013 жылдары өңірлер бойынша ең жоғары мәннен айырмашылықтың ұлғаюы Ақмола (96,6 %), Қостанай (90,2 %), Маңғыстау (80,2 %), Павлодар (86,2 %), Солтүстік Қазақстан (100 %) облыстары бойынша байқалады.

14-кесте – Өңірлер бойынша ЖӨӨ-нің ең жоғары мәнінен айырмашылық, %

Өңірлер	2000 жыл	2009 жыл	2013 жыл
Ақмола	-92,9	-93,8	-96,6
Ақтөбе	-83,1	-82,1	-81,3
Алматы	-81,3	-85,0	-84,0
Атырау	-47,5	-42,6	-49,6
Шығыс Қазақстан	-49,3	-77,5	-77,2
Жамбыл	-100,0	-100,0	-98,0
Батыс Қазақстан	-83,0	-83,2	-80,8
Қарағанды	-32,2	-58,7	-66,1
Қостанай	-71,7	-86,7	-90,2
Қызылорда	-100,0	-89,6	-89,1
Маңғыстау	-79,9	-73,1	-80,2
Павлодар	-69,3	-81,8	-86,2
Солтүстік Қазақстан	-96,2	-98,1	-100,0
Оңтүстік Қазақстан	-66,0	-79,6	-77,0
Астана қ.	-78,4	-63,8	-56,4
Алматы қ.	0,0	0,0	0,0

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің деректері негізінде есептелген

Өңірлердің нарыққа әртүрлі бейімделуі салдарынан өңірлер арасында сараланудың күшеюі жалғасуда. Өңірлік сәйкессіздіктер жан басына шаққандағы ЖӨӨ өндірісінде де байқалады.

15-кесте – Өңірлердің жан басына шаққандағы ЖӨӨ-сінің орташа республикалық деңгейге қатынасы, %

Өңірлер	2000 жыл	2009 жыл	2013 жыл
Ақмола	61,1	68,0	64,4
Ақтөбе	100,7	106,5	112,9
Алматы	45,8	40,1	42,2
Атырау	316,4	360,2	321,8
Шығыс Қазақстан	91,1	67,0	73,9
Жамбыл	33,6	32,1	40,0
Батыс Қазақстан	112,5	129,8	148,7
Қарағанды	125,7	107,2	98,7
Қостанай	94,7	78,1	74,7
Қызылорда	55,0	88,7	93,4
Маңғыстау	231,8	209,9	160,9
Павлодар	124,0	110,4	102,8
Солтүстік Қазақстан	57,9	64,9	65,3
Оңтүстік Қазақстан	49,9	35,1	37,9
Астана қ.	175,3	201,5	200,3
Алматы қ.	210,3	217,5	215,8

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің деректері негізінде есептелген

Атырау облысы, жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық өндірісінен асып түсіп, басым позицияға (2000 жылы –
316,4 %, ал 2013 жылы – 321,8 %) ие болып отыр. Аталған көрсеткіш бойынша екінші орынға Алматы қаласы шықты (2000 жылы – 210,3 %, ал 2013 жылы – 215,8 %). Аталған көрсеткіш бойынша Жамбыл облысы ең төмен деңгейге (2000 жылы – 33,6 %, ал 2013 жылы – 40 %) ие.
Елімізге өңіраралық байланыстардың бірнеше түрі тән. Олардың кейбіреулері әлемнің көптеген елдеріне тән (орталық-шеткері аумақ түріндегі байланыстар мен өнеркәсіптік және аграрлық өңірлер арасындағы байланыстар), ал басқалары халық тығыздығы төмен және әркелкі қоныстандырылған (белдеулік байланыстар) аумағы кең ел ретінде Қазақстан Республикасына тән:
1) орталық-шеткері аумақ байланысы: тұтыну (ең алдымен азық-түлік) тауарларын жеткізу және елдің ең ірі агломерацияларының (Астана және Алматы қалалары)ауқымды нарықтарына жұмыс күшінің келуі, сондай-ақ көрсетілетін қызметтердің жаңа түрлерін (кәсіби, тұрмыстық, рекреациялық) ірі орталық қалалардан «екінші деңгейдегі» қалаларға тарату;
2) «индустриялық облыстар – аграрлық оңтүстік» байланыстары: өндірісі негізінен Қазақстанның солтүстігінде шоғырланған өңдеуші өнеркәсіп өнімінің (машина жасау, металл өңдеу, химия және т.б.), оңтүстік облыстардағы өңдеуші өнеркәсіп өнімін өткізу нарықтарына дистрибуциясы;
3) ірі тұтыну нарықтарының өнім жеткізуші өңірлермен көліктік байланысуының артықшылықтарын пайдалануға сүйенетін белдеулік өзара іс-қимыл. Екі ірі агломерация Алматы мен Шымкентті бір-бірімен, сондай-ақ жаңа өсу аймағы (Қорғас АЭА) қалыптасып келе жатқан Қытаймен шекарадан бастап экономиканың өсуі трансшекаралық алмасумен, алайда көбіне бейресми секторда байланысқан Өзбекстанмен шекараға дейінгі шеткері аумақтарымен байланыстыратын көлік дәлізі шеңберінде оңтүстік даму белдеуі жақсы қалыптастырылған. Солтүстік белдеу әлдеқайда нашар дамыған;
4) экспорттық салалар шоғырланған аудандардың экспорттық ресурстарды қайта өңдеуді дамытуға және дайын өнім дистрибуциясы тетіктеріне сүйенетін ішкі тұтыну аудандарымен жаңа байланыстары. Мұндай байланысқа мұнай мен газ өндіретін батыс облыстарда қайта өңдеу қуаттарын құру және мұнай өңдеу мен мұнай химиясы өнімдерін Қазақстанның басқа өңірлеріне (жеткізу аймақтары), онымен бір мезгілде осы өңірлердің жаңа өңдеу өндірістеріне еңбек ресурстарының келуімен дистрибуциялау, сондай-ақ импорт алмастырушы машина жасауды дамыту үшін солтүстік және шығыс облыстарда өндірілетін металлургия өнімін пайдалануды кеңейтудің әлеуетті мүмкіндіктері мысал болып табылады.
Бұдан басқа, оңтайлы өңірлік саясат жүргізу үшін елдің экономикалық аумақтарын жіктеу қажет.
Макроөңірлер – өздерінің экономикалық, табиғи және әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары бойынша ұқсас өңірлер тобы.
Хаб-қалалар – ұлттық және өңірлік өзара іс-қимыл орталықтары: сауда-логистика және көлік, қаржы және кадр орталықтары, ақпарат пен технологияларды жеткізушілер.
Агломерация – тұрақты өндірістік, мәдени-тұрмыстық және өзге байланыстармен өзара біріккен, сондай-ақ аумақтық бірігу үрдісіне ие бірнеше ядроқалалардың (полиорталықты) немесе бір орталықтың (моноорталықты) айналасына жақын орналасқан елді мекендердің урбандалған шоғырлануы.
Осы мақсатта қалалардың мынадай санаттарын бөліп көрсетуге болады:
1) «бірінші деңгейдегі» қалалар (агломерациялар, хаб-қалалар);
2) «екінші деңгейдегі» қалалар (облыс орталықтары, облыстық маңызы бар ірі қалалар);
3) «үшінші деңгейдегі» қалалар (моно- және шағын қалалар).
Аймақтарға бөлудің 3 критерийі негізінде Қазақстан Республикасының алты макроөңірін бөліп көрсетуге болады:

16-кесте – Қазақстан Республикасының макроөңірлері

Макроөңір	Аймақтарға бөлу критерийлері
	Экономикалық мамандану	Қоныстандыру жүйесі	Экономикалық байланыстар сипаты
Оңтүстік Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Алматы облыстары	Ауыл шаруашылығы (жұмысы қарқынды кіші салалар); тамақ өнеркәсібі; Қызылорда облысында – мұнай өндіру	Оңтүстігінде тығыз аграрлық қоныстандырылған және қалыптасу үстіндегі Шымкент агломерациясы бар шөлейтті аудандарда сирек аграрлық қоныстандырылған полиорталықты аймақ	Сыртқы сұраныс көздеріне қол жеткізудің мүмкіндіктері шектеулі жергілікті нарықтарға бағдарлану (әсіресе, Қызылорда облысы үшін)
Солтүстік Қостанай, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстары	Металлургия (кен өндіру), ауыл (астық) шаруашылығы	Ірі қала орталықтары шағындау салыстырмалы түрде тығыз қоныстандырылған аумақ	Қала орталықтары тарапынан сұраныс әлеуетін шектеулі пайдалану (халық табысының төмендігі салдарынан)
Батыс Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан,Ақтөбе облыстары	Мұнай-газ өндіру, Ақтөбе облысында да – түсті металл кенін өндіру, ауыл шаруашылығы	Әркелкі қоныстану, әлеуетті ірі қалалық агломерация ретіндегі Атырау (15-20 жылғы перспективада халықтың белсенді көші-қоны ағыны жалғасқан кезде)	Тауар ағындарының төмен белсенділігі және моносалалық сипаты аумақтың жеткіліксіз инфрақұрылымдық байланыспен үйлесімде
Орталық Шығыс Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстары	Металлургия, көмір өнеркәсібі, электр энергетикасы	Өнеркәсіптік қалалар (әлеуетті – 15-20 жылғы перспективада – Павлодар-Ақсу агломерациясымен) мен сирек қоныстандырылған аграрлық шеткері аумақтардың үйлесімі	Қала орталықтары тарапынан сұраныс әлеуетін шектеулі пайдалану (халық табысының төмендігі салдарынан)
Астана Астана	Әкімшілік, іскерлік, қаржылық және білім беру қызметтері	Елорда орталығы сирек қоныстандырылған аграрлық шеткері аумақтардың жағдайында өнеркәсіптік маманданған екінші қатардағы орталықпен (Қарағанды) толықтырылады	Елорда агломерациясы тарапынан нарықтық сұраныстың орталық – шеткері аумақтар моделі
Алматы Алматы	Іскерлік, қаржылық және білім беру қызметтері; машина жасау; фармацевтика; ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі	Ең ірі агломерация және әлсіз дамыған (негізінен аграрлық) шеткері аумақтар	Алматы агломерациясы тарапынан нарықтық сұраныстың орталық – шеткері аумақтар моделі

Аумағының ауқымы мен халық тығыздығының төмендігі ескеріле отырып, Қазақстан экономикалық, табиғи және әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары бойынша ұқсас макроөңірлер бөлінісінде қарастырылады. Мысалы, елдің барлық оңтүстік облыстары (Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Алматы, Жамбыл) халқының көптігімен және тығыз орналасуымен ерекшеленеді. Солтүстік өңірлерде (Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан), керісінше, халық саны аз және халықтың тығыздығы төмен. Батыс облыстарға (Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе, Батыс Қазақстан) үлкен шикізат бағыттылығы тән. Елдің орталық-шығыс бөлігінің өңірлері (Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар) дамыған өнеркәсібімен ерекшеленеді. Астана және Алматы қалалары дамудың салыстырмалы көрсеткіштеріне қарай жекелеген өңірлер ретінде бөлінеді.
Макроөңірлік кеңістік ерекше сапалы сипаттамалары бар өңірлердің шаруашылық кеңістіктерін біріктіреді.
Оңтүстік макроөңір мынадай ерекше сипаттамалары ескеріле отырып, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Алматы және Қызылорда облыстарын қамтиды:
1) Жамбыл, Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстары тамақ өнеркәсібіне және құрылыс материалдары өндірісіне мамандандырылады;
2) Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстары мал шаруашылығына және мақта өндірісіне мамандандырылады.
Тірек қалалар: Тараз, Шымкент, Талдықорған, Қызылорда.
Осылайша, оңтүстік макроөңірі ең серпінді өңірлер қатарына жатады, ол қарқынды (әлеуетті) дамушы Шымкент агломерациясының болуымен және жеміс-көкөніс өнімі өндірісіне мамандандырылатын жоғары бәсекеге қабілетті кластерді құрумен айқындалады. Макроөңір «индустриялық-аграрлық» түрдегі байланыстар жүйесіне (ең алдымен солтүстіктің индустриялық өңірлерімен) белсенді қатысады; Шымкенттің айналасында орталық шеткері аумақтар байланыстар қалыптастыру белсенді жүргізілуде. Макроөңір облыстарының өңіраралық ынтымақтастығын дамытуда, сол сияқты макроөңірдің өзін дамытуда да Алматы өңірімен (Алматы – Тараз – Шымкент бағыты) белдеулік байланыстарды одан әрі нығайту қағидатты мәнге ие, оның көмегімен макроөңірдің ауыл шаруашылық өнімі елдің ең ірі қалалық агломерациясына қол жеткізеді.
Солтүстік макроөңірі Қостанай, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарын қамтиды, себебі аталған өңірлер астық шаруашылығы мен мал шаруашылығына, тамақ өнеркәсібіне, ауыл шаруашылық техникасын құрастыруға мамандандырылған.
Тірек қалалар: Қостанай, Көкшетау және Петропавл.
Қазіргі уақытта солтүстік макроөңір «индустриялық-аграрлық» түрдегі байланыстар жүйесіне, сондай-ақ экспорттық салалар өнімін қайта өңдеуге сүйенетін байланыстарға белсенді қосылған. Екі жағдайда да оңтүстік макроөңірдің облыстарымен ынтымақтастық едәуір белсенді даму үстінде (машина-техника өнімі мен металл бұйымдарды, сондай-ақ ұн тарту өнеркәсібі өнімдерін қайта өңдеу және экспорттау үшін ең алдымен оңтүстік бағытта, кейіннен Өзбекстан мен Ауғанстанға жеткізу). Өңдеуші өндірістерді дамыту үшін Астана – Қостанай, Көкшетау – Петропавл, Петропавл – Астана белдеулері бойынша Астана өңірімен өзара іс-қимыл жасаудың қағидатты мәні бар. Тұтыну сұранысы шоғырланған аймақтардың рөлін атқаратын ірі қалалық агломерациялардың болмауының салдарынан таяудағы 10-15 жылда айқын орталық – шеткері аумақтар байланыстарын қалыптастыру мүмкіндігі төмен.
Батыс макроөңірі мынадай ерекше сипаттамалары ескеріле отырып, Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарын қамтиды:
1) Атырау және Маңғыстау облыстары мал шаруашылығына және мұнай-газ өнеркәсібіне мамандандырылады;
2) Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстары астық шаруашылығына, мал шаруашылығына, тамақ және мұнай-газ өнеркәсібіне мамандандырылады.
Тірек қалалар: Атырау, Ақтау, Ақтөбе және Орал.
Қазіргі уақытта батыс макроөңірі өңіраралық ынтымақтастық процестеріне, ең алдымен, энергетикалық ресурстарды жеткізу жүйесі арқылы қосылған. Макроөңір ішінде өңіраралық ынтымақтастықты дамытудың негізгі әлеуеті Атырау-Ақтау, Атырау-Орал бағыттары бойынша белдеулік байланыстарды қалыптастырумен байланысты, ал басқа макроөңірлермен ынтымақтастық жасасу тиісті өндірістерді қосылған құнның өңіраралық тізбектеріне қоса отырып, экспорттық салалардың ішкі сұраныс көздеріне өсіп келе жатқан бағдарлануы негізінде, ең алдымен мұнай-газ шикізатын (мұнайды қайта өңдеу, мұнай химиясы өнеркәсібі, тыңайтқыштар мен пластиктер өндірісі) қайта өңдеуді дамыту арқылы құрылады.
Орталық-Шығыс макроөңірі Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстарын қамтиды, себебі аталған өңірлер руда өндіруге, түсті металлургия өндірісіне, көмір өнеркәсібіне, мал шаруашылығына мамандандырылады.
Тірек қалалар: Өскемен, Қарағанды және Павлодар.
Ескі индустриялық аймақ пен астық тауары өндірісінің сипаттамаларын қамтитын макроөңір (Павлодар облысы) өңіраралық байланыстарды дамыту тұрғысынан барынша проблемалы болып табылады. Тұтыну сұранысының қуатты орталықтарының болмауына байланысты орталық-шеткері аумақтардың байланыстары әлсіз дамыған; Қазақстан Республикасында түсті металлургия өніміне елеулі сұраныстың болмауын, сол сияқты төмен бөліністі металлургия өндірістерінің ескірген технологиялық базасын ескере отырып ықтималдығы аз «индустриялық-аграрлық» түрдегі байланыстарды қалыптастыру және экспорттық салаларды ішкі сұраныс көздеріне бағыттау. Негізінен, Павлодар – Семей – Өскемен бағыты бойынша белдеулік байланыстарды қалыптастыруға үміт артылып отыр. Алайда, бұл белдеу макроөңір ішінде тұйықталғандықтан, өңіраралық ынтымақтастықты дамытудың мықты қозғаушы күші бола алмайды (ол үшін оны орталық макроөңір бағытымен Астанаға қарай жалғастыру қажет).
Алматы қаласы
Алматы қаласында Алматы – Тараз – Шымкент белдеулік бойымен оны оңтүстік макроөңірмен байланыстыратын орталық – шеткері аймақ байланыстары жақсы дамыған. Орта және ұзақ мерзімді кезеңде тиісті байланыстарды дамыту серпіні ең алдымен Алматы агломерациясының даму қарқынымен айқындалатын болады, олар басым түрде инфрақұрылымдық проблемаларды шешуге (энергиямен, сумен қамтамасыз ету, көлік инфрақұрылымы), сапалы көрсетілетін қызметтер секторын қалыптастыруға (білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет және рекреация, заманауи сауда нысандары және қоғамдық тамақтандыру орындары) және аумақты тиімді пайдалану мақсатында сапалы қалалық жоспарлауға тәуелді болады. Алматы қаласы үшін байланыстардың басқа түрлерін 2030 жылға дейінгі кезеңде қалыптастыру күтілмейді.
Астана қаласы
Астана қаласында серпінді астана агломерациясының өсу үстіндегі сұранысына негізделетін мықты орталық – шеткері аймақ басым. Сонымен бір мезгілде, Астана орталық-шығыс және солтүстік (Астана – Қостанай және Көкшетау – Петропавл) макроөңірлерін, ал ұзақ мерзімді перспективада (15 – 20 жыл уақыт шамасында) Алматы (Астана – Қарағанды – Алматы) макроөңірін де біріктіретін белдеулік байланыстарды қалыптастырудың ең перспективалы орталығы болып табылады. Қала үшін 2030 жылға дейінгі кезеңде басқа байланыс түрлерін қалыптастыру күтілмейді.
Макроөңірлер арасындағы айырмашылықтар орнықты сипатқа ие және бір макроөңірге кіретін өңірлер арасында және әртүрлі макроөңірлерге жататын өңірлер арасында экономикалық өзара іс-қимыл ерекшелігін айқындайды.
17-кестеден көріп отырғанымыздай, елдің оңтүстігі халық көп қоныстандырылған макроөңір болып табылады, бұл ретте мұнда жан басына шаққандағы ЖӨӨ ең төмен. Елдің солтүстігінде тұратын халықтың саны бәрінен төмен. Макроөңірдің елдің ЖІӨ-дегі үлесі ең төмен. Орталық-шығыс макроөңір халықтың қоныстану деңгейі бойынша үшінші орында, алайда мұнда ел ЖІӨ-нің бестен бір бөлігі өндіріледі. Батыс өңірі халық саны бойынша үшінші орында тұр, ол жан басына шаққандағы ЖӨӨ ең жоғары бола отырып, елдің ЖІӨ-ге салымы бойынша көш басында тұр. Алматы және Астана жан басына шаққандағы ЖӨӨ деңгейі бойынша көш бастап тұр.

17-кесте – ҚР макроөңірлерінің негізгі көрсеткіштері

Макроөңір	Халық (млн. адам)	Елдің ЖІӨ-сіндегі үлесі, %	Жан басына шаққандағы ЖӨӨ (АҚШ долл.)
Оңтүстік	6,6	17	6 250
Солтүстік	2,2	9	9 200
Батыс	2,6	28	23 300
Орталық-Шығыс	3,5	20	12 140
Алматы қаласы	1,5	17	31 800
Астана қаласы	0,8	9	29 400

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Елдің макроөңірлерін дамытуда мынадай негізгі үрдістерді бөліп көрсетуге болады:
Оңтүстік макроөңір
Елдің оңтүстік өңірлерінің демографиялық жағдайы тұрақты жоғары табиғи өсімімен (1 000 тұрғынға 17-24 адам), өмір сүру жасының күтілетін орташа және жоғары ұзақтығымен (шамамен 70 жас) сипатталады.
Барлық өңірлердегі халық саны айтарлықтай өсіп келеді. 2009 – 2013 жылдары оңтүстіктегі төрт өңірдің жалпы халық саны 470 мың адамды құрады.
Сондай-ақ халықтың көшіп кетуінің жоғары екені байқалады. 2013 жылы Қызылорда облысында 2,2 мың адам, Оңтүстік Қазақстан облысында – 10,6 мың адам, Жамбыл облысында – 6,4 мың адам. Тек Алматы облысында ғана көшіп келу байқалады – 2013 жылы 3,7 мың адам.
Оңтүстік макроөңір урбандалу деңгейінің төмендігімен сипатталады. Мәселен, Алматы облысында қала халқының үлесі бар болғаны 23,1 %-ды құрайды.
Тұтастай алғанда, оңтүстік макроөңір өз бетінше жұмыспен қамтылған халықтың ең жоғары үлесімен сипатталады. Мысалы, Жамбыл облысында өз бетінше жұмыспен қамтылу деңгейі 2013 жылы 51 %-ды, Оңтүстік Қазақстан облысында – 46,8 %-ды құрады.
Сондай-ақ, Алматы облысында қала және ауыл халқының жұмыспен қамтылу деңгейі арасында біршама сәйкессіздік байқалады.
Бұдан басқа, оңтүстік макроөңірдің барлық төрт өңірінде номиналды ақшалай табыстар мөлшері орташа республикалық деңгейден төмен. Алматы облысында бұл көрсеткіш орташа республикалық мөлшердің 88 %-ын, Оңтүстік Қазақстан облысында – 72,4 %-ды, Жамбыл облысында – 71 %-ды құрады.
Оңтүстік Қазақстан облысында елдегі барлық кедейлердің 32,3 %-ы тұрады. Бұл ретте кедейлік деңгейі 0,8 %-ды құрайды (Солтүстік Қазақстан облысынан кейін 2-орын), кедейліктің өткірлігі: 0,2 % (Солтүстік Қазақстан облысынан кейін 2-орын).
Жамбыл және Алматы облыстары тұрғын үймен қамтамасыз етілу бойынша соңғы орындарда – бір тұрғынға тиісінше небәрі 15,6 және 17,1 ш.м.
Оңтүстік макроөңір облыстық және жергілікті маңызы бар жолдардың қанағаттанарлықсыз жай-күйімен (Алматы облысында жолдардың 40 %), өңірлік әуе көлігінің ескірген паркімен және әуежайларда ұшу-қону жолақтарын реконструкциялау қажеттігімен сипатталады.
Электр энергетикасы саласында электр энергиясының көптеп шығындалатынын байқалады (Алматы – 2013 жылы 2 094,2 млн. кВТ*сағ). Сондай-ақ, оңтүстік макроөңірде өңірлік электр желілері компанияларының электр желілерінің тозу дәрежесінің жоғарылығын атап өту қажет (~ 65-70 %). Алматы облысына сумен жабдықтау желілерінің жоғары авариялығы тән – 3 403 бірл., Оңтүстік Қазақстан облысында – 2 332 бірл., Қызылорда облысында – 990 бірл. Осындай жағдай су бұру желілерінде де байқалады (Алматы – 1 488 бірл., Қызылорда – 233 бірл.). Сумен жабдықтау және су бұру желілерінің тозуы аталған макроөңірде 2013 жылдың қорытындылары бойынша 60-65 %-ды құрайды (Алматы облысында 60 %-дан асады).

Солтүстік макроөңір
Халықтың табиғи өсімінің деңгейі төмен. 2013 жылы аталған өңірлерде халықтың табиғи өсімінің коэффициенті Солтүстік Қазақстан облысында 1000 адамға 2 адамнан бастап Ақмола облысында 1000 адамға 7 адамға дейін құрады.
Халықтың көшіп кету деңгейі жоғары. Мәселен, 2013 жылы солтүстіктің үш өңірінде теріс көші-қон сальдосы жиынтығында шамамен 9,3 мың адамды құрады. Бұл халықтың төмен табиғи өсімімен бірге
2009 – 2013 жылдары халық санының 19,1 мың адамға азаюына алып келді.
Күтілетін өмір сүру ұзақтығы төмен. Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарында өмір сүру жасының күтілетін ұзақтығы ең төмен болып келеді – тиісінше 68 және 68,2 жас (республика бойынша орташа – 70,4 жас).
Бір ай ішіндегі жан басына шаққандағы номиналды ақшалай табыстар деңгейі республикалық деңгейден төмен (2013 жылы республикалық деңгейден Солтүстік Қазақстан облысында – 68,6 %, Қостанай облысында – 87 %, Ақмола облысында – 88 %).
Бұл макроөңірде өз бетінше жұмыспен қамтылғандар деңгейі жоғары. Айталық, барлық үш облыста өз бетінше жұмыспен қамтылу деңгейі 2013 жылы шамамен 40 %-ды құрады.
Солтүстік макроөңір облыстық және жергілікті маңызы бар жолдардың қанағаттанарлықсыз жай-күйімен сипатталады. Өңірлік әуе кемелерінің ескірген паркі және ұшу-қону жолағының нашар жай-күйі халықаралық ұшу деңгейіне шығуға мүмкіндік бермейді. Сондай-ақ елдің батыс және орталық өңірлерімен арада тікелей автомобиль қатынасы жоқ. Сумен жабдықтау желілерінде ең жоғары авариялылық Қостанай облысында байқалады – 2316 бірлік немесе республикалық деңгейдің 12 %-ы, Ақмола облысында орташа авариялылық – 891 бірлік немесе 4,6 %, Солтүстік Қазақстан облысында төмен авариялылық байқалуда – 2,4 % немесе 463 бірлік (республика бойынша – 19 177 бірл.). Жылумен жабдықтау желілеріндегі авария бойынша республикада Ақмола облысы Павлодар облысынан кейінгі екінші орынды алады – 68 бірлік немесе 25,9 %, Қостанай облысында орташа авариялық – 6,5 % немесе 17 бірлік, СҚО-да 2013 жылы авариялар тіркелмеген (республика бойынша – 263 бірл.). Тұтастай алғанда, солтүстік макроөңір сумен жабдықтау және су бұру, жылумен және энергиямен жабдықтау желілерінің жоғары тозуымен ерекшеленеді. Ақмола облысының аумақтарды дамыту бағдарламасының деректері бойынша жылумен және электрмен жабдықтау желілерінің тозуы орташа есеппен 55 % -ды, Қостанай облысында – 62,5 %, СҚО-да – 70 % құрайды.

Батыс макроөңірі
Батыс макроөңірі халықтың ең төмен тығыздығымен сипатталады – шаршы километрге 3,5 адам ғана.
Макроөңір халықтың табиғи өсімінің жоғары көрсеткіштерімен (Батыс Қазақстан облысында 1000 адамға 11 адамнан Маңғыстау облысында 1000 адамға 26 адамға дейін) сипатталады.
Маңғыстау облысын қоспағанда, барлық өңірлерде халықтың көшіп кетуі шамалы.
Тұтастай алғанда, аталған макроөңір халықтың жоғары табысымен сипатталады. Мысалы, Атырау облысында номиналды ақшалай табыс мөлшері республикалық деңгейден 2,2 есе жоғары.
Әлеуметтік салаға өңір бюджетінің 53 %-дан астамы тиесілі болғанына қарамастан, әлеуметтік инфрақұрылымның жетіспеушілігі байқалады. Атап айтқанда, 3-6 жастағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамту 78,6 % -ды ғана құрайды.
Батыс Қазақстан облысында өз бетінше жұмыспен қамтылған халық санының көптігі байқалады – 40 %. Сондай-ақ Маңғыстау облысында жастар жұмыссыздығының жоғары деңгейі сақталған – 7,5 % (ҚР өңірлері арасында 3-орын).
Батыс макроөңірінде қатты жабындысы бар автомобиль жолдарының ең төмен тығыздығы байқалады (Маңғыстау облысында 1000 км²-ге 14,5 км, Ақтөбе облысында – 18,2). Облыстық және жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының жағдайы қанағаттанарлықсыз. Елдің солтүстік және орталық өңірлерімен арада тікелей автомобиль қатынасы жоқ. Қазақстандық кеме жөндеу базаларының болмауы батыс макроөңірдегі тағы бір проблема болып табылады. Бұл кеме жөндеу базасын салу қажеттілігіне алып келеді, себебі Каспий теңізінің қазақстандық секторын (бұдан әрі – КТҚС) игеру үшін мұнай операцияларын жүргізу кезінде әртүрлі типтегі 75 кеме Түпқараған бұғазында тұрақтаған. Негізгі кеме жөндеу базалары Астрахань, Махачкала, Баку порттарында орналасқан.
Электр энергетикасында өңірлік электр желісі компаниялары желілерінің жоғары тозу деңгейі байқалады (Батыс Қазақстан облысында электр желілерінің тозуы 79 %-дан, ал ауылдық жерлерде 90 %-дан астам құрады). Осыған ұқсас жағдай басқа коммуналдық желілер бойынша да орын алған:
1) сумен жабдықтау желілерінің тозуы Атырау облысында 53,8 %-ды, Батыс Қазақстан облысында – 51 % ды құрайды;
2) Батыс Қазақстан облысында жылумен жабдықтау желілерінің тозуы 52 %-ды құрайды;
3) кәріздік сорғы станцияларының тозу деңгейі жоғары (Батыс Қазақстан облысында – 75 % ).
Аталған макроөңірге сумен жабдықтау желілеріндегі жоғары авариялық тән (Ақтөбе – 896 бірлік, Батыс Қазақстан – 447 бірлік).

Орталық-шығыс макроөңір
Орталық-шығыс макроөңірдің демографиялық ахуалы халықтың көптеп кетуімен және халықтың табиғи өсімінің орташа көрсеткіштерімен сипатталады. 2013 жылы үш облыс халқының көшіп кетуі 12,5 мың адамнан асты. Халықтың табиғи өсімінің коэффициенті орта есеппен 1000 тұрғынға 17 адамды құрады.
Өмір сүру жасының күтілетін төмен ұзақтығы Шығыс Қазақстан облысында – 69,5 жас болып айқындалды (ҚР өңірлерінің арасында 13-орын).
Шығыс Қазақстан облысында еңбек нарығы өз бетінше жұмыспен қамтылғандар үлесінің жоғары болуымен сипатталады – 31,8 % немесе 225 мың адам.
Орталық-Шығыс макроөңірі облыстық және жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының қанағаттанарлықсыз жай-күйімен сипатталады. Елдің батыс және солтүстік өңірлерімен арада тікелей автомобиль қатынасы жоқ. Өңірлік әуе кемелерінің ескірген паркі көлік инфрақұрылымы проблемаларының бірі болып табылады. Семей, Аягөз, Зайсан қалаларының әуежайларында ұшу-қону жолақтарын реконструкциялау қажет.
Бұл ретте, Павлодар облысында электр энергиясы шығындары жоғары және 17482 млн. кВТ*сағ, Қарағанды облысында – 450,82 млн. кВТ*сағ. құрайды. Жылудың көп шығыны Қарағанды – 2125,7 мың Гкал, Шығыс Қазақстан – 950,2 мың Гкал. облыстарында анықталды. Аталған макроөңірде сумен жабдықтау желілерінде (Қарағанды облысында – 1934 бірл., Шығыс Қазақстан облысында – 1414 бірл., Павлодар облысында – 1034 бірл.); су бұру желілерінде (Қарағанды облысында – 2182 бірл., Шығыс Қазақстан облысында – 674 бірл.) және жылумен жабдықтау желілерінде (Павлодар – 59 бірл., Қарағанды – 34 бірл., Шығыс Қазақстан – 12 бірл.) жоғары авариялылық байқалады. Тұтастай алғанда, сумен жабдықтау және су бұру желілерінің тозу дәрежесі жоғары.
Астана қаласы
Халықтың жоғары және бақыланбайтын көші-қон ағыны салдарынан елордада әлеуметтік инфрақұрылымның өткір жетіспеушілігі қалыптасып отыр.
Астана қаласында жастар жұмыссыздығының деңгейі салыстырмалы түрде жоғары – 7,7 %.
Халықтың тұрғын үймен ең жоғары деңгейде қамтамасыз етілуіне (бір адамға 27,7 ш. метр) қарамастан, көші-қон ағынының жоғары деңгейіне және қаланың астана ретіндегі жоғары мәртебесіне байланысты қалада тұрғын үй бағасы өте жоғары және тиісінше халықтың қалың бұқарасы үшін тұрғын үйге төмен қолжетімділік қалыптасты.
Астанаға көліктік инфрақұрылымда жол кептелістері проблемасы мен жолдардың жүктемесін азайтатын көлік айрықтарының, көпірлердің жетіспеушілігі тән. Келесі проблема – бұл жол жабыны сапасының төмендігі және қаланың шетіндегі жолдардың қанағаттанарлықсыз жай-күйі. Бұл ретте, Астанада тұрақ орындарының тапшылығы бар.
Энергетика саласында электр энергиясының шығыны көп екені байқалады – 1250 млн. кВТ*сағ. Астана сумен жабдықтау желілеріндегі авариялылықтың жоғары дәрежесімен ерекшеленеді – 868 бірл.

Алматы қаласы
Демография саласында халықтың табиғи өсімінің төмен деңгейі байқалады – табиғи өсім коэффициенті – 1000 адамға – 11,08 (ҚР өңірлері арасында 10-орын).
Алматы қаласында Қазақстан Республикасы өңірлері арасында ең жоғары жұмыссыздық деңгейі – 5,6 % (44,4 мың адам), сондай-ақ жастар жұмыссыздығының жоғары деңгейі (15-28 жас) – 8,5 % белгіленді.
Алматыға да көлік кептелістері проблемасы мен жолдардың жүктемесін азайтатын көлік айрықтарының, көпірлердің жетіспеушілігі тән. Сондай-ақ қала шетіндегі жолдардың жай-күйі қанағаттанарлықсыз. Энергетикада электр энергиясының үлкен шығындары – 1585 млн. кВТ*сағ және жылудың көп шығыны байқалады – 1102,2 мың Гкал. Сумен жабдықтау және су бұру желілерінің тозуы өте жоғары.

4. Елдің аумақтық даму ерекшеліктері

Қазақстанның тәуелсіздік алғанға дейінгі аумақтық дамуы бұрынғы КСРО-ның бірыңғай халық шаруашылығы кешенінің шеңберінде айқындалды және орталықтандырылған директивті жоспарлау негізінде жүзеге асырылды.
Нарықтық экономиканың жұмыс істеуі жағдайында экономикалық әлеуетті дамыту мен орналастыру және халықты қоныстандыру мәселелері негізінен нарықтық тетіктерімен айқындалады.
Негізінен, кеңестік кезеңде қалыптасқан елдің экономикалық әлеуетін орналастыру сақталып қалған ішкі экономикалық кеңістіктің ықпалдастырылмауы, экономика құрылымының қалыпсыздануы салдарынан оның дербес экономикалық жүйе ретінде тұрақты дамуының қазіргі заманғы қажетті талаптарына сай келмейді.
Бұдан басқа, елімізге әлемдік және өңірлік еңбек бөлінісінде бір бағыттағы мамандану және көптеген өңірлердің бір бейінділігі, құрылымның қалыпсыздығы және экономиканың сақталып отырған ықпалдастырылмауы тән. Экономикада бір-бірімен салалық аспектіде де, аумақтық аспектіде әлсіз байланысқан экспорттық шикізат бағытының оқшауландырылған секторларымен және бәсекеге қабілеттілігі төмен өңдеуші өнеркәсібі бар биполярлық құрылым қалыптасты.
Оның негізгі себебі, елдің аумақтық дамуының экстенсивті дамуға тәуелділігі, яғни ресурстық-табиғи әлеует барынша пайдаланылады: бұл әлемдік нарықтың Атырау және Маңғыстау облыстарында өндірілетін көмірсутекті шикізатқа деген үлкен сұранысы және солтүстік пен оңтүстік астаналардың әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекше жағдайлары болып табылады.
Нарық талап ететін табиғи-шикізаттық ресурстардың Солтүстік Қазақстан мен Ақмола облыстарында болмауы бәсекеге қабілетті адами капиталды, білімді, технологияларды құру үшін ұйымдастырушылық әлеуетті қалыптастыру қажеттігіне алып келді.
Батыс Қазақстан және Қызылорда облыстарында көмірсутекті шикізаттың ірі қорлары бола тұра өңірлік факторды жалпы барынша пайдаланудың алғышарттары жасалмаған (табиғи ресурстардың көп құрауыштылығы, көпсалалық ауыл шаруашылық өндірісін дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау), бұл әлеуметтік-экономикалық дамудың барынша төмен деңгейін айқындады.
Экономикалық жүйелердің өңіраралық саралануын тереңдету қоғамда әлеуметтік шиеленіс туғызып, күшейтеді, нәтижесінде және кейіннен өңіраралық алмасу жүйесінен шыға отырып, ресурстар мен соңғы өнімдердің таза тұтынушыларына айнала отырып, оларды ұстап тұру үшін бюджет шығыстарының өсуіне әкеле отырып, экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың депрессивті өңірлерден кетуі байқалады.
Өңірлердің аумақтық дамуының басты ерекшелігі жүйелік сипатқа ие мынадай элементтер болып табылады:
1) елдің негізгі экономикалық орталықтары арасындағы айтарлықтай арақашықтықтар, бұл көлік инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуымен бірге өңіраралық тасымалдардың жоғары көлік шығындарын туғызады;
2) көптеген облысаралық шекаралар бойынша тауар алмасуды дамыту әлеуетін барынша қысқартатын экономикалық шаралардың және көбіне шектес өңірлердегі экономикалық мамандану құрылымының саралау әлсіздігі;
3) жергілікті компанияларға (ең алдымен, шағын және орта бизнес субъектілеріне) бәсекеге қабілеттілікті арттыру және елдің басқа өңірлерінің нарықтарына шығу үшін өндіріс ауқымы әсерін пайдалануға мүмкіндік бермейтін астаналық агломерациялардан тыс өңірлік нарықтардың шектелген сыйымдылығы;
4) қазақстандық экономиканың көптеген салаларының негізгі әріптес елдермен (Қытай, ЕО елдері, Ресей және Беларусь) салыстырғанда төмен бәсекеге қабілеттілігі, бұл тұтыну мен инвестициялық сұраныстың негізгі сегменттерінде импорттың басым болуын негіздейді және қазақстандық компанияларға ішкі нарықтың бар әлеуетін пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Осылайша, Қазақстан Республикасы өңірлерінің даму деңгейлерінің саралануы өте жоғары және тұрақты. Бұл өңірлердің ЖӨӨ жан басына шаққандағы көрсеткіштерінің он жылдан астам кезеңде ел бойынша орташа көрсеткішпен салыстыруды көрсетеді. Бұл ретте жетекші мұнай өндіруші өңірлердің жоғары көрсеткіштері өңіраралық ынтымақтастықты дамытуға айтарлықтай түрткі бола алмады, себебі мұнай-газ бизнесінен түсетін кірістердің негізгі бөлігі ең ірі агломерацияларда шоғырландырылады және өндіруші өңірлердің өзінде сұраныс көзі болып табылмайды.

18-кесте – Халықтың жан басына шаққандағы орташа номиналды ақшалай табысының орташа республикалық деңгейге қатынасы, %-бен

Өңірлер	2001	2009	2010	2011	2012	2013
Қазақстан Республикасы	100	100	100	100	100	100
Ақмола	73,7	82,9	81,4	88,2	87,2	84,4
Ақтөбе	107,7	98,3	100,0	97,8	102,4	101,5
Алматы	61,1	65,9	70,3	76,2	78,0	79,4
Атырау	254,4	236,7	230,2	232,8	221,8	206,9
Шығыс Қазақстан	107,2	87,8	88,0	89,8	91,2	92,3
Жамбыл	52,2	68,8	74,4	67,4	67,8	65,9
Батыс Қазақстан	121,2	112,9	117,1	108,7	109,2	105,7
Қарағанды	114,2	109,3	108,5	112,3	111,6	111,7
Қостанай	81,3	78,6	81,0	86,2	86,9	87,0
Қызылорда	73,2	90,9	93,3	88,1	87,5	85,7
Маңғыстау	246,2	162,9	162,6	159,3	159,3	158,5
Павлодар	112,9	103,5	101,3	106,9	108,3	108,7
Солтүстік Қазақстан	79,8	80,0	82,9	87,9	84,5	83,4
Оңтүстік Қазақстан	48,4	61,9	62,4	60,9	64,3	62,9
Астана қ.	185,8	194,7	179,8	175,2	175,2	175,5
Алматы қ.	188,8	207,1	181,9	187,0	184,5	186,6

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің деректері негізінде есептелген

Республика бойынша орташа деңгеймен салыстырғанда халықтың жан басына шаққандағы ең жоғары деңгейі елдің мұнай өндіретін екі өңірі мен ірі қалаларында қалыптасқан: Атырау (206,9 %), Маңғыстау (158,5 % ), Алматы (186,6 % ) және Астана қалалары (175,5 % ). Ол жоғары экономикалық әлеуеті бар және экономиканың салыстырмалы әртараптандырылған құрылымы бар өңірлерде айтарлықтай төмен, олардың ішінде Қарағанды (111,7 %), Павлодар (108,7 %), Батыс Қазақстан (105,7 %), Ақтөбе (101,5 % ) облыстары. Орташа республикалық деңгейден төмен (75-тен 100 %-ға дейін) жан басына шаққандағы орташа ақшалай табысқа Шығыс Қазақстан, Қостанай, Қызылорда, Ақмола, Солтүстік Қазақстан, Алматы облыстарының халқы ие, орташа республикалық деңгейдің 75 %-ынан төмен емес деңгейге Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстары ие.
Бұдан басқа, халықтың табысы саласының жай-күйі туралы қоғамның әлеуметтік-экономикалық саралану дәрежесін көрсететін көрсеткіштер мен индикаторлар бойынша пайымдауға болады, олардың шамадан тыс артуы әлеуметтік жіктелудің күшеюіне және қоғамда тұрақтылықтың төмендеуіне алып келеді. Ең жиі қолданылатындарына табыстарды шоғырландыру коэффициенті (Джини индексі), халықтың ең жоғары қамтамасыз етілген 10 %-ы мен ең төмен қамтамасыз етілген 10 %-ының табысын және кедей тұрғындардың үлесін саралау коэффициенті жатады.
Осы әлеуметтік индикаторлардың сандық мәндері. Халықаралық ұйымдар қоғамның әлеуметтік дамуы үшін ең оңтайлы деп таныған бұлар: табыстар шоғырлануының коэффициенті – 0,250–0,260-тан аспауға тиіс. 0,4–0,5 шегіндегі Джини индексінің мәні қоғамда табыстар бойынша үлкен теңсіздік индикаторы болып есептеледі, табыстарды саралаудың децильді коэффициенті – 8–7 есе.

19-кесте – 10 пайыздық (децильді) топтар бойынша Джини коэффициенті (индекс)

Өңірлер	2001	2009	2013
Қазақстан Республикасы	0,366	0,267	0,276
Ақмола	0,344	0,252	0,267
Ақтөбе	0,382	0,269	0,259
Алматы	0,331	0,227	0,245
Атырау	0,372	0,200	0,206
Шығыс Қазақстан	0,348	0,272	0,281
Жамбыл	0,310	0,195	0,217
Батыс Қазақстан	0,321	0,253	0,284
Қарағанды	0,333	0,264	0,289
Қостанай	0,370	0,247	0,268
Қызылорда	0,280	0,228	0,225
Маңғыстау	0,385	0,159	0,194
Павлодар	0,318	0,248	0,227
Солтүстік Қазақстан	0,295	0,250	0,285
Оңтүстік Қазақстан	0,313	0,223	0,202
Астана қ.	0,345	0,288	0,231
Алматы қ.	0,309	0,235	0,250

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

2001 – 2013 жылдары ел бойынша табыс топтарының децильді (10 %-дық) аралығымен табыстарды шоғырландыру коэффициентінің мәні 0,366-дан 0,276-ға дейін қысқарды, ол едәуір теңсіздікті сипаттайтын, яғни қалыпты теңсіздік.
Осылайша, табыстар бойынша салыстырмалы теңсіздік Қарағанды (0,289), Солтүстік Қазақстан (0,285), Батыс Қазақстан (0,284), Шығыс Қазақстан (0,281), Қостанай (0,268), Ақмола (0,267) және Ақтөбе облыстары (0,259) бойынша байқалады.
Өңірлердің даму деңгейі және олардың ел экономикасындағы рөлі бірдей емес. Өңірлердің салық салынатын база мөлшерінде елеулі айырмашылықтары бар, сондықтан бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыруда әртүрлі мүмкіндіктерге ие. Осыған орай, Қазақстан өңірлерінің бюджеттік қамтамасыз етілуін теңестіру мақсатында қолданыстағы бюджет жүйесінде облыстар арасында, республикалық және облыстық бюджеттер арасында кірістерді қайта бөлуді болжайтын бюджеттік теңестіру тетігі жұмыс істейді.
Теңестірудің қолданыстағы тетігінің тиімділігін айқындау үшін жан басына шаққандағы ЖӨӨ көрсеткіштері мен бюджет кірістері бойынша дисперсиялар есептелген. Бюджет кірістері бойынша дисперсия көрсеткіші жан басына шаққандағы ЖӨӨ бойынша дисперсия көрсеткішінен 2,2 есе төмен. Бұл ЖӨӨ-мен салыстырғанда бюджет кірістерінің барынша қалыпты бөлінуін білдіреді.
Жан басына шаққандағы ЖӨӨ көрсеткіші орташа республикалық деңгейден жоғары өңірлер үшін бюджет кірістері республикалық деңгейден жоғары болып отыр. Атырау облысы бюджетінің кірістері орташа республикалық деңгейдің 142,5 %-ын, Алматы қаласы – 116,1 %-ын, Қостанай облысы – 110,5 %-ын, Қызылорда – 108,2 %-ын құрады.
ЖӨӨ-мен салыстырғанда бюджет кірістерін бөлу бірдей емес және біршама ауытқуларға ие, яғни аталған көрсеткіштер арасында сәйкессіздік байқалады.

8-сурет – 2001, 2007, 2013 жылдардағы халықтың жан басына шаққандағы ЖӨӨ мен жергілікті бюджет кірістері (орташа республикалық деңгейге қатысты, %-бен)
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің деректері негізінде есептелген

Жан басына шаққандағы ЖӨӨ көрсеткіші орташа республикалық деңгейден төмен өңірлер үшін бюджетаралық трансферттер өңірлер кірістерін республикалық деңгейде қамтамасыз ете алмайды. Маңғыстау облысының бюджет кірістері орташа республикалық деңгейдің 33,2 %-ын, Батыс Қазақстан облысы – 34,4 %-ын, Ақмола облысы – 55,33 %-ын, Павлодар облысы – 55,5 % -ын, Солтүстік Қазақстан облысы – 64,03 %-ын, Қарағанды облысы 65,21 %-ын құрады.
Кейбір жағдайларда мүмкіндіктерді теңестіру азаю жағына да, ұлғаю жағына да шамадан тыс болып келеді. Шығыс Қазақстан облысында жан басына шаққандағы ЖӨӨ орташа республикалық деңгейден 117,9 %-ды, бюджет кірістері республика бойынша орташа деңгейдің 89,3 %-ын ғана құрайды.
Талдау республикалық бюджетке үш бюджеттен ғана (Атырау және Маңғыстау облыстары және Алматы қаласы) сомалар «алынатынын», ал республикалық бюджеттен қалған 12 өңірге және Астана қаласына берілетінін көрсетті. Өз кезегінде әрбір облыс мәслихаттың шешімімен өз бюджетінен аудандарға (облыстық маңызы бар қалаларға) бюджеттік алып қоюлар мен субвенцияларды бекітеді. Жоғары тұрған бюджеттен қаражаты «алынатын» өңірлер ештеңе алмайды деп есептемеу керек, ол үшін нысаналы трансферттер бар, олар атауына сәйкес белгілі бір мақсаттарға беріледі және өзге мақсатта пайдаланылмайды.
Өңірлер дамуының сәйкессіздіктері жергілікті бюджеттердің біркелкі бюджеттік қамтамасыз етілмеуінің негізі болып табылады және тиісінше бюджетаралық қатынастардың (трансферттердің), атап айтқанда, республикалық бюджеттен бөлінетін субвенциялардың маңызды рөлін айқындайды.

5. Өңірлердің экологиялық дамуын талдау

Атмосфералық ауаның ластануы
ҚР Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» РМК деректері бойынша атмосфераның ластануының жоғары индексі Алматы (11,5), Қызылорда (11,4), Шымкент (8,6), Өскемен (7,6) және Тараз (7,4) қалаларында байқалады.

9-сурет – Қалалардағы атмосфераның ластану индексі, 2009 ж. және 2013 ж.
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» РМК
Алматы қаласы атмосферасының ластануына ЖЭО және жоғары қарқынды қозғалысы бар күшті дамыған көше-жол желісі үлкен әсер етеді. Тіркелген жеңіл автомобильдердің саны бойынша қала республикада бірінші орын алады.
Қызылорда облысының экологиялық ахуалының нашарлауы негізінен Арал теңізінің суалуымен, Байқоңыр кешенінің және мұнай саласы кәсіпорындарының қызметімен байланысты.
Қазақстанның барлық өңірлерінде атмосфераға тасталатын қалдықтар көлемі өсу үрдісіне ие. Тұрақты көздерден шығатын қалдықтардың ең көп бөлігі Қарағанды, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарына тиесілі. Атмосфераның ластануына қара және түсті металлургия, химия және көмір өндіру салаларының кәсіпорындары, сондай-ақ автокөлік үлкен әсерін тигізеді.
Су ресурстарының ластануы
2013 жылғы деректер бойынша сапасы ең төмен ауыз су Атырау, Қызылорда және Ақмола облыстарында.

10-сурет – Орталықтандырылған сумен жабдықтау объектілерінің ауыз су сапасы, нормативке сәйкес келмейтін су құбыры суы сынамаларының үлес салмағы, %
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті

Өндіріс және тұтыну қалдықтарының жиналуы
Басым экологиялық бағыттардың бірі өндіріс және тұтыну қалдықтарын өңдеу болып қалып отыр.
2013 жылдың қорытындылары бойынша жалпы көлемнің жылына 385,8 млн. тоннаға дейін ұлғайғаны байқалуда, бұл ретте олардың жыл сайын өсу үрдісі байқалады.
Өндірістің қауіпті қалдықтарының көп бөлігі Қостанай – 84,4 %, Қарағанды – 6,2 %, Шығыс Қазақстан облыстарында – 3,5 % орналасқан.
Қазақстанға тән проблема ядролық сынақтарды жүргізу орындарында тарихи радиоактивті ластану мен қалдықтардың болуы болып табылады.
Бұдан басқа, Қазақстанның барлық өңірлерінде тұрмыстық қалдықтардың жаппай ұлғайып келе жатқан көлемін сақтау және қайта өңдеу мәселесі өткір болып тұр. Бұл ретте, Қазақстанда коммуналдық қалдықтардың негізгі бөлігі (97 %-дан астамы) бөлшектерге бөлінбестен шығарылады және ашық қоқыс алаңдарында жиналады, бұл топырақтың, жерүсті және жерасты суларының, атмосфералық ауаның ластануының себебі болып табылады.
Қазіргі уақытта республикамыздың көптеген өңірлерінде экологиялық ахуал қолайсыз жағдайда. Экологиялық дағдарыстың аса қауіпті көріністеріне атмосфераның ластануы, су ресурстарының сарқылуы және ластануы, қауіпті және уытты қалдықтардың жиналуы болып табылады.
Осылайша, ластанудың ұлғаюы барлық түрлер мен өңірлер бойынша байқалады. Халық санының өсуін, урбандалу деңгейінің артуын, сондай-ақ экономиканың дамуын ескере отырып, экологияға түсетін келеңсіз жүктеме таяу болашақта өсе түсетін болады.

2-бөлім. Аумақтық-кеңістікте даму бағыттары

1. Қазақстан Республикасын 2020 жылға дейін аумақтық-кеңістікте дамытудың мақсаты мен міндеттері
Болжамды схеманың мақсаты – елдің әрбір өңірінің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін тиімді пайдалану негізінде өңірлердің орнықты дамуы үшін жағдайлар жасау.
Қазақстан Республикасының алдағы онжылдыққа арналған мемлекеттік өңірлік саясаты адамдар мен капиталдың перспективалы аудандар мен басым өсу аймақтарында аумақтық шоғырлануына, урбандалуы жоғары аймақтарды, кәсіпкерлік белсенділікті қарқынды дамытуға, халықтың өнімді жұмыспен қамтылуын және өмір сүруге қолайлы ортаны қамтамасыз етуге бағытталған елді аумақтық-кеңістікте ұйымдастырдың ұтымды жүйесін қалыптастыруға бағытталатын болады.
Аумақтық-кеңістікте дамудың негізгі міндеттері:
1) Экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыру.
Қала агломерациялары, екінші және үшінші деңгейдегі қалалар және тірек ауылдық елді мекендер халық үшін де, шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін де табиғи «тартылыс орталықтары», «өсу нүктелері» болып табылады. Қала агломерациялары, тірек қалалар мен тірек ауылдық елді мекендер айналасында халықтың, капиталдың, ресурстың және озық технологиялардың шоғырлануын, экономикалық маманданудың перспективалы бағыттарын және аумақтардың экономикалық өсу резервтерін ескеру қажет;
2) Халықты қоныстандырудың оңтайлы жүйесін қалыптастыру.
Аталған міндеттің шеңберінде қалыптасқан қоныстандыру жүйесін жетілдіруге елеулі әсер ететін өңірлік ерекшеліктерді, болып жатқан экономикалық, демографиялық және көші-қон процестеріндегі айырмашылықтарды ескеру қажет.
Қоныстандырудың оңтайлы жүйесінің шарттары ретінде шалғай өңірлер мен халықтың тығыздығы төмен өңірлерде (Солтүстік, Батыс, Орталық-Шығыс макроөңірлері) көлік қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ететін көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымды дамытуды назарға алу керек.
Сондай-ақ, ірі қалаларда инновациялық экономиканың негіздерін қалыптастыру және жалған урбандалу проблемаларын болдырмау мақсатында урбандалу және агломерациялау процестерін дамытуды ынталандыру және реттеу қажет;
3) Өңірлерді экономикалық мамандандырудың бәсекеге қабілеттілігін дамыту.
Осы міндеттің шеңберінде республикалық және өңірлік еңбек бөлінісінде өңірлерде бәсекеге қабілетті экономикалық мамандандыруды қалыптастыру қажет.
Экономикалық маманданудың басым салаларында инновациялық индустрияландыруды жүргізу керек, сондай-ақ өңірлер экономикасын әртараптандыру шеңберінде жаңа жоғары технологиялы салалар мен кластерлерді дамыту талап етіледі.
Мемлекет елдің барлық өңірлерінде шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды қолдау тетіктерін үнемі жетілдіруі қажет.
Өңірлердің шекаралас аумақтарын дамыту және оның ішінде Еуразиялық экономикалық одақтың жұмыс істеуін ескере отырып, олардың сауда-экономикалық, көші-қон, өндірістік, ғылыми және мәдени байланыстарын күшейту үшін жағдайлар жасау қажет;
4) Өңірлік инфрақұрылымды нығайту.
Өндірістік күштерді орналастыра және халықты қоныстандыра отырып инженерлік инфрақұрылым объектілерін (көлік, энергетика, сумен қамтамасыз ету инфрақұрылымы) перспективалы орналастыру схемасын өзара байланыстыру керек.
Инфрақұрылымды дамытуды, ең алдымен, елдің Еуразия континентінде тораптық және транзиттік орналасу басымдықтарын іске асыру тұрғысынан және елдің ішкі байланыстылығын күшейтуге бағытталған аумақтық-кеңістікте дамуының белдеулік жүйесін қалыптастыра отырып қарастыру қажет.
Инфрақұрылым объектілерін орналастыруды ұзақ мерзімді жоспарлау мақсатында рекреациялық және индустриялық аймақтарды, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастырып, ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, тұрғын аймақтарды бөліп көрсете отырып, аумақтық дамудың функционалды аймақтарының перспективалы құрамын қалыптастыру керек;
5) Халықтың өмір сүру деңгейін арттыру бойынша жағдай жасау.
Түптеп келгенде, Болжамды схеманың ережелерін іске асыру және тиісті өңірлік саясатты жүргізу халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту, әлеуметтік инфрақұрылыммен қамтамасыз етілуін арттыру және өмір сүру ұзақтығын арттыру үшін жағдайлар жасауға тиіс.
Жұмыссыздық деңгейін төмендету, өзін-өзі өнімсіз жұмыспен қамтуды төмендету, сондай-ақ ел халқының табысын арттыру бойынша іс-шаралар жүргізу қажет;
6) Экологиялық жағдайды сақтау және жақсарту.
Экономикалық саясат жүргізу кезінде ел өңірлерінің экологиялық жағдайын ескеру қажет. Елде іске асырылып жатқан іс-шаралар табиғатты ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және қоршаған ортаға экологиялық ауыртпалықты азайту арқылы аумақтардың экологиялық жағдайын жақсартуға және халықтың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталуға тиіс.
Осыған байланысты, елдің экологиясына шамадан тыс зиянды болдырмау мақсатында қазіргі заманғы экологиялық тұрғыдан барынша таза және қалдықсыз технологиялар мен әдістерді өндірісте қолдану арқылы қоршаған ортаға шығарындыларды азайту бойынша шаралар кешенін қабылдау қажет, сондай-ақ қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу, су көздерін тазалау және ел аумағында ормандарды көбейту бойынша жұмыстарды жандандыру қажет.

2. Елді тиімді аумақтық-кеңістікте дамытудың негізгі тәсілдері.
1-тәсіл. Аумақтық шоғырлану мен басқарылатын урбандалу негізінде баланстық даму.
Ауқымды, сирек қоныстандырылған және инфрақұрылымдық дамыған аумағы бар Қазақстан үшін өндіріс пен халықтың шоғырлануы аса маңызды болып отыр.
Әлемдік практика көрсетіп отырғандай халық тығыздығы шамамен 40-50 адам/ш. км болған кезде жаңғырту әсері жоғары болады.
Аталған тәсіл шеңберінде өндірістік және еңбек ресурстарының «өсу нүктелерінде» аумақтық шоғырлануын ынталандыру арқылы елдің баланстық дамуын қамтамасыз ету қажет.
Жаһандық және өңірлік нарықтармен интеграцияланған және елдің қалған өңірлері үшін даму «көшбасшылары» болып табылатын анағұрлым серпінді дамушы қалалар мен өңірлер өсу полюстеріне айналады.
Қазақстанның аумақтық дамуы жергілікті даму аумақтарында шоғырлануға тиіс және олар арқылы ел мен оның өңірлерін жалпы әлемдік шаруашылық процестеріне қосуға тиіс. Елдің алдында аумақты баланстық дамытуға көшу және өңірлерде отырып «шоғырланған экономикалық кеңістік» ареалдары мен орталықтарын қалыптастыру, және оларда біртіндеп қолайлы «халықтың экономикалық тығыздығына» қол жеткізу міндеті тұр.
Ұзақ мерзімді жоспарда заманауи инновациялық-индустриялық технологияларға негізделген экономиканы әртараптандыру баланстық даму саясатының мақсаты болып табылады.
Аумақтық шоғырлану экономикалық мамандану схемасына сәйкес жүргізілуге тиіс.
Еңбек ресурстарын елдің экономикалық тұрғыдан перспективалы өңірлеріне жұмылдыру.
Халықты аумақтық қайта бөлу ағындары жұмыспен қамтуды, жалақыны, әлеуметтік ұтқырлықты арттыру мүмкіндіктері бар өңірлерге бағытталуға тиіс. Оңтүстік макроөңірден көші-қон ағындарының көбеюін ескере отырып, республиканың оңтүстік өңірлерінен солтүстік және шығыс өңірлеріне халықтың көші-қонын ынталандыруды көздеу қажет. Еңбек ресурстарын жұмылдырудың маңызды аспектісі капиталды өңдеуші өнеркәсібінің, агроөнеркәсіптік кешеннің және геологиялық барлаудың кәсіпорындарына инвестициялайтын трансұлттық компаниялар үшін жұмыс күшінің еркін ауысуы болып табылады. Бұдан басқа өңірлерде халықтың көшіп кетуіне аса бейім өз бетінше жұмыспен қамтылған халықтың көптігін назарға алу қажет.
Осылайша, еңбек ресурстарын аумақтық қайта бөлу бағдарламалық құжаттарды іске асыру шеңберінде жаңадан құрылған жұмыс орындарын ескеретін болады. Қазіргі кезде индустриялық секторды дамыту шеңберінде 220-дан астам инвестициялық жобаны іске асыру күтілуде және шамамен 50 мың жұмыс орнын ашу жоспарлануда.
Басқарылатын урбандалу
Қалалардың жылдам өсуі және қала халқының ұлғаюы мүмкіндіктерді де, сол сияқты сын-қатерлерді де тудырады. Бір жағынан, қалалар, әсіресе ірі қалалар, экономикалық өсу және даму орталықтарына, бизнес пен адамдар үшін мүмкіндіктердің шоғырлану орталықтарына айналады. Екінші жағынан, қалалардың инфрақұрылымы кәсіпорындар мен қала халқының жылдам өсіп жатқан қажеттіліктеріне ілесе алмайды, бұл қалаларда өмір сүру жағдайларының нашарлауына және экологияның нашарлауы, коммуналдық қызметтердің жетіспеуі мен төмен сапасы, аурулар мен адам денсаулығы үшін қауіптердің өсуі сияқты, сондай-ақ көптеген өзге де проблемаларға алып келеді.
Жоғарыда аталған қалалардың жоғары урбандалу қарқындары стратегияларды әзірлеу және қалалық дамуды басқару әдістеріне елеулі өзгерістер енгізуді, сондай-ақ қалалық инфрақұрылым мен көрсетілетін қызметтер саласының дамуына мемлекеттік және жеке инвестицияларды айтарлықтай ұлғайтуды талап етеді.
Қалаларда инфрақұрылымға, жаңартылатын энергия көздеріне, құрылысқа және электр энергиясы мен сумен жабдықтауды пайдаланудың тиімділігін арттыруға инвестициялар салу аса маңызды болып отыр. Қазақстан қалалары қалдықтарды жинау мен қайта өңдеу жүйелерін жақсарту іс-шараларына инвестициялар салуды қажет етеді.
Қалалардың теңгерімді дамуы және «жалған» урбандалу феноменін болдырмау мақсатында мынадай қағидаттарда қалаларды дамыту және хабтарды қалыптастыру ұсынылады:
1) урбандалуға байланысты проблемалар туындағаннан кейін ден қоюдың орнына қала халқының өсуін алдын ала жоспарлау және азаматтарға ресурстар ұсыну;
2) табиғи урбандалуды ынталандыру және нормативтік немесе құқықтық кедергілері жою;
3) ауылдық жерлерден қалаларға көшіп келетін азаматтарды қолдауды қамтамасыз ететін бағдарламалар мен институттар құру;
4) экономикалық аудандардың синергиясын құра отырып, ірі қалалардың дамуына кішігірім қалалар мен ауыл аудандарын қосу;
5) халыққа қалалардың экономикалық өсуіне және әлеуметтік жобаларға қатысуға мүмкіндік беретін қолжетімді, жоғары сапалы инфрақұрылым құру.
Бұл ретте, Қазақстанда урбандалудың негізгі басым бағыттары:
1) қалалық жоспарлауды жетілдіру;
2) қала экономикасын жаңғырту;
3) инфрақұрылымды жеделдетіп қалыптастыру;
4) қалалық ортаны және қалалықтардың мәдениетін дамыту;
5) ауыл халқын интеграциялау болады.
Урбандалуды дамыту және Қазақстанда жаңа қағидаттарда агломерацияларды қалыптастыру «жасыл экономикаға» көшу бойынша тұрақты даму, ғылыми-зерттеу әзірлемелері, инновациялар мен кәсіпкерлікті дамыту орталықтарына айналатын әлемдік деңгейдегі агломерацияларды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Олар білім беру, ақпараттық және көлік қызметтерін ұсыну, бәсекелестікті арттыру, шетелдік инвесторлар үшін тартымды жағдайлар жасау есебінен адами капиталды дамытуды және өнімді пайдалануды қамтамасыз етеді.
Қалаларда халықтың айтарлықтай өсуі Қазақстанның тез өсетін қалаларында әлеуметтік-экономикалық және демографиялық процестер серпінін басқаруға ерекше назар аудару қажеттігін айқындайды. Агломерациялау процестеріне назар аудармау «жалған урбандалу» феноменіне және қалаларда жалпы әлеуметтік үйлесімсіздіктің артуына әкеледі. Қалалық инфрақұрылымның барабар дамуына негізделмеген, қосымша еңбек салаларының болмауы орын алған агломерациялық орталықтарда халықтың шамадан тыс шоғырлануы (әсіресе, Алматы және Шымкент сияқты қалаларда) Қазақстанда агломерациялау процестерінің жағымсыз сценарий бойынша дамуына әкелуі мүмкін.
Сондықтан орнықты кеңістікте даму қағидаттарына ауысу қажет: қалалардың аумағын кеңейтудің орнына оларды өсіру; экономикалық жұмыспен қамтудың дербес орталықтарына айналатын орталық қала және оның маңындағы елді мекендер арасында функциялар мен мамандануды бөлу; агломерацияларды өңір – қалаларға айналдыру және басқалар. Қаланың әлеуметтік-экономикалық қала құрылыстық даму кешенділігі мен үйлесімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ерекше өзара байланысты аумақтық құрылымдар ретінде агломерацияларды және олардың агломерациялық қоршаған ортасын дамытуды жоспарлауға да жаңа көзқарас қажет.
Облыс орталықтарымен республиканың басқа да қалалары келешекте индустриялық-сервистік экономикасымен жаңғыртылған қалалық ортасы бар ойдағыдай үйлесімді дамушы өңірлік агломерациялық құрылымдарға ауысуға бағдарланатын болады.
Қалалық агломерациялардың артықшылықтарын пайдалану үшін олардың қала маңы аймақтарын қалыптастыру мен дамыту процестерінің зор мәні бар.
Бұл ретте, еңбек ұтқырлығын дамытудың маңызды шарты ретінде агломерация ядросы мен қала маңы аймақтары арасында жүрдек көлік қатынасының заманауи түрлерінің маңызы зор болады.
Хабтардың урбандалу және қалыптасу процестерін дамытуды жоспарлау перспективалы қоныстандыру және әлеуметтік инфрақұрылымды орналастыру схемасында жүйелі көрініс тапқан.
Аумақтық-кеңістікте даму шеңберіндегі өңірлік саясат бағыты жергілікті өзін-өзі басқару, өңірлердің жауапкершілігі және салыстырмалы экономикалық дербестігі қағидаттарын ескереді. Сондай-ақ орталық пен жергілікті атқарушы органдар арасында функциялар мен өкілеттіліктердің аражігін ажыратуды назарға алу маңызды.
2-тәсіл. Хаб және шұғыла қағидаттары негізінде макроөңірлік даму.
Қазақстан Республикасын аумақтық-кеңістікте ұйымдастыру базасы ірі қалаларда дамудың шынайы алғышарттары бар жаңа экономика болады. Бұл урбандалған өңірлерде осындай кластерлерді шоғырландыру арқылы ел экономикасының басым салаларында жоғары технологиялы өндірістерге бағдарланған кластерлерді қалыптастыруды және дамытуды болжайды.
Агломерациялық дамыту қалаларды дамытуды жандандыру есебінен қамтамасыз етіледі. Оған агломерацияларды қолдау ықпал ететін болады, оларда аумақтардың негізгі қаржылық, адами, инновациялық, табиғи-экологиялық, мәдени ресурстары шоғырландырылатын болады. Агломерацияларды қалыптастыру сапалы демографиялық және аумақтық-кеңістікте өсуін қамтамасыз ете алатын, халық тығыздығы төмен Қазақстанның аумақтық ұйымдастырылуының негізгі нысанына айналады.
Аумақтық-кеңістікте даму белгілі бір дәрежеде өңірлердегі дамыған көліктік-логистикалық инфрақұрылымға байланысты. Сондықтан көліктік- логистикалық инфрақұрылымды дамыту макроөңірлерді хаб қағидаты бойынша қалыптастыру шеңберінде жүзеге асырылатын болады, бұл негізгі жүк ағындарын тартуға және өңірлер бөлінісінде «өсу нүктелерінде» менеджмент сапасын және терминалдық инфрақұрылымды дамытуға бағытталған көліктік-дистрибуциялық торапты дамытуды көздейді.
Макроөңірлер қалыптастыру шеңберінде бірінші кезекте хаб-қалаларды қалыптастыру қажет бұл – Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбе және Өскемен қалалары.
Хаб-қалалар капитал, ресурстар және озық технологиялар шоғырланатын орталықтар болады. Хаб қалаларда әлемдік деңгейдегі, оның ішінде адами капиталды дайындау бойынша көрсетілетін қызметтері саласын дамыту қажет. Бұл қалалар Еуразиялық кеңістік шеңберінде мегаполистермен бәсекеге түсуге тиіс. Хаб-қалалар шамадан көп халықты қамтуға және халықтың жедел урбандалуына ықпал етуге бағытталатын болады.
Елдің және оның өңірлерінің әлемдік және өңірлік экономикадағы орнын айқындау, экономикалық, табиғи, еңбек әлеуетін, сондай-ақ қоныстану жүйесін талдау және бағалау негізінде елдің аумақтық кеңістігін хаб қағидаты бойынша қалыптастыруға көшуді жүзеге асыру көзделеді, оның тіректік негізі қазіргі және болашақта құрылатын көліктік-коммуникациялық дәліздер болады, ал аса маңызды тораптар өңірлік және ғаламдық нарықтармен және екінші деңгейдегі қалалармен интеграцияланған ірі көшбасшы хаб-қалалар болады.
Стратегиялық хаб-қалалар қалыптасқан, сол сияқты құрылатын өңірлік және субөңірлік аумақтық-шаруашылық жүйелерді, сондай-ақ оқшауланған экономикалық тораптар мен аумақтарды өзара байланыстырады, бұл жергілікті белдеу аралық желілердің қалыптасуымен қатар елдің ішкі экономикалық кеңістігінің бірлігін қамтамасыз етеді.
Екі деңгейдегі қалаларды басым дамыту көзделеді:
5 хаб-қала – жалпыұлттық, ал болашақта Орта Азиялық деңгейдегі көшбасшы қалалар, олар еуразиялық тауарлық, қаржылық, технологиялық және мәдени алмасу жүйесінде аса маңызды тораптарға айналады. Хабтарды дамыту инновациялық дамуға көшуді, қалаларды ұлттық және өңірлік өзара іс-қимылдың толыққанды орталықтарына айналдыруды болжайды: сауда-логистика және көлік, қаржы және кадр орталықтары, ақпараттар мен технологияларды жеткізушілер. Хабтар ғаламдық, өңірлік және ұлттық нарықтармен ықпалдасқан өсу полюстерінің орталықтарына айналуға тиіс және елдің қалған барлық өңірлері үшін «локомотивтер» ретінде болуы тиіс.
Өз өңірлерінде экономикалық белсенділікті шоғырландыратын және бәсекеге қабілетті өңірлік кластерлердің қалыптасуына себепші болатын және өңірлердің ұлттық және сыртқы нарықтарға шұғыла қағидаты бойынша шығуын қамтамасыз ететін екінші деңгейдегі қалаларды дамыту.
Қазіргі жағдайларда Қазақстанда елдегі экономикалық белсенділікті шоғырландыратын және елдің өңірлік және ғаламдық нарықтармен ықпалдастығы аймағы болуға мүмкіндігі бар перспективалы өсу полюстері мынадай хабтар болып табылады:
1) Солтүстік макроөңір хабы – Астана қаласы;
2) Орталық-Шығыс макроөңір хабы – Өскемен қаласы;
3) Батыс макроөңір хабы – Ақтөбе қаласы;
4) Оңтүстік макроөңір хабтары – Алматы және Шымкент қалалары.
1. Астана
Солтүстік макроөңірде халық саны – 796,3 мың адамды, ал 2020 жылға қарай – 1047,4 мың адамды құрайтын Астана қаласы хаб болады.
Астана қаласына серпінді астаналық агломерацияның өсіп келе жатқан сұранысына негізделген барлық дерлік өңірлермен күшті байланыстар басым. Астана агломерациясын қоса есептегенде, халық санының перспективалы өсуі 2020 жылға қарай 1115,5 мың адамды құрайды.
Астана хабын шұғыла қағидатымен полиорталықты даму орталығы ретінде дамытудың жаңа саясаты демографиялық процестерді, халықтың көші-қон қозғалысын және урбандалуға байланысты болатын халықтың қоныстануын ескеретін болады. Халықтың табиғи және механикалық өсімі – бұл қоныстанудың желісі мен жүйесінің қалыптасуына күшті әсер ететін факторлардың бірі.
Солтүстік макроөңірде ауыл халқының қалаларға көшу проблемасын әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды есепке ала отырып ескеру қажет.
Солтүстік макроөңірдің тірек қаңқасының дамуы көші-қон және урбандалу процестерін ескере отырып, қоныстандыру саясатын әзірлеуді талап етеді.
Ол үшін Петропавл, Қостанай, Көкшетау қалаларының облыстық қоныстандыру жүйелерінің орталықтарын қалыптастыру қажет. Аталған қалалар өздерінің көлік жүйелерін шоғырландыру орталығы ретінде Солтүстік макроөңірдің бірыңғай қоныстану жүйесінің тірек кеңістіктік қаңқасын қалыптастырады.
Қазіргі уақытта Солтүстік макроөңірде 2011 жылмен салыстырғанда халық санының 0,7 % төмендеуі байқалады (2014 жылы – 2189,6 мың адам,2011 жылы – 2204 мың адам). Бұдан басқа, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарында халықтың демографиялық қартаю процестері байқалады. Көрсетілген демографиялық процестер табиғи өсім көрсеткіштерінің серпінімен, сондай-ақ халықтың ішкі және сыртқы көшіп-қонуымен байланысты.
Астана хаб-қаласы барлық макроөңірлерді «Орталық-Шығыс», «Орталық-Оңтүстік», «Орталық-Батыс» өңіраралық автожолдар желісі жобаларын іске асыру есебінен байланыстыратын орталық болады.
Астана – Павлодар – Семей – Қалбатау – Өскемен маршруты арқылы өтетін «Орталық-Шығыс» жобасы Астананы шығыс өңірлермен байланыстырады, бұл транзиттік жүктерді тартуға, отандық тауарларды экспорттауға, туристік кластерді дамытуға, ықпал ету аймағына Павлодар және Семей сияқты екінші деңгейдегі қалаларды қоса отырып тартуға ықпал етеді.
«Астана – Қарағанды – Балқаш – Қапшағай – Алматы» бағыты бойынша «Орталық-Оңтүстік» жобасы Астананы оңтүстік макроөңірмен байланыстыруға мүмкіндік береді және шекарамаңы аумақтарының құрғақ порттарының транзиттік әлеуетінің мүмкіндіктерін кеңейтуге, сыртқы нарықтарға экспортты ұлғайтуға, халық саны тиісінше 2020 жылға қарай 492,4 мың адамнан 503,2 мың адамға, 59 мың адамнан
64,9 мың адамға, 78,4 мың адамнан 80,1 адамға дейін өсетін Қарағанды, Қапшағай және Балқаш қалаларын ықпал ету аймағына қоса отырып, көліктік-логистикалық көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға түрткі болады.
«Астана – Арқалық – Ырғыз – Шалқар – Бейнеу – Ақтау» бағыты бойынша «Орталық-Батыс» жобасы Астананы батыс өңірлерімен байланыстырады, осылайша орталық және батыс өңірлерінің арасындағы жүк айналымын,олардың кооперациясын ұлғайтуға, автомобиль, теңіз және теміржол көлігінің тасымалдарын интеграциялауға жағдайлар жасалады, қазақстандық теңіз порттары арқылы отандық тауарлар үшін жаңа нарықтар ашады. Бұл жобаны іске асыру халық саны тиісінше 41,9 мың адам және 185 мың адамды құрайтын Арқалық және Ақтау сияқты екінші деңгейдегі қалалардың, сондай-ақ бірқатар елді мекендер мен шағын қалалардың дамуына әсер етеді.
«Орталық-Батыс» жобасымен қатар Жезқазған – Бейнеу және Арқалық – Шұбаркөл теміржол желілері іске қосылады және Қызылорда – Жезқазған және Жезқазған – Арқалық автомобиль жолдарының реконструкциясы аяқталды, ол халық саны 89,4 мың адамнан болашақта 2020 жылға қарай 91,4 мың адам болатын Жезқазған қаласына Солтүстік, Оңтүстік және Батыс өңірлерін байланыстыратын көлік-логистикалық орталыққа айналуға мүмкіндік береді.
Қазақстан өңірлерін дамытудың хаб қағидатын іске асыру полиорталықты дамумен байланысты, бұл оларда жоғары технологиялық инфрақұрылымдық объектілердің, ең алдымен әуежайлар мен көлік-логистикалық орталықтардың болуын болжайды. Астана хаб-қаласында әуежайды жаңғырту және оның жолаушылар терминалын
2017 жылға дейін 750-ден 1500 жолаушы/сағ. дейін кеңейту қажет.
Астана хаб-қаласын дамыту Қарағанды, Көкшетау қалаларын және Щучинск-Бурабай курорттық аймағын қамтитын желілік өсу аймағы ретінде Астана агломерациясының қалыптасуына байланысты болады, бұл ретте Көкшетау қаласының халық саны 2020 жылға қарай 155,6 мың адамнан 162,3 мың адамға дейін ұлғаятын болады.
2. Алматы
Халық саны 1,5 млн. адамнан асатын Алматы қаласы оңтүстік макроөңірдің хабына айналады. 2020 жылға қарай оның халқының саны 1676,4 мың адамға дейін өседі.
Алматы қаласы Алматы – Тараз – Шымкент бағытын байланыстыратын ірі көлік-логистикалық орталық болып табылады. Алматы хабының ықпал ету аймағындағы екінші деңгейдегі қалалардың даму серпіні Алматы агломерациясының даму қарқынымен және олардың транзиттік әлеуетімен айқындалатын болады. Алматы агломерациясы халқының перспективалы санының өсуі 2020 жылға қарай 3057,9 мың адамды құрайды.
Жетіген – Қорғас учаскесі бойынша жобаны іске асыру Азия – Еуропа бағытындағы қашықтықты 500 км-ге қысқарта отырып, Қытайдан Еуропа және Азия елдеріне бағытталатын транзиттік жүк ағынын ұлғайтуға мүмкіндік береді. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА құру «Жетіген – Қорғас» теміржолымен, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» автомобиль дәлізімен технологиялық байланыста бола отырып, Еуропа мен Азияға ең жақын жолды қамтамасыз ететін қуатты индустриялық-логистикалық хаб қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Қазақстанның транзиттік мүмкіндіктерін іске асыру және инвестициялар тарту, жаңа жұмыс орындарын құру үшін Жетіген кентінде 2017 жылға қарай ірі транзиттік авиациялық хаб ретінде қарастырылып отырған жаңа әуежай салынады.
Бұл ретте Алматының халықаралық деңгейдегі хаб ретіндегі рөлі байланыстыратын буын және транзиттік әлеует ретінде басты орында болады. Ол үшін ішкі және халықаралық көлік ағындарын орындау үшін көлік-логистикалық орталықтарды одан әрі өсіру және Батыс Еуропа – Батыс Қытай және Алматы – Қапшағай жоғары жылдамдықты автотрассаларының, сондай-ақ Жетіген – Қорғас теміржолының мүмкіндіктерін пайдалану қажет.
Алматы хаб-қаласын дамыту үшін Алматы қаласы әуежайының өткізу қабілеті 1440 жолаушы/сағ. халықаралық жолаушылар терминалын салуды аяқтау қажет.
Алматы хаб-қаласын дамыту Алматы облысының Қарасай, Талғар, Іле, Еңбекшіқазақ, Жамбыл аудандары, Есік, Қапшағай, Қаскелең, Талғар қалалары, Байсерке, Боралдай, Жетіген, Қараой, Өтеген батыр, Ұзынағаш, Шамалған кенттері сияқты үшінші деңгейдегі қалалары мен аудандарын тарту арқылы желілік өсу аймағы ретінде Алматы агломерациясының қалыптасуымен байланысты болады.
Республикада басқа да стратегиялық хабтардың қалыптасуы өңірлік даму орталықтары болып табылатын және кейіннен өзінің ғана емес,шектес өңірлердің де экономикалық белсенділігін шоғырландыру мүмкіндігі бар, біріктіруші бола алатын екінші деңгейдегі қалалардың даму әлеуетімен айқындалады.
3. Өскемен
328,6 мың адам тұрғыны бар Өскемен қаласы орталық-шығыс макроөңірінің хабына айналады. 2020 жылға қарай оның халқы 361 мың адамға дейін өседі.
Орталық-Шығыс макроөңірі елдегі ең урбандалған өңірлердің бірі болып табылады. Перспективада урбандалу процестері жалғасады. Соңғы жылдары макроөңірде ең жоғары урбандалу деңгейі Қарағанды (78 %) және Павлодар (68 %) облыстарында байқалған.
Орталық-Шығыс макроөңірінде жылдам өсетін қалалар қатарына Өскемен, Семей, Қарағанды мен Павлодарды жатқызуға болды. 2020 жылға қарай Семей мен Павлодар қалалары халқының саны 339,3 мың адамнан 347,1 мың адамға дейін және тиісінше 356,1 мың адамнан 369,7 мың адамға дейін ұлғаяды.
Өскемен хаб-қаласы Орталық-Шығыс макроөңірдің тірек қаңқасы болады және солтүстік пен оңтүстік макроөңірлерін және Астана хабын Өскемен – Семей – Павлодар өңіраралық автомобиль жолдары желісінің жобаларын іске асыру есебінен функционалды байланыстыратын болады.
Бұдан басқа, «Астана – Павлодар – Қалбатау – Өскемен» бағыты бойынша «Орталық-Шығыс» жобасы орталық пен шығыс өңірді байланыстыратын жоба болып табылады.
«Солтүстік» (Омбы – Павлодар – Семей – Георгиевка – Майқапшағай және Омбы – Павлодар – Семей – Георгиевка – Аягөз – Таскескен – Үшарал – Сарыөзен) халықаралық автомобиль дәлізінің құрамына кіретін автомобиль маршруттары. Транссібір теміржол магистраліне тікелей шығу жолдары бар «Түрксіб» теміржол магистралі, сондай-ақ Солтүстік және Орталық трансазиялық теміржол магистралі дәліздерінің (Батыс Еуропа – Батыс Қытай, Достық – Ақтоғай – Саян – Мойынты – Астана – Петропавл) Қытай – Қазақстан – Ресей бағытында үлкен транзиттік әлеуеті бар.
Өскемен хаб-қаласын дамыту шығыс өңірінің қазіргі транзиттік әлеуетін өсіруге ықпал етеді.
Өскемен хаб-қаласының толыққанды жұмыс істеуі үшін Павлодар, Семей, Қалбатау елді мекендері арқылы Астана – Өскемен заманауи автомобиль жолдарын салу қажет.
4. Ақтөбе
Батыс макроөңірінде халық саны 439,5 мың адамды, ал 2020 жылға қарай 470,3 мың адамды құрайтын Ақтөбе қаласы хабқа айналады.
Батыс макроөңірінің екінші деңгейдегі қалаларын дамыту Ақтөбе агломерациясын қалыптастыруға және одан әрі дамытуға байланысты болады. Ақтөбе агломерациясын ескере отырып 2020 жылға қарай халықтың перспективалы санының өсуі 538,8 мың адамды құрайды.
Батыс макроөңірінің тірек қаңқасын дамыту көші-қон және урбандалу процестерін ескере отырып, қала және ауыл халқының инфрақұрылымындағы қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталуы тиіс.
Көші-қон және урбандалу процестерін реттеу Ақтөбе, Орал, Атырау, Ақтау қалаларының облыстық қоныстандыру орталықтарын қалыптастыру есебінен жүзеге асырылады. Бұл қалалар батыс макроөңірінің бірыңғай қоныстандыру жүйесінің тірек кеңістіктегі қаңқасын қалыптастырады.
Ақтөбе хаб-қаласы Каспий теңізіне (Атырау, Ақтау) шыға отырып Өскемен – Семей – Павлодар – Астана – (Көкшетау, Петропавл) – Ақтөбе – Орал солтүстік белдеуі, сондай-ақ Ақтөбеден Ақтауға жаңа жол салу және Ақтөбеден халық саны 2020 жылға қарай 283,6 мың адамнан 321,8 мың адамға, тиісінше 291,3 мың адамнан 346,3 мың адамға өсетін Орал мен Атырауға жолдарды реконструкциялау есебінен шығыс пен батысты байланыстыратын қаңқа болады.
«Орталық-Батыс» жобасы Астананы батыс өңірлермен байланыстырады, осылайша орталық және батыс өңірлері арасында жүк айналымын, олардың кооперациясын ұлғайту, автомобиль, теңіз және теміржол көлігі тасымалдарын интеграциялау үшін жағдай жасайды, қазақстандық теңіз порттары арқылы отандық тауарлар үшін жаңа нарықтар ашады.
«Орал – Каменка – Ресей Федерациясының шекарасы», «Ақтөбе – Атырау – Астрахань» автомобиль жолдарын реконструкциялау жөніндегі жобалар батыс макроөңірінің жалпы дамуына ықпал етеді және өнімнің өзіндік құнындағы көлік шығындарын қысқарту арқылы Ресей нарықтарына отандық тауарлардың экспортын ынталандырады, себебі орташа қозғалыс жылдамдығы ұлғаяды, жолға кететін уақыт қысқарады.
«Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық автомобиль дәлізінің құрылысын аяқтау Ақтөбе хабының транзиттік әлеуетін ашуға мүмкіндік береді және Батыс макроөңірінің екінші деңгейдегі қалаларын дамытуға күшті серпін береді.
Ақтөбе хаб-қаласын дамыту қаланың әуе және жерүсті көлігінің көлік инфрақұрылымын кешенді дамытуды талап етеді.
5. Шымкент
Халық саны 711,8 мың адам Шымкент қаласы оңтүстік макроөңірдің хабына айналады. Қала халқының саны 2020 жылға қарай 796,9 мың адамға дейін ұлғаяды. Ауыл халқының қала және қала маңы аумақтарының қолданыстағы еңбек нарығының, әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымының мүмкіндіктерін ескермей қалаларға және қала маңы аумақтарына көшіп-қонуының өткір мәселесін ескеру қажет. Бұл басқарылмайтын процесс қалалар мен қала маңының бей-берекет, жүйесіз өсуімен, экологиялық, көлік, тұрғын үй және әлеуметтік проблемалардың шиеленісуімен байланысты болады. Оңтүстік макроөңірде жылдам өсетін қалалар қатарына Алматы, Шымкент, Тараз, Қызылорда, Қаскелең және Түркістанды жатқызуға болады.
Шымкент қаласын Оңтүстік макроөңір хабы ретінде дамыту жылдам дамып келе жатқан Шымкент агломерациясының болуына байланысты. Шымкент қаласын дамыту үшін (2020 жылға қарай Шымкент агломерациясының перспективалы санының өсуі 1635 мың адамды құрайды) Алматы хабымен (Алматы – Тараз – Шымкент бағыты) байланыстарды одан әрі нығайту қағидатты мәнге ие, оның көмегімен Оңтүстік макроөңірдің ауыл шаруашылығы өнімі елдің ең ірі қала агломерациясының нарығына қол жеткізеді.
Оңтүстік макроөңірдің екінші деңгейдегі қалаларының дамуы Талдықорған, Тараз, Қызылорда қалаларын тарта отырып, Алматы және Шымкент агломерацияларының даму қарқындарымен байланысты болады, халық саны 2020 жылға қарай тиісінше 162,4 мың адамнан 178,6 мың адамға дейін, 268,9 мың адамнан 312,9 мың адамға дейін ұлғаяды.
Шымкент хаб-қаласы оңтүстік пен батысты (Қытай Халық Республикасының шекарасы (Достық, Қорғас) – Алматы – Тараз – Шымкент – Қызылорда – Ақтөбе – Орал), оңтүстік пен солтүстікті (Петропавл – Есіл – Арқалық – Жезқазған – Шымкент), оңтүстік пен шығысты (Алматы – Талдықорған – Өскемен – Семей – Павлодар) байланыстыратын орталық болады.
Шымкент хаб-қаласын және барлық оңтүстік макроөңірді дамыту халық пен ресурстардың ұтқырлығын арттырады, ол солтүстік және орталық-шығыс макроөңірлерде еңбек ресурстарының тапшылығын жабуға және сонымен бірге халық саны болжам бойынша 2020 жылға қарай 289,6 мың адамға дейін өсіп 253,2 мың адамды құрайтын Түркістан қаласында орталығы бар макроөңірдің туристік әлеуетін дамытуға ықпал етеді.

3. Макроөңірлерді дамытудың стратегиялық бағыттары
Солтүстік макроөңір (Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары)
Макроөңірді дамытудың стратегиялық бағыттары
Макроөңірді дамыту перспективасы ең алдымен ауыл шаруашылығын дамытуға байланысты болады. Астық шаруашылығы және ет-сүт мал шаруашылығы макроөңірде барынша жақсы дами түседі.
Ауыл шаруашылығы саласын қолдаумен қатар, экономиканың индустриялық даму кезеңіне көшуі, яғни ең алдымен агроөнеркәсіптік кешеннің қосылған құнын арттыру, сондай-ақ жанама салалар кластерін (оның ішінде, ауыл шаруашылығы және автомобиль машинасын жасау, химия саласы) құру арқылы экономиканы ауыл шаруашылығынан әртараптандыру макроөңірдің перспективадағы басты міндеті болып табылады.
Экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыру
Ақмола облысы
Көкшетау қаласының даму перспективасы машина жасаумен, тамақ өнеркәсібімен, құрылыс материалдарын өндірумен байланысты болады. Бұған машина жасау, тамақ өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіру саласындағы ірі кәсіпорындардың болуы ықпал етеді.
Перспективада Степногор қаласы қазіргі мамандануын сақтап қалады – машина жасау, химия өнеркәсібі, құрылыс материалдарын өндіру. Қаланың экономикалық мамандануын күшейтуге «Степногор подшипник зауыты» АҚ, «Степногор тау-кен химия комбинаты» ЖШС, «Қазақалтын» КБК» АҚ, «Арыстан» Степногор құбыр зауыты» ЖШС ірі өнеркәсіптік кәсіпорындары негіз болады.
Ақкөл қаласының перспективалы дамуының негізгі бағыттары ауыл шаруашылығы, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және тамақ өнімдерін өндіру болады.
Перспективада Атбасар қаласын дамытудың негізгі бағыттары машина жасау және тамақ өнеркәсібі, көлік-логистикалық қызметтерін көрсету болады.
Державин қаласының даму перспективалары ауыл шаруашылығы өнімін өңдеуге байланысты болады. Өнеркәсіптік өндіріс көлемін арттыру мақсатында «Масальское» кен орнында барлау және темір кендерін өндіру қажет. Кен емес материалдары кен орындарының негізінде құрылыс материалдары өндірісін және ұсақтас карьерлерін игеруді дамыту қажет.
Перспективада Ерейментау қаласын дамытудың негізгі бағыттары тамақ өнімдерін өндіру, ауылшаруашылығы өнімдерін өңдеу, туристік және көлік-логистикалық қызметтерін көрсету болады.
Перспективада Есіл қаласы облыс халқын азық-түлікпен қамтамасыз ету бағдарламасы және Астана қаласының маңында азық-түлік белдеуін құру шеңберінде ірі инвестициялық жобалардың іске асатын орнына айналуы мүмкін, бұл агроөнеркәсіптік кешен салаларының дамуына оң әсерін тигізеді.
Ыңғайлы географиялық орналасуын ескере отырып, қалада көлік-логистика саласын дамытуға, жол бойындағы сервис объектілерін салуға болады.
Макинск қаласы перспективада қазіргі ауылшаруашылығында мамандануын сақтап қалады. Ауылшаруашылығы өнімдерін өндіруді ұлғайтқан және өңдеу кәсіпорындарын құрған жағдайда қала Астана, Көкшетау қалаларына, сондай-ақ Шучинск-Бурабай курорттық аймағына тамақ өнімдерін жеткізушіге айналуы мүмкін.
Степняк қаласының Астана, Көкшетау қалаларына және Шучинск-Бурабай курорттық аймағына жақындығын ескере отырып, қаланың одан әрі дамуы жоғарыда аталған қалалардың маңында азық-түлік белдеуін құруға бағытталуға тиіс. Қала аумағында жеміс-көкөніс дақылдарын өсіретін жылыжай кешендерін дамытудың алғышарттары бар.
Кен емес пайдалы қазбалар қоры құрылыс материалдарын өндіруді дамытуға, яғни кірпіш зауытын, темірбетон бұйымдарын өндіру зауыттарын салуға мүмкіндік береді.
Щучинск қаласын дамытудың негізгі бағыттары санаторийлік-курорттық қызмет көрсету, ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу болады.
Қостанай облысы
Қостанай қаласын дамытудың негізгі бағыттары перспективада машина жасау және металл өңдеу, тамақ өнімдерін, оның ішінде кондитерлік өнімдерді және сусындар өндіру болады. Жеңіл өнеркәсіпті қалпына келтірудің үлкен әлеуеті бар. Сонымен қатар түрлі пішінді ұсақ сұрыпты илек өндірісі дамитын болады.
Қостанай облысының моноқалаларын дамыту тау-кен өндіру өнеркәсібін одан әрі дамытумен, сондай-ақ өңдеу секторында жаңа өндірістерді құрумен байланысты болады.
Перспективада Рудный қаласы темір кенін өндіру мен тамақ өнімдерінің өндірісінде қазіргі мамандануын сақтап қалады. Металлургия өнеркәсібі «ССТӨБ» АҚ базасында металл брикеттерді өндіру, сондай-ақ жоғары сапалы ДОФ-2, ММО-4 концентраттарын байыту кешені бойынша жаңа кәсіпорындар құру есебінен өз позициясын күшейтеді.
Сонымен қатар қаланың мамандануының перспективалы бағыттарының бірі жылына 500 мың тонна өндіретін цемент зауыты болады. Қалада цемент шикізатының қомақты қоры бар. Бұл саланы дамыту қажеттігін Қазақстанның солтүстік және батыс бөліктерінде цемент зауыттарының жоқтығы растайды.
Перспективада Лисаковск қаласы тау-кен металлургиясы саласындағы қазіргі мамандануын сақтап қалады. Зор мүмкіндіктері тамақ өнімдерін өндіруді ұлғайтумен, машина жасаумен (ауыл шаруашылығы орағы) байланысты.
Жітіқара қаласының негізгі мамандануы перспективада металл кендерін (алтын, никель, кобальт, титан, жерде сирек кездесетін металдар, тальк, әктас, каолин балшықтары, гранит кен орындары, басқа құрылыс материалдары шоғырланған) өндіру, сондай-ақ хризотил-асбест өндіру болады.
Арқалық қаласын дамытудың перспективалы бағыттары бокситтермен отқа төзімді балшық өндіру және өңдеу, тамақ өнімдерін өндіру және ауылшаруашылығы өнімдерін өңдеу болады.
Солтүстік Қазақстан облысы
Перспективада Петропавл қаласы машина жасау саласына (мұнай-газ және көлік) және ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуге мамандануын сақтап қалады.
Булаево қаласы экономикасының дәстүрлі мамандануын ескере отырып, негізгі даму бағыты агроөнеркәсіптік кешенді одан әрі дамыту, оның ішінде ауыл шаруашылығы шикізатын терең өңдеу болады.
Мамлют қаласы экономикасын дамытудың негізгі бағыты перспективада ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеуді дамыту болады.
Сергеевка қаласы экономикасының ауыл шаруашылығына мамандануын ескере отырып, негізгі даму бағыты перспективада ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу болады.
Тайынша қаласын одан әрі дамытудың негізгі бағыттары өңдеу саласын дамыту болады.
Тамақ өнеркәсібінің перспективалық дамуы өндірілетін өнімнің қосымша құнының елеулі ұлғаюымен қатар жүретін болады.
Солтүстік макроөңірдің ауылдық елді мекендерін (бұдан әрі – АЕМ) дамыту жөніндегі шаралар әлеуметтік және өндірістік салаларды дамытуға бағытталатын болады.

Макроөңірде халықтың негізгі қоныстану бағыттары
Солтүстік макроөңірде Астана қаласы агломерациялық дамудың перспективалы аймағы ретінде хабқа айналады.
Петропавл, Қостанай, Көкшетау қалалары өздерінің көлік жүйелерінің шоғырлану орталығы ретінде солтүстік макроөңірдің бірыңғай қоныстандыру жүйесінің кеңістіктік тірек қаңқасын қалыптастыратын болады.
Петропавл, Қостанай, Көкшетау сияқты тірек қалалар халқының болжамды саны 2020 жылға қарай тиісінше 226,6 мың адамды, 228,1 мың адамды, 162,5 мың адамды құрайтын болады.
Қазіргі уақытта Солтүстік макроөңірде 2011 жылмен салыстырғанда халық санының 0,7 %-ға азаюы орын алып отыр (2014 жылы – 2189,6 мың адам, 2011 жылы – 2204 мың адам). Бұдан басқа, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарында халықтың демографиялық қартаю процестері байқалуда. Көрсетілген демографиялық процестер табиғи өсім көрсеткіштерінің серпініне, сондай-ақ халықтың ішкі және сыртқы көші-қонына байланысты.
Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола облыстарының күтілетін халық саны 2020 жылға қарай тиісінше 880,4 мың адамнан 874,3 мың адамға, 577,6 мың адамнан 543,3 мың адамға, 734,1 мың адамнан 737 мың адамға дейін ұлғаяды.
Аймақтың тірек қаңқасын меридиандық бағытта Петропавл – Шу теміржол магистралінен, Алматы – Астана – Петропавл автомагистралінен, ендік бағытта – Оңтүстік - Сібір магистралінен (Тобыл ст. – Павлодар бөлігінде) қалыптасқан 1-санаттағы жоспарланатын белдеулер, Талшық – Көкшетау – Алтынсарин; Жезқазған – Мойынты-Саяқ бағыттарымен жоспарланған 2-санаттағы белдеулер құрайды.
Орталығы Астана қаласы болатын, Петропавл – Шу теміржол магистралімен Қарағанды – Көкшетау жүрдек автомагистралі бойымен созылған Астаналық урбандалу аймағы Солтүстік макроөңірде неғұрлым ірі қоныстандыру жүйесі болып табылады.
Әлеуметтік және инженерлік-көліктік инфрақұрылымды дамыту перспективалары.
Макроөңірдің білім беру саласында халық санының төмендеуіне байланысты білім беру ұйымдарымен қамтамасыз етілу біршама жоғары деңгейде. Негізінен, білім берудің барлық сатылары қызметтерінің сапасын және олардың қолжетімділігін арттыру қажет: мектепке дейінгі мекемелердің материалдық-техникалық базасын нығайту; қазіргі заманғы интерактивті оқыту әдістерін енгізу; мектепке дейінгі, орта және техникалық білім беру желісін, қосымша білім беруді, спорт секцияларын кеңейту қажет. Білім беру мекемелері педагогтерінің біліктілігін арттыруды ең заманауи оқыту әдістемелері мен нысандарын қолдана отырып, үздіксіз негізде жүргізу қажет.
Денсаулық сақтау саласында медициналық қызметкерлердің жетіспеушілігі проблемасы сақталуда, мәселен, орта есеппен дәрігерлермен қамтамасыз ету 10000 адамға небәрі 28,9 бірлікті құрады, бұл орташа республикалық деңгейдің бар болғаны 75 %-ын құрады. Осыған байланысты, оларды әлеуметтік пакетпен (көтерме жәрдемақы беру, коммуналдық қызметтерге жеңілдіктер ұсыну, тұрғын үй беру) қамтамасыз ету жолымен дәрігер кадрлардың тапшылығын төмендету және медициналық кадрлардың біліктілік деңгейін арттыру қажет. Медициналық ұйымдарды бекітілген нормативтерге дейін заманауи медициналық жабдықпен кезең-кезеңімен жарақтандыру қажет.
Инженерлік-көліктік инфрақұрылымда мына бағыттарды дамыту қажет:
1) Көкшетау қаласында жолаушылар көлігі торабын (авиа-автомобиль, теміржол-автомобиль) қалыптастыру және дамыту;
2) Железорудная және Тобыл станцияларын дамыту, Тобыл торабының жол өткізу айрықтарын дамыту;
3) Қостанай қаласының әуеайлақ инфрақұрылымы мен әуежайын реконструкциялауды және жаңартуды жүргізу;
4) «Қостанай қаласын айналып өту» учаскесін реконструкциялай отырып, «Астана – Қостанай – Челябі» республикалық маңызы бар автомобиль жолын реконструкциялау;
5) өңірдегі жүк терминалының негізінде қуатын ұлғайта отырып, Петропавл қаласында транзиттік-көлік бағытын дамыту.
Аудан орталықтарын бір-бірімен және облыс орталығымен байланыстыратын автомобиль жолдарын реконструкциялау және жаңғырту жұмысын жалғастыру қажет. Макроөңірдің облыс орталықтары Астана хаб-қаласымен жоғары сапалы автомобиль және теміржолдармен байланыстырылуы тиіс.
ТКШ саласында коммуналдық жүйелер саласындағы объектілерді реконструкциялауды, жаңаларын салуды және күрделі жөндеу жүргізуді жалғастыру қажет. Петропавл және Қостанай қалаларында су құбыры желілерінің тозу деңгейінің (тозу тиісінше 81,3 % және 63,3 %), жылу желілерінің тозу деңгейінің (тозу тиісінше 71 % және 51%) төмендегеніне назар аудару қажет.
Электр энергиясы өндірісінің өсуі және ауылдық елді мекендерді орталықтандырылған және сенімді электрмен жабдықтауды қамтамасыз ету болжануда. Осы мақсатта электр, жылу энергетикасының жаңа объектілерін салу және қолданыстағы объектілерін жаңғырту қажет.
Макроөңірде сумен қамтамасыз ету және су бұру объектілерін салу, реконструкциялау және жөндеу бойынша іс-шаралар жүргізу қажет.
Сондай-ақ энергия үнемдеу іс-шараларын жүргізіп, энергия үнемдеу технологияларын енгізу қажет.
Халықтың өмір сүру деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау
Халықтың өмір сүру деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау шаралары жұмыссыздық деңгейін, өз бетінше өнімділігі төмен жұмыспен қамтылуды азайтуға, сондай-ақ ел халқының табысын өсіруге бағытталады.
Жұмыссыздық деңгейін төмендету үшін макроөңірде инфрақұрылымдық және индустриялық жобаларды сапалы іске асыру бойынша шаралар қабылдау қажет, оның ішінде, әлеуметтік-экономикалық даму әлеуеті жоғары және орташа АЕМ-де шаралар қабылдау қажет. Бұдан басқа, халықтың жұмыспен қамтылуын арттыру үшін шағын және орта бизнесті, әсіресе ауылдық жерлерде дамыту қажет.
Экономика салаларында жұмыс істейтіндер саны 2020 жылға қарай Ақмола облысында – 426,4 мың адамды, Қостанай облысында – 504,8 мың адамды, Солтүстік Қазақстан облысында – 330,1 мың адамды құрайды.
Макроөңір экономикасын индустрияландыруға бағытталған инвестициялық жобаларды іске асыру 2020 жылға қарай жан басына шаққандағы ЖӨӨ-ні 2,5 млн. теңгеге дейін, оның ішінде Ақмола облысында – 2,3 млн. теңгеге дейін, Қостанай облысында – 2,8 млн. теңгеге дейін, Солтүстік Қазақстан облысында – 2,5 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Болжамды есептеулер бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ орташа республикалық деңгейге қатынасы 2020 жылға қарай солтүстік макроөңірде орта есеппен 71,5 %, оның ішінде Ақмола облысында – 64,9 % (2013 жылы – 64,4 %), Қостанай облысында – 78,3 % (2013 жылы – 74,7 %), Солтүстік Қазақстан облысында – 71,3 % (2013 жылы – 65,3 %) құрайды.
Тұтастай алғанда, болжамды деректер Солтүстік макроөңірде жан басына шаққандағы ЖӨӨ орташа республикалық деңгейге қарағанда аса көп өзгермейтінін көрсетіп отыр. Бұл үрдіс ЖӨӨ өндірісінің құрылымдық өзгерісіне байланысты. Осылайша, Ақмола облысында ЖӨӨ құрылымында тауарлар өндірісінің үлесі – 2013 жылғы 38,5 %-дан 2020 жылы 37,2 %-ға дейін, Қостанай облысында – 37,1 %-дан 34,7 %-ға дейін, Солтүстік Қазақстан облысында 40,8 %-дан 37,5 %-ға дейін қысқарады, ЖӨӨ құрылымында көрсетілетін қызметтер үлесі Ақмола облысында – 52,4 %-дан 55,0 %-ға дейін, Қостанай облысында – 56,1 %-дан 57,8 %-ға дейін, Солтүстік Қазақстан облысында – 54,7 %-дан 55,3 %-ға дейін өседі.
Экологиялық даму перспективалары
Экологияны жақсарту саласында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарды қайта жарақтау, газ тазалауды, домна пештерін реконструкциялау, тазалау қондырғыларын ауыстыру қажет.
Қалдықтарды өңдеу көлемін олардың пайда болуына қарағанда ұлғайту мақсатында рұқсат етілмеген қоқыстарды жою қажет, сондай-ақ макроөңірдің әрбір облысында қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару жүйесін жаңғырту бағдарламаларын әзірлеу, оның ішінде макроөңірдің облыс орталықтарында қоқыс өңдейтін кәсіпорындар салуды көздеу қажет.
Макроөңірдің экологиялық ахуалын жақсарту мақсатында кәсіпорындарда қалдығы аз және қалдықсыз технологияларды енгізу, шығарындыларды тазалаудың тиімді жүйелерін пайдалану қажет.
Өнеркәсіптік кәсіпорындардың ластау көлемдерін бақылауды арттыру облыстағы экологиялық ахуалды жақсартуға және облыстың табиғаты мен фаунасын сақтап қалуға мүмкіндік береді.
Атмосфералық ауа, су объектілерін автоматты түрде тәулік бойы қадағалайтын жергілікті бақылау бекеттері желісін кеңейту, облыс және аудан орталықтарында кәріз тазалау ғимараттарын салу, коммуналдық қалдықтарды өңдеудің заманауи технологияларын енгізу қажет.
Бұдан басқа аумақтардың ормандарын ұлғайту, сондай-ақ елді мекендерді көгалдандыру бойынша іс-шаралар жүргізу қажет.

Өңірдің бәсекелік артықшылықтарын пайдалану перспективалары
Ақмола облысы
Ауыл шаруашылығы алқаптарының қомақты алаңдарын ескере отырып, тиімділігі мен өнімділігін арттыру арқылы агроөнеркәсіптік кешенді дамыту, сондай-ақ Астана қаласының төңірегінде «азық-түлік белдеуін» құру басым бағыт болады.
Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті де перспективада табиғи қазбалардың – уран, алтын өндірісіне және темір кендерін, құрылыс материалдарын өндіру мен байытуға негізделген өнеркәсіптің дәстүрлі салаларын дамытуға бағдарланатын болады.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуды облыс үшін стратегиялық бағыттарда өсімдік шаруашылығында (астық және көкөніс өндірісі) және мал шаруашылығында (ет-сүтті мал шаруашылығы) жұмыс істейтін ірі тауарлық ауыл шаруашылығы өндірісін құру нысанында жүзеге асыру қажет.
Сондай-ақ, өсімдік шаруашылығындағы ауыл шаруашылығы өндірісін әртараптандыруды жалғастыру қажет. Мал шаруашылығын дамытудың неғұрлым перспективалы бағыты етті-сүтті мал шаруашылығы болады.
Тамақ өнеркәсібі. Қызметтің неғұрлым перспективалы түрлері дәнді-дақылдарды өңдеу, ликер-арақ және алкогольді емес сусындар өндірісі, ұн-жарма және сүт өнеркәсібі болып табылады. Облыстың шикізаттық әлеуетіне сүйене отырып, ет өңдеу және шұжық өнімдерін, ет деликатесін, сүт өнімдерін шығаруды ұйымдастыру қажет.
Өнеркәсіп. Облыстағы уран қорын (Заозерное, Звездное, Глубинное) ескере отырып, сондай-ақ өндірістік әлеуетіне сүйене отырып (Степногорск тау-кен химиялық комбинаты), өңірде қосылған құны жоғары сапалы инновациялық өнімдер шығарумен уран өндіруді және өңдеуді жалғастыру қажет.
Облыста алтын кен орындары базасында алтын рудалы өнеркәсіпті одан әрі дамыту қажет. Облыс аумағында алтынның бірегей кен орны баланстық қоры ағымдағы деңгейде жүздеген жылға жететін Васильковское кен орны болып табылады. Басқа перспективалы кен орындарына Ақсу, Ақбейіт, Жолымбет, Кварциттік төбешіктер, Бестөбе, Үзбой жатады. Кең ауқымды өнеркәсіптік игеруді тежейтін фактор кен қорының едәуір бөлігінің қиын байытылатын болып табылуы және кеннен алтынды алу қымбат тұратын тиімді және экологиялық қауіпсіз технологияларды қолдануды талап ететіндігі болып табылады.
Өңірде перспективада Қарағанды облысының металлургиялық кәсіпорындарының кен қоры ретінде пайдаланылуға тиіс Атансор және Тілеген темір кен орындары, Массальское кен орындары орналасқан. Құбасадыр кен орны нефелиндік сиениттерін (бокситтік емес алюминий шикізаты) және Қызылтал қоңыр көмір қорын өндіру және өңдеу өндірісін дамыту қажет.
Құрылыс материалдарының өндірісі. Өңірде металл емес пайдалы қазбалар: каолин, мусковит, мәрмәр, құрылыс тасы, құрылыс құмы, құм-қиыршықтас қоспасы, кірпіш сазы және т.б. кеңінен таралған. Өңір цемент өндірісі үшін шикізат қоры бойынша республикада ең жақсы қамтамасыз етілген болып саналады.
Облыстың құрылыс материалдарына деген тұрақты сұранысын және ірі тұтынушы – Астана қаласының жақындығын ескере отырып, құрылыс материалдарының барлық ықтимал түрлерін дамыту мүмкіндігін қайта қарау қажет.
Сауданы дамыту. Экономиканың нақты секторында өсудің жоғары қарқындарын сақтау, қолайлы ішкі және сыртқы конъюнктура бөлшек сауда тауар айналымының, сыртқы сауда көлемінің өсу үрдісінің сақталуын қамтамасыз етеді. Экспорттық жеткізілімдердің өсуі облыс үшін дәстүрлі өнімдер – дәнді-дақылдар, оларды өңдеу өнімдері (астық, арпа, ұн), машина жасау өнімдері (мойынтіректер, авиациялық өнімдер), түсті металдар (алтын) экспорты, сондай-ақ ИИДМБ іске асыру шеңберінде жаңа инвестициялық жобаларды пайдалануға беру есебінен қамтамасыз етілетін болады.
Туристік-рекреациялық әлеуетті дамыту. Облыстың бірегей табиғи–климаттық жағдайы, бай емдеу-рекреациялық ресурстары мен тарихи-мәдени қоры бар, республика орталығында географиялық тұрғыдан ұтымды орналасқан, елорда – Астанаға жақын Щучинск-Бурабай және Зеренді курорттық аймақтарының негізінде айтарлықтай әлеуеті бар. Аталған аймақты дамытуға ойын бизнесі орталығының орналасуы да ықпал етеді.
Экологиялық туризмді дамыту үшін алаңы 2600 ш. км Қорғалжын қорығы, сондай-ақ Сандықтау таулары мен Ерейментау ауданы (Қарағайлы тауы) перспективалы болып табылады.
Өңірді дамытудың жоғарыда көрсетілген бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 4 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай Ақмола облысының ЖӨӨ-нің нақты көлем индексі (бұдан әрі – НКИ) 2013 жылғы деңгейге қатысты 28,2 %-ға өседі, бұл ретте тауарлар өндірісі НКИ өсімі 34,5 %-ға, көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ өсімі 22,5 %-ға өседі.

Қостанай облысы
Перспективада өңір еліміздегі ең ірі аграрлық өндіріс және ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу орталығы рөлін сақтап қалады. Тау-кен металлургиясы және өңдеуші өнеркәсіптің мамандандырылған бәсекеге қабілетті түрлері де одан әрі дамитын болады.
Өнеркәсіп. Тау-кен металлургиясы кешенінің технологиялық деңгейін арттыру тау-кен металлургиясы өнеркәсібінің жұмыс істеп тұрған өңдеуші өндірістерін жаңғыртуға бағытталады.
Машина жасау. Аграрлық кешеннің тиімді дамуын қамтамасыз ету үшін ауыл шаруашылығы техникасын өндіру кәсіпорындарын салу және кеңейту қажет. Облыста машина жасауды одан әрі дамыту жол құрылысы техникасының, автобустар мен автомобильдер өндірісі арқылы қамтамасыз етіледі.
Агроөнеркәсіптік кешен. Бұл бағытты дамыту бордақылау алаңдарына, ет өңдеу, диірмен және сүт кешендеріне, сүт-тауар фермаларына, құс фабрикаларына, өндірістерді одан әрі жаңғырту мен кеңейтуге негізделетін болады.
Мал шаруашылығы саласында асыл тұқымды мал шаруашылығын, оның ішінде Қостанай жылқы тұқымын дамыту басымдық алуға тиіс.
Алдағы кезеңде ылғалды сақтау технологиялары арқылы өңделетін егін алқаптарын ұлғайту, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өндірісін әртараптандыру бойынша шаралар қабылдау қажет. Бұдан басқа, астықты тереңдетіп өңдеу бойынша кластер құру қажет.
Сауда саясаты. Экспорттық жабдықтаудың өсуі облыс үшін дәстүрлі өнімдердің – дәнді дақылдар және оларды өңдеу өнімдері, сондай-ақ машина жасау өнімдері (автомобильдер, ауыл шаруашылығы машиналары), темір кендері, асбест және т.б.экспорты есебінен қамтамасыз етіледі.
Өңірдің туристік әлеуетін арттыру бойынша міндеттерді іске асыру үшін туризм үшін неғұрлым тартымды жерлерде туризм инфрақұрылымы объектілері салынатын болады. Жергілікті қоғамдастықты көліктің экологиялық таза түрлерін пайдалана отырып, Наурызым ауданында экотуризмді дамыту процесіне тарту қажет.
Қабылданатын шаралар экономика салаларындағы жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 4,9 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылы Қостанай облысының ЖӨӨ НКИ 2013 жылмен салыстырғанда 27,8 %-ға өседі. Бұл көрсетілетін қызметтер өндірісінің НКИ өсуінің (32 %-ға өсу) және тауарлар өндірісінің НКИ өсуінің (27,2 %-ға өсуі) нәтижесінде мүмкін болады.

Солтүстік Қазақстан облысы
Өңірдің перспективалық дамуы оның аграрлық-индустриялық әртараптандырылуы негізінде ауыл шаруашылығының жоғары әлеуетін одан әрі нығайтуға негізделетін болады. Өңірді дамытудың тағы бір маңызды бағыты әртараптандырылған өнеркәсіп секторы мен өңдеуші өнеркәсібі кәсіпорындарының серпінді дамушы әлеуетіне негізделе отырып, өңірдің индустриялық-инновациялық дамуын жеделдету болып табылады.
Агроөнеркәсіптік кешен. Өсімдік шаруашылығында майлы және жем-шөп дақылдары, картоп пен көкөніс егістерін кеңейту арқылы егін алқаптарын әртараптандыру бойынша жұмысты жалғастыру қажет.
Мал шаруашылығы өнімі өндірісін өсіру үшін жаңа заманауи кешендер мен фермаларды пайдалануға беру, жем-шөп базасын және асыл тұқымды табынды жақсарту, өндірістің тиімді инновациялық технологияларын енгізу қажет.
Балық шаруашылығының әлеуетін жандандыру. Облыстың балық шаруашылығын дамытуға қолайлы жағдайлары бар, осыған байланысты облыстың балық шаруашылығы су тоғандарын құнды балық түрлерін көбейту арқылы балық қорларын өсіру ұлғайтылатын болады.
Машина жасауға басымдылық бере отырып, индустриялық даму. Мұнай-газ (құбыржол арматурасын, сұйықтық сорғылары мен бұрғылау қондырғыларын, газ айдау агрегаттарын шығару), көлік және қорғаныс машиналарын жасау саланың негізгі перспективалы бағыттарына айналады. Теміржол машиналарын жасауда жүк вагондарын, түйіртпек тасығыштарды, контейнер тасығыштарды, астық тасығыштарды, теміржол автоматикасы мен байланыс құралдарын, цифрлық телевизияны дамытуға арналған жабдықтар шығаруды қамтамасыз ету қажет.
Облыста бірқатар маңызды кен орындары мен алтын, күміс, техникалық және зергерлік алмас, қалайы, титан, түсті және сирек металдар, қоңыр көмір кендері негізінде тау-кен өндірісі өнеркәсібін де дамыту мүмкіндігі бар.
Облыстың кен емес пайдалы қазбалар қоры шексіз, осыған байланысты құрылыс индустриясында ұсақтас, кварцты құм, құрғақ көбік-бетон қоспалары, қож-сілтілі цемент, темір-бетон бұйымдары мен конструкциялары, тауар бетонын, жұмсақ жабын материалдары, құрылыстық металл конструкциялар, сэндвич-панельдер, полимер және болат құбырлар, жылдам салынатын тұрғын үйлерді монтаждауға арналған ҚШП-панелін өндіру жүзеге асырылатын болады.
Сауда саясаты. Солтүстік Қазақстан облысы мен алыс және жақын шет елдердің шаруашылық жүргізуші субъектілерінің әріптестік қарым-қатынасы кеңейтілуге тиіс. Экспортқа бағдарланған өнім көлемін ұлғайту үшін жаңа технологияларды енгізу мен еңбек өнімділігін арттыру негізінде олардың сапасын арттырып, өзіндік құнын төмендету қажет.
Солтүстік Қазақстан облысын дамытудың жоғарыда көрсетілген бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 4,5 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай Солтүстік Қазақстан облысының ЖӨӨ НКИ 2013 жылмен салыстырғанда 30,3 %-ға өседі. Бұл көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ 32,2 %-ға және тауарлар өндірісінің НКИ 29,6 %-ға айтарлықтай өсуінің нәтижесінде мүмкін болады.

Оңтүстік макроөңір (Жамбыл, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Алматы облыстары)
Макроөңірдің стратегиялық даму бағыттары
Перспективада ауыл шаруашылығы макроөңірдің дамуындағы негізгі бағыт болып қала береді. Еліміздің басқа өңірлеріндегі, сондай-ақ Ресейдегі өткізу нарықтарына бағдарланып, жеміс-көкөніс кластері дамитын болады.
Мақта өндірісі негізінде ішкі және сыртқы өткізу нарықтарына бәсекеге қабілетті өнім шығаратын мақта-тоқыма кластерін қалыптастыру қажет.
Қаратау бассейніндегі үлкен фосфор кен орындарының негізінде химия өнеркәсібінің одан әрі дамуы күтіледі. Сондай-ақ макроөңірде карбонатты және балшықты шикізаттың кен орындары шоғырланған, бұл алдағы уақытта да құрылыс материалдарының ірі өндірушісі болып қалуға мүмкіндік береді.
Макроөңірдің барынша перспективалы бағыты Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында жұмыс істейтін мұнай өңдеу зауытының негізінде мұнайды тереңдетіп өңдеу жөніндегі қуаттарды дамыту болуға тиіс. Бұл Оңтүстік макроөңірдің сапалы әрі қолжетімді жанар-жағар май материалдарына қажеттіліктерін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыру
Алматы облысы
Қала өнеркәсібінің жедел дамуы Талдықорған қаласында индустриялық аймақ құру перспективаларына байланысты болады. Өндірістік күштердің перспективалық дамуы жоғары технологиялық, экспортқа бағдарланған өндірістерді құруға бағытталатын болады. Қала өнеркәсібін дамытудың негізгі бағыттары перспективада тамақ өнеркәсібін, машина жасауды, құрылыс материалдарын өндіруді одан әрі дамыту және т.б. болады.
Қапшағай қаласы перспективада Алматы қаласының серіктес қаласының функциясын орындайтын болады. Қала туристік индустрияны және ойын бизнесін, өнеркәсіпті, көрсетілетін қызметтер саласын дамыту аймағына айналады.
Текелі қаласын дамыту тау-кен металлургия өнеркәсібін одан әрі дамытумен, атап айтқанда, электролитті марганец өндірісімен, кен өңдеумен, темір кені концентратын брикеттеумен, мия өндірумен байланысты болады. Сондай-ақ қаланың географиялық орналасқан жері туризм мен демалыс саласын дамытуға мүмкіндік береді.
Есік қаласының экономикалық дамуының негізгі бағыты перспективада туристік қызмет болуға тиіс.
Жаркент қаласын дамыту Шекара маңы ынтымақтастығының «Қорғас» халықаралық орталығына жақындығының артықшылығын пайдалануға негізделетін болады. Экспортқа бағдарланған өнімдердің жаңа түрлерін игеру, сондай-ақ «Жетіген-Қорғас» теміржолының құрылысы қала өнеркәсібін дамытуға жаңа серпін береді.
Қала өнеркәсібін дамытудың басым бағыты ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу болып табылады. Жүгеріні толық және терең өңдеу үшін «Жаркент жүгері-сірне зауыты» ЖШС-нің жаңа зауытын салу қажет.
Перспективада Қаскелең қаласы тамақ өнімдерін өндіруде ағымдағы мамандануын сақтап қалады және дамыған инженерлік, әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылымымен Алматының серіктес қаласы ретінде позицияланатын болады.
Сарқанд қаласының аграрлық мамандануын ескере отырып, тамақ өнеркәсібін және ауыл шаруашылығы шикізатын терең өңдеуді дамытқан орынды.
Тамақ өнеркәсібін перспективалы дамытумен өндірілетін өнімнің қосылған құнын айтарлықтай ұлғайтумен сүйемелденетін болады.
Талғар қаласының негізгі мамандануы перспективада тамақ өнеркәсібі және ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу болады. Сондай-ақ, Талғар қаласының дамуы Алматы мегаполисінің серіктес қаласы функциясын орындаумен тығыз байланысты болады.
Үшарал қаласының экономикалық дамуының басым бағыттары тамақ өнеркәсібін және Алакөл курорттық аймағының базасында туристік қызметтерді дамытумен байланысты болады.
Үштөбе қаласын дамытудың перспективалы бағыты ауыл шаруашылығы өнімін өсіру, сондай-ақ тамақ өнеркәсібінің толық циклді (өсіруден дайын өнімге дейінгі) өңдеу кәсіпорындарын құру болып табылады. «Казсиликон» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі базасында поликристалды кремнийден дайын өнім шығару бойынша жоғары технологиялы өндіріс құру тағы бір перспективалы бағыт болып табылады.
Жамбыл облысы
Тараз қаласының өнеркәсібін дамытудың перспективадағы басты бағыты химия өнеркәсібін одан әрі дамыту болып табылады. Химия өнеркәсібін дамыту Тараз қаласындағы Қазфосфат кәсіпорнында сары фосфорды, натрий үш полифосфатын, ортофосфор қышқылын, тыңайтқыштарды шығару көлемін ұлғайтуға бағытталатын болады.
Перспективада Қаратау қаласы фосфорит өндірудегі ағымдағы мамандануын сақтап қалады. Қаланы дамуы Қаратау бассейнін одан әрі игеруге байланысты болады.
Жаңатас моноқаласының даму перспективасы Көк-Жон, Аралтөбе, Кесіктөбе учаскелеріндегі фосфорит кен орындарын игеруге байланысты болады. Химия өнеркәсібі перспективада қаланың негізгі мамандануы болып табылады.
Жамбыл облысының ауылдық елді мекендерді дамытудың негізгі бағыты ауыл шаруашылығы болады. Өсімдік шаруашылығында бидай, арпа, сұлы, астыққа арналған жүгері, бұршақ тұқымдастар, соя, күнбағыс, сафлор, қант қызылшасы, картоп, көкөніс, бақша дақылдары, алма өсіру перспективалы болып табылады. Мал шаруашылығында сүтті-етті бағыттағы ірі қара мал, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы, биязы және жартылай биязы жүнді қой шаруашылығын дамыту перспективалы болады.

Қызылорда облысы
Тамақ өнімдерінің, құрылыс материалдарының өндірісі және ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу Қызылорда қаласын дамытудың перспективалы бағыттарына айналады.
Арал және Қазалы шағын қалаларын перспективада дамытудың негізгі бағыттары ауыл шаруашылығы, азық-түлік өнімдерін өндіру, балық шаруашылығы болады.
Қызылорда облысының ауылдық елді мекендерін дамытудың перспективалы бағыттары күріш, арпа, сафлор, жем-шөп дақылдарын, көкөністер және бақша дақылдарын өсіру болып табылады. Мал шаруашылығында етті ІҚМ өсіру, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы, қаракөл және түйе шаруашылығын дамыту перспективалы болады.

Оңтүстік Қазақстан облысы
Шымкент қаласын перспективада дамытудың негізгі бағыттары тамақ өнімдерін өндіру, жеңіл өнеркәсіп, фармацевтика, құрылыс материалдарын өндіру, металл өңдеу, машина жасау болады. Тамақ өнеркәсібін одан әрі дамыту ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуге және қосылған құны жоғары өнім өндірісіне байланысты болады.
Арыс қаласын одан әрі дамыту қаланың қала құраушы кәсіпорнының машина жасаудағы өндіріс көлемін ұлғайтуға, ауыл шаруашылығы өнімін өңдеуде және тамақ өнеркәсібінде жаңа өндірістерді құруға байланысты болады.
Кентау қаласын перспективалы дамыту экономиканы әртараптандыруға және қала құраушы кәсіпорынға тәуелділікті азайтуға бағытталатын болады. Өнеркәсіпті дамытудың перспективалы бағыттары тау-кен өндіру өнеркәсібі, машина жасау, азық-түлік өнімдерінің өндірісі, құрылыс материалдарының өндірісі болады.
Тау-кен өнеркәсібін дамыту өнеркәсіптік айналымға барит кендерінің, мыстың және кен емес пайдалы қазбалардың перспективалы кен орындарын тартуға байланысты болады.
Түркістан қаласының перспективада экономикалық дамуының негізгі бағыты туризм болады. Қала тарихи туризмді дамыту үшін зор әлеуетке ие – аса маңызды тарихи объектілері және ескерткіштері бар. Туристік саланы дамыту жергілікті шикізатты пайдалана отырып, кәдесый өнеркәсібін дамыту үшін жағдайлар жасайды. Басты бағыт – жергілікті тарихи жәдігерлер кәдесыйы. Бұдан басқа, қалада шитті мақта өңдеу, тоқыма өнеркәсібін қалпына келтіру және дамыту бойынша өндірістерді ұйымдастырған жөн.
Жетісай қаласының мамандануын ескере отырып, перспективадағы дамудың негізгі бағыты мақта өңдеу бойынша ірі өнеркәсіп кәсіпорындары желісін пайдалану болып табылады.
Леңгір қаласының перспективалы дамуы тоқтап қалған кәсіпорындарды іске қосу, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жаңғырту есебінен болғаны орынды. «Үміт» және «Шұғыла» тігін фабрикаларын, Леңгір машина жасау зауытын, нақты балқыту және темір-бетон бұйымдары зауытын қалпына келтіру қажет. Аталған кәсіпорындарды қалпына келтіру нәтижесінде қосымша 3 мың жұмыс орнын құру мүмкін болады.
Сарыағаш қаласын экономикалық дамытудың негізгі бағыты перспективада туристік қызмет болуға тиіс.
Перспективада Шардара қаласын экономикалық дамыту Шардара су электр станциясының қуатын өсіруге байланысты болады. Бұдан басқа тамақ, балық, тоқыма өнеркәсіптерінде және ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеуде шағын және орта бизнесті дамыту қажет. Тағы бір тартымды бағыт туристік саладағы көрсетілетін қызметтер саласын дамыту болуы мүмкін.
Облыстың ауылдық елді мекендерінің негізгі мамандануы перспективада бидай, арпа, астыққа арналған жүгері, бұршақ тұқымдастар, күнбағыс, сафлор, мақта, жем-шөп дақылдарын, бақша және жеміс-көкөніс дақылдарын өсіру болып табылады. Мал шаруашылығында ІҚМ, қой шаруашылығы, жылқы шаруашылығы, қаракөл өсіру перспективалы болады.
Макроөңірде халықты қоныстандырудың негізгі бағыттары
711,8 мың тұрғыны бар Шымкент қаласы оңтүстік макроөңір хабына айналады. Оңтүстік макроөңірде шапшаң дамитын қалалар қатарына Алматы, Шымкент, Тараз, Қызылорда, Қаскелең және Түркістан жатады.
Шымкент қаласын оңтүстік макроөңір хабы ретінде дамыту Шымкент агломерациясын дамытуға байланысты болады. Шымкент қаласын дамыту үшін Тараз – Шымкент бағытында Алматы хабымен байланыстарды одан әрі нығайту маңызды болады.
Оңтүстік макроөңірдің екінші деңгейдегі қалаларын дамыту Талдықорған, Тараз, Қызылорда қалаларын тарта отырып, Алматы және Шымкент агломерацияларының даму қарқындарымен байланысты болады.
Шымкент хаб-қаласының және бүкіл оңтүстік макроөңірдің инфрақұрылымын дамыту халықтың ұтқырлығын арттырады, сондай-ақ Түркістан қаласында макроөңірдің туристік әлеуетін дамытуға ықпал етеді.
2020 жылға қарай Қызылорда, Тараз, Талдықорған, Түркістан сияқты тірек қалаларда халықтың болжамды саны тиісінше 307,3 мың адамды, 359,2 мың адамды, 191,7 мың адамды, 275 мың адамды құрайды.
2020 жылға қарай Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарында халықтың күтілетін саны тиісінше 1965,6 мың адамнан
2215,1 мың адамға дейін, 1077,2 мың адамнан 1162,8 мың адамға дейін, 733,2 мың адамнан 825,0 мың адамға дейін, 2706,1 мың адамнан 3113,4 мың адамға дейін ұлғаяды.

Әлеуметтік және инженерлік-көліктік инфрақұрылымды дамыту перспективалары.
Білім беру. Аталған макроөңір балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамтудың ең төмен деңгейімен, оқушы орындарының жоғары тапшылығымен және оқытудың үш ауысымды жүйесінің жоғары үлесімен сипатталады. Осыған байланысты, мемлекет макроөңірде оңтүстік макроөңірдің мектепке дейінгі мекемелер желісін кеңейтуге басты назар аударуға тиіс. Орта білім беру саласында жаңа мектептер салу мен қолданыстағы мектептерді күрделі жөндеу есебінен авариялық мектептерді толық жою, сондай-ақ оқытудың үш ауысымды жүйесін жою қажет. Ауылдық жерлерде тірек мектептерді құру бойынша жұмысты жалғастыру қажет.
Макроөңірдің денсаулық сақтау саласында жүйелі проблемалар орын алған. Мәселен, дәрігерлермен қамтамасыз ету 10000 адамға 29 бірлікті ғана құрайды, ол орташа республикалық деңгейдің 76 %-ын құрайды. Аурухана кереуеттерінің саны елдегі ең төмен деңгейде тұр (10000 адамға 54,4). Сондықтан макроөңірдің денсаулық сақтау саласындағы басты міндет дәрігер кадрлармен қамтамасыз етуді арттыру және денсаулық сақтау ұйымдарының материалдық-техникалық базасын жақсарту болып табылады.
Бұдан басқа, жедел ден қою үшін санитариялық авиация қызметінің санитариялық автокөлікпен жарақталуы арттырылады. Дәрігер кадрлардың, әсіресе ауылдық жерлерде, тапшылығын төмендету үшін медициналық қызметкерлерге әлеуметтік пакет ұсыну қажет, сондай-ақ жеңілдікпен қызметтік тұрғын үй алуға жәрдемдесу қажет.
Жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыру саласында кадрлық қамтамасыз етумен өңірдің басым мамандануы арасында өзара байланыс болуы тиіс. Ол үшін еңбек нарығында үлкен сұраныстағы мамандықтар бойынша оқыту мен қайта оқытуды жүргізу қажет. Жұмыспен қамту саласындағы саясат кәсіпкерлік белсенділікті дамытуға, еңбек ресурстарының аумақтық ұтқырлығына, өз бетінше жұмыспен қамтылған халықтың өнімді жұмыспен қамтылуын арттыруға және олардың мәртебесін заңды түрде бекітуге бағытталуы тиіс.
Көліктік инфрақұрылымда жол желісін заманауи стандарттарға сәйкес келтіру және тасымалдар қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет. Макроөңір ішіндегі көлік байланысы Алматы мен Шымкент хаб-қалаларына бағытталуға тиіс. Елдің басқа өңірлерімен байланыс Астана, Өскемен және Ақтөбе сияқты басқа хаб-қалалармен жоғары сапалы көліктік инфрақұрылым салу және реконструкциялау арқылы ұйымдастырылуға тиіс. Өңір арқылы өтетін көлік бағыттарын, сондай-ақ шекара маңы сауда орталықтарының инфрақұрылымын дамыту жалғасады.
ТКШ саласында коммуналдық көрсетілетін қызметтерді ұсынуда пайдалану шығындарын азайтуға мүмкіндік беретін жаңа технологиялар мен жабдықты пайдалана отырып электр энергетикасының, жылумен жабдықтаудың, газбен жабдықтаудың және сумен жабдықтаудың жаңа объектілерін реконструкциялауға және салуға бағытталған шаралар қабылдау қажет.
Макроөңірдің энергиямен қамтамасыз етілуін арттыру үшін ірі және кіші гидроэлектр станцияларын (бұдан әрі – ГЭС) салу қажет. Жел энергетикасы облыстың балама энергетикасын дамытудың тағы бір перспективалы бағыты болып табылады. Шелек жел дәлізі мен Жоңғар қақпасында жел электр станцияларын салу қажет.
Халықтың тұрмыс деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау.
Халықтың тұрмыс деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау жөніндегі шаралар жұмыссыздықты, өз бетінше өнімсіз жұмыспен қамтылу деңгейін азайтуға, сондай-ақ ел халқының табысын өсіруге бағытталатын болады.
Жұмыссыздық деңгейін қысқарту үшін макроөңірде, оның ішінде ауылдық елді мекендерде инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру шараларын қабылдау қажет. Кәсіби білім беру жүйесін дамыту қызметкерлерді еңбек нарығының өзгерістеріне бейімдей отырып, олардың кәсіби біліктілігін арттыруға мүмкіндік береді. Тапшы мамандықтар мен кәсіптерге ерекше назар аударылуға тиіс. Сондай-ақ жұмыссыздықпен күрестің тағы бір әдісі жас мамандарды мақсатты түрде жұмысқа орналастыру болып табылады. Бұл – бірлескен білім беру бағдарламаларын жасау және іске асыру.
2020 жылға қарай экономика салаларында жұмыспен қамтылғандар саны: Алматы облысында – 1 071,3 мың адам, Жамбыл облысында – 504,8 мың адам, Қызылорда облысында – 357,7 мың адам, Оңтүстік Қазақстан облысында – 1231 мың адам болады.
Макроөңір экономикасын индустрияландыруға бағытталған инвестициялық жобаларды іске асыру 2020 жылға қарай жан басына шаққандағы ЖӨӨ-ні 1,7 млн. теңгеге дейін, оның ішінде Алматы облысында – 1,6 млн. теңгеге дейін, Жамбыл облысында – 1,5 млн. теңгеге дейін, Қызылорда облысында – 2,9 млн. теңгеге дейін, Оңтүстік Қазақстан облысында – 1,5 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасы болжамды есептеулер бойынша оңтүстік макроөңірде орта есеппен 53,4 %-ды құрайды, оның ішінде Алматы облысында – 46,7 % (2013 жылы – 42,2%), Жамбыл облысында – 42,9 % (2013 жылы – 40,0 %), Қызылорда облысында – 82,6 % (2013 жылы – 93,4 %) және Оңтүстік Қазақстан облысында – 41,5 % (2013 жылы – 37,9 %) құрайды.
Тұтастай алғанда, болжамды деректер оңтүстік макроөңірде жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасының айтарлықтай өзгермейтінін көрсетеді. Бұл үрдіс ЖӨӨ өндірісінің елеусіз құрылымдық өзгерісімен байланысты. Мәселен, Алматы облысында ЖӨӨ құрылымындағы өнеркәсіп үлесі 2013 жылғы 22,9 %-дан 2020 жылға қарай 18,5 %-ға дейін төмендейді, көрсетілетін қызметтер өндірісінің үлес салмағы 2013 жылы 46,6 % -дан 2020 жылға қарай 48,8 %-ға дейін аздап ұлғаяды.
ЖӨӨ құрылымында өнеркәсіптің үлес салмағының 2020 жылға қарай төмендеуінің баламалы үрдісі Оңтүстік Қазақстан (25,4 %-дан 20,8 %-ға дейін), Жамбыл (17,5 %-дан 15 %-ға дейін), Қызылорда (44 %-дан 27,6 %-ға дейін) облыстарында орын алады.
Экологиялық даму перспективалары
Облыстың экологиялық жағдайын жақсарту үшін сарқынды суларды тазарту құрылыстарын салу, қатты тұрмыстық қалдықтар (бұдан әрі – ҚТҚ) полигондарын, сондай-ақ қоқыс өңдеу кәсіпорындарын салу бойынша іс-шаралар жүргізу қажет.
Арал теңізін қалпына келтіру, оның ішінде Сырдария өзенінің гидрологиялық режимін жақсарту және су көлемін арттыру жөніндегі шараларды жалғастыру қажет. Бұдан басқа, жыл сайын орман көшеттері алқабын ұлғайту, сондай-ақ табиғи өртке қарсы күрес жүргізу бойынша іс-шаралар жүргізу қажет.
Стационарлы және жылжымалы көздерден негізгі ластағыш заттардың атмосфераға жалпы шығарындыларын төмендету қажет. Ол үшін макроөңір кәсіпорындарында аз қалдықты және қалдықсыз технологияларды енгізу, шығарындыларды/қалдықтарды тиімді тазалау жүйелерін пайдалану қажет.
Оңтүстік Қазақстан облысының Созақ ауданында радиациялық ахуалға мониторинг жүргізу, сондай-ақ өңірдің шөл далаларында ормандарды қалпына келтіру жұмыстарының көлемін ұлғайту қажет.
Өңірдің бәсекелі басымдықтарын пайдалану перспективалары
Жамбыл облысы
Облыстың стратегиялық перспективалары қайта өңдеу деңгейі мен тереңдігін арттыра отырып, өңірдің әртүрлі ауыл шаруашылығы өнімі түрлерінің ірі жеткізушісі ретіндегі рөлін қолдауға және күшейтуге, сондай-ақ заманауи өндірістердің жаңа түрлерін игеру арқылы, өнеркәсіптің әлеуетін қалпына келтіруге және одан әрі дамытуға байланысты болады.
Өнеркәсіп. 2020 жылға дейінгі кезеңде облыстың басты индустриялық мамандануының негізі өңірдің басты салалары: химия өнеркәсібі мен тамақ өнімдерінің өндірісі болады.
Базалық химия өнеркәсібін қалпына келтіру мен дамыту. Облыста фосфориттер мен балқытылатын шпаттардың мол қорлары шоғырланған. Фосфордың перспективалы кен орны Қаратау бассейні болып табылады.
Саланы дамыту сары фосфор, натрий триполифосфаты, ортофосфор қышқылы, тыңайтқыштар өндірісі көлемін ұлғайтуға бағытталады.
Табиғи қорлар негізінде облыс үшін мынадай жаңа салаларды құру қажет:
1) темір және титан концентратын, жоғары көмірсутекті тазартылған болатты шығару бойынша тау-кен металлургиясы кешенін салу;
2) флюоритті қайта өңдеу (фтор, жасанды криолит және бірқатар фтор қосындыларын шығару);
3) кальцийлендірілген сода өндіру;
4) кейіннен 99,9 % кремний өндірісіне қол жеткізе отырып, «күнге» 99,5 %-ға жақындатылған техникалық кремний өндіру.
Сондай-ақ облыста жеке қажеттіліктерді жабу үшін ғана емес, сонымен қатар елдің көрші өңірлеріне экспортқа шығару үшін құрылыс материалдарының өндірісіне арналған минералдық-шикізат базасы бар.
Агроөнеркәсіптік кешен. Облыста өсімдік шаруашылығындағы өндірістік әлеует сақталған, табиғи-климаттық жағдайлар ауыл шаруашылығы дақылдарының тиімді әрі рентабельді сұрыптарының өндірісіне септігін тигізеді. Осыған байланысты облыстың АӨК-сін жоғары сапалы агроөнеркәсіп өнімдерінің (консервіленген жеміс-көкөніс, ет, сүт өнімдері, қант, жүн және былғары бұйымдар) өндірушісі мен жеткізушісі ретінде дамыту қажет.
Шөлді алқаптардың жоғары аграрлық әлеуетінің негізінде түйе шаруашылығы одан әрі дамитын болады. Сондай-ақ, шұжық бұйымдары мен ет жартылай фабрикаттарын дайындау мен шығару бойынша өндірістерді одан әрі дамыту қажет.
Жеміс-көкөніс өнімдері. Қала маңы аудандарындағы қайта өңдеуші қуаттар мен шикізат өндірістерінің жоғары шоғырлануына, пайдаланылмайтын қуаттардың болуына және экологиялық таза өнімдер өндірісінің мүмкіндіктеріне байланысты Жеміс-көкөніс саласы облыстың барынша перспективалы сала болып табылады.
Сауда саясаты. Сауда инфрақұрылымын дамыту саласындағы саясатты сауда және логистикалық ұйымдарды құру мен дамыту үшін жерді, алқаптардың қолжетімділігін, сауда жабдықтарын сатып алу мүмкіндігін ұлғайтуға бағдарлау қажет.
Туризмнің дамуына Жамбыл ауданының Ақыртас сарай кешені және Жуалы ауданындағы «Тау самалы» туристік кешені сияқты ірі туристік нысандарға апаратын жолдарды салу ықпал ететін болады. Сондай-ақ, туристік сала мамандарын дайындау деңгейін жақсарту бойынша белсенді шаралар қабылдау қажет.
Өңірді дамытудың жоғарыда көрсетілген бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 3 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай Жамбыл облысының ЖӨӨ НКИ 2013 жылмен салыстырғанда 22,4 %-ға өседі, бұл ретте көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ – 30,8 %-ға және тауарлар өндірісі – 10,4 %-ға өседі.

Қызылорда облысы
Облыстың стратегиялық міндеті мұнай-газ секторының ресурстарын негізге ала отырып, облыстың минералды және аграрлық ресурстарын игеру негізінде өңдеуші өнеркәсіптің өрлеуін қамтамасыз ету, АӨК, тамақ өнеркәсібі, құрылыс материалдары мен шыны өнеркәсібі өнімдерінің бәсекеге қабілетті түрлерінің өндірісін дамыту, сондай-ақ транзиттік әлеуетті іске асыру болып табылады.
Облыста газ конденсатын қоса алғанда, мұнай өндіру көлемі 2020 жылға қарай төмендейтін болады, бұл мұнай кен орындары қорларының таусылуына байланысты. Бұған қарамастан, облыста мұнай мен газдың едәуір қоры бар. Осыған байланысты, өңірде мұнай мен газ өндіруді ұлғайту үшін жоспарлы геологиялық-барлау жұмыстарын жүргізу қажет.
Өнеркәсіп.
Облыста уран кендерінің елеулі қорлары шоғырланған (республикалық көлемнің 14,7 %), осыған байланысты облыста уран өнеркәсібін дамыту қажет.
Түсті металлургияның (мырыш және қорғасын) дамуын байыту фабрикасын салу есебінен, сондай-ақ Шалқия кенішін реконструкциялау мен кеңейту есебінен қамтамасыз ету керек.
Облыста Баласауысқандық және Құрымсақ ванадий ірі кен орындары орналасқан. Олардың базасында ванадий кеніштерін өндіру мен қайта өңдеуді ұйымдастыру қажет.
Арал ауданындағы кварц құмы кен орындарына негізделе отырып, облыста еліміздің табақ шыныға қажеттіліктерін 100 % қамтамасыз етуге қабілетті шыны өнеркәсібін дамыту қажет.
Облыста кеңінен таралған металл емес пайдалы қазбалардың негізінде облыс қажеттіліктерін қамтамасыз ететін құрылыс материалдары өнеркәсібі дамытылуға тиіс.
Агроөнеркәсіптік кешен. Өңір мал шаруашылығы саласында жоғары әлеуетке ие, ол қой мен ешкі санын қалпына келтіруге бағытталатын болады. Бұдан басқа, облыста түйе шаруашылығын дамытып, тиісті өнімдердің (жүн, шұбат және басқалары) өндірісін дамыту қажет. Мал шаруашылығы саласын тиімді дамыту мақсатында асыл тұқымды базаны дамыту, орнықты жем-шөп базасын құру, заманауи орта және ірі тауар өндірісін қалыптастыру процестерін ынталандыру керек.
Облыстың қауіпті егіншілік аймағында орналасқандығын ескере отырып, ирригациялық жүйелер мен суармалы егіншілікті қалпына келтіру өсімдік шаруашылығындағы артықшылық болуы тиіс.
Сауда саясаты. Сыртқы сауда операцияларын дамыту үшін:
1) өндірістік инфрақұрылымға, технологияларға және т.б. инвестициялау арқылы қосылған құны жоғары өнімдердің үлесін ұлғайтуды ынталандыру;
2) өндірістің технологиялық және инновациялық мәселелері бойынша өзара байланысқан кәсіпорындардың ынтымақтастығын күшейту;
3) индустриялық аймақтар негізінде өнеркәсіптік өндірісте ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерді дамытуға жағдай жасау қажет.
Өңіраралық сауданы дамыту бағыты. Ескерткіштер, әрлеу мен құрылыс салу үшін гранит, құмдауық және тас сияқты құрылыс материалдары мен ауыл шаруашылығы өнімдері басқа да өңірлер тұтынатын тауарлар болып табылады. Сондықтан аталмыш салаларды дамыту Қызылорда облысының өнімдерін басқа өңірлерге шығаруды ұлғайтуға әкеліп, сол арқылы өңіраралық кооперацияның дамуына ықпал етеді.
Туристік-рекреациялық әлеуетті дамыту. Облыстың туризмді дамыту саласында жоғары әлеуеті бар. Туризмнің аса перспективалы бағыттары: Арал ауданының «Қамыстыбас» демалыс аймағы, Байқоңыр қаласындағы «Ғарыш айлағы», «Қорқыт ата» қажылық туризм орталығы, Жаңақорған ауданының минералды сулары, Қызылорда қаласындағы Сырдария өзенінің жағасындағы заманауи технологиялармен жабдықталған жағажай құрылысы.
Өңірді дамытудың жоғарыда көрсетілген бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 5,9 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2013 – 2020 жылдары Қызылорда облысының ЖӨӨ НКИ 24,4 %-ға өседі. Облыстың ЖӨӨ НКИ көрсетілетін қызметтер өндірісінің НКИ – 30,2 %-ға және тауарлар өндірісінің НКИ 20,0 %-ға өсіру есебінен өсетін болады.

Оңтүстік Қазақстан облысы
Өңір перспективалы кезеңде ірі аграрлық өңір ретіндегі рөлін сақтап қалады. Облыс фармацевтика саласын дамытудағы, мұнай өңдеу және тау-кен өндіру өнеркәсібіндегі жетекші орнын да, діни туризмнің жетекші орталығы ретіндегі орнын да сақтап қалады.
Өнеркәсіп. Облыста тау-кен өндіру өнеркәсібін дамыту уран кен орындарының болуына байланысты. Аталған шикізат түрінің қоры бойынша облыс республикамызда 1-орынға ие (жалпы республикалық көлемнің 57,7 %).
Қатты пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеуді дамытудың негізгі бағыттары қорғасын, тазартылған алтын, күміс өндірісі болады.
Облыста өндірілетін өнеркәсіптік өнімнің көлемін арттыру үшін, сондай-ақ салада жұмыспен қамтылғандардың санын қалпына келтіру үшін түсті металдарды өндіру мен олардың өндірісі көлемдерін ұлғайтуға болады.
Тау-кен өндіру өнеркәсібінің перспективалы бағыты алтын кені өнеркәсібі болып табылады. Құрамында алтыны бар кен қорлары бойынша облыс республикамызда 7-ші орында. Аса перспективалы кен орындары Келіншектау, Шован, Жолбарысты болып табылады. Осыған байланысты, алтын кен орындары негізінде алтын өндіруші өнеркәсіпті, сондай-ақ, зергерлік өнеркәсіп сияқты жоғары қайта балқытуды ұйымдастыру қажет.
Қорғасын өндіру мен өңдеуді Жоғарғы күмісті (18 мың тонна), Мырғалымсай (10 мың тонна, бұл ретте мемлекеттік теңгерімге қосылмаған қор 800 мың тоннаны құрайды) кен орындарында жүзеге асыру қажет.
Құрылыс материалдарын өндіру. Өңірде кен емес шикізат пен жалпы танымал пайдалы қазбалар негізінде жұмыс істейтін құрылыс материалдарының өнеркәсібі барынша жақсы дамыған. Облыстың құрылыс материалдарына деген тұрақты қажеттілігін ескере отырып, құрылыс материалдары өндірісінің көлемдерін қалпына келтіру және саладағы жұмыспен қамтылғандар санын арттыру бойынша іс-шаралар қабылдау қажет.
Машина жасау мен металл өңдеу саласының жоғары еңбек қажеттілігін және Балқаш жылу электр станциясын салу есебінен өңірдің энергиямен қамтамасыз етілуін арттыру мүмкіндіктерін ескере отырып, инновациялық металл өңдеуші өнеркәсібі мен машина жасау өндірісін дамыту перспективалы даму бағыттарының біріне айналуға тиіс.
Химия өнеркәсібі. Мұнайды қайта өңдеуші өнеркәсібін дамыту перспективалары мұнай өңдеудің тиімділігін арттыруға байланысты. Ол үшін Шымкент қаласында мұнай өңдеу зауытын жаңғыртып, қуаттарын кеңейту қажет.
Агроөнеркәсіптік кешен. Мынадай өндірістер агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың перспективалы бағыттары болуға тиіс:
1) мақта талшығының өндірісі, оның ішінде, шиті мақтаны қайта өңдеудің циклы аяқталған шағын кәсіпорындар құру;
2) сүтті-етті мал шаруашылығы, қой шаруашылығы және қаракөл шаруашылығы;
3) қоза, құнды дәрілік дақылдарды, жемістер, ерте пісетін көкөністер мен бақша дақылдарын өсіру, сондай-ақ күріш шаруашылығы мен жүзім шаруашылығын дамыту;
4) жеміс-көкөніс консервілеу, шарап шаруашылығы, түрлі құрамдағы шырындар, джем, повидло, сублимацияланған өнім, балалар тағамы өнімдерін дайындау.
Жеңіл өнеркәсіпті қалпына келтіру және дамыту. Саланы дамытудың барынша перспективалы бағыттары киім тігуді, аяқ киім мен былғары-галантерея бұйымдары өндірісін ұйымдастыру, тоқыма өндірісін дамыту, мақта-мата бұйымдарын дайындау болуға тиіс.
Облыста белсенді демалысты, рекреацияны және курорттық-санаторийлік емдеудің алуан түрін дамыту үшін табиғи-климаттық жағдайлар бар. Бұдан басқа, облыс археологиялық, тарихи және мәдени ескерткіштерге (1209 тарих және мәдениет ескерткіші) бай, оның ішінде Қожа Ахмет Яссауи, Арыстанбаб, Домалақ Ана кесенелері, сондай-ақ «Отырар», «Сауран» ежелгі қалашықтары және басқалары бар.
Осыған байланысты туристік қызметтің мынадай басым бағыттарын:
1) діни туризмді;
2) экологиялық туризмді;
3) емдеу-сауықтыру туризмін дамыту қажет.
Өңірді дамытудың жоғарыда көрсетілген бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 3,2 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай Оңтүстік Қазақстан облысының ЖӨӨ НКИ-нің өсуі 2013 жылмен салыстырғанда 19,8 %-ды құрайды. ЖӨӨ НКИ-нің өсуі көрсетілетін қызметтер өндірісінің НКИ – 29,3 %-ға және тауарлар өндірісін – 7,1 %-ға ұлғайту есебінен қол жеткізілетін болады.

Алматы облысы
Қалыптасқан мамандануды ескере отырып, перспективада облыс ауыл шаруашылығы өндірісін қарқындатуға және оның өнімін тереңдетіп қайта өңдеуге бағытталған республиканың ірі агроиндустриялық базасы ретінде позицияланатын болады. Алматы қаласының даму перспективаларын ескере отырып, өңірдің азық-түлік белдеуі және қарқынды агломерациялық өсу аймағы ретіндегі рөлі нығайтылуы тиіс.
Агроөнеркәсіптік кешен. Ет, сүт, жүн өндіру және құс шаруашылығын дамыту мал шаруашылығын дамытудың басым бағыттары болып табылады. Ет өндіру кластері Алматы агломерациясының барлық аймақтарында қалыптастырылатын болады. Құс шаруашылығы кластерін дамыту ішкі нарықтағы құс еті импортын алмастыруға бағытталатын болады.
Сүт кластері Жамбыл, Іле, Талғар, Қарасай аудандарының шаруашылықтарынан әкелінетін шикізат жеткізушілер негізінде қалыптасатын болады.
5 бағыт бойынша ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің кооперациясы мен бірігуі негізінде дайындау орталықтарын құру қажет: мал соятын пункт, қаймағы алынбаған сүт жинау пункті, көкөніс қоймасы, машина-технологиялық станция және тамшылатып суару.
Өсімдік шаруашылығы. Жүгері, қант қызылшасы, майлы дақылдар, темекі, жем-шөп дақылдары, жеміс шаруашылығы мен жүзім шаруашылығы өндірістері перспективалы бағыттарға айналады.
Жеміс-көкөніс кластері Еңбекшіқазақ және Талғар аудандарының қайта өңдеу кәсіпорындарын құрайды, өнім берушілері – Еңбекшіқазақ, Қарасай, Талғар, Панфилов және Ұйғыр аудандарының ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілері.
Тамақ өнеркәсібін дамыту. Облыста өндірілетін ауылшаруашылығы шикізатын қайта өңдеу, сүт және ет өнімдерін, өсімдік майын, қант, ұн өндіру, шарап жасау, темекі өндірісі саланы дамытудың негізгі бағыттары болады. Соя, қызанақ, жүгері-крахмал сірнесін қайта өңдеуді, лимон қышқылын, қойылтылған және құрғақ сүт, ет және балық консервілері өндірісін дамыту қажет.
Өнеркәсіп. Облыстың тау-кен өндіру өнеркәсібін дамыту уран, алтын, вольфрам кендері мен қалайы кен орындарын игеруге байланысты болады.
Құрылыс материалдары өнеркәсібін дамыту. Облыста цемент және одан жасалатын бұйымдарды өндіруге арналған шикізаттың, әрлеу тасының кен орындарының, фарфор тасының, минералды тұздар мен басқа да кеңінен таралған пайдалы қазбалардың бай қорлары бар. Осы кен орындарының негізінде құрылыс материалдарының өнеркәсібі қалпына келтірілетін болады.
Жеңіл өнеркәсіпті дамыту. Жүннен тоқылған мата өндірісін құру, тігін және былғары өндірістерін өсіру арқылы жүн өндірісі кластерін қалыптастыру саланың перспективалы даму бағытына айналады.
Сауда саясаты. Сыртқы сауда операцияларын дамытудың негізгі бағыттары мыналар болып табылады:
1) Алматы қаласының айналасында көліктік-логистикалық орталық құру;
2) көкөніс пен астық қоймалары, жылыжайлар желісін дамыту;
3) бәсекеге қабілетті өнім өндіретін өндіруші кәсіпорындардың халықаралық көрме-жәрмеңкелерге қатысуы;
4) алыс және жақын шет елдермен әріптестікті дамыту.
Алматы облысы ауыл шаруашылығы, машина жасау, тамақ өнімдерін өндіру, көлік және логистика сияқты салаларда өңіраралық байланысты дамытуға арналған жоғары әлеуетке ие өңір болып табылады.
Туризмді дамыту. Алматы облысы емдеу мен демалысқа ішкі сұранысты қанағаттандыру және шетелдік туристерді тарту үшін айтарлықтай табиғи-климаттық әлеуетке ие. Ол үшін тиісті инфрақұрылымның – мамандануы мен қызметтер көрсету деңгейі әртүрлі санаторийлер, курорттар болуы қажет.
Жоғарыда аталған өңірді дамыту бағыттарын іске асыру экономика салаларындағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай жұмыспен қамтылған бір адамға шаққанда 1,6 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай Алматы облысының ЖӨӨ НКИ 2013 жылдың деңгейіне қарағанда 20 %-ға артады. ЖӨӨ НКИ өсуіне тауар өндірісі НКИ – 8,6 %-ға және көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ – 30,6 %-ға ұлғайту есебінен қол жеткізіледі.

Батыс макроөңірі (Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары)
Макроөңірді дамытудың стратегиялық бағыттары
Макроөңірдің 2020 жылға дейінгі дамуының негізгі перспективалары мұнайды және газды өндіру мен қайта өңдеу болады. Мұнай химиясын дамыту және қосылған құны жоғары инновациялық өнім өндірісі макроөңірдің аса маңызды бағытына айналуға тиіс.
Каспий теңізіне шығу мүмкіндігінің артықшылығын ескере отырып, Ақтау, Баутино, Құрық теңіз порттары, сондай-ақ отандық кеме өндірісі одан әрі дамитын болады.
Экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыру
Ақтөбе облысы
Перспективада Хромтау қаласы ағымдағы тау-кен металлургиясы саласындағы мамандануын сақтап қалады. Оған ең ірі хром кен орындарын одан әрі игеру ықпалын тигізеді.
Алға қаласы болашақта өзінің химия өнеркәсібіндегі ағымдағы мамандануын күшейтіп, кальцийлендірілген сода өндірісін ұйымдастыруы қажет.
Жем қаласы мамандануының негізгі бағыты мұнай және газ өндірісі болып қалады. Тамақ өнеркәсібін дамыту қажет.
Перспективада Темір қаласының басты даму бағыты ауыл шаруашылығы, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу және тамақ өнімдерін өндіру болады.
Перспективада Шалқар қаласында ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу мен тамақ өнімдерін өндіру одан әрі дамытылатын болады.
Бірегей минералды су көздерінің болуын ескере отырып, ыдысқа құйылатын су шығару өндірістерін құру қажет.
Уақытша тоқтатылған құрылыс бейініндегі кәсіпорындар негізінде құрылыс индустриясын дамыту мүмкіндігі бар.
Жезқазған – Сексеуіл – Шалқар – Бейнеу теміржол тармағы пайдалануға берілген соң көлік пен логистика дамытылатын болады.
Перспективада Ембі қаласының негізгі мамандану бағыты мұнай және газ өндіру болып қалады. Азық-түлік өнеркәсібін дамыту қажет.
Ақтөбе облысы АЕМ-нің басым мамандану саласы мал шаруашылығы болып қалады. Етті-сүтті ІҚМ өсіру, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы, жартылай биязы жүнді қой шаруашылығы мал шаруашылығында перспективалы бағыттар болады.
Өсімдік шаруашылығында егіс алқаптарын бидай, арпа, сұлы, қара бидай, бұршақ тұқымдастар, күнбағыс, сафлор, жем-шөп дақылдары, картоп, көкөніс және бақша дақылдары үшін пайдаланған жөн болады.

Атырау облысы
Құлсары қаласының перспективадағы негізгі мамандану бағыты мұнай өнеркәсібі болып қалады. Құрылыс индустриясы мен тамақ өнеркәсібі дамытылатын болады.
Атырау облысы АЕМ экономикалық мамандануының басым бағыты мал шаруашылығын дамыту болады. Етті бағыттағы ІҚМ, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы және қаракөл шаруашылығын дамыту орынды.
Табиғи-климаттық жағдайлар өсімдік шаруашылығы саласының қарқынды дамуына ықпалын тигізбейді. Сонымен қатар, жем-шөп дақылдарын, картоп және бақша дақылдарын өсіру үшін алғышарттар бар.

Батыс Қазақстан облысы
Ақсай қаласының даму перспективалары Қарашығанақ кен орнының көмірсутекті шикізатын одан әрі игеруге байланысты болады.
Тамақ өнеркәсібі мен құрылыс материалдарын өндіру одан әрі дамытылатын болады.
Ауыл шаруашылығында өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы дамытылады. Өсімдік шаруашылығында бидай, арпа, сұлы, қара бидай, бұршақ тұқымдастарды, күнбағыс, сафлор, жем-шөп дақылдарын, картоп, көкөніс және бақша дақылдарын өсіру перспективалы. Мал шаруашылығында етті-сүтті бағыттағы ІҚМ, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы негізгі даму салалары болады. Биязы жүнді және жартылай биязы жүнді қой өсіруге қолайлы жағдайлар бар.

Маңғыстау облысы
Жаңаөзен қаласы экономикасының перспективалы экономикалық мамандануының негізгі бағыты мұнай және газ өндіру болады. Мұнай мен газды өңдеу дамытылатын болады.
Тағы бір перспективалық бағыт туризм болып табылады. «Кендірлі» халықаралық курортын салу болжанады.
Перспективада Форт-Шевченко қаласының табысты дамуы балық өнеркәсібін дамытуға, құрылысқа және кемелерге қызмет көрсетуге байланысты болады.
Тағы бір тартымды бағыт тамақ өнеркәсібін дамыту болып табылады. Өңірдегі су ресурстарының шектеулілігін ескере отырып, қалада озық ылғал үнемдеу технологияларын пайдалана отырып, жылыжай шаруашылығын дамыту перспективалы болмақ.
Қалада тұщыландыру қондырғысының құрылысы қосымша жұмыс орындарын қамтамасыз ете алады, ол бір уақытта тұщы су, теңіз тұзы мен электр энергиясын өндіре алады.
Туризмді дамыту мақсатында бірыңғай (Тамшалы алабымен) «Форт–Шевченко мұражай қаласы» туристік-рекреациялық кешенін құру мүмкіндігі бар.
Маңғыстау облысы АЕМ негізінен мал шаруашылығына мамандандырылады. Перспективада облыстың АЕМ үшін мал шаруашылығы басым сала рөлін сақтайды. Мал шаруашылығында перспективалы бағыт қаракөл шаруашылығы, жылқы шаруашылығы және етті-майлы қой шаруашылығы болып табылады.
Өсімдік шаруашылығында көкөніс және бақша дақылдарын өсіру перспективалы. Өсімдік шаруашылығының маңызды бағыты жылыжай шаруашылығын дамыту болып табылады.
АЕМ мамандануының тағы бір маңызды бағыты балық өнеркәсібі әлеуетін қалпына келтіру болып табылады.

Макроөңірде халықты қоныстандырудың негізгі бағыттары
Батыс макроөңірінде Ақтөбе қаласы хабқа айналады. Батыс макроөңірінің екінші деңгейдегі қалаларын дамыту Ақтөбе агломерациясын қалыптастырумен және одан әрі дамытумен байланысты болады. Өсу полюсі ретінде агломерацияны дамыту елдің экономикалық және еңбек әлеуетін шоғырландыруға, инфрақұрылымдық тиімділікке қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Батыс макроөңірінің тірек қаңқасын дамыту көші-қон және урбандалу процестерін ескере отырып, қала және ауыл халқының инфрақұрылымға қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталуға тиіс. Көші-қон және урбандалу процестерін реттеу Ақтөбе, Орал, Атырау, Ақтау қалаларының облыстық қоныстандыру жүйелерін қалыптастыру есебінен жүзеге асырылатын болады. Бұл қалалар батыс макроөңірінің бірыңғай қоныстандыру жүйесінің кеңістіктік тірек қаңқасын қалыптастырады.
2020 жылға қарай халықтың болжамды саны Ақтөбеде – 439,6 мың адамнан 538,9 мың адамға дейін, Оралда – 271,8 мың адамнан 307,7 мың адамға дейін, Атырауда – 272,1 мың адамнан 345,9 мың адамға дейін, Ақтауда – 185 мың адамнан 306,7 мың адамға дейін ұлғаяды.
Ақтөбе хаб-қаласын дамыту шеңберінде қаланың әуе және жерүсті көлігінің көліктік инфрақұрылымын кешенді дамыту талап етіледі.
2020 жылға қарай халықтың күтілетін саны Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарында тиісінше 561,5 мың адамнан 644,4 мың адамға дейін, 577,6 мың адамнан 740,1 мың адамға дейін, 620,8 мың адамнан 651,5 мың адамға дейін, 802,4 мың адамнан 862,7 мың адамға дейін ұлғаяды.

Әлеуметтік және инженерлік-көліктік инфрақұрылымды дамыту перспективалары
Мектепке дейінгі жастағы балалар үшін орындар тапшылығы проблемасын шешу үшін мектепке дейінгі ұйымдар желісін кеңейту қажет. Мектепке дейінгі мекемелердің материалдық-техникалық базасын нығайтуды (ғимараттарды күрделі жөндеу, үй-жайларды арнайы жабдықпен және құралдармен жарақтандыру) мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту арқылы жүзеге асыру қажет.
Білім беру сапасын және қолжетімділігін жақсарту жалпы білім беретін мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайтумен, жаңа модификациялы пән кабинеттерін сатып алуға және орнатуға байланысты болады.
Осы макроөңір облыстарының ішінде Ақтөбе облысында ғана дәрігерлер саны орташа республикалық деңгейден асады, ол қалған облыстарда бұл көрсеткіш орташа республикалық деңгейдің шамамен
75-80 %-ын құрайды. Осыған байланысты бұл облыстарда медициналық персонал санын ұлғайту, сондай-ақ барлық медициналық ұйымдарда материалдық-техникалық базаны жақсарту және мамандар біліктілігін арттыру қажет.
Облыстық оқу орындарының,сондай-ақ елдің басқа өңірлері мен шет елдердің білім беру ұйымдарының да әлеуетін пайдалана отырып, жаңа өндірістерде жұмыс істеу үшін жергілікті мамандарды дайындау басым міндетке айналуға тиіс. Мұнай-газ саласының мамандықтары бойынша кадрларға қажеттілікті өңірдегі жоғары оқу орындарының сапасын арттыру есебінен өтеу қажет.
Жұмысқа орналасуға жәрдемдесу мақсатында өңірлерде бос жұмыс орындары жәрмеңкелерін тұрақты түрде өткізу, еңбек нарығында барынша талап етілетін мамандықтар бойынша қайта оқыту және кәсіби даярлыққа, қайта даярлауға және біліктілігін арттыруға жіберу қажет. Жұмыспен қамтуды дамыту бағыттарының бірі ақпараттық компаниялар және өз бетінше жұмыспен қамтылуды алғанда белсенді жұмыс іздеу және жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің басқа да шаралары болып табылады.
Әлеуметтік саланың маңызды бағыттарының бірі этникалық репатрианттардың жұмысқа орналасуына жәрдемдесу, оларды әлеуметтік жұмыс орындарына, қоғамдық жұмыстарға, кәсіби оқытуға жіберу болуға тиіс.
Көліктік инфрақұрылымда облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдарын реконструкциялау және күрделі жөндеу бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Ақтөбеден Ақтауға жаңа жол салған жөн.
Өңірлер ішіндегі шектес мемлекеттердің аумағы арқылы теміржол бағдарларын алып тастау қажет.
Мемлекеттің қолдауымен жеке инвестициялар есебінен Атырау қаласында Жайық өзеніндегі өзен портын қалпына келтіру қажет.
Каспий маңы өңірінің инфрақұрылымын құру мұнай және газ кен орындарын жайластыруды, платформалар мен аралдар салуды, Түпқараған шығанағы мен КТҚС орталық секторында мұнай-газ ұңғымаларын бұрғылауды талап етеді. Ірі тоннажды жүктерді ауыстырып тиеу үшін Ақтау, Баутино және Құрық порттарын дамыту қажет.
Баутино кентін, сондай-ақ Бұзашы (Сарытас шығанағы) жарты аралының солтүстік-батыс бөлігіндегі басқа жағалау аумақтарын дамыту қажет. Қазақстанда екінші теңіз портының құрылысы мәселелерін пысықтау қажет, ол барлық қажетті қызметтерді көрсетуге мүмкіндік береді, сондай-ақ құрылыс материалдарын тікелей жеткізуді қамтамасыз етеді.
Сарытас шығанағының жағалау инфрақұрылымын дамыту үшін жағажай құрылысы және жерүсті коммуникацияларын дамыту талап етіледі.
Сондай-ақ Ақтау халықаралық теңіз сауда портын солтүстік бағытта кеңейту талап етіледі.
ТКШ саласында коммуналдық жүйелер саласында реконструкциялау және күрделі жөндеу талап етіледі. Коммуналдық жүйе аварияларының алдын алу мақсатында күрделі жөндеуді талап ететін кондоминиум объектілерін анықтау мақсатында инженерлік инфрақұрылымның және көппәтерлі тұрғын үйлердің техникалық жай-күйіне тұрақты мониторинг жүргізу талап етіледі.
Авариялық деп танылған тұрғын үйлерде тұратын тұрғындарды көшіру мақсатында тұрғын үй салу үшін инвесторларды тарту қажет.
Сондай-ақ коммуналдық сала кәсіпорындарының үлестік пайдалану шығыстарын азайту мақсатында ресурстарды үнемдеу технологияларын енгізу бойынша іс-шаралар жүргізу қажет.
Экологиялық даму перспективалары
Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының рұқсат етілген нормалардан асып кетуіне жол бермеу мақсатында өндірістік объектілердің атмосфераның жай-күйіне және адам денсаулығына тигізетін әсеріне кешенді зерттеулер жүргізу қажет. Шығарындыларды тазалау және азайту бойынша жаңа әрі қазіргі заманғы технологияларды енгізуге өндірістік кәсіпорындарды ынталандыру қажет.
Макроөңірдің мұнай өндіруші және мұнай өңдеуші кәсіпорындары қызметтерінің қалдықтарын тазалауға және кәдеге жаратуға арналған қазіргі заманғы технологияларды енгізу қажет.
Құрлықта, әсіресе, Каспий теңізінде мұнайдың төгілуіне жол бермеу Макроөңірде қалыпты экологиялық жағдайды сақтаудың және ұстап тұрудың басым міндеттерінің бірі болып табылады.
Тұрмыстық қалдықтардың жиналуын азайту үшін мемлекеттік-жекешелік әріптестік қағидатында макроөңірдің әрбір облыс орталығында қалдықтарды қайта өңдеу кәсіпорындарын салу қажет.
Ормандарды сақтау және өсіру, оның ішінде орман қорғауды жақсарту, орман көшеттерін қалпына келтіру, орман және дала өрттерінің алдын алу және жою үшін шаралар қолдану қажет. Елді мекендерде оларды көгалдандыру, жасыл аймақтар құру бойынша шараларды іске асыру қажет. Көшпелі құмдарды тұрақтандыру және ағаш өсiру бойынша іс-шаралар жүргізу.
Бұдан басқа, экологияны жақсарту үшін:
1) Жайық өзенінің экожүйесін және Шалқар көлінің жағдайын сақтау;
2) елді мекендердің аумағын қалдықтардан тазалау және абаттандыру бойынша іс-шараларды ұйымдастыру;
3) халықтың құрамында сынабы бар шамдарды қолдануы бойынша іс-шараларды ұйымдастыру;
4) табиғат пайдаланушылардың қалдықтарды қайта өңдеуін және кәдеге жаратуын мониторингтеу бойынша шаралар қабылдау қажет.
Батыс Қазақстан және Атырау облыстарында бұрын ядролық сынақтар жүргізілген орындарда радиоэкологиялық жағдайға мониторингті жүзеге асыру қажет.

Өңірдің бәсекелес артықшылықтарын пайдалану перспективалары
Атырау облысы
Өңір көмірсутекті шикізатты өңдеу мен тереңдетілген қайта өңдеудің, химия өнеркәсібін, дамыған құрылыс индустриясы мен балық өнеркәсібінің жетекші және серпінді дамитын орталығы ретінде позицияланатын болады.
Мұнай өңдеу көлемін ұлғайту Теңізшевройлда жаңа қуаттарды енгізу және Қашаған, Қайран, Ақтоты, Қаламқас теңіз кен орындарын игеру есебінен қамтамасыз етілетін болады.
«Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» арнайы экономикалық аймағы (бұдан әрі – АЭА) қызметінің нәтижесінде базалық мұнай-газ-химия өнімдерін шығаратын «зәкірлік» өндірістер құрылатын болады.
«Зәкірлік» өндірістермен қатар, базалық мұнай-химия өнімін қосымша қайта өңдеу және қосылған құны жоғары өнеркәсіптік және тұтыну мақсатындағы инновациялық өнімді шығару саласында шағын және орта бизнес кәсіпорындары құрылатын болады.
Қайта өңдеудің және мұнай компанияларының сатып алуында қазақстандық қамтуды кеңейтудің деңгейін арттыру қажет. Осы мақсатта мұнай-газ саласының ұлттық компаниялары жаңадан құрылатын өндірістерге тікелей қатысу немесе отандық кәсіпкерлердің өнімді ұзақ мерзімді өткізуіне кепілдік беру арқылы шикізатты қайта өңдеу деңгейін және қазақстандық қамту үлесін ұлғайтуды қамтамасыз ететін жаңа өндірістерді ашуға бастамашылық ететін болады.
Облыста құрылыс шикізатының және минералды тұз кен орындарының мол қоры бар. Осыны ескерсек, өңірдің аталған пайдалы қазбаларды өндіруді және өңдеуді жаңарту үшін айтарлықтай әлеуеті бар.
Балық саласының әлеуетін қалпына келтіру. Аталған бағытта Орал – Атырау бекіре балық өсіру зауытына реконструкциялау жүргізу, жаңа бекіре балық өсіру зауытын және тауарлық-бекіре фермасын салу қажет.
Аграрлық сектор. Бұл секторда жетекші сала мал шаруашылығы, әсіресе, табынды жылқы шаруашылығы және түйе шаруашылығы болып табылады.
Көкөністерді өсіруге маманданған өсімдік шаруашылығы бұрынғысынша қалалар мен ірі кенттердің жанындағы шектелген сумен қамтамасыз етілген аймақтарда дамитын болады. Жылыжай шаруашылығы мен жеміс-көкөніс сақтау қоймаларының құрылысы жүзеге асырылатын болады.
Өңірді дамытудың стратегиялық бағыттарын іске асыру және бәсекелес басымдықтарды арттыру жөніндегі шаралар 2020 жылға қарай экономика салаларында еңбек өнімділігін жұмыспен қамтылған бір адамға 16,7 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Атырау облысының ЖӨӨ НКИ-інің өсуі 2020 жылы
2013 жылға қарағанда 24 %-ды құрайды. Көрсетілетін қызметтер өндірісінің НКИ – 31 %-ға және тауар өндіру НКИ – 21,1 %-ға өсіру есебінен ЖӨӨ НКИ ұлғайту мүмкін болады.

Маңғыстау облысы
Облыстың Қазақстанның экономикалық дамуын қозғаушы күштерінің бірі ретіндегі рөлі мұнай-газ өндірудің даму перспективасына байланысты сақталатын болады. Сонымен қатар, инновацияларды, экономиканың жоғары технологиялы секторларын дамыту және елдің транзиттік әлеуетін нығайту бағытында облыс экономикасының құрылымын әртараптандыруға баса назар аудару қажет.
Өңірдің негізгі міндеті КТҚС көмірсутектері ресурстарын кешенді игеру және өндіруді тұрақтандыру, ұтымды және қауіпсіз игеру үшін жағдайлар жасау болады.
Өңірді дамытудың маңызды бағыты игерілетін кен орындарында табиғи газды өндіру деңгейін жандандыру және ұстап тұру болуы тиіс.
Тағы бір стратегиялық міндет мұнай-газ секторына қызмет көрсететін сервистік өндірістерді дамыту болып табылады. Өңдеу секторын дамытуды ауыр машина жасау және металл өңдеуді дамытуға бағыттау қажет.
Машина жасаудағы неғұрлым басым жобалар: мұнай-газ, жинау, жиынтық машина жасау, ауыр машина мен жабдық үшін тораптар мен кіші жүйе өндірістерін дамыту, энергия және су үнемдеу жабдығын өндіру болуға тиіс.
Облыста құрылыс материалдары индустриясының қуатты минералдық-шикізаттық базасы бар. Осыған байланысты, тау-кен өндіру өнеркәсібі салаларын дамытудың негізгі міндеті пайдалы қазбалардың игерілетін кен орындарын тиімді пайдалану болады.
Өңірдің балық кластерін қалыптастыру Форт-Шевченко қаласында және перспективалы жағалау аумақтарында балық аулау және балық өңдеу өндірістерін дамытуды қамтиды.
Облыс экономикасының аграрлық секторы негізінен қой, жылқы және түйе өсірілетін жайылымдық мал шаруашылығына негізделген. Қойды жасанды ұрықтандыру жөніндегі жұмыстарды қалпына келтіру есебінен отардың сапалық құрамын жақсарту, барлық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге асыл тұқымды өнімге қолжеткізуді қамтамасыз ету үшін жағдай жасау қажет.
Көкөністер өсіруге маманданған өсімдік шаруашылығы ылғал үнемдегіш технологияларды енгізу және жылыжай шаруашылықтарын салуды ескере отырып дамытылатын болады. Тиімді басқару құралдарын қолдануды ескере отырып, ішкі нарыққа жыл бойы жаңа өнім жеткізуді ретке келтіріп қана қоймай, сонымен қатар республиканың басқа да батыс өңірлері үшін ірі өсімдік шаруашылығы базасына (жеміс-бақша дақылдары мен гүлдер) айналуға тиіс.
Өңірді дамытудың стратегиялық бағыттарын іске асыру және бәсекелі артықшылықтарын ұлғайту жөніндегі шаралар 2020 жылға қарай экономика салаларындағы еңбек өнімділігін жұмыспен қамтылған бір адамға шаққанда 10 млн.теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Маңғыстау облысы бойынша ЖӨӨ НКИ 2020 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 27,6 %-ды құрайды, бұл көрсетілетін қызметтерді өндіру НКИ 31,1 %-ға және тауарларды өндіру НКИ 26,3 %-ға өсуіне байланысты болады.

Батыс Қазақстан облысы
Өңірдің басым салаларының қалыптасқан мамандануы мен алдағы перспективаларын ескере отырып, табиғи газ және газ конденсатын өндірудің, сондай-ақ АӨК пен өңдеуші өнеркәсіптің бәсекеге қабілетті сегменттерін дамытудың жетекші орталықтарының бірі болып қалады.
Өнеркәсіп. Қосылған құны жоғары өндірісті дамытуды ынталандыру, шағын және орта кәсіпорындардың қосалқы, қызмет көрсететін және қайта өңдеу блоктарын қалыптастыру және инновацияларды енгізу облыс үшін маңызды міндет болуға тиіс.
Газ өңдеу саласын дамытудың перспективалы бағыты газды тереңдетілген өңдеу жолымен азот тыңайтқыштарын өндіру мүмкіндігі болуға тиіс.
Металл өңдеу саласын дамыту және сорғы-компрессорлық құбырлар жасауға, сондай-ақ металл конструкцияларын ыстық мырыштау бойынша қызмет көрсетуге байланысты болады.
Құрылыс материалдарының өнеркәсібін дамыту. Құрылыс материалдарының барланған кен орындары базасында мына өндірістерді: цемент зауытын, шыны өндірісін, қыш бұйымдарды дайындау үшін қыш өндірісін және басқаларын ұйымдастыру және/немесе реконструкциялау қажет.
Агроөнеркәсіптік кешен. Табиғи жем-шөп жайылымдарының болуы етті мал шаруашылығын, қой шаруашылығын, табынды жылқы шаруашылығын дамытатын база болуға тиіс. Импортты алмастыру мақсатында ет бағытындағы құс фабрикасын, шошқа кешенін, сүт-тауар фермаларын салу қажет. Өсімдік шаруашылығындағы шешуші бағыт астық өндірісі болады. Орнықты дамыту мақсатында өсімдік шаруашылығын егін алаңдары құрылымында күздік астық, майлы және жем-шөп дақылдары үлесін ұлғайту жағына қарай әртараптандыруды қамтамасыз ету қажет. Бауларды қалпына келтіру ішкі нарықтың жеміс-жидек өніміне сұранысын қамтамасыз ету үшін өте маңызды болады.
Бәсекелес артықшылықтарды арттыру жөнінде шаралар қабылдау
2020 жылға қарай экономика салаларындағы еңбек өнімділігін жұмыспен қамтылған бір адамға 7,6 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Батыс Қазақстан облысының ЖӨӨ НКИ 2020 жылы 2013 жылғы деңгейге қатысты 25,7 %-ды құрайды. Облыстың ЖӨӨ НКИ өсуіне көрсетілетін қызметтерді өндіру НКИ 34,5 %-ға және тауарларды өндіру НКИ 22,5 %-ға өсуі ықпал етеді.

Ақтөбе облысы
Перспективада облыс бәсекеге барынша қабілетті мамандану салалары басым дамытыла отырып, серпінді өңдеуші өнеркәсібі бар әртараптандырылған ірі орталық ретінде позицияланады: мұнай мен газ өндіру және қайта өңдеу, тау-кен металлургиясы кешені, химия өнеркәсібі, тамақ өнімдері мен құрылыс материалдарын өндіру.
Өнеркәсіп. Өңірдің өнеркәсіптік кешені базалық салаларының серпінді дамуымен айқындалады: мұнай өндіру өнеркәсібі, қара металлургия және машина жасау.
Өңірдің ғылыми ұйымдары мен өңірлік нарықта бәсекеге қабілетті әлеуеті бар кәсіпорындарды инновациялық қызметке тарту экономиканың жоғары технологиялы шикізаттық емес секторларын қалыптастыру үшін алғышарттар құрайды.
Облыста химиялық өнімдерді өндіру бойынша ілеспе өндірістерді дамытудағы ірі компаниялардың рөлін күшейту қажет.
Тау-кен өндіру өнеркәсібін дамыту. Хром кендерін өндіруді және қайта өңдеуді, «Юбилейное» кен орнында кенді алтынды одан әрі дамыту, мыс қорыту зауытын іске қосу, никельді штейн өндірісі бойынша зауыт салу қажет. Инновациялық технологияларды пайдалана отырып, хромиттерді, болатты қоспалауға арналған әртүрлі қоспаларды, хром қорытпалары және жоғары көміртекті феррохром өндірісі хром кенін қайта өңдеудің негізгі бағыттары болуға тиіс.
Химия және медицина өнеркәсібін қалпына келтіру. Мұғалжар ауданындағы Шилісай кен орнының базасында облыстағы химия өнеркәсібін дамыту мақсатында фосфоритті тыңайтқыштар шығару өндірісін ұйымдастыру бойынша шаралар қабылдау қажет.
Медицина және фармацевтика салаларының даму перспективасы Ақтөбе қаласындағы «Ақтөберентген» медициналық зауытын жаңғыртуға және дәрілік заттар шығаратын зауыттың құрылысына байланысты болады.
Машина жасауды дамыту. Саланы дамытудың перспективалы бағыттары әртүрлі салалар түрлері үшін мұнай-газ машинасын жасау және аспап жасау болуға тиіс.
Құрылыс материалдары өндірісін дамыту. Елдің батыс облыстарындағы отандық цементтің тапшылығын ескере отырып, өңірде цемент өндіру және одан бұйымдар жасау бойынша жаңа кәсіпорындар ұйымдастыру және қолданыстағы кәсіпорындарды кеңейту қажет.
Мал шаруашылығы. Облыста мал шаруашылығын дамыту әлеуеті бар, осыған байланысты оны жандандыру қажет.
Өсімдік шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлері бойынша ішкі нарықтың өзін-өзі қамтамасыз етуіне қол жеткізу үшін құрылымдық және технологиялық әртараптандыруды жүзеге асыру қажет, егін алқаптарының негізгі бөлігін мал шаруашылығының өсу үстіндегі қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін жем-шөп өндіруге бағыттау қажет.
Дәнді дақылдардан басқа, өңірде көкөніс пен бақша даңылдарын, сондай-ақ картоп өндіруді ұлғайту қажет.
Өңірді дамытудың стратегиялық бағыттарын іске асыру және бәсекелес артықшылықтарын арттыру бойынша шаралар 2020 жылға қарай экономика салаларындағы еңбек өнімділігін жұмыспен қамтылған бір адамға 6,6 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Ақтөбе облысы бойынша ЖӨӨ НКИ 2020 жылы 2013 жылға қарағанда 25,4 %-ға ұлғаяды. ЖӨӨ НКИ ұлғаюы көрсетілетін қызметтерді өндіру НКИ 32,3 %-ға және тауарларды өндірудің 18,9 %-ға өсуіне байланысты болады.
Халықтың өмір сүру деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау
Атырау облысында жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны мұнай-газ өнеркәсібінде, құрылыста және көрсетілетін қызметтерді өндіруде жұмыс орындарын ашу есебінен 2013 жылғы 279,4 мың адамнан 2020 жылға қарай 296,6 мың адамға дейін ұлғаяды.
Маңғыстау облысындағы жұмыспен қамту жағдайы өнеркәсіпте және көрсетілетін қызметтерді өндіруде жаңа жұмыс орындарын ашу есебінен өзгереді. Облыстағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны
2013 жылғы 259 мың адамнан 2020 жылға қарай 269,7 мың адамға дейін ұлғаяды.
Ақтөбе облысындағы жұмыспен қамту жағдайы өңдеуші өнеркәсіпте және көрсетілетін қызметтерді өндіруде жаңа жұмыс орындарын ашу есебінен жақсару жағына өзгереді. Облыстағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны 2013 жылғы 412,6 мың адамнан 2020 жылға қарай 433,8 мың адамға дейін ұлғаяды.
Батыс Қазақстан облысында жұмыспен қамту деңгейі құрылыста және көрсетілетін қызметтер секторында жаңа жұмыс орындарын ашу есебінен 2013 жылғы 316,4 мың адамнан 2020 жылға қарай 320,4 мың адамға дейін ұлғаяды.
Батыс макроөңірін дамытудың стратегиялық бағыттарын іске асыру негізінде жаңа жұмыс орындары ашылады және жұмыспен қамту ұлғаяды, бұл Батыс макроөңірінде жан басына шаққандағы ЖӨӨ ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Болжамды есептеулер бойынша 2020 жылға қарай батыс макроөңіріндегі жан басына шаққандағы ЖӨӨ республикалық орташа деңгейге қатысты орта есеппен 146,5 %-ды құрайды, оның ішінде Атырау облысында – 253,6 % (2013 жылы – 321,8 %), Маңғыстау облысында –
160,9 % (2013 жылы – 121,6 %), Ақтөбе облысында – 99,3 % (2013 жылы – 112,9 %) және Батыс Қазақстан облысында – 111,5 % (2013 жылы – 148,7 %).
Атырау облысындағы жан басына шаққандағы ЖӨӨ айырмашылығының азаюы ЖӨӨ құрылымындағы тау-кен өнеркәсібі үлесінің 2013 жылғы 52,6 %-дан 2020 жылға қарай 37,5 %-ға дейін азаятынына және құрылыстың үлес салмағының 6,8 %-дан 10,3 %-ға дейін, көлік пен қоймалаудың 6,2 %-дан 9,3 %-ға дейін ұлғаятынына байланысты.
Жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейден айырмашылығының азаюының ұқсас үрдісі Батыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарында болады. Айталық, Батыс Қазақстан облысының ЖӨӨ құрылымындағы тау-кен өндірісі өнеркәсібінің үлес салмағы 2020 жылға қарай 2013 жылғы 49,4 %-дан 34,4 %-ға дейін азаяды, көрсетілетін қызметтерді өндіру үлесі 32,4 %-дан 44,3 %-ға дейін өседі.
Маңғыстау облысында ЖӨӨ құрылымындағы тау-кен өндіру өнеркәсібінің үлес салмағы 2020 жылға қарай 2013 жылғы 48,7 %-дан 33,7 %-ға дейін төмендейді, көрсетілетін қызметтерді өндіру үлесі 32,5 %-дан 43,4 %-ға дейін өсетін болады.

Орталық-Шығыс макроөңірі (Павлодар, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстары)
Макроөңірді дамытудың стратегиялық бағыттары
Макроөңірдің негізгі бағыты түсті металлургия өнеркәсібін, мұнай өңдеуді және көмір өңдеуші өнеркәсібін дамыту болып табылады. Бұл салалардың басты міндеті қосылған құнды ұлғайту мақсатында инновациялық және бәсекеге қабілетті жаңа өндірістерді құру болуға тиіс.
Макроөңірде карбонатты және балшықты шикізаттың, кірпіш балшықтарының, құрылыс тасының кен орындарының болуы жеке қажеттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті, сондай-ақ еліміздің басқа өңірлеріне және шетелдерге экспорттауға қабілетті құрылыс материалдары өнеркәсібін дамытуға мүмкіндік береді.
Макроөңірдің мал шаруашылығын, марал шаруашылығын, бал арасы шаруашылығын дамыту, күнбағыс өсіру және оларды өңдеу үшін айтарлықтай әлеуеті бар.
Қосымша жұмыс орындарын құра отырып, былғары мен теріден жоғары сапалы бұйымдарды шығаруға бағытталған, былғары өндірісін реконструкциялау мен жаңғырту да перспективалы бағыт болып табылады.
Жоғары рекреациялық әлеуеті бар объектілер мен бірегей аймақтардың (Батыс Алтай, Марқакөл қорықтары, Рахманов бұлақтары, Алакөл, Жайсан көлдері) негізінде макроөңірде туризмді, оның ішінде экотуризмді дамыту қажет.
Макроөңірдегі индустриялық саясат индустрияландыру кезеңінде пайда болған экология проблемаларын шешуге тиіс.

Экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыру
Павлодар облысы
Перспективада Екібастұз қаласының экономикасын дамытудың негізгі бағыты электр энергиясын өндіру болады. Саладағы өндіріс көлемін ұлғайтуға жаңа энергия блоктарын салу есебінен қол жеткізіледі.
Мыс, молибден, концентраттағы алтын өндірісі тағы бір перспективалы бағыт болып табылады.
Перспективада Ақсу қаласы көмір өндірудегі, металлургия өнеркәсібіндегі және электр энергиясын өндірудегі ағымдағы мамандануын сақтап қалады.
Павлодар облысының АЕМ келешекте агроөнеркәсіптік кешендегі ағымдағы мамандануын сақтап қалады. Өсімдік шаруашылығы саласында бидай, арпа, сұлы, қара бидай, қарақұмық, бұршақ тұқымдастарды, рапс, күнбағыс, зығыр, жем-шөп дақылдарын, картоп, көкөністер мен бақша дақылдарын өсіруге арналған егін алқаптарын ұлғайту қажет.

Қарағанды облысы
Балқаш қаласының экономикасы үшін келешекте тау-кен металлургиясы өнеркәсібі өз маңыздылығын сақтап қалады. Қаланың бұл саладағы мамандануы мыс пен бағалы металдарды өндіру бойынша жаңа өндірістер құру есебінен күшейеді.
Перспективада металлургия өнеркәсібі Жезқазған қаласының экономикалық мамандануында өзінің маңыздылығын сақтап қалады. Тамақ өнеркәсібі одан әрі дамытылатын болады.
Қаражал қаласы экономикасының негізгі бағыты перспективада марганец, темірлі марганец және барит концентраттарын өндіру болып қалады. Алтын, мырыш, вольфрам өңдеу дамытылады.
Саран қаласының даму перспективалары резеңке техникалық бұйымдар мен құрылыс материалдарын өндірудегі бұрынғы мамандануын қалпына келтіруге байланысты.
Химия өнеркәсібі мен құрылыс индустриясы дамытылады.
Сәтбаев қаласын дамытудың негізгі бағыты түсті металдарды өндіру мен өңдеу болады.
Перспективада Теміртау қаласының металлургиялық өнеркәсібі қосылған құны жоғары өнімдерді өндіру бойынша жаңа өндірістерді енгізу есебінен өз позияциясын күшейтеді. Оған қолда бар темір кен орындары бар қорлары және «Арселор Миттал Теміртау» АҚ қала құраушы кәсіпорнының әлеуеті себеп болады.
Сонымен бірге, қаланың келешекте экономикалық мамандануы бағыттарының бірі цемент өндіру болуы мүмкін. Оған негіз Қарағанды цемент зауытында құрғақ тәсілмен цемент өндіру бойынша жаңа технологияларды енгізу болады. Сондай-ақ машина жасау және химия өнеркәсібі дамытылады.
Тамақ өнеркәсібін ұлғайтудың барлық мүмкіндіктері бар, мысалы нан-тоқаш өнімдерін, тәтті тоқаш, печенье, торт және басқа да кондитерлік өнімдерді, алкогольсіз сусындарды өндіруді ұлғайтуға болады.
Қаттама өнімдерді өндіру, тоқаштар мен баранкаларды өндіру желісін жолға қою керек.
Перспективада Шахтинск қаласының экономикалық мамандануының негізгі бағыты синтетикалық жуғыш заттар өндірісі болады. Саланы дамыту түйіршектелген ұнтақ тәрізді синтетикалық жуғыш заттарды өндіру зауытының қызметін жаңарту есебінен қамтамасыз етіледі.
Кокстелген көмірдің жаңа шахталарын салу есебінен көмір өнеркәсібі дамытылатын болады.
Перспективада Абай қаласын дамытудың негізгі бағыты көмір өндіру және қайта өңдеу болады. Тамақ өнімдерін өндіру одан әрі дамытылады.
Қарқаралы шағын қаласының келешектегі дамуы тау-кен металлургиясы өнеркәсібін, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу мен тамақ өнеркәсібін одан әрі дамытуға байланысты болады.
Қаланың бірегей табиғи ресурстары, керемет табиғаты және туризм саласын дамыту үшін үлкен әлеуеті бар.
Приозерск қаласын дамытудың негізгі бағыты перспективада тамақ өнімдерін өндіру болады.
Агроөнеркәсіптік кешен мен тамақ өнеркәсібі одан әрі дамытылатын болады. Келешекте Қарағанды облысы АЕМ-нің негізгі мамандануы облыс үшін дәстүрлі мал шаруашылығы болады. Мал шаруашылығы саласында етті-сүтті ІҚМ, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы, биязы жүнді қой шаруашылығы одан әрі дамытылады. Облыстың ауыл шаруашылығы жерлерінің 80 %-ын жайылымдар құрайды, бұл мал шаруашылығы әлеуетін қайта жаңғыртудың алғышарттары болады. Қарағанды және Теміртау қалаларының ауқымды нарықтарының жақындығы саланың дамуына қосымша серпін береді.
Өсімдік шаруашылығы саласында бидай, арпа, сұлы, қара бидай, қарақұмық, бұршақ тұқымдастарын, күнбағыс, зығыр, сафлор, жем-шөп дақылдарын, картоп пен көкөністер өсіру перспективалы болады.

Шығыс Қазақстан облысы
Келешекте Аягөз қаласының мамандануында машина жасау саласы (вагондарды жөндеу) ағымдағы позициясын сақтап қалады. Оған қаланың ірі көлік тораптардың бірі ретіндегі рөлі жағдай жасайды.
Мәрмәрлік ұн және асфальт-бетон өндірісі одан әрі дамытылады.
Зайсан қаласының келешекте дамуы агроөнеркәсіптік кешен әлеуетін қалпына келтіруге және дамытуға байланысты болады. Қаланың аталған саладағы негізгі міндеті ауыл шаруашылығын ауқымды түрде жаңғыртуды жүзеге асыру болып табылады. Қала экономикасын дамытудың тағы бір перспективалы бағытына туристік сала жатады. Бұған Зайсан көлінің үлкен әлеуеті ықпал етеді.
«Майқапшағай» шекаралық бекетінің жақындығы сауданың дамуына жағдай жасайды. Шекара маңындағы сауда аймағын құру мүмкіндігін қарастыру қажет. Бұл халықаралық сауданы, автокөлікпен тасымалданатын жүктер үшін халықаралық транзитті дамытуға мүмкіндік береді. Қытайдың тасымалдауға сұранысын қамтамасыз етуде Майқапшағай «Достық» пен «Қорғастан» кейінгі Қытай транзитінің үшінші бекеті болуы мүмкін.
Келешекте Шар қаласының экономикасы үшін цемент өнеркәсібі өз маңыздылығын сақтап қалады. Оған қала жанында орналасқан Суықбұлақ бірегей әк кен орнының орналасуы және цемент өндіру бойынша жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың болуы ықпал етеді. Тамақ өнеркәсібі одан әрі дамытылады.
Шемонаиха қаласының перспективалы дамуының негізгі бағыттары металл кендерін өндіру, ауыл шаруашылығы және тамақ өнімдерін өндіру болады.
Келешекте тау-кен металлургиясы өнеркәсібі Зырян қаласының экономикасында өз маңыздылығын сақтап қалады. Саланың рөлі байыту қалдықтарынан қорғасын, мырыш, мыс, алтын және күміс өндіру бойынша жаңа қуаттарды енгізу есебінен, сондай-ақ жаңа кен орындарын іздеу бойынша геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу есебінен күшейеді.
Курчатов қаласының даму перспективасы қаланың ғылыми қала ретіндегі қызметін қалпына келтіруге байланысты болады. Оған қалада ғылыми жобаларды іске асыру ықпал етеді.
Радиациялық және ядролық технологиялар саласында ғылыми сыйымды және жоғары технологиялы өндіріс ашудың бастамашысы болып табылатын Курчатов қаласындағы «Ядролық технологиялар паркі» салалық технопаркінің әлеуетін де пайдалану қажет.
Тау-кен өндіру өнеркәсібі мен металлургияның ілеспелі салалары Риддер қаласының экономикасын дамытудың басым бағыттары болып қалады.
Тау-кен өндіру өнеркәсібі саласында 2020 жылға дейін қолданыстағы үш кен орны – Риддер-Сокольск, Тишинск, Шубинскіні игеру жалғастырылады.
Өңір экономикасын әртараптандырудың перспективалы бағыты туризм саласы болып табылады. Оған бірегей табиғи-рекреациялық ресурстардың (қала маңындағы ландшафтар) болуы ықпал етеді. Бұл аумақтарда Қазақстанның, ТМД елдері мен алыс шетел туристерін тартатын Кенді Алтайдың негізгі табиғи көрікті жерлері орналасқан.
Серебрянск қаласы экономикасының дамуы келешекте электр энергиясын («Бұқтырма ГЭС» ЖШС) және бейорганикалық химия өнімдерін өндірумен байланысты болады.
Шығыс Қазақстан облысы ауылдық елді мекендердің мамандануының негізі перспективада ауыл шаруашылығы болып қалады. Облыста Ауыл шаруашылығын дамытудың басты бағыты мал шаруашылығы. Мал шаруашылығында етті-сүтті бағыттағы ІҚМ, жылқы шаруашылығы, етті-майлы қой шаруашылығы, биязы жүнді және жартылай биязы жүнді қой шаруашылығы, марал шаруашылығы перспективалы болады.
Облыстың өсімдік шаруашылығы саласындағы келешегі бар дәнді дақылдар бидай, арпа, сұлы, қара бидай, қарақұмық, бұршақ тұқымдастар, рапс, күнбағыс, зығыр, сафлор, жем-шөп дақылдарын, қара бидай, көкөністер, бақша өнімдерін өсіру перспективалы болады.
Макроөңірде халықты қоныстандырудың негізгі бағыттары
Өскемен қаласы орталық-шығыс макроөңірінің хабы ретінде қоныстандыру жүйесін дамытуда маңызды рөл атқарады. Орталық-Шығыс макроөңір елдегі ең урбандалған өңірдің бірі болып табылады. Перспективада урбандалу процестері жалғастырылады. Орталық-Шығыс макроөңірінде жылдам өсетін қалалар санының қатарына халықтың болжамды саны 2020 жылға қарай тиісінше 668,5 мың адамға, 372,5 мың адамға, 496,4 мың адамға және 384,1 мың адамға ұлғаятын Өскемен, Семей, Қарағанды және Павлодар қалаларын жатқызуға болады.
Өскемен хаб-қаласы Орталық-Шығыс макроөңірінің тірек қаңқасы болып табылады және Өскемен-Семей-Павлодар автомобиль жолдарының халықаралық желісінің жобаларын іске асыру есебінен Солтүстік пен Оңтүстік макроөңірлерін және Астана хабын функционалды байланыстырады. Автожолдар салу қоныстандыру жүйесін дамытуға едәуір әсер етеді.
Өскемен хаб-қаласын дамыту Шығыс өңірінің қолданыстағы транзит әлеуетін өсіруге ықпал етеді. Өскемен хаб-қаласының толыққанды жұмыс істеуі үшін Павлодар, Семей, Қалбатау арқылы Астана – Өскемен заманауи жоғары жылдамдықты автожолдарын салу қажет.
Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды облыстарында күтілетін халық саны 2020 жылға қарай тиісінше 1 393,6 мың адамнан 1 406,6 мың адамға дейін, 750,9 мың адамнан 752,2 мың адамға дейін, 1 366,2 мың адамнан 1 383,5 мың адамға дейін ұлғаяды.
Аталған макроөңірдің қоныстандырылуын дамытудың маңызды бағыттарының бірі өңір үлесіне республикадағы рекреациялық ресурстардың жартысынан астамы келетіні есебінен туристік және рекреациялық инфрақұрылымның дамуын жеделдету болып табылады.
Әлеуметтік және инженерлік-көліктік инфрақұрылымды, экологиялық ахуалды дамыту перспективалары
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту саласында білім беру ұйымдары мемлекеттік желісінің нормативтеріне сәйкес әрбір елді мекенде мектепке дейінгі білім беру қызметтерімен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалған.
Орта білім беру саласында жалпы білім беру мекемелерін материалдық-техникалық базасын нығайту және күрделі жөндеу жүргізу қажет. Сондай-ақ оқыту үшін оңтайлы жағдай жасау қажет – ыстық тамақпен қамтылған оқушылар санын кеңейту, оқу орнына дейін жеткізумен толық қамту мақсатында автобустарды сатып алу, мектептердің медициналық кабинеттері базасында сапалы медициналық қызметтер көрсету.
Денсаулық сақтау саласында медициналық кадрлармен қамтамасыз ету орташа республикалық деңгейге сәйкес келеді немесе одан сәл асады (ел бойынша орташа деңгейдің 100 – 110 %-ы). Сонымен бірге, өңірде қашық орналасқан ауылдық жерлер үшін көшпелі дәріхана пункттерін ашу, мұқтаж адамдарды амбулаториялық деңгейде дәрілік заттармен жеңілдікті негізде қамтамасыз ету бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Онкологиялық аурулардың жоғары деңгейіне байланысты өңірде онкопатологияны ерте анықтауға назар аудара отырып, онкологиялық қызметті одан әрі жетілдіру қажет.
Әйелдер мен балалардың денсаулығын нығайту мақсатында Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған ана мен бала өлімін төмендетудің халықаралық бағдарламаларын енгізуді жалғастыру керек. Балалықты және босануда көмек көрсету ұйымдарының материалдық-техникалық базасын кезең-кезеңімен жақсарту олардың бекітілген нормативке дейін медициналық жабдықтармен жабдықталуын қамтамасыз етеді.
Жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыру саласындағы стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру өңірдің басым мамандануына, олардың кадрлық қамтамасыз етілуіне өзара байланысты болуы тиіс.
Өңір халқының тиімді жұмыспен қамтылуын арттыру, жұмыссыздықты төмендету, жұмыс күшінің сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру, азаматтарға еңбек саласында әлеуметтік кепілдіктер, медициналық сақтандыру беру, кәсіптік білім беру, бірқатар басқа да әлеуметтік стандарттар мен нормативтерді сақтау бойынша шаралар әзірлеу қажет.
Көлік инфрақұрылымында автомобиль жолдарын салу мен реконструкциялау, теміржол желілері мен әуежай инфрақұрылымын жаңғырту бойынша шаралар қабылдау қажет.
Астана мен Өскеменді халықаралық сыныптағы жолмен біріктіретін көлік күрежолдарының жаңа бағыттарын құру қажет.
Заманауи көлік дәліздерін қалыптастыру Астана – Қарағанды автомобиль тас жолының «А» сыныпты автомобиль жолын салу негізінде Қарағанды облысының аумағы бойынша жалғастырылуға тиіс.
Өңірлер ішінде шекаралас мемлекеттер аумағы арқылы теміржол маршруттарын алып тастау қажет, Астана мен Өскеменді тікелей қатынаспен байланыстыру қажет.
Жаңа магистральдық жолдарды салу, облыстық және аудандық автомобиль жолдары желісін жаңғырту есебінен экономикалық кеңістіктің байланыстылығын жақсарту шаруашылық жүргізуші субъектілердің көліктік шығындарын төмендетуге, жүктер мен жолаушылардың жеткізілуін жеделдетуге, жүк ағындарының қарқындылығын ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Субсидиялаудың көлемін кезең-кезеңмен төмендетуге бағытталған икемді тарифтік саясатты жүзеге асыру жолымен орташа статистикалық тұтынушы үшін әуе көлігі қызметтерінің қолжетімділігін қамтамасыз ететін тұрақты ішкі әуе тасымалдарды дамыту және болашақта толықтай өзін-өзі өтеуіне көшу керек.
Қоғамдық көлікті басым дамыту қызмет көрсетудің талап етілетін сапасымен жолаушылар тасымалында жолаушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған көліктік саясатты іске асырудың ұйымдастырушылық, экономикалық және инвестициялық құралдарын қамтитын қалалардың, аудандардың көлік кешенін басқарудың икемді жүйесіне негізделуі тиіс.
Облыс бойынша қолданыстағы жолаушылар маршруттарының желісін дамыту, шалғайдағы шағын елді мекендерге көліктік қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша жұмысты жалғастыру қажет.
Облыста Ертіс, Железин, Успен және Шарбақты аудандарының трассалары бойында жол бойындағы сервис объектілерін салу қажет.
Электр энергетикасын дамыту перспективалары қолданыстағы мынадай генерациялаушы қуаттарды жаңғыртуға және кеңейтуге байланысты: Екібастұз МАЭС-2-де үшінші энергоблокты іске қосу (2017 жылы) – 525МВт; Екібастұз МАЭС-1-де әрқайсысы 500 МВт № 2 энергоблокты (2014 жылы), № 1 энергоблокты (2016 жылы) қалпына келтіру.
ТКШ саласында Семей қаласының қолданыстағы жылумен жабдықтау жүйесін және Курчатов пен Аягөз қалаларында орталық қазандық салу жобаларын жаңғырту және реконструкциялау қажет.
Экологиялық даму перспективалары
Экология саласындағы басым даму табиғат пайдаланушы кәсіпорындардың атмосфераға стационарлық көздерден шығатын ластағыш заттар шығарындыларының көлемін біртіндеп төмендетуіне мүмкіндік беретін экологиялық таза озық технологияларды енгізу болып табылады.
Павлодар өңірінде экологиялық ахуалды жақсарту үшін жаңа технологияларға көше отырып, көмір станцияларының энергетикалық жабдықтарын кезең-кезеңімен реконструкциялау және жаңғырту шаралары кешенін қабылдау қажет.
ҚТҚ басқару жүйесін оңтайландыру міндеттерін шешу мақсатында облыстың аудан орталықтарында ҚТҚ полигонын салу бойынша жұмыс жобаларын әзірлеу; облыстың мемлекеттік мекемелерінде құрамында сынабы бар аспаптарды жинау мен кәдеге жарату жұмыстарын жүргізу көзделеді.
Экологияны жақсарту саласында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтау, газ тазалауды реконструкциялау, тазалау қондырғыларын ауыстыру, қоқыс өңдеу зауытын салу, коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеудің заманауи технологияларын енгізу қажет.
Тұрақты түрде қадағалау және уақтылы ден қою үшін қоршаған ортаны (ауаны, суды, топырақты) онлайн режимінде экологиялық мониторингтеу жүйесі маңызды болып табылады.
Өңірдің бәсекелік артықшылықтарын пайдалану перспективалары

Павлодар облысы
Облыс Қазақстан Республикасының минералды-шикізат кешенінде жетекші орындардың бірін алады, мұнда көмір қорларының үштен бір бөлігі шоғырланған.
Өңірдің басты міндеті халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылату, кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар жасау, әсіресе инновациялық, бәсекеге қабілетті, экспортқа бағытталған, инновациялық өндірісті қалыптастыру болып табылады.
Өңірдің басым міндеті индустриялық кешенді технологиялық жаңғырту болып табылады, себебі облыстың өнеркәсібі шикізат өндіруші, энергия сыйымдылығы жоғары, салыстырмалы түрде төмен технологиялы, техникалық және экологиялық қауіпті болып қалып отыр.
Бүгінгі күні «Павлодар мұнай-химия зауыты» ЖШС «ПМХЗ» ЖШС жаңғырту» жобасын іске асыруда. Зауытты жаңғырту жобасын іске асыру мұнай өнімдерінің өндірісін ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
Металл өңдеудің негізгі басым бағытына алюминий және одан жасалатын бұйымдарды өндіру жатады. Ол үшін мына факторлар негіз болып табылады:
1) арзан электр энергиясының үлкен көлеміне қолжетімділік;
2) өндірістік әлеуеттің болуы;
3) қолжетімді қашықтықта елеулі шикізат қорларының болу факторы базалық болып табылады.
Машина жасау саласын дамыту. Машина жасау, әсіресе ауыл шаруашылығы машиналарын жасау, әрдайым облыстағы жетекші салалардың бірі болатын. Машина жасау кәсіпорындарын дамыту бағыттарының бірі жұмыс істеп тұрған және тұрып қалған кәсіпорындарды жаңғырту, реконструкциялау және жандандыру болуға тиіс.
Құрылыс материалдары өнеркәсібін дамыту. Облыстың Баянауыл және Ақсу аудандарында (шикізат қоры 500 млн. тоннаға жуық) карбонат және балшықты шикізат кен орындары шоғырланған. Осыған байланысты, өңірде энергия артықшылығын және сумен қамтамасыз етілгенін ескере отырып, өз қажеттілігі мен жақын орналасқан облыстарға ғана емес, сонымен қатар экспортқа бағытталған жоғары сапалы цемент өндірісі мен цементтен алынатын өнімдер өндірісін ұйымдастыру қажет.
Саланы тиімді дамыту үшін жабдықтарға инвестициялар қажет. Моральдық және физикалық тұрғыдан ескірген технологиялық тізбектерге байланысты кәсіпорындардың өндірістік қуаттары толық пайдаланылмайды.
Облыста шикізаттың және өндірістік қуаттардың болуы, құрылыс-монтаждау жұмыстары көлемінің ұлғаю үрдісі саланы дамыту үшін қолайлы жағдай жасайды.
Ірі жүйе құраушы компаниялардың мұқтаждықтарына шағын және орта кәсіпорындардың жаңа өндірістерді ұйымдастыруы және облыс аумағында іске асырылып жатқан инвестициялық жобалардағы қазақстандық қамтуды күшейту маңызды міндет болып табылады.
Аталған сектордың басымдылығы бір жағынан – құрылыс индустриясына ішкі сұраныспен, макроөңір елдері нарығында отандық өнімдерді дамыту және өткізу мүмкіндіктерімен, екінші жағынан – меншікті базаның және қазақстандық кәсіпорын әлеуетінің болуымен айқындалады. Қосылған құны жоғары бәсекеге қабілетті құрылыс материалдарының жаңа түрлерін шығаруды меңгеру жөніндегі міндетті шешу үшін басым тауарлардың тізбесі айқындалды. Техникалық сипаттамалары жақсартылған жаңа құрылыс материалдарын қолдану экономикалық тиімділігі мен құрылыстың сапасын арттырады, пайдалану барысында энергиямен қамтамасыз етуге жұмсалатын шығындарды төмендетеді.
Агроөнеркәсіптік кешен. Қазіргі уақытта облыстың ЖӨӨ-де ауыл шаруашылығының үлесі аз, дегенмен өңірде ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу бойынша шикізат базасы мен өндірістік қуаттар бар.
Сонымен қатар, агроөнеркәсіптік кешенді дамыту әлеуеті тұрақты оң серпінмен расталады. Осыған байланысты, дәнді дақылдарды, картоп, көкөніс және бақша дақылдарын егу алқаптарын ұлғайтуға, ылғал ресурстарын үнемдеу технологияларын кеңінен қолдануға және көкөніс қоймалары инфрақұрылымын нығайтуға баса назар аудару қажет.
Облыстың асыл тұқымды мал шаруашылығы әлеуетін, жасанды ұрықтандырудың дамып келе жатқан технологияларын ескере отырып, асыл тұқымды ауыл шаруашылығы жануарларының үлес салмағын және ет пен сүтті өндіру көлемін ұлғайту қажет.
Өңірді дамытудың жоғарыда аталған бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай 7,4 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай Павлодар облысы ЖӨӨ НКИ 2013 жылмен салыстырғанда 17,4 %-ға ұлғаяды. ЖӨӨ НКИ өсуі тауарлар өндірісі НКИ
1,6 %-ға және қызмет көрсету өндірісі НКИ 34,9 %-ға ұлғаюына байланысты.

Қарағанды облысы
Облыс кен металлургиясы және көмір өндіру өндірісінің жоғары шоғырлануымен, өнеркәсіптің өңдеу секторларының инновациялық дамуының үлкен әлеуетімен елдің әртараптандырылған ірі индустриялық орталығы ретінде өз рөлін сақтайтын болады.
Өнеркәсіп. Өңірдің индустриялық-инновациялық жүйесін дамыту дәстүрлі өндірісті қалпына келтіру, сол сияқты кәсіпорындарды жаңғыртуға, өнімділігі жоғары жаңа кәсіпорындарды, прогрессивтік және бірегей технологиялары бар салаларды құруға, отандық ғылыми әзірлемелерді селективті қолдауға бағытталатын болады.
Металлургияны дамыту қосылған құны жоғары өнімдерді өндіруге, шикізатты пайдалану кешенділігін жоғарылатуға және өндіріс қалдықтарын қайта өңдеуге, экологияландыруға және өндірістік процестерді ақпараттандыруға бағытталатын болады. Металлургияны дамыту өнімдерді тікелей әртараптандыруға және одан әрі қайта өңдеуді, оның ішінде, орта және шағын бизнес кәсіпорындарында жүзеге асыруға негізделетін болады.
Тау-кен өндіру өнеркәсібінде негізгі күштер пайдалы қазбалардың талап етілетін түрлері бойынша геологиялық-барлау жұмыстарын ұйымдастыруға, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда өндіру мен өңдеу көлемдерін ұлғайтуға, жаңа өндіріс пен өнім түрлерін құруға бағытталатын болады.
Машина жасау және металл өңдеу әлеуетін қалпына келтіру. Облыста, түсті және жерде сирек кездесетін металдардың, кремний өнеркәсібінің және машина жасау саласының шикізаттық әлеуетіне негізделе отырып, тау-кен өндіру өнеркәсібінің қажеттіліктері үшін жабдықтар (кен шахталық және мұнай газ өндіру жабдықтары, жерүсті, ауа және су көлігі құралдары, олардың бөлшектері және керек-жарақтары, машиналар, жабдықтар және тетіктер; электр техникалық жабдықтар; ғарыш саласына арналған жабдықтар) өндірісін ұйымдастыру қажет.
Мыс өндірісі электр қозғалтқышы, электр жабдығы, басқару жүйелері, компьютерлер өндірісіне серпін беруге қабілетті. Металл өңдеу саласын дамытудың маңызды бағыты құрылыс арматурасын, рельстерді, әртүрлі диаметрлі және әртүрлі мақсаттағы құбырларды, түсті металлургияны және мыс сымдары өндірісін кеңейту болуы тиіс.
Химия өнеркәсібі. Химия өнеркәсібін дамытудың барынша перспективалы бағыттары жұқа органикалық синтез бен полимерлер химиясы, тұрмыстық және өнеркәсіптік химия, экохимия, резеңке техникалық және пластмассалық бұйымдарды өндіру болып табылады.
Құрылыс материалдары өнеркәсібін дамыту. Өңірде маңызды шикізат базасы, білікті кадрлар мен ғылыми әзірлемелер бар. Облыс үшін цемент пен одан жасалатын бұйымдарды, темірбетон конструкцияларын, кірпіштерді, қыш қабырға панельдерін өндіру, керамикалық материалдар өндіру перспективалы болады.
Көмір өнеркәсібі. Облыста көмірдің айтарлықтай қорын және қалыптасқан ғылыми әлеуетті назарға ала отырып, көмір өнеркәсібінде технологиялық өндірістерді құру бойынша көмір мен көмір химиясын тереңдетіп өңдеу бағытындағы жобаларды іске асыру керек.
Бұдан басқа, Қарағанды бассейнінің көмір қабаттарында метан, көмірқышқыл газы, күкіртті сутек, ауыр көмірсутектер бар. Метан қорлары перспективалы болып табылады, осыған байланысты:
1) көмір қабаттарындағы метанның қорын жете барлау, есептеу және бағалау әдістемесін әзірлеу бойынша ғылыми және геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу;
2) көмір метанын дәстүрлі емес экологиялық таза қуат көзі, химия өнеркәсібіне арналған шикізат, мотор отыны және тұрмыстық газ ретінде пайдалану мақсатында көмір метанын қайта өңдеу технологиясын құру;
3) метанды өндіруді және өңдеуді өнеркәсіптік игеру.
Облыста инновацияларды қолдау үшін дамыған инфрақұрылым бар. Осыған байланысты жоғары технологиялы заманауи өндірістерді дамыту, өңірлік технопаркті және инновациялық орталықты дамыту қажет.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту. Перспективалы кезеңге техникалық жаңғырту және шаруашылықтарды одан әрі ірілендіру, өнім өңдеудің дәрежесін ұлғайту, өңірдің ірі кәсіпорындарының қолдауымен қосалқы шаруашылықтар қалыптастыру негізінде осы сектордың бәсекеге қабілеттілігін арттыру міндеті маңызды болуға тиіс.
Мал шаруашылығы өнімдерін өңдеу үшін ет комбинаттарын жаңғырту жоспарланған. Құс шаруашылығын қайта жаңғыртуға құс фабрикасын реконструкциялау жобалары және бойлер фабрикасын салу ықпал етеді.
Нәтижесінде өңірдің құс етіне деген ішкі қажеттілігі қамтамасыз етілетін болады.
Облыста өсімдік шаруашылығындағы өндірістік әлеует сақталған, табиғи-климаттық және өзге жағдайлар ауыл шаруашылығы дақылдарының тиімді және рентабельді сорттарын өндіруге ықпал етеді. Әлеуетті дамытудағы маңызды міндет агродақылдар деңгейін арттыру, өсімдіктерді өңдеуде заманауи технологияларды қолдану, атап айтқанда, шығымдылықтың өсімін 1,5 есе арттыратын ылғал үнемдегіш технологияларды қолдану болып табылады.
Континентальды климат жағдайларында өңірді көкөністермен жыл бойы жабдықтау үшін жылыжайлар салу маңызды рөл атқарады.
Облыстағы балық шаруашылығы әлеуетін қайтадан қалпына келтіру, балық аулау және өңдеу көлемін, балық ұны өндірісін ұлғайту қажет.
Перспективада Қарағанды облысының экономикасы жылдам қарқынмен дамитын болады. Металлургия, машина жасау, химия өнеркәсібі, электр энергетикасы салаларында ағымдағы мамандану нығая түседі.
Облыс өзінің негізі металлургия болып табылатын жоғары дамыған өнеркәсіптік өңір ретіндегі маңызын сақтап қалады. Перспективада металлургия өнеркәсібінің негізгі бағыты шикізатты қайта өңдеудегі тереңдік пен кешенділікті арттыру, қайта бөлінісі жоғары өнімдерді өндіру болады.
Облыс мамандануының екінші саласы көмір өнеркәсібі болып табылады. Шұбаркөл кен орнының көмірлері негізінде көмір-химия өнеркәсібінің дамуы көзделеді.
Машина жасау саласын дамыту және тау-кен өндіру саласына арналған машиналар мен жабдықтарды жасауға бағытталатын болады.
Өңірді дамытудың жоғарыда аталған бағыттарын іске асыру 2020 жылға қарай экономика салаларындағы еңбек өнімділігін 6 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2013 – 2020 жылдар аралығында Қарағанды облысының ЖӨӨ НКИ 14,5 %-ға өседі. Облыстың ЖӨӨ НКИ ұлғаюына көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ 29,4 %-ға және тауарлар өндірісі НКИ 4,0 %-ға өсуі ықпал етеді.

Шығыс Қазақстан облысы
Перспективада өңірдің түсті металдарды өндіру мен терең өңдеудің, металлургия саласында технологияларды әзірлеу мен тәжірибелік пысықтаудың ірі орталығы ретіндегі рөлі күшейтілуге тиіс.
Өнеркәсіп. Мыс-қорғасын-мырыш кендерінің көптігі, полиметалл кендерінің көлемі бойынша елеулі қоры өңірдің басты байлығы болып табылады. Өңірдің минералдық-шикізаттық кешенінің перспективалы ресурстық базасын дамыту үшін пайдаланудағы қорларды өсіру мақсатында мемлекеттің қатысуымен ауқымды іздестіру және іздестіру-бағалау жұмыстарын жүргізу талап етіледі.
Өнеркәсіпті дамытудың басым бағыттары түсті металлургияның шикізат базасын тұрақтандыру, шикізатты қайта өңдеу тереңдігін арттыру, соңғы қайта бөліністі құру болады.
Облыстың бәсекеге қабілетті мамандануының бірі атом энергетикасына арналған отын өндіру және ядролық зерттеулер болуы тиіс. «Ядролық технологиялар паркі» салалық технопаркінің әлеуетін пайдалану қажет. Аталған технопарк базасында мұнай-газ жабдығын тазарту мен қатерсіздендірудің химиялық-технологиялық кешенін, өнімдерді тректі мембрана негізінде өндіру бойынша ядролық нанотехнологиялар кәсіпорнын құру қажет.
Жаңа өнеркәсіптік өндірістер мен кәсіпорындарды орналастыру санитариялық-қорғау аймақтарын есепке ала отырып жүргізілуге тиіс. Бұл, әсіресе, тұрғын үй қорының бір бөлігі кәсіпорындардың өнеркәсіптік аймағында қалған Өскемен қаласы үшін өте өзекті. Осыған байланысты, тұрғындарды санитариялық-қорғау аймақтарынан қаланың экологиялық қолайлы аудандарына көшіру бойынша іс-шаралар әзірленді.
Машина жасау және металл өңдеу әлеуетін нығайту үшін толық циклді автозауытты және автоқұрамдауыштар шығару технопаркін салу, өндірістік қуаттарды жаңғырту қажет.
Құрылыс материалдары өнеркәсібін дамыту перспективалары облыстың жеке мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін өндірістік қуаттарды жаңғыртуға, сондай-ақ елдің басқа өңірлеріне және шетелге экспортқа шығару мүмкіндігіне байланысты болады.
Жеңіл өнеркәсіпті дамыту үшін қолда бар өндірістік қуаттар негізінде тоқыма және тігін өнеркәсібін қалпына келтіру, сондай-ақ бәсекеге қабілетті өнім өндірісін қамтамасыз ету үшін кәсіпорындарда технологиялық жабдықтарды жаңарту қажет. Иірілген жіп және түрлі мақсаттағы маталар өндірісі, жүн өңдеу, киізден жасалған аяқ киім, әртүрлі киіз өндірісі, тігін бұйымдарын шығару, тоқыма және шұлық-байпақ бұйымдарын өндіру жеңіл өнеркәсіптің басты бағыттары болады.
Ағаш өңдеу саласының бәсекеге қабілетті өнім шығару ұйымдастыру үшін өндірістік әлеуеті бар.
Қазақстан ормандарының негізгі бөлігі Ресеймен солтүстік шекараның бойындағы құнарлы орманды далалы аймақта, Алтай тауларының бөктері мен баурайларында шоғырланған. Таулы Алтайда (Шығыс Қазақстан) коммерциялық құнды қылқан тұқымдастар қорының 75 %-ы шоғырланған. Негізгі орман құраушы ағаштардың 47 %-ы Шығыс Қазақстан облысының үлесіне тиесілі. Осыған байланысты әртүрлі мақсаттағы (АЖТ, АЖТ, фибролит) плиталық өндірісті құру жөніндегі жобаларды көбейту қажет. АЖТ және басқа ағаштан жасалатын плиталар түрлері – бұл жиһаз өндірісі үшін шикізат және кең ауқымды құрылыс материалдары болып табылады.
Агроөнеркәсіптік кешенде облыс сүт және ет мал шаруашылығын, биязы жүнді және қылшық жүнді қой шаруашылығын, шошқа шаруашылығын, жылқы шаруашылығын, құс шаруашылығын, марал шаруашылығын және бұғы шаруашылығын, бал арасы шаруашылығын дамытуға, бидай мен бұршақ тұқымдастарын, көкөністер, күнбағыс өсіруге және оларды өңдеуге шоғырлануы тиіс.
Көрші елдер өңірлерімен шекара маңындағы ынтымақтастық ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу үшін кең мүмкіндіктер ашады.
Ірі тауар өндірісін дамыту үшін бірнеше жобаларды іске асыру, жем-шөп дайындаудың шығындарын арзандату, өнімді өткізу, ветеринариялық қызмет көрсету және селекциялық-тұқымдық жұмыс және тиісінше неғұрлым бәсекеге қабілетті кәсіпорындар құру үшін фермерлерді кооперациялаған жөн.
Мал шаруашылығын дамыту үшін қажетті элемент жем-шөп базасын дамыту болып табылады. Қосымша тұқымдық және тұқым шаруашылықтарын құруға, құс фабрикаларын, ірі мал шаруашылығына және жылыжай кешендерін, өңдеу объектілерін, көкөніс сақтау орындарын салуға жеке көңіл бөлінуге тиіс.
Тігін және тоқыма өндірісін басым түрде артық жұмыс күші бар қалалар мен елді мекендердегі шағын және орта өндіріске бағдарлау қажет.
Мал шаруашылығы шикізатын өндіру серпінін жақсарту, оның импортын ұлғайту және басқа да факторлар Шығыс Қазақстан облысындағы жаңа кәсіпорындар қуаттарын игеруге ықпал етеді.
Тамақ өнеркәсібін дамытудың негізгі бағыты өңдеуші кәсіпорындарды жаңғырту және реконструкциялау, өндірістік процесті толық автоматтандыра отырып, оларды заманауи технологиялық, салқындату жабдығымен жарақтандыру болып табылады.
Технологиялық процесті жаңғырту және өнім сапасын арттыру күнбағыс майын, сүт, ет, қосалқы тауарлар, ет консервілері, нан және макарон өнімдерін өндірудегі өңірдің мамандануын нығайтуға, ауыл шаруашылығы өнімдерінің және өңдеудің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді.
Туристік-рекреациялық әлеуетті дамыту. Туризмнің ең перспективалы түрі экотуризм болып табылады. Рудный мен Оңтүстік Алтай таулары санаторийлік-курорттық емдеудің алуан түрлерін – бұғы мүйізімен емдеуді, радонмен емдеуді, балшықпен емдеуді ұйымдастыру үшін бай рекреациялық әлеуетке ие.
Өңірді дамытудың жоғарыда көрсетілген бағыттарын іске асыру экономика салаларында жұмыспен қамтылған бір адамға шаққандағы еңбек өнімділігін 2020 жылға 5,0 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
2020 жылы Шығыс Қазақстан облысының ЖӨӨ НКИ 2013 жылмен салыстырғанда 18,8 %-ға ұлғаяды. ЖӨӨ НКИ ұлғаюына тауар өндірісі
НКИ 5,9 %-ға өсуі және көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ
28,9 %-ға өсуі ықпал етеді.
Халықтың өмір сүру деңгейін арттыру үшін жағдайлар жасау
Павлодар облысында жұмыспен қамту деңгейі өнеркәсіп, құрылыс және көрсетілетін қызметтер секторында жаңа жұмыс орындарын ашу есебінен өсетін болады. Павлодар облысындағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны 2013 жылғы 417,9 мыңнан 2020 жылға қарай 433,2 мыңға дейін ұлғаяды.
Тұтастай алғанда, Шығыс Қазақстан облысында бәсекелік артықшылықтарды арттыру және жаңа жұмыс орындарын құру жөніндегі шаралар шеңберінде жан басына шаққандағы ЖӨӨ 2020 жылға қарай жан басына шаққанда 2,6 млн. теңгеге дейін өседі.
Болжамды есептеулер бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасы 2020 жылға қарай 72,5 % құрайды (2013 жылы – 73,9 %) және 4,2 млн. теңгеге дейін ұлғаяды.
Қарағанды облысындағы жұмыспен қамту ахуалы өнеркәсіп пен көрсетілетін қызметтер саласында жаңа жұмыс орындарын құру есебінен өзгереді. Өңдеу салалары, көтерме-бөлшек сауда, көлік және қоймалаудың дамуы тұрғындардың жұмыспен қамтылуын арттыруға оң әсерін тигізеді. Қарағанды облысында жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны 2013 жылғы 707,1 мыңнан 2020 жылға қарай 713,6 мыңға дейін ұлғаяды.
Қарағанды облысында бәсекелік артықшылықтарды арттыру және жаңа жұмыс орындарын құру бойынша қабылданған шаралар 2020 жылға қарай жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің 3,1 млн. теңгеге дейін өсуіне әсер етеді.
Болжамды есептеулер бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасы 2020 жылға қарай 88,5 % құрайды (2013 жылы – 98,7 %).
Шығыс Қазақстан облысындағы жұмыспен қамту бойынша ахуал өнеркәсіптегі құрылымдық өзгерістер есебінен жақсарады. Өңдеу салаларын, жеңіл және тамақ өнеркәсіптерін дамыту еңбек нарығының конъюнктурасына оң әсерін тигізеді. Шығыс Қазақстан облысындағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны 2013 жылғы 708,2 мың адамнан 2020 жылға қарай 716 мың адамға дейін ұлғаяды.
Тұтастай алғанда, Шығыс Қазақстан облысында бәсекелік артықшылықтарды арттыру және жаңа жұмыс орындарын құру бойынша
шараларды дамыту шеңберінде жан басына шаққандағы ЖӨӨ 2020 жылға қарай 2,6 млн. теңгеге дейін өсетін болады.
Болжамды есептеулер бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасы 2020 жылға қарай 72,5 %-ды құрайды (2013 жылы – 73,9 %).
Тұтастай алғанда, болжамды деректер бойынша Орталық-Шығыс макроөңірінде жан басына шаққандағы ЖӨӨ 2020 жылға қарай 3,1 млн. теңгеге дейін өседі.

Астана қаласы
Дамудың стратегиялық бағыттары
Астана елдің барлық өңірлерінен, сондай-ақ шетелден Астана қаласына көшіп-қонушылар ағынына көптігіне негізделген елеулі адами капиталы бар. Сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жоғары төлем қабілетті сұранысқа ие.
Негізгі перспективалы бағыты оны дамытудың локомотиві болатын Астана агломерациясын қалыптастыру болады. Осы агломерация базасында көрсетілетін қызметтер саласының барлық секторлары, оның ішінде әлемдік деңгейдегі білім беру және медициналық көрсетілетін қызметтер белсенді дамитын болады. Ғылыми кадрларды даярлау және ғылыми қызметкерлердің біліктілігін арттыру маңызды бағыт болып табылады. Алдағы уақытта Астана қаласы әлемнің ең үздік қалаларының ондығына кіруге тиіс.
Халықты қоныстандырудың негізгі бағыттары
Астана хаб-қаласын дамыту Қарағанды, Көкшетау қалаларын және Щучинск-Бурабай курорттық аймағын тарта отырып, желілік өсу аймағы ретінде Астана агломерациясын қалыптастыруға байланысты болады. Астананы дамыту жаңа басқару технологияларын енгізуге және өндірісте адами капиталдың пайдаланылуын кеңейту бойынша алғышарттар жасауға бағдарланған.
Астана қаласында серпінді елорда агломерациясының өсіп келе жатқан сұранысына сүйенетін барлық өңірлермен күшті байланыстар басым. Астана хаб-қаласы «Орталық-Шығыс», «Орталық-Оңтүстік», «Орталық-Батыс» автомобиль жолдарының өңіраралық желісі жобаларын іске асыру есебінен барлық макроөңірлерді байланыстыратын орталық болады.
Агломерация ішінде заманауи көліктік-логистикалық және телекоммуникациялық инфрақұрылым құру (қала маңы пойыздары, қоғамдық көлік, кіші авиация, бірыңғай телекоммуникациялық инфрақұрылым және басқасы) елорданың транзиттік және өндірістік-тұрмыстық әлеуетін едәуір ұлғайтуға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде экономикалық өсуге қосымша серпін береді.
Бәсекелік артықшылықтарды пайдалану перспективалары
Қала Қазақстанның ірі инновациялық және басқару орталығы, іргелес облыстардағы экономикалық белсенділікті шоғырландыратын және еліміздің қалған аумақтары үшін «локомотив» рөліндегі көшбасшы-қала ретінде позицияланатын болады. Қала экономикасында инновациялық бағыттағы бәсекеге қабілетті секторларды қалыптастыру негізінде дамудың тұрақты және ұзақ мерзімді көздерін қамтамасыз ету елорда үшін басты міндет болуы тиіс.
«Назарбаев Университетінің» қызметі, «Астана индустриялық паркі» АЭА тиімді жұмыс істеуі, сондай-ақ ІТ технологиялар әзірлеу, энергетика және ғарыш саласындағы зерттеулер саласындағы қызмет инновациялық саясатты іске асырудың маңызды құралы болуы тиіс.
Қала экономикасын дамытудың перспективалы инновациялық бағыты «KazSat» байланыс және хабар тарату жерсеріктік жүйесін құру, ғарыштық аппараттардың жинақтау-сынау кешенін және Жерді қашықтықтан зондтау ғарыштық жүйесін құру болып табылады.
Қалада биотехнологиялар кластерін дамыту. Биотехнологиялар саласында бар әлеуеттің негізінде іргелі және қолданбалы зерттеулер, оның ішінде ресурстарды үнемдейтін, экологиялық таза және қалдықсыз технологияларды құру үшін жүргізу қажет.
Қала бірегей және жоғары сапалы медициналық көрсетілетін қызметтерді тек қала халқы үшін ғана емес, сондай-ақ шет елдердің тұрғындары үшін де ұсынушы ретінде позицияланатын болады. Осыған байланысты «Болашақ госпиталі» жобасының шеңберінде ұлттық ықпалдастырылған академиялық денсаулық сақтау жүйесі одан әрі дамытылатын болады.
«Астана – жаңа қала» АЭА аумағында қаланың перспективалы кластерлерін: құрылыс материалдарын, тамақ өнеркәсібін, медициналық және ғылыми технологияларды дамыту бойынша жобалар іске асырылады. АЭА одан әрі дамытуды өнеркәсіптік өндірісті әртараптандырудың және заманауи индустриялық өндірістерді құрудың негізгі құралы ретінде пайдалану қажет.
Сауда саясаты. Сыртқы сауданы дамытудың негізгі бағыттары «Астана – жаңа қала» және «Астана индустриялық паркі» АЭА аумақтарында қосылған құны жоғары өнімдерді шығару бойынша экспортқа бағдарланған жаңа өндірістерді құру болады. Тамақ өнімдерін және Қазақстанда өндірілетін басқа тауарларды жеткізуде басқа өңірлермен өңіраралық кооперацияларды дамыту үшін меморандумдар мен келісімдер жасасу бойынша шаралар қабылдануға тиіс.
Туризмді дамыту. Қаланың туристік әлеуетін дамытуға бірегей объектілердің құрылысы, дамыған қалалық инфрақұрылым және қонақжай қала ретіндегі жас елорданың имиджі жәрдемдеседі.
Әлеуметтік және инженерлік-көліктік инфрақұрылымды, экологиялық жағдайды дамыту перспективалары
Елорда халқы санының күрт өсуіне байланысты мектепке дейінгі мекемелердің, әсіресе, қымбат емес мемлекеттік балабақшалардың айтарлықтай тапшылығы орын алды. Осыған байланысты балабақшаларды салуды одан әрі жалғастыру қажет. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын педагог қызметкерлерді қайта даярлау және біліктілігін жоғарылату есебінен арттыру қажет. Орта білім беру саласында қосымша білім беру ұйымдарының желісін, жалпы білім беру мектептерінде спорт секцияларын кеңейту, бейінді мектептер салу бойынша іс-шаралар жүргізу қажет.
Астананың көліктік инфрақұрылымында жаңа жолдар, көпірлер мен жол өтпелерін, көлік айрықтарын салу, қолданыстағы жолдарды реконструкциялау, паркингтер салу қажет.
Тұрғын үй-коммуналдық салада қаланы сумен жабдықтау, газбен жабдықтау және кәріз жүйелерінің жұмыс істеуінің сенімділігін арттыру үшін тозған су құбырларын және кәріздік желілерді ауыстыру және реконструкциялау қажет.
Астананы дамытудың стратегиялық бағыттарын іске асыру және бәсекелік артықшылықтарды арттыру жөніндегі шаралар экономика салаларындағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай жан басына шаққанда 15,2 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Астана қаласы ЖӨӨ НКИ 2020 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 33,5 %-ға ұлғаяды. Бұған көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ 36,8 %-ға және тауар өндірісі НКИ 10,6 %-ға өсуі есебінен қол жеткізіледі.
Тұрғындардың тұрмыс деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау
Тауар өндірісін (1,9 есе) және көрсетілетін қызметтерді (2 есе) дамыту еңбек нарығының конъюнктурасына оң ықпал етеді. Астана қаласындағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны 2013 жылғы 410,4 мың адамнан 2020 жылға қарай 472,5 мың адамға ұлғаяды және 115,1 %-ға өседі.
Астана қаласында бәсекелік артықшылықтарды арттыру және жаңа жұмыс орындарын құру бойынша шаралардың шеңберінде жан басына шаққандағы ЖӨӨ 2020 жылға қарай 7,8 млн. теңгеге дейін ұлғаяды.
Болжамды есептеулер бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасы 2020 жылға қарай 2,1 есе артады (2013 жылы – 200,3 %).

Экологиялық даму перспективалары
Астана қаласындағы экологиялық ахуалды жақсарту үшін перспективада бірқатар өнеркәсіптік аймақтардың аумақтарын қайта ұйымдастыру, экологиялық зиянды өндіріс обьектілерін рекреациялық және табиғатты қорғауға арналған аумақтардан шығару қажет. Босатылатын еркін аумақтарда экологиялық қауіпсіз ғылыми-өндірістік, іскерлік, сауда объектілерін орналастыру, аумақтарды қайта өңдеу, абаттандыру және көгалдандыру көзделеді.
Қаланың өнеркәсіптік кәсіпорындарында барынша экологиялық таза технологияларды пайдалану, қалдықсыз және қалдығы аз технологияларды пайдалану қажет.
Перспективада қалаға түсетін экологиялық жүктемені азайту үшін қалалық жылу-электр орталықтарын табиғи газға ауыстыру қажет.
Қаланы көгалдандыру мен оның айналасында жасыл белдеу жасау бойынша іс-шаралар жүргізу маңызды міндет болып табылады. Қалада өмір сүру үшін барынша қолайлы орта қалыптастыру қажет.

Алматы қаласы
Дамудың стратегиялық бағыттары
Алматыда халықтың жоғары табиғи өсіміне және елдің басқа өңірлерінен көшіп келуінің жоғарылығына негізделген елдің экономикалық және зияткерлік әлеуетінің айтарлықтай бөлігі шоғырланған.
Урбандалу процестерінің қарқынды дамуы орталығы Алматы қаласы болатын ірі Алматы агломерациясының қалыптасуына алып келеді.
Көрсетілетін қызметтер саласын (қаржы, іскерлік, туристік, сауда және т.б. көрсетілетін қызметтер) одан әрі дамыту Алматы агломерациясының негізгі стратегиялық бағыты болады.
Алматы технопарктер желілері мен жоғары ғылыми әлеуеті негізінде еліміздегі инновациялар мен жоғары технологияларды дамыту бойынша негізгі орталықтардың біріне айналады.
Халықты қоныстандырудың негізгі бағыттары
Алматы хаб-қаласын дамыту Алматы облысының үшінші деңгейдегі қалалары: Есік, Қапшағай, Қаскелең, Талғар қалаларын; Байсерке, Боралдай, Жетіген, Қараой, Өтеген батыр, Ұзынағаш, Шамалған кенттерін; Қарасай, Талғар, Іле, Еңбекшіқазақ, Жамбыл аудандарын тарта отырып, желілік өсу аймағы ретінде Алматы агломерациясын қалыптастыруға байланысты болады. Екінші деңгейдегі қалалар өңірлік даму орталықтары бола отырып, бұдан әрі өзінің ғана емес, сонымен қатар шекаралас өңірлердің экономикалық белсенділігін шоғырландыру мүмкіндігіне ие. Алматы хабының әсер ету аймағындағы екінші деңгейдегі қалалардың даму серпіні Алматы агломерациясының даму қарқынымен және олардың транзиттік әлеуетімен айқындалатын болады.
Алматы агломерациясы Алматы қаласының университеттері базасында сауда-логистикалық, инновациялық кластер, бүкіл Орталық Азия өңірінің туризм орталығы (Шымбұлақ, Медеу, Табаған, Көкжайлау, этнотуризм) ретінде дамытылады.
Өңірдің бәсекелік артықшылықтарын пайдалану перспективалары
Алматы қаласының перспективалық әлеуеті болашақта оны тұрақты инновациялық даму, озық технологиялар, бизнес жүргізу мен адамдардың тұруы және демалуы үшін қолайлы әлеуметтік және экологиялық ортасы бар инфрақұрылымы дамыған қала ретінде позициялауға мүмкіндік береді. Постиндустриялық мегаполис – ең ірі және серпінді дамушы агломерация орталығы ретінде қаланың орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету қала перспективасының басты міндетіне айналуға тиіс.
Қолда бар өнеркәсіптік әлеуетті ұстап тұру. Ең алдымен өсу қарқынының оң серпініне ие дәстүрлі салалар мен өндірістерді сақтау қажет: тамақ өнімдерін өндіру, баспа және полиграфиялық қызмет, жиһаз өндіру, фармацевтикалық өнімдер өндірісі және халық қажеттіліктерін қамтамасыз ететін басқа да қызмет түрлері.
Қала қажеттіліктерін ескере отырып, жаңа өндірістер құру. Жаңа өндірістерді дамыту, ең алдымен, тамақ өнеркәсібінде, машина жасау кешенінде, құрылыс материалдары өндірісінде және фармацевтикалық өнеркәсіпте жүзеге асырылады.
Машина жасау кешенінде инновациялық өнімдерді шығару бойынша: аспап жасау, электр-техникалық жабдық және бұйымдар (өнеркәсіптік және тұрмыстық мақсаттағы), бөлшектер мен тетіктерді жасау, электроника бойынша бірнеше кәсіпорын салу перспективалы болады.
Цемент терминалын және индустриялық құрылыс комбинатын салу есебінен құрылыс материалдары өнеркәсібін дамыту қажет.
Сондай-ақ, қосымша өндірістерді құру және қолданыстағы қатты дәрілік құралдар шығаратын өндірісті жаңғырту, сондай-ақ гемодиализге арналған концентрацияланған ерітінділер өндірісін құру арқылы фармацевтикалық өнеркәсіпті дамыту қажет.
Қаланы ғылыми-инновациялық орталық ретінде дамыту. Ядролық ғылым, биомедициналық ғылым және технологиялар; табиғи ресурстарды зерделеу саласындағы зерттеулер, ауыл шаруашылығы ғылымы және технологиялары; қоршаған ортаны қорғау және басқалары сияқты салалар қаладағы ғылымды дамытудың негізгі басым бағыттары болып табылады.
Қаланы туристік және спорттық орталық ретінде дамыту. Алматы қаласының географиялық орналасуының бірегейлігіне орай оның спорттық және сауықтыру туризмін дамытуға ықпал ететін күшті туристік-рекреациялық әлеуеті бар.
Туризмді дамыту үшін қала маңындағы Іле Алатауының солтүстік бөктерін игеру, аспалы жолдар жүйесін және таудағы қонақ үйлер желісін, тау шаңғылық және туристік базаларды дамыту, халықаралық стандарттарға сай келетін қонақүйлер салу қажет.
Әлеуметтік және инженерлік-көліктік инфрақұрылымды дамыту перспективалары
Мектепке дейінгі ұйымдардағы орын тапшылығы проблемасын шешу үшін қолданыстағы балабақшалар негізінде олардың алаңдарын кеңейту, коммуналдық меншіктегі және мақсаты бойынша пайдаланылмайтын бұрынғы балабақшалардың ғимараттарын қалпына келтіру қажет.
Қаланың орта білім беру саласындағы негізгі бағыттарына білім беру объектілерін салу және реконструкциялау есебінен білім беру ұйымдары желісін кеңейту, балалардың дамуындағы бұзылушылықтарды ерте анықтау, диагностикалау үшін психологиялық медициналық-педагогикалық консультациялар желісін кеңейту жатады.
Жұмыспен қамту саласында мына бағыттар бойынша саясатты жүзеге асыру қажет:
1) еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтар бойынша кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру;
2) индустриялық-инновациялық даму жобаларын іске асыру үшін мамандар даярлау;
3) шағын және орта бизнесті қолдау;
4) шетелдік жұмыс күшін қазақстандық кадрлармен алмастыру.
Көлік инфрақұрылымын перспективалық дамытуды жүрдек қала жолдары мен қалалық маңызы бар магистральдардың бірыңғай жүйесін құруға негізделген Алматы қаласының көше-жол желісін дамыту, қаланың жекелеген аудандары арасында жүрдек транзиттік қатынасты, қаланың шеткері аймақтарынан оның орталық аудандарына жетуді қамтамасыз ететін көлік дәліздерін дамыту есебінен қамтамасыз ету қажет. Магистральдық көшелер мен жолдардың қиылысында әртүрлі деңгейлерде көлік айрықтары мен көпірлер салуды жалғастыру қажет. Қоғамдық көлікті басымдықпен дамыту көлік инфрақұрылымының маңызды бағыттарының біріне айналуға тиіс.
Тұрғын-үй коммуналдық салада энергия үнемдеу іс-шараларын енгізу қажет, оларға сәйкес жылу және электр желілерін, сумен жабдықтау және су бұру желілерін реконструкциялау және техникалық қайта жарақтандыру, сондай-ақ салу жүзеге асырылады.
Алматы қаласын дамытудың стратегиялық бағыттарын іске асыру және бәсекелік артықшылықтарды арттыру бойынша шаралар экономика салаларындағы еңбек өнімділігін 2020 жылға қарай жан басына шаққанда 17,1 млн. теңгеге дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Алматы қаласы ЖӨӨ НКИ 2020 жылы 2013 жылға қарағанда 42,3 %-ды құрайды. Бұл көрсетілетін қызметтер өндірісі НКИ 45 %-ға және тауарлар өндірісі НКИ 9,8 %-ға өсуіне байланысты болады.

Экологиялық даму перспективалары
Қаладағы экологиялық жағдайды жақсарту үшін Алматы қаласы аумағындағы стационарлық және жылжымалы көздерден атмосфераға негізгі ластағыш заттардың жалпы шығарындылары көлемін азайту, Алматы қаласының табиғи газға қажеттігін толықтай қамтамасыз ету қажет. Алматының автокөлік паркі Евро-5, сондай-ақ АТС техникалық тексеру сапасын бақылаудың нормаларына сай болуы тиіс.
Сондай-ақ, экологиялық зиянды кәсіпорындардың бірқатарын қаланың шегінен тыс шығару және қаланы толықтай көгалдандыру бойынша іс-шараларды жүргізу қажет.
Тұрғындардың тұрмыс деңгейін арттыру бойынша жағдайлар жасау
2013 жылмен салыстырғанда 2020 жылы жұмыспен қамтылу деңгейі тауар өндірісін (1,8 есе) және көрсетілетін қызметтер өндірісін дамыту (2,1 есе) есебінен 10 %-ға артады. Алматы қаласындағы жұмыспен қамтылғандардың болжамды саны 2013 жылғы 743 мың адамнан 2020 жылға қарай 817,8 мың адамға дейін ұлғаяды.
Алматы қаласында бәсекелік артықшылықтарды арттыру және жаңа жұмыс орындарын құру бойынша шаралардың шеңберінде жан басына шаққандағы ЖӨӨ 2020 жылға қарай 8,0 млн. теңгеге дейін өсетін болады.
Болжамды есептеулер бойынша жан басына шаққандағы ЖӨӨ-нің орташа республикалық деңгейге қатынасы 2020 жылға қарай 2,2 есе артады (2013 жылы – 2,1 есе).

3-бөлім. Елді дамытудың болжамды параметрлері
1-кесте – ЖӨӨ өсу қарқыны, %

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау	Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Қазақстан Республикасы		106,0	104,3	101,5	102,2	103,3	103,6	104,1	105,6
1.	Ақмола	105,1	103,7	101,9	102,7	103,5	103,7	104,4	105,4
2.	Ақтөбе	104,6	100,5	100,9	102,3	103,7	103,7	103,8	105,5
3.	Алматы	110,8	103,7	101,6	101,5	102,2	102,4	103,0	104,1
4.	Атырау	103,5	101,9	100,2	102,5	104,4	103,9	103,6	105,5
5.	Батыс Қазақстан	103,2	102,2	100,4	102,6	104,4	104,1	103,9	105,9
6.	Жамбыл	103,5	104,1	101,7	101,8	102,5	102,7	103,3	104,4
7.	Қарағанды	107,6	103,0	101,0	100,8	101,7	101,8	102,3	103,1
8.	Қостанай	110,4	104,0	101,9	102,6	103,3	103,5	104,1	105,6
9.	Қызылорда	104,0	102,7	100,7	102,4	103,7	103,6	103,7	105,4
10.	Маңғыстау	105,2	102,3	100,3	102,6	105,0	104,3	104,0	106,5
11.	Оңтүстік Қазақстан	103,2	103,6	101,4	101,5	102,3	102,4	103,0	104,2
12.	Павлодар	100,2	103,7	101,5	100,9	101,6	102,1	102,8	103,6
13.	Солтүстік Қазақстан	107,8	102,0	102,4	103,0	103,5	103,8	104,4	105,7
14.	Шығыс Қазақстан	107,5	103,5	101,4	101,4	102,1	102,4	102,9	103,9
15.	Астана қаласы	110,8	106,1	102,1	102,5	103,5	104,1	104,8	106,4
16.	Алматы қаласы	115,0	107,5	102,6	103,1	104,2	105,1	106,0	107,8

2-кесте – Өңірлер бөлінісіндегі салалар бойынша 2020 жылға дейінгі
НКИ болжамы, алдыңғы жылға қарағанда %-бен
Ақмола облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	107,7	102,5	102,5	103,8	104,8	104,7	105,6	106,5
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	130,9	101,9	105,9	108,9	107,8	107,5	108,1	109,8
3.	Өнеркәсіп	100,4	102,2	99,9	99,9	102,8	102,5	104,1	104,2
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	111,6	98,8	98,8	101,7	114,7	110,6	108,3	119,7
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	100,2	102,9	99,0	101,4	103,0	103,0	104,8	103,1
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	85,2	105,1	102,3	102,3	102,3	103,4	103,4	102,7
7.	Құрылыс	88,7	105,3	102,6	102,6	102,6	102,6	102,6	102,6
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	103,2	103,9	101,5	101,8	102,5	102,9	103,4	104,6
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	97,7	107,8	102,4	103,5	104,0	105,6	105,8	106,6
10.	Көлік және қоймалау	108,2	104,4	102,2	102,2	102,2	103,2	104,4	105,7
11.	Ақпарат және байланыс	110,4	102,8	101,0	101,0	101,0	101,7	102,4	103,1
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	103,3	102,6	100,8	101,1	101,9	101,4	101,5	103,3
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	103,5	102,0	100,8	100,9	102,0	101,8	102,1	103,3
14.	Жалпы қосылған құн	105,2	103,3	101,9	102,7	103,5	103,7	104,3	105,4

Ақтөбе облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	106,7	100,7	100,0	102,0	104,1	103,3	102,9	104,5
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	101,8	100,6	101,8	102,7	102,4	102,3	102,4	102,9
3.	Өнеркәсіп	102,4	100,0	99,3	101,9	105,2	104,1	103,4	105,8
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	100,8	99,6	99,5	100,6	105,6	104,0	103,2	107,5
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	108,9	101,2	99,6	100,6	101,3	101,3	102,1	101,3
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	108,2	102,6	101,2	101,2	101,2	101,8	101,8	101,4
7.	Құрылыс	142,9	104,1	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	100,7	105,4	102,0	102,5	103,4	104,1	104,7	106,4
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	90,9	107,6	102,4	103,4	103,8	105,4	105,7	106,4
10.	Көлік және қоймалау	109,1	106,3	103,1	103,1	103,1	104,5	106,3	108,1
11.	Ақпарат және байланыс	105,6	105,0	101,8	101,8	101,8	103,0	104,2	105,5
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	91,4	104,3	101,3	101,8	103,3	102,4	102,5	105,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	111,4	103,4	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,6
14.	Жалпы қосылған құн	104,2	102,8	100,9	102,3	103,7	103,7	103,9	105,5

Алматы облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	102,0	101,6	101,2	100,5	100,8	101,0	101,6	101,6
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	103,3	100,6	101,8	102,8	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Өнеркәсіп	102,6	101,3	100,6	98,4	99,2	99,5	100,7	100,3
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	101,7	99,6	99,6	100,6	105,4	103,9	103,0	107,2
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	102,3	101,2	99,6	100,6	101,3	101,2	102,0	101,3
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	106,0	102,5	101,1	101,1	101,1	101,7	101,7	101,3
7.	Құрылыс	99,9	104,0	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0	102,0
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	119,9	105,1	101,9	102,3	103,5	103,7	104,4	106,3
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	103,0	107,8	102,4	103,5	104,0	105,6	105,8	106,6
10.	Көлік және қоймалау	110,1	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,1	107,9
11.	Ақпарат және байланыс	96,0	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	160,3	104,5	101,4	101,9	103,4	102,5	102,6	105,8
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	110,4	103,6	101,4	101,7	103,5	103,2	103,7	105,8
14.	Жалпы қосылған құн	110,8	103,3	101,6	101,4	102,1	102,4	103,0	104,1

Атырау облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	105,9	100,2	99,5	102,7	105,1	104,1	103,1	104,9
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	101,2	100,6	101,8	102,7	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Өнеркәсіп	108,8	99,8	99,1	102,9	105,9	104,7	103,4	105,7
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	109,3	99,7	99,7	100,4	103,9	102,8	102,2	105,2
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	104,2	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	100,1	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	100,9
7.	Құрылыс	84,3	103,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	98,4	104,9	102,0	102,3	103,5	103,7	104,6	106,6
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	102,7	107,7	102,4	103,5	103,9	105,5	105,8	106,5
10.	Көлік және қоймалау	107,7	106,7	103,4	103,4	103,4	104,8	106,7	108,6
11.	Ақпарат және байланыс	105,3	105,5	101,9	101,9	102,0	103,3	104,6	106,0
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	71,2	104,5	101,4	101,9	103,4	102,5	102,7	105,8
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	101,6	103,6	101,4	101,7	103,5	103,2	103,7	105,9
14.	Жалпы қосылған құн	103,7	101,6	100,2	102,6	104,5	103,9	103,7	105,6

Батыс Қазақстан облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	100,1	100,0	99,4	102,8	105,3	104,2	103,2	105,2
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	104,6	100,6	101,8	102,7	102,4	102,3	102,5	102,9
3.	Өнеркәсіп	99,6	99,8	99,2	102,9	105,9	104,6	103,4	105,7
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	98,2	99,7	99,7	100,4	104,0	102,9	102,2	105,3
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	120,3	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	102,8	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	101,0
7.	Құрылыс	107,4	103,1	101,5	101,5	101,5	101,5	101,5	101,5
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	108,2	105,4	102,1	102,5	103,5	104,0	104,8	106,7
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	108,0	108,2	102,6	103,7	104,2	105,9	106,2	107,0
10.	Көлік және қоймалау	112,2	106,6	103,3	103,3	103,3	104,7	106,5	108,4
11.	Ақпарат және байланыс	98,3	105,3	101,9	101,9	101,9	103,2	104,5	105,8
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	93,8	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,5	105,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	112,6	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,6
14.	Жалпы қосылған құн	102,6	101,9	100,3	102,7	104,4	104,1	103,9	105,9

Жамбыл облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	108,2	102,0	101,4	100,9	101,1	101,2	101,6	101,7
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	110,4	100,6	101,9	102,8	102,5	102,4	102,6	103,1
3.	Өнеркәсіп	108,0	100,8	100,5	98,6	99,3	99,5	100,4	100,3
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	116,5	99,7	99,7	100,4	104,0	102,9	102,2	105,3
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	108,4	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	98,7	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	101,0
7.	Құрылыс	107,0	104,9	102,4	102,4	102,4	102,4	102,4	102,4
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	100,4	105,1	102,0	102,4	103,4	103,8	104,5	106,4
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	105,5	107,8	102,5	103,6	104,0	105,6	105,9	106,7
10.	Көлік және қоймалау	108,5	106,4	103,2	103,2	103,2	104,5	106,4	108,2
11.	Ақпарат және байланыс	106,8	105,1	101,8	101,8	101,8	103,0	104,3	105,5
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	82,2	104,3	101,3	101,8	103,2	102,4	102,5	105,5
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	102,8	103,4	101,4	101,6	103,3	103,0	103,5	105,6
14.	Жалпы қосылған құн	103,5	103,8	101,7	101,7	102,4	102,7	103,3	104,4

Қарағанды облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	108,6	100,9	100,5	99,7	100,4	100,4	100,9	101,1
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	111,9	100,3	100,9	101,3	101,2	101,1	101,2	101,4
3.	Өнеркәсіп	104,6	100,5	100,3	99,1	100,0	100,0	100,7	100,9
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	122,2	99,7	99,7	100,4	103,7	102,6	102,1	104,9
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	99,7	100,8	99,7	100,4	100,8	100,8	101,3	100,8
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	100,3	101,6	100,7	100,7	100,7	101,1	101,1	100,9
7.	Құрылыс	154,0	104,0	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	106,4	105,1	101,8	102,3	103,3	103,7	104,2	105,9
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	98,3	107,7	102,4	103,5	103,9	105,5	105,7	106,5
10.	Көлік және қоймалау	104,4	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,1	107,9
11.	Ақпарат және байланыс	105,0	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	123,3	104,0	101,2	101,7	103,0	102,2	102,3	105,1
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	104,7	103,2	101,3	101,5	103,1	102,8	103,3	105,1
14.	Жалпы қосылған құн	107,8	102,6	101,0	100,7	101,6	101,8	102,3	103,1

Қостанай облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	110,8	101,0	101,5	102,6	103,2	103,0	103,2	104,1
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	136,6	101,4	104,3	106,5	105,7	105,5	106,0	107,2
3.	Өнеркәсіп	101,3	100,3	99,9	100,3	101,8	101,4	101,5	102,3
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	96,2	99,7	99,7	100,4	103,8	102,7	102,1	105,1
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	108,1	100,8	99,7	100,4	100,8	100,8	101,3	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	93,6	101,7	100,7	100,7	100,8	101,1	101,1	100,9
7.	Құрылыс	101,3	103,5	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	110,8	105,3	102,1	102,5	103,3	103,9	104,7	106,5
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	101,1	107,4	102,3	103,3	103,7	105,3	105,5	106,3
10.	Көлік және қоймалау	111,8	106,1	103,1	103,1	103,1	104,4	106,1	107,9
11.	Ақпарат және байланыс	107,3	104,8	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	128,8	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,6	105,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	103,2	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,7
14.	Жалпы қосылған құн	110,8	103,6	101,9	102,5	103,3	103,5	104,1	105,6

Қызылорда облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	102,8	100,6	99,8	102,7	104,4	103,7	103,0	104,4
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	101,1	100,6	101,8	102,8	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Өнеркәсіп	100,6	99,8	99,1	102,9	105,8	104,6	103,4	105,7
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	99,2	99,7	99,7	100,4	103,9	102,8	102,2	105,3
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	117,2	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	112,6	101,8	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	100,9
7.	Құрылыс	116,6	104,5	102,2	102,2	102,2	102,2	102,2	102,2
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	105,7	104,9	102,0	102,3	103,2	103,7	104,5	106,3
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	113,5	108,6	102,7	103,9	104,4	106,2	106,5	107,3
10.	Көлік және қоймалау	104,4	106,4	103,2	103,2	103,2	104,5	106,3	108,1
11.	Ақпарат және байланыс	100,0	105,1	101,8	101,8	101,8	103,0	104,3	105,5
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	102,5	103,7	101,1	101,6	102,8	102,0	102,2	104,8
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	105,4	102,9	101,2	101,4	102,9	102,6	103,0	104,8
14.	Жалпы қосылған құн	104,0	102,3	100,6	102,5	103,8	103,7	103,8	105,4

Маңғыстау облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	102,0	100,3	99,4	103,0	106,2	104,9	103,8	106,3
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	96,7	100,6	101,8	102,8	102,4	102,3	102,5	103,0
3.	Өнеркәсіп	102,2	99,7	99,1	103,1	107,2	105,6	104,1	107,3
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	101,7	99,6	99,6	100,6	105,3	103,8	103,0	107,1
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	110,1	101,2	99,6	100,6	101,2	101,2	101,9	101,3
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	104,9	102,5	101,1	101,1	101,1	101,7	101,7	101,3
7.	Құрылыс	100,3	104,7	102,3	102,3	102,3	102,3	102,3	102,3
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	112,3	105,0	101,9	102,3	103,7	103,7	104,3	106,7
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	112,6	107,3	102,3	103,3	103,7	105,3	105,5	106,2
10.	Көлік және қоймалау	107,8	105,9	103,0	103,0	103,0	104,2	105,9	107,6
11.	Ақпарат және байланыс	105,1	104,6	101,6	101,6	101,6	102,7	103,8	105,0
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	134,6	105,1	101,6	102,1	103,9	102,8	103,0	106,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	104,7	104,1	101,6	101,9	104,0	103,6	104,2	106,7
14.	Жалпы қосылған құн	105,3	101,9	100,3	102,7	105,1	104,4	104,0	106,5

Оңтүстік Қазақстан облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	102,5	101,1	100,9	100,4	100,8	100,9	101,3	101,6
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	104,1	100,6	101,9	102,8	102,5	102,4	102,6	103,1
3.	Өнеркәсіп	102,2	100,5	100,3	98,9	99,8	99,8	100,6	100,7
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	108,6	99,7	99,7	100,4	103,5	102,5	102,0	104,8
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	100,2	100,7	99,7	100,4	100,8	100,8	101,2	100,8
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	95,6	101,6	100,7	100,7	100,7	101,0	101,0	100,8
7.	Құрылыс	101,2	103,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8	101,8
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	103,5	104,9	101,8	102,3	103,4	103,6	104,2	106,1
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	104,6	107,5	102,3	103,4	103,8	105,4	105,6	106,4
10.	Көлік және қоймалау	106,5	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,2	108,0
11.	Ақпарат және байланыс	103,3	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	97,6	104,3	101,3	101,8	103,2	102,4	102,5	105,5
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	105,4	103,4	101,4	101,6	103,3	103,0	103,5	105,5
14.	Жалпы қосылған құн	103,0	103,2	101,4	101,4	102,3	102,4	103,0	104,2

Павлодар облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	101,9	101,1	100,9	99,1	99,6	99,8	100,6	100,5
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	133,4	90,3	101,9	102,9	102,6	102,5	102,6	103,2
3.	Өнеркәсіп	99,2	96,1	98,7	98,4	99,0	99,3	100,2	100,1
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	101,5	94,4	97,7	100,5	104,1	102,9	102,3	105,5
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	99,8	96,6	97,1	100,4	100,9	100,9	101,5	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	100,4	97,4	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	101,0
7.	Құрылыс	102,9	103,5	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	98,1	105,8	102,3	102,7	103,6	104,3	105,1	106,8
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	90,6	108,4	102,6	103,8	104,3	106,1	106,3	107,2
10.	Көлік және қоймалау	102,2	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,2	108,0
11.	Ақпарат және байланыс	106,3	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	98,7	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,6	105,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	102,6	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,7
14.	Жалпы қосылған құн	100,1	103,3	101,5	100,8	101,5	102,0	102,8	103,6

Солтүстік Қазақстан облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	111,0	101,4	103,0	103,6	103,4	103,4	103,9	104,7
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	111,7	101,4	104,3	106,5	105,7	105,5	105,9	107,1
3.	Өнеркәсіп	105,0	100,8	100,7	98,2	98,7	99,0	100,0	99,8
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	107,1	99,7	99,7	100,4	103,8	102,7	102,1	105,1
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	104,5	100,8	99,7	100,4	100,8	100,8	101,3	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	108,5	101,7	100,8	100,8	100,8	101,1	101,1	100,9
7.	Құрылыс	125,0	104,0	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9	101,9
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	105,8	105,4	102,0	102,5	103,6	104,0	104,6	106,4
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	110,8	108,2	102,6	103,7	104,2	105,9	106,1	107,0
10.	Көлік және қоймалау	109,3	106,1	103,0	103,0	103,0	104,3	106,0	107,8
11.	Ақпарат және байланыс	105,1	104,7	101,7	101,7	101,7	102,8	104,0	105,2
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	98,4	104,4	101,3	101,8	103,3	102,4	102,6	105,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	105,6	103,5	101,4	101,6	103,4	103,1	103,6	105,7
14.	Жалпы қосылған құн	108,0	103,8	102,4	103,0	103,5	103,8	104,3	105,7

Шығыс Қазақстан облысы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	107,5	101,0	100,8	100,1	100,6	100,6	101,2	101,4
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	108,3	100,6	101,8	102,8	102,5	102,4	102,5	103,0
3.	Өнеркәсіп	106,4	100,6	100,3	98,8	99,7	99,8	100,6	100,7
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	113,2	99,7	99,7	100,4	103,9	102,8	102,2	105,2
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	106,7	100,8	99,7	100,4	100,9	100,9	101,4	100,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	90,0	101,7	100,8	100,8	100,8	101,2	101,2	100,9
7.	Құрылыс	112,9	103,4	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7	101,7
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	107,9	104,9	101,8	102,3	103,1	103,7	104,2	105,8
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	111,1	107,6	102,4	103,4	103,9	105,5	105,7	106,5
10.	Көлік және қоймалау	110,5	106,2	103,1	103,1	103,1	104,4	106,2	108,0
11.	Ақпарат және байланыс	104,4	104,9	101,7	101,7	101,7	102,9	104,1	105,3
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	108,3	103,6	101,1	101,5	102,7	102,0	102,1	104,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	104,1	102,9	101,1	101,3	102,8	102,5	103,0	104,7
14.	Жалпы қосылған құн	107,7	103,1	101,4	101,3	102,0	102,3	102,9	103,9

Астана қаласы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	93,2	102,8	101,3	100,8	101,1	101,2	101,6	101,4
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	110,1	100,7	102,2	103,3	102,9	102,8	103,0	103,6
3.	Өнеркәсіп	106,3	101,7	100,6	98,6	99,6	100,0	101,5	100,8
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	-	99,4	99,3	100,9	107,8	105,6	104,4	110,5
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	108,6	101,8	99,4	100,8	101,9	101,8	102,9	101,9
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	103,8	103,8	101,7	101,7	101,7	102,5	102,5	102,0
7.	Құрылыс	89,0	103,3	101,6	101,6	101,6	101,6	101,6	101,6
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	114,0	106,2	102,2	102,8	103,9	104,5	105,3	107,2
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	120,2	109,8	103,1	104,4	105,0	107,0	107,3	108,3
10.	Көлік және қоймалау	107,2	107,1	103,6	103,6	103,6	105,1	107,1	109,1
11.	Ақпарат және байланыс	110,2	106,0	102,1	102,1	102,1	103,6	105,0	106,5
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	105,1	104,8	101,5	102,0	103,6	102,6	102,8	106,1
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	116,4	103,8	101,5	101,8	103,7	103,4	103,9	106,2
14.	Жалпы қосылған құн	110,4	105,7	102,1	102,5	103,5	104,1	104,8	106,4

Алматы қаласы

Р/с №	Атауы	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Есеп	Бағалау		Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.	Тауарлар өндірісі	100,6	103,0	101,4	100,1	100,7	100,9	101,9	101,5
2.	Ауыл, орман және балық шаруашылығы	89,3	100,5	101,6	102,4	102,1	102,1	102,2	102,6
3.	Өнеркәсіп	105,8	101,6	100,6	98,6	99,5	99,8	101,2	100,6
4.	Тау-кен өндіру өнеркәсібі және карьерлерді игеру	-	-	-	-	-	-	-	-
5.	Өңдеуші өнеркәсіп	108,2	101,6	99,4	100,8	101,7	101,7	102,7	101,8
6.	Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау	94,1	103,5	101,5	101,5	101,5	102,3	102,3	101,9
7.	Құрылыс	91,5	106,0	102,9	102,9	102,9	102,9	102,9	102,9
8.	Көрсетілетін қызметтер өндірісі	117,5	107,5	102,7	103,4	104,5	105,5	106,3	108,4
9.	Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	122,1	109,9	103,1	104,5	105,1	107,2	107,5	108,5
10.	Көлік және қоймалау	105,7	111,3	105,7	105,7	105,7	108,1	111,3	114,5
11.	Ақпарат және байланыс	118,0	111,0	103,9	103,9	103,9	106,5	109,1	111,8
12.	Жылжымайтын мүлікпен операциялар	152,5	105,2	101,6	102,2	103,9	102,8	103,0	106,6
13.	Өзге де көрсетілетін қызметтер	100,5	104,1	101,6	101,9	104,0	103,6	104,3	106,7
14.	Жалпы қосылған құн	115,9	107,1	102,5	103,1	104,2	105,1	105,9	107,8

3-кесте – Қазақстан Республикасы халқының болжамды орташа жылдық саны

мың адам

Р/с №	Өңірдің атауы	2010	2011	2012	2013	2014	2015		2016	2017	2018	2019	2020
		Факт						Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8		9	10	11	12	13
1.	Қазақстан Республикасы	16 321,6	16 558,3	16 791,9	17 035,0	17 271,2	17 510,6		17 747,4	17 979,5	18 205,9	18 424,7	18 635,7
2.	Ақмола	734,2	732,3	732,0	734,1	734,8	735,9		736,7	737,3	737,6	737,5	737,0
3.	Ақтөбе	770,5	781,9	791,1	802,4	810,4	820,0		829,5	838,6	847,2	855,2	862,7
4.	Алматы	1 854,5	1 890,8	1 927,7	1 965,6	2 003,2	2 040,4		2 077,0	2 113,0	2 148,0	2 182,0	2 215,1
5.	Атырау	526,5	537,5	549,1	561,5	573,7	585,9		598,0	609,9	621,7	633,2	644,4
6.	Батыс Қазақстан	606,1	610,4	615,1	620,8	625,4	630,4		635,3	639,8	644,1	648,0	651,5
7.	Жамбыл	1 040,4	1 051,0	1 062,8	1 077,2	1 090,6	1 104,1		1 117,1	1 129,5	1 141,3	1 152,4	1 162,8
8.	Қарағанды	1 349,5	1 355,0	1 360,3	1 366,2	1 369,9	1 374,0		1 377,4	1 380,1	1 382,0	1 383,2	1 383,5
9.	Қостанай	882,4	880,5	879,7	880,4	880,6	880,6		880,3	879,5	878,3	876,5	874,3
10.	Қызылорда	694,8	706,7	719,8	733,2	747,6	761,3		774,7	787,9	800,7	813,1	825,0
11.	Маңғыстау	513,7	535,0	556,8	577,6	601,5	624,2		647,2	670,3	693,6	716,8	740,1
12.	Оңтүстік Қазақстан	2 539,6	2 594,6	2 650,2	2 706,1	2 766,2	2 824,8		2 883,6	2 942,1	3 000,1	3 057,2	3 113,4
13.	Павлодар	745,2	746,6	748,0	750,9	751,6	752,9		753,8	754,2	754,0	753,4	752,2
14.	Солтүстік Қазақстан	591,0	586,4	581,5	577,6	573,3	569,0		564,4	559,6	554,5	549,1	543,3
15.	Шығыс Қазақстан	1 397,99	1 397,89	1 394,71	1 393,62	1 395,27	1 396,81		1 398,62	1 400,58	1 402,67	1 404,70	1 406,64
16.	Астана қаласы	673,2	720,0	760,5	796,3	832,0	868,2		904,4	940,5	976,5	1 012,1	1 047,4
17.	Алматы қаласы	1 402,1	1 431,7	1 462,6	1 491,5	1 515,1	1 542,1		1 569,4	1 596,6	1 623,7	1 650,3	1 676,4

4-кесте – Қазақстан Республикасының экономикалық тұрғыдан белсенді халқы санының болжамды серпіні

мың адам

Р/с №	Өңірдің атауы	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
		Факт				Болжам
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
1.	Қазақстан Республикасы	8610,7	8774,6	8981,9	9041,3	9104,0	9162,0	9217,6	9272,8	9329,1	9390,5	9461,2
2.	Ақмола	438,7	442,7	439,8	441,9	441,1	439,8	438,1	436,6	435,0	433,6	432,6
3.	Ақтөбе	399,9	415,8	432,4	434,1	436,1	437,7	438,8	439,7	440,6	441,6	443,1
4.	Алматы	893,3	947,0	1020,8	1044,6	1057,1	1069,0	1081,2	1093,6	1106,1	1119,5	1134,4
5.	Атырау	270,8	283,2	291,8	294,3	298,2	301,9	305,4	308,9	312,5	316,3	320,3
6.	Батыс Қазақстан	334,4	333,5	332,5	333,4	334,1	334,5	334,5	334,5	334,7	335,1	335,8
7.	Жамбыл	584,7	589,4	591,9	581,0	583,2	585,1	587,0	588,9	590,9	593,4	596,8
8.	Қарағанды	744,9	739,2	740,9	744,1	743,0	741,5	739,4	736,9	734,5	732,7	731,5
9.	Қостанай	543,5	541,8	539,6	531,1	529,7	528,0	526,2	524,3	522,3	520,4	518,6
10.	Қызылорда	317,4	337,5	347,6	352,6	356,7	360,5	363,9	367,1	370,4	373,7	377,5
11.	Маңғыстау	219,3	241,9	271,7	274,2	282,6	290,9	299,1	307,4	315,9	324,7	334,0
12.	Оңтүстік Қазақстан	1160,1	1198,3	1243,4	1255,2	1274,0	1292,4	1310,9	1329,8	1349,0	1368,8	1390,6
13.	Павлодар	440,7	441,1	439,2	440,0	438,6	436,8	435,0	432,9	430,9	429,3	427,8
14.	Солтүстік Қазақстан	380,1	366,2	349,6	346,9	343,2	339,3	335,3	331,3	327,3	323,4	319,5
15.	Шығыс Қазақстан	769,8	757,5	748,5	746	742,7	730,9	735,0	727,0	713,0	723,3	719,0
16.	Астана қаласы	390,7	398,6	417,6	434,5	448,4	462,4	476,4	490,5	504,8	519,6	535,2
17.	Алматы қаласы	722,4	740,9	774,7	787,5	795,3	803,2	811,4	819,4	827,2	835,4	844,5

4-бөлім. Өңірлерді 2020 жылға дейін перспективалы дамыту схемалары

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы
ҚР ҰЭМ – Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі
ҚР ИДМ – Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму
министрлігі
АКТ – ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
ІҚМ – ірі қара мал
IT – ақпараттық технологиялар
ҚР БЭЖ – Қазақстан Республикасының Бірыңғай электр
энергетикалық жүйесі
РМК – республикалық мемлекеттік кәсіпорын
МЖӘ – мемлекеттік-жекешелік әріптестік
ИИДМБ – индустриялық-инновациялық дамытудың мемлекеттік
бағдарламасы
АҚ – акционерлік қоғам
«ССТӨБ» АҚ – «Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік
бірлестігі» акционерлік қоғамы
ЖШС – жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ТжКБ – техникалық және кәсіптік білім
КТҚС – Каспий теңізінің қазақстандық секторы
АӨК – агроөнеркәсіптік кешен
СЭҚ – сыртқы экономикалық қызмет

Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың
2020 жылға дейінгі
болжамды схемасына
1-қосымша

1991 – 2013 жылдары ел ЖІӨ-де өңірлер үлесінің өзгеру серпіні

Р/с №	Өңір	1991	1995	2000	2001	2003	2004	2005	2006	2007	2009	2010	2011	2012	2013
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
1.	Қазақстан Республикасы	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100
2.	Ақмола	7,8	6,1	3,2	3,3	3,1	2,8	2,6	2,5	3,2	3,1	2,7	2,9	2,6	2,8
3.	Ақтөбе	5,4	5,1	4,5	4,5	5,1	5,0	5,4	5,1	5,3	5,0	5,4	5,4	5,5	5,3
4.	Алматы	7,7	5,1	4,8	4,9	5,0	4,4	4,3	4,0	4,3	4,5	4,6	4,5	4,8	4,9
5.	Атырау	2,8	6,1	9,4	9,0	10,5	10,9	10,6	10,7	9,6	11,6	13,0	12,5	10,8	10,6
6.	Шығыс Қазақстан	10,7	11,8	9,2	8,6	7,2	6,7	6,2	6,0	6,2	5,8	5,7	5,9	6,0	6,0
7.	Жамбыл	4,6	2,2	2,2	2,1	2,6	2,3	2,2	1,9	2,1	2,1	2,0	2,3	2,5	2,5
8.	Батыс Қазақстан	4,1	2,7	4,6	4,6	4,4	6,1	5,3	5,0	4,8	4,8	4,8	4,8	5,6	5,4
9.	Қарағанды	11,1	16,3	11,5	10,4	9,6	8,7	9,0	9,0	8,9	8,9	8,6	8,7	8,1	7,9
10.	Қостанай	9,6	7,2	6,1	5,3	5,1	4,6	4,3	3,8	4,4	4,3	3,9	4,1	3,8	3,8
11.	Қызылорда	2,0	2,2	2,2	2,3	2,9	3,1	3,2	3,6	3,9	3,8	3,9	3,8	3,9	4,0
12.	Маңғыстау	2,6	5,1	5,0	4,5	4,7	5,0	5,7	5,8	5,9	6,5	6,8	6,4	5,4	5,5
13.	Павлодар	7,1	10,7	6,4	6,3	5,8	5,7	5,1	4,5	4,6	5,1	4,7	5,5	5,0	4,5
14.	Солтүстік Қазақстан	9,4	7,0	2,7	3,0	3,0	2,6	2,4	2,3	2,5	2,4	2,1	2,4	2,3	2,2
15.	Оңтүстік Қазақстан	8,5	4,3	6,9	7,2	6,7	5,3	4,7	4,1	4,8	5,4	5,5	5,5	6,2	6,0
16.	Астана қаласы			5,2	6,3	6,6	8,0	9,4	9,4	8,8	8,1	8,1	7,6	8,5	9,5
17.	Алматы қаласы	6,7	8,1	16,0	17,6	17,5	18,8	19,7	22,3	20,8	18,7	18,0	17,8	18,9	19,0

Дереккөз: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика
министрлігінің Статистика комитеті

Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың
2020 жылға дейінгі
болжамды схемасына
2-қосымша

Қазақстан Республикасының өңірлері бойынша еңбек нарығының
негізгі көрсеткіштері

Р/с №	Өңір	Жылдар	Экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны, мың адам	Жұмыспен қамтылған халық саны, мың адам	Өз бетінше жұмыспен қамтылу деңгейі, %	Жұмыссыздық деңгейі, %	Жұмыспен қамту құрылымы, %
							ауыл, орман және балық шаруашылығы	тау-кен өндіру өнеркәсібі	өңдеуші өнеркәсіп	қалған өнеркәсіп	құрылыс	сауда	білім беру	өзге де көрсетілетін қызметтер	қалған қызмет түрлері
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
1.	Қазақстан Республикасы	2009	8 458	7 903	33,7	6,6	29,0	2,5	6,9	2,3	7,0	14,8	9,8	27,5	0,3
		2013	9 041	8 571	30,6	5,2	24,2	2,9	6,4	2,8	7,7	14,7	10,8	30,4	0,2
2.	Ақмола	2009	436	406	42,6	6,9	37,8	1,9	7,5	2,4	5,5	7,9	9,4	26,9	0,7
		2013	442	419	40,1	5,2	35,5	2,2	7,3	3,1	5,3	8,0	10,3	27,4	0,8
3.	Ақтөбе	2009	397	373	34,1	6,0	30,2	6,4	8,1	2,7	4,4	12,4	11,2	24,1	0,3
		2013	434	413	25,4	4,9	13,5	7,4	5,7	2,2	7,9	18,8	12,0	32,5	0,0
4.	Алматы	2009	863	807	42,1	6,5	47,7	0,9	4,1	1,5	6,0	12,1	7,5	19,4	0,8
		2013	1 045	993	40,7	4,9	42,6	0,4	3,4	1,5	7,9	12,5	7,9	23,9	0,0
5.	Атырау	2009	258	242	14,2	6,1	8,3	4,5	5,4	2,1	20,2	11,2	11,0	37,5	0,0
		2013	294	280	12,0	5,0	4,3	5,7	6,0	4,6	15,6	9,8	11,4	42,6	0,0
6.	Батыс Қазақстан	2009	334	313	39,9	6,3	34,7	1,7	4,2	1,8	9,5	11,9	11,9	24,4	0,1
		2013	333	317	39,2	5,1	25,6	1,9	4,2	2,6	8,2	12,7	13,9	31,0	0,1
7.	Жамбыл	2009	577	539	52,1	6,5	34,0	1,4	4,5	1,9	5,5	22,1	10,2	20,2	0,3
		2013	581	551	50,9	5,2	36,6	1,2	3,5	2,1	4,9	20,0	11,3	20,2	0,1
8.	Қарағанды	2009	741	695	21,6	6,1	16,2	3,2	17,2	3,4	4,8	15,0	9,8	30,2	0,2
		2013	744	707	15,1	5,0	11,7	5,0	16,9	3,8	5,8	14,0	11,0	31,9	0,0
9.	Қостанай	2009	545	511	43,1	6,3	37,6	4,6	6,4	2,1	2,9	18,5	7,4	20,4	0,1
		2013	531	504	39,9	5,2	37,6	5,5	4,6	2,0	3,4	17,5	8,4	20,9	0,0
10.	Қызылорда	2009	307	287	42,3	6,6	22,3	3,3	5,4	1,8	10,2	14,3	13,0	29,4	0,2
		2013	353	334	32,8	5,2	10,3	3,9	2,5	3,5	11,3	16,4	15,9	36,1	0,0
11.	Маңғыстау	2009	209	194	8,2	7,1	3,2	14,7	8,8	5,5	9,9	10,2	9,5	38,1	0,1
		2013	274	259	7,0	5,5	1,3	18,8	5,4	9,0	9,5	7,6	12,0	36,4	0,0
12.	Оңтүстік Қазақстан	2009	1 133	1 058	48,4	6,6	43,3	0,9	3,0	1,1	5,8	17,2	11,3	17,1	0,1
		2013	1 255	1 186	46,8	5,5	35,2	1,0	2,9	1,5	9,7	17,2	12,1	20,3	0,0
13.	Павлодар	2009	434	406	23,8	6,4	24,5	3,4	12,7	5,2	5,9	12,1	9,6	26,5	0,0
		2013	440	418	21,3	5,0	22,1	2,7	13,6	6,0	6,8	11,4	9,9	27,4	0,1
14.	Солтүстік Қазақстан	2009	382	358	40,8	6,3	48,8	0,5	3,6	1,7	2,1	10,0	9,8	23,3	0,1
		2013	347	329	34,6	5,1	43,1	0,2	4,2	2,3	2,1	11,0	11,9	25,1	0,2
15.	Шығыс Қазақстан	2009	764	715	33,9	6,4	30,1	2,9	8,2	2,3	5,4	14,1	8,9	27,8	0,3
		2013	746	708	31,8	5,1	25,4	3,1	9,6	2,2	5,9	13,6	9,9	30,2	0,1
16.	Астана қаласы	2009	372	347	9,8	6,6	0,8	0,2	4,1	1,8	13,3	15,1	6,9	57,0	0,8
		2013	435	411	6,7	5,5	1,6	1,1	3,0	4,3	12,5	9,7	9,2	58,0	0,3
17.	Алматы қаласы	2009	707	652	7,0	7,7	0,7	0,4	6,9	2,8	12,6	19,4	10,8	46,4	0,1
		2013	788	743	8,0	5,9	0,5	0,2	8,1	2,2	9,0	21,3	10,4	47,4	1,0

Елді аумақтық-кеңістікте дамытудың
2020 жылға дейінгі
болжамды схемасына
3-қосымша

Теңгерімді даму аймақтары ретінде макроөңірлерге бөлу

Р/с №	Макроөңір	Қазақстан Республикасының облыстарын макроөңірлерге аудандастыру критерийлері			Макроөңірлердің 2013 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі көрсеткіштері
		Экологиялық	Әлеуметтік	Экономикалық
1	2	3	4	5	6
1.	Оңтүстік Алматы Жамбыл Қызылорда Оңтүстік Қазақстан	Ауыл шаруашылығын жүргізу үшін қолайлы климаттық жағдайлар; туризмді дамытуға арналған ресурстар. Жоңғар Алатауы бөктерінің рекреациялық бөліктерінің аймақтары, каньондар, Талас Алатауы мен Қаржантау таулары, Ақжар және басқа көлдер; бай минералдық-шикізат базасы. Макроөңір аумағында фосфат шикізатының 72 %-дан астамы, балқытылған шпаттың 8 %-ы, кварцит қорларының 65,1 %-ы, уранның 72,4 %-ы (Солтүстік Харасан, Солтүстік, Оңтүстік Қарамұрын, Мойынқұм, Мыңқұдық және т.б. кен орындары), қорғасын және мырыштың 11 %-ы (Шалқия және Талап кен орындары) шоғырланған	Халық санының көптігі және жоғары тығыздығы. Макроөңірде ел халқының 38 %-ы тұрады. Макроөңірдегі халық тығыздығы республика бойынша ең жоғарылардың бірі – орта есеппен 1 шаршы км-ге 10,7 адам; халықтың табиғи өсімінің жоғары қарқыны. 2009 – 2013 жылдары макроөңір халқының саны 7,8 %-ға артты	Экономика құрылымының ұқсастығы. Оңтүстік макроөңірдің негізгі мамандануының бірі ауыл шаруашылығы болып табылады. Макроөңір республиканың жалпы өнімінің 35,6 %-ын шығарады; дамыған көлік инфрақұрылымы. Өзбекстанмен, Қытай Халық Республикасымен, Қырғызстанмен шекаралас орналасуы және олармен тарихи қалыптасқан байланыстар өңірдің көлік жүйесін дамытуға ықпал етті. Оңтүстік макроөңір облыстарын бірыңғай көлік дәлізі – Оңтүстік дәліз байланыстырады; еңбек резервтерінің болуы. Оңтүстік макроөңір дәстүрлі түрде индустриялық Солтүстік пен Шығысқа еңбек ресурстарының өнім берушісі болып табылады. Макроөңір үлесіне елдің экономикалық тұрғыдан белсенді халқының 36 %-ы тиесілі	Халық саны – 6 422,2 млн. адам (38 %); ЖӨӨ – 6 105 211,7 млн. теңге (17,3 %); өнеркәсіп өнімі – 2 539 147,3 млрд. теңге (14,2 %); экспорт – 417 848,8 мың АҚШ долл. (7,6 %)
2.	Орталық-Шығыс Шығыс Қазақстан Қарағанды Павлодар	Полиметалл кендерінің, бағалы металдардың, жерде сирек кездесетін элементтердің бай кен орындары. Түсті металдардың ең ірі кен орындары Айдарлы, Ақтоғай, Артемьевское, Орловское, Саяқ, Нұрқазған және т.б. болып табылады; географиялық орналасуы; туризмді дамытуға арналған ресурстары. Баянауыл курорттық аймағы, Батыс Алтай, Марқакөл қорықтары, Рахманов бұлақтары қаумалдығы,Зайсан, Алакөл көлдері және т.б.	Халық санының салыстырмалы түрде көп болуы. Макроөңірде 3505,4 млн. адам тұрады, ол елдің барлық халқының 20,1 %-ын құрайды;	Экономика құрылымының ұқсастығы. Макроөңірде мына салалар жетекші рөлге ие:өнеркәсіпте – көмір өндірісі, металлургия, машина жасау, электр энергетикасы; ауыл шаруашылығында – мал шаруашылығы. Макроөңірде жалпы республикалық көлемнен көмірдің 97,4 %-ы, металлургия өнімінің 84,6-ы, машиналар мен жабдықтың 42,6 %-ы, электр энергиясының 47,2 %-ы, мал шаруашылығы өнімінің 29 %-ы өндіріледі; елеулі кадр әлеуеті; экспорт құрылымының ұқсастығы.	Халық саны – 3 505,4 мың адам (20,7 %) ЖӨӨ – 6 472 700 млн. теңге (18,35 %); өнеркәсіп өнімі – 3 658 191,8 млрд. теңге (20,5 %); экспорт – 2 238 646,1 мың АҚШ долл. (40,6 %);
3.	Батыс Ақтөбе Атырау Батыс Қазақстан Маңғыстау	Көмірсутекті шикізаттың ірі кен орындары. Макроөңірде елдің мұнай қорларының 96 %-дан астамы шоғырланған; ұқсас табиғи-климаттық жағдайлар; географиялық орналасуы. Теңізге шығу жолының, Каспий бассейні елдерінің нарықтарына шығу жолының болуы.	Халық санының аздығы. Батыс макроөңірінде ел халқының 15 %-ы тұрады; аумақтың сирек қоныстандырылуы. Батыс макроөңірінде ел бойынша халық тығыздығы ең төмен – 1 шаршы км-ге 3,7 адам	Экономика құрылымының ұқсастығы. Макроөңірде бар ресурстарға сәйкес дәстүрлі түрде тау-кен өндіру саласында мамандану қалыптасты. Макроөңір үлесіне жалпы республикалық көлемнен тау-кен өндіру өнеркәсібі өнімінің 81,6 %-ы тиесілі. Макроөңір 89 %-ын шикі мұнай мен газдың өндіреді; Экономиканың шикізаттық бағыты. Макроөңір өнеркәсібінің құрылымындағы тау-кен өндіру өнеркәсібінің үлесі 90 %-ды құрайды.	Халық саны – 2536,5 мың адам (15 %) ЖӨӨ – 8992235,6 млн. теңге (25,5 %); өнеркәсіп өнімі – 9746867,8 млрд. теңге (54,6 %); экспорт – 603797,9 мың АҚШ долл. (10,9 %);
4.	Солтүстік Ақмола Қостанай Солтүстік Қазақстан	Темір (Атансор, Тілеген, Массальский, Соколов-Сарыбай), құрамында алтын бар (Васильков, Ақсу, Ақбейіт, Жолымбет, Кварцит таулары, Бестөбе, Үзбой) және уран рудасының (Заозерное, Звездное, Глубинное) бокситтер, асбестің бай кен орындары; ұқсас табиғи- климаттық жағдайлар; географиялық орналасуы; республиканың құнарлы егістік аудандарының үлкен алқаптары. Макроөңір үлесіне Қазақстан Республикасы егістігінің 67 %-ы тиесілі; туризмді дамыту ресурстары. Бурабай курорттық аймағы, Зеренді курорттық аймағы, Сандықтау, Имантау, Айыртау таулары, қарағайлы ормандар және т.б	Халық санының аздығы және тығыздығының төмен болуы. Солтүстік макроөңірде республика халқының 12,9 %-ы тұрады. Халықтың орташа тығыздығы 1 шаршы км-ге 5,1 адамды құрайды; халық санының азаюы. Солтүстік макроөңір халқының саны жыл сайын көші-қон ағындары мен халықтың табиғи өсім қарқынының төмендігі салдарынан азайып жатыр	Экономика құрылымының ұқсастығы. Солтүстік макроөңір облыстары астық өсіруге мамандандырылған. Макроөңірде астықтың 81 %-ы өсіріледі; көлік жүйесі дамыған. Макроөңір дамыған көлік коммуникацияларына ие. Автомобиль жолдарының дамыған көлік тығыздығы орта есеппен 1000 шаршы км аумаққа 55,6 км құрайды (Қазақстан Республикасында – 31,8)	Халық саны – 2192,1 мың адам (12,9 %) ЖӨӨ – 3067797,1 млн. теңге (8,7 %); өнеркәсіп өнімі – 293763,3 млрд. теңге (1,6 % ); экспорт – 1112509,9 мың АҚШ долл. (20,2%)
5.	Алматы қаласы	Әкімшілік-аумақтық құрылым. Алматы республикалық маңызы бар қала мәртебесіне ие екі қаланың бірі болып табылады; туризмді дамыту ресурстары. Қалада мәдениет, білім, ойын-сауық және т.б. салалары жоғары дамыған.	Халық санының көптігі және халықтың жоғары тығыздығы. Қалада ел халқының 8,8 %-ы тұрады. Халық тығыздығы 1 шаршы км-ге 3768,8 адамды құрайды, ол республикада ең жоғары көрсеткіш болып табылады; халықтың табиғи өсімінің жоғары өсу қарқындары. Қаланың жылдам экономикалық дамуы соңғы жылдары елдің барлық өңірлерінен жұмыс күшінің келуіне ықпал етті. Соңғы 10 жылда қала халқының саны 31 %-ға немесе 360 мың адамға артты; әлеуметтік инфрақұрылым объектілері қуатының жетіспеуі. Қала халқы санының өсуі қала инфрақұрылымына үлкен жүктеме түсіреді. Қалада мектепке дейінгі білім беру орындарында оқушы орындарының тапшылығы бар. Балаларды балабақшалар-мен қамту 30 %-ды құрайды (Қазақстан Республикасы бойынша 36,8 %).Халықтың орта буынды медицина қызметкерлері-мен қамтылуы 10 мың адамға 96,5 бірлікті құрайды (Қазақстан Республикасы бойынша – 99,5)	Экономикалық мамандану. Алматы қаласы өз аумағында елдің экономикалық және зияткерлік әлеуетінің үлкен бөлігін шоғырландырды. Бұл оны өзінің урбанистік және агломерациялық сипаттамалар бойынша елдің басқа қалаларынан асып түсетін бірегей өңір ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Қала ЖӨӨ құрылымында көрсетілетін қызметтер секторы негізгі үлесті құрайды (80 %-дан астам), ол қала экономикасының бірте-бірте постиндустриялық даму кезеңіне ауысып келе жатқанын дәлелдейді. Қалада іскерлік, қаржылық және білім беру қызметтері; машина жасау; фармацевтика; ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі дамыған	Халық саны – 1475,4 мың адам (8,7 %) ЖӨӨ – 7152416 млн. теңге (20,3 %); өнеркәсіп өнімі – 641042,7 млрд. теңге (3,6 %); экспорт – 836 386,3 мың АҚШ долл. (15,2%);
6.	Астана қаласы	Әкімшілік-аумақтық мәртебе. Қала Қазақстан Республикасы-ның елордасы болып табылады; туризмді дамыту ресурстары. Қалада білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, көрсетілетін қызметтер, сауда, ойын-сауық және т.б. салалар дамыған	Халық санының көптігі және халықтың жоғары тығыздығы. Қалада ел халқының шамамен 4,8 %-ы тұрады. 2003 – 2014 жылдары қала халқының саны 62 %-ға артты. Халық тығыздығы 1 шаршы км-ге 1 163,5 адамды құрайды	Экономикалық мамандану. Қала экономикасының негізін көрсетілетін қызметтер саласы құрайды. Қаланың ЖӨӨ-де көрсетілетін қызметтер саласының үлесі 87 %-ды құрайды. Әкімшілік, іскерлік, қаржылық және білім беру қызметтері	Халық саны – 778,2 мың адам (4,6 % ) ЖӨӨ – 3484792,9 млн. теңге (9,9 %); өнеркәсіп өнімі – 276216,8 млрд. теңге (1,5 % ); экспорт – 300 545,4 мың АҚШ долл. (5,4 %)